sardisa da fekaluri masis gamoyeneba · 5 sesavali fekaluri masa, urinaze ufro metad, seicavs...
TRANSCRIPT
1
2
Sardisa da fekaluri masis gamoyenebaSardisa da fekaluri masis gamoyenebaSardisa da fekaluri masis gamoyenebaSardisa da fekaluri masis gamoyenebaSardisa da fekaluri masis gamoyeneba
sasoflo-sameurneo warmoebaSisasoflo-sameurneo warmoebaSisasoflo-sameurneo warmoebaSisasoflo-sameurneo warmoebaSisasoflo-sameurneo warmoebaSi
marTva: dagegmva, ganxorcieleba da moqmedebamarTva: dagegmva, ganxorcieleba da moqmedebamarTva: dagegmva, ganxorcieleba da moqmedebamarTva: dagegmva, ganxorcieleba da moqmedebamarTva: dagegmva, ganxorcieleba da moqmedeba
eko sanitariis sasoflo-sameurneo aspeqtebieko sanitariis sasoflo-sameurneo aspeqtebieko sanitariis sasoflo-sameurneo aspeqtebieko sanitariis sasoflo-sameurneo aspeqtebieko sanitariis sasoflo-sameurneo aspeqtebi
doqtori piter ienseni profesori, maTematikuri mecnierebebisa da
teqnologiis departamenti, norvegiis sacocxlis mecnierebaTa
universiteti
doqtori iohanes hibi, saerTaSoriso ekologiuri teqnikuri asociacia
& Seecon International
doqtor ken gnanakani, ACTS bangalori, indoeTi
katarina konradini, Seecon GMBH
© 2006
3
publikacia gamoica niderladebis sagareo saqmeTa saministros saerTopublikacia gamoica niderladebis sagareo saqmeTa saministros saerTopublikacia gamoica niderladebis sagareo saqmeTa saministros saerTopublikacia gamoica niderladebis sagareo saqmeTa saministros saerTopublikacia gamoica niderladebis sagareo saqmeTa saministros saerTo
dafifnansebis programis mxardaWeriT da evropis qalebi saerTodafifnansebis programis mxardaWeriT da evropis qalebi saerTodafifnansebis programis mxardaWeriT da evropis qalebi saerTodafifnansebis programis mxardaWeriT da evropis qalebi saerTodafifnansebis programis mxardaWeriT da evropis qalebi saerTo
momavlisaTvis (momavlisaTvis (momavlisaTvis (momavlisaTvis (momavlisaTvis (WECF) TanamSromlobiT) TanamSromlobiT) TanamSromlobiT) TanamSromlobiT) TanamSromlobiT
Targmna nino gamisoniamnino gamisoniamnino gamisoniamnino gamisoniamnino gamisoniam
redaqtori rostom gamisoniarostom gamisoniarostom gamisoniarostom gamisoniarostom gamisonia
soflad TemTa ganviTarebis saagento
sof. misaqcieli, mcxeTis raioni, saqarTvelo
tel: +995 93 171 772; +995 99 548 292
faqsi: +995 32 225 270
[email protected] ; [email protected]
evropis qalebi saerTo momavlisaTvis (WECF)el.fosta: [email protected]://www.wecf.orgWECF niderlandebi
safosto yuTi 130473507-LA utrextiniderlandebi
tel: +31/30/231 03 00
faqsi: +31/30/234 08 78
WECF germaniablumenStrase 28
D - 80331 miunxenigermania
tel: +49/89/202 323 90
faqsi: +49/89/202 323 91
gamocemaze pasuxismgebeli:
rusudan simoniZerusudan simoniZerusudan simoniZerusudan simoniZerusudan simoniZe
saqarTvelos mwvaneTa moZraoba
4
winsarTiwinsarTiwinsarTiwinsarTiwinsarTi
imisaTvis, rom gamoviyenoT adeqvaturi raodenobis sasuqi – iqneba es
urina Tu damuSavebuli fekaluri masa – niadagis xarisxi unda iqnas
Seswavlili. mTel msoflioSi, niadagis xarixsi Zlier icvleba. amdenad,
ar arsebobs gamoyenebis erTsaxovani norma rac gaTvaliswinebuli unda
iyos erovnul saxelmZRvaneloebSi. aRniSnuli saxelmZRvaneloebze dayrd-
nobiT, Tavidan unda iqnas acilebuli sasuqis gadaWarbebuli raodenobiT
gamoyeneba da potenciurad uaryofiTi zemoqmedeba miwisqveSa Tu zeda-
pirul wylebze.
amasTan, higienis saxelmZRvaneloebSi mocemuli rekomendaciebi zus-
tad unda iqnas daculi.
mimarTeT ekosanresis (EcoSanRes) saxelmZRvanelos “urinasa da fekaluri
masis usafrTxo gamoyeneba ekologiuri sanitariis sistemebSi”
(www.ecosanres.org) an msoflio janmrTelobis organizaciis (WHO) sax-elmZRvanelos `eqskrementebisa da Camdinare wylebis usafrTxo meoradi
gamoyeneba”.
warmodgenili moduli adaptirebulia saxelmZRvanelodan “urinasa
da fekaluri masis gamoyeneba sasoflo-sameurneo produqtebis warmoeba-
Si” (h. ionsoni, a. rixter Stincingi, b. vinerasi da e. salomoni).
dawvrilebiTi informaciis misaRebad SegiZliaT mimarToT am pub-
likaciebs.
5
SesavaliSesavaliSesavaliSesavaliSesavali
fekaluri masa, urinaze ufro metad, Seicavs daavadebis gamomwvev
organizmebs, romlebsac paTogenebs uwodeben. am TvalsazrisiT, mniS-
vnelovania urinasa da fekaluri masis jvaredini dabinZurebis Tavidan
acileba.
organizmebi, romlebic iwveven daavadebebs Seicaven virusebs, baq-
teriebs da parazitul proTozoas, iseve rogorc Wiebsa da parazitul
muclis Wiebs. zogierTi maTgani SeiZleba mZime daavadebis an sikvidlis
mizezi gaxdes. danarCenebma SeiZleba ar gamoiwvion pirdapiri simptomebi,
magram SeiZleba gamoiwvion diarea, organizmis sisuste an gazardon sxva
infeqciur daavadebaTa riski. zog SemTxvevaSi, paTogenebi SeiZleba gada-
rCnen didi xnis ganmavlobaSi adamianis organizmis gareSe, sxva SemTxveva-
Si isini advilad nadgurdebian. iseT pirobebSi, rogoricaa sicxe, wyal-
badis maRali maCvenebeli (pH), sineste, mzis radiacia/ultra iisferi
Suqi, sakvebi nivTierebebisa da sxva mikroorganizmebis arseboba xels
uwyoben maT gadarCenas.
paTogenebisgan safrTxis Tavidan asacileblad, mniSvnelovania Sem-
cirdes kontaqti eqskrementebTan da Semcirdes paTogenebis raodenoba
masalaSi. iseTi saxis paTogenebi, rogorica proTozoa da virusebi
bunebrivad Semcirdeba, roca maT budis gareT gamravlebis saSualeba ar
eqnebaT, magram baqteriebma SeiZleba ganagrZon gamravleba maTTvis xel-
sayrel pirobebSi.
moTxovnebi mcenaris zrdisTvismoTxovnebi mcenaris zrdisTvismoTxovnebi mcenaris zrdisTvismoTxovnebi mcenaris zrdisTvismoTxovnebi mcenaris zrdisTvis
mcenaris zrdis SemzRudvel faq-
torad SeiZleba CaiTvalos kasris ked-
lis ficrebi da mosavlis doned zR-
vari, romelsac siTxe aRwevs gadmoR-
vramde. Tu yvelaze didi SemzRudavi
faqtori gaumjobesebulia, magaliTad,
am SemTxvevaSi azotis damatebiT, maSin
sxva faqtorebi SezRudaven maRal mo-
savlianobas.
moTxovnebi mcenaris zrdisTvis Se-
icaven sinaTles, wyals, fesvebis zrdis
struqturas da mkvebavebs. rodesac
yvelaze didi SemzRudavi faqtoris mi-
wodeba izrdeba, maSin zrdis sxva faq-
torebi ufro mniSvnelovani SemzRudavi faqtorebi xdebian. Tu mkvebave-
bis garda sxva faqtorebi izRudeba, magaliTad, wyali, sinaTle, wyalba-
dis maRali maCvenebeli, marilianobis xarisxi, Suqi an temperatura, maSin
mkvebavebis damateba ar gazrdis mosavlianobas.
6
makrosasuqebi da mikrosasuqebimakrosasuqebi da mikrosasuqebimakrosasuqebi da mikrosasuqebimakrosasuqebi da mikrosasuqebimakrosasuqebi da mikrosasuqebi
mcenaris zrdisaTvis aucilebel elements qvia sakvebi. didi raode-
nobiT gamoyenebadi sakvebi - aramineraluri elementia, magaliTad, nax-
Sirbadi, wyalbadi da Jangbadi. es elementebi, ZiriTadad miiReba, rogorc
naxSirorJangi (CO2) haeridan da wylidan (H2O) fesvebis saSualebiT.
sinaTlis, naxSirorJangis, wylisa da mineraluri sakvebis miwodeba defi-
cituri gavrcelebis adgilidan aumjobesebs zrdis xarisxs da mcenaris
mosavlianobas.
sakvebi SeiZleba or kategoriad daiyos: makro sakvebi nivTierebebi
da mikro sakvebi nivTierebebi. makro sakvebi nivTierebebis moxmareba mik-
ro sakvebi nivTierebebze 100-jer ufro metia. eqvsi elementi, romelic
makro sakveb nivTierebebSi klasificirdeba aris: azoti, fosfori, ka-
liumi, gogirdi, kalciumi da magniumi. am sakvebs fesvebi, ZiriTadad,
ionuri formiT niadagidan iReben.
mikro sakvebi nivTierebebi iseTive aucilebelia mcenaris zrdisaTvis,
rogorc makro sakvebi nivTierebebi, magram iReben mcire (mikro) raode-
nobiT. Cveulebriv, mikro sakveb nivTierebebad iTvleba bori, spilenZi,
rkina, qloridi, manganumi, molibdeni da TuTia.
ganoyiereba mosavlianobas mxolod im SemTxvevaSi zrdis, Tu gamoy-
enebuli mcenareuli sasuqi zrdis erT-erTi SemzRudveli faqtoria (ix.
suraTi maRla). mosavlianobis zrda ar aris mosalodneli, roca mcenar-
is ganoyiereba SezRudulia sasuqis miwodebis garda sxva faqtoriT,
magaliTad, wylis nakleboba, Zalian dabali an Zalian maRali wyalbadis
maCvenebeli da a.S.
adamianis eqskrementebis Semadgenlobaadamianis eqskrementebis Semadgenlobaadamianis eqskrementebis Semadgenlobaadamianis eqskrementebis Semadgenlobaadamianis eqskrementebis Semadgenloba
gamoyofili mcenareuli sakvebi nivTierebebis raodenoba Tanabaria
moxmarebulisa.
amas sami ZiriTadi mniSvneloba aqvs:
• gamoyofili mcenareuli sakvebi nivTierebebis raodenoba SeiZleba
daiTvalos miRebuli sakvebidan.
• Tu gamonayofi da bionarCeni, iseve rogorc cxovelis nakeli da
mcenareuli narCenebi gadamuSavebulia, maSin saxnavi miwis ganoyiereba
SeiZleba gagrZeldes, radgan gadamuSavebuli produqtebi Seicaven
igive raodenobis mcenareul sakvebs, ramdenic mosavlis mier iqna
moxmarebuli.
• sxvadasxva regionebSi gamonayofis SemadgenlobaSi gansxvaveba aisax-
eba moxmarebuli marcvleulis zrdaze da amdenad, mcenaris sasuqis
miwodebaze, romelic saWiroa miwis noyierebis SesanarCuneblad.
miuxedavad gamonayofSi mcenareuli sakvebi nivTierebis raodenobisa
da koncentraciisa, ganoyierebisaTvis erT-erTi mniSvnelovani rekomenda-
ciaa - gamonayofis sasuqebis gadanawilebis mcdeloba im adgilebSi, romelic
7
uTanabrdeba warmoebisas. qvemoTmoyvanil cxrilSi mocemulia sxvadasxva
qveynebSi:
erT sulze sasuqis gamoyofis maCveneblebi:
adamianis urinasa da fekaliebSi arsebuli sakvebi nivTierebis zusti
raodenoba icvleba sxvadasxva saWmlis, adviladmonelebadi saWmlis mixed-
viT (urina Seicavs advilad mosanelebel sasuqebs, xolo Znelad mo-
sanelebeli nawilebi gamoiyofa fekaliebTan erTad), amdenad, gansxvavebu-
lia msoflios sxvadasxva nawilSi.
adamianis eqskrementebis Semadgenloba: mZime liTonebi daadamianis eqskrementebis Semadgenloba: mZime liTonebi daadamianis eqskrementebis Semadgenloba: mZime liTonebi daadamianis eqskrementebis Semadgenloba: mZime liTonebi daadamianis eqskrementebis Semadgenloba: mZime liTonebi da
mikrodambinZureblebimikrodambinZureblebimikrodambinZureblebimikrodambinZureblebimikrodambinZureblebi
mZime liTonebis Semcveloba da sxva damabinZurebeli nivTierebebi,
rogoricaa pesticidebis narCenebi damokidebulia im droisaTvis moxmare-
buli produqtis raodenobaze.
Cveni organizmis mier gamoyofili hormonebis Tanafardoba da wamlebi,
romlebsac movixmarT, gamoiyofian urinasTan erTad.
yvela ZuZumwovari warmoqmnis hormonebs da ganviTarebis periodSi
xdeboda maTi gamoyofa dedamiwis zedapirze.
vegetaciuri da niadagis mikrobebi eguebian da aqveiTeben am hor-
monebs.
Sinauri cxovelebis nakelSi arsebuli hormonebis raodenoba sagrZno-
blad metia adamianis urinaSi arsebuli hormonebis raodenobaze.
farmacevtuli nivTierebebis umetesoba miiReba bunebidan, Tundac
bevri maTgani sinTeTikuradac iyos warmoebuli, amdenad, isini Sladia
bunebriv pirobebSi sxvadasxvagvari mikrobuli qmedebebiT. es Semowmebu-
li iqna Cveulebriv Camdinare wylebis gasasufTavebel qarxanaSi, sadac
farmacevtuli nivTierebebis daSla gaZlierda, roca Senaxvis dro ram-
8
denime saaTidan ramdenime dRemde gaizarda. urina da fekaluri sasuqebi
erTmaneTSi irevian niadagis aqtiur zeda fenaSi, romlebsac mikrobebis
iseTive nairsaxeoba da aqtivoba axasiaTebs, rogoricaa Camdinare wylebis
gasasufTavebel qarxanaSi. es nivTierebebi Tveebis ganmavlobaSi inaxeba
niadagis zeda fenebSi. rac imas niSnavs, rom mikrobebs uamravi dro aqvT
farmacevtuli nivTierebebis dasaSlelad da maTTan mimarTebaSi arsebuli
riski mcirea.
mcenareuli sasuqebis vargisianobamcenareuli sasuqebis vargisianobamcenareuli sasuqebis vargisianobamcenareuli sasuqebis vargisianobamcenareuli sasuqebis vargisianoba
urinasa da fekaliebSiurinasa da fekaliebSiurinasa da fekaliebSiurinasa da fekaliebSiurinasa da fekaliebSi
ZiriTadad, is sasuqebi romlebsac urina Seicavs, wyalSi xsnadia da
amdenad, pirdapir aris mcenareebisTvis misawvdomi. xolo fekaliebi, Seicaven,
rogorc wyalSi xnsad sakveb nivTierebebs, aseve wyalSi uxnsad didi
raodenobiT nawilakebs. fekalur masaSi mcenareuli sakvebi nivTierebebis
vargisianoba ufro mcirea vidre urinaSi. aRniSnulis mizezia is, rom
ZiriTadi Tanafardoba fosforisa da didi Tanafardoba azotisa war-
moiqmneba gadaumuSavebeli nivTierebisgan. am nivTierebas ki niadgaSi gad-
amuSaveba sWirdeba, imisaTvis, rom misawvdomi gaxdes mcenareebisTvis.
organul nivTierebas ramdenime xerxiT Seaqvs wvlili ganoyierebaSi:
niadagis struqturis gaumjobesebiT, wylis damWeri simZlavris gaZlierebiT,
Sualeduri gardaqmnis simZlavriT da niadagis mikroorganizmebis mx-
ardaWeriT.
urina, rogorc sasuqiurina, rogorc sasuqiurina, rogorc sasuqiurina, rogorc sasuqiurina, rogorc sasuqi
pirdapir, an Senaxvis Semdeg gamoyenebuli urina - sasoflo-sameur-
neo produqtebis warmoebaSi maRali xarisxis, iafasiani, azotiT mdidari
mineraluri sasuqis alternativaa. urina, rogorc pirdapiri sasuqi, saukeTe-
sod gamoiyeneba foTlovani bostneulisa da azotis momTxovni mcenaree-
bisTvis. Tu mosavlisa da regionis specifikuri rekomendaciebi xelmisawv-
domia azotis sasuqebisTvis (Sardi, amoniumi an nitrati), maSin es kargi
sawyisi wertilia imisaTvis, Tu rogor gamoviyenoT urina da movargoT
aRniSnuli rekomendaciebi urinas gamoyenebas. rogorc wesi, erTi litri
urina Seicavs 3-7 gram azots.
urina, aseve Seicavs didi raodenobiT fosforsa da kaliums, magram
azotis didi Semcvelobis gamo, misi fosfor/azotisa da kalium/azotis
Tanafardoba ufro naklebia, vidre bevr mineralur sasuqSi, romelic
gamoiyeneba bostneulis warmoebaSi.
urinas efeqti, iseve rogorc qimiuri sasuqebisa, nawilobriv daba-
lia organuli nivTierebebiT dabali Semadgenlobis niadagSi, vidre or-
ganulad maRali Semadgenlobis niadagebSi. gamocdileba gviCvenebs, rom
niadagis nayofierebisTvis momgebiania orive – urinasa da fekaluri masis
an sxva organuli sasuqis gamoyeneba, magram isini sxvadasxva dros da
sxvadasxva kulturaze unda iqnas gamoyenebuli.
9
urina, rogorc sasuqi: gazavebaurina, rogorc sasuqi: gazavebaurina, rogorc sasuqi: gazavebaurina, rogorc sasuqi: gazavebaurina, rogorc sasuqi: gazaveba
gazavebagazavebagazavebagazavebagazaveba
urinas gamoyeneba SeiZleba sufTad (gazavebis gareSe) an wyalSi
gazavebulad. gazavebis done meryeobs daaxloebiT: 1:1-dan 10:1-mde. mis-
aRebia 3:1.
! urina gamoyenebuli unda iqnas azotis sasurveli normis Sesabamisad,
magram damatebiT wyalSi gazaveba mcenaris saWiroebis mixedviT unda
moxdes.
! gazavebul urinas iseTive mopyroba sWirdeba, rogorc gauzavebels.
sunis, amoniumis, aerozolis aorTqlebis, dawvisa da mcenareebis
SesaZlo dabinZurebis Tavidan asacileblad, urina niadagis axlos
unda iqnas gamoyenebuli.
urina, rogorc sasuqi: gamoyenebis vadebiurina, rogorc sasuqi: gamoyenebis vadebiurina, rogorc sasuqi: gamoyenebis vadebiurina, rogorc sasuqi: gamoyenebis vadebiurina, rogorc sasuqi: gamoyenebis vadebi
! didi masStabiT sasoflo-sameurneo produqtebis warmoebisas, ganay-
ofierebis strategia iTvaliswinebs sakvebi nivTierebebis erTxel an
orjer gamoyenebas. im SemTxvevaSi Tu urinas Setana xdeba erTxel, is
gamoiyneba Tesva/dargvis dros an manamde. Tu ganoyiereba xdeba
orjer, maSin meoradi ganoyiereba unda moxdes daaxloebiT drois 1/
4 monakveTis Semdeg Tesvasa da mosavlis aRebas Soris, gansxvaveba
damokidebulia kulturis saWiroebaze.
! nebismieri kultura Seuwyvetliv SeiZleba ganoyierdes urinaTi,
Tumca, rodesac mcenare repodruqciul etapze gadava, is Znelad
iRebs raime saxis sakveb nivTierebas.
! rogorc wesi, ganayofiereba unda Sewydes drois 2/3 da 3/4 monakve-
Tis Semdeg, Tesvasa da mosavlis aRebas Soris.
! higienis TvalsazrisiT, rekomendirebulia erTi Tvis periodi ga-
noyierebasa da mosavlis aRebas Soris, gansakuTrebiT im bostneulis
an sxva kulturisTvis, romelic nedlad gamoiyeneba.
gamoyenebuli urinas mTliani raodenoba, erTjeradi an mravaljera-
di gamoyeneba aseve damokidebulia mcenareSi azotis saWiroebaze da misi
fesvTa sistemis ganviTarebaze. sxvadasxva mcenareebs sxvadasxva zomis
10
fesvi aqvT (nax 3). mcenareebma, araefeqturi an patara fesvebiT, magali-
Tad, stafilo, xaxvi da salaTis foToli, sargebeli SeiZleba naxon
moyvanis periodSi ganmeorebiTi ganoyierebiT.
urina, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnikaurina, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnikaurina, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnikaurina, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnikaurina, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnika
ganoyierebis saukeTeso Sedegis misaRebad da amoniumis dakargvis
Tavidan asacileblad, urina, gamoyenebis Semdeg, rac SeiZleba male unda
Sevides niadagSi. urinas zedapiruli gamoyeneba sakmarisia. Uurinas gamoy-
enebis ori ZiriTadi meTodi arsebobs: 1. urinis Setana mcire RarebSi,
romlebic ifareba zemoqmedebis Semdeg; 2. sakvebi nivTierebis Setana
niadagaSi wylis Semdgomi gamoyenebiT.
! urinas gamoyenebis dros, is ar unda moxvdes foTlebs an mcenaris
sxva nawilebs, radgan aman SeiZleba gamoiwvios foTlebis dawva an
gaSrobis Semdeg marilis maRali koncentracia. urinas haerSi mosx-
ureba aseve, Tavidan unda iqnas acilebuli amoniumis gaziseburi
emisiis Sedegad azotis dakargvisa da aerolizis Sedegad higienuri
riskis gamo.
urinas, rogorc sasuqis Setana niadagSi wveTovani irigaciis gziT,
gamoyenebis kidev erTi saSualebaa. Tumca, roca msgavsi meTodi gamoiyene-
ba, marilebis daleqviT sacobis warmoqmnis Tavidan asacileblad zomebi
unda iqnas miRebuli, radgan naleqis mTliani raodenoba izrdeba wyalSi
gazavebis Semdeg, magniumisa da kalciumis Semadgenlobis gamo.
11
rigi mcenare, magaliTad, pomidori, mgrZnobiarea urinas Sexebisadmi
fesvebSi, roca mcenare pataraa, magram mTel rig mcenareebze uaryofiTi
efeqti saerTod ar aRiniSneba. amrigad, sanam cnobili gaxdeba mcenaris
mgrZnobeloba, kargi iqneba Tu mcenaris fesvebi erTdroulad ar moxvde-
bian urinas zemoqmedebis qveS, iqneba es sufTa Tu gazavebuli urina.
urina SeiZleba gamoyenebuli iqnas Tesva/dargvamde an mcenarisgan iseT
manZilSi, rom fesvebi miwvdnen sakveb nivTierebebs, magram mTlianad ar
Seisruton. erTwliani mcenareebisTvis es manZili SeiZleba iyos 10 sm.
uriniT ganoyierebuli bostneuli, SvedeTi:uriniT ganoyierebuli bostneuli, SvedeTi:uriniT ganoyierebuli bostneuli, SvedeTi:uriniT ganoyierebuli bostneuli, SvedeTi:uriniT ganoyierebuli bostneuli, SvedeTi:
urina, rogorc sasuqi: gamoyenebis normaurina, rogorc sasuqi: gamoyenebis normaurina, rogorc sasuqi: gamoyenebis normaurina, rogorc sasuqi: gamoyenebis normaurina, rogorc sasuqi: gamoyenebis norma
urinas gamoyenebis raodenoba damokidebulia mineraluri azotis
Semcveli sasuqebis gamoyenebis adgilobriv rekomendaciebze, umjobesia,
karbomidi an amoniumi. Tu msgavsi rekomendaciebi xelmiuwvdomelia, sxva
amosavali wertili SeiZleba iyos mcenaris mier moxmarebuli sakvebi
nivTierebebis raodenobis Sefaseba, romelic qvemoTmoyvanil cxrilSia
naCvenebi.
urina rekomendirebulia umetesi mcenarisaTvis. radgan is gansakuTrebiT
mdidaria azotiT, upriani iqneba upiratesoba mieniWos iseT mcenareebs,
romlebic kargad reagireben azotze, rogoricaa ispanaxi, yvavilovani
kombosto, ornamentuli yvavilebi da simindi. amrigad, ar arsebobs urinas
ar gamoyenebis sababi, ragdan mTeli msoflios gamocdileba karg Sedegebs
aCvenebs.
12
magaliTebi:magaliTebi:magaliTebi:magaliTebi:magaliTebi:
qvemoTmoyvanil suraTze marcxniv ispanaxi gaunoyierebelia. marjvniv
ki ganoyierebulia uriniT, romelic gazavebulia wyalTan 3:1-ze (3 –
wyali, 1 – urina), gamoyenebulia kviraSi orjer.
13
praqtikuli rekomendaciebi: urinas usafrTxo gamoyenebapraqtikuli rekomendaciebi: urinas usafrTxo gamoyenebapraqtikuli rekomendaciebi: urinas usafrTxo gamoyenebapraqtikuli rekomendaciebi: urinas usafrTxo gamoyenebapraqtikuli rekomendaciebi: urinas usafrTxo gamoyeneba
• pirdapiri an mcire xnis Senaxvis Semdeg gamoyeneba misaRebia mxolod
saojaxo meurneobaSi
• Senaxva unda moxdes didi sistemebisTvis (sadac dro da pirobebi,
romlebic mocemulia qvemoT cxrilSi, unda iyos daculi)
• yvelaze mcire, erTi Tve unda gavides ganoyierebasa da mosavlis
aRebas Soris
• damatebiTi, mkacri rekomendaciebi SeiZleba arsebobdes adgilobriv
doneze, Tu fekalur masasTan xSiri TanadabinZurebis saSiSroeba
arsebobs.
damatebiTi RonisZiebebi riskis SesamcirebladdamatebiTi RonisZiebebi riskis SesamcirebladdamatebiTi RonisZiebebi riskis SesamcirebladdamatebiTi RonisZiebebi riskis SesamcirebladdamatebiTi RonisZiebebi riskis Sesamcireblad:::::
! urinas gamoyenebisas gaTvaliswinebuli unda iqnas usafrTxoebis zomebis
miReba, romelic potenciurad infeqciuri masalis mopyrobasTan
aris dakavSirebuli. es zomebia, xelTaTmanebis tareba da xelebis
safuZvliani dabanva.
! urina gamoyenebuli unda iqnas niadagis axlo ganoyierebis teqnikiT,
raTa Tavidan aviciloT aerozolis warmoqna.
! urina niadags unda SeuerTdes. praqtikaSi es SeiZleba gakeTdes
meqanikurad an wyliT irigaciis Semdeg.
niadagis axlo ganoyierebis meTodi rekomendirebulia aerozolis
warmoqnis SemcirebisTvis. didi masStabiT ganoyierebis dros es keTdeba
specialuri sasoflo-sameurneo mowyobilobiT, magram mcire masStabebis
dros, xSirad xeliT keTdeba. mcire raodenobis gamoyeneba xSirad usa-
frTxoa, da urina, umjobesia gamoyenebamde ar iqnas gazavebuli.
praqtikuli rekomendaciebi: urinas usafrTxo Senaxvapraqtikuli rekomendaciebi: urinas usafrTxo Senaxvapraqtikuli rekomendaciebi: urinas usafrTxo Senaxvapraqtikuli rekomendaciebi: urinas usafrTxo Senaxvapraqtikuli rekomendaciebi: urinas usafrTxo Senaxva
urinas narevisaaaaa
Senaxvis vadebi damok-
idebulia paTogenebis
Semcvelobazeb,b,b,b,b, da im
sasoflo-sameurneo
kulturaze romelTa
moxmareba gaTvaliswi-
nebulia didi siste-
mebisTvisggggg.
14
aaaaa urina an urina da wyali. roca gazavebulia, savaraudod urinas
narevi Seicavs aranakleb 8.8 fosfors da aranakleb 1 g/l azotis koncen-
tracias.
bbbbb gram-dadebiTi baqteria da sporis warmomqmneli baqteria ar aris
CarTuli qvemoTmocemul riskis SefasebaSi, magram Cveulebriv, ar aris
aRiarebuli, rogorc raime saSiSi infeqciis gamomwvevi.
ggggg didi sistema am SemTxvevaSi aris sistema, sadac urinas narevi
gamoyenebuli iqneba mosavlisTvis, romelic moxmarebuli iqneba mogrovili
urinas ojaxis garda sxva adamianebis mier.
ddddd mindvrebi ara sakvebis sawarmoeblad.
eeeee nedlad saWmeli sakvebisTvis rekomendirebulia urinas dataneba
mosavlis aRebamde erTi TviT adre da niadagSi Sereva, Tu mcenaris
mosaxmarebeli nawili niadagis zedapirze izrdeba.
fekaluri masa, rogorc sasuqifekaluri masa, rogorc sasuqifekaluri masa, rogorc sasuqifekaluri masa, rogorc sasuqifekaluri masa, rogorc sasuqi
im SemTxvevaSi, rodesac fekaliebTan erTad gamoyofili sakvebi
nivTierebebis saerTo raodenoba ufro mcirea, vidre urinasTan erTad,
sakvebi nivTierebis koncentracia, gansakuTrebiT ki fosforisa da ka-
liumisa ufro maRalia fekaliebSi, da roca is gamoyenebulia sasuqad,
fekalurma masam SeiZleba xeli Seuwyos mosavlianobis sagrZnob matebas.
mcenaresaTvis fosfori faseulia ganviTarebis adreul etapze da mniS-
vnelovania fesvis kargi ganviTarebisTvis. makro da mikro sakvebi nivTier-
ebebis garda, fekaluri masa Seicavs organul nivTierebebs, romlebic
niadagis wylis damWer da ionis CamxSob unars aZliereben, amasTan, mniS-
vnelovania niadagis struqturis gasaZliereblad. miuxedavad amisa, fekalur
masaSi paTogenebis maRali koncentraciis riski arsebobs da amdenad,
mniSvnelovania fekaluri masa ise iqnas damuSavebuli, rom Semcirdes
daavadebis gadacemis riski.
fekaluri masa, rogorc sasuqi – damuSavebaze damokidebulifekaluri masa, rogorc sasuqi – damuSavebaze damokidebulifekaluri masa, rogorc sasuqi – damuSavebaze damokidebulifekaluri masa, rogorc sasuqi – damuSavebaze damokidebulifekaluri masa, rogorc sasuqi – damuSavebaze damokidebuli
ganoyierebis efeqtebiganoyierebis efeqtebiganoyierebis efeqtebiganoyierebis efeqtebiganoyierebis efeqtebi
fekaluri masa xels uwyobs mosavlianobas misi ganoyierebis efeqti-
Ta da niadagis gaZlierebis maxasiaTebliT. fekaluri masis ganoyierebis
efeqti bevrad gansxvavdeba urinas efeqtze, rac umetesad imis gamo xdeba,
rom fekalur masaSi mineralis saxiT arsebuli azotis Semadgenloba
ufro meti moculobiT gvxdeba.
garda amisa, sxvadasxva damuSavebisas sxvadasxva danamatebi gamoiyeneba
da es danamatebi xels uwyoben sakvebi produqtebis mTlian Semcvelobasa
da organul naerTebs damuSavebul produqtSi. niadagis gaZlierebis efeqti
Sedgeba gaZlierebuli CaxSobis unarisgan, sinestis damWeri unarisgan da
xels uwyobs sakvebis mikrobul qmedebas. niadagis gaZlierebis efetqi
meryeobs zemoT moyvanili principebidan gamomdinare. momdevno TavSi,
mokled aris ganxiluli damuSavebis sxvadasvxa meTodebis ganoyierebis
efeqti.
15
ganoyierebis efeqtebi: nacariganoyierebis efeqtebi: nacariganoyierebis efeqtebi: nacariganoyierebis efeqtebi: nacariganoyierebis efeqtebi: nacari
nacari (dawva)nacari (dawva)nacari (dawva)nacari (dawva)nacari (dawva)
fekaluri masis dawvis Sedegad miiReba nacari, romelic Seicavs
fosfors da kaliums, aseve sxva makro da mikro sakveb nivTierebebs.
Tumca, azoti da gogirdi ikargeba gazTan erTad. amgvarad, nacari fos-
for/kaliumiani sasuqia mikro sakvebi nivTierebebiT da wyalbadis maRali
maCvenebliT, romelic aZlierebs niadagis CamxSob unarianobas. nacarSi
sakvebi nivTierebebis vargisianoba kargia manam, sanam wvis temperatura ar
aris sakmaod maRali nacris dasadnobad. Tu es asea, maSin sakvebi nivTier-
ebebis vargisianoba savaraudod, sagrZnoblad daiwevs.
winaswari damuSavebis meTodis arCevanidan gamomdinare, SesaZlebelia
nacris, miwis, kiris Tu sxva gamSrobi masalis damateba, rac zegavlenas
moaxdens wvaze. SesaZlebelia, damatebiTi sawvavis saWiroebac gaCndes.
nacari da kiri xels uwyobs produqtSi wyalbadis maRali maCnebelis
gaZlierebas, yvelaze sasurveli efeqti wyalbadis maRali maCveneblisa
umetes niadagSi aris optimalurze dabla, 6-7 umetesi mcenarisTvis.
niadagis, wyalbadis dabali maCvenebliT (4-5) moasvlianobisTvis da aseve,
sruli sargeblis misaRebad ganoyierebisgan.
ganoyierebis efeqtebi: kompostiganoyierebis efeqtebi: kompostiganoyierebis efeqtebi: kompostiganoyierebis efeqtebi: kompostiganoyierebis efeqtebi: komposti
komposti Termofiluri an dabali temperaturis kompostirebisgankomposti Termofiluri an dabali temperaturis kompostirebisgankomposti Termofiluri an dabali temperaturis kompostirebisgankomposti Termofiluri an dabali temperaturis kompostirebisgankomposti Termofiluri an dabali temperaturis kompostirebisgan
yvela SemTxvevaSi, kompostireba moqmedebs, rogorc neli da nawilo-
brivi wva, romelsac mikrobebi Suamavloben. xSirad, organuli naerTis
40-70% da azotis garkveuli nawili ikargeba. darCenili azoti, Ziri-
Tadad daaxloebiT 90% organul formaSia da is mxolod daSlis im
etapzea vargisi, romelic nelia, radgan darCenili organuli naerTi
ufro stabiluria, vidre sawyisi organuli naerTi. stabiluri organu-
li naerTi aZlierebs niadagis wylis Sekavebisa da CaxSobis unarianobas.
fosforic, garkveul donemde, magram azotze naklebad SezRudulia
organul formebSi. kaliumi ZiriTadad, ionur formaSia da amdenad,
sakvebad vargisia. komposti gamoyenebuli unda iqnas, rogorc fosfor/
kaliumis sasuqi an rogorc niadagis gamaZlierebeli. organuli narCeneb-
is damateba kompostis damuSavebisas, rogorc sawyisi damuSavebisas dam-
atebuli danamatebi, Cveulebriv, zegavlenas axdenen kompostis raode-
nobasa da maxasiaTeblebze.
ganoyierebis efeqtebi: gaSroba/biogazis produqcia/tutiTganoyierebis efeqtebi: gaSroba/biogazis produqcia/tutiTganoyierebis efeqtebi: gaSroba/biogazis produqcia/tutiTganoyierebis efeqtebi: gaSroba/biogazis produqcia/tutiTganoyierebis efeqtebi: gaSroba/biogazis produqcia/tutiT
mkurnalobamkurnalobamkurnalobamkurnalobamkurnaloba
gaSrobiT miRebuli mSrali fekaluri masa da SenaxvagaSrobiT miRebuli mSrali fekaluri masa da SenaxvagaSrobiT miRebuli mSrali fekaluri masa da SenaxvagaSrobiT miRebuli mSrali fekaluri masa da SenaxvagaSrobiT miRebuli mSrali fekaluri masa da Senaxva
Tu gaSroba swrafad xdeba da sinestis dabali done miRweulia,
organuli naerTebisa da azotis danakargi mcirea. organuri naerTis
umetesi nawili dakonservirebulia da gamoyenebis dros is aZlierebs
16
niadags da mis mikrobebs sakvebad emsaxureba. amdenad, kompositrebasTan
SedarebiT, fekaluri masis mSralad Senaxva gadaamuSavebs ufro met
organul naerTs da azots niadagSi, magram organuri naerTi naklebad
stabiluria. mSrali fekaluri masa sruli fosfor/kaliumiani sasuqia,
romelic aseve Seicavs azotis sagrZnob raodenobas.
narCenebi anaerobuli gadamuSavebisgan (biogazis produqcia)narCenebi anaerobuli gadamuSavebisgan (biogazis produqcia)narCenebi anaerobuli gadamuSavebisgan (biogazis produqcia)narCenebi anaerobuli gadamuSavebisgan (biogazis produqcia)narCenebi anaerobuli gadamuSavebisgan (biogazis produqcia)
anaerobuli gadamuSavebisas, daaxloebiT igive raodenobis organuli
naerTi iSleba, ramdenic kompostirebisas, 40-70%, magram mineralizebu-
li azoti ar ikargeba, radgan is mniSvnelovnad kompostirdeba. samagi-
erod, azoti rCeba, rogorc amoniumi gadamuSavebul narCenSi. azotis
40-70%, romelic napovnia narCenebSi, amoniumis saxiTaa, rac sakvebad
vargisi advilad xdeba. amdenad, umetesi mcenarisTvis gadamuSavebuli
narCenebi kargad dabalansirebuli, swrafmoqmedi da dasrulebuli sasu-
qia. gadamuSavebis umetes process emateba cxovelis nakeli da saojaxo
narCenebi, rac bunebrivad, zegavlenas axdens gadamuSavebuli narCenis
raodenobasa da Semadgenlobaze.
qimiuri damuSaveba karbomidiTqimiuri damuSaveba karbomidiTqimiuri damuSaveba karbomidiTqimiuri damuSaveba karbomidiTqimiuri damuSaveba karbomidiT
rodesac fekaliebis damuSaveba xdeba karbomidiT, amoniumis Sem-
cveloba iwevs maRal donemde; sufTa urinaSi arsebul an igive donemde.
fekaliebSi fosforisa da kaliumis didi Semcveloba niSnavs, rom is
mainc aris kargad dabalansirebuli da dasrulebuli sasuqi. karbomidiT
damuSavebuli fekaliebi SeiZleba gamoyenebuli iqnas masSi mineraluri
azotis Semcvelobis mixedviT. pirveladi damuSavebis dros, gamoyenebuli
nacari da sxva danamatebi produqtis Tvisebebs aumjobesebs.
fekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis vadebifekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis vadebifekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis vadebifekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis vadebifekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis vadebi
miuxedavad imisa, Tu rogor iqna fekaluri masa damuSavebuli, is
gamoyenebuli unda iqnas daTesvamde an dargvamde. fekaluri masa Seicavs
didi raodenobiT fosfors, xolo fosforis vargisianoba Zalian mniS-
vnelovania patara mcenareebisa da maTi fesvebis kargi ganviTarebisaTvis.
fekaluri masa imdagvarad unda iqnas gamoyenebuli, rom is SexebaSi
movides niadagis nazavTan, romelsac SeuZlia gaxsnas da gadaitanos sakve-
bi nivTierebebi fesvebSi. amdenad, fekaluri masa kargad unda Sezavdes
niadagSi da es unda gakeTdes daTesva/dargvamde, raTa patara mcenareebis
zrdas xeli ar SeeSalos.
imis gaTvaliswinebiT, rom sawyisi fekaluri masa Seicavs didi raode-
nobiT paTogenebs sasurvelia iseTi barieri massa da sakveb produqtebs
Soris, rom uzrunvelyofili iqnas daavadebis gadatanis riskis Semcir-
eba sakvebi produqtebis meSveobiT.
SesaZlebelia ramdenime barieris gansazRvra daavadebis gadatanis
winaaRmdeg:
17
1. fekaliebis meoradi damuSaveba
2. gamoyenebuli da damuSavebuli fekaliebis safuZvliani dafarva
daTesva/dargvamde
3. nedlad saWmeli bostneulze fekaliebis sasuqad gamoyenebis Tavidan
acileba.
mSral klimatur pirobebSi, kultivaciamde, fekaluri produqtis
gamoyeneba SesaZlebelia mSrali sezonis dros an zrdis sezonis wina
periodis bolos.
fekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnikafekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnikafekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnikafekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnikafekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnika
fekaliebis or udides upiratesobas warmoadgens fosforisa da or-
ganuli naerTis Semcveloba. maTi sruli gamoyenebis mizniT, fekaluri
masa unda:
! gamoyenebuli iqnas im siRrmeze, sadac niadagi nestiania, radgan
fosfori mxolod maSin aris vargisiani mcenarisTvis, roca is
iSleba niadagis siTxeSi.
! agreTve, organuli naerTis wylis damWeri da CamxSobi unarianoba
srulad gamoyenebadia mxolod nestian pirobebSi.
amdenad, fekaluri sasuqis produqti, misi formis miuxedavad, gamoy-
enebuli unda iqnas im siRrmeze da iseTnairad, rom is daifaros niadagis
zeda feniT. magram mcenareebis fesvebis siRrme SezRudulia da Tu fekaliebi
gamoyenebuli iqneba fesvebis siRrmisgan Sors, mcenareuli sakvebi miuwv-
domeli iqneba misTvis.
gamoyenebis teqnika gansxvavebulia gamoyenebis normis survilidan
gamomdinare. Tu gamoyenebis sasurveli done maRalia, magaliTad, didi
raodenobiT aris SesaZlebeli gamoyenebis arealTan mimarTebaSi, fekalie-
bi SeiZleba Setanili iqnas niadagis fenaSi im siRrmemde, romelsac
faravs zedapiruli miwa, romelsac Sexeba ar hqonia aranair fekalur
produqtTan. es meTodi upriania patara masStabebisTvis, magram didi
masStabebisTvis umjobesia moxvna, radgan is produqts kargad faravs
gauzavebeli miwiT.
Tu gamoyenebis sasurveli done dabalia, fekaluri produqti um-
jobesia gamoyenebuli iqnas RarebSi da daifaros gauzavebeli miwiT.
gamoyenebis ufro dabal normebze, fekaluri produqti SeiZleba gamoy-
enebuli iqnas axlomdebare ormoebSi, sadac mcenare gaizrdeba.
fekaluri produqti yovelTvis kargad unda daifaros da moTavsdes
fesvebisaTvis misawvdom sazRvrebSi, magram ar unda iyos maTi zrdis
erTaderTi saSualeba.
fekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnikafekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnikafekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnikafekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnikafekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis teqnika
amoniumis Semcveloba damuSavebul narCenebSi da karbomidiT da-
sufTavebul SlamSi – maRalia. es produqtebi iseTnairad unda SevinaxoT
18
da gamoviyenoT, rom Semcirdes amoniumis dakargva. es gulisxmobs masis
dafarul konteinerebSi Senaxvas da niadagSi swraf Setanas. nacari kon-
centrirebuli sasuqia da amdenad mniSvnelovania misi jerovani gamoyene-
ba, rom misi sakvebi nivTierebebis Semcveloba efeqturad gavrceldes.
nacris Tanaswori gavrceleba SeiZleba Zneli iyos, Tumca ufro martivi
iqneba, Tu gazavdeba qviSasTan an mSral miwasTan.
xeebis wamroebaSi fekaluri masis gamoyeneba imis magaliTia, Tu
rogor unda gamoviyenoT is ormoSi mravalwliani mcenareebisTvis. xis
dargvisas SesaZlebelia mSrali, kompostirebuli an damwvari fekaliebis
gamoyeneba niadagis noyierebis gasaZliereblad. yvelaze mosaxerxebeli
gza fekaliebis gasavrceleblad aris misi gazaveba miwasTan niCbiT im
ormoSi, romelic gamzadda xis dasargavad. es xels Seuwyobs mis adreul
zrdas.
fekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis normafekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis normafekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis normafekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis normafekaluri masa, rogorc sasuqi: gamoyenebis norma
normebi, romlebSic umetesi fekaluri produqti SeiZleba gamoy-
enebul iqnas moicavs did intervals. ori yvelaze momgebiani efeqti,
risi miRebac umetesi fekaluri produqtisgan SeiZleba aris – fosfori
da organuli naerTi. yvelaze meti mogeba am efeqtebisgan miiReba gamoy-
enebis sxvadasxva normebiT. fosforis gamoyofis raodenobidan gamom-
dinare da Tu fosfori gamoiyeneba mosavlis amoRebis normiT, maSin
fekaluri masa erTi adamianisgan, sakmarisia daaxloebiT, 200-300 m2 xor-
blis mindvris gasanoyiereblad, TiTo adamianze 3000 kg/ha mosavlis
doniT.
Tumca, bevr adgilas, niadagi imdenad moklebulia fosfors, rom
gamoyenebis rekomendirebuli normaa – 5-10-jer amoRebis dros, am SemTx-
vevaSi, weliwadSi, fekaluri masa erTi adamianisgan Seicavs sakmarisi
raodenobis fosfors 20-40 m2-farTobis gasanoyiereblad.
rodesac, saqme exeba organuli naerTis Semcvelobas fekalur produ-
qtSi, gamoyenebis ufro maRali normebia saWiro sasurveli efeqtis mis-
aRwevad niadagis sistemaSi, rac Tavis mxriv, karg mosavals iZleva. gamoy-
enebis norma damokidebulia niadagSi sasurveli raodenobis organuli
naerTis arsebobaze, amdenad, mis Tavdapirvel mdgomareobaze.
maRali da mdgradi organuli naerTis Semcveloba niadagSi miiRweva
xangrZlivi drois ganmavlobaSi. gamoyenebul masalaSi, rogoricaa mSra-
li fekaliebi an komposti, organuli naerTi ar aris iseTive mdgradi,
rogorc niadagis humusi da iSleba miwaSi. misi upiratesoba imaSi mdgo-
maroebs, rom rac ufro iSleba, miT meti mcenareuli sakvebi nivTierebe-
bi mineralizdeba da xdeba sakvebad vargisi. uaryofiTi mxare ki is aris,
rom organuli naerTebis Semcveloba iklebs daSlis dros da amdenad,
organuli naerTis gamoyenebis gagrZeleba saWiroa, raTa niadagSi misma
Semcvelobam mudmivad imatos.
swrafad Sladi organuli naerTis damateba, rogoricaa mSrali fekalie-
bi, niSnavs, rom didi raodenobiT sakvebi nivTierebebi vargisi xdebian,
magram organuli naerTi swrafad iSleba. humusiT mdidari, ufro mdgar-
di produqtis damateba, rogoricaa komposti, niSnavs, rom naklebi azo-
19
ti xdeba vargisi, magram sxva mxriv, niadagSi organuli naerTis gaZliere-
ba ufro xangrZlivdeba.
damatebiTi informaciisTvis mimarTeT ekosanresis saxelmRvanelos
“urinasa da fekaliebis gamoyeneba sasoflo-sameurneo produqtebis war-
moebaSi”.
praqtikuli rekomendaciebi: fekaluri masis usafrTxopraqtikuli rekomendaciebi: fekaluri masis usafrTxopraqtikuli rekomendaciebi: fekaluri masis usafrTxopraqtikuli rekomendaciebi: fekaluri masis usafrTxopraqtikuli rekomendaciebi: fekaluri masis usafrTxo
xelaxali gamoyenebaxelaxali gamoyenebaxelaxali gamoyenebaxelaxali gamoyenebaxelaxali gamoyeneba
soflis meurneobaSi gamoyenebis praqtika (da rekomendaciebi) damok-
idebuli iqneba winaswar damuSavebaze. maSinac ki, roca damuSaveba miznad
isaxavs paTogenebis gadacemis riskis Tavidan acilebas da misi potenciali
damtkicda laboratoriaSi da/an savele eqsperimentebis dros, procesis
etapebi SeiZleba gaumarTavi iyos, rac zegavlenas iqoniebs gasanoyier-
ebel produqtze, rac bolomde higienurad usafrTxo ar aris. amitom,
damatebiTi RonisZiebebi unda gatardes, raTa momavalSi Semcirdes daa-
vadebis gadacemis riski.
! mowyobiloba, romelic gausufTavebeli fekaliebis transportire-
bisTvis gamoiyeneba, ar unda iqnas dasufTavebuli produqtisTvis
gamoyenebuli.
! roca niadagSi fekaliebis gamoyeneba xdeba, gaTvaliswinebuli unda
iqnas gamafrTxilebeli zomebi potenciurad infeqciuri masalis
Sexebisas. es zomebi unda moicavdnen personalur dacvas da higie-
nas. xelebis dabana, Cveulebriv unda moxdes.
! damuSavebuli fekaliebi rac SeiZleba male unda Sezavdes niadagSi
da ar darCes mis zedapirze.
! arasworad damuSavebuli fekaliebi ar unda iqnas gamoyenebuli
bostneulisTvis, xilisTvis an bolqvovani mcenareebisTvis, rom-
lebic nedlad iWmeva, xexilis garda.
gamomwvari fekaliebi higenurad usafrTxoa.
adgilobriv pirobebTan adaptaciaadgilobriv pirobebTan adaptaciaadgilobriv pirobebTan adaptaciaadgilobriv pirobebTan adaptaciaadgilobriv pirobebTan adaptacia
SeniSvnaSeniSvnaSeniSvnaSeniSvnaSeniSvna: fekaliebis gamoyenebis paraqtika morgebuli unda iqnas
adgilobriv pirobebTan. sasoflo-sameurneo sistemebi icvleba, iseve rogorc
adamianebis meTodebi adgilidan adgilze. rogorc sawyisi wertili, erovnu-
li monacemebi fekaliebSi da urinaSi sakvebi nivTierebis Semcvelobaze,
iseve rogorc, wlis ganmavlobaSi gamoyofili eqskrementebi SeiZleba
ganviTardnen gaTvlebze dafuZnebiT im meTodebis Sesabamisad, romlebic
aRwerilia “urinasa da fekaliebis gamoyeneba sasoflo-sameurneo produ-
qtebis warmoebaSi” saxelmZRvanelos ganyofilebaSi - “eqskrementSi makro
sakvebi nivTierebebis Semcveloba”.
20
akvakulturaakvakulturaakvakulturaakvakulturaakvakultura
kidev erTi SesaZlo gza, Tu rogor SeiZleba ekologiuri sanitari-
is sistemebi daukavSirdes “sasoflo-sameurneo praqtikas” – aris akvakul-
tura.
akvakultura ZiriTadad, aris daaxloebiT eqvivalenturi TevzWerisa
soflis meurneobisadmi – anu Tevzisa da zogierTi wyalmcenaris moSene-
ba, raTa Seivsos bunebrivi momarageba. mTel msoflioSi Tevzebis moSeneba
xdeba kontrolirebad pirobebSi.
adamianis eqskrementebisa da Camdinare wylebis resursad gamoyeneba
SesaZlebelia akvakulturaSi, iseve rogorc soflis meurneobaSi. mokled
rom vTqvaT, sakvebi nivTierebebiT mdidari Cadminare wylebis gamoyeneba
SesaZlebelia wyalmcenareebis gasaSenebel saSualebad, mas Semdeg, rac is
Sesaferisad iqneba damuSavebuli. Tevzebi – wyalmcenareebiT ikvebebian,
xolo Tavad arian sakvebi adamianebisTvis – amdenad, kavSiri sanitariasa
da soflis meurneobas Soris isev axloa da sakvebis usafrTxoeba uzru-
velyofili unda iyos.
aq akvakulturas aRar SevexebiT, radgan is sakmaod rTuli sakiTxia
da mokled ar ganixileba. Tumca, dainteresebis SemTxvevaSi SesaZlebelia
doqtor ranka iunge-berberoviCis publikaciis “Camdinare wylebiT nakvebi
akvakulturis SesaZleblobebi da SezRudvebi” moZieba.
saboloo rekomendaciebi: urinasaboloo rekomendaciebi: urinasaboloo rekomendaciebi: urinasaboloo rekomendaciebi: urinasaboloo rekomendaciebi: urina
urina – damuSaveba da gamoyenebaurina – damuSaveba da gamoyenebaurina – damuSaveba da gamoyenebaurina – damuSaveba da gamoyenebaurina – damuSaveba da gamoyeneba
• urinaSi dabalia daavadebis gadamdebi riskis faqtorebi
• urinas gazaveba Tavidan unda iqnas acilebuli
• urinas fekaluri dabinZureba SesaZlebelia da amdenad, urina Sei-
Zleba entero paTogenebs Seicavdes. teqnikuri instruqciebi unda
iqnas gaTvaliswinebuli, raTa Semcirdes fekaluri dabinZureba.
• saojaxo doneze, urinas pirdapir gamoyeneba SesaZlebelia
• didi masStabis sistemebSi, gamoyenebamde urinas Senaxva unda moxdes
erTi Tvis ganmavlobaSi 20C temperaturul reJimSi. garda amisa,
ganoyierebasa da mosavlis aRebas Soris unda gavides erTi Tve (ixi-
leT qvemoTmoyvanili cxrili).
1 Senaxvis periodia dro, ganoyierebasa da mosavlis aRebas Soris.
21
• bostneulisaTvis, xilisaTvis da nedlad saWmeli bolqvovani mcena-
reebisaTvis, erTTviani Senaxvis vada yovelTvis daculi unda iyos.
• adgilebSi, sadac Sistosoma hematobiumis epidemiaa, urinas gamoy-
eneba sasmeli wylis siaxloves akrZalulia.
• urina miwasTan axlos unda iqnas gamoyenebuli da umjobesia niadag-
Si areva an morwyva.
saboloo rekomendaciebi: fekaliebisaboloo rekomendaciebi: fekaliebisaboloo rekomendaciebi: fekaliebisaboloo rekomendaciebi: fekaliebisaboloo rekomendaciebi: fekaliebi
fekaliebi – damuSaveba da gamoyenebafekaliebi – damuSaveba da gamoyenebafekaliebi – damuSaveba da gamoyenebafekaliebi – damuSaveba da gamoyenebafekaliebi – damuSaveba da gamoyeneba
• fekaliebi unda damuSavdes, sanam is sasuqad iqneba gamoyenebuli.
• damuSavebis meTodebi saWireoben Semdgom Sefasebas (rekomendaciebi
Tavidan unda iqnas gaTvaliswinebuli).
• pirveladi damuSaveba (tualetSi) gulisxmobs Senaxvas da nacris an
kiris damatebiT tutiT damuSavebas.
• 1-2 Tasi (200-500 ml sakmarisia axali fekaliebis dasafaravad)
tutis masala unda daematos yoveli defekaciis mere.
• patara masStabis sistemebSi (saojaxo doneze), fekaliebis gamoyene-
ba SesaZlebelia pirveladi damuSavebis Semdeg, Tu qvemoTmoyvanil
cxrilSi mocemuli kriteriumebi dakmayofilebulia.
• wvasTan erTad, cxrilSi mocemuli damuSavebis meTodebis gamoyeneba
SesaZlebelia meoradi damuSavebis saxiT (tualetidan amoRebuli
masala da damuSaveba) saojaxo doneze.
22
• meoradi damuSaveba didi sistemebisTvis (municipalur doneze) gulisx-
mobs tutiT damuSavebas, kompostirebas da dawvas.
• tutiT damuSaveba SesaZlebelia nacris, kiris an karbomidis Semdgomi
damatebiT.
• wyalbadis maCvenebeli tutiT damuSavebis Semdeg unda iyos aranak-
leb 9 da masalis Senaxva unda moxdes wyalbadis am maCveneblze
naxevari wlidan erT wlamde. (sruli ganadgurebis miRweva SeiZle-
ba ar moxerxdes, magram nawilobrivi Semcireba moxdeba).
• did masStabebze, kompostireba ZiriTadad rekomendirebulia, rogorc
meoradi damuSaveba, radgan es rTuli procesia. yvela masalaze
temperatura 50C-ze meti unda SenarCundes daaxloebiT erTi kviris
ganmavlobaSi.
Senaxva gare pirobebSi nakleblad usafrTxoa, magram misaRebia, Tu
zemoTmoyvanili pirobebi daculi iqneba. naklebi Senaxvis dro SesaZlebe-
lia yvela sistemisTvis Zalian mSral klimatur pirobebSi, sadac nes-
tianobis done <20% aRwevs. 45C-ze maRali temperaturis dros mzeze
gaSroba an datoveba sagrZnoblad Seamcirebs dros. xelaxalma danes-
tianebam SeiZleba gamoiwvios salmonelasa da i-kolis xelaxali zrda.
23
daskvnadaskvnadaskvnadaskvnadaskvna
warmodgenili rekomendaciebi eqskrementebis sasoflo-sameurneo gamoy-
enebisaTvis dafuZnebulia eqskrementSi sakvebi nivTierebis raodenobis,
eqskrementis raodenobis, Semadgenlobisa da sakvebi nivTierebis vargisian-
obis codnaze da eqskrementebis damuSavebaze, romelic zegavelnas axdens
maT Tvisebaze. urTierTobebi da monacemebi, romlebsac saxelmZRvaneloe-
bis adgilobriv pirobebTan Sesawyobad safuZvlis Seqmna SeuZliaT,
mocemulia teqstSi.
urina da fekaliebi maRali xarisxis sasuqebia, dambinZureblebis,
rogoricaa mZime liTonebi, dabali SemcvelobiT. urina mdidaria azotiT,
xolo fekaliebi mdidaria – fosforiT, kaliumiTa da organuli naer-
TiT. gamoyofili sakvebi nivTierebis raodenoba damokidebulia moxmare-
buli sakvebis raodenobaze da eqskrementebSi azotisa da fosforis raode-
nobaze.
sasoflo-sameurneo warmoebaSi gamoyenebamde, eqskrementebi higienuri
saxelmZRvaneloebis Sesabamisad unda damuSavdes.
sasoflo-sameurneo warmoebis dros, urinasa da fekaliebis gamoy-
enebis specifiuri adgilobrivi rekomendaciebi unda efuZnebodes mcena-
reebis ganoyierebis adgilobriv rekomendaciebs.
Tu mineraluri azotis sasuqebisTvis (karbomidi da amoniumi) gamoy-
enebis normebi xelmisawvdomia, maSin is urinas gamoyenebis rekomendaci-
isTvis bazisad SeiZleba gamoviyenoT. sanam msgavsi rekomendaciebi urinas-
Tvis iqneba morgebuli, misi azotis Semcveloba srulyofilad unda
gaanalizdes. sxva SemTxvevaSi, SeiZleba Sefasdes, rogorc 3-7 g azoti
erT litrSi. Tu adgilobrivi rekomendaciebi ar aris xelmisawvdomi,
rogorc wesi, erTi adamianis mier erT dReSi (24 saaTi) warmoebuli
urina SieZleba gamoyenebuli iqnas erT kv.m. farTobze, zrdis TiTo
sezonze. Tu urina Segrovda, erTi adamianis erT weliwadSi gamoyofili
urina, azotis zomieri xarisxiT, 300-400 m2 farTobis gasanoyiereblad
sakmarisi iqneba. umetesi mcenarisTvis, gamoyenebis maqsimaluri norma am
dozis aranakleb oTxjer gamoyenebaa. urina aseve, Seicavs bevr fosfors
romelic sakmarisia 600 m2-mde farTobis gasanoyiereblad erTi adamianze
da sasoflo-sameurneo sezonze, Tu gamoyenebis norma arCeulia fos-
foris mosaSoreblad, rogorc fekaliebisTvis.
urinas gamoyeneba SesaZlebelia sufTad da gazavebulad. Tumca, misi
gamoyenebis norma yovelTvis unda efuZnebodes sakvebi nivTierebis sasur-
vel normas da wylis nebismieri damatebiTi moTxovnileba unda mogvardes
ubralo wyliT da ara gazavebuli uriniT. sunis, amiakisa da foTlovani
namwvavebis dakargvis Tavidan asacileblad urina miwasTan axlos unda
iqnas gamoyenebuli da rac SeiZleba male SeuerTdes niadags.
urina swrafadmoqmedi sasuqia, romlis sakvebi nivTierebebi saukeTe-
sod gamoiyeneba, Tu urina gamoyenebulia daTesvamde an drois 2/3 nawil-
Si daTesvasa da mosavlis aRebas Soris. saukeTeso ganoyierebis efeqti
miiRweva, Tu urina da fekaliebi kombinirebulad iqneba gamoyenebuli,
magram ar aris aucilebeli imave wels da imave adgilas.
fekaliebisTvis, gamoyenebis norma SeiZleba daefuZnos adgilobriv
rekomendaciebs, mxolod fosforze damyarebuli sasuqebis gamosayene-
blad.
24
fekaliebi zogjer, ufro maRali normebiT gamoiyeneba, romlis Sed-
egad struqtura da niadagis wylis Semcveloba aseve sagrZnoblad um-
jobesdeba, rogorc misi organuli naerTis gaZlierebis efeqti. orive,
organuli naerTi da nacari xSirad emateba fekaliebs da isini aZliereben
niadagis amortizaciis unarsa da wyalbadis Semcvelobas, romelic gan-
sakuTrebiT mniSvnelovania wyalbadis dabali Semcvelobis niadagisTvis.
amdenad, gamoyenebis strategiis mixedviT, erTi adamianis fekaliebi sakma-
risi iqneba 1.5-300 m2 farTobis gasanoyiereblad, imis da mixedviT, gamoy-
enebulia isini maTi oragnuli naerTebisa Tu fosforis SemcvelobiT.
kultivaciis dawyebamde, fekaliebi gamoyenebuli unda iqnas da airios
niadagSi.
es moduli adaptirebulia saxelmZRvanelodan “urinasa da fekalieb-
is gamoyeneba sasoflo-sameurneo produqtebis warmoebaSi” (h. ionsoni, a.
rixter-Stintcingi, b. vinerasi, b. & e. salomoni). detaluri informaci-
isTvis, gamoiyeneT es publikacia.
ekosanis mTavari bmulebiekosanis mTavari bmulebiekosanis mTavari bmulebiekosanis mTavari bmulebiekosanis mTavari bmulebi
ekosani norvegia: sicocxlis mecnierebaTa norvegiis universiteti.
am saitidan SegiZliaT gadmoiweroT kursis prezentacia “Sesaferisi san-
itaria ganviTarebadi qveynisTvis”, romelic Catarda 2005 wlis agvisto-
Si. aseve, gverdze aris ekosanTan dakavSirebuli literaturuli masaleb-
is didi sia. http://www.nlh.no/research/ecosan/ an http://www.ecosan.no
ekosanresi (EcoSanRes) (ekologiuri sanitariis kvleva) – saerTa-
Soriso garemos dacvisa da ganviTarebis programaa ekologiur sanitar-
iaze. veb-gverdi Seicavs didi raodenobis PDF-failebs da dokumentebs
ekosanze, yvela maTganis gadmowera SesaZlebelia. aseve, gverdze aris
ekosanTan dakavSirebuli bmulebis sia.
www.ecosanres.org
GTZ-is ekosanis veb-gverdi: GTZ-is specialuri veb-gverdi, romelic
Seexeba ekologiur sanitarias, aq moipoveba didi raodenobiT informacia
– konferenciebis oqmebi, kvlevis uaxlesi moxsenebebi, bmulebi, cxrilebi
da beWdviTi informacia ekosanTan dakavSirebul TiTqmis yvela Temaze.
http://www.gtz.de/en/themen/umwelt-infrastruktur/wasser/8524.htmwww.gtz.de/ecosan
IRC - wylisa da sanitariis saerTaSoriso centri: es veb-gverdi
Seicavs didZali raodenobis siaxles da informacias, praqtikul rCevebs,
aseve kvlevebisa da treningebis masalebs, ekonomiur wylis miwodebaze da
sanitariaze ganviTarebad qveynebSi, inglisurad, frangulad, espanurad
da portugaliurad. bevri publikaciis gadmowera SesaZlebelia PDF for-matSi.
http://www.irc.nl
SANICON Sanitation Connection - internetSi dafuZnebuli resursia,
romelic saSualebas iZleva miiRoT zusti, sando da ganaxlebuli ifnor-
25
macia teqnologiebze, institutebze da sanitariis sistemebis dafinanse-
baze mTeli msoflios garSemo. saerTaSoriso institutebs Tavisi wv-
lili SeaqvT am gverdis sainformacio bazaSi, maTi specializaciis Teme-
bis mowodebiT.
www.sanicon.net
WASH: wyali, sanitaria da higiena yvela kampaniisTvis erToblivi
dacvisa da komunikaciis kampaniaa politikuri codnisa da mxardaWeris
mobilizaciisTvis, 1.1 miliardi adamianis tanjvis Sesamsubuqeblad, rom-
lebsac ar aqvT usafrTxo wylis gamoyenebis saSualeba da 2.4 miliardi
adamianis mxardasaWerad, romlebic adeqvaturi sanitariis gareSe arian.
mocemuli veb-gverdi awvdis detalur informacias gegmebze, miznebze,
meTodologiaze da qmedebebze kampaniis saxeliT, saerTaSoriso da
adgilobriv doneze.
http://www.wsscc.org/dataweb.cfm?code=26
msoflio tualetis organizacia (WTO) aris arasaSemosavlo orga-
nizacia, romelic dafuZnda singapurSi 2001 wels. organizacia avr-
celebs informacias ganviTarebul da ganviTarebad qveynebSi ukeTesi
tualetebis standartebis saWireobaze da uzrunvelyofs platformas
yvela tualtis asociaciisTvis, am saqmesTan dakavSirebuli yvela orga-
nizaciisTvis da individebisTvis, rom gaadvildes ideebis gacvla, janm-
rTelobisa da kulturis sakiTxebi. saqmianoba Seicvas:
kvleva da ganviTareba, konferenciebi
treningebis akademia (rogoricaa msoflios tualetis instituti)
katastrofebis gadaudebeli proeqtebi (rogoricaa, cunamiT dazare-
buli regionebi).
http://www.worldtoilet.org/hp/wto_hp.htm
saerTaSoriso ekologiuri teqnikis sazogadoeba (IEES): IEES - uzrun-velyofs saerTo forums sxvadasxva adamianebisTvis da jgufebisTvis, rom-
lebic CarTuli arian ekologiuri teqnikis proeqtebSi. is Seicavs trad-
iciul teqnikas, sazRvao biologebs, ekologiis ekonomistebs, ganviTare-
bis muSakebs da bevr sxvas.
IEES - arasaSemosavlo organizaciaa, romlis mizania: xeli Seuwyos
mecnierebsa da eko-inJinerebs Soris kontaqts sxvadasvxa qveynebidan da
koordinacia gauwios maT saqmianobas; gaaZlieros TanamSromloba ekol-
ogebsa da teqnikosebs Soris; gacvalos informacia savele ekolog teqni-
kosebsa da samecniero da saganmanaTleblo organizaciebs, kerZo sawar-
moebs, arasamTavrobo organizaciebsa da samTavrobo struqturebs Soris.
http://www.iees.ch/
26
ganmartebebiganmartebebiganmartebebiganmartebebiganmartebebi
maRali normebis gamoyenebis riskimaRali normebis gamoyenebis riskimaRali normebis gamoyenebis riskimaRali normebis gamoyenebis riskimaRali normebis gamoyenebis riski
niadagSi fosforis an organuli naerTis didi raodenobiT gamoy-
enebis dros arsebobs negatiuri zemoqmedebis mcire riski. Tumca, qvemoT-
mocemuli apesqtebi gaTvaliswinebuli unda iqnas gamoyenebis maRali normis
dros:
! Tu fekalur produqtSi gvaqvs naxSirbadiT mdidari daSladi masa-
la, maSin arsebobs sakvebad vargisi azotis moxmarebis riski niadag-
Si mikroorganizmebis mier, amdenad, azotis moklevadianma defi-
citma SesaZloa gamoiwvios mosavlianobis kleba.
! Tu didi raodenobiT kiri an nacari danamatebad aris gamoyenebu-
li, maSin gamoyenebis maRali normis dros negatiuri zemoqmedebis
mcire riski arsebobs, niadagSi wyalbadis maRali maCveneblis gamo
(>7.5-8). wyalbadis aseTi maRali maCvenebeli saSiSia mxolod uki-
duresad maRali gamoyenebis normis dros an Tu wyalbadis sawyisi
maCvenebeli niadagSi Zalian maRalia.
! anomiumis maRali maCvenebliani, damuSavebuli narCenebi da karbomi-
diT damuSavebuli Slamiani produqtebisTvis arsebobs negatiuri
zemoqmedebis saSiSroeba, Tu amoniumis gamoyeneba Zalian maRalia.
amrigad, am produqtebis gamoyenebis norma dafuZnebuli unda iyos
produqtSi amoniumis koncentraciis codnaze da azotis gamoyeneb-
is sasurvel normaze.
zemoTmocemuli gamoyenebis normebis gamoiyenebisas, Cveulebriv, mo-
savlianoba Zalian maRalia, radgan organuli naerTi, wyalbadis maCvene-
beli da CamxSobi maxasiaTebeli Zlierdeba da niadags didi raodenobiT
fosfori da kaliumi miewodeba, rac sakmarisia imisTvis, rom darCes
niadagSi wlobiT. Tumca, gamoyenebis es normebi ar aris resursulad
efeqturi fekaliebSi sakvebi nivTierebis gamoyenebasTan mimarTebaSi, mi-
uxedavad imisa, rom Zalian kargi efeqti aqvs sasoflo-sameurneo produ-
qtebis warmoebaSi. gamoyenebis normebis zemoTmocemuli magaliTebi gulisx-
mobs fekaluri produqtis 20-150 tonas heqtarze. gamoyenebis normaluri
normebi fermis ezos nakelisaTvis soflis meurneobaSi aris 20-40 tona
heqtarze.
mikrodambinZureblebimikrodambinZureblebimikrodambinZureblebimikrodambinZureblebimikrodambinZureblebi
mikrodambinZureblebi iseTi dambinZureblebia, romlebic Cveulebriv,
mcire raodenobiT Cndeba garemoSi. Camdinare wylebis SemTxvevaSi, is
gulisxmobs nivTierebebs, rogoricaa farmacevtuli da sinTezuri an
bunebrivi hormonebi (bolos aseve endokrinul nivTierebebs uwodeben). am
nivTierebebs negatiuri efeqti aqvT, gansakuTrebiT, Tu isini gaixsnen
wylis formaSi, radgan maT SeuZliaT zegavlena iqonion wyalSi mcxovre-
bi cxovelebis seqsualur ganviTarebaze.
27
garda amisa, zogierT farmacevtuli nivTiereba SeiZleba dagrovdes sqe-
li qsovilis formiT, da amnairad, saboloo jamSi, saSiSi gaxdes adami-
anisTvis, radgan isini sakvebi qselis saTavedan ikvebebian.
gamoyenebuli literaturagamoyenebuli literaturagamoyenebuli literaturagamoyenebuli literaturagamoyenebuli literatura
(1) ekosanresi (2005 w.): saxelmZRvanelo “urinasa da fekaliebis
usafrTxo gamoyeneba ekologiuri sanitariis sistemebSi”. beWdvi-
Ti informacia #5. efuZneba: k. Sioningi da t.a. stenstriomi.
2004 w. saxelmZRvanelo “urinasa da fekaliebis usafrTxo gamoy-
eneba ekologiuri sanitariis sistemebSi”. ekosanresis publika-
ciebis seria. moxseneba 2004-1. stokholmis garemos dacvis in-
stituti; stokholmi, SvedeTi.
(2) k. Sioningi da t.a. stenstriomi. 2004 w. saxelmZRvanelo “uri-
nasa da fekaliebis usafrTxo gamoyeneba ekologiuri sanitariis
sistemebSi”. ekosanresis publikaciebis seria. moxseneba 2004-1.
stokholmis garemos dacvis instituti; stokholmi, SvedeTi.
(3) h. ionsoni, b. vinerasi, k. hoglundi. t.a. stenstriomi, g. dal-
hameri da h. kirxmani. 2000 w. (Källsorterad humanurin i kretslopp),Svedurad, inglisuri SejamebiT. VA-FORSK moxseneba 2000-1. VA-FORSK\VAV. stokholmi SvedeTi.
(4) k. hoglundi. 2001 w. adamianis urinas gamoyofis wyaros xelax-
al gamoyenebasTan dakavSirebuli janmrTelobis mikrobuli riskis
Sefaseba. sadoqtoro Tezisi, bioteqnologiis departamenti,
teqnologiis samefo instituti, stokholmi, SvedeTi.
(5) h. ionsoni, (2004 w.): sasoflo-sameurneo produqtebis warmoeba-
Si urinasa da fekaliebis gamoyenebis saxelmZRvanelo. ekonsanre-
sis publikaciebis seria. moxseneba 2004-2. stokholmis garemos
dacvis instituti; stokholmi, SvedeTi.
(6) j.j.r. frausto da silva da r.j.p. uiliamsi. 1997 w. element-
ebis biologiuri Semadgenloba – sicocxlis araorganuli qim-
ia. oqsfordi, inglisi.
(7) h. marSneri. 1997 w. maRali mcenareebis mineraluri kveba. meore
gamocema. akademiuri presa.
(8) h. ionsoni da b. vinerasi (2004): sxvadasxva qveynebSi urinasa da
fekaliebSi sakvebi nivTierebis Semcvelobis adaptireba msoflio
sasoflo-sameurneo organizaciisa da SvedeTis monacemebis mixedviT.
ekosani – wris Sekvra. ekologiuri sanitariaze meore saerTa-
Soriso simpoziumis oqmi, romelic aerTianebs pirvel IWA spe-
cialistTa jgufis konferencias mdgrad ganviTarebaze, 7-11
aprili, 2003 w., lubeki, germania. gv. 365.
(9) k. arnbierg-nilseni, l. hanseni, j. kiolholti, f. stuer-lau-
ridsen, a.b. hasling, t.a. stenstriomi, k. Sioningi, t. vestreli,
a. karlseni da b. haling-siorenseni, (2003): adamianis fekaliebis
adgilobrivi gamoyenebis riskis Sefaseba paTogenebze da wamle-
bze fokusirebiT.
28
(10) b. vinerasi, (2002): mdgradi sakvebi nivTierebis xelaxali gamoy-
enebis SesaZlebloba fekaliebis gancalkevebiT, kombinirebuli
urinas aSorebasTan. agrarian 353, SvedeTis sasoflo-sameurneo
mecnierebis universiteti, upsala, SvedeTi.
(11) k. Torup-kristensen (2001): fesvis zrda da niadagis azotis
gamofitva xaxvis, salaTis foTlebis, adreuli kombostosa da
stafilos mier. Acta Horticulturae. 563: 201-206.(12) m. iohansoni, h. ionsoni, c. hioglundi, a. rixter Stintcingi da
l. rode. 2001 w. urinas gancalkeveba – sakvebi nivTierebis
ciklis Sewyveta. stokholmis wylis kompania. stokholmi, Svede-
Ti. bmuli: http://www.stockholmvatten.se/pdf_arkiv/english/Urinsep_eng.pdf(13) a. rixter-Stintcingi, l. rode da h. akerhielmi (2001 w.):
adamianis urina, rogorc sasuqi – mcenareuli sakvebi nivTier-
ebebi, gamoyenebis teqnika da garemo efeqti (Svedurad, ingli-
suri bolosityvaoboT) JTI-Rapport Lantbruk & Industri 278, SvedeTissoflis meurneobisa da ekologiuri damuSavebis instituti.
SvedeTi.
(14) l. rode, a. rixter-Stintcingi da s. staineki, (2004 w.) amiakis
gamoyofa adamianis urinas gamoyenebis Semdeg Tixovan niadagze
qeris mosayvanad. sakvebi nivTierebis cikli sasoflo ekosiste-
mebSi, 68: 191-198.
(15) amerikis SeerTebuli Statebis ganviTarebis saagento (2004 w):
amerikis SeerTebuli Statebis ganviTarebis saagentos sakvebi
nivTierebebis monacemTa baza. bmuli: http://www.nal.usda.gov/fnic/cgi-bin/nut_search.pl
(16) NOVAQUATIS, EAWAG (2005 w.): Nova 5 Workpackages: mikro dambin-Zureblebi. bmuli: http://www.novaquatis.eawag.ch/Downloads/Nova_05.pdf
(17) h. akerhielmi da a. rixter-Stintcingi (presaSi): anaerobulad
damuSavebuli wyaro mocilebuli saWmlis narCeni rogorc sasu-
qi, marcvleulis warmoebaSi. ganxilulia RAMIRAN-Si (sasof-lo-sameurneo da industriuli narCenebis soflis meorneobaSi
xelaxali gamoyenebis kvlevis qlesi), sakvebisa da soflis meur-
neobis organizaciis konferenciis oqmi 2004.
(18) enciklopedia “britanika”: akvakultura. bmuli: http://search.eb.com/eb/article-9008118?query=aquaculture&ct=
(19) ekosanresi (2005): sasoflo-sameurneo produqtebis warmoebaSi
urinasa da fekaliebis gamoyenebis saxelmZRvanelo. beWdviTi in-
formacia #6 dafuZnebuli h. ionsonze. sasoflo-sameurneo
produqtebis warmoebaSi urinasa da fekaliebis gamoyenebis sax-
elmZRvanelo. ekosanresis publikaciebis seria. moxseneba 2004-2.
stokholmis garemos dacvis instituti; stokholmi, SvedeTi.
29
sarCevisarCevisarCevisarCevisarCevi
1. Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44444
2. 2. 2. 2. 2. moTxovnebi mcenaris zrdisTvis moTxovnebi mcenaris zrdisTvis moTxovnebi mcenaris zrdisTvis moTxovnebi mcenaris zrdisTvis moTxovnebi mcenaris zrdisTvis . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44444
" makrosasuqebi da mikrosasuqebimakrosasuqebi da mikrosasuqebimakrosasuqebi da mikrosasuqebimakrosasuqebi da mikrosasuqebimakrosasuqebi da mikrosasuqebi
3. adamianis eqskrementis Semadgenloba . . . . . . . . . . . . . . . .3. adamianis eqskrementis Semadgenloba . . . . . . . . . . . . . . . .3. adamianis eqskrementis Semadgenloba . . . . . . . . . . . . . . . .3. adamianis eqskrementis Semadgenloba . . . . . . . . . . . . . . . .3. adamianis eqskrementis Semadgenloba . . . . . . . . . . . . . . . . 55555
" sasuqebisasuqebisasuqebisasuqebisasuqebi
" mZime liTonebi da mikrodambinZurebelimZime liTonebi da mikrodambinZurebelimZime liTonebi da mikrodambinZurebelimZime liTonebi da mikrodambinZurebelimZime liTonebi da mikrodambinZurebeli
4. mcenareuli sasuqebis vargisianoba urinasa da fekaliebSi . . . .4. mcenareuli sasuqebis vargisianoba urinasa da fekaliebSi . . . .4. mcenareuli sasuqebis vargisianoba urinasa da fekaliebSi . . . .4. mcenareuli sasuqebis vargisianoba urinasa da fekaliebSi . . . .4. mcenareuli sasuqebis vargisianoba urinasa da fekaliebSi . . . . 77777
5. urina, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. urina, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. urina, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. urina, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. urina, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77777
" gazavebagazavebagazavebagazavebagazaveba
" gamoyenebis vadebigamoyenebis vadebigamoyenebis vadebigamoyenebis vadebigamoyenebis vadebi
" gamoyenebis teqnikagamoyenebis teqnikagamoyenebis teqnikagamoyenebis teqnikagamoyenebis teqnika
" gamoyenebis normagamoyenebis normagamoyenebis normagamoyenebis normagamoyenebis norma
" magaliTebimagaliTebimagaliTebimagaliTebimagaliTebi
6. praqtikuli rekomendaciebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6. praqtikuli rekomendaciebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6. praqtikuli rekomendaciebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6. praqtikuli rekomendaciebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6. praqtikuli rekomendaciebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1212121212
" urinas usafrTxo gamoyenebaurinas usafrTxo gamoyenebaurinas usafrTxo gamoyenebaurinas usafrTxo gamoyenebaurinas usafrTxo gamoyeneba
" urinas usafrTxo Senaxvaurinas usafrTxo Senaxvaurinas usafrTxo Senaxvaurinas usafrTxo Senaxvaurinas usafrTxo Senaxva
7. fekaluri masa, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7. fekaluri masa, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7. fekaluri masa, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7. fekaluri masa, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7. fekaluri masa, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1313131313
8. fekaluri masa, rogorc sasuqi – gadamuSavebaze8. fekaluri masa, rogorc sasuqi – gadamuSavebaze8. fekaluri masa, rogorc sasuqi – gadamuSavebaze8. fekaluri masa, rogorc sasuqi – gadamuSavebaze8. fekaluri masa, rogorc sasuqi – gadamuSavebaze
damokidebuli ganoyierebis efeqtebi . . . . . . . . . . . . . . . . damokidebuli ganoyierebis efeqtebi . . . . . . . . . . . . . . . . damokidebuli ganoyierebis efeqtebi . . . . . . . . . . . . . . . . damokidebuli ganoyierebis efeqtebi . . . . . . . . . . . . . . . . damokidebuli ganoyierebis efeqtebi . . . . . . . . . . . . . . . . 1313131313
" ganoyierebis efeqtebi: nacariganoyierebis efeqtebi: nacariganoyierebis efeqtebi: nacariganoyierebis efeqtebi: nacariganoyierebis efeqtebi: nacari
" ganoyierebis efeqtebi: kompostiganoyierebis efeqtebi: kompostiganoyierebis efeqtebi: kompostiganoyierebis efeqtebi: kompostiganoyierebis efeqtebi: komposti
" ganoyierebis efeqtebi: gaSroba/biogazisganoyierebis efeqtebi: gaSroba/biogazisganoyierebis efeqtebi: gaSroba/biogazisganoyierebis efeqtebi: gaSroba/biogazisganoyierebis efeqtebi: gaSroba/biogazis
produqcia/tutiT damuSaveba produqcia/tutiT damuSaveba produqcia/tutiT damuSaveba produqcia/tutiT damuSaveba produqcia/tutiT damuSaveba
9. fekaluri masa, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9. fekaluri masa, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9. fekaluri masa, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9. fekaluri masa, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9. fekaluri masa, rogorc sasuqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1616161616
" gamoyenebis vadebigamoyenebis vadebigamoyenebis vadebigamoyenebis vadebigamoyenebis vadebi
" gamoyenebis teqnikagamoyenebis teqnikagamoyenebis teqnikagamoyenebis teqnikagamoyenebis teqnika
" gamoyenebisa normagamoyenebisa normagamoyenebisa normagamoyenebisa normagamoyenebisa norma
10. praqtikuli rekomendaciebi: fekaluri masis10. praqtikuli rekomendaciebi: fekaluri masis10. praqtikuli rekomendaciebi: fekaluri masis10. praqtikuli rekomendaciebi: fekaluri masis10. praqtikuli rekomendaciebi: fekaluri masis
usafrTxo xelaxali gamoyeneba . . . . . . . . . . . . . . . . . . usafrTxo xelaxali gamoyeneba . . . . . . . . . . . . . . . . . . usafrTxo xelaxali gamoyeneba . . . . . . . . . . . . . . . . . . usafrTxo xelaxali gamoyeneba . . . . . . . . . . . . . . . . . . usafrTxo xelaxali gamoyeneba . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1818181818
11. adgilobriv pirobebTan adaptacia . . . . . . . . . . . . . . . . .11. adgilobriv pirobebTan adaptacia . . . . . . . . . . . . . . . . .11. adgilobriv pirobebTan adaptacia . . . . . . . . . . . . . . . . .11. adgilobriv pirobebTan adaptacia . . . . . . . . . . . . . . . . .11. adgilobriv pirobebTan adaptacia . . . . . . . . . . . . . . . . . 1818181818
12. saboloo rekomendaciebi: urina . . . . . . . . . . . . . . . . . .12. saboloo rekomendaciebi: urina . . . . . . . . . . . . . . . . . .12. saboloo rekomendaciebi: urina . . . . . . . . . . . . . . . . . .12. saboloo rekomendaciebi: urina . . . . . . . . . . . . . . . . . .12. saboloo rekomendaciebi: urina . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1919191919
13. saboloo rekomendaciebi: fekaluri masa . . . . . . . . . . . . .13. saboloo rekomendaciebi: fekaluri masa . . . . . . . . . . . . .13. saboloo rekomendaciebi: fekaluri masa . . . . . . . . . . . . .13. saboloo rekomendaciebi: fekaluri masa . . . . . . . . . . . . .13. saboloo rekomendaciebi: fekaluri masa . . . . . . . . . . . . . 2020202020
14. daskvna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14. daskvna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14. daskvna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14. daskvna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14. daskvna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2222222222
30