sce.s.yeeie1 feflenemedey³eemeheef$ekeÀe¬eÀ.1...

31

Sce. S. Yeeie 1

Fefleneme DeY³eemeHeef$ekeÀe ¬eÀ. 1

DeeOegefvekeÀ ceneje<ì^e®ee Fefleneme(1818-1920)

©UNIVERSITYOFMUMBAI

ÒekeÀuHe mecevJe³ekeÀ : Òee. Deefveue yevekeÀj,men³eesieer ÒeeO³eeHekeÀ (Fefleneme) Je mene³³ekeÀ meb®eeuekeÀ,otj Je cegkeÌle DeO³e³eve mebmLee, cegbyeF& efJeÐeeHeerþ, cegbyeF&

uesKekeÀ : Òee. DeJekeÀeµe peeOeJemen³eesieer ÒeeO³eeHekeÀ, Fefleneme efJeYeeie,meWì PesefJeDeme& keÀe@uespe, ®e®e&iesì, cegbyeF&

: [e@. Sme. kesÀ. YeojiesFefleneme efJeYeeie ÒecegKe,yeer. Sve. Sve. keÀe@uespe, efYebJe[er

Hegve&mebHeeove : [e@. ÒeefoHe JeeIeceejsmene³³ekeÀ ÒeeO³eeHekeÀ, Fefleneme efJeYeeie,jeceveeje³eCe ©F&³ee ceneefJeÐeeue³e,ceeìgbiee, cegbyeF&

Hegve&cegêCe - meHìWyej 2017, Sce. S. Yeeie - 1, Fefleneme DeY³eemeHeef$ekeÀe ¬eÀ. 1, DeeOegefvekeÀceneje<ìe®ee Fefleneme (1818-1920)

He´keÀeµekeÀ ë ÒeYeejer meb®eeuekeÀ, otj Je cegkeÌle DeO³e³eve mebmLee, cegbyeF& efJeÐeeHeerþ,efJeÐeeveiejer, cegbyeF& -400 098.

De#ej pegUCeer ë Deeféeveer Deeì&med,ieg©ke=ÀHee ®eeU, Sced. meer. íieuee ceeie&, yeeceCeJee[e,efJeuesHeeuex (HetJe&), cegbyeF& - 400 099.

cegêCe ë

[e@. osJeevebo efMebos [e@. OevesµJej nefj®eboveÒeYeejer kegÀueiegª, ÒeYeejer meb®eeuekeÀcegbyeF& efJeÐeeHeerþ, cegbyeF& otj Je cegkeÌle DeO³e³eve mebmLee, cegbyeF& efJeÐeeHeerþ, cegbyeF&

Devegke´ÀceefCekeÀe

ke´ÀceebkeÀ DeO³ee³e He=<þ ke´ÀceebkeÀ

1. efyeìerMe jepeJeìer®³ee meg©Jeeleer®ee ceneje<ì 01

(jepekeÀer³e, DeeefLe&keÀ Je meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleer)

2. efyeìerMe jepeJeìer®ee ÒeYeeJe Je efmLel³eblej - De 15

3. efyeìerMe jepeJeìer®ee ÒeYeeJe Je efmLel³eblej - ye 26

4. megOeejCeeb®ee ÒeejbYe Je l³eeme ÒeeflekeÀej 36

5. Oeeefce&keÀ Demeblees<e DeeefCe meeceeefpekeÀ efJejesOe 48

6. meeceeefpekeÀ megOeejCee - (De) 63

7. meeceeefpekeÀ megOeejCee - (ye) 76

8. GoejceleJeeo DeeefCe je<ìJeeoe®ee efJekeÀeme - (De) 90

9. GoejceleJeeo DeeefCe je<ìJeeoe®ee efJekeÀeme - (ye) 98

10. mebmLeelcekeÀ je<ìJeeo 110

11. Hegve©ppeerJeve DeeefCe ÒeKej je<ìJeeo 123

12. efyeefìMeefJejesOeer ÒeeflekeÀej, yeb[ DeeefCe GþeJe 136

13. ceneje<ì^e®ee DeeefLe&keÀ efJekeÀeme (F.me. 1861 les 1920) 151

14. mJejep³ee®³ee efoMesves Jeeì®eeue 166

15. ceneje<ìeleerue Mew#eefCekeÀ DeeefCe meebmke=ÀeflekeÀ Òeieleer - (De) 178

16. ceneje<ìeleerue Mew#eefCekeÀ DeeefCe meebmke=ÀeflekeÀ Òeieleer - (ye) 190

I

M.A. PART - I PAPER - I : (OPTION A)

HISTORY OF MODERN MAHARASHTRA(1818-1920)

Syllabus

1. Maharashtra on the Eve of British Conquest: Political,

Economic and Socio cultural conditions.

2. New influences and Transition Under British Rule: (1818-

1861)

a) Land Tenures, Revenue Settlements.

b) Education and Press

c) Law and Administration

d) Transport and Communication ,

e) Christian Missions.

f) Student’s Literary and Scientific -Society.

3. Beginning of Reform and Resistance :

a) Bal Shastri Jambhekar: Pioneer of Maharashtra’s

Resistance

b) Early Intellectual Resistance to British Colonial Rule, and

the Rise of Nascent Economic Nationalism, Bhaskar

Tarkhadkar, Ramkrishna Vishwanath, Bhau Mahajan.

4. Religious Dissent and Social Protest:

a. Dadoba Pandurang and the Paramhansa sabha

b. Lokahitwadi Gopal Hari Deshmukh

c. Prarthana Samaj.

5. Social Reform:

a) i) Issues concerning Emancipation of Women and the

Efforts made towards it realization

ii) Justice M.G. Ranade and the Indian National social

conference.

b) i) Mahatma Joytirao Phule and the Satyashodhak

Samaj Universal Humanism

ii) Gopalbaba Valankar and Anaryadosh parihar

Mandal.

iii) Vitthal Ramaji Shinde and Depressed Classes

Mission of the India.

iv) Shahu Maharaj and Vedokta Episode.

6. Growth of Liberalism and Nationalism: ,

a) Promotion of Economic Nationalism : Dadabhai Naoroji,

M.G. Ranade Ganesh Vyanktesh Joshi.

II

b) Triumvirate of Liberal School : Phirozeshah Mehta,

Badruddin Tayabjeee, K.T. Telang.

c) Growth of Rationalism:: Gopal Ganesh Agarkar.

7. Institutionalized Nationalism:

a) The Bombay Association.

b) Poona Sarvajanik Sabha

c) Indian National Congress and Maharashtra.

d) Servants of India Society.

8. Revivalism and Militant Nationalism.

a) Vishnubava Brahmachari.

b) Vishnushastri Chiplunkar.

c) Arya Samaj, Theosophical Society, Ganapati and Shivaji

Utsav.

9. Resistance and Insurrections

a) Ramoshi, Bhil and Koli Uprisings

b) 1857 in Maharashtra.

c) Revolt of Vasudev Balwant Phadke

d) Peasant Unrest.

10. Economic Development (1861-1920)

a) Agriculture

b) Transport and Communication.

c) Industry Rise of Labour Movements.

d) Trade and Commerce.

11. Towards Swarajya :

a) G. K. Gokhale and Moderates.

b) B.G. Tilak and Extremist Politics.

c) Revolutionaries.

12. Educational and cultural Developments :

a) Education and Literature

b) Press

c) Performing Arts

III

M.A.I. HISTORY PAPER NO. I

OLD QUESTION PAPER- 2008

HISTORY OF MODERN MAHARASHTRA (1818-1920)

REVISED COURSE

( 3 Hours) Total Marks : 100

N..B.: (1) Attempt any four questions,

(2) All questions carry equal marks.

1. Review the political and social conditions in Maharashtra onthe eve of the British conquest of Maharashtra.

2. Analyse the emergence of early economic nationalism inMaharashtra with special reference to the thoughts ofRamkrishna Vishwanath.

3. Write an essay on Lokhitawadi Gopal Hari Deshmukh’scritique of contemporary society as reflected in his writings.

4. Assess the role of Mahatma Jyotiba Phule and V. R. Shinde inemancipation of the downtrodden.

5. Describe the contribution of the servants of India Society inpromoting the nationalism in Maharashtra.

6. What methods and programme was pursued by theModerates towards attainment of Swarajya ?

7. What role did the press play in the promotion of nationalism ?

8. Comment on any two of the following :—

(a) Students literary and scientific society

(b) Universal Humanism

(c) G. G. Agarkar

(d) Vasudev Balwant Phadke

1

1efye´ìerMe jepeJeìer®³ee meg©Jeeleer®ee cenejeä^

(jepekeÀer³e, DeeefLe&keÀ Je meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleer)

IeìkeÀ j®evee :

1.0 GefÎäîes

1.1 ÒemleeJevee

1.2 efye´ìerMe jepeJeìer®³ee meg©Jeeleer®eer jepekeÀer³e HeefjefmLeleer

1.3 efye´ìerMe jepeJeìer®³ee meg©Jeeleer®eer DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer

1.4 efye´ìerMe jepeJeìer®³ee meg©Jeeleer®eerr meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleer

1.5 meceejesHe

1.6 ÒeMve

1.0 GefÎäîes

1 efye´ìerMe jepeJeìerjepeJeìer®³ee meg©Jeeleer®eer jepekeÀer³e HeefjefmLeleer peeCetve IesCes.2. efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea®³ee DeeefLe&keÀ eqmLeleer®es DeekeÀueve keÀjCes.3. efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea®³ee meeceeefpekeÀ efmLeleer®es efJeMues<eCe keÀjCes.4. efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea®eer meebmke=ÀeflekeÀ efmLeleer He[leeUCes.

1.1 ÒemleeJevee

HebOejeJ³ee MelekeÀele meeiejer ceeiee&®ee MeesOe ueeieu³eeveblej, ³egjesefHe³eve ueeskeÀebveer HetJexkeÀ[eruemeeiejer ceeie& MeesOetve keÀe{ues. Heesle&gieerpe, [®e, ÖesÀ®e DeeefCe Fbûepe ns YeejleeceO³es J³eeHeejGoerceefJekeÀefmele keÀjC³ee®³ee GÎsMeeves ³esT ueeieues.

F.me. 1600 ceO³es F&mì Fbef[³ee kebÀHeveer®³ee mLeeHevesveblej, Fbûepeebveer Yeejleele, JesieJesieÈ³eeYeeieele DeeHeueer HekeÀ[ IeÆ keÀje³euee meg©Jeele kesÀueer. FbûepeebkeÀ[s, mej Lee@ceme jes, keÀve&ue keÌueespe,pevejue eqmceLe, SequHeÀvmìve, ûe@Cì [HeÀ Demes SkeÀeHes#ee SkeÀ keÀle&yeieej ueeskeÀ nesles.

Fbûepeebveer, Yeejleer³e jep³ekeÀl³ee¥ceOeerue ogner®ee Del³eble keÀeJesyeepeHeCeeves HeÀe³eoe I³ee³eueemeg©Jeele kesÀueer. l³eeb®eer keÀe³e&He×leer Del³eble OeesjCeer nesleer. l³eeb®³ee otjoMeea keÀe³e&ÒeCeeueercegUs,Fbûepeebveer cenejeäeJej DeeHeueer HekeÀ[ IeÆ keÀje³euee meg©Jeele kesÀueer.

2

kebÀHeveer mejkeÀejves DeveskeÀ cejeþe jep³ekeÀl³ee¥vee DeìkeÀ kesÀueer. cejeþîeebyejesyej l³eeb®eer 43Je<ee¥®³ee keÀeueeJeOeerle, leerve cenÊJee®eer ³eg×s Peeueer (F.me. 1775 - F.me. 1818)

1.2 efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea®ee ceneje<ìe®ee jepekeÀer³e Fefleneme

SkeÀesCeermeeJ³ee MelekeÀe®³ee DeejbYeeHeemetve, cenejeäe®³ee Feflenemeeleuee veJeerve DeO³ee³e meg©Peeuee DeeefCe He³ee&³eeves Yeejleer³e kebÀHeveer®ee veJeerve ieJnve&j pevejue uee@[& Jesuemueerr®es Deeieceve Peeues.F.me. 1798 ceO³es, kebÀHeveer®³ee DeO³e#eeves, uee@[& Jesuemueerr®eer, Yeejlee®ee ieJnve&j-pevejue cnCetveefve³egkeÌleer kesÀueer. efye´ìerMeeb®³ee Yeejleeleerue jepeJeìer®es ©Heeblej Yeejle osMe mebHetCe&HeCes efye´ìerMeeb®³eeDeefOeHel³eeKeeueer DeeCeC³ee®³ee GÎsMeeves uee@[& Jesuemueer®eer efve³egkeÌleer Peeueer nesleer. Hejbleg, F.me. 1805ceO³es, ¬etÀjlee, oyeeJeveerleer DeeefCe DeHeÀjeleHeÀj ³ee DeejesHeebKeeueer l³eeuee Hejle yeesueefJeC³eele Deeues.l³eebveer DeeleeHe³e¥le `lewveeleer HeÀewpe' (Subsidiary Alliance) ³ee leb$ee®ee JeeHej keÀªve cejeþejep³eebvee DeeHeu³ee Je®e&mJeeKeeueer DeeCeues nesles.

pesJne kebÀHeveerves efye´ìerMe mejkeÀejkeÀ[tve meleje oMeue#e HeeQ[eb®es keÀpe& Iesleues nesles lesJne³egjesHeceOeerue vesHeesefue³eve efJe©×®eer ³eg×s, FefpeHle®³ee ueeskeÀeb®es vesHeesefue³eve Jej Dee¬eÀceCe ³ee meieÈ³ee®eIeìveeb®ee, Yeejleeleerue efye´ìerMe jepeJeìerJej HeefjCeece nesle neslee.

cejeþîeeb®es jep³e ns Del³eble keÀþerCe HeefjefmLeleerletve peele nesles. F.me. 1795 ceO³es ogmejsceeOeJejeJe HesMeJes (ceeOeJejeJe veeje³eCe) ³eeb®³ee osnebleeveblej l³eebvee mebleeve vemeu³eeve, F.me. 1797ceO³es cenejeäele yeb[eUer GmeUueer. HesMeJ³eeb®³ee ieeoermeeþer, jIegveeLejeJeeb®ee oÊekeÀ Heg$e (ce³eleHesMeJ³ee®es Deepeesyee) DeeefCe jIegveeLejeJeeb®³ee Deewjme Heg$e ³eeb®³ee keÀueneuee meg©Jeele Peeueer. l³eelecejeþe mejoej, eEMeos DeeefCe nesUkeÀj meeceerue Peeues. eEMeos DeeefCe nesUkeÀjebceO³es HejbHejeiele Me$eglJe®eeuele Deeues nesles. eEMeos ³eebveer jIegveeLejeJeeb®ee cegueiee yeepeerjeJe efÜleer³e ³eeuee HeeþeRyee efouee lejnesUkeÀjebveer jIegveeLejeJeeb®ee oÊekeÀ cegueiee Dece=lejeJe ³eeuee HeeþeRyee efouee. ¿ee oesve Jewcevem³eDemeuesu³ee kegÀìgbefye³eeb®es ÒeefleYeeJeeve vesles, ceneopeer eEMeos DeeefCe Deefnu³eeyeeF& nesUkeÀj(ceunejjeJenesUkeÀjeb®eer metve) ns lesJe{s keÀe³e&jle veJnles DeeefCe l³eeb®es Jeejmeoej oewuelejeJe eEMeos DeeefCe ³eMeJeblejeJenesUkeÀj ns Ssve efJeMeerle nesles. Dee@keÌìesyej F.me. 1802 ceO³es, ³eMeJeblejeJe nesUkeÀjebveer, ogmejsyeepeerjeJe DeeefCe oewuelejeJe eEMeos ³eeb®³ee SkeÀef$ele mewv³eeuee leeW[ osTve, HegCes ³esLeerue n[Hemej ³esLesl³eeb®ee HejeYeJe kesÀuee. HesMeJ³eeveeR keÀeWkeÀCe mees[ues DeeefCe cegbyeF&leerue kebÀHeveer ieJnve&j, peesveeLeve[bkeÀveuee ³ee®evee kesÀueer. HesMeJ³eebvee efye´ìerMe F&mì Fbef[³ee kebÀHeveerkeÀ[tve mebj#eCe efceUeues. 31 ef[meWyejF.me. 1802 ceO³es JemeF& ³esLes HesMeJ³eeveer efye´ìerMeebyejesyej og³³ece mJe©Hee®ee len kesÀuee. JemeF& ³esLesPeeuesu³ee lene®³ee yeou³eele, Fbûepeebvee cejeþer cegueKee®es meeJe&YeewceÊJe osC³eele Deeues, l³eeyeou³eeleFbûepeebveer, HesMeJ³eeb®es Flej mejoejebHeemetve mebj#eCe keÀjC³ee®es Je®eve efoues.

1.2.1 uee@[& Jesuemueer®es OeesjCe (F.me. 1798-1805) :ieJn&vej pevejue, uee@[& Jesuemueer, (F.me. 1798-1805) p³ee He×leerves Ieìvee¬eÀce Ie[le

neslee les Heentve Jesuemueer Del³eble Deeveboer Peeuee neslee. keÀejCe Deelee HesMeJ³eeb®³ee jep³ekeÀejYeejelekeÀe³eosMeerj nmle#esHe keÀjCes MekeÌ³e nesles. HesMeJes Deelee cejeþe meeceep³ee®es veececee$e (defacto) jepesnesles. HesMeJ³eeb®³ee ³ee jepekeÀer³e OeesjCee®eer, cejeþîeeb®es jepes ³eMeJeblejeJe nesUkeÀj ³eebveer Del³eble leerJe

3

Meyoeble efveYe&lmevee kesÀueer. les cnCeleele, HesMeJ³eebveer cejeþîeeb®es jep³e jmeeleUeuee vesues, veä kesÀues.Hejbleg, veeieHetj®³ee oewuelejeJe eEMeos DeeefCe jIegpeer Yeesmeues ³eebveer cee$e Fbûepeeb®³ee nmle#esHeeefJe©×ÒeeflekeÀej ®eeuet®e þsJeuee. l³eebveer JemeF&®³ee lenevegmeej, mJele:uee Fbûepeebmeceesj velecemlekeÀ Jne³eueevekeÀej efouee. uee@[& Jesuemueer®³ee Del³eble OeesjCeer [eJeHes®eecegUs ye[esoîee®es iee³ekeÀJee[ leìmLejenerues Je ³eMeJeblejeJe nesUkeÀj, ³eg×meceeHleer veblej, HeefjefmLeleerle keÀe³e yeoue neslees les HeenC³eemeeþerLeebyeues Je eEMeoîeebveer cejeþîeebkeÀ[s DeeiesketÀ®e kesÀues. ¿ee oesvner He#eebveer Dee@iemì F.me.1803 ceO³es³eg× DeejbYe keÀjC³ee®ee efveCe&³e Iesleuee. DeeHeCe FLes ³eg×e®es, HesMeJ³eeb®³ee keÀejJee³eeb®es DeeefCe Flejcejeþe mejoejebyeÎue meboYee&menerle mHeäerkeÀjCe osCeej veener , keÀejCe lees cejeþe Feflenemee®ee YeeieDeens. lej FLes HeÀkeÌle cenejeäe®³ee jepekeÀer³e Heeée&Yetceer®ee Deboepe IesC³ee®³ee ¢äerves, efpelekesÀmeb³egeqkeÌlekeÀ Deens, eflelekeÌ³ee®e YeeieeJej ÒekeÀeMe ìekeÀCeej Deenesle.

cejeþeceguegKee®eer jepeOeeveer HegCes, ¿ee Menje®eer ogmejs ceeOeJejeJe HesMeJ³eeb®³ee ce=l³etveblej®³eeoesve oMekeÀe®³ee keÀeUele Del³eble ogo&Mee Peeueer. Fbûepeeb®³ee DeefOeHel³eeKeeueerue veececee$e jepes HesMeJesDeeefCe oesve cejeþe jepes efMebos DeeefCe Yeesmeues ³eeb®³eele ³eg× nesTve eEMeos-YeesmeueWvee HejeYeJe HelkeÀjeJeeueeieuee. ns ³eg× oesve Yeeieele Peeues. oef#eCes®es pevejue DeeLe&j Jesuemueer DeeefCe GÊejskeÀ[erue uee@[&ueskeÀ o kebÀcee[j Fve ®eerHeÀ ns keÀbHeveer®³ee mesves®es (mesveeHeleer) cnesjkesÀ nesles. HeCe ¿ee efJepe³eeceeies,Fbûepeeb®ee keÀesCeleener Heje¬eÀce veJnlee lej Del³eble oieeyeepeerves cejeþîeebvee njefJeC³eele Deeues nesles.Denceoveiej, meieÈ³eele meceLe& efkeÀuuee efMeboîeebbveer pevejue DeeLe&j Jesumeueeruee DeHe&Ce kesÀuee.Deefueie{ceO³es efkeÀuu³ee®³ee jeKeCeoejeuee meele ueeKee®eer uee®e osTve Fbûepeebveer lees efkeÀuuee keÀeyeerpekesÀuee. DeveskeÀ ³egjesefHe³eve DeefOekeÀeN³eebveer l³eeb®es ceve JeUefJeues.

GÊejsceO³es meg×e, ³egjesefHe³eve DeefOekeÀeN³eebveer ner®e ³egkeÌleer DeJeuebyeueer. eEMeÐeeb®³ee mesves®eemesveeHeleer Hesje@ve ³eeves keÀesCeleener ue{e ve keÀjlee Del³eble MeebleHeCeeves Deefueie{®ee efkeÀuuee Fbûepeeb®³eenJeeueer kesÀuee. ie@Cì [HeÀ ves Dee½e³e& J³ekeÌle kesÀues. lees cnCeeuee, p³ee Jesieeves ns ³eg× eEpekeÀues peeles³e,l³eecegUs mebHetCe& eEnotmLeeve Dee½e³e&®ekeÀerle Peeuee Deens. Hejbleg l³ee keÀeUele l³ee®eer ceeefnleer mebHetCe&HeCesmHeä mJe©Heele veJnleer. eEMeos DeeefCe Yeesmeues ³eeb®³ee HejeYeJeeveblej DeeefCe ef[meWyej F.me.1803 ceO³esPeeuesu³ee leneveblej jepekeÀejCee®eer meceerkeÀjCes yeouee³euee ueeieueer. ceesIeueeb®ee meceeì ogmeje MeenDeeuece, ne meg×e kebÀHeveeruee MejCe Deeu³eeveblej F.me.1803 ceO³es cegIeue meeceep³ee®ee DeblePeeu³ee®eer veeWo efceUeueer. ³eMeJeblejeJe nesUkeÀjebveer yengceesue Demee JesU Jeeì yeIeC³eele IeeueJeu³eeJejpe³eHetjJej nuuee ®e{efJeuee. HeCe Heg{s F.me. 1803 ceO³es kebÀHeveeryejesyej l³eeb®eer ³egleer Peeueer. kebÀHeveerieJnve&jves SefÒeue F.me.1804 ceO³es nesUkeÀjebefJe©× ³eg× HegkeÀejues. l³eebveer ns ³eg× oesve Je<e& ue{ues.meeceep³eefJemleeje®³ee DeMee Ye³ebkeÀj ³eg×e®eer HeefjefCeleer cnCetve F.me.1805 ceO³es uee@[& JesuemueerueeHejle yeesueJeC³eele Deeues. F.me.1797 les F.me.1806 ®³ee ojc³eeve kebÀHeveer®es keÀpe& 17oMeue#eHeemetve, 31 oMeue#e SJe{s Jee{ues. kebÀHeveerves keÀe³e&He×leer yeoueueer DeeefCe nmle#esHe vekeÀjC³ee®es OeesjCe eqmJekeÀejues.

1.2.2 ceeTbì mìgDeì& SequHeÀvmìve®es cegbyeF&leerue (cenejeä) keÀe³e& :Fbûepeeb®³ee yeouesu³ee OeesjCeecegUs F.me.1805 les F.me.1811 ³ee keÀeueeJeOeerle ogmeje HesMeJee

yeepeerjeJe ³eebveer Meeblelee DevegYeJeueer. keÀve&ue keÌueespeves F.me.1803 ceO³es HesMeJ³eebyejesyej peeTveHegvne HegC³ee®³ee HesMeJ³eeb®³ee ieeoerJej l³eeb®eer HegvemLee&Hevee kesÀueer. F.me.1811 He³e¥le lees HegC³eelejeneruee. l³eeveblej F.me.1811 veblej ceeTbì mìgDeì& SueefHeÀvmìve `jsefme[svì' cnCetve Deeuee DeeefCe

4

yeepeerjeJeeb®³ee $eemeeuee meg©Jeele Peeueer. HesMeJ³eeb®³ee pee®eeuee kebÀìeUuesues peneieerjoej jsefme[WìleHexÀ{JeUe{JeU keÀje³euee ueeieues. SueefHeÀvmìveves F.me.1812 ceO³es Heb{jHetjceO³es peneefiejoejebveemeveo osTve l³eebvee HetCe& mebj#eCe osC³eele Deeues. SueefHeÀvmìveves keÀesuneHetjeleerue DeeefCemeeJebleJee[erleerue jep³ekeÀl³ee¥vee HesMeJ³eeb®³ee DeefOeHel³eeHeemetve HetCe& cegkeÌle kesÀues.

SueefHeÀvmìve®es HesMeJ³eebyeeyele®es cele eflelekesÀmes ®eebieues veJnles. l³ee®³ee ¢äerves HesMeJes ns Del³ebleIeeyejì Je DeeUMeer nesles. ogmeN³ee yeepeerjeJeeves Deelee ngpeejle ³esLeerue mewv³e yeUkeÀì keÀjeJe³eememeg©Jeele kesÀueer l³eemeeþer l³eeves ieJnve&j pevejue uee@[& eEceìes (F.me.1807-F.me.1813) ³eeb®eerHejJeeveieer efceUefJeueer. l³eeves ke@ÀHìve pee@ve HeÀes[& ³eeuee l³ee mewv³ee®ee mesveeHeleer yeveJetve l³eeyeÎu³eele leesHesMeJ³eebMeer ÒeeceeefCekeÀ jenerue Demes Je®eve efoues. HesMeJ³eebvee DeMee keÀe³e&¬eÀceemeeþer ceesþîee ÒeceeCeeJejDeeefLe&keÀ mene³³ee®eer iejpe nesleer. l³eemeeþer l³eebveer jkeÌkeÀce GYeer keÀjC³eemeeþer JesieUîee He×leerDeJeuebyee³e®es þjefJeues. ¿ee He×leervegmeej ceesþîee ÒeceeCeeJej Hewmee GYee jeneruee. Deelee lees DeelceefveYe&jPeeuee DeeefCe FbûepeebHeemetve megìkeÀe efceUefJeC³ee®ee ceeie& MeesOet ueeieuee. Hejbleg mJekeÀer³eebHeemetve®el³eeb®³eeJej melele keÀejJee³ee nesle nesl³ee. meeceev³e ceeCemee®eer efHeUJeCetkeÀ DeefOekeÀ®e Jee{ueer DeeefCejepekeÀer³e JeeleeJejCe ns mebMe³e, Üs<e, Yeerleer, keÀì-keÀejmLeeve ³eeves otef<ele Peeues. ogmeje HesMeJeeyeepeerjeJe Deelee peemleerle peemle mebefoiOe J³eeÅkeÌleJej efJeéeeme ìekeÀe³euee ueeieuee. pemes ceeCekesÀéej,jemles, ceesoer, eEHeieUs, eE$eyekeÀpeer [WieUs ³eeb®³ee keÀejJee³eebcegUs yeepeerjeJe HesMeJ³eeb®³ee DeOeesieleer®ee JesieJee{uee.

1.2.3 iebieeOej MeeðeeR®ee Ketve (F.me.1815) Je HesMeJ³eeb®eer YetefcekeÀepeguew 1815 ceO³es iebieeOej Meeðeerb®³ee KetveecegUs mebHetCe& cenejeäele KeUyeU G[eueer. l³eeb®eer

efve³egkeÌleer ye[esÐee®es mebmLeeefvekeÀ HeÀlesneEmeie iee³ekeÀJee[ ³eebveer HesMeJ³eeb®³ee (efJeMes<e Jesleve DeefOekeÀejeb®ee)efvekeÀeue ueeJeC³eemeeþer cnCetve HesÀye´gJeejer 1814 ceO³es kesÀueer nesleer. HesMeJ³eebveer, ye[esoe mebmLeeveeletveceesþîee ÒeceeCeeJej jkeÌkeÀces®eer ceeieCeer kesÀueer nesleer. ner jkeÌkeÀce 1753 Heemetve YejeJe³ee®eer nesleer.ye[esoîeeJe©ve Deeuesu³ee iebieeOej Meem$³eebbvee ¿ee ceeieC³ee DeJeepeJeer Jeeìu³ee Je JeeìeIeeìeruee JesUueeiet ueeieuee. HesMeJ³eebveer peceerveoejebkeÀ[tve ceesþîee ÒeceeCeeJej keÀj ueeJetve jkeÌkeÀce GYeejueer nesleer.l³eecegUs, DeefOekeÀ JesU IeeueefJeCes l³eebvee MekeÌ³e veJnles. yeepeerjebJee®ee keÀeJesyeepe meuueeieej eE$eyekeÀpeerpees FbûepeebefJe©×, Demeblegä cejeþîeebvee SkeÀ$e keÀjC³eele iegbleuee neslee, l³eeves MeeðeebrHeemetve ueJekeÀjeleueJekeÀj ceeskeÀUs nesC³ee®ee meuuee efouee DeeefCe peguew 1815 ceO³es iebieeOej MeeðeeR®ee Ketve Peeuee.SueefHeÀvmìveuee ¿eele eE$eyekeÀpeer®ee nele Demeu³ee®eer MebkeÀe Deeueer. l³eebves HesMeJ³eebvee ¿eeb®eer ®eewkeÀMeerkeÀjC³ee®es DeeosMe efoues. DeeOeer HesMeJ³eebveer ner efJevebleer Oeg[keÀeJetve ueeJeueer Hejbleg veblej Del³eble oyeeJeDeeu³eeves ef$eyekeÀpeeRvee Jemebleie[ ®³ee efkeÀuu³eele DeìkeÀ kesÀueer Je lesLetve Heg{s þeC³ee®³ee efkeÀuu³eeJejnueefJeues. 1816 ceO³es eE$eyekeÀpeer þeC³ee®³ee efkeÀuu³eeJeªve megìues. HesMeJes FbûepeebefJe©× cejeþîeeb®eerDeeIee[er GYeejC³eele Del³eble J³emle nesles.

pesJne ogmejs yeepeerjeJe HesMeJes Fbûepeeb®eer meÊee GOeUtve ueeJeC³eemeeþer iegHle keÀejJee³ee keÀjerlenesles lesJne veeieHetj®es ogmejs jIegpeer Yeesmeues ³eeb®ee ce=l³et Peeuee. l³eeb®³ee veblej l³eeb®ee cegueiee ieeoerJejDeeuee. jIegpeeR®ee HegleC³ee DeHHeemeensye veeieHetj®³ee Yeesmeu³eeb®³ee ieeoermeeþer Òe³elve keÀjerle neslee. leeskeÀeUpeerJeenkeÀ MeemekeÀ Peeuee. 1813 ceO³es uee@[& eEceìes veblej uee@[& nsmìeRie Deeuee l³eeves ¿eeHeefjefmLeleer®ee HeÀe³eoe IesTve 1816 ceO³es DeeHHeemeensyeebvee kebÀHeveeryejesyej len keÀjC³eeme YeeieHee[ues. ¿ee lenevegmeej Yeesmeu³eebveer meeJe&Yeewcelee ieceeJeueer DeeefCe cejeþîeeb®³ee SkeÀpegìerceO³es HetÀì

5

He[ueer. kebÀHeveerefJe©× ®eUJeUermeeþer HesMeJ³eeb®ee Yeesmeu³eebJej KetHe Yej neslee. ef$eyebkeÀpeer®³eeDeìkesÀmeeþer kebÀHeveerkeÀ[tve oyeeJe Jee{le neslee. HesMeJ³eeb®³ee Jee{l³ee keÀejJee³eebcegUs peguew 1817 ceO³esSequHeÀvmìveves HesMeJ³eebvee veJeerve leneJej me¿ee keÀje³euee Yeeie Hee[ues. HegC³eeleerue ¿ee veJeervelenevegmeej HesMeJ³eebveer cejeþîeeb®³ee jep³eÒecegKeHeoe®ee l³eeie kesÀuee. ¿ee lenevegmeej, HesMeJ³eebveerFbûepeebvee peJeUpeJeU ®eewleerme ueeKee®³ee eEkeÀceleer®ee YetYeeie, HetJeea ceev³e kesÀu³eeÒeceeCes mewv³e veHeeþefJeu³eeves YejHeeF&®³ee mJe©Heele osC³eele Deeuee. HesMeJes SequHeÀvmìve efMeJee³e ogmeN³ee keÀesCeeMeerner®e®ee& keÀ© MekeÀle veJnles. kebÀHeveerves HesMeJ³eebvee SkeÀekeÀer Hee[ues DeeefCe cenejeäeyeensjeruemeJe&YeeieeJejerue nkeÌkeÀ mees[tve osC³eeme meebefieleues. ¿ee leneveblej cenejeäeleerue HesMeJ³eeb®es HeJe&KeN³eeDeLee&ves mebHegäele Deeues. yeepeerjeJeebveer Fbûepeeb®ee efJeUKee mees[efJeC³eemeeþer keÀmeesMeerves Òe³elvekesÀues. uee@[& nsmìeRieves HeW{ejeR®³ee efJe©× ceesnerce GIe[ueer. peogveeLe mejkeÀej cnCeleele, ``18 J³eeMelekeÀe®³ee DeKesjerme ueeKees Demene³³e mewefvekeÀ, keÀesCel³eener mewv³eele pee³euee le³eej nesles.''

1.2.4. eEHe[ejerefHeb[ejer ns uegìe© Je=Êeer®es nesles DeeefCe l³eeb®³eeJej keÀesCee®esner efve³eb$eCe veJnles les ÒeecegK³eeves

GÊej Yeejleeletve nesles. ûe@Cì [HeÀ®³ee celes, ``yesjespeieej cegeqmuece le©Ce l³eebvee peeTve meeceerue nesle.HeW{eN³eebvee DeeefLe&keÀ Deeefce<es oeKeefJeueer peele nesleer. les HeþeCe ÒecegKe Deefcej Keeve ¿ee®³eeefve³eb$eCeeKeeueer nesles. HeW{ejer eEMeos DeeefCe nesUkeÀj ³eeb®³eeMeerner mebyebefOele nesles DeeefCe cnCetve®eHeW{eN³eeb®³ee efJejesOeeleerue keÀesCel³eener keÀejJeeF&®ee GÊej Yeejleeleerue cejeþîeeJej HeefjCeece nesCeej nesleeDeeefCe cnCetve®e uee@[& nsmìeRieves oewuelejeJe eEMeos yejesyej HeW{eN³eeb®ee yeboesyemle keÀjC³eemeeþer len kesÀuee.

1.2.5 efye´ìerMeebefJe©× meMeðe GþeJeveesJnWyej 1817 ceO³es kebÀHeveerves eEMeoîeebyejesyej len kesÀuee. l³ee®e ceefnv³eele, HesMeJ³eebveer

efye´ìerMeeb®eer HegC³eeleerue jsefme[vmeer peeUueer DeeefCe Ke[keÀer ³esLeerue ke@ÀcHeJej nuuee kesÀuee. ³egjesefHe³evecegK³e mesveeHeleer pee@ve HeÀes[& ³eeves HesMeJ³eeb®eer HeÀmeJeCetkeÀ kesÀueer. HesÀye´gJeejer 1818 ceO³es kebÀHeveervesHesMeJ³eebvee Deeäer (meesueeHetj) ³esLes njefJeues. HesMeJ³eeb®es mesveeHeleer yeeHet ieesKeues ns nesles.

ojc³eeve®³ee keÀeUele, DeHHeemeensye Yeesmeu³eebveer HesMeJ³eeb®³ee yeb[eveblej SkeÀ meJe&meeceev³ekeÀejCe yeveefJeues. l³eebveer efyeìerMeebJej nuuee kesÀuee. HeCe veesJnsbyej 1817 ceO³es efmeleeye[ea ³esLes DeeefCeHegvne ef[meWyej 1817 ceO³es, veeieHetj ³esLes l³eebvee HejeYeJe HelkeÀejeJee ueeieuee. l³eeveblej leesGÊejskeÀ[s HeUtve iesuee Je 1840 ceO³es peesOeHetj ³esLes cejCe HeeJeuee. ogmeje ceunejjeJe nesUkeÀj, ³eevesmeg×e HesMeJes DeeefCe Yeesmeu³eebvee menevegYetleer oeKeJetve, FbûepeebefJe©× ue{e HegkeÀejuee, l³eeves Del³ebleefvekeÀje®ee ue{e efouee HeCe Del³eble oieeyeepeerves ceneroHetj ³esLes ef[meWyej 1817 ceO³es l³eeme HejeYeJeHelkeÀjeJee ueeieuee.

HesMeJ³eebveer De#ej#e: peeieespeeieer ceoleer®eer ³ee®evee kesÀueer. eEMeos DeeefCe iee³ekeÀJee[ mees[leeYeesmeues DeeefCe nesUkeÀj ns cejeþe mejoej mJeeleb$³e efìkeÀJetve þsJeC³eemeeþer HesMeJ³eebvee meeceerue Peeues.petve 1818 ceO³es, mej pee@ve ceeukeÀce ³eebvee HesMeJes MejCe Deeues. lesLetve Heg{s efyeþtj, keÀeveHetj,GÊejÒeosMe ³esLes l³eebvee nÎHeej keÀjC³eele Deeues DeeefCe F.me.1851 ceO³es l³eeb®ee ce=l³et Peeuee. l³eeb®esDeepeHe³e¥le®es DeHejeOe, HejeYeJe, veekeÀlexHeCee, J³eeqkeÌleceÊJeeceOeerue $egìer ¿ee l³eeb®³eeHejefkeÀ³eebefJe©×®³ee MesJeì®³ee efvekeÀje®³ee ue{îeecegUs OegJetve efveIeeu³ee. l³eeb®³ee veekeÀlexHeCee yeÎuel³eebvee DeveskeÀ ot<eCes ueeJelee Deeueer Demeleer. HeCe p³eeHe×leerves HejkeÀer³e meeceep³eeefJe©× l³eeveer ue{e

6

efouee lees Heenlee Demes keÀjCes ®egkeÀer®es þjsue. mJeeleb$³eue{îee®³ee efJePele ®eeueuesu³ee p³eesleer®eer leerMesJeì®eer HeÀ[HeÀ[ nesleer. kebÀHeveerves l³eeb®³ee ceeleyyej mejoej, jepekeÀejC³eebvee Deelee GY³eecenejeä^euee yeboer yeveJeues nesles. ojc³eeve®³ee keÀeUele, pevejue Dee@Le&j Jesuemueeruee, [îetkeÀ Dee@HeÀJesefuebiìve ®³ee HeoeJej ye{leer osC³eele Deeueer. l³eeves ÖeWÀ®e jep³e¬eÀebleer®ee pevekeÀ vesHeesefue³eve yeesveeHeeì&³eeuee petve F.me.1815 ceO³es Jeeìjue&t ³esLes HejeYetle kesÀues nesles. cejeþîeeb®ee Nneme nesC³eeHetJeea,³egjesHeceO³es ®eeueuesu³ee ¬eÀebleer®³ee ceeiee&le lees De[LeUs DeeCele neslee. cenejeä^ DeeefCe cenejeäeleeruemeJe& peceerve p³eeJej cejeþîeeb®es jep³e nesles les meJe& jepekeÀer³e mJeeleb$³e ieceeJetve yemeues. lemes®eYeejleeleerue yengleskeÀ meJe& ÒeosMe ner Fbûepeebveer Heg{erue ®eej oMekeÀele keÀeyeerpe kesÀues.

1.2.6 cenejeä^eleerue Flej jepekeÀer³e MekeÌleer keWÀêspesJne F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer cejeþîeeb®³ee jep³ee®ee Deble keÀje³e®ee Òe³elve keÀjerle nesleer. lesJne

keÀener efþkeÀeCeer, pegv³ee jepeIejeC³eeleerue jepeHeg$e pevelesJej DeeHeuee DeefOekeÀej ®eeueJele nesles.efMeJeje³eeb®es JebMepe meeleeje ³esLes DeìkeÀ Peeues. pejer HesMeJ³eebveer l³eebvee mees[tve efoues Demeues lejerl³eeb®³ee kegÀìbgyeeuee HejbHejeiele Deeoj Je Òeefleÿe nesleer. HegC³ee J³eefleefjkeÌle veeieHetj, keÀesuneHetj,meeJebleJee[er DeeefCe pebefpeje ner cenÊJee®eer jepekeÀer³e MekeÌleer mLeUs nesleer.

pesJne F.me.1804 Heemetve ³eMeJeblejeJe nesUkeÀjebveer kebÀHeveer efJe©× ceesnerce GIe[ueerlesJneHeemetve keÀesuneHetj DeeefCe meeJebleJee[er ner mecegêer ®ee®³eeb®eer Iejs yeveueer. F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®eeJ³eeHeej ¿ee ®ee®³eebcegUs vegkeÀmeeveerle peeT ueeieuee. keÀesuneHetj®ee jepee ne cejeþe ceguegKee®³ee keWÀêmejkeÀejHes#ee JesieUs OeesjCe jeyeefJele neslee. meebieueer ³esLes F.me.1749 ceO³es Peeuesu³ee mebcesueveeveblejefMeJeepeer®³ee IejeC³eeceOeerue Jejerÿ DeeefCe keÀefveÿ ³eeb®³ee DeefOekeÀejeb®eer JeeìCeer Peeueer.keÀesuneHetjeleerue cejeþîeeb®es mejkeÀej DeeefCe HegC³eeleerue HesMeJ³eeb®es mejkeÀej ³eeb®³eeleerue Jewcevem³emeJe&K³eele nesles.

pesJne kebÀHeveer mejkeÀej, ogmeje yeepeerjeJe HesMeJ³eebyejesyej ³eg× keÀjerle nesles lesJne F.me.1817ceO³es meeJebleJee[er®ee keÀejYeej jeCeer ogiee&yeeF& meebYeeUerle nesl³ee. l³ee Del³eble ÒeYeeJeer nesl³ee Je FbûepeermeÊesuee velecemlekeÀ nesC³eeme l³eebveer vekeÀej keÀUefJeuee. l³eebveer meeJebleJee[ervepeerkeÀ®³ee YeeieeleDee¬eÀceCe keÀjC³ee®eer OecekeÀer Fbûepeer mejkeÀejuee efoueer. kebÀHeveeruee ns Dee¬eÀceCe LeebyeefJeC³eemeeþer mej[yuet, ûe@cì efkeÀj uee HeeþJeeJes ueeieues. l³eeves F.me.1818 ceO³es ³eMeJebleie[ Je efveieìer®ee efkeÀuueekeÀeyeerpe kesÀuee. F.me.1819 ceO³es l³ee®³ee mewv³eeves jeCeeruee meJe& Deìer ceev³e keÀjC³eeme Yeeie Hee[ues.l³eeveblej, ueJekeÀj®e efle®es osneble Peeues. eflemeN³ee Kesce meeJeble®³ee efJeOeJee yee³ekeÀe, mebHeÊeerJej®eel³eeb®ee ceeuekeÀer nkeÌkeÀ meebieC³eele J³emle nesl³ee . MesJeìer lesLeerue cejeþe meeceep³ee®eener Deble Peeuee.

pebefpeje jep³eele meg×e nyeMeer DeeefCe De@yesefmeefve³eve ueeskeÀeb®eer jep³es nesleer. l³eeb®³ee GÊejskeÀ[sjesne veoer Je oef#eCeskeÀ[s meeefJe$eer veoer nesleer. Denceoveiej®³ee mebmLeeHekeÀeves cejeþîeebvee pebefpeN³ee®eeDe@yesefmeefve³eve mejmesveeHeleer ¿eeme DeìkeÀeJe keÀjC³eemeeþer cnCetve efve³egkeÌle kesÀues nesles. (F.me.1490-F.me.1500) ceO³es De@yesefmeefve³eve DeeefCe pebefpeN³ee®es efmeÎer Heg{s peeTve cegIeueebvee efceUeues. Heef½eceefkeÀveeN³eeJej®³ee cegIeue veewouee®es les mejmesveeHeleer yeveues. cejeþîeeb®es mecegêeJejerue Jee{les yeU DeeefCeFbûepeeb®es Je®e&mJe, ³eecegUs Heef½ece efkeÀveeN³eeJejerue ®ee®esefiejeruee DeeUe yemeuee. Fbûepeebyejesyej efme×er®eemeueesKee Demeu³eecegUs cejeþîeebefJe©× l³ee®ee GHe³eesie nesle neslee. cejeþîeeb®³ee efo[Mes Je<ee&®³eekeÀejkeÀeroeale l³eeb®eer Heef½ece efkeÀveeN³eeJej meÊee Demetvener l³eebvee pebpeerje keÀeyeerpe keÀjlee Deeuee veener.

7

Hejbleg pebefpeN³ee®³ee efme×erves, Fbûepe Je cejeþîeeb®³ee ³eg×eojc³eeve Fbûepeebvee meeLe osC³eeme vekeÀejkeÀUefJeuee. F.me.1834 ceO³es pebefpeje Fbûepeeb®³ee DeefOeHel³ee Keeueer Deeueer.

Flej cenÊJee®es YetYeeie (ÒeosMe) p³eebvee SsefleneefmekeÀ cenÊJe nesles. pemes DeeOegefvekeÀ je³eie[efpeune pees kegÀueeyee cnCetve DeesUKeuee peelees. cejeþîeeb®³ee veewouee®es HejbHejeiele KeueeMeer Deebûes nesles.HegC³ee®³ee cejeþîeeb®³ee keWÀê mejkeÀej®es efve³ece HeeUe³euee Deebûes le³eej veJnles. veewoueeleerue DeebûeW®³eeJeeoûemle JeejmeenkeÌkeÀecegUs Heg{s Heg{s les efve<ÒeYe þ© ueeieues. leLeeefHe cene[uee Del³eble cenÊJee®ee Demeeopee& neslee. veevee HeÀ[Ceermeves l³ee®eer J³eeqkeÌleiele ceeueceÊee cene[ ³esLes ueHeJetve þsJeueer nesleer. ogmejeyeepeerjeJe HesMeJee ³eMeJeblejeJe nesUkeÀjebHeemetve Jee®eC³eemeeþer F.me.1802 ceO³es cene[ ³esLes DeeÞe³eeueeDeeuee neslee. eEMeoîeeb®ee mejmesveeHeleer yeeyegjeJe ne ÒeosMe meebYeeUle neslee. HesMeJ³eebveer l³eeb®³ee HelveerueeKeepeieer ceeueceÊesmen cene[uee HeeþefJeues.

ceeveepeer Deebûes F.me.1817 ceO³es ce=l³et HeeJeuee. jIegpeer l³ee®ee 14 Je<ee¥b®ee cegueiee l³ee®eeJeejmeoej yeveuee. uesHeÌìvebì keÀve&ue ÒeesLej DeeefCe cespej ne@ueves l³ee Yeeiee®ee leeyee Iesleuee.F.me.1822 ceO³es DeebiN³eeb®es ceeuekeÀernkeÌkeÀe®es ÒeMve efceìues DeeefCe kebÀHeveerves lees Yeeie l³eeb®³eeDeefOeHel³eeKeeueer DeeCeuee.

vesHeesefue³eveefJe©×®³ee ³eg×e ojc³eeve Fbûepe mebHetCe& Heef½ece efkeÀveeje megjlesHeemetve ieesJ³eeHe³e¥leDeeHeu³ee DeefOeHel³eeKeeueer DeeCeC³ee®ee Òe³elve keÀjerle nesles. efyeìerMeebveer DeeleeHe³e¥le efkeÀveeN³ee®³eemebj#eCeemeeþer ®eej ³eg×eb®ee efvekeÀeue ueeJeuee neslee. leesHe³e¥le vesHeesefue³eveves Dee³eyesefj³eve efÜHekeÀuHe(Heesle&gieeue-mHesve) Heej kesÀues nesles. Kejs Henelee, Heesle&gieerpe Fbûepeebyejesyej®³ee yeoueuesu³ee mebyebOeecegUsveejepe nesles DeeefCe meeleej®³ee jeC³eebcegUs, eEHeìes yeb[ecegUs ieesJee Oegcemele neslee. F.me.1815 He³e¥leFbûepeebveer Deewiee[s (Augade) ³esLes DeeHeues mewv³e efve³egkeÌle kesÀues. l³ee®ee HeefjCeece yeepet®ee ÒeosMemeeJebleJee[er Je Jebsieg&u³eeJej Peeuee. HeefjefmLeleer iebYeerj Je leCeeJeûemle yeveueer DeeefCe Yeerleer®es JeeleeJejCeefvecee&Ce Peeues.

DeMeer DeveskeÀ efþkeÀeCes nesleer, ueneve jep³es, leerLe&mLeUs, pegv³ee keÀeUeleerue cenÊJee®eer efþkeÀeCespeer jepekeÀer³e ®e®exle Deeueer veJnleer HeCe leer ueeskeÀeb®³ee ceveele Iej keÀ©ve yemeueer nesleer. Goe. meebieueer,efcejpe, cegOeesU, DekeÀuuekeÀesì, DeewOe, peLe, HeÀuìve, Yeesj, peJnej, [esie F.DeMeer mebmLeeves veeefMekeÀ,LesTj, Heb{jHetj pesLes HesMeJee DeeefCe l³eeb®³ee mejoejebveer Yesìer efou³ee nesl³ee. Denceoveiej,Deewjbieeyeeo, KeeveosMe, keÀu³eeCe, þeCes, JemeF& DeMeer SkesÀ keÀeU®eer veeJeepeuesueer efþkeÀeCes HeCekeÀeUe®³ee DeesIeele jepekeÀer³e MekeÌleer keÀceer He[u³eeves, He[ÐeeDee[ iesueer.

HegC³eeleerue HesMeJes mejkeÀej®³ee Oee[meer ceesnercee DeeefCe DeeefLe&keÀ mebkeÀìs ³eeb®ee HeefjCeece l³eeb®³eejepekeÀer³e yeUeJej Peeuee. HeW{eN³eebb®³ee keÀejJee³eebcegUs GÊej cenejeä^ele yeb[eUer ceepeueer nesleer DeeefCeHeef½ece efkeÀveeN³eeJej mecegêer ®ee®³eebveer Ieyejeì efvecee&Ce kesÀueer nesleer. cejeþîeeb®es HesMeJes mejkeÀej DeeefCeDeveskeÀ jepekeÀer³e meÊeemLeeveebceOeerue jmmeerKes®e DeeefCe Flej keÀejCeebveer peveles®es og:Ke keÀesCeerner keÀceerkeÀª MekeÀle veJnles. HegC³ee®³ee Menjer jep³ekeÀejYeeje®eer MeeskeÀebeflekeÀe nesleer lej Flej jepekeÀer³e¢äîee keÀceer cenÊJee®³ee efþkeÀeCeer keÀe³e HeefjefmLeleer Demesue, ³ee®eer keÀuHevee®e kesÀuesueer yejer.

8

1.2.7 HesMeJeeF&®ee jep³ekeÀejYeejHesMeJ³eeb®eer jepeOeeveer HegCes nesleer. ceO³e³egieerve keÀeUele jepeOeev³eeb®eer peer ogjeJemLee nesleer,

l³ee®es Òel³eblej HegC³eele ³esle nesles. jep³eYejele uegìceej, veemeOetme ®eeuet®e nesleer. yeepeerjeJe DeeefCeDece=lejeJe ³eeb®³ee Peeuesu³ee ³eg×ecegUs, jep³eJ³eJemLee HetCe& efJemkeÀUerle Peeueer nesleer. ³eMeJeblejeJeebveerYeeJee®³ee Ketvee®ee met[ IesC³eemeeþer pees Lejej Ie[Jetve DeeCeuee neslee l³ee®eer DeeþJeCe Depetve leepeernesleer. F.me. 1800 ceO³es veevee HeÀ[Ceerme Jeeju³eeveblej GÊej Yeejleeleerue Dejye DeeefCe HeþeCemewefvekeÀebveer HegCes keÀeyeerpe kesÀues. leer Ieìvee DeeefCe DeeOeer Heieej efou³eeefMeJee³e ce=le Mejerj ve nueJeC³ee®eerDeì Dejye mewefvekeÀebveer Ieeleueer nesleer.

HegC³ee®es keÀesleJeeue (Heesefueme mebj#ekeÀ) ³eebvee ceevee®ee ngÎe neslee. les HesMeJ³eeb®³eeefve³eb$eCeeKeeueer keÀece keÀjerle nesles. Heefnu³ee ceeOeJejeJe HesMeJ³eebveblej keWÀê mejkeÀej®es efve³eb$eCe keÀceerPeeues DeeefCe veevee HeÀ[Ceerme ³eebveer keÀener yespeyeeyeoej DeMee J³ekeÌleeR®eer efve³egkeÌleer kesÀueer. DeMee oesveJee¿eele keÀesleJeeueebHewkeÀer SkeÀ Deewjbieeyeeo®ee IeeMeerrjece meJeeF&oeme DeeefCe l³eeb®ee YeeT DeevebojeJe ³eebveerHegC³eele F.me.1777 les 1798 He³e¥le keÀejYeej kesÀuee. Òee. De.je. kegÀuekeÀCeea ³eebveer l³eeb®³eekeÀeceemebyebOeer DeefOekeÀ ceeefnleer efoueer Deens.

keÀesleJeeue meeOeejCele: Heg{erue keÀeces keÀjerle Demele :-De) ueneve mJe©Hee®es lebìs mees[efJeCes.ye) mejkeÀejuee ceveg<³eyeU HegjefJeCes.keÀ) jespe®³ee keÀecee®es oj þjefJeCes DeeefCe veeWo þsJeCes.[) HeW{ejer DeeefCe yeepeskeÀN³eebkeÀ[tve keÀj Jemegueer keÀjCes.F) JepeveeJej mì@cHe ueeJeCes.HeÀ) ueeskeÀmebK³es®eer veeWo þsJeCes.n) Menje®³ee DeeefLe&keÀ J³eJeneje®eer veeWo þsJeCes Je oj ceefnv³eeuee HeÀ[CeermeebkeÀ[s meesHeefJeCes.F&) Ieje®³ee Kejsoer-efJe¬eÀer®eer veesbo þsJeCes.pe) keÀe³ee&ue³ee®³ee meebmke=ÀeflekeÀ Je ceveesjbpevee®³ee keÀe³ee&Jej Ke®e& keÀjCes.#e) jml³eeJejerue efoJes ueeJeCeer keÀjCes.³e) cenÊJee®³ee J³ekeÌleeR®³ee ceveesjbpeveeJejerue Ke®e& keÀjCes.

keÀesleJeeuee®³ee neleeKeeueer uesKeefvekeÀ, Iees[smJeej, efvejesH³ee, nsj DeeefCe j#ekeÀ Demele. Jejvecego kesÀuesues oesve kegÀefJeK³eele keÀesleJeeue ³eebveer peJeUpeJeU oesve oMekesÀ oyeeJeefveleer DeJeuebyetvekeÀejYeej kesÀuee. Dee@iemì 1791 ceO³es HegC³ee®³ee veeiejerkeÀebveer IeeMeerjece keÀesleJeeuee®³ee og<ke=Àl³eeyeÎueDeeJeepe GþefJeuee, p³eeves mebHetCe& cejeþe jep³eele KeUyeU ceepeueer. l³eeb®es keÀejCe cnCepes, yeeJeermelesuebie yeeïeCe IeeMeerjece keÀesleJeeuee®³ee Heesefueme þeC³eele ce=le HeeJeues lesJne HesMeJes mejkeÀej®ee veececee$ejepee veevee HeÀ[Ceerme, p³eeves IeeMeerjecee®³ee og<keÀcee&bvee KeleHeeCeer Ieeleues nesles l³eeves l³eeuee yeouetvel³ee®ee YeeT DeevebojeJe ³eeuee keÀesleJeeue yeveefJeues. DeevebojeJe IeeMeerjeceeHes#ee DeIeesjer neslee. ¿eemeieÈ³ee Ieìvee, efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea jepekeÀer³e ¢äîee Heg{ejuesu³ee Òeebleele keÀe³e efmLeefle nesles ³ee®esoMe&ve keÀjleele.

9

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) keÀesleJeeuee®eer keÀe³e keÀeces nesleer?

1.3 efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea®³ee meg©Jeeleer®eer ceneje<ìe®eer DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer

cejeþîeeb®³ee jep³eele yengleebMe peveles®ee Mesleer ne®e ÒecegKe J³eJemee³e neslee. keÀenebrveer mewefvekeÀerJ³eJemee³e efveJe[uee neslee. Hejbleg mewv³eele Demeleeveener mewefvekeÀ Mesleer J³eJemee³eeHeemetve otj iesues veJnles.efMeJeepeer cenejepeebb®³ee mJejep³eele ÒeLece MeslekeÀjer ceie mewefvekeÀ Demee Yeeie neslee. efMeJeepeebrveer mewefvekeÀerkeÀe³e&¬eÀce `ceguegKeefiejer' DeMee He×leerves DeeKeuee neslee keÀer MeslekeÀN³eeb®es Yeues JneJes. mewefvekeÀ omeN³ee®³eeefoJeMeer (Dee@keÌìesyej ceefnv³eele) ceesnerceebJej efveIee³e®es DeeefCe nesUeruee (SefÒeue ces ceO³es) Hejlee³e®es nerHe×le Heg{erue keÀeUele meg×e keÀe³ece jenerueer.

1.3.1 ke=À<eer DeLe&Meeðecenejeä^e®eer DeLe&J³eJemLee Flej jep³eebÒeceeCes cegK³elJes MesleerJej DeJeuebyetve nesleer. Mesleer

keÀjC³ee®eer He×le pegveer Je HejbHejeieleefjl³ee yewueebveer veebiejC³ee®eer®e nesleer. HeeCeer eEme®evee®eer He×le,Oeev³e, yeer-efye³eeCes, meeþJetve þsJeC³ee®eer He×le Je yeepeejele efJekeÀC³ee®eer He×le HejbHejeiele nesleer.

meeleeje, HegCes, Denceoveiej, meesueeHetj ³esLeerue ceesþîee ÒeceeCeeJej®eer peceerve veeHeerkeÀ Demeu³eevesHe[tve nesleer. ®eebieu³ee Mesleer J³eJemee³ee®³ee OeesjCee®ee DeYeeJe DeeefCe GY³ee efHekeÀeb®ee veeMe nesle neslee.SkeÀlej KeeveosMeeleerue ojes[sKeesj Je=Êeer®es HeW{ejer eEkeÀJee DeBiuees-cejeþe ³eg× DeeefCe ieeoermeeþer Yeeb[CesFl³eeoer keÀejCeebJe©ve GY³ee efHekeÀele mewv³e IeeueC³ee®³ee ÒeJe=ÊeercegUs oKKeve®eer Mesleer J³eJemLee HetCe&HeCeskeÀesuece[tve He[ueer. F.me.1802-03 ®³ee keÀeUeleerue GÊej oKKeveceOeerue Deesuee og<keÀeU DeeefCel³ee®es Flej Yeeieeleerue Òel³eblej ³eeves peveles®es neueneue Peeues. DeBiuees-cejeþe ³eg×eveblej®³ee jepekeÀer³eDemLew³ee&cegUs Mesleer J³eJemee³e HetCe&HeCes efJemkeÀUerle Peeuee.

kebÀHeveerves yeveefJeuesu³ee lewveeleer HeÀewpesuee HesMeJ³eebveer eqmJekeÀejues DeeefCe MeslekeÀN³eeb®³ee neueeleDepetve®e Yej He[ueer . HesMeJ³eebveer MeslekeÀN³eebkeÀ[tve keÀj Jemetue keÀ©ve jep³ee®³ee mewv³eemeeþer (peske@ÀHìve HeÀes[&®³ee efve³eb$eCeeKeeueer nesles) neleYeej ueeJeC³ee®³ee efJeefJeOe ³egkeÌl³ee MeesOetve keÀe{u³ee.p³eele meieÈ³eele peemle yeesueer ueeJeCeeN³eeuee Flej MeslekeÀN³eebkeÀ[tve keÀj Jemegueer keÀjC³ee®ee DeefOekeÀejÒeeHle nesF&. DenceoveiejceO³es ogmeN³ee yeepeerjeJe HesMeJ³eebveer, DeefOekeÀ keÀjJemegueermeeþer, MeslekeÀN³eebveeveeefHekeÀ peceervener keÀmee³euee Yeeie Hee[ueer. HesMeJ³eeb®³ee keÀeUeceO³es peneieerjoejebJej Ye³ebkeÀj oyeeJeDeeCeC³eele Deeuee neslee. JebMeHejbHejeiele efceUeuesueer mebHeÊeer HesMeJ³eebvee osC³eeme peneieerjoejebveer vekeÀejefouee. yengleskeÀ peneefiejoejebkeÀ[s `mejbpeece' ner He×leer nesleer (mejbpeece cnCepes keÀener þjeefJekeÀkeÀeUemeeþer jepekeÀer³e DeefOekeÀej DeeefCe HeÀe³eos) DeeefCe peJeUpeJeU 10,000 les 20,000eEkeÀceleer®eer peefceve nesleer. HesMeJ³eeb®³ee keÀe³e&He×leercegUs, osMecegKe, osMeHeeb[s DeeefCe Fveeceoej ³eeb®³eeDeefOekeÀejebJej ceesþîee ÒeceeCeeJej ieoe Deeueer.

10

HesMeJ³eeb®³ee Del³eble JeeF&ì DeMee Mesleer J³eJemLes®³ee keÀejYeejecegUs meieUs®e og:Keer Peeues nesles.HeCe efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea®³ee cenejeäê®eer Mesleer J³eJemLee SJe{er keÀener JeeF&ì veJnleer, pejer efle®³eeJejDeveskeÀ mebkeÀìs Deeueer lejerner l³eeceO³es SkeÀ ÒekeÀej®eer ígHeer MekeÌleer nesleer. me¿eeêer®es Keesjs,Denceoveiej®ee oef#eCeer Yeeie, HeìJeOe&veeb®³ee DeefOeHel³eeKeeueer Demeuesuee cenejeäe®ee oef#eCeer Yeeie ns®eebieu³ee ÒekeÀejs megefHekeÀ Je DeefOekeÀ ueeskeÀmebK³es®es ÒeosMe nesles.

1.3.2 DeVeOeev³eeb®es yeepeejYeeJecenejeäê®³ee mejnÎerJe©ve íÊeermeieæ{ ceOetve peeleevee SueefHeÀvmìveves cenejeäemebYee&le

Heg{erue JeCe&ve kesÀues, `òsMe mece=× neslee. SkeÀe ©He³eeuee meele les Deeþ efkeÀueesûe@ce Ieer, meeþ eEkeÀueesleebotU, SWMeer efkeÀuees ieJne®es efHeþ efceUle nesles.''

ns SkeÀesCeermeeJ³ee MelekeÀeleerue osMee®es JeCe&ve Deens.ogmeje yeepeerjeJe HesMeJ³ee®³ee HejeYeJeeveblej Oeev³eeb®³ee eEkeÀceleer SkeÀoce Iemeju³ee. Oeev³eeb®es

GlHeeove Del³eble keÀceer nesles l³ee®es keÀejCe De®eevekeÀ keÀceer Peeuesueer ceeieCeer ns nes³e. ogkeÀeveoejebveerYeeJeJee{er®³ee GÎsMeeves Oeev³ee®eer meeþsyeepeer kesÀueer. Hejbleg ceeieCeer®e vemeu³eeves eEkeÀceleer Iemeju³ee.MeslekeÀN³eeb®es neue ³eecegUs DeefOekeÀ®e Jee{ues. MeslekeÀN³eebvee l³eecegUs SkeÀe yeepetves Iemejuesu³eeeEkeÀceleercegUs GlHeVeele Ieì DeeefCe ogmejerkeÀ[s Jee{erJe keÀj, DeMee ognsjer ÒeMveebvee meeceesjs peeJes ueeieues.l³eecegUs l³eebvee Meslepeefceveer efJekeÀeJ³ee ueeieu³ee DeeefCe keÀpe& HesÀ[C³ee®eer JesU Deeueer. ³ee meieÈ³eeÒekeÀejecegUs ûeeceerCe pevepeerJeve Ye³ebkeÀj DeMee mecem³esletve peele nesles. ieesoeJejer®³ee HetJexkeÀ[®ee YeeieDeeefCe mebHetCe& KeeveosMeele Deesuee og<keÀeUecegUs ÒeMve DeefOekeÀ iebYeerj Peeuee neslee. MenjeleerueHeefjefmLeleer ûeeceerCe YeeieeHes#ee DeefOekeÀ keÀþerCe nesleer. efJemkeÀUerle HeefjefmLeleer DeeefCe mJeeLeeakeÀesleJeeueebmeejKes DeefOekeÀejer ³eecegUs HeefjefmLeleer ef®eIeUueer nesleer. Deieoer jepekeÀer³e ¢äîee me#eceDemeuesu³ee keÀesuneHetj, meebieueer, efcejpe eEkeÀJee pebefpeje, meeJebleJee[er DeeefCe Flej ueneveceesþer Menjsmeg×e Jemleg®³ee Kejsoer-efJe¬eÀer keÀjCeeN³ee DeefOekeÀeN³eeb®³ee {JeUe{JeUer Heemetve megìt MekeÀueer veJnleer.HewþCe, HegCes, þeCes eEkeÀJee keÀu³eeCe ceOeerue J³eeHeeN³eeb®es ûeeceerCe YeeieeMeer mebyebOe nesles. Hejbleg efJemkeÀUerleHeefjefmLeleercegUs J³eeHeejeJej efJeHejerle HeefjCeece Peeuee neslee. YeewieesefuekeÀ HeefjefmLeleercegUs Jemlegb®³eeoUCeJeUCe Je JeenlegkeÀerJej HeefjCeece Peeuee neslee. ceOeu³ee oueeueebveerner DeveskeÀ ÒeMve efvecee&Ce kesÀuesnesles. GÊej cenejeäeleerue Þeerceble Jeml³eebJejerue, HeW{eN³eebveer Ieeleuesu³ee ojes[îeecegUs lesLeeruepevepeerJeve DeefOekeÀ®e neueeKeer®es Peeues nesles.

1.3.3 DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea®eer cenejeäeleerue Mesleer®es DeLe&keÀejCe keÀmes nesles?2) DeVeOeev³eeb®es yeepeejYeeJe ³eebJej ìerHe efuene.

11

1.4 efye´ìerMe jepeJeìer®³ee meg©Jeeleer®eer meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleer

cenejeäêleerue meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleer®ee DeY³eeme keÀjleevee, DeeHeCe eEnot meceepeeJejÒeecegK³eeves ue#e keWÀefêle keÀjCeej Deenesle. cegeqmuece Jeml³eener nesl³ee HeCe l³ee HeÀkeÌle efpeLes cegmueercejepes nesTve iesues DeMee ÒeosMeeHegjl³ee ce³ee&efole nesl³ee. Goe. KeeveosMe, oewueleeyeeo, Denceoveiej,pebefpeje DeeefCe Heef½ece efkeÀveejHeÆerJejerue yebojs Hejbleg ³eesi³e DeeefCe meefJemlej ceenerleer®³ee DeYeeJeercenejeäêleerue meeceeefpekeÀ pe[CeIe[CeerefJe<e³eer (ÒeecegK³eeves cejeþîeeb®³ee jepeJeìer®³ee Debleeme) Yee<³ekeÀjCes ®egkeÀer®es þjsue.

1.4.1 cenejeäê®eer ueeskeÀmebK³ee :cegbyeF& mejkeÀej®ee meebeqK³ekeÀer He$ekeÀej meeF&keÌme ³eeves KeeveosMe, HegCes, Denceoveiej DeeefCe

OeejJee[ ³esLeerue SketÀCe ueeskeÀmebK³ee F.me.1828 ceO³es 27 ueeKe FlekeÀer oMe&efJeueer. ³eeJe©veDeeHeu³eeuee SketÀCe ueeskeÀmebK³esefJe<e³eer Deboepe ³esT MekeÀlees. pej DeeHeCe Decejeþer ueeskeÀmebK³ee ieeUtveìekeÀueer DeeefCe kesÀJeU meesueeHetj, keÀesuneHetj DeeefCe keÀeskeÀCe ³ee Yeeieeb®ee efJe®eej kesÀuee lejer meg×e 35les 40 ueeKeeHe³e¥le DeekeÀ[e peelees. pej DeeHeCe cejeþer Yeeef<ekeÀ mebmLeeveeb®ee efJe®eej kesÀuee lej nermebK³ee HeVeeme ueeKee®³ee Jej peele veener. ne HeÀkeÌle efo[Mes Je<ee&HetJeer Demeuesu³ee ueeskeÀmebK³es®ee pegpeyeerDeboepe Deens. Oeeefce&keÀ HeeleUerJej ueeskeÀmebK³es®ee efJe®eej keÀjlee les DeefOekeÀ keÀþerCe peeF&ue. cegeqmueceDeefOeHeÊ³eeKeeueer Demeuesu³ee YeeieebceO³es cegmeueceeve ueeskeÀmebK³ee keÀceer nesleer. l³eecegUs cegeqmuecepevemebK³ee mebHetCe& cenejeäele efJeKegjuesueer nesleer DeeefCe peJeUHeeme leerve les ®eej ueeKee®³ee DeemeHeemeDemet MekesÀue.

1.4.2 cenejeäêleerue Oeeefce&keÀ efmLeleer :eEnot meceepe ne HejbHejeiele ®eeuele Deeuesu³ee efjleer-efjJeepeebvee Oe©ve Deens. pemepemes DeeHeCe

cejeþîeeb®³ee Deblee®³ee peJeU peelees Deenesle lemelemee ne meceepe DeefOekeÀ®e Oeeefce&keÀ ¢äîee ¢{ yeveleiesuee. DeeO³eeeqlcekeÀ DeeefCe Jew®eeefjkeÀ HeeleUerJej l³ee®ee Nneme Jne³euee meg©Jeele Peeueer. HegjeCeeleerue%eeveeJej peveles®ee DeìU efJeéeeme neslee. HeÀej®e keÀceer ueeskeÀebvee `Meeðe' Jee®ee³euee pecee³e®es.yeensj®³ee peieeefJe<e³eer®es l³eeb®es De%eeve DeieeOe nesles. meeOet cenelc³eeb®³ee efMekeÀJeCegkeÀercegUs ÒeejyOeeJejpeveles®ee efJeéeeme yemeuee neslee. efkeÀle&ve DeYebieele®e meJe& meceepe jceceeCe Peeuee neslee. HesMeJes DeeefCecejeþîeeb®³ee jepeeÞe³eecegUs Oeeefce&keÀ keÀce&keÀeb[ebvee Gle Deeuee neslee. HesCe, HegCes ³esLeerue cejeþîeeb®es HesMeJesmejkeÀej, efJejesOeer J³ekeÌleer, ceglmeÎer mewefvekeÀ DeeefCe HeW{eN³eeb®³ee mebHekeÀe&le Deeues. ìeejoer' veeJee®esDecenejeäer³e ueeskeÀ cenejeäele veeskeÀjer®³ee efveefceÊeeves Deeues.

iees.me. mejosmeeF& ³eebveer l³eeJesUs®eer HeefjefmLeleer Heg{erue Meyoeble ceeb[ueer Deens. Jejerÿpeeleerleerue pevelee ner Oeeefce&keÀ keÀce&keÀeb[eletve DebOeÞe×s®³ee efoMesves PegkeÀle nesleer. peeefle-J³eJemLeeDeefOekeÀ IeÆ nesle ®eeueueer nesleer DeeefCe ÒeieleerMeerue meceepee®³ee keÀesCel³eener KeeCeeKetCee l³eeJesU®³eeHeefjefmLeleerle Dee{Ule veJnl³ee. keÀefveÿ peeleerle meg×e YeeieJeleOecee&®³ee Òe®eejeKeeueer ner®e ÒeJe=ÊeerDee{Utve ³esles. mebHetCe& meceepe DebOeÞe×sves HeesKejuee iesuee neslee DeeefCe peeleervegmeej keÀece keÀjC³ee®³eeHe×leerJej þece neslee. Jejerÿ peeleeRkeÀ[tve cenej-ceebie DeMee keÀefveÿ peeleeRJej Dev³ee³e nesle neslee.l³eeJesU®eer HeefjefmLeleer `HesMeJeskeÀeueerve oefuele meceepe' ³ee ÒeyebOeele ceeb[ueer Deens.

12

1.4.3 cenejeä^eleerue peeleerJ³eJemLee :cejeþîeeb®³ee Nnemee®³ee keÀeUele, peeefleJeeoeves G®®eebkeÀ ieeþuee. lejeU, jeceesMeer, ®eebYeej,

cenej, ceebie, yesj[ ³eebmeejKes DemHe=M³e peeleer J³eJemLesle nesjHeUues iesues. ¿ee peeleerleerue ueeskeÀebveerkeÀener DeHejeOe kesÀu³eeme ceesþe ob[ DeekeÀejuee peeF& Je l³eebvee Deceeveg<e DeMeer efMe#ee nesF&. yengleskeÀDemHe=M³e ³esle nesles. peceeleeRvee iegvnsieejer peeleer®e cnCetve DeesUKeC³eele peeleerJ³eJemLesleerue leHeÀeJelens®e meceepee®es ÒeeflekeÀ yeveues nesles. v³ee³eosJelesmeceesj meJe&peCe meceeve veJnles. G®®e peeleerceO³es meg×eDeveskeÀ Heesìpeeleer nesl³ee. eEnot Oece& ne efJeYeeefpele Oece& Deens. keÀener JewefokeÀ Oece&ieg©bveer lej HeÀkeÌleoesve®e peeleer Deensle Demes Ieesef<ele kesÀues, yeeïeCe DeeefCe Metê, #eef$e³e DeeefCe JewM³e ns Metêebleerue®eHeesìpeeleer Deensle, Demes l³eeb®es cnCeCes nesles. Hejbleg yeeïeCeebvee keÀesCeleener J³eJemee³e keÀjC³ee®es mJeeleb$³enesles. l³eeb®eer efve³egkeÌleer meveoer DeeefCe mewefvekeÀer keÀe³ee&ue³eele keÀjC³eele Deeueer. keÀeneR®ee meesv³ee-©H³eeb®ee Oeboe neslee. keÀener yeeïeCe ns DeefleMe³e Þeerceble nesles keÀer les HesMeJes-cejeþe mejoejebveener keÀpe&Ðee³e®es.

1.4.4 cenejeä^eleerue ûeeceerCe meceepeJ³eJemLee :ûeeceerCe meceepe ne megmebIeìerle DeeefCe megJ³eJeefmLele Demee neslee. SueefHeÀvmìve DeeefCe

cesìkeÀeHeÀves ¿ee mJe³eb®eefuele ûeeceerCe J³eJemLes®eer mlegleer kesÀuesueer Deens. peele DeeefCe kegÀìbgye ³eebveeDeefleMe³e cenÊJe osC³eele ³esF&. keÀesCel³eener J³eeÅkeÌleuee mJeleb$e DeefmlelJe veJnles. Òel³eskeÀ peCekegÀþu³eelejer peeleer®ee kegÀìgbyee®ee®e Yeeie cnCetve DeesUKeuee peeF&. peeleerJ³eJemLes®eer HekeÀ[ IeÆ nesleer.

HejbHejeiele ®eeuele Deeuesu³ee JemlegefJeefvece³e He×leervegmeej MeslekeÀjer Oeev³e Ðee³e®es l³ee®³eeyeou³eele meceepeeleerue efJeefJeOe Lejeleerue J³ekeÌleer l³eeb®³ee peJeU®³ee Jemlet Ðee³e®es. yeeïeCe DeeefCe FlejÒeefleefÿle J³ekeÌleer mees[u³eelej meieÈ³eebvee keÀece keÀjCes iejpes®es nesles. l³eeb®³ee keÀecee®³ee ceesyeou³eelel³eebvee megieer®³ee efoJemeele MeslekeÀN³eebkeÀ[tve Sseq®íkeÀ ceesyeouee efceUle Demes. Oeev³e eEkeÀJee Jemletb®³eemJe©Heele ceesyeouee IesCeeN³eebvee yeueglesoej cnCele ieeJee®³ee DeekeÀej DeeefCe ueeskeÀmebK³es®³ee ÒeceeCeeleyeeje yeueglesoej Demele. l³eeHewkeÀer cenÊJee®es yeueglesoej Heg{erue ÒeceeCes Deensle. megleej, ®eebYeej, ueesnej,cenej, iegjJe, kegbÀYeej, vneJeer, meesveej, keÀesUer F. (¿ee meboYee&le DeefOekeÀ ceeefnleer Heg{erue DeO³ee³eele).l³eeb®³ee yeuegl³eeÒeceeCes cnCepes efve³egkeÌle kesÀuesu³ee keÀeceeÒeceeCes l³ee peeleerÒeceeCes l³eebvee keÀe³e& keÀjCesiejpes®es nesles. DemHe=M³eebceO³es cnCepes cenej eEkeÀJee ieeJee®es veeskeÀj ³eebvee oesve cenlJee®eer keÀeces osC³eele³ee³e®eer. l³eeb®eer SkeÀlej Keepeieer veeskeÀj cnCetve eEkeÀJee ieeJee®ee veeskeÀj cnCetve mejkeÀejer veeskeÀjerJejefve³egkeÌleer Jne³e®eer. ieeJee®eer jKeJeeueer keÀjCes eEkeÀJee efcejemeoej eEkeÀJee Òeefleefÿle J³eeÅkeÌle®³ee MesleelejKeJeeueer keÀjCes l³eebvee Yeeie nesles. ³eg×eceO³es cenejebveer mJele:®³ee ÒeeCeeJej Goej nesTve Meew³e&ieepeefJeues HeCe l³eeyeou³eele efceUCeejer yeef#emee®eer jkeÌkeÀce Del³euHe Demes 1795 ®³ee Ke[îee&®³eeue{eF&le efvePeecee®³ee efJe©× Demeuesu³ee mewv³ee®ee mesveeHeleer efmeoveekeÀ cenej neslee. Fbûepeebveer l³eebveeDeeHeu³ee mewv³eele mewefvekeÀ cnCetve efve³egkeÌle kesÀues.

1.4.5. cenejeäeleerue eqðe³eeb®es mLeeve Je Heg©<eÒeOeeve meceepe :SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee Heneru³ee oMekeÀele eqðe³eeb®eer HeefjefmLeleer Del³eble neueeKeer®eer nesleer.

G®®e peeleerleerue DeeefCe Þeerceble IejeC³eeleerue eqðe³ee JeieUu³eeme Flejeb®eer efmLeleer Del³eble o³eveer³enesleer. mewefvekeÀeb®³ee efJeOeJee yee³ekeÀe, JesM³ee, osJee®³ee veeJeeKeeueer yeveJeuesu³ee osJeoemeer, ve=eflekeÀe ³eeb®eeueeskeÀveeìîeele GuuesKe neslee. ³ee meieÈ³eeb®eer efmLeleer Ye³ebkeÀj nesleer. meceepe veweflekeÀ DeOe:Helevee®³eejmeeleUeuee iesuee neslee. J³eefYe®eejer þjuesu³ee ðeeruee JesM³ee yeveefJeC³eele ³esF& Je efleuee nesCeejs ðeer

13

DeHel³e ns meceepee®eer oemeer cnCetve DeesUKeC³eele ³esF&. efyeefìMe jepeJeìer®³ee meg©Jeeleer®³ee keÀeUeleefm$e³eeb®eer efmLeleer nueeKeer®eer nesleer. l³eeb®³eeJej DeveskeÀ ÒeLee, HejbHeje ueeou³ee nesl³ee.

1.4.6 cenejeä^eleerue v³ee³eJ³eJemLee :DeþjeJ³ee MelekeÀeceO³es ceneje<ìeleerue v³ee³eJ³eJemLee ÒeecegK³eeves mebmke=Àleer Je Oeeefce&keÀ ûebLeeJej

DeeOeejerle nesleer. yeeïeCeebvee #eguuekeÀ efMe#ee DeeefCe Keeue®³ee peeleer®³ee ueeskeÀebvee Ye³ebkeÀj efMe#ee DemeekeÀe³eÐee®ee ÒekeÀej neslee. DeeefLe&keÀ ogjeJemLee DeeefCe jepekeÀer³e DeeqmLejlee ³eeves eqðe³eebJej®es Del³ee®eejDeefOekeÀ®e Peeues. keÀener efþkeÀeCeer, KeguessDeece eqðe³eeb®ee yeepeej meg© Peeuee. kewÀÐeebvee osC³eele ³esCeejerefMe#ee Ye³ebkeÀj Demes. kegÀueeyee ³esLes Yetefceiele DeMee keÀeUkeÀesþ[îee Deensle. Flej DeveskeÀ efþkeÀeCeer DeMeekeÀeUkeÀesþ[îee Deensle. kewÀÐeeb®es neleHee³e lees[Ces, DeJe³eJe efíVeefJeefíVe keÀjCes, neleHee³e yeebOetvemenîeeêer®³ee Gb®e keÀ[îeeJe©ve Keeueer HesÀkeÀCes eEkeÀJee leesHesÀ®³ee leeW[er osCes. Fl³eeoer ¬etÀj ÒekeÀej®eeuele. ¿ee DeMee Ye³ebkeÀj efMe#eebcegUs meeceeefpekeÀ yeb[ DeeefCe ®eUJeUer®es ÒeceeCe keÀceer nesles. HejblegOeeefce&keÀ ûebLeeble veceto kesÀuesu³ee keÀe³eÐeeb®es pej Heeueve kesÀues veener lej l³eenerHes#ee Ye³ebkeÀj efMe#ee -vejkeÀ ³eelevee YeesieeJ³ee ueeieleerue ³ee keÀuHevesves meeceev³e pevelesuee Yes[meeJetve mees[ues nesles.uee®eKeesjercegUs lej meeceev³e peveles®es neue ìeskeÀeme Heesn®eues nesles. Hejbleg uee®eKeessjer ne iegvnemecepeuee peele veJnlee.

1.4.7 cenejeäeleerue meebmke=ÀeflekeÀ efmLeleer :meceepe efpelekeÀe De%eeveer DeeefCe iejerye eflelekeÀer jepekeÀer³e MekeÌleer peemle. meebmke=ÀeflekeÀ keÀues®³ee

Nnemee®ee lees keÀeU neslee. meble SkeÀveeLe, legkeÀejece, jeceoeme ³eeb®³eemeejKes meble cenelcesner l³eekeÀeUele efvecee&Ce Peeues veenerle. keÀesCeleerner J³eeqkeÌleiele keÀeJ³e mce=leer Peeuesueer veener. DeþjeJ³ee MelekeÀeleHeÀkeÌle cenerHeleer DeeefCe ceesjesHeble Je jece peesMeer meejKes ieerlekeÀej mees[ues lej keÀesCee®eer veeJes Dee{Uleveenerle. keÀesCel³eener ÒekeÀej®es DeefYepeele mepe&veMeerue meeefnl³e efometve ³esle veener. DeeefLe&keÀ ogjeJemLeeìeskeÀeuee Heesn®eueer nesleer. ceO³ece Jeie& J³eeHeejer DeeefCe meeJekeÀej ns veeuee³ekeÀ DeMee meÊeeOeejer DeeefCeojes[sKeesj ³eeb®³eeceO³es leeJetve megueeKetve efveIele nesles. SketÀCe HeefjefmLeleer HeÀkeÌle leerve Meyoeblecee[C³eele ³esT MekeÀles, `ue{eF&, Hegb[eF& DeeefCe yeb[eF&.'

efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea cejeþîeeb®³ee jepemebmLes®³ee keÀejYeeje®eer He×leer DeeefCe meebmke=ÀeflekeÀHe×leerJej, GÊej Yeejleer³eeb®ee ÒeYeeJe efometve ³eslees. HesMeJ³eeb®es ceneje<ìeleerue YetYeeieeJej, lej GÊejYeejleeleerue YetYeeieeJej mejoejeb®es efve³eb$eCe nesles. eEMeos DeeefCe nesUkeÀjebJejner DeeOegefvekeÀ ceO³eÒeosMeDeeefCe GÊejÒeosMee®ee ÒeYeeJe efometve ³eslees. ceneopeer eEMeosveer HeÀeuietve ceefnv³eeleerue jbie-Heb®eceer®eeGlmeJe meg© kesÀuee. HesMeJee veevee meensye ³eebveerner DeveskeÀ keÀueeJebleebvee Òeeslmeenve efoues. l³eeletve®eHesMeJee, ceneopeer eEMeos, veevee HeÀ[Ceerme DeeefCe Fl³eeoeR®eer jbieef®e$es meekeÀejueer iesueer. Hejbleg ³eg×e®³eeDeeefCe HeW{ejeR®³ee uegìeuegìer®³ee keÀejCeeves DeveskeÀ YeJ³eefoJ³e FceejleeR®eer, osJeUeb®eer veemeOegme Peeueer.Deelee HeÀkeÌle cejeþîeeb®³ee YeJ³eefoJ³e GoeÊe Ssée³ee&®³ee Yeive KetCee jeneru³ee Deensle.

nUtnUt cejeþer Yee<ee, jep³eYee<ee cnCetve efJekeÀefmele nesT ueeieueer DeeefCe cees[er Yee<ee HeÀkeÌlecenÊJee®³ee keÀeieoHe$eeceO³es JeeHejueer peeT ueeieueer. cejeþer Yee<esJej Got& DeeefCe HeefMe&³eve Yee<es®eeÒeYeeJe nesT ueeieuee keÀejCe ¿ee Yee<ee ceesIeueeb®³ee ojyeejele JeeHeju³ee peele. lejerner mebmke=Àle®eeÒeeOeev³eeves JeeHej nesF&. Fbûepeeb®³ee DeefOeHel³eeKeeueer meg×e meebmke=ÀeflekeÀ HeeleUerJej HeÀejmee yeoue nesTMekeÀuee veener. Hejbleg Heeef½eceel³e efJe®eej DeeefCe mebmLeeb®ee HeefjCeece efJeefJeOe MenjebceO³es Goe. HegCes,

14

veeefMekeÀ, veeieHegj, keÀesuneHetj DeeefCe cegbyeF& ³esLes Dee{Ulees. ef¸e½eve efceMeveN³eeb®³ee Oece&Òe®eeje®eeHeefjCeece DeþjeJ³ee MelekeÀele nUtnUt megefMeef#ele Jeiee&le efometve ³eslees DeeefCe cejeþer meceepe Heeef½eceel³emebmke=Àleer DeeefCe meeceeefpekeÀ mebmke=Àleer®ee HeefjCeece Jne³euee ueeieuee.

1.4.8 DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea®³ee, cenejeä^eleerue meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleer®es JeCe&ve keÀje.

1.5 meceejesHe

efye´ìerMeebveer F.me. 1764 ceO³es cegIeue meceeì Je yebieeue®ee Je DeeQOe®ee veJeeye ³eeuee njefJeues.l³eeveblej F.me.1799 ceO³es cewmetj®³ee megueleeveeuee veceefJeues Je MesJeìer F.me.1818 ceO³escejeþîeebvee njefJeues. veblej HesMeJee, Yeesmeues DeeefCe nesUkeÀjebveer FbûepeebefJe©× yeb[ GþefJeues HeCe eEMeosDeeefCe iee³ekeÀJee[ leìmLe jenerues. l³ee®ekeÀeUele cenejeäe®eer DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer De[®eCeer®eernesleer. peeefle J³eJemLescegUs efnbot DeeefCe Oeeefce&keÀ YesoYeeJeecegUs cegeqmueceeb®es neue Jee{ues. ueeskeÀ ns iejeryeDeeefCe De%eeveer nesles Hejbleg ieeJes cee$e Depetvener mJeeJeuebyeer nesleer.

1.6 ÒeMve

1) efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea®eer jepekeÀer³e HeefjefmLeleer ceeb[e2) efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea®eer DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer mHe<ì keÀje.3) efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea®³ee meeceeefpekeÀ meebmke=ÀeflekeÀ HeefjefmLeleerJej ÒekeÀeMe ìekeÀe.

15

2efye´ìerMe jepeJeìer®ee ÒeYeeJe Je efmLel³eblej - De

IeìkeÀ j®evee :

2.0 GefÎäîes

2.1 ÒemleeJevee

2.2 peefceve OeejCee He×leer

2.3 cenmetue He×leer DeeefCe ÒeMeemeve

2.4 HesMeJ³eeb®³ee GÊej keÀejkeÀeroealeerue cenmetue He×leer

2.5 efye´ìerMe keÀejkeÀeroealeerue efmLel³eblej

2.6 Je=ÊeHe$e DeeefCe efMe#eCe

2.7 meceejesHe

2.8 ÒeMve

2.0 GefÎäîes

1. `peefceve OeejCee keÀeueKeb[' mecepetve IesCes.2. cenmetue He×leer DeeefCe ÒeMeemeve ³eeb®es efJeMues<eCe keÀjCes.3. efye´ìerMe keÀejkeÀeroealeerue efmLel³eblej DeY³eemeCes.4. efMe#eCeeleerue veJeerve yeoue mecepetve IesCes.5. Je=ÊeHe$e mebmLee ³eebJej ÒekeÀeMe ìekeÀCes.

2.1 ÒemleeJevee

cejeþe meece´ep³ee®ee Nneme ner cenejeä^er³eve pevelesmeeþer Deleer og:Keo Ieìvee nesleer. l³eecegUsjepekeÀejCeeleerue DeveskeÀ efmLel³eblejs l³eebvee DevegYeJe³eeuee efceUeueer. HeeefveHele®³ee Deeefjäe®eer DeeþJeCepegv³eeefHe{er®³ee ceveele Depetvener leepeer nesleer. veJeerve efHe{er Depetvener cejeþe meeceep³ee®³ee efJemleeje®esmeesvesjer #eCe efJemejueer veJnleer. l³eeb®es mewv³e mebHetCe& osMeele DeeiesketÀ®e keÀjerle nesles. HesMeJ³eeb®es mewv³eFbûepeebHeg{s njues DeeefCe pevelesceO³es keÀener keÀeU Meeblelee Hemejueer.

F&mì Fb[er³ee kebÀHeveerves l³eeb®³ee efJepe³ee®³ee keÀeUele pevelesuee keÀesCel³eener ÒekeÀej®ee $eemeefouee veener. ceO³e³egieerve keÀeUele HejeYetle jepee®³ee ÒepesJej Del³ee®eej keÀje³e®eer He×le nesleer. Hejbleg nsFbûepeer mewv³e pes cegUele J³eeHeejer nesles l³eeb®³ee ceveele ceeveJeleeJeeo, mJeeleb$³e DeeefCe Meeðeer³e

16

¢efäkeÀesve neslee. l³eebveer meowJe cegkeÌle J³eeHeej, Heeef½eceel³e efMe#eCe DeeefCe `ieesN³ee ceeCemeeb®eerpeyeeyeoejer' (White Man's Burden) ³ee ieesäeR®ee HegjmkeÀej kesÀuee. l³eeb®ee Demee efJeéeemeneslee keÀer HeewJee&l³e osMeeleerue ueeskeÀ mJejep³e keÀjC³eeme DemeceLe& Deensle DeeefCe l³eeb®ee Oece& HeÀkeÌleDebOeÞe×e Deens DeeefCe jeäer³eÊJee®³ee YeeJeves®ee l³eele HetCe& DeYeeJe Deens.

kebÀHeveer®³ee megowJeeves ®eebieu³ee ngMeej ueeskeÀeb®eer Yejleer l³ee keÀeUele kebÀHeveerle Peeueer. l³eeb®eskeÀece les SkeÀ efceMeve cnCetve keÀjle. Hejbleg Jemeenleerleerue efHeUJeCetkeÀ DeeefCe ceeveJeer nkeÌkeÀ veekeÀejCes pesl³eebveer l³eeb®³ee osMeeleerue ueeskeÀebvee osT kesÀues nesles DeMee leg®í GÎeräebHes#ee DeefOekeÀ les keÀener meeO³ekeÀ© MekeÀues veener. DeeHeCe Deelee efye´ìerMeebveer mLeeefvekeÀ pevelesuee l³eeb®³ee DeeoMee&vegmeej, cetu³eebvegmeejkeÀmes yeouee³e®es þjefJeues, les Heent³ee.

2.2 peceerve OeejCee He×leer

Fbûepe ns cetuele: J³eeHeejer nesles Je veblej les jep³ekeÀlex Peeues.l³eeb®³eeJej ceeveJeleeJeeo, mJeeleb$³eDeeefCe Meeðeer³e ¢äerkeÀesve ¿ee efJe®eejeb®ee ÒeYeeJe neslee. l³eebveer peceerve OeejCee keÀeueKeb[e®eer pegveerHe×le keÀener keÀeUemeeþer leMeer®e þsJeueer. cejeþe cee$e peceerve cenmetue efveefM®ele keÀjC³eemeeþer ceefuekeÀDebyej ³eeb®eer He×le JeeHejle nesles. peefceveer®es ÒekeÀej þjuesues nesles DeeefCe l³eevegmeej l³eeJejerue keÀj meg×eefve³eefcele keÀeueeves þjuesuee neslee. cenmetue ieesUe keÀjC³ee®es keÀece ieeJee®es Heeìerue, kegÀuekeÀCeea,osMecegKe, osMeHeeb[s Deeefo keÀjerle.

efye´ìerMeebveer cenejeäeceO³es j³eleJeejer He×le DeJeuebyeueer. peceerveerJejerue keÀje®es ÒeceeCe peemlenesles DeeefCe l³eecegUs j³elesuee keÀpe& keÀe{eJes ueeies. p³eecegUs iejerye MeslekeÀN³eeb®es HetCe&HeCes vegkeÀmeeve Peeues.

`ieesN³ee ceeCemeeb®eer peyeeyeoejer' ³ee meb%esvegmeej, uee@[& SequHeÀvmìveves mLeeefvekeÀ ueeskeÀebveeefMe#eCe osC³ee®es þjefJeues. ef¸e½eve Oece&ÒemeejkeÀebveer DeeOeerHeemetve®e mLeeefvekeÀ Yee<ee DeeefCe mebmke=ÀleefMekeÀeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer nesleer.

®eeì&j De@keÌì F.me.1813 DeeefCe yee@cyes Sp³egkesÀMeve meesmee³eìer ³eebveer cenejeä^ DeeefCe cegbyeF&³esLes efMe#eCeemeeþer Heg{ekeÀej Iesleuee.

efMe#eCee®³ee oesve He×leer nesl³ee. SkeÀ HeewJee&l³e DeeefCe SkeÀ Heeef½eceel³e. ®eeì&j De@keÌìF.me.1853 DeeefCe `Jeg[®ee Keefuelee' ³eevegmeej efMe#eCee®³ee ÒemeejCee®es keÀe³e& kesÀues.

Heeef½eceel³e efMe#eCee®³ee ÒeYeeJeecegUs DeveskeÀpeCe meeceeefpekeÀ keÀe³ee&ves Òesjerle Peeuesues nesles.l³eebceO³es peieVeeLe MebkeÀj Mesþ, peceMesopeer peerpeerYee@³e, peebYeskeÀj, ueeskeÀnerleJeeoer ³eebveerpevepeeie=leermeeþer Je=ÊeHe$ekeÀeefjlee meg© kesÀueer.

2.2.1 cejeþskeÀeueerve peceerve OeejCee He×leer :peceerve OeejCee keÀeueKeb[e®eer DeeefCe cenmetue JeeìeIeeìer®³ee oesve He×leer cejeþîeeb®³ee JeeHejele

nesl³ee. SkeÀ mJele:®³ee peefceveermeeþer DeeefCe ogmejer FleN³eeb®³ee peefceveermeeþer. Heefnueeruee les `mJejep³e'

17

cnCee³e®es DeeefCe ogmejeruee `meeceep³e' Demes cnCele Demele. Òee. Deej. Jner. GleskeÀj ³eebveer ³ee meboYee&lecenÊJee®eer ceenerleer efouesueer Deens.

1) 17 J³ee MelekeÀeleerue lees[jceue He×leer ceefuekeÀ Debyejves Denceoveiej®³ee efvepeeceMeenermeeþer Lees[erog©mleer keÀ©ve Iesleueer nesleer. leer®e He×leer keÀeueevegmeej Lees[sHeÀej HesÀjHeÀej keÀ©ve JeeHejC³eele Deeueer.

2) meieÈ³eele peemle cenÊJe ns MeslekeÀN³eeb®es efnle peHeC³eeJej nesles keÀejCe les®e DeLe&Meeðee®es cenÊJee®esDeeOeejmlebYe nesles.

3) peceerve OeejCee keÀeueKeb[ ÒeecegK³eeves oesve ÒekeÀejle cees[le Deeuee neslee. 1) mLeU DeeefCe 2)Jeleve. mLeeefvekeÀ ueeskeÀebveer keÀmeuesu³ee peefceveeruee `mLeU' cnCele DeeefCe jepeeves l³eeb®eer jep³eeÒeleerkeÀeceefiejer yeIetve, peer Yetceer keÀj cegkeÌle mJe©Heele efoueer nesleer, l³eeuee les `Jeleve' cnCele. ¿eeyeef#emeHee$e peefceveer JebMeHebjeHejeiele ®eeuee³e®³ee DeeefCe l³eeyejesyej DeveskeÀ HeÀe³eos DeeefCe G®®e opee&nerefceUe³e®ee.

4) efcejeme DeeefCe GHejer - ûeeceerCe efJeYeeieCeer®ee otmeje ÒekeÀej. cetU ceeuekeÀeuee, jep³eeves efouesu³eepeefceveeruee `efcejeme' cnCee³e®es DeeefCe veJeerve J³ekeÌleerme keÀmeeJe³eeme efouesu³ee peefceveeruee GHejercnCee³e®es. meeOeejCele: veJeerve peceerve keÀjCeeN³eeuee les JeeHejuesueer Deesmee[ eEkeÀJee veeefHekeÀ peefceveÐee³e®es DeeefCe pej les meceeOeevekeÀejkeÀ Yee[s osT MekeÀues veener lej l³eebvee l³eeJejerue DeefOekeÀejieceJeeJee ueeies. l³eebvee Yee[skeÀ© cnCele. ³eeGueì efcejemeoejebvee Deeojeves JeeieefJeues peeF&, keÀejCemebHetCe& ieeJee®ee cenmetue osC³ee®eer peyeeyeoejer l³eeb®eer Demes.

5) í$eHeleer efMeJeepeer cenejepeeb®³ee keÀeUele peeieerjoej He×le neCetve Hee[C³ee®ee Òe³elve kesÀuee iesueelej í$eHeleer Meent cenejepeeb®³ee keÀeUele ner®e He×le Òeefme× Peeueer nesleer. Kejslej ³ee He×leercegUsjep³e efJemleeje®ee SkeÀ veJee ceeie&®e GIe[e Peeuee neslee. keÀejCe peeefiejoej cenejeäeyeensjnerjepee®³ee Jeleerves `®eewLe eEkeÀJee mejosMecegKeer' Jemetue keÀ© MekeÀle nesles. cenejeäeceO³es, peefceveoejebveeceguekeÀer DeeefCe jepekeÀer³e oesvner peyeeyeoeN³ee Heej Hee[eJ³ee ueeiele nesl³ee.

2.3 cenmetue ÒeMeemeve

DeeOeer®e veceto kesÀu³eeÒeceeCes cejeþs keÀeueHejlJes ®eeuele Deeuesueer ceefuekeÀ Debyej®eer cenmetue He×leJeeHejele nesleer. peefceve ceespetve ceeHetve, efJeYeeieCeer kesÀueer peeF& DeeefCe peefceveer®ee keÀjner efve³eefceleþjefJeuee peele Demes. cejeþe mejkeÀejuee Mesleer GlHeVe DeefOekeÀ keÀmes nesF&ue DeeefCe ceesþîee ÒeceeCeeJejpeefceve keÀMeer keÀmeueer peeF&ue ³ee®eer®e peemle eE®elee Demee³e®eer. og<keÀeUeceO³es MeslekeÀN³eeb®es keÀpe& ceeHeÀkeÀjCes eEkeÀJee l³eebvee `leieeF&' keÀpe& osCes DeMee ÒekeÀejs ceole kesÀueer peeF&. cenmetuee®ee keÀejYeej ieeJee®eecegK³e eEkeÀJee efnMesyeveermeekeÀ[s Demes p³eeme Heeìerue eEkeÀJee Heìsue Jee kegÀuekeÀCeea cnCele. efpeuneHeeleUerJej®es DeefOekeÀejer osMecegKe DeeefCe osMeHeeb[s pes `megjmegYee' cnCepes ÒeebeflekeÀ jep³eHeeue neleeKeeueer³esle. DeeefLe&keÀ Ie[ecees[eRJej DeLe&ceb$eer cnCepes HeÀ[Ceerme ³eeb®es ue#e Demes.

MeslekeÀN³eebvee Jemlet®³ee mJe©Heele lemes®e ieeJeeleerue `yeueglesoej' eEkeÀJee `Deueglesoej' ³eebveenerJemlet®³ee mJe©Heele, l³eeb®³eekeÀ[tve Iesleuesu³ee mesJes®eer HejleHesÀ[ keÀjeJeer ueeies. ne ûeeceerCeDeLe&Meeðee®ee Debleie&le Yeeie neslee.

18

2.4 HesMeJ³eeb®³ee GÊej keÀeUeleerue cenmetue

ogmeje yeepeerjeJe HesMeJee ³eeme HewMeeb®eer Del³eble efvekeÀ[ nesleer. kebÀHeveer mejkeÀejefJe©× l³eemeHeÀewpee GY³ee keÀje³e®³ee nesl³ee, l³eebveer Mesleer®ee mebyebOe peefceve -keÀjeMeer ueeJeuee. l³ee Debleie&leKeepeieer oueeueevee keÀefceMeve (oueeueer) osC³eele ³esF& p³ee®eer yeesueer meJee&efOekeÀ Demes. ³ee He×leercegUsceesþîee ÒeceeCeeJej cenmetue ieesUe Peeuee HeCe cenejeäeleerue DeveskeÀ MeslekeÀN³eeb®eer OegUOeeCe Peeueer.

2.5 efye´ìerMe keÀejkeÀeroealeerue efmLel³eblej

F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®ee MesJeì®ee efJepe³e ne Del³eble efveCee&³ekeÀ neslee keÀejCe veeieHetj, yejes[e,Fboewj DeeefCe iJeeunsj ³esLeerue cejeþîeebveer DeeOeer®e Jesuemueer®eer `lewveeleer HeÀewpes®eer' ³eespevee eqmJekeÀejueernesleer. Meebleles®³ee ceeiee&le DeveskeÀ De[LeUs nesles. HesMeJ³eeb®eer Keepeieer mebHeÊeer MeesOetve keÀe{e³e®eer nesleerDeeefCe l³eeb®³ee Heg{erue keÀejJee³ee jesKee³e®³ee nesl³ee. kebÀHeveer®es DeefOekeÀejer ner keÀeceefiejer eqmJekeÀeje³eueeGlmegkeÀ nesles keÀejCe l³ee®³ee yeou³eele l³eebvee keÀener efnmmee Ðee³euee KegÎ HesMeJes DeeefCe l³eeb®es DeeefÞelele³eej nesles. ke@ÀHìve je@yeì&meve DeeefCe keÀve&ue Òeesìj ³eebvee DeveskeÀ ueeKe ceesuee®³ee ceesnje meeHe[u³ee.`neJe' HeÀej ceesþer nesleer. efyeie DeeefCe jeR[ ³ee oesve DeefOekeÀeN³eebceO³es HesMeJ³eeb®³ee Keefpev³ee®³eeMeesOeeveblej ceejeceejer Peeueer.

Òees. Deej.[er.®eeskeÀmeer, jep³ee®eer neueeKeer®eer HeefjefmLeleer ceeb[leevee cnCeleele, ``veJeervejep³ekeÀl³ee¥vees, HejeYetle pevelesJej jep³e keÀjC³eeHetJeea mJele:uee®e efMemle ueeJetve I³ee³e®eer iejpeDeens.''

2.5.1 cenmetuee®eer Hegvej&®evee :veJeerve jep³ekeÀlex HejkeÌ³ee ceguegKeele meMekeÌle DeeefCe YekeÌkeÀce jep³e GYeejC³ee®³ee pegv³ee

keÀuHeveWJej efJeéeeme þsJeCeejs veJnles. l³eebvee DeveskeÀ De[®eCeeRvee leeW[ ÐeeJes ueeieues. les HeÀej otj®³eeÒeosMeeletve Deeues nesles DeeefCe mLeeefvekeÀ Yee<ee l³eebvee DeJeiele veJnleer. les J³eeHeejer kebÀHeveer®es ÒeefleefveOeernesles HeCe MesleerÒeOeeve DeLe&J³eJemLes®es ÒeMve l³eebvee mees[Jee³e®es nesles. ceeTbì mìgDeì& SueefHeÀvmìve peeskebÀHeveer®ee keÀefceMevej neslee l³eeves keÀener efve<þeJeeve ueeskeÀeb®es HeLekeÀ le³eej kesÀues. l³eebveer DeveskeÀ efveye¥OeIeeleues Je oyeeJeveerleerJej efve³eb$eCe DeeCeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. F.me.1819 les F.me.1827 ®³eeojc³eeve, ieJnve&j Dee@HeÀ yee@cyes cnCetve efve³egkeÌleer Peeueer Demeleevee, l³eebves peemleerle peemle JesU GlHeVe,cenmetuee®es ÒeMeemeve, efMe#eCe Je keÀe³eoe DeeefCe megJ³eJemLee ³eeJej IeeueefJeuee.

2.5.2 peceerve cenmetue He×leer :veJeerve jep³ekeÀl³ee¥vee, cenejeäeleerue peceerve OeejCee He×leer DeeefCe GlHeVee®es JeeìHe ³ee

ieesäeRvee peemle cenÊJe ÐeeJes ueeies. keÀejCe Mesleer ne cenÊJee®ee J³eJemee³e GÐeesie neslee.

¿ee yeeyeleerleues ³eMe, veJeerve efJe®eejOeejsMeer cegK³elJes ceeveJeleeJeeo, mJeeleb$³e DeeefCe DeeOegefvekeÀefJe%eeve ³eeb®³eeMeer cesU yemeCeejs nesles. Hegve&j®eves®³ee keÀe³e&¬eÀcee®³ee veJeerve leÊJeeHewkeÀer keÀener cenÊJee®eerlelJes cnCepes :-

19

1) peceerve OeejCee petveer He×le keÀener keÀeUemeeþer leMeer®e JeeHeje³e®eer.

2) `GlHeVee®es keÀe³ecemJe©Heer JeeìHe' ner He×leer Depetve eqmJekeÀejueer veJnleer. ceêeme®eer j³eleJeejerHe×le peer Lee@ceme cevjesves DeJeuebyeueer nesleer leer Lees[eHeÀej HesÀjHeÀej keÀ©ve cenejeäemeeþerJeeHeje³e®es þjefJeC³eele Deeues.

3) kebÀHeveer mejkeÀej®ee efJeéeeme neslee keÀer FbeqiueMe DeefOekeÀejer ns DeefOekeÀ keÀe³e&#ece Deensle JeYe´äe®eejer veenerle. ³eeGueì Yeejleer³e cenmetue DeefOekeÀejer ns HeÀkeÌle HewMeebb®eer DeHeÀjeleHeÀjkeÀjC³eele®e ngMeej Deensle. cnCetve l³eeb®³ee Heieeje®eer jkeÌkeÀce keÀceer þsJeC³eele ³eeJeer Je l³eeb®³eeJejyeejerkeÀ ue#e þsJeC³eele ³eeJes.

4) peefceve Yee[sleÊJeeJej Ðee³e®eer He×le DeeefCe mebHeÊeer®ee DeefOekeÀej ³eemeeþer Heeef½eceel³e He×leer®eeDeJeuebye JneJee.

5) cenmetuee®eer ceespeCeer keÀjleevee, peefceveer®ee pees Yeeie MeslekeÀN³eeves keÀmeueer veener, efleLes Yee[skeÀeHetve Iesleues peeF&ue. SkeÀe Je<ee¥®es vegkeÀmeeve, ogmeN³ee Je<eeA®³ee GlHeVeeletve Ye©ve Iesleues peeF&DeeefCe HeÀej®e keÀþerCe Òemebieer j³elesuee keÀener efoueemee osC³ee®es keÀece nesF&.

2.5.3 cenmetuee®³ee yeeyeer Je l³eeleerue yeoue :veJeerve jep³eHe×leerle mebmeeOeveeb®³ee SkeÀ$eerkeÀjCeeJej Yej osC³eele Deeuee. DeefOekeÀejer

MeslekeÀN³eebkeÀ[s DeefJeéeemee®³ee vepejsves Heene³e®es. cnCetve®e keÀj þjJeleevee, Jee{erJe keÀj ueeoerle.l³eecegUs MeslekeÀN³eebceO³es veejepeer Hemejueer. ³ee®es keÀejCe, peveles®eer efHeUJeCetkeÀ keÀjCes ne veJnlee lejHetJeea®³ee cejeþîeeb®³ee cenmetue JeeìHee®³ee He×leerceO³es DeeefCe veJeerve He×leerceO³es Peeuesuee ieeWOeU nenes³e. peefceveeryeeyele®³ee meceeve nkeÌkeÀ He×leercegUs ieesN³ee ueeskeÀeb®ee ieeWOeU G[euee. meJe& mebHeÊeer nerSkeÀe®e ÒekeÀej®eer DeeefCe peefceve ns GlHeVee®es meeOeve nesles. cejeþîeeb®³ee peefceve cenmetuee®³ee He×leerleefcejemeoej DeeefCe peeieerjoej ³eeb®³eeJej efve³eb$eCe nesles lej j³eleJeejer He×leerle j³elesuee keÀjYejC³eemeeþer keÀpe& keÀe{eJes ueeies.

keÀjeb®³ee yeeyeleerleerue keÀener meJeueleer ¿ee og<keÀeUeûemle MeslekeÀN³eebJejerue o[HeCe keÀenerÒeceeCeele keÀceer keÀjC³eemeeþer osC³eele ³esle nesl³ee. Hejbleg Yeejleer³e efnMesyeveermeeb®es Heieej Jee{JeC³ee®eerkeÀenerner iejpe veener. ³eeGueì l³eeb®³eeJej peemle ue#e þsJeues Heenerpes Demes ieesN³ee DeefOekeÀeN³eebvee Jeeìs.cnCetve®e F.me.1884 ®³ee Deesu³ee og<keÀeUele, MeslekeÀN³eeb®es keÀj keÀceer keÀjC³ee®eer Jee jÎ keÀjC³ee®eerceeieCeer HesÀìeUC³eele Deeueer DeeefCe l³eemeboYee&le [skeÌkeÀve keÀefceMevejves keÀueskeÌìme&vee met®evee efoueer.

pej SkeÀe Mesleeleues efHekeÀ lemes®e Demesue DeeefCe ogmeN³ee Mesleeleues efHekeÀ kesÀJeU HeeJemeeDeYeeJeerDeeues vemesue lej l³eeme ogmeN³ee Mesleemeeþer HetCe& keÀjceeHeÀer ÐeeJeer. HeCe ogmeN³ee Mesleeleerue efHekeÀ kesÀJeUkeÀmee³euee iegjs vemeu³ee®³ee keÀejCeeJe©ve eEkeÀJee kesÀJeU ogue&#e Peeu³eecegUs keÀmee³e®es jenerues Demesue lejl³ee®eer HetCe& YejHeeF& keÀje®³ee mJe©Heele kesÀueer peeJeer ueeiele Demes.

2.5.4 Fveece keÀefceMeve®³ee met®evee :peme pemee JesU peeT ueeieuee lemelemee, kebÀHeveer®³ee keÀj-ieesUe keÀjCeeN³ee DeefOekeÀeN³eeb®ee

efJeéeeme Jee{t ueeieuee. F.me.1820 les F.me.1850 ®ee ceboer®ee keÀeU MeslekeÀN³eeb®³ee keÀmeu³eeneryeb[eKesjerpe J³eJeefmLele Heej He[uee. J³eeHeejer kebÀHeveer®ee Yej cegK³elJes keÀ©ve veieoer efHekeÀebJej nesleeDeeefCe cnCetve®e Tme, keÀeHetme, ³eemeejK³ee efHekeÀebmeeþer peemleerle peemle peceerve JeeHejeKeeueer ³esTueeieueer. Jeleveoej meg×e mesJes®³ee mJe©Heele mejkeÀejuee Hewmes osCes Hemeble keÀjerle nesles. cenmetue

20

Keel³eeueener HejbHejeiele Jeleveeletve cenmetue YejeJee ueeies. cnCetve F.me.1850 ceO³es mejkeÀejvesFveeceoejeb®³ee GHeeOeer mebyebOeer ®eewkeÀMeer meg© kesÀueer. DeveskeÀ peefceveoejebvee HegjeJ³eeDeYeeJeer l³eeb®³eepeceerveer ieceJeeJ³ee ueeieu³ee.

2.5.5 j³eleJeejer He×leer :mJeeleb$³eeHeemetve efye´ìerMe Jemeenleer®³ee jepeJeìerHe³e¥le®ee ÒeJeeme Del³eble $eemeoe³ekeÀ neslee.

yeoueuesu³ee keÀejYeeje®es mJe©He veJeerve jep³ekeÀlex DeeefCe Òepee ³ee oesIeebveener ceeveJele veJnles.F.me.1818-19 ®ee keÀeU Del³eble JeeF&ì nbieecee®ee neslee. F.me.1820 ³ee Je<eea keÀesj[e og<keÀeUHe[uee. DeeefLe&keÀ ceboer®³ee HeeþesHeeþ keÀe@ueje (HeìkeÀer®eer) meeLe Deeueer. j³ele HetCe&HeCes nJeeueoeruePeeueer nesleer. Deej.[er. ®eeskeÀmeer efueefnleele,

``HejbHejeiele Jeejmee nkeÌkeÀe®eer Hee³eceuueer DeeefCe DeefOekeÀeefOekeÀ peefceve keÀmeC³eemeeþer®eeueuesueer IeeF& ³eecegUs pevelesceO³es Demegjef#elelee efvecee&Ce Peeueer. HejbHejeiele cenmetue JemetuekeÀjC³eeN³ee DeefOekeÀeN³eebvee ³ee®eer ceenerleer nesleer. keÀejCe les l³eeb®³eeyejesyej jenerues nesles. ieesN³eemeensyeeuee DeefOekeÀeefOekeÀ cenmetue nJee neslee. kebÀHeveer®³ee veieoer efHekeÀeb®³ee ceeieCeercetUs meeJekeÀej DeeefCeJekeÀerue ³eeb®³ee mebK³esle Jee{ Peeueer. keÀejCe peefceveer®³ee Keìu³eebceO³es Jee{ Peeueer. p³eecegUs iejeryeMeslekeÀN³eeb®es HetCe& neue Peeues.''

2.5.6 DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) veJeerve efye´ìerMe jepeJeìerceOeerue peceerve OeejCee He×leer DeeefCe cenmetue ÒeMeemeve ³eebJej Lees[keÌ³eeleefuene :-

2.6 efMe#eCe DeeefCe Je=ÊemebmLee ³eebleerue yeoue

efye´ìerMe jepeJeìer®ee ÒeYeeJe efMe#eCe DeeefCe Je=ÊeHe$emebmLesJej mHeä efometve ³eslees. kebÀHeveer®esDeefOekeÀejer mJeeleb$³e, ceeCegmekeÀer ³ee efJe®eejebveer ÒeYeeefJele Peeuesues nesles. l³eebveer MekeÌ³eleesHejer yeoueIe[efJeC³ee®es Òe³elve kesÀues. ceeTbìmìgDeì& SequHeÀvmìve ne ³ee yeouee®³ee keÀeUeleerue SkeÀ DeeoMe&GoenjCe neslee. F.me.1819 les F.me.1827 ®³ee ojc³eeve yee@cyes ÒeseEme[sbmeer®ee lees ieJnve&j neslee.l³ee®³ee celes, ``De%eeveer pevelesJej meÊee ieepeefJeCes HeÀej meesHes Deens HeCe veblej®³ee keÀeUele l³eebveeefMe#eCe osCes Je peeie=leer efvecee&Ce keÀjCes Del³eble iejpes®es Deens. l³eecegUs jep³e pejer OeeskeÌ³eele Deeues lejer®eeuesue.'' l³eeuee meJe& OeeskeÌ³eeb®eer DeeefCe $egìeR®eer ceenerleer nesleer. ef e½eve efceMeveN³eebvee Oecee¥leje®³eekeÀe³ee&Heemetve Jebef®ele þsJeC³eemeeþer l³eeves efJeMes<e Òe³elve kesÀues. cejeþîeeb®³ee Oeeefce&keÀ keÀe³ee&le {JeUe{JeUve keÀjC³ee®es DeeosMe l³eebveer DeeHeu³ee DeefOekeÀeN³eebvee efoues nesles.

21

2.6.1 efMe#eCe :1813 ®³ee ®eeì&j De@keÌìvegmeej ef¸eM®eve efceMeveN³eebvee YeejleeceO³es Oece&Òemeeje®es Je efMe#eCe

Òemeeje®es mJeeleb$³e osC³eele Deeues. DecesjerkeÀve ef¸e½eve efceMeveN³eebvee YeejleeceO³es ÒeJesMe efceUefJeC³eele³eMe Deeues nesles. DeeefCe mebmke=Àle Yee<esyejesyej®e mLeeefvekeÀ Yee<ee efMekeÀC³eeme l³eebveer meg©Jeele kesÀueernesleer. F.me.1815 ceO³es cegbyeF& ³esLes eEnot cegueebmeeþer DecesefjkeÀve efceMeveN³eebveer MeeUe meg© kesÀueer.Heeef½eceel³e efMe#eCe He×leerJej DeeOeejerle leer Henerueer MeeUe nesleer. keÀeskeÀCeele yeeCekeÀesì DeeefCe nCex ³esLescegueecegueeRmeeþer l³eebveer MeeUe GIe[u³ee. Heeef½eceel³e He×leerJej DeeOeejerle megOeejCee l³eebveerefJeÐeeL³ee¥vee Ðee³euee meg©Jeele kesÀueer.

2.6.2 ®eeì&j keÀe³eoe, 1813 Je l³ee®³ee met®evee :F.me.1813 ®ee `®eeì&j De@keÌì'®³ee Debleie&le Jemeenleerle jenCeeN³eebmeeþer Jew%eeefvekeÀ

efMe#eCee®³ee DeeefCe %eevee®³ee Heg{ekeÀejeJej keÀener DeeefLe&keÀ ceole osC³eele Deeueer nesleer. DeMeeÒekeÀejsefye´ìerMe Jemeenleerle jneCeeN³ee ÒeecegK³eeves yebieeue DeeefCe cegbyeF& ³esLeerue ueeskeÀebmeeþer efMe#eCeemeeþer®eerkeÀener HeeJeues G®eueC³eele Deeueer. DeeOeer®e veceto kesÀu³eeÒeceeCes ceeTbì mìgDeì& SueefHeÀvìve cegbyeF&®eeieJnve&j nesC³eeHetJeea efye´ìerMe efceMeveN³eebveer efMe#eCee®³ee keÀe³ee&uee meg©Jeele kesÀueer nesleer. l³eeueeHeeef½eceel³e efMe#eCee®eer meg©Jeele Del³eble meeJeOeefiejerves keÀje³e®eer nesleer. F.me.1820 ceO³es HegC³eelemebmke=Àle HeeþMeeUe l³eeb®³ee Òe³elveecegUs meg© Peeueer. l³eebveer l³eeb®³ee DeefOekeÀejeKeeueer Demeuesu³eeYeeiee®eer HeenCeer keÀ©ve l³ee l³ee Yeeiee®³ee cegueYetle iejpeeb®eer ceenerleer keÀe{C³ee®es DeeosMe efpeunekeÀueskeÌìjuee efoues. l³ee mebyebOeer®es ®eewkeÀMeer He$e F.me.1832 ceO³es le³eej Peeues. HeCe l³eeDeeOeer®e Hee®eJe<ex SequHeÀvmìve Fbiueb[uee Hejleuee neslee.

2.6.3 yee@cyes vesìerJn Sp³etkesÀMeve meesmee³eìer®es keÀe³e& :ner DeMeemekeÀer³e mebmLee nesleer. Hejbleg efle®eer mLeeHevee mejkeÀejer DeefOekeÀejer, ®e@Huesve Dee@HeÀ

yee@cyes, cegbyeF&®es GÐeesieHeleer DeeefCe Oece&ÒecegKe ³eebveer SkeÀ$e ³esTve kesÀueer nesleer. F.me.1820 ceO³esceeTbìmìgDeì& SequHeÀvmìveves efle®es GodIeeìve kesÀues DeeefCe efle®es veeJe `yee@cyes vesìerJn Sp³etkesÀMevemeesmee³eìer' Demes þsJeues. MeeUebvee ceole keÀjCes Meeues³e HegmlekesÀ íeHeC³eemeeþer, veJeerve MeeUe meg©keÀjC³eemeeþer, HebÀ[ GYeejCes DeMeer keÀeces ner mebmLee keÀjer. F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®³ee meb®eeuekeÀceb[Ueves, HegmlekesÀ íeHeC³eemeeþer DeeefCe MeeUebceOeerue iegCeJeble efJeÐeeL³ee¥vee efMe<³eJe=Êeermeeþer5000[e@uej (50,000 ©.) FlekeÀer jkeÌkeÀce mebmLesuee osT kesÀueer. mebmLesves 16 Je<ex keÀece kesÀuesDeeefCe F.me.1836 ceO³es DeeefLe&keÀ efveOeer DeYeeJeer keÀece yebo keÀjeJes ueeieues.

eEno MeeUsle Meeues³e HegmlekeÀeb®eer meesmee³eìer SequHeÀvmìve®³ee Heg{ekeÀejeves meg© Peeueer.meesmee³eìerves efueLeesÒesme DeeefCe íeHeerue Meeues³e cejeþer HegmlekesÀ efJekeÀle Iesleueer. Iejer peeleevee l³eevescejeþer HegmlekesÀ DeeHeu³eeyejesyej Iesleueer. yee@cyes Òesefme[Wmeer®³ee ueeskeÀeb®³ee efMe#eCeemeeþer l³eeveer GlmeenoeKeJeuee®e Hejbleg HetCes ³esLes ceneefJeÐeeue³e meg© keÀjC³eemeeþer kebÀHeveer®³ee meb®eeuekeÀebveener jepeer kesÀues.l³ee®eyejesyej HejbHejeiele efMe#eCeemeeþer `oef#eCee' ner efMe<³eJe=Êeerner meg© kesÀueer. DeeleeHe³e¥le®³ee cejeþejep³ekeÀl³ee¥®³ee SsefleneefmekeÀ omleSsJepe Je HegjeJes ³eeb®es l³eeuee peleve keÀjeJe³ee®es nesles. ûeB[ [HeÀ,SequHeÀvmìve®ee Deveg³ee³eer, ³eeves `cejeþîeeb®ee Fefleneme' ns HegmlekeÀ efuentve l³ee®es FbûepeerceO³es ©HeeblejkeÀ©ve mJele:®³ee Ke®ee&ves les íeHeues.

22

2.6.4 efMe#eCe DeeefCe mejkeÀejer Devegoeve :®eeì&j De@keÌì F.me.1813 veblej kebÀHeveer®³ee meb®eeuekeÀebveer Yeejleer³e ueeskeÀebvee keÀesCel³ee

ÒekeÀej®es efMe#eCe Je kegÀþu³ee ceeO³eceeletve osC³ee®eer DeeJeM³ekeÀlee Deens ³eeJej efJe®eej keÀjeJe³eememeg©Jeele kesÀueer. l³eelener celeYeso nesles. SkeÀe mecegneuee Demes Jeeìs keÀer HeewJeel³e& efMe#eCe I³eeJes p³eelemebmke=Àle Je HeefMe&³eveJej DeefOekeÀ Yej neslee. lej ogmeN³ee mecegneuee Demes Jeeìs keÀer Heeef½eceel³eHe×leervesFbûepeerceOetve efJe%eeve efMekeÀJeeJes. Heefnu³ee mecegneuee HeewJee&l³e (Orientalists) DeeefCe ogmeN³eemecegneuee Heeef½eceel³e (Anglicists) cnCetve DeesUKeues peeF&. SequHeÀvmìve®ee ogmeN³ee efJe®eejebJejYej neslee. 7 cee®e& F.me.1835 ceO³es ieJn&vej pevejue efJeu³ece yeWìerkeÀ ³eebves uee@[& ceskeÀe@ues®³eeefMeHeÀejmeervegmeej ³egjesefHe³eve meeefnl³e Je efJe%eeve Fbûepeer ceeO³eceeletve osC³eeme meg©Jeele kesÀueer.

®eeì&j De@keÌì F.me.1853 vegmeej YeejleeceO³es efMe#eCee®ee Òemeej Peeuee. mej ®eeume& Jeg[,Òesefme[Wì Dee@HeÀ o yees[& ³eeves 17 peguew, 1854 ceO³es meJe&keÀ<e efMe#eCe He×leer yeeyele®ee KeefueleeHeeþefJeuee. l³eeuee YeejleeceO³es Heeef½eceel³e efJe%eeve DeeefCe meeefnl³ee®ee Òemeej keÀje³e®ee neslee.mLeeefvekeÀ Yee<eeb®ee efJekeÀeme DeeefCe mLeeefvekeÀ ueeskeÀeb®³ee ceeieCeervegmeej Fbûepeer Yee<esletve efMe#eCe DeMeerl³eele He×le nesleer. ueeskeÀeb®³ee ceenerleermeeþer efMe#eCe efJeYeeie meg© Peeuee. F.me.1855 ceO³es cegbyeF&®³eeueeskeÀeb®³ee ceenerleermeeþer meb®eeuekeÀe®eer efve³egkeÌleer Peeueer DeeefCe F.me.1857 ceO³es cegbyeF& efJeÐeeHeerþe®eermLeeHevee Peeueer.

2.6.5 JewÐekeÀer³e efMe#eCee®³ee lejletoer :ceeTbì mìgDeì& SequHeÀvmìve ¿eeme l³ee®³ee keÀejkeÀeroeale HeÀej keÀener keÀjlee Deeues veener. Hejbleg

Heeef½eceel³e efJe%eeveemeeþer DevegketÀue JeeleeJejCe efveefce&leer cee$e l³eeves kesÀueer. F.me.1828 ceO³esSequHeÀvmìve keÀe@uespe®eer mLeeHevee ner yee@cyes®³ee ueeskeÀebveer l³eeb®³ee DeeJe[l³ee ieJnve&juee JeeefnuesueerDeeojebpeueer nesleer. l³ee®³ee GoenjCeeJe©ve ÒeYeeefJele nesTve yee@cyes Smì@yueerMeceWì®ee (BombayEstablishment) mepe&ve [e@. pee@ve ce@keÌue@je@veves F.me.1828 ceO³es vesìerJn ces[erkeÀue mketÀuecegbyeF& ³esLes meg© kesÀues p³eele Heeef½eceel³e Jew%eeefvekeÀ efMe#eCe cejeþerletve efoues peeF&. Deejesi³eMeeðeemebyebOeerDeMeer mene HegmlekesÀ l³eebves cejeþerle ©Heeblejerle kesÀueer. Hejbleg l³eeb®ee Òe³eesie HeÀmeuee Je F.me.1832ceO³es MeeUe yebo keÀjeJeer ueeieueer.

F.me.1835 ceO³es mej je@yeì& ûe@Cì ne yee@cyes Òesefme[Wmeer®ee ieJnve&j yeveuee. l³eeves Jew%eeefvekeÀefMe#eCeemeeþer Heg{ekeÀej Iesleuee. l³eeves Yeejleer³e Heg{eN³eebyejesyej p³eele peieVeeLe MebkeÀj Mesþ, ÒescepeerkeÀeJemepeer, mej peceMesopeer peerpeerYee@³e ³eeb®³eemeesyele oerIe& ®e®ee& kesÀueer. F.me.1838 ceO³es je@yeì&ûe@Cì®ee De®eevekeÀ ce=l³et Peeuee Hejbleg peieVeeLe MebkeÀj Mesþ DeeefCe Flejebveer l³eeb®es keÀe³e& ®eeuet þsJetve 1veesJnsyej, 1845 ceO³es ces[erkeÀue keÀe@uespe®eer mLeeHevee keÀ©ve, l³eeme mJeieea³e ieJnve&j je@yeì& ûe@Cì®esveeJe efoues.

2.6.6 ef¸e½eve efceMeveN³eeb®es keÀe³e& :cejeþe meece´ep³ee®³ee Demleeveblej oesve oMekesÀ yeouee®³ee keÀeUele efJeMes<e megOeejCee nesT

MekeÀueer veener. Hejbleg l³eeveblej cee$e cenejeäeleerue jep³ekeÀl³ee¥veer cenejeäeleerue DeeOegefvekeÀmegOeejCeebJej Yej efouee. ceeTbì mìgDeì& DeeefCe l³eeveblej®³ee ieJnve&jveer Jew%eeefvekeÀ ¢äerkeÀesve JeDeeOegefvekeÀ megOeejCeebmeeþer DevegkegÀue JeeleeJejCe efveefce&leer kesÀueer. DecesefjkeÀve Je mkeÀe@efìMe efceMeveves yee@cyesÒesefme[WmeerceOeerue peveles®³ee efMe#eCeemeeþer efJeMes<e Òe³elve oMe&efJeues. Hejbleg l³eeb®ee Keje jme

23

ef¸e½eveOecee&®³ee ÒemeejeJej neslee. kebÀHeveer®³ee jep³ekeÀejYeejeves DeeefCe ef¸e½eve efceMeveN³eeb®³ee keÀe³ee&vesDeveskeÀ ueeskeÀ ÒeYeeefJele Peeues nesles. p³eele peieVeeLe MebkeÀj Mesþ mej peceMesopeer peerpeerYee@³e,meeceepemegOeejkeÀ yeeU Meeðeer peebYeskeÀj, ieesHeeU njer osMecegKe (ueeskeÀnerleJeeoer) DeeefCe Flejebveer ³eeyeouee®es mJeeiele kesÀues.

2.6.7 Je=ÊeHe$emebmLee :®eewkeÀMeer DeeefCe meeceeefpekeÀ peeie=leer®eer Kejer meg©Jeele Je=ÊeHe$e Jee®eCeeN³ee J³ekeÌleeRHeemetve meg©

Peeueer DeeefCe DeepeHe³e¥le efMe#eCeeHeemetve Jebef®ele jeneruesu³ee ueeskeÀeb®³ee ceveele efMe#eCee®es cenÊJe nUtnUt©pet ueeieues pes efye´ìerMeebHetJeea cenejeäêle veJnles. ceewefKekeÀ efMe#eCee®eer HejbHeje cenejeäele nesleer HejblegíeHeerue HegmlekesÀ eEkeÀJee efueefKele keÀeieoHe$es, Je=ÊeHe$es, owefvekesÀ ³eeb®ee DeYeeJe neslee.

2.6.8 íeHeKeeves :F.me.1813 ceO³es DecesefjkeÀve efceMeveves YeW[er yeepeej, cegbyeF& ³esLes efÒebefìie Òesme meg© kesÀueer.

l³eebveer cejeþer DeeefCe iegpejeleerceO³es ef¸e½eve Oecee&®³ee Òemeejemeeþer HegmlekesÀ íeHee³euee meg©Jeele kesÀueer.jlveeefiejer efpeu¿eele nCex ³esLes DecesefjkeÀer ueeskeÀebveer efueLeesÒesme meg© kesÀueer. DecesefjkeÀve Òesme, YeW[eryeepeej³esLes SkeÀ Yeb[ejer le©Ce ieCeHele ke=À<Ceepeerves efueLeesÒesme®es leb$e efMeketÀve yeesjeryeboj ³esLes mJele:®eer Òesmemeg© kesÀueer. l³eeves Heb®eeie DeeefCe Flej Oeeefce&keÀ HegmlekesÀ cejeþer DeeefCe iegpejeleer ceOetve íeHeueer. yeecnCeíeHeerue keÀeieoHe$eebvee mHeMe& keÀjerle vemele. íeHeKeev³eeleerue MeeF&ceO³es peveeJejeb®eer ®ejyeer JeeHejueerpeeles DeMeer MebkeÀe l³eebvee nesleer. ieCeHeleves ®ejyeer®³ee SsJepeer Ieer JeeHe©ve mJele:®e íeHes yeveefJeC³eememeg©Jeele kesÀueer. l³ee®³eeHeemetve Flejebveer ÒesjCee Iesleueer.

2.6.9 He$ekeÀejerlee Je l³eeleerue Òeieleer :18 J³ee MelekeÀe®³ee ceO³eeJej F&mì Fb[er³ee kebÀHeveerves yebieeueceO³es mJele:®es jepekeÀer³e yemleeve

ceeb[ues. DeveskeÀ efye´ìerMe Je==ÊeHe$ekeÀejebveer, meeHleeefnkeÀ, ceeefmekeÀeceOetve meÐe HeefjefmLeleerJej Je IeìveebJejefueneJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. cegbyeF&ceO³es ìsefueûeeHeÀ, kegÀjerDej, yee@cyes ie@Pesì, yee@cyes ìeF&cme DeeefCeìeF&cme Dee@HeÀ Fb[er³ee DeMee ÒekeÀej®es Je=ÊeHe$es FbûepeerceO³es íeHeueer pee³e®eer Hejbleg, cejeþer owefvekeÀ cee$eÒe®eefuele veJnleer. F.me.1832 ceO³es Henerues Deebiue (DeBiuees)-cejeþer efve³elekeÀeueerkeÀ yeeU iebieeOejMeeðeer peebYeskeÀj, (p³eebvee yeeUMeeðeer peebYeskeÀj cnCetve DeesUKeues peeF&), ³eebveer meg© kesÀues. l³eeefve³elekeÀeueerkeÀe®es veeJe nesles `yee@cyes oHe&Ce'. l³eeveblej®³ee oesve oMekeÀeb®³ee keÀeUele DeveskeÀefve³elekeÀeueerkesÀ, ceeefmekesÀ DeeefCe HegmlekesÀ íeHeueer iesueer. Heefnues cejeþer ceeefmekeÀ F.me.1840`JemeF&keÀj' jeIeesyee peveeo&ve ieJeeCekeÀj ³eebveer íeHeues. F.me.1841 ceO³es ieeseEJeo efJeÇue GHe&À YeeTcenepeve ³eebveer `ÒeYeekeÀj' ns meeHleenerkeÀ meg© kesÀues. ns meeHleenerkeÀ oj jefJeJeejer Òeefme× Jne³e®es DeeefCel³eebveer cenÊJee®es mLeeve ÒeeHle kesÀues.

2.6.10 cenlJee®eer Je=ÊeHe$es DeeefCe efve³elekeÀeefuekeÀeb®es cenÊJee®es keÀe³e& :meeHleeefnkeÀ `ÒeYeekeÀj' ns DeefOekeÀ Òeefme× Peeues. pesJne ieesHeeU njer osMecegKe

(ueeskeÀnerleJeeoerveer) l³eele MebYej He$eeb®eer ceeefuekeÀe (MeleHe$es) meg© kesÀueer p³eele l³eebveer yeeïeCemeceepee®ee oebefYekeÀHeCee DeeefCe ®egkeÀer®³ee ®eeueerjerleerJej ÒekeÀeMe ìekeÀuee. YeeT cenepeve ³eebveer meg×ekeÀceer eEkeÀceleer®es meeHleenerkeÀ ÒegcekesÀlet' meg© kesÀues pes YeJeeveer efJeéeveeLe keÀeveosMeeb®³ee Jele&ceeveHe$eèfoefHekeÀe'meeþer mHeOee&lcekeÀ þjues. p³eele Del³eble ÒeYeeJeerHeCes meceepeeleerue JeeF&ì ®eeueerjerleeRJejÒekeÀeMe ìekeÀC³eele Deeuee. YeeT cenepeveebvee Del³eble veepetkeÀ efJe<e³eebJej Goe. ef¸e½eve Oecee¥lejeefJe<e³eer

24

efJe®eej cebLeve keÀjeJe³ee®es nesles. l³eebveer yeeyee Heëvepeer, Meyo keÀes<ekeÀej DeeefCe meeefneql³ekeÀ p³eebveeref¸e½eveOece& eqmJekeÀejuee neslee l³eebvee mJele:®eer yeepet ceeb[C³ee®eer HejJeeveieer ÒetcekesÀlet'Üejs osC³eeleDeeueer. ns l³ee keÀeUele HeÀej ceesþs Oee[mee®es keÀece nesles.

yeeUMeeðeer peebYeskeÀjeb®³ee pevepeeie=leer®es Òe³elve YeeT cenepeveebveer l³eeb®³ee ceeefmekeÀèfoioMe&ve' ceOetve ÒekeÀeefMele kesÀues Deens. ³ee ceeefmekeÀeves DeveskeÀ efJe<e³eebJej ÒekeÀeMe ìekeÀuee. ns ceeefmekeÀcnCepes %eevekeÀes<e Peeuee neslee DeeefCe l³ee®ee cegK³e GÎsMe Jee®ekeÀebceO³es peeie=leer Ie[Jetve DeeCeC³ee®eeneslee. F.me.1854 ceO³es l³eebveer `%eeveoMe&ve' veeJee®es $ewceeefmekeÀ meg© kesÀues. les ef¸e½eve efceMeveN³eeb®escegKeHe$e nesles. `%eeveeso³e' F.me. 1842 ceO³es meg© Peeues DeeefCe 20 J³ee MelekeÀe®³ee ceO³eeHe³e¥le®eeuet jenerues. ef¸e½evee®³ee Oece&Òemeejemeeþer keÀener efve³elekeÀeefuekesÀ ®eeuet nesleer. HeCe leer HeÀej keÀeUefìkeÀeJe Oe© MekeÀueer veenerle. cejeþer efve³elekeÀefuekeÀeb®ee cegK³e GÎsMe %eeve ÒemeejCee®ee neslee DeeefCemejkeÀejuee peveles®³ee efnleemeeþer GÐegkeÌle keÀjCes Demee neslee.

2.6.11 Je=ÊemebmLeeb®es mJeeleb$³e :F.me.1818 HetJeea Fûepeebveer íeHeuesu³ee DeveskeÀ FbeqiueMe Je=ÊeHe$eebceOetve mejkeÀejer

DeefOekeÀeN³eebJej peenerj ìerkeÀe Peeueer. meJeex®®e v³ee³eeue³eeves DeMee efìkeÀe p³ee ÒeecegK³eeves FbeqiueMeJe=ÊeHe$eebceOetve íeHeu³ee pee³e®³ee (keÀuekeÀÊee, ceêeme DeeefCe cegbyeF& ³esLetve) ³eeJej efve³eb$eCe DeeCeues.F.me.1835 ceO³es ieJnve&j pevejue mej ®eeume& cesìkeÀeuHeÀ ³eeves Je=ÊeHe$eebvee mJeeleb$³e efoues, pesHeg{erue ®eeUerme Je<ex efìkeÀues. Heneru³ee HeVeeme Je<ee&le efye´ìerMe jepeJeìerle cenejeäeleerue megefMeef#eleceO³eceJeie& meeceeefpekeÀ megOeejCeeb®³ee yeeyeleerle peeie©keÀ Peeuee. Heeef½eceel³e meeefnl³e DeeefCe efJe%eeve³eebefJe<e³eer l³eebvee HeÀej Deeoj Je kegÀletnue nesles. HejkeÀer³e meÊesefJe©× l³eebveer lemee ÒeeflekeÀej kesÀueeveener.

2.6.12 DeeHeueerr Òeieleer leHeemee :-1) Heeef½eceel³e efMe#eCe DeeefCe Je=ÊeHe$eeb®es cenÊJee®es keÀe³e& efuene.2) efMe#eCe DeeefCe mejkeÀejer Devegoeve ³eeJej SkeÀ ìerHe efuene.

2.7 meceejesHe

cejeþer meÊes®³ee Debleeveblej veJeerve jep³ekeÀl³ee¥veer cenejeäeleerue peefceve cenmetuee®³ee veJeerveHe×leer DeeefCe DeeOegefvekeÀ megOeejCeeb®³ee ¢äerves HeeJeues G®eueeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. ceeTbì mìgDeì&SequHeÀvmìve DeeefCe l³eeb®³ee Deveg³ee³eeRveer mkeÀe@ìerMe efceMeve®eer mLeeHevee kesÀueer. p³eeÜejs yee@cyesÒesefme[WmeerceOeerue ueeskeÀeb®³ee efMe#eCeemeeþer efJeMes<e Òe³elve keÀjC³eele Deeues. F.me.1813 ceO³esDecesefjkeÀve efceMeveves YeW[er yeepeejele efÒebìeRie Òesme meg© kesÀueer DeeefCe cejeþer DeeefCe iegpejeleerceO³es HegmlekesÀíeHeeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. pevepeeie=leer®³ee GÎsMeeves DeveskeÀ cejeþer Je=ÊeHe$es Je efve³elekeÀeueerkesÀ meg©

25

Peeueer. l³eeb®es cenÊJee®es keÀe³e& %eeve Je=×er Je mejkeÀejuee peveles®³ee efnleemeeþer keÀe³e&ÒeJe=Êe keÀjCes nsnesles.

2.8 ÒeMve

1) efye´ìerMe keÀejkeÀeroealeerue peefceve OeejCee He×leer Je peefceve cenmetueeb®³ee He×leer efJeMeo keÀje.2) efye´ìerMe jepeJeìer®³ee MesJeì®³ee keÀeUeleerue, Heeef½eceel³e efMe#eCe Je Òesme ³eeb®ee cenÊJee®eekeÀe³e&Yeeie mHeä keÀje.

3) Heeef½eceel³e efMe#eCe Je Òesme ³eeb®es cenÊJee®es keÀe³e& mHeä keÀje.

26

3efye´ìerMe jepeJeìer®ee ÒeYeeJe Je efmLel³eblej - ye

IeìkeÀ j®evee :

3.0 GefÎ<ìîes

3.1 ÒemleeJevee

3.2 keÀe³eoe DeeefCe megJ³eJemLee

3.3 oUCe JeUCe DeeefCe JeenletkeÀ

3.4 ef¸e½eve efceMevejer : ef¸e½eve Oecee&®ee ÒeefleJeeo

3.5 meceejesHe

3.6 ÒeMve

3.0 GefÎäîes

1) cenejeä^eceOeerue efyeìerMe F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®eer keÀe³eoe DeeefCe megJ³eJemLes®eer meKeesue ceenerleerpeeCetve IesCes.

2) oUCeJeUCe DeeefCe JeenlegkeÀ ³ee®eer ceeefnleer DeY³eemeCes.3) ef¸e½eve efceMevejer DeeefCe l³eebveer kesÀuesu³ee cenÊJeHetCe& YetefcekesÀ®eer ceeefnleer mecepetve ³esles.

3.1 ÒemleeJevee

cejeþsMeener He[u³eeveblej F&mì Fb[er³ee kebÀHeveerves KetHe ceesþe Òeeble leey³eele efceUefJeuee.cenejeä^eleerue ÒeMeemekeÀer³e Ie[ecees[eRceO³es l³eeb®eer cekeÌlesoejer nesT ueeieueer. cegK³ele: cegbyeF& Òeebleelel³eebveer Òel³eskeÀ efþkeÀeCeer KetHe yeoue meg®eefJeues. yejs®emes ieJnve&j pes ns keÀece keÀjerle Demele les meg×e³eeuee peyeeyeoej Deensle. ieJnve&j pevejue uee@[& keÀe@ve&Jeeueerme, ³eeves (F.me.1786-93) keÀe³eoeDeeefCe megJ³eJemLes®ee Hee³ee le³eej kesÀuee. veJeerve mebkeÀuHevee DeeefCe GoejceleJeeoer OeesjCe ³eecegUskeÀe³eÐee®eer lejleto DeeefCe oUCe JeUCee®eer meeOeves ³eeb®eer ®eebieueer DeeKeCeer kesÀueer. DecesefjkeÀe DeeefCemkeÀe@ìueb[ceOeerue Heeef½eceel³e ef¸e½eve efceMeveN³eebveer leUeieeUeleerue DeeefCe efvej#ej ueeskeÀebmeeþer meceepekeÀu³eeCekeÀejer keÀe³e& kesÀues.

uee@[& keÀe@veJeeueerme ves keÀe³eÐee®eer DebceueyepeeJeCeer ®eebieu³ee ÒekeÀejs keÀjlee ³eeJeer cnCetveDeeOegefvekeÀ ³eb$eCee le³eej kesÀuesueer nesles. p³eeJesUsuee les ieJnve&j-pevejue nesles l³eeJesUer l³eeb®³eekeÀejefkeÀoeale ner DebceueyepeeJeCeer yebieeue ceO³es keÀjC³eele Deeueer. HetJeeaHeemetve ®eeuele Demeuesu³ee He×leerÒeceeCes efpeu¿ee®³ee cenmetue DeefOekeÀeN³eebvee efoJeeCeer DeeefCe cenmetue v³ee³eeue³ee®es DeefOeHel³e efouesues

27

Demes l³eebvee HeÀewpeoejer®eer keÀeces, iegvne v³ee³e J³eJemLesmen ®eeueefJeC³ee®es DeefOekeÀej efoues nesles.keÀe@ve&Jeeueerme keÀe³eoe mebefnles®³ee Debleie&le efpeuneefOekeÀejer ³ee peyeeyeoejerletve cegkeÌle Peeues DeeefCe efoJeeCeerv³ee³eeue³es efpeune v³ee³eefOeMee®³ee DeeosMeeJej ®eeueefJeC³eele ³esT ueeieueer. Òel³eskeÀ Menjer DeeefCeefpeu¿ee®³ee v³ee³eeue³eeceO³es cenmetue Je efoJeeCeer keÀecekeÀepe HeenC³eemeeþer Fbûepeer v³ee³eeOeerMemLeeveeHeVe Peeuee.

3.2 keÀe³eoe DeeefCe megJ³eJemLee

3.2.1 Fbiueb[ceOeerue efyeìerMe keÀe³eoe He×leer®es mJe©He :Fbûepeeb®eer keÀe³eÐee®eer Ieìvee DeMeer yeveJeueer iesueer veJnleer HeCe keÀesìe&®es efveCe&³e DeeefCe meeceev³e

keÀe³eos ³eeletve®e l³eeb®eer keÀe³eoe ÒeCeeueer KetHe ®eebieu³ee ÒekeÀejs le³eej Peeueer. ®eebieu³ee DeeOegefvekeÀHe×leer®eer ³eb$eCee ner keÀe³eoe He×leer Debceueele DeeCeC³eemeeþer le³eej kesÀueer. lemes®e ÒeefMeef#ele DevegYeJeerJekeÀerueeb®es SkeÀ ceb[U keÀesìe&®³ee keÀeceele keÀe³eÐee®ee JeeHej keÀmee keÀjeJee ns meebieC³eemeeþer le³eejkesÀuesues nesles. ³ee meJe& ieesäeRcegUs l³eeb®eer keÀe³eoe ÒeCeeueer SkeÀoce ®eebieu³ee ÒekeÀejs le³eej Peeueer nesleerDeeefCe cnCetve lesLeerue ueeskeÀebvee DeeHeueer le¬eÀej ÒeLece kegÀþs Òemlegle keÀjeJeer DeeefCe DeHeerue kegÀþs keÀjeJes³ee®eer ceenerleer ³eesi³e ÒekeÀejs nesle nesleer. ³ee keÀe³eoe ÒeCeeueer DeeefCe l³eeb®³ee keÀe³e&He×leer®ee JeeHej pesJe{ecenejeä^ele ®eebieu³ee ÒekeÀejs Peeuee lesJe{e Yeejlee®³ee Dev³e Yeeieele lees DeefJekeÀmeerle jeneruee.

3.2.2 ceneje<ìeleerue Òe®eefuele eEnot keÀe³eoe®es mJe©He :eEnog keÀe³eoe He×leer®eer HegmlekesÀ ner efJe<ecelesJej DeeOeeefjle Demeuesu³ee cevegke=ÀleerJej DeeOeejuesueer

nesleer. HeCe peele Heb®ee³ele He×leercegUs ceeTbì mìgDeì& SueefHeÀmìve keÀ[s meJee¥®es ue#e JesOeues iesues. eEnotpeeleeR-meceepeebceOeerue Demeceeve v³ee³e J³eJemLee peeleer J³eJemLesJej DeeOeejuesueer nesleer. efMe#ee JeDeefOekeÀej ns Òel³eskeÀe®³ee peeleervegmeej efoues peele nesles. l³eecegUs keÀe³eÐeeHeg{s meceevelee ns leÊJeceneje<ìeceO³es DeefmlelJeele veJnles.

3.2.3 SueefHeÀvmìve mebefnlee :ceeTbì mìgDeì& SueefHeÀvmìve pesJne oKKeve®es keÀceerMevej nesles lesJne cenmetue He×leer DeeefCe

l³eeb®³ee J³eJemLeeHeveele KetHe De[®eCeeR®ee meecevee keÀjeJee ueeiele neslee. F.me.1819 ceO³es pesJne lesieJnve&j nesles lesJne l³eebvee keÀe³eoe Je l³ee®es efve³ece ns le³eej keÀ©ve Debceueele DeeCeeJe³ee®es nesles. lesmeg×e l³eeb®³ee DeKel³eejerle Demeuesu³ee HejkeÀer³e peefceveerJej cnCepes®e cenejeäele DeeCee³e®es nesles.l³eecegUs l³eebvee ³esLeerue HewMee®eer leekeÀo DeeefCe ueeskeÀmebK³es®eer leHeemeCeer keÀje³e®eer nesleer. l³eekeÀjerleel³eebveer Þeer. yeesje[er³eeues veeJee®³ee SkeÀe Jeefjÿ DeefOekeÀeN³ee®eer vesceCegkeÀ kesÀueer. l³eeceO³es l³eebveer eEnotkeÀe³eÐee®eer ÒekeÀjCes v³ee³eeue³eekeÀ[tve efJe®eejeLe& HeeþefJeueer peeleele. l³eeb®ee ke@Àìuee@ie le³eej keÀjCesDeeefCe mee#eeroejeb®eer efJeOeeves peer eEnot He×leerJej DeLeJee peeleerYesoeJej DeeOeeefjle Demeleerue leerHegmlekeÀele veceto keÀjCes Demes keÀece l³eebvee keÀje³e®es nesles. lemes l³eebvee meoj v³ee³eeue³eekeÀ[tve ³eeJejerue keÀecee®ee mebûen keÀjC³eeme meebefieleuesues nesles.

ceeTbì mìgDeì& SueefHeÀvmìve ³eebveer SkeÀ ceb[U le³eej keÀjC³eeme meebefieleues DeeefCe l³ee®eemeef®eJe cnCetve Þeer. mìerue ³eeb®eer vesceCetkeÀ kesÀueer. meJe& keÀe³eÐee®es SkeÀ$eerkeÀjCe mebef#eHle ©Heele le³eejkeÀjC³ee®es keÀece ³ee ceb[UeleHexÀ keÀjC³eele ³esCeej nesles. ³ee vesceuesu³ee keÀceerìer ceb[Ueves meoj

28

v³ee³eeue³ee®³ee mene³³eeves F.me.1827 ceO³es keÀe³eÐee®ee þjeJe ceeb[uee. Heg{s lees SueefHeÀvmìvekeÀe³eoe cnCetve DeesUKeuee peeT ueeieuee. ne keÀe³eoe 1 peevesJeejer F.me.1827 ceOes Òeefme× kesÀueeiesuee l³eeceO³es 26 keÀe³eos ceeb[C³eele Deeues nesles. les Keeueerue ÒeceeCes.

ÒeeLeefcekeÀ - 1, efoJeeCeer v³ee³e keÀe³eoe - 9, HeÀewpeoejer iegvne keÀe³eoe - 5, cenmegue ceb[UkeÀe³eoe- 6, efceueerìjer keÀe³eoe - 1, Dev³e efJeefJeOe keÀe³eoe - 1 SkegÀCe 26 keÀe³eos nesles.

ne keÀe³eoe F.me.1827 les F.me.1835 ³ee ojc³eeve Òe®eefuele neslee. l³eeveblej l³eele Lees[syeouel³ee HeefjefmLeleervegmeej veJeerve yeoue keÀjC³eele Deeues.

HetJeea®³ee keÀeUele cnCepes F.me.1818 Heemetve les F.me.1828 He³e¥le jep³ekeÀl³ee¥®es ue#eMeeblelee ÒemLeeefHele keÀjCes DeeefCe efve³eceevegmeej cenejeäe®es jep³e ®eeueefJeCes ³ee ÒekeÀej®es nesles. ûeeceerCeYeeieele cenmetue ieesUe keÀjleevee ³esCeejer mecem³ee Je keÀesìe&®es Keìues ³eeb®ee mebyebOe peemle ³esle neslee.l³eecegUs kebÀHeveerves Demee SkeÀ mecetn le³eej þsJeuee neslee keÀer keÀesCel³eener De[®eCeerbvee leeW[ osTveDeeHeues keÀece Heg{s vesT MekesÀue. ns veJeerve keÀe³eos, l³eeb®eer v³ee³eeue³es DeeefCe meeceev³e J³eJemLee MeeblelesvesDeeefCe efve³eceevegmeej ®eeueefJeC³eemeeþer yeveJeuesues nesles.

3.2.5 DeeHeueer Òeieleer leHeemee :1) SequHeÀvmìve keÀe³eoe mebefnlee cnCepes keÀe³e?

3.3 JeenletkeÀ DeeefCe oUCeJeUCe ³eeleerue Òeieleer

cejeþîeeb®³ee jep³eele veJeerve jep³ekeÀl³ee¥veer oUCeJeUCe DeefOekeÀ peueo DeeefCe megueYenesC³eemeeþer veJeerve Òeef¬eÀ³ee Òemlegle kesÀu³ee lesJne Heemetve megOeejCes®es Jeejs Jene³euee meg©Jeele Peeueer.DeþjeJ³ee MelekeÀe®³ee ceO³eeJej Fbiueb[ ceO³es DeewÐeesefiekeÀ ¬eÀebleer®eer meg©Jeele Peeueer. l³eecegUs Fbûepeeb®eeDeelceefJeéeeme Jee{uee. ³egjesHeceOeerue vesHeesefue³eveefJe©×®³ee ³eg×eletve Fbûepe efJepe³eer nesTve yeensj Deeues.lesJne meJe& meeiejeJej ceeuekeÀer nkeÌkeÀ l³eebveer ÒemLeeefHele kesÀuee. vesHeesefue³eveuee HejeYetle kesÀu³eeveblejl³eebveer DeeHeueer meÊee yeUkeÀì keÀjC³eeme meg©Jeele kesÀueer. DecesefjkesÀleerue l³eeb®³ee pegv³eeJemeenleeryejesyej cnCepes®e ³egvee³eìs[ mìsìdme Dee@HeÀ DecesefjkeÀe yejesyej keÀener keÀjej kessÀues. peueceeie&,jsuJes, DeeefCe leej mesJee ³eeb®ee mJele:®³ee osMeele ieleerves efJemleej kesÀuee DeeefCe l³eecegUs DeewÐeesefiekeÀefveefce&leer®ee efJemleej nesT ueeieuee. veJeerve jep³ekeÀlex, J³eeHeejefJe<e³ekeÀ HeÀe³eÐee®eer Jee{ DeeefCe DeeHeuesjepekeÀer³e yeU Jee{efJeC³eekeÀjerlee l³eebvee efceUCeeN³ee HeÀe³eÐeeletve keÀener Yeeie Goe. l³eebveer ueeJeuesuesMeesOe, veJeerve mebj®evee, ³eb$eCee veJeerve efJe<e³eebmen pes cenejeä^eletve DeeCeCes l³eeb®³ee HeÀe³eÐee®es nesles lesl³eebveer lesLes megª kesÀues.

29

3.3.1 peueJeenletkeÀ :Fbûepe DeeefCe DecesefjkeÀve mebMeesOekeÀ Je DeefYe³ebl³eebveer yeesì ®eeueefJeC³eemeeþer yee<He MekeÌleer®ee

GHe³eesie kesÀuee. JeeHesÀJej ®eeueCeeN³ee yeesìer, FbefpeveecegUs Peeuesueer Òeieleer 19 J³ee MelekeÀeleerue Heefnu³eeSkeÀ ®elegLee¥Me MelekeÀe®³ee MesJeìer þUkeÀHeCes efometve Deeueer. veewkeÀeHe³e&ìve ns YeejleeceOes DeieoerÒeeLeefcekeÀ HeeleUerJej nesles. F.me.1817 ceO³es Jee[er³ee yebOegveer ef$eceeueer veeJee®eer yeesì le³eej kesÀueerDeeefCe GHeueyOe Demeuesu³ee pegv³ee leb$ee®³ee DeeOeejeJej®e Yeejleer³e efkeÀleer ®eebieu³ee ÒekeÀej®eer yeesìle³eej keÀª MekeÀleele ns efme× keÀ©ve oeKeefJeues. ns Demes SkeÀcesJe penepe nesles keÀer, pes efye´ìerMemejkeÀejves SkeÀesCeermeeJ³ee MelekeÀeleerue GÊece keÀejeefiejer®ee vecegvee cnCetve veewoueeleerue Heesì&mceeTLe(Fbiueb[) ³esLes þsJeues.

HetJeea ueb[ve les cegbyeF& ne ÒeJeeme yeesìerves keÀjC³eeme Heg<keÀU ceefnves ueeiele Demele. F.me. 1828ceOes cegbyeF& yebojeceO³es JeeHeÀsJej ®eeueCeejs Heefnues penepe meg© Peeues. F.me.1831 ceO³es JeeHesÀ®³eepenepeelegve ÒeJeeme keÀ©ve cegbyeF&uee Deeues les (Earl of Clare) Deue&-Dee@HeÀ keÌuesDej, cegbyeF&®esieJnve&j nesles. efye´ìerMeebvee ³eecegUs ueb[ve DeeefCe HetJexkeÀ[erue Flej yebojeMeer DeeHeuee mebHeke&À ÒemLeeefHelekeÀjCes mees³eer®es Peeues. ³ee JeeHesÀ®³ee MekeÌleerJej ®eeueCeejer penepes veeJee©Heeuee Deeu³eeveblej Yeejlee®eerefmLeleer ÒeLece opee&®eer Peeueer. Yeejle HeÀkeÌle Heef½eceskeÀ[erue mecegêefkeÀveeN³eeJejerue®e veJns lej lesJ³eeHeeje®es ceesþs keWÀê cnCetve ceeveues peeT ueeieues.

3.3.2 jmles JeenletkeÀ :mecetneb®eer neue®eeue, oe©ieesUe, JeneCeejs ìkeÀ, ceeueJeent ì^keÀ Fl³eeoeR®³ee

oUCeJeUCeekeÀjerlee jml³eeb®eer og©mleer keÀ©ve les veerì þsJeCes lemes®e jmles pees[Ceer®es keÀece ³ee oesvnerieesäer Del³eble DeeJeM³ekeÀ nesl³ee. oKKeve®³ee HeþejeJej MenjebMeer DeeefCe cegbyeF&Meer pees[CeerkeÀjC³eemeeþer yeN³ee®e De[®eCeer nesl³ee. me¿eeêer HeJe&le pees cegK³eeue³ee®es DeO³e#emLeeve Yeg<eefJeCeejekeÀeskeÀCe DeeefCe cenejeäe®³ee cegK³e YegceerceO³es De[LeUe yevetve jeneruee neslee. F.me.1824 ceO³es LeUDeeefCe eEHeHejer Ieeìeojc³eeve oUCeJeUCeemeeþer jmles ³eespeves®³ee meboYee&le Denceoveiej®³eeefpeuneefOekeÀeN³eebvee cegbyeF& [skeÌkeÀve®³ee Dee³egkeÌleebveer yeesueCeer keÀjC³eekeÀjerlee yeesueefJeues. ³ee efJe<e³eeceO³esHegC³ee®³ee Dee³egkeÌleebvee keÀu³eeCe les LeU Ieeì ³ee ojc³eeve jmles yeebOeCeer keÀjeJe³ee®eer F®íe nesleer.l³ee®eyejesyej OegUs peJeU jmles yeebOeCeer®eer l³eeb®eer F®íe l³eebveer oMe&efJeueer. ³ee meJee¥cegUs peJeU peJeU20 ntve DeefOekeÀ pees[Ceerletve me¿eeêerletve keÀeskeÀCeekeÀ[s pees[Ceeje ceeie& Gjuesu³ee cenejeäemenyeebOeuee iesuee. l³eeleerue Ieeìeleerue cenÊJee®es pees[Ceer jmles Heej, ceeUMespe, efoJee, jeceIeeì, veevee,LeU, yeesj DeeefCe yeeUeIeeì ³ee ojc³eeve nesles. HegC³ee®³ee Dee³egkeÌleebvee LeU DeeefCe yeesjIeeìe ojc³eeveoUCeJeUCe megª keÀje³e®es nesleer. ³ee meJe& jml³eeb®eer JesUesJesUer og©mleer, efveiejeCeer keÀjCes cenÊJee®esnesles. HeeJemeeUer efoJemeele jml³eeb®³ee DeefOekeÀ JeeHejecegUs Ke·s He[le Demele. jml³eeb®eer og©mleer, OeeletJe [ebyej JeeHe©ve yeveefJeuesues jmles ³ee ieesäer ³egjesHeceOes kesÀJneHeemetve®e DeefmlelJeele nesl³ee. HeCe l³eeHeÀej®e otj nesl³ee. cegbyeF&®³ee mejkeÀejves Jele&ceeveele ³ee ¢äerves HeÀej®e Lees[erMeer megOeejCee jml³eeb®³eeyeeyeleerle kesÀueer. ue<keÀje®³ee meeceevee®eer peueo ieleerves ves DeeCe DeeefCe l³ee®ee JeeHej keÀjlee ³eeJee³eemeeþer ceeue [eskeÌ³eeJeªve Jeentve vesCes DeLeJee Keìeje eEkeÀJee iee[erves ceeue IesTve peeC³ee®eer mesJeeGHeueyOe keÀ©ve Iesleueer.

30

3.3.3 jsuJes JeenletkeÀ :efye´ìerMeebveer l³eeb®³ee mJele:®³ee osMeele F.me. 1830 ceO³es JeeHesÀJej ®eeueCeeN³ee GlHeeoveeb®eer

³eMemJeerHeCes Òeieleer kesÀueer. Heg{erue one Je<ee&®³ee keÀeUele 800 cewue ueebyeer®es jsuJes ceeie& Fbiueb[ceO³esyeebOeC³eele Deeues. yengleskeÀ ³egjesefHe³eve osMeele Fbiueb[ osMee®eer Òeieleer DeeHeu³eener osMeele ³eeJeer DemesÒe³elve meg© nesles. YeejleeceOeerue J³eeHeejer meceepener DeMee ÒekeÀej®³ee oUCeJeUCee®³ee ¬eÀebleermeeþerDeefleMe³e GlmegkeÀ neslee. HeCe efyeìerMe mejkeÀej cee$e l³eeyeeyeleerle Glmeener veJnles. ns mejkeÀej veHeÀeDeeefCe leesìe ³ee ¢äerkeÀesveeletve l³ee®ee efJe®eej keÀjerle nesles. ¿ee megOeejCeskeÀjerlee KetHe ceesþs Yeeb[JeueiegbleJeeJes ueeiesue cnCetve l³eeb®eer le³eejer nesle veJnleer. F.me.1840 ceO³ess peieVeeLe (veevee) MebkeÀj MesìDeeefCe Flej J³eeHeejer ceb[Uerveer pevecele Iesleues DeeefCe keÀener efye´ìerMe J³eeHeeN³eebyejesyej ³ee efJe<e³eeJej®e®ee&me$e Iesleues. l³eeletve l³eebveer SkeÀ DeejeKe[e le³eej kesÀuee DeeefCe Yeejle mejkeÀejJej peueo ieleervesceeueJeenlegkeÀ DeeefCe ÒeJeeme keÀjC³eemeeþer jsuJes megª keÀjC³eemeeþer oyeeJe DeeCeuee. pej jsuJes mesJee meg©kesÀueer lej Yeejleeleerue ueeskeÀebvee l³ee®eer Òe®eb[ ceole nesF&ue. lemes®e F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®³eemejkeÀejueener KetHe ceole nesF&ue. F.me.1843 ceO³es ``ûesì Fmìve& jsuJes kebÀHeveer YeejleeceO³es mLeeHevePeeueer. ³ee ÒemleeJeeuee Heg{s vesC³eemeeþer meJe& J³eeHeeN³eebceO³es meJeexÊece Demes oesve J³eeHeejer nesles les cnCepesveevee MebkeÀjMesì DeeefCe peceMesìpeer efpepeerYee@³e nesles.

YeejleeceOeerue jsuJes mesJee meJee&Lee&ves ³esC³ee®es HekeÌkesÀ Peeues lesJne kebÀHeveer®³ee meJeex®®e v³ee³eeue³ecegK³e v³ee³eeOeerMe DemmkeÀerce Hesjer ³eebveer peenerjveecee meeoj keÀjC³ee®es vesle=ÊJe kesÀues. ne peenerjveeceeF&mì Fbef[³ee kebÀHeveer®³ee mejkeÀejuee 13 peguew 1844 jespeer meeoj kesÀuee iesuee. l³eecegUs efye´ìerMeYeeb[Jeueoeje®es DeeefCe ceglmeÐeeb®es ue#e ³ee ieesäerkeÀ[s JesOeues. Yeeb[Jeueoejebvee DeeHeu³ee efMeuuekeÀjkeÌkeÀcee ³eesi³e efþkeÀeCeer JeeHeju³ee peeJ³eele Demes Jeeìle nesles. jsuJes ceeie& mesJee YeejleeceOeerue kebÀHeveerjep³ee®³ee efJemleejeuee yeUkeÀìer DeeCeC³eemeeþer JeeHejueer peeJeer. Fbûepeer Yeeb[Jeueoejebveer Fbiueb[ceO³es`ûesì Fbef[³eve Hesefvevemeguee jsuJes' ner kebÀHeveer mLeeHeve kesÀueer nesleer. l³eebveer F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®³eemeb®eeuekeÀebJej DeeefCe Yeejlee®³ee jep³ekeÀl³ee¥Jej oyeeJe DeeCeuee pes ¿ee ÒemleeJeeuee cebpegjer osle veJnlesDeeefCe jep³ekeÀle&s DeeHeueer mebceleer DeMee ÒemleeJee keÀjerlee jeKetve þsJet Feq®íle nesles. cegbyeF& les keÀu³eeCeojc³eeve 57 efkeÀueesceerìj (35 cewue) Debleje®ee jsuJes ceeie& peguew 1848 ceO³es yeebOeC³ee®³eeÒemleeJeeuee mejkeÀeves cebpegjer efoueer. HeCe Òel³e#eele yeebOekeÀece 31 Dee@keÌìesyej 1850 ceO³es megª Peeues.

kegÀþueener Yeejleer³e kebÀ$eeìoej ³ee ceesþîee keÀecee®eer peyeeyeoejer IesT MekeÀle veener cnCetveFbiueb[®³ee SkeÀe megÒeefme× `HesÀyeerue De@C[ HeÀe@Guej' ³ee kebÀHeveerves ns keÀece neleer Iesleues. cegbyeF& les þeCes³ee ojc³eeve®ee jsuJes ceeie& 16 SefÒeue 1853 ceO³es megÒeefme× DeefYe³eebef$ekeÀ pescme yeke&Àues ³eeb®³eeosKejsKeerKeeueer HetCe& Peeuee.

þeCes les keÀu³eeCe®³ee ojc³eeve®ee jsuJes ceeie& 1 ces 1854 ceO³es HetCe& Peeuee. Þeer. peer.[er.ce[ieebJekeÀj ³eebveer efouesu³ee ceeefnleervegmeej cegbyeF&®es ieJnve&j Þeer. uee@[& SueefHeÀvmìve (ceeTbìmìgDeì&SueefHeÀvmìve ³eeb®ee HegleC³ee) ³eebveer DeefOekeÀejer, J³eeJemeeef³ekeÀ DeeefCe keÀener Òeefme× veeiejerkeÀ ³eeb®³eemen28 [y³eeb®eer iee[er peer JeeHesÀ®³ee FbefpeveeJej ®eeueefJeueer iesueer DeMee iee[erletve ÒeJeeme kesÀuee peesSsefleneefmekeÀ ÒeJeeme cnCetve Òeefme× HeeJeuee.

veblej cegbyeF&uee jsuJes ceeiee&Üejs HegCes Menj pees[C³ee®eer ³eespevee DeeKeueer iesueer. DeeOeermeebefieleu³eeÒeceeCes Menjer Yeeieeuee jmles yeebOeCeerletve keÀeskeÀCe pees[C³eele Deeues nesles. peer DeefleMe³e

31

keÀþerCe DeMeer iees<ì nesleer. lemes®e [eWiej KeCetve yeesieos keÀ©ve l³eeceOetve jsuJes ceeiee&®es yeebOekeÀece keÀjCesner KetHe efpekeÀerjer®eer DeeefCe ceesþer ieesä nesleer. ¿ee He×leerves yeesjIeeìe®es keÀece Fiueb[®es DeefYe³eebef$ekeÀerleb$e%e DeeefCe Yeejleer³e cepetjeb®³ee HetCe& menkeÀe³ee&ves HetCe& keÀjC³ee®ee ®ebie yeebOeuee DeeefCe 23 cee®e&1864 jespeer Heefnueer jsuJes iee[er cegbyeF& les HegCes ojc³eeve ®eeueefJeueer. oUCeJeUCe DeeefCe JeenlegkeÀer®³ee#es$eele Òeieleer®es SkeÀ veJes HeJe& megª Peeues. cegbyeF& DeeefCe HegCes ojc³eeve J³eeHeej DeeefCe oUCeJeUCee®eerieleer Òe®eb[ ÒeceeCeele Jee{ueer. jsuJes ceeie& yeebOetve nesC³eeDeeOeer ceeue JenelegkeÀ DeefleMe³e efOec³ee ieleervesnesle nesleer. veblej HegCes ns SkeÀ ceeuee®eer ves-DeeCe keÀjCeejs SkeÀ ceesþs yeboj cnCetve ieCeues peeT ueeieues.ner ceeueJeenlegkeÀ Denceoveiej DeeefCe meeleeN³eeJe©ve kesÀueer peele Demes. ¿ee meJe& ieesäebrcegUs cegbyeF& DeeefCeHegCes ojc³eeve jsuJes ceeie& le³eej Peeu³eecegUs meejs ef®e$e SkeÀoce Heeueìtve iesues. Deieoer meg©JeeleerueekeÀener J³eeJemeeef³ekeÀebveer MebkeÀe J³ekeÌle kesÀueer nesleer keÀer l³eeb®ee J³eeHeej keÀjC³ee®ee jme DeMee pees[CeercegUsveenermee nesCeej HeCe les ®egkeÀer®es nesles. keÀener Je<ee¥veer peueoieleerves nesCeejer ceeue JenelegkeÀ HegCes,l³ee®³eeMespeej®eer Menjs, ieeJes ³ee ojc³eeve nesle Demeu³eecegUs meJe& GÐeesieOebÐee®eer YejYejeì ceesþîeeÒeceeCeele nesT ueeieueer.

3.3.4 mebosMeJenve :cejeþîeeb®³ee keÀeUele HesMeJes DeeefCe cejeþîeeb®³ee cegK³eeue³ee®ee J³eJenej ìHeeue He$eebÜejs ®eeuele

Demes. J³eeqkeÌleiele jenCeer cenejeäeleerue JesieJesieÈ³ee efJeYeeieeletve Demeueer lejer l³eeb®³eeleerue J³eJenejHeÀej®e keÀceer ÒeceeCeele neslee. HeCe Fbûepee®³ee Deeieceveeves cegbyeF& DeeefCe Fbiueb[ceOeerue oUCeJeUCe KetHeJee{ues. Fbûepee®es ns yeU YeejleeceO³es mejkeÀejer mlejebJej lemes®e GÐeespekeÀeb®³ee ojc³eeve oUCeJeUCee®esmeeceL³e& Jee{Jet ueeieues. jml³eeb®eer og©mleer meJe& Menjeletve, ieeJeeletve jmles pees[Ceer DeeefCemeeHleeefnkeÀeletve l³eeb®eer Òeefme×er ³eecegUs meceepee®³ee meJe& mlejebJej meJe& Yeeieeletve oUCeJeUCee®eerÒeef¬eÀ³ee ceesþîee ÒeceeCeele Jee{ueer. Heef½ece ceeiee&Jejerue ìHeeue mesJee le³eej nesC³ee®³ee ceeiee&Jej nesleer.leej³eb$ee®eer mebkeÀuHevee ner ceesme& efueHeer®³ee ¬eÀebleerkeÀejer mebHeke&À ³eespevesJej DeeOeejerle nesleer. lees SkeÀDemee efyeveeleejer mebosMe neslee efkeÀ F.me.1857 ®³ee mJeeleb$³e ³eg×e®³ee DeHe³eMee®es SkeÀ keÀejCe þjueeneslee.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) jsuJes®³ee yeebOeCeer DeeefCe efJemleejeyeeyele Lees[keÌ³eele ceeefnleer efuene.

3.4 ef¸eM®eve efceMeveN³eeb®es keÀe³e& :

meesUeJ³ee MelekeÀele ieesJee DeeefCe JemeF& ceOeu³ee ueeskeÀebvee Heesleg&efiepeebveer l³eeb®³ee leey³eeleDemeuesu³ee Yeejlee®³ee Heef½ece efoMeskeÀ[erue Òeebleele ef¸e½eve Oece& mJeerkeÀeje³euee ueeJeuee. yejs®emes ueeskeÀl³eecegUs l³ee Òeeleebletve HeUtve iesues. meesUeJ³ee MelekeÀeleerue Heesle&gieerpeeb®³ee leey³eele Demeuesu³ee Heef½eceefkeÀveeN³eeueiele, ieesJ³ee®³ee Deepegyeepeg®³ee ieeJeeleerue ueeskeÀeb®³ee ceveele ³ee ieesäerbcegUs efYeleer efvecee&Ce

32

Peeueer nesleer. melejeJ³ee DeeefCe DeþjeJ³ee MelekeÀele cejeþe jep³ekeÀl³ee¥veer peyejomleer®ee Oece&yeoueleHeemetve Heeneruee. cenejeäeleerue ueeskeÀeb®³ee Oeeefce&keÀ ieesäebrceO³es nmle#esHe keÀjC³eeHeemetve efye´ìerMemeesef³emkeÀjHeCes otj jeefnuess. l³eeb®³ee ceveele Demes nesles keÀer Yeejleer³e mewefvekeÀebveer l³eeb®³eeyejesyejÒeeceeefCekeÀ J³eJenej þsJeuee Heenerpes. l³eeb®³ee meeceeefpekeÀ eEkeÀJee Oeeefce&keÀ ieesäerbceO³es nmle#esHe keÀjCescnCepes l³eeb®³ee®e MekeÌleeruee OekeÌkeÀe efou³eemeejKes Deens.

3.4.1 meg©Jeeleer®³ee ef e½eve mebmLee :HetJeea ef¸e½eve Oece& ÒemeejkeÀ HejosMeer nuues Keesjebvee YeejleeceOes IesTve Deeues. HejosMeer

nuuesKeesj cnCepes Heesle&gieerpe, efye´ìerMe, ÖeWÀ®e, [®e ns nesle. ³eeb®³ee Oeeefce&keÀ iejpee HetCe& keÀjC³eekeÀjerleel³eebvee Yeejleele IesTve Deeues. YeejleeceOeerue ceeieeme Jeiee&®³ee og:Keoe³ekeÀ HeefjmLeerleer®es DeekeÀuevepesJne ³ee Oece& Òe®eejkeÀebvee Peeues lesJne l³eeb®es ceve l³eebvee mJemLe yemet osF&vee. meceepeeleerue iejpetDeeefCe iejerye ueeskeÀebvee l³eebveer ceole keÀje³euee meg©Jeele kesÀueer. l³eebveer kesÀuesu³ee ceoleercegUs cnCepes®eefMe#eCe DeeefCe Deejesi³e mesJee efou³eecegUs meceepeeleerue leUeieeUeleerue ueeskeÀeb®eer HeefjefmLeleer megOeejueer.

ns Oece& ÒemeejkeÀ meleerHe×le, yeeueefJeJeen, yeeuenl³ee DeeefCe Flej ®egkeÀer®³ee ÒeLee ³ee efJe<e³eerìerkeÀe keÀjle Demele. l³eebveer yeN³ee®eMee MeeUe meg© kesÀu³ee DeeefCe l³eeÜejs GHe³egkeÌle þjCeejs %eeve Jeceeefnleer efceUC³ee®eer J³eJemLee kesÀueer. ³ee meJe& Oecee¥®³ee meceeve megOeejCee nesl³ee. l³ee®³ee Oecee&le keÀenerOece& ÒemeejkeÀebveer ke@ÀLeesefuePece®ee Òemeej kesÀuee neslee DeeefCe SkeÀoe ueeskeÀebveer lees Oece& mJeerkeÀejuee keÀerl³eeb®es meceeOeeve nesle Demes DeeefCe Oece&yeoueeveblej l³eebvee l³eeb®³ee owJeeJej mees[tve efoues peele Demes. lesueeskeÀ p³ee Oecee&®es Demele lesLegve l³eebvee JeieUues peele Demes. eEnog Oecee¥ceO³es l³eebvee ³esC³eeme yeboer kesÀueerpeele Demes. eEnog Oecee&®³ee ®eeueer jerleer, He×leerHeemetve ns Oecee¥lej kesÀuesues ueeskeÀ DeeHeueer ³ee meJe&©{erHeemetve megìkeÀe keÀ©ve Iesle Demele.

Òeesìsmìbì Oece&Òe®eejkeÀ F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®³ee YetYeeieeceO³es HeÀejmes keÀece keÀ© MekeÀuesveenerle. F.me.1793 ceO³es efJeu³ece ke@Àjer yebieeueceO³es Deeuee. lees yeeHìermì efceMevejer meesmee³eìer®eemeom³e neslee. pejer lees veblej cegbyeF&uee Òel³e#eele Deeuee Demeuee lejer veblej®³ee keÀeUele l³ee®es keÀe³e&cegbyeF& ÒeebleeceO³es keÀe³e& keÀjCeeN³ee efceMeveN³eebmeeþer DeeoMe& þjues. l³eebveer DeveskeÀ mLeeefvekeÀ Yee<ee DeJeielekesÀu³ee. l³eeHewkeÀer SkeÀ `cejeþer' nesleer. l³eebveer FbeqiueMe DeeefCe cejeþer MeyokeÀes<e íeHetve Òeefme× kesÀuesnesles. l³eebveer `v³et ìsmìeceWì' cejeþer DeeefCe yebieeueer Yee<esceO³es Yee<eeblejerle kesÀues nesles. FlejOece&Òe®eejkeÀebvee DeeefCe jep³ekeÀl³ee¥vee cejeþer Yee<es®es %eeve efJeefJeOe GÎsMeebmeeþer GHe³eesieer Jeeìt ueeieues.

3.4.2 SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀeleerue ef e½eve mebmLee :F.me.1813®ee ®eeì&j De@keÌì ne cenejeäe®³ee Feflenemeeleerue SkeÀ cenÊJee®ee ìHHee neslee.

kebÀHeveer mejkeÀejves l³eeb®³ee DeKel³eejerleerue YetYeeieele ef¸e½eve efceMeveN³eebvee keÀece keÀjC³eeme HejJeeveieerefoueer. SkeÀesCeermeeJ³ee MelekeÀe®³ee Heefnu³ee oMekeÀele oesve efceMevejer cegbyeF&uee Deeues. F.me.1813ceOeueer Henerueer Òeesìsmìbì efceMeve DecesefjkeÀve nesleer. F.me.1817 ceO³es FbeqiueMe cesLees[ermì efceMevejerDeeues. l³eeveblej F.me.1819 ceO³es DeB@eqiuekeÀve ®e®e& efceMevejer Deeues. F.me.1823 ceO³es mkeÀe@ìerMeefceMeveves l³eeb®³ee Deveg³ee³eebvee HeeþefJeues DeeefCe F.me.1841 ceO³es Dee³ejerMe Òesmeyesìsefj³eve Deeues.DeMeeÒekeÀejs efye´ìerMe DeeefCe DecesefjkeÀve efceMeveN³eebveer l³eeb®es keÀece meg© kesÀues. ueeskeÀeb®³eeefMe#eCeeyejesyej®e Oece&Òemeeje®es keÀecener ®eeuet nesles. pevemeeceev³eebyejesyej mebHeke&À Jee{efJeC³eemeeþer l³eebveer

33

mLeeefvekeÀ Yee<ee efMekeÀC³eeme meg©Jeele kesÀueer. l³eebveer MenjeceO³es MeeUe DeeefCe ceneefJeÐeeue³es meg© kesÀueerDeeefCe Fbûepeer efMe#eCeeuee meg©Jeele Peeueer. ûeeceerCe YeeieeceO³es l³eebveer cejeþer ceeO³ece JeeHejues.

F.me.1815 ceO³es Heefnueer ef¸e½eve MeeUe eEnot cegueebmeeþer GIe[C³eele Deeueer. F.me.1824ceO³es DecesefjkeÀve efceMeveves Heefnueer cegueeR®eer MeeUe GIe[ueer. F.me.1829 DeeefCe F.me.1840 ®³eeojc³eeve Þeerceleer Sce. efJeumeve ³eebveer Yeejleer³e cegueeRmeeþer mene MeeUe meg© kesÀu³ee. l³eebveer G®®ekegÀueerve eEnot cegueeRmeeþer HegC³ee®³ee Deele-yeensj Hee®e MeeUe meg© kesÀu³ee. l³eebveer Meeues³e Jee®evee®eerHegmlekesÀ mJele:®³ee ÒesmeceO³es íeHeueer. efJe%eeve Je meeefnl³eeJejerue DeveskeÀ ³egjesefHe³eve HegmlekesÀ Yee<eeblejerlekeÀjC³eele Deeueer. cejeþer DeeefCe iegpejeleerceO³es yee³eyeue®es ©HeeblejCe Peeues. l³eele DeveskeÀ YeeweflekeÀDeeefCe leeeqlJekeÀ efJe<e³eebJej ceeefnleer meebefieleueer nesleer.

ef¸e½eve efceMevejer Demeu³eecegUs meceepekeÀe³e& DeHeefjne³e& nesles. l³eemeeþer l³eebveer DeveskeÀoJeeKeeves meg© kesÀues, JewÐeefkeÀ³e ceole osT keÀsueer. ceeveJeles®eer mesJee ne ³ee efceMeveN³eeb®ee GÎsMe neslee.keÀener efJeÜeve Oece&Òe®eejkeÀebveer Goe. [e@. pee@ve efJeumeve DeeefCe uesHeÀ. keÀve&ue Jeevme kesÀves[er ³eebveermebmke=Àle DeeefCe Flej meeefnl³ee®ee meKeesue DeY³eeme kesÀuee neslee. l³eeb®³ee efJe®eejeb®³ee Òemeejemeeþerl³eebveer Je=ÊeHe$es meg© kesÀueer.

3.4.3 ef¸e½eve Oecee&efJe<e³eer JeeoÒeefleJeeo :jepekeÀer³e mJeeleb$³e ieceeJeuesu³ee cenejeäer³eve pevelesuee ef¸e½eve efceMevejer l³eeb®³ee

¢äerkeÀesveeletve DeekeÀej osT Heenle nesles. jep³ekeÀl³ee¥vee jep³eele keÀe³eoe DeeefCe megJ³eJemLee nJeernesleer DeeefCe efceMeveN³eebveener ³esMet ef¸emleeÒeleer meeceeefpekeÀ keÀe³e& keÀje³e®es nesles. l³eele®e cegkeÌleer DeensDemes l³eeb®es cele nesles. l³eecegUs DeMee DeveskeÀ Oeeefce&keÀ, meeceeefpekeÀ efJejesOeeYeemee®³ee ieesäeRcegUsueeskeÀebceO³es SkeÀ®e ieeWOeU G[t ueeieuee.

3.4.4 efceMeveN³eeb®³ee He×Êeer :SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀeleerue efceMeveN³eebHes#ee 17 J³ee MelekeÀeleerue efceMeveN³eeb®eer He×le ner

ceveeJej DeefOekeÀ HeefjCeece keÀjCeejer nesleer. melejeJ³ee MelekeÀeleerue `HeÀeoj je@yeìex [er veesefyeueer' neYeejleer³e He×leerleerue ef¸emleerOecee&efJe<e³eer meceeOeeveer nesles. 17 J³ee MelekeÀeleerue He×leervegmeej ef¸e½eveeEnot Oecee&le jentve ef¸emleer efve³eceeb®es Je efMekeÀJeCeer®es Heeueve keÀ© MekeÀle neslee. Hejbleg 19 J³eeMelekeÀeleerue efceMeveN³eeb®eer Goe. [e@. efJeumeve ³eeb®eer He×leer Heef½eceel³eebkeÀ[s PegkeÀCeejer nesleer. l³eebveereEnot, cegeqmuece DeeefCe Heejmeer Oecee&®eer DeJensuevee kesÀueer. 19 J³ee MelekeÀeleerue efceMeveN³eeb®³ee ceveeleDeMeer YeeJevee Peeueer keÀer ¿ee Demebmke=Àle keÀeÈ³ee ueeskeÀebvee megmebmke=Àle yeveefJeC³ee®es DeesPes l³eeb®³eeKeebÐeeJej Deens. (Whiteman's Burden) eEnot Oecee&leerue DeveskeÀ ®egkeÀe DeeefCe $egìer les oeKeJetueeieues. l³eeb®³ee ©{er HejbHejebJej les yeesì þsT ueeieues DeeefCe eEnot Oecee&ceO³es l³eebvee keÀenerner leL³evemeu³ee®es peeCeJet ueeieues. ³eecegUs ef¸e½eve efceMeveN³eeb®³ee keÀe³ee&mebyebOeer meceepeele KeìkesÀ G[t ueeieues.

3.4.5 Òeefleef¬eÀ³ee DeeefCe efJeOee³ekeÀ ®eUJeUer :eEnotb®³ee Oeeefce&keÀ peerJeveele {JeUe{JeU kesÀu³ee®es oesve HeefjCeece Peeues. eEnot Oecee&leerue

GÐeesieMeerue IeìkeÀ Oecee&®eer leÊJes Je meeceeefpekeÀ ©{er ³eeb®ee DeY³eeme keÀjeJe³eeme ueeieues. [e@. pee@veefJeumeve ³eeves l³eeme `®egkeÀeb®eer Oece&He×le' (a system of error) Demes mebyeesOeues lej Þeerceleer Sce.efJeumeve ³eebveer `nem³eemHeo' DeMeer mebYeeJevee kesÀueer. l³eeb®³ee celes, ³ee Oecee&®eer mLeeHevee DeMee keÀener

34

ogefJe&®eejebJej DeeOeejerle Deens p³eecegUs SKeeÐee®eer mecepetve IesC³ee®eer®e Je=Êeer ceejueer peeles DeeefCeËo³eeleerue Òesce, Deewoe³e& keÀOeerner J³ekeÌle kesÀues peeT MekeÀle veener.

ef¸e½eve efceMeveN³eeb®³ee eEnot Oecee&Jejerue mejUmejU DeeIeeleeuee keÀce&þ eEnotbveerner Òel³egÊejefoues. l³eecegUs keÀce&þ eEnot ef¸e½eve efceMeveN³eeb®³ee neue®eeueerkeÀ[s mebMe³eeves yeIet ueeieues. efJe<CetyegJeeye´ïe®eejer DeeefCe efJe<Cet Meeðeer ef®eHeUtCekeÀjebveer l³eeb®³ee Je=ÊeHe$eeletve meeJe&peefvekeÀefjl³ee Üs<eHetCe& ìerkeÀekesÀueer.

efceMeveN³eeb®³ee keÀe³e& keÀjC³ee®eer He×leer DeeefCe l³eeb®es DeeJesieHetCe& mebJeeo ³ee®ee veJ³eeves FbeqiueMeefMeef#ele Peeuesu³ee oeoesyee Heeb[gjbie leKe&[keÀj, ueeskeÀnerleJeeoer ieesHeeU njer osMecegKe DeeefCe [[email protected] Heeb[gjbie leKe&[keÀj ³eeb®³ee `SkesÀéejJeeo' ³ee mebkeÀuHevesJej Peeuee. Hejcenbme meYee DeeefCeÒeeLe&vee meceepee®eer mLeeHevee eEnot Oecee&®es cetU Meg× ©He oeKeefJeC³eemeeþer Peeueer. p³eeÒeceeCesyebieeueceO³es jepee jece ceesnve je³e DeeefCe iegpejele DeeefCe HebpeeyeceO³es o³eevebo mejmJeleer ³eebveer DeMee®eÒekeÀej®es Òe³elve kesÀues.

3.4.6 YeejleefJe<e³ekeÀ DeY³eemekeÀ :efceMevejer efJeÜeve DeeefCe Yeejleer³e Òee®eerve Feflenemee®ee keÀuee DeeefCe HegjeCeJemleg mebMeesOeve

DeY³eeme keÀjCeejs Meem$e%e ³eeb®es mene³³e KejesKejer®e ceesuee®es nesles. [e@. pee@ve efJeumeve ³eebveer JewoerkeÀmeeefnl³ee®ee DeY³eeme kesÀuee Je Yeejleeleerue Heejmeer Oece& Peesjesmìer³eve ³eeJej HegmlekeÀ efueefnues. uesHeÌìvebìkeÀve&ue yeevme kesÀves[er ³eebveer JesoevleeJej ÒeyebOe efueneruee. efJeu³ece peesvmeves keÀeefueoemee®es Òeefme× veeìkeÀ`MeekegbÀleue'®es Fbûepeer Yee<eeblej kesÀues. S®e. ìer. keÀesueye´gkeÀ DeeefCe S®e. S®e. efJeumeve ³eebveer mebmke=ÀleYee<ee DeeefCe Yeejleer³e HegjeCe mebmke=Àleer®ee DeY³eeme kesÀuee. Yeejleer³e efJeodJeeveebvee mJele:®³ee Fefleneme Jemebmke=Àleer®ee DeY³eeme keÀje³euee l³eebveer ÒeJe=Êe kesÀues.

je@³eue SefMe³eeìerkeÀ meesmee³eìer®eer cegbyeF& MeeKee ner cegbyeF&le meeceeefpekeÀ peeie=leer keÀjC³eemekeÀe³e&Meerue þjueer. F.me.1835 les F.me.1842 ®³ee keÀeUele [e@. pee@ve efJeumeve efle®ee DeO³e#eneslee. meesmee³eìer®³ee Je=×eryejesyej cegbyeF& HegC³ee®³ee efJeÜeveebvee SkeÀ$e ³esC³ee®eer mebOeer efceUeueer DeeefCemJeleb$e DeY³eemee®eer mebOeer efceUeueer. yeeU Meeðeer peebYeskeÀjebveer F.me.1836 ®³ee `yee@cyes oHe&Ce'ceO³esDeeMee J³ekeÌle kesÀueer nesleer keÀer SefMe³eeìerkeÀ meesmee³eìer®es meYeemeoÊJe mLeeefvekeÀ ueeskeÀebvee veekeÀejuespeeCeej veener.

Òee®eerve Yeejlee®ee GpJeue Fefleneme DeeefCe JewoerkeÀ DeeefCe HegjeefCekeÀ eEnot Oecee&®³ee meKeesueDeY³eemeeveblej cenejeäer³eve peveles®³ee ceveele meceeveles®eer Je mJeeefYeceevee®eer YeeJevee ©peueer. FlejosMeeb®³ee leguevesle, Deieoer jep³ekeÀl³ee¥®³eener leguevesle Deelee l³eebvee meceevelee Yeemet ueeieueer.efceMeveN³eeb®ee DeY³eeme DeeefCe efye´ìerMe DeefOekeÀejer DeeefCe Yeejleer³e efJeÜeve ³eebveer mLeeefvekeÀ pevelesceO³esjeä^er³eÊJee®eer YeeJevee peeie=le kesÀueer. l³eeJesU®³ee cenejeäeleerue jep³ekeÀlex mJele:®eer efìkeÀe keÀjerleDemeleevee Fbûepeer jep³ekeÀl³ee¥®³eener ®egkeÀebJej yeesì þsJet ueeieues DeeefCe meeceeefpekeÀ Oeeefce&keÀ ®egkeÀer®³eemecepegleer Je ®eeueerjerleer ³eeb®³eeefJejesOeele DeeJeepe GþJet ueeieues.

35

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-

1) ef¸eM®eve efceMeveN³eeb®es Mew#eefCekeÀ keÀe³e& meebiee.

3.5 meceejesHe

³ee Heeþele DeeHeCe keÀe³eoe DeeefCe megJ³eJemLee DeY³eemeueer. JeenlegkeÀ, oUCeJeUCe DeeefCeef¸e½eve Oecee&efJejesOeer JeeoefJeJeeo Heeefnues. efpeLes efpeLes efye´ìerMe jep³ekeÀlex DeeefCe efceMeveN³eebveer keÀe³e&kesÀuesues Deens efleLes efleLes yeoue Peeuesuee efomelees. Yeejleeleerue HeefjefmLeleerJej me#ece DeeefCe ÒeeceeefCekeÀefye´ìerMe DeefOekeÀejer melele ue#e þsTve nesles DeeefCe ef¸e½eve efceMeveN³eebveer iejerye DeeefCe De%eeveerueeskeÀebHe³e¥le Oece&ÒemeejCee®es keÀe³e& meg© kesÀues nesles. Hejbleg cenejeä^ele l³eeb®eer DejsjeJeer cetkeÀHeCes menvekesÀueer iesueer veener. jeceesMeer keÀesUer DeeefCe iejerye MeslekeÀN³eeb®³ee yeb[eves efye´ìerMe mewv³eeleerue $egìer mHeäefometve Deeu³ee. efceMeveN³eebvee efJe<CetMeeðeer DeeefCe efJe<CegyegJeebkeÀ[tve lees[ermelees[ GÊej efceUeues.efceMeveN³eebvee eEnot meceepe menpe yeoueCes MekeÌ³e Peeues veener. lejerner efceMeveN³eebveer eEnot meceepeeceO³esSkeÀ veJeerve ÒekeÀej®eer efpe%eemee, Meeðeer³e DeY³eeme keÀjC³ee®eer Je=Êeer DeeefCe jeä^er³elJee®eer YeeJevee©peJeueer ns veekeÀejlee ³esCeej veener.

3.6 ÒeMve

1) efye´ìerMeebveer cenejeäeceO³es l³eeb®es keÀe³eos Je J³eJemLeeHeve keÀmes Deceueele DeeCeues ?2) efye´ìerMe jep³ekeÀl³ee¥veer cenejeäeceOeerue JeenletkeÀ DeeefCe oUCeJeU J³eJemLee keÀMeer megOeejueer lesefuene.

3) ef¸e½eve efceMeveN³eeb®es keÀe³e& Je ®eUJeUer mHe<ì keÀje.

36

4megOeejCeeb®ee ÒeejbYe Je l³eeme ÒeeflekeÀej

IeìkeÀ j®evee :

4.0 GefÎäîes

4.1 ÒemleeJevee

4.2 yeeU iebieeOej Meeðeer peebYeskeÀjeb®es keÀe³e&

4.3 yeewef×keÀ ÒeeflekeÀej DeeefCe DeeefLe&keÀ je<ìJeeo

4.4 YeemkeÀj Heeb[gjbie leKe&[keÀj

4.5 jeceke=À<Ce efJeéeveeLe ³eeb®es keÀe³e&

4.6 YeeT cenepeve ³eeb®es keÀe³e&

4.7 meceejesHe

4.8 ÒeMve

4.0 GefÎäîes

1) yeeU Meeðeer peebYeskeÀj ³eeb®³ee keÀeUeleerue megOeejCee DeY³eemeCes.2) efye´ìerMe JemeenleJeeoeuee kesÀu³ee iesuesu³ee yeewef×keÀ efJejesOee®eer ceenerleer keÀ©ve osCes.3) DeeefLe&keÀ je<ì^Jeeoe®³ee ®eUJeUer®es DeekeÀueve keÀjCes.4) YeemkeÀj leKe&[keÀj, jeceke=À<Ce efJeéeveeLe DeeefCe YeeT cenepeve ³eeb®³ee keÀe³ee&®es efJeMues<eCekeÀjCes.

4.1 ÒemleeJevee

³ee ÒekeÀjCeeletve DeeHeCe, SkeÀesCeermeeJ³ee MelekeÀe®³ee Heefnu³ee DeOe&keÀele cegbyeF&leerue megefMeef#eleceO³ece Jeieea³e vesl³eebkeÀ[tve ueeskeÀebmeceesj ceeb[C³eele Deeuesues efJe®eej, keÀuHevee ³eeb®ee ceeieesJee IesCeejDeenesle. SkeÀ ieesä DeeOeer®e ue#eele Iesleueer Heenerpes keÀer, cegbyeF& DeeOeerHeemetve®e F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®³eeJ³eeHeeje®³ee ¢äerves Del³eble cenÊJee®es efþkeÀeCe nesles. Heeef½eceel³e ueeskeÀmebmke=ÀleerMeer mebHekeÀe&le Deeu³eeves,cegbyeF&leerue pevepeerJeveele, mebmke=Àleerle Peeuesues yeoue DeeefCe cenejeä^eleerue Dev³e Yeeieeleerue mebmke=Àleer³eele leHeÀeJele peeCeJele nesleer.

Heeef½eceel³e efJe®eejeb®³ee DeeefCe mebmke=Àleer®³ee mebHekeÀe&le Deeu³eeves ÒeecegK³eeves oesve efJe®eej ÒeJeenefomeleele. SkeÀ cnCepes meeceeefpekeÀ yeouee®ee Je HegvemLee&Heves®ee DeeefCe Heeef½eceel³e osMeebMeer yejesyejer

37

keÀjC³ee®ee. ogmeje cnCepes Heef½eceel³e MekeÌleer®ee ÒeeflekeÀej keÀ©ve ueeskeÀeb®es neue LeebyeefJeC³ee®ee DeeefCecenejeäêleerue Oeve mebHeÊeer DeeefCe ceeveJemebHeÊeer ³eeb®ee GHe³eesie HejkeÀer³e osMe ÞeeRceble nesC³eemeeþerkeÀjleensle DeeefCe cnCetve®e ner efHeUJeCetkeÀ yebo keÀjC³ee®³ee GÎsMeeves Heefnu³ee efJe®eej ÒeJeeneceO³es yeeUMeeðeer peebYeskeÀj DeeefCe ogmeN³ee efJe®eej ÒeJeeneceO³es YeemkeÀj Heeb[gjbie leKe&[keÀj, jeceke=À<Ce efJeéeveeLeDeeefCe YeeT cenepeve ns keÀe³e&jle nesles.

4.2 yeeU Meeðeer peebYeskeÀjeb®es keÀe³e&

l³eeb®ee pevce osJeie[, pegveer jlveeefiejer (Deelee eEmeOegogiee&le ³esles) FLeuee. l³eeb®es mecekeÀeueerveoeoesyee Heeb[gjbie DeeefCe YeeT cenepeve ÒeceeCes®e l³eeb®esner efMe#eCe SequHeÀvmìve FevfmììîetìceOetvePeeues.pemepemee Heef½eceel³e mebmke=Àleer DeeefCe efJe®eejeb®ee l³eeb®ee DeY³eeme Jee{le iesuee, leme leMeercenejeäêle meeceeefpekeÀ yeouee®eer iejpe Deens Demes l³eebvee Jeeìt ueeieues. ueJekeÀj®e l³eebvee `DeeOegefvekeÀcejeþer®es pevekeÀ' DeeefCe Heef½ece Yeejleeleerue èfJeÐes®³ee Hegve©ppeerrJevee®es DeeÐeÒeJele&keÀ' cnCetveDeesUKeues peeT ueeieues.

Heef½eceer mebmke=Àleeruee HetCe&HeCes velecemlekeÀ nesC³ee®³ee yeeyeleerle jece ceesnve je@³e ³eeb®es Jele&vepeebYeskeÀjebvee ceev³e veJnles. ns Òel³e#eoMe&veer lejer meb³egeqkeÌlekeÀ Jeeìle veener. keÀejCe peebYeskeÀj ³eeb®es YeeTcenepeve (ieeseEJeo efJeÇue cenepeve) DeeefCe oeoeyee Heeb[gjbie leKe&[keÀj ³eeb®³eeMeer Ieefveÿ mebyebOe neslesDeeefCe oesIeebveener eEnot Oecee&le megOeejCee JneJeer ³ee®eer peeCeerJe nesleer. Hejbleg Oeeefce&keÀ yeeyeleerleoebefYekeÀHeCee peebYeskeÀjebvee ceev³e veJnlee. Oecee&®³ee yeeyeleerle Òeefleieeceer J³ekeÌleeR®³ee efJejesOeele l³eebveerJesUesJesUer efìkeÀeðe mees[ues. ef¸e½eve efceMeveN³eebveer eEnot Oecee&le ®eeueJeuesu³ee {JeUe{JeUeryeeyele l³eebveerGIe[HeCes efJejesOe kesÀuee. F.me.1843 ceO³es 18 Je<ee¥®ee veeje³eCe ieeseEJeo HejUerkeÀj ³ee yeeïeCecegueeves, ef¸e½eve Oecee&®eer efo#ee Iesleueer DeeefCe lees jsJe. je@yeì& vesmeefyeì yejesyej jent ueeieuee. l³eevesl³ee®³ee 12 Je<ee&®³ee YeeJeeuee ÞeerHeleerueener yejesyej þsTve Iesleues. veeje³eCeuee Jeeìues keÀer l³ee®eeYeeT ef¸e½eveebyejesyej jeneruee³e, pesJeuee³e Deelee l³eeuee eEnot Oecee&le eqmJekeÀejCeej veenerle. Hejbleg,veeje³eCe®³ee Je[erueebvee l³eeb®ee OeekeÀìe cegueiee ÞeerHele Hejle nJee neslee. HeCe jsJn vesmeefyeì l³eeueemees[sveele. lesJne yeeU Meeðeer peebYeskeÀjebveer l³eeJesU®es Del³eble ÒeYeeJeer J³eeqkeÌleceÊJee®es J³eeHeejer Þeer.peieVeeLe MebkeÀj Mesþ ³eebvee yejesyejerme IesTve ³ee ÒekeÀjCee®ee le[e ueeJee³e®es þjefJeues. DeveskeÀyeeïeCeebveer ³ee ke=Àleerme efJejesOe peenerj kesÀuee. l³eeHewkeÀer Del³eble Þeerceble J³eeHeejer Mesþ meekeÀepeer oeoepeerpeebYeskeÀj ³eebveer ÞeerHeleerme IesTve JeejeCemeeruee peeTve Meg×erkeÀjCe keÀ©ve DeeCeues. Hejbleg yeeïeCemeceepeeves peebYeskeÀjebefJe©× yeefn<keÀej HegkeÀejuee DeeefCe ÞeerHeleeruee HetCe&HeCes eEnot Oecee&le eqmJekeÀejC³eeleDeeues veener. Hejbleg, peebYeskeÀjebveer yeeïeCe meceepeeefJejesOeele ÒeeflekeÀej kesÀuee veener. peebYeskeÀjebvee Hee®eJe<ee¥meeþer meceepe yeefn<ke=Àle keÀjC³eele Deeues.

ogmeN³ee SkeÀe IeìvesceO³es l³eebvee yeeïeCe meceepee®³ee jes<eeuee meeceesjs peeJes ueeieues leer cnCepespesJne l³eebveer ûenCee®eer Òe¬eÀer³ee mecepeeJetve meebefieleueer ûenCeeceeie®es Meeðeer³e keÀejCe yeeïeCemeceepeeleerue Òeefleefÿleebvee ceev³e veJnles. peebYeskeÀjebveer meceepee®³ee jes<ee®eer, jeie ueesYe eEkeÀJeeyeefn<keÀeje®eer keÀOeerner HeJee& kesÀueer veener. l³eebveer meowJe mJele:®ee meomeoefJeJeskeÀyeg×er peeie=le þsJeuee.

38

4.2.1 Oecee&efJe<e³eer peebYeskeÀjeb®ee ¢äerkeÀesve :cenejeä^eleerue DeeefCe He³ee&³eeves YeejleJe<ee&le Peeuesues efJeÐes®es, %eevee®es Hegve©ppeerJeve

(Renaissance) ³ee ceeie®es keÀejCe ns Oecee&efJe<e³eer yeoueuesuee ¢äerkeÀesve ns nes³e. Oecee&®³eeyeeyeleerleerue keÀesCeleener yeoue ne yeoueuesu³ee efJe®eejÒeJe=Êeer®es ÒeleerkeÀ Demelees. pej Demee yeouemenpeHeCes eqmJekeÀejuee lej ®eebieues®e HeCe pejer l³eeme efJejesOe Peeuee lejer l³eeceeie®³ee keÀejCeeb®eerefceceebmee keÀ©ve, l³eeJej lees[iee keÀe{C³ee®es Òe³elve ®eeuet®e jenerues. peebYeskeÀjebvee keÀesCee®³eenerOece&YeeJevee og:KeeJee³e®³ee veJnl³ee. ieerlesceOeerue Þeerke=À<Cee®es Je®eve l³eebvee HetCe& ceev³e nesles. mJele:®³eeOecee&le®e cejCe Deeuesues yejs. (mJe Oecex efveOeveced Þes³ee:) l³eebveer keÀOeerner osJee®³ee DeefmlelJeeyeeyele ogceleoMe&efJeues veener eEkeÀJee ceb$eeb®ee DeLe& mecepetve Iesleu³eeefMeJee³e l³eeJej ìerkeÀe efìHHeCeer kesÀueer veener. l³eeb®esHeÀkeÌle SJe{s®e cnCeCes nesles keÀer Oece& ûebLeebleerue Òel³eskeÀ Meyo DeeefCe l³ee®ee DeLe& meeceev³e pevelesHe³e¥leHeesnes®euee Heenerpes. keÀesCelesner Oeeefce&keÀ keÀe³e& keÀjleevee, l³eele JeeHejC³eele ³esCeeN³ee ceb$ee®ee DeLe&,yeeïeCe DeeefCe Oece&keÀe³e& keÀjCeeN³ee J³ekeÌleeruee ³ee oesIeebveener megmHeä mecepeuee Heenerpes. veenerlejefveJJeU Meyoebvee keÀener DeLe& jenle veener. l³eebveer Oece&keÀe³ex DeefOekeÀeefOekeÀ meesHeer Je megmHeä DemeeJeerle,JneJeerle ³eeJej Yej efouee pesCes keÀ©ve DeveskeÀ iewjmecepe otj nesleerue.

4.2.2 megOeejCeeb®ee ef$eefceleer³e ¢äerkeÀesCe :cegbyeF&ceO³es DeeefCe cenejeäele megOeejCeeb®es yeerpe HesjC³ee®es Þes³e yeeU iebieeOej Meeðeer

peebYeskeÀjebvee peeles. l³eeb®ee ¢äerkeÀesve ef$eefceefle³e neslee. 1) Oeeefce&keÀ 2) meeceeefpekeÀ 3) ceeCegmekeÀerueeOe©ve Oeeefce&keÀ #es$eele l³eebveer yeeïeCe meceepeeceO³es DeefOekeÀeefOekeÀ Meeðeer³e ¢äerkeÀesve þsJeC³eeyeeyele Yejefouee. meeceeefpekeÀ #es$eeceO³es efJeOeJeeb®ee Hegve&efJeJeen eqðe³eeb®es neue keÀceer keÀjC³ee®³ee ¢äerves l³eebveerHeeJeues G®eueueer. yeefn<ke=Àle ceefnueebmeeþer l³eebveer DeeÞece yeebOetve osJetve ceeCetmekeÀer®es SkeÀ veJes Òel³eblejefoues. peebYeskeÀj ns keÀesCeer ¬eÀebleerkeÀejer veJnles Je ³ee eflevner #es$eele l³eebveer oeKeefJeuesu³ee Òe³elveeblel³eebvee cnCeeJes lemes ³eMener Deeues veener. l³eebvee cenejeäeleerue peveles®eer HeefjefmLeleer yeouee³e®eer nesleer.l³eeb®³eekeÀ[s ÒeYeeJeer ceeO³eceeHeQkeÀer SkeÀ nesles. oHe&Ce veeJee®es meeHleenerkeÀ DeeefCe efoioMe&ve veeJee®esceeefmekeÀ. ¿ee yeeyeleerle les DeûeYeeieerr nesles. Hejbleg l³eeb®es meceepe ÒeyeesOeve HeÀkeÌle ceeefmekeÀ-meeHleeefnkeÀJee®eC³eeHegjles®e ce³ee&oerle nesles. meeceeefpekeÀ yeouee®ee pees DeefYeveJe ¢äerkeÀesve He³ee&³e l³eebveerDeJeuebyeuesuee neslee. lees KejesKej®e ÒeYeeJeer neslee. eqðe³eeb®eer ogjeJemLee Oeeefce&keÀ oebefYekeÀHeCeeDebOeÞe×s®ee OegceeketÀU ³eeJej®es l³eeb®es efJe®eej megefMeef#ele le©Ce Jeiee&vee peeie=le keÀ© ueeieues.

Hee½eel³e efJeÐesves ÒeYeeefJele Peeuesu³ee veJeerve efHe{erceO³es veJeerve efJe®eejeb®es Jeejs peebYeskeÀjebveeDeHesef#ele nesles. l³eeb®³ee %eevee®ee GHe³eesie meceepeeuee JneJee Demes l³eebvee Jeeìs. F.me.1804 ceO³es mejpescme ce@efkeÀveìe@Me ³eebveer efueìjjer meesmee³eìer Dee@HeÀ yee@cyes®eer mLeeHevee kesÀueer DeeefCe F.me.1830ceO³esje@³eue SefMe³eeìerkeÀ meesmee³eìer®³ee cegbyeF& MeeKesceO³es efJeueerve Peeueer. ¿ee mebmLes®ee cegbyeF&®³ee yeewef×keÀÒeieleerceeies KetHe ceesþe Jeeìe Deens. peebYeskeÀjebvee melele Jeeìs keÀer, DeeHeu³ee osMeeleerue le©CeebveerHeef½eceel³e osMeebkeÀ[tve efJeÜeveebkeÀ[tve KetHe keÀener efMekeÀeJeb, osMeeuee Heg{s v³eeJes. 7 ces, 1836 ceO³esl³eeves `oer yee@cyes oHe&ve' efueefnues.

les cnCeleele, ``DeeHeu³ee ueeskeÀebvee Feflenemee®³ee ieleKetCeebceO³es peemle jme Deens Hejbleg ns pesHejkeÀer³e DeeHeu³eeceO³es keÀener keÀeU JeemleJ³e keÀjC³eemeeþer Deeues Deensle l³eeb®³eekeÀ[tve efpe%eemeeJe=Êeer,melele keÀece keÀjerle jenC³ee®eer mebMeesOeve keÀjC³ee®eer peer ÒeJe=Êeer Deens leer KejesKejer®e mlegl³e Deens.''les Heg{s cnCeleele, ``Deelee keÀesCeleerner MebkeÀe veener keÀer cegbyeF& SsefMe³eeìerkeÀ meesmee³eìer®es meom³elJe

39

(ceWyejefMeHe), megefMeef#ele, ngMeej mJeosMeer ceeCemeeuee efoues peeF&ue DeeefCe keÀener ueeskeÀ l³ee®eeKejesKejer®e efJeOee³ekeÀ keÀeceemeeþer GHe³eesie keÀjleerue.''

peebYeskeÀjebvee veJeerve efMe#eCeHe×leerJej efveleeble efJeéeeme neslee. les mJele: ®eebieues ÒeefMe#ekeÀ nesles.cegbyeF&leerue SueefHeÀvmìve keÀe@uespeceO³es les ieefCelee®es ÒeeO³eeHekeÀ cnCetve keÀece keÀjerle DeeefCe l³eeveblejl³eebveer oef#eCe cenejeäe®es Sp³egkesÀMeve FvemHeskeÌìj cnCetve keÀece kesÀues. l³eeb®ee DeY³eeme l³eeb®³eeefJe<e³eeHegjlee ce³ee&efole veJnlee lej l³eebvee DeveskeÀ jnm³eeb®eer GkeÀue keÀje³e®eer nesleer. Heef½eceer %eeveeves lesYeejeJeues nesles DeeefCe efpelekesÀ MekeÌ³e Deens eflelekesÀ l³eebvee Deelcemeele keÀjeJe³ee®es nesles. l³eeb®³ee HemleermeJe<ee&®³ee DeuHe Dee³eg<³eele les SkeÀ J³eemebieer, cesnveleer efJeÐeeLeea jenerues. ceeTbì mìgDeì& SueefHeÀvmìvel³eeb®ee DeeoMe& neslee. SuHeÀervmìve yeÎue l³eeb®³ee®e Meyoele ceeb[e³e®es lej ``Yeejleeves SequHeÀvmìveFlekeÀe ceneve ceglmeÎer, cegkeÌle efJe®eejeb®ee ceeCetme yeefIeleuesuee veener.'' ³ee JeekeÌ³ee®es Þes³e oesIeebveenerpeeles.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) yeeU Meem$eer peebYeskeÀjeb®es Oece&efJe<e³ekeÀ cele keÀe³e nesles?2) SequHeÀvmìveyeÎue peebYeskeÀjebveer keÀe³e cnìues Deens?

4.3 yeewef×keÀ ÒeeflekeÀej DeeefCe DeeefLe&keÀ je<ì^Jeeo

meg©Jeeleeruee®e vecego kesÀu³eeÒeceeCes ³ee DeO³ee³ee®es HetCe& veeJe meg©Jeeleer®ee efye´ìerMeJemeenleJeeoeuee nesCeeje yeewef×keÀ efJejesOe DeeefCe DeeefLe&keÀ je<ìJeeoe®³ee ®eUJeUer®eer meg©Jeele ns Deens.³eeleerue meb%eeb®ee DeeHeCe efJemleejeves efJe®eej keÀ© yeewef×keÀ efJejesOe cnCepes Fbûepeeb®³ee keÀe³e& keÀjC³ee®³eeHe×leerJej, $egìeRJej Jee ®egkeÀebJej Yee<³e keÀjCes, efJe®eej J³ekeÌle keÀjCes nes³e. jeä^Jeeo cnCepes SkeÀeþjeefJekeÀ YetYeeieeleerue ueeskeÀeb®eer p³eeb®eer mebmke=Àleer, Fefleneme Je mejkeÀej SkeÀ®e Deens, DeMee J³ekeÌleer®eerSkeÀceskeÀebyeeyele JeeìCeejer SkeÀelcelee nes³e. l³ee®eÒeceeCes DeeefLe&keÀ je<ì^Jeeo cnCepes osMee®³ee DeeefLe&keÀÒeieleermeeþer SkeÀ$e ³esC³ee®eer Je=Êeer, DeeefLe&keÀ meeceL³ee&yeÎue DeefYeceeve DeeefCe DeeefLe&keÀ vegkeÀmeeveeryeÎueSkeÀef$eleHeCes JeeìCeejer Keble nes³e.

Deelee, efyeìerMe JemeenleJeeo HeÀkeÌle efKeuepeer eEkeÀJee legIeuekeÀ®³ee ceO³e³egieerve FeflenemeeleeruekesÀJeU jepekeÀer³e DeeefCe mewefvekeÀer íeJeC³ee veJnl³ee lej SkeÀ megefve³eesefpele, megJ³eJemLeeefHele DeMeer³eb$eCee nesleer. p³eeÜejs YetefceHet$eeb®es DeeefCe vewmeefie&keÀ mebHeÊeer®es Mees<eCe nesTve HejkeÀer³e osMee®³eeÒeieleermeeþer l³ee®ee neleYeej ueeieCeej neslee.

Yeejle ne efye´ìerMeeb®eer SkeÀ Jemeenle Peeuee neslee. SkeÀ DeMeer J³eeHeejer kebÀHeveer peer mJele:®eerDeeefCe mJele:®³ee osMee®eer Òeieleer Yeejlee®³ee DeeefLe&keÀ, meeceeefpekeÀ efHeUJeCetkeÀerJej keÀjCeej nesleer.

40

cegkeÌle J³eeHeej DeeefCe keÀeceieejeb®es efJeYeepeve ³ee keÀe³e&ÒeCeeueerves F&mì Fb[er³ee kebÀHeveerves mJele:®eerHeeUscegUs Yeejleele IeÆ jesJeueer nesleer. efye´ìerMe mejkeÀej oj Jeerme Je<ee¥veer kebÀHeveer®es DeefOekeÀej He$eDeLeJee meveo ³eeb®es vegleveerkeÀjCe keÀjerle Demes.

cenejeäeleerue pevelesuee efye´ìerMe jepeJeìerleerue peguegce, efHeUJeCetkeÀ, o[HeMeenerueel³eeÒeceeCeele HeÀejmes meeceesjs peeJes ueeieues veener. keÀejCe cegbyeF& Òeeblee®ee ieJnve&j ceeTbìmìgDeì&SequHeÀvmìve neslee. mej je@yeì& ûe@Cì ieJnve&j Peeu³eeHeemetve Jeeoeuee meg©Jeele Jne³euee ueeieueer. uee@[&efJeu³ece yesbìeRkeÀ veblej uee@[& Dee@keÀueb[ F.me.1836 ceO³es cegbyeF&®ee ieJnve&j cnCetve Deeuee DeeefCeJew®eeefjkeÀ KeìkesÀ G[e³euee meg©Jeele Peeueer.

4.4 YeemkeÀj Heeb[gjbie leKe&[keÀj (F.me.1816-1847) Je l³eeb®es keÀe³e&

F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®³ee Yeejleeleerue mejkeÀej efJejesOeer efìkesÀ®eer Pees[ efye´ìerMe He$ekeÀejebveer®eGþefJeueer. F.me.1823 les F.me.1835 ®³ee keÀeUele keÀener Je=ÊeHe$eebJej yeboer IeeueC³eele Deeueer. mej®eeume& cesìkeÀeuHeÀ ³ee kebÀHeveer®³ee ieJeve&j pevejueeves Je=ÊeHe$es DeveskeÀ ÒekeÀej®³ee yebOeveeletve cegkeÌle kesÀueer.Je=ÊeHe$eeb®es ns mJeeleb$³e Heg{erue ®eeUerme Je<ee¥He³e¥le efìkeÀues. cegbyeF&leerue megefMeef#ele Jeiee&uee l³ee®eeGHe³eesie keÀjlee Deeuee. F.me.1816 He³e¥le cegbyeF&ceO³es ceesþîee ÒeceeCeeJej ³egjesefHe³eve DeeefCe Yeejleer³eef¸e½eveeb®es ÒeceeCe Jee{ues nesles. SketÀCe 1,65,000 ueeskeÀmebK³esHewkeÀer 10 ìkeÌkesÀ ueeskeÀ ef¸e½eve nesles.`yee@cyes ie@PesìerDej' ns meeHleenerkeÀ FbeqiueMe ueeskeÀebkeÀ[tve ®eeueefJeC³eele ³esF&. Heg{s l³ee®es ©HeeblejowefvekeÀele Peeues. yee@cyes ie@PesìerDej®³ee cegkeÌle efJe®eejeb®³ee mebHeeokeÀe®³ee celeeÒeceeCes cegbyeF&leerue ueeskeÀebveerl³eeb®³ee mecem³ee owefvekeÀele ceeb[eJ³eele Demes l³eebvee Jeeìs. YeemkeÀj leKe&[keÀjebveer ³ee mebOeer®ee HeÀe³eoeIesTve ³ee Je=ÊeHe$eeceO³es `SkeÀ eEnot' ³ee ìesHeCe veeJeeves efueKeeCeeme meg©Jeele kesÀueer.

YeemkeÀj ns oeoesyee Heeb[gjbie ³eeb®es ueneve yebOet nesle p³eeb®ee GuuesKe [er.Heer. leKe&[keÀjeb®esDeelce®eefj$e Jee®eleevee neslees. oeoesyee DeeefCe [e@. Deelceejece yebOetÒeceeCes l³eeb®es efMe#eCener SequHeÀvmìveFeqvmììîetì ceOetve Peeues. kebÀHeveer mejkeÀejkeÀ[s veeskeÀjer ve HelkeÀjlee l³eebveer peceMesìpeer peerpeerYee@³e³eeb®³eekeÀ[s les keÀece keÀ© ueeieues. FbûepeerJej l³eeb®es ÒeYeglJe nesles DeeefCe l³ee Yee<esle menpeleves DeeHeuesefJe®eej ÒekeÀì keÀ© MekeÀle nesles. l³eeb®³ee efueKeeCeeceOetve l³eeb®eer mebMeesOekeÀ Je=Êeer DeeefCe efJe<e³ee®esmegmHeä GlKeveve keÀjC³ee®eer ÒeefleYee efometve ³esles.peguew les Dee@keÌìesyej 1841 ®³ee ojc³eeve l³eebveeryee@cyes ie@PesìerDej ceO³es Deeþ uesKe efuenerues DeeefCe peveceveele KeUyeU ceepeefJeueer.

YeemkeÀj leKe&[keÀjebveer `SkeÀ eEnot' ³ee ìesHeCe veeJeeves efueKeeCeeme meg©Jeele kesÀueer. ceie efye´ìerMemeÊesefJe<e³eer celeÒeoMe&ve èEnot oesve' ³ee veeJeeves meg©Jeele kesÀueer ceie èEnot leerve' DeeefCe èEnot ®eej'.èEnot -®eej'ves efueneruesu³ee uesKeele efye´ìerMe meÊesJej mlegleermegceves GOeUC³eele Deeueer nesleer DeeefCeDeeOeer®³ee leerve eEnotb®eer celes jÎyeeoue þjefJeC³eele Deeueer nesleer. ceie l³eebveer efJejesOeeYeemeelcekeÀ uesKeefueefnuee DeeefCe cnìues keÀer eEnot ®eej uee mJele:uee efnbot cnCetve I³ee³euee Mejce Jeeìueer Heenerpes keÀejCekeÀesCeleener eEnotceelesHeesìer pevceeuee Deeuesuee cegueiee FbûepeebkeÀ[s uee®eejer keÀ©ve l³eeb®³eeJej Keesìermlegleermeceves GOeUCeej veener. Òel³e#eele eEnot - ®eej ne SkeÀ Fbûepe ceeCetme neslee p³eeuee DeeOeer®³eeeEnot leerve®eer celes Kees[tve keÀe{e³e®eer nesleer. Heg{s FbeqiueMe meceepeekeÀ[tve oyeeJe Peeu³eeves Je=ÊeHe$e yeboHee[C³eele Deeues DeeefCe mebHeeokeÀeuee jepeerveecee ÐeeJee ueeieuee.

41

4.4.1 leKe&[keÀjeb®eer jeäer³ellJee®eer YeeJevee :YeemkeÀj leKe&[keÀjeb®es Deeþner uesKe efye´ìerMe mejkeÀej®ee Keje GÎsMe oeKeJeC³ee®³ee nsletves

efueefnues iesues nesles. SkeÀe uesKeeceO³es l³eebveer pescme efceue®³ee F.me.1817 ceO³es Fbiueb[ceO³es ÒekeÀeefMelePeeuesu³ee èfye´ìerMe Fbef[³ee®ee Fefleneme' ³ee HegmlekeÀele eEnotefJe<e³eer DeHeceeveemHeo efueKeeCekesÀu³eeyeeyele keÀeveGIe[Ceer kesÀueer nesleer. pescme efceueves eEnotb®ee `pebieueer' DeeefCe ìegueeceefiejer ÒeJe=Êeer®eermeJe³e Demeuesues' Demee GuuesKe mejUmejU kesÀuee neslee.

4.4.2 efye´ìerMe mejkeÀejefJe©× Dee#esHe :l³eebveer efye´ìerMe mejkeÀej®³ee Yeejleeleerue keÀener cetueYetle keÀe³eÐeemebyebOeer mebMeesOeve kesÀues HeCe

keÀenerner Dee{Uues veener. kebÀHeveerves ceeb[uesu³ee DeveskeÀ celeeb®ee l³eebveer DeY³eeme kesÀuee. l³eeb®³eejepekeÀer³e DeeefCe DeeefLe&keÀ efJeke=Àleveerleer l³eebveer GIe[îeeJej DeeCeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee.

kebÀHeveer®³ee meb®eeuekeÀ ceb[U, efye´ìerMe mejkeÀej®es ®eeì&j De@keÌìmed vegmeej OeesjCe DeeefCeYeejleeleerue l³ee®eer Òel³e#e DebceueyepeeJeCeer ³eeb®³eele leHeÀeJele peeCeJeles. meb®eeuekeÀ ceb[UeefJe<e³eer lescnCeleele, ``Kejslej kebÀHeveerves osMee®³ee Oeeefce&keÀ yeeyeerle {JeUe{JeU keÀ© ve³es, mJekeÀer³eebmeeþer l³eeb®³eeefMe#eCeemeeþer keÀener jkeÌkeÀcener efoueer peeles HeCe ne meJe& Hewmee efceMevejer MeeUe DeeefCe Heg{s Oecee&leje®³eekeÀeceemeeþer JeeHejuee peeF&.''

kebÀHeveer®es meJe& oeKeues Yeejlee®eer Òeieleer oeKeJeleele Hejbleg les Keesìs Deensle. JeenletkeÀ DeeefCeoUCeJeUCeeceOeerue megOeejCee ner peveles®³ee efnleemeeþer vemetve ³eg×keÀeceemeeþer Deens.

ieJnve&j®³ee keÀìkeÀejmLeeveeefJe©× l³eebveer efìkesÀ®eer Pees[ GþJeueer DeeefCe meeleeN³ee®³eejsefme[Wì efJe©×ner l³eebveer DeeJeepe GþefJeuee. meeleeN³eeb®³ee jepeeuee, ÒeleeHeeEmenuee l³ee®³ee®emJele:®³ee DeefOekeÀejebHeemetve Jebef®ele þsJeC³eele Deeues nesles. kebÀHeveer®³ee meb®eeuekeÀebveerr meeleeN³ee®³eejepeeuee oÊekeÀ IesC³eeme cebpegjer efoueer nesleer. Hejbleg ieJnve&j mej je@yeì& ûe@Cì DeeefCe meeleeN³ee®eejsefme[Wì ®eeume& DeesJnveves l³eeme yeboer yeveJetve, le[erHeej kesÀues.

F.me.1838-39 ceO³es efJeveekeÀejCe Peeuesu³ee DeHeÀieeCe ³eg×eefJe©×ner l³eebveer efye´ìerMemejkeÀejuee oes<eer þjefJeues. uee@[& Dee@keÀueb[ves kesÀJeU jep³eefJemleeje®³ee YeerleerHeesìerDeHeÀieefCemleeveemeejK³ee leìmLe jeäê®³ee Debleie&le Yeeveie[eRceO³es {JeUe{JeU keÀje³euee meg©JeelekesÀueer. uee@[ Dee@keÀueb[®³ee HeÀmeuesu³ee ³eespevee DeeefCe DeHeÀieeefCemleeveJej®es efJeveekeÀejCe ³eg×, kebÀHeveermejkeÀej®es ¢ä nslet®e GIe[keÀerme DeeCeleele.

cnCetve YeemkeÀj leKe&[keÀj MesJeìer efuenerleele keÀer kebÀHeveer mejkeÀej®³ee ³eespevee DeeefCe keÀe³e&,ogmejs eflemejs keÀener vemetve osJee®ee MeeHe Deens. l³eeb®³ee mejkeÀejefJe<e³eer Òeefleef¬eÀ³ee Del³eble keÀ[J³eenesl³ee DeeefCe l³eebveer l³ee melele þeceHeCes, efveYe&³eHeCes ceeb[u³ee.

YeemkeÀj leKe&[keÀjebveer efye´ìerMe mejkeÀej®eer HesMeJee DeeefCe ceesieue mejkeÀejebyejesyej legueveekesÀueer. uegìceej DeeefCe ojes[sKeesjer®³ee keÀeUele meg×e, MeslekeÀN³eeb®³ee peefceveer Meeyetle nesl³ee. cegeqmuecejepeebveer eEnotJej keÀoeef®ele peemle keÀj ueeouee Demesue HeCe veeskeÀjer osC³ee®³ee yeeyeleerle eEnot-ceteqmuece

42

ne Yeso veJnlee. HeCe efye´ìerMeeb®es jep³e cnCepes meieÈ³ee keÀe³eÐeeb®es GuuebIeve, efJeìbyeve Deens Demesl³eeb®es cele nesles.

4.4.3 Yeejlee®es DeeefLe&keÀ ogye&u³e l³eeefJe<e³eer leKe&[keÀjeb®es efJe®eej :kebÀHeveer®³ee J³eeHeejer OeesjCeebyeeyele l³eebveer l³eeb®³ee uesKeele DeveskeÀ JesUe efuenues. meieÈ³eele

Kesoe®eer ieesä cnCepes efye´ìerMeeb®³ee J³eeHeej OeesjCeele Yeejleer³e Jemlet DeeefCe J³eeHeejer ³eeb®ee meleleDeHeceeve nesle Deeuesuee Deens. l³eebvee JesUesJesUer ieewCe mecepeC³eele Deeues Deens. HeÀkeÌle l³eeb®³eemJeeLee&meeþer cegkeÌle DeLe&J³eJemLes®ee, J³eeHeeje®ee HegjmkeÀej kesÀuee peelees. Fbiueb[ceOetve Yeejleele ³esCeeN³eeDee³eeleerJej keÀceer keÀj DeeefCe Yeejleer³e Jemlet cegK³elJes keÀeHe[ GÐeesieeleerue Jemletb®³ee JeenletkeÀerJejyejer®e yebOeves nesleer Je l³eeb®³eeJej ceesþîee ÒeceeCeele keÀj DeekeÀejC³eele Deeuee neslee.

³eebef$ekeÀ¢äîee Òeiele Demeuesu³ee Fbiueb[ves Yeejlee®eer ³ebef$ekeÀ Je leebef$ekeÀ Òeieleer keÀOeernerDeHesef#eueer veener. Yeejleer³e nmle GÐeesie (Handicraft) pes Òel³eskeÀ ieeJeeieeJeeceOeerue GlHeVee®esmeeOeve nesles les yebo Hee[tve Fbiueb[ceOeerue ³eb$eeJej yeveefJeC³eele Deeuesuee HekeÌkeÀe ceeue Yeejleer³eyeepeejHesþsle DeesleC³eele ³esT ueeieuee. DeveskeÀ MeslekeÀjer Yetceernerve Peeues DeeefCe keÀejeieerj yesjespeieejPeeues. osMe Òel³eskeÀ efoJemeebieefCekeÀ iejeryeerkeÀ[s PegketÀ ueeieuee.

F.me.1889 ceO³es Fbiue[ ³esLes, SkeÀe Yee<eCeele oeoeYeeF& veewjespeerveer Yeejlee®³ee DeeefLe&keÀefve:mejCee®eer leÊJes (Drain Theory) ceeb[ueer. l³eeb®ee efJe<e³e neslee Fbûepeeb®eer Yeejleeleerue keÀle&J³es.YeemkeÀj leKe&[keÀjebmeejK³ee DeLe&le%eeb®³ee mene³³eebves l³eebveer meKeesue DeY³eeme keÀ©ve ner leÊJesceeb[ueer nesleer.

DeeefLe&keÀ efJecees®evee®³ee ®eUJeUerJej GlmHetÀle&efjl³ee JekeÌleJ³e keÀjCeeje ne JekeÌlee ueJekeÀj®ekeÀeUe®³ee He[ÐeeDee[ iesuee. kebÀHeveer mejkeÀej®³ee cenejeäeleerue meg©Jeeleer®³ee oMekeÀeble cejeþerueeskeÀebveer cetkeÀHeCes neue meesmeues. jeceesMeer, keÀesUer DeeefCe efYeuue ³eebveer ue{e HegkeÀejuee. Hejbleg keÀeUe®eeriejpe ner meMeðe ue{îee®eer vemetve yeewef×keÀ Jew®eejerkeÀ efJejesOee®eer nesleer. YeemkeÀj leKe&[keÀj, jeceke=À<CeefJeéeveeLe, YeeT cenepeve DeeefCe ueeskeÀefnleJeeoer DeeoeRveer jeäer³eÊJee®eer p³eesle lesJele þsJeueer.

4.5 jeceke=À<Ce efJeéeveeLe ³eeb®es keÀe³e&

jeceke=À<Ce efJeMJeveeLe ns YeemkeÀj leKe&[keÀjeb®es mecekeÀeueerve nesles. l³eeb®es eEnogmLeevee®eer Òee®eerveJee meebÒele®eer efmLeleer Jee Heg{s keÀe³e nesCeej ³ee efJe<e³eer efJe®eej l³eebveer HegmlekeÀebletve ceeb[ues Deensle.cegbyeF&DeeefCe Yeejleeleerue DeeefLe&keÀ meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleerJej DeveskeÀ efJe®eejJebleeb®es efJe®eej l³ee HegmlekeÀebletveÒeieì nesleele. HegmlekeÀe®³ee DeeJe=l³ee [er.keÀs.yes[skeÀj ³eebveer mebHeeoerle kesÀu³ee. l³eele ®eej DeLe&le%eeb®esefJe®eej IesC³eele Deeues. 1) jeceke=À<Ce efJeéeveeLe, 2) ueeskeÀnerleJeeoer ieesHeeU njer osMecegKe, 3) njerkesÀMeJepeer Heeþejs, 4) ke=À<CeeMeeðeer ef®eHeUtCekeÀj.

SequHeÀvmìve Fefvmììîetì®³ee ³ee efJeÜeveeb®es efJe®eej ns De@[ce eqmceLe DeeefCe pesjsceer yesvLece³eeb®³ee (Utilitarian Philasophy) DeeefCe cegkeÌle J³eeHeej He×leerefJe<e³ekeÀ efJe®eejebveer ÒeYeeJeerle

43

nesles. DeveskeÀ megefMeef#ele Yeejleer³e le©CeebceO³es ³ee DeeefLe&keÀ leÊJeveerleer®³ee yeeyeleerle Gueìmegueì ®e®ee&Jne³e®eer.

jeceke=À<Ce efJeéeveeLe ³eeb®³ee efJe®eejebJej pee@ve mìgDeì& efceue®ee ÒeYeeJe Dee{Utve ³esle veener.keÀejCe HeÀej meeOeb Deens. pee@ve efceue®es èfÒeeqvmeHeume Dee@HeÀ Hee@efueefìkeÀue FkeÀe@veeceer' ns HegmlekeÀF.me.1848 ceO³es ÒekeÀeefMele Peeues lej jeceke=À<Ce ³eeb®ee ceesveesûeeHeÀ F.me.1843 ceO³es YeeT cenepeve³eeb®³ee ÒeYeekeÀj Òesme ceO³es ÒekeÀeefMele Peeuee.

ueeskeÀnerleJeeÐeeb®es ùe#ceer %eeve', HeeþejW®es òsMeJ³eJenej J³eJemLee' DeeefCe ke=À<CeMeeðeer®es`DeLe&Meeðeer³e HeefjYee<ee' ³ee meJee¥Jej De@[ce eqmceLe DeeefCe efceue®ee ÒeYeeJe efometve ³eslees. jeceke=À<CeefJeéeveeLeebvee kebÀHeveer®³ee JemeenleJeeoe®es meieUs keÀeveskeÀesHejs, l³eeb®es og<HeefjCeece ceenerle nesles.ueeskeÀebceO³es pevepeeie=leer keÀjC³ee®es keÀece l³eebveer kesÀues.

F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®³ee keÀejYeejeefJe<e³eer jeceke=À<Ce efJeéeveeLe me[slees[ yeesuee³e®es. efye´ìerMemejkeÀej®³ee JemeenleJeeoe®³ee ÒeJe=Êeer®eer l³eebveer efveYe&lmevee kesÀueer. Yeejleeletve keÀceer ojele keÀeHetmeIesTve l³ee®es keÀeHe[ yeveJetve les®e keÀeHe[ peemle ojele Yeejleer³eebvee efJekeÀC³ee®eer Fbûepeeb®eer DeLe&MewueerueeskeÀeb®³ee efveoMe&veeme l³eebveer DeeCetve efoueer. kebÀHeveer SkeÀe HeeQ[euee SkeÀ DeeefCe ³ee ojeves keÀeHetme efJekeÀleIesles (1 DeeefCe - 1.25 Hewmes). keÀeHe[ yeveu³eeveblej SkeÀ HeeQ[uee oesve ©He³es Hes#ee peemle ojeves lesefJekeÀC³eele ³esF&. (1 DeeCee † 1.25 Hesvme, 12 Hesvme † 1 efMeueeRie DeeefCe 20 efMeueeRie † 1 HeeQ[)DeeefCe Jepeveele 1 HeeQ[ † 0.454 efkeÀueesûe@ce. cnCepes 20 Hewmes eEkeÀceleer®ee keÀeHetme 8 ©. efkeÀuees ûe@ceeEkeÀceleer®ee keÀeHe[ yeveJet MekeÀle neslee.

4.5.1 Fbiueb[®eer YejYejeì DeeefCe Yeejlee®eer Jeeleenle :l³eebveer l³eeb®³ee ceesveesûeeHeÀ ceO³es veceto kesÀues keÀer, Fbûepeeb®eer DeeefLe&keÀ Òeieleer ner Fbiueb[ceO³es

yeveefJeC³eele ³esCeeN³ee Jemletb®³ee efJe¬eÀerJej efveYe&j nesleer. Fbiueb[ceOeerue ³eebef$ekeÀ ¬eÀebleerves Flej ³egjesefHe³evejeäêbHes#ee Fbiueb[uee Jej®e{ yeveefJeues nesles. Fbiueb[®³ee Jemeenleer ¿ee DeMee Jemletb®³ee ceeuekeÀeryeepeejHesþe nesl³ee. efye´ìerMe mejkeÀejves cegÎece®e Yeejleer³e GÐeesieOebos yebo Hee[ues. l³eeb®³ee celeeÒeceeCesYeejleer³e keÀeHetme Òe¬eÀer³ee kesÀu³eeveblej®e GÊece opee&®es keÀeHe[ yevet MekeÀles. DecesefjkesÀceOeerue mLeeefvekeÀkeÀeHe[ efiejC³ee mJele: keÀeHemeeJej Òeef¬eÀ³ee keÀjerle Je Fbiueb[uee HeeþefJele Demele.

kebÀHeveer mejkeÀejves Yeejleer³e efve³ee&leerJej ceesþîeeÒeceeCeeJej yebOeves ueeoueer. Yeejleer³e keÀeHe[eJejceesþîeeÒeceeCeeJej keÀjDeekeÀejCeer keÀ©ve peeieeflekeÀ mlejeJejerue l³ee®eer ceeieCeer keÀceer keÀ©ve ìekeÀueerDeeefCe mJele:®³ee Fbiueb[ceOetve Deeuesu³ee keÀeHe[eJej cee$e Metv³e keÀj. efye´ìerMeeb®³ee ³ee J³eeHeejOeesjCeeves,Yeejleer³e GÐeesieOebos keÀesuece[tve iesues.

4.5.2 DeeefLe&keÀ Mees<eCe Je YesoYeeJe :jeceke=À<Ce ³eeb®³ee celes, ``kebÀHeveerves kesÀJeU mLeeefvekeÀ nmle J³eJemee³e yebo®e kesÀues veenerle lej

F.me.1833 ceO³es ®eeì&j De@keÌìceO³es veceto kesÀuesu³ee yeeyeeR®eerner HetCe& Hee³eceuueer kesÀueer. kebÀHeveer Deeleeceerþ DeeefCe DeHetÀ®ee DeveefOeke=Àle J³eeHeej ner keÀ© ueeieueer. Yeejleer³eebvee veeskeÀjer Je v³ee³e osleevee,ogìHHeerHeCee nesT ueeieuee. ieesN³ee ceeCemeebvee Jee{erJe JesÊeve DeeefCe Yeejleer³eebvee Del³eble keÀceer Jesleve,Yeejleer³eebvee ye{leer®es keÀesCelesner He³ee&³e veenerle. HetJeea mejkeÀejer ojyeejer Demeuesu³ee keÀejketÀveeuee 50

44

©. Òeefle ceen efceUe³e®es Deeles les 12 ©. Òeefle cene efceUleensle DeeefCe ne®e pej ÒekeÀej ®eeuet jeneruee,lej l³eeuee Heg{s 5 ©. Òeefle ceen efceUleerue'' DeMeerner MebkeÀe l³eebveer J³ekeÌle kesÀueer. ³ee Gueì ieesN³eeJ³ekeÌleeR®ee Heieej ojceen YejeYej Jee{le neslee. kebÀHeveer®ee ieJnve&j pevejue Òeefleceen 40,000 ©.JesleveeJejner meceeOeeveer veJnlee.

4.5.3 DeeefLe&keÀ Mees<eCeeJej GHee³e :jeceke=À<Ce efJeéeveeLe ns mJele: DeejeceKeg®eeale yemetve ogmeN³eebvee leÊJe%eeve efMekeÀefJeCeeN³eeHewkeÀer

veJnles. l³eebveer oef#eCeskeÀ[s ÒeJeeme kesÀuee DeeefCe GÊej De#eeme 9 DeeefCe 13 ceOeerue meesv³eeb®³ee KeeCeermeboYee&le DeY³eeme kesÀuee. l³eebveer ueeskeÀpeeie=efleme meg©Jeele kesÀueer DeeefCe keÀener ®egkeÀer®³ee HetJe&ûenecegUsDeeHeu³ee HetJe&peebveer pes J³eJemee³e veekeÀejues, l³ee J³eJemee³eele ue#e IeeueC³eeme, le©Ceebvee GÐegkeÌlekesÀues. cejeþer ceeCemeebveer, keÀeHemee®eer ceesþîee ÒeceeCeeJej ueeieJe[ keÀjeJeer, Demes l³eebvee Jeeìs.³eb$eJeeoe®ee l³eebveer HegjmkeÀej kesÀuee. HejkeÀer³e ceeueeuee pej LeesHeJee³e®es Demesue lej lees®e SkeÀ ceeie&neslee. DeeHeu³ee ueeskeÀebveer SkeÀ$e ³esTve mebmLee GYee©ve Yeeb[Jeue GYes kesÀues Heenerpes. SkeÀe meceYeeie2000 ©. eEkeÀceleer He³e¥le®ee Demet MekeÀlees. mebHetCe& SkeÀ meceYeeie IesCes MekeÌ³e vemeu³eeme, DeOee& eEkeÀJeeHeeJe meceYeeie efJekeÀle I³eeJee.

otjoMeea DeLe&le%e DeeefCe jeäYekeÌle ³ee veel³eeves l³eebvee cejeþer ceeCemeeves DeewÐeesefiekeÀ #es$eelemJeeJeuebyeer JneJes Demes melele Jeeìs. kebÀHeveer JemeenleJeeoeJej l³eebveer efìkeÀeðe mees[ues. les SkeÀ megmHeäefJe®eejeb®es meceepe megOeejkeÀ nesles. ueeskeÀebveer efveYe&&³e DeeefCe keÀäeUt JneJes Demes l³eebvee Jeeìs. l³eeb®³eeJ³eeqkeÌleiele Dee³eg<³eeyeÎue HeÀej®e keÀceer ceenerleer GHeueyOe Deens. HeCe l³eeb®eer HegmlekesÀ cee$e DeeefLe&keÀÒeieleer®eer ÐeeslekeÀ Deensle.

4.6 YeeT cenepeve (F.me.1815-1890) ³eeb®es keÀe³e&

l³eeb®es HetCe& veeJe ieeseEJeo efJeÇue cenepeve HeCe les YeeT cenepeve cnCetve®e peemle Òeefme× nesles.l³eeb®es kegÀìgbyee®es Dee[veeJe kegbÀìs nesles. les pegv³ee kegÀueeyee efpeunîeeleerue (Deelee je³eie[) HesCe ³esLeeruejefnJeemeer nesles. les cebgyeF&leerue G®®ekegÀueerve í$es kegÀìgbyeer³eebMeer mebyebefOele nesles. l³eebveer Meeues³e efoJemeyeeU Meeðeer peebYeskeÀj DeeefCe oeoesyee Heeb[gjbie leKe&[keÀj ³eeb®³ee menJeemeele IeeueefJeues. keÀeefMeveeLeGHe&À yeeHet í$es ns í$es kegÀìgbyee®es ÒecegKe F.me.1830 ceO³es Jeejues DeeefCe YeeTb®³ee DeeefLe&keÀ mecem³eebveemeg©Jeele Peeueer. keÀener keÀeUe®³ee Deblejeves l³eebveer F.me.1837 ceO³es SueefHeÀvmìve FeqvmììîetìceO³esG®®e efMe#eCeemeeþer ÒeJesMe Iesleuee.

YeeTb®³ee Mew#eefCekeÀ keÀejkeÀeroeaHes#ee yeeHet í$eW®³ee Iejer Demeleevee efJeefJeOe #es$eeleerue l³eeb®eeDevegYeJe peemle cenÊJee®ee Deens. l³eebveer l³eeb®³ee cegueeuee efMekeÀefJeC³eemeeþer meJeexlke=Àä DeMee mebmke=Àle,HeefMe&³eve DeeefCe DejsefyekeÀ Yee<ee le%eevee vesceues nesles. lemes®e ceewefKekeÀ DeeefCe JeeÐemebieerle ÒekeÀejefMekeÀefJeCeejs mebieerle le%e meg×e nesles. l³eeb®ee YeeTbveer HetCe& GHe³eesie keÀ©ve Iesleuee. l³eeb®es mebmke=ÀleJejÒeYegÊJe nesles DeeefCe l³eebveer eEnot mebmke=Àleer®es HetCe& DeekeÀueve kesÀues nesles. l³eebveer meowJe mJele:®es ceve GIe[sþsJeues DeeefCe keÀOeerner keÀesCel³eener ÒekeÀej®³ee HetJe&ûeneuee mLeeve efoues veener. efye´ìerMeeb®³ee JejJej®³eeDeeefMeJe&®eveebvee les keÀOeer®e Yegueues veenerle. l³eeb®es meleke&À ceve melele efye´ìerMeeb®³ee JemeenleJeeoe®³eeJe=Êeer®es DeekeÀueve keÀjerle nesles. l³eebvee peieeefJe<e³eer DeefOekeÀ ceenerleer keÀ©ve I³eeJe³ee®eer nesleer.

45

Fbiueb[ceOeerue Òe®eefuele leÊJes DeeefCe keÀe³e&ÒeCeeueer ³eeb®ee l³eebvee DeY³eeme keÀjeJe³ee®ee neslee. l³eeb®³eeefJe®eejeb®³ee KeesueercegUs DeeefCe mJeleb$e efJe®eej He×leercegUs les SkeÀ efJeefMe<ì ÒekeÀej®es meceepe megOeejkeÀDeeefCe jeäêr³e He$ekeÀej nesT MekeÀues.

4.6.1 YeeT cenepeve - SkeÀ He$ekeÀej :SkeÀesCeermeeJ³ee MelekeÀe®³ee HetJee&Oeele YeeT cenepeve ³eebveer He$ekeÀej cnCetve Flejebvee ceeies

ìekeÀues. yeeU Meeðeer peebYeskeÀjebveer Heefnues DeBiuees-cejeþer meeHleeefnkeÀ `cegbyeF& oHe&Ce' meg© kesÀues nesles.Heefnues cejeþer ceeefmekeÀ jeIeesyee peveeo&ve JemeF&keÀjebveer meg© kesÀues. ceeefmekeÀe®es veeJe nesles èfoioMe&ve'.F.me.1840 ceO³es efJepe³eeue#ceer®³ee efoJeMeer ceeefmekeÀe®es keÀece meg© Peeues. He$ekeÀejerlesefJe<e³eer l³eeb®esefJe®eej HeÀej J³eeHekeÀ nesles. 28 Dee@keÌìesyej 1841 ceO³es pesJne l³eebveer cejeþer meeHleenerkeÀ `ÒeYeekeÀj'meg© kesÀues lesJne l³eele osMeeefJe<e³eer Je HejosMeeefJe<e³eer DeveskeÀ ceeefnleer Jee®ekeÀebHe³e¥le Heesn®eefJeC³ee®eel³eeb®ee Glmeen DeeefCe efve½e³e neslee. yeeU Meeðeer peebYeskeÀjebÒeceeCes Jee®ekeÀebHe³e¥le DeveskeÀ YeeweflekeÀ JemeeceeefpekeÀ Meeðeeb®es %eeve Heesn®eeJes Demes l³eebvee Jeeìs. l³eeb®ee HeefJe$ee cee$e efMe#ekeÀe®ee vemetve jeäer³eYeeJevesves Òesjerle Peeuesu³ee me®®³ee meceepemegOeejkeÀe®ee neslee. mJele:®ee J³eeqkeÌleiele ¢efäkeÀesve ceeb[lee³eeJee ³ee GÎsMeeves l³eebveer keÀOeerner mejkeÀejer veeskeÀjer HelkeÀjueer veener. ÒeYeekeÀj meeHleenerkeÀe®es ÒekeÀeMevemeg©®e þsJeues. meg©Jeeleeruee ieCeHele ke=À<Ceepeer Heeìerue ³eeb®³ee efueLeesÒesme ceOetve les íeHetve Iesle Demele.veblej F.me.1853 ceO³es ÒetcekesÀlet' veeJee®es otmejs meeHleenerkeÀ meg© kesÀues DeeefCe F.me.1854 ceO³es`%eeveoMe&ve' veeJee®es $ewceeefmekeÀ meg© kesÀues.

4.6.2 JemeenleJeeoer jep³eeme yeewef×keÀ-Jew®eejerkeÀ ÒeeflekeÀej :YeeT cenepeve ns SkeÀ mJeleb$e efJe®eejeb®es J³ekeÌleer nesles DeeefCe l³eebveer leyyeue yeeJeerme Je<e&

F.me.1841 les F.me.1863 He³e¥le efye´ìerMe jepeJeìerefJe©× Jew®eejerkeÀ mebIe<e& kesÀuee. l³eebveermJele:Jej®e jeäer³elJee®eer ®eUJeU ueeotve Iesleueer. pesJne Deepetyeepet®eer HeefjefmLeleer PeHeeìîeeves yeouelenesleer lesJne ueeskeÀebceO³es jeä^Jeeo peeie=le keÀjC³ee®es Òe³elve kesÀues. F.me.1830 Heemetve `Heer De@C[ DeesefmìceefMeHe' kebÀHeveer meg© Peeueer. JeenletkeÀ DeeefCe oUCeJeUCeeb®³ee ceeO³eceeletve PeHeeìîeeves Òeieleer neslenesleer. l³ee®es He³ee&Jemeve F.me.1853 ceO³es cegbyeF& les þeCes jsuJes ceeiee&le Peeues. Fbiueb[ lesDeueskeÌPeeb[er³ee DeeefCe cegbyeF& les megSPe ojc³eeve®ee mecegêceeie& JeenlegkeÀermeeþer Keguee neslee. l³ee ojc³eeveìsefueûeeHeÀ®eer ueeF&ve ìekeÀC³eele Deeueer.

³ee megOeejCeebyejesyej®e Heef½ece leÊJeJesÊes pesjsceer yeWLece DeeefCe pee@ve mìgDeì& efceueves jepekeÀer³eDeeefCe DeeefLe&keÀ leÊJe%eeveeceO³esner ceesþîee ÒeceeCeeJej yeoue Ie[Jetve DeeCeuesuee efomelees. YeeT cenepeve³eeb®³ee meleke&À vepejsletve peiee®³ee HeeþerJej Ie[Ceejs ns yeoue megìues veenerle. Yeejleer³e DeLe&J³eJemLesJejl³eeb®ee lJejerle HeefjCeece nesCeej neslee. efye´ìerMeeb®eer Jemeenle efveleer efoJemeeieefCekeÀ IeÆ nesle peele nesleerDeeefCe osMe DeefOekeÀeefOekeÀ iejerye nesle peele neslee. Fbiueb[ceOeerue DeewÐeesefiekeÀ ¬eÀebleer DeeefCe JeenlegkeÀDeeefCe oUCeJeUCe #es$eeleerue cetueieeceer megOeejCee, ³eeb®ee Òel³e#e HeefjCeece Yeejlee®³ee DeLe&J³eJemLesJejnesle neslee. l³eebveer l³eeb®³ee meeHleeefnkeÀele Fbiueb[®³ee Þeercebleer®es DeeefCe Yeejlee®³ee iejeryeer®es keÀejCeefJe®eejues. F.me.1870 ceO³es oeoeYeeF& veewjespeerveer ceeb[uesu³ee `[sve LesDejer®es' (DeeefLe&keÀ Nnemeceeie®es leÊJe) YeeT cenepeve, YeemkeÀj leKe&[keÀj DeeefCe jeceeke=À<Ce efJeéeveeLe ns Deûeotle nesles. YeeTcenepeve ³eebveer F.me.1830-40 ojc³eeve®es efJeveekeÀejCe Ie[Jetve DeeCeuesues DeHeÀieeCe ³eg× Je l³eecegUsPeeuesuee DeeefLe&keÀ DeHeJ³e³e ³ee®ee TneHeesn kesÀuee. uee@[& Dee@keÀueb[ ne Yeejleer³e mebHeÊeer®³ee Nnemeeuee

46

keÀmee keÀejCeerYetle Deens ³eeJejner l³eebveer ÒekeÀeMe ìekeÀuee. ner SkeÀ DeMeer Ieìvee Deens p³eecegUsYeejleer³eeb®eer neueeKeer DeefOekeÀ®e Jee{ueer.

4.6.3 kebÀHeveer mejkeÀej®eer efJeéeemee&nlee Je YeeT cenepeve ³eeb®es efJe®eej :kebÀHeveer mejkeÀej®³ee cegbyeF&leerue keÀejYeejeefJe<e³eer YeeT cenepeve DeeefCe l³eeb®es menkeÀejer veeKeg<e

nesles. meeleeN³ee®es jepee í$eHeleer ÒeleeHeeEmen ³eeb®³ee meÊesJe©ve ngmekeÀeJetve ueeJeC³ee®³ee keÀeceele ieJeve&jmej je@yeì& ûe@C[ DeeefCe jsefme[bì ®eeume& DeesJnve ³eeb®es Jele&ve Del³eble OeeskeÀeoe³ekeÀ nesles. DeHeÀieeCe³eg×eveblej®³ee efoJeeUerveblej lej kebÀHeveer mejkeÀej®es veekeÀlexHeCee®es DeeefCe DekeÀe³e&#ece OeesjCe Deieoer®emHeä Peeues. F.me.1858 ®³ee jeCeer®³ee peenerjveec³ee®ee YeeTbJej keÀenerner ÒeYeeJe He[uee veener.l³eele efJeMes<e les keÀe³e? Demee mejU ÒeMve l³eebveer efJe®eejuee DeeefCe l³ee®eer leguevee F.me.1857 ®³eemJeeleb$³e³eg×ele DeeQOe®³ee yesieceves keÀe{uesu³ee peenerjveec³eeMeer kesÀueer.

4.6.4 YeeT cenepeve ³eeb®³ee Flej keÀe³ee&efJe<e³eer ceeefnleer :YeeTb®es cenÊJe HeÀkeÌle efye´ìerMe meÊesefJe©×®³ee Jew®eeefjkeÀ mebIe<ee&le veJnles lej DeveskeÀ Òel³e#e-

DeÒel³e#e meeceeefpekeÀ Oeeefce&keÀ megOeejCeebceO³esner l³eebveer Heg{ekeÀej Iesleuee neslee. F.me.1848 lesF.me.1852 ojc³eeve l³eebveer ueeskeÀnerleJeeoeR®eer MeleHe$es `ÒeYeekeÀj'ceO³es íeHeueer. l³eebveer yeeyeeHe¨epeervee p³eebveer ef¸e½eve Oecee¥lej kesÀues nesles `OegcekesÀlet' (efoveebkeÀ 18-8-1854) ceO³es mJele:®eeryeepet ceeb[C³ee®eer HejJeeveieer efoueer. l³eebveer l³eeb®³ee `%eeveoMe&ve' ³ee $ewceeefmekeÀele vesHeesefue³eve yeesveeHeeì&³ee®es Deelce®ejer$e íeHeues. Yeejleer³e He$ekeÀeje®es les SkeÀ Oee[me cnCeeJes ueeiesue. F.me.1863 ceO³es lesefveJe=Êe Peeues DeeefCe F.me.1890 ceO³es l³eeb®es efveOeve Peeues. l³eeb®es Je=ÊeHe$eeleerue keÀe³e& l³eeb®³eemJele:®³ee ueeskeÀebHeemetve yeje®e keÀeU DebOeejele®e jenerues.


1) YeemkeÀj leKe&[keÀjebveer kebÀHeveer®³ee meb®eeuekeÀ ceb[UeefJe<e³eer keÀe³e cnìues Deens?2) jeceke=À<Ce efJeMJeveeLe ³eebveer keÀesCeles DeeefLe&keÀ GHee³e meg®eefJeues?3) YeeT cenepeve ³eebveer JemeenJeeoeuee keÀMeeÒekeÀejs efJejesOe kesÀuee?

4.7 meceejesHe

Heeef½eceel³e efMe#eCee®³ee mebHekeÀe&le Deeu³eeves SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee HetJee&Oeele YeejleeleJew®eeefjkeÀ ¬eÀebleerme meg©Jeele Peeueer. peebYeskeÀj DeeOegefvekeÀ cejeþer®es ÒeJekeÌles nesles. l³eebveer DeveskeÀOeeefce&keÀ, meeceeefpekeÀ DeeefCe ceeCegmekeÀer®³ee ¢<ìerves ³eesi³e DeMee megOeejCeebJej Yej efouee. Heef½eceer%eevee®es efJe®eejeb®es les keÀ[Jes meceLe&keÀ nesles. HeCe l³ee®eyejesyej efye´ìerMe JemeenleJeeoe®ee l³eebveer keÀ[e[tveefJejesOe kesÀuee.

47

Jew®eeefjkeÀ efJejesOeeletve®e DeeefLe&keÀ efve³eespevee®eer ®eUJeU meg© Peeueer. leKe&[keÀjebveer efyeìerMeeb®eeMenepeesieHeCee®ee yegjKee HeÀe[tve ìekeÀuee DeeefCe kebÀHeveer mejkeÀej®es Kejs ©He l³eeb®³ee Deeþ uesKeeletveGIe[keÀerme DeeCeues. jeceke=À<Ce efJeéeveeLeebveer Fbiueb[®eer YejYejeì DeeefCe Yeejlee®es oeefjêîe ³eeJejÒekeÀeMe ìekeÀuee. YeeT cenepeve ³eebveer meceepepeeie=leermeeþer mJele:®³ee `ÒeYeekeÀj' ³ee ceeefmekeÀeleDeveskeÀ uesKe efueefnues.

4.8 ÒeMve

1. `yeeUMeeðeer peebYeskeÀjebvee DeeOegefvekeÀ cejeþer®es pevekeÀ cnìues peeles' ®e®ee& keÀje.2. `DeeefLe&keÀ je<ì^Jeeoe®eer ®eUJeU ner meb%ee mHeä keÀje DeeefCe cenejeäeleerue Jew®eeefjkeÀ

®eUJeUeryeÎue efJemleejeves efuene.3. YeemkeÀj Heeb[gjbie leKe&[keÀj ³eeb®es efye´ìerMe meÊesefJe©× cenÊJee®es keÀe³e& efuene DeeefCe DeeefLe&keÀ

je<ì^Jeeoe®³ee ®eUJeUerleerue l³eeb®es keÀe³e& mHeä keÀje.4. jeceke=À<Ce efJeéeveeLe DeeefCe YeeT cenepeve ³eeb®³ee keÀe³ee&Jej ÒekeÀeMe ìekeÀe.

48

5Oeeefce&keÀ Demeblees<e DeeefCe meeceeefpekeÀ efJejesOe

IeìkeÀ j®evee :

5.0 GefÎäîes5.1 ÒemleeJevee5.2 oeoesyee Heeb[gjbie leKe&[keÀj (F.me.1814-F.me.1882) Je Hejcenbme meYee5.3 ueeskeÀefnleJeeoer ieesHeeU njer osMecegKe (F.me.1823-F.me.1892)5.4 ÒeeLe&vee meceepee®es keÀe³e&5.5 meceejesHe5.6 ÒeMve

5.0 GefÎäîes

1) oeoesyee Heeb[gjbie DeeefCe `Hejcenbme meYee' ³eeb®es keÀe³e& mecepetve IesCes.2) ueeskeÀnerleJeeoeR®es efJe®eej DeY³eemeCes.3) ÒeeLe&vee meceepee®³ee keÀe³ee&®es efJeMues<eCe keÀjCes.

5.1 ÒemleeJevee

Heeef½eceel³e efMe#eCe efceMevejer ueeskeÀeb®ee Oece&Òemeej ³eecegUs Yeejleer³e megefMeef#ele le©Ce l³eeb®³eemJele:®³ee Oecee&®ee leìmLeHeCeeves efJe®eej keÀ© ueeieues. Heeef½eceel³eeÒeceeCes®e les mJele:®³ee Oecee&®eerHeeM®eel³e Oece&efJe®eejebyejesyej leguevee keÀ© ueeieues. yebieeueer ueeskeÀeÒeceeCes®e cenejeäeleerue megefMeef#eleueeskeÀ megodOee cetefle&Hetpee Je peeefleJeeo efJejesOeer GIe[HeCeeves ìerkeÀe keÀ© ueeieues. eEnoglJeeceO³esSkesÀMJejJeeo DeeefCe ceeveJeleeJeeoemebyebOeer megOeejCeeb®es Jeejs Jeent ueeieues.

megefMeef#ele le©Ce p³eebveer megOeejCeebmeeþer Heg{ekeÀej Iesleuee les mJele:uee megOeejkeÀ cnCetveI³ee³euee Lees[smes Ieeyejle nesles. keÀejCe megOeejkeÀe®ee DeLe& Demee Iesleuee peeF& keÀer, p³eeves Oece&-peeleer®eer GuuebIeves kesÀuesueer Deensle. oe© H³ee³euesuee Deens, ceìCe Keeuuesuee Deens DeeefCe Del³eblecegkeÌle, mJe®íboer peerJeve peiele Deens, Demee lees. oeoesyee Heeb[gjbbie DeeefCe l³ee®es menkeÀejer ³eebvee HeÀejkeÀeUpeerHetJe&keÀ iegHleHeCeeves keÀece keÀjCes Yeeie nesles. DeeOeer DeeHeCe oeoesyee Heeb[gjbie ³eeb®es keÀe³e& Heent.

49

5.2 oeoesyee Heeb[gjbie leKe&[keÀj (F.me.1814-1882)

oeoesyee Heeb[gjbie ns yeeUMeeðeer peebYeskeÀjeb®es DeefleMe³e peJeU®es nesles. keÀejCe les SkeÀ$e efMekeÀuesnesles Je yeeHet í$eW®³ee Iejerner SkeÀ$e jenerues nesles. yeeU MeeðeeRHes#ee les 36 Je<ex DeefOekeÀ peieues.®eeUerMeer®³ee DeeOeer®³ee DeeefCe SWMeer®³ee keÀeueKeb[eleu³ee oesvner megOeejkeÀebceOeerue les cenÊJee®ee ogJeenesles. jepee jece ceesnve je³e DeeefCe yeeïees meceepee®³ee keÀe³ee&ves les ÒeYeeefJele Peeues nesles. yeeU MeeðeerbÒeceeCes les cegUele efMe#eCe le%e nesles. l³eeb®³ee J³eekeÀjCeeJejerue HegmlekeÀeuee cenejeäêle J³eeHekeÀ Òeefme×erefceUeueer nesleer. DeeOeer les megjle ³esLeerue MeeUsle ÒeeO³eeHekeÀ nesles l³eeveblej les cegbyeF& Òeebleemeeþer keÀe³e&keÀ© ueeieues. cegbyeF& ÒeebleeceO³es l³eeb®eer Yesì o³eejece ceb®íejece ³eeb®³eeMeer Peeueer. les mJele: efMe#ekeÀ JemegOeejkeÀ nesles.

F.me.1844 ceO³es l³eebveer ceeveJeOece&meYes®eer mLeeHevee kesÀueer. l³eeb®³ee Oece&efJeJes®evee (1843)ceO³es ÒekeÀeefMele Peeuesu³ee HegmlekeÀele l³eebveer leÊJes Je efJe®eej ÒeCeeueer ÒeecegK³eeves `DemeesefmeSMeve Dee@HeÀoer jerueerpeve Dee@HeÀ ce@vekeÀebF&[' ³eeHeemetve Iesleueer nesleer. ner mebmLee peeieeflekeÀ HeeleUerJej J³eeHekeÀnesleer. ³ee veJeerve Oecee&ves `JemlegefveÿlesJej' Yej osC³eele Deeuee. F.me.1846 ceO³es oeoesyeebveer megjlemees[u³eeJej ner DemeesefmeSMeve HeÀej keÀeU efìketÀ MekeÀueer veener. veJeerve Oecee&®eer mLeeHevee keÀjCes nekeÀener oeoesyee Heeb[gjbieeb®ee cegK³e GÎsMe veJnlee. keÀejCe Oece& ne efJe<e³e®e cegUele Jeeoûemle Deens. HeCeOecee&®eer Jeeì®eeue peemleerle peemle JemlegefveÿleskeÀ[s Meeðeer³e ¢äerkeÀesveeletve JneJeer DeMeer l³eeb®eerDeHes#ee nesleer. peebYeskeÀjebveer DeeOeer®e Oecee&leerue cetKe& mecepetleer Je DebOeÞe×eb®es efvece&tueve keÀjC³ee®es Òe³elvemeg© kesÀues nesles. oeoesyeebveer SkeÀ HeeTue Heg{s ìekeÀues DeeefCe meeceeefpekeÀ efnlee®³ee ¢äerves cenÊJee®³eeDeMee efJe<e³eeJej peemle ue#e keWÀêerle keÀjeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer.

SkeÀ ieesä cee$e mHeä nesleer keÀer, Oeeefce&keÀ eEnot efjleerefjJeepeebJej ³ee megOeejCeeb®ee eEkeÀJeeceleeaHetpesJej eEkeÀJee meceepee®³ee j®evesJej l³ee®ee keÀenerner HeefjCeece nesCeej veJnlee. meJee¥meeþer SkeÀ®e osJener keÀuHevee®e cenejeäeleerue ueeskeÀeb®³ee mecepeC³eeHeefuekeÀ[erue nesleer. ³ee®es®e Òel³eblej Heg{s 1850ceO³es Hejbcenbme meYes®³ee mLeeHevesle Peeues.

oeoesyeeb®³ee Jemlegefveÿles®ee ÒeYeeJe Heeef½eceel³e efMeef#ele cegbyeF&leerue DeeefCe cenejeäêleerueMenjeleerue le©CeebJej Peeuee. ìeUkegÀìsHeCee keÀjCeeN³eeb®³ee efJejesOeeleerue l³eeb®eer celes DeeefCecenejeäêleerue megefMeef#ele le©Ceebveer DebOeÞe×eb®eer peeUerpeUceìs OegJetve keÀe{eJeerle ³eemeeþer l³eebveerDeeJeenve kesÀues. Hejcebnbme meYes®³ee mLeeHevesves Flejebmeeþer ceeie&oMe&ve kesÀues. Oece& ne Hejcenbme meYesmeeþercenÊJee®ee cegÎe veJnlee. HeCe Oecee&leerue DeMeeðeer³e, oebefYekeÀ efJe®eejeb®es G®®eeìve keÀ©ve l³eeefJe©×pevepeeie=leer keÀjCes ne neslee.

l³ee keÀeUele Demes DeveskeÀ megefMe#ele le©Ce nesles, p³eebvee eEnot Oecee&ceO³es megOeejCee nJ³ee nesl³eeJe meceepeeleerue ne oebefYekeÀHeCee otj JneJee Demes l³eebvee Jeeìs. Oece& DeeefCe meeceeefpekeÀ megOeejCee ³eeyeeyeleSskeÌ³e DemeCeeN³eeceO³es oeoesyeeb®es OeekeÀìs yebOet [e@. Deelceejece Heeb[tjbie leKe&[keÀj, jece yeeUke=À<Cepe³ekeÀj, ceesjesyee efJeveesyee, legkeÀejece leel³ee, yeeUgYeeT eEMe$es, meKeejece Meeðeer, ue#ceerMeeðeer neueJes,efYekeÀesyee ue#ceCe DeeefCe meKeejece ue#ceCe ®eJneCe nesles.

50

5.2.1 oeoesyee Heeb[tjbie Je Hejcenbme meYee :ceeCemeeceeCemeeceOeerue meceevelee Je ðeer Heg©<eeceOeerue meceevelee ner JejJej pejer ceev³e Demeueer

lejer Yeejleer³e meceepeeme leer ceev³e veJnleer. efye´ìerMe jepeJeì DeeefCe Heeef½eceel³e efMe#eCe He×leer nerJemlegefveÿlesJej DeeOeejerle nesleer. p³eele ceeveJeleeJeeo neslee. cenejeäêceO³es SkeÀesefCemeeJes MelekeÀ nsOeeefce&keÀ Je meeceeefpekeÀ megOeejCeeb®es SkeÀ veJes HeJe& IesTve Deeues. Hejcenbme meYee, ÒeeLe&veemeYee, Dee³e&meYeeDeeefCe efLeDee@meesefHeÀkeÀue (Theosophical) meesmee³eìer ³ee meJee¥®eer mLeeHevee ³ee®e keÀeUele Peeueer.

F.me.1836 ceO³es, Dee®ee³e& yeeUMeeðeer peebYeskeÀjebveer Heefnues Deebiue-cejeþer meeHleenerkeÀ `yee@cyesoHe&Ce' meg© kesÀues. l³ee®ee cetU GÎsMe DeeOegefvekeÀ Meeðeer³e ¢äerkeÀesve Jee®ekeÀeceO³es Jee{eJee Demee neslee.l³eeb®³ee ceveele jepee jece ceesnve je@³e ³eeb®es `mecee®eej oHe&Ce' nesles. cenejeäelener leMee®e ÒekeÀej®³eemegOeejCee JneJ³eele DeMeer l³eeb®eer DeHes#ee nesleer. ieefCelee®es SequHeÀvmìve keÀe@uespeceOeerue veeceJebleÒeeO³eeHekeÀ Je meceepemegOeejkeÀ ³ee veel³eeves l³eebveer ns oeKeJetve efoues keÀer, kesÀJe{îee DeuHe keÀeueeJeOeerle®eefye´ìerMeeb®³ee jepeJeìerle yebieeueer ueeskeÀebveer l³eeb®³ee ®egkeÀer®³ee mecepegleer ìeketÀve osTve, Òeieleer®³eeceeiee&ves Jeeì®eeue kesÀueer Deens. yebieeueer ueeskeÀebmeejKes DeeHeCener GÐeceMeerue JneJes Demes l³eebvee Jeeìs.l³eebveer DebOeÞe×e, ®egkeÀer®³ee mecepegleer, oebefYekeÀHeCee®ee l³eeie keÀ©ve DeeOegefvekeÀles®³ee efoMesves l³eeb®eerJeeì®eeue ®eeuet keÀjeJeer. F.me.1830He³e¥le l³eeb®ee De®eevekeÀ osneble nesF&He³e¥le peebYeskeÀjebveer Hesve DeeefCeHesHej IesTve cenejeäeleerue pevelesuee %eeveer keÀjeJe³ee®es keÀece ®eeuet®e þsJeues DeeefCe ³ee®eer l³eebveecegbyeF&ceO³es HeÀueÞegleer efceUeueer.

meceepeekeÀ[tve keÀceeue DeJensuevee Je eflejmkeÀej nesTve meg×e peebYeskeÀjebveer meceepepeeie=leer®eskeÀece DeKeb[ meg© þsJeues. eEnot meceepeeuee ®egkeÀer®³ee Oeeefce&keÀ peeleer³e ©{eRHeemetve cegkeÌle keÀjC³eemeeþerl³eebveer DeKeb[ efueKeeCe kesÀues. meeceeefpekeÀ efnleemeeþer mJele:uee Jeentve Iesleuesueer Depetve SkeÀ J³ekeÌleercnCepes oeoesyee Heeb[gjbie leKe&[keÀj. les DeeOeer SequHeÀvmìveceO³es efJeÐeeLeea nesles. ceie les efleLes efMe#ekeÀcnCetve keÀece keÀ© ueeieues. mebmke=Àle®es efJeK³eele DeY³eemekeÀ DeeefCe ef¸e½eve efMe#eCe He×leer DeeefCeleÊJe%eeve ³eeb®ee l³eebveer peJeUtve DeY³eeme kesÀuee. l³eeb®³ee DeLekeÀ efMe#eCe Je Jee®evee Heg{s l³eebvee nsÒekeÀ<ee&ves peeCeJeues keÀer eEnog Oecee&leerue peeleer J³eJemLee ner mebHetCe& meceepee®³ee efnlee®eer veener. l³eebveerl³eeb®³ee efJeÐeeL³ee¥®³ee ceoleerves F.me.1850 ceO³es Hejcenbme ceb[Ue®eer mLeeHevee keÀ©ve peeleerJ³eJemLee Pegiee©ve osC³ee®es DeLekeÀ Òe³elve kesÀues. jsJnjbì yeeyee HeëpeeR®³ee celes, Hejcenbme ceb[U JeemeYee peeleerJ³eJemLee Pegiee©ve osC³ee yejesyej®e efJeOeJee efJeJeen, cetleea Hetpee veekeÀejCes, Flej Oece& peeleerHebLeebvee mebÒeoe³eebvee mecepetve IesCes DeeefCe meceepeele SkeÀlee Je yebOeglee veeboC³eemeeþer Òe³elve keÀjCes DeeoerGHe¬eÀce keÀjerle. pejer oeoesyee Heeb[gjbie ³eeb®es DeeÐe meom³e Demeues lejer l³eeb®eer mJele: keÀOeerner efceìeRieeEkeÀJee ®e®exuee npej jenerues veenerle. lejermeg×e ce@meueesme cnCeleele, `òeoesyeeb®ee Glmeen mHeMe&pev³eneslee. DeMeeves megefMeef#ele ueeskeÀebceO³es SkeÀlee meceevelee Je yebOegles®eer YeeJevee Iej keÀ© ueeieueer.''

iegHleHeCes keÀece keÀ©ve meYee DeeefCe ceb[Ueb®³ee yebo oejeceeies ®e®ee&me$e nesle jeefnueer. l³eelemeceepeeleerue ìekeÀeT ®eeueerjerleer keÀMee Pegiee©ve ÐeeJeele, p³eele peeleerYeso, efJeOeJee efJeJeen,cetleeaHetpee ³eeefJe<e³eer ®e®ee& nesle Demes. ®e®ee&me$ee®eer meg©Jeele Je Deble cejeþerleerue ÒeeLe&vee Je MueeskeÀebveernesF&. peer ÒeecegK³eeves oeoesyee Heeb[gjbieebveer j®eueer nesleer. Smed. [er. peeJe[skeÀj efuenerleele,``meg©Jeeleer®³ee keÀeUeleerue meceepemegOeejkeÀebvee jepekeÀer³e ¬eÀebleerkeÀejkeÀebÒeceeCes iegHlelesle jentve keÀecekeÀjCes iejpes®es nesles. keÀejCe meceepeeleerue oebefYekeÀ Je keÀþesj Oece&ieg© eEkeÀJee vesl³eebkeÀ[tve yener<ke=ÀlenesC³ee®eer efYeleer nesleer.'' ner ieesä veceto keÀjCes iejpes®es Deens keÀer ceb[Uele cegeqmuece Je ef¸e½eve oesvner

51

Oecee&®es ueeskeÀ nesles Je ceb[Ue®eer J³eeHleer cegbyeF&yeensjner nesleer. keÀener meceepeefJeIeelekeÀ ueeskeÀ cegÎece®e,ceb[Ueuee yeoveece keÀjC³eemeeþer ceb[Uele Iegmeues nesles.

SketÀCe HeefjefmLeleerle, Hejcenbme meYee, kesÀJeU ®e®ee&me$e Ie[Jetve DeeCeC³eeHeefuekeÀ[s peemle keÀenerkeÀ© MekeÀues veener. ef¸emleerve [e@yeerve (Christine Dobbin) efuenerleele keÀer, ³ee meYesves DeMeeueeskeÀebvee DeeÞe³e efouee p³eebvee Heeef½eceel³e efMe#eCe DeeefCe Yeejlee®eer meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleer ³eelepeceerve Deemceevee®ee HeÀjkeÀ Dee{Uuee. F.me.1860 He³e¥le meYes®eer meom³e mebK³ee cegbyeF& Je Flej$eefceUtve 500 He³e¥le Heesn®eueer. HegC³eelener DeeefCe Denceoveiej ³esLes l³ee®³ee MeeKee GIe[u³ee. HegC³ee®eerMeeKee ner peemle Hegjesieeceer Je veeefmlekeÀ nesleer. Hejbleg HeVeeme DeeefCe meeþ®³ee ojc³eeve pesJne l³ee®³eekeÀeceefiejer ÒekeÀeMeele Deeu³ee lesJne l³ee®³ee vesl³eebvee Ye³ebkeÀj peveeEveosuee leeW[ ÐeeJes ueeieues Jel³eeb®³eeJej DeveskeÀ eEveoepevekeÀ uesKe efueefnC³eele Deeues. ³ee®ee HeefjCeece cnCetve meYes®es DeveskeÀ meom³emeYesHeemetve otj jent ueeieues. Del³eble efveefYe&[ vesle=ÊJe vemeu³ee keÀejCeeves ueJekeÀj®e meYee keÀesmeUueer JeefJeKegjueer. l³eeveblej cegbyeF&®³ee meceepemegOeejkeÀebveer eEnot He×leer Je jerleerefjJeepeebJej mejmekeÀì efìkeÀekeÀjC³ee®es ìeUues Je l³eeSsJepeer meceepeefJeIeelekeÀ DeMee SKeeÐee ©{erJej ue#e keWÀêerle keÀjeJe³ee®esþjefJeues. efJeOeJee-efJeJeeneJej peemle ue#e keWÀêerle keÀjC³ee®es þjefJeues.

Hejcenbme meYee veeceMes<e Peeu³eeveblej DeelceHeefj#eCee®ee keÀeueeJeOeer meg© Peeuee. DeveskeÀmeceepemegOeejkeÀ ÒeecegK³eeves ueeskeÀnerleJeeoeR®³ee mebIeeceOeerue mel³eMeesOekeÀ Je mel³ee®ee HeeþHegjeJeekeÀjCeejs, ef¸e½eve Oecee&keÀ[s PegketÀ ueeieues. ¿ee Òe¬eÀer³esle, les meceepee®³ee cegK³e OeejsHeemetve otj iesues.yeekeÀer®es ueeskeÀ, Heeef½eceel³e Meeðeer³e ¢äerkeÀesve DeeefCe eEnot meceepeele keÀener megJeCe&ceO³e meeOelee ³esleeskeÀe? ³ee®es keÀeUpeerHetJe&keÀ Heefj#eCe keÀ© ueeieues.ogmeN³ee efHe{erleerue megefMeef#ele HeoJeerOej ³eeb®ee l³eeb®³eeJele&gUeHeefuekeÀ[sner pevemebHeke&À neslee. ``³ee MeesOekeÀe³ee&®eer HeÀueÞegleer F.me.1867 ceO³es, ÒeeLe&veemeceepe Je ÒeeLe&vee ®e®ee&me$eele Peeueer'' Demes ve. j.HeÀeìkeÀ cnCeleele.


1) oeoesyee Heeb[gjbie leKe&[keÀjeb®es keÀe³e& efuene.2) Hejcenbme meYes®es keÀe³e& Lees[keÌ³eele efuene.

5.3 ueeskeÀefnleJeeoer ieesHeeU njer osMecegKe (F.me.1823-1892)

yeeU Meeðeer peebYeskeÀjebveer mJeleb$eles®e yeerpe cegbyeF& ³esLes Hesjues nesles DeeefCe l³ee®ee ÒeYeeJe nUtnUtefMe#eCe#es$eele Flej$e efometve ³esT ueeieuee. ogmejer SkeÀ J³ekeÌleer p³eeves efMe#eCee®³ee meeceL³ee¥Jej Þe×eþsJeueer. DebOeÞe×e Je De%eevee®es OegkesÀ otj keÀjC³eemeeþer Òe³elve kesÀues l³eeb®es veeJe nesles ieesHeeU njer

52

osMecegKe. l³eebvee meJe&peCe ueeskeÀnerleJeeoer cnCele. `ueeskeÀnerleJeeoer' cnCepes ueeskeÀe®³ee efnleemeeþerDeûesmej DemeCeeje.

peebYeskeÀjebveer l³eeb®es efJe®eej ceeb[C³eemeeþer Je=ÊeHe$ee®ee JeeHej kesÀuee. l³eemeeþer l³eebveermeeHleenerkeÀ Je ceeefmekeÀ meg© kesÀues. osMecegKeebvee megowJeeves YeeT cenepeveeb®³ee `ÒeYeekeÀj' ceO³esmeeceeefpekeÀ peeie=leer keÀjC³eemeeþer JeeJe efceUeuee. lemes®e, Depetve oesve Je=ÊeHe$es `FbotÒekeÀeMe' Je`Je=ÊeJewYeJe' ³eebceO³es l³eebveer efueneJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. efueKeeCee®eer l³eebvee osCeieer nesleer. l³eeb®³eeJeeoefJeJeeoeleerue meb³egeqkeÌlekeÀHeCeeHes#ee, ueeskeÀeb®³ee YeeJevesuee l³eebveer p³ee DeeJesMeeves DeeJeenve kesÀues neslesles peemle ÒeYeeJeer nesles. Flej meceepe megOeejkeÀebÒeceeCes®e l³eebveer les®e efJe<e³e neleeUues. De%eeve DeeefCeDebOeÞe×sJej l³eebveer DeeIeele kesÀuee. yeeïeCeeb®³ee efJeef®e$e, DeMeeðeer³e JeeieCegkeÀerefJe©× l³eebveer efJe[byevekesÀues. ¬etÀj He×leer®ee l³eebveer DeJnsj kesÀuee. cenejeäeleerue ®eeueerjerleer, HejbHeje ³eele keÀenerner leL³evemeu³ee®es l³eebveer efve#etve meebefieleues. G®®e peeleerleerue ueeskeÀeb®eer l³eebveer kesÀuesueer ìerkeÀe ³eecegUs les³egjesefHe³eve ueeskeÀebceO³es efÒe³e þjues. Hejbleg l³eeb®³ee leer#Ce yeg×erle cee$e otjotäerHeCee Je ³eesi³e-Dee³eesi³ee®eer peeCe De®etkeÀ nesleer. l³eebveer FbeqiueMe jep³ekeÀl³ee¥Jejner ìerkesÀ®eer Pees[ GþJeueer Je l³eeb®³eejep³ekeÀejYeejelener l³eebvee ogäÒeJe=Êeer Dee{Uueer. Fbûepeebveer DeeefCe efceMeveN³eebveer pes cegkeÌle efJe®eejeb®esDeeefCe mJeleb$³e J³eeqkeÌlecelJee®es oej GIe[ues nesles, les l³eeb®³ee efJe®eejMekeÌleer®eer ÒesjCee nesles.

Yeejlee®³ee Feflenemee®es, ³egjesHeeleerue DeveskeÀ osMeeb®³ee FeflenemeeHes#ee DeveskeÀ Hewuet He[leele.efye´ìerMe jep³ekeÀl³ee¥veer l³eeb®³ee Òepesuee DeefOekeÀ ceeskeÀUsHeCeeves JeeieCetkeÀ efoueer peer lesjeJ³ee MelekeÀeleefye´ìerMe ³esF&He³e¥le cegeqmuece jep³ekeÀlex osT MekeÀues veener. cegeqmueceebHes#ee keÀceer pee®ekeÀ DeMee efye´ìerMejepeJeìercegUs p³eele mJeeleb$³e Je Jemlegefve<þlesJej peemle Yej osC³eele Deeuee neslee l³eecegUs meceepeeleerueDeveskeÀ Jeiee&®es l³eebveer Ëo³e eEpekeÀues. ieJnve&j ceebTìmìgDeì&veer cejeþer ueeskeÀebvee Heeef½eceel³e efMe#eCe JeJ³eeqkeÌlemJeeleb$³ee®es yeeUkeÀ[t HeÀej Kegyeerves Heepeues. l³eeb®³ee menevegYegleerHetJe&keÀ ¢äerkeÀesveecegUs DeveskeÀÒeYeeJeer efJejesOekeÀner efve<ÒeYe þjues.

53.1 DeuHeHeefj®e³e :ieesHeeU®es Je[erue HesMeJ³eeb®³ee keÀeUele Fveeceoej nesles. HesMeJ³eeb®³ee HejeYeJeeveblej mejoej njer

osMecegKe ³eebvee MesJeì®³ee HesMeJ³eebveer HegC³ee®es ÒeefleefveOeer cnCetve efve³egkeÌle kesÀues. `F&veece' ner HeoJeer Meeyetlejenerueer. Hejbleg les efpeJeble Demes He³e¥le®e. F.me.1823 ceO³es ieesHeeU®ee pevce Peeuee DeeefCe HegC³eeleDel³eble HejbHejeiele He×leerves l³eebvee Jee{efJeC³eele Deeues. l³eeb®³ee DeeF&Je[erueebvee veJeerve keÀe³e&He×leerDeJeuebyeCes Yeeie nesles. Je³ee®³ee meeleJ³ee Je<eea F.me.1830 ceO³es ieesHeeU®es ueive Peeues. l³ee®es Je[erueF.me.1836ceO³es cejCe HeeJeues DeeefCe DeeOeer®³ee JeeìeIeeìervegmeej ieesHeeUvee F&veece ner HeoJeerJebMeHejbHejeiele efceUeueer veener. Hejbleg mejkeÀejves keÀener ceeveOeve l³eebvee Je l³eeb®³ee DeeF&uee osT kesÀues.les ieesHeeU mJele: kegÀìgbyeemeeþer GlHeVe keÀceJesHe³e¥le. F.me.1841 les 1844 He³e¥le ieesHeeU HegCesmejkeÀejer FbeqiueMe MeeUsle efMekeÀues Je veblej mejkeÀejer veeskeÀjerle ©pet Peeues. l³eebveer keÀe³eos Je cenmetueKeel³eele, DeveskeÀ efþkeÀeCeer keÀeces kesÀueer. HegCes, JeeF&, cegbyeF&, veeefMekeÀ, Denceoeyeeo DeeefCe cegbyeF&ÒeebleeceOeerue DeveskeÀ efþkeÀeCes l³eebveer veeefMekeÀ Je Denceoveiej ³esLes ueIet v³ee³eeue³ee®es v³ee³eeOeerMe cnCetvekeÀece kesÀues. efveJe=Êeer veblej F.me.1880 ceO³es cegbyeF&®³ee mebmeoer³e Heefj<eos®es les meom³e yeveues.Dee³eg<³ee®eer MesJeì®eer Je<ex l³eebveer HegC³eele keÀe{ueer Je F.me.1892 ceO³es l³eeb®es efveOeve Peeues.

53

l³eeb®³ee Dee³eg<³ee®ee JejJej®ee OeeJelee Dee{eJee Iesleuee lejer l³eeb®³ee DeäHewuet J³eeqkeÌleceÊJee®esoMe&ve nesles. ueeskeÀnerleJeeoer®³ee mejkeÀejer veeskeÀjerle ÒeJesMe IesC³eeHeemetve les F.me.1880 ceO³esefveJe=ÊeerHe³e¥le l³eeb®³ee Dee³eg<³eeleerue DeveskeÀ Hewuetb®ee DeeefCe DevegYeJeeb®ee Dee{eJee ³eslees. peebYeskeÀj JeleKe&[keÀj ns HesMeeves DeeefCe ceveeves efMe#ekeÀ nesles lej osMecegKe ns veeskeÀjMene nesles. F.me.1877 ceO³esl³eebvee `peefmìme Dee@HeÀ Heerme' Je cegbyeF& efJeÐeeHeerþe®es `HesÀuees' cnCetve mevceeefvele keÀjC³eele Deeues nesles.lemes®e keÀe³eosceb[Ue®es les meom³e nesles.

ueeskeÀnerleJeeoer Del³eble ceeskeÀÈ³ee cevee®es nesles. efye´ìerMeebveer l³eeb®³ee kegÀìgbyee®eer Fveece ner HeoJeerkeÀe{tve Iesleueer cnCetve l³eebvee l³ee®ee MeeskeÀ veJnlee. Kejslej l³eeb®³ee ¢äerves efye´ìerMeeb®es jep³e nsYeejleemeeþer Jejoeve nesles. efyeìerMeeb®³ee mJeeleb$³eJeeoer cegkeÌle efJe®eejeb®ee Je meeceeefpekeÀ Òeieleer®eel³eeb®³ee ceveeJej Keesue HejerCeece Peeuee. pesjsceer yeWLece®³ee GHe³egkeÌleleeJeeoer leÊJe%eevee®ee l³eeb®³eeJejHeÀej ÒeYeeJe neslee. meceepee®³ee megOeejCesle l³eebvee HeÀej jme neslee. l³eebveer uesKeCeer®³ee DeeOeejs,meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ $egìer otj keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. 19 J³ee MelekeÀe®³ee HetJee&Oee&le, l³eebveermeeceeefpekeÀ ÒeMveebJej DeveskeÀ HegmlekesÀ efueefnueer. l³eeb®eer MeleHe$es veeJee®es uesKe F.me.1848 lesF.me.1850 ®³ee ojc³eeve `ÒeYeekeÀj' ³ee meeHleeefnkeÀele Òeefme× Peeueer DeeefCe F.me.1860 ceO³esueeskeÀnerleJeeoerke=Àle efveyebOe mebûenele mebkeÀefuele keÀjC³eele Deeues. F.me.1866 ceO³es ne mebûenHegmlekeÀe®³ee mJe©Heele ÒekeÀeefMele Peeuee. lemes®e l³eebveer mJeeO³ee³e DeLeJee Dee³e&efJeÐee®³ee keÀce&, efJe®eejDeeefCe Heefj#eCe ns HegmlekeÀ F.me.1880 ceO³es ÒekeÀeefMele kesÀues. ¿ee HegmlekeÀeÜejs l³eebveer l³eeb®esHejbHejeiele efMe#eCemebyebOeer efJe®eej ceeb[ues.

5.3.2 ueeskeÀefnleJeeoeR®eer MeleHe$es :Sve. Deej. Fveeceoejeb®³ee celes F.me.1848 les F.me.1850 ®³ee ojc³eeve `ÒeYeekeÀj'ceO³es

efuenueer iesuesueer MeleHe$es, (SketÀCe 108 uesKe) Heg{erue Yeeieele efJeYeeieueer peeT MekeÀleele.

De) ÒemleeJevee - SkeÀ uesKeye) efMe#eCe (keÀce&) - lesJeerme uesKekeÀ) yeeïeCes - HebOeje uesKe[) Oece& - Deeþ uesKeF) meeceeefpekeÀ ÒeMve - Heb®eJeerme uesKeHeÀ) jepekeÀejCe - HebOeje uesKeve) mLeeefvekeÀ DeefOekeÀejer - meleje uesKeF) DeLe&Meeðe - ®eej uesKe

mJeeO³ee³ee®ee GneHeesn keÀjlee Demes efomeles keÀer yengleskeÀ meJe& ÒeMve Oeeefce&keÀ Demetve l³eele keÀenerleÊJe%eeveeMeer meeceeefpekeÀ DeeefCe efveleerceÊesMeer mebyebefOele nesles DeeefCe 31 HewkeÀer HeÀkeÌle oesve®e ÒeMvejepekeÀer³e ÒeMveebMeer mebyebefOele nesles. Jejerue meJe& uesKeeb®ee HeeþHegjeJee keÀjlee ueeskeÀnerleJeeoeRves meJe¥keÀ<eÒeMveeb®eer neleeUCeer kesÀu³ee®es efomeles. l³eeb®es Hegjesieeceer efJe®eejeb®es oMe&ve l³eeb®³ee ÒeYeekeÀj ceOeerueueIeguesKeebceOetve efometve ³esles. SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee GlejeOee&le l³eeb®³ee meeceeefpekeÀ efJe<e³eeJejeruecegkeÌle efJe®eejebvee cenÊJe ÒeeHle Peeues. l³eeb®³ee uesKeebceO³es meeceeefpekeÀ ¢<ÒeJe=ÊeerJej DeeIeele kesÀuee nesleeOecee&®³ee veeJeeKeeueer ceeCetmekeÀeruee keÀeUercee HeÀemeCeejs ke=Àl³e keÀmes Ie[le Deens. ³ee®es ³eLeebie ef®e$eCel³eebveer kesÀues Je l³eeJej GHee³ener meg®eefJeues. SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee GlejeOee&le DeeHeCe l³eeb®es

54

meeceeefpekeÀ, jepekeÀer³e DeeefCe DeeefLe&keÀ efJe®eejebcegUs cenejeäele keÀe³e yeoue Ie[ues les HeenCeejDeenesle.

5.3.3 ueeskeÀefnleJeeoer Je yeeïeCeeb®eer ke=À<Ceke=Àl³es :ueeskeÀnerleJeeoeRveer yeeïeCeeb®eer ke=À<Ceke=Àl³es ®eJneìîeeJej DeeCeueer. cejeþerYee<esletve l³eeb®³eeJej

IeeCeeIeeleer nuuee kesÀuee pees HetJeea keÀesCeerner kesÀuee veJnlee. l³eeb®³ee 104 uesKeeceO³es l³eebveer mHeäcnìues Deens keÀer ye´eïeCeeb®eer efveÿgj Je=Êeer ner KeeìerkeÀeueener ueepeJesue DeMeer Deens. DeveskeÀ uenevecegueer, eqðe³eebvee vejkeÀ ³eelevee YeesieeJ³ee ueeiele Deensle DeeefCe pej keÀesCeer l³eebvee Jee®eJee³e®ee Òe³elvekesÀuee lej l³eeme je#eme (Devil) Demes mebyeesOeC³eele ³esles. peieele kegÀþsner FlekeÀer efMekeÀuesueer ceeCemesHeCe Deceevet<e (Inhume) Dee{UCeej veenerle.

l³eebveer meebefieleues keÀer ¿eele keÀesCeleener Oece&, lelJe, efme×eble eEkeÀJee efJe®eej veener pes FlekesÀJe<ee&vegJe<e& ³eb$eJele HejbHejeb®es Heeueve keÀjerle Deeues Deensle. DeMee ©{eR®eer meerceejs<ee kegÀþs Deens ns l³eebveemecepee³euee nJeer nesleer. npeejes eqðe³ee pesJne DeMee ¬egÀj ©{er-efjJeepeebcegUs yeUer peele nesl³ee, lesJne nsyeeïeCe l³eeletve Deemetjer Deevebo efceUJele nesles. ueeskeÀnerleJeeoeR®es Ëo³e efHeUJeìtve iesues pesJne l³eebveerDemene³³e eqðe³ee DeeefCe yener<ke=Àle ueeskeÀeb®es ÒeMve Heenerues. l³eebveer yeeïeCeebefJe©× Del³eble keÀ[JesHeCeevesHebOeje uesKe efueefnues. yeeïeCeebefJe©× keÀesj[s ceeju³eecegUs, l³eeb®³eeJej mJekeÀer³eeb®ee jes<e nesCesmJeeYeeefJekeÀ nesles keÀejCe les mJele: peeleerves yeeïeCe nesles. ueeskeÀnerleJeeoer®³ee MeleHe$eebvee efJe<CegMeeðeeref®eHeUtCekeÀjebveer l³eeb®³ee efveyebOeceeuee ¿ee uesKeeletve F.me.1884 veblej Òel³etlej osC³eeme meg©JeelekesÀueer. efJe<CegMeeðeer pes cejeþer®es iee{s DeY³eemekeÀ nesles l³eebveer ueeskeÀnerleJeeÐeebvee efve©Êej kesÀues DeeefCeueeskeÀnerleJeeÐeeb®³ee mJeeleb$³eJeeoeuee Òel³egÊej cnCetve ®eesKe uesKe efueefnues. Hejbleg leesHe³e¥leueeskeÀnerleJeeoer efveJe=Êe Peeues nesles.

5.3.4 ueeskeÀefnleJeeoeR®es DeO³e³eveefJe<e³ekeÀ efJe®eej :peebYeskeÀjebÒeceeCes l³eebveer HejbHejeiele ngMeej ueeskeÀeb®es JeeYee[s keÀe{ues. p³eebveer kesÀJeU

DeeUMeerHeCeele JesU IeeueeefJeuee. Hegpeejer ns kesÀJeU efYekeÀejer Deensle, DeMee Oecee&®³ee veeJeeKeeueer HewmeeGkeÀUCeeN³ee ueeskeÀebvee DeeÞe³e osCeejs Deensle DeeefCe DeMee cetKe& mecepegleeRvee KeleHeeCeer IeeueCeejsnerDeensle DeMeer ìerkeÀe l³eebveer kesÀueer.

ueeskeÀnerleJeeoer DebOeÞe×syeÎue efuenerleele, ``keÀener ueeskeÀ cnCeleele, He=LJeer keÀceUemeejKeerDeens. lej ogmejs cnCeleele keÀer ³eJeve (ûeerkeÀ) ns DeeOeerHeemetve®e He=LJeerleueeJej jenleele HeCe l³eebveemJele:®ee osMe vemeu³eeves les SkeÀe yesìeJej jenleele. He=LJeer®es MesJeì®es ìeskeÀ efnceeue³eeMespeejer DeensDeeefCe He=LJeerYeesJeleer meele yesìs Deensle DeeefCe ogOe DeeefCe Ieer®es mecegê Deensle.'' l³eebveer meebefieleues keÀer,``DeeHeues HetJe&pe Del³eble cetKe& nesles DeeefCe Demeu³ee DeMeeðeer³e, efveye&gOo JekeÌleJ³eecegUs ceveg<³e DeeefCeÒeeCeer ³eele keÀener HeÀjkeÀ®e jenle veener.''

``DeMee HeefjefmLeleerle, Demeu³ee keÀÆj Oecee&efYeceeveer HeÀepeerue ueeskeÀebvee pej yeensj keÀe{e³e®esDemesue lej FbeqiueMe ueeskeÀebÒeceeCes ³eebvee KeN³ee %eevee®es Oe[s efoues Heenerpesle. pesJne meJe& ueeskeÀSkeÀceleeves þjJeleerue Je DeMee Deceeveg<e ®eeueerefjleer Oeg[keÀeJeleerue, lesJne®e KeN³ee DeLee&ves efJekeÀemeMekeÌ³e Deens.'' ueeskeÀnerleJeeoeRveer meowJe Jemlegefve<þlesJej Yej efouee. l³eebveer oeKeJetve efoues keÀer ©{erDeeefCe Meeðe ³eebceO³es Jeeo efvecee&Ce Peeu³eeme, jerleerjerJeepe, ©{eruee DeeOeer ÒeeOeev³e efoues Heenerpes Demes

55

DeeHeues HetJe&pe cnCeleele. HeCe ueeskeÀnerleJeeoeR®³ee celes DeMee ÒekeÀej®es Jeeo ns meodmeodefJeJeskeÀyegodOeerpeeie=le þsTve Meeðeer³e ¢äerkeÀesveeletve ns Jeeo efceìefJeues Heenerpesle.

5.3.5 ueeskeÀefnleJeeoer Je meeceeefpekeÀ ÒeMve :J³ekeÌleermJeeleb$³eeJej l³eeb®ee efJeéeeme neslee. l³eecegUs®e DemHe=M³elee l³eebvee ceev³e veJnleer.

yeeïeCeebveer cenejebvee meowJe veer®e uesKeuesues l³eebvee menve nesle veJnles. les cnCeleele, veer®e peeleerleerueueeskeÀeb®³ee kesÀJeU meeJeueervesner p³eeb®ee Oece& Ye´ä neslees DeMeebvee ³egjesefHe³eveebyejesyej meueieer keÀjleeveekeÀener®e Jeeìle veener. Kejslej, ³egjesefHe³eveebHes#ee cenej®e l³eeb®³ee DeefOekeÀ peJeU Demeues Heenerpesle. lesefuenerleele, ``osJeemeeþer meJe& ueskeÀjs meejKeer®e Deensle DeeefCe DeMee ÒekeÀej®ee YesoYeeJe lJejerleefceìefJeuee Heenerpes.'' l³eebveer meowJe ðeer-Heg©<e meceeveles®ee HegjmkeÀej kesÀuee. efJeOeJeeb®ee HegveefJe&JeenDeeefCe eqðe³eebvee efMe#eCee®ee DeefOekeÀej eEnot Oecee&leerue meJe& peeleer Oecee&leerue ueeskeÀebvee meceeve JeeieCetkeÀ,efMe#eCe DeeefCe J³eJemee³ee®³ee yeeyeleerle meceeve DeefOekeÀej yeeïeCeeb®eer Oeeefce&keÀ DeeefCe leeeqÊJekeÀ #es$eebleeruecekeÌlesoejer l³eebvee keÀceer keÀje³e®eer nesleer. Oeeefce&keÀ ¢äîee efveef<eodOe ieesäer ceO³es yeouesu³ee HeefjefmLeleerleLees[e HeÀej HesÀjHeÀej keÀjC³ee®eer efJevebleer l³eebveer kesÀueer DeeefCe meeceeefpekeÀ veerleer leÊJes yeoueleevee kesÀJeUJemlegefveÿ Je Meeðeer³e DeeOeejeJej®e yeoueueer iesueer Heeefnpesle Demes l³eebvee Jeeìles.

5.3.6 ueeskeÀefnleJeeoeR®es DeLe&keÀejCeeJejerue efJe®eej :ueeskeÀnerleJeeoeRvee cenejeäeleerue DeveskeÀ Yeeieele keÀece keÀjleevee, DeveskeÀeefJeOe DevegYeJe Deeues

nesles, cegK³ele: Denceoeyeeo ³esLes pees cegbyeF& Òeeblee®ee Yeeie Deens. l³eeb®³ee leeeqÊJekeÀ efJeJeskeÀ yeg×erueemeceepeeleerue efJemebiele, DeMeeðeer³e DeeefCe efJeef®e$e ®eeueerefjleer KeìkeÀu³ee. eEnot Oecee&leerue ®egkeÀer®³eemeeceeefpekeÀ efmLeleerJej Yee<³e keÀjleevee®e keÀjeb®³ee yeeyeleerle mLeeefvekeÀ DeeefCe FbeqiueMe DeefOekeÀeN³eebveerpees Dev³ee³e ®eeueefJeuee neslee l³eeueener l³eebveer Jee®ee HeÀes[ueer. oe©Jejerue keÀjecegUs mejkeÀejuee ceesþîeeÒeceeCeeJej GlHeVe efceUle nesles DeeefCe cnCetve®e oe© efHeC³eeme Depetve®e HeeþeRyee osC³eele Deeuee.pesCeskeÀ©ve DeefOekeÀ keÀj ueeotve, GlHeVe Jee{sue DeeefCe cnCetve®e mJele:®es efKemes YejC³eemeeþermejkeÀejves pes OeesjCe DeJeuebyeues nesles l³eeb®ee efOekeÌkeÀej kesÀuee. l³eeb®³ee celes, mejkeÀejves peveles®³eeDeejesi³ee®ee efJe®eej ve keÀjlee oe©me DeefOekeÀ Òeeslmeenve efoues lej keÀeueeblejeves iejeryeer DeefOekeÀ Jee{sueJe l³ee®ee HeefjCeece mejkeÀej®³ee eflepeesjerJej nesF&ue.

F.me.1894 ceO³es l³eebveer iegpejele®ee Fefleneme efueneruee l³eele l³eebveer `jep³eleguee'ner DepetveSkeÀ Deveg¬eÀceefCekeÀe Ieeleueer. l³eele l³eebveer mLeeefvekeÀ Je HejkeÀer³e jep³eJ³eJemLesleerue HeÀe³eos-vegkeÀmeeveerJej ÒekeÀeMe ìekeÀuee. l³eeb®³ee celes, efye´ìerMeeb®³ee jepeJeìerle keÀj, DeuebkeÀejer keÀj DeeefCeFlej keÀj ns HetJeea®³ee mejkeÀej®³ee leguevesle DeefOekeÀ nesles. l³eele l³eebveer F&mì Fb[er³ee kebÀHeveerves j³elesueemegKe osC³ee®³ee yeeyeleerle keÀenerner keÀeceefiejer ve kesÀu³ee®es cnìues Deens. l³eeHes#ee ³ee mejkeÀejvescejeþîeebveer peveles®³ee efnleemeeþer pes mebkeÀuHe jeyeefJeues nesles les jeyeefJeues Demeles lej yejs Peeues Demeles.l³ee®eÒeceeCes mLeeefvekeÀ DeeefCe ³egjesefHe³eve ³eeb®³eeceO³es pees JesieJesieÈ³ee yeeyeleerle YesoYeeJe Je G®eveer®eHeCee®eeuelees l³ee®ee l³eebveer efOekeÌkeÀej kesÀuee. l³eeb®³ee mejkeÀejer veeskeÀjer®³ee efveefceÊeeves cenejeäer³eveueeskeÀeb®³ee efJe©× kesÀuee peeCeeje YesoYeeJe Je DeeefLe&keÀ Dev³ee³e l³eebvee mHeä efometve Deeuee.

5.3.7 ueeskeÀefnleJeeoeR®es mJeosMeer DeeefCe yeefn<keÀej ³eeyeeyele®eer celes :HeeO³es DeeefCe efìkesÀkeÀj ns ueeskeÀnerleJeeoeRvee mJeosMeer®es DeûeÒecegKe mecepee³e®es. l³eebveer

yeefn<keÀeje®eer ®eUJeU veblej®³ee keÀeUele meg© kesÀueer. cenejeäeleerue ueeskeÀeb®eer iejeryeer DeeefCe

56

yesjespeieejer®es keÀejCe leHeemelee, l³eeceeies Fbiueb[Je©ve Deeuesuee ceeue Yeejleer³e yeepeejHesþ Deesleu³eeves,¿eemeJe& mecem³ee efvecee&Ce Peeu³ee Deensle Demes l³eeb®es cele nesles. DeeHeueer ceeCemes l³eeb®³ee Jemlet IesleelekeÀejCe l³ee mJemle Demeleele. HeCe l³eecegUs DeeHeu³ee J³eeHeejerJeiee&uee jemle veHeÀener nesle veener. l³eecegUsHejkeÀer³e JemletbJej yeefn<keÀej ìeketÀve mJeosMeer Jemlet pejer l³ee keÀceer Òeleer®³ee Demeu³ee lejer efJekeÀleIesleu³ee Heenerpesle. keÀeHetme GlHeeokeÀebveerner HejkeÀer³eebvee keÀeHetme ve efJekeÀlee Yeejleer³e keÀeHe[GÐeesieOebÐeemeeþer®e efouee Heeefnpes. l³eebveer HejkeÀer³eeb®³ee le³eej JemletbJej yener<keÀej Je mJeosMeer®eeHegjmkeÀej ne mebosMe efouee. ueeskeÀnerleJeeoeRveer, mejkeÀejer veeskeÀjerle Demeleeveemeg×e, Del³eble cegeqMkeÀue#eCeer mejkeÀejefJe©× pees GodOeìHeCee oeKeefJeuee, l³ee Oew³ee&uee lees[ veener. Hejbleg l³eeb®es keÀe³e& Je¢äerkeÀesve Lees[smes veJeefMekeÌ³eemeejKes nesles.

5.3.8 ueeskeÀnerleJeeoer Je jepekeÀer³e Ie[ecees[er :ueeskeÀnerleJeeoeR®es efye´ìerMe jepekeÀejCe, v³ee³eJ³eJemLee Je mJeeleb$³eJeeoeJejerue Òesce meJe&%eele

nesles. l³eeb®³ee Je=ÊeHe$ekeÀejerles®³ee meg©Jeeleer®³ee keÀeUele l³eebveer mJekeÀer³eebvee, Fbûepeer ueeskeÀebkeÀ[tve,l³eeb®eer mesJee keÀ©ve DeveskeÀ ieesäer efMekeÀC³eeme GÐegkeÌle kesÀues. l³eeb®eer mejkeÀejer veeskeÀjer Je ye{leer³eecegUs mejkeÀej®³ee jepekeÀer³e [eJeHes®eebyeeyele Je Jew®eejerkeÀ meeceL³ee&yeeyele l³eeb®es cele DevegkegÀue nesles.F.me.1856 les F.me.1861®³ee ojc³eeve Fveece keÀefceMeve®³ee og³³ece mlejeJej keÀece kesÀues. l³eeJesUerl³eeb®eer ceeveefmekeÀ efmLeleer efJe®eefuele Peeueer. keÀejCe DeveskeÀ Fveeceoejebvee l³eeb®³ee nkeÌkeÀe®³ee peefceveerieceJeeJ³ee ueeieu³ee. l³eecegUs l³eeb®es mJele:®es ueeskeÀ, yeeïeCe DeeefCe Flej G®®ekegÀueerve ueeskeÀebveer, l³eebveemejkeÀej®es iees[Jes iee³euesues l³eebvee KeHele vemele. l³ee®³ee JemlegefveÿHeCeeJejerue efJeéeemeecegUs l³eebveerDeveskeÀ DeeOegefvekeÀ yeoueeb®ee HegjmkeÀej kesÀuee. l³eebveer l³eeb®³ee uesKe ¬eÀ. 25 ceO³es DeMeer DeeMee J³ekeÌlekesÀueer keÀer, Yeejleer³e iejerye Je Þeerceble ueeskeÀebveer jeCeer eqJnkeÌìesjer³eeuee SkeÀ efJevebleer Depe& keÀjeJee keÀer,Yeejleer³e Je Fbûepeer ³eeb®³eeceOeerue Demeceevelee otj keÀjeJeer. lemes®e mebmeosle oesvner He#ee®es ÒeefleefveOeerDemeeJesle. Fbûepeebmeeþer lees efveCee&³ekeÀ #eCe neslee. keÀejCe Yeejleer³e ueeskeÀ Deelee Fbiueb[ceOeerue mebmeoer³ejep³eHe×leer®eer ceeieCeer keÀ© ueeieues nesles. pej Fbûepeebveer DeeflejskeÀerHeCee kesÀuee Demelee lej Yeejleer³eueeskeÀ meg×e DecesefjkeÀvme®³ee HeeJeueebJej HeeTue þsJetve efveCe&³e IesCeej ns efomele nesles.

pesJne l³eebveer J³ekeÌleermJeeleb$³ee®eer ceeieCeer kesÀueer lesJne ÖeWÀ®e jep³e¬eÀebleer®eener Fefleneme l³eeb®³eeceveele neslee. l³eebveer Heg{s Demes cnìues keÀer, De%eeveer ueeskeÀeb®³ee osMeele, ueeskeÀebvee mejkeÀej cnCepescee³eyeeHe Jeeìles. ³eeGueì megOeeefjle osMeele mejkeÀej ns peveles®es efce$e Demeles. lej DeefleMe³e ÒeieleosMeele mejkeÀej peveles®es veeskeÀj Demeles.

5.3.9 ueeskeÀefnleJeeoeR®ee leeeqÊJekeÀ ¢efäkeÀesve :ueeskeÀefnleJeeoeR®ee leeeqÊJekeÀ ¢äerkeÀesve ne ÒeeLe&vee meceepee®³ee leÊJeeJej DeeOeeefjle neslee.

l³eeb®³ee celes ceveg<³ee®ee Deelcee Je HetCe&leÊJe ³eele HeÀjkeÀ Deens. ceveg<³ee®ee Deelcee ne keÀefveÿ mJe©Hee®eeDeens. lemes®e ceeCemee®eer yeg×er FlekeÀer meceLe& Deens keÀer lees HejceséejeHe³e¥le Heesn®et MekeÀlees.

jepekeÀer³e leÊJe%eeve l³eebveer pesjsceer yeWLece, Je pes.Sme. efceue keÀ[tve efceUefJeues. mJeeO³ee³ee®eeleeeqlJekeÀ TneHeesn keÀjleevee l³eebvee mejkeÀej®es GHe³eesieJeeoer leÊJe meeHe[ues. lemes®e peveles®es DeeefCel³ee®³ee nkeÌkeÀe®es mebj#eCe keÀjCes ns mejkeÀej®es keÀle&J³e Deens Demesner les cnCeeues.

57

ueeskeÀnerleJeeoeR®ee jme HeÀkeÌle SkeÀe #es$eeHegjlee ce³ee&oerle veJnlee. DeeOeer®e veceto kesÀu³eeÒeceeCesl³eeb®eer yeg×er ner DeveskeÀ efJe<e³eele Heejbiele nesleer. ceeCemeeb®³ee peerJeveeleerue DeveskeÀ Je=Êeer-ÒeJe=Êeerb®ee l³eebveeDeY³eeme neslee. FbûepeebyeÎue Òesce ³ee®ee DeLe& iegueeceer veJnlee lej melejeJ³ee MelekeÀeleerue DecesjerkeÀveJemeenleerves p³ee He×leerves mJeeleb$³e efceUJetve mJejep³e mLeeHeve kesÀues nesles les mJeHve l³eeb®³eener ceveelenesles. l³eeb®ee Jemlegefve<þlesJejerue efJeéeeme ne SkeÀe þjeefJekeÀ ce³ee&osHe³e¥le neslee. l³eeb®ee Hegjeleve JesoûebLeebJej efJeéeeme neslee. Hejbleg veblej®³ee keÀeUele JesoebceO³es Jew®eeefjkeÀ Ye´äe®eej kesÀuee iesuee ³ee®eerl³eebvee ®eer[ nesleer. l³ee JesU®³ee efJeodJeeveebkeÀ[tve l³eebveer efye´ìerMeebyejesyej keÀener ÒeceeCeele veceles Iesleues.l³eeb®³ee celes efye´ìerMe mejkeÀej ns SkeÀ owJeer Jejoeve Deens. DeMee ÒekeÀej®³ee efJe®eejebcegUs l³eebveermJele:®³ee®e Jemlegefve<þlesMeer le[pees[ kesÀueer. les ¬eÀebleerkeÀejer veJnles. lemes®e meceepeeleerue¢äefJe®eejeb®³ee DeeefCe JeeF&ì ®eeueerefjleeR®³ee efJe©× SkeÀoce ìeskeÀe®eer YetefcekeÀe IesCesner l³eebvee MekeÌ³eveJnles. meceepeeleerue oebefYekeÀHeCeeyeeyele Kej[HeÆer keÀe{u³eeves l³eeb®³eeJej meeceeefpekeÀ yeefn<keÀejìekeÀuee. HeCe MesJeìer l³ee®es l³eebveer Òee³eef½ele kesÀues. DeMee Je DeveskeÀ keÀcekegÀJele JeeieC³eecegUsmeceepeeleerue l³eeb®es mLeeve [UceUerle Peeues Je HeÀej keÀceer ueeskeÀebHegjlee l³eeb®ee ÒeYeeJe ce³ee&oerlejeefnuee.

peebYeskeÀj, leKe&[keÀj Je osMecegKe ns ef$eketÀì DeefleMe³e yeg×erceeve Hejbleg meceepee®³ee efJe©×peeTve SKeeos keÀe³e& efveYeea[HeCes keÀjC³ee®es l³eeb®es eflelekesÀmes meeceL³e& veJnles. peebYeskeÀj keÀce&þHeCeeueeÞeerHele ÒekeÀjCeele MejCe iesues. leKe&[keÀjebveer Hejcenbme efceMeve Del³eble iegHleHeCes meg© kesÀueer.osMecegKeeb®eer meodmeodefJeJeskeÀyeg×er l³eebvee meceepee®³ee yebOeveeHeefuekeÀ[s peeC³eeme KegCeeJele nesleer HeCel³eebvee les Oee[me MesJeìHe³e¥le peceues veener. SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀeleerue ns veeceJeble efJe®eejJeble,peveceevemeele efJe®eejeb®eer ueeì cnCeeJ³ee eflelekeÌ³ee ÒeceeCeele Gb®eeJet MekeÀues veenerle. l³eeb®ee ÒeYeeJeHeÀkeÌle Hee½eel³e efMeef#ele Jeiee&Hegjlee®e ce³ee&oerle jeneruee.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :

1) ueeskeÀefnleJeeoeR®³ee MeleHe$eeJej ÒekeÀeMe ìekeÀe.2) yeeïeCeebb®eer ke=À<Ceke=Àl³es ³eeJej ueeskeÀefnleJeeoeRveer keÀMeer ìerkeÀe kesÀueer?

5.4 ÒeeLe&vee meceepee®es keÀe³e&

jepee jece ceesnve je@³eveer DeeefCe l³eeb®³ee yeeïees meceepeeves Yeejleele meeceeefpekeÀ yeoueemeeþerHeÀej ceesþs DeeIee[er®es keÀece kesÀues. yeeïees meceepee®es cenÊJee®es keÀece cnCepes De%eeveer pevelesueeDebOeÞe×s®³ee keÀ®eeìîeeletve yeensj keÀe{tve l³eebvee KeN³ee %eevee®ee ÒekeÀeMe oeKeefJeCes. Oecee&®³eeveeJeeKeeueer, meleer Je DemHe=M³eleemeejK³ee nerve ®eeueerjerleeR®es Heeef½eceel³eebkeÀ[tve JeeYee[s keÀe{C³eeleDeeues. keÀce& DeeefCe DeveskeÀ osJeleeb®³ee ieeWOeUecegUs efnot ceeCetme HetCe&HeCes ieeWOeUtve iesuee neslee. ye´eïees

58

meceepee®³ee Deveg³ee³eebvee meeceeefpekeÀ megOeejCee nJeer nesleer. l³eebveer peeleer-J³eJemLesefJe©× ÒeKej ìerkeÀekesÀueer, eqðe³eeb®³ee meceepeeleerue mLeeveeefJe<e³eer l³eebvee DeefOekeÀ eE®elee nesleer. l³eecegUs meleer®es efvecet&uevePeeues®e Heeefnpes ³eeefJe<e³eer l³eeb®es þece cele nesles. l³eecegUs IeìveelcekeÀ yeoue Ie[Jetve eEno meceepeelekeÀener yeoue DeeCeeJesle ³eeyeeyele l³eebvee DeeMee nesleer.

Hejbleg F.me.1833 ceO³es jepeejececeesnve je@³e ³eeb®³ee efveOeveeveblej yeeïees meceepee®es oesve YeeieHe[ues. meYesleerue Je³eeves ueneve Demeuesues meom³e kesÀMeJe®ebêemesve ³eeb®³ee DeO³e#elesKeeueer Flej meom³epeceues. SJe{s®e veJns lej meceepe megOeejCes®ee ue{e DeefOekeÀ ÒeKej keÀ©ve Oeeefce&keÀ oebefYekeÀlesJejme[slees[HeCeeves keÀesj[s Dees{ues. Heeef½eceel³e Je ef¸emleer efJe®eejebveer ÒeYeeefJele Peeuesues kesÀMeJe®ebê mesve³eebveer peeleerJ³eJemLesJej nuuee ®e{efJeuee. meceepeeleerue DeveskeÀ ¢<ÒeJe=Êeer l³eeletve®e efvecee&Ce Peeu³eeDeensle Demee l³eebvee efJeéeeme neslee. eEnot meceepeemeeþer, kegÀìgbyeemeeþer SketÀCe meceepemJeemL³eemeeþer ¿eemegOeejCee iejpes®³ee Deensle DeeefCe Heg{erue veweflekeÀ Je Oeeefce&keÀ Òeieleermeeþerner megOeejCeeb®eer iejpe Deens.³eemeeþer l³eebveer Denesje$e Òe³elve kesÀues. kesÀMeJe®ebêeveeb yebieeue®³ee peveleskeÀ[tve KetHe Òesce efceUeues. Hejblegl³eeb®³ee Hegjesieeceer DeeOegefvekeÀ efJe®eejebcegUs les meceepee®es DeeIee[er®es vesles osJeWêveeLe ìeieesj ³eeb®³eeHeemetveogjeJeues. lemes®e l³eeb®ee efceMeveN³eebmeejKee Glmeen DeeefCe meceepemegOeejCesmeeþer l³eebveer HetCe&HeCeevesJeentve Iesleues nesles. l³eeb®es kesÀJeU yebieeueceOeerue efMeef#ele Jeiee&keÀ[tve®e veJns lej cegbyeF& Je ceêemeÒeebleeceO³esner keÀewlegkeÀ Peeues. nUtnUt ye´eïeesmeceepee®eer HeeUscegUs yebieeue®³ee yeensj peeTve Jee{t ueeieueer.HeCe l³eeuee KeleHeeCeer cee$e HeÀkeÌle cenejeä^ele®e efceUeues.

kesÀMeJe®ebê mesve cegbyeF&ceO³es F.me.1864 ceO³es Deeues HeCe les peveles®es cnCeeJes lemes ue#e JesOetveIesT MekeÀues veenerle. ef¸eefmleve [e@yeerveves (Christine Dobbin) cnìu³eeÒeceeCes F.me.1867ceOeerue l³eeb®³ee ogmeN³ee Yesìerveblej®e l³eebvee GlmHegÀle& Òeeflemeeo efceUeuee. HetJeea®³ee Hejcenbme meYes®esmeom³e Deej. peer. Yeeb[ejkeÀj, kesÀMeJe®ebê mesve ³eeb®³ee meeceeefpekeÀ-Oeeefce&keÀ efJe®eejeves YeejeJetve iesuesnesles.kesÀMeJe®ebê mesve ³eeb®³ee YesìerHetJeea cegbyeF&leerue meceepemegOeejkeÀebvee Oeeefce&keÀ yeoueebefMeJee³e meeceeefpekeÀyeoue DeMekeÌ³e Jeeìs. l³eeb®³ee Yesìerveblej l³eeb®³ee efJe®eejeb®ee ÒeYeeJe l³eeb®³eeJej He[uee. lemes®e cesjerkeÀejHeWìj ³ee FbeqiueMe meceepemegOeejkeÀ p³eebveer l³ee®e ojc³eeve cegbyeF&uee Yesì efoueer l³eebveerner Jew®eejerkeÀcebLeve kesÀues. HeefjCeeceer F.me.1867 ceI³es ÒeeLe&vee meceepee®eer mLeeHevee Peeueer.

ce@L³et ues[uex (Lederle) DeeefCe pescme ce@meueespe ³eebveer veceto kesÀu³ee ÒeceeCes ÒeeLe&veemeceepee®³ee mLeeHevesceeies kesÀMeJe®ebê mesve vemetve [e@. Deelceejece Heeb[gjbie, oeoesyee Heeb[tjbiee®es YeeT Jecesjer keÀejHeWìj ³eeb®ee cenÊJee®ee Yeeie Deens. ce@meueespe cnCeleele, pejeR kesÀMeJe®ebê mesve ³eebveer jepee jececeesnve je@³e ³eeb®³ee efJe®eejebletve Je yeeïeesmeceepee®³ee mene³³eeves Heef½ece Yeejleele YejHetj veeJe keÀceeefJeues.Hejbleg l³eeb®es keÀe³e& ns Oecee¥leje®³ee Yeerleerves DeefJeéeemeeves®e Heeefnues pee³e®es.

efJe®eejJebleebceO³es SkeÀ SkesÀMJejJeeo DeefOekeÀ ueeskeÀefÒe³e Peeuee neslee. eEnot Oecee&leerue oebefYekeÀlesJejDeeIeele Je ef¸e½eve Oecee&leerue peer efveleerleÊJes meebefieleueer nesleer l³eeJej efJeéeeme Demes SketÀCe ef®e$e neslesDeeefCe ns meJe& yeeïees meceepeeefMeJee³e MekeÌ³e veener Demes l³eebvee Jeeìs. HeCe Demes keÀjCes cnCepeseEnotOecee&Heemetve HejeJe=Êe nesCes, yener<ke=Àle nesCes, Me$etlJe efvecee&Ce keÀjCes DeeefCe ÒeebleeceOeerue pevelesJejkeÀenerner ÒeYeeJe vemeCes Demes nesles. ues[uex efuenerleele, ``Kejslej [[email protected] Heeb[gjbieebveer peerSkesÀMJejJeeoer mebIeìvee meg© kesÀueer nesleer, efleuee®e ÒeeLe&vee meceepe cnCetve veeJe He[ues. ¿ee Oeeefce&keÀefJe®eejeb®³ee [e@keÌìjebvee DeeefCe l³eeb®³ee menkeÀeN³eebvee DeMee ÒekeÀej®ee Oece& nJee neslee pees l³eeb®eer

59

yeewef×keÀ Je DeeefLe&keÀ YetkeÀ YeeieJet MekesÀue. lejerner l³eemeeþer l³eebvee eEnot Oecee&Heemetve HejeJe=Êe Jne³e®esveJnles.''

5.4.1 ÒeeLe&vee meceepee®eer efMekeÀJeCe :ÒeeLe&vee meceepee®eer leÊJes yeeïees meceepeeÒeceeCes®e nesleer. leer SkeÀ DeeefmlekeÀ ®eUJeU nesleer.

Heeef½eceel³e efMe#eCe Je Hegjeleve JewoerkeÀ meenerl³e Je leÊJe%eeve ³eeb®ee lees HeefjHeekeÀ neslee. l³eebveerHejceséejeme DeeHeuee efHelee Je Òel³eskeÀ J³ekeÌleerme DeeHeuee yebOet ceeveues. lemes®e SkeÀe HejceséejeHes#ee peemleosJeeb®eer GHeemevee, Jeso, cetleeaHetpee Je yeefueoeve ³eemener efJejesOe kesÀuee. lemes®e SkeÀ®e Oece&ûebLe JepeeleerJ³eJemLes®es efvece&tueve ³eeJejner Yej efouee. Hejbleg meYes®³ee meom³eebveer meowJe mJele:uee HegjesieeceerefJe®eejeb®es eEnot®e ceeveues. Goe. Òeesìsmìbì ÒeceeCes eEnot Oecee&leerue ìekeÀeT ®eeueerefjleer yeouetve, veJeerveMeg× mJe©Hee®ee Oece& mLeeHeve keÀjeJee Demes l³eebvee Jeeìs.

meceepeeme DeveskeÀ meeceeefpekeÀ megOeejCee DeHesef#ele nesl³ee Goe. yeeueefJeJeen ÒeefleyebOe, efJeOeJeeHegve&efJeJeen,eqðe³eeb®³ee efMe#eCeemeeþer Heg{ekeÀej DeeefCe peeleer J³eJemLes®es HegCe& G®®eeìve. HejblegmeceepeeceOeerue vesles ceb[UeRveer Oeeefce&keÀ cegÎs G®euetve Oejues. keÀejCe meeceeefpekeÀ cegÐeebHes#ee Oeeefce&keÀ yeouel³eebvee DeefOekeÀ cenÊJee®es Jeeìues. l³eeletve®e meeceeefpekeÀ efJekeÀeme DeeHemetkeÀ®e MekeÌ³e Deens Demes l³eebveeJeeìs. ÒeeLe&veemeceepee®³ee Oeeefce&keÀ efJeOeerceO³es jefJeJeej®eer mesJee, jefJeJeej MeeUe, le©Ce DeeefmlekeÀ mebIeDeeefCe Heesmìue efceMeve p³eeÜejs les Oeeefce&keÀ meenerl³e Heesmìeves HeeþefJeCes. ³ee keÀe³ee&®ee DebleYee&Je neslee.`megyeesOe Heef$ekeÀe' l³eebb®es cegKeHe$e nesles. Jeeef<e&keÀ DeeefmlekeÀ Heefj<eo ojJe<eea Iesleues peeF&. p³eeÜejs yeeïeesJe ÒeeLe&vee meceepee®es keÀe³e&keÀlex SkeÀ$e ³esle.

5.4.2 ceneosJe ieeseEJeo jeve[s (F.me.1842-1901) DeeefCe je.iees. Yeeb[ejkeÀj(F.me.1837-1925)

ceneosJe ieeseEJeo jeve[s Je jeceke=À<Ce ieesHeeU Yeeb[ejkeÀj ns ÒeeLe&vee meceepee®es DeeoMe&DeeOeejmlebYe nesles. l³eebveer meceepee®eer leeeqÊJekeÀ yewþkeÀ Je Oeeefce&keÀ Þe×emLeeves J³eJeefmLele ceeb[ueernesleer. jeve[W®³ee 'Atheist's Confession of God' ³ee efveyebOeele meceepeeuee Oece&Meem$eeHeefuekeÀ[ues %eeve l³eebveer osT kesÀues. l³eebveer Yeeb[ejkeÀjeb®³ee yejesyejerves legkeÀejece cenejepeeb®³ee YekeÌleer%eevee®³ee DeeOeejs meceepee®³ee leÊJe%eevee®eer ceeb[Ceer kesÀueer.

l³ee®e keÀeUele l³eebveer meceepeeleerue DeleerGlmeener meceepemegOeejkeÀebvee keÀþesj HeCe ceeefce&keÀGHeosMe kesÀuee. l³eeb®³ee celes, Yeejleer³e meceepeeuee meJee¥efieCe meJe&keÀ<e yeoueeb®eer Deel³ebeflekeÀ iejpeDeens. kesÀJeU SkeÀe®e ÒekeÀej®³ee efJekeÀemee®eer iejpe veener, kesÀJeU YeeJeves®³ee Deenejer peeTve ¬eÀebleernesle vemeles lej leUeieeUeHeemetve meJe& ueeskeÀeb®ee meeceeefpekeÀ, Oeeeefce&keÀ, meebmke=ÀeflekeÀ, jepekeÀer³eefJekeÀeme keÀmee nesF&ue ns HeenCes peemle pe©jer®es Deens. l³eebvee keÀUtve ®egkeÀues nesles keÀer, Deeleemeceepeele yeoue ne DeHeefjne³e& Deens. Hejbleg l³eebvee yeoue cnCepes veJeerve keÀenerlejer MeesOetve keÀe{CesDemes veJns lej DeeHeu³ee mece=× Òee®eerve Feflenemee®eer HegvejeJe=Êeer keÀjCes Demes DeHesef#ele nesles. jeve[s®³eeceles, megOeejkeÀebveer meceepeeHeemetve otj peeTve, G®®e mLeeveer peeTve yemeCes veJns lej mJele:®³eeKeepeieer peerJeveeyeeyele le[pees[ keÀ©ve meceepee®³ee meJee¥efieCe efJekeÀemeemeeþer Òe³elve keÀjCes.

ÒeeLe&vee meceepeeceO³es pejer Fbûepeer efMeef#ele G®®epeeleer³e J³ekeÌleer Demeu³eelejer l³eebveer l³eeb®eer®e®ee&me$es ner vesnceer cejeþerle®e þsJeueer peele, Fbûepeer eEkeÀJee mebmke=ÀleceO³es veJns ns cenÊJee®es Deens.

60

[e@efyeve cnCeleele :``.... cejeþer Yeeef<ekeÀ JekeÌles ns mJeeYeeefJekeÀefjl³ee meble legkeÀejeceeb®³ee DeYebieekeÀ[s PegkeÀues

keÀejCe l³eele J³ekeÌle kesÀuesueer J³eeqkeÌleceOeerue YekeÌleer, ÒeeLe&vee meceepeele efometve ³esle nesleer.'' jeve[sl³eeveblej mHeä keÀjleele keÀer, YekeÌleer ceeiee&leerue mebleebJej®eer Þe×e ns oeKeJetve osles keÀer ÒeeLe&vee meceepener kesÀJeU Fbûepeer, efMeef#ele, Menjer Yeeieeleueer ®eUJeU veener³es lej osMee®³ee YetlekeÀeUeMeer efle®es ¢{veeles Deens DeeefCe keÀesCel³eener þjeJeerkeÀ Oece& Jee peeefleMeer keÀesCeleener mebyebOe veener.

Sve. peer. ®eboeJejkeÀj ³ee ÒeeLe&vee meceepee®³ee DeO³e#eebveer SkeÀ SkesÀMJejJeeoeJej Yej efoueeDeeefCe J³ekeÌleerJ³ekeÌleerleerue yebOet Òesce Je ceeveJeleeJeeoer leÊJeeb®ee HegjmkeÀej ³eebme DeeOegefvekeÀ Òeieefle®eerieg©efkeÀuueer ceeveueer. F.me.1909 ceO³es les efuenerleele,

``p³eebveer ¿ee ÒeeLe&veemeceepee®eer mLeeHevee kesÀueer, l³eebvee peeCeJeues keÀer peesHe³e¥le DeeHeCeceeCemeeceeCemeeleerue SskeÌ³eYeeJevee Jee{Jele veener leesHe³e¥le DeeHeCe meejs SkeÀe®e Hejceséeje®eer ueskeÀjsDeensle. ¿ee veel³eeves yeebOeJe Deenesle ner YeeJevee Je=eq×biele nesCeej veener. Yeejle ne Flej osMeeb®³eeceeveeves keÀceer Òeiele, efJeYeeieuesuee, ogYebieuesuee, mJele:®ee keÀejYeej mJele: keÀjC³eeme DemeceLe& DeeefCeYeejleer³e cee$e peieeleerue meJe&Þesÿ JebMee®es ueeskeÀ, DeMeer efJemebieleer HeneJe³eeme efceUles.''

5.4.3 ÒeeLe&vee meceepee®ee Nneme :DeveskeÀ oMekesÀ, ÒeeLe&vee meceepee®ee efJekeÀeme nesle jeneruee. DeveskeÀ eEnot Je efyeiej eEnot ÒeeLe&vee

meceepeekeÀ[s DeekeÀef<e&le Peeues. F.me.1868 ceO³es cegbyeF&®ee HesHej èEnot megOeejkeÀ' (HinduReformer) ³eebveer cnìues keÀer ÒeeLe&vee meceepee®ee Oece& ne JeweféekeÀ Oece& nesC³ee FlekeÀe®e meceLe&neslee.

DeMee DeefleMe³eeskeÌleerHetCe& DeeMe³eeJ³eefleefjkeÌle ÒeeLe&vee meceepe ne FbeqiueMe efMeef#ele yeéïeCeeb®ee®eÒeeble jeneruee. [e@. Deelceejece Heeb[gjbie mees[ues lej meceepee®es Flej meom³e SkeÀlej ef®elHeeJeve eEkeÀJeemeejmJele yeeïeCe nesles. l³eeb®³ee megyeesOe Heef$ekesÀceOetve yeecnCeeb®ee Jej®e<cee efometve ³esF&ue. l³eele Demesefuenues nesles keÀer, Yeejleeleerue Jew®eeefjkeÀ Heg{ejuesueer peele ner yeecnCeeb®eer nes³e. jepekeÀer³e o=äîee l³eeb®esÒeeefOekeÌ³e keÀceer Peeues. Hejbleg meeceeefpekeÀ Je yeewef×keÀ HeeleUerJej les Flej pevelesHes#ee Þesÿ®e Deensle.Je=ÊeHe$eeves meceepe megOeejkeÀebvee yeéïeCeslej ueeskeÀeb®³ee Flej YeeweflekeÀ iejpeebJej (efMe#eCeeKesjerpe) ue#eosC³eeme meebefieleues.

l³eecegUs ÒeeLe&vee meceepe keÀOeer®e ceesþîee ÒeceeCeele Òeefme× nesT MekeÀuee veener. F.me.1872He³e¥le l³eele 68 meom³e Je 150-200 menevegYetefle osCeeN³ee HewkeÀer nesles. Hejbleg Òel³e#e keÀe³e&JeenerkeÀener efJeMes<e veJnleer. Deej. peer. Yeeb[ejkeÀjebvee ns MesJeìer ceev³e keÀjeJes ueeieues keÀer, mene Je<ee¥®³eekeÀeUele meYesves keÀenerner meeO³e kesÀuesues veener. jeve[s, Yeeb[ejkeÀj Je Flej vesl³eebveer meceepeeuee GÎsMetvepeer efJevebleer kesÀueer nesleer, l³ee®ee keÀenerner GHe³eesie Peeuee veener. meceepeeceO³es SkeÀesHee veeboeJee,efJe®eejeb®eer osJeeCe-IesJeeCe JneJeer, ³ee GÎsMeeves DeveskeÀ Òe³elve keÀjC³eele Deeues lejerner Fbûepeer efMeef#eleueeskeÀebvee Heef½ece Yeejleeleerue ueeskeÀebHeemetve ogjeJee®e Jeeìuee. Sce.Sce. kegbÀìs 1869 ceO³es cnCeleelecejeþer meceepe leerve Yeeieele efJeYeeieuee iesuee. Fbûepeer-efMeef#ele Je Meeðeer p³eeb®es Hegjeleve mebmke=ÀleefJeÐesJej Þe×e nesleer DeeefCe DeefMeef#ele iejerye pevelee, Je ðeer³ee DeeefCe Heg©<e. meceepeeleerue ¿ee leervemlejebJejerue leCeeJe Jee{le iesuee. SkeÀesefCemeMes meeþ®³ee oMekeÀe®³ee MesJeìer MesJeìer meceepemegOeejCes®ee

61

ne Jeeo DeefOekeÀ®e iebYeerj Je peneue yeveuee. ÒeecegK³eeves efJeOeJee HegveefJe&JeeneJe©ve DeveskeÀ G®®ekegÀueerve,ÒeefleYeeJeble yeeïeCe Je cejeþe mejoejebvee meceepeele yeoue vekeÀes neslee. lemes®e meeOes ye´eïeCe Je cejeþemeceepeeleerue ueeskeÀ HegpeeN³eeb®es®e SskeÀle. Fbûepeer efMeef#ele ueeskeÀebveer ns HeìJetve osC³ee®ee Òe³elve kesÀuee keÀer,efJeOeJee efJeJeen ne keÀener meeceeefpekeÀ yeoue vemetve Keje DeLe& Deens.

5.4.4 ÒeeLe&vee meceepee®es cenÊJe :SketÀCe efJe®eej keÀjlee ÒeeLe&vee meceepe cnCeeJeer leMeer megOeejCee keÀ© MekeÀuee veener. kesÀJeU

megefMeef#ele G®®ekegÀueerve ueeskeÀeb®eer mebcesueves ³ee J³eefleefjkeÌle keÀener meeO³e Peeues veener. lejerner Sce.peer.jeve[s Je Deej. peer. Yeeb[ejkeÀjeb®³ee keÀeUele meceepe KetHe ÒeYeeJeer neslee. l³eeb®³ee meom³eebcegUsmeceepeeceO³es veJe peeie=leer Peeueer DeeefCe ceeveJeles®³ee efJeefJeOe Debieeb®ee DeeefCe eEnot meceepeeleerueÒeecegK³eeves cenejeäeleerue leUeieeUeleerue ueeskeÀebHe³e¥le efJe®eejeb®eer iebiees$eer peeTve Heesn®eueer. meYes®³eeDeeÞe³eeKeeueer efJeOeJee HegveefJe&Jeene®eer ®eUJeU ®eeuet®e jenerueer. Hejbleg HegveefJe&JeenebJej DeveskeÀ DeeIeelenesle®e jenerues. meceepemegOeejCes®³ee Glmeene®³ee Yejele meceepeeves F.me.1881 ceO³es Heb{jHetj ³esLesSkeÀ mebmLeeHekeÀ efveJeeme Je DeveeLeeÞece leey³eele Iesleuee. lemes®e ieYe&Jeleer efðe³eebmeeþer oJeeKeevee JeDeveeLeebmeeþer Iejs ner mLeeHeve kesÀueer. F.me.1882 Heemetve l³eebveer eqðe³eebmeeþer meeceeefpekeÀ Je Mew#eefCekeÀ#es$eele ceesþîee ÒeceeCeeJej keÀe³e& kesÀues. lemes®e ðeer mene³³ekeÀeme Meeðeer³e %eeve osC³ee®eerner J³eJemLeekesÀueer.

meceepeeves HegCes, Denceoeyeeo, megjle, keÀje®eer DeeefCe Flej$e MeeKee GIe[u³ee. meom³eebveermJele:®³ee veeJeeves meceepeeleerue meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ JeeF&ì ®eeueerefjleeRJej efìkeÀe kesÀueer DeeefCeeEnotOecee&le keÀener megOeejCee keÀ©ve mJeeefYeceeve peeie=le þsJeC³eemeeþer Òe³elve kesÀues. l³eeb®ee peeieeflekeÀOece&Jeeo ne yeouel³ee keÀeUe®es ÒeeflekeÀ neslee DeeefCe l³ee®eyejesyej ef¸e½eveefceMeveN³eebveer pees eEnotlJeeJejnuuee kesÀuee neslee, l³eeme ÒeeflejesOe keÀjC³ee®ee Òe³elve neslee. ¿ee peeieeflekeÀ Oecee&yeeyele ues[uexcnCeleele,`` keÀce&þ Oecee&®³ee keÀesCel³eener yes[îeebvee ve pegceevelee, kesÀJeU J³ekeÌleer, Jemlegefveÿlee DeeefCemeodmeodefJeJeskeÀyegodOeerJej lees DeeOeejerle neslee.''

ÒeeLe&vee meceepee®³ee keÀe³e&keÀl³ee¥veer JeemleefJekeÀlee DeesUKeueer nesleer. F.me.1872 ceO³esDeej.peer. Yeeb[ejkeÀjeb®³ee DeO³e#elesKeeueer `LesF&mì' DeeefmlekeÀ ner meesmee³eìer mLeeHeve kesÀueernesleer.l³ee®ee cetU GÎsMe Oecee&®ee Keje ¢äerkeÀesve ÒekeÀeMeele DeeCeCes, JeemleJeleeJeeoer megOeejCee Je ³eesi³eJele&CetkeÀ ne neslee. DemeesefmeSMeveves DeveskeÀ meefcel³eeb®eer mLeeHevee kesÀueer, p³eeÜejs l³eeb®³eekeÀe³e&keÀl³ee¥ceO³es les efMe#eCee®ee Òemeej keÀ© MekeÀleerue. pejer ÒeeLe&vee meceepee®³ee DeeefCe LesF&mìDemeesefMeSMeve®³ee keÀuHevee ¿ee ke=ÀleerHes#ee peemle cenÊJeekeÀeb#eer nesl³ee. l³eeb®es meom³e ns keÀceer ÒeceeCeeleJee keÀceer Jesieele keÀe Demesvee, HeCe l³eeb®ee JeemleJeleeJeeoer megOeejCeebJej peemle Yej neslee. l³eebveermeeceeefpekeÀ megOeejCeebvee Oeeefce&keÀ HeeþyeU osC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. 1887 ceO³es jeve[Wveer Yeejleer³emeeceeefpekeÀ Heefj<eos®eer mLeeHevee kesÀueer. ÒeeLe&vee meceepee®es meom³e Yeeb[ejkeÀj Je ®eboeJejkeÀjebveerHeefj<eosceO³es cenÊJee®eer YetefcekeÀe Heej Hee[ueer.

62


1) ÒeeLe&vee meceepee®³ee $eemee®eer keÀejCes meebiee.2) ÒeeLe&vee meceepee®³es cenÊJe Lees[keÌ³eele meebiee.

5.5 meceejesHe

Heeef½eceel³e efMe#eCeeves Yeejleer³e meceepee®es Hegve©ppeerJeve (Renaissance) Peeues. ³eekeÀeUele DeveskeÀ meeceeefpekeÀ-meebmke=ÀeflekeÀ, Oeeefce&keÀ Je jepekeÀer³e #es$eele Yeejleele yeoue Peeues.

Yeejleer³e efJe®eejJeble Yeejleeleerue, meceepeeleerue ogä ®eeueerefjleer®ee Je ÒeJe=ÊeeR®ee veJ³eeves efJe®eejkeÀ© ueeieues. l³eebvee peeCeerJe Peeueer keÀer Yeejlee®es ceeieemeuesHeCe ns cegK³ele: ogä ®eeueerjerleer, Oeeefce&keÀJe meeceeefpekeÀ ©{er Je HejbHeje Deensle.

5.6 ÒeMve

1. Hejcenbme meYes®ee meboYe& osTve, oeoesyee Heeb[tjbie ¿eeb®es keÀe³e& efJeMeo keÀje.2. ieesHeeU njer osMecegKe ³eeb®³ee keÀe³ee&®eer efceceebmee keÀje.3. meceepeeleerue ogä®eeueerefjleer®es efvecet&ueve keÀjC³eemeeþer ÒeeLe&vee meceepeeves kesÀuesu³ee keÀe³ee&Jej

ÒekeÀeMe ìekeÀe.

63

6meeceeefpekeÀ megOeejCee - (De)

IeìkeÀ j®evee :

6.0 GefÎäîes

6.1 ÒemleeJevee

6.2 eqðe³eebefJe<e³ekeÀ megOeejCee

6.3 v³ee³ecetleea jeve[s DeeefCe meeceeefpekeÀ Heefj<eo

6.4 meceejesHe

6.5 ÒeMve

6.0 GefÎäîes

1) eqðe³eeb®³ee meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ yeouee ceeie®³ee Ieìvee peeCetve IesCes Je l³eemeeþer pes Òe³elvekeÀjC³eele Deeues, les peeCetve IesCes.

2) v³ee³ecetleea jeve[s ³eeb®es Yeejleer³e meeceeefpekeÀ Heefj<eos®³ee meboYee&le keÀe³e& mecepeeJetve IesCes.

6.1 ÒemleeJevee

eqðe³eeb®³ee meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ mlejeJejerue yeouee®es mebHetCe& efJeJes®eve ³ee DeO³ee³eele kesÀuesDeens. meceepemegOeejkeÀebveer p³ee Oew³ee&ves eqðe³eeb®³ee Dev³ee³eeuee Jee®ee HeÀes[ueer, l³ee keÀeUeleerueHeefjefmLeleer ue#eele Ieslee, ns kesÀJeU DeMekeÌ³e nesles. jeve[s meejK³ee veeceJeble J³ekeÌleer p³eebvee ³eekeÀe³ee&meeþer HetCe& JesU oslee ³esle veJnlee l³eebveer meeceeefpekeÀ meYee mLeeHeve kesÀu³ee, pesCeskeÀ©ve DeefOekeÀpevemecetn DeekeÀef<e&le nesF&ue. meceepemegOeejkeÀeb®es efJe<e³ekeÀ megOeejCeeb®es keÀe³e& ³ee ÒekeÀjCeele mecepetveIesCeej Deenesle.

6.2 eqðe³eebefJe<e³ekeÀ megOeejCee

Heef½ece Yeejleeleerue meeceeefpekeÀ HeefjefmLeleer, DeeOeer®e veceto kesÀu³eeÒeceeCes, ÒeJeennerve Peeueernesleer. MebYej Je<ee&le HesMeJ³eeb®³ee keÀejkeÀeroeale peveles®eer meeceeefpekeÀ efmLeleer yeoueC³eemeeþer keÀenerGHe¬eÀce jeyeefJeues iesues . DeeefLe&keÀ¢äîee cenejeä^ yebieeueHes#ee iejerye neslee. Mesleer, J³eeHeej, GÐeesieOebos³ee meieÈ³eele®e lees ceeieemeuesuee neslee. pejer jep³ekeÀlex Je Òepee ³eeb®³eele meec³e Demeues lejer cenejeä^Flej Yeejleeleerue ÒeebleeÒeceeCes®e peeleer J³eJemLesves HeesKejuee neslee. meble legkeÀejece Je veeceosJe³eebmeejK³ee mebleeb®³ee efMekeÀJeCeer J³eefleefjkeÌlener, cenejeäeleerue pevelee DebOeÞe×eUt Je HejbHeje ©{eRveer

64

peKe[uesueer nesleer. efJe®eejebceO³es keÀenerner yeoue veJnlee. ceneje<ìe®³ee yeN³ee®e Yeeieele YeeieeleJew®eeefjkeÀ ceeieemeuesHeCee neslee. HeÀkeÌle Oeeefce&keÀ yeeyeleerle keÀce&þ DeeefCe meveeleveer J³ekeÌleer®emeceepemegOeejCes®³ee efJe©× nesl³ee Demes veJns lej Òel³eskeÀ peeleer mecetneleerue J³ekeÌleer peer efye´ìerMeeb®³eeDeefOeHel³eeKeeueerue cegbyeF&le ³esTve DeeefLe&keÀ ¢äîee mebHeVe Peeueer nesleer DeMeer J³ekeÌleer meceepemegOeejCes®³ee efJe©× nesleer. eqðe³eeb®eer HeefjefmLeleer HeÀej®e nueeKeer®eer nesleer. Sme. veìjepeveves oeKeJetveefou³ee ÒeceeCes, ueive, kegÀìgbye-mebHeÊeer, JeejmeenkeÌkeÀ, efJeOeJes®es mLeeve Demes DeveskeÀ cegÎs eqðe³eeb®³eeefJejesOeele ueeoues iesues nesles. meceepeeceO³es meieÈ³eele peemle íU eqðe³eeb®ee Jne³e®ee.

eqðe³eeb®³ee ³ee ÒeMveebvee keÀener ³egjesefHe³eve ef¸e½eve efceMevejer, HeeM®eel³e efMeef#ele yeeïeCe JeHeejmeer ueeskeÀebveer Jee®ee HeÀes[ueer. cegbyeF&ves meJe& cenejeäe®es Heg{ejerHeCe kesÀues. veeceJeble meceepemegOeejkeÀceneosJe ieeseEJeo jeve[s , yeer.Sce. ceueyeejer, Sme.Sme. yeWieeueer, keÀjmeveoeme cegUpeer, p³eesefleyee HegÀues,Heb[erlee jceeyeeF& DeeefCe [er.kesÀ. keÀJex ³eebveer eqðe³eeb®³ee GlLeeveemeeþer Dee³eg<³e Jes®eues. Goe. jeve[sDeeefCe l³eeb®³ee Yeejleer³e meeceeefpekeÀ Heefj<eosves keÀener cenÊJee®es ÒeMve pemes yeeueefJeJeen DeeefCe efJeOeJeeefJeJeen ns G®euetve Oejues Je l³eele l³eebvee keÀener ÒeceeCeele ³eMener Deeues.eqðe³eeb®³ee meeceeefpekeÀmeebmke=ÀeflekeÀ mLeevee®³ee yeouee®³ee efveefceÊeeves DeveskeÀ ÒeMveeb®ee TneHeesn keÀjlee ³esF&ue. SkeÀesefCemeeJ³eeMelekeÀele, eqðe³eeb®es efMe#eCe, efJeOeJee Hegve&efJeJeen, DeeefCe yeeueefJeJeen ns ÒeMve Del³eble iebYeerj Peeues nesles.

6.2.1eqðe³eeb®es efMe#eCe :F.me.1848 ceO³es cenelcee peeseflejeJe HegÀueWveer cegueeRmeeþer Heefnueer MeeUe meg© kesÀueer.

`DemeesefMeSMeve Dee@HeÀ Fb[er³ee ³ebiecesve' ves cegbyeF& Òeeblee®³ee oKKeve ÒeYeeieele cegueeR®³ee MeeUe GIe[u³ee.ke@ÀHìve uesmìj, lesJne®es efMe#eCe efvejer#ekeÀ (oKKeve ÒeYeeie) efuenerleele, ``cegueeR®³ee MeeUe cegueeb®³eeyejesyejerves megª keÀjC³eele keÀesCel³eener ÒekeÀej®ee $eeme Peeuee veener.''

ÒeeLe&vee meceepee®³ee mLeeHevesves meceepe megOeejCesuee ®eeuevee efceUeueer. Deej.meer. cepegceoejebveerefueneru³eeÒeceeCes, yee@cyes Òesefme[Wmeer®³ee eqðe³ee Flej ÒeebleeHes#ee peemle mJeleb$e nesl³ee. cejeþe eqm$e³eebveenerHe[oîee®eer He×le veJnleer. ³eeGueì Heef½ele Yeejleeleerue eqðe³eebvee efMe#eCee®eerner HejJeeveieer vemes.meenefpekeÀ®e keÀener Fbûepeer-efMeef#ele efve½e³eer le©Ceebveer cegbyeF& Je HegCes ³esLes eqðe³eebmeeþer efMe#eCee®eer®eUJeU meg© kesÀueer. l³eeb®³ee ³ee Òe³elveebvee SueHeÀervmìve Fefmììîetì cegbyeF&®³ee ÒeeO³eeHekeÀebveer ceolekesÀueer. ³ee Glmeener le©Ceebveer `mìg[bìmed efueìjjer De@C[ mee³eefvìHeÀerkeÀ meesmee³eìer' mLeeHeve kesÀueer.meesmee³eìerves eqðe³eeb®³ee efMe#eCee®es cenÊJe ueeskeÀebHe³e¥le Heesn®eC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. l³ee yeeyeleeriegpejeLeer %eeve ÒemeejkeÀ ceb[UeRveer Heg{ekeÀej Iesleuee. HeejMeer meceepemegOeejkeÀ, oeoeYeeF& veewjewpeeRveekeÀUues nesles keÀer, kesÀJeU Mesþ J³eeHeejer ueeskeÀebkeÀ[tve®e eqðe³eeb®³ee efMe#eCe mebmLeebmeeþer Hewmee GYee jentMekeÀlees. SHeÀ. meer.yeeveepeer DeeefCe keÀecee kegÀìgbefye³eebveer mJele:®³ee cegueeRvee efMe#eCe osTve Je cegueeR®³eeMeeUebmeeþer Hewmee HegjJetve SkeÀ DeeoMe& GYee kesÀuee. ³eemeeþer keÀce&þ HeejM³eebkeÀ[tve efJejesOe kesÀuee iesuee.F.me.1852 He³e¥le ®eej MeeUe mLeeHeve keÀjC³eele Deeu³ee nesl³ee. l³eele 371 efJeÐeeLeea nesles.F.me.1857 ceO³es Sme.Sme yeWieeueer DeeefCe l³eeb®³ee efce$eebveer `ðeer yeesOe'ner HegefmlekeÀe meg© kesÀueer.

HeejMeer MeeUebvee efceUeuesu³ee ³eMeekeÀ[s Heentve cejeþer DeeefCe iegpejeLeer ceeO³ecee®³ee MeeUeF.me.1849 ceO³es peieVeeLe MebkeÀj Mesþ ³eeb®³eekeÀ[tve DeeefLe&keÀ ceole IesTve meg© keÀjC³eele Deeu³ee.HeejMeer DeeefCe iegpejeLeer mecegoe³eeleerue cegueeRvee l³eeb®³ee Þeerceble Mesþ ueeskeÀebkeÀ[tve DeeefLe&keÀ ceole nesF&.Hejbleg cejeþer mecegoe³eele cee$e kegÀCeer Þeerceble Mesþ vemeu³eeves HewMee DeYeeJeer cejeþer MeeUeb®es neue nesle.

65

leLeeHeer peieVeeLe MebkeÀj Mesþ mees[ues lej keÀener SequHeÀvmeìve Feqvmììîetì®³ee meom³eebveer pemes YeeToepeer Jeiewjsveer ceeefmekeÀ Jeie&Ceer ieesUe keÀ©ve MeeUebveer DeeefLe&keÀ ceole osT kesÀueer. DeMee®e ÒekeÀejsDe[KeUle keÀe nesF&vee HeCe ðeer-efMe#eCeeuee meg©Jeele Peeueer.

SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee GlejeOee&le Yeejle mejkeÀejves eqðe³eeb®³ee efMe#eCeemeeþer DeefleMe³eue#e HegjefJeues. F.me.1882-83 ®³ee ojc³eeve efMe#eCe ceb[Ueves (EducationCommission) cegueeR®³ee efMe#eCee®³ee meboYee&le DeveskeÀ megOeejCee kesÀu³ee.

cegueeR®³ee G®®e efMe#eCeemeeþer, cegbyeF& eEkeÀJee HegC³eele keÀesCeleerner mebmLee veJnleer. lejermeg×ecegbyeF&leerue veeceJeble ceneefJeÐeeue³es Goe. SequHeÀvmìve, efJeumeve, meWì PesefJeDeme&, HegC³ee®es HeÀi³eg&meve,lej meebieueer®es JeseEuei[ve ceneefJeÐeeue³e cegueeRmeeþer Kegueer nesleer. Sce. peer. jeve[s, [er. kesÀ. keÀJex,Heb[erlee jeceeyeeF& ³eebveer cenejeäele cegueeR®³ee efMe#eCeemeeþer DeLekeÀ Òe³elve kesÀues, l³eebveer ceesþe neleYeejueeJeuee. peer. kesÀ. ieesKeueW®³ee Yeejle mesJekeÀ meceepeeves ðeer efMe#eCeemeeþer HeÀej ceesþîee ÒeceeCeeJej efveOeerGYeejCeer kesÀueer.

efJeHeerve ®ebê Heeue ³eebveer F.me.1881 ceO³es cnìuesues JeekeÌ³e veceto keÀjCes iejpes®es Deens.``cegbyeF& yebieeueHes#ee ðeer efMe#eCee®³ee meeceeefpekeÀ Je meebmke=ÀeflekeÀ mlejeJej eqðe³eeb®³ee yeeyeleerle HeÀej®eDeeIee[erJej nesleer. eqðe³eeb®ee meceepeele JeeJejleevee ceeskeÀUsHeCee ceeP³ee ue#eele Deeuee.'' Hejbleg Sme.[er.peeJe[skeÀjebveer cnìu³eeÒeceeCes HegCes DeeefCe Flej Debleie&le Yeeieele Deieoer efMekeÀuesu³ee ueeskeÀebceO³esner Jemejoej Je yeeïeCe peeleerlener DeefleMe³e keÀce&þHeCee Je DebOekeÀej DeesleÒeesle Yejuee neslee. ³ee®es Òel³eblej`ÒeYeekeÀj'ceO³es ÒekeÀeefMele Peeuesu³ee uesKeele ³esles. jeve[s, DeeiejkeÀj DeeefCe HegÀues ³eebmeejK³eemeceepemegOeejkeÀebvee, `meeJe&peefvekeÀ meYee' meejK³ee meboYee&ceeHe&Àle meceepeeceO³es peer DebOeÞe×e,peeleer³eeleer®eer peeUerpeUceìs ef®ekeÀìueer nesleer, cegK³ele: eqðe³eeb®³ee meeceeefpekeÀ efmLeleer meboYee&le, l³eeefJe<e³eer DeLekeÀ Òe³elve keÀjeJes ueeieues. lejermeg×e l³ee keÀeUele HegC³eeuee cegbyeF& Òeeblee®eer jepekeÀer³e Jemeebmke=ÀeflekeÀ jepeOeeveer mecepeues pee³e®es.

6.2.2 efJeOeJee HegveefJe&Jeen Je ðeer cegkeÌleer :eEnot SkeÀef$ele kegÀìgbyeHe×leer ner Del³eble megefve³eesefpele DeMeer J³eJemLee nesleer. p³eele J³ekeÌleerHes#ee

kegÀìgbyee®eer DeesUKe peemle nesleer. l³eecegUs JeejmeenkeÌkeÀeJej eqðe³eeb®ee keÀener®e DeefOekeÀej veJnlee.yengleskeÀ meJe& efve³ece l³eeb®³ee efJe©×®e nesles. eEnot efJeJeenemebmLee DeMee ÒekeÀejs yeveJeueer nesleer keÀerkegÀìgbyee®eer mebHeÊeer ner kegÀìgbyeekeÀ[s®e jenerue. l³eecegUs meieÈ³eele peemle neue efJeOeJeeb®es Jne³e®es.

eEnotbmeeþer efJeJeen ns SkeÀ HeefJe$e yebOeve nesles. l³eecegUs les keÀe[ercees[ eEkeÀJee Heleer®es efveOeve³eeHewkeÀer keÀesCel³eener keÀejCeeves legìt MekeÀle veJnles. pejer DeMee ÒekeÀej®³ee ®eeueerjerleer, efve³eceG®®epeeleermeeþer nesl³ee. HeCe l³eeb®es DeJeuebyeve veer®epeeleerleerue ueeskeÀner He³ee&³eeves keÀjerle. efJeOeJeeHegveefJe&Jeeneme yeboer ner ³eeHewkeÀer®e SkeÀ Deì nesleer. ³ee meboYee&le efye´ìerMe v³ee³eeue³eeves, `eEnot efmeJneruekeÀes[' DeHeerue kesÀues. eEnot Meeðeevegmeej cegueiee Peeuee vemeu³eeme Heg©<eeuee ogmejs ueive keÀjC³ee®eeDeefOekeÀej Deens. Hejbleg keÀeueeblejeves pejer Helveerme cegueiee Demesue lejerosKeerue oesve eEkeÀJee peemle yee³ekeÀekeÀjC³eeme Heleeruee HejJeeveieer osC³eele Deeueer.

66

Hejbleg Heleerves DejsjeJeer keÀ©ve ogmejer Helveer Jee ðeer kesÀu³eeme, l³ee meboYee&le Helveerme keÀesCelesnermebj#eCe osC³eele ³esle vemes DeeefCe pejer efle®ee veJeje vemesue lejer osKeerue efleuee Hegve&efJeJeeneme HejJeeveieerefceUle vemes. efJeOeJesMeer eEkeÀJee efJeJeenerle ðeerMeer efJeJeen ne meeceeefpekeÀ DeHejeOe mecepeuee peeF&. ³eeDemeu³ee efJeef®e$e Je ¬etÀj ®eeueerefjleeRletve megìC³ee®ee ceeie& cnCepes Fmueece eEkeÀJee ef¸e½eve Oece& HelkeÀjCes.³ee Demeu³ee efJeef®e$e ®eeueerjerleeRcegUs Heeef½eceel³e efMe#eCeecegUs ÒeYeeefJele Peeuesu³ee le©CeebveermeceepemegOeejCeeb®es peesKe[ G®eueues. pemes yeeïees meceepeeves yebieeueceO³es keÀe³e& kesÀues.

cegbyeF&le SueHeÀervmìve Feqvmììîetì®³ee meom³eebveer pemes oeoeYeeF& veewjespeer, oeoesyee Heeb[gjbie,yeeU Meem$eer peebYeskeÀj, keÀjmeveoeme cegUpeer, yeeyee Heocevepeer, efJe<CetyegJee yeïe®eejer DeMeemeceepemegOeejkeÀebveer efJeOeJee efJeJeene®ee cegÎe G®euetve Oejuee. HegC³eele ueeskeÀnerleJeeoer ieesHeeU njerosMecegKe, efJe<Ceg Meeðeer Heb[erle, Sce. peer. jeve[s ³eebveer ner ®eUJeU DeefleMe³e ÒeKej yeveefJeueer. efJeOeJeeefJeJeenemeeþer l³eebveer eEnot Meem$eebleerue JesoebveeosKeerue DeeJneve efoues. `Fbot ÒekeÀeMe' meejK³eeJe=ÊeHe$eeletve efJeOeJee-efJeJeeneJej ÒekeÀeMe ìekeÀC³eele Deeuee. F.me.1866 ceO³es, megOeejkeÀebveer `efJeOeJeeefJeJeeneslespekeÀ ceb[UeR®eer' mLeeHevee kesÀueer. Hejbleg ³ee ceb[Ue®ee GÎsMe ce³ee&oerle neslee. G®®e peeleerleerueefJeOeJeeb®ee Hegve&efJe®eej keÀjCes FleHele®e lees ce³ee&oerle neslee.

efJeOeJee-Hegve&efJeJeene®ee efJejesOener lesJe{e®e Jee{le neslee. HegC³eeleerue keÀener mLeeefvekeÀ ueeskeÀebveermejkeÀejuee, F.me.1856 ®³ee efJeOeJee efJeJeeneme ceev³elee osCeeN³ee keÀe³eÐee®ee efJejesOe keÀjCeeN³ee oesve³eeef®ekeÀe HeeþefJeu³ee. eEnot Oecee&®³ee mebj#eCeemeeþer mebmLes®eer mLeeHevee keÀjC³eele Deeueer. Meeðeer, Heb[erleDeeefCe Flej keÀce&þ ueeskeÀ efJeOeJeeefJeJeen veecebpetj keÀjC³eemeeþer SkeÀ$e Deeues. Hejbleg megOeejkeÀ l³eebveeSskesÀveele. efJe<Cet MeeðeeRveer F&MJej®ebo efJeÐeemeeiej ³eeb®es uesKe cejeþerle ©Heeblejerle kesÀues Je `FbotÒekeÀeMe'ceO³es íeHeues. lemes®e oKKeve Òeebleeleerue meYeebceO³es efJeOeJee-efJeJeeneefJe<e³eer keÀce&þebJej IeCeeIeeleerDeejesHe kesÀues. efJeOeJee HegveefJe&Jeenemeeþer keÀce&þebvee l³eebveer peenerj DeeJeenve kesÀues. cee®e& 1870 ®³eeHegCes ³esLeerue peenerj meYesle MebkeÀje®ee³e& Je jekesÀéej ³eeb®³eeJej megOeejkeÀebveer Oecee&®es Kejs ©HemeceepeeHeg{s ve DeeCelee kesÀJeU keÀce&þeb®³ee oyeeJeeuee yeUer He[tve Oecee&®es Ye´ä ©He Heg{s kesÀu³ee®ee DeejesHekesÀuee. lejer meg×e efJeOeJee HegveefJe&Jeen ceb[Ueves veweflekeÀ efJepe³e Ieesef<ele kesÀuee. lees ³ee DeLee&ves keÀerJesoebleeves®e efJeOeJee-HegveefJe&Jeeneme cebpegjer efoueer Deens DeeefCe leesner keÀesCel³eener Heeef½eceel³eefJe®eejmejCeer®ee DeeOeej ve Ieslee. Dee½e³ee&®eer ieesä cnCepes F.me.1870 ceO³es ³ee ®eUJeUer®ee DebleSkeÀe efJeef®e$e Ieìvesle Peeuee. ieesHeeU njer osMecegKeebveer Denceoeyeeo ³esLes Òee³eef½ele IesTve Hejlepeeleerle ÒeJesMe efceUefJeuee. efJeOeJee efJeJeen meYes®³ee DeO³e#eeb®³ee ³ee Jele&CegkeÀercegUs meYes®³ee keÀe³ee&ueeHeÀej ceesþe OekeÌkeÀe yemeuee. F.me.1876 ceO³es efJe<Cet Meeðeer Heb[erleeb®³ee efveOeveeves meYesuee ogmejeOekeÌkeÀe yemeuee. l³eeveblej®³ee SkeÀ oMekeÀe®³ee keÀeUele ner ®eUJeU Meeble Peeueer. lejerner cegbyeF& ³esLes ner®eUJeU SkeÀe iegpejeleer meceepemegOeejkeÀeves, ceeOeJeoeme jIegveeLeoeme Je ÒeeLe&vee meceepeeves ®eeuetþsJeueer. cen<eea OeeW[es kesÀMeJe keÀJeXbveerner efJeOeJee HegveefJe&Jeenemeeþer DeLekeÀ Òe³elve kesÀues. l³eebveer mJele:efce$ee®³ee efJeOeJee yenerCeerMeer ieeWogyeeF&Meer efJeJeen keÀ©ve meJe& keÀce&þ eEnot DeeefCe l³eeb®³ee Je=ÊeHe$eebHeg{sDeeoMe& GoenjCe þsJeues. Deej.peer. Yeeb[ejkeÀj Je Flej efce$eeb®³ee ceoleerves l³eebveer efJeOeJee efJeJeenmeYes®eer HegvemLee&Hevee kesÀueer. l³eebveer l³eeb®³ee megÆer®ee GHe³eesie meceepeeceO³es efJeOeJeeefJeJeenemebyebOeer peeie=leerefvecee&Ce keÀjC³eemeeþer kesÀuee. F.me.1896 ceO³es Heb[erlee jceeyeeF¥®³ee `Meejoe meove' Je©ve ÒesjCeeIesTve efJeOeJee ie=n mebmLee meg© kesÀueer. v³ee³ecetleea jeve[s Je Yeeb[ejkeÀj ner l³eele meeceerue nesles.DeeOeerner l³eebveer efJeOeJee ie=n mebmLee keÀe{ueer nesleer p³ee®ee cegK³e GÎsMe efJeOeJee eqðe³eebvee J³eJemee³eceeie&oMe&ve Je ÒeefMe#eCe osC³eele Deeueer. Goe., Heefj®eejerkeÀe, efMeef#ekeÀe DeeefCe efMe#eCe IesTve mJele:uee

67

DeeefLe&keÀ ¢äîee meyeue yeveefJeCes. l³ee®³ee mLeeHevesHeemetve F.me.1889 les 1915 He³e¥le efJeOeJee ie=nmebmLesves 25 cenejeäer³eve efJeOeJeeb®es HegveefJe&Jeen kesÀues.

DeMee ÒekeÀejs cegbyeF&-HegCes ³esLeerue meceepe megOeejkeÀeb®es DeLekeÀ Òe³elve, `FbotÒekeÀeMe' meejKesJe=ÊeHe$e, efJeOeJee HegveefJe&Jeen mebmLee DeeefCe efJe<CegMeeðeer DeeefCe cen<eea keÀJex ³eeb®es keÀe³e& ³ee meJee¥®eeHejerHeekeÀ cnCepes cenejeäele Ie[tve Deeuesues yeoue. efJemeeJ³ee MelekeÀe®³ee meg©Jeeleer He³e¥lemeceepemegOeejkeÀebvee eEnot Oecee&leerue efJeOeer, DeMeeðeer³e ¢<ìerkeÀesve p³eeuee JesoeceO³es keÀmeueener Meeðeer³eDeeOeej veener cegK³ele: efJeOeJee Hegve&efJeJeene®³ee yeeyeleerle ns meceepeeuee HeìJetve osC³eele keÀener ÒeceeCeele³eMe Deeues.

6.2.3 yeeue efJeJeen efvecet&uevee®es Òe³elve :yeeue efJeJeenemeejKeer Del³eble ¬etÀj He×le Yeejleele Deveeoer keÀeueeHeemetve ®eeuele Deeuesueer Deens.

Òeeef®eve keÀeUeHeemetve ner SkeÀ meceepee®eer ©{er yeveueer. pejer yeeue efJeJeencegUs keÀener meeceeefpekeÀ JeDeeefLe&keÀ ÒeMve megìle Demeues lejer meceepeemeeþer leer Del³eble IeelekeÀ DeMeer HejbHeje nesleer. cegK³elJeskeÀ©ve eqðe³eeb®es l³eele KetHe neue Jne³e®es. ueneve cegueer HeefjHekeÌJe nesC³eeDeeOeer®e ueive keÀjC³ee®eer He×leYeejleele meJe&®e Yeeieele ®eeuee³e®eer. kesÀJeU SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee meg©Jeeleeruee yeer.Sce. ceueyeejer,Sce. peer. jeve[s, [e@. Deej. peer. Yeeb[ejkeÀj ³eebveer Demeu³ee meeceeefpekeÀ veweflekeÀ ¢äîee DeIeesjerHe×leeruee DeeJneve efoues DeeefCe leer yebo keÀjC³eeefJe<e³eer efpekeÀjer®es Òe³elve kesÀues. yebieeueceO³es nesleDemeuesu³ee meeceeefpekeÀ yeouee®eer HeefjCeleer cnCetve efye´ìerMe mejkeÀejves F.me.1872 ceO³es HeeefjlekesÀuee p³eevegmeej yeeueefJeJeen efJejesOe lemes®e efJeOeJee HegveefJe&JeeneJej HejJeeveieer osC³eele Deeueer.keÀe³eÐee®³ee DebceueyepeeJeCeerveblej meg×e, yeeue efJeJeenemeejK³ee ¢ä ®eeueerefjleer cenejeä^ DeeefCe FlejÒeeleeble ®eeuet®e jeneru³ee. yeeueefJeJeene®ee cegÎe F.me.1880 ceO³es HeejMeer meceepemegOeejkeÀ DeeefCeFb[erDeve mHeskeÌìsìj®es (Indian Spectator) mebHeeokeÀ yesnjecepeer Sce. ceueyeejer ³eebveer ÒekeÀeMeeleDeeCeuee. meceepeeleerue ³ee ognsjer og<ke=Àl³eebvee DeeUe IeeueC³eemeeþer l³eebveer meveoer Je mejkeÀejerDeefOekeÀeN³eebmeceesj mJele:®es cele ceeb[ues. l³eevegmeej efJeJeenerle efJeÐeeL³ee¥me efJeÐeeHeerþe®³ee Hejer#esmeyemeC³ee®eer Devegceleer veekeÀejC³eele ³eeJeer DeeefCe yeeue efJeJeene®³ee ogä ®eeueerjerleer Je l³eeb®³ee efJeIeelekeÀHeefjCeeceebefJe<e³eer HeeþîeHegmlekeÀele ceenerleer íeHeeJeer. l³eecegUs yeeue efJeJeeneme DeeHeesDeeHe®e DeeUe yemesue.l³eeb®es ns efJe®eej [e@. Yeeb[ejkeÀj, jeve[s, kesÀ.ìer. lesuebie, DeeiejkeÀj, ®eboeJejkeÀj ³eebvee ceev³e Peeues.jeve[Wveer mejkeÀejuee, cegueecegueeR®es efJeJeen³eesi³e Je³e keÀe³eÐeeves þjefJeC³eeefJe<e³eer efJevebleer kesÀueer(cegueebmeeþer 16-18 Je cegueeRmeeþer 10 les 12). lemes®e 14 Je<ee¥Keeueerue cegueeRJej MeejerefjkeÀ mebYeesiene yeueelkeÀej mecepeC³eele ³eeJee ³eemebyebOeer Yeejleer³e ob[mebefnlesceO³es yeoue meg®eefJeC³eele Deeues. lemes®e45Je<ee¥Jejerue Heg©<eebvee kegÀceeefjkeÀebMeer efJeJeen veecebpetj keÀjC³eele ³eeJee. lemes®e, cegueer cegueebHes#ee Je³eevesceesþîee ner He×lemeg×e yebo keÀjeJeer. l³eeb®³ee celes, DeMee ÒekeÀej®es efJeJeen Devewmeefie&keÀ Je nem³eemHeoDeens. jeve[Wveer mejkeÀejves cegueeR®es efJeJeene®es Je³e Jee{JeeJes (10 les 12 ®³ee ojc³eeve) ³eemeeþer efJeMes<eÒe³elve kesÀues.

ceueyeejeR®³ee veeWoer DeeefCe jeve[W®es efJe®eej ³eecegUs ueeskeÀceev³e efìUkeÀ Del³eble mebleHle Peeuesnesles. efìUkeÀ ns Del³eble ÒeieuYe efJe®eejJeble Je cenejeäe®es ÒeYeeJeMeeueer vesles nesles. l³eeb®ee ³eemeeceeefpekeÀ yeoueeme efJejesOe veJnlee. Hejbleg HejkeÀer mejkeÀejves eEnot Oecee&le {JeUe{JeU keÀjCes l³eebveeceev³e veJnles. efye´ìerMe mejkeÀejves cee$e meceepemegOeejkeÀebveer meg®eefJeuesu³ee He³ee&³eebJej keÀesCeleener keÀe³eoeHeeme kesÀuee veJnlee. keÀejCe Yeejleer³eebefJe<e³eer l³eebveer leìmLe OeesjCe eqmJekeÀejues nesles. l³eecegUs

68

ceueyeejeRvee Fbiueb[uee leerveoe Yesì ÐeeJeer ueeieueer Je Fbiueb[®³ee pevelesuee DeHeerue keÀjeJes ueeieues keÀerl³eebveer efye´ìerMe mejkeÀejJej oyeeJe DeeCetve Yeejleele yeeueefJeJeen keÀe³eÐeeves jÎ keÀjeJee. mecepeekeÀ[tveefkeÀleerner keÀ[Jee ÒeeflekeÀej nesle Demeleeveener ceueyeejer Je l³eeb®³ee mene³³ekeÀebveer, yeeueefJeJeenemebyebOeerDeeHeu³ee OeesjCeeble keÀenerner yeoue kesÀuee veener. MesJeìer F.me.1891 ceO³es yeeueefJeJeen mebceleer Je³ee®eekeÀe³eoe mejkeÀejves ceev³e kesÀuee.

Deej. meer. cegpegceoejeb®³ee celes, ``ne keÀe³eoe Del³eble lekeÀueeot neslee DeeefCe l³eeJesU®³eeHeefjefmLeleer®ee Dee{eJee Ieslee l³ee®ee meceepeeJej keÀener HeÀejmee HeefjCeecener nesCeej veJnlee.''lejerosKeerue cegueeR®es efJeJeen ³eesi³e Je³e 12 kesÀu³eecegUs meceepeeceO³es yeeue-efJeJeen efJe<e³eer peeie©keÀleeHemejueer. efJeJeen³eesi³e Je³ee®³ee 1891 ®³ee keÀe³eÐeecegUs ceeveJelesuee keÀeUercee HeÀemeCeeN³eeyeeueefJeJeenemeejK³ee DeIeesjer ÒeLesuee keÀener ÒeceeCeele keÀe nesF&vee, DeeUe yemeuee Je meceepeeleerueeqðe³eeb®es og:Ke keÀener ÒeceeCeele keÀceer Peeues.

lejerner Demeu³ee ÒeLes®es mecetU G®®eeìve MekeÌ³e veJnles. keÀejCe meceepeeleerue pegv³ee ®eeueerjerleerHeej cegeqMkeÀueerves veä nesleele. l³eele®e 37 Je<ee&®³ee jeve[W®es 11 Je<ee&®³ee kegÀceeefjkesÀyejesyej l³eeb®³eeF®ísefJe©× ueive Peeu³eecegUs l³eele DeefOekeÀ®e Yej He[ueer. jeve[Wveer l³eeb®³ee mJele:®³ee Je[erueebveeDeeefCe cegueeR®³ee Je[erueebvee ceve JeUefJeC³ee®ee KetHe Òe³elve kesÀuee. HeCe J³eLe&, MesJeìer l³eebvee ueiveemeeþerneskeÀej ÐeeJee®e ueeieuee. Hejbleg ueiveeveblej cee$e l³eebveer DeeHeu³ee DeuHeJe³eerve Helveeruee DeeOegefvekeÀefJe®eejeves Òesefjle keÀ©ve efMeef#ele kesÀues. nUtnUt efle®ee DeelceefJeéeeme Jee{uee DeeefCe efJemeeJ³eeMelekeÀe®³ee Heefnu³ee oMekeÀele l³ee DeeIee[er®³ee meceepemegOeejkeÀ yeveu³ee l³ee cnCepes `jceeyeeF& jeve[s'nesle.

meeceeefpekeÀ jes<e DeeefCe mejkeÀej®³ee mene³³eeves jepekeÀer³e HeeleUerJej efJeIve DeeCet HeenCeeN³eebveeve pegceevelee ceueyeejer, jeve[s DeeefCe l³eeb®³ee menkeÀeN³eebveer cenejeäeceO³es, meceepe megOeejCes®eer ueeìHemejJetve efoueer. efJeJeen mebceleer Je³ee®ee (Age of Consent) ®ee keÀe³eoe Heeefjle Peeu³eeveseqðe³eeb®³ee Dev³ee³e Del³ee®eejeuee Jee®ee HeÀes[CeeN³ee DeveskeÀ meceepe megOeejkeÀebvee Del³eevebo Peeuee.veJeerve DeeMee HeuueefJele Peeu³ee.

Heb[erlee jceeyeeF&®³ee meboYee&efMeJee³e, ðeercegkeÌleer ®eUJeUer®³ee keÀe³ee&uee HetCe&lJe ³esle veener.eqðe³eeb®³ee GlLeevee®³ee ¢äerves l³ee Del³eble Deûesmej nesl³ee. peeleeryeensj efJeJeen kesÀu³eeves, meceepee®eejes<e l³eebvee HelkeÀjeJee ueeieuee. Heleer®³ee efveOeveeveblej DeeF& Je[erue Je YeeJeeyejesyej l³ee HegC³eeueeHejleu³ee. eqðe³eebvee yeboerJeemeele þsJeC³ee®³ee DeejesHeeJe©ve l³eebveer Heg©<eebJej ìerkesÀ®eer Pees[ GþJeueer.l³eeb®es peeleer yee¿e ueive Je eEnoglJeeuee l³eebveer DeeJneve kesÀu³eeves keÀce&þ yeeïeCeeb®es [eskesÀ efHeÀjues.efìUkeÀ Je Flej eEnot pejer l³eeb®³ee efJe©× Demeues lejer, l³eeb®³ee yeg×erceÊes®ee l³eebveer Deeoj®e kesÀuee.l³eebveer Fbûepeer Yee<es®ee DeY³eeme meg© kesÀuee. HegC³eele l³eebveer ÒeeLe&vee meceepee®³ee DeeOeejeves Dee³e&ceneruee meceepe ner mebmLee eqðe³eebmeeþer meg© kesÀueer. pejer jeve[s DeeefCe Yeeb[ejkeÀjeb®ee l³eebvee HetCe&HeeþeRyee neslee lejer Dee³e& meceepee®³ee mebHetCe& cenejeäele MeeKee keÀe{C³ee®³ee Òe³elveeble l³eebvee DeuHe³eMe efceUeues.

meceepeekeÀ[tve ogjeJeues iesu³eecegUs ef®e[uesu³ee jceeyeeF&veer MesJeìer ef¸e½eveefceMeveN³eebkeÀ[sceoleermeeþer DeeJeenve kesÀues. l³ee Fbiueb[ Je DecesefjkesÀuee iesu³ee Je efMe#eCe #es$eele ceole keÀjC³ee®es Je®eve

69

IesTve l³ee Hejleu³ee. l³ee ojc³eeve®³ee keÀeUele l³ee ef¸e½eve Oecee&le HejeJeleeale Peeu³ee DeeefCe eEnotOecee&Jej DeejesHeHe$e þsJeCeejs HegmlekeÀ l³eebveer efuenues. F.me.1889 ceO³es l³eebveer cegbbyeF&le Meejoe meovemLeeHeve kesÀues pes l³eebveer Heg{erue Je<eea HegC³eele nueefJeues. jeve[s DeeefCe Yeeb[ejkeÀjebveer l³eeb®³ee meJe&keÀe³ee&®es meceLe&ve kesÀues.

Hejbleg jceeyeeF¥vee keÀþesj meeceeefpekeÀ jes<eeuee meeceesjs peeJes ueeieues. efìUkeÀebveer lej l³eebveeef¸e½eve Oecee&®eer ÒemeejkeÀ Demes DeejesHeHe$e efoues. efMe#eCe Je meceepe megOeejCes®³ee yegjK³eeKeeueer nsOecee¥leje®es Òe³elve ®eeueues Deensle. Hejbleg jceeyeeF¥veer mJele:®³ee Oecee¥leje®es keÀejCe meceepee®eeveekeÀlexHeCee Je Dev³ee³e, DeHeceeveûemle JeeieCetkeÀ ns nes³e Demes mHeä kesÀues DeeefCe l³eecegUs®e l³eebveeef¸e½eve efceMeveN³eebkeÀ[s ceoleermeeþer peeJes ueeieues. Hejbleg l³eeveblej l³eebvee ns ceev³e keÀjCes Yeeie He[ueskeÀer ef¸e½eve efceMeveN³eeb®³ee meebieC³eeJe©ve l³ee Oecee¥leje®es keÀece keÀjerle Deensle. DeMee ÒekeÀejs keÀenerOecee¥lejeefJe<e³eer yeesueC³eeveblej jeve[s Je Yeeb[ejkeÀjeb®es jceeyeeF¥yejesyej®es efpeJneÈ³ee®es mebyebOe mebHegäeleDeeues. lejer meg×e Dee³e& ceefnuee meceepee®es eqðe³eeb®³ee mebHetCe& Òeieleer®es keÀe³e& ®eeuet®e jenerues.

DeeHeueerr Òeieleer leHeemee :-1) eqðe³eeb®³ee efMe#eCeefJe<e³ekeÀ Òemeejeyeeyele ceeefnleer efuene.2) yeeueefJeJeen mebceleer Je³ee®³ee keÀe³eÐeeyeeyele keÀesCeer Òe³elve kesÀues?

6.3 v³ee³ecetleea jeve[s DeeefCe meceeefpekeÀ Heefj<eo (F.me.1842 les 1901)

jepekeÀer³e DeeefCe DeeefLe&keÀ #es$eele oeoeYeeF& veewjespeer ns DeeIee[er®es keÀe³e&keÀlex nesles. Hejbleg l³ee®esmeeceeefpekeÀ keÀe³e& ns ÒeecegK³eeves cegbyeF&He³e¥le®e ce³ee&oerle nesles. ceneosJe ieeseEJeo jeve[s SequHeÀvmìvekeÀe@uespe®es ÒeeO³eeHekeÀ Demeu³eecegUs ³eebvee cee$e mebHetCe& osMeYejeletve HeeþeRyee neslee. meieÈ³eele Je³eesJe=×ceeCemee®es Fbiueb[uee ÒemLeeve Peeu³eeveblej mìg[bìme efueìjjer De@C[ mee³ebefìHeÀerkeÀ meesmee³eìer®esHegvepeearJeve ceneosJe ieeseEJeo jeve[sveer kesÀues. F.me.1859 veblej, DeveskeÀ Je<e&s les ³ee meesmee³eìer®esGcesoer®es keÀe³e&keÀlex nesles DeeefCe oeoeYeeF& veewjespeeRveerr G®®e opee&®eer leÊJes DeeKeueer nesleer l³eeme lesÒeeceeefCekeÀ jenerues.

18 peevesJeejer, 1842 ceO³es ceneosJeeb®ee pevce veeefMekeÀ efpeu¿eele efveHeÀe[ ³esLes keÀeskeÀCemLeyeeïeCe kegÀìgbyeele Peeuee. F.me.1862 ceO³es les HeoJeerOej Peeues. Hejbleg HeoJeer®³ee MesJeì®³ee Je<ee&ueeDemeleevee®e meceepeeleerue Keeue®³ee mleje®³ee cegueebvee efMekeÀJeeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. F.me.1864ceO³es les Feflenemeeletve Sce.S. Peeues DeeefCe l³ee®e Je<eea Sce.S.uee. efMekeÀefJeC³eeme meg©Jeele kesÀueer.F.me.1866 ceO³es les Sue.Sue.yeer ÒeLece Jeiee&letve Heeme Peeues l³ee®eJe<eea `cegbyeF& mejkeÀej®es HeewJee&l³eYee<eeblejkeÀej', `HeoJeerOeejkeÀeb®es ³egJejepe' DeMeer l³eeb®eer K³eeleer Peeueer.

70

6.3.1 mìg[bìmed efueìjjer De@C[ mee³eefvìHeÀerkeÀ meesmee³eìer DeeefCe jeve[s :efJeÐeeLeea Demeleevee l³eebveer DeveskeÀ ueIegÒeyebOe meeoj kesÀues. Goe. efMeef#ele le©Ceeb®eer keÀle&J³es

(F.me.1859), yebieeueer Je cejeþîeeb®es legueveelcekeÀ YeefJeleJ³e (F.me.1863) DeeefCe ueeskeÀmebK³es®eerleÊJes (F.me.1864) ³ee Meer<e&keÀebJe©ve l³eele ef¸emleer DeeefCe GHe³eesieleeHej l³eeb®es efueKeeCe peemlenesles ³ee®eer keÀuHevee ³esles. l³eeb®³ee DeeOeer®³ee SueefHeÀvmìve keÀe@uespe®³ee efJeÐeeL³ee¥veer meceepe megOeejCeslep³eebvee jme Deens , l³eeb®³eemeeþer DeeOeer®e ceeie& DeeKeCeer kesÀueer nesleer. F.me.1862 ceO³es jeve[sveer`FbotÒekeÀeMe' ¿ee Je=ÊeHe$ee®ee DeeOeej Iesleuee. oHe&Ce ÒeceeCes®e FbotÒekeÀeMener efÜYeeef<ekeÀ Je=ÊeHe$e nesles.ueeskeÀnerleJeeoeRveer jeve[svee Fbûepeer Je=ÊeHe$ee®es mebHeeove keÀjC³eemeeþer Hee®eejCe kesÀues DeeefCe cejeþer®esmebHeeokeÀ nesles efJe<Ceg Meeðeer Heb[erle p³eebveer veblej®³ee keÀeUele jeve[bs®³ee efJeOeJee HegveefJe&Jeen efJeJeeoeleDeeefCe Flej meceepe megOeejCes®³ee keÀe³ee&le HeeþeRyee efouee.

6.3.2 HegmlekeÀ meefceleer DeeefCe meeefnl³e Heefj<eo :mìg[vìmed efueìjjer De@C[ mee³ebìerHeÀerkeÀ meesmee³eìerves Heeef½eceel³e Je mebmke=Àle HegmlekeÀeb®ee

cejeþer DevegJeeo keÀjCeeN³eeb®³ee oesve mLeeefvekeÀ meefcel³ee mLeeHeve kesÀu³ee. ueeskeÀnerleJeeoeRveerner l³eeOeleeaJej keÀener meefcel³ee HegC³eele GIe[u³ee. HegC³eele ke=À<CeeMeeðeer ef®eHeUtCekeÀjebveer l³eeb®³ee ÒeYeeJeer Jemenpe cejeþer Yee<esle DeveskeÀ Yee<eeblejs kesÀueer. F.me.1866 ceO³es cegbyeF& mejkeÀejves jeve[Wvee cejeþerYee<eeblejkeÀej cnCetve efve³egkeÌle kesÀues. cejeþer Yee<esleerue meenerl³e mejkeÀejer Devegoevee®³ee mene³³eevesíeHeC³ee®eer peyeeyeoejer l³eeb®eer nesleer. l³eeb®³ee ceneefJeÐeeue³eerve efoJemeebHeemetve®e l³eebvee ceenerle nesles keÀermeceepeele Demes keÀener ueeskeÀ Deensle p³eebvee ceneefJeÐeeue³eele cejeþer Je iegpejeleer®eer megefJeOee Demeu³ee®eerHeÀej ceesþer De[®eCe nesles. Hejbleg cejeþer Yee<es®³ee meeceL³ee&yeÎue l³eebvee HetCe& efJeéeeme neslee. jeve[sbveerueeskeÀnerleJeeÐeeb®³ee ceoleerves F.me.1878 ceO³es cejeþer ûebLeesÊespekeÀ ceb[Uer®eer Je Yee<eeblejkeÀejeb®³eemeesmee³eìer®eer mLeeHevee kesÀueer. ueeskeÀebkeÀ[tve Hewmes pecee keÀ©ve cejeþer meenerl³eeleerue efJeefJeOe DebieebJejÒekeÀeMe ìekeÀeJee DeMeer l³eeb®eer ³eespevee nesleer. Heg{erue Hee®e Je<ex meesmee³eìerves Del³eble peesceeves keÀece kesÀues.³eele DeveskeÀ yeeOee Deeu³ee. Hejbleg meeceeefpekeÀ peeCeerJesves Òesefjle Peeuesu³ee meeceeefpekeÀ ueeskeÀebveer,cenejeä^ele ceesþîeeÒeceeCeeJej pevepeeie=leer kesÀueer.

l³ee keÀeUeHeemetve®e ³ee mebmLes®es Jeeef<e&keÀ mebcesueve I³eeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer nesleer DeeefCecenejeä^eleerue Jew®eeefjkeÀ pevepeeie=leermeeþer SkeÀ ÒekeÀej®ee ceb®e ³ee mebmLesves HegjefJeuee. ûebLeesÊespekeÀceb[Uer keÀeueHejlJes veeceMes<e Peeueer Hejbleg Heefj<eo DeeefCe l³eeb®es mebmLeeHekeÀ ns cenejeäe®es DeeOeejmlebYeyeveues.

6.3.3 ÒeeLe&vee meceepe DeeefCe jeve[s :jeve[s ns HeÀkeÌle Mew#eefCekeÀ ÒeieleerJej meceeOeeveer veJnles. l³eebvee meceepeele yeoue Ie[Jee³e®ee

neslee. les l³eeb®es mecekeÀeueerve ueeskeÀnerleJeeoer Je oeoesyee Heeb[gjbie ÒeceeCes®e meceepe megOeejCes®³ee YeeJevesvesÒesefjle Peeues nesles. eEnoglJee®³ee megOeejCes®³ee yeeyeleerle l³eeb®eer ÜerOee DeJemLee Peeueer nesleer. yeWLece®³eemJeeleb$³eJeeoer efJe®eejeb®ee ÒeYeeJe DeeefCe l³eeb®³ee mJele:®³ee eEnot Oeeefce&keÀ efJeOeeRJejerue efJeéeeme ³eeb®³eeleJeeo nesle neslee. l³eebvee ceenerle nesles keÀer DeeOegefvekeÀ peieeleerue meJe&Oece&J³eeHeer efMe#eCe DeeefCe eEnotOecee&leerue keÀce&þ efJe®eejeb®es KeìkesÀ G[Ceej Deensle. ef¸e½eve efceMeveN³eebveer efnbot Oecee&meceesj pes DeeJneveGYes kesÀues nesles DeeefCe eEnot Oecee&le keÀe³e-keÀe³e yeoue ³esT kesÀuesle l³ee®eer l³eebvee HetCe& peeCeerJe nesleer.meceepeeleerue og<ÒeJe=Êeer DeeefCe DebOeÞe×e ³eeb®³eeJej GIe[GIe[ DeejesHe keÀjCes meg×e l³ee keÀeUelekeÀþerCe nesles. F.me.1867 ceO³es mLeeefHele Peeuesueer ÒeeLe&vee meceepe ner meesmee³eìer Flej mebmLeeb®³ee

71

ceeveeves DeefOekeÀ peneue Deens Demes l³eebvee Jeeìs. yebieeue®³ee yeeïees meceepeeHes#ee ner mebmLee meJee&Lee&vesJesieUer nesleer DeeefCe pesJne jeve[s DeeefCe Flej le©Ce HeoJeerOej ³ee mebmLesuee ³esTve efceUeues, lesJne®e³ee mebmLesme meceepee®eer menevegYetleer efceUeueer. l³eebveer veJeerve cetueieeceer, DeeOegefvekeÀ efJe®eejeb®eer meebie[pegv³ee Meeéele efJe®eejebMeer IeeueC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. l³eeb®³ee `DeeefmlekeÀe®ee keÀyegueerpeyeeye' (ATheist's Confession) ³ee HegmlekeÀele Deens. l³eebveer ns efme× keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee keÀer,Hejceséej ne HeejueewkeÀerkeÀ DevegYeJeeleerle Deens.

6.3.4 v³ee. jeve[s Je efJeOeJee HegveefJe&Jeen Jeeo :F.me.1856 ceO³es Heb[erle F&éej®ebê efJeÐeemeeiejeb®³ee DeLekeÀ Òe³elveebcegUs Fbûepeebveer yebieeueceO³es

efJeOeJee Hegve&efJeJeen keÀe³eoe Heeme kesÀuee. les Jesoeb®es iee{s DeY³eemekeÀ nesles DeeefCe mJele:®ee cegÎe KejeþjefJeC³eemeeþer JesoeceOetve DeveskeÀ HegjeJes l³eebveer ieesUe kesÀues. efJeOeJeeb®ee Hegve&efJeJeen ceev³e keÀjeJee³eemeeþer l³eebveer yebieeue mejkeÀejuee DeHeerue kesÀues. F.me.1829 Heemetve mejkeÀejves meleer®eer He×lekeÀe³eÐeeves yebo kesÀueer nesleer. l³eeHeemetve Òesefjle nesTve cenejeäeleerue meceepe megOeejkeÀebveer eqðe³eeb®esefJeefJeOe ÒeMve mees[efJeC³ee®³ee ¢äerves G®eue Keeuueer. mìg[bìmed efueìjjer De@C[ mee³ebefìHeÀerkeÀmeesmee³eìer®es keÀece neleer Iesleues. ÒeeLe&vee meceepeeves keÀesCelesner keÀe³e& GIe[HeCeeves eEkeÀJee peenerjjerl³eeneleer Iesleues veener keÀejCe DeeOeer®e l³eeb®³ee keÀe³e&keÀl³ee¥Jej ef¸emleer Oecee¥lejeJe©ve mebMe³e Je jes<e neslee.³eeGueì, meceepeeves efJeOeJee HegveefJe&Jeenemeeþer l³eeb®³ee®e Deveg³ee³eebvee Heg{ekeÀej IesC³eeme meebefieleues.

F.me.1864 ceO³es kesÀMeJe ®ebê mesve ns yeeïees meceepee®es vesles cegbyeF&®³ee Yesìerme ye´eïeesmeceepee®eer MeeKee meg© keÀjC³ee®³ee GÎeräeves Deeues. l³eeb®³ee GÎsMeeuee Lees[eHeÀej Òeeflemeeo efceUeuee.Hejbleg l³eeb®³ee Yesìerveblej F.me.1866 ceO³es efJe<Cet Meeðeer Heb[erle Je l³eeb®es efce$e efJeOeJeeefJeJeenesÊespekeÀceb[Uer®eer mLeeHevee keÀjC³eemeeþer Òesjerle Peeues. efJe<Cet Meeðeer ns HegC³ee®es DeeOegefvekeÀ efJe®eejeb®es DeûeieC³eHeb[erle nesles. ceb[UekeÀ[s efJeÐeeefHeþe®es HeoJeerOej Je meceepe megOeejkeÀ DeekeÀef<e&le nesT ueeieues. jeve[s nsefJe<CetMeeðeeRvee ueeskeÀnerleJeeÐeeb®es `FbotÒekeÀeMe' ns Je=ÊeHe$e menmebHeeoerle keÀjC³ee®³ee keÀeUeHeemetveDeesUKele nesles.

jeve[s ³eebveer ³ee keÀeceele peerJe Deesleuee. keÀejCe l³eebvee ceenerle nesles keÀer cegueeR®es yeeueefJeJeencnCepes Dee³eg<³ee®ee yeje®e keÀeU JewOeJ³eele J³eeflele keÀjeJee ueeielees. SKeeÐee Del³eble ueneve yeeUe®esueive, ogmeN³ee yeeUeyejesyej ueeJetve osTve pej l³ee yeeUeme (cegueeme) DekeÀeueer cejCe Deeues, lej leerueneve cegueieer pevceYejemeeþer efJeOeJee Jne³e®eer. jeve[W®eer mJele:®eer one Je<ee&®eer yenerCe keÀener Je<ee&le®eefJeOeJee yeveueer. efle®es efle®³ee meemejer Del³eble neue Jne³e®es. jeve[s DeeefCe efJe<CegMeeðeeRveer kesÀJeUmeeceeefpekeÀ v³ee³ee®³ee DeeOeejeJej veJns lej Oece& ûebLeeble®e DeMee ÒekeÀej®eer mees³e Deens ns efme× keÀ©veoeKeefJeues nesles. keÀce&þ ueeskeÀebveer meceepemegOeejkeÀebvee keÀceer uesKeC³eemeeþer DeeOeer®e eEnot Oece&J³eJemLeeHekeÀ ceb[UeR®eer mLeeHevee kesÀueer nesleer.

efJeÐeemeeiej ³eeb®es HegmlekeÀ FbotÒekeÀeMeceO³es uesKeeb®³ee ceeefuekesÀ®³ee mJe©Heele ÒekeÀeefMele nesTueeieues. l³eecegUs DeefOekeÀ®e ieeWOeU efvecee&Ce Peeuee. l³eeletve efvecee&Ce Peeuesuee Jeeo F.me.1868 lesF.me.1871 He³e¥le ®eeuet jeneruee. efJe<CetMeeðeer ns pevepeeie=leer®³ee efveefceÊeeves veeefMekeÀ Je HegC³eeueeoewN³eeJej iesues. l³ee®eyejesyej efJeOeJee efJeJeeneJej les FbotÒekeÀeMeceO³es efveyebOe efuenerle nesles. l³eeveblejF.me.1869 ceO³es efJeOeJee efJeJeenemeeþer l³eebveer SkeÀ peenerjele efoueer. l³eebveer SkeÀ efJeOeJee, efpe®eskegÀìgbye efJeJeeneme cegbpegjer osle Deens Je SkeÀ efMe#ekeÀ, pees efJeOeJesMeer efJeJeen keÀjC³eeme le³eej Deens l³eeb®eer

72

meebie[ Ieeuetve efoueer. cegbyeF&le 15 petve 1869 jespeer þeketÀjÜej ³esLes HetCe& HeejbHeejerkeÀ He×leerves efJeJeenmebHeVe Peeuee. keÀce&þebveer efJeJeeneme GÊespeve osCeeN³eebvee yener<ke=Àle keÀjC³ee®eer OecekeÀer efoueer. l³eeveblejMeeðeeuee HeCeeuee ueeJeC³eele Deeues. keÀjJeerj ®³ee MebkeÀje®ee³ee¥veer ³ee meboYee&le efvekeÀeue ueeJeC³ee®eerle³eejer oMe&efJeueer. keÀce&þ ueeskeÀebveer MebkeÀje®ee³ee¥Jej Del³eble oyeeJe DeeCeuee Je efveCe&³e mJele:®³ee yeepetvesJeUefJeuee. jeve[Wveer l³ee keÀeUele efJeOeJeeb®ee HegveefJe&Jeen eEnot keÀe³eÐeevegmeej keÀmee ³eesi³e Deens ³eeefJe<e³eer HegefmlekeÀe íeHeueer DeeefCe efJeOeJee HegveefJe&JeenemebyebOeer Jesoeb®es cenÊJe ³ee efJe<e³eer uesKe efueneruee.l³eeb®³ee uesKeecegUs, meceepe megOeejCesme Heg{erue keÀeUele DeefOekeÀ Jesie ®e{uee. F.me.1869 ceO³es l³eebveeyener<ke=Àle keÀjC³eele Deeues. Hejbleg l³eeb®³ee meceepeeleerue mLeeveecegUs DeeefCe l³eeb®³eemeejK³ee®e cegkeÌleefJe®eejeb®³ee menkeÀeN³eebcegUs l³eebvee HeÀejmee HeÀjkeÀ He[uee veener.

6.3.5 megOeejCee ®eUJeUerme IejIej :meceepe megOeejCes®³ee keÀecee®eer ceesþîee ÒeceeCeeJej Heerísneì SkeÀe keÀejCeeJe©ve Peeueer Je leer

cnCepes SkeÀe meceepemegOeejkeÀeves efye´ìerMe keÀesìe&®ee DeeOeej IesTve SkeÀe eEnot keÀce&þe®eer yeoveeceer kesÀueer.HegCes keÀesìe&ves l³eeme yeeJeerme efoJemeeb®eer keÀesþ[er efoueer DeeefCe ogmeN³ee megveeJeCeer®³eeJesUer leerve cenerv³eeb®eerkeÀesþ[er efoueer. megOeejkeÀeb®³ee Jele&CegkeÀer®es meceepeekeÀ[tve mJeeiele Peeues veener. ³eeGueì megOeejkeÀefye´ìerMe keÀesìe&®ee DeeOeej IesTve Òee®eerve ef®ejbleve ©{eR®es peleve keÀjCeeN³eebvee®e kewÀo keÀjerle Deensle³eeyeeyele meceepeele veejepeer Hemejueer. l³eemebyebOeer, l³eebvee mejkeÀej®³ee lekeÀueeot ³eespeveeb®eener megieeJee³ee³euee ueeieuee. l³eeb®³ee celes mejkeÀej yejesyej®eer ner ³egleer eEkeÀJe Keue ne kesÀJeU Meeéele eEnot Oecee&®eeveeMe keÀjC³eemeeþer®e Deens ³eeyeeyele l³eeb®eer þece Kee$eer efvecee&Ce Peeueer. ogmeN³ee SkeÀe IeìvesvesmegOeejkeÀeb®eer ®eUJeU #eerCe Peeueer. ueeskeÀnerleJeeoeRveer mecegê uebIeve keÀjC³eeme Oecee&ves yeboerDemeleeveemeg×e, mJele:®³ee cegueemeesyele kegÀ<CejeJe yejesyej mecegê Heej ³ee$ee kesÀueer. l³eeveblej cegbyeF&leSkeÀe efJeOeJes®³ee efJeJeeneme HeeþeRyee osC³eeJe©ve ueeskeÀnerleJeeoer Je l³eeb®ee cegueiee, ³ee oesIeebveeneryeefn<ke=Àle keÀjC³eele Deeues. Deelee ke=À<CejeJe Hejle Deeues lejer l³eebveer Je l³eeb®³ee Je[erueebveer Òee³eef½elekesÀu³eeefMeJee³e eEnot Oecee&le l³eebvee Hejle IesCeej veener Demes meebefieleues. jeve[Wveer ³ee ieesäerme efJejesOekeÀ©ve meg×e ueeskeÀefnleJeeoeRveer peenerjefjl³ee Òee³eef½ele kesÀues. Del³eble cenÊJee®³ee #eCeerueeskeÀnerleJeeoeRveer keÀ®e Keeuu³eeves megOeejkeÀeb®³ee ®eUJeUeR®eer MekeÌleer®e efveIetve iesueer.

F.me.1873 ceO³es, jeve[W®eer ÒeLece Helveer meKegyeeF& Jeeju³ee. l³eecegUs jeve[W®³ee peerJeveeleSkeÀ veJeerve®e mebkeÀì GYes jenerues. yeoueemeeþer cnCetve l³eebvee ³egjesHeuee pee³e®es nesles. Hejbleg ³egjesefHe³eveDee®eej -efJe®eejeb®ee og<HeefjCeece l³eeb®³eeJej nesF&ue cnCetve jeve[W®³ee Je[erueebveer l³eebvee peeC³eemevekeÀej efouee. lemes®e Deelee Helveer®³ee efveOeveeveblej jeve[Wveer SkeÀìs jent ve³es Demes l³eebvee Jeeìs DeeefCejeve[s Deelee efJeOeJesMeer efJeJeen keÀjleerue keÀer keÀe³e? ner Yeerleer lej nesleer®e DeeefCe cnCetve l³eebveerjeve[WJej oyeeJe DeeCeC³eeme meg©Jeele kesÀueer. meeleeN³ee®³ee kegÀuexkeÀj kegÀìgbyeeleerue DeuHeJe³eerve `jceeyeeF&'efn®³eeMeer efJeJeenemebyebOeer l³eeb®³eeJej oyeeJe DeeCeC³eele Deeuee DeeefCe l³eele l³eebvee ³eMe Deeues. jeve[Wveerogmeje efJeJeen kesÀuee leesner SkeÀe DeuHeJe³eerve kegÀceeefjkesÀMeer efJeOeJesMeer veener ³ee Ieìves®ee cegbyeF& - HegCesmeceepe megOeejCes®³ee ®eUJeUeRJej HeÀej iebYeerj HeefjCeece Peeuee.

6.3.6 v³ee. jeve[s Je Yeejleer³e je<ìer³e meeceeefpekeÀ Heefj<eo :F.me.1880 ®³ee ojc³eeve, megefMeef#ele G®®ekegÀueerve ueeskeÀebceO³es DeeOeer meeceeefpekeÀ keÀer DeeOeer

jepekeÀer³e ³ee efJe<e³eeJe©ve Jeeoeme leeW[ HegÀìues. l³eeHewkeÀer DeveskeÀebvee Demes Jeeìs keÀer meeceeefpekeÀmegOeejCesme ÒeLece ÒeeOeev³e efceUeues Heenerpes. ³eeGueì ogmeN³eeyeepetme jepekeÀer³e HeeleUerJej DeefleMe³e

73

ÒeYeeJeer DemeCeeN³ee yeeU iebieeOej efìUkeÀebvee, Yeejlee®³ee mJeeleb$³ee®³ee ¢äerves jepekeÀer³e DeeIee[erpeemle cenÊJee®eer Jeeìle nesleer. oeoeYeeF& veewjespeeRmeejK³ee J³ekeÌleeR®ee mebmLee Jeiewjs Hes#ee J³eeqkeÌleielemeceepemegOeejCesme peemle HeeeEþyee neslee. ef[meWyej 1885 ceO³es ÒeeLe&veemeceepe cegbyeF& ³esLes Yeejleer³eje<ìer³e keÀeBûesmeves ®e®ee&me$e Ie[efJeu³eeveblej ueies®e®e l³ee®e ne@ueceO³es meeceeefpekeÀ efJe<e³eebJe©ve ogmejs®e®ee&me$e Ie[efJeC³eele Deeues. l³eeveblej Fbef[³eve ve@Meveue keÀe@ûesme®³ee efpeLesefpeLes ®e®ee&me$e nesle, efleLesefleLes l³ee l³ee efþkeÀeCeer, ueies®e®e meeceeefpekeÀ efJe<e³eebJe©ve ®e®ee&me$e Ie[Jetve DeeCeC³ee®eer He×le®eHe[ueer.

meg©JeeleerHeemetve®e, yengleskeÀ keÀe@ûesme®³ee J³ekeÌleervee jepekeÀer³e efJe<e³eele peemle jme neslee DeeefCemeeceeefpekeÀ ÒeMveeb®es efvejekeÀjCe keÀjC³ee®eer peyeeyeoejer jeve[s, Deej. jIegveeLejeJe, ceueyeejer MesþDeeefCe Fl³eeoer ³eeb®³eeJej mees[ueer nesleer. ef[meWyej 1887 ceO³es meeceeefpekeÀ mebcesueve Ie[efJeC³eeleDeeues. cee®e& 1887 ceO³es jeve[Wveer, mJeeleb$³ee®eer ®eUJeU neleer IesC³eeHetJeea, meeceeefpekeÀ megOeejCeeDeeOeer JneJ³eele, ³ee efJe<e³eer keÀUkeÀUer®es DeeJeenve kesÀues. l³ee®³ee celes jepekeÀer³e efpeJneÈ³ee®³eeefJe<e³eebJej Yee<eCes keÀ©ve, DeveskeÀ peCe DeuHeeJeOeerle®e Òeefme×er®³ee ÒekeÀeMe Peesleele ³esleele. HeCe DeMee®eJ³ekeÌleer meceeefpekeÀ efnlee®³ee ieesäeRJej ogyeÈ³ee nesleele, #eerCe Yeemeleele. meeceev³e pevelesuee meg×ejepekeÀer³e ieesäeRceO³es peemle jme Deens. jepekeÀer³e Heg{eN³eebb®³ee #eguuekeÀ ³eMee®es ceesþs ÒemleeJe ceeieefJeuespeeles DeeefCe meceepemegOeejkeÀeb®³ee #eguuekeÀ ®egkeÀebvee ceneve iegvne Demeu³ee®es YeemeefJeues peeles DeeefCeJesUesJesUer l³eebvee vekeÀejelcekeÀ ¢äerkeÀesveeletve yeefIeleues peeles.

jeve[Wvee Demes ÒekeÀ<ee&ves Jeeìle nesles keÀer mJejep³e ³esC³eeHetJeea meeceeefpekeÀ megOeejCee Peeu³ee®eHeeefnpesle. jepekeÀer³e ®eUJeUeryeeyele Deleer Glmeener DemeCeeN³eevee l³eebveer JesUesJesUer leekeÀero efoueer.meceepee®³ee mJeemL³eemeeþer jepekeÀer³e-meeceeefpekeÀ efJeefJeOe DebieebceO³es SkeÀesHee Demeuee Heeefnpes Demesl³eebvee Jeeìs. les cnCele, legcner SkeÀ DeeoMe& meceepe J³eJemLee mLeeHeve keÀ© MekeÀle veener, pesJne legcnerjepekeÀer³e¢äîee #eerCe Demelee l³ee®eÒeceeCes legcner legce®eer jepekeÀer³e nkeÌkeÀ ner yepeeJet MekeÀle veener. pejlegce®eer meceepe J³eJemLee®e lekeÀueeot DeeefCe keÀcekegÀJele Demesue lej legce®eer DeLe&J³eJemLeener meceLe& nesTMekeÀle veener. leesHe³e¥le DeLe&J³eJemLes®eer leÊJes HeeskeÀU Demeleerue DeeefCe vegmeles®e YeeJeves®³ee DeenejerpeeTve meeceeefpekeÀ, jepekeÀer³e eEkeÀJee DeeefLe&keÀ ÒeMve mees[efJelee ³esle veener.

F.me.1871 ceO³es jeve[s ÒeLece opee&®es mene³³ekeÀ v³ee³ecetleea cnCetve HegC³eele efve³egkeÌle Peeuesnesles. Hejbleg l³eeb®³ee meeceeefpekeÀ megOeejCes®³ee keÀe³ee&cegUs l³eebvee G®®e v³ee³eeue³ee®es v³ee³ecetleeayevee³euee, leyyeue lesJeerme Je<ex ueeieueer. jeve[s ns HeoJeerOeejkeÀeb®es ³egJejepe cnCetve Òeefme× nesles. DeveskeÀmeeceeefpekeÀ-jepekeÀer³e mebmLeebMeer les efveie[erle nesles. SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀele, mejkeÀejer keÀce&®eeN³eebJej,meeceeefpekeÀ #es$eele keÀece keÀjC³eeme Jee mejkeÀej®³ee efJeefJeOe OeesjCeebJej cele ÒeoefMe&le keÀjC³eemekeÀesCeleener DeìkeÀeJe veJnlee. jeve[Wveer ³ee meJeueleer®ee GHe³eesie keÀ©ve DeveskeÀ meeceeefpekeÀ efJe<e³eebJejcegkeÌleHeCes efìkeÀeefìHHeCeer kesÀueer. Yeejleer³e je<ìer³e keÀeBûesme®es les SkeÀ mebmLeeHekeÀ nesles. ÒeeLe&vee meceepee®esDeeIee[er®es keÀe³e&keÀlex nesles. l³eebveer efJeJeen³eesi³e mebceleer Je³ee®³ee cegÎ³eeJej efìUkeÀebmeesyele keÀe³e& kesÀues.DeewÐeesefiekeÀ mebcesueve DeeefCe DeewÐeesefiekeÀ ÒeoMe&ve ³eeb®³eeMeer les mebyebefOele nesles. l³eener Hes#ee meeceeefpekeÀHeefj<eos (Social Conference)®es les DeeIee[er®es vesles Je meeceeefpekeÀ meYes®es HegjmkeÀlex nesles.F.me.1874 ceO³es Yeejleer³e je<ì^er³e keÀeBûesme®eer mLeeHevee nesC³eeHetJeea jeve[s ner DeMeer SkeÀ J³ekeÌleernesleer, efpeves Yeejleele peyeeyeoej mejkeÀej®eer ceeieCeer kesÀueer. l³eeb®³eemeeþer meceepemegOeejCee ne SkeÀcesJeefpeJneUîee®ee efJe<e³e neslee.

74

6.3.7 v³ee. jeve[W®ee GoejceleJeeo :v³ee³ecetleea jeve[s, mel³esvêveeLe, jeEJeêveeLeeb®es pesÿ yebOet ueeueMebkeÀj DeeefCe Gefce³ee MebkeÀj

DeeefCe Flej ³eebveer Yeejleer³e meceepeeleerue yeÊeerme cegÎîeeb®eer ³eeoer yeveJeueer. pes l³eeb®³eemeeþer HeÀejcenÊJee®es Jeeìle nesles DeeefCe megefMeef#ele J³eeqkeÌleceO³es l³ee ³eeoer®es JeeìHe kesÀues Je l³eeb®³ee efJe®eejeb®eerceeieCeer kesÀueer. l³ee ³eeoerceO³es meeceeefpekeÀ, Mew#eefCekeÀ Òeefle¬eÀer³eeb®es Oeeefce&keÀ Je ceeveJeleeJeeoemebyebOeer cegÎsnesles.

SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀeleerue Yeejleer³e meceepe J³eJemLes®es ef®e$e®e l³eele Gceìues nesles. l³ee³eeoerle ðeer efMe#eCe, oe© Je J³emeve cegkeÌleer Je yeboer, eEnog ceeqmuece obies, yeeueefJeJeen, efJeOeJeeb®es oe©CeÒeMve, ngb[e yeboer, ceeieemeuesu³ee J³ekeÌleer®es efMe#eCe, mecegê³ee$ee DeeefCe l³ee®e ÒekeÀej®³ee yeboer F. nesles.Hejbleg ³eeoerle cegueYetle cegÎs Goe. peeleer-J³eJemLes®es efvece&tueve, DemHe=M³elee efvecet&ueve DeeefCe eqðe³eebmeeþermeceeve nkeÌkeÀ F. veJnles. l³eebceO³es Oee[meer ¢äerkeÀesve veJnlee. Hejbleg cenejeä^er³eve ueeskeÀeb®eer iesu³eeMelekeÀeleerue Deieoer #eguuekeÀ meeceeefpekeÀ ogäÒeJe=Êeer®³ee yeeyeleerleerue megOeejCeener efvejeMeepevekeÀ®enesleer.

jeve[W®³ee mJeeleb$³eJeeoeves meceepeeJej HeÀej ceesþe HeefjCeece kesÀu³ee®es efometve ³esles. Òee. ef[. kesÀ.keÀJex DeeefCe [e@. yeer. Deej. Deebyes[keÀjebvee meceepekeÀe³ee&meeþer ÒeJe=Êe keÀ© MekeÀues. jeve[W®³ee 101 J³eepe³ebleer®³ee efveefceÊeeves, HegCes [skeÌkeÀve meYesle, [e@. Deebyes[keÀj yeesueues nesles keÀer jeve[W®³ee keÀe³ee&®escenÊJe ns l³eebveer p³eeÒekeÀejs meeceeefpekeÀ efnlee®³ee cegÎîeeb®eer efveJe[ kesÀueer Je l³eevee meeO³ekeÀjC³eemeeþer, p³ee ceeiee&®ee DeJeuebye kesÀuee, l³eele Deens. FeflenemekeÀej eEkeÀJee efMe#eCe le%e cnCetve veJnslej les SkeÀ meceepe megOeejkeÀ cnCetve peemle Òeefme× nesles. jeve[s ceneve meceepemegOeejkeÀ nesles keÀejCel³eebveer meejs Dee³eg<³e meceepe megOeejCes®³ee keÀe³ee&me Jeentve Iesleues.

6.3.8 oKKeve meYee DeeefCe jeve[W®ee GoejceleJeeo :F.me.1896 ceO³es Sce.peer. jeve[Wveer [skeÌkeÀve meYes®eer mLeeHevee kesÀueer lesJne Yeejleer³e

GoejceleJeeoeves þjeefJekeÀ DeekeÀej IesC³eeme meg©Jeele kesÀueer nesleer. l³eebvee DeeOegefvekeÀ Je cegkeÌleefJe®eejebJej, meYes®eer mLeeHevee keÀjeJe³ee®eer nesleer DeeefCe F.me.1870 ceO³es mLeeefHele Peeuesu³eemeeJe&peefvekeÀ meYesMeer keÀesCel³eener ÒekeÀej®ee Jeeo Ieeuee³e®ee veJnlee. les efueefnleele, GoejceleJeeo DeeefCeDeeOegefvekeÀlee ns DemeesefmeSMeve®es keÀeveceb$e jenleerue. GoejceleJeeo ³ee®ee DeLe& keÀesCel³eener peeleer-Oece&mebÒeoe³ee®³ee HetJe& mebkeÀuHeveebHeemetve cegkeÌleer DeeefCe J³ekeÌleer®³ee efJekeÀemeemeeþer HetCe& meceefHe&le DeeefCev³ee³eÒeefJe<ìlee eEkeÀJee v³ee³eJ³eJemLes®ee Deeoj. Hejbleg keÀe³eÐeemeceesj meJe&peCe SkeÀ®e Deensle. jepekeÀer³eIe[ecees[eRvee cenÊJe DeeefCe ns meJe& cegÎs ÒeeHle Peeu³eeJej efMe#eCeeJej Yej osCes. l³eemeeþer meceepeelepeeie=leer keÀjCes. efJekeÀemee®ee Jesie KetHe®e cebo neslee. Hejbleg Òel³e#eele megOeejCee nesC³eemeeþer efJekeÀemee®eerieleer cebo®e nJeer. ns Lees[keÌ³eele HeCe cenÊJee®es Demes jeve[s Je l³eeb®³ee menkeÀeN³eeb®es megOeejCee ÒeeHlekeÀjeJe³ee®es cegÎs.

75

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) ÒeeLe&vee meceepeeyeeyele jeve[W®es keÀe³e& efuene.2) keÀeBûesme®³ee Jeeef<e&keÀ DeefOeJesMeveeleerue meeceeefpekeÀ Heefj<eo®es keÀe³e& meebiee?

6.4 meceejesHe

oefueleebÒeceeCes®e,eqðe³eeb®eer HeefjefmLeleerner Del³eble neueeKeer®eer nesleer. efMe#eCee®³ee DeYeeJeer JeHeg©<e ÒeOeeve mebmke=ÀleercegUs, l³eeb®³eeJej DeveskeÀ Del³ee®eej nesle. cenejeä^ efye´ìerMe jepeJeìer®³eeDeKesjerme eqðe³eebJej®es Dev³ee³e efMeiesuee Heesn®eues nesles. JeeF&ì ®eeueerefjleer, DebOeÞe×e ³eebvee l³ee yeUerHe[le nesl³ee.

eqðe³eebJejerue Dev³ee³e keÀceer keÀjC³ee®³ee keÀeceer ef¸emleer efceMevejer Je Heeef½eceel³e efMeef#elemegOeejkeÀebveer HeÀej cenÊJee®eer keÀeceefiejer yepeeJeueer.

ceneosJe ieeseEJeo jeve[W®³ee efJeOeJee HegveefJe&Jeene®³ee cegÐeeJe©ve Del³eble Jeeo GmeUuee. ÒeeLe&veemeceepee®es les DeeIee[er®es keÀe³e&keÀlex nesles. meeceeefpekeÀ ÒeMve mees[efJeC³eemeeþer l³eebveer Yeejleer³e je<ì^er³ekeÀeBûesme®³ee DeefOeJesMeveele meeceeefpekeÀ Heefj<eo (Social Conference) YejefJeueer Je cenÊJeHetCe&³eesieoeve Yeejlee®³ee meceepemegOeejCee ®eUJeUerle efoues.

6.5 ÒeMve

1) eqðe³eeb®³ee meJee¥efieCe efJekeÀemeemeeþer cenejeäele keÀesCekeÀesCel³ee ÒekeÀej®³ee megOeejCee Peeu³ee³ee®es efJeMues<eCe keÀje.

2) Sce. peer. jeve[sbveer keÀesCeles cenÊJee®es meeceeefpekeÀ yeoue Ie[efJeues l³eeyeeyele Heefj#eCe keÀje.

76

7meeceeefpekeÀ megOeejCee - (ye)

IeìkeÀ j®evee :

7.0 GefÎäîes7.1 ÒemleeJevee7.2 cenelcee peesleerjeJe HegÀues7.3 ieesHeeUyeeyee JeuebiekeÀj7.4 efJeÇue jecepeer eEMeos7.5 Meent cenejepe7.6 meceejesHe7.8 ÒeMve

7.0 GefÎäîes

1. cenelcee p³eesefleyee HegÀues ³eeb®es keÀe³e&, mel³eMeesOekeÀ meceepe DeeefCe meeJe&ef$ekeÀ ceeveJeleeJeeo mecepetveIesCes.

2. ieesHeeUyeeyee JeuebiekeÀj ³eeb®es keÀe³e& DeeefCe Devee³e& oes<e Hejernej ceb[U ³eeb®ee DeY³eeme keÀjCes.3. `ef[Òesm[ keÌueemesme efceMeve Dee@HeÀ Fb[er³ee' DeeefCe efJeÇue jecepeer efMebos ³eeb®³ee keÀe³ee&®es DeekeÀuevekeÀjCes.

4. JesoeskeÌle ÒekeÀjCe DeeefCe Meent cenejepe ³eeb®³ee keÀe³ee&Jej ÒekeÀeMe ìekeÀCes.

7.1 ÒemleeJevee

oefuele meceepee®³ee GodOeejemeeþer cenelcee HegÀues ns Deûesmej nesles. ieesHeeUyeeyee JeuebiekeÀj,efJe.je. eEMeos, Meent cenejepe ³eebveer peeefle J³eJemLesefJe©× keÀece kesÀues. meceepeeleerue YesoYeeJe DebOeÞeodOeeDeeefCe efvej#ejlee ³eeb®es l³eebvee G®®eeìve keÀjeJe³ee®es nesles. efJeefJeOe mebmLeebMeer les efveie[erle nesles DeeefCeLees[îee HeÀej HeÀjkeÀeves meJee¥veer®e l³eeb®ee GÎsMe meeO³e kesÀuee neslee.

7.2 cenelcee p³eesleerjeJe HegÀues (F.me.1827-1890)

ceneje<ì^eleerue meceepemegOeejkeÀebceO³es cenelcee HegÀues ³eeb®es mLeeve Jej®es Deens. F.me.1827ceO³es ceeUer meceepeele pevceuesu³ee HegÀueWvee meeceeefpekeÀ DeeefCe DeeefLe&keÀ ÒeMveebvee leeW[ ÐeeJes ueeieues.mkeÀe@ìerMe efceMeve ne³emketÀueceO³es efMekeÀle Demeleevee les ef¸e½eve efceMeveN³eeb®³ee mebHekeÀe&le Deeues DeeefCeLee@ceme Hesve®³ee `ceeveJeer nkeÌkeÀ' (Rights of Man) ³ee HegmlekeÀeves les YeejeJeues. F.me.1847

77

ceO³es ceeO³eefcekeÀ efMe#eCe HetCe& Peeu³eeJej mejkeÀejer veeskeÀjer ve keÀjlee, mJeleb$eHeCes YeefJeleJ³e Ie[Jee³e®eel³eebveer efveCe&³e Iesleuee.

F.me.1848 ceO³es meceepeeleerue efJe<ecelee cegK³eÊJes yeeïeCeebveer ®eeueJeuesueer íUJeCetkeÀ DeeefCeceeveneveer ³eebveer les J³eefLele Peeues. l³eeb®³ee SkeÀe yeeïeCe efce$ee®³ee ueivee®³ee efcejJeCegkeÀerle l³eebveeDel³eble DeHeceeveemHeo JeeieCetkeÀ efceUeueer. kesÀJeU les Keeue®³ee peeleerleues Demeu³eecegUs ner JeeieCetkeÀefceUeueer nesleer. ¿ee Ieìvesveblej p³eesleerjeJe HegÀu³eebveer meceepeeleerue peeefleJ³eJemLes®eer efJe<eJeuueerGKe[tve ìekeÀC³ee®ee efveCe&³e Iesleuee. meceepeeleerue oefuele DeeefCe eqðe³eeb ³eeb®³eeJej Je<ee&vegJe<ex Dev³ee³e,Del³ee®eej nesle Deeuee neslee. l³eeb®³ee HegveG&lLeeveemeeþer l³eebveer Òe³elve meg© kesÀues. l³ee oefuele,ceeieemeuesu³ee meceepeeuee peesHe³e¥le efMe#eCe efceUle veener. leesHe³e¥le l³eeb®eer megOeejCee nesCeej veener, ³ee®eerl³eebvee peeCeerJe nesleer. cnCetve keÀener Hegjesieeceer efce$eeb®³ee ceoleerves, meeceeefpekeÀ jes<eeuee ve pegceeveleeF.me.1848 ceO³es HegC³eele meJe&Oecee¥®³ee cegueeRmeeþer MeeUe meg© kesÀueer. YeejleeceO³es MeeUe GIe[C³ee®esÞes³e DeeHeCe ef¸eM®eve efceMeveN³eebvee oslees. Hejbleg cegueeRmeeþer MeeUe megª keÀjCeejs Heefnues Yeejleer³ecnCepes cenelcee p³eesleerjeJe HegÀues nesles. l³eebveer mJele:®³ee Helveer meeefJe$eeryeeF& ³eebveener efMekeÀJee³eueemeg©Jeele kesÀueer pesCeskeÀ©ve, l³ee ¿ee keÀe³ee&le neleYeej ueeJet MekeÀleerue. F.me.1851 ceO³es l³eebveerDemHe=M³eebmeeþer Heefnueer MeeUe meg© kesÀueer DeeefCe ogmeN³ee Je<eea, cenej, ceebie DeeefCe Flej oefuele peeleer-peceeleeR®³ee efMe#eCeemeeþer mebmLee GYeejueer.

peeleerJ³eJemLescegUs meceepeele HejekeÀesìer®eer efJe<ecelee Hemejueer Deens, SKeeÐee®eer peele nerl³eeb®³ee keÀcee&ves þjeJeer pevceeves veJns Demes l³eeb®es þece cele nesles. yeeïeCe, cejeþîeebveener Metê uesKee³e®esHeCe cejeþs Flej peeleer-peceeleeRvee Deefle-Metê uesKee³e®es. Hejbleg HegÀu³eebvee peeleer-peeleeRceOeeruekeÀesCel³eener ÒekeÀej®ee YesoYeeJe SkeÀ ÒekeÀej®ee meeceeefpekeÀ MeeHe®e Jeeìs DeeefCe cnCetve®e yeeïeCesÊejpeeleerpeceeleerleerue ueeskeÀebvee, %eevee®³ee DeeefCe efJekeÀemee®³ee ceeiee&Heemetve Jebef®ele þsJeCeeN³ee yeeïeCemeceepeeefJe©× l³eebveer GIe[GIe[ yeb[ HegkeÀejues. yeeïeCe meceepeeuee l³eebveer OeeskesÀyeepe DeeefCe oebefYekeÀcnìues DeeefCe yeeïeCeslej meceepeeves SkeÀef$eleHeCes ³ee Dev³ee³eeuee leeW[ efoues Heenerpes Demes meebefieleues.

eEnot Oece&Meeðee®ee DeeHeu³ee mees³eervegmeej efJeHe³ee&me kesÀu³ee®ee DeejesHe HegÀu³eebveer yeeïeCeebJejueeJeuee DeeefCe De%eeveer DeefMeef#ele ueeskeÀebvee vekeÀes l³ee mecepegleer DeeefCe DebOeÞe×sle peKe[tve ìekeÀues.Kejslej Metê®e ³ee ceeleer®es Kejs Heg$e Deensle DeeefCe yeeïeCe ns HejkeÀer³e Deensle. p³eebveer Megêeb®eer Je<ee¥vegJe<exíUJeCetkeÀ Je efHeUJeCetkeÀ ®eeueJeuesueer Deens. l³eebveer `yeeïeCee®es keÀmeye' HegmlekeÀ DeeefCe `iegueeceefiejer' ³eeHegmlekeÀeletve, yeeïeCeeb®³ee Del³ee®eeje®es Hee{s Jee®eues. l³eebveer meieÈ³ee yeeïeCeeb®³ee HegmlekeÀeb®eeyener<keÀej kesÀuee. p³eeceO³es Metêebvee yeeïeCeeb®es mesJekeÀ, iegueece cnìues Deens. pees keÀesCeer l³eebvee yebOeglJeevesJeeieCetkeÀ osF&ue, ceie lees HejkeÀer³e Demeuee lejer ®eeuesue, lees l³eeb®ee yebOet þjsue Demes l³eeveer meebefieleues.

7.2.1 mel³eMeesOekeÀ meceepe :F.me.1857 ®ee GþeJe nesF&He³e¥le p³eesefleyee HegÀues ³eeb®ee efye´ìerMe mebmeoer³e keÀe³e&He×leeruee

HeeþeRyee neslee DeeefCe meeceeefpekeÀ yeoue ueJekeÀj nesleerue Demeener efJeéeeme neslee. Hejbleg F.me.1857®³ee GþeJeeveblej efye´ìerMeebveer meeceeefpekeÀ #es$eele leìmLe jenC³ee®eer YetefcekeÀe Iesleueer DeeefCe meeceeefpekeÀmegOeejCeeb®eener Jesie keÀceer nesT ueeieuee. DeveskeÀ meceepemegOeejkeÀ iejerye MeslekeÀjer keÀejeieerjebyeÎueGoemeerve®e nesles. l³ee meieÈ³ee HeefjefmLeleer®ee DeY³eeme keÀjlee meceepeeleerue ogue&ef#ele IeìkeÀebvee %eeveefceUJetve osTve DeeefCe l³eeb®³eeceO³es peeie©keÀlee efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer mebK³ee GYeer keÀjeJeer Demee

78

efJe®eej l³eeb®³ee ceveele Deeuee. F.me.1873 ceO³es Metêeb®³ee GlLeeveemeeþer npeejes Je<ee&HeemetveyeeïeCeeb®³ee iegueeceefiejer®eer keÀuHevee l³eeb®³ee ceveeletve keÀe{tve ìekeÀC³eemeeþer DeeefCe #egê peeleeRmeeþerIeeueC³eele Deeuesueer DeveskeÀ Oeeefce&keÀ meeceeefpekeÀ yebOeves Pegiee©ve osC³eemeeþer SkeÀ veJeerve mebmLeeGYeejeJeer Demes l³eebvee Jeeìt ueeieues. l³eevegmeej 24 meHìWyej 1873 jespeer HegÀues DeeefCe l³eeb®esmene³³ekeÀ ³eebveer mel³eMeesOekeÀ meceepee®eer mLeeHevee kesÀueer. ³ee mebmLes®ee GÎsMe, Metê DeeefCe DeefleMetê³eebvee yeeïeCeeb®³ee iegueeceefiejerletve cegkeÌle keÀjC³ee®ee neslee. mebmLes®³ee meJe& meYeemeoebveer, meJe&peCeosJee®eer ueskeÀjs Deensle DeeefCe l³ee osJee®eer ÒeeLe&vee keÀje³euee kegÀþu³eener ceO³emLee®eer pe©jer veener DeMeerkeÀuHevee eEyeyeJeueer. mebmLes®es meYeemeolJe keÀesCel³eener peeleer Oecee&®³ee J³ekeÌleermeeþer Kegues nesles.mel³eMeesOekeÀ meceepe HeÀkeÌle ceeCetmekeÀer Oece& ceevelees. mel³eeJej efJeéeeme þsJelees DeeefCe Oece&ûebLe nsDeleerHeefJe$e Deensle DeMeer mecepetle HetCe&HeCes veekeÀejlees. cetleeaHetpee ner mebmLesuee Deceev³e nesleer DeeefCe®eelegJe&Cee¥®ee mel³eMeesOekeÀ meceepeeves peenerjHeCes efOekeÌkeÀej kesÀuee.

meeceeefpekeÀ DeeefCe Oeeefce&keÀ keÀe³ee&le, ðeer-Heg©<e ns meceeve Demee³euee Heeefnpesle. kesÀJeUeEueieevegmeej ceeCemeebceO³es YesoYeeJe keÀjCes ns HeeHe Deens. meceepeeceO³es SkeÀesHee veeboeJee DeeefCemeceepeeceO³es SkeÀceskeÀebefJe<e³eer yebOeglJe, meceevelee DeeefCe mJeeleb$³ee®eer YeeJevee efvecee&Ce JneJeer Demes l³eebveeJeeìs. Oeeefce&keÀ oebefYekeÀHeCee DeeefCe Dee¬eÀcekeÀ jeäer³eÊJee®eer YeeJevee ³ee oesIeeb®³eener les efJe©× nesles.DeMee ÒeJe=ÊeeRcegUs keÀesCeleener efJekeÀeme meeOeCeej veener Gueì vegkeÀmeeve®e nesF&ue Demes l³eebvee Jeeìs.

F.me.1874 ®³ee meg©Jeeleeruee HegÀueWveer mebmLes®eer SkeÀ MeeKee cegbyeF& ³esLes meg© kesÀueer DeeefCeleerve Je<ee&veblej òerveyebOet' veeJee®es meeHleenerkeÀ meg© kesÀues. veeje³eCe cesIeepeer ueesKeb[s, HegÀueW®es Del³eblepeJeU®es efce$e Je mel³eMeesOekeÀ meceepee®es keÀe³e&keÀlex ³ee meeHleenerkeÀe®es mebHeeokeÀ nesles. ³eemeeHleeefnkeÀe®³ee ceeO³eceeletve keÀejKeev³eele keÀece keÀjCeeN³ee keÀeceieejeb®³ee mecem³ee Je l³eeJej GHee³eceeb[C³eele ³esT ueeieues. les SkeÀ DeûeCeer keÀeceieej vesles nesles.

F.me. 1877 ceO³es HegÀueWveer HegC³ee®³ee ceneveiejHeeefuekesÀleerue efve³egkeÌle meom³e cnCetvecenejeäêleerue Deesu³ee og<keÀeUeves ûemle Demeuesu³ee Yeeieeme ceole kesÀueer. mel³eMeesOekeÀ meceepee®³eeke=ÀHesves eqJnkeÌìesjer³ee DeveeLeeÞece meg© Peeues. oerveyebOet®³ee ceeO³eceeletve, iejerye MeslekeÀN³eeb®es keÀeceieejeb®esÒeMve melele ceeb[ues pee³e®es. Kejslej p³eesleerjeJe HegÀues DeeefCe l³eeb®es efce$e ueesKeb[s ns iejerye MeslekeÀN³eebveeJe keÀeceieejebvee SkeÀ$e keÀ©ve l³eeb®es ÒeMve mees[efJeC³ee®³ee keÀe³ee&le Deûesmej nesles.

mel³eMeesOekeÀ meceepee®es cetueleÊJe yeéïeCeeb®³ee efJejesOeer nesles. keÀce&þ yeeïeCeebveer ³eeefJe©×DeeJeepe GþefJeuee. efJe<CetMeeðeer ef®eHeUtCekeÀj meejKee peneue efìkeÀekeÀej l³eebvee efceUeuee.ef®eHeUtCekeÀjebveer l³eeb®³ee efveyebOeceeuesle HegÀuesveeb kegÀeflmeleHeCes #egê Oece& ieg©, Metêeb®ee Oece&mebmLeeHekeÀ,Metêeb®ee peieled ieg© Demes mebyeesOeues Je pees kesÀJeU yeeïeCeebefJe©× efueKeeCe keÀ©ve Heeves Yejlees DeensDemes cnìues. Hejbleg HegÀueW®eer ®eUJeU ner jepekeÀejCeeHeemetve otj®e jenerueer. F.me.1885 ceO³es HegÀueWveeryeeïees meceepe, ÒeeLe&vee meceepe, meeJe&peefvekeÀ meYee DeeefCe Yeejleer³e je<ìêr³e keÀe@bûesme ns meceepeeleerueleUeieeUeleerue ceeCemeeb®es ÒeMve mees[efJeC³eeme DemeceLe& Deensle Demee DeeJeepe GþefJeuee DeeefCe HegÀueW®esyeb[ DeefOekeÀ ÒeKej Peeues. l³eeb®³ee celes, DeMee mebIeìveebceO³es HeÀkeÌle yeeïeCeeb®es®e Je®e&mJe Demeu³eevesmebHetCe& meceepee®es ÒeefleefveefOelJe keÀjC³eeme l³ee uee³ekeÀ veenerle Demes l³eeb®es þece cele nesles. lemes®emejkeÀejefJejesOeelener les efveYeea[HeCes ìerkeÀe keÀjerle. GoenjCeeLe&, efueìve®es, mLeeefvekeÀ Yee<esleerue

79

Je=ÊeHe$eeJejerue efveye¥OeebefJe©× l³eebveer efveYeea[HeCes ÒeeflekeÀej kesÀuee DeeefCe HegCes ceneveiejHeeefuekesÀleHexÀnesCeeje JneF&meje@³e®ee meeJe&peefvekeÀ melkeÀej meesnUe jÎ kesÀuee.

mel³eMeesOekeÀ meceepee®ee yeeïeCeebefJe©×®ee ue{e ne keÀesC³ee SkeÀe yeeïeCeeefJe©× veJnlee lejmebHetCe& Oece&J³eJemLesefJe©× neslee p³eele yeeïeCeebvee meJe& meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ keÀe³ee&le Je®e&mJe yeneuekesÀues nesles. HegÀueW®es mebyebOe yeeïeCe meceepemegOeejkeÀ cegK³elJes v³ee³ecetleea jeve[s ³eeb®³eeMeer Del³eblemeueesK³ee®es nesles. les l³eeb®³ee meJe& keÀe³e&¬eÀceele Yeeie I³ee³e®es. les Del³eble v³ee³eefveä nesles. ye´eïeCeDeeefCe M³eeneCCeJe kegÀUer cejeþe peeleeR®³ee ueeskeÀebveer meceepeeleerue Flej peeleer peceeleeR®eer ®eeueJeuesueerefHeUJeCetkeÀ l³eebvee ceev³e veJnleer. M³eeneCCeJe kegÀUer cejeþe peeleer®³ee ueeskeÀebveer kegÀCeyeer meceepee®eerHejJe[ kesÀueer nesleer. ce@L³et ues[uex (Mathew Lederle) ³eeves cnìues Deens, ``p³eesefleyee HegÀueW®eepeeefleefJejesOeer ue{e DeeefCe l³eeb®ee ¢äerkeÀesve Del³eble J³eeHekeÀ neslee keÀejCe peeefleefJe<e³eer YesoYeeJe HeÀkeÌleyeeïeCe DeeefCe yeeïeCesÊej Demee®e veJnlee lej cejeþe, Metê, DeleerMetê, DemHe=M³e Demeener neslee. HejblegpeeleerJ³eJemLes®ee Heie[e peveceevemeeJej FlekeÀe IeÆ neslee keÀer mel³eMeesOekeÀ®³ee Debleie&le l³ee®es Òel³eblejpeeCeJet ueeieues. pej DeeHeCe meJe& SkeÀe®e osJee®eer ueskeÀjb Deenesle lej þjeefJekeÀ peeleer®es ueeskeÀ ÞesÿDeeefCe þjeefJekeÀ peeleer®eer ueeskeÀ Metê Demee YesoYeeJe keÀe? Demee ÒeMve les efJe®eejerle.''

SkeÀ meeceeefpekeÀ DeeefCe Oeeefce&keÀ mebmLee cnCetve mel³eMeesOekeÀ meceepee®eer lesJne®³ee ÒeefleefÿlemebIeìveebMeer leguevee nesT ueeieueer. iesue Dee@cJesì (Gail Omvedt) cnCeleele keÀer yeeïees meceepeDeeefCe ÒeeLe&vee meceepe ns meJe&Oece& meceeJesMekeÀ DeeefCe leke&ÀMeg× efJe®eejmejCeer®es nesles. Dee³e& meceepe nemeceepeeleerue meJe& mlejebvee IesCeeje Demee neslee. mel³eMeesOekeÀ meceepeeceO³es Jejerue meJe& iegCe nesles HeCel³ee®es mJe©He ns leUeieeUeleerue oefuele meceepe peemle DeeefCe G®®eYe´t yeeïeCe meceepe keÀceer Demes nesles.lemes®e HeÀkeÌle cejeþer Yeeef<ekeÀebHegjlee®e lees ce³ee&oerle neslee. mel³eMeesOekeÀ meceepee®³ee cetueieeceerefJe®eejOeejscegUs meceepeeceO³es Demeblees<e Heme© ueeieuee cegK³elJes megefMeef#ele yeeïeCeslej meceepeeceO³es.

l³eeb®³ee mecekeÀeueerve meceepemegOeejkeÀebÒeceeCes Goe. oeoesyee Heeb[gjbie, peebYeskeÀj, ueeskeÀefnleJeeoer,Yeeb[ejkeÀj, jeve[s, efJe<CegMeeðeer Heb[erle DeeefCe DeeiejkeÀj ³ee ÒeceeCes p³eesefleyee HegÀues ns keÀlex megOeejkeÀnesles. DeveskeÀ MelekeÀebHeemetve ®eeuele Deeuesues, meceepeeleerue leUeieeUeleerue oefuele peveles®es neue,l³eeb®eer efHeUJeCetkeÀ, Mees<eCe ns LeebyeefJeC³eemeeþer l³eebveer kesÀuesues Òe³elve Delegueveer³e nesles. l³eeb®es cegK³ekeÀe³e& ns oefuele pevelesuee peeie=le keÀ©ve Je<ee¥vegJe<ex pes DemebyebOe, DeMeeðeer³e Oece&ûebLeeleerue efve³ece Heg{skeÀ©ve pes oefueleebJej Del³ee®eej ®eeueues nesles l³ee®es G®®eeìve keÀjCes ns nesles. J³ekeÌleerceOeerue Deeqmceleepeeie=le keÀ©ve meceepeeceO³es meeceeefpekeÀ, Oeeefce&keÀ yeeyeleerle SkeÀesHee, meceevelee DeeCeC³ee®es l³eeb®es Òe³elveDemeeOeejCe nesles. DeepeHe³e¥le efJeefJeOe peeleer peceeleerle efJeYeeieuesuee eEnot meceepe nUtnUt SkeÀ Jne³eueeueeieuee neslee. l³eele®e l³eeb®³ee keÀe³ee&®es cenÊJe Deens.

Dee½e³ee&®eer ieesä cnCepes 28 veesJnWyej 1890 ceO³es l³eeb®³ee ce=l³etveblej p³eebveer mebHetCe&Dee³eg<³eYej meceepeeleerue leUeieeUeleerue ueeskeÀeb®³ee GlLeeveemeeþer keÀe³e& kesÀues l³eeb®³ee keÀe³ee&®eermebYeeJevee `eEnot Oece& efJeYeepekeÀ' DeMeer keÀjC³eele Deeueer. meceepeeleerue oebefYekeÀlesJej l³eebveer pes efìkeÀeðeGYeejues nesles, l³ee®eer pejener keÀoj keÀjC³eele Deeueer veener. Deieoer veblej®³ee keÀeUele meg×e,meceepeele SkeÀesHee DeeefCe yebOeglJe veeboC³eemeeþer Dee³eg<³eYej l³eebveer pes Òe³elve kesÀues les ogue&ef#ele®ejenerues. Hejbleg meÐe DeY³eemeeDebleer Demes efve<Hevve nesles keÀer cenelcee peesleerjeJe HegÀues ns

80

meceepemegOeejCes®³ee DeveskeÀ #es$eele DeûeieC³e nesles. l³eeb®³ee mecekeÀeueerve meceepemegOeejkeÀebceO³es,cenelcee HegÀu³eeb®es keÀe³e& meJe&Þes<þ Deens. l³eeb®es mel³ee Òeleer DeeefCe v³ee³ee Òeleer Òesce Jeeoeleerle nesles.

cenelcee peesleerjeJe HegÀues ns ÒeLece Yeejleer³e nesles p³eebveer DeeOegefvekeÀ Yeejlee®³ee FeflenemeeleDeeflemeeceev³e ceeCemeebmeeþer DeeefCe eqðe³eebmeeþer Òeieleer®es, efJekeÀemee®es veJes oeueve GIe[ues. peesleerjeJeHegÀueWveer cenejeäeceO³es DemHe=M³eemeeþer DeeefCe cegueeRmeeþer Heefnueer MeeUe meg© kesÀueer. Oevebpe³e keÀerjcnCeleele, ``HegÀueW®eer ÒeeceeefCekeÀHeCeeJej DeKeb[ Þe×e nesleer. meceepeemeeþer Dee³eg<³e Jes®eCeejer DeeOegefvekeÀYeejleeleerue DeMeer leer Heefnueer J³ekeÌleer nesleer. ceeCegmekeÀer, mel³e DeeefCe meceevelee ³ee ef$emeg$eeRJej l³eeb®eeYej neslee. cenejeäe®³ee ¿ee ceneve meceepemegOeejkeÀebves Yeejlee®³ee Feflenemeele SkeÀ megJeCe&Heeve efuenuesDeens.''

7.2.2 cenelcee HegÀueW®ee meeJe&ef$ekeÀ ceeveJeleeJeeo :cenelcee HegÀues ³eeb®ee ceeveJeleeJeeo l³eeb®³ee keÀe³ee&letve Je ûebLeeletve Òeeflele neslees. l³eebvee l³eeb®es

keÀe³e&, efJe®eej pevelesHe³e¥le Heesnes®eJee³e®es nesles. meeJe&peefvekeÀ mel³eOece& HegmlekeÀeÜejs l³eebveer mel³ee®eeKeje DeLe& DeeefCe leke&ÀMeg× Devegceeve keÀe{C³ee®eer He×le efJeMeo kesÀueer. ceneYeejleeleerue leke&ÀnerveDeMeeðeer³e efJe®eejebJej l³eebveer efìkesÀ®eer Pees[ GþefJeueer p³eebveer meeceev³e peveles®eer efJe®eej keÀjC³ee®eerÒe¬eÀer³ee Deieoer þHHe keÀ©ve ìekeÀueer nesleer. l³eebvee HeÀkeÌle Meeðeer³e keÀejCeceerceebmee keÀje³e®eer nesleer.

HegÀueW®³ee ¢äerves Oece& cnCepes ceveg<³e DeeefCe osJe ³eeb®es HejmHejeceOeerue mJe®í HeejoMe&keÀ veelesnes³e. osJeemeeþer meJe&peCe meceeve. Hejbleg keÀener oebefYekeÀ ueeskeÀebveer, mJele:®³ee HeÀe³eÐeemeeþer osJee®³eeveeJeeKeeueer meceepeele YesoYeeJe meg© kesÀues, p³eecegUs meceepeele efJe<ecelee Hemejueer DeeefCe mel³e veäPeeues. lesJne Kejs mel³e ÒekeÀeMeele Deeues Heenerpes cnCepes meceepeeuee ueeieuesueer ner peeleer J³eJemLes®eerefJe<eJeuueer DeeHeesDeeHe®e GKe[tve ìekeÀueer peeF&ue, Demes l³eebvee Jeeìs.

HegÀueWveer JeCe&-Oece& ³ee He×leerJej efìkeÀe kesÀueer. SKeeÐee®ee J³eJemee³e l³ee®³ee peeleervegmeejJeCee&vegmeej®e þjlees ner He×leer l³eebvee ceev³e veJnleer. l³eeb®³ee celeevegmeej meceepe KeN³ee DeLee&ves lesJne®emegOeejsue pesJne DeeHeCeeuee Keje Oece& mecepesue. Oecee&ceOeerue l³eeb®eer DeeJe[ ner Oecee&®eer efMekeÀJeCe eEkeÀJeeleÊJeÒeCeeueer peeCetve IesC³eemeeþer veJnleer lej leUeieeUeleerue oefuele meceepee®ee efJekeÀeme keÀmee meeOelee³esF&ue ³eemeeþer nesleer.

osMeemebyebOeer®³ee l³eeb®³ee keÀuHevee efJe®eej ³eebJej ef¸e½eve Oecee&®ee ÒeYeeJe efomelees lej osJee®³eeDeÜwleeefJe<e³eer®ee efJe®eej ÒeeLe&vee mecepeeletve Iesleuesuee efomelees. meJe& ðeerHeg©<eebmeeþer l³eebveer mJeeleb$³ee®eeHegjmkeÀej kesÀuee. ceeCemeeuee iegueece DeeefCe eqðe³eebvee nuekeÌ³ee opee¥®eer JeeieCetkeÀ osCeeN³ee Oecee&®³ee ®egkeÀeDeeefCe $egìeRJej l³eebveer keÀ[keÀ efìkeÀe kesÀueer. DeMee Deefveÿ ®eeueerefjleeR®³ee efJejesOeele l³eebveer ÒeeflekeÀejkesÀuee. les cnCeleele, Metêebmeeþer Òel³eskeÀ ieeJeeieeJeele MeeUe Heenerpes. HeÀkeÌle efMe#eCe®e l³eebvee meeceeefpekeÀiegueeceefiejerletve cegkeÌle keÀ© MekeÀlees.

81

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) mel³eMeesOekeÀ meceepee®es cenlJe Lees[keÌ³eele meebiee.

7.3 ieesHeeUyeeyee JeuebiekeÀj Je Devee³e&oes<e Heefjnej ceb[U

cenelcee p³eesefleyee HegÀues, ieesHeeue ieCesMe DeeiejkeÀj, v³ee³ecetleea ce.iees. jeve[s ³eeb®³ee ÒeceeCes®eieesHeeueyeeyee JeuebiekeÀj ns meeceeefpekeÀ keÀe³ee&ves YeejeJeues. les meceepemegOeejkeÀ nesles. efnbot meceepeeleeruepeeleer-J³eJemLee, Deefveÿ ®eeueerefjleeRvee DeeUe yemeeJee Demes l³eebvee Jeeìs. l³eeb®³ee keÀe³ee&mebyebOeer®eerceenerleer DeeHeCeeuee SkeÀesCeermeeJ³ee MelekeÀe®³ee ceO³eeveblej Òeefme× Peeuesu³ee efve³elekeÀeueerkeÀebceOetve DeeefCeefJeMes<ele: [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjeb®³ee efueKeeCeeletve efceUles.

jlveeefiejer efpeu¿ee®³ee oeHeesueer leeuegkeÌ³eele l³eeb®ee pevce Peeuee. cenejeä^e®³ee YekeÌleermeeefnl³ee®ee l³eeb®ee iee{e DeY³eeme neslee. l³eebvee Deeojeves njerYekeÌle Heje³eCe Demes mebyeesOeues peeF&.meeceev³e pevelesle l³eebvee ieesHeeUyeeyee eEkeÀJee ieesHeeU yegJee Demes mebyeesOeues pee³e®es. yeeyee DeeefCe yegJee³eeb®³ee DeLe& SkeÀ®e neslees. pejer l³eeb®ee pevce DemHe=M³e cenej peeleerle Peeuee Demeuee lejer meceepeeceO³esl³eeb®³ee Jeeìîeeuee keÀOeerner DeHeceeve eEkeÀJee veeceg<keÀer Deeueer veener. l³eecegUs peeleerJ³eJemLes efJe©×keÀ[keÀ ìerkeÀe keÀjC³ee®eer JesUner Deeueer veener. l³eeb®eer meceepeele DeesUKe SkeÀ `meble' cnCetve®e nesleer.ceveHeefjJele&ve DeeefCe efJe®eej efJeefvece³e ³eeletve®e DemHe=M³eles®ee keÀuebkeÀ peeT MekeÀlees Demes l³eebvee Jeeìs.

ieesHeeUyegJeebveer Devee³e&oes<e Hejernej ceb[Ue®eer mLeeHevee kesÀueer. ceb[Ue®³ee veeJee®eer efveJe[meceHeke&À nesleer. Devee³e& nesC³ee®³ee veel³eeves pees keÀuebkeÀ, [eie l³eebvee ueeieuesuee neslee lees l³eebvee OegJetvekeÀe{e³e®ee neslee. l³ee keÀeUele SsefleneefmekeÀ MeesOe ne Deieoer veJeerve neslee. cenelcee HegÀueWveer l³eeb®³eeiegueeceefiejer ³ee HegmlekeÀele Dee³ee¥®es HetJe&pe ns Yeejleeyeensjerue Deensle p³eebvee yeeïeCe cnìues peeles DemesefJeMues<eCe kesÀues nesles.

7.3.1 ieesHeeUyegJeeb®es keÀe³e& :[e@. Deebyes[keÀj cnCeleele, keÀer meceepemegOeejCes®³ee DeveskeÀ mebmLeebHewkeÀer, Devee³e&&oes<e Heefjnej

ceb[U ner cenejeäeleerue DeeÐemebIeìvee Deens. ieesHeeUyegJeebveer cegbyeF& ÒeebleeceO³es efHeÀ©ve ³ee ceb[Ue®³eeDeveskeÀ MeeKee GIe[u³ee. l³eeb®ee cegK³e GÎsMe ne oefuele meceepeeuee peeie=le keÀjCes neslee. DeveskeÀmlejebceO³es les efHeÀjues JeeJejues, l³eeb®³ee keÀe³ee&®eer DeesUKe ueeskeÀebHe³e¥le Heesn®eueer. cegbyeF& HegC³eeceO³esefHeÀjleevee les meceepe peeie=leer®eer SkeÀner mebOeer mees[le vemele. mebmLes®³ee mLeeHevesveblej l³eebveer SkeÀÒeMveeJeueer yeveJetve Yeejleer³e je<ìer³e keÀeBûesmeuee HeeþefJeueer. l³eeb®³ee celeevegmeej, ``keÀesCeleenermeeceeefpekeÀ yeoue ve keÀjlee keÀesCel³ee DeeOeejeJej keÀe@ûesme jepekeÀer³e yeoue DeHesef#eles?''

82

HegC³eele, p³eesefleyee HegÀu³eeb®³ee `oerveyebOet' DeeefCe iees. ie. DeeiejkeÀjeb®³ee `megOeejkeÀ' ³eemeeHleenerkeÀebletve ieesHeeUyegJee efueKeeCe keÀjerle. l³eebveer HeVeeme ÒeMveeb®eer ³eeoer yeveJetve efJeefJeOe mebmLeebveeDeeefCe J³ekeÌleeRvee HeeþefJeueer Je l³eeJej efJe®eejefJeefvece³e keÀjeJe³eeme Yeeie Hee[ues. l³eebveer l³eeJesU®³eecenejeäe®³ee meJee&le G®®e Oece&ieg© MebkeÀje®ee³e& DeeefCe Flej Oece&ieg©bveener meeJe&peefvekeÀJeeoefJeJeeoemeeþer DeeJeenve kesÀues. F.me.1888 ceO³es efJepe³eeoMeceer®³ee efoJeMeer l³eebveer SkeÀ íesìerHegefmlekeÀe íeHeueer. l³eeb®es efueKeeCe `DeKeb[' ³ee veeJeeves keÀeueeblejeves ÒekeÀeefMele Peeues.

F.me.1893 veblej kebÀHeveer mejkeÀejves DemHe=M³eebvee veeskeÀjerJej IesC³ee®es yebo kesÀues.F.me.1818 ceO³es kebÀHeveer®³ee veeskeÀjerle Demeuesu³ee cenej yeìeefue³eveves ogmeN³ee yeepeerjeJeemenjefJeC³eele HeÀej ceesuee®eer keÀeceefiejer yepeeJeueer nesleer. Hejbleg Deelee kebÀHeveerves mJele:®ee HeefJe$ee yeoueueeneslee Je DemHe=M³eeb®eer mewv³e Yejleer yebo kesÀueer nesleer. ieesHeeUyegJeebveer leele[erves v³ee³ecetleea jeve[s³eeb®³eekeÀ[s ³ee efJejesOeele OeeJe Iesleueer. mejkeÀejvesner ¿ee yeeyeleerle ue#e Ieeleues.

ogmeN³ee yeeyeleerle ieesHeeUyegJee oefueleeb®es vesles nesles. DeMee DeLee&ves keÀer, G®®ekegÀueerve ueeskeÀebveerkeÀOeerner l³eebvee Òel³e#eele pejer HeeþeRyee efouee vemeuee lejer DeÒel³e#eHeCes l³eeb®³ee keÀe³ee&uee mebceleer®enesleer. lemes®e De[erDe[®eCeeruee, v³ee³ecetleea jeve[skeÀ[s l³eeb®eer yeepet ceeb[e³euee ieesHeeUyegJeeb®eer®e ceolenesF&. ieesHeeUyegJeeb®³ee ceb[Ueuee mejkeÀej®eer ceev³elee nesleer. F.me.1818 ceO³es, eEnot®³ee ®eeueerjerleer,©{erHejbHeje ³ee mebyebOeer ceenerleer ieesUe keÀjleevee mej nye&ì efjPeues ves ieesHeeueyegJeeb®³ee ceb[Ueueener SkeÀÒeMveeJeueer HeeþefJeueer nesleer. [e@. Deebyes[keÀj ieesHeeUyegJeebvee Deeojeves Þe×ebpeueer Jeenleevee cnCeleele,keÀer oefueleeb®³ee GlLeevee®eer Kejer meg©Jeele keÀeskeÀCeeletve®e Peeueer. ieesHeeueyegJeeb®³ee ceeie&oMe&veeKeeueeroefueleebceO³es KeN³ee DeLee&ves pevepeeie=leer Peeueer. l³eeb®³ee keÀe³ee&efJe<e³eer DeefOekeÀ ceeefnleer HegÀueW®³ee`efoveyebOet'®³ee pegv³ee keÀeieoHe$eebceO³es meg×e efceUleele. l³eeb®³ee ³ee keÀe³ee&cegUs®e l³eebvee oefuele®eUJeUerleerue cenÊJeHetCe& megOeejkeÀ ceeveues peeles.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) ieesHeeUyeeyee JeuebiekeÀjeb®es keÀe³e& Lees[keÌ³eele efuene.

7.4 efJeÇue jecepeer eEMeos (F.me.1873-1944)

DeeleeHe³e¥le DeeHeCe yeefIeleues keÀer, cenejeäeleerue meceepe megOeejkeÀebveer Goe. yeeUMeeðeerpeebYeskeÀj, ueeskeÀnerleJeeoer ieesHeeU njer osMecegKe,Yeeb[ejkeÀj, v³ee³ecetleea jeve[s DeeefCe p³eesefleyee HegÀues,ieesHeeUyeeyee JeuebiekeÀj ³eebveer jepekeÀer³e yeoueeHes#ee meeceeefpekeÀ yeoueeJej peemle Yej efouee. HegÀues DeeefCeDeeiejkeÀjebveer jepekeÀer³e mJeeleb$³e efceUeu³eeJej les efìkeÀJetve þsJeC³eemeeþer meceepeeceO³es meeceeefpekeÀ,Jew®eeefjkeÀ HesÀjHeÀej nesCes HeÀej iejpes®es Deens Demes l³eebvee Jeeìs. l³eeb®³ee ¢äerves mJeeleb$³eeveblejnerjepekeÀer³e meÊee pej keÀener þjeefJekeÀ G®®eYe´t ueeskeÀeb®³ee neleele SkeÀJeìueer lej meÐe HeefjefmLeleerle

83

keÀe[er®eener HeÀjkeÀ He[Ceej veener DeeefCe DeeleeHe³e¥le®ee ogue&ef#ele meceepe Depetve jmeeleUeuee peeF&uecnCetve HegÀueWveer oefueleeb®³ee meJee¥efieCe efJekeÀemeemeeþer Òe³elve meg© kesÀues. efìUkeÀeb®ee cee$e ³ee meieÈ³eeueeefJejesOe neslee. l³eeb®³ee celes, ``DeMee ÒekeÀej®es meceepemegOeejkeÀ ns kesÀJeU HejkeÀer meÊes®³ee neleeleu³eekeÀUmet$eer yeengu³ee Deensle. p³eecegUs yengmebK³e meceepe ne jepekeÀer³e GlLeeveeHeemetve DeefueHlejeneruee.'' Yeejleer³e je<ì^er³e keÀeBûesme®³ee meg©Jeeleer®³ee keÀeUele yengleskeÀ veeceJeble meceepemegOeejkeÀGoe. jeve[s Jeiewjs, mJeeleb$³e ®eUJeUer®ee Yeeie nesles. HeCe pemepeMeer jeäer³elJee®eer ®eUJeU nerkeÀenerMeer keÀce&þ nesle iesueer. Goe. ueeskeÀceev³e efìUkeÀebmeejK³ee J³ekeÌleeR®³ee neleele SkeÀJeìueer peeTueeieueer lemeleMeer 19 J³ee MelekeÀe®³ee Debleeme jepekeÀer³e vesles DeeefCe meceepemegOeejkeÀ ³eeb®³ee ceOeeruemebyebOeeceO³es les{ ³esT ueeieueer.

cenelcee ieebOeer®³ee jeäer³e HeìueeJejerue DeeieceveeHe³e¥le meeceeefpekeÀ megOeejCee DeeefCejeä^er³elJee®eer ®eUJeU meceeblej OeeJele nesl³ee DeeefCe nUtnUt Metê DeeefCe DeleerMetê, DemHe=M³e ³eeb®³eeefnlee®es cegÎs ceeies meejues peeT ueeieues. Hejbleg SkeÀ meceepemegOeejkeÀ efJeÇue jecepeer eEMeos ³eeves cee$emeceepemegOeejkeÀ DeeefCe je<ìer³e keÀe@bûesme®³ee keÀe³e&keÀl³ee¥vee yeebOetve þsJeC³eemeeþer melele Òe³elve kesÀues.DeKesj, meeceeefpekeÀ megOeejCee keÀer jepekeÀer³e megOeejCee ne Jeeo efceìJeC³eele l³eebvee ³eMe efceUeues DeeefCeje<ìer³e keÀe@bûesmeves DemHe=M³eeb®eener ÒeMve neleer I³eeJee, Demes ner cele l³eebveer meg®eefJeues.

23 SefÒeue 1873 ceO³es eEMeos ³eeb®ee pevce Peeuee. l³eeb®es kegÀìgbye Hegjesieeceer efJe®eejeb®es nesles.eqðe³eeb®³ee efMe#eCee®³ee DeeefCe He[oe He×leeryeeyele l³eeb®es efJe®eej Hegjesieeceer nesles. keÀuee MeeKesletve lesHeoJeerOej Peeues. l³eemeeþer l³eebvee HegC³ee®es JekeÀerue iebieejece cnmkesÀ ³eebveer DeeefLe&keÀ ceole kesÀueer DeeefCel³eeveblej l³eeb®³eeJej Ket<e Peeuesu³ee ye[esÐee®es mebmLeeefvekeÀ me³eepeerjeJe iee³ekeÀJee[ ³eebveer DeeefLe&keÀceole kesÀueer. l³eeb®³ee ceneefJeÐeeue³eerve efMe#eCee®³ee keÀeUele, l³eeb®³eeJej pes.Sme.efceue, nye&ì mHesvmej,DeeiejkeÀj ³eeb®³ee efJe®eejeb®ee Heie[e neslee. HeoJeerveblej ÒeeLe&vee meceepee®es meceepemegOeejkeÀ jeve[s DeeefCeYeeb[ejkeÀj ³eeb®³ee ÒeYeeJeecegUs les ÒeeLe&vee meceepeele oeKeue Peeues. F.me.1901 ceO³es HejosMeeletveDeeu³eeJej ÒeeLe&vee meceepee®eer mesJee keÀjsve ³ee DeìerJej Dee@keÌmeHeÀ[&uee peeJe³eeme l³eebvee efMe<³eJe=ÊeerefceUeueer. Dee@keÌmeHeÀ[& ³esLes Oecee&Oecee¥®ee legueveelcekeÀ DeY³eeme l³eebveer kesÀuee. Hejle Deeu³eeJej cegbyeF&³esLes ÒeeLe&vee meceepee®ee Oece&ieg© cnCetve meele Je<ex keÀe³e& kesÀues.

7.4.1 Yeejleer³e ef[Òesm[ keÌueemesme efceMeve :ÒeeLe&vee meceepee®es keÀece keÀjerle Demeleevee®e eEMeos ³eebveer 18 Dee@keÌìesyej 1906 jespeer

`Yeejleer³e ef[Òesm[ keÌueemesme efceMeve'®eer mLeeHevee kesÀueer. meceepeeleerue DemHe=M³eeb®es jenCeerceeveyeoueeJes, l³eebvee meeceeefpekeÀ opee& efceUeJee Demee ³ee efceMeve®ee nslet neslee. ÒeeLe&vee meceepe DeeefCe cegbyeF&Òeeble meceepe megOeejCee mebIeìves®³ee ke=ÀHeeí$eeKeeueer ner ®eUJeU keÀceer JesUele®e cenejeäele Hemejueer.eEMeos, l³eeb®es kegÀìgbefye³e DeeF&Je[erue DeeefCe yenerCe peveeyeeF& ³ee meJee&veer®e DemHe=M³eebmeeþer keÀecekeÀjC³eemeeþer MeHeLe Iesleueer nesleer. Hejbleg ÒeeLe&vee meceepeeleerue keÀe³ee¥cegUs l³eebvee DemHe=M³eeb®³eeefJekeÀemeemeeþer Hegjsmee JesU efceUle veJnlee. F.me.1910 ceO³es eEMeos DeeefCe ÒeeLe&vee meceepee®³eevesl³eebceO³es DeveskeÀ yeeyeeRJe©ve KeìkesÀ G[t ueeieues DeeefCe l³ee®es He³e&Jemeeve eEMeosvee keÀeceeJe©ve keÀceerkeÀjC³eele Peeues. l³eeveblej l³eebveer DeeHeu³ee efceMevemeeþer mebHetCe& Dee³eg<³e meceefHe&le kesÀues.

l³ee®eyejesyej peeefle®³ee JeeoecegUs, meceepee®³ee SkeÀeruee le[e peeT ve³es cnCetve `meeceeefpekeÀv³ee³eeJej' les peemle Yej osT ueeieues. l³eeefMeJee³e osMee®³ee mJeeleb$³ee®eer ue{eF& ³eMemJeer nesCes DeMekeÌ³e

84

nesles. cegbyeF& ÒeebleeceO³es cejeþîeeb®eer mebK³ee peemle nesleer cnCetve cejeþe meceepeele SskeÌ³e efìketÀvejenC³eemeeþer cejeþe jeäer³e mebIee®eer l³eebveer mLeeHevee kesÀueer. Hejbleg SJe{s Òe³elve keÀªve meg×ecejeþîeeb®es oesve ieì He[ues. SkeÀ je<ì^Jeeoer cejeþe DeeefCe ogmeje mel³eMeesOekeÀ cejeþe, p³eebveep³eesefleyee HegÀueW®³ee efJe®eejeJej Þe×e nesleer. cnCetve eEMeosveer `DeefKeue Yeejleer³e DemHe=M³elee mebIe' nerveJeer mebmLee meg© kesÀueer p³eeÜejs DemHe=M³eeb®³ee jepekeÀer³e nkeÌkeÀebmeeþer Òe³elve keÀjlee ³esleerue.

F.me.1917 ceO³es Þeerceleer De@veer yesPebì ³eeb®³ee ceoleerves Yeejleer³e je<ìêr³e keÀeBûesmevesDemHe=M³elee efveJeejCeeb®ee þjeJe Heeme kesÀuee. F.me.1919 ceO³es ieJnceW&ì Dee@HeÀ Fbef[³ee De@keÌì Keeueercegeqmueceebvee mJeleb$e ÒeefleefveefOelJe efoues. l³ee®³ee DeeOeejs oefuele Jeiee&meeþerner mJeleb$e ÒeefleefveefOelJeDemeeJes ³eemeeþer l³eebveer ³eeef®ekeÀe meeoj kesÀueer. DemHe=M³eebceO³es veJ³eeves jepekeÀer³e HeeleUerJej peeie©keÀPeeuesu³ee ueeskeÀebvee eEMeos®eer ceJeeU celes Heìle veJnleer DeeefCe mebmLes®³ee nkeÌkeÀ DeefOekeÀejemeeþerl³eeb®³eele kegÀjIees[er meg© Peeueer. cnCetve l³eebveer mebmLes®ee keÀe³e&Yeej DemHe=M³e meceepee®³ee vesl³eebveemeesHeefJeuee.

pesJne je<ìêr³e HeìueeJej ieebOeerpeeR®eer Òeeflecee SkeÀ jeäêr³e veslee cnCetve le³eej Jne³euee ueeieueernesleer lesJne eEMeos ieebOeeRpeeR®³ee meeceeefpekeÀ DeeefCe jepekeÀer³e efJe®eejeves ÒeYeeefJele Peeues nesles. ef[Òesm[keÌueemesme efceMeve®³ee keÀe³ee&®ee l³eeie kesÀu³eeJej F.me.1923-24 ®³ee ojc³eeve l³eebveer yeeïeesmeceepee®ee Oece& Òe®eejkeÀ cnCetve keÀece yeefIeleues DeeefCe kesÀjU ceOeerue Jee³eketÀce ³esLes DemHe=M³eebvee ceboerjÒeJesMeyeboer efJejesOeele Yeeie Iesleuee. l³eeveblej l³eebveer pesOes yebOet®³ee F.me.1928 ®³ee Mesleer cenmetueeleJee{ keÀjC³eemeeþer, iejerye MeslekeÀN³eebJej pees Dev³ee³e neslees l³ee efJejesOeele ceole kesÀueer. ieebOeerpeeR®³ee®eUJeUerle l³eebveer Yeeie Iesleuee. l³eebvee DeìkeÀ Peeueer Je mene cenerv³eeb®eer efMe#eener Peeueer. Hejblegl³eeb®³ee cevee®eer Meebleer nesle veJnleer. keÀejCe DemHe=M³eeb®³ee veJeerve vesl³eebveer l³eeb®³eeMeer HeÀejkeÀle Iesleueernesleer. 2 peevesJeejer 1944 ceO³es osneble nesC³eeHetJeea SkeÀ oMekeÀ eEMeos ns ceveeves, Mejerjeves,DeeefLe&keÀ¢äîee HetCe& Ke®eues nesles. p³eeb®³eemeeþer l³eebveer DeeHeu³ee Dee³eg<³ee®ee meieUe ceewu³eJeeve JesUKe®eea Ieeleuee les®e ueeskeÀ l³eebvee efJemejues nesles.

efJeþdþue jecepeer eEMeos ns cenelcee HegÀueW®es Kejs Deveg³ee³eer neslees. pejer eEnotb Oecee&efJe<e³eer®³ee keÀenerlelJeebyeeyele celeYeso nesles, lejerner eEnot meceepee®³ee j®evesceO³es yeeïeCe eEkeÀJee Dee³ee¥®ee Jej®e<cee neslee,ns l³eebvee ceev³e nesles DeeefCe cnCetve peeefle J³eJemLee veä JneJeer ³eemeeþer l³eeb®es Òe³elve nesles.leUeieeUeleerue meceepee®es Yeues JneJes ³eemeeþer l³eebveer Dee³eg<³e Jes®eues. kegÀþu³eener Flej keÀeceeHes#ee,oefueleeb®³ee G×ejeJej l³eeb®es DeefOekeÀ ue#e nesles DeeefCe cnCetve®e l³eebveer oefuele meceepeemeeþer efoJeme-je$e MeeUe, GHenejie=ns, Deejesi³ekeWÀês meg© kesÀueer. oefueleebceO³es meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ peeie=leerJneJeer DeeefCe meÐe HeefjefmLeleeruee l³eebveer Men ÐeeJee Demes l³eebvee Jeeìs.

ef[Òesm[ keÌueemesme efceMeve®³ee DeveskeÀ MeeKee cegbyeF& Òeebleeyejesyej®e ceêeme Òeebleelener meg©kesÀu³ee. Sme. veìjepeve®³ee celeeÒeceeCes, `èEMeos®³ee ³ee efceMeveves veJeerve efHe{ermeeþer SkeÀ JenerJeeìyeveefJeueer nesleer.p³eeHeemetve les ÒesjCee IesTve oefuele meceepee®³ee Òeieleermeeþer KejesKej keÀener efJeOee³ekeÀkeÀ© MekeÀleerue.''

85

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) Yeejleer³e ef[Òesm[ keÌueemesme efceMeve®es keÀe³e& Lees[keÌ³eele meebiee.

7.5 Meent cenejepe Je JesoeskeÌle ÒekeÀjCe

efye´ìerMe keÀeUeleerue 563 mebmLeebefvekeÀebHewkeÀer í$eHeleer Meent cenejepe ns SkeÀ Demes mebmLeeefvekeÀjepes nesles, p³eebveer meeceeefpekeÀ megOeejCeeb®es meJe&leesHejer Òe³elve kesÀues. l³eeb®es cenÊJee®es keÀe³e& cnCepesJebMeHejbHejeiele ®eeuele Deeuesueer peeefle J³eJemLee cees[keÀUerme keÀe{Ces DeeefCe oefueleeb®³ee GlLeeveemeeþerÒe³elve keÀjCes. l³eeb®³ee megOeejCeeJeeoer Òe³elveebcegUs p³eesefleyee HegÀues DeeefCe efJeÇue jecepeer eEMeos ³eeb®³eeÒe³elveebvee HeeþyeU efceUeues DeeefCe cenejeä^eleerue yeeïeCeslej ®eUJeU DeefOekeÀ yeUkeÀì Je ÒeYeeJeerPeeueer. HegÀueW®³ee mel³eMeesOekeÀ ®eUJeUer®es DeeefCe cejeþe-Metê DeeefCe Deefle Metêeb®³ee GlLeeveemeeþer®eeueuesu³ee Òe³elveeb®es Kejs DeeOeejmlebYe Meent cenejepe®e nesles. HeCe l³eebveer keÀOeerner ³ee oesIeeb®eer HetCe&peyeeyeoejer eqmJekeÀejueer veener. SkeÀe uesKekeÀe®³ee celes, ``Meent cenejepe keÀOeerner ³ee ®eUJeUerle HetCe&HeCesiegbleues veenerle. ³ee Gueì SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee MesJeì®³ee oMekeÀele DeeefCe efJemeeJ³ee MelekeÀe®³eeHeneru³ee oMekeÀeble l³eebveer yeeïeCeslej ®eUJeUerJej peeefnj efìkeÀe kesÀueer.''

leLeeHeer ner ìerkeÀe JeieUlee, Meent cenejepeebveer meceepeeleerue eqðe³ee, oefuele, ceeieemeuesu³eeJeiee&meeþer pes keÀe³e& kesÀuesues Deens les GuuesKeveer³e Deens. Oevebpe³e keÀerj cnCeleele, l³eeb®³ee jep³eeleerueDemHe=M³e DeeefCe keÀener DeeoerJeemeer peeleer®³ee ueeskeÀebvee Je<ee&vegJe<ex iegueeceer keÀjeJeer ueeiee³e®eer. leer He×leyebo keÀ©ve, l³eebveer l³eebvee meceeve nkeÌkeÀ osT kesÀues. mJele:®³ee ceevece³ee&os®ee efJe®eej ve keÀjlee, Meentcenejepe DemHe=M³eebyejesyej yemetve pesJeues DeeefCe meceepeemeceesj veJee DeeoMe& ceeb[uee. l³eebveemeceepeeleerue YesoeYeso peeleer J³eJemLee, Demeceevelee ve<ì keÀje³e®eer nesleer. l³eeb®³ee celespeeleerJ³eJemLescegUs®e eEnot meceepe ogYebieuee neslee. ce@L³et ues[uex cnCeleele ``Meent cenejepe ns HegÀu³eebvesDeeoMe& ceeveCeejs nesles pes oefuele ceeieemeuesu³ee pevelesmeeþer Denesje$e Òe³elve keÀjerle nesles. efMe#eCee®eeriebiees$eer leUeieeUeHe³e¥le Heesn®eefJeC³ee®ee les Òe³elve keÀjerle nesles.''

l³eeb®³ee jep³eefYe<eskeÀe®³ee F.me.1894 ceO³es Heneru³ee®e Je<eea l³eebveer iegueeceefiejer®eer He×le yeboHee[ueer. yeeïeCeslej meceepe efMe#eCee®³ee DeYeeJeer yeeïeCeeb®eer cekeÌlesoejer cees[erle keÀe{t MekeÀle veener, nspeeCetve l³eebveer l³eeb®³ee efMe#eCeemeeþer Keeme Òe³elve meg© kesÀues. ceeieeme oefuele Jeiee&uee meceeve nkeÌkeÀosC³ee®ee l³eeb®ee efveCe&³e HekeÌkeÀe neslee cnCetve®e l³eebveer peeleerefvene³e Jemeefleie=n meg© keÀjC³ee®³eeefveCe&³eeuee HeeþeRyee efouee.

F.me.1902 ceO³es l³eebveer Fbiueb[ ceOetve, mejkeÀejer veeskeÀN³eebceO³es 50 ìkeÌkesÀ peeiee ceeieemeJeiee&meeþer jeKeerJe þsJeC³eeefJe<e³eer Dee%eeHe$e ceeieefJeues pesCeskeÀ©ve ye´eïeCeeb®eer cekeÌlesoejer DeeHemetkeÀ®e

86

keÀceer nesF&ue. GoenjCeeLe& F.me.1894 ceO³es pevejue De@[efceefvemì^sìerJe ef[Heeì&ceWì ceO³es 71 HewkeÀer60 yeeïeCe nesles lej jeKeerJe peeieebcegUs F.me.1912 ceO³es 95 HewkeÀer 35 yeeïeCe nesles.

peeleer J³eJemLes®eer HeeUbcegUb KeCeC³ee®ee DeeefCe leer GKe[tve ìekeÀC³ee®ee Òe³elve l³eebveer kesÀuee.Dee³eg<³ee®³ee MesJeìer l³eebveer ner peeefle-J³eJemLee®e veä Peeueer lej yejb nesF&ue Demes cnìues Deens. mebHetCe&Òeieleeruee DeeUe IeeueCeejer DeMeer leer cenÊJee®eer OeeW[ Deens. peeefleJ³eJemLes®ee HegjmkeÀej ne SkeÀmeeceeefpekeÀ DeHejeOe Deens Demes les cnCele. l³eeb®³ee mecekeÀeueerve meceepemegOeejkeÀeb®³ee celeeÒeceeCes, eEnotOecee&leerue Demeceevelee pej otj keÀjeJe³ee®eer Demesue lej efMe#eCeeefMeJee³e He³ee&³e veener Demes l³eebvee Jeeìs.l³eebveer ÒeeLeefcekeÀ, ceeO³eefcekeÀ DeeefCe G®®e efMe#eCee®³ee DeveskeÀ mebmLee meg© kesÀu³ee. efMe#eCeeleeruemegOeejCeeb®es He[meeo les n³eele Demeleevee®e Gceìe³euee ueeieues nesles. Goe. F.me.1894keÀesuneHetj®³ee jepeejece keÀe@uespeceO³es HeÀkeÌle 97 efJeÐeeLeea nesles l³eeHewkeÀer HeÀkeÌle mene yeeïeCeslej nesles.F.me.1922 ceO³es 265 HewkeÀer 100 efJeÐeeefLe& yeeïeCeslej nesles. l³eeb®³ee keÀeUele, MeeUsle peeCeeN³eeefJeÐeeL³ee¥®es ÒeceeCe 10,884 Je©ve 27,830 He³e¥le Jee{ues DeeefCe yeeïeCeslej efJeÐeeL³ee¥®es ÒeceeCe8,088 Je©ve 21027 Jej Heesn®eues. l³eeHewkeÀer 2,162 DemHe=M³e nesles. ¿ee meJe& DeekeÀ[îeebJe©ve,í$eHeleerMeentb®es ceeieemeuesu³ee J³ekeÌleermeeþer, efMe#eCee®³ee cenÊJee®³ee #es$eemeeþer HeefjCeecekeÀejkeÀ yeoueefometve ³esleele. l³eeb®³ee mejkeÀejkeÀ[tve p³ee p³ee mejkeÀejer eEkeÀJee Keepeieer MeeUebvee DeLe&mene³³eefceUle Demes l³eebveer peeleer®³ee DeeOeejs efJeÐeeL³ee¥ceO³es YesoYeeJe keÀ© ve³es, DeMee met®evee nesl³ee.

lemes®e meeJe&peefvekeÀ oJeeKeev³eele DemHe=M³eebHeemetve meJee¥vee meceeve JeeieCetkeÀ Je GHe®eej efouespeeleerue DeMeer leekeÀero efoueer nesleer. DebMele: mel³eMeesOekeÀ meceepe, yeeïees meceepe, ÒeeLe&vee meceepeDeeefCe cegK³elJes Dee³e& meceepe ³eeb®³ee ÒeYeeJeecegUs l³eebveer Dee³eg<³ee®³ee MesJeì®³ee keÀeUele cenÊJeHetCe&Demes meeceeefpekeÀ keÀe³e& kesÀues. efJenerjer DeeefCe HeeC³ee®³ee ìekeÌ³ee ³eeb®eer efmLeleer megOeejC³eemeeþer Òe³elvekesÀues. DemHe=M³eebmeeþer mJeleb$e MeeUe yebo keÀ©ve G®®e peeleeR®³ee®e cegueebyejesyej l³eeb®³ee®e MeeUsleyemeC³eeme meebefieleues.DemHe=M³eebvee v³ee³eMeeðee®ee DeY³eeme keÀjC³eeme HejJeeveieer osC³eele Deeueer DeeefCel³eebvee JeefkeÀueHe$e osTve DeepeHe³e¥le HeÀkeÌle G®®e peeleeRmeeþer jeKeerJe Demeuesu³ee peeieebJej l³eeb®eervesceCetkeÀ keÀjC³eele Deeueer. l³eeb®³ee mejkeÀejele kegÀuekeÀC³ee¥vee (ieeJee®es efnMesyeveerme) yeouetveleueeþîeebvee þsJeC³eele Deeues DeeefCe keÀener veJeerve Heos efvecee&Ce keÀ©ve, DemHe=M³eebvee efve³egkeÌle keÀjC³eeleDeeues.

yeeïeCeebveer meneefpekeÀ®e ³ee yeoueeme leerJe´ efJejesOe kesÀuee. HeCe jep³eJ³eJemLes®eer HeeUscegUs HeejûeeceerCe YeeieeHe³e¥le peeTve Heesn®eueer nesleer. keÀesuneHegj®³ee ³ee jepeeves HejbHejeiele ®eeuele DeeuesueerJeleves DeeefCe yeuegles ³ee He×leerner yebo keÀjefJeu³ee p³ee Üejs ieeJeeleerue G®®ekegÀueerve peeleerleerueueeskeÀebkeÀ[tve cenejebvee iegueece cnCetve JeeieefJeues pee³e®es. í$eHeleeRveer cenej Jelevesner yebo keÀjefJeueer DeeefCep³ee keÀesCeeuee ÒeeflejesOe keÀjeJe³ee®ee Demesue l³eeme ob[ nesF&ue eEkeÀJee keÀejeJeeme nesF&ue Demes HeÀcee&vemees[ues.

Meent cenejepeeb®³ee keÀe³ee&®ee HeÀe³eoe yeeïeCeslej DeeefCe cegK³elJes cejeþe DeeefCe DemHe=M³eebveePeeuee. p³eesefleyee HegÀues DeeefCe Meent cenejepeeb®es keÀe³e& ns cegK³elJes yeeïeCeeb®³ee jeäer³elJee®³eeYeeJevesHes#ee meeceeefpekeÀ megOeejCee DeeJeM³ekeÀ Demeu³ee®es efomeles. Hejbleg oesIeeb®³eener keÀe³ee&ceO³es HeÀjkeÀneslee. iewue Dee@ceJes[ì (Gaill Omvedt) ®³ee celeevegmeej, SkeÀe®ee ¢äerkeÀesve ne meeceev³e-Deleermeeceev³eebMeer efveie[erle neslee lej ogmeN³ee®ee cegK³elJes cejeþîeebkeÀ[s PegkeÀCeeje neslee. HegÀues ns mebHetCe&HeCes

87

Oece&-peeefle efvejHes#e nesles DeeefCe meeceeefpekeÀ meceeveles®es HegjmkeÀlex nesles lej Meent cenejepeeb®³ee®eUJeUeruee meceepeeleerue G®®eYet ueeskeÀeb®eener HeeþeRyee neslee.

7.5.1 JesoeskeÌle Je Meent cenejepeeb®eer YetefcekeÀe :JesoeskeÌle cnCepes JewoerkeÀ-Oeeefce&keÀ efJeOeer pes HeÀkeÌle efÜpe cnCepes oesveoeb pevce IesCeeN³ee

yeeïeCeebmeeþer eEkeÀJee #eef$e³eebmeeþer Demeleele.³eeGueì, HeewjeefCekeÀ eEkeÀJee HegjeCeeskeÌle efJeOeer nsmeJe&Metêebmeeþer Demeleele. (pegv³ee keÀeUele JewM³e meg×e efÜpe cnCetve DeesUKeues pee³e®es). ³ee Jeeoe®eerHeeée&Yetceer, ner yeeïeCe DeeefCe #eef$e³e ³eeb®³eeleerue Je®e&mJe efìkeÀJetve þsJeC³eemeeþer HetJee&Heej ®eeueleDeeuesuee mebIe<e& Deens. Hejbleg, peeies®³ee DeYeeJeer DeeHeCe DeeHeues mebJeeo HeÀkeÌle ¿ee Jeeoe®es ©Heeblej®eUJeUerle keÀmes Peeues ³eeHegjles®e ce³ee&efole þsJet³ee.

F.me.1837 ceO³es, cnCepes SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀele, ³ee Jeeoeuee meg©Jeele Peeueer. pesJneÒeleeHeeEmen ns meeleeN³eeb®es jepes nesles lesJne ³ee Jeeoe®es efveJeejCe keÀjC³eemeeþer l³eebveer oesvner peeleer®³eeJejerÿ ceev³eJejebvee Hee®eejCe kesÀues. ye´eïeCeeb®³ee celeeÒeceeCes JewefokeÀ Oeeefce&keÀ efJeOeer, nJeve keÀjC³ee®es JekeÀjJetve IesC³ee®es DeefOekeÀej HeÀkeÌle yeeïeCeebvee®e Deensle. G®®ekegÀueerve cejeþe IejeCeer peMeer Yeesmeues,Iee[ies, HeeuekeÀj, peeOeJe, ceesnerles, ceeves, cene[erkeÀ pes peenerjHeCes #eef$e³e cnCetve DeesUKeues peeleele.l³eeb®es JewefokeÀ efJeOeer keÀjC³ee®es DeefOekeÀej pegv³ee omleeJespee®³ee DeeefCe keÀeieoHe$eeb®³ee DeeOeejs efme×Peeues.

ne Jeeo Hegvne F.me.1896 ceO³es ye[esoe ³esLes GlHeVe Peeuee pesJne cenejepe me³eepeerjeJeiee³ekeÀJee[ ³eeb®³ee ceneueele nesCeejs efJeOeer ns HegjeCeeskeÌle Deensle ns efme× Peeues. p³eesefleyee HegÀu³eeb®³eeÒeYeeJeecegUs DeeefCe jepeHegleebvee ³esLeerue keÀener jepeIejeC³eele p³eeÒeceeCes JewefokeÀ Oeeefce&keÀ efJeOeeR®eeDeJeuebye keÀjC³eele Deeuee neslee. l³eeÒeceeCes 15 Dee@keÌìesyej 1896 Heemetve HeÀkeÌle JesoeskeÌle efJeOeeR®ee®eDeJeuebye JneJe³eeme nJee, DeMeer Dee%ee cenejepeebveer efoueer. l³ee®es He³ee&Jemeve yeeïeCeeb®ee jes<e DeeefCe MetêDeeefCe Deleer Metê peeleeR®es meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ, Jew®eejerkeÀ cebLeve nesC³eele Peeues.

í$eHeleer Meent cenejepeeb®³ee keÀe³ee&®ee DeeJeekeÀe HeÀkeÌle keÀesuneHetje Hegjlee®e ce³ee&efole jenerue.Hejbleg, DemHe=M³eeb®³ee, Metêeb®³ee efJekeÀemeemeeþer DeeefCe l³eebvee JebMeHebjeHejeiele iegueeceefiejerletve cegkeÌlekeÀjC³eemeeþer, l³eeb®³eele Jew®eejerkeÀ-meebmke=ÀeflekeÀ peeie=leer efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer kesÀuesues Òe³elve ³eemeJee¥®ee GHe³eesie ³esLes peJeUkeÀj DeeefCe [e@. yeeyeemeensye Deebyes[keÀjebvee l³eeb®³ee Heg{®³ee keÀe³ee&le PeeueeDeeefCe cnCetve®e í$eHeleer Meent cenejepe ns SkeÀ ¬eÀebleerkeÀejer J³ekeÌleerceÊJe nesles.

7.5.2 JesoeskeÌle ÒekeÀjCe Je keÀesuneHetjeleerue Ieìvee :pesJne ye[esoîeeceO³es JesoeskeÌle efJeOeer Je©ve Jeeo GmeUlee neslee l³eecegUs cenejeäeleerue DeveskeÀ

yeeïeCe Òe#eesefYele Peeues nesles DeeefCe l³eeb®es cele me³eepeerjeJe iee³ekeÀJee[eb efJejesOeer Peeues nesles. l³ee®ekeÀeUele, leMee®e ÒekeÀej®eer HeCe l³eentve iebYeerj Ieìvee keÀesuneHetjele Ie[ueer. F.me.1900 ceO³esí$eHeleer Meent cenejepeeb®³ee ns ue#eele Deeues keÀer, l³eeb®ee efHe{erpeele yeeïeCe kesÀJeU HegjeCeeskeÌle ceb$ecnCelees, JesoeskeÌle veener. ³eeyeeyele efJe®eejCee keÀjlee, les yeeïeCe cnCeeues keÀer, ``legcner Metê Demeu³eeveslegce®³eemeeþer HegjeCeeskeÌle®e JesoHeþCe nesT MekeÀles.'' l³eeb®³ee Demeu³ee Tce&ì JekeÌleJ³eecegUs DeeefCecenejepeebvee Metê cnìu³eecegUs mebleHle nesTve, l³eebveer ³eeHeg{s HeÀkeÌle JesoesskeÌle®e efJeOeer keÀjeJe³ee®eer

88

Dee%ee efoueer. ³eecegUs Deeblej-peeleerJeeo DeefOekeÀ®e GmeUuee DeeefCe cenejeäeleerue yeeïeCeslej ®eUJeUDeefOekeÀ®e ÒeKej nesT ueeieueer.

Hejbleg Meent cenejepeeb®³ee Hegjesefnleeves, cenejepeeb®eer Dee%ee HeeUC³eeme vekeÀej efouee lesJnel³eebveer l³ee®eer F&veece peceerve peHle kesÀueer. MebkeÀje®ee³ee&vesner jepeesHeeO³ee³eebvee HeeþeRyee efouee. lesJnekeÀesuneHetjeleerue MebkeÀje®ee³ee¥®eer JebMeHejebiele Jeejmee peefcevener peHle keÀjC³eele Deeueer.

JesoeskeÌle Jeeoe®³ee Heeþerceeies jepekeÀer³e Je meeceeefpekeÀ meceles®ee pJeueble ³e#e ÒeMve neslee.cejeþîeeb®³ee celeeÒeceeCes, ye´eïeCe Deelee cejeþîeebceO³es®e Jeeoeuee meg©Jeele keÀjeJe³eeme Heenle nesles.jepeIejeCeer DeeefCe meeceev³e cejeþs ³eeb®³eele SkeÀceskeÀebyeeyele Demet³ee, celmej ³ee®es yeerpeejesHeCe meg©Peeues nesles.

yeeïeCeebveer DeeHeeHemeeleerue Jeeo efceìefJeuee HeCe keÀesuneHegjeleerue cejeþîeeb®es Jeeo efceìsveele.l³ee®ee HeefjCeece meJee¥Jej nesT ueeieuee. Meent cenejebpeebveer JesoeskeÌle-HegjeCe Jeeo ueJekeÀjele ueJekeÀjefceìeJeeJee veenerlej l³ee®es HeefjCeece ®eebieues nesCeej veenerle DeeefCe mebHetCe& YeejleJe<ee&le ³ee®es He[meeoGceìleerue DeMeer OecekeÀer Jepee met®eveener ye´eïeCeebveer osTve meg×e Meent cenejepeebveer l³eebvee oeo ueeietefoueer veener DeeefCe ³eeyeeyeleerle keÀesCel³eener ÒekeÀej®³ee le[pees[eruee les le³eej veJnles.

Jeeoeuee veJeerve leeW[ HegÀìues. lesJne ueeskeÀceev³e efìUkeÀebveer Demes cnìues keÀer, Meent cenejepeí$eHeleer Deensle ³ee veel³eeves l³eebvee JesoeskeÌle efJeOeerme HejJeeveieer efceUsue HeCe l³eeb®³ee Dev³e kegÀìgbefye³eeEkeÀJee mebyebefOeleevee veener DeeefCe les kesÀJeU cejeþe Deensle cnCetvener l³eevee JesoeskeÌle efJeOeerme HejJeeveieerefceUt MekeÀle veener. ¿ee®ee DeLe& efìUkeÀeb®³ee celes, cejeþener Metê®e. MesJeìer cenejepeebveer yeeïeCeebveel³eebvee JewefokeÀ efJeOeeR®es DeefOekeÀej Deensle les ceev³e keÀjC³eeme Yeeie Hee[ues. jepeesHeeO³ee³e DeeefCeMebkeÀje®ee³e& oesIesner peHle kesÀuesueer Fveeces Jeleves peceerve efceUC³eemeeþer MejCe Deeues. HeCe l³eeb®ee MeentcenejepeebJej keÀenerner HeefjCeece Peeuee veener. yeeïeC³eebefJejesOeer®es l³eeb®es cele DeefOekeÀ®e ÒeKej nesle iesues.

cnCetve®e, JesoeskeÌle Jeeoe®³ee veblej, Meent cenejepeebveer yeeïeCeslej ueeskeÀebvee jep³ekeÀejYeejeleDeeCeC³eeme meg©Jeele kesÀueer DeeefCe yeeïeCeeb®es Je®e&mJe cees[keÀUerme keÀe{ues. Meent cenejepeeb®³eele[eK³eeKeeueer yeeïeCeeb®es pes neue ®eeueues nesles les Heentve cejeþîeebvee HeÀej Deevebo Peeuee. Hejbleg, iesueDee@cJesì (Gail Omvedt) cnCeleele, ``veJeerve cejeþe, pees jep³ekeÀejYeejele Glejuee neslee, peesG®®ekegÀUeletve veJnlee les meceepeeceO³es SkeÀelcelee DeeefCe meceevelee DeeCeC³eemeeþer Òe³elve keÀ© ueeieues.pes mel³eMeesOekeÀ meceepee®³ee efJe®eejeves Òesefjle Peeues nesles. Hejbleg SkeÀe oMekeÀe®³ee Deele®e keÀesuneHetjmebmLeeveele, JesoeskeÌle efJeOeeRyeeyeleerle DeveskeÀ le[pees[er keÀjC³eele Deeu³ee DeeefCe #eef$e³eebveener peeveJesIeeueC³eeme meg©Jeele keÀjC³eele Deeueer. HeCe, le[pees[er J³eefleefjkeÌle ¿ee efJeOeer Del³eble cenlJee®³eenesl³ee keÀejCe ¿ee yeeïeCeebveer veJns lej yeeïeCeslej HegpeeN³eebveer kesÀuesu³ee nesl³ee.''

89

DeeHeueerr Òeieleer leHeemee :-1) JesoeskeÌle ÒekeÀjCe cnCepes keÀe³e les Lees[keÌ³eele meebiee.

7.6 meceejesHe

DeMee ÒekeÀejs F.me.1900 les 1920 ®³ee ojc³eeve, leUeieeUeleerue meceepee®³eeGlLeeveemeeþer Òe³elve keÀjCeeN³ee mel³eMeesOekeÀ meceepee®³ee ®eUJeUerves Jesie Iesleuee.

ieesHeeUyeeyee JeuebiekeÀj ³eebveer oefuele ®eUJeUerceO³es YejerJe Demes ³eesieoeve l³eeb®³ee mebmLesceeHe&Àleefoues. efJeÇue jecepeer efMebos ³eebveer ef[Òesm[ keÌueemesme efceMeve®³ee ceeO³eceeletve DemHe=Mees×eje®es cenÊJeHetCe&keÀe³e& kesÀues. JesoeskeÀlees ÒekeÀjCee®ee ÒeYeeJe ceneje<ì^e®³ee mebHetCe& jepeefkeÀ³e Je meeceeefpekeÀ HeìueeJejHe[uesuee efomelees. Heg{s Meent cenejepeebveer yeeïeCeslej ®eUJeUer®ee Hee³ee jesJeuee.

7.7 ÒeMve

1. cenelcee HegÀues DeeefCe l³eeb®ee mel³eMeesOekeÀ meceepe ³eeb®³ee keÀe³ee&®es efJeMues<eCe keÀje.2. ieesHeeUyeeyee JeuebiekeÀjeb®es keÀe³e& efJeMeo keÀje.3. efJe.je. eEMeos DeeefCe l³eeb®³ee ef[Òesm[ keÌueemesme efceMeve®³ee keÀe³ee&®es®es Hejer#eCe keÀje.4. `JesoeskeÌle ÒekeÀjCeeJej' ìerHe efuene.5. Meent cenejepeeb®es yeeïeCesÊej ®eUJeUer®es cenÊJe mHe<ì keÀje.

90

8GoejceleJeeo DeeefCe je<ì^Jeeoe®ee efJekeÀeme - (De)

IeìkeÀ j®evee :

8.0 GefÎäîes

8.1 ÒemleeJevee

8.2 oeoeYeeF& veewjespeer ³eeb®es keÀe³e&

8.3 ce.iees. jeve[s DeeefCe l³eeb®ee GoejceleJeeo

8.4 ieCesMe JeemegosJe peesMeer Je l³eeb®es ³eesieoeve

8.5 meceejesHe

8.6 ÒeMve

8.0 GefÎäîes

1 DeeefLekeÀ je<ì^Jeeoe®³ee ®eUJeUer®es mJe©He mecepeeJetve IesCes.2 oeoeYeeF& veewjespeeR®³ee keÀe³ee&®ee DeY³eeme keÀjCes.3 Sce. peer. jeve[W®ee DeeefLe&keÀ je<ìJeeo DeY³eemeCes.4 peer.Jner. peesMeer DeeefCe l³eeb®ee DeeefLe&keÀ je<ìJeeo ³ee®es efJeMues<eCe keÀjCes.

8.1 ÒemleeJevee

DeeHeCe DeeleeHe³e¥le cenejeäe®³ee Jew®eejerkeÀ meebmke=ÀeflekeÀ ¬eÀebleer®es ÒeJele&keÀ peebYeskeÀj ³eeb®es keÀe³e&mecepeeJetve Iesleues. leKe&[keÀj ns ogmejs meceepe megOeejkeÀ nesles DeeefCe eEnot Oecee&leerue megOeejCeebJejl³eebveer DeefOekeÀ ue#e keWÀêerle kesÀues. osMecegKe GHe&À ueeskeÀnerleJeeoeRveer kesÀJeU SKeeo ogmeN³ee cegÐeeJej Yejve oslee, meJe&®e cenÊJee®³ee ÒeMveebJej ue#e IeeueC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. Hejbleg DeveskeÀ Je<ee&vegJe<ex ©{erHejbHejebveer yegjmeìuesu³ee meceepeeves ns veJeerve yeoue menpeemenpeer Deelcemeele kesÀues veenerle. lemes®eHeejbHeejerkeÀ cejeþe IejeC³eebvee lej meJe& eEnotmLeeveele jepekeÀer³e Je®e&mJee®eer peeCeerJe nesleer. ³eecegUscegbyeF&- HegC³ee®³ee ueeskeÀebvee efye´ìerMeebveer Debceueele DeeCeuesues veJeerve yeoue vekeÀes®e nesles.

SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee GlejeOee&le cegkeÌle efJe®eejeb®³ee DeMee leerve vesl³eebveer peveceveeJejjep³e kesÀues nesles Je les cnCepes oeoeYeeF& veewjespeer, ceneosJe ieeseEJeo jeve[s DeeefCe ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeues.l³eeb®³ee DeeOegefvekeÀ efJe®eejebveer HeÀkeÌle cenejeä^e®e veJns lej meyebOe osMe YeejeJeuee.

91

Òee.pes.Jner. veeF&keÀ cnCeleele keÀer, jeve[s, DeeiejkeÀjeb®³ee DeeOeeR®³ee meceepemegOeejkeÀebveer,efye´ìerMe jepeJeìerle, meceepee®³ee meeceeefpekeÀ DeeefLe&keÀ GlHevvee®³ee ¢äerves cenÊJee®es YejerJe keÀe³e& kesÀuesnesles. l³eecegUs DeeiejkeÀj-jeve[Wvee cenejeäele cetueYetle Jew®eejerkeÀ ¬eÀebleer keÀjeJe³eeme HeefjefmLeleerle³eej Peeueer. keÀejCe yengleskeÀ meceepemegOeejkeÀeb®es keÀe³e& Menje Hegjles ce³ee&efole nesles. cenejeäeleeruel³eeb®es cetueYetle keÀe³e&, l³eeb®ee cenejeäeleerue pevelesJej®ee ÒeYeeJe ne l³eebveer mLeeHeve kesÀuesu³eemebmLeeb®³ee keÀe³ee¥Jeªve ³eslees. Deelee DeeHeCe oeoeYeeF& veewjespeer, ceneosJe ieesefJebo jeve[s DeeefCe ieCesMeJeemegosJe peesMeer ³eeb®es keÀe³e& mecepeeJetve IesT³ee.

8.2 oeoeYeeF& veewjespeeR®es keÀe³e& (F.me.1825 - 1917)

Yeejlee®³ee DevegYeJeeves DeeefCe keÀe³ee&ves Je=× HeefjHekeÌJe Peeuesu³ee oeoeYeeF& veewjespeeR®es efJeefJeOeebieerkeÀe³e& keÀener Heeveeble DeeìHelee ³esCes DeMekeÌ³e Deens. l³eeb®³ee oerIe&keÀeueerve Dee³eg<³eele, Yeejlee®³eeFeflenemee®eer DeveskeÀ Heeves efuenerueer iesuesueer Deensle. l³eeb®es Del³eble meeOes Hejbleg ®eUJeUerves YejuesuesDee³eg<³e, DeKesjHe³e¥le ceeveJeles®eer mesJee keÀjC³eele iesues. kesÀJeU keÀe@uespe®³ee HetÀueHebKeer efoJemeeb®es JeCe&vekeÀ©ve l³eeb®³ee keÀe³ee&®eer Keesueer ue#eele ³esCeej veener DeeefCe cnCetve®e l³eeb®³ee mìg[bìmed efueìjjer Jemee³ebìerHeÀerkeÀ meesmee³eìer®³ee keÀe³ee&®eer Je DevegYeJee®³ee cenÊJee®³ee Ieìveeb®eer DeesUKe keÀ©ve osCescenÊJee®es Deens.

8.2.1 mìg[bìmed efueìjjer De@C[ mee³ebìerefHeÀkeÀ meesmee³eìer :oeoeYeeF¥®ee pevce 4 veesJnWyej, 1825 jespeer cegbyeF& ³esLes SkeÀe HeejMeer IejeC³eele Peeuee.

vesìerJn Ssp³egkesÀMeve meesmee³eìer®³ee cegkeÌle MeeUsle l³eeb®es efMe#eCe Peeues. l³ee MeeUs®³ee oesve MeeKeenesl³ee. 1) FbeqiueMe, 2) ceele=Yee<ee. mejkeÀej®³ee DevegoeveeKeeueer MeeUe ®eeueefJeC³eele ³esle Demes.SefuHeÀvmìve ceOetve l³eeb®es ceneefJeÐeeue³eerve efMe#eCe Peeues. SequHeÀvmìve keÀe@uespe Je vesìerJn Sp³egkesÀMevemeesmee³eìer®³ee MeeUsves SkeÀef$eleHeCes SequHeÀvmìve Fbefmììîetì meg© kesÀueer nesleer. l³eebvee F.me.1840ceO³es keÌuesj (Clare) efMe<³eJe=Êeer efceUeueer DeeefCe F.me.1842 ceO³es meJe&meeOeejCe ngMeej cegueebmeeþerveJ³eeves meg© keÀjC³eele Deeuesu³ee Jeiee&le l³eebvee ÒeJesMe efceUeuee.

ceneefJeÐeeue³eerve keÀeUele oeoeYeeF& DeefleMe³e me¬eÀer³e nesles. F.me.1848 ceO³es vesìerJnefueìjjer meesmee³eìer®es keÀener meom³e SequHeÀvmìve ceneefJeÐeeue³ee®³ee ne@ueceO³es peceues Je l³eebveer veJeervemebmLes®eer mLeeHevee kesÀueer. efle®es veeJe mìg[bìmed efueìjjer De@C[ mee³ebìerefHeÀkeÀ meesmee³eìer Demes þsJeC³eeleDeeues. oeoeYeeF& l³ee mebmLes®es Keefpeveoej yeveues DeeefCe Òee.He[dìve ns DeO³e#e. l³ee #eCeeHeemetveoeoeYeeF¥veer meJe& JesU ne efMe#eCe Je meeceeefpekeÀ megOeejCeebmeeþer IeeueefJeuee.

8.2.2 meesmee³eìer®es efve³ece :mebmLes®ee cenÊJee®ee GÎsMe meeefneql³ekeÀ Je Meeðeer³e %eeveeceO³es le©Ceeb®eer ©®eer Jee{eJeer ne

neslee. ne GÎsMe meceesj þsTve mebmLes®³ee meef®eJeebveer, oesve J³ekeÌleeR®eer efve³egkeÌleer Meeðeer³e Je meeceeefpekeÀefJe<e³eebJej®es ÒeyebOe Jee®eC³eemeeþer keÀjCes ¬eÀceÒeeHle nesles. mebmLes®eer efceìeRie ceefnv³eeletve oesveoe nesleDemes. mebmLes®³ee meom³eebveer mJeleb$eefjl³ee meeceeefpekeÀ, Meeðeer³e efJe<e³eebJej keÀece keÀjeJes DeMeer DeHes#eenesleer. efJeÐeeLeea DeeefCe efMe#ekeÀ ³eeb®³ee KeebÐeeJej meceepeeuee megefMeef#ele yeveefJeC³ee®eer peyeeyeoejer nesleer

92

DeeefCe cnCetve®e meÐe HeefjefmLeleer®ee meKeesue DeY³eeme keÀjC³ee®eer iejpe nesleer. Hejbleg jepekeÀer³e eEkeÀJeeOeeefce&keÀ yeeyeleerle {JeUe{JeU keÀjC³ee®es mebmLesves MekeÌ³elees ìeUues.

mebmLesves Del³eble keÀ[keÀ efMemle HeeUueer nesleer DeeefCe cnCetve®e efve©Ðeesieer eEkeÀJee kesÀJeUÒeefme×ermeeþer meYeemeo Peeuesu³eebvee keÀe{tve ìekeÀC³ee®es þjues. Heefnu³ee ÒeLece p³eebvee ÒeyebOee®es Jee®evekeÀjlee Deeues veener l³eebvee SkeÀ ©He³ee ob[ DeekeÀejC³eele Deeuee. ogmeN³ee Òe³elveeuee DeHe³eMe Deeu³eemeoesve ©He³es ob[ DeeefCe osC³eele Deeuesu³ee efJe<e³eebJej uesKe ÒeyebOe efueefnC³eeme eflemeN³eeboener DeHe³eMeDeeu³eeme mebmLesletve nekeÀeueHeÆer keÀjC³eele ³esF&.

meesmee³eìer®³ee efceìeRieceO³es efJe<e³e Je l³eemebyebOeer®es efJeefJeOe ÒeMve ³eebJej ®e®ee& nesF&. l³eele nesleDemeuesu³ee ®e®ee& HeÀkeÌle ®eej eEYeleeRHegjl³ee®e ce³ee&oerle ve jenlee l³eeJejerue efJe®eejcebLeve owefvekeÀJe=ÊeHe$eebceOetve ÒekeÀeefMele kesÀues peeF&. l³eeHewkeÀer SkeÀ nesles iegpejeleer %eeve ÒemeejkeÀ ceb[Uer DeeefCe ogmejscejeþer %eeve ÒemeejkeÀ ceb[Uer. iegpejeleer Je=ÊeHe$e oeoeYeeF& veewjespeer mebHeeefole keÀjerle Je l³eeceO³es ®e®ee&,JeeoefJeJeeo, efJe®eej cebLeveeme Òeefme×er efoueer peeF&.

oeoeYeeF& veewjespeeR®³ee neleeKeeueer, %eeve ÒemeejkeÀ ceb[Uerves neleer Iesleuesues keÀe³e& keÀewlegkeÀemHeonesles. F.me.1849 ceO³es ðeer efMe#eCeeJej yesnjecepeer KejMeslepeer iebþyeer ³eebveer uesKe Òemlegle kesÀuee.³eeefJe<e³eeJej Peeuesu³ee ®e®ee& me$eecegUs keÀe³ee&uee efoMee efceUeueer. efJeÐeeLeea mJele: DeveskeÀ eEnot Je HeejMeerIejebceO³es peeTve l³eeb®³ee cegueeRvee efMekeÀJet ueeieues. DeveskeÀ efoJeme ®eeueuesu³ee ¿ee efJe®eej cebLeveecegUs JemeeceeefpekeÀ peeie=leercegUs HeeuekeÀner mJeKegMeerves cegueeRvee efMekeÀJet ueeieues. meele MeeUebceO³es 44 HeejMeercegueer Je 24 eEnot cegueeRveer ÒeJesMe Iesleuee. ðeer efMe#eCee®³ee ¿ee ®eUJeUerves cegbyeF&ceOeerue keÀener vesl³eeb®esue#e JesOetve Iesleues. peieVeeLe MebkeÀj Mesþ ³eebveer cegueeR®³ee efMe#eCeemeeþer íesìer IejJepee peeiee efoueer.¿eecegUs Flejebveener ¿ee keÀe³ee&le Heg{ekeÀej I³eeJe³eeme Òeeslmeenve efceUeues. KesjMesopeer veemeeJeJeevepeerkeÀecee ³eebveer meesmee³eìermeeþer ceesþer osCeieer osT kesÀueer. l³eecegUs meesmee³eìeruee eEnot Je HeejMeer cegueeRmeeþerMeeUe meg© keÀjC³eeme meJeuele efceUeueer.

meesmee³eìerves neleer Iesleuesu³ee meceepe megOeejCes®³ee ceesnercescegUs HeejMeer meceepeevesner DeMeeðeer³e-DemebyebOe ®eeueerefjleer yeoueC³eeme megjJeele kesÀueer. F.me.1851 ceO³es veewjespeer HeÀo&gvepeer ³eebveer Heg{ekeÀejIesTve jnvetcee ceePeÐeemeveece meYee (Rahmumae Mazdayanamsabha) ®eer mLeeHeveekesÀueer. l³eeuee ®e ceePeo³eemeveece HeeLe®ee meejLeer Demesner cnCeleele. veewjespeer HeÀo&tvepeer ns l³ee mebmLes®esDeO³e#e DeeefCe oeoeYeeF& meef®eJe yeveues. keÀener meceepemegOeejkeÀ DeefleMe³e Glmeener nesles. l³eebvee pegv³eePeesjesmìer³eve Oecee&®eer DeeKeCeer Heeef½eceel³e leÊJeeJej keÀjeJe³ee®eer nesleer. jnvetcee meYesves cee$e Òee®eerveOecee&®eer HeefJe$elee efìkeÀJetve þsJeC³ee®es keÀe³e& kesÀues.

oeoeYeeF& meesmee³eìer Je %eeve ÒekeÀeMe ceb[Uer®es efnjkeÀ ceneslmeJeeHe³e¥le efpeefJele nesles.meesmee³eìerves cejeþer Je iegpejeleer Yee<esle Yee<eebleje®es keÀece neleer Iesleues. meesmee³eìer®³ee keÀe³ee&ueenerÒeefme×er efceUt ueeieueer. keÀejCe SequHeÀvmìve ceneefJeÐeeue³ee®³ee Heefnu³ee efHe{erueener Je=ÊeHeef$ekesÀle yeje®ejme neslee. cejeþer Yeeef<ekeÀ efJeÐeeL³ee¥ceO³es lej meceepe megOeejCes®³ee ¢<ìerves He$ekeÀejerlesuee yeje®eÒeeflemeeo efceUeuee. oeoeYeeF¥veener SkeÀe mJeleb$e Je=ÊeHe$ee®eer iejpe Yeemet ueeieueer. oeoeYeeF& DeeefCeKejMesopeer keÀecee ³eebveer SkeÀ `jemle ieesHeÌleej' (mel³e keÀLeve keÀjCeeje) veeJee®es ceeefmekeÀ meg© kesÀues.keÀeceebveer DeeJeM³ekeÀ DeeefLe&keÀ ceole keÀjeJe³ee®es þjefJeues DeeefCe oeoeYeeF¥veer keÀesCeleener DeeefLe&keÀ

93

ceesyeouee ve Ieslee les meg© keÀjC³ee®es þjefJeues. 15 veesJnWyej 1851 ceO³es veJeerve Je=ÊeHe$e meg©keÀjC³eele Deeues. ns iegpejeleer Yee<esleerue meneJes Je=ÊeHe$e nesles. Hejbleg mJele:®es mJeleb$e efJe®eejMewueerDemeuesues Heefnues®e Je=ÊeHe$e 7 Dee@keÌìesyej 1851 ceO³es, cegeqmuece-HeejMeer obi³eeb®³ee Heeée&YetceerJej meg©keÀjC³eele Deeues nesles. oesve cenerv³eeble®e Je=ÊeHe$eeuee DeekeÀ<e&keÀ Òeeflemeeo efceUt ueeieuee DeeefCeF.me.1852 ceO³es ceeefmekeÀe®es ©Heeblej meeHleeefnkeÀele Peeues. meesmee³eìer®³ee cegueebkeÀ[tve oeoeYeeF&veeHetCe& Òeeflemeeo efceUle neslee DeeefCe Je=ÊeHe$eebMeer l³eeb®es veeles F.me.1855 ceO³es l³eebveer Yeejlemees[u³eeJej Je Fbiueb[uee mJele:®es Iej yeveefJeu³eeJejner jenerues.

efJeÐeeL³ee&®³ee ³ee meesmee³eìeruee meceepeekeÀ[tve ceesþîee ÒeceeCeeJej Òeeflemeeo efceUeuee DeeefCeoeoeYeeF¥®³ee DeO³e#elesKeeueer, meesmee³eìer®³ee keÀecee®eer J³eeHleerner Jee{t ueeieueer. 2 meHìWyej1852ceO³es SequHeÀvmìve ceneefJeÐeeue³eeceO³es, ÖeÀecepeer keÀeJeemepeer yesvepeer, meceepemegOeejkeÀefMe#eCeOegjerCe ³eeb®³ee mce=leerefÒel³eLe& meYee þsJeC³eele Deeueer nesleer. efceeEìie ceO³es FjeCeceOeeruePeesjesmìer³evemeeþer ieesUe keÀjC³eele Deeuesuee HebÀ[ Deelee mìg[bìmed efueìjjer DeeefCe mee³ebìerHeÀerkeÀmeesmee³eìer®³ee mebûeneue³eemeeþer JeeHejC³eele ³eeJee, Demee þjeJe Peeuee. oeoeYeeF& mJele: SkeÀÒeeO³eeHekeÀ cnCetve efJeÐeeL³ee¥meeþer DeeoMe& GoenjCe nesles. SequHeÀvmìve®³ee DeveskeÀ efJeÐeeL³ee¥veer ³eekeÀe³ee&meeþer neleYeej ueeJee³e®es þjefJeues. Deej. Heer. ceemeeveer efuenerleele, ``ns KeN³ee efMe#ekeÀe®es keÀe³e&Deens keÀer cegueebvee kesÀJeU efMe#eCe®e veJns lej mJeke=Àl³eebveer efJeÐeeL³ee&ceO³es meceepe megOeejCes®eer p³eeslenes³e.'' oeoeYeeF&bveer l³eeb®es efpeefJelekeÀe³e& KeN³ee DeLee&ves peieues. kesÀJeU ceneefJeÐeeue³eerveefJeÐeeL³ee¥Hegjles®e veJns lej l³eeb®³ee Dee³eg<³eele Deeuesu³ee Òel³eskeÀ efJeÐeeL³ee¥meeþer les DeeoMe&mlebYe nesles.

8.2.3 Dee³eg<³eeleu³ee cenÊJee®ee Ie[ecees[er :l³eeb®³ee Dee³eg<³eeleerue keÀener cenÊJee®³ee Ieìveeb®ee FLes GuuesKe kesÀuee lej JeeJeies þ© ve³es.

keÀejCe mebHetCe& veJe Yeejlee®³ee efveefce&leermeeþer l³eebveer kesÀuesues Òe³elve DeeefCe mLeeefvekeÀ cenejeäe®eeFefleneme ¿ee meieÈ³eeb®ee mebyebOe Deblele: l³eeb®³eeMeer ³eslees. F.me.1852 ceO³es l³eeb®eer ieefCele Jevewmeefie&keÀ leÊJe%eevee®es ÒeeO³eeHekeÀ cnCetve efve³egkeÌleer Peeueer. megefJeK³eele keÀe@uespeceO³es DeMee cenÊJee®³eeHeoer efve³egkeÌleer Peeuesues les ÒeLece Yeejleer³e nesles. F.me.1855 ceO³es l³eebveer Fbiueb[ ³esLes mLeeefvekeÀnesC³eemeeþer osMe mees[uee Je les ke@ÀcHe kebÀHeveerJej ©pet Peeues DeeefCe veblej l³eebveer mJele:®eer J³eeHeejerkebÀHeveer meg© kesÀueer. ÒeLece oMekeÀeceO³es l³eebveer efmeJnerue meefJe&me Heefj#esmebyebOeer efye´ìerMe peveles®es celeJeUefJeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. l³eebveer mebmke=Àle Je Dejyeer ³ee Meem$eer³e Yee<eeJej Yej efouee. l³eecegUs ueb[veFbef[³eve meesmee³eìerves efye´ìerMe mejkeÀejJej oyeeJe DeeCeuee p³ee ³eesies efye´ìerMe mejkeÀej®ee ³ee Yee<eeSseq®íkeÀ þjJetve Yeejleer³e efJeÐeeL³ee¥®es iegCe keÀceer keÀjC³ee®ee efJe®eej neslee.

HesÀye´gJeejer 1866 ceO³es pee@ve ¬eÀe@HeÀ[&, DeO³e#e, SLevee@uee@efpekeÀue meesmee³eìer, ueb[ve ³eebveerDeeefMe³eeF& JebMee®es ueeskeÀ, ³egjesefHe³eveebHes#ee keÀefveÿ opee&®es Deensle Demes cele ceeb[ues. Heg{®³ee®ecenerv³eele, oeoeYeeF¥veer ¬eÀe@HeÀ[&uee me[slees[ GÊej efoues. oeoeYeeF¥®es DeeefMe³eeF& ueeskeÀeb®es meenerl³e JeefJe%eeve #es$eeleerue ³eesieoeveeJej Kegueemee keÀjlee, ³egjesefHe³eve JebMeeyeeyele DeefYeceeve yeeUieCeeN³eebvee MeebleyemeefJeues.

oeoeYeeF&®es jepekeÀer³e #es$eeleerue ³eesieoeve HeÀej cenÊJee®es nesles. les efye´ìerMe mebmeos®es meom³enesCeejs Heefnues Yeejleer³e nesles. l³eebveer ye[esoîee®³ee mebmLeeveeble efoJeeCee®es keÀece yeefIeleues. Yeejleer³eje<ìer³e keÀeBûesme®³ee mLeeHevesHeemetve®es keÀe³e& l³eebveer kesÀues. l³eeble les efleveoe DeO³e#e cnCetve efveJe[tve

94

Deeuesues Deensle. l³eeb®³ee yeewef×keÀ keÀe³ee&HewkeÀer SkeÀ cenÊJee®es keÀe³e& cnCepes `iejeryeer DeeefCe YeejleeleerueDe-efye´ìerMe jep³e' (Poverty and Un British Rule in India) F.me.1901 ceO³es nsHegmlekeÀ ÒekeÀeefMele Peeues. F.me.1876 ceO³es les cegbyeF& ceneveiejHeeefuekesÀ®es veiejmesJekeÀ Peeues. lesJnel³eebveer Yeejleeleerue iejeryeerJej F&mì Fb[er³ee DemeesefMeSMeve®³ee cegbyeF& MeeKesmeceesj SkeÀ uesKe ÒemleglekesÀuee.

oeoeYeeF& veewjespeeR®³ee keÀe³ee&®ee Lees[keÌ³eele Dee{eJee DeeHeu³eeuee ueeskeÀceev³e efìUkeÀeb®³eeJekeÌleJ³eeJe©ve Ieslee ³eslees. pesJne F.me.1906 ceO³es, keÀuekeÀÊee keÀeBûesme®es les DeO³e#e Peeues lesJnel³eebvee keÀeBûesmeceOeerue ceJeeU vesl³eebbkeÀ[tve $eeme nesT ueeieuee. les efuenerleele ``DeeHeCe oeoeYeeF¥veeFlekesÀ cenÊJe keÀe oslees? mJe. ceb[efuekeÀ, YeeT oepeer uee[ DeeefCe veewjespeer HeÀog&vepeer ³eeb®es keÀe³e&oeoeYeeF¥Hes#ee keÀceer opee&®es vekeÌkeÀer®e veener. pejer oeoeYeeF& ns efye´ìerMe mebmeos®es ÒeLece Yeejleer³e meom³eDemeues lejer Þeer. YeeJeveiejeRveener les Heo keÀener keÀeUeves efceUeues. ¿ee IeìveebcegUs oeoeYeeF& keÀenerYeejleer³eeb®³ee Ëo³eele efJejepeceeve nesle veenerle.'' ³ee meieÈ³ee®ee DeLe& Deieoer mejU neslee. l³eeb®escenÊJe l³eebveer efkeÀleer mebmLee meg© kesÀu³ee eEkeÀJee efkeÀleer J³eeK³eeves efoueer eEkeÀJee efkeÀleer efJe<e³eebJej uesKeefueefnues ³eeJej vekeÌkeÀer®e veJnles l³eeb®es cenÊJe efkeÀbJee cenelc³e l³eeb®³ee Theory of EconomicDrain cegUs DeefOekeÀ nesles. p³eemeeþer l³eebveer kesÀJeU leke&À Meeðee®ee DeeOeej Iesleuee veJnlee lejJ³eJeefmLele meKeesue meebeqK³ekeÀer DeY³eeme keÀ©ve efve<keÀ<e& keÀe{ues nesles. HesMeJ³eeb®³ee Nnemeeveblej efye´ìerMejepeJeìerle oeoeYeeF& DeMeer SkeÀ Oee[meer J³ekeÌleer nesleer keÀer p³eebveer Yeejlee®³ee DeeefLe&keÀ DeOe:HeleveeueeJe iejeryeeruee efye´ìerMeeb®es jep³e®e peyeeyeoej Demeu³ee®es efyeveefokeÌkeÀle meebefieleues. l³eebveer peveles®³ee[esÈ³eeJej®eer HeÆer keÀe{C³ee®ee Òe³elve kesÀuee. Je©ve pejer efye´ìerMe mejkeÀej efkeÀleerner meeefpejs-ieessefpejsefomele Demeues lejer Deeletve les SkeÀ jesieeÒeceeCes Yeejleeuee HeesKejle Deens, Demes l³eebveer þeceHeCes efme×kesÀues.

l³eeb®³ee `DeeefLe&keÀ efve:meejCe efme×ebleeves'megefMeef#ele Yeejleer³eebceO³es veJe peeie=leer efvecee&Ce Peeueer.mebHetCe& osMeeceO³es mJejep³eeuee He³ee&³e veener ³ee®eer peeCeerJe Peeueer. pejer l³eeb®es yengleebMeer Dee³eg<³eFbiueb[ceO³es iesues lejer lesLesner Yeejlee®³ee nerlee®eer SkeÀner mebOeer l³eebveer mees[ueer veener. ®eebieues Dee³eg<³epeieC³eemeeþer, l³eeb®³eekeÀ[s YejHetj mebHeÊeer nesleer. Heneru³ee efJeée³eg×e®³ee JesUsuee efye´ìerMeebkeÀ[tve®eebieu³ee jepekeÀer³e HeÀe³eÐee®eer mebOeer efceUt MekeÀle nesleer. Hejbleg Heefnu³ee cene³eg×eveblej®³eemebefJeOeeveelcekeÀ Ie[ecees[er yeIeC³eeme, oeoeYeeF& efpeJeble jenerues veenerle.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) mìg[bìmed efueìjjer DeeefCe mee³ebìerHeÀerkeÀ meesmee³eìer®³ee keÀe³ee&®eer Lees[keÌ³eele ceenerleer meebiee.2) oeoeYeeF¥veer Yeejleeleerue efye´ìerMeeb®³ee Mees<eCeeyeeyele keÀesCelee efme×eble ceeb[uee?

95

8.3 ce. iees. jeve[s DeeefCe DeeefLe&keÀ je<ì^Jeeo

ceeieerue DeO³ee³eele DeeHeCe ³ee efJeodJeeve J³ekeÌleer®es meeceeefpekeÀ #es$eeleerue keÀe³e& yeefIeleues.leLeeefHe, l³eeb®ee Flej #es$eelener eflelekeÀe®e ÒeYeeJe neslee. l³eeb®es `cejeþer meÊes®ee Go³e' (The Riseof Maratha Power) ³ee ûebLeeceO³es SkesÀkeÀeU®³ee Þeerceble Fefleneme keÀjCeejs DeeHeCe cejeþerueeskeÀ, efye´ìerMeeb®³ee oUYeêer jep³eJ³eJemLesKeeueer Yej[ues peele Deenesle ne efJe®eej ceeb[uee. lemes®eefye´ìerMe jepeJeìerle meeceev³e ceeCemee®eer peer efHeUJeCetkeÀ nesle Deens, ³ee®eer peeCeerJe l³eebveer J³ekeÌle kesÀueer.

jeve[s ns mJeleb$e efJe®eejeb®es J³ekeÌleer nesles. l³eebveer meceepeeuee jmeeleUeuee peeC³ee®eer Òe¬eÀer³eepeJeUtve yeefIeleueer nesleer. YeemkeÀj leKe&[keÀj, YeeT cenepeve DeeefCe Flejebveer Yeejlee®³ee mebHeÊeer®³eeMees<eCeemebyebOeer peveles®es ue#e JesOetve IesC³eeme meg©Jeele kesÀueer. les DekeÀuuekeÀesì ³ee ueneve mebmLeeveelekeÀejYeejer cnCetve keÀece keÀjerle Demeleevee, lemes®e efJe<CetMeeðeer Heb[erle DeeefCe ieCesMe JeemegosJe peesMeer(meeJe&peefvekeÀ keÀekeÀe) ³eeb®³ee mebHekeÀe&le Deeu³eeJej DeeefLe&keÀ megOeejCeebJej l³eeb®es ue#e iesues. l³eeb®³eeue#eele Deeues keÀer, efye´ìerMe J³eeHeeN³eeb®³ee HeÀe³eÐeemeeþer `cegkeÌle J³eeHeej He×leer' nesleer. Hejbleg Yeejleer³ekeÀHe[ GÐeesieeleerue J³eeHeeN³eebveer pej efye´ìerMe yeepeejHesþsle efMejkeÀeJe keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee lej`yeboermle J³eeHeej He×leer' Demee ogìHHeer KesU efye´ìerMe mejkeÀej KesUle Deens. l³eecegUs l³eeb®es uesKe JeYee<eCes ³eeJej efye´ìerMe mejkeÀej®eer mebMeef³ele vepej He[ueer. ³ee keÀejCeeves l³eebvee lesJeerme Je<ex HetCe&HeCeevesv³ee³ecetleea®es Heo efceUC³eeme ueeieueer. leesHe³e¥le l³eebvee og³³ece opee&®³ee HeoeJej keÀeces keÀjeJeer ueeieueer.

8.3.1 Jesuyeer keÀefceMeve DeeefCe jeve[s :oeoeYeeF& veewjespeer, Jes[jyeve&, kesÀve& ³eebvee v³ee³ecetleea jeve[s ³eebveer Yeejlee®eer yeepet `Fbbef[³eve

SkeÌmesHeW[er®ej keÀefceMeve' (Yeejleer³e Ke®e& Dee³eesie) meceesj uee@[& Jesuyeer®³ee DeO³e#elesKeeueer ceeb[eJeerDemes Jeeìs. Hejbleg l³eemeeþer jeve[Wvee cegbyeF& mejkeÀejves meJeuele efoueer veener. l³eecegUs les keÀece l³eebveerpeer. kesÀ. ieesKeueWvee efoues. l³eebveer les keÀece ieCesMe JeemegosJe peesMeer ³eeb®³ee ceeie&oMe&veeKeeueer keÀjeJe³eememeebefieleues. DeMeeÒekeÀejs l³eebveer Yeejlee®³ee DeeefLe&keÀ je<ì^Jeeoe®³ee ®eUJeUeruee nUtnUt megjJeele kesÀueer.

8.4 ieCesMe JeemegosJe peesMeer Je DeeefLe&keÀ je<ì^Jeeo (F.me.1851-1911)

peer. Jner. peesMeer ns uesKekeÀ, ÒeieuYe DeLe&le%e DeeefCe cegkeÌle efJe®eejJeble nesles. l³eebveer keÀOeernerefye´ìerMe mejkeÀej®³ee yeeyeleerle YeeJeveebvee cenÊJe efoues veener. pejer l³eeb®ee pevce DeMee kegÀìgbyeele Peeueeneslee p³eebveer HesMeJ³eeb®eer Fceeves Fleyeejs mesJee kesÀueer nesleer. Hejbleg, efyeìerMeeb®eerner leMee®e ÒekeÀej®eer mesJeekeÀjC³eele ³eeJeer DeMee efJe®eejeb®³ee les efJe©× nesles. F.me.1851 ceO³es efcejpe ¿ee ueneve mebmLeeveelel³eeb®ee pevce Peeuee. l³eeb®es Je[erue mebmLeeveele Heesleefveme nesles. l³eeb®es Deepeesyee ogmeje yeepeerjeJeHesMeJ³ee®³ee keÀeUele ojyeejeleerue ceb$eer nesles DeeefCe F&mì Fb[er³ee kebÀHeveeryejesyej®³ee, HesMeJ³eeb®³eeMesJeì®³ee ³eg×ele meeceerue Peeues nesles. Hejbleg l³eeb®³ee Je[erueebveer Fbûepeer efMe#eCeeHeemetve l³eebvee HejeJe=ÊekesÀues veener.

ieCesMe peesMeer ns Del³eble ngMeej efJeÐeeLeea nesles. HeoJeer Hejer#esle les leke&ÀMeeðeele ÒeLece Deeues.F.me.1873 ceO³es HeoJeerveblej mejkeÀejer veeskeÀjerle efMe#eCeKeel³eele les ©pet Peeues. l³eeb®³eemecekeÀeueerve meceepemegOeejkeÀebÒeceeCes mejkeÀejer veeskeÀjerle jentve l³eebveer meceepe megOeejCesme meg©Jeele

96

kesÀueer. l³eebveer veeefMekeÀ, jlveeefiejer, cegbyeF&, HegCes, meesueeHetj Je meeleeje ³esLes keÀece kesÀues. les DeefleMe³ene[e®es efMe#ekeÀ nesles DeeefCe l³eeb®eer K³eeleer HetCe& cegbyeF& ÒeebleeceO³es Hemejueer nesleer. ìeF&cme Dee@HeÀ Fb[er³eeceO³es les efJeefJeOe efJe<e³eebJej uesKe efuenerle Je l³eeb®es uesKe megefMeef#ele Jeiee&keÀ[tve ceesþîee DeeJe[erves Jee®euespeele. les 'J' ³ee ìesHeCe veeJeeves efuenerle Demele. les Del³eble efMemleefÒe³e nesles. keÀesCeleener Mew#eefCekeÀeEkeÀJee JeemleefJekeÀ ÒeMve mecepeeJetve Iesleevee les Òe³elveeb®eer MeLe& keÀjerle. p³ee efJe<e³eeb®ee DeY³eeme ®eeuetDemesue l³ee®es l³eebvee HetCe&%eeve Demes DeeefCe DeuHeDeJeOeerle®e l³eebveer meebeqK³ekeÀerle%e (Statistician)DeMeer HeoJeer efceUefJeueer.

8.4.1 ie.Jee.peesMeeR®es meeceeefpekeÀ, jepekeÀer³e Je DeeefLe&keÀ keÀe³e& :ne DeY³eemekeÀ Del³eble MeebleHeCes keÀece keÀjer DeeefCe meowJe meeceeefpekeÀ Je DeeefLe&keÀ ÒeMveebceO³es

iegbleuesuee Demes. les cegkeÌle efJe®eejeb®es megOeejkeÀ nesles DeeefCe meJee¥efieCe meeceeefpekeÀ megOeejCeebJej l³eeb®ee Yejneslee. les DeefleMe³e DeLe&HetCe& DeeefCe DeY³eemeHetCe& yeesuele. l³eebveer DeveskeÀ owefvekeÀ Je ceeefmekeÀebceO³esefueKeeCe kesÀues. Goe. cejeþe, meeJe&peefvekeÀ meYee, $ewceeefmekeÀ Fb[er³eve efjJn DeeefCe ìeF&cme Dee@HeÀFbef[³ee.

meJee¥meeþer efMe#eCe Demee l³eeb®ee efJe®eej neslee. DeeefLe&keÀ ÒeMve He×leMeerj ceeb[C³ee®eer He×lelemes®e l³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ mebK³eeMeeðee®ee DeeOeej IesC³ee®eer He×le ³eecegUs Fbef[³eve Yeejleer³e je<ì^er³ekeÀeBûesme®³ee vesl³eeb®es ue#e l³eeb®³eekeÀ[s JeUues. lemes®e ³ee J³eefleefjkeÌle les v³ee³ecetefle& jeve[s, megjWê veeLeye@vepeea DeeefCe Deej.meer. oÊe ³eeb®³eeMeer meuueecemeuele keÀjerle.

8.4.2 JesuJeer keÀefceMeve Je ie.Jee.peesMeer :ieCesMe peesMeeRvee `Yeejle ne SkeÀ iejerye osMe Deens' ns JeekeÌ³e KeìkeÀle nesles. l³eebveer DeefleMe³e

cesnvele IesTve, Yeejle mejkeÀej®³ee Òeefme× keÀjC³eele Deeuesu³ee DenJeeueebJe©ve Yeejlee®eer Je FlejosMeeb®eer leguevee keÀ©ve Yeejle ne iejerye Peeuesuee Deens eEkeÀJee iejerye keÀjC³eele Deeuesuee Deens ³eeefJe®eejebJej meJee¥®es ue#e JesOeues. oeoeYeeF¥veer ³ee®e OeleeaJej Drain Theory `efve:meejCe' efme×ebleceeb[uee. Hejbleg peeWMeerveer lees mebK³eeMeeðee®³ee DeeOeejs DeeOeer®e efme× kesÀuee neslee.

v³ee³ecetleea jeve[Wveer ieCesMe peesMeeRvee mebyebefOele ceenerleer ieesUe keÀ©ve peer. kesÀ. ieesKeueWvee, JesuyeerkeÀefceMeve Heg{s Yeejlee®eer yeepet ceeb[eJe³eeme ceole keÀjC³eeme meebefieleues. ieesKeueWveer peesMeeR®³ee keÀecee®eermlegleer kesÀueer. l³eebveer p³ee He×leerves ceenerleer ieesUe keÀ©ve Òemlegle kesÀueer nesleer les keÀe³e& KejesKejer®eGuuesKeveer³e nesles. jeve[W®ee meuueener HeÀej cenÊJee®ee þjuee p³eecegUs ner meJe& cesnvele HeÀueêtHeþjueer.

ieCesMe peesMeeRvee jepekeÀer³e vesles DeeefCe efye´ìerMe mejkeÀej oesIeeb®eener efJeéeeme ueeYeuee. l³eeb®eeryee@cyes uesefpemuesìerJn keÀe@eqvmeueJej efve³egkeÌleer Peeueer. F.me.1908 ceO³es OegUs ³esLeerue ÒeeosefMekeÀmebcesueveele l³eeb®³ee %eevee®eer ÒeMebmee keÀjC³eele Deeueer. F.me.1907 ceO³es mejkeÀejer veeskeÀjerletve lesefveJe=Êe Peeues. F.me.1911 ceO³es l³eeb®es efveOeve Peeues. veblej®³ee keÀeUele l³eeb®³ee cegueeves l³eeb®es uesKe,Yee<eCes, HegmlekeÀe®³ee mJe©Heele íeHeueer.

97

8.5 meceejesHe

oeoeYeeF¥®³ee `DeeefLe&keÀ efve:meejCe' efme×ebleeves megefMeef#eleebceO³es peeie©keÀlee efvecee&Ce Peeueer.Sce. peer. jeve[W®³ee ceeie&oMe&veeKeeueer ieCesMe peesMeeRveer mebK³eeMeeðee®³ee DeeOeejs, Yeejleer³e DeeefLe&keÀje<ìJeeoe®ee JesOe Iesleuee.

8.6 ÒeMve

1) DeeefLe&keÀ je<ì^Jeeoe®³ee ®eUJeUerle oeoeYeeF& veewjespeeR®es keÀe³e& mHe<ì keÀje.2) v³ee³ecetleea jeve[Wveer keÀesCel³ee ÒekeÀejs osMee®eer DeeefLe&keÀ efmLeleer megOeejC³ee®ee Òe³elve kesÀuee ?3) Yeejlee®³ee DeeefLe&keÀ J³eJemLesmeeþer ieCesMe JeemegosJe peesMeeRveer keÀesCel³eeÒekeÀejs neleYeej ueeJeuee

les mHeä keÀje.

98

9GoejceleJeeo DeeefCe je<ì^Jeeoe®ee efJekeÀeme - (ye)

IeìkeÀ j®evee :

9.0 GefÎäîes

9.1 ÒemleeJevee

9.2 GoejceleJeeoe®eer ef$ecetleea

9.3 efHeÀjespeMene cesnlee

9.4 yeêgefodove lew³eyepeer

9.5 v³ee. kesÀ. ìer. lesuebie

9.6 iees.ie.DeeiejkeÀjeb®ee yegef×ÒeeceeC³eJeeo

9.7 meceejesHe

9.0 GefÎäîes

1) efHeÀjespeMene cesnlee Je yeêgefodove lew³eyepeer ³eeb®es keÀe³e& mecepeeJetve IesCes.2) v³ee. kesÀ.ìer. lesuebie ³eeb®es keÀe³e& efJeMeo keÀjCes.3) iees.ie. DeeiejkeÀjeb®ee yegef×ÒeeceeC³eJeeo DeY³eemeCes.

9.1 ÒemleeJevee

Heeef½eceel³e efMe#eCeeves ÒeYeeefJele Peeuesues, DeveskeÀ G®®e Je ceO³ece Jeieea³e l³eeb®³ee meeceeefpekeÀ JeOeeefce&keÀ peerJeveele yeoue Ie[Jetve DeeCet Feq®íle nesles. efye´ìerMe jepeJeìer®³ee meg©Jeeleer®³ee keÀeUele,Fbûepeer efMeef#ele le©Ceebveer GoejceleJeeo, ceeveJeleeJeeo Je yegef×ÒeeceeC³eJeeo G®euetve Oejuee neslee.l³eeb®es efJe®eej ns DeeoMe& leÊJe%eeve Je DeeOegefvekeÀ efJe%eevee®³ee keÀeceefiejercegUs YeejeJeuesues nesles. ÒeLeceefHe{erleerue efJe®eejJeble Je G®®e efMeef#ele G®®eYe´t yeeU Meeðeer peebYeskeÀj, oeoesyee Heeb[gjbie leKe&[keÀjDeeefCe ieesHeeU njer osMecegKe F. veer eEnot meceepeeleerue JeeF&ì ®eeueerefjleeRJej owefvekeÀ Je=ÊeHe$eebletve eEkeÀJeemeeJe&peefvekeÀ meYeebletve HejKe[HeCes DeeHeues efJe®eej ceeb[ues nesles. ¿ee leerve J³ekeÌleer DeefleMe³e ngMeejnesl³ee Hejbleg DeeHeu³ee efJe®eejeb®es ke=ÀleerceO³es ©Heeblej keÀjC³eeFlekesÀ meeceL³e& ³eeb®³eekeÀ[s veJnles.veblej®³ee efHe{erleerue jeve[s Je Yeb[ejkeÀjebmeejKes meceepemegOeejkeÀ DeefleMe³e otjo=äer þsJetve JemeeJeOeefiejerves Jeeieues. cegbyeF&®es vesles 19 J³ee MelekeÀe®³ee MesJeì®³ee ìHH³eele, HeÀkeÌle meeceeefpekeÀ®e veJnslej jepekeÀer³e jepekeÀejYeeje mebyebOeerner DeefleMe³e efvemeb:keÀes®eHeCes yeesuet ueeieues. GoejceleJeeo Jejeä^Jeeoers Heg{ejer efHeÀjespeMene cesnlee, yeêgefodove lew³eyepeer, kesÀ. ìer. lesuebie jeä^vesles cnCetve Go³eeme

99

Deeues. cesnlee DeeefCe lew³eyepeer ns Yeejleer³e je<ìer³e keÀeBûesme®es Deveg¬eÀces 1890 DeeefCe 1887 ceO³esDeO³e#e nesles.

9.2 GoejceleJeeoer ef$ecetleea

DeeOegefvekeÀ ceneje<ìe®³ee Feflenemeele GoejceleJeeoe®ee HegjmkeÀej Je efJekeÀeme keÀjC³eeleefHeÀjespeMene cesnlee, yeêgefÎve lew³eyepeer DeeefCe v³ee. kesÀ.ìer. lesuebie ³eeb®ee eEmene®ee Jeeìe Deens. l³eecegUsl³eebvee `GoejceleJeeoer ef$ecegleea' Demes efJeªo ueeJeues peeles. efJe<CegyegJee yeïe®eejer, efJe<CegMeeðeeref®eHeUtCekeÀj DeeefCe Sme.Sce. HejebpeHes ³eebveer eEnot Oecee&®³ee Hegve©lLeeveemeeþer meJee¥vee peeieeflekeÀOecee&®³ee jebiesle mLeeve efceUeues. DeMeer l³eeb®eer F®íe nesleer. l³eeb®eer Yee<eCes Je efueKeeCe ns jeä^JeeoevesYeejuesues Je efye´ìerMe efJejesOeer nesles. keÀener JesUsme lej mJeeleb$³eJeeoe®³ee efJejesOeer Je HegjeCe eEnot HejbHejebMeerefveie[erle Demes . leLeeefHe Flejner l³eeb®³ee lees[er®es Òeefme× jeäer³e vesles nesles p³eebvee mJeeleb$³e JeDeeOegefvekeÀles®es Jes[ ueeieues nesles. Goe. ueeskeÀnerleJeeoer, peebYeskeÀj, oeoesyee Heeb[gjbie, jeve[s, HegÀuesDeeefCe DeeiejkeÀj, ³eeb®es efJeefJeOeebieer keÀe³e&¬eÀce Je DeveskeÀ mebmLeebMeer l³eeb®ee mebyebOe ³eecegUs eEnotmeceepeeJej DeeOegefvekeÀlee, GoejceleJeeo F. efJe®eejeb®ee ÒeYeeJe He[t ueeieuee. cegbyeF&ceO³es SkeÀesefCemeeJ³eeMelekeÀe®³ee GÊejeOee&le, Òeefme× ef$ekegÀì efHeÀjespeMene cesnlee, kesÀ.ìer. lesuebie, yeêgoerve lew³eyepeer ³eebveermJeeleb$³e, meceevelee, DeeOegefvekeÀlee, GoejceleJeeo ³eeb®es yeeUkeÀ[t Yeejleer³eebvee Heepeues.

9.3 efHeÀjespeMene cesnlee Je GoejceleJeeo (F.me.1846 - 1915) -

efHeÀjespeMene cesnlee ns Heeef½eceel³e efMeef#ele HeejMeer JekeÀerue nesles DeeefCe cegbyeF& Menjeleerue Òeefme×vesles nesles. cegbyeF& MeeKes®³ee F&mì Fb[er³ee DemeesefmeSMeve®es les mes¬esÀìjer nesles. cegbyeF& (yee@cyes)DemeesefmeSMeve®es meom³e, Jesmìve& Fb[er³ee DemeesefmeSMeve DeeefCe Yeejleer³e je<ì^er³e keÀeBûesme®³ee ceJeeUieìe®es les vesles nesles. F.me.1884 les F.me. 1885 ceO³es les yee@cyes c³egveefmeHeue keÀe@HeexjsMeve®es®esDejcesve nesles. F.me.1870 veblej cesnlee Je kesÀ.ìer.lesuebieveer l³eeb®es jepekeÀer³e MekeÌleermLeeve yeUkeÀìkeÀjC³eekeÀ[s ue#e JeUefJeues. SkeÀ oMekeÀe®³ee Deele®e, cegbyeF&leerue veslesHeo efceefUJeC³eele l³eebvee ³eMeDeeues. cesnleebmeeþer F&mì Fbef[³ee DemeesefmeSMeve®es veslesHeo ner HeÀej cenÊJee®eer Je ieewjJee®eer yeeye nesleer.MelekeÀe®³ee DeKesjHe³e¥le les ieesHeeUke=À<Ce ieesKeueW®³ee yejesyejerves jepekeÀer³e #es$eele DeesUKeues peeTueeieues.

efHeÀjespeMene cesnlee ns cegkeÌle efJe®eejeb®es nesles. les megOeejCeeJeeoer nesles. ÒeecegK³eeves cegbyeF&ceneveiejHeeefuekesÀ®³ee Ie[ecees[ermeboYee&le megOeejCee JneJ³eele Demes l³eebvee Jeeìs. les cegbyeF&®ee keÀefceMevejDeeLe&j ìer keÀe@HeÀ[&®es meceLe&keÀ nesles. les cegbyeF& ceneveiejHeeefuekesÀ®³ee efveJee&ef®ele ceb[Ue®es (Electedbody) meom³e yeveC³eemeeþer efJeMes<e ue{ues. efJn. Sce. ceeb[efuekeÀ, yeêgefÎve lew³eyepeer, kesÀ.ìer. lesuebieDeeefCe Flej yeg×erJeeÐeebÒeceeCes®e efHeÀjespeMeen cesnleebveer efveJe[CetkeÀ He×leer megOeejerle JneJeer, ³eemeeþerÒe³elve kesÀues. l³eeb®³ee celes, 'Justice of Peace' (J.P.) ³ee Heoemeeþer Dee³eg<³eYejemeeþer,keÀe³ecemJe©Heer efve³egkeÌleer, ®egkeÀer®eer nesleer DeeefCe cnCetve®e l³eebveer Òeefme× Je peyeeyeoej ceb[Ue®eer(corporation) ceeieCeer kesÀueer. p³eele keÀj YejCeejs®e efveJe[tve ³esleerue.

100

SefÒeue 1883 ceO³es meeJe&peefvekeÀ efceìeRie Peeueer. lew³eyepeer, lesuebie, ceb[efuekeÀ DeeefCe oeoeYeeF&veewjespeer ³eebveer pevelesuee DeeJeenve kesÀues keÀer HeÀkeÌle mLeeefvekeÀ HeeleUerJej®es veJns lej jeäer³e HeeleUerJejmeg×e efveJe[CegkeÀerle Yeeie I³eeJee. l³eebveer FbeqiueMe efMeef#ele ueeskeÀebvee SkeÀ$e ³esC³eeme efJevebleer kesÀueer.SkeÀ$e ³esTve HejkeÀer³e MekeÌleerbvee Goe. DeBiuees Fb[er³evmevee lees[ermelees[ GÊej ÐeeJes, DeMeerner DeHes#eel³eebveer J³ekeÌle kesÀueer. l³eebveer Heg{s cnìues keÀer, ueeskeÀebveer l³eeie Je ue{e ³ee oesnesbmeeþer le³eej jeneJes.peesHe³e¥le les meceeveles®ee DeefOekeÀej ÒeeHle keÀjerle veenerle. Hejbleg Heer.S®e. ceesoeRveer efueneru³eevegmeejveewjespeeRÒeceeCes, cesnleeb®eener efye´ìerMe mejkeÀej®³ee v³ee³eefÒe³e DeeefCe HeejoMe&keÀ keÀejYeejeJej efJeéeemeneslee. efHeÀjespeMene cesnlee ns cegkeÌleefJe®eejeb®es DeeefCe ceJeeU jepekeÀejCeer nesles. l³eeb®ee efye´ìerMeeb®³eev³ee³eefÒe³e Je HeejoMeea keÀejYeejeJej efJeéeeme Demeuee lejer, Yeejleer³e peveles®³ee efJejesOeele p³ee p³ee³eespevee DeeKeu³ee iesu³ee l³eebme l³eebveer HejKe[HeCes efJejesOe kesÀuee. l³eeb®es keÀesCel³eener efJe<e³ee®es MeerIe´DeekeÀueve, yeg×erceÊee, mJeleb$e DeeefCe efveYeea[ mJeYeeJe efveJee[e keÀjC³ee®eer He×le ³ee meJee¥cegUs®e,cegbyeF&®³ee peveceevemeele l³eeb®es ceevee®es mLeeve efvecee&Ce Peeues. cegbyeF&®³ee mebmeoer³e meuueeieej ceb[UeleDeBiuees-Fbef[³evmevee l³eebveer me[slees[ GÊej efoues.

efHeÀjespeMene cesnleebveer ceneveiejHeeefuekesÀ®es meom³e Je ceneHeewj Demeleevee GuuesKeveer³e keÀe³e&kesÀues. peer.kesÀ. ieesKeueW®³ee celeevegmeej, HeVeeme Je<ee&ntve DeefOekeÀ keÀeU peveles®eer DeeefCe Menje®eer mesJeekesÀu³eeves ceneveiejHeeefuekesÀle DeeefCe He³ee&³eeves jeäer³e HeeleUerJej cesnleebveer mJele:®es Demes JesieUs mLeeveefvecee&Ce kesÀues nesles.

cesnleebveer `Fb[er³eve efmeeqJnue meefJe&me'Jej DeefleMe³e ìerkeÀe kesÀueer DeeefCe KegÎ Yeejleer³eebveel³eeHeemetve Jebef®ele þsJeCeeN³ee efyeìerMe mejkeÀej®eerner l³eebveer mebmeoer³e efJeJeeoe®³ee Òemebieer efmeJneruemeJneame®ee Yeejleer³e pevelesMeer ogpeeYeeJe Je veekeÀlexHeCee oeKeJetve efouee. Yeejleer³e je<ì^er³e keÀeBûesme®eeDeO³e#e ³ee veel³eeves, l³eebveer efJevebleer kesÀueer keÀer GIe[HeCeeves efveJe[CetkeÀ Je mebmeoer³e meuueeieejceb[Ue®eer J³eeHleer Jee{JeCes cenÊJee®es Deens, pesCeskeÀ©ve peveles®es Demeu³ee veekeÀl³ee&, efmeJneruemeJn¥ìdmekeÀ[tve neuelejer nesCeej veenerle.

efHeÀjespeMeen cesnlee ns cegkeÌle Je=ÊeHe$ekeÀeefjles®es HegjmkeÀlex nesles DeeefCe cnCetve®e, l³eebveerF.me.1878 ®ee osMeerYee<ee Je=ÊeHe$e keÀe³eoe pees osMeeleerue Je=ÊeHe$eebJej yebOevekeÀejkeÀ neslee l³eeb®eerÒeKej ìerkeÀe kesÀueer. l³eebveer uee@[& efueìve®eer ¿ee meboYee&le, mebkegÀ®eerle ceveesJe=Êeer®ee, o[HeMeener®eeHegjmkeÀlee& DeMeer efveYe&lmevee kesÀueer. l³eebveer Heg{s peeTve meeJe&peefvekeÀ meYesefJejesOeeleerue ÒemleeJeeme DeeefCeefveJe=Êe nesCeeN³ee cegbyeF& Òeeblee®es ieJnve&j mej jer®e[& ìscHeue ³eeb®es mce=leer mceejkeÀ ³eebme efJejesOe keÀjCeeN³eeÒemleeJeeme peenerjHeCes efJejesOe kesÀuee.

Yeejleer³eeb®³ee efJeefJeOe mebmLesceO³es GcesoJeej cnCetve keÀe³e& keÀjC³ee®³ee #ecelesJej l³eeb®ee HetCe&efJeéeeme neslee. l³eeb®ee Demeener efJeéeeme neslee keÀer, peveles®es cele, keÀMeener ÒekeÀejs Je efkeÀleer keÀeUeHe³e¥leefye´ìerMe mejkeÀejves cees[tve keÀe{eJes eEkeÀJee jesKetve þsJeC³ee®ee keÀeU Deelee efveIetve iesuesuee Deens. F&mìFb[er³ee DemeesefmeSMeve®eer MeeKee, yee@cyes DemeesefmeSMeve, Jesmìve& Fb[er³ee DemeesefmeSMeve DeeefCe cegbyeF& ÒeebleDemeesefmeSMeve®es mebmLeeHekeÀ meom³e ³ee veel³eeves cesnlee ³eebveer peveles®³ee og:Keebvee efJeefJeOe ceeiee&veer Jee®eeHeÀes[ueer. Goe. meeJe&peefvekeÀ meYee, ÒemleeJe ceeb[Ces Je Heeme keÀjCes, mceejkesÀ F. p³eecegUs mejkeÀej®esue#e, peveles®³ee mecem³eebJej keWÀêerle nesF&ue.

101

efHeÀjespeMene cesnlee ns Yeejleer³e je<ìêr³e keÀeBûesme®es mebmLeeHekeÀ meom³eebHewkeÀer SkeÀ nesles DeeefCeueJekeÀj®e les l³eeb®es DeeOeejmlebYe Peeues. ceJeeU Je=Êeer®es DeeefCe mebmeoer³e keÀe³e&He×leerJej Þe×e DemeCeejs,cesnlee F.me.1890 ceO³es keÀeBûesme®es efveJee&ef®ele DeO³e#e Peeues. keÀeBûesme®eer YetefcekeÀe l³eebveer mebef#eHleHeCes DeMeer ceeb[ueer keÀer jepeêesn DeeefCe DeÒeeceeefCekeÀHeCee®³ee meJe& DeejesHe, Òel³eejesHe, DeìkeÀnerFl³eeoeRvee leer Hegªve Gjueer Deens. leLeeefHe, ieesKeueW ÒeceeCes les Flej peneue celeJeeÐeebHes#ee (Goe.efìUkeÀ) KetHe JesieÈ³ee efJe®eejmejCeer®es nesles. efìUkeÀ Je Flej peneue celeJeeÐeeb®eer efJe®eej keÀjC³ee®eer JekeÀe³e& keÀjC³ee®eer He×leer HejmHej efJejesOeer nesleer. cesnleeb®³ee celee ÒeceeCes :

``DepetveHe³e¥le leUeieeUeleerue meeceev³e pevelesuee, l³eeb®³ee ceeieC³ee Je iejpee, mHeä, mJe®íJe J³eJeefmLeleHeCes, l³eeb®³ee efMekeÀuesu³ee Je meceepekeÀe³ee&ves YeejeJeuesu³ee GcesoJeejebkeÀ[s eEkeÀJeeÒeefleefveOeeRkeÀ[s ve cebe[lee Deeu³eeves l³eebveener ÒeMveeb®ee GneHeesn keÀ©ve l³eeJej lees[iee keÀe{Ces eEkeÀ®eerlekeÀþerCe Yeemele Deens.''

F.me.1890 He³e¥le efHeÀjespeMene cesnleeb®es cenejeäeleerue DeeefCe He³ee&³eeves jeäer³eHeeleUerJejerue mLeeve, Jeeoeleerle nesles. F.me.1890 ceO³es les keÀeBûesme®es DeO³e#e Peeues. F.me.1887les F.me.1893 ®³ee ojc³eeve les yee@cyes uesefpemuesìerJe DemeWyueer®es (mebmeoer³e ceb[Ue®es) meom³e nesles.F.me.1893 ®³ee ojc³eeve les cegbyeF& efJeOeer ceb[Ue®es meom³e nesles. F.me.1893 ceO³es lesJneF&meje@³e®³ee keÀe³e&keÀejer ceb[UeJej efveJe[tve Deeues. l³eebveer pes. Sve. Heb[erle, cegbyeF&®es veeceJebleGÐeesieHeleer ³eeb®³eeMeer Keepeieer mebyebOe lees[ues. DeMee ÒekeÀejs cegbyeF& MenjeJej l³ee®es Je®e&mJe nesles DeeefCe`cegbyeF&®ee eEmen' ³ee veeJeeves les DeesUKeues peeT ueeieues.

F.me.1907 ceO³es Yeejleer³e je<ìêr³e keÀeBûesme®³ee megjle DeefOeJesMeveele, peneue Je ceJeeU DemesGIe[GIe[ oesve Yeeie He[ues. ner ogner F.me.1915 He³e¥le cnCepes efHeÀjespeMene cesnlee, peer.kesÀ.ieesKeues DeeefCe megyeceC³ece De³³ej ³eeb®³ee efveOeveeHe³e¥le efìketÀve jenerueer. cesnlee DeeefCe ieesKeueW®³eeceJeeU celeJeeoer OeesjCeevegmeej keÀeBûesme mJeleb$eHeCes keÀejYeej ve keÀ© MekeÀu³eeves F.me.1916 ceO³es,peneue celeJeeoîeebyejesyej ueKeveew DeefOeJesMeveele ³egleer Peeueer.

efHeÀjespeMene cesnlee ns Kebyeerj jeä^Jeeoer nesles. l³eeb®ee efJeéeeme neslee keÀer, Yeejleele DeveskeÀÒekeÀej®es JewefJeO³e Demeues lejer SkeÀ jeä^ cnCetve efveefce&leer JneJe³eeme peer jepekeÀer³e efveÿe ueeieles leerYeejleer³e peveleskeÀ[s Deens DeeefCe cnCetve®e l³eeb®ee keÀeBûesmeJej l³eeb®³ee jeäêfveÿsJej, F®íe MekeÌleerJejefJeéeeme neslee.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) efHeÀjespeMene cesnlee ³eeb®³ee keÀe³ee& Lees[keÌ³eele meebiee.

102

9.4 yeêgefÎve lew³eyepeer Je l³eeb®es keÀe³e& (F.me.1844-1906)

yeêgefÎve lew³eyepeer ns cegbyeF&®es jeä^er³e HeeleUerJej®es DeeIee[er®es vesles nesles. Dejye JebMee®³eekegÀìgbyeele l³eeb®ee pevce Peeuee neslee. ÒeLece les ceêemeceO³es efMekeÀues, l³eeveblej cegbyeF&®³ee SequHeÀvmìveFbefmììîetìceO³es efMekeÀues. Heeef½eceel³e efMe#eCeecegUs jepekeÀer³e mJeeleb$³e, meceevelee ³eeb®es efJe®eej l³eeb®³eeceveele efHeÀ© ueeieues. l³eeletve®e l³eeb®ee meeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e ÒeJeeme meg© Peeuee.

efueìve®³ee F.me.1878®³ee osMeer Je=ÊeHe$e efJejesOeer keÀe³eÐeecegUs les jepekeÀejCeekeÀ[s Dees{uesiesues. ueJekeÀj®e efHeÀjespeMene cesnlee, kesÀ.ìer. lesuebie, Deej.peer. Yeb[ejkeÀj DeeefCe Jner.Sve. ceb[efuekeÀ³eeb®³ee menJeemeele l³eebvee ceesuee®es mLeeve efceUeues. Deej.meer. cegPegceoej cnCeleele, ``keÀeefMeveeLe$³ebyekeÀ lesuebie, efHeÀjespeMene cesnlee DeeefCe yeêgefÎve lew³eyepeer ¿ee ef$ekegÀìecegUs cegbyeF&le jepekeÀer³eefJe®eejcebLeveeme Je mebIeìvesme SkeÀ JesieUer efoMee Je ®eeuevee efceUeueer.''

cegeqmueceebvee mebIeìerle keÀjC³eele lew³eyepeeR®ee cenÊJee®ee Jeeìe neslee. lemes®e l³eeb®es YeeTkeÀece©Îerve ³eeveer `meejscee³ee S-peceele S - meguesYeeF&' ner mebmLee mLeeHeve keÀ©ve, SueefHeÀvmìvene³emketÀueHe³e¥le Heesn®et MekeÀuesu³ee l³eeb®³ee peceeleerleerue cegueebmeeþer Devve Jeðee®eer mees³e keÀjer. lemes®el³eebveer Debpetceve S- Fmueece®eer, cegbyeF& ³esLes mLeeHevee keÀ©ve F.me.1877 He³e¥le les efle®es les mes¬esÀìjernesles.

yeêgÎerve lew³eyepeervee ³ee®eer peeCeerJe nesleer keÀer peesHe³e¥le osMeeleerue cegmeueceeve SkeÀ nesle veener,leesHe³e¥le l³eebvee keÀenerner meeO³e nesCeej veener. l³eeb®³eele SkeÀlee DeeCeC³ee®es SkeÀ meeOeve nesles Got& Yee<eeDeeefCe cnCetve®e Debpegceve - S-F&mueeceves Yeejleer³e cegeqmueceebceO³es Got& ner l³eeb®eer Yee<ee Deens ner peeCeerJeefvecee&Ce keÀjeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. lemes®e yeêgefÎve ns cegeqmueceebceO³es HeebefLekeÀ YesoYeeJe keÀceerkeÀjC³eemeeþer efJeMes<e Òe³elve keÀjerle nesles DeeefCe efMe³ee DeeefCe megVeer ¿ee HebLeeble yebOeglJe efvecee&Ce JneJescnCetve ner l³eebveer Òe³elve kesÀues.

l³eeb®eer jepekeÀejCeeleerue menYeeie (pejer les ye@efjmìj ³ee veel³eebves DeefleMe³e J³emle Demeueslejer) Fuyeì& efyeueeJejerue Jeeoe®³eeJesUer (1881-1882) peemle®e Jee{uee. cegbyeF& MeeKes®³ee `F&mìFb[er³ee DemeesefMeSMeve'®es meom³e cnCetve l³eebveer DeBiuees Fb[er³evemed ®³ee efJe©× uee@[& efjHeve Je efyeue³eeme HeeþeRyee efouee. oeoeYeeF& veewjespeer, efHeÀjespeMene cesnlee, kesÀ.ìer. lesuebie, Jner. Sve. ceeb[ueerkeÀ³eeb®³ee yejesyejerves, meeJe&peefvekeÀ meYee Dee³eesefpele keÀjCes DeeefCe efyeueeuee HeeeEþyee efceUC³eemeeþermJee#eN³ee ieesUe keÀjCes ³eebceO³es l³eebveer menYeeie Iesleuee. l³eeb®eer Yeejleer³eebmeeþer Demeuesueer SkeÀefve<þlee³eecegUs l³eeb®eer Òeeflecee meeJe&peefvekeÀ peerJeveele lemes®e JekeÀerueer J³eJemee³e ³ee oesvneRkeÀ[s Gb®eeJeueer.

F.me.1882 ceO³es, yeêgefÎve ³eeb®eer efve³egkeÌleer yee@cyes uesefpemuesìerJn keÀeweqvmeueJej DeefleefjkeÌlemeom³e cnCetve (F.me.1882-86) ojc³eeve ®eej Je<ee¥meeþer cnCetve Peeueer. l³ee keÀeUele ueeskeÀebceO³esl³eebvee JekeÌle=lJeecegUs Je JekeÀerueer %eevee®³ee ÒeYeeJeecegUs DeefOekeÀ®e Òeefme×er efceUeueer. Fbef[³eve keÀe@eqvmeue®esFlej Yeejleer³e meom³e jeve[s, lesuebie DeeefCe cesnlee ³eebveer meg×e keÀe³eÐee®³ee DebceueyepeeJeCeerle ÒeeCeDeesleues. l³eeb®³ee yegef×ceÊee Je keÀle&=lJeecegUs meJe&®e Deb®eefyele Peeues p³eecegUs cegbyeF& mejkeÀej Je YeejlemejkeÀej oesvner DemJemLe Peeues.

103

31 peevesJeejer, 1885 ceO³es yeêgefÎve lew³eyepeer, efHeÀjespeMene cesnlee DeeefCe kesÀ.ìer. lesuebie³eebveer yee@cyes Òesefme[Wmeer DemeesefMeSMeve®eer mLeeHevee kesÀueer. l³ee®³ee GodIeeìveeefoJeMeer, peeefnj meYesle,l³eebveer mJele:®eer jepekeÀer³e celes cee[ueer. les cnCeleele :

``ceuee Demes Jeeìles, osMe DeeefCe l³eeleerue pevelesyejesyej®e veJeerve jepekeÀer³e mebJesoveeb®eer peeCeerJeJe Jee{ nesles DeeefCe ³ee mebJesovee cegkeÌle keÀje³euee SKeeÐee mebmLes®eer iejpe Demeles. DeMeer mebmLee peer l³eemebJesoveebJej ue#e þsT MekesÀue, efve³eb$eCe þsT MekesÀue, ceeie&oMe&ve keÀ© MekesÀue DeeefCe Òeeslmeenve osTMekesÀue. DeeHeCe Deelee DeeHeu³ee jepekeÀer³e nkeÌkeÀeyeeyele peeie=le Peeuesuees Deenesle. ogozJeeves JebMe, jbie,mebÒeoe³e F. veer DeeHeu³eeleerue SkeÀer®es efJeYeepeve Peeues Hejbleg efMe#eCee®³ee ÒeYeeJeecegUs ner keÀìglee nUtnUtkeÀceer ÒeYeeJeer nesle iesueer.''

lew³eyepeeRveer, ef[meWyej 1885 ceO³es Yeejleer³e je<ì^er³e keÀeBûesme®³ee mLeeHevesle me¬eÀer³e HeeþeRyeeefouee DeeefCe l³eeb®³ee ce=l³etHe³e¥le F.me.1906 ceO³es les ³ee mebmLesMeer efveie[erle jenues. cegeqmueceOeceea³e³ee veJeerve mebIeìves®³ee yejesyej veenerle ne DeejesHe l³eebveer Kees[tve keÀe{uee DeeefCe Demee efJeéeeme efoueekeÀer, cegeqmuecemeg×e osMeeleerue Flej mebÒeoe³e Je yeebOeJeebyejesyej osMee®³ee jepekeÀer³e efmLel³eblejelemeeceerue Deensle. l³eebveer cegbyeF& mejkeÀej®es feeler DeeefCe mew³³eo Denceo Keeve ³eeb®³ee keÀe@ûesmeHeemetveotj jenC³ee®³ee met®evee HesÀìeUu³ee. lemes®e l³eebveer cegeqmuece keÀe@vHeÀjvmener keÀeBûesmeuee ÒeefleHe#e cnCetvemLeeHevee keÀjC³ee®eer met®eveener HesÀìeUueer. l³eebveer cegeqmuece yeebOeJeebvee keÀeBûesmeceO³es ³eeJe³eeme efJevebleerkesÀueer Je l³ee®³ee keÀe³ee&le Yeeie I³eeJee DeMeer F®íe J³ekeÌle kesÀueer.

ef[meWyej F.me.1887 ceO³es Yeejleer³e je<ìer³e keÀeBûesme®³ee ceêeme DeefOeJesMeveele yeêgefÎvelew³eyepeer DeO³e#e cnCetve efveJeæ[tve Deeues. [@efveue Deejiee@ve (Danil Argon) ³eeb®³ee celeeÒeceeCes,``lew³eyepeer ³eeb®eer efveJe[CetkeÀ DeMee ÒekeÀejs DeeKeC³eele Deeueer nesleer keÀer keÀeBûesme ner cegeqmuece Oeeefpe&CeerDeens, ns oeKeJetve ÐeeJe³ee®es nesles.'' lew³eyepeerbveer l³eeb®³ee DeO³e#eer³e Yee<eCeele ¿ee cegÎîeeJej Yej efoueekeÀer, cegeqmueceebveer eEnotvee menkeÀe³e& keÀ©ve, meeceeefpekeÀ efnlee®³ee ¢äerves HeeJeues G®eueueer Heenerpesle.l³eeb®³ee celeevegmeej Yeejlee®³ee jepekeÀer³e efnlee®³ee ¢äerves, megefMeef#ele meeceeefpekeÀ peeCeerJesves ÒesefjlePeeuesu³ee ueeskeÀebveer Oece&, JebMe, peele-Heele ns YesoYeeJe ìeketÀve SkeÀ$e ³esC³ee®eer iejpe Deens.

DeveskeÀ Je<ex lew³eyepeer keÀeBûesme®³ee keÀe³e&JeenerceO³es cenÊJee®es IeìkeÀ nesles. cegeqmueceeb®³ee Oeeefce&keÀcegkeÌlelesyeeyele l³eebveer DeeJeepe GþefJeuee, l³eebveer cegeqmueceebvee DeeJeenve kesÀues keÀer osMee®³ee efnlee®³ee®eUJeUermeboYee&le SkeÀ Yeejleer³e ³ee veel³eeves Yeeie I³ee. l³eebveer Flejeb®³ee yejesyejerves ®eebieues mejkeÀej,Yeejleer³e cnCetve ®eebieueer JeeieCetkeÀ DeeefCe ®eebieu³ee efMe#eCee®eer meJe&®e mebÒeoe³eebmeeþer J³eJemLee ³eemeeþerÒe³elve kesÀues Heenerpesle. l³eebveer cegeqmueceeb®³eeceO³es peer Yeerleer nesleer keÀer keÀeBûesmemeejK³ee ÒeefleefveOeermebmLesme HeeþeRyee efou³eeme eEnot®es Je®e&mJe Jee{sue ³ee®es Keb[ve kesÀues.

yeêgefÎve l³eeb®³ee peerJeveele SkeÀ me®®es cegmeueceeve cnCetve HeCe l³eeb®eyejesyej Del³eble J³eeHekeÀ¢äerkeÀesve þsJetve peieues. osMeemeeþer l³eeb®eer efveÿe DeeefCe YekeÌleer Meyoeleerle nesleer DeeefCe les efveefYe&[HeCesmejkeÀej®³ee Je me³³eo DenceoKeeve ³eeb®³ee jes<eeuee meeceesjs iesues DeeefCe MesJeìHe³e¥le keÀeBûesme®es veslesjenerues. leLeeefHe, F.me.1895 ceO³es cegbyeF&®es v³ee³ecetleea Peeu³eeveblej cee$e l³eebveer meeceeefpekeÀpeerJeveeleerue Debie keÀe{tve Iesleues. yeêgefÎve lew³eyepeer, efHeÀjespeMene cesnlee DeeefCe kesÀ.ìer lesuebie nskeÀeBûesmeceOeerue cenÊJee®es DeeOeejmlebYe nesles. l³eeb®ee cegbyeF&le®e veJns lej mebHetCe& Yeejleele ÒeYeeJe neslee.

104

mej Heer.S®e. ceesoer cnCeleele, ``ns ngMeej ef$ekegÀì, jepekeÀejYeeje®³ee Òel³eskeÀ Debiee®eer megOeejCeekeÀjC³eemeeþer DeLekeÀ Òe³elve keÀjerle nesles. JesieJesieÈ³ee ceb®eeJe©ve Je efJeefJeOe mebmLeeb®³ee ceeO³eceeletvel³eebveer meeceeefpekeÀ megOeejCeeb®ee Òe³elve kesÀuee.''

Hejbleg, p³eeÒeceeCes ce@mueesme cnCelees, ``l³eeÒeceeCes yeêgefÎve lew³eyepeeR®eer meeceev³epeveebJej pejer®eebieueer Òeeflecee Demeueer lejer l³eeb®³ee mJekeÀer³eebJej cee$e l³eeb®eer HekeÀ[ ef{ueer He[ueer FlekesÀ®e veJns lejl³eeb®es mLeevener [UceUerle Peeues.''

DeeHeueerr Òeieleer leHeemee :-

1) yee@cyes Òesefme[svmeer DemeesefmeSMeve®³ee efJeefJeOe meYesle lew³eyepeeRveer keÀesCeles cele ceeb[ues?

9.5 v³ee. kesÀ.ìer. lesuebie Je l³eeb®es efJe®eej (F.me.1850-1893)

DeeOeer®e cnìu³eeÒeceeCes efHeÀjespeMene cesnlee, yeêgefÎve lew³eyepeer, keÀeefMeveeLe eE$eyekeÀ lesuebie¿eebveer SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee GÊejeOee&le, cegbyeF&®³ee jepekeÀer³e #es$eele `ef$eketÀì' le³eej kesÀues.l³eeb®³ee mJekeÀle&=lJeeJej yeewef×keÀ meeceL³ee&Jej Je meeceeefpekeÀ #es$eeleerue Glmeen Je keÀeceefieN³eebcegUs l³eebveercegbyeF&le®e veJns lej jeäer³e HeeleUerJej osMeYeeJevesuee KeleHeeCeer Ieeleues. les megefMeef#ele efHe{er®es vesles neslesp³eeb®es efJe®eej l³eeb®³ee pegv³ee efHe{erHes#ee KetHe JesieUs nesles.

lesuebie ns uesKekeÀ, meceepe megOeejkeÀ DeeefCe cegbyeF& G®®e v³ee³eeue³eele JekeÀerue nesles.F.me.1886 les 1889 ®³ee ojc³eeve les yee@cyes uesefpemuesefìJn keÀe@eqvmeue®es les meom³e nesles. DeeefCeF.me.1889 Heemetve G®®e v³ee³eeue³ee®es v³ee³ecetleea nesles les F.me.1893 ceO³es l³eeb®³ee ce=l³etHe³e¥le lesF&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®³ee cegbyeF& MeeKesMeer KetHe peJeUtve efveie[erle nesles DeeefCe yee@cyes ÒeseEme[WmeerDemeesefMeSMeve®es menmebmLeeHekeÀ nesles.

v³ee. lesuebie ³eeb®³eeJej oeoeYeeF& veewjespeeR®ee KetHe ÒeYeeJe neslee. cegK³elJes l³eeb®es Yeejleer³eDeLe&MeeðeeJej®es efJe®eej ¿eeb®es mHeäerkeÀjCe l³eebveer F.me.1896 ceO³es Jee®euesu³ee HesHejceO³es Deens.l³eeceO³es cegkeÌle J³eeHeej DeeefCe mebj#eCe ³ee®ee Yeejlee®³ee meboYee&le Dee{eJee IesC³eele Deeuee Deens. v³ee.lesuebie ³eebveer Yeejleer³e GÐeesieOebÐeeme mebj#eCee®eer iejpe Deens ³ee®eer keÀejCeceerceebmee veewjespeeRveer DeeOeerceeb[u³eeÒeceeCes®e kesÀueer.

lesuebie ns mebmke=Àle®es iee{s DeY³eemekeÀ nesles DeeefCe eEnot meceepe megOeejkeÀ. l³eebveer l³eeb®³eeJew®eejerkeÀ uesKeele eEnot Jesoeb®es mebHeeove kesÀues lemes®e eEnot Oecee&leerue ®eebieu³ee ieesäeRvee HeeþeRyee efouee.l³eeb®es uesKe DeeefCe Yee<eCeeb®ee eEnot meceepeeJej HeÀej ceesþe ÒeYeeJe neslee. SkeÀ He$ekeÀej cnCetve Je yee@cyes

105

DemeesefmeSMeve®es ceepeer mes¬esÀìjer cnCetve megefMeef#ele Jeiee&le l³eeb®ee KetHe ÒeYeeJe neslee. l³eebvee cegK³elJeskeÀ©ve eEnot Oeceea³eebceO³es Del³eble Deeojeves JeeieJeues pee³e®es.

cesnlee DeeefCe lew³eyepeerÒeceeCes, v³ee. lesuebie ³eebveer meg×e osMeer Je=ÊeHe$eyeboer keÀe³eoe efJe©×me¬eÀer³e Yeeie Iesleuee neslee. l³eeb®es F.me.1883 ceO³es Fueyeì& efyeue mebyebOeer®³ee Yee<eCeebcegUs cegbyeF&leerueueeskeÀeb®eer celes efjHeve Je efyeuee®³ee yeepetves iesueer. l³eeb®ee F.me.1888 ceO³es ceneveiejHeeefuekeÀe keÀe³eoeHeeme nesC³eele ceesuee®ee Jeeìe neslee.

F.me.1880 ®³ee ojc³eeve DeeefCe l³eeveblej lesuebie, cesnlee, veewjespeer DeeefCe lew³eyepeerYeejlee®³ee jepekeÀer³e Ie[ecees[erle Del³eble me¬eÀer³e Peeues DeeefCe jeäer³e HeeleUerJej veeJee©Heeme Deeues.F.me.1879 ®³ee meg©Jeeleeruee v³ee. lesuebie ³eebveer SkeÀe uesKeele pevelesuee megef®ele kesÀues nesles keÀermebmeos®³ee meuueeieej ceb[Ueves SkeÀoe Heeme kesÀuesu³ee keÀe³eÐeeceO³es, veJ³eeves Yej ìekeÀC³ee®ee DeefOekeÀejmejkeÀej®³ee keÀe³e&keÀejer ceb[Ue®³ee MeeKesme Demeu³ee®es meebefieleues. ns veJeerve efve³ece, keÀe³eÐeeÒeceeCesDebceueele DeeCeues peeleele ns KejesKejer®e Ye³eevekeÀ Deens. DeMee ÒekeÀej®eer He×leer ner SkeÀ ÒekeÀejsJ³ekeÌleer®³ee DeefOekeÀejeb®eer Hee³eceuueer®e keÀjCeejer Deens. F.me.1880 ceO³es DeMee ÒekeÀej®³ee³eb$eCesefJe©×®ee ue{e DeefOekeÀ®e Hesìuee.

F.me.1885 ®³ee meg©Jeeleeruee, lesuebie ³eebveer efHeÀjespeMene cesnlee, lew³eyepeer, oeoeYeeF&veewjespeer, Jner. Sve. ceb[efuekeÀ DeeefCe veewjespeer HeÀog&vepeer ³eebveer yee@cyes Òesefme[Wmeer DemeesefmeSMeve mLeeHevekeÀjC³eeme mene³³e kesÀues. cesnlee DeeefCe efoveMee@ Jee®íe ³eeb®³eeyejesyej l³eeb®eer vesceCetkeÀ mes¬esÀìjer cnCetvePeeueer. ef[meWyej 1885 ceO³es, Yeejleer³e je<ìer³e keÀeBûesme, cegbyeF& ³esLes mLeeHeve keÀjC³eele l³eebveermene³³e kesÀues. l³eebveer jeäer³e mebIeìveebMeer 1889 ceO³es cegbyeF& G®®e v³ee³eeue³ee®es v³ee³ecetleeanesF&He³e¥le mebyebOe þsJeues. l³eeveblej, l³eebveer meeceeefpekeÀ peerJeveeletve mJele:®es Debie keÀe{tve Iesleues.

kesÀ.ìer. lesuebie ns mebmke=Àle®es DeY³eemekeÀ nesles. l³eeb®ee eEnot keÀe³eoîee®ee DeY³eeme KeesueHe³e¥lePeeuee neslee. l³ee®ee l³eebvee Je l³eeb®³ee menkeÀeN³eebvee eEnot Oecee&ceO³es DeveskeÀ megOeejCee DeelceefJeéeemeeveskeÀjC³eemeeþer GHe³eesie Peeuee. Goe. ðeer efMe#eCe, efJeOeJee HegveefJe&Jeen Fl³eeoer. l³eeb®es mebmke=ÀleJej®es ÒesceDeeefCe meeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e megOeejCee Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer peer efveÿe nesleer l³ee®es Òel³eblejl³eeb®³ee DeveskeÀ uesKeeletve, Yee<eCeeletve efometve ³esles. v³ee. lesuebie ³eeb®es GppJeue YeefJeleJ³e F.me.1893®³ee DeekeÀeqmcekeÀ ce=l³etves mebHegäele Deeues, les kesÀJeU 43 Je<ee¥®es nesles. l³eeb®³ee DekeÀeueer ce=l³etcegUscegbyeF&®es DeeefCe He³ee&³eeves osMee®es KetHe ceesþs vegkeÀmeeve Peeues.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) kesÀ.ìer. lesuebie ³eeb®³ee keÀe³ee&®ee Lees[keÌ³eele Dee{Jee I³ee.

106

9.6 ieesHeeU ieCesMe DeeiejkeÀjeb®ee yegef×ÒeeceeC³eJeeo (F.me.1856-1896)

ieesHeeU ieCesMe DeeiejkeÀj ns SkeÀ DeeIee[er®es meceepemegOeejkeÀ nesles DeeefCe cenejeäeleerueDeeOegefvekeÀ efJe®eejeb®es yegef×ÒeeceeC³eJeeoer nesles. le©Ce DeeiejkeÀj DeefleMe³e kegÀMeeûe yeg×erceÊes®es neslesDeeefCe efMe<³eJe=Êeer Je ÒeebmeefiekeÀ uesKee®³ee DevegoeveeJej mJele:®es efMe#eCe l³eebveer Iesleues. [skeÌkeÀvekeÀe@uespeceO³es HeoJeer efMe#eCe Iesle Demeleevee l³eeb®es yeeU iebieeOej efìUkeÀebyejesyej DeefleMe³e peJeU®esmebyebOe efvecee&Ce Peeues. l³eeb®es HeoJeer Je HeoJeerÊegj (yeer.S. DeeefCe Sce.S.) uee Demeleevee DeeJe[er®es efJe<e³eFefleneme Je leÊJe%eeve nesles. les keÀe³eÐee®eerner Hejer#ee Heeme Peeues nesles. l³eeb®es DeeJe[er®es uesKekeÀ nesles- pes. Smed. efceue, nye&ì mHesvmej, efieyeve, Jne@uìsDej, ©mees, efoojeB, legieex, keÀv[esjmesue F. ³eeefJe®eejJebleeb®³ee SsefleneefmekeÀ, jepekeÀer³e, meeceeefpekeÀ efueKeeCeecegUs DeeiejkeÀje®³ee efJe®eejebJej JekeÀuHeveebJej ceesþîee ÒeceeCeeJej HeefjCeece kesÀuee. DeeiejkeÀj l³eeb®³ee le©CeHeCeeHeemetve®e efveYe&³e DeeefCemJeleb$e J³eeqkeÌleceÊJee®es nesles. yeeue - efJeJeene®eer HejbHeje Pegiee©ve l³eebveer Je³ee®³ee lesefJemeeJ³ee Je<eeaefJeJeen kesÀuee. leLeeefHe, mebHeÊeer nener SkeÀ ÒeMve ueeJeuesu³ee efJeJeeneceeies Demet MekeÀlees. efJe®eejeb®esmeeOec³e& DeeefCe leÊJeÒeCeeueer pegUu³eeves DeeiejkeÀj Je efìUkeÀebceO³es Ieefveä mebyebOe efvecee&Ce Peeues.F.me.1880 ceO³es efJe<CegMeeðeer ef®eHeUgCekeÀjebyejesyej DeeefCe vee.ce.peesMeeRyejesyej Yeeieeroejer keÀ©vel³eebveer ke@ÀLeefuekeÀ efceMevejer meesmee³eìer Dee@HeÀ efpePeme®³ee leÊJeebJej DeeOeejerle v³et FbeqiueMe mketÀue®eermLeeHevee kesÀueer. l³ee®e Je<eea, DeeiejkeÀj, efìUkeÀ, vee.ce. peesMeer, ef®eHeUtCekeÀj, DeeHeìs DeeefCe ieês³eebveer oesve Jele&ceeveeb®eer ³eespevee DeeKeueer. kesÀmejer cejeþerceO³es DeeefCe cejeþe FbiueerMeceO³es. ¿eeJe=ÊeHe$eeb®ee Keje GÎsMe pevepeeie=leer keÀjCes DeeefCe meeceeefpekeÀ, jepekeÀer³e Ie[eceeW[erJej ceeie&oMe&vekeÀjCes keÀer pes HetCe&HeCes yeg×erÒeeceeC³eJeeoer Demesue.

DeeiejkeÀjebveer kesÀmejer®³ee mebHeeovee®eer peyeeyeoejer eqmJekeÀejueer meeHleeefnkeÀebveer kesÀJeU yeelec³ee®eveJns lej meeceeefpekeÀ efnlee®³ee pJeueble efJe<e³eebJej efJe®eej cebLeveeme meg©Jeele kesÀueer. DeeiejkeÀjebveerefueneruesu³ee yengleskeÀ uesKeeble yeeue efJeJeen efJe©× Je efJeOeJee HegveefJe&Jeene mebyebOeer ÒekeÀ<ee&ves efJe®eej ceeb[uespeele. F.me.1882 ceO³es efìUkeÀ Je DeeiejkeÀj ³eebvee DeìkeÀ Peeueer. Keìuee ue{Jeuee iesuee Je efMe#eePeeueer. DeejesHe neslee keÀesuneHetj®³ee le©Ce cenejepee®³ee ye´eïeCe efoJeeCee®eer yesDeoyeer DeeefCe oesveefye´ìerMe Dee@efHeÀmeme& p³eebveer cenejepeeb®ee íU ®eeueefJeu³ee®ee. les leg©bieeletve yeensj Deeues lesJne l³eeb®esDeieoer peeefnj mJeeiele Peeues DeeefCe cegbyeF&, HegC³ee®es ceev³eJej J³ekeÌleer Je cegbyeF& efJeÐeeHeerþe®³eeefJeÐeeL³ee¥veer l³eeb®ee melkeÀej kesÀuee. DeMee Òemebieer DeeiejkeÀjeb®eer Yesì iees.ke=À.ieesKeueWyejesyej Peeueer.p³eeb®³eeJej Jele&ceeveHe$eeletve DeejesHe keÀjCeeN³ee uesKekeÀeb®ee peemle ÒeYeeJe neslee. l³ee®e ceeO³eceeletvel³eeb®eer jepekeÀer³e keÀejkeÀero& meg© Peeueer.

F.me.1884 ceO³es [skeÌkeÀve Sp³egkesÀMeve meesmee³eìer®eer mLeeHevee Peeueer DeeefCe ogmeN³ee Je<eeaHeÀi³eg&gmeve keÀe@uespe®eer mLeeHevee Peeueer. DeeiejkeÀj DeeefCe efìUkeÀ ¿eebveer ÒeesHesÀmej cnCetve efMekeÀefJeues.Heg{s F.me.1892 ceO³es, DeeiejkeÀj Òee®ee³e& Peeues. leLeeefHe ojc³eeve®³ee keÀeUele meeceeefpekeÀÒeMveebJe©ve oesve efce$eebceO³es KeìkesÀ G[e³euee ueeieues. ³ee celeYesoecegUs F.me.1887 ceO³esDeeiejkeÀjebvee kesÀmejer mees[eJes ueeieues. veblej®³ee Je<eea, l³eebveer mJele:®es efve³elekeÀeueerkeÀ `megOeejkeÀ' meg©kesÀues. p³eeÜejs l³eebveer mJele:®es efJe®eej ceeb[lee ³esleerue Je oebefYekeÀ eEnot meceepeeleerue ¬etÀjlee, jeie-Üs<e,Deens l³ee HeefjefmLeleerle meceeOeeve ceeveC³ee®eer Je=Êeer ³eeJej Deemet[ Dees{lee ³esF&ue.

107

Sce. Deej. ues[uex cnCeleele keÀer, DeeiejkeÀjebvee cenejeä^ele mJele:®es Demes JesieUs mLeeve nesles.keÀejCe les DeMeer SkeÀ J³ekeÌleer nesles keÀer Heeef½eceel³eeb®es efJe®eej, veJe keÀuHevee, leÊJes l³eebveer peMeer DeensleMeer eqmJekeÀejueer nesleer.

1 Dee@iemì 1988 ceO³es les DeeefCe ieesKeues ³eebveer megOeejkeÀeme Jeie&Ceeroej efceUJetve osC³eemeeþerJee nesC³eemeeþer pevelesuee DeeJeenve kesÀues. Heg{erue meejebMe ne l³ee pevelesuee kesÀuesu³ee DeeJeenvee®ee SkeÀYeeie Deens p³eeÜejs DeeiejkeÀjeb®³ee efJe®eej Je leÊJeÒeCeeueerJej ÒekeÀeMe ìekeÀlee ³esF&ue.

``kesÀJeU MeejerefjkeÀ yeue, jepekeÀer³e, meeceeefpekeÀ eEkeÀJee veweflekeÀ¢äîee yeUpeyejer keÀje³e®es SkeÀceeO³ece cnCetve, Deelee DeefmlelJeele veener³es. Deelee yeewef×keÀ Jee ceve JeUefJeC³ee®es, Jew®eejerkeÀ meeceL³ee&®esefoJeme Deensle. Je=ÊeHe$ee®es veeJe®e l³ee®es mJe©He Je GÎsMe mHeä keÀjles. Deieoer ®eerve meejK³ee,DeefleMe³e HegjeCeceleJeeoer osMeeuee meg×e ner peeCeerJe Peeueer³es keÀer peeefle³e ue{eF&le pej DeeHeCeemeeEpekeÀe³e®es Demesue lej ³egjesefHe³eve ueeskeÀeb®eer keÀece keÀjC³ee®eer He×le, cenÊJee®eer leÊJes Deelcemeele keÀjCesDeefleMe³e iejpes®es Deens.''

Yeejleer³e meceepee®³ee efJe<e³eer yeesueleevee, DeeiejkeÀj DeeefCe ieesKeueWveer ner Keble J³ekeÌle kesÀueerDeens keÀer, FlekeÌ³ee Je<ee¥®³ee cegkeÌle Fbûepeer efMe#eCee veblej DeeHeu³eele ner peeCeerJe DeeefMe³eeleeruekeÀesCel³eener ueeskeÀebHes#ee DeeOeer efvecee&Ce JneJe³eeme nJeer nesleer. Hejbleg, ogozJeeves DeeHeu³eeleerue SkeÀ Je=ÊeerGefMeje keÀe nesF&vee HeCe Gpes[euee Deeueer Deens. leer DeMeer keÀer mJele:®³ee jeäer³e HejeYeJeeJej HeebIe©CeIeeuetve Heeef½eceel³e mebmke=Àleer®es efJe[byeve keÀjCes Jee ®egkeÀer®ee DeLe& ueeJeCes.

megOeejkeÀ®ee Keje GÎsMe Demee keÀer les KebyeerjCes meebieleele.³ee Je=Êeer efJe©× ue{e osCes, DeeHeu³ee®egkeÀebJej yeesì þsJeCes, DeeefCe DeeHeu³ee osMeyeebOeJeeb®³ee ceveeJej ne efJe®eej eEyeyeJeCes keÀer Heeef½eceel³emebmke=Àleer®es megOeejerle ©He®e DeeHeu³eeuee HeeHeeHeemetve HejeJe=Êe keÀ© MekeÀles.

F.me. 1895 ceO³es DeeiejkeÀjeb®es osneble Peeues. Hejbleg MesJeìHe³e¥le les SkeÀ Kejs eEnot jenerues lesefuenerleele keÀer eEnot Oeceea³eebkeÀ[tve efkeÀleerner ÒeKej efìkeÀe nesT osle, KeN³ee, me®®³ee keÀe³e&keÀl³ee&ueekeÀMeeueener IeeyejC³ee®eer iejpe veener³es. leLeeefHe l³eebveer SkeÀ ieesä þeceHeCeeves meebefieleueer keÀer Yeejleevesef¸e½eveOece& HelkeÀjeJee ner yeeye ner l³eebvee Deceev³e nesleer. DeeiejkeÀjeb®³ee Oecee&keÀ[s yeIeC³ee®ee¢äerkeÀesve yeg×erÒeeceeC³eJeeoer Je Jemlegefveÿ neslee. megOeejCee cnCepes l³eeb®³eemeeþer HeÀkeÌle Oece& veJns lejefveOeceea mesJee nesleer DeeefCe leer ÒeeceeefCekeÀ DeeefCe jep³e leÊJeeJej DeeOeejerle DemeeJeer Demes l³ee®es celenesles. mJele:®eer celes les Del³eble efveYe&³eHeCes J³ekeÌle keÀje³e®es.

efveOeceea jeä, DebOeÞe×sJej ceele, ceveg<³e peeleer®³ee Dece³ee&o ÒeieleerJej efJeéeeme, meefn<Ceglee,efJe®eejeb®es mJeeleb$³e, v³ee³ee®³ee ¢äerves keÀe³eÐeeceO³es yeoue, o³eeUtHeCee DeeefCe oele=ÊJe,leUeieeUeleerue peveles®es efMe#eCe ns DeeiejkeÀjeb®es efpeJneÈ³ee®es efJe<e³e nesles DeeefCe cnCetve®e l³eeb®³ee`iegueeceeb®ee osMe' ³ee uesKeele l³eebveer mJekeÀer³eeb®³ee DeveskeÀ DeJeiegCeebyeÎue pemes Oew³ee&®ee DeYeeJe,ÒeeflekeÀejMekeÌleer®eer keÀcelejlee, De%eeve, efve©lmeener, keÀþerCe Þece keÀjC³ee®ee kebÀìeUe, Demel³e keÀLeve,F. yeÎue efveYe&lmevee kesÀueer Deens. ³ee Demeu³ee DeJeiegCeebcegUs osMe Òeieleer keÀ©®e MekeÀle veener. l³eebveer nsoeKeJetve efoues keÀer HeÀej®e keÀceer Yeejleer³e efveYe&³eHeCes, pes l³eebvee ³eesi³e Jeeìles DeMee mel³eeyeeyele yeesuet

108

MekeÀleele. l³eebveer yeesueCes DeeefCe ke=Àleer ceOeerue ojer oeKeJetve efoueer DeeefCe met®evee efoueer keÀermJeeleb$³eÒeeHleerveblej meg×e veJeerve ÒekeÀej®es iegueece efvecee&Ce nesleerue.

DeeiejkeÀjeb®³ee ceveele mebHetCe& Hegvej&®evesJej DeeOeejerle DeMeer Yeejleer³e jep³e J³eJemLee nesleer.p³eele mJeeleb$³e, mecelee DeeefCe yebOeglee ³eebvee cenÊJe efoues iesues nesles. eqðe³eeb®³ee GlLeeveemeeþer l³eebveerefJeMes<e Òe³elve kesÀues, yeeue efJeJeen DeeefCe efJeOeJee kesÀMeJeHeveeme l³eebveer keÀ[e[tve efJejesOe kesÀuee. l³eebveerKebyeerjHeCeeves meebefieleues keÀer ÒeeLeefcekeÀ efMe#eCe meJee¥vee mekeÌleer®es Demeues Heenerpes. l³eele ðeer-Heg©<e DemeeeEueie Yeso neslee keÀecee ve³es lemes eEueieevegmeej efMe#eCee®es ÒekeÀej meg×e Demelee keÀecee ve³es. SkeÀ®emeeceeef³ekeÀ efMe#eCe meJee¥vee efoues Heeefnpes.

iees.ie. DeeiejkeÀj vesnceer®e G®®e DeeoMee&meeþer ue{ues, peieues. l³eeb®ee keÀe³e& keÀjleevee®eeÒeeceeefCekeÀHeCee, mel³eÒesce, efMemleefÒe³e ns meJe&®e iegCe l³eeb®³ee DeYesÐe DeMee Oew³e& Je F®íeMekeÌleer SJe{s®emeceLe& nesles. l³eeb®³ee Keepeieer peerJeveele les Del³eble meeOes Je meY³e nesles. DeeiejkeÀjebveer eEnot®³eeDebl³emebmkeÀejeJesU®³ee keÀener DeLe&nerve Je nem³eemHeo efJeOeeR®es efJe[byeve kesÀues. cnCetve®e l³eeb®eer DeeF&Jeejueer lesJne, Iej®³ee kegÀìgbefye³eebveer yeUpeyejer keÀ©ve meg×e [eskeÌ³eeJej®es kesÀme Je efceMeer keÀe{tveìekeÀC³eeme l³eebveer vekeÀej efouee.

DeeiejkeÀjeb®es Dee³eg<³e Del³eble $eemee®es Je neueeKeer®es iesues. l³eeb®es efJe®eej l³eeJesU®³ee, eEnotOeceea³e j#ekeÀebvee ©®eues veenerle DeeefCe ³ee®eer l³eebvee HetCe& peeCeerJe nesleer. Hejbleg ¿ee cenevemeceepemegOeejkeÀeuee l³ee®eer peeCeerJe nesleer keÀer, pej meceepemegOeejCee keÀje³e®eer Demesue lej meeceeefpekeÀjes<e DeHeefjne³e& Deens DeeefCe cnCetve®e l³eebveer meceepeeleerue JeeF&ì ®eeueerefjleeRJej Goe. peeleer-J³eJemLee, DemHe=M³elee, yeeue-efJeJeen DeeefCe efJeOeJeevee JeeF&ì JeeieCetkeÀ, ³eeJej leerJe´ ìerkeÀe kesÀueer.l³ee®ee HejerCeece cnCepes efìUkeÀeb®es DeeefCe l³eeb®es Jewcevem³e Jee{le iesues. l³eebveer efnbot Oecee&leerue Deefve<ìÒeLeebJej kesÀuesu³ee DeeIeebleecegUs l³eeb®eer HegC³eeleerue HegjeCeceleJeeÐeeb®eer efpebJeleHeCeer Òesle³ee$ee keÀe{ueer Jel³eeb®³ee efJe®eebjeme efJejesOe kesÀuee.

Del³eble SkeÀekeÀerHeCeeves l³eebveer eEnot Oecee&leerue ìekeÀeT Je pegveeì jerleerYeeleer, megOeejC³ee®eeefJe[e G®eueuee neslee. l³eebveer MelekeÀevegMelekesÀ ®eeuele Deeuesu³ee pegv³ee mecepegleer, ¬etÀj meeceeefpekeÀHejbHeje DeeefCe Oeeefce&keÀ efJeOeer ³eebHeemetve meceepee®eer cegkeÌlelee keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. l³eeb®³eece=l³etHe³e¥le, ieesHeeU ieCesMe DeeiejkeÀj l³eeb®³ee leÊJeebMeer SkeÀefveÿ jenerues DeeefCe l³eebvee pes ³eesi³eJeeìles. l³ee®ee®e l³eebveer HeeþHegjeJee kesÀuee. DeeOegefvekeÀ cenejeä^eleerue leer SkeÀ DeeoMe& DeeefCeSkeÀcesJeeefÜleer³e J³ekeÌleer nesleer. SkeÀ meMekeÌle DeeefCe efvejesieer J³ekeÌleer®e SkeÀ efvejesieer meceepe Ie[JetMekeÀlees. ne l³eeb®³ee ¬eÀebleerkeÀejkeÀ efJe®eejeb®ee cegK³e efJe®eej ÒeJeen neslee. l³eebveer meceepeeuee [esUsGIe[s þsJetve, yeg×erÒeeceeC³eJeeoer ¢äerkeÀesve þsTve meceepeeleerue ®eeueerefjleer, HejbHejskeÀ[s HeeneJe³eememeebefieleues. l³eebveer peieekeÀ[s `yeIeC³ee®ee ¢äerkeÀesve yeouee Je DebOeÞe×e, p³eebJej keÀesCeleernerJemlegefve<þ, leÊJeefve<þ ®e®ee& nesT MekeÀle veener DeMee Pegiee©ve Ðee' Demes DeeJeenve kesÀues.

109

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) ieesHeeU ieCesMe DeeiejkeÀjeb®es DeeOegefvekeÀ cenejeäeleerue SkeÀ yeg×erÒeeceeC³eJeeoer meceepemegOeejkeÀ

cnCetve keÀe³e& efJeMeo keÀje.

9.7 meceejesHe

cesnlee, lew³eyepeer DeeefCe lesuebie ns jeä^er³e HeeleUerJej®es Del³eble ÒeYeeJeer Je ueeskeÀefÒe³e vesles nesles.p³eebveer meceepeeuee DeeOegefvekeÀles®es Je cegkeÌleles®es yeeUkeÀ[t Heepeues. l³eebvee `ef$eketÀì' Demes DeesUKeuespeeles.

peebYeskeÀj, ueeskeÀnerleJeeoer, oeoesyee Heeb[gjbie, jeve[s, HegÀues ³eeb®³eeÒeceeCes®e DeeiejkeÀjebveernerr,DeveskeÀ ÒekeÀej®³ee keÀe³ee¥letve, mebmLee, ceb[Ueletve keÀe³e&jle jentve, meceepeeuee DeeOegefvekeÀles®es cegkeÌleles®esDeeefCe ceeCegmekeÀer®es Oe[s osC³ee®es keÀe³e& kesÀues. l³eeb®³ee DeeOegefvekeÀ ¢äerkeÀesveeves, SkeÀ DeeOegefvekeÀje<ìe®³ee efveefce&leer®eer Òeef¬eÀ³ee meg© kesÀueer.

9.8 ÒeMve

1) efHeÀjespeMene cesnleeb®es keÀe³e& mHe<ì keÀje.2) yeêgefÎve lew³eyepeeR®es SkeÀ cegkeÌle efJe®eejeb®es vesles cnCetve keÀe³e& meebiee.3) kesÀ.ìer. lesuebie ³eeb®es keÀe³e& efJeMeo keÀje.4) iees. ie. DeeiejkeÀjeb®es SkeÀ yegef×ÒeeceeC³eJeeoer cnCetve cenlJe mHe<ì keÀje.

110

10mebmLeelcekeÀ je<ì^Jeeo

IeìkeÀ j®evee :

10.0 GefÎäîes

10.1 ÒemleeJevee

10.2 yee@cyes DemeesefmeSMeve

10.3 Hegvee meeJe&peefvekeÀ meYee

10.4 Yeejleer³e je<ìêr³e keÀeBûesme DeeefCe cenejeä

10.5 Yeejle mesJekeÀ meceepe

10.6 meceejesHe

10.7 ÒeMve

10.0 GefÎäîes

1) yee@cyes DemeesefMeSMeve®eer (F.me.1852) ceeefnleer mecepeeJetve IesCes.2) Hegvee meeJe&peefvekeÀ meYes®es (F.me.1870) keÀe³e& DeY³eemeCes.3) cenejeäêleerue Yeejleer³e je<ìer³e keÀeBûesme®es cenÊJe mecepeeJetve IesCes.4) Yeejle mesJekeÀ meceepee®es ³eesieoeve mHe<ì keÀjCes.

10.1 ÒemleeJevee

melejeJ³ee MelekeÀeHeemetve cenejeä^ jepekeÀer³e¢äîee keÀe³e&Meerue Deens. oKKeve eEkeÀJee osMe(HegCes, Heb{jHetj DeeefCe veeefMekeÀ) jepekeÀer³e DeeefCe meebmke=ÀeflekeÀ¢äîee cenejeäe®es cenÊJee®es YetYeeienesles. leLeeefHe efMe#eCee®³ee DeYeeJeer leUeieeUeleerue peveles®es jepekeÀer³e %eeve ce³ee&oerle®e jenerues. l³eemeDepetve SkeÀ keÀejCe cnCepes jepekeÀejCeeHes#ee DeeefLe&keÀ DeeefCe leeeqÊJekeÀ %eeveeJej peemle Yej neslee.He³ee&³eeves pejer yeeïeCe ueeskeÀ jepekeÀer³e¢äîee peeie=le Demeues lejer meJe&meeceev³e peveleejepekeÀer³e¢äîee leìmLe eEkeÀJee DekeÀe³e&#ece®e nesleer. pejer cejeþîeeb®eer jep³es efye´ìerMeeb®³eeDeefOeHel³eeKeeueer iesueer lejermeg×e SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee ceO³eeveblej®e HegC³eele jepekeÀer³eIe[ecees[eRvee meg©Jeele Peeueer.

cegbyeF& Menjele jepekeÀer³e peeie=leeruee SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee meg©Jeeleeruee®e DeejbYe Peeuee.F.me.1841 ceO³es YeemkeÀj Heeb[gjbie leKe&[keÀjebveer efye´ìerMeeb®³ee meeceép³eeJeeoer ³eespeveebJej IeeCeeIeeleernuuee kesÀuee. F.me.1848-49 ®³ee ojc³eeve, ueeskeÀnerleJeeoer ieesHeeU njer osMecegKe ³eebveer meg×e

111

cejeþer HesHej `ÒeYeekeÀj' ceOetve efye´ìerMeeb®³ee meece´ep³eeJeeoer OeesjCeebJej ìerkeÀelcekeÀ DeveskeÀ uesKe efueefnues.¿ee meieÈ³ee meeceeefpekeÀ ¬eÀebleer®eer HeefjefCeleer DeKesj F.me.1852 ceO³es Henerueer jepekeÀer³e mebIeìveecegbyeF& Menjele mLeeHeve Peeueer. efle®es veeJe nesles `yee@cyes DemeesefmeSMeve'.

10.2 yee@cyes DemeesefmeSMeve®es keÀe³e&

meieÈ³eele ÒeLece jepekeÀer³e Heg{ekeÀej cegbyeF& Menjeleaue J³eeHeeN³eebveer Je Mesþ ueeskeÀebveer Iesleuee.Flej Jeiee¥ÒeceeCes Mesþ mecegnele peeleer yebOeve veJnles. l³eeb®³eeceO³es SkeÀ meeceeef³ekeÀ GÎsMe, jenC³ee®eerHe×le DeeefCe meieÈ³eele cenÊJee®es cnCepes meceepeeleerue mLeeve. DeveskeÀ peeleer-Oecee&®es ueeskeÀ J³eeHeejOebÐee®³ee GÎsMeeves GÐeesie ceesnerceeb®es Yeeieeroej cnCetve SkeÀ$e Deeues. peMee l³eeb®³ee J³eeHeej ceesnercee³eMemJeer nesT ueeieu³ee, lemes les SkeÀceskeÀebvee SkeÀe JesieÈ³ee®e G®®e Jeiee&®es ÒeefleefveOeer p³eeb®es DeeefLe&keÀGÎerä SkeÀ®e Deensle Demes mecepet ueeieues. lemes®e l³eeb®es mJele:®es Demes mJeleb$e jepekeÀer³e efJe®eej,opee& neslee DeeefCe les mJele:uee cebgbyeF&®es mJe³ebIeesef<ele vesles mecepet ueeieues.

l³eeb®es meg©Jeeleer®es ³eg× ns efyeìerMe efve³ebef$ele J³eJemLesle mJele:®es mLeeve YekeÌkeÀce keÀjCes¿eemeeþer nesles. mejkeÀejves ueJekeÀj®e l³eebvee peveles®es ÒeefleefveOeer cnCetve eqmJekeÀejues. l³eebveer mJele:®esDemes SkeÀ ceb[U yeveefJeues. p³eeceOetve mejkeÀejves efJeefJeOe keÀe³ee&ue³eerve Je efyeiej keÀe³ee&ue³eervekeÀeceemeeþer, keÀce&®eeN³eeb®³ee vesceCetkeÀe keÀjC³eeme meg©Jeele kesÀueer.

F.me.1840 He³e¥le, cegbyeF& Menjeves, HeeM®eel³e efMeef#ele DeMee veJ³ee le©Ce Jeiee&®ee Go³enesleevee Heeneruee pees SequHeÀvmìve keÀe@uespe®eer efveefce&leer nesleer. ¿ee meieÈ³ee le©Ce ceb[Uer®eer SkeÀ®eDeesUKe Je SkeÀ®e GÎsMe neslee. l³eeb®es JesieJesieÈ³ee ieesäeRJej ÒeYeglJe nesles. p³eeÜejs les SkeÀe®e¢äerkeÀesveeletve SkeÀ meeceeefpekeÀ GÎsMe ÒeeHle keÀ© MekeÀle nesles. lemes®e F.me.1850 Heemetve l³eebveerMesþpeer Jeiee&yejesyej nele efceUJeCeer keÀ©ve l³eeb®³ee meceepeele megOeejCee DeeCeC³ee®es Òe³elve keÀ©ueeieues. l³eeb®es jepekeÀer³e #es$eeleerue megOeejCeebmebyebOeer menkeÀe³e& HeÀej ceesuee®es nesles. yeewef×keÀ¢äîeeDel³eble kegÀMeeûe mecepeu³ee peeCeeN³ee DeeefCe jepekeÀer³e #es$eele me¬eÀer³e Demeuesu³ee ³ee veJ³ee le©CeJeiee&ves, meeceeefpekeÀ yeoueemeeþer Mesþpeer ueeskeÀebyejesyej keÀece keÀjeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer.

F.me.1850 Heemetve Oeeefce&keÀ Glmeen, JeebefMekeÀ YesoYeeJe Je efHeUJeCetkeÀ DeeefLe&keÀ Je jepekeÀer³eDemJemLelee mebHetCe& Yeejleele Hemejle ®eeueueer nesleer. cegbyeF& J³eefleefjkeÌle keÀuekeÀÊee Je ceêeme ³esLesefMe#eCee®ee Òemeej meelel³eeves nesle neslee DeeefCe Lees[îee ÒeceeCeele keÀe nesF&vee Hejbleg meeceeefpekeÀHeefjJele&veeves Deelee Jesie HekeÀ[uee neslee. lemes®e osMee®eer SkeÀelcelee Jee{erme ueeieueer nesleer. DeMee ³eeHeefjefmLeleerle F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer ®eeì&j De@keÌì®³ee vetleveerkeÀjCeeves osMeeceO³es efJeefJeOe jepekeÀer³emegOeejCeeb®ee Jesie Jee{uee neslee. F.me.1851 ceO³es keÀuekeÀÊee ³esLes efye´ìerMe Fb[er³ee DemeesefmeSMeve®eerDeeOeer®e mLeeHevee Peeueer nesleer. HegC³eele peevesJeejer F.me.1852 ceO³es [skeÌkeÀve meYes®eer mLeeHeveePeeueer. Hejbleg cegbyeF&®es vesles l³eeb®³ee®e keÀeceeceO³es J³emle nesles.

l³eecegUs keÀener þjeefJekeÀ ueeskeÀeb®³ee KeebÐeeJej ner peyeeyeoejer He[ueer keÀer cegbyeF&®es mJele:®es nkeÌkeÀMeeyetle þsJee³euee, cegbyeF&ueener mJele:®eer DeMeer mJeleb$e mebmLee iejpes®eer Deens. veewjespeer HeÀo&tvepeer,veeje³eCe efoveeveeLepeer, [e@. YeeT oepeer uee[ DeeefCe oeoeYeeF& veewjespeer ns l³eeHewkeÀer meieÈ³eeleyeewef×keÀ HeeleUerJej keÀe³e&jle Demeuesu³eeHewkeÀer Deensle. Hejbleg SkeÀ ieesä mHeä nesleer leer cnCepes

112

MesþueeskeÀeb®³ee DeeefLe&keÀ ceoleerefMeJee³e keÀenerner MekeÌ³e veJnles. MesJeìer l³eebveer keÀener Mesþpeer ueeskeÀeb®es ceveJeUefJeC³eele ³eMe efceUefJeues. l³eeHewkeÀer SkeÀ nes les KejMeslepeer vemejJeevepeer DeeefCe ogmejs nesles peieVeeLeMebkeÀjMesþ. DeMeeÒekeÀejs 26 Dee@iemì 1852 jespeer yee@cyes DemeesefmeSMeve®eer mLeeHevee Peeueer. efle®esyengleskeÀ meom³e ns cegbyeF&®es veeceJeble J³eeHeejer Je GÐeesieHeleer nesles. peieVeeLe MebkeÀjMesþ efle®es DeO³e#eyeveues. YeeT oepeer DeeefCe efJevee³ekeÀjeJe peieVeeLepeer ns DemeesefmeSMeve®es meef®eJe yeveues.

mLeeHevee Peeu³eeveblej ueies®e®e DemeesefmeSMeve®³ee vesl³eebveer peveles®³ee ceeieC³ee Je iejpeebmebyebOeerceenerleer ieesUe keÀ©ve efye´ìerMe mejkeÀejeme megHeto& kesÀu³ee. l³eebveer l³ee meJe& keÀejJee³ee He[Ðeeceeies jentvekesÀu³ee Je Mesþpeer ueeskeÀebvee ÒekeÀeMePeesleele þsJeues. DemeesefmeSMeveves SkeÀ ³eeef®ekeÀe le³eej kesÀueer. YeeToepepeeRveer efle®es mebkeÀueve Je mebHeeove kesÀues pes efye´ìerMe mebmeosle ceeb[C³eele ³esCeej nesles. FlejieesäeRHewkeÀer, l³eeceO³es F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®³ee v³eeef³ekeÀ jepekeÀejYeejemebyebOeer DeveskeÀ le¬eÀejer nesl³eep³eele F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®es Yeejleer³e jep³ekeÀlex Je Heesefueme oue ³eeb®³eener DejsjeJeer keÀejJee³eebmebyebOeerGuuesKe neslee. l³eele osMeer Yee<esletve efMe#eCe Je Yeejleer³e mebmke=Àleer®ee efJekeÀeme ns ner cegÎs nesles.

³eeef®ekesÀleerue Heefnuee DeejeKe[e keÀener Mesþ ueeskeÀebkeÀ[tve mebcele Peeuee veener, p³eebveeefye´ìerMeeb®³ee DeeefCe efye´ìerMe J³eeHeeN³eeb®³ee KeHeecepeea®eer efYeleer Jeeìueer. ³eeef®ekesÀ®ee ogmeje megOeeefjlecemegoener l³eebvee efJeMes<e DeeJe[uee veener. cnCetve YeeT oepeeRveer DemeesefmeSMeve®es meef®eJe Heoe®eejepeerveecee efouee. ³ee®ee HeefjCeece cnCetve DemeesefmeSMeveceO³es yeg×erJeeoer DeeefCe Yeeb[Jeueoej DeMeer ognerHe[ueer. F.me.1856 ceO³es DemeesefmeSMeveceO³es peemleer keÀ©ve Oevee{îe DemeCeeN³eebvee®e ÒeeOeev³enesles.p³eebvee mejkeÀej®³ee OevemebHeÊeer®es mebj#eCe Je mebJeOe&ve keÀjCes, keÀe³eoe Je megJ³eJemLeejeKeC³eemeeþer pes efJeYeeie Deensle, l³eeb®³ee keÀe³e&#ecelesefJe<e³eer peeie=le jenCes ³eele p³eebvee jme nesleeDeMee®e J³ekeÌleer DemeesefmeSMeveceO³es nesl³ee.

Lees[keÌ³eele cnCepes DemeesefMeSMeve®ee SketÀCe HeefJe$ee mejkeÀej meceLe&keÀ®e neslee. l³eeb®³ee DeveskeÀueeskeÀebveer lej efye´ìerMe mejkeÀejuee Keb[Ceer efoueer nesleer pesCeskeÀ©ve efye´ìerMeeb®³ee DeefOeHel³eeKeeueerYeejleer³eeb®³ee mJeeleb$³ee®es Je efJekeÀemee®es keÀener nkeÌkeÀ GHeYeesielee ³esleerue. l³eecegUs efye´ìerMeeb®³eeefJejesOeele DemeesefMeSMeve keÀener keÀe³e& keÀjC³ee®ee ÒeMve®e GÓJele veJnlee. ef¬eÀmleerve [e@yeervevescnìu³eeÒeceeCes, ``Del³eble meewc³e, ceJeeU meuuee, mejkeÀejuee peveles®³ee YeeJevee ue#eele IesTveosC³eele ³esF& DeeefCe mejkeÀej®ee cegÎe DeeefCe efJeef®e$e efve³eceeb®es l³eebvee mecepeleerue Demes DeLe& ueeJetvepevelesuee meebieC³eele ³esF&. l³eeb®ee nslet ne efye´ìerMe mebjbpeeceMeeneruee mene³³e keÀjCes Je l³eeletve mJenerlemeeOeCes ne neslee. lemes®e mejkeÀejuee ceenerleer HegjJetve jepekeÀejYeej megJ³eJeefmLele keÀjC³eeme neleYeejueeJeCes l³eeHewkeÀer SkeÀe DeeIee[er®³ee Mesþves Demes GIe[HeCes peenerj kesÀues keÀer Yeejleer³eebvee ³eeHes#eeDeefOekeÀ meJeueleeR®eer Je DeeÞe³eeb®eer iejpe veener. efpelekeÀer meJeuele Deelee efceUles eflelekeÀer HegjsMeer Deens.''DemeesefmeSMeve®³ee MesþueeskeÀeb®ee keÀener®e HeeþeRyee efceUle vemeu³ee®es ue#eele ³esTvener, ve [ieceielee,YeeT oepeer DeeefCe veewjespeer HeÀjogvepeerves DemeesefmeSMeve®es mes¬esÀìjer ³ee veel³eeves l³eeb®es Yeejlee®³eejepekeÀer³e iejpeebefJe<e³eer®es efJe®eej Del³eble mJe®íHeCes ®egkeÀe ve keÀjlee l³eebvee MekeÌ³e nesF&ue eflelekesÀceeb[e³e®es þjefJeues DeeefCe cnCetve®e l³eeb®eer mebmeosuee efveJesove HeeþefJeues. l³eeceOeerue cegÎs Lees[îeeHeÀejHeÀjkeÀeves keÀuekeÀÊee Je ceêeme DemeesefmeSMeve®³ee leÊJeebJej DeeOeeefjle nesles. l³eeleerue keÀener cenÊJee®escegÎs Demes.

113

De) Yeejleer³e efÜoue He×leer Je mejkeÀej®eer Del³eble ìeskeÀe®eer keWÀêerkeÀjCee®eer YetefcekeÀe ³eecegUsYeejleer³eebvee DeefleMe³e $eeme nesle Deens.

ye) jep³ekeÀejYeej DeefleMe³e Keef®e&keÀ Deens. mebmeos®³ee meuueeieej ceb[Ue®³ee J³ekeÌleer ¿ee ÒeecegK³eevesJeefMeu³eeJej efveJe[tve efou³ee peeleele iegCeebvegmeej veener. meoj ÒeefleefveOeeRvee keÀesCel³eener þjeefJekeÀpeyeeyeoeN³ee veenerle keÀejCe yengleskeÀ JesUe ieJnve&j®e meJe& yeeyeleerle efveCe&³e Ieslees.

keÀ) efveJesoveele mebmeosuee veceto kesÀues nesles keÀer, mejkeÀej®³ee keÀejYeeje®³ee yeeyeleerle DeefleMe³e iegHleleeyeeUieC³eele ³esles peer mejkeÀejer DeefOekeÀeN³eebvee Del³eble pee®ekeÀ Deens. lemes®e meO³ee®eer mejkeÀej®eerkeÀejYeejHe×leer ner JebMeJeeoeme KeleHeeCeer IeeueCeejer DeeefCe meJe&meeceev³eebvee vegkeÀmeevekeÀejkeÀ Deens.lemes®e meeceeefpekeÀ efnleeves Òesjerle Peeuesu³ee keÀener mebmLeebveer eEkeÀJee J³ekeÌleeRveer kesÀuesu³eepeveefnle³eeef®ekeÀe Oeg[keÀeJetve efou³ee peeleele.

cnCetve DemeesefmeSMeve®³ee efveJesoveeceO³es Fb[er³eve efmeJnerue meefJe&meceO³es megOeejCeeb®eerDeeJeM³ekeÀlee Deens Demes metef®ele kesÀues. Fb[er³eve efmeJnerue meefJe&mesmeceO³es F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®³eev³ee³eeue³eeb®eer keÀe³eosHe×leer, lemes®e keÀe³e&keÀejer mejkeÀejceO³es DevegYeJeer, ÒeefMeef#ele J³ekeÌleer peerFbiueb[®³ee keÀe³ee&ue³eeceOetve le³eej Peeueer Demesue, DeMeer J³ekeÌleer, peer ueeskeÀeb®es ÒeMve mecepeeJetve IesTMekesÀue, ueeskeÀebHe³e¥le %eeve Heesn®eJet MekesÀue, efpe®es efJeefJeOe yeeyeleerle meKeesue, meJe&J³eeHeer efJe®eejDemeleerue, DeMee J³ekeÌleeR®eer iejpe Deens. ³eeGueì meÐe:³eb$eCee DeMee J³ekeÌleerkeÀ[tve ®eeueefJeueer peelesp³eeb®es yeeueHeCe Fbiueb[®³ee, DeÒeefMeef#ele J³eJemLesle peeles DeeefCe DeMee Fbiueb[®³ee meodie=nmLeebvee vemJele:®³ee uee³ekeÀeryeÎue peeCeerJe Demeles, ve leer megOeejeJeer ³eeefJe<e³eer ef®eblee.

efveefJeoveeceO³es, Flej ieesäeRyejesyej®e efMe#eCe He×leer megOeejeJeer efMe#eCeemeeþer DeveskeÀ megefJeOeeGHeueyOe JneJ³eele DeMee ceeieC³ee nesl³ee. l³eebveer meeceeefpekeÀ keÀecee®eer ieleer Jee{efJeC³eeefJe<e³eer efJevebleerkesÀueer pesCeskeÀ©ve GlHeeove Jee{sue. lemes®e l³eebveer, Yeejleer³e mebIeìveeb®eer ceeieCeer kesÀueer peerYeejleeefJe<e³eer mebmeoer³e meuues IesT MekesÀue.

leLeeefHe, ns Del³eble cenÊJee®es Deens keÀer DemeesefMeSMeve®³ee vesl³eebvee efye´ìerMe mejkeÀejJejcegK³elJes mebmeosJej DeefleMe³e efJeéeeme neslee. lemes®e oeoeYeeF& veewjespeer DeeefCe veewjespeer HeÀjotvepeeRveeefye´ìerMe mejkeÀejuee cegkeÌle efJe®eejeb®es DeeefCe %eeve ÒemeejkeÀ Demes mejkeÀej cnCeC³eele keÀener Jeeìuesveener. oeoeYeeF& veewjespeeRvee Demes Jeeìs keÀer efye´ìerMe mejkeÀejves Yeejleeme DeveskeÀ HeÀe³eos keÀ©ve efouesDeensle l³eecegUs ns mejkeÀej keÀe³ece efìketÀve jenes.

DemeesefmeSMeveves yeg×erJeeÐeeb®ee keÀesCeleener cegÎe G®euetve Oejuee veener DeeefCe YeeT oepeeR®³eejepeerveec³ee veblej lej DemeesefmeSMeve HeÀkeÌle Mesþpeer ueeskeÀeb®eer®e ceeuekeÀer meÊee Peeueer. lemes®e MesþpeeRveemejkeÀej®³ee efJe©× eEkeÀJee l³eeb®³ee keÀe³ee&efJe<e³eer keÀenerner JekeÌleJ³e keÀjeJe³ee®es vemeu³eeves,DemeesefmeSMeve®³ee meYee keÀceer ÒeceeCeele Jne³euee ueeieu³ee. cnCetve®e, F.me.1861 ceO³es veewjespeerHeÀjotvepeeRveer Del³eble jes<eeves DemeesefmeSMeve®ee jepeerveecee efouee. l³eecegUs DemeesefmeSMevejepekeÀer³e¢<ìîee HetCe&HeCes DekeÀe³e&#ece yeveueer. F.me.1865 ceO³es, cegbyeF& MesDej yeepeej keÀesmeUu³eeJejMenjeleu³ee meJe& jepekeÀer³e Ie[ecees[er yebo He[u³ee.

114

F.me.1867 ceO³es yee@cyes DemeesefmeSMeve®es HegvepeeaJeve Peeues pesJne veewjespeer HeÀjotvepeer efle®esmeef®eJe yeveues. ÒeecegK³eeves 87 meom³e ns MesþpeerJeiee&leerue nesles. HegvepeearJeve Peeuesu³ee DemeesefmeSMevevesmeeJe&peefvekeÀ meYeebÜejs l³eeb®es keÀe³e& meg© kesÀues. F.me.1868 ceO³es l³eeb®eer Henerueer meeJe&peefvekeÀ meYeePeeueer. yee@cyes DemeesefMeSMeveves efmeJnerue meefJe&me Hejer#ee Fbiueb[ Je Yeejleele SkeÀe®e JesUsme JneJeer DeMeerceeieCeer kesÀueer DeeefCe DeMee Hejer#eebceO³es, menYeeieer nesC³eemeeþer Yeejleer³eeb®³ee Je³eele Jee{ keÀjeJeerDeMeerner ceeieCeer kesÀueer.

F.me.1869 ceO³es [[email protected][ejkeÀj, Sce.peer.jeve[s DeeefCe Flej veeceJeble ueeskeÀebveerDemeesefmeSMeveceO³es ÒeJesMe kesÀuee. F.me.1857 ®³ee ceneve ue{eveblej Yeejlee®eer DeeefLe&keÀ efmLeleerDeefleMe³e [yeIeeF&me Deeueer nesleer. efle®³eeJej HegveefJe&®eej keÀjCes, Del³eble iejpes®es nesles. F.me.1870®³ee GlHeVe keÀj keÀe³eÐee®³ee efJejesOeele yegef×Jeeoer DeeefCe Mesþpeer SkeÀe®e ceb®eeJej Deeues. meYesme oesvenpeeje®³ee Jej Mesþpeer, MesDej yeepeejeleerue oueeue, lemes®e DemeesefMeSMeve®es meom³e npej nesles. ¿eemeYes®³ee ojc³eeve, veeceJeble GÐeesieHeleer mej peceMesopeer peerpeerYee@³e DeeefCe peieVeeLe MebkeÀjMesþ ³eebveermejkeÀejuee meuuee efouee keÀer ³eeHeg{s pevelesMeer mebyebefOele keÀesCeleener keÀe³eoe Goe. GlHeVe keÀj keÀe³eoeeEkeÀJee lelmece, Heeme keÀjC³eeHetJeea, pevelesMeer meuueecemeuele keÀjCes iejpes®es Deens. Sve. Jner.oeYeesUkeÀjebveer, mejkeÀej®³ee Jee{l³ee ue<keÀjer Ke®ee&efJe<e³eer peenerj efveYe&lmevee kesÀueer. oeYeesUkeÀjebveerHeg{s peeTve Yeejleeleerue FbeqiueMe mebmLeeb®³ee yeg×er efJe<e³eerner ÒeMve GYee kesÀuee DeeefCe Demes mHeäHeCeevescnìues keÀer meO³ee®eer mebmeoer³e ÒeefleefveefOekeÀ He×leer ns efveJJeU Leesleeb[ Deens, ce=iepeU Deens.

leLeeefHe MesþpeerJeie& Je yeg×erJeeoer DeefOekeÀ keÀeUeHe³e¥le SkeÀ$e keÀece keÀ© MekeÀues veenerle.Dee@keÌìesyej F.me.1872 ®³ee DemeesefmeSMeve®³ee efceìeRieceO³es l³eeb®es oesve Yeeie He[ues. Mesþpeer ueeskeÀebveerveewjespeer HeÀot&vepeeruee DemeesefmeSMeve®ee me®eerJe cnCetve otj keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. HeCe les De³eMemJeerþjues. cnCetve oeYeesUkeÀj, MebkeÀjMesþ, peerpeerYee@³e DeeefCe Deej.Sve. Keesle ³eebveer DemeesefmeSMeve®eejepeerveecee efouee DeeefCe ner HeeskeÀUer keÀe³ecemJe©Heer Peeueer pesJne DemeesefmeSMeveves, efye´ìerMe Fb[er³eeDemeesefmeSMeve Dee@HeÀ keÀuekeÀÊee mLeeHeve kesÀues. Yeejleer³e DeLe&mebkeÀuHee®³ee efveJesoveeJej DeeefCe Dev³eSkeÀe efveJesoveeJej peer JneF&meje@³euee HeeþJee³e®eer nesleer peer Yeejleer³e meveoer mesJeebMeer efveie[erle nesleer,¿ee yeeyeleerle DemeesefmeSMeve mene³³e kesÀues.

l³ee ojc³eeve®³ee keÀeUele DemeesefmeSMeveves l³eeb®es me¬eÀer³e keÀe³e&keÀlex ieceeJeC³eeme meg©JeelekesÀueer nesleer. F.me.1874 ceO³es YeeT oepeer uee[ Jeejues. oeoeYeeF& veewjespeeRveer DeeHeues yemleeveueb[veuee nueefJeues. jeve[Wveer HegC³eeme mLeueeblej kesÀues. Yeeb[ejkeÀj DeeefCe Deelceejece Heeb[gjbie ³eebveerl³eeb®es ue#e ÒeeLe&vee meceepeeJej keWÀêerle kesÀues. l³eeb®³ee DeeIee[er®³ee meom³eebHewkeÀer HeÀkeÌle HeÀjogvepeerDeeefCe Jner.Sve.ceb[efuekeÀ jenerues. F.me.1876 ceO³es HeÀjotvepeerves yee@cyes DemeesefMeSMeve®es HegvepeeaJevekeÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee DeeefCe Jeeoûemle ceneveiejHeeefuekeÀe GHeefJeOeeRveer meeceeefpekeÀ yeb[ eEkeÀJee lelmeceÒeeflekeÀejeme ceev³elee efceUeueer. Hejbleg F.me.1878 veblej DemeesefmeSMeve Hegvne SkeÀoe DekeÀe³e&#ecePeeueer, efve<ÒeYe þjueer DeeefCe F.me.1879 ceO³es efle®es keÀe³e& HetCe&HeCes þHHe He[ues.

pejer yee@cyes DemeesefmeSMeveves keÀener ÒeceeCeele GuuesKeveer³e keÀeceefiejer kesÀueer Demeueer lejerefle®³eeÜejs keÀener cenÊJee®³ee J³ekeÌleer ÒekeÀeMePeesleele Deeu³ee p³eebveer kesÀJeU cegbyeF& Hegjleer®e veJns lejjeä^er³e HeeleUerJej cenÊJee®eer keÀeceefiejer kesÀueer. Deej.meer.cegPegceoej efuenerleele. ``... yee@cyesDemeesefmeSMeveves cegbyeF&®³ee jepekeÀer³e efJe®eejJebleebHewkeÀer Del³eble DeeIee[er®³ee vesl³eeb®es ÒeefleefveefOelJekesÀues.''

115

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :1) yee@cyes DemeesefmeSMeve®es keÀe³e& Lees[keÌ³eele efuene.

10.3 Hegvee meeJe&peefvekeÀ meYee (F.me.1870) Je efle®es keÀe³e&

SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee GÊejeOee&le DeeOeer®e DeY³eemeu³eeÒeceeCes cenejeäeme osMee®³eemeeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e peerJeveele menpeHeCes ÒeJesMe DeHesef#ele neslee. yebieeueyejesyej®e Yeejleer³emeceepee®³ee DeeOegefvekeÀ HeefjJele&veemeeþer DeveskeÀ ³eMemJeer ®eUJeUer, ceesnercee jeyeefJeu³ee iesu³ee. l³eeb®esDeeIee[er®es ceneve vesles nesles v³ee³ecetleea jeve[s, oeoeYeeF& veewjespeer, efHeÀjespeMene cesnlee, iees. ke=À.ieesKeues DeeefCe yeeU iebieeOej efìUkeÀ. Jew®eeefjkeÀ yeewef×keÀ¢äîee DeeIee[erJej Demeuesu³ee Menjele HegCes nscenejeä^e®es cegK³e þeCes nesles. ³ee vesl³eeb®³ee mJele:®³ee mJeleb$e mebmLee nesl³ee. Heefnueer mebmLee nesleer[skeÌkeÀve DemeesefmeSMeve efpe®eer mLeeHevee Peeueer peevesJeejer F.me.1852 ceO³es. Hejbleg leer peemle keÀeUefìketÀ MekeÀueer veener. veblej®eer cenÊJee®eer mebmLee nesleer meeJe&peefvekeÀ meYee. leer 1867 ceO³esDeefmlelJeele Deeueer DeeefCe jeve[W®³ee cenÊJeekeÀeb#eer DeeÞe³eeKeeueer, ceeie&oMe&veeKeeueer Jee{ueer. efle®esmes¬esÀìjer nesles. peer. Jner. peesMeer DeeefCe veeceJeble jepekeÀer³e vesles ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeues. meYesvessmeg©JeeleerHeemetve®e ®eUJeUer®es OeesjCe DebefiekeÀejues. HegC³ee®³ee Deesu³ee og<keÀeUele DeeefCe oKKeve®³eeojes[sKeesjer (F.me.1875) ojc³eeve, meYesves Del³eble ceesuee®eer keÀeceefiejer Heej Hee[ueer.

meYes®ee cegK³e GÎsMe oKKeve®³ee peveles®³ee iejpee Je F®íe J³ekeÌle keÀjCes ne neslee. l³eemeeþerÒeefme× efveJe[CetkeÀ He×leer eEkeÀJee J³eJemLesÜejs efve³egkeÌle nesCes nener neslee. meYes®³ee meom³eebveer cegbyeF&Òeebleele cejeþer yeebOeJeebvee J³eeHekeÀ ÒeefleefveefOelJe efceUeJes cnCetve efJeMes<e Òe³elve kesÀues. meYesves cejeþerpeveles®es, peer mJele:®eer celes ceeskeÀUsHeCeeves ceeb[t MekeÀle veener DeMee meceepee®es ÒeefleefveefOelJe kesÀues.lemes®e DeefOekeÀeN³eebmeceesj, peveles®³ee efnlee®es cegÎs ceeb[t ueeieues cegK³elJes keÀ©ve, megefMeef#ele Jeiee&®³eeceeieC³ee DeeefCe meceepee®³ee keÀe³e iejpee Deensle Je keÀe³e HeefjeqmLeleer Deens, ³ee®esner efJeJejCe keÀjC³eele³esT ueeieues.

Hegvee meeJe&peefvekeÀ meYes®es meom³e nesles mejoej, penebefiejoej, Fveeceoej, meeJekeÀej DeeefCemeceepeeleerue megefMeef#ele G®®eYe´t. meYesves ueJekeÀj®e jeäer³e Je jepekeÀer³e HeeleUerJej me#ece Je me¬eÀer³enesC³eeme meg©Jeele kesÀueer. mejkeÀejuee mcejCeHeef$ekeÀe DeeefCe efveJesoves HeeþefJeC³ee®³ee J³eefleefjkeÌle l³eebveerjepekeÀer³e HeeleUerJej DeefYeveJe Òe³eesieebme meg©Jeele kesÀueer. l³eeHewkeÀer SkeÀ cnCepes mJeosMeer ®eUJeUp³eeÜejs osMeer GÐeesieebvee HegvepeeaJeve efceUsue, ®eeuevee efceUsue. oKKeveceO³es MeeKeeb®es peeUs efJeCeC³eeleDeeues DeeefCe mebHetCe& cenejeäele ceesnerce GIe[ueer p³eeÜejs iejerye MeslekeÀN³eeb®es ÒeMve l³eeb®³eepeefceveerefJe<e³ekeÀ keÀe³e keÀe³e pee®ekeÀ efve³ece Deensle, ³eeJej mebMeesOeve keÀjC³eele ³esF&ue.peer.Jner.peesMeeRr®³ee (les meeJe&peefvekeÀ keÀekeÀe cnCetve peemle Òeefme× nesles) DeLekeÀ DeeefCe meceLe&

116

meef®eJeHeoeKeeueer meYee ner SkeÀ meceLe& ceeO³ece Peeueer p³eeÜejs, mejbpeeceMeenerKeeueer meeceev³e peveleekeÀMeer Yej[ueer peeles³e ³ee®ee Òel³e³e pevelesuee Deeuee.

meYesves F.me.1870 ®³ee peefceve cenmetue keÀje®³ee efJejesOeele ue{e HegkeÀejuee. l³eebveer keÀceerkeÀjemeeþer ®eUJeU meg© kesÀueer. pesJne F.me.1873 ceO³es iejerye MeslekeÀN³eebveer keÀj YejC³eeme vekeÀejefouee. lesJne mejkeÀejuee l³eeceeies meYes®ee nele Demeu³ee®ee mebMe³e Deeuee. meeJe&peefvekeÀ meYesvesF.me.1875-1877 ®³ee Deesu³ee og<keÀeUe ojc³eeve pevelesuee ceole kesÀueer. l³eebveer ceesþîeeÒeceeCeeJej mJe³ebmesJekeÀebvee HeeþefJeues, lemes®e Peeuesu³ee DeeefLe&keÀ vegkeÀmeeveer®ee Je peerefJeleneveer®ee DeboepeIesleuee. l³eeb®³ee DenJeeueevegmeej, cegbyeF& mejkeÀejves pevelesuee ¿ee Yeer<eCe Òemebieeletve yeensjkeÀe{C³eemeeþer Del³eble ogozJeer Òe³elve kesÀues Deensle. l³eemebyebOeer meYesves mejkeÀej®eer Kej[HeÆer keÀe{ueer.meYee mLeeefvekeÀ Je=ÊeHe$eeb®³ee DeeOeejs mejkeÀej®es veekeÀlexHeCee®es OeesjCe, peveles®³ee $eemeemebyebOeerkeÀevee[esUe keÀjC³ee®eer Je=Êeer ³eemebyebOeer DeeJeepe GþefJele Demes.

oKKeve®es ojes[s JeemegosJe yeUJeble HeÀ[keWÀveer F.me.1879 ceO³es DeeKeues nesles. lemes®e FlejkeÀener Ieìveeb®ee oeKeuee osTve mej efj®e[& ìWHeueves ¿ee ojes[îee®es JeCe&ve `efye´ìerMeefJejesOeer iegHlekeÀejmLeeve' Demes nem³eemHeoefjl³ee kesÀues Deens. efj®e[& ìWHeue ne lesJne®ee ieJnve&j pevejue neslee.l³eebveer megefMeef#ele ef®elHeeJeve yeeïeCe ns efye´ìerMe mejkeÀejMeer SkeÀefveÿ veenerle Demes veceto kesÀues lemes®eHeÀ[keWÀ®es yeb[ DeeefCe meYse®ee efvekeÀì®ee mebyebOe DemeeJee Demesner YeekeÀerle kesÀues. ìsbHeue®es Òel³eglej nsefye´ìerMe mejkeÀejceOeerue G®®e HeomLe DeefOekeÀejer meYes®eer keÀMeer kegÀ®esÿe keÀ© Feq®íle nesles lesoeKeJetve efoues. Hejbleg l³eeb®³ee Òeefleef¬eÀ³ee l³eeb®³ee ce³ee&oerle %eeveeÒeceeCes®e HeÀmeJ³ee þju³ee ns jeve[WveerueJekeÀj®e efme× kesÀues. jeve[Wveer pejer ceeveJeer nkeÌkeÀeb®es GuuebIeve keÀjCeeN³ee ³eespeveebJej Goe. peefcevecenmetue DeeefCe Deesu³ee og<keÀeUeMeer mebyebefOele ³eespevee ³eeb®³eeJej ìerkeÀe kesÀueer Demeueer lejer jeve[s nsceJeeUceleJeeoer nesles DeeefCe mejkeÀej®³ee ®eebieu³ee OeesjCeeb®es l³eebveer meowJe mJeeiele®e kesÀues nesles ner yeeyeefye´ìerMe mJekeÀej keÀjeJe³eeme efJemejues.

meYes®eer SkeÀ cenÊJee®eer yeeye DeMeer keÀer, meYesves meowJe cegkeÌle Hegjesieeceer DeeefCe ueeskeÀMeenerefJe®eejeb®es meceLe&ve kesÀues. efle®³ee meg©JeeleerHeemetve®e meYesves IeìvesceO³es efveJe[CetkeÀ He×leer veceto kesÀueernesleer. meg©Jeeleeruee®e KetHe keÀeUpeer IesTve leer SkeÀ efveJe[tve Deeuesu³ee J³ekeÌleeR®eer meYee cnCetvemLeeHevee kesÀueer nesleer. cnCetve Demes cnCeeJes ueeieles keÀer, efveJe[CetkeÀeb®eer leÊJeÒeCeeueer ner Yeejleer³eeb®³eeceveele DeeOeerHeemetve ©peueer nesleer. leer HejkeÀer³eeb®eer Yesì Deens eEkeÀJee HejkeÀer³eeb®eer osve Deens Demes cegUer®eveJnles.

jeve[s DeeefCe peesMeeR®³ee DeLekeÀ Òe³elveebcegUs Hegvee meeJe&peefvekeÀ meYee, Yeejleeleerue DeûeieC³emeYee yeveueer. Kejslej meYesves Yeejleer³e je<ìer³e keÀeBûesme®³ee meg©Jeeleer®³ee meYee Dee³eesefpele keÀsu³ee.l³eeveblej efleuee Jeie&Ceermeg×e efceUJetve efoueer. ieesKeueW®ee Jee{lee oyeoyee ³eecegUsner mebmLesme YeejleeleerueFlej mebmLeeb®³ee yejesyejer®es mLeeve efceUeues. l³eeb®es $ewceeefmekeÀ Je=ÊeHe$e, meom³eeb®³ee DeveskeÀceleebmebyeOeer, cenÊJee®³ee efJe<e³eebefJe<e³eer, meeceeefpekeÀ efnlee®³ee yeeyeeRefJe<e³eer, J³eJeefmLele Je ³eesi³eefjleervesceeefnleer Òeefme× keÀjerle. Mesleer DeeefCe DeLe& efJe<e³ekeÀ ÒeMveebefJe<e³eer, DeY³eemeelcekeÀ efJe®eej Je=ÊeHe$eebceO³esmeowJe ³esleele. pejer cegbyeF& mejkeÀejves meYes®es ceev³eleeHe$e jÎ kesÀues lejer meYes®³ee Je=ÊeHe$eeletve íeHetveDeeuesu³ee uesKeeb®ee efJe®eej kesÀuee pee³e®ee. nUtnUt meYes®³ee keÀejJee³eebkeÀ[s ogue&#e keÀjCes mejkeÀejueekeÀþerCe peeT ueeieues.

117

F.me.1895 ceO³es meeJe&peefvekeÀ meYesleerue jepekeÀer³e Jeeobie ìeskeÀeuee Heesn®eu³eecegUs meYesceO³esoesve ieì He[ues. ceJeeU efJe®eejeb®es vesles pemes v³ee³ecetleea jeve[s, peer. kesÀ. ieesKeues DeeefCe l³eeb®esDeveg³ee³eer ³eebveer meYes®ee l³eeie kesÀuee DeeefCe meYes®es vesle=ÊJe yeeU iebieeOej efìUkeÀebkeÀ[s Deeues.F.me.1897 ceO³es mejkeÀejves SkeÀ Dee%eeHe$e keÀe{ues. l³eevegmeej Hegvee meeJe&peefvekeÀ meYesuee,meÐe:HeefjefmLeleerle p³ee He×leerves efle®ee keÀejYeej ®eeuelees l³ee®ee efJe®eej keÀjlee peveles®³ee ÒeMveebJejmejkeÀejuee megveeJeC³ee®ee keÀesCeleener DeefOekeÀej, SkeÀ mJeble$e mebmLee cnCetve jenle veener Demes peeefnjkesÀues. ner mejkeÀej®eer SkeÀ ®eeue nesleer. l³eevegmeej l³eeb®³ee keÀce&þ ìerkeÀekeÀejebvee Lees[e DeeUe yemesueDeMeer l³eebvee DeHes#ee nesleer. Hejbleg, meYes®es G®®eeìve Peeues lejer l³eeb®³ee keÀejJee³ee Je ®eUJeUerefyeveyeesYeeì ®eeuet®e jeneru³ee.

v³ee³ecetleea jeve[s ³eeb®es efMe<³e ieesKeues, peer. Jner. peesMeer DeeefCe ueeskeÀceev³e efìUkeÀ, ³eemeejK³eeDeefÜleer³e Heg{eN³eebcegUs meeJe&peefvekeÀ meYee Yeejleeleerue SkeÀ cenÊJee®eer ÒeYeeJeer DeMeer mebIeìvee yeveueer.l³eeb®eer celes DeeefCe efJe®eejeb®es peveleskeÀ[tve keÀe³ece mJeeiele®e Peeues. l³ee keÀejCeeves meYesefJe<e³eer efye´ìerMeDeefOekeÀeN³eeb®³ee ceveele Yeerleer efvecee&Ce Peeueer. meYesves DeveskeÀ jepekeÀejC³eebvee, ieesKeues Je efìUkeÀebveeOe©ve jepekeÀejCee®es yeeUkeÀ[t HeepeC³eeHeemetve Ie[efJeC³eeHe³e¥le meJe& Òe³elve kesÀues. p³eebveer Heg{s peeTveYeejlee®³ee mJeeleb$³eemeeþer efJeMes<e ³eesieoeve efoues.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) Hegvee meeJe&peefvekeÀ meYesmebyebOeer Lees[keÌ³eele ìerHe efuene :

10.4 Yeejleer³e je<ìer³e keÀeBûesme DeeefCe cenejeäeleerue keÀe³e&

jepekeÀer³e peeie=leer DeeefCe mebIeìveeb®eer HeefjCeleer DeKesjerme Fb[er³eve ve@Meveue keÀeBûesme®³eemLeeHevesle Peeueer. Yeejleer³e je<ì^er³e keÀeBûesme®eer mLeeHevee 28 ef[meWyej 1885 ceO³es Peeueer. l³eeb®³eeDeefOeke=Àle mLeeHevesveblej leelHegjl³ee mJe©Hee®es ieì Hee[C³eele Deeues. p³eeÜejs osMeeleerue efJeefJeOeYeeieeletve Yeejleer³eebvee SkeÀ$e DeeCelee ³esF&ue Je meeceeef³ekeÀ GÎsMeemeeþer ue{e oslee ³esF&ue. mebIeìveelcekeÀÒeieleer SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee GÊejeOee&Heemetve cegbyeF&, HegCes, keÀuekeÀÊee Je ceêeme ¿ee Yeeieele nesTueeieueer. p³ee®ee GHe³eesie, efJeefJeOe keÀuHevee, met®evee ³eeb®es mebkeÀueve keÀ©ve Glmeener keÀe³e&keÀl³ee¥veeosC³eele ³esF&. F.me.1875 ceO³es mebHetCe& YeejleYej ®eUJeU meg© Peeueer. cegbyeF&, HegCes DeeefCe yebieeue®³eevesl³eeb®³ee keÀejJee³eecegUs osMeeleerue ®eUJeUeRvee Òeeslmeenve efceUeues. l³eecegUs mebHetCe& Yeejle DeefYe³eeveeme¿ee meJe& jepekeÀer³e¢äîee keÀe³e&jle DemeCeeN³ee efþkeÀeCeebHeemetve Òeeslmeenve Je HeeþeRyee efceUle neslee.

DeeOeer HegC³eeme ÒeeOeev³e osC³eele Deeues. Hejbleg l³eeveblej, Fb[erDeve ve@Meveue keÀeBûesme®ee pevcecegbyeF& Menjele nesC³ee®es vekeÌkeÀer Peeues. De@ueve Dee@keÌìseqJn³eve ¿egce pees ef[meWyej 1884 ceO³es cegbyeF&ueeDeeuee neslee, l³eebves cegbyeF& Je HegC³ee®³ee vesl³eebyejesyej, jepekeÀer³e ®e®ee&me$ee®eer ceeefuekeÀe®e megª kesÀueer.

118

l³eeble megefMeef#ele Yeejleer³eeb®es jepekeÀer³e ³eesieoeve keÀe³e DemeeJes, ³eeJej ®e®ee& jbieueer. DeeOeer uee@[&efjHeveves J³ekeÌle kesÀu³eeÒeceeCes, cegbyeF&Òeebleerue ngMeej ueeskeÀ ns Yeejleeleerue Glke=Àÿ ueeskeÀ Deensle Demescnìues nesles. l³eeves cegkeÌle kebÀþeves cegbyeF&®es vesles Jner.Sve.ceb[efuekeÀ, efHeÀjespeMene cesnlee, yeêgefÎvelew³eyepeer, kesÀ.ìer.lesuebie, pes.ceg.³eeef%ekeÀ ³eeb®eer mlegleer kesÀueer. efjHeveves ns ner ceev³e kesÀues keÀer HegveemeeJe&peefvekeÀ meYee ner SkeÀ DeefleMe meceLe& DeMeer ngMeej ceeCemeebveer ®eeueJeuesueer mebmLee Deens.

¿ee efJe®eejeb®ee ¿egceJej HeefjCeece Peeuee DeeefCe cnCetve cegbyeF& Òeebleeleerue meom³eebJej l³ee®eekeÀuekeÀl³ee®³ee ueeskeÀebHes#ee, peemle Yej neslee. l³eeuee l³ee®eer `DeefKeue Yeejleer³e mebIeìvee' (AllIndia Association of India) ner mebkeÀuHevee Debceueele DeeCeeJe³ee®eer nesleer. lemes®e, cegbyeF&®esmeeceeefpekeÀ peerJeve ns keÀuekeÀÊ³eeHes#ee peemle cegkeÌle, Jeie&nerve Je J³eeHekeÀ nesles. cegbyeF&®³ee vesl³eeb®esefJe®eej, osMeemebyebOeer®es efJe®eej ns DeefOekeÀ cegkeÌle, ceJeeU Je J³eeHekeÀ nesles. cegbyeF&le DeBiuees Fb[er³evmeveekeÀuekeÀÊ³eeHes#ee peemle ®eebieueer JeeieCetkeÀ efceUs. lemes®e cegbyeF&ves mebHetCe& osMeeuee DeeJeeneve kesÀues keÀer uee@[&efjHeveuee Fuyeì& efyeue le[pees[erJe©ve Deelee DeefOekeÀ Keefpeue keÀ© ve³es Je l³eeb®³ee mevceeveeLe& SkeÀceesþe efvejesHe meceejbYee®ee keÀe³e&¬eÀce l³eeves DeeKeuee.

DeMee keÀejJee³eebcegUs cegbyeF&®³ee vesl³eeb®ee Jej®e<cee keÀe³ece jeneruee. l³eecegUs cegbyeF& Je HegCes ner oesveefþkeÀeCes Yeejlee®³ee efJeefJeOe Yeeiee®³ee ÒeefleefveOeeR®³ee mebcesueveemeeþer vekeÌkeÀer keÀjC³eele Deeueer.l³eeceeie®eeGÎsMe neslee. De) osMeeleerue jepekeÀer³e Ie[eceeW[erJej efve³eb$eCe þsJeCeejer jeäer³e mebmLeeGYeejCes, ye) mebmeosuee meeoj keÀjC³eele ³esCeeN³ee ceeieC³eeb®ee cemegoe - DeejeKe[e le³eej keÀjCes ³eeefveefceÊeeves ner Del³eble cenÊJee®eer DeMeer meYee nesleer. ³ee meYesuee ¿etce, efJeu³ece Jes[jyeve&, oeoeYeeF&veewjespeer, Sce.peer. jeve[s, veewjespeer HeÀjotvepeer, efHeÀjespeMene cesnlee, kesÀ.ìer. lesuebie DeeefCe cegyebF&®esFlej veeceJeble vesles (peevesJeejer F.me.1884) npej nesles. SkeÀ keWÀêer³e meefceleer mLeeHeC³eele Deeueer peerueb[ve®³ee SKeeÐee owefvekeÀeuee Yeejleeleerue ceenerleer ieesUe keÀ©ve ìsefueûeeHeÀÜejs ceenerleer HeeþJet MekesÀue.l³ee meefceleerceO³es cesnlee, oeoeYeeF& veewjespeer, lesuebie DeeefCe yeêgefÎve lew³eyepeer nesles. lemes®e meYesceO³esDepetve SkeÀe ve@Meveue Fb[er³eve DemeesefmeSMeve®eer ceeieCeer Heeme Peeueer. p³eele peveles®³ee og:KeeefJe<e³eer Jel³eeJejerue GHee³eebefJe<e³eer He×leMeerjefjl³ee keÀe³e&Jeener keÀjlee ³esF&ue. cesnlee, lesuebie DeeefCe lew³eyepeer ³eebveeveeceJeble ceb[UerkeÀ[tve mebmLesmeeþer DeeefLe&keÀ Je meeceeefpekeÀ neleYeej ueeJeC³ee®es Je®eve efceUeues.

HegCes meg×e jepekeÀer³e ¢äîee DeeIee[erJej nesles p³eeb®es mebHetCe& Þes³e Sce. peer jeve[s, peer.Jeer.peesMeer, ef®eHeUtCekeÀj DeeefCe peer.kesÀ.ieesKeues ³eebvee peeles. HegCes meeJe&peefvekeÀ meYee DeefleMe³e ÒeYeeJeer JemeceLe& DeMeer mebIeìvee yeveueer. lemes®e F.me.1880 ®³ee megceejeme cegbyeF&®³ee vesl³eebceO³es DeeefCeDemeesefmeSMeve®³ee keÀe³e&keÀl³ee¥ceO³es DeefleMe³e efpeJneÈ³ee®es mebyebOe nesles DeeefCe cnCetve®e meYes®es vesles¿etce®³ee Dee@ue Fbef[³ee DemeesefmeSMeveMeer DeefleMe³e peJeUtve mebyebefOele nesles.

ef[meWyej, 1884 ®³ee DeeOeer jIegveeLe jeJeeb®³ee Iejer SkeÀ meYee IesC³eele Deeueer, pes ceêeme®esHeÀej ceesþs Oece& efJeÜeve nesles. l³ee meYesle Demes þjues keÀer, osMeeleerue efJeefJeOe mebIeìveebvee SkeÀ$eDeeCeC³ee®³ee GÎsMeeves HegC³eele SkeÀ mebcesueve YejefJeC³eele ³esF&ue. mebcesueveeuee veeJe efoues peeF&ue`keÀe@vHeÀjvme Dee@HeÀ Fb[er³eve ve@Meveue ³egefve³eve'. l³eeveblej Demes þjefJeC³eele Deeues keÀer meeJe&peefvekeÀmeYes®³ee efve³eb$eCeeKeeueer 28,29 Je 30 ef[meWyejuee 1885 ceO³es keÀe@vHeÀjvme YejefJeC³eele ³esF&ue.

119

ogozJeeves, HegC³eeceO³es HeìkeÀer®eer meeLe Hemeju³eeves meYesuee keÀe@vHeÀjvmemeeþer DeeJeM³ekeÀ le³eejerkeÀjlee®e Deeueer veener DeeefCe He³ee&³eeves keÀe@vHeÀjvme cegbyeF&uee nueefJeC³ee®es þjefJeues. Sme.Deej.cesnjes$eecnCeleele, `èfve³eleerves HegC³eeuee Fb[er³eve ve@Meveue keÀe@bûesme®³ee Heneru³ee mecesuevee®es ceevekeÀjernesC³eeHeemetve HejeJe=Êe kesÀues.'' cesnlee, lesuebie Je lew³eyepeer ³ee ef$ekegÀìe®³ee meJe& meeOeve³egkeÌlelescegUs lemes®eieeskegÀUoeme lespeHeeue mebmke=Àle keÀe@uespe®es DeeefCe yees[eAie ì^mì®es ce@vespej p³eebveer ieJeeefue³ee ìBkeÀ®³eeJejerue Fceejleer DemeesefmeSMeveuee JeeHeje³euee efou³ee DeeefCe lesLeerue efoJeeyeÊeer, Keg®³ee& Fl³eeoeR®eer meJe&DeeJeM³ekeÀ le³eejer®eer peyeeyeoejer G®eueueer. l³eecegUs keÀeBûesmeuee efve³eesefpele JesUsvegmeej mebcesuevee®eerkeÀe³e&Jeener meg© keÀjlee Deeueer. cegbyeF&®³ee efJeÜeveebveer ¿ee keÀe³e&¬eÀceemeeþer Del³eble cenÊJee®eer keÀeceefiejerHeej Hee[ueer.

F.me.1885 les 1915 ®³ee ojc³eeve DeeefCe l³eeveblej ceneje<ìeleerue vesl³eebveer keÀeBûesme®³eeÒeieleermeeþer DeeefCe l³eeme DeekeÀej osC³eeN³ee ¢äerves cenÊJee®eer keÀeceefiejer kesÀueer. keÀeBûesme®³ee Heefnu³ee40 Je<ee¥le DeveskeÀ keÀe³e&keÀlex Je HeeþeRyee osCeejs ns ÒeecegK³eeves cegbyeF& - HegC³ee®es Demele. keÀeBûesme®ee cegbyeF&ÒeebleeMeer peJeU®ee mebyebOe Demeu³eeves DeveskeÀ HeÀe³eos Peeues. iee@[ve& pee@vmeve cnCeleele, ``DeefKeueYeejleer³e ®eUJeU, Yeejlee®³ee Dev³e keÀesCel³eener Yeeieele DeMee ÒekeÀejs efJekeÀefmele Peeueer vemesue.''DeMee mebyebOeecegUs, ceneje<ìeleerue vesl³eebvee je<ìer³e HeeleUerJe©ve, Ie[ecees[eRceO³es ue#e Ieeuelee Deeues.Yeejleer³e je<ìêr³e keÀeBûesme®eer DeveskeÀ DeefOeJesMeves cegbyeF& Je HegC³eele Peeueer Goe. F.me.1889,F.me.1895, F.me.1904, F.me.1915 DeeefCe efJeMes<e DeefOeJesMeve F.me.1918. oeoeYeeF&veewjespeer, yeêgÎerve lew³eyepeer, efHeÀjespeMene cesnlee, ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeues, ueeskeÀceev³e efìUkeÀ ³eebveerkeÀeBûesme®³ee keÀe³ee&le Del³eble cenÊJee®es ³eesieoeve efoues DeeefCe DeveskeÀ ³eespevee Heej Hee[eJe³eeme ceolekesÀueer.

F.me.1905 He³e¥le, Yeejleer³e je<ìêr³e keÀeBûesme ner HeÀkeÌle Oevee{îe J³ekeÌleeR®eer efveJesoves eEkeÀJeeceeieC³ee keÀjCeejer mebmLee nesleer. l³eeb®es DeeOeejmlebYe veewjespeer, cesnlee, ieesKeues DeeefCe Flej nsjepekeÀer³e yeeyeleerle ceJeeU Hejbleg cegkeÌle efJe®eejeb®es nesles. F.me.1900 He³e¥le l³eeb®³ee keÀejJee³ee ¿eeDel³eble vece´ efJevebl³ee, efveefJeoe, mevceeveveer³e ÒeefleefveefOelJe ³ee mJe©Hee®³ee nesl³ee. Lees[keÌ³eele cnCepes,DeefleMe³e vece´HeCee ne®e cetU®³ee ceeJeeU Yeejleer³e je<ìer³e keÀeBûesme®ee keÀece keÀjC³ee®ee HeefJe$e neslee.

F.me.1890 veblej cee$e cenejeä^ceO³es keÀe@bûesme®³ee Debleie&le iebYeerj DeeefLe&keÀ mebkeÀì Dees{ues.mLeeefvekeÀ jepekeÀer³e Jeeo ìeskeÀeuee Heesn®eues. ieesKeues, cesnlee, veewjespeer ns ceJeeU celeJeeoer SkeÀeyeepetuee Je efìUkeÀ Je Flej peneue celeJeeoer ogmeN³ee yeepetuee. DeMee JeeoebcegUs jeäer³e HeeleUerJejjepekeÀejCeeJej HeefjCeece Peeuee. He³ee&³eeves SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee MesJeì®³ee oMekeÀele JeF.me.1908 ®³ee megceejeme jeäer³e ®eUJeUerceO³es Demeblees<ee®es®e JeeleeJejCe nesles. je<ìer³ekeÀeBûesmeceO³es efJeYeeie He[u³eeves, jeäêr³e HeeleUerJej l³ee®ee HeefjCeece Peeuee keÀejCe cenejeäeleeruekeÀeBûesme®e osMee®es jepekeÀejCe ®eeueefJele nesleer. l³eecegUs peneue Je ceJeeU ne mebIe<e& leerJe´ Peeuee. kesÀJeUefHeÀjespeMene cesnlee Je ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeueW®³ee ce=l³etveblej Je Heefnu³ee cene³eg×eme megªJeelePeeu³eecegUss, keÀeBûesmeceOeerue JeeoU Meeble Peeues.

F.me.1890 He³e¥le ceJeeUceleJeeoer veewjespeer, ieesKeues, cesnlee p³eeb®³eeJej Heeef½eceel³eefJe®eeje®ee ÒeYeeJe neslee Demes®e vesles, keÀeBûesme®eer efoMee þjefJele nesles. pejer l³eebveer keÀener ÒeceeCeele,efye´ìerMeeb®es ceve JeUJetve, keÀener megOeejCee Ie[Jetve DeeCeu³ee lejer meeceev³e pevelesuee meJee&Lee&ves meceeJetve

120

IesC³eeme les ³eMemJeer þjues. ueeskeÀceev³e efìUkeÀebvee efye´ìerMeeb®³ee cevee®ee De®etkeÀ DeY³eeme neslee. l³eebveerHeÀej kegÀMeuelesves meeceev³e pevelesuee jepekeÀejCeele Dee{tve Iesleues. lemes®e í$eHeleer efMeJeepeercenejepeeb®eer pe³ebleer meepejer keÀ©ve cejeþîeeb®es ceve efye´ìerMeeb®³ee og<ì jepekeÀejCeeefJejesOeele keÀjC³ee®eeÒe³elve kesÀuee. ceJeeUceleJeeÐeebvee cee$e les peceues veener.

efye´ìerMeeb®ee DejsjeJeerHeCee Je GÎeceHeCeecegUs, Yeejleer³e je<ìêr³e keÀeBûesme®³ee keÀe³e& keÀjC³ee®³eeHe×leer nUtnUt yeouee³euee ueeieu³ee vece´ ceeieC³ee Je efveJesoveeb®eer peeiee, efye´ìerMeebMeer GIe[HeCeevesDemeblees<e, yeb[ ³eebveer I³ee³euee meg©Jeele Peeueer. efìUkeÀ iepe&ues : ``mJejep³e ne ceePee pevceefme×nkeÌkeÀ Deens.'' ³ee Gueì, cenejeäeleerue DeeflejskeÀer keÀejJee³eebcegUs efye´ìerMeebveer yeb[ ef®ej[tvekeÀe{C³eemeeþer DeefOekeÀ keÀ[keÀ HeeJeues G®eueueer. lemes®e MeebleHeCeeves ÒeeflekeÀej, cegK³elJes, mJeosMeer®eer®eUJeU, DemenkeÀej, mel³eeûen DeMee ÒekeÀej®³ee ceeO³eceecegUs keÀener®e ve keÀ© MekeÀCeeN³ee Demene³³epeveleskeÀ[s efye´ìerMeebMeer PegbpeC³eemeeþer SkeÀ Mem$e efceUeues.

cegbyeF&leerue cegeqmueceebveer cee$e Yeejleer³e je<ìêr³e keÀeBûesmeuee keÀesCeleerner ceole kesÀueer veener.mecekeÀeueerve Jele&ceeveHe$es Je uesKekeÀebveer veceto kesÀues Deens keÀer Fbef[Deve keÀeBûesmeuee HeeþeRyee osC³ee®³eeyeeyeleerle cegmeueceeveeb®ee SketÀCe ¢äerkeÀesve vekeÀejelcekeÀ®e neslee. SkeÀlej les leìmLe jenerues eEkeÀJeel³eebveer efJejesOe kesÀuee. HeÀkeÌle keÀener yeesìeJej ceespelee ³esC³eemeejKes cegeqmuece Goe. lew³eyepeerF.me.1887 ceO³es keÀeBûesme®es DeO³e#e Peeues. l³eebveer HeeþeRyee efouee DeeefCe jepekeÀejCeeodJeejs osMeemeeþerkeÀe³e& kesÀues.

F.me.1900 veblej cee$e efìUkeÀ Je l³eeb®es cenejeäeleerue Deveg³ee³eer DeeefCe DejeEyeoes Iees<e JeefyeefHeve ®ebê Heeue, yebieeue ceOeerue vesl³eebyejesyej mebyebOe Jee{erme ueeieues. HeÀeUCeer efJe©× Je mJeosMeer®eUJeUer®³ee efveefceÊeeves les DeefOekeÀ peJeU Deeues Je yebieeue Je cegbyeF&ceOeerue jepekeÀer³e mebyebOe DeefOekeÀ ¢{Peeues. l³eeveblej F.me.1920 He³e¥le ueeskeÀceev³e efìUkeÀ ns DeeIee[er®es vesle=lJe nesles. efìUkeÀ nskeÀeBûesme®es meJee&le peemle ÒeefleYeeJeeve vesles nesles. meieÈ³ee jeäêr³e ®eUJeUerle l³eeb®ee menYeeie neslee.Hejbleg F.me.1915 He³e¥le ieesKeues Je cesnleener keÀeBûesme®es ÒeefleYeeMeeueer vesles nesles. cesnleebveer ÒeecegK³eevesl³eeb®³ee ce=l³etHe³e¥le cegbyeF&keÀjeb®es vesle=lJe efìkeÀJetve þsJeues.

DeMee ÒekeÀejs Yeejleer³e je<ìêr³e keÀeBûesme Je cenejeä^ ³eeb®es HeÀej peJeU®es veeles efvecee&Ce Peeues.cenejeäêleerue vesl³eebveer, J³eeqkeÌleiele HeeleUerJej efkeÀleerner YesoYeeJe Demeues lejer Heefnu³ee leerveoMekeÀebceO³es keÀeBûesme®³ee GYeejCeermeeþer ceesuee®es mene³³e kesÀues. l³eeb®³ee uesKeebletve, Yee<eCeebletve DeeefCekeÀejJee³eebceOetve oeoeYeeF& veewjespeer, Sce. peer. jeve[s, ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeues, efHeÀjespeMene cesnlee JeyeeU iebieeOej efìUkeÀ Je DeveskeÀ ceneje<ìer³eve vesl³eebveer Fb[erDeve ve@Meveue keÀeBûesme®³ee GYeejCeermeeþer,efJekeÀemeemeeþer cenÊJee®es ³eesieoeve efoues.

10.4.1 DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) Yeejleer³e je<ìer³e keÀeBûesme®es ceneje<ìêleerue keÀe³e& Lees[keÌ³eele meebiee.

121

10.5 Yeejle mesJekeÀ meceepe Je ³eesieoeve

F.me.1885 ceO³es Yeejleer³e je<ì^er³e keÀeBûesme®³ee GYeejCeer veblej, cenejeäeleerue pegv³eeHe×leer®³ee mLeeefvekeÀ mebmLee KeN³ee DeLee&ves ueesHe HeeJeu³ee. lemes®e jepekeÀejCeeleerue Debleie&le,Jew®eeefjkeÀ Jeeo, vesle=ÊJeHeoemeeþer Yeeb[Ces ³ee keÀejCeeves l³ee mebmLee keÀcekegÀJele þju³ee. keÀeueeblejeveskeÀener vesl³eebveer mJele:®³ee mJeleb$e mebIeìvee GYeejC³eeme meg©Jeele kesÀueer. p³eeÜejs l³eebvee efJeefMeäGefÎäîes Je nslet meeO³e keÀjlee ³esF&ue. mebIeìves®³ee keÀe³ee&uee þjeefJekeÀ efoMee oslee ³esF&ue. Yeejle mesJekeÀmeceepe ner DeMee®e ÒekeÀej®eer SkeÀ mebIeìvee nesleer.

F.me.1905 ceO³es ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeueWveer, meJe¥ìmed Dee@HeÀ Fbef[³ee ner mebmLee mLeeHeve kesÀueer.l³ee ceeie®ee nslet ne, p³ee p³ee J³ekeÌleeRvee osMee®³ee efnlee®³ee ¢äerves, osMee®eer DeeefLe&keÀlee DeeyeeefOeleþsJetve, IeìveelcekeÀ ceeiee&ves Òe³elve keÀjeJe³ee®eer F®íe Deens DeMeebvee ÒeefMe#eCe osCes. mebmLesle ÒeJesMekeÀjles JesUer meYeemeoebvee meele MeHeLee IesCes, yebOevekeÀejkeÀ nesles. l³ee MeHeLee nesl³ee :

1) osMeeuee meJee&le ®eebieues Ðee³e®es Je osMee®³ee efnlee®ee®e efJe®eej keÀjeJe³ee®ee.2) osMeeleerue meJee¥vee mJele:®es yeebOeJe mecepetve, peele Heeleer®eer yebOeve Pegiee©ve, SkeÀef$eleHeCes keÀe³e&

keÀje³e®es.3) osMee®eer kegÀþueener mJeeLe& Jee ceesyeou³ee®eer DeHes#ee ve keÀjlee, Del³eble efvejHes#eYeeJeeves mesJee

keÀje³e®eer.4) meesmee³eìerves pes keÀener, meom³eebvee Je l³eeb®³ee kegÀìgbefye³eebvee osC³eele ³esF&ue, l³eele®e meceeOeeve

ceeveeJe³ee®es, mJele: JesieUer efceUkeÀle keÀjC³ee®ee Òe³elve keÀ© ve³es.

pejer efn meesmee³eìer HetJeea®³ee meeceeefpekeÀ mebmLeeb®³ee leÊJeeJej keÀece keÀjerle Demeueer lejer, efleveskeÀesCel³eener ÒekeÀej®es ÒeefleefveefOelJe keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee veener. l³eeb®es meomeÊJe Del³eble yeejkeÀeF&vesefveJe[uesu³ee ueeskeÀebHegjles ce³ee&efole jenerue, p³eebvee KejesKejer®e jeäe®³ee efnleemeeþer Òe³elvekeÀjeJe³ee®ee neslee. l³eebveer mJele:®³ee meom³eebmeeþer keÀenerner keÀejJee³ee kesÀu³ee veenerle. Goe.jepekeÀer³e, Mew#eefCekeÀ, DeeefLe&keÀ Jee meeceeefpekeÀ l³eeb®es meom³e ns kesÀJeU ceele=Yetceer®eer þjeefJekeÀ ÒekeÀej®eermesJee keÀjC³eemeeþer ÒeefMeef#ele Peeues nesles. meesmee³eìerves leerve uesKe Òeefme× kesÀues. 1) meJn&vìmed Dee@HeÀFbef[³ee 2) %eeve ÒekeÀeMe (cejeþerletve) DeeefCe 3) efnleJeeo (meeHleenerkeÀ).

meesmee³eìer®eer DeveskeÀ keÀe³ex nesleer Je l³eeb®es keÀe³e&¬eÀcener keÀewlegkeÀemHeo®e nesles. l³eeb®³ee Hee®eveeceJeble meom³eeb®³ee keÀeceefieN³ee (peer.kesÀ.ieesKeues, ÞeerefveJeeme Meem$eer, Sve.Sce.peesMeer,S®e.Sve.kegÀbpe©, jece yeepeHeeF&) ¿ee meesmee³eìer®es jeäkeÀe³ee&leerue ³eesieoeve mHeä keÀjC³eeme meceLe&Deensle. ieesKeues DeeefCe MeeðeeRveer jepekeÀejCeele G[er IesTve, HeÀej ceevee®es mLeeve HeìkeÀeefJeues.

peesMeeRveer F.me.1911 ceO³es meesMeue meefJe&me efueie®eer cegbyeF&ceO³es mLeeHevee keÀ©ve meeceev³epeveles®³ee efnleemeeþer DeveskeÀ HeeJeues G®eueueer. kesÀJeU HebOeje Je<ee&le®e efueieves meleje je$eMeeUe meeleMesÒeew{ebmeeþer, DeOe&JesU keÀece keÀjCeeN³ee efiejCeer keÀeceieejebmeeþer leerve efoJemeMeeUe, DekeÀje Jee®eveeue³es JeJee®eC³ee®³ee Keesu³ee DeeefCe oesve DebieCeJee[îeeb meg© kesÀu³ee. lemes®e efueieves MebYej Hes#ee peemlemenkeÀejer HelemebmLee, cegueebmeeþer J³ee³eeceMeeUe meg© kesÀu³ee. yeepeHeeF¥veer yee@F&pe keÌueye Je mkeÀeTìkeÀe@He&med meg© kesÀues.

122

meesmee³eìerves PeesHe[HeÆerJeemeer³eebmeeþer ceesuee®eer keÀeceefiejer Heej Hee[ueer. Yeejlee®³ee FlejYeeieelener l³eebveer MeeKee GIe[u³ee. l³ee®es DeefleMe³e me¬eÀer³e keÀe³e&keÀlex ³eebveer ceesuee®es meeceeefpekeÀ keÀe³e&kesÀues. l³eeb®³ee keÀener MeeKee Je keÀe³e&keÀlex DeveskeÀefJeOe ÒekeÀej®³ee keÀe³ee&le meeceerue nesles. Goe. ûeeceerCeYeeiee®ee efJekeÀeme Je Hegvej®e&vee, efYeuuee®es HegveJe&meve eqðe³eeb®es efMe#eCe Je efJekeÀeme F.

10.6 meceejesHe

pejer yee@cyes DemeesefmeSMeveves, ce³ee&efole mJe©Hee®es keÀece kesÀues lejer Menje®³ee Je efJeMes<ele:osMee®³ee Òeieleer®³ee ¢äerves DeveskeÀ cenÊJee®³ee J³ekeÌleeRvee ÒekeÀeMePeesleele DeeCeues. meeJe&peefvekeÀ meYee,ner jeäer³e HeeleUerJej®eer DeeIee[er®eer mebIeìvee nesleer p³eele DeveskeÀ jepekeÀer³e meeceeefpekeÀ efJe®eejebveeKeleHeeCeer IeeueC³eele Deeues. cenejeä^eleerue vesl³eebveer, Yeejleer³e je<ì^er³e keÀeBûesme®³ee efJekeÀemeemeeþerHeÀej ceesuee®es ³eesieoeve efoues. Yeejle mesJekeÀ meceepeeves eqðe³ee Je meeceeefpekeÀ¢<ìîee ceeiemeuesu³eeefYeuueebmeeþer efJeMes<e Òe³elve kesÀues.

10.7 ÒeMve

1) yee@cyes DemeesefMeSMeve®es GefÎ<ìîes Je nslet ³eeyeodoue meefJemlej efuene.2) Hegvee meeJe&peefvekeÀ meYes®es, cenejeäeleerue Je jeäer³e ®eUJeUerleerue ³eesieoeve mHeä keÀje.3) jeä^Jeeoeuee HeeþeRyee osC³ee®³ee GÎsMeeves, Yeejle mesJekeÀ meceepee®es ³eesieoeve efJeMeo keÀje.4) Lees[keÌ³eele ìerHee efuene :

De) cenejeä^ DeeefCe Yeejleer³e je<ìer³e keÀeBûesme.ye) meeJe&peefvekeÀ meYee.

123

11Hegve©ppeerJeve DeeefCe ÒeKej je<ì^Jeeo

IeìkeÀ j®evee :

11.0 GefÎäîes

11.1 ÒemleeJevee

11.2 efJe<CegyegJee ye´ïe®eejer

11.3 efJe<CegMeeðeer ef®eHeUtCekeÀj

11.4 Dee³e& meceepe

11.5 efLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìer

11.6 ieCesMeeslmeJe DeeefCe efMeJepe³ebleer GlmeJe

11.7 meceejesHe

11.8 ÒeMve

11.0 GefÎäîes

1) efJe<CegyegJee ye´ïe®eejeR®es keÀe³e& mecepeeJetve IesCes.2) efJe<CegMeeðeer ef®eHeUtCekeÀjeb®³ee keÀe³ee&®ee DeY³eeme keÀjCes.3) Dee³e& meceepe, efLeDeesmee@efHeÀkeÀue meesmee³eìer ³eeb®³ee ³eesieoeveeJej ÒekeÀeMe ìekeÀCes.4) ieCesMeeslmeJe Je efMeJepe³ebleer ³eeb®ee ®eUJeU cnCetve DeY³eemeCes.

11.1 ÒemleeJevee

DeeleeHe³e¥le legcneuee keÀUues®e Demesue keÀer SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee ceO³eeHe³e¥le meeceev³eHeCesYeejle DeeefCe efJeMes<ele: cenejeä^ oesneW®eer DeOeesieleer nesC³eeme meg©Jeele Peeueer nesleer. pesJne meceepeDeMee efmLeleerle Demelees, lesJne lees leerve ceeiee¥®ee DebieerkeÀej keÀjlees. 1) yeb[ 2) yeoue 3)Hegve©lLeeve. ³ee leerve ÒeJe=Êeer DeeHeCe ue#eele Iesleu³ee Heenerpesle keÀer l³ee keÀOeerner JesieJesieÈ³ee jentMekeÀle veener. l³ee SkeÀceskeÀebme efcemeUu³ee peeleele. SkeÀer®ee ÒeYeeJe ogmejerJej He[lees Hejbleg l³ee ÒeJe=ÊeermebHetCe&HeCes efYeVe efJe®eejeb®³ee Je ke=ÀleeR®³ee Deensle. Heefnues yeb[ ns meO³ee®³ee HeejbHeeefjkeÀ Je pegveeì He×leerDeeefCe ¢äerkeÀesveeefJe©× neslee. yeb[e®ee GÎsMe pegv³ee HeejbHeejerkeÀ keÀuHeveebvee yeouetve veJeerve keÀuHevee Jecetu³eeb®eer peesHeemevee keÀjCes, meceepe megOeejkeÀebvee, ¬eÀebleerkeÀejkeÀebÒeceeCes®e, meO³e HeefjefmLeleer®ee efJe®eejkeÀjlee DemJemLe JneJes ueeieues Peeues DeeefCe yeoue DeHeefjne³e& Deens ³ee®eer peeCeerJe Peeueer. leLeeefHe¬eÀebleerkeÀejkeÀebÒeceeCes YetlekeÀeUeMeer l³eeb®es Yeeb[Ce veJnles. l³eebveer meceepeeceO³es yeoue, ne veJeerve

124

keÀuHevee, cetu³es ³eeb®eer meceepeeuee DeesUKe keÀ©ve osTve Debceueele DeeCeC³eemeeþer Òe³elve kesÀues. pejerlees SkeÀ meceLe& yeb[Keesj Demeuee lejer meceepeele jentve®e pegv³ee efJe®eejeb®eer peeUerpeUceìs otjkeÀjC³ee®es keÀece lees keÀjer. GoenCeeLe&, SkeÀesefCemeeJ³ee Je efJemeeJ³ee MelekeÀeleerue keÀener yeg×erJeeoer cegkeÌleefJe®eejeb®es megOeejkeÀ ns l³eeb®³ee meebmke=ÀeflekeÀ, HeejbHeejerkeÀ JeeleeJejCeele®e Jee{ues nesles. l³eebveer kegÀìgbyee®esHeejbHeeefjkeÀ JeeleeJejCe efìkeÀJetve þsJeues. ielekeÀeUeleerue keÀJeer-mebleebMeer YeeJeefvekeÀ veeles keÀe³ece þsJeues.lemes®e YetlekeÀeUeleerue Je HegjeCeeleerue Metj J³ekeÌleeRHeemetve l³eebvee meowJe ÒesjCee®e efceUle jenerueer.Sce.peer.jeve[s cnCeleele, ``SkeÀ megOeejkeÀ ne pegv³ee keÀeUeuee Je veJeerve keÀeUeuee Oe©ve®e ®eeueleDemelees. lees megOeejkeÀ Hegjesieeceer efJe®eejeb®ee Demelees®e HeCe l³ee®e JesUsme pegv³ee, HeejbHeejerkeÀ cegu³eeb®espeleve meg×e keÀjlees.''

Hegveg©lLeeve keÀjCeejs ns Flej oesIeebHes#ee JesieUs Demeleele. lees Oece& Jes[e Demelees. HegjeefCekeÀjerleerefjJeepe, HejbHeje, meeceeefpekeÀ Oeeefce&keÀ efjleerjerJeepe yeouet ve³esle Demes l³eeme Jeeìles.YetlekeÀeUeleerue ieesäeRHeemetve l³eeuee ÒesjCee efceUles. veJeerve mebkeÀuHeveeb®ee lees efOekeÌkeÀej keÀjlees.Hegveg©lLeeHeve keÀjCeeje keÀener #es$eele Hegjesieeceer Demet MekeÀlees. Hejbleg l³eeb®eer cetu³eceeHeve keÀjC³ee®eerHe×leer HegjeCeceleJeeoer Demeles. yeg×erJeeoer vemeles. leLeeefHe Hegveg©ppeerJeve keÀjCeeN³ee®ee veJeerve yeoueebveeHetCe&HeCes efJejesOe vemelees DeeefCe les HetCe&HeCes HegjeCeceleJeeoerner vemeleele. Goe. YetlekeÀeUeme efJeveekeÀejCeDeJeemleJe cenÊJe osleevee lees HeÀkeÌle, meeceeefpekeÀ, Oeeefce&keÀ DeeefCe jepekeÀer³e yeeyeleerle mJele:®eer celesJ³ekeÌle keÀjlees. Lees[keÌ³eele cnCepes Hegveg©lLeeve cnCepes YetlekeÀeUeleerue veerleer-cetu³eeb®eer, HejbHejeb®eerpeesHeemevee keÀjCes p³eeefMeJee³e meceepee®es SkeÀ JesieUs, mJeleb$e DeefmleÊJe®e jenle veener. GoenjCeeLe&ueeskeÀceev³e efìUkeÀebveer l³eeb®eer meeceeefpekeÀ leÊJes, meeceeefpekeÀ yeoueebmeeþer DeeJeM³ekeÀ DemeCeeje¢äerkeÀesve ne Jesoeble leÊJe%eeveeletve DeeefCe cenejeäe®³ee HejbHejeletve efJekeÀefmele kesÀuee neslee. lejernerl³eebveer meeceeefpekeÀ yeoue Je Hegve©lLeeve Ie[Jetve DeeCeues Je l³ee®ee HegjmkeÀej kesÀuee.

11.2 efJe<CegyegJee ye´ïe®eejer Je peneue je<ì^Jeeo (F.me.1825-1871)

cenejeäêceO³es Hegve©lLeevee®eer Òeef¬eÀ³ee ner ef¸e½eve Oecee&®ee DeeefCe Heeef½eceel³e efJe®eejeb®ee ÒeYeeJekeÀceer keÀjC³ee®³ee ¢äerkeÀesveeletve Peeueer. DeveskeÀ eEnotvee Demes Jeeìle nesles keÀer HejkeÀer³e MekeÌleeR®eeJeeF&ì ÒeYeeJe l³eeb®³ee Oeeefce&keÀ Je meeceeefpekeÀ mebmLeebJej He[le Deens. Henerues Hegve©ppeerJeve keÀjCeejscenejeäêleerue efJe®eejJeble nesles efJe<Cet efYekeÀepeer ieesKeues, pes efJe<CegyegJee yeïe®eejer (F.me.1825 -1871) cnCetve peemle Òeefme× HeeJeues. l³eebvee ueneveHeCeeHeemetve Oeeefce&keÀ iees<ìeR®eer DeeJe[ nesleer.efJeJeskeÀ eEmeOet, %eeveséejer, SkeÀveeLeer Yee©[, YeieJele ieerlee F. ®es l³eeb®es Jee®eve Peeues nesles. Je³ee®³ee21 J³ee Je<eea l³eebveer Heb{jHetj ³esLes JewoerkeÀ Oecee¥®es Heeje³eCe keÀjeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer DeeefCe ueJekeÀj®ecenejeäê®³ee Flej Yeeieele ÒeJe®eveeme meg©Jeele kesÀueer. cegbyeF& ³esLes l³eebveer efceMeveN³eeb®es DeeJneveeqmJekeÀejues. l³eemeeþer l³eebveer Yee<eCes, JeeoefJeJeeo DeeefCe Je=ÊeHe$eebÜejs %eeveÒeyeesOeveeme meg©Jeele kesÀueer.F.me.1856 les 1871 He³e¥le, ye´ïe®eejeRveer, efceMeveN³eeb®³ee eEnot efJejesOeer Oece& Òemeejeuee me[slees[GÊej efoues. ns DeefleMe³e cenÊJee®es Deens keÀer F.me.1857 ceO³es 15 peeves. les petve 1857 leyyeuemene cenerves l³eebveer ®eewHeeìer mecegê efkeÀveeN³eeJej ef¸e½eve efceMeveN³eebyejesyej JeeoefJeJeeo kesÀuee. eEnot,cegeqmuece DeeefCe ef¸e½eveebveer ceesþîee ÒeceeCeeJej ³ee Jeeo mebJeeoeme npesjer ueeJeueer nesleer. ³ee meeHleenerkeÀJeeoefJeJeeoe®es Òel³eblej peveceevemee®³ee ceveeJej FlekesÀ KeesueJej ©peues keÀer F.me.1857 ceO³es cegbyeF&mejkeÀejves efJe<CegyegJee ye´ïe®eeN³eebvee ³eeHeg{s ÒeJe®eve keÀjC³eeme Je Oeeefce&keÀ ÒeJe®eve keÀjC³eeme ceveeF&kesÀueer. efJe<CegyegJeeb®³ee keÀe³e&ÒemeejecegUs, Oeeefce&keÀ YeeJevee Ye[keÀleerue DeMeer Yeerleer mejkeÀejeme Jeeìueer.

125

veblej l³eebveer Yeejlee®³ee efJeefJeOe Yeeieele ÒeJeeme keÀ©ve, Jesoeb®es meeJe&YeewcelJe Je meJe&J³eeHekeÀlee,Þesÿlee ³eebJej ÒeJe®eves efoueer. l³eeb®³ee celes, Jeso cnCepes®e %eeve. les Òel³e#eele osJee®ee DebMe Deensle.l³eeb®ee efJeéeeme neslee keÀer Jesoeb®³ee DeY³eemeeves ceeCemee®ee veweflekeÀ Je leeeqÊJekeÀ efJekeÀeme neslees. l³eeb®³eeceles, JewoerkeÀ keÀeue ne HeÀkeÌle leeeqÊJekeÀ ¢äîee®e veJns lej Meeðeer³e Je leebef$ekeÀ ¢äîeener HeÀej Òeieleneslee. l³eele jmee³eveMeeðe Je YeeweflekeÀMeeðee®ee meKeesue DeY³eeme neslee. les cnCeleele keÀer, mebHetCe&peieeleerue ueeskeÀebveer JewoerkeÀ Oecee&®ee HegjmkeÀej kesÀuee Deens DeeefCe l³eemebyebOeer®³ee Oeeefce&keÀ met®eveemebmke=Àle Yee<esletve osC³eele Deeu³ee Deensle. ye´ïe®eejeR®es Flej Oecee¥yeeyele ®eebieues cele veJnles. ef¸emleerOecee&yeeyele l³eebvee Jeeìs keÀer, ne Oece& cnCepes ¬etÀj peeleer®³ee ueeskeÀebveer oebefYekeÀ He×leerves efvecee&Ce kesÀuesueeOece& Deens.

efJe<CetyegJee ye´ïe®eejer yeeïeCeer eEnogÊJee®³ee yeeyeleerle DeefleMe³e Oece&Heje³eCe nesles. Goe JewoerkeÀefJeOeer, MeekeÀenej, HetJe&pevceeJej efJeéeeme F. l³eeb®³ee celes, eEnot DeeefCe Flej Oece& pemes p³et, ef¸e½evecegeqmuece DeeefCe Flej ³eeb®³eeceOeerue cenÊJee®ee Yeso ne neslee keÀer, l³eebvee Jeeìs keÀer HeÀkeÌle ceveg<³eele®eDeelcee Deens, ÒeeC³eele veener, ³eeGueì eEnot Oece& efJeéeeleerue keÀCeekeÀCeele Deelcee Deens Demes ceevelees.Hegvepe&vceeJej Flej Oecee¥®ee efJeéeeme veener DeeefCe ce=l³etmece³eer MesJeìer meieÈ³eebvee SkeÀe®e He×leerves v³ee³eefceUlees Demee Flejeb®ee mecepe neslee .

Dee½e³e& Demes keÀer HegjeCeeleerue DeeefCe HeejbHeeefjkeÀ efjleerefjJeepeebefJe<e³eer FlekeÀer Deeeqlce³eleeDemeleevee meg×e l³eebveer ceeskeÀÈ³ee ceveeves DeveskeÀ ®egkeÀer®³ee ©{er, efjleerefjJeepe veekeÀejues. l³eeb®³ee celes,J³ekeÌleer®eer peele ner l³eeb®³ee keÀcee&ves þjeJeer, pevceeves veener. l³eebveer ðeer efMe#eCee®ee HegjmkeÀej kesÀuee. JejefveJe[leevee, cegueeR®³ee DeeJe[erefveJe[erbvee ÒeeOeev³e ÐeeJes. l³eebveer Demes cnìues keÀer yeeje Je<ee&Keeueerl³eeb®ee efJeJeen JneJee. l³eebveer meleer®eer He×le ®egkeÀer®eer þjJetve l³eeefJe<e³eer efveboe kesÀueer. efJeOeJeeHegveefJe&Jeeneme HeeþeRyee efouee.

les Del³eble ne[e®es uesKekeÀ nesles. efJe<CegyegJeeb®³ee Òeefme× meeefnl³eeHewkeÀer SkeÀ cnCepes `JesoeskeÌleOece&ÒekeÀeMe,' F.me.1864 ceO³es les ÒekeÀeefMele Peeues. l³eeleerue `SkeÀ ©®ekeÀ HeÀe³eosMeerj mejkeÀej' ³eeuesKeele SkeÀ®e Iej DeeefCe meJe& veeiejerkeÀ ns l³eeb®es kegÀìgbefye³e Demee efJe®eej l³eebveer ceeb[uee. l³eebveer Demescnìues keÀer, Òepes®es efnle meebYeeUCes, ner mejkeÀej®eer peyeeyeoejer Deens DeeefCe jepee®³ee Dee%es®es HeeuevekeÀjCes ns peveles®es keÀle&J³e lemes®e, meJe&peCe SkeÀe®e kegÀìgbyee®es ÒeefleefveOeer Demeu³eeves, meJe& peefceve nerkeÀesCee SkeÀe®eer ceeuekeÀermeÊee ve þsJelee meJee¥veer leer meJee¥meeþer keÀmee³euee nJeer DeeefCe SkeÀceskeÀeb®³eeiejpee HetCe& keÀjeJe³eeme nJ³eele.

meeceeefpekeÀ yeeyeerle l³eebveer keÀe³eosMeerj efJeJeen (Civil Marriages) DeeefCe IeìmHeÀesìebveeHejJeeveieer efoueer. l³ee®³ee celes, cegues HeÀkeÌle Hee®e Je<ee&He³e¥le DeeF&Je[erueebkeÀ[s jent MekeÀleele. l³eeveblejmejkeÀejkeÀ[s megHeto& kesÀueer Heeefnpesle. l³eeb®³ee celes, Òel³eskeÀ J³ekeÌleerme l³eeb®³ee keÀe³e&#ecelesvegmeej keÀeceefoues Heeefnpes DeeefCe l³eeb®³ee J³eJemee³eevegmeej, Hee®e peeleeRceO³es efJeYeepeve kesÀues Heenerpes. mejkeÀejves Je=×ueeskeÀeb®eer keÀeUpeer Iesleueer Heeefnpes DeeefCe Òel³eskeÀ efJeYeeiee®ee ÒecegKe cnCetve l³eeb®eer vesceCetkeÀ kesÀueerHeenerpes DeeefCe ner mebmLee mebmeosmeejKeer keÀe³e&jle Peeueer Heeefnpes.

ye´ïe®eejeRveer mebHeÊeer®ee DeYeeJe Demeuesu³ee DeLe&J³eJemLes®ee efJe®eej kesÀuee neslee DeeefCe DeMeerJ³eJemLee p³eele Oece&oe³eer memLeeb®eener DeYeeJe Deens. Hejbleg, ueeskeÀeb®³ee ®eejer$³eeefJe<e³eer Je

126

J³eeqkeÌleceÊJeeefJe<e³eer les DeeéeemekeÀ nesles. DeveskeÀ Ye´äe®eejer jep³ekeÀl³ee¥cegUs SketÀCe meceepee®es®eeefj$³e®e Ye´ä Peeues Deens. Hejbleg ³eeletvener ®eebieues nesF&ue DeeefCe peveles®eer efHeUJeCetkeÀ Je Ye´äe®eejDeefOekeÀ keÀeUeHe³e¥le ®eeueCeej veener.pevelee DeefleMe³e ®eebiegueHeCeeves jenerue. F.me.1879 ceO³es l³eebveer³ee uesKee®³ee 10,000 Òeleer íeHetve Yeejleeleerue veeceJeble ueeskeÀebkeÀ[s lemes®e efye´ìerMe mebmeosme,ceb$³eebvee, jeCeer efJekeÌìesefj³ee, efÒevme S[Je[& ³eebvee HeeþefJeu³ee.

efJe<CegyegJee ye´ïe®eejermeejK³ee Oeeefce&keÀ¢äîee keÀce&þ J³ekeÌleerves DeJ³eJene³e& ®eeueerefjleeRvee efJejesOekesÀuee. ues[uex cnCelees keÀer, ``l³eeb®es ns efJe®eej JewoebeflekeÀ, $eÝef<ecegveeR®es efJe®eej %eeveséejeb®es efueKeeCep³eebveer lesjeJ³ee MelekeÀele YeieoJeÃerles®es Yee<eeblej kesÀues nesles l³ee meJee¥Heemetve Òesefjle nesles.'' ues[ue&s Heg{scnCelees keÀer, ``l³eeb®es meceepeeef®e leeeqÊJekeÀ yewþkeÀ ceeb[leevee efJe<CegyegJee ye´ïe®eejer ns Yeejleer³e JesoebeflekeÀleÊJe%eeve Je HejbHejebMeer SkeÀefveÿ jeefnues.''

efJe<CegyegJee yecn®eejer ns Hegve©lLeeve ÒeJe=Êeer®es Deûesmej J³ekeÌleer nesles. meeceeefpekeÀ Je Oeeefce&keÀ#es$eele DeûeieC³e nesles.Heeef½eceel³e mebmke=ÀleerHes#ee Yeejleer³e mebmke=Àleer Þesÿ Deens ³eeJej l³eeb®ee HetCe&efJeéeeme neslee. DeeefCe cnCetve®e Yeejleer³eebveer JesoebJej efJeéeeme þsJetve l³eeHeemetve ÒesjCee Iesleueer Heenerpes,³ee efJe®eejeb®es les nesles. l³eeb®es meeceeefpekeÀ efJe®eej ns yebOeglJe Je meceepekeÀu³eeCeeJej DeeOeeefjle nesles.Deej.meer. cegpegceoej l³eebvee `DeeoMe& meceepe Jeeoe®es pevekeÀ' Demes mebyeesOeleele Je l³eeb®eer leguevee³egjesHe®³ee ef¸e½eve efceMeveN³eebyejesyej keÀjleele. SkeÀ uesKekeÀ cnCelees, ``les meeceeefpekeÀ yebOeglJeJeeoer,jepekeÀer³e¢äîee meceepeJeeoer, ceveeves cegkeÌleefJe®eejeb®es eEkeÀJee mJeeleb$³eJeeoer DeeefCe veweflekeÀ¢äîee Metj,DeelceefJeMJeemet DeeefCe ceeCetmekeÀerefÒe³e nesles.''

efJe<CegyegJee ye´ïe®eejer pejer keÀÆj eEnot Demeues lejer yeéïeCeeb®ee Jej®e<cee l³eebvee ceev³e veJnlee.Demes keÀjle Demeleevee G®®e Jeiee&le DeeefCe leUeieeUeleerue meceepeele ojer He[ueer. l³eeb®eer HeefjCeleerkeÀener ®egkeÀer®³ee IeìveebceO³es Peeueer. (cegbyeF& Òeeble) cegbyeF&®es Je=ÊeHe$e `Fbot ÒekeÀeMe' ves l³eeb®³ee ce=l³etveblej,20 HesÀye´gJeejer 1871 ceO³es efuenerues keÀer,

`èfJe<CegyegJee yeïe®eejermeejKee J³ekeÌleer meeHe[Ces keÀþerCe Deens. les SkeÀ Demeceev³e efJe®eejJeblenesles. l³eebveer mJele:®es yeesue ke=Àleerle GlejJeues. meceepee®³ee efnleemeeþer pes pes DeeJeM³ekeÀ Deens les leskeÀ©ve oeKeefJeC³ee®es Demeeceev³e Oee[me l³eeb®³eekeÀ[s nesles DeeefCe cnCetve®e, efJe<CegyegJeeb®³ee ce=l³etveskesÀJeU cegbyeF&®es veJns lej mebHetCe& cenejeäê®es vegkeÀmeeve Peeues.''

11.2.1 DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) efJe<CegyegJee ye´ïe®eejer ³eeb®es efJe®eej Je keÀe³e& Lees[keÌ³eele meebiee.

127

11.3 efJe<CegMeeðeer ef®eHeUtCekeÀjeb®ee je<ìJeeo Je Hegve©ppeerJeveJeeo(F.me.1850 - 1882)

DeeHeCe yeefIeleues keÀer SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee HetJee&Oeele cenejeäele DeveskeÀ efJe®eejJebleeb®eerceeefuekeÀe®e le³eej Peeueer. Goe. yeeUMeem$eer peebYeskeÀj, [e@. Yeeb[ejkeÀj F. l³eeb®³ee efJe®eej JekeÀuHeveeb®ee cenejeäeJej KeesueJej HejerCeece Peeuee. MelekeÀe®³ee GlejeOee&lener meceeve ³eesi³eles®³eeJ³ekeÌleer efvecee&Ce Peeu³ee. Goe. efJe<Ceg Meeðeer ef®eHeUtCekeÀj, ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeues, ieesHeeU ieCesMeDeeiejkeÀj DeeefCe ueeskeÀceev³e yeeU iebieeOej efìUkeÀ. Hejbleg ef®eHeUtCekeÀj®e Demes Deensle keÀer l³eeb®³eelesnleerme Je<ee&®³ee FlekeÌ³ee keÀceer keÀeueKeb[ele les SkeÀ He$ekeÀej, uesKekeÀ, efveYeea[ eEnot osMeYekeÌle JeHegveg©lLeevekeÀej cnCetve veeJee©Heeme Deeues. l³eeb®eer èfveyebOeceeuee' Je `kesÀmejer'ceOeerue uesKeebveer kesÀJeUl³eeJesU®³ee ueeskeÀebJej®e veJns lej Heg{erue efHe{erleerue uesKekeÀ, He$ekeÀej Je efìUkeÀebmeejK³ee meeceeefpekeÀkeÀe³ee&meeþer DeeoMe& þjueer. l³eebvee `DeeOegefvekeÀ cejeþer®es pevekeÀ' mecepeues peeles. l³eebvee SkeÀesefCemeeJ³eeMelekeÀe®³ee cenejeäê®es ÒeJekeÌles DeeefCe ÒeefleefveOeer mecepeues peeles. lej keÀener ueeskeÀ l³eebvee cenevemeeefneql³ekeÀ Je eEnot Oeceea³eeb®es vesles mecepeleele. efJe<CegMeeðeeR®ee pevce 20 ces 1850 ceO³es HegC³eelePeeuee. l³eeb®es Je[erue ke=À<CeMeeðeer ef®eHeUtCekeÀj ns Del³eble Òeefme× J³ekeÌleer nesles. F.me.1865 ceO³esJe³ee®³ee HebOejeJ³ee Je<eea les ce@ìerkeÀ®eer Hejer#ee Heeme Peeues. veblej ®eej Je<ee¥veer, l³eebveer `MeeUeHe$ekeÀ'veeJee®es Je=ÊeHe$e mebHeeoerle kesÀues. F.me.1870 ceO³es cegbyeF& efJeÐeeHeerþeletve les HeoJeerOej Peeues DeeefCe oesveJe<ee¥veer l³eebveer mJele:®es èfveyebOeceeuee' ns efve³elekeÀeefuekeÀ meg© kesÀues. l³eeveblej l³eebveer v³et FbeqiueMemketÀue®eer mLeeHevee kesÀueer, p³eeceOetve cenejeäe®es veeceJeble vesles ceb[Uer pevceeuee Deeueer. Lees[keÌ³eelecnCepes, Je³ee®³ee DeJeI³ee HebOejeJ³ee Je<ee&Heemetve l³eebveer meeceeefpekeÀ keÀe³ee&me Jeentve Iesleues. l³eeb®ee ce=l³et17 cee®e& 1881 ceO³es Peeuee. Hejbleg ce=l³etHetJeea l³eebveer cenejeäe®³ee Ëo³eele mJele:®es Demes JesieUsmLeeve efvecee&Ce kesÀues. cegbyeF& Òeeblee®es meeefneql³ekeÀ DeeefCe meeceeefpekeÀ peerJeve l³eebveer mece=× kesÀues.

11.3.1 efJe<CegMeeðeer SkeÀ uesKekeÀ DeeefCe He$ekeÀej :l³eeb®³ee Je[erueeb®³ee ÒeYeeJeeKeeueer le©Ce efJe<CegMeeðeeRveer cejeþer Je mebmke=Àle Yee<ee Je meenerl³eele

©®eer efvecee&Ce kesÀueer. l³eeb®³ee ceneefJeÐeeue³eerve efoJemeeleerue J³eeHekeÀ Jee®eveeves Yeejleer³e leÊJe%eeve,Fefleneme Je meeefnl³eeb®eer l³eebvee DeesUKe Peeueer. Heeef½eceel³e meenerl³e Je Feflenemee®³ee DeY³eemeevesl³eeb®es efJe®eeje®es ef#eeflepe Depetve J³eeHekeÀ Peeues, l³eeb®es meeefnl³e Depetve ÒeieuYe Peeues. l³eeb®es cejeþerJej®es ÒeYeglJe lej SJe{s Jee{ues keÀer les mJele:®e `mJele:uee cejeþer®es efMeJeepeer' mecepele.

efJe<CegMeeðeer ns Heefnues cejeþer uesKekeÀ nesles p³eebveer Meeðeer³e meeefneql³ekeÀ ìerkeÀeMeeðeDeefmlelJeele DeeCeues. l³eebveer pegv³ee keÀeUeleerue ceneve uesKekeÀ keÀeefueoeme, yeeCe megyeebMet, ob[erpe F.®³ee meeefnl³eeJej ìerkeÀe kesÀueer. MeeUeHe$ekeÀ, efveyebOeceeuee, kesÀmejer ceOeerue l³eeb®es uesKe ns l³eeb®escejeþerJej®es Demeeceev³e ÒeYeglJe, mJeleb$e efJe®eejmejCeeR®es oMe&ve Ie[efJeleele. uesKe efuenerle Demeleevee®eles MeeUsle efMekeÀefJele nesles. efveyebOeceeues®es mebHeeove keÀjerle nesles. peer l³eebveer F.me.1874 ceO³es meg©kesÀueer. peesHe³e¥le yengleskeÀ meJe&®e uesKekeÀ mebmke=Àle eEkeÀJee Fbûepeer®es Yee<eeblej keÀjerle. Hejbleg , cejeþerYee<esle mJeleb$e Demes HeÀej®e keÀceer meeefnl³e efvecee&Ce Peeues nesles. efveyebOeceeues®³ee ceeO³eceeletveefJe<CetMeeðeeRveer ns oeKeJetve efoues keÀer %eeve, Fefleneme jepekeÀejCe, DeLe&keÀejCe DeeefCe leÊJe%eeve DeMeeefJeefJeOe #es$eele cejeþer Yee<ee kegÀþu³ee HeeleUerHe³e¥le Yejejer IesT MekeÀles. l³eeb®³ee uesKeebveerefJe®eejJebleeb®³ee celeevegmeej, DeeleeHe³e¥le HejkeÀer³e efJe®eejeb®³ee peesKe[ele De[keÀuesu³ee DeveskeÀ

128

megefMeef#eleebvee cegkeÌle kesÀues. leLeeefHe, l³eebveer HetJeea®³ee uesKekeÀeb®es, keÀeobyejerkeÀejeb®es, mebMeesOevekeÀejeb®es JeHe$ekeÀejeb®es cejeþer Yee<esleerue ³eesieoeve l³eebveer ¢äerDee[ kesÀues veener.

F.me.1880 ceO³es ef®eHeUtCekeÀjebveer efìUkeÀ, DeeiejkeÀj DeeefCe vee.ce.peesMeer ³eeb®³eeMeermenYeeieer keÀ©ve HegC³eele v³et FbiueerMe mketÀue mLeeHeve kesÀues pes ke@ÀLeefuekeÀ pes³etF&ì efceMeveN³eeb®³eeDeeOegefvekeÀ leÊJeÒeCeeueerJej DeeOeejerle nesles. l³ee®e Je<eea l³eebveer oesve cejeþer HesHej íeHee³e®es þjefJeues.`kesÀmejer' cejeþerletve DeeefCe `cejeþe' FbûepeerceOetve. ³ee ceeie®ee GÎsMe ne neslee keÀer ueeskeÀebceO³esmeeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e efJe<e³eebmebyebOeer peeie=leer efvecee&Ce keÀjeJe³ee®eer DeeefCe ³ee oesve Je=ÊeHe$eebmeeþerl³eebveer Dee³e&Yet<eCe Òesme mLeeHeve kesÀueer.

efJe<CegMeeðeeR®es megjme Je ÒeYeeJeer efueKeeCe ns Flej uesKekeÀebmeeþer mHetÀleeaoe³ekeÀ®e nesles. l³eeb®³ee`efveyebOeceeuee' ³ee HesHejceOetve meeefneql³ekeÀ ìerkeÀe Je jepekeÀer³e uesKe ³ee oesneWJej ÒekeÀeMe ìekeÀuee peeF&.1882 ceO³es, l³eeb®³ee ce=l³etveblej l³eeb®eer cejeþer meeefnl³ee®eer iebiees$eer DeeiejkeÀj, efìUkeÀ, Sme.Sce.HejebpeHes DeeefCe Flejebveer Jeenle þsJeueer. DeMee ÒekeÀejs SkeÀ uesKekeÀ, He$ekeÀej, efÒeìeRie Òesme®es pevekeÀ,efMe#eCele%e cnCetve ef®eHeUtCekeÀj ns DeefleMe³e Òeefme× nesles.

11.3.2 ef®eHeUtCekeÀjeb®es meeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e efJe®eej :ef®eHeUtCekeÀj ns Oeeefce&keÀ yeeyeleerle mebJesoveMeerue nesles. Hejbleg meeceepeefkeÀ #es$eele cee$e lesJe{s

HegjeCeceleJeeoer veJnles. pejer les Del³eble J³eeHekeÀ efJe®eejeb®es Demeues lejer, le©Ce, megefMeef#eleJeie& DeeHeuesÒee®eerve ef®eje³eg mebmke=Àleer®eer efJe®eej leÊJes, ceele=Yee<ee Je meeceeefpekeÀ veerleer cetu³eeb®³ee l³eeie keÀ©ve,Heeef½eceel³eeb®es DebOeevegkeÀjCe keÀjleele ns l³eebvee cegUer®e ceev³e veJnles. l³eeb®³ee celes, Demes Jele&ve cnCepesmJele:®eer mebmke=Àleer Je ceele=Yee<esJej DeefJeéeeme oeKeefJeC³eemeejKes Deens. l³ee®e Je=ÊeercegUs, Yeejle meowJeHejkeÀer³e MekeÌleer®³ee DebceueeKeeueer iegueeceefiejer keÀjerle jeneruee cnCetve®e l³eebveer le©Ce megefMeef#eleebceO³espeer veJeerve HeeM®eel³e DebOeevegkeÀjCee®eer ÒeJe=Êeer Jee{erme ueeiele Deens efle®ee l³eebveer efOekeÌkeÀej kesÀuee.l³eebveer le©Ceebvee DeeJeenve kesÀues keÀer ceneve vesles peebYeskeÀj, Yeeb[ejkeÀj, efJe<CetyegJee ye´ïe®eejer DeeefCejeve[s p³eebveer cenejeäeleerue peveles®es Hegve©ppeerJeve keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee l³eeb®³ee keÀe³ee&ueeefJeme© vekeÀe.

ef®eHeUtCekeÀjebveer l³eeb®³ee ÒeYeeJeer uesKeCeer®ee GHe³eesie mJeeLeea DeeefCe jepekeÀer³e¢äîeeceeieemeuesu³ee DeeefCe efye´ìerMeebvee ceole keÀjCeeN³ee cenejeäer³eve ueeskeÀeb®es v³etve GIe[s Hee[C³eemeeþerkesÀuee. l³eebvee Demes Jeeìs keÀer DeveskeÀ meceepemegOeejkeÀebvee, les pes %eeve ueeskeÀebvee osleele, les mJele:Debceueele DeeCeC³ee®es Oew³e&®e vemeles. lemes®e peveles®³ee megKeog:KeeMeerner l³eeb®ee keÀenerner mebyebOe vemelees,³ee®eer l³eebvee Keble Jeeìueer. ns DeefleMe³e efJejesOeeYeemeelcekeÀ Deens keÀer DeveskeÀ meceepemegOeejkeÀ l³eeb®³eeYee<eCeele pegv³ee HejbHeje ©{er, He×leer ³eeb®³ee efJe©× yejs®e DeJemeeve DeeCetve yeesueleele. Hejbleg Òel³e#eelecee$e mJele:®³ee cegueeb®es GHeve³eve meceejbYe cee$e DeefleMe³e Hegjeleve He×leerves keÀjleele. mJele:®³ee uenevecegueeb®eer ueives ueeJeleele. ef®eHeUtCekeÀjebvee ³ee DeMee oebefYekeÀles®ee efleìkeÀeje neslee DeeefCe l³eebveer l³eeb®³eeuesKeeceO³es l³eeJej efve#etve Òenej kesÀues. efJe<CegMeeðeer ef®eHeUtCekeÀj ns SkeÀ Oee[meer efJeÜeve nesles. veJeekeÀCeejs ve PegkeÀCeejs Demes l³eeb®es J³eeqkeÌlecelJe nesles. l³eebveer eEnot Oecee&®³ee ef®ejbleve cetu³eeb®es j#eCekeÀjC³eemeeþer ef¸e½eve efceMevejer Je Heeef½eceel³e mebmkeÀejeb®³ee efJejesOeele yeb[ HegkeÀejues. l³eeb®³eeMeyoeÒeceeCes l³eeb®es J³eeqkeÌleceÊJener efJeefJeOeebieer nesles. pesJne l³eeb®³ee DeveskeÀ efce$eebveer meceepemegOeejCesefJejesOeele Heeþ efHeÀjJeueer, lesJne l³eebveer Oee[meerHeCeeves F.me.1874 ceO³es DeeHeueer Helveer Jeeju³eeveblej,

129

SkeÀe efJeOeJesMeer efJeJeen kesÀuee. ¿eeJe©ve Demes efme× nesles keÀer les meeceeefpekeÀ yeeyeleerle DeefpeyeeleHegjeCeceleJeeoer veJnles pees DeejesHe l³eeb®³eeJej ueeJeC³eele ³esle neslee. Kejblej l³eeb®³ee MeeUeHe$ekeÀ,efveyebOeceeuee DeeefCe kesÀmejer ³ee Jele&ceeveHe$eeleerue uesKeeb®ee keÀeUpeerHetJe&keÀ DeY³eeme kesÀuee lej l³eeb®esefJe®eej DeefleMe³e DeeOegefvekeÀ Je l³eeJesU®³ee keÀesCel³eener meceepemegOeejkeÀebHes#ee Hegjesieeceer nesles. l³eebveermeceepemegOeejkeÀeb®es keÀewlegkeÀ®e kesÀues. Hejbleg ³ee megOeejkeÀeb®³ee keÀece keÀjC³ee®³ee He×leer, l³eeb®³eeDee³eg<³eeleerue Deûe¬eÀceeb®³ee yeeyeer, DeeefCe Fbûepeer Je Heef½eceerosMeebefJe<e³eer Dece³ee&o DeekeÀ<e&Ce Je Òesce ³eeieesäeR®ee l³eebvee efleìkeÀeje neslee.

ef®eHeUtCekeÀj l³eeb®³ee yeeueHeCeele HesMeJee jep³eeefJe<e³eer YeeJetkeÀ nesles. peme pemes les ceesþs nesleiesues, lemelemee l³eeb®³eeleerue efye´ìerMeebefJe<e³eer®ee eflejmkeÀej Jee{le iesuee DeeefCe Yeejleer³eebvee efye´ìerMeeb®³eeefJe©× le³eej keÀjeJe³ee®es, Demes l³eebveer ceveesceve þjefJeues. ne GÎsMe ceveele þsTve, l³eebveer l³eeb®³eeuesKeeÜejs efye´ìerMeebefJejesOeer®ee eflejmkeÀej, Flej megefMeef#ele le©Ceeb®³ee ceveele ©peefJeC³ee®ee Òe³elvekesÀuee. ³ee keÀeceele l³eebvee ³eMe Deeues DeeefCe DeveskeÀ cenejeäer³eve le©Ce cegues ceele=YetceermeeþermJeeleb$³eemeeþer ÒeeflekeÀej keÀjeJe³eeme le³eej Peeueer. Hejbleg l³eeb®ee Yej ne Yeejlee®³ee YeJ³eefoJ³eYetlekeÀeUeJej Je Yeejlee®³ee mece=× J³eJemLesJej neslee. l³eebveer eEnot Oece&, mebmke=Àleer DeeefCe HejbHejebefJe<eer,p³eebveer keÀesCeer DeHeMeyo JeeHejues l³eeb®³ee efJe©× les GYes þekeÀues. Yeejlee®³ee YeJ³eefoJ³e FeflenemeevesYeejeJetve iesuesues efJe<CetMeeðeer, eEnot Oecee&leerue ®egkeÀer®³ee He×leeRJej Goe. yeeueefJeJeen,eqðe³eeb®es ÒeMveDeeefCe l³eeb®³eeJej®es Del³ee®eej, #egê DeeefCe Deefle#egêeb®eer efHeUJeCetkeÀ ¿ee meJee&yeeyele l³eebveer ìerkeÀeðeG®eueues. Hejbleg Yeejlee®³ee meeceeefpekeÀ Oeeefce&keÀ, DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleerle Deelee keÀener DeHeefjne³e& yeoueDeìU nesles ³ee®eer l³eebveer efJeMes<e oeo Iesleueer veener.

ef®eHeUtCekeÀj mJeleb$e Yeejlee®es mJeHve Kejs nesleevee Heent Feq®íle nesles p³eeleerue pevelee nermeeJe&Yeewce Demesue les efveyebOeceeuesceO³es efuenerleele, ``efye´ìerMe jepeJeìercegUs Deece®es mJeeleb$³e ve<ì PeeuesDeens. mJeeleb$³ee®ee Deble cnCepes meieÈ³ee®ee Deble. Hejbleg meieÈ³eele ogozJeer yeeye cnCepes mJeeleb$³eeDeYeeJeer Deece®³ee mebmke=Àleer®es DeOe:Heleve Peeues DeeefCe Deece®es J³eeqkeÌlecelJe HetCe&HeCes Ye´ä Peeues.''

cnCetve®e, l³eebveer cenejeäer³eve pevelesceO³es jeäÒesce Je efye´ìerMe mejkeÀej efJe©×®ee eflejmkeÀejeEyeyeJeuee. l³eebvee Demes mHeä Jeeìs, pej Yeejleer³eebvee efJekeÀeme meeOee³e®ee Demesue lej HejkeÀer³e meeceep³emebHeefJeues Heenerpes. ³ee keÀejCeemeeþer l³eebveer meeceeefpekeÀ megOeejCeebHes#ee jepekeÀer³e megOeejCeebvee DeefOekeÀcenÊJe efoues. GoenjCeeLe& l³eeb®³ee `DeeHeu³ee osMeeb®eer efmLeleer' ³ee uesKeele Yeejlee®³ee DeOe:HeleveeueeFbiueb[ peyeeyeoej Deens. keÀejCeerYetle Deens. lesJne ³ee Heeef½eceel³e Dee³e&ve yeebOeJeebvee cnCepes efye´ìerMeebveel³eeb®³ee cee³eosMeer HeeþefJeCes iejpes®es Deens. SkeÀ JesU®³ee Del³eble mece=×, megefHekeÀ, ngMeej J³ekeÌleeRveerveeJeepeuesu³ee Yeejlee®es ns neue JneJesle (SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee GÊejeOee&le) ³ee efJe<e³eer l³eebvee KetHeKeble Jeeìs. l³eeb®³eeJej Je<ee¥vegJe<ex FlekesÀ Dev³ee³e Del³ee®eej Peeues keÀer les Deelee mJele:®es DeefOekeÀej®eefJemejuesle DeeefCe l³eeb®³eeceO³es Je ÒeeC³eebceO³es keÀenerner HeÀjkeÀ veener Deens Demes les Kesoeves efuenerleele.

ef®eHeUtCekeÀjebvee ³ee efJe<e³eer KetHe Keble Jeeìles keÀer, megefMeef#ele mJele:me KetHe ngMeej mecepeCeejsle©Ce mJele:®³ee %eevee®ee GHe³eesie, mJekeÀer³eeb®es ÒeMve Je og:Ke keÀceer keÀjC³eeSsJepeer, efye´ìerMeDeefOekeÀeN³eeb®eer cepeea eEpekeÀC³eele®e peemle ceMiegue Deens. l³eeHewkeÀer keÀener efJeosMeer oe©®³ee veMesle FlekesÀyeg[euesle keÀer mJele:®eer mebmke=Àleer, HejbHeje ³ee®eerner l³eebvee Meg× jenerueer veener³es. keÀeneRveer mJele:®eerueepe ueppee JeeN³eeJej mees[ueer Deens Je HejkeÀer³eeb®³ee ®ejCeebMeer ueerve Peeues Deensle. ìer.Jner. HeJe&les

130

cnCeleele, ``ef®eHeUtCekeÀjebveer ner efMekeÀJeCe efoueer keÀer Yeejlee®eer YeJ³eefoJ³e Òeefleÿe pej HejleefceUJee³e®eer Demesue lej mJele:®³ee Hee³eeJej GYes jentve, DeelceefJeéeeme Jee{efJeuee Heenerpes.''

`cejeþer meenerl³ee®es efMeJeepeer' ef®eHeUtCekeÀj, Yeejlee®eer Mesleer, GÐeesie, J³eeHeej meieÈ³ee®eyeeyeleerleerue DeOeesieleer Heentve HeÀej eE®eleerle nesleele. ³ee meieÈ³eebme efye´ìerMe®e peyeeyeoej Deensle Demesl³eebvee Jeeìs. leLeeefHe, l³eebveer Oece& eEkeÀJee meeceeefpekeÀ ®eeueer, ©{er Goe. yeeueefJeJeen eEkeÀJee peeleer³eYesoYeeJe ³ee ieesäer p³ee meceepemegOeejkeÀebveer G®euetve Oeju³ee nesl³ee l³ee keÀener Yeejlee®³ee DeOeesieleermekeÀejCeerYetle veenerle. l³eeb®³ee ®ejer$ee®ee DeY³eeme keÀjCeejs efuenerleele keÀer ³ee®ee DeLe& Demee veJns keÀerJeeF&ì ieesäeRvee l³eeb®ee ÒeeflekeÀej veJnlee. Hejbleg l³eeb®eer YeeJevee cee$e mebHetCe& osMeeves SkeÀ JneJes,mJeeJeuebyeer, mesJee Heje³eCe DeeefCe efvejHes#e YeeJevesves osMee®³ee mJeeleb$³eemeeþer, Òeieleermeeþer ue{eJes Demesl³eebvee Jeeìs.

efJe<CetMeeðeer ef®eHeUtCekeÀj ns efvemebefoiOeHeCes Yeejleceeles®es ceneve megHeg$e nesles DeeefCe cenejeäeueel³eeb®ee DeefleMe³e DeefYeceeve Deens. l³eebvee `cejeþer meenerl³ee®es ye=nmHeleer' Demes mebyeesOeC³eele ³esF&. Hejblegl³eebveer Fbûepeer Yee<es®es meeceL³e& DeesUKeues nesles Je l³eebme les `JeeIeerCes®es ogOe' Demes mebyeesefOele. Hejblegl³eeb®ee Heeef½eceel³ee®es DebOeevegkeÀjCeeme efJejesOe neslee. DeeOeer®e veceto kesÀu³eeÒeceeCes HesMeJeskeÀeueervecenejeä^e®eer mebmke=Àleer, HejbHeje DeeefCe mebmLeeb®ee l³eebvee DeefleMe³e Deeoj neslee.

ef®eHeUtCekeÀjebveer DeLekeÀ Òe³elve keÀ©ve, cejeþer ceeCemeeceO³es ueHeuesuee jeä^Jeeo, jeäÒesceyeensj keÀe{C³ee®es ceesuee®es keÀe³e& kesÀues. Hejbleg ne®e jeä^Jeeo mebHetCe& jeäer³e HeeleUerJej peeie=le keÀjCesefkeÀleer iejpes®es Deens ³ee®eer peeCeerJe l³eebvee Peeueer veener. ns keÀece ueeskeÀceev³e efìUkeÀebJej Deeues DeeefCel³eebveer les meceLe&HeCes efveYeeJeues. Hejbleg ef®eHeUtCekeÀjebveer DeveskeÀ jeäYekeÌleeb®es ³ee yeeyeleerleerue ue#e ³eeiees<ìerkeÀ[erue JeUefJeues keÀer efye´ìerMeeb®es jep³e cnCepes Jejoeve Deens ns mebHetCe&HeCes Keesìs Deens. l³eebveer nsoeKeJetve efoues keÀer efye´ìerMe DeeefCe l³eeb®eer mebmke=Àleer Yeejleele ³esC³eeHetJeeaHeemetve Yeejleer³e J³eJemLee nermece=× Je meceLe& nesleer. l³eebveer Hejle Hejle Heeef½eceel³e mebmke=ÀleerJej Þe×e þsJeCeeN³eebvee efve#etve meebefieleueskeÀer efye´ìerMeebveer Yeejleele meY³e mebmke=Àleer DeeCeueer ns HetCe&HeCes ®etkeÀer®es Deens. DeMee ÒekeÀej®³ee JekeÌleJ³eelekeÀenerner þesme HegjeJee veener, ns kesÀJeU DeOe&mel³e Deens, Demes les cnCele. l³eebveer Yeejleer³eebvee efJevebleerkesÀueer keÀer DeMee ÒekeÀej®³ee DeHeÀJeebJej efJeéeeme þsT vekeÀe.

18 cee®e& 1901 ceO³es ef®eHeUtCekeÀjeb®³ee HegC³eefleLeer Òemebieer pes Yee<eCe osC³eele Deeues l³eeleefìUkeÀebveer, ef®eHeUtCekeÀjeb®es efJeMes<e DeeYeej ceeveues. keÀejCe l³eebveer meowJe Yeejleer³e mebmke=Àleer®esDeOe:Heleve keÀjCeeN³ee Fbûepeer efMe#eCe He×leeruee efJejesOe kesÀuee neslee. njer veeje³eCe DeeHeìs, Sme.Sce.HejebpeHes, Sme.kesÀ.keÀesunìkeÀj, Sve.meer.kesÀUkeÀj Je Flej veeceJeble uesKekeÀebveer efJe<CegMeeðeeref®eHeUtCekeÀjeb®³ee efueKeeCeeletve Deecneuee ÒesjCee efceUeueer ns keÀyetue kesÀues.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) efJe<CegMeeðeer ef®eHeUtCekeÀjeb®es SkeÀ uesKekeÀ Je He$ekeÀej cnCetve cenlJe meebiee.

131

11.4 o³eevebo mejmJeleer DeeefCe Dee³e& meceepee®es keÀe³e&

ef¸e½eveOece& DeeefCe DeeOegefvekeÀ efJe%eeve ³eeb®³ee ÒeYeeJeecegUs eEnot meceepeele, SkeÀ ÒekeÀej®eerpeeie=leer efvecee&Ce Peeueer nesleer. meceepee®³ee efJeefJeOe Yeeieeletve, l³eeb®³ee mebkeÀuHevee, Þe×e ³eeb®³eeefJe<e³eerceleceleeblejs meceesj ³esle nesleer. keÀce&þ yeeïeCe meceepeeves meveeleve-Oecee&®ee HegjmkeÀej kesÀuee. lejkeÀeneRveer ÒeeLe&vee meceepee®eer mLeeHevee kesÀueer.

o³eevebo mejmJeleeRveer Dee³e&-meceepee®eer efveefce&leer ³eemeeþer kesÀueer keÀer Flej Oecee¥®³ee yejesyejerveseEnot Oece& ³esF&ue Je p³ee®eer GYeejCeer ner JesoerkeÀ leÊJeebJej DeeOeejerle Demesue. o³eevebo mejmJeleeRveer(F.me.1824-F.me.1883) eEnot Oecee&®es JewoerkeÀ leÊJe ÒeCeeueer®³ee mene³³eeves Hegve©ppeerJevekeÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. l³eeb®es cetU veeJe cegU MebkeÀj Demetve l³eeb®ee pevce iegpejeLe jep³eele ceesjJeer³esLes Peeuee. cegUMebkeÀJej meg©Jeeleer®³ee keÀeUele pewve Oecee&®³ee `mLeevekeÀJeemeer' HebLee®³ee ÒeYeeJeeKeeueernesles. l³eebvee ³ee®eer Kee$eer Peeueer nesleer. keÀer cetleea Hetpee keÀ©ve keÀenerner meeO³e nesle veener. l³eebveer Iejmees[ues Je leeeqÊJekeÀ %eevee®³ee MeesOeele JeCeJeCe YeìketÀ ueeieues. les oef#eCesme iesues. efleLes l³eebveemejmJeleer HetpekeÀ Þeer MebkeÀje®ee³e& Yesìues. lesLes l³eebveer Hegjeleve mebmke=Àle®ee, Keje Oece& mecepetveIesC³eemeeþer DeY³eeme kesÀuee. Deelee les DeelceefJeMJeemeHetJe&keÀ yeesuet ueeieues keÀer cetleeaHetpee Je peeleerJ³eJemLee ner Jesoeb®³ee efJe©× Deens. l³eebveer YeeieJele HegjeCe DeveweflekeÀ Deens ³ee®ee efOekeÌkeÀej kesÀuee.F.me.1868 ceO³es l³eebveer DeveskeÀ Heb[erleebvee Jesoeb®³ee cegÎîeebmeboYee&le JeeoefJeJeeoeme Hee®eejCe kesÀues.F.me.1872 ceO³es les keÀuekeÀÊ³eeme iesues. efleLes les osJeWêveeLe ìeieesj Je kesÀMeJe®ebê mesve ³eeb®³eeefJe®eejeves ÒeYeeefJele Peeues. l³eebveer Del³eble meeOes Jeðe HejerOeeve keÀjeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer Je Oeeefce&keÀefJe<e³eebJej®es Heeje³eCe efnoer Yee<esle efueneJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. l³eebveer l³eeb®es Heefnues HegmlekeÀ `mel³eeLe&ÒekeÀeMe'ÒekeÀeefMele kesÀues. F.me.1874 ceO³es les cegbyeF&le Deeues DeeefCe ÒeeLe&vee meceepee®³eekeÀe³e&keÀl³ee¥®³ee mebHekeÀe&le Deeues.

o³eevebo mejmJeleervee, ÒeeLe&vee meceepee®³ee leÊJeÒeCeeueerle keÀener $egìer Dee{Uu³ee. l³eebveeÒeeLe&vee meceepe DeeJe[uee veener. keÀejCe l³eeb®³ee Deveg³ee³eeb®ee Jesoeb®³ee meeJe&YeewceÊJeeJej Je Þes<þlesJejefJeéeeme veJnlee. l³eebvee Demes Jeeìs keÀer, l³eeb®³eele jeäÒescee®ee DeYeeJe Deens. Yeejlee®ee YeJ³eefoJ³eFefleneme efJeÜeveebveer Hegvne MeesOetve keÀe{uee Deens DeeefCe cnCetve®e Yeejleer³eebveer JewoerkeÀ %eevee®ee GHe³eesiekeÀ©ve IesCes, DeeJeM³ekeÀ Deens. l³eebveer F.me.1875 ceO³es cegbyeF&le Dee³e& meceepee®eer mLeeHevee kesÀueer.

11.4.1 Dee³e&meceepee®eer ÒecegKe leÊJes :cetuele: Dee³e&meceepee®eer DeùeJeerme leÊJes nesleer. lesJne l³eebveer Dee³e&meceepee®es cegK³e mLeeve

ueenesjuee nueefJeues lesJne leer leÊJes keÀceer keÀ©ve one keÀjC³eele Deeueer. l³eeHewkeÀer cenÊJee®eer leÊJescnCepes :1) Hejceséej®³ee mee#eelkeÀejeJej efJeéeeme þsJeCes.2) Jewoebvee eEnot®es meJeex®®e Oece&ûebLe cnCetve ceev³elee osCes.3) MeejerefjkeÀ, DeO³eeeqlcekeÀ DeeefCe meeceeefpekeÀ efJekeÀejemeeþer keÀe³e&jle jenCes efkeÀJee keÀe³e& keÀjC³ee®eeriejpe DemeCes ³eeJej efJeéeeme.

Dee³e&meceepe cegbyeF&le mLeeHeve Peeuee Hejbleg HebpeeyeceO³es Jee{erme ueeieuee.

132

11.4.2 leÊJeeb®es cenÊJe :o³eevebo mejmJeleerveerb megefMeef#ele, G®®eYe´t Yeejleer³eeb®es ue#e Yeejlee®³ee mece=× YetlekeÀeueekeÀ[s

JeUefJeues. l³eebveer ns efme× kesÀues keÀer eEnot Oece& cnCepes keÀener DebOeÞe×eb®ee peg[iee veener lej Jesoe®³eemeJeex®®e leÊJe%eeveeJej DeeOeejerle Deens. ke=Àleer keÀjC³ee®eer iejpe cnCepes efJeÐes®ee Òemeej DeeefCe eEnotmeceepeeme jeäer³elJeeKeeueer SkeÀ$e DeeCeCes. p³ee DeieeflekeÀ J³ekeÌleerves Fmueece Je ef¸emleer Oece&eqmJekeÀejuee l³eebvee Meg×erkeÀjCeemeejK³ee meeO³ee He×leerves Hejle eEnot Oecee&le DeeCeCes ns keÀece Dee³e&meceepeeves megª kesÀues. ³ee Demeu³ee keÀejJee³eebcegUs keÀce&þ eEnot, DeeefCe ef¸emleer Je cegeqmuece Oece&ieg©b®es[eskesÀ efHeÀjues. o³eevebo mejmJeleeRvee HegC³eele Deveg³ee³eer efceUCes Lees[s keÀþerCe iesues. HegC³eeleerue Mew#eefCekeÀJe Je=leHe$eer³e ®eUJeUer efìUkeÀeb®³ee ceeie&oMe&veeKeeueer nesle iesu³ee. lemes®e keÀce&þ eEnotbvee, SkeÀoeyeeìuesu³ee, Oecee¥lejCe kesÀuesu³ee J³eeÅkeÌlevee Hejle eEnot Oecee&le DeeCeC³ee®eer keÀuHeveener efJeMes<e ©®eueerveJnleer.

11.4.3 keÀesuneHegjeleerue Dee³e& meceepe :F.me.1833 ceO³es o³eevebo mejmJeleer Jeejues DeeefCe Dee³e&meceepee®es oesve legkeÀ[s He[ues SkeÀ

keÀce&þ DeeefCe ogmeje Hegjesieeceer. l³eeveblej l³eebveer ÒeeLe&vee meceepe Je efLeDeemeesefHeÀkeÀue meesmee³eìeryejesyejmebyebOe mebHegäele DeeCeues. F.me.1918 veblej cee$e Hegjesieeceer efJe®eejeb®³ee mecetneves cejeþe meceepeemeefMe#eCe Je meeceeefpekeÀ yeouee®³ee efveefceÊeeves DeekeÀef<e&le kesÀues. keÀesuneHetj®³ee Meent cenejepeebveer efnbotOecee&le megOeejCee keÀjC³eeyeeyele Hegjesieeceer efJe®eejeb®³ee Dee³e&meceepee®³ee Deveg³ee³eebvee Hee®eejCe kesÀues.l³eebveer mel³eMeesOekeÀ meceepee SsJepeer Dee³e& meceepee®eer efveJe[ kesÀueer keÀejCe peyeeyeoejer l³eeb®³eeJejosC³eele ³esT MekesÀue. l³eebveer DeeOeer®e MeeUe Je Jemeefleie=n meg© kesÀues nesles. Deelee Meent cenejepeebveerjepeejece keÀe@uespe®eerner peyeeyeoejer l³eeb®³eeJej efoueer. Dee³e&meceepeeves cenejeäele jeä^Jeeoer Je¬eÀebleerkeÀejer efJe®eejeb®es cebLeve ®eeuet®e þsJeues.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) Dee³e& meceepee®eer cetK³e leÊJes Lees[keÌ³eele keÀe³e& meebiee.

11.5 efLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìer®es keÀe³e&

efLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìer v³et³ee@ke&ÀceO³es ceeoece yueeJeìmkeÀer DeeefCe keÀve&ue Dee@uekeÀe@ì ³eebveerF.me.1875 ceO³es mLeeHeve kesÀueer. ¿ee ceeie®es keÀejCe ns nesles keÀer Heeef½eceel³e efJeÜeveebveer DeY³eemekesÀu³eeÒeceeCes eEnot Oecee&®³ee JewoerkeÀ HeefJe$e HegmlekeÀeb®es meJeex®®e mLeeve mHeä Peeu³eeves l³eeb®es keÀewlegkeÀkeÀjeJes ³ee GÎsMeeves ner mebmLee mLeeHeve Peeueer. Dee³e& meceepee®³ee Deveg³ee³eebveerner DeveskeÀ DecesefjkeÀerDeveg³ee³eebvee DeekeÀef<e&le kesÀues nesles. Hejbleg efLeDeemee@efHeÀkeÀue ieì ne Dee³e& meceepeeHes#ee DeefOekeÀ keÀce&þ Jeiet{ neslee. efLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìer®es mebmLeeHekeÀ peevesJeejer 1879 ceO³es Yeejleele Deeues. l³ee®ekeÀeUele DeveskeÀ megefMeef#ele ceO³ece Jeieea³e Heg{ejer Goe. oeoesyee Heeb[gjbie, v³ee³ecetleea jeve[s DeeefCe

133

Flejebveer Dee³e& meceepe Je ÒeeLe&vee meceepee®es SkeÀerkeÀjCe efceUJeCeer keÀjC³ee®³ee Òe³elveele nesles.efLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìer®es mebmLeeHekeÀ Dee³e& meceepeeMeer Del³eble menkeÀe³ee&ves Jeeieues. leLeeefHemJeeceer o³eevebo mejmJeleeRvee ÒeeLe&vee meceepe DeeefCe efLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìer keÀOeer®e Hemeble He[ueerveener. l³eevee Jeeìs keÀer ÒeeLe&vee meceepeeme Yeejleer³e mebmke=ÀleerMeer keÀenerner osCes IesCes veener DeeefCeefLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìer®ee keÀue ieg{lJeekeÀ[s peemle Deens.

11.5.1 efLeDee@mee@efHeÀkeÌue meesmee³eìer®eer GefÎäîes.1) JewefMJekeÀ yebOegYeeJe efvecee&Ce keÀjCes.2) Òee®eerve Oecee&®ee, leÊJe%eevee®ee DeeefCe efJe%eevee®ee HegjmkeÀej keÀjCes.3) efvemeiee&®³ee efve³eceeb®ee MeesOe ueeJeCes DeeefCe ceeCemeeleerue owJeer MekeÌleeRvee Òeeslmeenve osCes.4) efLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìerves l³eeb®es leÊJe%eeve yeeïeCeer Je yeew× leÊJe%eeveeletve Iesleues nesles.

Oece&, leÊJe%eeve DeeefCe ieg{lJee®es les SkeÀ Depeye efceÞeCe nesles. l³eeb®es leÊJe%eeve Je efMekeÀJeCe,Heg{erue cegÎîeebMeer mebyebefOele Demes.

1) SkesÀMJejJeeo.2) osJe, efJeéeeceO³es leerve ªHeebceO³es Dee{Ulees.3) ceeCemee®es G®®elece HeeleUer cnCepes osJe, osJeotle, Deelcee DeeefCe ceeveJe Hejeleerle yeg×erceÊee

DeefmlelJeele Deens ³eeJej efJeMJeeme þsJeCes.

o³eevebo mejmJeleeRveer efLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìer®³ee keÀe³ee&®eer mlegleer kesÀueer keÀejCe l³eebveerDeveskeÀ meeceeefpekeÀ keÀe³ex peMeer MeeUe GIe[Ces, HegmlekesÀ íeHeCes F. meg© kesÀueer. Hejbleg efveOeer®ee ³eesi³eJeeHej ve kesÀu³eeyeÎue Dee³e&meceepe efLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìer ceO³es ojer He[ueer. efLeDee@mee@efHeÀkeÀuemeesmee³eìer®es cegK³e keÀe³ee&ue³e De[³eej, ceêeme ³esLes F.me.1882 ceO³es nueefJeC³eele Deeues DeeefCeYeejleele efJeefJeOe efþkeÀeCeer MeeKee GIe[C³eele Deeu³ee.

ceeoece yueeJneìmkeÀer ³ee ÒeJe®eveemeeþer oewN³eeJej efveIeeu³ee DeeefCe ceesþîee ÒeceeCeeJej,Yeejlee®³ee cegK³e Menjeletve Deveg³ee³eer Jeie& l³eebvee efceUeuee. DeveskeÀ eEnot vesl³eeb®eer, Oeeefce&keÀ yeeyeleerleueÞe×e [UceUerle Peeueer nesleer. eEnot Oecee&leerue keÀce&þ DeeefCe oebefYekeÀHeCeeJej GIe[HeCes ìerkeÀe keÀjC³ee®esOew³e& l³eeb®³eele veJnles. cnCetve efLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìer®ee DeeÞe³e l³eebveer Iesleuee. l³eebveermeboeriOeHeCeeves `keÀce&' Je `efveJee&Ce' ³ee meesmee³eìer®³ee oesve leÊJeebvee ceev³elee efoueer. Hejbleg l³eeb®ee Kejejme ne mebmLes®³ee Mew#eefCekeÀ keÀe³ee&le®e neslee.

11.5.2 efLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìer®es cenÊJe :efLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìerves MeeUe GIe[u³ee, HegmlekesÀ íeHeueer DeeefCe HegefmlekeÀebÜeje efnbot

Òee®eerve Oece& Je mebmke=Àleer®es cenÊJe efJeMeo kesÀues. 19 J³ee MelekeÀe®³ee MesJeì®³ee Je<ee&le eEnot Heg{ejerHejkeÀer³eebmeceesj ceeve Keeueer Ieeuele pesJne les eEnot Oecee&leerue iegbleeiegbleer®³ee peeleer J³eJemLesyeÎue yeesueleDemele. Hejbleg ceeoece yueeJneìmkeÀer Je veblej De@veer yesPebì ³eeb®³ee F.me.1889 ceO³es vesle=lJeeKeeueer,eEnot Oecee&®³ee Hegve©ppeerJevee®eer Òe¬eÀer³ee meg© Peeueer. oeoeYeeF& veewjespeer, kesÀ.ìer. lesuebie, ueeskeÀceev³eefìUkeÀ DeeefCe v³ee³ecetleea jeve[s ³eebveer l³eeb®³ee keÀe³ee&®es, efJeefJeOe Debieebveer Je ¢äerkeÀesveeletve keÀewlegkeÀkesÀues. F.me.1893 ceO³es ceeoece yueeJneìmkeÀer ³eeb®³ee efveOeveeveblej De@veer yesPebì, Yeejleer³e je<ì^er³ekeÀeBûesmeceO³es DeefleMe³e Òeefme× Peeu³ee. F.me.1891 ceO³es l³eebveer yeveejme ³esLes eEnot keÀe@uespe meg©kesÀues DeeefCe eEnot Oecee&leerue megOeejCeeb®ee HegjmkeÀej kesÀuee. meesmee³eìer®eer leÊJeÒeCeeueer Je iet{Jeeoer

134

YetefcekeÀe ³ee keÀejCeeves efveYe&lmevee Peeueer. Hejbleg ns mel³ener veekeÀe©ve ®eeueCeej veener keÀer meesmee³eìerveseEnot meceepeele DeelceefJeéeeme peeie=le kesÀuee neslee.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) efLeDee@me@eefHeÀkeÀue meesmee³eìer®eer GefÎ<ìîes Je lelJes meebiee.

11.6 ieCesMeeslmeJe DeeefCe efMeJepe³ebleer GlmeJe

F.me.1885 ceO³es Yeejleer³e je<ìêr³e keÀeBûesme®³ee mLeeHevesveblej DeveskeÀ Heeef½eceel³e efMeef#elele©Ce Je jepekeÀer³e¢äîee peeie=le Peeuesu³ee Jeiee&®³ee, ÒeecegK³eeves eEnot meceepee®³ee DeeMee HeuueefJelePeeu³ee nesl³ee. Hejbleg l³eecegUs G®®ekegÀueerve cegeqmuece meceepee®³ee J³ekeÌleeR®³ee ceveele Yeerleer®es meeJeìefvecee&Ce Peeues. me³³eo Denceo Keeve DeeefCe l³eeb®es Deveg³ee³eer ³eebveer keÀeBûesme mees[ueer. efye´ìerMejep³ekeÀl³ee¥veer l³ee HeefjefmLeleer®ee lJejerle HeÀe³eoe T®eueuee. Deefueie{ efJeÐeeHeerþe®eer mLeeHevee nerkeÀeBûesmeuee SkeÀ veJeerve keÀueeìCeer osCeejer þjueer. keÀejCe F.me.1888 ceO³es uee@[& [HeÀjerveveskeÀeBûesmeuee `met#ceoMeea³e DeuHemebK³eebkeÀ' Demes mebyeesOetve mejkeÀejer HeeþeRyee keÀe{tve Iesleuee.

ueeskeÀceev³e efìUkeÀ pes Kebyeerj jeä^Jeeoer nesles l³eebveer peveleskeÀ[tve Heeþebryee GYee keÀje³e®eeDemee efve½e³e kesÀuee. l³eebveer cejeþîeeb®³ee ielekeÀeUeleerue keÀeceefieN³ee DeY³eemeu³ee. lemes®e o³eevebomejmJeleer ³eeb®³ee Dee³e&meceepee®eer Hegve©ppeerJeveJeeoer keÀe³e& DeeefCe efMeKeeb®³ee eEmeie meYes®es keÀe³e& l³eebveeceeefnle nesles. l³eebvee Jeeìs keÀer, cenejeäêleerue pevelesme GÐegkeÌle keÀ©ve, keÀe³e&ÒeJeCe yeveefJeues Heeefnpes.

F.me.1892 ceO³es ueeskeÀceev³e efìUkeÀebveer ieCesMeeslmeJe DeeefCe efMeJepe³ebleer GlmeJe meg© kesÀues.ieCeHeleer®eer Hetpee ner cenejeäer³eve ueeskeÀ Iejele®e Keepeieerefjl³ee keÀjerle. ne GlmeJe eEnot Je<ee&vegmeejYeeêHeo ceefnv³eele cnCepes Dee@iemì-meHìWyej®³ee ceO³es Je efMeJepe³ebleer SefÒeue-ces ®³ee ojc³eeve ³esles.efMeJepe³ebleer®³ee yeeyeleerle,cnCeeJe³ee®es Peeu³eeme, cenelcee HegÀueWveer efMeJeepeer cenejepeeb®³ee meceeOeer®eermJe®ílee, [eie[gpeer Je HegvemLee&Hevee F.me. 1876 ceO³es®e kesÀueer nesleer. l³eebveer efMeJepe³ebleer GlmeJemeg×e ÒeLece®e meepeje kesÀuee Je efMeJeepeer cenejepeeb®³ee mlegleerefÒel³eLe& kegÀUJee[er Yet<eCe veeJee®ee HeesJee[ej®euee. efìUkeÀebveer ieCesMe GlmeJe Je efMeJepe³ebleer ns oesve GlmeJe F.me.1890 ®³ee oMekeÀelemeeJe&peefvekeÀ kesÀues Je Del³eble ueeskeÀefÒe³e kesÀues. ueeskeÀebveer SkeÀef$ele keÀjC³ee®eer l³eeb®eer ner ³eespevee³eMemJeer þjueer. ueeskeÀceev³eebveer efMeJepe³ebleer Je ieCesMe GlmeJe ³ee oesneW®ee GHe³eesie jepekeÀer³ekeÀejCeebmeeþer kesÀuee. le©Ce-Je=× , ðeer-Heg©<e meJe&peCe®e GlmeJeele menYeeieer nesT MekeÀle nesles,p³eeÜejs pevepeeie=leer menpe MekeÌ³e nesleer. ueeskeÀceev³eebJej Oeeefce&keÀlesuee KeleHeeCeer Ieeleu³ee®ee DeejesHePeeuee keÀejCe cegbyeF&le eEnot cegeqmuece obieueer GmeUu³ee. jeä^Jeeoe®³ee Hegve©&ppeerJeveeSsJepeer, èfÜje<ìefme×ebleeuee®e' YeefJe<³eele ÒeeOeev³e efceUeu³ee®es DeeHeCeeme Dee{Ules.

135

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) ieCesMeeslmeJe Je efMeJepe³ebleer®eer meg©Jeele keÀMeer Peeueer les meebiee.

11.7 meceejesHe

Hegve©lLeevekeÀejebveer meceepee®eer veJeerve leÊJeebJej Je efJe®eejebJej ceeb[Ceer keÀjC³ee®ee Òe³elvekesÀuee. l³eebveer meÐe HeefjefmLeleer®³ee DeejeKe[îeele jentve®e keÀece keÀjeJe³ee®es þjefJeues. SkeÀesefCemeeJ³eeMelekeÀeleerue keÀener yeoue Je megOeej ns l³eeb®³ee HeejbHeeefjkeÀ cetu³eebceOetve®e Jej Deeues nesles. les pejerHegjesieeceer efJe®eejeb®es Demeues lejer, yengleskeÀ JesUsuee, cetu³eceeHevee®³ee Òemebieer keÀejCeefceceebmesHes#ee, HegjeCeleÊJeebvee®e peemle cenÊJe Ðee³e®es. ueeskeÀceev³e efìUkeÀebveer l³eeb®eer meeceeefpekeÀ leÊJes, veweflekeÀlee DeeefCemeceepemegOeejCesmeeþer DeeJeM³ekeÀ ¢äerkeÀesve ne JesoerkeÀ leÊJe%eeve Je Òee®eerve HejbHejebceOetve®e Iesleueeneslee.

11.8 ÒeMve

1) eEnot Oecee&®³ee Hegve&mLeeHevesmeeþer efJe<CegyegJee ye´ïe®eejer®es ³eesieoeve mHe<ì keÀje.2) eEnot Oecee&®³ee cenevelesefJe<e³eer efJe<CegMeeðeer ef®eHeUtCekeÀjeb®³ee efJe®eejeb®es meìerkeÀ JeCe&ve keÀje.3) Dee³e& meceepee®³ee keÀeceefiejer®es cetu³eceeHeve keÀje.4) ìerHee efuene :

1) efLeDee@mee@efHeÀkeÀue meesmee³eìer®es ceneje<ì^eleerue ³eesieoeve.2) ieCesMeeslmeJe DeeefCe efMeJepe³ebleer.

136

12efye´ìerMeefJejesOeer ÒeeflekeÀej, yeb[ DeeefCe GþeJe

IeìkeÀ j®evee :

12.0 GefÎ<ìîes

12.1 ÒemleeJevee

12.2 HegC³eeleerue jeceesM³eeb®es yeb[

12.3 efYeuueeb®es yeb[

12.4 keÀesUer peceeleer®es yeb[

12.5 F.me.1857 ®³ee GþeJeeleerue ceneje<ì

12.6 JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ ³eeb®ee GþeJe

12.7 MeslekeÀN³eeb®ee Demeblees<e

12.8 oKKeve®es obies

12.9 meceejesHe

12.10 ÒeMve

12.0 GefÎäîes

1) jeceesMeer, efYeuue DeeefCe keÀesUer ³ee peceeleer®³ee yeb[eb®ee DeY³eeme keÀjCes.2) cenejeä^eleerue F.me.1857 ®³ee GþeJee ojc³eeve®eer HeefjefmLeleer mecepetve IesCes.3) JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ ³eeb®³ee GþeJee®es cetu³eceeHeve keÀjCes.4) MeslekeÀN³eeb®³ee Deeboesuevee®ee Dee{eJee IesCes.

12.1 ÒemleeJevee

cegbyeF&, HegC³eeceO³es veJeerve leb$e%eeveecegUs veJeveJeerve megOeejCee nesT ueeieu³ee DeeefCe l³eecegUs meJe&#es$eeleerue meceepee®es peerJeveceeve Gb®eeJeues. ¿ee megOeejCeebcegUs peerJeveele Deeuesueer menpelee DevegYeJetvepees meceepe KetHe megOeejerle veener HeCe cesnveleer®eer keÀeces keÀ©ve DeeHeues peerJeve peielees. Goe. MeslekeÀjerkeÀeceieej, ûeeceerCe Yeeieeleerue MeslekeÀjer Demes ueeskeÀ osJeeuee Oev³eJeeo DeeefCe efye´ìerMe mejkeÀejuee ®eebieuesMegYeeefMeJee&o osT ueeieues. leUeieeUeleerue ogye&ue peceeleerbvee ³ee HejkeÀer³e keÀe³eÐeeves cegUeHeemetveGKe[u³eemeejKes Jeeìle nesles. jeceesMeer, efYeuue DeeefCe keÀesUer ³ee Heef½ece ceneje<ì^eleerue peceeleeRveer ³eeveJeerve keÀe³eos DeeefCe megOeejCeeb®ee peesjoej efJejesOe kesÀuee. l³eecegUs vegkeÀmeeveoe³eer HeCe Je©ve cee$e®eebieu³ee JeeìCeeN³ee DeMee megOeejCee efye´ìerMe mejkeÀejves Debceueele DeeCeu³ee.

137

veJeerve MeeUe, meeHleeefnkesÀ, HegmlekesÀ, JeeHesÀJej ®eeueCeejer yeesì mesJee DeeefCe jsuJes mesJee ³eebgUscegbyeF& les keÀu³eeCe ceOeerue meJe& GHeveiejer efpeuns ³eebvee SkeÀ ®eebieues mJe©He ÒeeHle Peeues. HeCe ûeeceerCeYeeieeceO³es cee$e efve<þtj, pegueceer peefceveoej DeeefCe o[HeMeener He×leerves keÀjJemegueer DeeefCe l³eekeÀjerleeDemeuesues keÀe³eos ³ee meJee&cegUs l³eeb®es YeefJeleJ³e Deieoer jmeeleUeuee iesues. peefceve ner yeepeejeleerue Jemletþjueer DeeefCe ceefMeveJej yeveefJeuesu³ee efJeefJeOe Jemletb®eer Dee³eele Fbiueb[ntve DeeHeu³ee osMeele meg© kesÀueer.l³eecegUs nmlekeÀues®ee J³eJemee³e mebHeg<ìele Deeuee. meJe& ûeeceerCe pevelee, MeslekeÀjer Flej nmlekeÀueeJ³eeJemeeef³ekeÀ ³eeb®ee efJekeÀeme lej veener®e HeCe jespe®³ee peieC³ee®eer meg×e cegeqMkeÀueer efvecee&Ce Peeueer.l³eeb®³ee peefceveer, l³eeb®es Jeef[ueesHeeefpe&le J³eJemee³e ³eeJej l³eeb®es peieCes cegeqMkeÀue Peeues DeeefCe DeMeeÒekeÀejs peiee³e®es Demesue lej DeeHeu³ee J³eJemee³eeJ³eefleefjkeÌle ogmejs keÀece Je jespeieej keÀjC³ee®eer iejpeefvecee&Ce Peeueer. DeMee ÒekeÀejs ns ueeskeÀ DeeHeu³ee J³eJemee³eeHeemetve yeepetuee HesÀkeÀues iesues. p³eeb®eejespeieej veä Peeuee Demes ueeskeÀ Mesleer®eer ueeieJe[ keÀjC³eekeÀ[s JeUt ueeieues. melele iejeryeer, GHeemeceejDeeefCe ®eueveer efHekeÀeb®eer ceeieCeer ³eecegUs l³eebvee efvejeMes®³ee KeeF&le ueesìu³eemeejKes Peeues. ûeeceerCeueeskeÀeb®es meMeðe yeb[ Peeu³eeveblejner MeslekeÀjer Jeiee&uee efMe#eerle Jeiee&keÀ[tve kegÀþu³eener ÒekeÀej®eer o³eeeEkeÀJee ceole efceUt MekeÀueer veener. F.me.1857 ®es ceneve meMeðe yeb[ oeyeues iesues DeeefCe leer®eJe<ee&vegJe<e& ®eeuele Demeuesueer Dev³ee³eer keÀe³e&He×leer efye´ìerMe efMeef#ele ueeskeÀebveer ®eeuet þsJeueer. l³eelekeÀesCeleener yeoue Peeuee veener. íesìs MelekeÀjer DeeefCe nmle J³eJemee³e keÀejeieerj ³eebvee DeeHeu³eepeerJeveeb®³ee megj#es®eer mecem³ee Yes[meeJele®e jenerueer. ³ee yeb[eHeemetve keÀenerner HeÀe³eoe Peeuee veener.Hejbleg l³eebvee jepekeÀl³ee¥keÀ[tve keÀener ceoleer®eer DeHes#ee keÀjC³ee®eer ÒesjCee efceUeueer.

ns meMeðe yeb[ o[Heues iesues DeeefCe jeceesMeer, efYeuue DeeefCe keÀesUer peceeleer®³ee yeb[e®ee efJe<e³e nekeÀener meesHee efJe<e³e veJnlee. F.me.1860 DeeefCe 1870 ®³ee oMekeÀeleerue MeslekeÀN³eeb®es yeb[ HeÀejceesþîee ÒeceeCeele o[Heues iesues. cegbyeF& DeeefCe HegC³eeceO³es jenCeeje, efJekeÀmeerle Menjele Jee{Ceeje ceO³eceJeiee&ves meJee¥®es ue#e DeekeÀef<e&le kesÀues. l³eecegUs peieC³ee®ee veJee DeLe& veJee ceeie& ûeeceerCe YeeieeleerueueeskeÀebvee keÀUt ueeieuee, mecepet ueeieuee. keÀener ieesäeRceO³es keÀener DeeoMe& J³eeqkeÌlelJes peer jeä^er³elJeevesÒesefjle DeeefCe YeeJeHetCe& uesKeveelet meJee¥vee mecepeeJet Henele nesleer keÀer efye´ìerMe mejkeÀejuee Yeejlee®eerÒee®eerve meceepeJ³eJemLee DeeefCe mebmke=Àleer ner Keeuemee keÀje³e®eer nesleer, leer GKe[tve ìekeÀe³e®eer nesleer.DeMee pJeueble OeejCesletve yeb[e®es Òe³elve meg© Peeues Demes JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ ³eeb®es yeb[ ³ee®ekeÀejCeeJej DeeOeejuesues nesles.

12.2 HegC³eeleerue jeceesM³eeb®es yeb[ (F.me. 1826-29)

cejeþe Heesueerme ÒeMeemeveeceO³es Keeue®³ee mlejeJej Demeuesu³ee jeceesMeer peceeleer®³ee ueeskeÀeb®eeKetHe GHe³eesie nesle neslee. F.me.1818 ceO³es cejeþîeeb®³ee Debeflece HejeYeJeeveblej cegbyeF& efJeYeeiee®³eeefye´ìerMe mejkeÀejuee DeeHeu³ee Òeebleele l³eeb®es lJejerle DeeosMe keÀe{Ces HeÀej®e keÀþerCe nesle nesles DeeefCelesLeerue veJeerve mejkeÀej Heesueerme ÒeMeemevee ceO³es jeceesMeeRvee meeceeJetve IesC³eeme DemeceLe& nesles. HejerCeeceeryesjespeieej HeCe meMeðe ceeCemes jeceesMeeRmenerle HesMeJ³eeb®³ee Mesleer efJeYeeieekeÀ[s HesÀkeÀueer iesueer. DeeHeu³eeueejespeieej osCeeN³ee keÀesCel³eener J³eeqkeÌle Je mebIeìveskeÀ[s ns ueeskeÀ pee³euee le³eej nesles Je ye´ìerMeeb®eer meÊeeGueLeJetve ìekeÀC³eeme ceole keÀjC³eeme le³eej nesles.

F.me.1825 ceO³es DeeefLe&keÀ ceboercegUs mLeeveerkeÀ HegCesjer mewv³eeceO³es og<keÀeU He[uee DeeefCemewefvekeÀeb®eer mebK³ee keÀceer nesT ueeieueer. l³ee®ee jeceesMeeRJej ogozJeer HejerCeece Peeuee. cnCetve Gceepeer

138

veeF&keÀ ³eeb®³ee vesle=ÊJeeKeeueer les DeeefCe l³eeb®es menkeÀejer yeeHet eE$eyekeÀpeer meeJeble yeb[ keÀjC³eeme ÒesefjlePeeues. l³eeb®³eeJej nÎHeejer®eer JesU Deeueer. F.me.1826 les 1829 ³ee ojc³eeve leesjCee efkeÀuu³ee®³eemeYeesJeleeue®³ee l³eeb®³eeHewkeÀer DeveskeÀeb®es iegvns ceeHeÀ keÀªve l³eebvee peefceveer keÀmeC³eeme efou³ee iesu³ee Jel³eeb®eer Heesefueme cnCetve vesceCetkeÀner kesÀueer iesueer. Hejbleg efye´ìerMeebveer l³eeb®es yeb[ o[Heues. Heg{s Depegvenercee$e jeceesM³eebveer DeOetveceOetve meeJekeÀej Je og<ì DeefOekeÀeN³eebJej nuues ®eeuet®e þsJeues.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) HegC³eeceOeerue jeceesMeeR®³ee yeb[e®eer keÀejCes efJe<eo keÀje.

12.3 efYeuueeb®es yeb[

efYeuue ns KeeveosMeceO³es meJee&le peemle nesles. GÊej DeeefCe oef#eCe keÀ[erue meJe& HeJe&lee®eerHeþejeb®eer efveiejeCeer les keÀjerle Demele. osMeekeÀ[erue yeepetme les Mesleer keÀ©ve MeebleHeCes DeeHeueeGojefveJee&n keÀjerle Demele. lemes®e l³eeb®³ee ceeuekeÀer®³ee peefceveer IesTve jenle Demele. lejerner Hene[erefJeYeeieele Mespeejerue ieeJeebleerue OeefvekeÀ meeJekeÀejebvee uegìtve DeeHeuee efveJee&n les keÀjerle Demele. cejeþeDeeefCe l³eeb®³ee yejesyej Demeuesues Flej og<keÀeUûemle (F.me.1802-04) ³eeb®³ee keÀ[tve l³eeb®eerGHeemeceej nesle Demes. ¿ee meJe& keÀejCeecegUs KeeveosMe®eer HeefjefmLeleer DeefleMe³e efyekeÀì Peeueer, DejepekeÀceepeues. efYeuue ueeskeÀebveer efpeLes l³eebvee megjef#elelee veJnleer l³eebveer DeeHeu³ee peceeleer®³ee cegK³eceeCemee®³ee vesle=ÊJeeKeeueer keÀener vee keÀener keÀejJee³ee meg© kesÀu³ee, jesiejeF& Hemejueer DeeefCe mJeYeeJeevescegU®es leeHeì Demeuesues ns ueeskeÀ DeeHeu³ee®e neleeveer DeeHeues peerJeve OeeskeÌ³eele DeeCet ueeieues.F.me.1818 ®³ee megceejeme meneefpekeÀ®e ³ee DejepekeÀecegUs KeeveosMe YeeieeJejerue efye´ìerMeeb®ee leeyee[UceUerle Peeuee lesLeerue J³eJemee³e Jee{efJeCes DeMekeÌ³e Peeues. meeleHeg[e ns efYeuue ueeskeÀeb®esGÊejskeÀ[erue cenÊJee®es mLeeve nesles DeeefCe meeleceeUe DeeefCe DeeEpeþe ner oef#eCeskeÀ[erue mLeeves nesle.FLes efYeuueeb®³ee megmLeeefHele DeMee 32 vesl³eeb®³ee ìesÈ³ee nesl³ee.

F.me.1817 ceO³es KeeveosMeele efYeuueeb®es yeb[ pes yengOee $³ebyekeÀpeercegUs ®esleefJeues nesles, les yeb[$³ebyekeÀpeer þeCes efkeÀuu³eeletve efvemeìuee lesJne HeÀesue iesues. keÀejCe l³eeJesUsuee ogmeN³ee yeepeerjeJeHesMeJ³eeJej $³ebyekeÀpeer Heemetve l³eebvee megj#ee efceUefJeC³eemeeþer l³eeuee HekeÀ[tve DeìkeÀ keÀjeJeer³eekeÀjerlee efye´ìerMeebveer oyeeJe DeeCeuee neslee. efYeuue efye´ìerMeeb®³ee keÀejJee³ee LeebyeefJeC³eekeÀjerleel³eeb®³eeefJe©× yeb[ keÀjC³ee®es Òe³elve keÀ© ueeieues. l³eeb®ee ne yeb[e®ee Ye[keÀe De®eevekeÀ Jee{uee DeeefCel³eecegUs JeeoUer HejereqmLeleer efvecee&Ce Peeueer. Sme.yeer.®eewOejer ³eeb®³ee cnCeC³eevegmeej ¿ee yeb[evesosMeeleerue JeeleeJejCe {JeUtve keÀe{ues. cegbyeF& mejkeÀejves l³eeb®³ee efJejesOeele l³eeb®³ee keÀejJee³eeLeebyeefJeC³eekeÀjerlee ue<keÀjekeÀ[tve GHee³e keÀjC³ee®es leb$e DeJeuebyeues DeeefCe l³ee®eyejesyej keÀe³eÐeevegmeejkeÀejJeeF& kesÀueer.

139

l³ee ®eeuet Je<ee&le meJe& yeepetves efYeuueeb®³ee yeb[euee cees[tve keÀe{ues DeeefCe Deepeyeepet®³eeHeþeje®ee veeMe kesÀuee l³eevee oeyetve ìekeÀC³eemeeþer efJeefJeOe efþkeÀeCeer otle HeeþefJeues. lejer l³eeb®ee $eemeF.me.1831 He³e¥le meg©®e jeneruee. pejer ue<keÀjer MekeÌleer®ee JeeHej mejkeÀejves kesÀuee lejerner ne $eememeg©®e jeneruee. efYeuueeb®ee $eeme nesT ve³es cnCetve efye´ìerMe mejkeÀej oesvner yeepet®³ee keÀejJee³ee keÀjleDemele cnCepes®e l³eebvee nJeer Demeuesueer ieesä keÀje³euee Yeeie Hee[Ces, l³eekeÀjerlee l³eeb®es ceve JeUefJeCesp³eeceO³es efye´ìerMe HetJeeaHeemetve JeekedÀyeieej nesles. les®e leb$e JeeHe©ve l³eebveer efYeuueeb®³ee keÀejJee³ee Je yeb[cees[tve keÀe{C³eele DeeefCe l³eebvee MeebleHeCes Mesleer®eer ueeieJe[ keÀjC³eeme ÒeJe=Êe kesÀues nesles. F.me.1846ceO³es ceeJeÈ³eebceO³es efYeuueeb®³ee efJeYeeieeleerue l³eeb®es yeb[ Hegvne SkeÀoe cees[tve keÀe{ues. peJeU-peJeU25 Je<ex efye´ìerMeebyejesyej Peie[u³eecegUs ne keÀeU l³eebvee KetHe ceneieele He[uee. l³eeb®³eeleerue HeÀkeÌle veslesceb[Uer®e ceejueer iesueer Demes veener lej l³eeb®³eeleerue yejer®e Flejner ceeCemes ceejueer iesueer DeeefCe l³eeb®³eeveJeerve vesl³eeyejesyej kesÀuesues keÀjej, yeesueCeer þjeJe DeeHeesDeeHe®e mebHeg<ìele Deeues.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) KeeveosMeeleerue efYeuueeb®³ee yeb[eyeÎue ceeefnleer Ðee.

12.4 keÀesUer peceeleer®es yeb[

keÀesUer ns efYeuueeb®es Mespeejer nesles DeeefCe les osMee®³ee þeCes efpeune, me¿eeêerJej DeeefCe l³ee®³eeHee³eL³eeMeer oesvnerkeÀ[s jenle nesles. keÀ®í®³ee meercesHeemetve Heef½ece IeeìeHe³e¥le les l³ee Yeeieele Hemejuesuesnesles. les mJeYeeJeeves obiesKeesj eEkeÀJee yeb[Keesj Demes nesles. F.me. 1824 ceO³es keÀesÈ³eebveer DeefleMe³eYe³eevekeÀ Demes yeb[ HegkeÀejues nesles. peeUHeesU, uegìeuegì keÀjerle ieeJeeieeJeeletve ye[esoîeeHe³e¥le ns yeb[Hemejues nesles. HeCe l³eeb®³ee DeeleleeF&HeCee®³ee ke=Àl³eeuee oeyetve ìekeÀC³eemeeþer HeÀkeÌle MekeÌleer®ee JeeHejHetjsmee neslee. F.me.1828 ceO³es l³eeb®³eeleerue yejs®e peCeevee efyeìerMeebveer efkeÀuuee Keeueer keÀjleeveeveeskeÀjerletve keÀe{tve ìekeÀues. l³eecegUs iejeryeer, GHeemeceej l³eeb®³ee Dee³eg<³eele ³esT ueeieueer.meeleeN³eeceOeerue jeceesMeeR®³ee ³eMemJeer yeb[eves Òesjerle Peeuesu³ee keÀesÈ³eebveer jecepeer Yegiesefj³ee ³eeb®³eevesle=ÊJeeKeeueer F.me.1828 ceO³es Hegvne yeb[ kesÀues. jecepeer Yegiesefj³ee ne keÀesUer DeefOekeÀejer neslee p³eevesHeVeeme ©He³es mLeefieleer®³ee mejkeÀejer DeeosMee efJe©× mebj#eCeeLe& jepeerveecee efouee neslee. ³ee yeb[e®eerleerJe´lee keÀceer keÀjC³eemeeþer, l³eebvee l³eeletve yeensj keÀe{C³eemeeþer, l³eeb®³ee keÀejJee³ee LeebyeefJeC³eemeeþerefye´ìerMeebveer keÀeskeÀCe DeeefCe me¿eeêerle Demes yejs®e Heesueermeer ieì lewveele kesÀues.keÀesÈ³eebveer mJele:uee ³eemeJe& ieesäerJe©ve Demes efme× kesÀues keÀer les efye´ìerMe mejkeÀej®³ee ieÈ³eeleerue keÀeìe Deensle. efye´ìerMemejkeÀejner l³eeb®³ee F.me.1839 ceOeu³ee efYeleeroe³ekeÀ yeb[ p³eeceO³es me¿eeêer®³ee KetHe ieeJeeb®eerpeeUHeesU nesTve vegkeÀmeeve Peeues nesles. les [eWiejeJejerue Flej yeb[KeesjebceO³es meeceerue Peeues. ¿eemeJee¥letve Deej.meer. cegPegceoej DeeefCe Sme. yeer. ®eewOejer ³ee oesIeebveer Demes veceto kesÀues keÀer leerve yeeïeCecnCepes YeeT Kejs, ef®eceCeepeer peeOeJe DeeefCe veevee OejYejs ³eebveer keÀener jepekeÀer³e nsletves keÀesÈ³eebveeDeeÞe³e efouee DeeefCe l³eebvee yeb[eme Òesefjle kesÀues. cegpegceoej ³eeb®³ee celes, HesMeJ³eebvee Hegve:ÒemLeeefHele

140

keÀjC³eemeeþer l³eeb®eer leekeÀo, keÀece Hegjsmes nesles. keÀejCe HegC³eeleerue mewefvekeÀeb®eer MekeÌleer lesLetve keÀceerPeeueer nesleer. yeb[ecegUs mejkeÀej®ee leeyee HesMeJ³eeb®³ee veeJeeves efye´ìerMeebvee osCes ie=nerle nesles. HeCe efye´ìerMe®eHeUlesves Jeeieues DeeefCe l³eeb®eer ³eesi³e ®eeue ³eecegUs ns mebkeÀì ìUues. efye´ìerMeebveer DeeHeu³ee mewv³eeÜejskeÀesUer ueeskeÀebJej nuuee kesÀuee. l³eebHewkeÀer ®eesHeVe peCeebvee efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee DeejesHeebKeeueer DeìkeÀkeÀjC³eele Deeueer. keÀeneRvee HeÀemeeJej ®e{efJeC³eele Deeues. Deieoer yeeïeCeebveener mees[ues veener. l³eeHewkeÀerSkeÀe®es veeJe nesles jece®ebê ieCesMe ieesjs.

keÀesUer ueeskeÀ meg×e menpelesves nej ceeveCeejs veJnles. l³eebveer F.me.1844 ceO³es yeb[ HegkeÀejues.l³eeb®es vesles ¿ee JesUsme nesles, jeIeg yeebiejerr³ee Je yeeHet yeebiejer³ee. l³eebveer HegC³ee®³ee GÊej Heef½eceefoMeskeÀ[erue ûeeceerCe Yeeieeleerue cegK³e þeC³eeHeemetve meg©Jeele keÀ©ve. veeefMekeÀ, Denceoveiej ³esLesuegìceejerme meg©Jeele kesÀueer. Heg{®³ee Je<eea keÀesÈ³eeb®es yeb[ Hegjboj Je meeleeN³eeHe³e¥le Hemejues. HeefjefmLeleerDeieoer neleeyeensj iesueer nesleer. DeKesj mewefvekeÀeb®³ee ceoleerves HeefjefmLeleer DeeìeskeÌ³eele DeeCeC³eeleDeeueer. yeeHet yeebiejer³ee meeHe[uee Hejbleg jIeg yeebiejer³ee Heesefuemeeb®eer vepej ®egkeÀJetve HeUtve iesuee. l³eeb®espeveles®³ee ceveeJej jep³e nesles DeeefCe HegCes Je þeCes ieeJeebletve pees keÀeUe yeepeej nesle Demes, l³eeJej leesiegpejeCe keÀjerle Demes. MesJeìer 2 peevesJeejer, 1848 ceO³es lees meeHe[uee Je l³eeuee HeÀemeeJej osC³eeleDeeues. F.me.1850 He³e¥le keÀesÈ³ee®es yeb[ cees[tve keÀe{C³eele Deeues.

³esLes veceto keÀjC³eemeejKes Deens keÀer, F.me.1845 ceOeerue keÀesUer yeb[e®³ee JesUsme Gceepeer peesF.me.1825 ceO³es jeceesMeer yeb[e®ee veslee neslee lees megodOee Hegjboj ³esLes keÀesÈ³eeb®³ee DejepekeÀkeÀejJee³eebmeeþer ³esTve efceUeuee neslee. veblej F.me.1873 ceO³es nesv³ee, SkeÀ DeefleMe³e ÒeYeeJeMeeueerkeÀesUer, p³eebveer SkeÀ ÒeefMeef#ele ìesUer yeveJetve HegC³ee®³ee GÊej-Heef½ece Yeeieeleerue Deveg³ee³eevee ieesUekeÀ©ve Hene[er Yeeieeleerue peceeleerleerue ueeskeÀebvee HeÀmeJetve, iegvnsieejer peieleele {keÀueCeeN³eemeeJekeÀejebJej Dee¬eÀcekeÀ nuues keÀjC³ee®eer ceesnerce®e G®eueueer. pejer F.me.1875 ceO³es nesv³eeHekeÀ[uee iesuee lejer ¬eÀebleer®es Jeejs keÀesÈ³eebHeemetve MeebleleeefÒe³e IeeìeJejerue kegÀCeyeer meceepeeHe³e¥leHemejues. ces les petve 1875 ceO³es SkeÀ [Peve Hes#ee peemle nuues, yeb[KeesjebkeÀ[tve meeJekeÀejebJej Peeues.MesJeìer keÀe³eoe Je megJ³eJemLee mLeeefHele keÀjC³eemeeþer mejkeÀejuee ue<keÀjeuee Hee®eejCe keÀjeJes ueeieues.

Hejbleg F.me.1879 ceOeerue, HeÀ[keÌ³eeb®es yeb[ Ie[tve Deeues. HegC³ee®³ee Deepetyeepetleerue YeeieeleerueMeeblelee Depetvener oesve ieìebcegUs efyeIe[ueer. SkeÀ ieì neslee keÀesÈ³eeb®ee DeeefCe ogmeje neslee jeceesM³eeb®ee.SkeÀesCemeeþHes#ee peemle ojes[s ¿ee oesve ieìebveer ìekeÀues nesles. Heesefueme Je ue<keÀjebvee ¿ee ieìeb®³eeDelesefjkeÀer keÀejJee³ee cees[erle keÀe{C³eemeeþer HeÀej keÀmeesMeerves Òe³elve keÀjeJes ueeieues.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :1) keÀesUer ueeskeÀebveer keÀMeeÒekeÀejs yeb[ kesÀues?

141

12.5 F.me.1857 ®³ee GþeJeeleerue ceneje<ì^

F.me.1857 ceO³es GÊej Yeejleele ceneve ¬eÀebleer®es He[Iece Jeepet ueeieues, pes ceesþîeeÒeceeCeeJej peveles®es yeb[ nesles. l³eecegUs efye´ìerMeeb®³ee Hee³eeKeeue®eer peefceve mejkeÀueer.DeefOekeÀejeb®eeryeoueeyeoue nesTve, F&mì Fb[er³ee kebÀHeveerkeÀ[tve DeefOekeÀej keÀe{tve IesTve efye´ìve®³ee jepeIejeC³eeueeosC³eele Deeues. F.me.1857 les 58 ®³ee GþeJee®³ee keÀeueeJeOeerceO³es cenejeä^ cee$e Meeble jeneruee.HeÀkeÌle HegCes Je Deepetyeepet®ee keÀener Yeeie mees[lee, Flej cenejeä^ Meeble neslee ns cegbyeF&®³ee DeeefLe&keÀÒeieleerJe©ve keÀUles. keÀejCe cegbyeF&leerue Jee{l³ee J³eeHeejer Ie[ecees[er, Heeef½eceel³eeb®ee ÒeYeeJe Je efMeef#eleJ³ekeÌleerceO³es efye´ìerMe mejkeÀej efJe<e³eer Demeuesuee Deeoj F. keÀejCe HesMeJ³eeb®³ee DeveeieeWoerjep³ekeÀejYeejeHes#ee efye´ìerMeeb®es efMemleefÒe³e jepekeÀejCe l³eebvee peemle Hemeble nesles.

DeeHeCe DeeOeer®e Heeefnu³eeÒeceeCes, peebYeskeÀj, ueeskeÀefnleJeeoer, ieesHeeU njer osMecegKe, p³eeseflejeJeHegÀues, oeoeYeeF& veewjespeer, Deej.peer Yeb[ejkeÀj Je Sce.peer. jeve[s ¿ee J³ekeÌleer, ef¸e½eve efceMeveN³eeveerpeer eEnot Oecee&Jej efìkeÀe kesÀueer nesleer l³ee GÊeje oeKeue meeceeefpekeÀ keÀe³ee&le iegbleu³ee nesl³ee. DeLee&lekeÀener J³ekeÌleer Goe. Deelceejece Heeb[gjbie leKe&[keÀj DeefleMe³e efye´ìerMe efJejesOeer nesles. Hejbleg cegbyeF&ves lemesHenelee efye´ìerMe jepeJeìeruee SkeÀefoueeves eqmJekeÀejues nesles. Kejs Henelee ceesþîee ÒeceeCeeJej megefMeef#elengMeej le©Ce, J³eeHeejer Jeie& Je veeceJeble Heg{ejer ns cegbyeF& mejkeÀej yejesyej mecevJe³e meeOetve efJeefJeOeHeeleU³eebJej keÀece keÀjerle nesles. lemes®e l³eeb®es meeceeefpekeÀ DeeefLe&keÀ Je meeceeefpekeÀ DeHes#ee lemes®emeeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e efJe®eej ³eecegUs DeveskeÀ ieì mecetn Goe. Mesþpeer ueeskeÀ DeeefCe yegef×peerJeer le©CeSkeÀ$e ³esTve F.me.1852 ceO³es l³eebveer yee@cyes DemeesefMeSMeve mLeeHeve kesÀueer.

Hejbleg HegCes Je cenejeäeleerue Debleie&le Yeeieeves SkeÀ JesieUs®e ef®e$e oeKeefJeues. cegbyeF& SkeÀ J³eeHeejerkeWÀê cnCetve efJekeÀefmele nesle nesles. Hejbleg HegCes ns cejeþîeeb®es Menj nesles. Sme.Deej.cesnjes$ee efuenerleele,``efye´ìerMeebvee meieÈ³eele peemle efYeleer cejeþîeeb®eer Jeeìle nesleer.'' cejeþe ns DeefleMe³e mJeeefYeceeveer JeosMe Òesceer Je=Êeer®es nesles. efMeJeepeer cenejepeeb®³ee Meew³ee&®³ee keÀLee Je cejeþîeeb®ee Fefleneme, Depetvenerl³eeb®³ee ceveele leepee neslee. lemes®e DeveskeÀ HeejbHeeefjkeÀ yeeïeCe Je HeeM®eel³e efMeef#ele ueeskeÀ efye´ìerMeHegC³eele keÀmes efmLejeJeues les efJeme© MekeÀues veJnles. efye´ìerMeebkeÀ[s mebMe³ee®³ee vepejsletve®e yeefIeleuespee³e®es. yee@cyes ìeF&cme Je mì@C[[&ceO³es efuenues nesles (17 Dee@keÌìesyej F.me.1860) :

``HegCes ns cejeþîeeb®es, osMe Òescee®es keWÀê DeeefCe yeeïeCeeb®es ÒeYeeJe #es$e nesles. cejeþe-ye´eïeCecnCepes ef®elHeeJeve p³eebveer HegC³eeJej jep³e kesÀues. efye´ìerMeebvee les HeÀej cenÊJeebkeÀe#eer, celeueyeer DeeefCeefye´ìerMe jepeJeìermeeþer OeeskeÀeoe³ekeÀ Jeeìle.'' mej efj®e[& ìWHeue, cegbyeF&®ee ieJnve&j, ³eeves 1879ceO³es DeMee ÒekeÀejs le¬eÀej kesÀueer, ’Yeejleeleerue, jeäer³e Je jepekeÀer³e cenÊJeekeÀeb#ee SJe{er melel³eHetCe&Je peepJeu³e Deens keÀer efle®es oceve keÀjCes Del³eble keÀþerCe Deens. Heef½ece Yeejleeleerue yeeïeCeeb®esmeceeOeeve keÀjCes lej l³eentvener keÀþerCe.''

meneefpekeÀ®e, `ceneve yeb[e®ee' Òeeflemeeo cegbyeF& Je HegC³ee®ee JesieJesieUe neslee. lejer efyeìerMeeb®eeoesvner Menjele eEnot vesl³eebJej mebMe³e neslee. F.me.1857 ceO³es, cegbyeF&leerue meeJe&peefvekeÀ peerJeveeJejGÊejsleerue GþeJeeves KeUyeU ceepeueer. keÀejCe Dee@keÌìesyejceO³es DeMeer DeHeÀJee Hemejueer keÀer peieVeeLeMebkeÀj Mesþ Je YeeT oepeer ns peveles®es efoHemlebYe Deensle, l³eebveer efye´ìerMeeb®es mejkeÀej GueLeJetveueeJeC³ee®ee keÀì kesÀuee Deens. lejerner l³ee DeMeeble efoJemeele, cegbyeF& Menj Meeble jenerues DeeefCe yee@cyes

142

DemeesefMeSMeveves GÊejs®es yeb[ Meeble nesF&He³e¥le, mJele:®es keÀe³e&Jeener LeebyeJeueer. De®eevekeÀ cegbyeF&leerueefye´ìerMeebveer Menjeleerue cegefmuece vesl³eeb®eer ceole IesTve GÊejskeÀ[erue yeb[ele pes cegeqmuece meeefceue nesles,l³eebvee Meeble keÀjC³ee®es Òe³elve kesÀues.

cegbyeF&leerue DeBiuees Fb[er³eve Je=ÊeHe$eeves yeb[eJej leerJe´ ìerkeÀe kesÀueer. Goe. [e@. pee@pe& yegFmì,yee@cyes ìeF&cme®ee mebHeeokeÀ cnCelees. ``GþeJeeceOeerue jkeÌleHeele Heeefnu³eeme Yeejleer³eebveemeg×e lemes®eÒel³egÊej efoues peeJes.''

Yeejleer³eebefJe©×®³ee ¿ee ìerkesÀmeboYee&le mejkeÀejves yegF&mì efJejesOeer keÀesCeleerner keÀejJeeF& kesÀueerveener.

leLeeefHe, Flej cegbyeF&®³ee DeeIee[er®³ee iegpejeLeer HesHejceO³es Goe. yee@cyes mecee®eej, peeces-peceMeso, jemle ieesHeÌleej F. veer. Yeejleer³eebJej pees Fbûepeer Òesmeves nuuee kesÀuee neslee l³eeme me[slees[GÊej efoues. yee@cyes ìeF&cme®es YeeieOeejkeÀ Þeer. veewjespeer HeÀjogvepeeRveer, mebHeeokeÀeJej keÀejJeeF& keÀje,Demee DeeosMe efouee. l³eeveblej yegF&mì ³eebvee DeMeer nceer osC³eeme meebefieleues keÀer, l³eeb®³ee uesKeCeer®eepeesj les meewc³e keÀjleerue.Hejbleg, l³eebveer ³eeme vekeÀej efou³eeJej l³eebvee keÀe{tve ìekeÀC³eele Deeues. yegF&mìveblej jesyeì& veeF&ì Deeues. l³eebveer yee@cyes ìeF&cmeuee DeBiuees Fbef[Deve HesHej ceO³es ©Heeblej keÀ©veYeejleer³eeb®³ee efnleemeeþer JeeHejues.

oef#eCesle, efpeLes ceO³e Yeejleele GmeUuesu³ee yeb[e®eer ueeieCe Peeueer nesleer ceesþîee ÒeceeCeeJejDemeblees<e KeoKeole neslee leeje®ebo cnCeleele, ``mJeeleb$³ee®ee veeMe, HesMeJee jep³e veeceMes<e, HegC³ee®esDeJecetu³eve pes cejeþîeeb®es cenÊJee®es þeCes nesles, ns meJe& ueeskeÀeb®³ee ceveele meuele nesles.... FveecekeÀefceMeve keÀe{tve IesTve, ceesþîee ÒeceeCeeJej efHe{erpeele Fmìsì peHle keÀjC³eele Deeueer, lemes®e oÊekeÀJeejmee veecebpetj, lemes®e veeveemeensyeeb®es kegÀìgbye Je HeìJeOe&ve ³eeb®³ee keÀìg mebyebOeebcegUs, HeefjefmLeleerDeefOekeÀ®e lebie Peeueer.

efye´ìerMeeb®es Yeejleer³e mewefvekeÀ Deefmejie[, yegNneCeHetj, Deewjbieeyeeo, yesUieeJe, keÀesuneHetj Je cegyebF&³eebveer l³ee Yeeieeleerue Demeblegä cegeqmueceebvee yejesyej yeb[e®eer DeeKeCeer kesÀueer. jbiees yeeHegpeer iegHles pesefMeJeepeer®³ee IejeC³eeleerue DeefleMe³e efveÿeJeeve Je Je=× veeskeÀj nesles l³eebveer keÀener cejeþe mejoej,lemes®e jeceesMeer, ceebie Je keÀesUer meceepeeleerue keÀener efveJe[keÀ Jeerj ³eebvee IesTve, efye´ìerMeeb®es jep³eGueLetve, Meent, ÒeleeHeeEmen®ee cegueiee ³eebme í$eHeleer®³ee ieeoerJej yemeefJeC³ee®ee cevemegyee Òel³e#eeleGlejC³ee®eer ³eespevee DeeKeueer. cenejeä^e®³ee DeveskeÀ Yeeieeleerue ÒecegKeebveer ceoleer®eer DeeMJeemeves efoueer.Hejbleg, ne cevemegyee Òel³e#eele GlejC³eeHetJeea®e efJeéeemeIeele Peeuee. efye´ìerMeebveer DeefleMe³e Jesieeves HeeJeuesìeketÀve, keÀìkeÀl³ee¥vee ³ecemeoveeme HeeþefJeues.

keÀesuneHetj, yesUieeJe Je OeejJee[ ³esLes ¬eÀebleerkeÀejkeÀeb®es Jeejs pevelesceO³es Iegcet ueeieues Je Yeejleer³emewefvekeÀebceO³es yeb[e®eer ue#eCes efomet ueeieueer. l³eele®e veeveemeensyeeb®es keÀeveHetj ³esLeerue yeb[eves l³eebveeDeefOekeÀ®e mHetÀjCe ®e{ues DeeefCe l³eebveer GÊejskeÀ[erue ¬eÀebleerkeÀejkeÀebMeer mecevJe³e meeOetve, SkeÀef$eleHeCes,SkeÀe®eJesUme yeb[ HegkeÀejC³ee®es þjefJeues. ³ee®e Demeblegä cejeþe mejoejeb®ee De¢M³e Heeþeryeeb nesleeDeeefCe cegeqmueceebveer GIe[HeCeeves HeeþeRyee efouee neslee. l³eeÒeceeCes 31 peguew, 1857 ceO³es keÀeveHetj ceO³esyeb[ GmeUues. mewefvekeÀebveer keÀesuneHetj keÀeyeerpe keÀjC³ee®ee oesveoe Òe³elve kesÀuee Hejbleg lees Òe³elve

143

HeÀmeuee. keÀesuneHetj®³ee yeb[eves DeefOekeÀ®e Gûe ©He OeejCe kesÀues Je meeceev³epeveleener efye´ìerMeeb®³eeefJe©× ¿ee yeb[ele Glejueer.

Dee@keÌìesyej 1857 jespeer ¬eÀebleerkeÀejkeÀebveer keÀeveHetj®³ee Menjele ÒeJesMe kesÀuee, les MenjyeUkeÀeJeues Je Menje®es ojJeepes yebo kesÀues. Hejbleg, efye´ìerMe mewv³e Je l³eeb®³ee yebogkeÀebcegUs, l³eebveer¬eÀebleerkeÀejkeÀebvee veeceesnjce keÀ©ve, Menj Hejle efceUefJeues Je jepee®³ee ceneuener leey³eele Iesleuee. SkeÀeefoJemeele íÊeerme ¬eÀebleerkeÀejkeÀebvee þej ceejC³eele Deeues.

oef#eCe cejeþe Òeebleeleerue ueeskeÀ, Fveece keÀefceMeve Debleie&le peer peefceve peHle Peeueer nesleer,l³eecegUs iebYeerj Peeues nesles. ¿ee Demeblees<eeceeies veeveemeensyeeb®ee nele Demeu³ee®ee mebMe³e neslee.efye´ìerMee®³ee efJe©× Ieeìe®³ee Jej Je Keeueer oesvner Yeeieele ÒeeflekeÀej Peeuee. vejiegbo (oef#eCe cejeþeosMeeleerue SkeÀ íesìerMeer peeiee) ®³ee ÒecegKeeves efye´ìerMeeb®³ee jep³e Keeuemee keÀjC³ee®³ee OeesjCeeefJejesOeele Je Fveece keÀefceMeve®³ee efJejesOeele MesJeì®eer jkeÌlejbefpele efJejesOe kesÀuee.

vejiegbo®es ÒecegKe yeeyeemeensye, ³eebveer 27 ces 1858 ceO³es ³eg× Ieesef<ele kesÀues l³eecegUs oef#eCecejeþe osMee®ess, jkeÌle KeJeUues. Hejbleg ¬eÀeleerkeÀejkeÀeb®es efye´ìerMeebveer neue kesÀues. MesJeìer les 11 petve1858 l³eebvee þej keÀjC³eele Deeues.

DeMee ÒekeÀejs efye´ìerMeebveer cenejeäe®³ee keÀener Yeeieeleerue yeb[ cees[tve keÀe{ues. cenejeäeleerueueeskeÀebceO³es SkeÀpetìerves keÀece keÀjC³ee®eer He×le vemeu³eeves ns MekeÌ³e Peeues. DeMee ÒekeÀejs oef#eCecenejeä^eleerue ye[b ns F.me.1857®³ee ceneve yeb[e®es ns uenevemes ÒekeÀjCe þjues. cenejeäeleerue yeb[sner ÒeecegK³eeves peefceveer peHle Peeuesues peefceveoej, Demeblegä cejeþe mejoejJe keÀener GÊej Yeejleer³eefMeHeeF& ³eeb®³eeHegjles®e ce³ee&oerle nesles. leeje®ebo cnCeleele, ``F.me.1857-58 ceO³es cejeþe Je cenejJe HetJex®es mewefvekeÀ ³eeb®³eele HeÀej®e keÀceer mebyebOe nesles. lemes®e efye´ìerMeebveer Iesleuesueer o#elee Je [eJeHes®e³eecegUs ns yeb[ DeefOekeÀ HemejC³eeHetJeea®e MeceJeues.''

Jeerj meeJejkeÀj ns cegbyeF&®ee ieJnve&j uee@[& SequHeÀvmìveuee ns yeb[ cees[tve keÀe{C³ee®es Þes³e osleeleJe efuenerleele, ``efMeHee³eeb®es Henerues OeesjCe Demes nesles keÀer cegbyeF& ceO³es ÒeLece yeb[ Ie[Jetve DeeCee³e®es Jeveblej HegC³ee®³ee efoMesves ketÀ®e keÀjeJe³ee®es. HegCes keÀeyeerpe keÀªve, cejeþe jep³ee®ee PeW[e efleLesHeÀ[keÀeJee³e®ee DeeefCe veeveemeensyeebvee HesMeJee cnCetve Ieesef<ele keÀjeJe³ee®es. Hejbleg ns meJe& mel³eeleGlejC³eeHetJeea®e, HeÀe@jsmì ÒecegKe Heesefueme DeefOekeÀejer ³eeves ne keÀì GOeUtve ueeJeuee.''

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :1) vejiegbo GþeJeeefJe<e³eer ceeefnleer efuene.

144

12.6 JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ ³eeb®ee GþeJe

JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ ns ceneve ¬eÀebleerkeÀejer nesles. efye´ìerMeeb®³ee keÀ®eeìîeeletve ceneje<ì^eueecegkeÌle keÀjC³ee®eer, l³eeb®eer peepJeu³e F®íe nesleer. l³eemeeþer l³eebveer mJele:®es YeefJeleJ³e Je Dee³eg<³e oesvnerHeCeeuee ueeJeues. Jner. Sme. peesMeer cnCeleele, ``HeÀ[kesÀbveer Demes keÀe³e& G®eueues keÀer, HejkeÀer³eeb®³eepeesKe[eletve mebIeìveelcekeÀ Je ¬eÀebleer®³ee ceeiee&ves mJeeleb$³e efceUefJeCes.'' ve.ef®e. kesÀUkeÀj cnCeleele,``veeveemeensye HesMeJ³eebveblej kesÀJeU HeÀ[keWÀ®³eecegUs, efye´ìerMeeb®³ee Ëo³eele Yeerleerves Iej kesÀues nesles.''l³eebveer Del³eble SkeÀ$eerleHeCeeves efye´ìerMeeb®es jep³e GueLetve ueeJeC³ee®ee efJe[e G®eueuee.

F.me.1845 ceO³es kegÀueeyee leeuegkeÌ³eele SkeÀe iejerye ef®elHeeJeve kegÀìgbyeele l³eeb®³ee pevce Peeueeneslee. HeÀ[keWÀvee HeÀej efMe#eCe Ieslee Deeues veener. F.me.1863 ceO³es l³eebveer ue<keÀjer DeLe& efJeYeeie,cegbyeF& mejkeÀej ³esLes veeskeÀjer HelkeÀjueer DeeefCe Heg{erue HebOeje Je<ex mesJesle jenerues. l³eeb®³ee®eefj$ekeÀejevegmeej, F.me.1869 ceO³es, l³eeb®³ee Deepeejer DeeF&me YesìC³eemeeþer megÆer ve osCeeN³eel³ee®³ee Jejerÿ DeefOekeÀeN³eebcegUs efye´ìerMe mejkeÀejefJe<e³eer Del³eble Ie=Cee l³eeb®³ee ceveele efvecee&Ce Peeueer.F.me.1876-77 ®³ee Ye³eevekeÀ og<keÀeUecegUs Heef½ece Yeejleele neueeKeer®eer HeefjefmLeleer efvecee&CePeeueer. l³eebme l³eebveer efye´ìerMeebvee oes<eer þjefJeues. oKKeve®³ee yeouel³ee jepekeÀer³e ceb®eeJejF.me.1870 veblej HegCes meeJe&peefvekeÀ meYes®es Sce.peer. jeve[s Je ieCesMe JeemegosJe peesMeer p³eebvee ueeskeÀÒesceeves `meeJe&peefvekeÀ keÀekeÀe' cnCee³e®es, ³eeb®³ee ®eUJeUerves l³eeb®³ee ¬eÀebleerkeÀejer ceveele DeefOekeÀ®eOeieOeie efvecee&Ce Peeueer. jeve[Wvee Yeejlee®³ee DeeefLe&keÀ efHeUJeCegkeÀeryeeyele efye´ìerMeeb®eer DeefleMe³e ®eer[nesleer. ³ee keÀejCeeves l³eeb®es Deeboesuevener leerJe´ Peeues.

meeJe&peefvekeÀ keÀekeÀebveer peevesJeejer 1871 ceO³es peenerj MeHeLe IesTve keÀHe[îeebmekeÀì mJeosMeerJemleg®e, JeeHeje³e®³ee Demes DeeJeenve pevelesuee kesÀues. ³ee keÀejCeeves ÒeYeeefJele nesTve HeÀ[keWÀveer HejosMeerJemletb®ee l³eeie kesÀuee. lemes®e SskeÌ³eJeefOe&veer ³ee ceneje<ìer³e ueeskeÀebceO³es SkeÀermeeþer efvecee&Ce Peeuesu³eemebmLes®ee mJeosMeer®ee HegjmkeÀej keÀjC³eemeeþer Je l³eeefveefceÊeeves jeä^Jeeoeme G®euetve OejC³eemeeþerl³eebveer HegjmkeÀej kesÀuee. 28 petve 1879 ceO³es, yee@cyes ie@Pesì®ee DebkeÀ efueefnlees keÀer, HegC³eeceO³es SkeÀJeie& ye´eïeCeeb®ee Demee neslee keÀer HeÀkeÌle osMeer Jemlet Kejsoer keÀje³e®³ee JeeHeje³e®³ee DeMeer MeHeLe Iesleueernesleer. JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ l³eeHewkeÀer®e SkeÀ nesles. DeLe& efJeYeeiee®³ee keÀe³ee&ue³eeleerue ueeskeÀebveel³eeb®³ee l³ee mJeosMeer®³ee DeÆenemee®eer ®eebieueer®e ceenerleer nesleer.

F.me.1785 ceO³es efye´ìerMe jsefme[Wìuee efJe<e efoues Demee Ie=CeemHeo DeejesHe þsTve,ye[esoîee®³ee cenejepee ceunejjeJe iee³ekeÀJee[ ³eebvee yeUpeyejerves jep³el³eeie keÀjeJe³eeme ueeJeuee.l³eecegUs oKKevesle efye´ìerMe efJejesOeer obieueer GmeUu³ee. YetkeÀ Je YetkeÀyeUer, og<keÀeUeves ûemle npeejes,ueeKees MeslekeÀjer, keÀe@ueje Je osJeer®³ee meeLeerves cejCeejer eflelekeÀer®e pevelee, ns®e ¢M³e meesueeHetj Je Dev³eefþkeÀeCeer yeIee³euee efceUs. ¿ee meJee¥®³ee GHee³eemeeþer megmebmke=Àle Je meJe&%eeveer efye´ìerMe mejkeÀejves pesÒe³elve kesÀues, les Òe³elve Deieoer®e DeHetjs He[le nesles. og<keÀeUe®es leeb[Jeve=l³e Je mejkeÀej®ee veekeÀlexHeCee,³eecegUs HeÀ[kesÀ Je l³eeb®³ee meejK³ee DeveskeÀ osMeÒesceervee Demee efJeéeeme Heìuee keÀer efye´ìerMeebvee YeejleeletvenekeÀuetve efou³ee efMeJee³e ns ef®e$e yeoueCeej veener. l³eecegUs l³eebveer efye´ìerMeebefJe©× meMeðe ue{eHegkeÀeje³e®es þjefJeues DeeefCe mJejep³e mLeeHeve keÀjeJe³ee®es Demesner þjefJeues. HeÀ[keWÀveer ¿ee keÀe³ee&meeþerceveg<³eyeU, Oeve Je Meðe meeþe pecee keÀjC³ee®es þjefJeues.

145

HegC³ee®es vewmeefie&keÀ JeeleeJejCe, efkeÀuues, [eWiej Je veÐee ns meMeðe GþeJeemeeþer GHe³egkeÌle DemesJeeleeJejCe nesles. Hejbleg megefMeef#ele Jeiee&uee meMeðe ¬eÀebleer®ee ceeie& HejJe[smee Jeeìsvee cnCetve HeÀ[keWÀveer ¿eekeÀe³ee&meeþer efveiejieÆ DeMee jeceesMeeRvee I³eeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. l³eebveer l³eebvee efye´ìerMeeb®³eeDev³ee³eeefJe©× ieesäer meebietve, meMeðe ue{îeemeeþer ceeveefmekeÀefjl³ee le³eej kesÀues DeeefCe l³eele l³eebvee³eMener Deeues.

HeÀ[kesÀ Je l³eeb®³ee Deveg³ee³eebveer SkeÀ iegHle ¬eÀebleerkeÀejer mebIeìvee GYeejueer DeeefCe efve³egkeÌlekesÀuesu³eebvee Meðeebðeeb®es keÀþesj ÒeefMe#eCe meg© kesÀues. meesmee³eìer®es meJe& meom³e SkeÀe MeHeLesves yeebOeuesnesles keÀer, osMeemeeþer, ceele=Yetceermeeþer JeeÆsue lees l³eeie keÀjC³ee®eer ceePeer le³eejer Deens. DeMee ÒekeÀejs22 HesÀyegJeejer 1879 ceO³es JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ Je l³eeb®³ee Deveg³ee³eebveer Heefnuee cenejeäer³eveueeskeÀebveer Ie[tve DeeCeuesuee meMeðe ue{e HegkeÀejuee. cenejeäer³eve ueeskeÀeb®ee ue{e F.me.1818 Heemetve®eeuet neslee. l³eeb®³ee MeskeÀ[es mJe³ebmesJekeÀebHewkeÀer DeveskeÀ peCe iejeryeer Je YetkeÀyeUer®es efMekeÀej nesles.jeceesMeer, kegÀCeyeer, Oeveiej, ®eebYeej Je yeeïeCe ³eebHewkeÀer ÒeecegK³eeves nesles. Hejbleg l³eeHewkeÀer DeveskeÀpeCeuegìer®es ueeuemesHeesìer menYeeieer Peeues nesles lej keÀener peCe KejesKej®e osMeYeeJevesves meeceerue Peeues nesles.

pesJne HeÀ[keWÀ®³ee ue{îeeyeÎue Jele&ceeveHe$eele yeelec³ee PeUketÀ ueeieu³ee lesJne mebHetCe& Yeejleele,oKKeveceOeerue HeefjefmLeleer peeCetve IesC³ee®³ee ¢äerves Òe³elve meg© Peeues. mejkeÀejmeg×e De®ebefyele PeeuesJe meÐe HeefjefmLeleer iebYeerj yevele ®eeueu³ee®es l³eeb®³ee ue#eele Deeues. Hejbleg HeÀ[kesÀ ³eeb®ee Yej ojes[s JeHeesefuemeebyejesyej®³ee íesìîeeceesþîee ue{e³ee ³eeJej neslee. l³eecegUs ueeskeÀeb®eer menevegYegleerl³eeb®³eeyejesyej®e nesleer. mejkeÀejuee HeÀkeÌle efJeÊe Je peerJeerle neveer®eer Yeerleer Jeeìt ueeieueer, Demes veenerlej, ne ue{e l³eeb®³ee jepeJeìeruee SkeÀ DeeJneve Deens, ³ee®eer l³eebvee peeCeerJe Peeueer. mej efj®e[&ìWHeue, cegbyeF&®es ieJnve&j cnCeleele keÀer.....

``HeÀ[keWÀ®³ee jepekeÀer³e ue{îee®es mJe©He ue#eele Ieslee cegbyeF& mejkeÀejves YejeYej HeeJeuesG®euetve, GþeJeeleerue DeveskeÀ keÀe³e&keÀl³ee¥vee HekeÀ[ues. HeÀ[keÌ³eebvee HekeÀ[leebvee DeveskeÀ meeHeUs j®eues.Hejbleg HeÀ[keÌ³eebvee iejerye-Þeerceble, G®®e Je keÀefveÿ peeleerleerue ueeskeÀeb®ee HeeþeRyee Je DeeÞe³e Demeu³eevesefye´ìerMeebvee l³eebvee HekeÀ[Ces keÀefþCe peele nesles. DeMee YeìkebÀleer®³ee efoJemeeble l³eebveer ieeJeeieeJeeleÒeyeesOeve kesÀues Je DeeHeu³ee ue<keÀjer yeb[emeeþer ceeCemes ieesUe keÀjeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. l³eeb®es ue#³e nsmejkeÀejer eflepeesjer uegìC³ee®es nesles. pesCeskeÀ©ve 500 ®³ee Jej peceuesu³ee keÀe³e&keÀl³ee¥vee meMeðe keÀjlee³esF&ue. Hejbleg l³eeb®³ee ¿ee F®ísJej jeceesM³eebveer HeeCeer efHeÀjefJeues keÀejCe l³eeb®³eele keÀesCeleernerje<ìYekeÌleer veJnleer kesÀJeU uegìer®³ee ueeuemesves les Deeues nesles.

29 cee®e& 1879 ceO³es HeÀ[keWÀveer oesve ojes[s Ieeleues Je Lees[s Hewmes efceUefJeues. Hejbleg l³eeJe©vel³eeb®³ee meom³eebceO³es Yeeb[Ces nesT ueeieueer. keÀejCe jeceesM³eebveer l³eebvee ve keÀUefJelee, efceUkeÀleer®eeceesþe Yeeie G[efJeuee neslee. ¿ee keÀejCeeves efvejeMe nesTve, HeÀ[kesÀveer jeceesMeeRvee mees[tve efoues. 24SefÒeueuee les efueefnleele,

``Deelee HeÀkeÌle ceeP³ee Dee³eg<³ee®es meele®e efoJeme jeneru³eeves, ns Yeejleer³eebvees ceer legce®³eeHeg{sDeelee MejCe ³eslees DeeefCe legce®³eemeeþer Dee³eg<³ee®ee l³eeie keÀjlees DeeefCe osJee®³ee ojyeejelelegce®³eemeeþer meowJe ÒeeLe&vee keÀjsve.''

146

Hejbleg les Deepeejeletve yejs Peeues Je meesueeHetjuee iesues. Jner. Sme. peesMeer cnCeleele, (HeÀ[keWÀ®es®eefj$ekeÀej), ces 1879 ®³ee Heneru³ee DeeþJe[îeele, HeÀ[keWÀveer l³eeb®ee Heefnuee peenerjveecee keÀe{uee.p³eele l³eebveer iejerye MeslekeÀN³eeb®³ee cetueYetle nkeÌkeÀeb®eer Hee³eceuueer keÀjCeeN³ee efye´ìerMe mejkeÀej®eer eEveoeveeuemleer kesÀueer. l³eebveer mejkeÀejuee leekeÀero efoueer keÀer, pej mejkeÀejves JesUer®e ³eesi³e leer keÀe³e&JeenerkesÀueer veener lej, osMee®³ee JesieJesieÈ³ee Yeeieele yeb[ nesF&ue Je efþkeÀefþkeÀeCeer efye´ìerMe DeefOekeÀeN³eebvee þejkesÀues peeF&ue. Hejbleg, mejkeÀejvesner ns yeb[ HetCe&HeCeeves cees[tve keÀe{e³e®ee efJe[e G®eueuee neslee.HeÀ[keÌ³eeb®³ee DeìkesÀmeeþer 3000/- ©. ®es yeef#eme peenerj keÀjC³eele Deeues DeeefCe mebJesoveMeerueYeeieele ue<keÀj lewveele keÀjC³eele Deeues. pesJne mejkeÀej yeb[Keesjeb®ee Ieeìele MeesOe Iesle nesles lesJneHeÀ[kesÀ Je l³eeb®³ee menkeÀeN³eebveer efye´ìerMeebMeer meceesjemeceesj nuuee ìeUC³eemeeþer keÀmeeje Ieeì HeejkesÀuee neslee. les keÀeskeÀCeele iesues, ojes[s Ieeleues DeeefCe DeveskeÀ ceewu³eJeeve Ke[s, ceesleer, ceeefCekeÀ, oeefievesF. lemes®e ceneie[îee veLeer Je keÀeveeleues [tue, ieÈ³eeleerue nej F. ®ee SsJepe l³eeb®³ee neleerueeieuee.l³eeb®³ee De®eevekeÀ ojes[îeecegUs ueeskeÀebceO³es Ieyejeì Hemejueer. efpeune HeeþesHeeþ efpeune,l³eeb®³ee ojes[îee®ee efMekeÀej nesT ueeieuee. l³eeb®³ee l³ee melele®³ee ojes[îee®³ee $eemeeuee kebÀìeUtveueeskeÀ cegbyeF& HegC³eemeejK³ee Menjele mLeueeblej keÀ© ueeieues.

cegbyeF& mejkeÀejuee MebkeÀe Deeueer keÀer HeÀ[keÌ³eeb®es me¬eÀer³e mene³³ekeÀ Je keÀe³e&keÀlex HegC³eele Deensle.l³eemeeþer l³eebveer keÀþesj HeeJeues G®e®eueer, pesCeskeÀ©ve l³eebvee meeHeÈ³eele HekeÀ[lee ³esF&ue. l³ee®eeHeefjCeece Demee Peeuee keÀer HegC³eeleerue mLeeefvekeÀ ueeskeÀeb®es Ye³ebkeÀj neue Peeues Je mebHetCe& Menj cnCepesSkeÀ leg©bie®e Peeuee.

HegC³eeJej®eer mejkeÀej®eer keÀ[keÀ vepej Je HeÀ[keÌ³eeb®es yeb[ ns ueb[ve®³ee jepekeÀer³e Jele&gUeleerue®e®ex®es cenÊJee®es cegÎs yeveues. `ìeF&cme' ³ee Je=ÊeHe$eeves efye´ìerMemejkeÀejves YeejleeefJe<e³eer meO³ee®es ceJeeUOeesjCe mees[tve DeefleMe³e keÀþesj HeeJeues G®eueC³eeefJe<e³eer meg®eefJeues. 23 ces 1879 ceO³es, Yeejlee®³eemes¬esÀìjer Dee@HeÀ mìsìuee MesJeìer ceev³e keÀjeJes ueeieues keÀer iesu³ee keÀener DeeþJe[îeeHeemetve, oKKeveÒeeble Demeblees<eeves Oegcemele Deens. mejkeÀejer ³eb$eCee Jesieele efHeÀ© ueeieueer. MesJeìer 21 peguew, 1879ceO³es leerve Jeepelee mekeÀeUer osJesj vee[erieer ieeJeele, nwojeyeeo®³ee keÀeuee[ceer leeuegkeÌ³eele, osJeUeceO³esPeesHeuesu³ee DeJemLesle JeemegosJe HeÀ[keWÀvee HekeÀ[C³eele Deeues.

efye´ìerMe mejkeÀejefJe©× ³eg× keÀjC³ee®³ee nslegves ceveg<³eyeU, efJeÊe Je Meðeeðes ieesUe keÀjC³ee®eeDeejesHe JeemegosJe HeÀ[keWÀJej þsJeC³eele Deeuee. lemes®e pevelesceO³es mejkeÀejefJe©× Demeblees<e efvecee&CekeÀjCes Je ojes[s IeeueCes ns meg×e DeejesHe l³eeb®³eeJej ueeJeC³eele Deeues. 3 peevesJeejer 1880 ceO³es,l³eebvee S[ve pesue ceO³es keÀeÈ³eeHeeC³ee®eer efMe#esmeeþer HeeþefJeC³eele Deeues. l³eebveer 13 Dee@keÌìesyej1880 ceO³es pesueceOetve HeUtve peeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. MesJeìer 17 ÖesÀyegJeejer 1883 ceO³es l³eeb®eeosnebvle Peeuee.

Deej. meer. cegpegceoej cnCeleele, ``HeÀ[kesÀ ³eeb®es yeb[ cnCepes yeuee{îe DeMee efye´ìerMemejkeÀejefJe©× HeÀkeÌle SkeÀe ceeCemee®es MekeÌleer ÒeoMe&ve nesles. Hejbleg l³eebveer ¬eÀebleer®eer yeerpe ³ee ceeleerlejesJeueer. l³ee®ee Heg{s peeTve ceesþe JeìJe=#e Peeuee Je mebHetCe& osMeYejele l³ee®eer Jee{ Peeueer DeeefCe l³eebveerns kesÀJeU HeeJe MelekeÀe®³ee keÀeueeJeOeerle meeO³e kesÀues. l³eeb®es osMeÒesce Je efveefYe&[ jeä^Jeeoe®eer ÒesjCee,®eeHesÀkeÀj yebOetbveer Iesleueer DeeefCe l³eeveblej efJemeeJ³ee MelekeÀele Yeejleer³eeb®ee ¬eÀebleerkeÀejkeÀ efJe®eejeb®ee SkeÀJesieUe Jeie&®e le³eej Peeuee. l³eeb®³ee le©Ceebvee iegHleHeCes ue<keÀjer ÒeefMe#eCe osCes, Meeðe meeþe ieesUe

147

keÀjCes, l³eemeeþer jepekeÀer³e ojes[s ìekeÀCes ³ee He×leer®ee DeJeuebye DeveskeÀ peCeebveer kesÀuee DeeefCel³eecegUs®e l³eebvee Yeejlee®³ee `¬eÀebleerkeÀejer jeä^Jeeoe®es pevekeÀ' Demes mebyeesOeues peeles. Hejbleg, pees ceeie&l³eebveer DeJeuebyeuee neslee DeeefCe p³ee He×leerves l³eeb®³ee ceeCemeebveer, Demene³³e ueeskeÀebJej Del³ee®eejkesÀues. ³ee®e efJe®eej keÀjlee, JeemegosJe yeUJeble HeÀ[kesÀ ³eeb®³ee yeb[e®ee vescekeÀe DeLe& mHe<ì keÀjCes keÀefþCepeeles.''

12.6.1DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) JeemegosJe yeUJeble HeÀ[keÌ³eeb®³ee yeb[eefJe<e³eer Lees[keÌ³eele meebiee.

12.7 MeslekeÀN³eeb®ee Demeblees<e

SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀele cenejeä^ ne ÒeecegK³eeves Mesleer ÒeOeeve Òeeble neslee. cegbyeF& Je HegCes mees[ueslej, Flej Yeeie ne ÒeecegK³eeves Mesleer ÒeOeeve neslee. l³eecegUs ceesþîee ÒeceeCeeJej ueeskeÀ MesleerJ³eJemee³eele®e iegbleues nesles. Deej. [er. ®eeskeÀmeeR®³ee celeevegmeej, mebHetCe& ueeskeÀmebK³esHewkeÀer F.me.1818ceO³es efye´ìerMeebveer J³eeHeuesu³ee cejeþe jep³eele, cejeþîeeb®es ÒeceeCe meÊej ìkeÌkesÀ lej Gjuesues yeeïeCe,cegeqmuece, jepeHegle Je Flej nesles. (SketÀCe ueeskeÀmebK³ee nesleer 40,00,000) cegbyeF& Menje®³ee yeensjyeeïeCe, cegeqmuece ns ÒeecegK³eeves HegCes, meeleeje Je OeejJee[ ³esLes nesles. yengleskeÀ cejeþe ns j³ele eEkeÀJeeiejerye MeslekeÀjer nesles. Menjer Yeeieeleerue yeeïeCe J³eJemee³e keÀjerle nesles DeeefCe l³eeb®eer leguevee yegef×JebleJeiee&le nesle Demes.

HesMeJ³eeb®³ee keÀeueKeb[ele MeslekeÀN³eeb®eer DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer pejer ®eebieueer vemeueer lejer nesleer.keÀeneR®eer mJele:®eer peceerve nesleer, ceesþîee ÒeceeCeeJejerue j³ele ns Mesle peceerve Yee[îeeves IesTvekeÀmeCeeN³eebHewkeÀer nesles. lemes®e GJe&efjles cenejeä^ele Yetceernerve Meslecepetj nesles pes ogmeN³ee®³ee MesleelekeÀece keÀjerle. HeÀej®e keÀceer ÒeceeCeeJej, ûeeceerCe Yeeieele ueeskeÀ, Iejiegleer veeskeÀj cnCetve keÀece keÀjerle.osMecegKe, osMeHeeb[s, Heeìerue Je Flej Þeerceble peceerveoej ns iejerye Yetceernerve ueeskeÀeb®es Mees<eCe keÀjerle.cepetjebvee osC³eele ³esCeejer cepetjer ner Del³eble DeuHe Demes Je l³eeletve keÀeceieejeb®es keÀenerner efnle meeOeCeskeÀþerCe nesles. ner He×le Deieoer F.me.1850 ceO³es efye´ìerMe jepeJeì Deeu³eeveblejner efìketÀve jenerueer.F.me.1850 Heemetve cepegjerceO³es Jee{ nesT ueeieueer. keÀejCe jsuJes, jmles yeebOeCeer Je Flej meepe&efvekeÀkeÀeceele Deieoer Mesleer®³ee keÀeceelener cepetjeb®eer ceeieCeer Jee{t ueeieueer.

cenejeä^eJej jep³e mLeeHeve Peeu³eeJej efye´ìerMeebveer peefceve cenmetuee®³ee j³eleJeejer He×leer®eeDeJeuebye kesÀuee. ¿ee He×leerceO³es mejkeÀej Je peefceve OeejkeÀ (Yee[îeeves keÀmeCeeje veJns) ³eeb®³eeceO³esmejUmejU cenmetueeb®eer jkeÌkeÀce þjefJeueer pee³e®eer. ner®e He×le ogmejs yeepeerjeJe HesMeJ³ee®³eekeÀeUeHe³e¥le DeJeuebyeueer iesueer nesleer. SequHeÀvmìve oKKeve®ee keÀefceMevejves l³eeb®³ee DeefOekeÀejeKeeueerjeyeefJeueer iesuesueer ner He×leÜejs cenmetue DeefOekeÀeN³eebvee JeejsceeHe DeefOekeÀej efoues nesles. Hejbleg keÀener

148

Je<ee&le®e DeMeer peeCeerJe Peeueer keÀer ner He×le meceeOeevekeÀejkeÀ veener. DeHegN³ee HeeJemeecegUs Mesleer®es yeN³ee®eYeeieele vegkeÀmeeve Peeues nesles. Mesleerceeuee®³ee Iemejuesu³ee eEkeÀceleer ³eecegUs MeslekeÀN³eeb®es Depetve neuePeeues Je cenmetueele Ieì Peeueer. lemes®e MesleerJej Jee{lee yeespee, Mesleer cenmetueeb®es Jee{les oj, HejosMeerceeueeyejesyej mHeOee& ³ee keÀejCeebveer, MeslekeÀjer Deieoer keÀpe&yeepeejer Peeuee. Hejbleg Glmeener DeefOekeÀeN³eebveerDeens l³ee®e ÒeceeCeele cenmetue ieesUe keÀjC³ee®ee Òe³elve kesÀu³eeves DeveskeÀ peCe mebkeÀìele meeHe[ues.

F.me.1827 ceO³es mejkeÀejves, peefceve cenmetuee®³ee He×leerle yeoue keÀjC³ee®es þjefJeues peerHetJeea®³ee cenmetue He×leerHes#eemegOeejerle nesleer. Hejbleg uebJekeÀj®e l³eeleerue $egìer efometve ³esT ueeieu³eekeÀener Je<ee&®³ee DeY³eemeeveblej, megOeejerle He×leer DeJeuebyeC³eele Deeueer. F.me.1836 ceO³es veJeerveHe×leer DeJeuebyeu³eeveblej Mesleer cenmetueele ceesþîee ÒeceeCeeJej Jee{ Peeueer. keÀejCe ³eeJesUer DeekeÀejC³eeleDeeuesues oj HetJeeaHes#ee keÀceer nesles. cenmetuee®³ee ojele Ieì Peeu³eeves MeslekeÀN³eebveer DeefOekeÀ peefcevekeÀmeeJe³eeme Iesleueer. F.me.1861-65 ojc³eeve®³ee DecesefjkeÀve ³eeoJeer ³eg×ecegUs Fbiueb[ceO³esYeejleer³e keÀeHemeeuee ceeieCeer Jee{ueer. l³ee®e keÀeUele KeeveosMeeceO³es megieer®ee nbieece ®eebieuee iesuee.l³eecegUs F.me.1850 les 1866 ®ee keÀeueKeb[ ne DeeefLe&keÀ megyeÊes®ee keÀeueKeb[ cnCetve DeesUKeC³eele³eslees. Hejbleg ner DeeefLe&keÀ megyelee leelHegjl³ee mJe©Hee®eer nesleer.

cegbyeF& Òeeblee®³ee mejkeÀejves ¿ee meJe& DevegkegÀue HeefjefmLeleer®es Þes³e mJele:keÀ[s Iesleues.ielekeÀeUeleerue Ye³ebkeÀj DeeefLe&keÀ ÒeMve efJemejC³eele Deeues DeeefCe meO³ee®eer megyeÊee ner leelHegjleer DemetveHetJeea®es DeeefLe&keÀ mebkeÀì keÀOeerner Dees{Jet MekeÀles ³ee®eer HegmeìMeer peeCeerJener l³eebvee jenerueer veener.ueJekeÀj®e DecesefjkeÀve ³eeoJeer ³eg× mebHeues. DecesefjkeÀve ueeskeÀebveer l³eeb®eer yeepeej Hesþ keÀeyeerpe kesÀueer JeYeejleeceO³es peer DeeefLe&keÀ Guee{eue ®eeueueer nesleer, leer Leb[eJeueer. MeslekeÀjer lej HetJeea®³ee®e keÀpee&®³eeDeesP³eeKeeueer oyeuee neslee. Deelee lej lees Deieoer DeieeflekeÀ Peeuee. meeJekeÀejeb®³ee neleele ieeJee®eerDeLe&J³eJemLee Deeueer DeeefCe j³ele Hegvne SkeÀoe meeJekeÀeje®³ee keÀ®eeìîeele meeHe[ueer.

ojc³eeve®³ee keÀeUele cenejeäe®eer ueeskeÀmebK³ee PeHeeìîeeves Jee{le nesleer. SkeÀe HeneCeervegmeejF.me.1832 les 1872 ®³ee ojc³eeve oKKeve Òeebleeleerue ueeskeÀmebK³ee 20 ueeKeeves Jee{ueer.F.me.1850 He³e¥le Jee{uesu³ee ueeskeÀmebK³esves MekeÌ³e lesJe{îee ÒeceeCeele peefceve DeesefueleeKeeueerDeeCeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee Je l³eeveblej®³ee keÀeUele meeJe&peefvekeÀ yeebOekeÀeces Je meceepeefnlee®³eeÒekeÀuHeebJej keÀeceieejeb®eer ceeieCeer Jee{u³eeves l³eekeÀ[s keÀeceieej Dees{ues peeT ueeieues. HejblegDeLe&J³eJemLesleerue ®e{eJe Gleej DeeefCe F.me.1850-65 ®³ee keÀeUeleerue Mesleerceeuee®eer Jee{leereEkeÀcele ³eecegUs keÀeceieejebvee cepegjer Jee{tve osKeerue. cnCeeJee lemee HeÀe³eoe Peeuee veener. lemes®emejkeÀejvesner keÀesCelesner osMee®³ee efJekeÀemee®es DeewÐeesefiekeÀ OeesjCe DeJeuebyeues veener. ³eeGueì Fbiue[Je©ve³eb$emeecegûeer Dee³eele keÀjC³eele DeefOekeÀ Heg{ekeÀej Iesleuee. l³eecegUs Yeejleeleerue neleceeie GÐeesieOeeskeÌ³eele ³esTve ûeeceerCe DeLe&J³eJemLee HetCe&HeCes keÀesuece[ueer. pemes cegbyeF&meejK³ee Menjele ueeskeÀeb®esmLeueeblej nesTve meg×e peefceveerJejerue Yej cee$e keÀceer Peeuee veener.

mJeeLeea meeJekeÀejebcegUs lej iejerye MeslekeÀN³eeb®es neue vekeÀesmes Peeues. leLeeefHe, F.me.1827 ceO³esmeeJekeÀejebJej efve³eb$eCe DeeCeC³eemeeþer keÀener megOeejCee Debceueele DeeCeu³ee lejer oKKeve®³ee YeeieeleerueMeslekeÀN³eeb®ee keÀpe&yeepeejerHeCee keÀener keÀceer Peeuee veener, Gueì lees Jee{uee. lemes®e efye´ìerMe mebmeoer³eefve³eceevegmeej, peefceveernkeÌkeÀe®³ee keÀe³eÐeecegUs MeslekeÀjer DeefOekeÀ®e meeJekeÀeje®³ee keÀ®eeìîeelemeeHe[uee. Goe. peefceveeruee efJeefvece³e cetu³e efou³eeves MeslekeÀjer peefceveer ieneCe þsT ueeieues Je efJeefnlejkeÌkeÀce Hejle ve kesÀu³eeme meeJekeÀej iejerye MeslekeÀN³ee®³ee peefceveer n[He keÀ© ueeieues. HetJeea kesÀJeUvewmeefie&keÀ DeeHeÊeer Goe. og<keÀeU, ³eg× ³eemeejK³ee keÀejCeeves MelekeÀjer peefceve mees[tve pee³e®es. Deelee

149

lej veJeerve efve³eceevegmeej meeJekeÀej®e MeslekeÀN³eebvee ngmekeÀeJetve ueeJet ueeieues. F.me.1859 ®³eeefmeJnerue Òeesefmepej keÀes[ Je efueefceìsMeve De@keÌìves lej MeslekeÀN³eeb®³ee efJejesOeele meeJekeÀejeb®es nelecepeyetle kesÀues. He³ee&³eeves F.me.1875 ceO³es cenejeäeleerue iejerye MeslekeÀjer ns keÀpe&yeepeejer,YetkesÀkebÀieeue Jeiee&®es ÒeefleefveOeer nesTve yemeuess. l³eeb®eer DeJemLee Depetvener KeeueeJeueer. HegCes meeJe&peefvekeÀmeYee Je yee@cyes DemeesefmeSMeve®³ee iejerye MeslekeÀN³eebvee Jee®eefJeC³eemeeþer mejkeÀejuee osC³eele ³esCeeN³eeefveefJeoe meg®eveeb®ee keÀenerner efJeMes<e HeefjCeece Peeuee veener. ³eeGueì mejkeÀejuee, MeslekeÀN³eebveer keÀj veYejC³ee®³ee ÒekeÀjCeele meeJe&peefvekeÀ meYes®ee nele Deens, Demee mebMe³e ³esT ueeieuee.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) DecesefjkeÀve ³eeoJeer ³eg×e®ee Yeejleeleerue yeepeejHesþsJej keÀe³e HeefjCeece Peeuee?

12.8 oKKeve®es obies

F.me.1867 ceO³es cenejeäeleerue ûeeceerCe Yeeieele Kejeye nJeeceeve efvecee&Ce Peeues.Mesleceeuee®³ee eEkeÀceleer Oe[eOe[ Ieme© ueeieu³ee. F.me.1870 ceO³es iejerye MeslekeÀN³eebJej keÀpee&®esDeesPes DeefOekeÀ®e Jee{ues. l³eebvee keÀpee&Jej J³eepe ve Yejlee Deeu³eeves l³eebvee keÀesìe&He³e¥le Kes®eC³eeleDeeues. HeefjCeece Demee Peeuee keÀer, yengleebMe MeslekeÀjer meeJekeÀejeb®es iegueece Peeues. HeÀkeÌleHeesìeHeeC³eeHegjles®e DeVe l³eebvee efceUt ueeieues Je Jejerue jkeÌkeÀce meeJekeÀejeb®es keÀpe& HesÀ[C³eemeeþerJeeHejC³eele Deeueer. lemes®e Mesle ceeuee®³ee eEkeÀceleer Iemeju³eeves, Mesleer®es ÒeceeCener keÀceer Peeues. keÀeneRveerpeefceveer efJeketÀve ìekeÀu³ee lej keÀeneRveer ieneCe ìekeÀu³ee. Deej.meer. cegPegceoej efuenerleele, ``®e{îeeojeves J³eepe osC³ee®ee ceejJee[îeeb®ee Oeboe Deieoer lespeerle ®eeuet neslee.'' oKKeve®³ee obieueer®eeDenJeeue le³eej keÀjC³eemeeþer pes keÀefceMeve Deeues nesles, l³eebvee Demes Dee{Uues keÀer mejkeÀejer peeiesHewkeÀer1/3 peeiee ner keÀpe&yeepeejer Deens DeeefCe keÀpee&®ee yeesPee ne l³eeb®³ee DeeefLe&keÀ GlHeVeeHewkeÀer DeþjeHeìpeemle Deens. keÀener meeJekeÀejebveer lej DeMee keÀpe&yeepeejer Je Demene³³e MeslekeÀN³eebvee efJeMes<ele:kegÀCeyeereqðe³eebyejesyej keÀpee&®³ee yeou³eele le[pees[ keÀjC³eeme Yeeie Hee[ues.

DeMee ¿ee Ye³ebkeÀj Dev³ee³eûemle JeeleeJejCeele, iejerye MesleN³eeb®ee meb³ece megìC³ee®eer JesU Deeueer.F.me.1874 ®³ee oKKeve DeKesjerme, l³eeb®³ee menveMekeÌleer®ee yeebOe legìu³eeves HegC³eeleerue, efMeªjleeuegkeÌ³eeleerue keÀejos ieeJeele Ye³ebkeÀj obieue GmeUueer. ieeJeeleerue meeJekeÀejebvee ieeJeeletve meeceeefpekeÀ JeDeeefLe&keÀefjl³ee yeefn<ke=Àle keÀjC³eele Deeues. l³eeb®³eeJej ieeJe mees[tve HeUtve peeC³ee®eer JesU Deeueer.nUtnUt ¿ee obieueerves HegC³eele Flej$e Gûe©He OeejCe keÀjeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. Heesefuemeebveer leele[erveskeÀe³e&Jeener keÀ©ve 951 ueeskeÀebvee peJeUpeJeU 31 ieeJeeletve HekeÀ[ues.

Deej.meer. cegpegceoej oKKeve®³ee obieueer®es JeCe&ve keÀjleevee efueefnleele, ``meeJekeÀejebJejÒeeCeIeelekeÀer nuues Peeues. ceeueceÊes®eer uegìeuegì Peeueer Hejbleg, Òel³e#eele cee$e keÀesCee®eerner nl³ee Peeueerveener. obieueKeesjeb®ee Demee Òe³elve neslee keÀer meeJekeÀejeb®³ee efJeUK³eebletve SkeÀoe®eer megìkeÀe keÀ©veI³ee³e®eer. pesJne meeJekeÀejebveer keÀeieoHe$es ÐeeJe³eeme vekeÀej efouee lesJne®e MeejerefjkeÀ HeeleUerJej

150

neCeeceejer Peeueer. ¿ee obieueerle ÒeecegK³eeves ceejJee[er Je iegpej meeJekeÀej yeUer He[ues. keÀener legjUkeÀIeìveebceO³es yeeïeCe meeJekeÀejebJejner obieueer®eer ueeì GmeUueer. SkeÀesCeermeeJ³ee MelekeÀe®³ee HetJee&Oee&le,keÀesUer, efYeuue, jeceesMeer ³eeb®es yeb[, lemes®e F.me.1870 ®³ee megceejeme, meeJekeÀejebefJe©×®es iejeryepeveles®es yeb[ ns meg×e DeeHeu³eeJejerue Dev³ee³eeefJe©× efouesueer SkeÀ Òeefleef¬eÀ³ee nesleer.

DeMee ÒekeÀej®³ee obieueerJej efve³eb$eCe þsJeC³eemeeþer Je jep³eele megJ³eJemLee DeeCeC³eemeeþermejkeÀejves SkeÀ keÀefceMeve efve³egkeÌle kesÀues p³eeÜejs HegCes, meeleeje, Denceoveiej Je meesueeHetj ³esLeerueobieueer®ee Fl³ebYetle DenJeeue mejkeÀejuee efceUsue. oKKeve®³ee obieueeryeeyele®ee keÀefceMeve®ee DenJeeueeqmJekeÀeju³eeveblej, F.me.1879 ®ee keÀe³eoe Heeefjle kesÀuee iesuee. l³eeÜejs mejkeÀej MeslekeÀN³eeb®³eeÒeMveeb®³ee yeeyeleerle leìmLe jenerues. lees yeoueC³eele Deeuee. l³ee®ee HeefjCeece Demee Peeuee keÀercenejeä^ele veblej Deeuesu³ee og<keÀeUele, Hegvee meeJe&peefvekeÀ meYesmeejK³ee Keepeieer mebmLee®e veJns lejKegÎ mejkeÀejmeg×e me¬eÀer³e Peeues. lemes®e mejkeÀejefJe©× Oe[keÀ keÀe³e&Jeener keÀ©ve Demes ns oeKeJetveefoues keÀer ³eeHeg{s Demeues Del³ee®eej menve nesCeej veenerle. SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee MesJeì®³eeHeb®eJeerme Je<ee&le jepekeÀer³e mebmLee MeslekeÀN³eeb®es ÒeMve, l³eeb®³ee ceeieC³ee ³eebvee cenÊJe osleevee efometve³esleele.

ueeskeÀefce$e ³ee iegpejeLeer meeHleenerkeÀeves Demes efueefnues keÀer, oKKeve®eer obieue ner J³eJemee³eevesuegìe© Demeuesu³eebkeÀ[tve veJns lej HeefjefmLeleerves ieebpeuesu³ee j³eles keÀjJeer Ie[Jetve Deeueer nesleer.oKKeve®eer j³ele ner iejeryeerves ieebpeuesueer nesleer, efpe®³eeJej Dev³ee³ekeÀejkeÀ cenmetue keÀj ueeoC³eeleDeeuee neslee. DeeOeer®e ¿ee yeeyeleerle l³eeb®eer veejepeer nesleer. l³eele Yej cnCetve l³eeb®³eeJejDev³ee³ekeÀejkeÀ veJeerve pebieue keÀe³eoe ueeiet kesÀuee. l³eecegUs ojes[e IeeueC³ee®eer l³eeb®³eeJej JesU Deeueer.l³eebvee keÀener J³eeJemeeef³ekeÀ ojes[sKeesjner ³esTve efceUeues.

12.9 meceejesHe

DeMee ÒekeÀejs, DeeefoJeemeer Je iejerye MeslekeÀN³eebveer Ie[Jetve DeeCeuesu³ee yeb[e®ee, megefMeef#eleÒemLeeefHeleebJej keÀe[er®eener HeefjCeece Peeuee veener. Deieoer F.me.1857 ®ee GþeJe meg×e l³eeb®³ee¢äerves veieC³e Jee veececee$e®e neslee. jeceesMeer, keÀesUer Je efYeuueeb®³ee yeb[euee oeyetve ìekeÀCes Deieoer®emeesHes keÀece veJnles. F.me.1860 ceOeerue MeslekeÀN³eeb®es yeb[ keÀþesj HeeJeues G®euetve cees[tve ìekeÀC³eeleDeeues. ¿eecegUs cegbyeF&-HegC³ee®³ee megefMeef#ele ueeskeÀeb®es l³eekeÀ[s ue#e JesOeues iesues.

12.10 ÒeMve

1) efye´ìerMe jepeJeìerefJe©× jeceesMeer, efYeuue Je keÀesÈ³eebveer keÀe yeb[ HegkeÀejues ? l³eeyeeyelemeefJemlej efuene.

2) F.me.1857 ®³ee GþeJee®³ee JesU®eer cenejeäeleerue HeefjefmLeleer efJeMeo keÀje.3) JeemegosJe yeUJeble HeÀ[keÌ³eeb®es yeb[ Je l³eeb®³ee keÀejJee³eeb®eer ceeefnleer Ðee.4) efìHee efuene :

1) cenejeäeleerue MeslekeÀN³eeb®ee GþeJe2) oKKeve®³ee obieueer.

151

13ceneje<ìê®ee DeeefLe&keÀ efJekeÀeme(F.me. 1861 - F.me. 1920)

IeìkeÀ j®evee :

13.0 GefÎäîes

13.1 ÒemleeJevee

13.2 Mesleer efJekeÀeme

13.3 JeenletkeÀ Je oUCeUCee®³ee mees³eer

13.4 GÐeesieOeboîee®ee efJekeÀeme

13.5 JeeefCep³e Je J³eeHeej

13.6 keÀeceieej ®eUJeUeR®ee Go³e

13.7 meceejesHe

13.7 ÒeMve

13.0 GefÎäîes

1) cenejeäêleerue Mesleer®eer HeefjefmLeleer mecepetve IesCes.2) JeenletkeÀ Je oUCeJeUCee®eer HeefjefmLeleer DeY³eemeCes.3) DeewÐeesefiekeÀ HeefjefmLeleer mecepetve IesCes.4) J³eeHeej-Goerce ³eeb®ee efJekeÀeme DeY³eemeCes.5) keÀeceieej ®eUJeUeR®ee Go³e mecepetve IesCes.

13.1 ÒemleeJevee

ceeieerue DeO³ee³eele DeeHeCe Demes Heeefnues keÀer ceneje<ìêleerue meeceev³e pevelesceO³es efye´ìerMeveerleerefJeª× Demeblees<e KeoKeole neslee DeeefCe mebHetCe& SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀele MeslekeÀN³ee®eer HeefjefmLeleernueeKeer®eer Peeueer nesleer. oKKeve®³ee ojes[îeeceeie®es keÀejCe ner ne `Demeblees<e®e' neslee. ³ee Heeþele,DeeHeCe lelkeÀeueerve cenejeäeleerue DeeefLe&keÀ Ie[ecees[er DeY³eemeCeej Deenesle. meg©Jeeleeruee®e, legcneueemecepeu³eeÒeceeCes, HeÀkeÌle keÀener Heeveeble®e, mebHetCe& efJe<e³ee®es Je cegÎîee®es efJeJejCe nesT MekeÀle veener.lejerner F.me. 1861 les F.me. 1920 ®³ee ojc³eeve®eer, cenejeäêleerue JeenletkeÀ Je oUCeJeUCee®eerkeÀe³e efmLeleer nesleer, leer Lees[keÌ³eele ceeb[C³ee®ee MekeÌ³elees Òe³elve kesÀuee Deens. F. me. 1861 HetJeea®eeLees[keÌ³eele meejebMe, legcneuee HeefjefmLeleer®ee Deboepe ³eeJee DeMee GÎsMeeves efouesuee Deens.

152

13.2 Mesleer efJekeÀeme

SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee ceO³eeHe³e¥le DeeOeer®e veceto kesÀu³eeÒeceeCes, Mesleer J³eJemee³eeceO³esmeelel³eeves ceboer Demes. eEkeÀceleer Je GlHeeove oesvner keÀceer Demeu³eeves ceesþîee ÒeceeCeeJej cenejeä^eleerueiejerye MeslekeÀN³eebveer Mesleer keÀjCes mees[tve efoues nesles. F.me.1835 He³e¥le, j³eleJeejer He×leerves ûeeceerCeYeeiee®eer mJe³ebMeeefmele He×leer cees[tve keÀe{ueer DeeefCe ieeJeeleerue ÒecegKe Je Flej DeefOekeÀeN³eeb®³ee Heoe®esnerDeJecetu³eve Peeues. meJe& DeefOekeÀeN³eebvee Deelee Kee$eer Heìueer nesleer keÀer iesu³ee oesve oMekeÀebHes#eenerDeefOekeÀ keÀeueKeb[e Heemetve oKKeve®es peemle keÀj DeekeÀejCeercegUs DeeefLe&keÀ Mees<eCe Peeues Deens. peveleeoejerêîejs<esKeeueer iesueer Deens, ûeeceerCe peerJeve keÀesuece[ues Deens DeeefCe peefceve keÀmee³euee efveke=ÀäPeeueer Deens. veJeerve ³eespevesle F. me. 1835®³ee Yet meJex#eCeevegmeej keÀener yeoue Ie[tve Deeues. Goe.Menjeb®ee efJekeÀeme, JeenlegkeÀerceO³es megOeejCee, ueeieJe[erKeeueerue DeefOekeÀ peefceve DeeefCe DeVeOeev³ee®³eeJemletbmeeþer Jee{erJe yeepeej F.me.1850 veblej, oesve oMekesÀ cenejeäeleerue Mesleer®es ef®e$emeceeOeevekeÀejkeÀ nesles.

F. me. 1850 Je 1860 ®³ee oMekeÀeble Mesleer®ee nbieece ®eebieuee neslee. peefceve cenmetueele IeìPeeu³eeves peefceve keÀmeC³ee®es ÒeceeCe DeveskeÀ efpeu¿eele Jee{ues. F. me. 1861 ®³ee DecesefjkeÀve ³eeoJeer³eg×eves Mesleer®³ee ÒeceeCeele Jee{ Peeueer. Yeejleer³e keÀeHemee®eer ceeieCeer Jee{ueer DeeefCe l³eeHewkeÀer yeN³ee®eÒeceeCeeJej HegjJeþe KeeveosMeeletve Peeuee. Heef½ece Yeejleele, jsuJes Je HeeCeereEme®eve ³eespevescegUs,efve³ee&leer®³ee ÒeceeCeele Jee{ Peeueer. keÀeHemee®es GlHeeove ogHHeìerves Jee{ues DeeefCe DeVeOeev³ee®esGlHeeovener ceesþîee ÒeceeCeeJej F. me.1860 les 1869 ®³ee ojc³eeve Jee{ues.

leLeeefHe, Mesleer®³ee GlHeeoveeleerue Jee{er®ee Heefnuee HeÀe³eoe J³eeHeeN³eebvee DeeefCe meeJekeÀejebveePeeuee. lemes®e MeslekeÀN³eebveener Peeuee. keÀejCe peemle keÀeU He³e¥le mece=×er®ee keÀeU efìketÀve jeneruee.efpeu¿eeHeeþesHeeþ efpeu¿eeceO³es GlHeeoveele Jee{ Peeueer. veebiej, yewueiee[er Je Mesleer J³eJemee³eemeDeeJeM³ekeÀ meecegûeer F. me.1870 He³e¥le ceesþîee ÒeceeCeeJej Jee{ueer. meesueeHetj®³ee mejkeÀejer ie@PesìceO³es cnìu³eeÒeceeCes F. me.1839 ®³ee ÒeceeCeele F. me.1871 ceO³es peemle ueeskeÀ mece=× Je mJeleb$enesles. l³eeHewkeÀer yengleskeÀpeCe meeJekeÀeje®³ee osC³eeceOetve cegkeÌle Peeues nesles. ³eeHewkeÀer HeÀkeÌle les®e DeHeJeeonesles p³eebveer 10 ueeKeeb®³ee Keeueer peefceve cenmetue Yejuee. cegbyeF& Òeeblee®ee SketÀCe cenmetue F.me.1857 les 1871 ®³ee ojc³eeve 37 ìkeÌkesÀ Jee{uee.

F. me.1870 veblej cee$e Mesleer J³eJemee³eeves keÀueeìCeer Iesleueer. peeieeflekeÀ HeeleUerJejerueIe[ecees[ebr®eener Yeejleer³e Mesleer J³eJemLesJej HeefjCeece Peeuee. DecesefjkeÀve peveles®es ³eeoJeer ³eg×DeeleeHe³e¥le mebHeues nesles DeeefCe DecesefjkeÀve ueeskeÀebveer l³eeb®ee Mesleer®ee yeepeej Hejle leey³eele efceUefJeueeneslee. Mesleceeuee®³ee eEkeÀceleer F. me.1860 ®³ee HeeleUerJej Keeueer Iemeju³ee.

mejkeÀejJej keÀceer keÀj DeeKeCeermeeþer, oyeeJe ìekeÀC³eele Deeuee. lejer efJeMes<e HeÀe³eoe Peeueeveener. Hegvne SkeÀoe iejerye MeslekeÀjer mJeeLeea meeJekeÀejeb®³ee le[eK³eele keÀpee&meeþer De[keÀues. (keÀejCeOeev³ee®³ee megjef#elelesmeeþerner peefceve cenmetue YejeJee ueeies. Hejbleg meeJekeÀejeb®esner ceboercegUs vegkeÀmeevePeeu³eeves, lesner keÀpe& osC³eeme le³eej veJnles.

153

DeeOeer®e cnìu³eeÒeceeCes Mesleer J³eJemee³eeleerue vegkeÀmeeveercegUs, F. me.1875 ceO³es oKKeveÒeebleele obieueer GmeUu³ee. l³ee®ee iebYeerj HeefjCeece meeJekeÀej Je JeeC³eebJej Peeuee. mejkeÀejvesMeslekeÀN³eeb®es yeb[ oKKeve Mesleer meJeuele keÀe³eoe F. me.1879 ceO³es DeeCetve Meeble keÀjeJe³ee®ee Òe³elvekesÀuee. keÀe³eÐeevegmeej, l³eele oesve GHee³e nesles. SkeÀ cnCepes keÀe³eosMeerj MeslekeÀN³eebvee meeJekeÀejebkeÀ[tvemebj#eCe Je ogmeje GHee³e cnCepes, meeJekeÀejebSsJepeer HewM³ee®eer Je keÀpe& efceUC³ee®eer Dev³e J³eJemLee. ³eekeÀe³eÐeeme DeuHe ÒeceeCeele ³eMe Deeues. keÀesìe&®³ee DeveskeÀ ÒekeÀjCeeble Ieì Peeueer. l³eeHewkeÀer DeveskeÀÒekeÀjCes JeeìeIeeìermeeþer IesC³eele Deeueer. meeJekeÀej Je JeeC³eeb®³ee efJe©× yeb[ Je l³eeb®³eeJej ueeoC³eeleDeeuesues efve³ece Je Deìer ³eecegUs DeveskeÀ meeJekeÀej ûeeceerCe Yeeieeletve, cegbyeF&®³ee efoMesves JeUues. Hejblegl³eecegUs MeslekeÀN³eeb®es ÒeMve keÀceer Peeues veener. DeeleeHe³e¥le Mesleermeeþer keÀpe& efceUle veJnles. HeCe Deelee lesDev³e ceeiee&ves efceUt ueeieu³eeves, veJeerve ÒeMve GHeefmLele Peeuee. Deelee l³eebvee l³eeb®³ee peefceveer ieneCeþsJeeJ³ee ueeieu³ee Je Òemebieer efJekeÀeJ³ee ueeieu³ee.

F. me.1880 ®³ee megceejeme, jsuJesyeebOekeÀeceeme peesj Deeuee, l³eecegUs Mesleer GlHeeove Jeefve³ee&leerle Yej He[ueer. cenejeäe®³ee DeveskeÀ efpeu¿eele, DeveskeÀ keÀejeieerjebveer Mesleer J³eJemee³eekeÀ[s HeeþefHeÀjJetve OebÐeeceO³es®e YeefJeleJ³e keÀjeJe³ee®es þjefJeues. Hejbleg Deieoer®e iejerye Je ueneve mJe©Hee®eskeÀejeefiej mJeosMeer Je HejkeÀer³e GlHeeokeÀebvee DeeJneve ve osT MekeÀu³eeves, Hejle Mesleer J³eJemee³eeleiesues. veieoer efHekeÀe®³ee GlHeeoveele efve³ee&leer®³ee ¢äerves Jee{ Peeueer. lemes®e efpeLes efpeLes peueeEme®evee®eer mees³e Deens, efleLesner veieoer efHekesÀ IesC³eele ³esT ueeieueer. GoenjCeeLe&, oKKeveceO³esTmee®es GlHeeove, meeleeN³eeceO³es YetF&cetie, KeeveosMe ceO³es keÀeHetme DeeefCe Flej$e Flej veieoer efHekeÀeb®eerceeieCeer MeslekeÀN³eebkeÀ[tve nesT ueeieueer. keÀener MeslekeÀN³eebveer ³eeHeemetve ceesþîee ÒeceeCeeJej HeÀe³eoeefceUJetve, l³eeb®eer HegveHexjCeer kesÀueer. lemes®e, p³ee yeepeejele l³eebvee ®eebieueer eEkeÀcele efceUsue, efleLesl³eebveer yewueiee[îee v³eeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. l³eecegUs mLeeefvekeÀ meeJekeÀejebvee GlHeeove osC³ee®eerHe×leer yebo Peeueer. GoenjCeeLe&, oef#eCe cenejeä jsuJes meg© Peeu³eeveblej (F. me.1880 ®³eeojc³eeve meeleeN³eeceO³es) DeeefCe F. me.1890 ®³ee veJeerve megOeejCeeveblej, MeslekeÀN³eeb®³ee, j³eles®³ee,yewueiee[îeeb®³ee ÒeceeCeele DeveskeÀ Heìerves Jee{ Peeu³ee®es Dee{Utve Deeues. ³ee®ee DeLe&, meeJekeÀej Je JeeCeer³eeb®eer FlekeÌ³ee Je<ee¥®eer cekeÌlesoejer mebHegäele Deeueer nesleer.

SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee MesJeì®³ee oesve oMekeÀele, peefceveer®³ee eEkeÀceleer Jee{u³ee DeeefCeSkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee meg©Jeeleer®³ee oesve oMekeÀele, l³ee Jee{le®e jeneru³ee. veJ³eeves ÞeerceblePeeuesu³ee MeslekeÀN³eebkeÀ[tve p³eebveer yeepeejele veJ³eeves efvecee&Ce Peeuesu³ee mebOeer®ee HeÀe³eoe Iesleuee,l³eeb®³eekeÀ[tve peefceveer efJekeÀle Iesleu³ee peeT ueeieu³ee. Kejslej ns veJeerve Mesleer®es ceeuekeÀ,meeJekeÀejeb®eer peeiee IesT ueeieues DeeefCe ûeeceerCe Yeeieele efJeÊe Je keÀpe& osC³ee®es keÀece keÀ© ueeieues.

F. me.1892 ®³ee oKKeveceOeerue Deesu³ee og<keÀeUeves $emle Peeuesu³ee 37 ieeJeeb®eer DeefOeke=Àle®eewkeÀMeer keÀjlee Demes Dee{Uues keÀer, lesLeerue meeJekeÀej ns veJ³eeves Þeerceble Peeuesues MeslekeÀjer®e Deensle.F. me.1899 ®³ee DeefOeke=Àle DenJeeueevegmeej kesÀJeU SkeÀ ®elegLee&Me peefceve, MeslekeÀjer vemeuesu³eeueeskeÀebkeÀ[s nesleer. Hejbleg, DeMee ÒekeÀej®³ee YetOeejkeÀebHewkeÀer DeveskeÀ Fveeceoej nesles. F. me.1890 ®³eemegceejeme meeJekeÀejeb®³ee leey³eele 15% peceerve nesleer. F. me.1911 ceO³es mejkeÀejves peenerj kesÀueskeÀer, MeslekeÀjer vemeuesues, YetOeejkeÀ kesÀJeU 1/6 ÒeceeCeele Deensle. pejer ne YetYeeie peemle megefHekeÀ nesleeDeeefCe SketÀCe cenmetueeHewkeÀer 1/5 ìkeÌkesÀ cenmetue Yejerle.

154

leLeeefHe cenejeä^ meowJe Huesie DeeefCe og<keÀeUe®³ee íe³esKeeueer jeneruee. SkeÀesefCemeeJ³eeMelekeÀe®³ee MesJeì®³ee oMekeÀele, DeveskeÀ efpeuns Deesu³ee og<keÀeUeves Je HuesiecegUs nwjeCe Peeues. Deesu³eeog<keÀeUe®³ee keÀeUele (F. me.1899- F. me.1902) mejkeÀejves 1/3 He³e¥le cenmetuee®³ee ceeieCeerleIeì kesÀueer DeeefCe F. me.1904 ®³ee megceejeme DeeHemetkeÀ keÀjceeHeÀer®eer ³eespeveener Heeme kesÀueer.

efJemeeJ³ee MelekeÀeleerue Heefnueer oesve oMekesÀ ner Mesleermeeþer mebefceÞe þjueer. DeveskeÀ Je<ex meeLeer®³eeÒeeogYee&JeecegUs pevelee Je iegjs ce=l³egcegKeer He[ueer. lemes®e ogmeN³ee Ieìvesle, Mesleceeueemeeþer Jee{erJeceeieCeer, GÊece nbieece Je keÀeHemeeuee ceeieCeer, ³eecegUs MeslekeÀN³eebme Lees[emee efoueemee efceUeuee. Heefnu³eecene³eg×e®³ee megceejeme Oeev³eeb®³ee eEkeÀceleerle Jee{ nesTve, peefceveer®³ee eEkeÀceleer ceesþîee ÒeceeCeeJejJee{u³ee. Hejbleg ³eg×eveblej®³ee Hegvne veJ³eeves DeekeÀejC³eele Deeuesu³ee ojeb®³ee le[pees[ercegUs veJeerveÒeMve efvecee&Ce Peeues. keÀejCe ³eg×e®³ee keÀeUele, peefceveer®³ee eEkeÀceleer DeJeemleJe Jee{u³ee nesl³ee.l³eecegUs SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee DeKesjerme, cenejeäele HeÀej®e keÀceer ÒeceeCeeJej MesleerefJejnerlepeefceve nesleer. Hejbleg F. me.1921 He³e¥le jesie Je og<keÀeUeves ueeskeÀmebK³esJej efve³eb$eCe þsJeues.

keÀener DeLe&Meeðe%eeb®³ee celes, veceto kesÀuesu³ee keÀeUe®es DeJeueeskeÀve keÀjlee ÞeercebleMeslekeÀN³eeb®³ee mebK³esle ceesþîee ÒeceeCeeJej Jee{ Peeueer l³eecegUs MeslekeÀN³eeb®es efJemeeJ³ee MelekeÀeleJeefie&keÀjCe keÀjeJes ueeieues. l³eeb®³ee celes, yeepeeje®es efJemleejerkeÀjCe DeeefCe Mesleer J³eJemee³ee®esyeepeejerkeÀjCe ³eebcegUs, p³eeb®³eekeÀ[s DeeOeer®e meeOevemeecegûeer nesleer, l³eebveer ueneve MeslekeÀN³eeb®³eepeefceveer I³eeJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. Hejbleg, keÀenerb®³ee celes, ner He×le, cenejeäele meJe&$e meejKeer®eveJnleer. Goe. F. me.1880 ceO³es Denceoveiej ceO³es, keÀener ceeCemeebveer 400 SkeÀj peeieeSkeÀìîee®³ee leey³eele Iesleueer nesleer DeeefCe 12 les 20 yewue efoceleeruee nesles Hejbleg yengleskeÀebkeÀ[s 20SkeÀjHes#ee keÀceer peefceve Je peemleerle peemle SkeÀ yewue pees[er Demes ef®e$e nesles. F. me.1917 ®³eemeJnxvegmeej, HeenCeervegmeej, oKKeveceO³es, 20 SkeÀj®³ee Jejerue peefceveerle, ceesþîee ÒeceeCeeJej IeìPeeueer DeeefCe ueneve Je ceO³ece mJe©Heeb®³ee MeslekeÀN³eebceO³es Jee{ Peeueer. ³ee®ee DeLe&, MeslekeÀN³eeb®esJeieeakeÀjCe ÒeosMeevegmeej JesieJesieUs nesles.

13.2.1 peueeEme®eve Je Mesleermeeþ®³ee oMekeÀeHeemetve, oKKeve®³ee peueeEme®evee®³ee iejpeskeÀ[s, mejkeÀejves ue#e HegjJeeJe³eeme

meg©Jeele kesÀueer. F. me.1868 les 1885 ®³ee ojc³eeve, keÀeueJee yeebOeC³ee®es keÀece ceesþîee ÒeceeCeeJejneleer IesC³eele Deeues. Henerueer DeeefCe meieÈ³eele ceesþer DeeOegefvekeÀ leb$e%eeveeJej DeeOeeefjle peueeEme®eve³eespevee HegC³eele cegþe veoerJej IesC³eele Deeueer. l³eele Ke[keÀJeemeuee OejCe, lemes®e cegþeveoer®³ee GpeJeerJe [eJeer keÀ[erue keÀeueJ³eeb®ee meceeJesMe neslee. ne ÒekeÀuHe F. me.1879 ceO³es Heej He[uee. ÒeJejepeueeEme®eve ÒekeÀuHe p³eeceO³es DeesPej keÀeueJee ³eespevee Je DeesPej yebOeeje ³eeb®ee meceeJesMe neslees, F.me.1893 ceO³es Heej Hee[ueer. Yeeìiej OejCe (HegC³eeveefpekeÀ) Je efveje veoer®³ee [eJeerkeÀ[erueefkeÀveeN³eeJejerue keÀeueJee F. me.1896 ceO³es HetCe& Peeuee. l³eeveblej Flej peueeEme®evee®³ee ³eespeveeneleer IesC³eele Deeu³ee Goe. ieesoeJejer ÒekeÀuHe pees F. me.1916 ceO³es HetCe& Peeuee. Flej uenevemJe©Hee®es ÒekeÀuHe Goe. keÀe[Jej veoer®es keÀece pes SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee Heneru³ee oMekeÀele HeejHe[ues.

l³ee meieÈ³ee megOeejCeeb nesle Demeu³eelejer, efJemeeJ³ee MelekeÀe®³ee meg©Jeeleer®ee ûeeceerCe cenejeä^ne DeeefLe&keÀ ¢äîee KeeueeJeuesuee neslee. efvemeiee&®es Deefve³eefcele ®e¬eÀ l³eecegUs MesleerJej nesCeeje Deefve<þ

155

HejerCeece, efkeÀbceleerceOeerue ®e{ Gleej, F. me.1899 les 1909 ®³ee ojc³eeve efvecee&Ce Peeuesueerìb®eeF&, ³eecegUs iejerye MeslekeÀN³eeb®es neue ìeskeÀeme peeTve Heesn®eues. Deej. [er. ®eeskeÀmeer efueefnleele,``F. me.1910 ceO³es mebHeuesues oMekeÀ ns Deefve³eefcele HeeJemee®es®e nesles. Hejbleg DeVeOeev³ee®ee DeeflelegìJe[e Je eEkeÀceleerceO³es Dece³ee&o Jee{ cee$e Peeueer veener. keÀeceieej peemle ÒeceeCeeJej mLeeveeblej keÀ©ueeieues Je DeefOekeÀ ÒeceeCeeJej mJeleb$e Peeues. GÐeesie keÀje³e®es, mJele:®ee J³eJemee³e keÀje³e®ee, ner metHleF®íe, nUtnUt ueneve MeslekeÀN³eeb®³ee ceveelener peeie=le nesT ueeieueer. pej efveke=À<þ nbieeceecegUsmLeeefvekeÀ HeeleUerJej jespeieej GHeueyOe vemesue, lej keÀeceieej ieeJee®³ee yeensj He[t ueeieues. DeMeeJe=ÊeercegUs, MeslekeÀjer Je keÀeceieej, ìb®eeF&®³ee keÀeUelener, mejkeÀejJej keÀceer ÒeceeCeeJej efveYe&j jentueeieues. ner l³ee oMekeÀeleerue meJee&le ceesþer yeouee®eer Ieìvee nesleer.''

efJemeeJ³ee MelekeÀele, mejkeÀejer DeefOekeÀejer, ûeeceerCe iejeryeebmeeþer meneveYetleer J³ekeÌle keÀ©ueeieues. peefceveerMeer mebyebefOele ÒeMveeb®es efveJeejCe keÀjC³eemeeþer, Keeme ue#e osC³eele ³esT ueeieues.l³eemeeþer efJeMes<e efJeYeeieeb®eer, Keel³eeb®eer mLeeHevee nesT ueeieueer. Hejbleg ³ee meieÈ³ee megOeejCee,keÀeUe®³ee iejpesHes#ee KetHe DeHegN³ee He[le nesl³ee. iejeryeer DeeefCe DeeefLe&keÀ legìJe[e ner cenÊJee®eerDe[®eCe, Òeieleer Je efJekeÀemee®³ee ceeiee&le ³esle nesleer. l³eecegUs meieUs Òe³elve ns kesÀJeU Òe³eesie®e nesles.oKKeve®eer Mesleer ner DeefJekeÀefmele Je ceeieemeuesueer jenerueer. MeslekeÀjer ne keÀpe&yeepeejer, De%eeveer, iejeryeJe l³eecegUs megmle Je DeeUMeer Peeuee.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) F. me.1850-60 ®³ee oMekeÀeble Mesleer®³ee efmLeleer®es JeCe&ve keÀje.

13.3 JeenlegkeÀ Je oUCeJeUCee®³ee mees³eer

Heef½ece Yeejleele, efyeìerMe jepeJeìerveblej HeVeeme Je<ee&veblej meg×e JeenlegkeÀer®³ee mees³eer ³eeDel³eble keÀceer ÒeceeCeele Je ceneie[îee nesl³ee. osMeeb®³ee Flej Yeeieeb®ee efJe®eej keÀjlee ³ee®ee HejerCeeceHeÀkeÌle keÀeHetme GlHeeoveeJej®e veJns lej mebHetCe& DeLe&keÀejCeeJej Peeuee. ns Kejs Deens keÀer HesMeJeemejkeÀejves, cenejeäe®³ee oUJeUCe Je JeenlegkeÀeRJej DeefOekeÀ ue#e efoues veener. l³eecegUs, cenejeäe®esHeÀej ceesþs vegkeÀmeeve Peeues. l³eecegUs jml³eeefMeJee³e, ogmejs keÀesCelesner JeenlegkeÀer®es meeOeve veJnles.efye´ìerMeebveer jepekeÀer³e Je ue<keÀjer neue®eeueer meesH³ee nesC³eekeÀjlee cenejeäele JeenlegkeÀ JeoUCeJeUCee®³ee keÀeceele jme Iesleuee. ueeskeÀeb®es DeeefLe&keÀ ÒeMve mees[JeeJesle ne l³eeceeie®ee GÎsMeveJnlee.

13.3.1 yewueiee[er :SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee ceO³eeHe³e¥le, Jemlegb®es oUCeJeUCe ÒeecegK³eeves J³eeJemeeef³ekeÀ

JeenlegkeÀoejebkeÀ[tve peveeJejeb®³ee ceoleerves nesF&. 1816 He³e¥le yewueiee[er ner DeefleMe³e Jepeveoej Demes.

156

l³eeb®eer ®eekesÀ ®eebieu³ee Òeleer®es ueeketÀ[ Je oie[ ³eeHeemetve leer yeveefJeC³eele ³esle. l³ee®e Je<eea SkeÀe efye´ìerMecenmetue DeefOekeÀeN³eebves ueekeÀ[er ®eekeÀeb®eer Deejer Demeuesueer yewueiee[er le³eej kesÀueer, leer DepetveHe³e¥leJeeHejele Deens. SkeÀe HeejMeer J³eeHeeN³eeves, meesueeHetj ìbsYetCeea ³esLes yewueiee[er yeveefJeC³ee®ee keÀejKeevee®emeg© kesÀuee. l³ee ojc³eeve mebHetCe& cenejeäele pe[ yewueiee[er®eer peeiee nuekeÌ³ee yewueiee[erves Iesleueer.pesJne jml³ee®es keÀece meg© Peeues lesJne F. me.1850®³ee oMekeÀele jsuJesceeie&meg×e meg© keÀjC³eeleDeeuee DeeefCe nUtnUt yewueiee[er Jee lelmece mJe©Hee®³ee JeenlegkeÀer®³ee meeOeveeb®ee JeeHej keÀceer keÀceernesT ueeieuee. keÀejCe veJeerve yewueiee[er ner keÀceer Ke®ee&®eer, JesieJeeve DeeefCe peemle meeceeve Jeentve vesCeejerDemeu³eeves, yewueiee[er Dees{C³eemeeþer pes peeoe yewue ueeiee³e®es les Mesleer®³ee keÀeceemeeþer JeeHejC³eele ³esTueeieues.

13.3.2 jmlesyeebOeCeer :ner SkeÀ ieesä ue#eele Iesleueer Heenerpes keÀer F. me.1850 ®³ee oMekeÀele DeeOegefvekeÀ He×leer®es

jmles DeefmleÊJeele veJnles lej HeÀkeÌle Hee³eJeeìe®e nesl³ee. lemes®e JeenlegkeÀermeeþer veoer®ee He³ee&³enerGHeueyOe veJnlee. F. me.1830 He³e¥le, kesÀJeU SkeÀ®e jmlee me¿eeêerceO³es neslee, pees yewueiee[ermeGHe³egkeÌle neslee. jeceeEKe[erceO³es yesUieebJe Je JeWiegu³ee&®³ee ceO³es F. me. 1840 ceO³es jml³ee®es keÀecemeg© Peeues pesJne cegbyeF& Deeûee jml³ee®ee ÒekeÀuHe neleer IesC³eele Deeuee. Jner. [er. efoJeskeÀj ³eeb®³ee celesF. me.1850 He³e¥le, 16 keÀesìer pevelesmeeþer DeeefCe 3,50,000 efkeÀ.ceer. peeiesmeeþer HeÀkeÌle 2000efkeÀ.ceer. jmlee Heef½ece Yeejleele, yewueiee[ermeeþer GHe³egkeÌle neslee.

SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee ceO³eeHeemetve, ³egjesefHe³eve Je ueBkesÀMee³ej ³esLeerue J³eeHeejer OeesjCeebcegUs,mejkeÀejJej JeenlegkeÀ Je oUCeJeUCee®eer meeOeves megOeejC³eemeeþer oyeeJe DeeCeC³eele ³esT ueeieuee.l³eeb®ee Keje jme ne keÀeHetme GlHeeove keÀjCeejs efpeuns Je mecegêefkeÀveeje ³eeble neslee. ³ee meieÈ³ee®eeHeefjHeekeÀ cnCetve Je mejkeÀej®³eener yeouel³ee meeceeefpekeÀ OeesjCee®ee HeefjCeece cnCetve Debleie&le JeenletkeÀ JeoUCeJeUCee®eer meeOeves megOeeª ueeieueer. l³eecegUs F. me.1860 ®³ee oMekeÀeHe³e¥le vecetokeÀjC³eemeejKes HeÀkeÌle keÀener®e ceeie& nesles. cegbyeF& - Deeûee jes[ pees veeefMekeÀ ceOetve meesueeHetj He³e¥le peeF&,ogmeje Keb[eÈ³eeceOetve, HetCes efpeu¿eeletve meesueeHetj He³e¥le DeeefCe Flej oesve, Denceoveiej JemeeleeN³ee®³ee efoMesves peeCeejs nesles. Hejbleg l³eeb®es efkeÀveeN³eebvee keÀþ[s eEkeÀJee Hegue yeebOeues veJnles. lemes®ejml³ee®³ee [eie[gpeermeeþer efve³eefcele efJeÊeHegjJeþener kesÀuee peele vemes.

F. me.1880 ®³ee oMekeÀeble jmlee yeebOeCeer®es keÀe³e& Jee{erme ueeieues. l³eeveblej 1912 ceO³es,SketÀCe ®eebieu³ee Òeleer®ee jmlee yee@cyes [skeÌkeÀve ceO³es 10,664 efkeÀ.ceer. HewkeÀer 4049 DeefleMe³e®eebieu³ee He×leer®ee neslee. Hejbleg Menj Je ûeeceerCe Yeeieeleerue oUCeJeUCee®³ee iejpeskeÀ[s HetCe&HeCes ogue&#ekesÀues iesues. ³ee®ee DeLe& mHeä neslee. efye´ìerMeeb®ee ûeeceerCe Yeeieeleerue iejerye peveles®³ee ÒeMveebMeerkeÀe[ercee$e mebyebOe veJnlee.

13.3.3 jsuJesceeiee¥®ee efJekeÀeme :F. me. 1853 ceO³es JeenlegkeÀ Je oUCeJeUCeeuee KeN³ee DeLee&ves meg©Jeele Peeueer. 32 efkeÀ.ceer.

ueebyeer®ee cegbyeF& les þeCes ne Heefnuee jsuJes ceeie& le³eej Peeuee. l³eeveblej, jsuJes ceeiee¥®ee PeHeeìîeevesefJekeÀeme Peeuee. GJe&efjle cenejeä^ele jsuJes ceeiee&®eer meg©Jeele F. me.1858 Heemetve Peeueer. F.me.1899 He³e¥le oef#eCe cenejeä^ Je ceêeme jsuJesves 900 efkeÀ.ceer. ®es Deblej J³eeHeues. ogmejerjsuJesueeF&ve ceeie& p³eeme G.I.P. cnCele lees le³eej Peeuee. l³eecegUs oKKeve les meb³egkeÌle Òeeble, efyenej

157

DeeefCe Deesjermee ns Yeeie pees[ues iesues. keÀeueeblejeves, l³ee®ee efJemleej yebieeue, nwojeyeeo DeeefCeceêemeHe³e¥le Peeuee. l³eeveblej Flej jsuJesceeie& DeefmleÊJeele Deeues. l³eele yebieeue, efyenej DeeefCe ceO³eYeejle ³eeb®eener meceeJesMe neslee. Heefnu³ee cene³eg×e®³ee DebleeHe³e¥le, ®eej Flej jsuJesceeie& megª keÀjC³eeleDeeues. l³eeÜejs 24,000 efkeÀ.ceer. Deblej J³eeHeC³eele Deeues. jsuJesceeiee¥veer oKKeve®es Denceoveiejmees[tve meJe& efpeuns pees[ues iesues.

DeMee ÒekeÀejs, cenejeäêleerue cenÊJee®eer Menjs Je efþkeÀeCes jsuJesceeiee&ves pees[ueer iesueer. lemes®ecenejeäêyeensj®eerner Menjs pees[C³eele Deeueer. l³eecegUs JeenlegkeÀ DeefOekeÀ meesHeer, peueo, mJemle Peeueer.pejer oUCeJeUCe Je JeenlegkeÀer®³ee meeOevee®eer GHeueyOelee Peeueer lejer meg©Jeeleeruee ue<keÀjer keÀeceemeeþermejkeÀejer DeefOekeÀejer Je GHe-opee&®es DeefOekeÀejer Je l³eeb®es kegÀìgbefye³e, ³egjesefHe³eve J³eeHeejer Je l³eeb®esmenkeÀejer Je ®eerpeJemlet ³eebmeeþer JeeHejC³eele ³esF&. l³ee®ee GHe³eesie osMeer J³eeHeej, cegK³elJes keÀeHetme JeOeev³ee®ee J³eeHeej ³eebmeeþer Peeuee. Hejbleg keÀener Je<ee&veblej, jsuJes ner Yeejleer³e DeLe&J³eJemLesmeeþerDeefleMe³e Keef®e&keÀ þª ueeieueer. ceeieemeuesueer DeLe&J³eJemLee Je iejerye DeewÐeesefiekeÀ megOeejCee ³eecegUsûeeceerCe Yeejlee®ee efJekeÀeme nesT MekeÀuee veener Je oUCeJeUCee®³ee meeOeveeb®eener keÀener GHe³eesie keÀjleeDeeuee veener.

Yeejleeleerue jsuJes®ee Depetve SkeÀ ieewCe cegÎe Demee keÀer, jsuJes®es ÒeMeemeve keÀener YeeieelemejkeÀej, lej keÀener Yeeieele mebmLeeefvekeÀ, lej keÀener Yeeieele efpeune yees[& ®eeueefJele Demes. ³eemeieÈ³eeb®ee HeefjHeekeÀ cnCepes iegbleeiegbleer®es ieeWOeUe®es J³eJemLeeHeve l³eecegUs keÀener jsuJesceeiee&ves HeÀe³eoeefceUefJeuee lej keÀenerbvee vegkeÀmeeve meesmeeJes ueeieues. cegK³elJeskeÀ©ve p³eeceO³es oef#eCe Yeejle, HegCes JeveeieHetj DeeefCe oKKeve®ee keÀener Yeeie ³eeb®ee meceeJesMe neslee. F. me. 1902 ceO³es, Yeejleer³e jsuJes nerlesnleerme JesieJesieUer J³eJemLeeHekeÀer³e ceb[Uer Je ®eewefJeme Keepeieer kebÀHev³ee meefnle ®eej mejkeÀejer ceb[Us JeHee®e mebmLeeves ®eeueefJele nesles.

13.3.4 ìHeeue DeeefCe leeje³eb$e :DeveskeÀ MelekeÀebmeeþer, keÀener þjeefJekeÀ ÒekeÀej®eer Heesäe®eer ³eb$eCee Yeejleele keÀe³e&jle nesleer.

Hejbleg, KeN³ee DeLee&ves F. me.1834 ®ee Fb[er³eve Heesmìue De@keÌì veblej®e, DeeOegefvekeÀ leÊJeeJejYeejleer³e Heesmìue ³eb$eCee keÀe³e&jle Peeueer. F. me.1858 He³e¥le cegbyeF& Òesefme[Wmeer®es meJe& cenÊJee®eerefþkeÀeCes ìsefueûeeHeÀerkeÀ He×leerves pees[C³eele Deeueer. megSpe keÀeueJee J³eeHeejemeeþer GIe[u³eeveblej,JesUs®eer Je HewM³eeb®eer ye®ele Peeueer. l³eecegUs DeveskeÀ meeiejmeHeÀjer Je Dee³eele-efve³ee&leer®³ee keÀeceeme JesieDeeuee. lemes®e, l³eecegUs Heeef½eceel³e peieleeMeerner l³ee®ee mebyebOe Jee{uee. GÐeesie, J³eeHeej Je Oeboe³eebmeJee¥vee, ³ee efJekeÀeme keÀeceeb®ee KetHe HeÀe³eoe Peeuee DeeefCe cegbyeF& Menj ns GÐeesieOebÐee®es, keÀeHe[GÐeesieeJ³eefleefjkeÌle veeJeeªHeeme Deeues.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) cenejeäêleerue JeenlegkeÀer®³ee J³eJemLesceO³es jmlesyeebOeCeer®es cenÊJe Lees[keÌ³eele meebiee.

158

13.4 GÐeesieOebÐee®ee efJekeÀeme

13.4.1 HeejbHeeefjkeÀ GÐeesieOebÐee®ee NnemeHeef½ece Yeejleeleerue efye´ìerMe jepeJeìerHetJeea Menjer Yeeieele ueneve-ceesþs GÐeesieOebos mJeleb$eefjl³ee

®eeueJeues peele nesles. lesJne, meenefpekeÀ®e keÀesCeer ceesþe Yeeb[Jeueoej Je GÐeesieHeleer veJnlee. HeCeDel³eble ngMeej keÀejeieerj nesles. l³eeb®³ee neleeKeeueer DeveskeÀ keÀeceieej efMekeÀle nesles. HegCes, meesueeHetj,Heb{jHetj DeeefCe Flej efþkeÀeCes keÀHe[îeemeeþer Òeefme× nesl³ee. leLeeefHe HejkeÀer³e mHeOexcegUs pegves,megmebIeìerle DeeefCe ceesþîee ÒeceeCeeJej Hemejuesues Yeejleer³e GÐeesieOebos SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀele keÀesuece[tueeieues . Deieoer ûeeceerCe Yeeieeleerue Mesleer mebyebefOele GÐeesie nmleesÐeesie nUtnUt keÀceer nesT ueeieues .FbeqiueMe J³eeHeeN³eeb®³ee ³eb$eebJej yeveefJeuesu³ee Oeeslej Je Flej keÀHe[îeebcegUs Yeejleer³e keÀeHe[GÐeesiemebkeÀìele Deeuee. Yeejleele ceesþîee ÒeceeCeeJej ceO³eceJeie& ns HejosMeer keÀHe[s JeeHeª ueeieu³eeves,Yeejleeleerue efJeCekeÀj Je keÀHe[eGÐeesieeleerue ueeskeÀebJej yesjespeieejer®es mebkeÀì keÀesmeUues.HeejO³eebmeejK³ee keÀener peceeleeRveer lej efJeCekeÀecee®ee Oeboe HetCe&JesU megª kesÀuee.

SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀele HetJee&Oee&le HegC³eeleerue Je Flej Yeeieele jsMeerce GÐeesieeJej meejKes®emebkeÀì, keÀesmeUues. jsMecee®eer ceeieCeer IemejC³ee®es SkeÀ keÀejCe cnCepes ceboer DeeefCe ogmejs cnCepesDeveskeÀ mebmLeeves Keeuemee Peeueer pesLes jsMeceeuee ceesþîee ÒeceeCeeJej ceeieCeer nesleer. lemes®e keÀ®®³eejsMecee®eer eEkeÀcele Jee{ueer DeeefCe HejkeÀer³e mHeOexcegUs cegK³ele: eqðe³eebveer ®eerveer mee[îeebvee efJeMes<e HemebleeroeKeefJeu³eecegUs, Yeejleer³e jsMeerce GÐeesieeJej GHeemeceejer®es mebkeÀì Dees{Jeues. lemes®e FbûepeerJ³eeHeeN³eebveer keÀener ®egkeÀer®³ee He×leer®ee JeeHej kesÀuee Je Yeejleer³e Jemlet Del³eble mJemle YeeJeele efJekeÀu³ee,l³eecegUs Yeejleer³e GÐeesieJ³eJemee³e HetCe&HeCes keÀesuece[uee Je Yeejleer³e GÐeesiepekeÀebJej yesjespeieejer®esmebkeÀì keÀesmeUues.

13.4.2 keÀeHe[Ðeesie :keÀeHe[ GÐeesie ne SkeÀ DeHeJeeo neslee. DeeOegefvekeÀ keÀeHe[ GÐeesiee®eer mLeeHevee cegbyeF&le Peeueer.

l³eeb®es Oeeiesoesjs ÒeecegK³eeves Yeejleer³e Yeeb[JeueoejebkeÀ[s nesles DeeefCe mLeeefvekeÀ J³eJemLeeHekeÀ Jeleb$e%eebkeÀ[tve®e l³eeb®es J³eJemLeeHeve nesF&. Yeejleer³e keÀeHe[ GÐeesie ceesþîee ÒeceeCeeJej efJekeÀefmele Peeuee,l³eeme Deeblejjeäer³e HeeleUerJe©ve jepekeÀer³e Je DeeefLe&keÀ o=äîee MekeÌleerMeeueer DeMee efye´ìve®³eeGÐeesieeMeer mHeOee& keÀjeJeer ueeiele nesleer. cenejeäeleerue Flej MenjebHes#ee cegbyeF&®eer yeepet KetHe JesieUernesleer. cegbyeF& ns DeþjeJ³ee MelekeÀeHeemetve, efye´ìerMeeb®es J³eeHeejer keWÀê nesles DeeefCe HetJe& Je Heef½eces®ee mecegêerJ³eeHeej ne mLeeefvekeÀ J³eeHeejer Mesþ Je ³egjesefHe³eve J³eeeHeejer ³eeb®³eeceO³es efJeYeeieuee iesuee neslee.J³eeHeejeyejesyej®e DeveskeÀ megefJeOee Deeu³ee, efJekeÀefmele Peeu³ee. DeveskeÀ ÒekeÀej®³ee mebmLee efvecee&CePeeu³ee. l³eecegUs efJekeÀemee®ee Jesie efìkeÀJetve þsJelee Deeuee. lemes®e SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee HetJee&Oee&le,SkeÀ veJee megefMeef#ele Jeie& efvecee&Ce Peeuee neslee.

³ee meieÈ³ee DevegkegÀue ieesäeRcegU one Yeejleer³e Je HebOeje ³egjesefHe³eve J³eeHeeN³eebveer 1836 ceO³es`yee@cyes ®eWyej Dee@HeÀ keÀe@ceme&' ner mebmLee megª kesÀueer nesleer. Goe. cee@[ve& yeBeEkeÀie, efmìeEceie efMeeEHeie,efmìce efpeeEveie Je ne³e[e@efuekeÀ ÒeseEmeie F. lemes®e ceesþîee ÒeceeCeeJej keÀ®®ee keÀeHetme Je DeHetÀ®eer efve³ee&lenesle Demes. ÒeecegK³eeves ®eerve yejesyej efye´ìerMe Jemletb®eer HesÀj efve³ee&le ner Yeejleer³eebkeÀ[tve, ÒeecegK³eevesHe@jerme Jeªve nesle Demes.³ee meieÈ³ee ieesäeR®ee HeÀe³eoe l³eebvee J³eeHeeje®eer, OebÐee®eer leÊJes

159

mecepeC³eemeeþer Peeuee. p³eeceO³es l³eebvee osMeeleerue keÀeHetme, Deeblejjeäer³e yeepeejele keÀmee efJekeÀueepeelees, lemes®e ueBkesÀMee³ej ³esLeerue keÀeHe[efiejC³ee Je keÀeHe[e®³ee ÒekeÀejeyeÎuener ceenerleer efceUeueer.

DeeJeM³ekeÀ %eevee®eer Je meeOeveeb®eer ceenerleer Je lemes®e cegbyeF&le JeeleeJejCee®eer DevegkegÀueleeefceUeu³eeveblej ³eMemJeer Je Glmeener J³eeHeeN³eebvee cegbyeF&le keÀeHe[e®³ee efiejC³ee GIe[e³euee JesU ueeieueeveener. l³eeHewkeÀer SkeÀ nesles meer.Sve. oeJej pes cegbyeF&®³ee DeveskeÀ J³eJemee³eebceO³es keÀe³e&jle nesles F.me.1851 ceO³es l³eebvee keÀeHe[e®eer efiejCeer mLeeHeve keÀjeJe³ee®eer nesleer. Hejbleg l³eemeeþer DeeJeM³ekeÀHewmee les pecee keÀ© MekeÀues veenerle. MesJeìer peguew F. me.1854 ceO³es l³eebveer efmHeveeRie kebÀHeveer meg©kesÀueer. leer HesÀye´gJeejer 1854 ceO³es KeN³ee DeLee&ves meg© Peeueer. MesJeìer peguew 1854 ceO³es Flej oesveefiejC³eebmeeþer Heg{ekeÀej IesC³eele Deeuee. F. me.1860 He³e¥le, one efiejC³ee MenjeceO³es mLeeHevekeÀjC³eele Deeu³ee nesl³ee. l³eeHewkeÀer meJe&®e yeebOeC³eele Deeu³ee veJnl³ee. DecesefjkeÀve ³eeoJeer ³eg× Je F.me.1861-65 ®³ee ojc³eeve DecesefjkeÀve keÀeHetme GHeueyOe vemeu³eeves, DeveskeÀ cegbyeF&leerue J³eeHeeN³eebveerHeefjefmLeleer®ee HeÀe³eoe IesTve keÀeHe[efiejC³ee meg© kesÀu³ee. Hejbleg pesJne F. me.1865 ceO³esDecesefjkesÀ®es keÀeHe[ GÐeesieeJejerue mebkeÀì Gþu³eeJej, cegbyeF&le HeÀkeÌle 10 keÀeHe[ efiejC³ee jeneru³ee.Hejbleg F. me.1870 ®³ee megceejeme keÀeHe[GÐeesieeuee lespeer Deeueer DeeefCe cegbyeF&leerue efiejC³eebveer F.me.1914 He³e¥le ®eebieuee pece yemeefJeuee. l³eeJesUme 85 kebÀHev³ee DeefmlelJeele nesl³ee. ce@®esmìj ®eWyejDee@HeÀ keÀe@ceme& ves F. me.1865 ceO³es efjHeesì& kesÀu³ee ÒeceeCes 75 ìkeÌkesÀ cegbyeF& yeepeejeleerue efiejCeer®eskeÀeHe[ ns mLeeefvekeÀ efiejCeer ceeuekeÀebkeÀ[tve yeveefJeues iesues nesles. DeleerHetJexkeÀ[erue yeepeej efJekeÀefmelePeeu³eeves cegbyeF&®³ee keÀeHe[ GÐeesieeme lespeer Deeueer nesleer.

F. me.1880 ceO³es, meesueeHetj, ceeuesieeJe, Denceoveiej, efYevesj Je Flej MenjebceOeerue neleceeieGÐeesie megOeeª ueeieuee. meesueeHetj ns jbieeryesjbieer mee[îeeb®es meJee&le ceesþs keWÀê nesles. Kejb lejneleceeieeJej keÀeHe[ efJeCeC³ee®ee, oKKevekeÀ[erue MeslekeÀN³eeb®ee HejbHejeiele J³eJemee³e neslee. F.me.1880 les F. me.1890 ne keÀeU mJeeJeuebyevee®ee keÀeU neslee. neleceeieeJejerue keÀeHe[eme Del³ebleceeieCeer nesleer. lemes®e jsMeceemener ceeieCeer Jee{ueer. l³eecegUs F. me.1883-84 ceO³es 900 Hes#eepeemle neleceeie ³esJeuee Je 800 He³e¥le neleceeie HegC³eele nesles.

13.4.3 jsMeerce GÐeesie :oKKeve®es jsMeerce efJeCekeÀj, jsMecee®es keÀeHe[ yeepeejele GHeueyOe keÀjerle jenerues keÀejCe

HejkeÀer³e GÐeespekeÀebvee les peceues veener. Hejbleg l³eebvee keÀesF&celetj, yeveejme, uegOeer³eevee Je Flej YeeieeletvemHeOex®ee meecevee keÀjeJee ueeieuee. lemes®e SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee DeKesjerme ceeieCeerceO³es IeìPeeu³eeves oKKevekeÀ[erue jsMeerce GlHeeokeÀeb®es KetHe vetkeÀmeeve Peeues. l³eecegUs iejerye jsMeerce GÐeesie,OebÐeeceOeerue vegkeÀmeeveercegUs, meeJekeÀej Je Yeeb[Jeueoejeb®³ee le[eK³eele meeHe[ues. Yeeb[JeueMeener ®³eeÒeYeeJeecegUs keÀejKeevee He×le DeefmlelJeele Deeueer. l³eecegUs kebÀ$eeìer cnCepes keÀeceevegmeej JesleveefceUC³ee®eer He×le yeUeJeueer. lemes®e ³ee He×leercegUs meeþsyeepeej iegbleJeCegkeÀoej ne veJee Jeie& efvecee&CePeeuee. l³eeme les `HeoceMeeueer' cnCele. pes keÀejKeev³eemeeþer mJeleb$eHeCes keÀece keÀjerle l³eebvee efveef½eleJesleve efceUs eEkeÀJee GlHeeoerle Jemletb®eer þjeefJekeÀ jkeÌkeÀce efceUs. l³eecegUs efJemeeJ³ee MelekeÀe®³eemeg©Jeeleeruee, mJeleb$eHeCes keÀece keÀjCeejs jsMeerce GÐeespekeÀ iee³eye Peeues. HegC³eeleerue ueneveceesþer ogkeÀeves,keÀejKeeves, yeefve³ee ueeskeÀ lej veeefMekeÀ ceO³es keÀemeej meebYeeUt ueeieues.

160

efJemeeJ³ee MelekeÀeleerue ogmeN³ee oMekeÀe®³ee meg©Jeeleer®³ee Je<ee¥ceO³es, cenejeäele uenevemJeªHee®³ee ³eb$eceeieeb®³ee kebÀHev³ee meg© Peeu³ee. l³eecegUs neleceeieeJej keÀece keÀjCeejs keÀejeieerj JekeÀejKeeveoej ³eebvee veJeerve mHeOexuee leeW[ ÐeeJes ueeieues. peHeeveer keÀeHe[ GÐeesiener yeepeejele oeKeuePeeuee neslee. keÀener keÀeUemeeþe KeeveosMeeleerue Je meesueeHegjeleerue keÀeHe[ GÐeesie Je HegC³eeleerue jsMeceerGÐeesieeves, KeUyeU ceepeJeueer nesleer. lemes®e meesueeHetj Je yeeMeear ³esLes veJeerve keÀejKeevesner meg© kesÀuesnesles. Hejbleg Heefnu³ee peeieeflekeÀ cene³eg×eveblej kebÀHev³eebvee GlHeeove HejJe[sveemes Peeues. mebHetCe& yeepeej,keÀeHetme Je metlee®³ee ieeþîeebveer DeesLebyetve Jeenle neslee Je l³eemeeþer Deefpeyeele ceeieCeer veJnleer. ³eg×e®³eekeÀeUele Yeejleer³e keÀeHe[emeeþer ceeieCeer Jee{ueer nesleer keÀejCe Dee³eele yebo nesleer. Hejbleg keÀenerkeÀeHe[e®³ee Je jsMecee®³ee efiejC³ee yebo keÀjC³eele Deeu³ee. Hejbleg Lees[keÌ³eele HegCes, meesueeHetj , cegbyeF& JeKeeveosMeeleerue keÀeHe[efiejC³eebveer ³eg× keÀeUele yeN³eeHewkeÀer HeÀe³eoe efceUefJeuee. Hejbleg keÀeceieejebvee cee$e³ee HeÀe³eÐee®ee ueeYeebMe osefKeue efceUt MekeÀuee veener.

13.4.4 Flej GÐeesie :veeefMekeÀ Je HegC³eele, leebyes Je efHeleUs®es GÐeesie Jee{erme ueeieues nesles. cegK³elJes keÀ©ve jsuJes

Peeu³eeveblej, GÐeespekeÀebvee keÀ®®ee ceeue Je le³eej Jemlet, keÀceer efkeÀceleerle Je ³eesi³e YeeJeele efJekeÀlee ³esTueeieu³ee. Oeelet GÐeesie mees[ues lej Flej GÐeesieebceO³es ®eece[îee®³ee neleeves yeveefJeuesu³ee Jemlet,ueeskeÀjer®³ee Jemlet, HesHej,[eF¥ie Je keÀeHe[ íHeeF& ¿eeb®es GÐeesie nesles. SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³eeDeKesjerme ³eebef$ekeÀerkeÀjCeecegUs ³ee GÐeesieebJej mebkeÀì Dees{Jeues. 20 J³ee MelekeÀe®³ee ogmeN³ee oMekeÀeleoKKeve®³ee ®eece[îee®³ee GÐeesieeves, cegbyeF&, keÀeveHetj Je keÀuekeÀÊee®³ee Jemletbvee mHeOee& keÀjeJe³eeme YeeieHee[ues. keÀeieo, keÀeHe[, jbiekeÀece GÐeesiener [yeIeeF&uee Deeues.

`penepe yeebOeCeer' GÐeesie cee$e mebHetCe& SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀele Jee{erme ueeieuee. Keesuemecegêeleerue J³eeHeejer penepes Je ³eg×yeesìer HeÀkeÌle cenejeäele®e veJns lej cegbyeF& Je mebHetCe& Heef½eceYeejleele, yeebOeC³ee®es keÀece megª Peeues. cegbyeF&ves cee$e Yeejleeleerue cegK³e penepeyeebOeCeer keWÀêe®es mLeevekeÀe³ece þsJeues. keÀejCe ®eebieu³ee ÒekeÀej®es meeiee®es ueeketÀ[, penepe yeebOeCeejs HeejMeer kegÀMeue keÀeceieejJe Glke=Àä yebojs ³eecegUs les MekeÌ³e nesles.

F.me. 1914 ceO³es, ìeìe peueefJeÐegle efJelejCe kebÀHeveer cegbyeF&ceO³es efJeÐegle efveefce&leer Je HegjJeþekeÀjC³eemeeþer efvecee&Ce Peeueer. meg©Jeeleeruee, Yeejleer³e iegbleJeCegkeÀoej lemes®e mLeeefvekeÀ jep³es, ³eeÒekeÀuHeemeeþer Glmeener veJnles. pesJne cegbyeF&®es ieJnve&j mJele: ³ee ÒekeÀuHeemeeþer ueeskeÀebmeceesj DeeueslesJne®e mLeeefvekeÀ iegbleJeCegkeÀoej Je mLeeefvekeÀ jep³eebveer HeeþeRyee efouee. DeeOegefvekeÀ leb$e%eeveeJejDeeOeejerle Je eEkeÀceleerle keÀceer ìeìe efJeÐegle HegjJeþe kebÀHeveerves ueJekeÀj®e ceesþîee ÒeceeCeeJej efJeÐegleefveefce&leer meg© kesÀueer Je efJeÐegleHegjJeþîee®es les cenÊJee®es keWÀê yeveues.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) HeejbHeejerkeÀ keÀeHe[ GÐeesie [UceUerle nesC³ee®eer keÀejCes meebiee.2) penepeyeebOeCeer GÐeesieefJe<e³eer Lees[keÌ³eele efuene .

161

13.5 JeeefCep³e Je J³eeHeej

SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee ceO³eeveblej F.me. 1818 He³e¥le HegCes cenejeäeleerue SkeÀ mece=×Menj nesles. Hejbleg efye´ìerMeebveer les keÀeyeerpe kesÀu³eeveblej l³ee®es cenÊJe keÀceer Peeues. F.me. 1850 veblejFlej Menjebyejesyej veeefMekeÀ Je meesueeHetj ®³ee yejesyejerves l³eebveer mJele:®es cenÊJe Hejle efceUefJeues DeeefCeueJekeÀj®e cenejeäe®es GÐeesieOebÐee®es keWÀê yeveues. cegbyeF&®es SkeÀ cenÊJee®es J³eeHeejer keWÀê Je F&mìFbef[³ee kebÀHeveer®es jepekeÀer³e cegK³e þeCes cnCetve cenÊJe Heef½ece Yeejleele efìketÀve jenerues. Yeejleer³eJ³eeHeeN³eebveer ®eerveeuee nesCeeje keÀeHetme Je DeHetÀ®ee efye´ìerMe efve³ee&le J³eeHeej ®eebieu³ee ÒekeÀejs neleeUuee.efye´ìerMeeb®ee HesÀjefve³ee&leer®ee J³eeHeej mebHetCe& DeeefMe³eeceO³es neleeUuee. lemes®e, jsuJes ceeiee&®eer meg©Jeele,megSPe keÀeueJee l³eeb®³eemeeþer Keguee kesÀuee. keÀeHe[efiejC³ee®eer GYeejCeer lemes®e veJeveJeerve ÒekeÀej®eer³eb$emeeceûeer kebÀHev³eebceO³es Deeu³eecegUs cegbyeF&meejK³ee DeveskeÀ Menjeb®ee SkeÀesefCeme Je efJemeeJ³ee MelekeÀe®³eeojc³eeve efJekeÀeme Peeuee.

Debleie&le J³eeHeejeceO³es, meieÈ³eele cenÊJee®³ee Jemlet cnCepes Oeev³e, [eUer, keÀ®®ee keÀeHetme,lesueefye³ee DeeefCe letHe ³eeb®ee meceeJesMe neslee. lemes®e cenejeä^e®³ee Debleie&le J³eeHeejele, keÀeHemee®³eeJemlet, metle, jsMece, neleceeieeJej®³ee Jemlet, efHeleÈ³ee®³ee Jemlet Je Flej Oeeletb®³ee Jemlet ³eeb®ee J³eeHeej®eeues. mee[er, uegie[s Je Oeeslej ³eebvee cenejeäele Je cenejeäeyeensj ceeieCeer nesleer. meesv³ee®³ee leejeyeveefJeCeeje GÐeesie Je jsMeerce GÐeesie, HegCes Je veeefMekeÀ ³esLes keÀe³e&jle neslee. l³eebvee mebHetCe& osMeele le³eejyeepeejHesþ nesleer. Hejbleg efye´ìve®³ee ³eb$eceeieeJej yeveefJeC³eele ³esCeeN³ee keÀHe[îeebcegUs Yeejleer³eeb®es keÀeHe[J³eJemee³e yebo He[ues. Hejbleg, jsuJes ceeiee&cegUs DeveskeÀ veeefMeJeble Jemletb®ee Goe. Heeve, Yeep³ee, leepeerHeÀUs, yeìeìs ³eeb®ee J³eeHeej megOeejuee. cegbyeF&uee, cenejeäe®³ee efJeefJeOe jep³eeletve peveeJejeb®es ®eece[s,efMebies Je ne[s efceUle. Heneru³ee cene³eg×e®³ee JesUsuee efve³ee&leerceO³es ceesþîee ÒeceeCeeJej Jee{ Peeueer.efve³ee&leerle YetF&cegie ns cenÊJee®es efHekeÀ nesles pes oKKeve ceOegve HegjJeC³eele ³esle nesles.

meeHleenerkeÀ Je Jeeef<e&keÀ pe$ee ³ee cenejeäeleerue ûeeceerCe Yeeiee®³ee J³eJemee³ee®ee SkeÀ cenÊJee®eeYeeie nesl³ee. DeMee ÒekeÀej®³ee pe$eebceO³es, DeveskeÀ ÒekeÀej®eer Mesleer Je GÐeesie mebyebOeer Jemlet ³eeJemletbdefJeefvece³e mJe©Heele Kejsoer efJe¬eÀer Jne³e®eer. Jeeef<e&keÀ pe$esuee osMee®³ee efJeefJeOe Yeeieeletve J³eeHeejerl³eeb®³ee Jemlet IesTve ³ee³e®es. keÀHe[s, leebyes Je efHeleUs®eer Yeeb[er, efceþeF&, HeÀUs F. ®ee J³eeHeej ceesþîeeÒeceeCeeJej ®eeues. meieÈ³eele ceesþer pe$ee ner Heb{jHegjuee Yejs pes efleLe&#es$ener Deens. efleLes ueeskeÀefleLe&³ee$ee Je J³eeHeej oesneWmeeþer ³esle Demele.

jsuJes®³ee yeebOeCeer veblej cenejeäe®eer efJeefJeOe Menjs pees[ueer iesueer DeeefCe efJeefJeOe YeeieebveeJ³eeHeejer cenÊJe ÒeeHle Peeues. Goe. vebotjyeej, ®eeUermeieeJe, peUieeJe, FieleHetjer, keÀesHejieeJe JeDenceoveiej ³ee Flej jsuJes mLeevekeÀeMeer mebyebefOele MenjebceOetve J³eeHeej Je OebosefJe<e³ekeÀ Ie[cees[erJee{erme ueeieu³ee. DeMee ÒekeÀejs, iesu³ee SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee oUCeJeUCe Je JeenletkeÀer®³eemeeOeveele megOeejCee Peeu³eeves, ceesþîee ÒeceeCeeJej efJekeÀeme Je osMeer J³eeHeej Jee{uee.

Mesleer, JeeneletkeÀ DeeefCe oUCeJeUCe, J³eeHeej Je Oeboe ³eeyeeyeleerue F.me.1861 lesF.me.1920 ®³ee ojc³eeve®ee cenejeä^ DeJeueeskeÀuee lej Demes Dee{Ules keÀer Mesleer J³eJemee³e peemlemegOeejuee veener. mLeeefvekeÀ Je HeejbHeejerkeÀ ûeeceerCe Je Menjer GÐeesieebvee nueeKeer®es efoJeme Deeues DeeefCeûeeceerCe Yeeieeleerue ueeskeÀeb®es Depetve neue Peeues. leLeeefHe JeenletkeÀ Je oUCeJeUCee®eer ceeO³eces megOeejueer,

162

DeeOegefvekeÀ GÐeesie, cegK³elJes keÀeHe[ GÐeesie Jee{erme ueeieuee DeeefCe cegbyeF& Menjele ceesþîee ÒeceeCeeJejDeeefLe&keÀ Guee{eueer nesT ueeieu³ee. Hejbleg efye´ìerMe peefceve cenmetue keÀe³eoe, l³eeb®es DeewÐeesefiekeÀ OeesjCeJe Dee³eeleerJejerue keÀj ³ee meeN³ee ³eespevee, Yeejlee®³ee efJekeÀemee®³ee efJe©× nesl³ee. l³eecegUs ûeeceerCeYeeieeleerue iejeryeer Je HejosMeer ceeueeJej DeefOekeÀ Yej Je ceeieCeer DeMeer HeefjefmLeleer efvecee&Ce Peeueer.ceneje<ìeceO³es ceesþîee ÒeceeCeeJej DeeefLe&keÀ legìJe[e Yeemet ueeieuee Je DeeOegefvekeÀ GÐeesieeb®eerkeÀcelejleener peeCeJet ueeieueer. keÀeHe[ GÐeesie mees[uee lej HejosMeer ueeskeÀebvee Yeejleele J³eeHeejkeÀjC³eeme HejJeeveieer efou³eecegUs HeÀej ceesþer eEkeÀcele Yeejleeme ceespeeJeer ueeiele nesleer.

SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀele Fbiueb[ peieeleerue meieÈ³eele Þeerceble jeä^ yeveues DeeefCe Yeejle neefye´ìve®³ee cegkegÀìeleerue ceewu³eJeeve ceCeer nesTve yemeuee. Hejbleg efye´ìerMeeb®³ee cenevelesmeeþer, Yeejleer³eebveeHeÀej ceesþer eEkeÀcele YejeJeer ueeiele nesleer. efye´ìerMe mejkeÀejves ogkeÀeveoejeb®ee osMe ³ee mebkeÀuHevesletveosMee®³ee He×leMeerj Mees<eCee®eer ³eespevee®e yeveJeueer nesleer. Yeejlee®³ee Mees<eCeemeboYee&le, HegC³eeJe©veÒeefme× nesCeejs `[skeÌkeÀve mìej' ns FbeqiueMe efve³elekeÀeueerkeÀ efuenles keÀer :

``Deieoer HetJeeaHeemetve Fbiueb[ ns SkeÀ iejerye jeä^ nesles. l³eecegUs Mespeejerue jeäekeÀ[erue meeOevemebHeoe uegyee[C³eeJej l³eeb®ee peemle Yej neslee DeeefCe ³ee keÀejCeeves®e l³eeb®es ÖeÀevme, mkeÀe@ìueb[ Je Flejjeä^ebMeer ³eg× Peeues. peMeer ueeskeÀmebK³ee Jee{ueer leMeer Fbiueb[Jej ueeskeÀmebK³es®³ee DeVeOeev³ee®eerpeyeeyeoejer DeefOekeÀ Jee{ueer. l³eecegUs Fbiueb[ves HetJexkeÀ[erue jeäebJej ue#e keWÀêerle kesÀues keÀejCe DeeefLe&keÀYejYejeìeruee l³ee osMeeble JeeJe neslee. ns efye´ìerMeebveer 17 J³ee MelekeÀele kesÀues.

pesJne Heemetve FbeqiueMe ueeskeÀebveer Yeejlee®³ee HetJe& efkeÀveeN³eeJej Hee³e þsJeuee lesJne HeemetveYeejlee®³ee uegìeuegìeruee meg©Jeele kesÀueer. Yeejle ne meJee&le Þeerceble osMe neslee DeeefCe Fbiueb[®³ee meJe&ceeieC³ee HetCe& keÀjCeejer, meesv³ee®eer Deb[er osCeejer keÀeWye[er nesleer. Yeejlee®es pesJe{s nesT MekesÀue lesJe{sMees<eCe Peeu³eeveblej ogOe osCeejer ogYeleer iee³e, Deelee ogOee®ee MesJeì®ee LeWye efou³eeJej, efye´ìerMeebveeYeejlee®eer DeDe[®eCe Jeeìt ueeieueer. Deelee DeMee YetkesÀkebÀieeue, efYekeÀej osMeeuee meesmeCeej keÀesCe?Demee ÒeMve l³eeb®³eemeceesj GYee jeneruee. nUtnUt YeejleeJej jep³e keÀjC³ee®ee mJeeLeea nslet Gpes[ele³esT ueeieuee.''

ogmejs SkeÀ meeHleenerkeÀ `De©Ceeso³e' ns þeC³eeJe©ve Òeefme× nesles, l³eele efueefnues nesles keÀer,``.....Yeejleele, GÐeesiee®es ceeie& Kejs Heenlee keÀceer Peeues nesles keÀejCe ueeskeÀmebK³es®³ee ÒeceeCeeleDeefleMe³e Jee{ Peeueer nesleer. Yeejle mejkeÀej DeefleMe³e J³eJenejerHeCeeves Jeeiele nesles. Yeejlee®ee Òel³eskeÀyeeyeleerle HeÀe³eoe G®eefuele nesles. kesÀJeU efye´ìerMe J³eeHeeN³eeb®ee mebyebOe Demesue, lej nmle#esHe nesleveJnlee. HejkeÀer³e Yeeb[Jeueoejeb®ee peemleerle peemle HeÀe³eoe keÀmee nesF&ue ³eeJej meieÈ³ee ³eespeveeDeeKeu³ee peele nesl³ee. mejkeÀej®eer meejKeer Deesj[ Demes keÀer cenmetuee®eer Jee{, ueeskeÀmebK³es®³eeÒeceeCeele nesle veener. Hejbleg, ueeskeÀebmeeþer J³eJemee³ee®³ee veJeerve ³eespevee DeeKeeJ³eele DeMeer F®íe keÀenerjep³ekeÀl³ee¥®³ee ceveele efvecee&Ce Peeueer veener. Kejs Heenlee, ner mejkeÀej®eer peyeeyeoejer Deens keÀerpeveles®³ee J³eJemee³eefveefce&leer Òe¬eÀer³esle keÀener ÒeMve lej veenerle vee ? ³ee®eer HeenCeer keÀjCes.''

mejkeÀej®³ee keÀjeb®³ee ³eespeveebmebyebOeer Kej[HeÆer keÀe{leevee, `De©Ceeso³e' Heg{s efuenles keÀer....``ueeskeÀeb®es neue jmeeleUeuee Heesnes®eues nesles. Dee³eele efve³ee&leer®ee, osMee®³ee Òeieleermeeþer keÀenernerGHe³eesie nesle veJnlee. ³ee J³eeHeeje®ee HeÀe³eoe HeÀkeÌle efye´ìerMeebvee nesle neslee, p³eeb®³ee neleele meJe&J³eeHeej-Oeboîee®es Oeeiesoesjs nesles.''

163

meeHleenerkeÀ MesJeìer efuenerles keÀer, `` ns mejUmejU GIe[ nesles keÀer Yeejlee®eer mebHeÊeerefoJemeeieefCekeÀ keÀceer nesle nesleer DeeefCe l³eecegUs keÀje®ee yeespee Jee{le®e neslee.''

oeoeYeeF& veewjespeer efuenerleele :`` iejeryeer DeeefCe efHeUJeCetkeÀ ³ee oesIeebceO³es, Yeejleer³e peveleeYej[ueer peele nesleer DeeefCe l³eeuee peyeeyeoej Yeejleele DeeefCe efyeìve ceO³es nesle Demeuesuee ceesþîeeÒeceeCeeJej®ee Ke®e& Je ne Ke®e& YeeieefJeC³eemeeþer mLeeefvekeÀ ueeskeÀebvee mLeueeblejerle keÀjC³eele ³esle nesles.l³eeb®³ee cetueYetle nkeÌkeÀeb®es Mees<eCe nesle nesles DeeefCe ns meieUs l³eeb®³ee®e osMeele nesle nesles.''

Yeejleer³e jeä^er³e Heg{ejer veewjespeer, ieesHeeue ke=À<Ce ieesKeues, v³ee³ecetefle& jeve[s, efHeÀjespeMenecesnlee, kesÀ.ìer. lesuebie ³eebveer Yeejlee®³ee GÐeesiee®³ee Nnemeeuee Yeejleer³eeb®eer iejeryeer ns®e cetU keÀejCeDeens Demes meebefieleues. l³ee meJee&veer SkeÀceleeves ceev³e kesÀues keÀer, DeewÐeesefiekeÀjCeeefMeJee³e osMee®³eeefJekeÀemeeuee He³ee&³e veener. l³eebveer mejkeÀejuee DeeJeenve kesÀues keÀer ³ee yeeyeleerle ueJekeÀj HeeJeues G®euetve,Yeejleer³e efJeÐeeL³ee¥vee efJe%eeve Je leb$e%eevee®es efMe#eCe osTve keÀe³e&ÒeJeCe yeveJeeJes.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) ceneje<ì^eleerue JeeefCep³e Je J³eeHeejefJe<e³ekeÀ ceeefnleer Ðee.

13.6 keÀeceieej ®eUJeUeR®ee Go³e

j³eleJeejer peefceve cenmetue He×le DeefleMe³e efveo&³eerHeCeeves efye´ìerMe Je keÀener ueeue®eerYeejleer³eebkeÀ[tve jeyeJeueer iesu³eeves, Del³eble mJeeLeea DeMee meeJekeÀejeb®ee Jeie&®e efvecee&Ce Peeuee. ³eeÒekeÀejeves keÀesìe&ceO³es Keìu³eeb®esner ÒeceeCe Jee{ues. DeveskeÀ MeslekeÀN³eebvee l³eeb®³ee peeiee efJeketÀve,MenjekeÀ[s mLeueeblej keÀjeJes ueeieues. ns Yetceernerve keÀeceieej cegbyeF& Je lelmece MenjebceO³es, jml³eeJejJeCeJeCe efHeÀ© ueeieues. ³eb$e ceeieecegUs DeveskeÀ neleceeie J³eJemee³e yebo He[ues. ueeskeÀeb®eer ®eJe yeoueC³eeves,Dee³eeleeruee ceeieCeer Jee{ueer. l³eecegUs keÀeceieejebJej kebÀHeveer ceO³es keÀece keÀjC³ee®eer JesU Deeueer.

13.6.1 keÀeHe[ GÐeesieeleerue keÀeceieejeb®es ÒeMve :

1) keÀecee®eer Deefveeq®ílelee : keÀeceieejebvee meelel³eeves keÀece efceUsue®e ³ee®eer keÀenerner Kee$eer veJnleer.keÀece HeÀkeÌle kebÀ$eeìer mJe©Hee®es®e efceUs Je lesner DeuHekeÀeUemeeþer.

2) keÀceer Jesleve : DeefMeef#ele Je DevegYeJeer keÀeceieejebvee iegueeceemeejKes JeeHejues peeF& DeeefCe DeefleMe³ekeÀceer Jesleve efoues peeF&. keÀeceieejner keÀener le¬eÀej keÀ© MekeÀle veJnles keÀejCe yesjespeieejer ceesþîeeÒeceeCeeJej nesleer.

3) keÀece keÀjC³ee®eer DeefOekeÀ JesU : `keÀece keÀjC³ee®es leeme' ³eeJej efve³eb$eCe þsJeCeeje keÀesCeleenerkeÀe³eoe veJnlee.

164

4) Deejesi³eeme DeHee³ekeÀejkeÀ DeMeer HeefjefmLeleer : He@ÀkeÌìjer Je keÀeHe[ efiejC³ee ®eebieu³ee ÒekeÀejsþsJeC³eele Deeues veJnles. kebÀHeveerceO³es DeefleMe³e keÀceer ÒekeÀeMe Je nJee KesUleer jenle vemes. keÀecee®esleeme peemle Je DeMee JeeleeJejCeele keÀece keÀ©ve, keÀeceieejeb®³ee Deejesi³eeJej HeefjCeece nesTueeieuee. DeveskeÀebvee éemevee®es efJekeÀej Peeues. ÒeecegK³eeves #e³e jesiee®eer yeeOee Peeueer.

5) DeHeIeleeefJe©× efJecee veJnlee - keÀeceieejeb®³ee megjef#elesefJe<e³eer kebÀHeveer®³ee J³eJemLeeHevee®eer lejvekeÀejelcekeÀ YetefcekeÀe nesleer. pej efiejCeer keÀeceieejeJej keÀesCeles mebkeÀì Dees{Jeues Jee DeHeIeele Peeueelej keÀesCel³eener ÒekeÀej®eer ceole keÀjC³eele ³esle veJnleer.

keÀecee®es Demes Ye³eevekeÀ mJeªHe mees[ues lej, jenC³ee®eer HeefjefmLeleerner meceÒeceeCeele Ye³eeJennesleer. DeveskeÀ DeMee ÒekeÀej®³ee Yetceernerve keÀeceieejeb®es kegÀHees<eCeecegUs Je JeeF&ì ®eeueerjerleeRcegUs neuePeeues. l³eecegUs l³eebvee DeveskeÀ ÒekeÀej®³ee ceeveefmekeÀ $eemeebvee meeceesjs peeJes ueeieues. l³eecegUs DeveskeÀpeCe Del³eble ieefue®í DeMee Jeml³ee Je ®eeUerletve jent ueeieues Je ueJekeÀj®e JeeF&ì meJe³eerb®eer ueeieCePeeueer.

kebÀHeveer mejkeÀejves, keÀeceieejeb®es neue keÀceer keÀjC³ee®³ee ¢äerkeÀesveeletve keÀener keÀe³eos HeemekesÀues. Hejbleg Òel³e#eele cee$e Yeejleer³e GÐeespekeÀeb®eer Deeblejjeäer³e HeeleUerJej mHeOee& keÀceer keÀjC³ee®³ee¢äerves ns keÀe³eos Heeme Peeues nesles. F.me.1881 ®³ee He@ÀkeÌìjerDe@keÌì vegmeej, eqðe³eeb®es keÀece keÀjC³ee®esleeme DekeÀje, yeeue keÀeceieejeb®es meele lej ceesþîee Heg©<eeb®es yeeje Hes#ee peemle nesles. lemes®e meeHleenerkeÀmegÆer Je kebÀHeveer efvejer#ekeÀ ¿ee efve³eceeb®es Heeueve nesle Deens keÀer veener, l³eeJej ue#e þsJeC³eele Deeues.

13.6.2 keÀeceieej mebIeìvee :keÀeceieej mebIeìerle veJnles DeeefCe SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee DeKesjerHe³e¥le SkeÀ$e ³esTve

DeefOekeÀejemeeþer Yeeb[C³ee®eer l³eebvee ceeefnleer veJnleer. F.me.1877 ceO³es veeieHetj®³ee keÀeceieejebkeÀ[tve®eebieu³ee JesleveemebyebOeer ceeieCeer keÀjC³eele Deeueer. Hejbleg F.me.1895 ceO³es yebieeue ³esLes keÀuekeÀÊeep³egì efceue®³ee keÀeceieejebveer efo[ cenerv³ee®ee yebo HegkeÀe©ve keÀeceieejeb®³ee yeb[e®eer meg©Jeele kesÀueer.cegbyeF& efiejCeer keÀeceieejebveer F.me.1890 ceO³es mebIeìvee mLeeHevee kesÀueer. veeje³eCe cesIeepeer ueesKeb[s³eebveer ner mebIeìvee mLeeHeve kesÀueer Je keÀeceieejeb®es ÒeMve mees[efJeues. F.me.1897 ceO³es jsuJeskeÀeceieejebveermebIeìvee mLeeefHele kesÀueer DeeefCe F.me.1907 ceO³es Heesäeleerue keÀeceieej Je Je=ÊeHe$e keÀeceieejebveerl³eeb®³ee mebIeìvee mLeeHeve kesÀu³ee. F.me.1905 les F.me.1911 ®³ee ojc³eeve, yebieeue®³eeHeÀeUCeer®³ee JesUsme, keÀeceieej ®eUJeUeRvee Jesie Deeuee. Heefnu³ee cene³eg×ecegUs keÀeceieej ®eUJeUeRveeueieece yemeuee Hejbleg yeesuMesefJekeÀ ¬eÀebleerveblej, (F.me.1917), Hejle SkeÀoe keÀeceieejeb®es nkeÌkeÀ JekeÀu³eeCee®³ee ieesäeRveer Jesie HekeÀ[uee. Yeejleer³e jeäer³e keÀeBûesmeves Je peer. kesÀ. ieesKeueW®³eeDeO³e#elesKeeueer, meeTLe DeeefÖeÀkeÀe, ceuee³ee, yecee&, ÞeeruebkeÀe ³esLes kebÀ$eeìermJe©Hee®es keÀece keÀjCeeN³eekeÀeceieejeb®³ee ÒeMveebkeÀ[s ue#e Ieeleues. ieebOeerpeeRveer l³eebvee oef#eCe DeeefÖeÀkesÀceO³es mebIeìerle kesÀues.F.me.1919 ceO³es, Yeejleeuee peeieeflekeÀ keÀeceieej mebIeìves®es meom³elJe efceUeues DeeefCe F.me.1920ceO³es Dee@ue Fb[er³ee ì^s[ ³egefve³eve keÀeBûesme®eer mLeeHevee Peeueer. l³eeveblej cee$e jeäer³e DeO³e#elesKeeueerkeÀeceieej ®eUJeUeRvee peesj Deeuee.

165

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) keÀeHe[ GÐeesieeleerue keÀeceieejeb®es ÒeMve Lees[keÌ³eele meebiee.

13.7 meceejesHe

ueeskeÀeb®³ee neuee®es keÀejCe meeceeefpekeÀ eEkeÀJee jepekeÀer³e vemetve DeeefLe&keÀ nesles. otj®³eeìHH³eeleerue efJe®eej keÀjlee ceesþîee ÒeceeCeeJej Mesleer Je peefceveer®eer ceeuekeÀer Demeuesu³ee Je ÞeercebleJ³eeHeeN³eebveer mejkeÀej®³ee keÀeceele DeefOekeÀeje®eer ceeieCeer kesÀueer Je l³eekeÀeUele megefMeef#eleebveerner l³eemeHeeþeRyee efouee. veJeerve GÐeesie Go³eeme Deeu³eecegUs ceesþs Je DeJepe[ GÐeesie ceneje<ìele meg© Peeues.JeenlegkeÀer®eer Je oUCeJeUCee®³ee meeOeveele Jee{ Peeueer. JeeefCep³e Je J³eeHeejeleerue Jee{ercegUs DeeefLe&keÀÒeieleeruee neleYeej ueeieuee. Hejbleg keÀeceieejeb®es Mees<eCener efJeefJeOe He@ÀkeÌìjer, kebÀHev³ee Je efceueceO³es meg©Peeues. keÀeceieejeb®es ÒeMve mees[efJeC³eekeÀefjlee DeveskeÀ mebIeìvee mLeeHeve keÀjC³eele Deeu³ee. l³eebveerkeÀeceieejeb®es ÒeMve neleeUues.

13.8 ÒeMve

1) cenejeäê®eer 19J³ee MelekeÀeleerue DeeefLe&keÀ HeefjefmLeleer meebiee.2) DeeOegefvekeÀ cenejeäêleerue Mesleer efJe<e³ekeÀ Òeieleer®es efJeMues<eCe keÀje.3) DeeOegefvekeÀ cenejeäêleerue oUCeJeUCe Je JeenlegkeÀer®ee efJekeÀeme keÀmee Peeuee ? ®e®ee& keÀje.4) J³eeHeej GÐeesieeleerue cenejeäêleerue cenÊJee®es ìHHes meebiee.5) efiejCeer keÀeceieejeb®es keÀe³e ÒeMve nesles Je l³eeb®³ee mebIeìerle Òe³elveebefJe<e³eer Lees[keÌ³eele efuene.

166

14mJejep³ee®³ee efoMesves Jeeì®eeue

IeìkeÀ j®evee:

14.0 GefÎäîes

14.1 ÒemleeJevee

14.2 ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeues

14.3 yeeU iebieeOej efìUkeÀ DeeefCe peneueceleJeeoer jepekeÀejCe

14.4 efJevee³ekeÀ oeceesoj meeJejkeÀj DeeefCe ¬eÀebleerkeÀejer jeä^Jeeo

14.5 meceejesHe

14.6 ÒeMve

14.0 GÎeräîes

1) ieesHeeue ke=À<Ce ieesKeues Je Flej ceJeeUceleJeeÐeeb®es mJejep³ee®³ee efoMesves ³eesieoeve DeY³eemeCes.2) yeeU iebieeOej efìUkeÀ Je peneueceleJeeoer jepekeÀejCee®ee DeY³eeme keÀjCes.3) meeJejkeÀjeb®es ¬eÀebleerkeÀejer ®eUJeUerleerue ³eesieoeve mecepeeJetve IesCes.

14.1 ÒemleeJevee

DeeHeu³ee HetJe&peebveer, Yeejlee®³ee efJeefJeOe Yeeieele jep³e kesÀues nesles ner DeeþJeCe Depetvenercenejeä^er³eve ueeskeÀeb®³ee ceveele leepeer nesleer. l³eeb®es HetJe&pe eEnoJeer mJejep³eemeeþer Peie[ues nesles.ieesHeeue ke=À<Ce ieesKeues Je yeeU iebieeOej efìUkeÀebveer, meJee¥vee mJejep³ee®³ee efoMesves vesues. l³eeb®es O³es³eSkeÀ nesles Hejbleg He×leer cee$e JesieJesieÈ³ee nesl³ee. ieesKeueWvee IeìveelcekeÀ ceeiee&ves peeJe³ee®es nesles.efìUkeÀebvee Ieìves®³ee ®eewkeÀìerle jentve mejkeÀej®³ee keÀece keÀjC³ee®³ee He×leerleerue ®egkeÀe oeKeJetveÐee³e®³ee nesl³ee Je o[HeMeener®es pes OeesjCe DeJeuebyeues nesles l³eeb®³ee efJe©× DeeJeepe GþJee³e®ee neslee.l³eeb®³ee jeä^Jeeoe®es He³e&Jemeeve DeveskeÀ ¬eÀebleerkeÀejer le©Ce Heg{eN³eebceO³es Peeues. Deelee DeeHeCe ³eeHeg{eN³eebveer mJejep³e ÒeeHleermeeþer, efJeefJeOe ceeiee&ves kesÀuesues Òe³elve DeY³eemet ³ee.

14.2 ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeues (F.me.1866- F.me.1915)

ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeues ³eeb®ee pevce jlveeefiejer efpeu¿eele, ef®eHeUtCe leeuegkeÌ³eele F.me. 1866ceO³es Peeuee. l³eeb®es efMe#eCe keÀesuneHetj, HegCes Je cegbyeF& ³esLes Peeues. lemes®e jeve[s Je oeoeYeeF&

167

veewjeWpeerÒeceeCes l³eeb®esner SueefHeÀvmìve keÀe@uespeceOetve efMe#eCe Peeues. les Je³ee®³ee efJemeeJ³ee Je<eeaHeÀi³eg&meve keÀe@uespeceO³es ÒeeO³eeHekeÀ cnCetve efve³egkeÌle Peeues. 7 petve 1886 ceO³es les [skeÌkeÀve Sp³egkesÀMevemeesmee³eìer®es efveJe[tve Deeuesues DeepeerJeve meom³e þjues. ueeskeÀceev³e efìUkeÀebveer l³eeb®es HeÀi³eg&mevekeÀe@uespeceO³es mJeeiele kesÀues HeÀi³eg&meveceO³es Demeleevee ieesKeues DeeefCe DeeiejkeÀjeb®es efJe®eej peemleerlepeemle pegUtve ³esT ueeieues. Hejbleg, jeve[bs®es efMe<³e Demeuesu³ee ieesKeueWvee, efìUkeÀeb®es peneue efJe®eejHejJe[sveemes Peeues. efìUkeÀ Je ieesKeues ³eeb®es [skeÌkeÀve meesmee³eìerceO³es ³eespeveebmebyebOeer KeìkesÀ G[euesDeeefCe efìUkeÀebveer F.me. 1890 ceO³es meesmee³eìer®es DeepeerJeve meom³elJe jÎ keÀjefJeues. ieesKeues DeeefCeefìUkeÀeb®³ee efJe®eejebleerue mebIe<ee&®ee HeefjCeece osMee®³ee jepekeÀejCeeJej Peeuee DeeefCe SkeÀe®e O³es³ee®³eeÒeeHleermeeþer, oesve JesieJesieUs efJe®eej ÒeJeen efvecee&Ce Peeu³eeves, De[®eCeer ³esT ueeieu³ee.

ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeues, jeve[Wvee DeeHeues jepekeÀer³e ieg© ceevee³e®es DeeefCe efJeefJeOe meeceeefpekeÀ,jepekeÀer³e Je DeeefLe&keÀ yeeyeleerle l³eeb®ee meuuee I³eeJe³ee®es. [skeÌkeÀve meYes®ee peenerjveecee jeve[bsveerle³eej kesÀuee neslee. l³ee®ee ieesKeuesb®³ee SketÀCe efJe®eej mejCeerJej, l³eeb®³ee DeeOegefvekeÀ Je cegkeÌle efJe®eejHe×leerJej HeÀej ceesþe ÒeYeeJe He[uee.

14.2.1 GoejceleJeeo Je iees. ke=À. ieesKeues :ieesKeues ³eebveer jepekeÀer³e O³es³e ÒeeHle keÀjC³ee®³ee ¢äerves IeìveelcekeÀ ceeiee&®ee DeJeuebye kesÀuee.

l³eebveer l³eeb®³ee SkeÀe Yee<eCeele veceto kesÀues keÀer meJe& ceeie& ns IeìveelcekeÀ Deensle. HeÀkeÌle leerve mees[tve -De) ÒemLeeefHele jepeJeìerefJe©× ¬eÀebleerkeÀejer ue{e Je yeb[.ye) HejkeÀer³e Dee¬eÀceCeeuee HeeþeRyee.keÀ) ueeskeÀebJej Del³ee®eej keÀjCes.

14.2.2 ceJeeUceleJeeoer Je ieesKeues :[yu³et. meer. ye@vepeea ³eebveer SkeÀ Keeme ceeieCeer kesÀueer nesleer leer cnCepes jeäer³e SkeÀles®es

¢{erkeÀjCe nes³e. Yeejleer³e jeäer³e keÀeBûesme®es ogmejs DeO³e#e oeoeYeeF& veewjespeer ³eebveer F.me. 1886®³ee keÀuekeÀl³eeleerue DeefOeJesMeveele, ceJeeUceleJeeoer OeesjCes Je l³ee®³ee meerceejs<ee ³eeb®ee SkeÀ mee®ee®ele³eej keÀ©ve efouee. les l³eeb®³ee Yee<eCeele cnCeeues, ``Deepe DeeHeCe FLes keÀe peceuees Deenesle ? keÀeBBûesmecnCepes efye´ìerMeeb®³ee efJe©× yeb[ HegkeÀejCeeN³eeb®eer yeeueJee[er Deens keÀe ? (peceeJe : veener veener ) keÀerkeÀeBûesme cnCepes efmLej mejkeÀej Jee Meemeve ÒeeHleer meeþer G®eueuesues SkeÀ HeeTue Deens ? (peceeJe nes.nes...) ®euee lej ceie KeN³ee ceeCemeemeejKes DeeHeCe yeesuet³ee Je Iees<eCee keÀª³ee keÀer, Deecner mejkeÀejMeerSkeÀefve<þ Deenesle.'' ¿ee meieÈ³ee ieesäeR®ee Je ³eespeveeb®ee, DeeHeu³eeuee yebieeue®³ee HeÀeUCeerHe³e¥le®³ee,keÀeBûesme®³ee OeesjCeeb®ee Deboepe ³eslees. DeeHeCe HeÀkeÌle cenejeä^eHetjles®e jeäe®ee Fefleneme DeY³eemeCeejDeenesle DeeefCe cenejeäele jeä^Jeeo Jee{efJeC³ee®eer ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeueWveer kesÀuesues Òe³elve Je Yeejleer³emJeeleb$³eJeeoe®es ³egJejepe cnCetve keÀe³e keÀe³e efJe®eej ceeb[ues, les DeJeueeskeÀve keÀjCeej Deensle.

jeve[s, oeoeYeeF& veewjespeer DeeefCe efHeÀjespeMene cesnlee ns efye´ìerMeeb®³ee GoejceleJeeoer FbûepeerefMe#eCeeves DeefleMe³e ÒeYeeefJele Peeues nesles. SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee ¿ee efJeÜeveebyejesyej, ieesKeuesb®esIeefveÿ mebyebOe nesles. lemes®e, efye´ìerMe mJeeleb$³eJeeoer efJe®eejmejCeer®³ee ueeskeÀebyejesyejner l³eeb®esefpeJneÈ³ee®es mebyebOe nesles. S[ceb[ yeke&À Je pee@ve mìgDeì& efceue®³ee efueKeeCeeletve l³eebvee ceeveJeles®es JecegkeÌleles®es Oe[s efceUeues nesles. ieesKeuebs®es meeceeefpekeÀ peerJeve ueeskeÀceev³e efìUkeÀ Je ieesHeeU ieCesMe

168

DeeiejkeÀjeb®³ee efJe®eejebHeemetve Òesefjle Peeues nesles. l³eeb®es ceneosJe ieeseEJeo jeve[WMeer, HeÀi³eg&meve keÀe@uespe,HegCes ³esLes efMekeÀJele Demeleebvee, Ieefveÿ mebyebOe efvecee&Ce Peeues.

Flej efJe®eejJebleeÒeceeCes®e, ieesKeuesbvee meg×e ìHH³eeìHH³eeves megOeejCee nJ³ee nesl³ee. l³eebveejepekeÀejCeeleerue J³eJemLeeHeveele mebmeoer³e ÒeefleefveefOelJe, keÀe³e&keÀejer Je v³eeef³ekeÀ keÀejYeeje®es efJeYeepeveDeHesef#ele nesles. keÀeBûesme®³ee keÀe³e&¬eÀcee®es G®®e Je ceO³ece Jeieea³eebkeÀ[tve mJeeiele Peeues. keÀe@bûesmeueekeÀe³e&keÀejer ceb[Uele, Fb[erDeve efmeeqJnue meefJe&mexme, mLeeefvekeÀ mebmLee Je ue<keÀjer HeÀewpee ¿eebceO³esnUtnUt yeoue DeHesef#ele nesles. l³eebveer IeìvesJej Del³eble efJeéeeme oeKeefJeuee. ieesKeueWveer peveles®es ÒeMvemejkeÀej meceesj ceeb[C³ee®ee Deìerleìer®ee Òe³elve kesÀuee. l³eebvee efJeéeeme neslee keÀer, efye´ìerMe v³ee³eefÒe³eDeensle DeeefCe peveles®es ÒeMve pej l³eeb®³ee He³e¥le Heesn®eues lej pevelesme vekeÌkeÀer®e v³ee³e efceUsue. l³eebveerpevelee Je mejkeÀej ³eeb®³eeceOeerue ceO³emLeeb®es keÀece kesÀues.

ieesKeueWveer jeve[s Je Flej efJe®eejJebleebÒeceeCes, efye´ìerMeebJej efve:mebkeÀes®e efJeéeeme þsJeuee.ceJeeUceleJeeÐeeb®ee efJeéeeme neslee keÀer, efye´ìerMe mejkeÀej Yeejleer³eeb®³ee Yeu³eemeeþer®e Deens. ner osJee®eer®eF®íe Deens keÀer efye´ìerMe ³eesi³e JesUer Yeejleele Deeues. Yeejleer³eebveer l³eeb®³ee Meebleleece³e Je efmLejmejkeÀejemeeþer ÒeeLe&vee kesÀueer Heenerpes. l³eebvee F.me.1857 ®es JeeF&ì mJeHve efJemeje³e®es nesles DeeefCeFbeqiueMe meeefnl³e, efMe#eCe Je v³ee³e He×leer oUCeJeUCe Je JeenlegkeÀer®³ee meeOeveeble megOeejCee Je FlejieesäeRJej ue#e keWÀêerle keÀjeJe³ee®es nesles.l³eeb®³ee ¢äerves, ns meJe&keÀener owJeer osCeieer nesleer.

mejkeÀej®³ee v³ee³eefÒe³elesJejerue efJeéeemee®eer Hejer#ee, F.me. 1892 ®ee Fb[er³eve keÀe@eqvmeueDe@keÌì Heeme Peeuee, lesJne Ðee³e®eer JesU ceJeeUceleJeeÐeebJej Deeueer. ceJeeUceleJeeÐeebvee peyejomleefJeéeeme neslee keÀer mejkeÀej meO³ee®³ee Òeebefle³e keÀe³eos ceb[Uele, ceesþîee ÒeceeCeeJej megOeejCee JeefJemleej keÀjCeej Deens. Yeejleer³e jeä^er³e keÀe@bûesmeves Heneru³ee DeefOeJesMeveele Demee cemegoe Heeme kesÀueekeÀer p³eele efveJee&ef®ele meom³eeb®eer ceesþîee ÒeceeCeeJej Yejleer Meemevee®³ee meJe& MeeKeebceOeerue, meom³eebveekeÀe³e&Jeener keÀjC³ee®es DeefOekeÀej F. Hejbleg pesJne F.me.1892 ®ee Fb[er³eve keÀe@eqvmeue De@keÌì HeemePeeuee, lesJne ¿ee meieUîeeb®ee DeHes#ee Yebie Peeuee. keÀe³eosceb[Ue®³ee DeefOekeÀejeJej Je keÀe³ee&Jej DeveskeÀyebOeves neslee. IeìveelcekeÀ ceeiee&ves efJevebleer Je efveefJeoe HeeþJeC³ee®ee keÀenerner GHe³eesie Peeuee veJnlee.ueeskeÀeb®ee efye´ìerMeeb®³ee v³ee³eefÒe³eles®³ee yeeyeleerle efJeéeeme G[euee neslee.

Yeejleer³e le©Ce Deelee, Yeejlee®³ee Feflenemee®eer mece=×er Je ÒeefleYee DeeefCe meO³ee®es efye´ìerMemejkeÀej ³eebyeeyele leguevee keÀª ueeieues. eEnot Hegve©lLeevee®eer ®eUJeU Jesie HekeÀ[t ueeieueer. Hejbleg,ieesKeueW®ee cee$e mejkeÀej®³ee meodefJe®eejebyeeyele®ee efJeéeeme þece neslee.

14.2.3 ieesKeues DeeefCe Yeejleer³e Ke®e& Dee³eesie :uee@[& Jesuyeer®³ee DeO³e#elesKeeueer 24 ces 1895 ceO³es Yeejlee®³ee Ke®ee&mebyebOeer ceenerleer

keÀe{C³eemeeþer je@³eue keÀefceMeve efve³egkeÌle kesÀues iesues. F.me. 1896 ceO³es keÀefceMeveves, DeeefLe&keÀJ³eJemLeeHeveemebyebOeer ceenerleer keÀe{eJe³eeme meg©Jeele kesÀueer. l³eeJe<eea oKKeveceO³es Yeer<eCe og<keÀeUHe[uee. jeve[Wveer oKKeve meYee mLeeHetve og<keÀeUûemleebmeeþer ceesþîee ÒeceeCeeJej ceole keÀe³e& neleerIesleues. p³ee ÒeceeCes meeJe&peefvekeÀ meYesves meceepekeÀe³e& HetJeea kesÀues nesles.

169

Jesuyeer keÀefceMeveceO³es meJe& cegjuesues ceglmeooer nesles. l³eele Jes[jyeve& Je kesÀve ³eeb®³eeyejesyejoeoeYeeF& veewjespeer ns Yeejleer³eeb®es cele ceeb[C³eemeeþer nesles. Yeejleeletve HegjeJ³eeoeKeue mee#eeroejebveeyeesueefJeC³eele Deeues nesles. Hejbleg cegbyeF& mejkeÀejves jeve[bsvee mees[ues veener. l³eeSsJepeer ieeWKeues®eer efveJe[Peeueer. l³eeb®³eemeesyele efoveMee Jee®íe nesles. ieesKeueWmeeþer leer cenÊJee®eer Hee³ejer nesleer. Jee®íebveeieesKeueW®ee KetHe Deeoj neslee DeeefCe ner peyeeyeoejer IesC³eemeeþer ieesKeues Heg{s Deeues ³ee®ee l³eebvee Deeveboneslee. jeve[Wveer ieesKeueWvee, Yeejleer³e DeeefLe&keÀ keÀejYeeje®³ee OeesjC³eemebyebOeer DeveskeÀ DeeþJe[s ÒeefMe#eCeefoues. jeve[sveer Jes[jyeve&uee, ieesKeueWvee ceeie&oMe&ve keÀjC³eemebyebOeer, He$e efuenerues. ieesKeuebsveer Yeejlee®eeryeepet DeefleMe³e DeelceefJeéeemeeves ceeb[ueer. Jes[jyeve&ves ieesKeuesb®es leeW[ Ye©ve keÀewlegkeÀ kesÀues. l³eelel³eebveer cnbìues keÀer, ``ieesKeueWveer ceeb[uesueer Yeejlee®eer yeepet DeefleMe³e efvejHes#eHeCeeves ceeb[ueer Deens.mJele:®³ee osMee®eer les Del³eble ®eebieu³ee ÒekeÀejs mesJee keÀjerle Deensle Je Deece®ee DenJeeue ne legcnerefouesu³ee HegjeJ³eeJej®e DeeOeejerle Demesue.“

14.2.4 Huesie DeeefCe og<keÀeUe®es J³eJemLeeHeve F.me.1897 :F.me.1896 ceO³es Deesuee og<keÀeU He[uee Je ogmeN³ee Je<eea Huesie®eer meeLe cegbyeF& Je HegC³eele

Hemejueer. MeeUe Je keÀe³ee&ue³es yebo keÀjC³eele Deeueer DeeefCe mejkeÀejves [yu³eg. meer. j@C[uee HegC³ee®eeHuesie keÀefceMevej cnCetve efve³egkeÌle kesÀues. l³eeuee Deejesi³e efJe<e³ekeÀ met®evee Debceueele DeeCeeJe³ee®³eenesl³ee Je Huesie®³ee efveJeejCeemeeþer Òel³eskeÀ Ieje®eer HeneCeer keÀjeJe³ee®eer nesleer. jesiee®eer keÀener ue#eCesDemeCeeN³ee J³eeÅkeÌlevee leHeemeCeermeeþer mJeleb$e DeMee FefmHeleUele nueefJeC³eele Deeues. lemes®eDeefOekeÀeN³eebveer jesiee®ee ÒeefleyebOe keÀjC³eemeeþer lemes®e jesieebJej efve³eb$eCe efceUefJeC³eemeeþer DeefOeke=ÀleHeLekesÀ meg×e HeeþefJeueer. mLeeefvekeÀ peveles®ee cee$e DeMee FefmHeleUebvee efJejesOe neslee. l³eeb®eer DeMeermecepegle Demes keÀer ner FefmHeleUs cnCepes cejCee®es efþkeÀeCe nes³e.eqðe³eeb®³ee jneJe³ee®³ee peeies®³eeHeefJe$eles®ee HeesefuemeebkeÀ[tve Deveeoj nesle Demeu³ee®eer DeHeÀJee meJe&$e HemejC³eeme meg©Jeele Peeueer.ueeskeÀceev³e efìUkeÀeb®³ee vesle=lJeeKeeueer uesKeer mcejCeerkeÀe ³eeoer®e cegbyeF& mejkeÀejuee HeeþefJeC³eele Deeueer.Heesefuemeeb®³ee o[HeMeener®ee GIe[HeCes efve<esOe keÀjC³eele Deeuee.

Huesie J³eJemLeeHeve Je l³ee®ee keÀefceMevej j@C[ ³eeb®³eeJej keÀ[Jeì efìkeÀe Peeueer. JesuJeerkeÀefceMeve®³ee meboYee&le Fbiueb[ceO³es Demeleevee og<keÀeUer HeesefuemeebkeÀ[tve nesCeeN³ee ¬etÀj ke=Àl³ee®eeDenJeeue DemeCeejer He$es ieesKeueWvee l³eeb®³ee HegC³eeleerue efce$eebkeÀ[tve efceUeueer. l³ee He$eeble HegC³eeleerueyengleebMe ceefnueeb®ee íU nesle Demeu³ee®es ef®e$e mHeä kesÀues nesles. Fbiueb[®³ee mebmeos®³ee keÀefveÿmeYeeie=ne®³ee meom³eeb®³ee ueIeg meefceleeruee ieesKeueWveer ³ee Del³ee®eejeb®ee Hee{e Jee®euee. `ce@v®esmìjieeef[&Deve' ves ner yeeleceer Heg{s DeeCeueer. lej cegbyeF& mejkeÀejves ner ¢äke=Àl³es HesÀìeUtve ueeJeueer.ieesKeueWpeJeU Demeuesues HegjeJes l³eebvee efmeodOe keÀjC³ee®es DeeJneve osC³eele Deeues DeeefCe ieesKeueWveeceeIeej IesCes Yeeie He[ues. ³ee DeejesHeebyeeyele l³eebveer peenerj ceeHeÀer ceeefieleueer.

ieesKeueWvee Kejer Yeerleer l³eeb®³ee ceenerleeroejeb®³ee HeesefuemeebkeÀ[tve íU nesF&ue ³ee®eer nesleer.ieesKeuesb®es efJeéeemeg meuueeieej jeve[s ³eebveer ieesKeueWvee HetCe&HeCes mejkeÀej®³ee efJejesOeele ve peeC³ee®³eemeuuee efouee.. HegC³eeleerue peerJeIesCee mebIe<e& ìeUC³eemeeþer jeve[Wveer ieesKeueWvee meeJe&peefvekeÀ peerJeveeleOeeskeÀe HelkeÀjC³eeme meebefieleues. Dee%eeOeejkeÀ Deveg³ee³eeÒeceeCes ieesKeueWveer jeve[W®es cnCeCes pemes®³ee lemesSskeÀues. efye´ìerMe DeeefCe Yeejleer³eebceOeerue mebyebOe {emeUg ve³esle ³eemeeþer jeve[Wveer DeLekeÀ Òe³elve kesÀues.cegK³ele: l³eebvee pesJne keÀUues keÀer, og<keÀeU J³eJemLeeHevesJejerue efìkeÀe ns®e `[skeÌkeÀve keÀe@uespe' ®esÒeeO³eeHekeÀ Jesuyeer ³eeb®³ee jepeerveec³ee®es keÀejCe nesles. ner SkeÀ DeefleMe³e ogKe:o Ieìvee nesleer. DeMee

170

JesUer ieesKeues efye´efìMe DeefOekeÀeN³eebvee GIe[s Hee[t MekeÀues Demeles DeeefCe jeve[bsveer meenmeer HeefJe$eeeqmJekeÀejuee Demelee. Hejbleg ³esCeeN³ee keÀeUele ³eeb®ee JeeF&ì HeefjCeece Peeuee Demelee.

Deefle Glmeeneves jeäe®³ee mJeeleb$³eemeeþer Peie[CeeN³eeb®eer ceves JeUefJeC³eele jeve[Wvee DeHe³eMeDeeues. `jeCeer efJekeÌìesefj³ee®³ee DeefOekeÀej ÒeeHleer®es meeþJes Je<e& osMeele meepejs nesle nesles. 22 petve1897 jespeer mejkeÀejves HegC³eeceO³es ³ee meesnÈ³ee®eer pe³³ele le³eejer kesÀueer. og<keÀeU DeeefCe HuesieJ³eJemLeeHeves®³ee JeeoUe®eer leerJelee ceboeJeu³ee®es efometve ³esT ueeieues. keÀefceMevej DeeefCe uesHeÌìvebìDee³emì& meesnÈ³eeletve yeensj He[lee®e ®eeHesÀkeÀj yebOegveer ieCesMe eEKe[erle l³eebJej nuuee ®e{efJeuee DeeefCel³eeb®ee Ketve keÀjC³eele Deeuee. Hee®e efoJemeebveer ueeskeÀceev³e efìUkeÀebvee l³eeb®³ee kesÀmejer ceOeeruemebleeHepevekeÀ DeûeuesKeecegUs lemes®e jepekeÀer³e Demeblegäles®³ee DeejesHeeKeeueer DeìkeÀ Peeueer. ieesKeuesDeeefCe l³eeb®³ee vescemle Heg{eN³eebveer cenejeäeleerue jeäYekeÌleer®³ee YeeJevesves Deelee JesieUs®e JeUCeIesleues, Demes meebefieleues.

14.2.5 ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeues ³eeb®es keÀeBûesmeceOeerue keÀe³e& :ieesKeueWveer peeefnj ceeHeÀer ceeefieleu³eecegUs keÀener peneue celeJeeÐeebceOes Demeblees<e efvecee&Ce Peeuee.

keÀener DebOeÞe×eUg peneue celeJeeÐeebveer ieesKeuebs®³ee HejosMe oewN³eeyeÎue l³eeb®³eeJej yeefn<keÀej ìekeÀuee.ieesKeueWveer l³eeb®³ee ceeiee&le De[®eCeer Je HejeYeJe ³eebJej efJepe³e efceUefJeuee. F.me. 1901 meeueerjeve[W®³ee ce=l³etcegUs ieesKeueW®³ee peerJeveele HeeskeÀUer efvecee&Ce Peeueer. jeä^e®³ee keÀe³ee&le l³eebveer mJele:ueeHetCe&HeCes PeesketÀve Iesleues nesles. F.me.1902 ceO³es l³eeb®eer `FbefHejerDeue uespeermuesìerJe keÀeTveefmeue' ®eemeom³e cnCetve vesceCegkeÀ keÀjC³eele Deeueer DeeefCe peveles®³ee peerJeveele l³eebveer SkeÀ Gb®e HeeleUer ieeþueer.jepekeÀer³e DeefOekeÀeje®³ee cegoleer®³ee Heefnu³ee ®eej Je<ee&le les uee@[& keÀPe&ve®³ee DejsjeJeer OeesjCeeefJe©×Peie[ues. ieesKeues l³eeb®³ee efHe{er®ee SkeÀ me®®ee efJeMeeue ¢äerkeÀesve DemeCeeje DeLe&Meeðe%e þjues. DemesceeveCes Deens keÀer, l³ee keÀeUer Yeejleeleerue meeJe&peefvekeÀ DeLe&J³eJemLes®es les G®®e efJeodJeeve þjues.

efye´ìerMeeb®³ee jepeefveleerle efJeéeeme DemeCeeN³ee ceJeeU celeJeeÐeebmeeþer F.me. 1905 ceOeerueyebieeue®eer efJeYeeieCeer ne SkeÀ ÒeKej OekeÌkeÀe neslee. ³ee®e Je<eea ieesKeues ³eeb®eer keÀeBûesme®³ee yeveejmeDeefOeJesMevee®es DeO³e#e cnCetve vesceCetkeÀ Peeueer. þjeefJekeÀ HeefjefmLeleerle yener<keÀeje®ee JeeHej ne jepekeÀer³eMeðeemeejKee Demelees ns ceesþîee Oew³ee&ves l³eebveer oeKeJetve efoues. efye´ìerMe pevelesuee DeeefCe efye´ìerMeDeefOekeÀeN³eebvee Yeejleeleerue ueeskeÀeb®³ee celeeb®es ÒeoMe&ve keÀjC³eemeeþer ieesKeueWveer ³esCeeN³ee keÀener Je<ee&leFbiueb[uee Yesì efoueer. peHeeve®³ee jefMe³ee Jejerue efJepe³eecegUs YeejleYej jeä^YekeÌleer®eer SkeÀ®e ueeìGmeUueer. ueeskeÀceev³e efìUkeÀ, efyeHeerve®ebê Heeue, ueeuee uepeHele je@³e, DejeEJeo Iees<e ns yeefn<keÀej®eUJeUer®es vesle=lJe keÀjerle nesles. F.me. 1907 ceO³es peneue celeJeeÐeebveer megjleceO³es keÀeBûesmeceO³es HetÀìHee[ueer Je vescemle celeJeeÐeebveer F.me. 1916 He³e¥le keÀeBûesme efìkeÀJetve þsJeueer.

14.2.6 ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeues Je Yeejle mesJekeÀ meceepe :DeeHeu³ee ueeskeÀeb®³ee mesJesmeeþer ieesKeueWveer keÀOeer keÀener®e keÀceer He[t efoues veener. l³eebvee

DeelceefveYe&j keÀe³e&keÀlex DeeefCe osMeYekeÌle ³eeb®es HeLekeÀ le³eej keÀjeJe³ee®es nesles. l³eeletve®e `Yeejle mesJekeÀmeceepee®eer' efveefce&leer Peeueer. efyeefìMe meeceep³eele DeeHeueer meÊee Demesue Demee l³eeb®ee efJeéeeme neslee.Yeejlee®³ee mJeeleb$³eeveblej Je meeJe&YeewcelJee veblejner efye´ìerMeebyejesyej mebyebOe efìketÀve jeneJesle Demeel³eebveer meuuee efouee. ns Yeejlee®³ee Òeieleer®³ee ¢äerves iejpes®es nesles. l³eeb®es O³es³e meeO³e keÀjC³eemeeþerles IeìveelcekeÀ ceeiee&®ee DeJeuebye keÀjerle. Yeejle mesJekeÀ meceepee®es efve³ece DeefleMe³e keÀ[keÀ efMemleer®es

171

nesles DeeefCe les lemes®e meesmee³eìer®³ee meom³eebkeÀ[tve HeeUues peeJesle DeMeer l³eeb®eer DeHes#ee nesleer.ÒemleeJevesleerue cegK³e GefÎ<ìîes Keeueerue ÒeceeCes nesleer.

1) Yeejle mesJekeÀ meceepee®³ee Òel³eskeÀ meom³eeves mJeevegYeJee®³ee peesjeJej pevepeeie=leer keÀjCesDeeJeM³ekeÀ Deens.

2) l³eebvee pevelesmeeþer jepeefveleerkeÀ efMe#eCe efMeyeerjeble Òeeslmeenve osCes DeeJeM³ekeÀ nesles.3) pevemeeceev³eebceOeerue menkeÀe³e& DeeefCe meecebpem³e efìkeÀJetve þsJeC³eemeeþer Òe³elve kesÀues Heeefnpesle.4) meceepee®³ee DeewÐeesefiekeÀ DeeefCe Jew%eeefvekeÀ efMe#eCeekeÀ[s Yej efouee Heeefnpes.5) DeewÐeesefiekeÀ ®eUJeUeRvee Òeeslmeenve efceUeJes ³eekeÀ[s meom³eeb®ee keÀue DemeeJee.6) meom³eebveer ceeieemeJeefie&³eeb®eer HeefjefmLeleer megOeejCes ner DeeHeueer veweflekeÀ peyeeyeoejer Deens DemesmecepeeJes.

ieesKeues l³eeb®³ee efMemleefÒe³e mJeYeeJeecegUs YeejleeHeg{s SkeÀ meceHe&keÀ keÀe³e&keÀl³eeb®es ceesþs GoenjCeþjues. l³eebvee vekeÀej Jee ceev³eles®eer keÀeUpeer vemes. l³eebveer osMeemeeþer mJele:®³ee megKeog:KeekeÀ[sDeLeJee YeefJeleJ³eekeÀ[s HeÀejmes ue#e efoues veener. l³eebveer yeefn<keÀej ®eUJeUeruee HeeþeRyee efouee DeeefCeo[HeMeener OeesjCeele DeeEnmesuee ÒeeflekeÀej kesÀuee. F.me.1909 ®³ee ceewuex eEceìes megOeejCeeble osMee®³eeefnleemeeþer efye´ìerMe mejkeÀejuee l³eebveer menkeÀe³e& kesÀues. ieebOeerpeeR®³ee efJevebleervegmeej F.me.1912 ceO³esl³eebveer meeTLe DeeefÖeÀkesÀuee Yesì efoueer. JeCe&Üs<ee efJe©× ®eUJeUerle l³eebveer ieebOeerpeeRvee Heeefþyee efouee.ieesKeueWveer F.me. 1914 ceO³es ieebOeerpeeRvee Yeejleele HejleC³ee®eer efJevebleer kesÀueer. p³eecegUsl³eeb®³eemeejK³ee meceHe&keÀ keÀe³e&keÀl³ee&®eer Yeejleeuee iejpe nesleer. ³esCeeN³ee Je<ee&le ieesKeues megOeejCes®eer³eespevee DeeKeCeer keÀjerle nesles. F.me.1915 ceO³es l³eeb®³ee ce=l³etveblej leer ³eespevee ÒekeÀeefMele keÀjC³eeleDeeueer DeeefCe `ieesKeueW®ee jepekeÀer³e keÀjej' cnCetve Òeefme× Peeueer.

14.2.7 ieesKeueW®es ³eesieoeve :ceJeeU celeJeeÐeeb®³ee He×leerme peneueJeeoer kegÀeqlmeleHeCes `jepekeÀer³e efYekeÀejer' cnCele. ieesKeues,

oeoeYeeF&, efHeÀjespeMene cesnlee, Jee®íe, ye@vepeea ns DeHegN³ee megOeejCee DeeefCe IeìveelcekeÀ ceeiee¥®esHegjmkeÀlex nesles. efye´ìerMe jepeJeìerle `Jemeenleer mJejep³ee'meejK³ee GodoeÊe Oes³³eekeÀ[s ieesieueieeF&®³ee®eeueerves Yeejleer³e keÀeBûesmeuee Heesn®eJeCeejs les ceneve vesles nesles. ieesKeueW®eer DeeHeu³ee ceele=YetceerefJe<e³eerefveleeble YekeÌleer nesleer. efye´ìerMeeb®eer v³ee³³e He×leer l³eeJejerue efveKeU DeemLee DeveskeÀebvee ceev³e veJnleer.l³eeb®³ee ceJeeU celeebefJe©× meceepeeleerue ueeskeÀeb®ee oyeeJe Jee{le Demeleeveener nìJeeoer efye´ìerMeÒeMeemeveemeesyele l³eeb®es mebyebOe keÀe³ece nesles pes ³egJee efHe{eruee Deceev³e Demes nesles. ieebOeerpeeR®³eeOeesjCeebJejerue l³eeb®ee Keesue ÒeYeeJe Je l³eeb®³ee mebkegÀ®eerle Je=ÊeerHeemetve jeäer³elJee®³ee cegkeÌleles®³ee keÀe³ee&vesl³eebvee ÒeosMee®³ee lemes®e jep³ee®³ee Feflenemeele G®®e mLeeve efceUeues. ueeskeÀceev³e efìUkeÀebkeÀ[tveieesKeueWvee `Yeejlee®ee efnje' DeeefCe `cenejeäe®ee DeuebkeÀej' DeMee HeoJ³ee efceUeu³ee.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) Yeejleer³e je<ìer³e keÀeBûesmeceO³es ieesKeueWveer keÀesCeles keÀe³e& kesÀues ?

172

14.3 yeeU iebieeOej efìUkeÀ (F.me.1856-1920) DeeefCe peneue celeJeeoerjepekeÀejCe

`Yeejleer³e jeäer³e keÀeBûesme' efle®³ee mLeeHeves®³ee efoJemeeHeemetve®e osMee®³ee ÒeMeemeveeceO³esYeejleer³eeb®³ee HeefjCeecekeÀejkeÀ DeeJeepee®eer ceeieCeer keÀjerle Demes. keÀe@bûesmeves DeeHeu³ee Jeeef<e&keÀ yewþkeÀerleDeMee ceeieCeeR®ee efveOee&j kesÀuee. efyeìerMe mejkeÀejves DeMee efkeÀl³eskeÀ ceeieC³eebkeÀ[s ogue&#e kesÀues. p³eecegUskeÀeBûesmeceOeerue ³egJee meom³eeb®³eele Demeblees<e efvecee&Ce nesT MekesÀue DeeefCe p³eecegUs jep³ekeÀl³ee¥®³eenslegJej mebMe³e ³esF&ue. `Fb[er³eve keÀeTbmeerue De@keÌì' F.me. 1892 ves ceJeeU celeJeeÐeeb®eer osKeerueefvejeMee kesÀueer. ueeskeÀceev³e efìUkeÀebveer ÒeJe=Êe kesÀuesu³ee DeMee DemJemLe ³egJekeÀebvee ieesKeues DeeefCe FlejceJeeU celeJeeoer vesles `peneue celeJeeoer' Demes cnCele. keÀeBûesmeceO³es DeefOekeÀ Oew³ee&®eer DeHes#ee nesleer.efìUkeÀeb®³ee yejesyejerves®e DeeCeKeer leerve J³eeqkeÌle nesl³ee p³eebveer Flejeb®es ue#e JesOegve Iesleues. l³ee J³eeqkeÌlecnCepes Hebpeeye®es ueeuee uepeHele je³e DeeefCe yebieeue®es efyeHeerve®ebê Heeue Je DejeEJeo Iees<e nesle. osMee®³eeÒeMeemeveele Yeejleer³eebvee l³eeb®³ee nkeÌkeÀe®ee Jeeìe efceUJetve osC³eele efye´ìerMe mejkeÀej®ee cebo ieleerves®eeueCeeje DeeefCe ®eeue{keÀueer keÀejYeejeves ns leªCe vesles Demeblegä nesles.

14.3.1 peneue celeJeeoer jepekeÀejCe :Fb[er³eve ve@Meveue keÀeBûesme®³ee mebmLeeHekeÀebveer kesÀuesu³ee keÀe³e&¬eÀcee®³ee DeeKeCeer®es cegK³e GefÎä

nesles pevelee DeeefCe mejkeÀej ³eebceOeerue meecebpem³e efìkeÀJetve þsJeCes. keÀeBûesme mLeeHeves®³ee IeìveeDevegmejCeeves GoejceleJeeoer vesl³eeb®ee DeHesef#ele Demee ke=Àleer keÀe³e&¬eÀce efJemkeÀUerle Peeuee. Fb[er³evekeÀeTBefmeuemed De@keÌì F.me.1892 ves DeveskeÀ ³egJee meom³eeb®eer Peeuesueer YeceefvejeMee efveoMe&veemeDeeCeueer.

mJeeceer efJeJeskeÀevebo, ueeskeÀceev³e efìUkeÀ, efyeHeerve ®ebê Heeue DeeefCe DejeEyeo Iees<e ³eebmeejK³ee®ewlev³eHetCe& J³eeqkeÌlejsKee Yeejlee®³ee Hegjeleve keÀeUe®³ee DeefYeceeveemHeo ieesäeRvee pees[CeeN³ee ogJeeþju³ee. mJeeceer efJeJeskeÀeveboebveer Yeejleer³e mebmke=Àefle®ee Heì GIe[ kesÀuee. ³eecegUs Yeejlee®³ee ielekeÀeUemeHegvne GpeeUe efceUeuee. `mJeeleb$³e ns peerJevee®es GefÎä Deens DeeefCe kesÀJeU eEnoglJe®e DeeHeu³eeDeekeÀeb#ee HetCe&lJeeme vesF&ue'' Demes DejeEyeo Iees<e ³eebveer peeefnj kesÀues.

F.me. 1896 ceO³es og<keÀeUeme Peeuesueer megªJeele DeeefCe Huesie®eer meeLe cenejeäeleGoejceleeJeeÐeeb®³ee jepeefveleeruee GÊespeve osCeejer þjueer. SkeÀ peyeeyeoej mejkeÀej yeveJet Feq®íCeeN³eele©CeebceO³es ceJeeUceleJeeÐeeb®³ee efJeveJeC³ee DeeefCe Depee&®³ee OeesjCeebveer mebleeHe efvecee&Ce kesÀuee.

yebieeue®³ee efJeYeeieCeermeeþer uee@[& keÀPe&ve ves kesÀuesu³ee nÆeves peneue celeJeeoeRveer jepekeÀejCeeleDeeieerle lesue DeesleC³ee®es keÀece kesÀues. F.me.1905 ceO³es ³egjesefHe³eve jeä^ jefMe³ee Jejerue peHeeve®³eeefJepe³ee ceeieesceeie efye´ìerMe ÞesÿlJeeJejerue De³eesi³e efìkesÀ®eer mebOeer ueeskeÀceev³e efìUkeÀebveer mees[ueer veener.uee@[& keÀPe&ve ®³ee o[HeMeener OeesjCeeves efìUkeÀeb®³ee peneue celeJeeoer jepekeÀejCeebme lemes®e `mJejep³e®eUJeUer' meeþer cewoeve ceeskeÀUs kesÀues.

14.3.2 efìUkeÀeb®es HetJee&³eg<³e :23 peguew 1856 meeueer ueeskeÀceev³e efìUkeÀeb®ee pevce Peeuee. osMeYejele DeeefCe efJeMes<e keÀªve

cenejeä^eble eEnog meceepeele peeie=leer keÀjC³eele l³eeb®ee HeÀej ceesþe menYeeie neslee. ieesKeuesb ÒeceeCes l³eebvee

173

jlveeefiejer efpeu¿eeletve Òe®eb[ Òeeflemeeo efceUeuee Je l³eebveer 1873 meeueer HegC³eele jepekeÀer³e He#eeleÒeYeeJe efvecee&Ce kesÀuee. HegC³eeleerue [skeÌkeÀve keÀe@uespeele l³eebveer efMe#eCe Iesleues. F.me. 1876 meeueerieefCele efJe<e³e IesTve efìUkeÀ yeer.S. Peeues DeeefCe F.me. 1879 meeueer JeefkeÀueer®eer Hejer#ee Heeme Peeues.Heg{s DeeiejkeÀj DeeefCe efìUkeÀebveer meceepeefnlee®eer keÀeces keÀjC³ee®ee efve½e³e kesÀuee DeeefCe jeäer³e efMe#eCeosCeeN³ee `v³et FbeqiueMe mketÀue' ®eer mLeeHevee 1880 ceO³es HegC³eele kesÀueer leer F.me.1880 ceO³es.F.me.1884 meeueer He@Ài³eg&meve keÀe@uespe®eer mLeeHevee Peeueer. F.me.1881 ceO³es efìUkeÀ DeeefCeDeeiejkeÀj ³eebveer efceUtve `kesÀmejer' ns cejeþer DeeefCe `cejeþe' ns Fbûepeer meeHleeefnkeÀ meg© kesÀues. ¿eeoesvner Je=ÊeHe$eebveer jeäele peeie=leer efvecee&Ce keÀjC³ee®es keÀe³e& kesÀues. keÀeueeblejeves DeeiejkeÀj-efìUkeÀ³eeb®³eele meeceeefpekeÀ megOeejCesJe©ve celeYeso Peeues. DeeiejkeÀj `kesÀmejer'letve yeensj He[ues DeeefCe l³eebveermJele:®es `megOeejkeÀ' Je=ÊeHe$e meg© kesÀues. ceie efìUkeÀebveer Jejerue oesvner Je=ÊeHe$eeb®³ee mebHeeovee®eerYetefcekeÀe eqmJekeÀejueer.

ueeskeÀebvee mebIeefìle keÀjC³eemeeþer F.me.1893 ceO³es efìUkeÀebveer meeJe&peefvekeÀ ieCesMeeslmeJeeueemeg©Jeele kesÀueer. F.me.1896 ceO³es efMeJeepeer cenejepeeb®³ee pe³ebleer®ee GlmeJener megª kesÀuee. meJe&meceepeeves peeleerYeso efJeme©ve SkeÀ$e ³eeJes Je jeäe®ee G×ej keÀjeJee, ne GoeÊe nsleg l³eeb®³eeceeiesneslee. eEnot cegmeueceeveeb®³ee obieueerueener ³ee®e Je<eea megjJeele Peeueer. F.me.1897 meeueer HegC³eeleog<keÀeU DeeefCe Huesieves Lewceeve Ieeleues. efìUkeÀebveer mejkeÀejJej Jele&ceeveHe$eeletve peesjoej efìkeÀe kesÀueer.F.me.1897, F.me.1902 DeeefCe F.me.1908 ceO³es l³eebvee osMeêesne®³ee veeJeeKeeueer kewÀo Peeueer.F.me. 1 Dee@iemì 1920 jespeer cebgyeF&leerue mejoejie=nele l³eeb®eer peerJeve³ee$ee mebHeueer.

14.3.3 efìUkeÀeb®ee ÒeKej jeä^Jeeo :efìUkeÀ cegUele®e ue{Je³³es nesles. osMeYekeÌleermeeþer®ee l³eeb®ee ¢äerkeÀesve osKeerue Pegbpeej Demes.

jeve[s, ieesKeues DeeefCe oeoeYeeF& ÒeceeCes®e efìUkeÀebveer HeeM®eel³eerkeÀjCee®e ³eesieoeve DeeefCe efye´ìerMeefMe#eCe HeodOeleer DeeefCe J³eJemLeeHevee®es cenÊJe DeesUKeues. Hejbleg efye´ìerMeeb®es DeeHeu³eeJejerue Je®e&mJel³eebvee ceev³e veJnles. keÀejCe efìUkeÀeb®³ee ceveele `mJejep³ee®eer' keÀuHevee nesleer. F.me.1887 jespeer`mJejep³e ne ceePee pevceefme× nkeÌkeÀ Deens DeeefCe lees efceUJeCeej®e' Demee GHeosMeelcekeÀ ceb$eefìUkeÀebveer efouee. vescemle celeJeeÐeebveer IeìveelcekeÀ mejkeÀej ceeieCeerle kesÀuesueer efojbieeF& les keÀOeer®emenve keÀ© MekeÀle veJnles.

`kesÀmejer' ceO³es vecego kesÀuesueer l³eeb®eer mJejep³ee yeeyele®eer keÀuHevee keÀener DeMeer nesleer.``mJejep³e cnCepes ogmejs eflemejs keÀener vemetve ceePee osMe keÀejYeej ceer®e HeenCes nes³e. mJejep³e

cnCepes ueeskeÀMeenerves HejkeÀer³e veeskeÀjMeenerme yeouetve ìekeÀCes. keÀueskeÌìj, keÀefceMevej, ieJnve&j DemeskegÀMeue DeefOekeÀejer DeeJeM³ekeÀ Demetve les Deece®³ee DeKel³eeefjle DemeeJesle. l³eebveer veeskeÀjemeejKes keÀecekeÀjeJes ceeuekeÀemeejKes veener.'' peneue celeJeeoer Demetve osKeerue efìUkeÀebvee efyeefìMe meeceep³eeMeer mebyebOenJes nesles Hejbleg les ceeuekeÀ veeskeÀj Demes vekeÀes nesles.

efìUkeÀ keÀle&J³eefveÿ jepekeÀejCeer nesles. lemes®e mJeeleb$³ee®³ee Oes³eÒeeHleermeeþer l³eebveerIeìveelcekeÀ He×leer®ee DeJeuebye kesÀuee. l³eeb®es peerJeve melele HejkeÀer³e meÊes efJe©× ue{C³eele iesues. FlejkeÀesCeleener cenejeäe®ee veslee eEkeÀJee mebHegCe& Yeejleeves DeeHeu³ee osMeemeeþer pes Yeesieues veener les efìUkeÀebveer³ee keÀeUeble Yeesieues. F.me. 1897 meeueer HegC³ee®ee Huesie keÀefceMevej j@[ DeeefCe ues. Dee³emì& ®³eeYeer<eCe Ketveeyeeyele ef®eLeeJeCeer efou³ee®³ee DeejesHeeKeeueer Deþje ceefnves keÀejeJeemee®eer efMe#ee Peeueer.

174

l³eebvee cegbyeF&®ee ieJnve&j uee@[& meB[nmì& ®ee efOekeÌkeÀej keÀjCeeje þjeJe Heg{s ceeb[eJe³ee®ee neslee.yebieeue®³ee HeÀeUCeercegUs efìUkeÀeb®³ee efye´ìerMe mejkeÀejJejerue efìkesÀuee DeefOekeÀ®e Oeej ÒeeHle PeeueeDeeefCe peneue celeJeeÐeeb®³ee veblej®³ee HeÀUer®es efìUkeÀebveer vesle=lJe eqmJekeÀejues. efìUkeÀeb®eerjepekeÀejCeeleerue HeeleUer Deelee Gb®eeJet ueeieueer.

F.me. 1906 jespeer peneue celeJeeÐeebveer l³eeb®³ee oyeeJeeves Yeejleer³e jeäer³e keÀeBûesmeueemJejep³e, mJeosMeer, yeefn<keÀej DeeefCe jeäêr³e efMe#eCee®³ee ¬eÀebleerkeÀejer keÀe³e&¬eÀcee®ee þjeJe HeemekeÀjC³eeme Yeeie Hee[ues. F.me. 1908 jespeer efìUkeÀebJej jepeêesne®³ee DeejesHeeKeeueer Keìuee oeKeuekeÀjC³eele Deeuee. efye´ìerMe mejkeÀej®es ceeveCes nesles keÀer efìUkeÀ ns l³eeb®³ee Yeejleeleerue meÊesmeeþer KetHeceesþe OeeskeÀe Deensle. ceb[eues ³esLes l³eebvee mene Je<ex keÀ[keÀ keÀejeJeemee®eer efMe#ee þesþeJeC³eele Deeueer.F.me. 16 pegve 1914 meeueer l³eeb®eer ceb[eues ³esLetve megìkeÀe Peeueer.

1908 meeueer jepeêesne®³ee Keìu³eele efìUkeÀebvee oes<eer peenerj keÀjC³eeDeieesoj 1907ceO³es megjle ³esLes keÀeBûesme ceO³es HegÀì He[ueer. keÀejCe vescemle celeJeeoer l³eeb®³ee meesyele keÀece keÀ© MekeÀleveener DeMeer mecepe l³eebvee osC³eele Deeueer nesleer. peneue celeJeeÐeeb®³ee ®eleg:met$eer keÀe³e&¬eÀceeves l³eebveeYe³eefYele kesÀues. efìUkeÀeb®³ee peneue celeJeeoer jepekeÀejCeecegUs veT Je<e& keÀeBûesme Heemetve l³eebvee JesieUsþsJeC³eele Deeues. Hejbleg F.me. 1916 jespeer l³eebveer Hegvne keÀeBûesmeceO³es ÒeJesMe kesÀuee DeeefCe keÀener vescemleceleJeeÐeebveer keÀeBûesme mees[ueer. F.me. 1914 ceO³es megìkesÀ veblej Þeerceleer De@veer yesPebì ³eeb®³ee `nesce©ue' ®eUJeUerle l³eebveer menYeeie Iesleuee DeeefCe Hegvne F.me.1916 meeueer efìUkeÀebvee kewÀo Peeueer.

14.3.4 efìUkeÀ DeeefCe ieesKeues ³eeb®eer celes :efìUkeÀ DeeefCe ieesKeues ³eeb®³ee Je³eeceO³es one Je<ee&®es Deblej nesles. keÀeBûesme ceO³es DeeefCe yeensj

Demeleevee oesIeebveener JesieJesieÈ³ee ÒekeÀej®³ee ueeskeÀebmeesyele keÀece keÀjeJes ueeies. ieesKeuesbvee efye´ìerMe meÊes®esjep³eceev³e Demee opee& efceUeuee. lej efìUkeÀebvee pevemeeceev³eeb®ee veslee ùeeskeÀceev³e' DeMeer HeoJeeryeneue kesÀueer. nesce ©ue ®eUJeUer veblej®³ee keÀeUeble efìUkeÀebvee cenejeäê®es DeveefYeef<ekeÌle meceeì Demesceeveues peeT ueeieues. l³ee oesIeebceO³es GoejceleJeeoer OeesjCee®eer YegefcekeÀe nesleer DeeefCe osMemesJes®ee efveOee&jkeÀjC³ee®eer eEncele l³eebveer oeKeJeueer. efye´ìerMe meeceep³eebleie&le Jemeenleer opee& ÒeeHle keÀjC³eemeeþer l³eeoesIeebveer IeìveelcekeÀ He×leer®ee DeJeuebye kesÀuee. SkeÀeves meÊeeOeeN³eeb®ee HeeþHegjeJee keÀjC³eeJej peesj efoueelej ogmeN³eeves DeeHeu³ee Oew³³e efme×ermeeþer meÊesefJe©× ue{C³ee®eer le³eejer oMe&efJeueer. ne efJejesOeeYeemel³ee oesneW®³ee JesieJesieÈ³ee J³eeqkeÌleceÊJe Ie[JeCetkeÀerletve efometve ³eslees.

efìUkeÀeb®ee efye´ìerMe v³ee³e J³eJemLesJejerue efJeéeeme G[euee Je keÀe³eÐee®³ee jep³eeJejerue l³eebveervescemleebJej ìerkeÀe keÀjleevee meebefieleues, ``vescemle celeJeeoîeebveer ®eUJeUermeeþer IeìveelcekeÀ He×leerMeerSkeÀ©He Demeu³ee®es meebefieleues peeles. Deecner ieebsOeUuesu³ee ueeskeÀebvee l³eeb®³ee efJe®eejeLe& DemeCeeN³eeYeejlee®³ee jep³eIeìvesyeeyele Deecner Lesì ÒeMve keÀjerle Deenesle. efyeìerMe meÊes®³ee meb¬eÀceCeeveblej®³eekeÀener veeWoebr®ee GuuesKe Yeejlee®³ee Feflenemeele vecego Demeleerue Demee MeesOe Deecner Iesleuee. HejblegYeejleemeeþer efyeefìMe jep³eIeìves meejKeer Ieìvee MeesOeC³eele Deecner DeHe³eMeer þjuees. ieesKeueW leerl³eeb®³ee `meJn¥ìme Dee@HeÀ Fb[er³ee meesmee³eìer' ceO³es les MeesOetve oeKeJeeJes. efìUkeÀeb®³ee Jeeo efJeJeeoe®esleÊJe DeeefCe ÒeKej Yee<ee Mewueer veer l³eeb®³ee efJejesOekeÀebvee vesmleveeyetle kesÀues.

175

cenejeä^euee ueeYeuesu³ee ³ee oesve osMeYekeÌleebveer efveKeU osMe mesJee kesÀueer. ieesKeueWvee efyeefìMemeÊeeOeeN³eeb®eer cepeea eEpekeÀe³e®eer nesleer lej efìUkeÀebvee efyeefìMeeb®³ee meÊesle yeoue Ie[Jetve DeeCeeJe³ee®eeneslee. mebmeoer³e keÀeceeceO³es ieesKeues le%e nesles DeeefCe l³eebveer je@³eue keÀefceMeve ÒeYeeefJele kesÀues. lejefìUkeÀebveer peveceevemeeuee ÒeYeeJeer DeeJeenve kesÀues. ¿eeb®es J³eemeefHeþ cnCepes®e ueeskeÀeb®³ee ÒeMveebJej ®e®ee&Deiej efveCe&³e nesC³ee®es ueeskeÀHeerþ nesles. efìUkeÀeb®ee ueeskeÀeb®eer ceves efpebkeÀC³eekeÀ[s keÀue neslee. DeeHeu³eeÒe#eesYekeÀ Yee<eCeebletve uesKeCeerletve Jee keÀe³ee&letve efvecee&Ce Peeuesu³ee De[®eCeeRvee les mJele: leeW[ osle.keÀe³eÐee®³ee ®eewkeÀìerle jentve®e keÀesCel³eener ieesäer®ee l³eeie keÀjC³ee®eer ieesKeueW®eer le³eejer nesleer.efìUkeÀebvee meg×e l³ee®e ®eewkeÀìerle jentve keÀe³ee&uee neleYeej ueeJeCes Hemeble nesles. Hejbleg pesJne v³ee³eer,veerleerJeeve DeeefCe Hegjesieeceer efJe®eej l³eeb®³ee keÀe³ee&uee HeeþeRyee osle Deensle Demes l³eebvee Jeeìues lesJne lesefyeefìMeeb®³ee ce³ee&osuee Deefpeyeele pegceeefvele vemele. Hejbleg keÀe³eosYebieeJej efMe#ee ner Demeles®e Demesceeefnle Demeues lejer efìUkeÀ HetCe&le: Jeeìsue leer efMe#ee YeesieC³eeme le³eej Demee³e®es.

cenejeä^e®³ee ³ee oesve megHeg$eeb®³ee ¢äerkeÀesve Je J³eeqkeÌlecelJee®eer leguevee keÀjleevee [e@. HeÆeYeeF&efmeleejece³³ee cnCeleele, ``DeefmlelJeele Demeuesu³ee jep³eIeìvesceO³es megOeejCee keÀjCes DeMeer ieesKeuesb®eer³eespevee nesleer. lej jep³eIeìves®eer Hegvej&®evee keÀjCes ner ³eespevee efìUkeÀeb®eer nesleer. Òesce DeeefCe l³eeie nsieesKeueb®ess DeeoMe& nesles. lej mesJee DeeefCe og:Ke ns efìUkeÀeb®es DeeoMe& nesles. `mJeMeemeve' Demes ieesKeuebs®esue#³e nesles. lej efìUkeÀeb®es ue#³e nesles `mJejep³e' pees Òel³eskeÀ Yeejleer³eeb®ee pevceefme× nkeÌkeÀ DeensDeeefCe HejefkeÀ³eeb®³ee nmle#esHe eEkeÀJee De[LeÈ³ee efMeJee³e lees l³eebme efceUeuee Heeefnpes.''

efìUkeÀ Je Flejebveer pees eEnot meceepee®³ee HetveªppeerJevee®ee Òe³elve kesÀuee l³eeves DeveskeÀebveeÒesjCee efceUeueer. l³eecegUs DeveskeÀ le©Ce l³eeb®³ee DeefOekeÀejemeeþer efye´ìerMe jep³ekeÀl³ee&efJe©× ue{C³eemeÒeJe=Êe Peeues. efìUkeÀebveer efye´ìerMe jepeJeìerefJe©× ue{C³ee®eer SkeÀner mebOeer mees[ueer veener. ceie leesHuesie®ee cegÎe Demees Jee og<keÀeUe®ee Jee cenmetue Dee³egkeÌle ¬eÀe@HeÀ[&®eer HewM³ee®eer DeHeÀjeleHeÀj Demees.efìUkeÀ Òel³eskeÀ JesUe efye´ìerMeebJej keÀ[e[ues. efye´ìerMeeb®eer efveYe&lmevee keÀjC³ee®eer SkeÀner mebOeerefìUkeÀebveer oJe[ueer veener. Hejbleg efye´ìerMeebefJe©× l³eebveer keÀOeerner meMeðe yeb[e®ee HegjmkeÀej kesÀuee veener.mejkeÀejueener efìUkeÀebefJe©× keÀOeerner meMeðe yeb[e®ee DeejesHe ueeJelee Deeuee veener. l³eebveer meowJekeÀe³eoe Je Ieìves®³ee ®eewkeÀìerle jentve®e mejkeÀej®³ee ogä ³eespeveeb®ee ³eLes®í mecee®eej Iesleuee.

14.4 efJevee³ekeÀ oeceesoj meeJejkeÀj DeeefCe jeä^Jeeo (F.me.1883-F.me.1966)

F.me. 1883 meeueer veeefMekeÀ efpeu¿eele efJevee³ekeÀ oeceesoj meeJejkeÀjeb®ee pevce Peeuee. l³eebveeDeeHeuee Oece&, Òee®eerve mebmke=Àefle DeeefCe HejbHejeb®ee DeefYeceeve neslee. Meeues³e peerJeveele DemeleeveeosMemesJesmeeþer l³eebveer DeeHeu³ee efce$eebmeesyele osMemesJesmeeþer SkeÀe mebIeìves®eer mLeeHevee kesÀueer DeeefCel³eeuee `jeä^YekeÌleer ceb[U' Demes veeJe osC³eele Deeues. efMe. ce. HejebpeHebs®³ee jeä^Jeeoeves les Del³ebleÒeYeeefJele Peeues nesles. Kejb lej nye&ì mHesvmej®³ee leÊJe%eeveekeÀ[s les efJeMes<e DeekeÀef<e&le Peeues nesles.mebHetCe& jeäer³e mJeeleb$³ee®ee HegjmkeÀlee& DeeefCe SkeÀ me®®ee osMeYekeÌle cnCetve efMe.ce. HejebpeHes DeeefCel³eeb®³ee Deveg³ee³eeRveer meeJejkeÀjebvee Òesefjle kesÀues DeeefCe l³eeb®es meeLeeroejner ³eele menYeeieer Peeues.meeJejkeÀjebveer F.me.1904 meeueer cenejeäele ¬eÀebeflekeÀejkeÀ keÀe³ee&®eer nceer osCeeN³ee `DeefYeveJe Yeejle'³ee mebIeìves®eer mLeeHevee kesÀueer DeeefCe Flej Òeebefle³eebvee osKeerue ³eebmeejK³ee ®eUJeUer megª keÀjC³eemeÒesefjle kesÀues.

176

yeer.S.®³ee Hejer#esveblej M³eecepeer ke=À<Ce Jecee& ³eebveer efMeJeepeer efMe<³eJe=Êeermeeþer meeJejkeÀjeb®eerefveJe[ kesÀueer. les Yeejleeyeensj jentvener osMee®³ee mJeeleb$³eemeeþer Peie[le nesles. peesmesHeÀ ce@efPeveer®³eeèfjmee@efpe&ceWìes' DeeefCe Fìueer®³ee SkeÀerkeÀjCeele ie@efjyeeu[er ³eebveer kesÀuesues keÀe³e& Je l³eeie(F.me.1870) ³eeves les Del³eble ÒeYeeJeerle Peeues nesles. lemes®e `jeäer³e SkeÀlee' DeeefCe `mJeeleb$³eue{e' efJe<e³eebvee meceefHe&le DeMeer leerve HegmlekesÀ l³eebveer efuenerueer. `1857 ®es Yeejleer³e mJeeleb$³e mecej'ns l³eeb®es Heefnues HegmlekeÀ cejeþerle efuenerues iesues. Heg{s ìeoj' mebmLesves l³ee®eer DeveskeÀ Yee<eeble Yee<eeblejskesÀueer. lemes®e megYee<e®ebê yeesme Je mejoej YeieleeEmeie ³eebveer ³ee HegmlekeÀeb®³ee ÒekeÀeMevee®es keÀece YeejleeleiegHleHeCes Heej Hee[ues.

meeJejkeÀjebveer èfMeKeeb®ee Fefleneme' meg×e efueefnuee Je `peesmesHeÀ ce@efPeveer'®es ®eefj$e efueefnues.`jeceoeme' DeeefCe `ce@efPeveer' ³eebb®³ee efMekeÀJeCeerleerue meec³e l³eebveer mHeä kesÀues.

14.4.1 meeJejkeÀjeb®es ¬eÀebleerkeÀejer keÀe³e& :ÖeÀebmeceO³es keÀener keÀeU JeemleJ³eeveblej meeJejkeÀj pesJne mJeosMeer Hejleues lesJne efye´ìerMeebveer

meeJejkeÀjebJej keÀ[keÀ HeeUle þsJeueer nesleer. veeefMekeÀ®³ee veeìîeie=nele Peeuesu³ee keÀueskeÌìj pe@keÌmeve®³eeKegvee®³ee yeeleceerves veeefMekeÀ keÀìe®eer keÀmetve ®eewkeÀMeer keÀjC³eele Deeueer. DeJeI³ee Deþje Je<ee&®³ee Devebleue#ceCe keÀevnsjWveer 12 ef[meWyej 1909 ®³ee je$eer efJepe³eevebo veeìîeie=neceO³es veeefMekeÀ®es keÀueskeÌìjpe@keÌmeve®ee Ketve kesÀuee. DeejesHeerves DeeHeuee iegvne ceev³e kesÀuee DeeefCe keÀesìe&me meebefieleues `ceer kesÀuesueernl³ee ner keÀesCel³eener ÒekeÀej®³ee Jew³eeqkeÌlekeÀ Jewcev³eemeeletve kesÀuesueer vemetve l³ee®es Kejs keÀejCekeÀueskeÌìj®eer efyeefìMe mejkeÀejÒeceeCes pegueceer keÀejYeej Deens. ceer ceePes keÀece HetCe& kesÀues Deens DeeefCeDeelee keÀesCel³eener #eCeer cejCeeme le³eej Deens.'

F.me.1910 ceO³es keÀve&ue ueKe&veJee³eueer ¿ee Fbûepeer DeefOekeÀeN³eeme ceejC³eeceO³es meeJejkeÀj³eebveer ceoveueeue eEOeûee ³eebvee ceole kesÀueer Demes mecepetve efye´ìerMe mejkeÀejves ueb[veceO³es l³eebvee HekeÀ[tveYeejleele HeeþefJeues. Yeejleele DeeCeues peele Demeleevee meeJejkeÀjebveer ÖeÀevme®³ee ceemexefueme ³ee efþkeÀeCeerveewkesÀletve mecegêele G[er ceejueer Je efkeÀveeN³eeme ueeieues. Hejbleg ÖeWÀ®e DeefOekeÀeN³eebveer l³eebvee HekeÀ[tveefye´ìerMeeb®³ee leey³eele efoues. (meeJejkeÀjebvee pevceþsHes®eer cnCepes 50 Je<ex keÀeÈ³eeHeeC³ee®eer efMe#eePeeueer.) l³eebvee cegbyeF&ceO³es DeeCeu³eeveblej l³eeb®³eeJej òsMeêesn' DeeefCe `veeefMekeÀ keÀìele' meeefceuePeeu³ee®ee Keìuee ®eeueJeuee. leer efMe#ee YeesieC³eemeeþer l³eebvee Deboceeveele HeeþJeC³eele Deeues. efleLesl³eebvee DeefleMe³e keÀþesj leg©bieJeeme YeesieeJee ueeieuee. l³eebveer KetHe neueDeHesäe menve kesÀu³ee.F.me.1924 ceO³es Deboceeveeletve megìkeÀe nesTve F.me.1924 les 1937 ³ee keÀeUeble 13 Je<ex l³eebveejlveeefiejerle mLeeveye× kesÀues iesues. l³eeJesUer l³eebvee jepekeÀejCeele menYeeieer nesC³ee®eer HejJeeveieerveJnleer. meeJejkeÀj 10 ces F.me.1937 uee yebOecegkeÌle Peeues DeeefCe Hegvne SkeÀoe meeJe&peefvekeÀ peerJeveelel³eeb®ee ÒeJesMe Peeuee.

14.4.2 meeJejkeÀjeb®ee ÒeKej jeäJeeo :leg©bieJeemeeleerue peerJeve DeeefCe ÒeKej je<ìJeeoe®eer YeeJevee meeJejkeÀjebveer DeeHeu³ee uesKeveeletve

J³ekeÌle kesÀueer. meeJejkeÀjebveer `ceePeer pevceþsHe' DeeefCe èEnoglJe' ner efJe®eejÒeJele&keÀ HegmlekesÀ efuenerueerDeeefCe DeeHeu³ee uesKeCeerletve DeeHeues efJe®eej peieemeceesj DeeCeues. ns l³eeb®es efJe®eej keÀesCel³eener jepekeÀer³eHe#eekeÀ[s keÀue DemeCeeN³ee Òel³eskeÀ cejeþîeeb®eer ceves peeie=le keÀjCeejs þjues.

177

meeJejkeÀjebvee, Yeejleer³e je<ìêr³e keÀeBûesme®es ceJeeUceleJeeoer eEkeÀJee peneueceleJeeoer p³eeÒeceeCesue{e osle nesles, leer He×le®e efJeMes<e ©®eueer veJnleer. l³eeb®³ee celes, efìUkeÀeb®eer jepekeÀer³e¢äîee Del³ebleÒeKej Je keÀ[Jeer YetefcekeÀener eflelekeÀerMeer HeefjCeecekeÀejkeÀ ³eesi³e veJnleer. l³eeb®³ee celes, HeÀkeÌle meMeðeue{e®e efye´ìerMeeb®³ee peesKe[eletve Yeejleeme cegkeÌle keÀª MekeÀlees. l³eemeeþer cnCepes meMeðe ue{îeemeeþerl³eebveer Jew®eejerkeÀ, yeewef×keÀ HeeleUerJej meceerkeÀjCes ceeb[C³eeme meg©Jeele kesÀueer. meeJejkeÀj Je Flej¬eÀebleerkeÀejer yee@cye yeveefJeC³ee®³ee efoMesves Òesefjle Peeues.

meeJejkeÀjebvee Deboceeveuee Oee[C³eele Deeues, Hejbleg l³eecegUs Yeejleeleerue ¬eÀebleerkeÀejer je<ìJeeoLeesHeefJelee Deeuee veener. peeieeflekeÀ ³eg×e®³ee JesUer HejkeÀer³e ¬eÀebleerkeÀejkeÀebcegUs Yeejleeleerue¬eÀebleerkeÀejkeÀebvee Depetve®e Òeeslmeenve efceUle nesles. Hejbleg Yeejleeuee KeN³ee DeLee&ves mJeeleb$³e lesJne®eefceUeues pesJne efye´ìerMe mebmeosves Yeejleer³e mJeeleb$³ee®ee keÀe³eoe peguew 1947 ceO³es Heeme kesÀuee.

14.5 meceejesHe

cenejeäêle ueeskeÀceev³e efìUkeÀebveer efMeJepe³ebleer Je ieCesMe®elegLeea ns GlmeJe meg© kesÀu³eecegUscegbyeF& Je HegCes ³esLeerue cegeqmuece yeebOeJeebceO³es DemJemLelee Hemejueer. F.me.1893 ceO³es cegbyeF& ³esLes ÒeLeceeEnot cegeqmuece obies GmeUu³eeveblej Oeeefce&keÀ obieueer ns efvel³ee®es®e ef®e$e Peeues. cegbyeF&leerue keÀener cegeqmueceHeesefueme DeefOekeÀeN³eebveer mejUmejU YesoYeeJe keÀjC³eeme megªJeele kesÀueer. efMe³ee, Fceeceer FmceeFue,meerJe ÒecegKe S®e.S®e. Deeiee MeneyegÎerve Mene ³eeb®eer ceve:efmLeleer efyeIe[ueer nesleer. HeÀeUCeerveblej eEnot,cegeqmuece les{ DeefOekeÀ®e Jee{ueer nesleer. mebyebOeele efJelegä Deeues nesles. l³eecegUs iewjmecepeeuee Depetve®eHesJe HegÀìues. Jeerj meeJejkeÀjeb®es èEnot jeä^' ³ee Yee<eCeeveblej ieebOeerpeeRmeejK³ee, meJe&Oece&meceYeeJe efvecee&CekeÀª HeenC³ee®³ee ceJeeUceleJeeoer keÀeBûesme J³ekeÌleer DeefOekeÀ®e Oece&mebkeÀìele meeHe[u³ee. l³eeveblejjeä^YeeJeves®³ee Òe¬eÀer³esJej ner Deefveä HeefjCeece nesT ueeieues.

ieesKeues®es ceele=Yetceer efJe<e³eer®es Òesce efveleeble nesles. Hejblet efye´ìerMeebJejerue l³eeb®eer Jeeoeleerle Þe×eDeveskeÀebvee ©®eueer veener. efìUkeÀebveer l³eebvee Yeejlejlve DeeefCe cenejeä^Yet<eCe Demes ³eesi³e®e mebyeesOeuesDeens. efìUkeÀebvee cenejeäe®ee DeveefYeef<ekeÌle meceeì Je nesce©ue®³ee keÀeUeceO³es Yeejlee®eeDeveefYeef<ekeÌle meceeì Demes mebyeesOeC³eele Deeues. l³eebvee Yeejleer³e Demeblees<ee®es pevekeÀ cnCetve DeesUKeuespeeles.

Jeerj meeJejkeÀjeb®³ee èEnog jeä' ³ee mebkeÀuHevesves meJe&Oece& meceYeeJe peeie=le keÀ© HeenCeeN³eeieebOeerpeer Je Dev³e ceJeeUJeeoer keÀe@bûesme keÀe³e&keÀl³ee¥®es mJeHve Yebie HeeJeues. 1947 uee Yeejle mJeleb$ePeeuee Je Yeejle Je HeeefkeÀmleeve ns oesve mJeleb$e je<ì^ DeefmlelJeele Deeues.

14.6 ÒeMve

1) ieesHeeU ke=À<Ce ieesKeueW®es Yeejleeleerue efye´ìerMe jepeJeìermebyebefOele efJe®eej ceeb[e Je l³eeb®³es keÀe³e&efJeMeo keÀje.

2) peneueceleJeeoer ueeskeÀceev³e efìUkeÀeb®es keÀe³e& mHeä keÀje.3) efJe.oe. meeJejkeÀjeb®³ee cenejeäeleerue ¬eÀebleerkeÀejer keÀejJee³ee efJeMeo keÀje.

178

15ceneje<ìêleerue Mew#eefCekeÀ DeeefCe meebmke=ÀeflekeÀ Òeieleer-(De)

IeìkeÀ j®evee :

15.0 GefÎäîes

15.1 ÒemleeJevee

15.2 DeeOegefvekeÀ ceneje<ìêleerue efMe#eCeeleerue veJeÒeJeen

15.3 cejeþer meeefnl³eeceOeerue ÒeJeen

15.4 SsefleneefmekeÀ mebMeesOeve

15.5 meceejesHe

15.6 ÒeMve

15.0 GefÎäîes

1) DeeOegefvekeÀ cenejeäêleerue Mew#eefCekeÀ Òeieleer DeY³eemeCes.2) DeeOegefvekeÀ ceneje<ìeleerue cejeþer meeefnl³eeleerue ÒekeÀej mecepetve IesCes.3) SsefleneefmekeÀ mebMeesOeve Je l³eeleerue cenejeäê®es ³eesieoeve mecepetve IesCes.

15.1 ÒemleeJevee

DeeOegefvekeÀ cenejeäêleerue efMe#eCe, meeefnl³e, SsefleneefmekeÀ mebMeesOeve DeeefCe ueefuele DeMeeefJeefJeOe Hewuetb®³ee ceeO³eceeletve DeeHeCe meebmke=ÀeflekeÀ veJeerve ÒeJeeneb®ee DeY³eeme keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Deens.Heeþe®es efveJesove leÊJe%eeveer keÀuHevee DeeefCe Oeeefce&keÀ Òeefleef¬eÀ³eebJej DeeOeeefjle Deens. meebmke=ÀeflekeÀpeerJeveMewueer®³ee megOeejCesmeeþer Oeeefce&keÀ Je leeeqlJekeÀ efJekeÀemeeves cenlJeHetCe& yewþkeÀ le³eej kesÀueer nesleer.l³ee Deveg<ebieeves yeewef×keÀ, meeefneql³ekeÀ, mebMeesOeveHej ÒeJeeneb®ee DeY³eeme keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Deens.

HesMeJee DeeefCe cejeþe jep³ekeÀl³ee¥®³ee Hejepe³eeveblej cenejeäeuee DeeOegefvekeÀ keÀeUe®³ee Go³eeHe³e¥le Del³eble efyekeÀì HeefjefmLeleeruee meeceesjs peeJes ueeieues. cenejeä^ Deelee leelkeÀeU yeoueeb®³eeGbyejþîeeJej GYee neslee DeeefCe ne yeoue jeäe®eer GVeleer keÀjCeeje DeLeJee jeäe®³ee NnemeeueekeÀejCeerYetle þjCeeje Demesue ³ee®es YeeefkeÀle kegÀCeerner l³eeJesUer keÀ© MekeÀues veener.

meceepemegOeejCes®³ee ¢äerkeÀesveelegve leerve Debieeveer efJe®eej keÀjC³eele ³eeJee.1) keÀJeer DeeefCe leÊJe%e osMeemebyebOeer®eer ceenerleer mJele:®³ee SKeeÐee GlHetÀle& efveefce&leerceOetve J³ekeÌlekeÀjleele.

179

2) keÀe³eoe DeeefCe OeesjCe ³ee J³eJemLee, J³eeHeej Je GÐeesie, keÀuee Je efJe%eeve ³eeb®es GHe³eesie Je HeÀe³eoskeÀe³ecemJe©Heer Je oerIe&keÀeueerve Demeleele. l³eeb®³ee þjeefJekeÀ mLeeveebvee Òeeslmeenve osCeejs efMe#eCeDeeefCe efMemle ³eebcegUs J³eeqkeÌle efMeef#ele nesT MekeÀlees, Òeieleer keÀ© MekeÀlees.

`F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer' ³eeb®³ee Jee{l³ee oyeeJeecegUs pee®ekeÀ efve³eceebcegUs cejeþer jepeefkeÀ³e DeeefCeue<keÀjer meÊesuee ûenCe ueeieues. cenejeäe®eer meÊee efye´ìerMe F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®³ee leey³eele iesueer.lejerner DeMee ÒeefleketÀue HeefjefmLeleerceO³es cenejeäe®eer mebmke=Àleer keÀMeeryeMeer efìketÀve jenerueer.

ogmeN³ee yeepetves Heeefnues lej DeeHeu³eeuee Demes efometve ³esF&ue keÀer mebmke=Àleerleerue keÀener ÒeLeeOegmej nesTve Heeef½eceel³eeb®ee l³eeJej ÒeYeeJe He[t ueeieuee. DeeOegefvekeÀ cenejeä^eleerue efMe#eCe, meeefnl³e,SsefleneefmekeÀ mebMeesOeve DeeefCe DeefYepeele keÀuee ³eebceOegve yeouel³ee ³egiee®es DeeHeCe DeesPejles oMe&ve IesTMekeÀlees.

15.2 DeeOegefvekeÀ cenejeäeleerue efMe#eCeeleerue veJeÒeJeen

Fbûepeebveer p³eeJesUer l³eeb®es Meemeve cenejeä^ele ®eeuet kesÀues l³eeJesUer cenejeä^ DeefMeef#ele eEkeÀJeeDe[eCeer veJnlee. l³eeJesUer peeieespeeieer HeeþMeeUeblegve efMe#eCe osC³ee®eer ÒeLee nesleer. ceeTbì mìggDeì&cnCeleele, efye´ìerMe jep³e mees[tve peeC³eeHetJeea ³esLes DeveskeÀ Menjeble DeeefCe ieeJeeble DeveskeÀ MeeUe nesl³ee³eele MebkeÀe®e veener efkeÀ yeeïeCe, yeveer³ee DeeefCe MeslekeÀjer Jeiee&uee owvebefove efnMeesye þsJeC³eeHegjles®e efMe#eCe³esle nesles. cejeþe DeeefCe l³eeb®³ee jep³ekeÀl³ee¥®³ee ceveele efMe#eCee®³ee GHe³eesieeb®ee efJe®eej meJee&le peemleneslee. l³eeb®³ee HeejbHeeefjkeÀ J³eJemee³eebÒeceeCes Jee®eve, efueKeeCe DeeefCe owvebefove DebkeÀieefCele ³eecegUsyengmebK³e ueeskeÀeb®³ee iejpee keÀceer Demele. Oece&#es$eeleerue G®®eefMe#eCe lemes®e JewÐekeÀer³e efMe#eCe,KeieesueMeeðe Je HeÀuep³eesefle<e ³eeble þjeefJekeÀ Jeiee&®es ÒeYeglJe Demes. HesMeJ³eeb®³ee ³ee Deefveye¥Oe DeO³eeeqlcekeÀefMe#eCee®³ee DeJeuebefyelJeecegUs megmle efJeÜeveeb®ee SkeÀ Jeie& le³eej Peeuee. yeeïeCe meceepeele pevceuesu³eeJ³eeqkeÌlemeeþer Jeeef<e&keÀ cespeJeeveer DeeefCe YesìJemlet osC³ee®³ee He×leercegUs HesMeJes mejkeÀej®eer DeÒeefleÿePeeueer. F.me. 1821 ceO³es HegC³eele meg© Peeuesu³ee mebmke=Àle HeeþMeeUebveer HeÀej Lees[îee ÒeceeCeeleefJeÐeeLeea DeekeÀef<e&le kesÀues ns ue#eele ³esles. l³eemeeþer Fbûepeer Jeie& pees[ues Heeefnpesle cnCepes efJeÐeeLeeamebK³esle Jee{ nesF&ue Demee ÒemleeJe meceesj Deeuee. peemleerlepeemle yeeïeCe HeejbHeejerkeÀ Jeiee&le Hee½eel³eefMe#eCe ueeskeÀefÒe³e Peeues. Fbûepeer Yee<ee efMe#eCeekeÀ[s veJee keÀue Jee{g ueeieuee lemes®e cejeþer DeeefCemebmke=Àle®³ee ceoleerves Hee½eel³e efJe%eeve efMe#eCe efoues peeT ueeieues.

15.2.1 Fbûepe jep³ekeÀl³ee¥®eer OeesjCesF&mì Fbef[³ee kebÀHeveer®³ee DeveskeÀ ieJnve&j HewkeÀer ceeTbì mìgDeì& SequHeÀmìve ne ueeskeÀeb®³ee

Mew#eefCekeÀ iejpeebkeÀ[s ue#e osCeeN³eebHewkeÀer SkeÀ neslee. lees ÞesÿÊJee®³ee keÀuHevesves ûeemeuesuee veJnlee.mLeeefvekeÀ HeeleUerJej l³eeuee efMe#eCeemeeþer MeeUeb®eer efveefce&leer keÀjeJe³ee®eer nesleer DeeefCe Oecee&®eerGHe³eesieer lelJes®e HeÀkeÌle meceeefJeä keÀjeJe³ee®eer nesleer. kebÀHeveer®³ee meb®eeuekeÀeb®es cele nesles keÀer efMe#eCecenÊJee®es Deens DeeefCe eEnog DeeefCe cegeqmuece ceeO³eceebletve les efoues peeF&ue. cenejeäele J³eJemLeeHeves®³eeDeieesoj®eer De[®eCe cnCepes efMe#eCeemeeþer DeeJeM³ekeÀ DemeCeejer DeLe&J³eJemLee DeeefCe kegÀMeue keÀeceieej.

180

F.me. 1833 jespeer F&mì Fb[er³ee kebÀHeveer®es HegveJe&meve Peeues. cenejeä^er³eve ueeskeÀeb®³eeHeejleb$³ee®³ee 15 Je<ee&veblej ³ee ®eeì&j ceO³es megOeejCee keÀjC³eele Deeueer. ³ee ®eeì&j De@keÌì ceO³esYeejleeleerue J³eJemLeeHeve He×leerleerue megOeejCes®es OeesjCe veceto keÀjC³eele Deeues.

mejkeÀejer veeskeÀjoej Jeiee&uee, l³eeb®³ee DeekeÀeb#eebvee ³eecegUs ÒesjCee efceUeueer.ns Deelee mHeä Peeues keÀer ÒeMeemevee®es keÀece Fbûepeer Yee<esle ®eeueJeeJes ueeieCeej nesles. Yeejlee®³ee

HeejbHeeefjkeÀ Yee<esleerue efMe#eCe peyeeyeoejer®³ee keÀeceebmeeþer ³eesi³e J³eeqkeÌle®eer le³eejer keÀªve IesT MekeÀleveJnles. DeMeer mecepetle®e kesÀJeU G®®e efMe#eCe ÒeecegK³eeves Fbûepeer Yee<esle®e efoues peeJes ns efme×keÀjC³eeme HegjsMeer nesleer. 7 cee®e& 1835 jespeer ieJnve&j pevejue ves SkeÀ keÀjej ceeb[uee. keÀjejeceO³esDemes veceto kesÀues nesles, ``³egjesefHe³eve mebmke=Àefle DeeefCe meeefnl³ee®ee Òemeej keÀjCes ne efye´ìerMe mejkeÀej®eecegK³e GÎsMe neslee. lemes®e ieesUe Peeuesuee efveOeer HeÀkeÌle Fbûepeer efMe#eCeemeeþer GHe³eesieele ³eeJee.“ Hejbleg`HeÀkeÌle' ne Meyo DeveskeÀebvee ©®euee veener DeeefCe l³ee yejesyejer®³ee keÀe³eÐeele DeMeer efJeosMeer osMeer efJeefJeOeYee<ee DeeefCe HeewJee&l³e meebmke=ÀeflekeÀ Yee<eebvee Òeeslmeenve osC³eele Deeues.

F.me. 1853 ®³ee ®eeì&j De@keÌìves SkeÀ HeeTue Heg{s peeTve efyeefìMeebHegjleer®e ce³ee&efoleDemeuesu³ee Fbef[³eve efmeefJnue meefJe&me Deelee meieÈ³eebmeeþer Kegu³ee kesÀu³ee DeeefCe l³eemeeþer mHeOee&meJee¥vee Kegueer kesÀueer. mej ®eeume& Jeg[ves F.me. 1854 ceO³es Mew#eefCekeÀ HeÀleJee HeeþefJeu³eevesmegefMeef#eleeb®³ee DeHes#ee DeekeÀeb#ee Depetve Gb®eeJeu³ee. osMeer Yee<eeb®³ee Meeðeeb®³ee efMe#eCeJ³eJemLes®ee Hee³ee³ee HeÀleJ³eeves Ieeleuee. ieeJeebceO³es osMeer MeeUeb®eer mLeeHevee PeHeeìîeeves nesle iesueer DeeefCe cegbyeF&efJeÐeeHeerþ, F.me.1857 ®eer mLeeHevee Mew#eefCekeÀ ¢äîee HeÀej ÒesjCeeoe³eer þjueer. Jner. S. eqmceLe®³eevegmeej ``keÀeveHegj nl³eekeÀeb[ DeeefCe efouueer nmleiele Peeueer. l³ee®e Je<eea leerve efJeÐeeHeerþeb®eer mLeeHeveePeeueer. Ieìveebvee veJeYeejle efveefce&leer®es ÒeeflekeÀ ceeveC³eele Deeues.“

15.2.2 efye´ìerMe mece´e%eer Debleie&le Yeejle :F.me.1857 ®es efMeHee³eeb®es yeb[ ne SkeÀ Yeejleeleerue mebjbpeeceMeener Hegvne veJ³eeves mLeeHeve

keÀjC³ee®³ee ¢äerves DeOeesieeceer HeeTue nesles, Demes cenejeäeleerue®e veJns lej mebHegCe& osMeeleerue G®®eYe´gmegefMeef#eleebvee Jeeìle nesles. F.me.1857 ®³ee GþeJeeHe³e¥le Yeejleele Hee½eel³e efMe#eCee®ee yeje®e ÒemeejPeeuee neslee. efMe#eCee®ee Hee³ee efJemle=le keÀjC³eekeÀ[erue veJee keÀue F.me.1850 ceO³es mHeä efometveDeeuee. ðeer efMe#eCeeuee DeefOekeÀ cenÊJe ÒeeHle nesT ueeieues. p³eeseflejeJe HegÀueWveer cegueeRmeeþer DeeefCeDemHe=M³eeb®³ee efMe#eCeemeeþer MeeUe GIe[u³ee. Mew#eefCekeÀ keÀe³ee&le YeefJe<³eele ns Del³eble HeefjCeeceerþjues.

efMe#ekeÀeb®³ee keÀe³e&MeeUe Je ûe@vì Fve S[ mebefnles®eer ceole Keepeieer MeeUebvee osC³eele Deeueer.Jew³eeqkeÌlekeÀ ÒesjCee ³ee ceneefJeÐeeue³eekeÀ[tve efceUeu³ee.

cegbyeF& mejkeÀejves ceeefnleer mebHeeove Keeles DeeefCe meb®eeuekeÀeb®eer vesceCetkeÀ kesÀueer. efve³elekeÀeefuekeÀHeneCeermeeþer DeeefCe ³eesi³e MeeUe DeeefCe ceneefJeÐeeue³ee®³ee efveJe[CegkeÀermeeþer ceeie&oMe&ve cnCetve l³eeb®eervesceCetkeÀ keÀjC³eele Deeueer. efye´ìerMe jepeJeìerletve Yeejle mejkeÀej®eer yeoueer nesTve meg×e Mew#eefCekeÀpeieleele SkeÀ veJeer ®eslevee peeie=le nesleer.

181

yeoueer veblej osKeerue efMe#eCe mebmLesle keÀesCel³eener ÒekeÀej®es HesÀjyeoue keÀjC³eele Deeues veenerle.cegbyeF& efJeÐeeHeerþekeÀ[tve efceUCeejer HeoJeer le©Ce HeoJeerOejebceO³es DeeMee DeeefCe DeHes#eeb efvecee&Ce keÀjleDemes. DeeF&. meer.Smed. ®³ee veJeerve Heefj#ee Deelee Yeejleer³eebmeeþer meg×e mHeOee& Heefj#eeb®³ee ©Heele Kegu³eekeÀjC³eele Deeu³ee. Þeer Sme. yeer. þekegÀj ns cenejeäeHeemetve Fbiueb[He³e¥le®ee meeiejerÒeJeeme Heej Hee[CeejsHeefnues efJeÐeeLeea þjues. F.me. 1868 ceO³es p³ee JesUer yeN³ee®e Keepeieer MeeUe Kegu³ee Peeu³ee kesÀJeUcegbyeF& DeeefCe HegC³eele®e veJns lej DeveskeÀ efpeuns DeeefCe Menjebletve DeMee MeeUe veeJee©Heeuee Deeu³ee.mejkeÀej Keepeieer MeeUebMeer mHeOee& keÀjle vemes. mejkeÀejer MeeUs ÒeceeCes Keepeieer MeeUebvee meg×e meceeveJeeieCetkeÀ efoueer peeF&.

15.2.3 jeäer³e MeeUe :F.me.1882-83 ®³ee nbìj keÀefceMeve ves Demes meg®eefJeues keÀer, mLeeefvekeÀ keWÀêebveer DeeHeu³ee

DeefOekeÀejeleerue MeeUeb®³ee yeebOeCeer®eer peyeeyeoejer I³eeJeer. MeeUe DeeefCe ceneefJeÐeeue³eebceOetveosMeYekeÌleer®³ee YeeJeveeb®eer efveefce&leer JneJeer. F.me.1880 ceO³es v³et FbeqiueMe mketÀue®eer mLeeHevee Peeueer.efJe<CegMeeðeer ef®eHeUgCekeÀj, ieesHeeU ieCesMe DeeiejkeÀj DeeefCe yeeU iebieeOej efìUkeÀ Demes keÀener ne[e®esefMe#ekeÀ ³ee MeeUebletve efMekeÀJele Demele. F.me.1884 ceO³es [skeÌkeÀve Sp³egkesÀMeve meesmee³eìer®eermLeeHevee Peeueer. l³eeveblej®e HeÀi³eg&meve keÀe@uespe DeefmlelJeele Deeues. Denceoveiej Sp³egkesÀMevemeesmee³eìer, efMe#eCe ÒemeejkeÀ ceb[Uer, HegCes DeeefCe Dee³e&ve Sp³egkesÀMeve meesmee³eìer, yee@cyes ³eebveer DeeHeu³eeMew#eefCekeÀ keÀejefkeÀoeauee meg©Jeele kesÀueer. DeekeÀ<e&keÀ mejkeÀejer veeskeÀN³ee efceUefJeC³eeHes#ee Keepeieer MeeUeDeeefCe ceneefJeÐeeue³e GYeejC³ee®es veJes HeJe& meg© Peeues. ³ee mebmLeebveer le©Ce HeoJeerOejebvee jeäeueemeJee¥ieeves Gb®eeJeC³eemeeþer Òeeslmeeefnle kesÀues.

15.2.4 JekeÀerueer J³eJemee³eekeÀ[s keÀue :jeCeer mejkeÀej keÀ[s Yeejle mejkeÀej®es J³eJemLeeHeve Deeu³ee veblej efMe#eCee®es oesve ÒeJeen

Òeieleer®³ee efoMesves Jesieeves Jeent ueeieues les cnCepes Meeðeer³e DeeefCe meeceev³e efMe#eCe He×leer meeceev³eHe×leer®³ee efMe#eCeele JewÐeefkeÀ³e efMe#eCe DeeefCe leebef$ekeÀ efMe#eCe Òeefme× nesT ueeieues. YeJ³e JewÐeefkeÀ³eceneefJeÐeeue³eeb®³ee mLeeHevesves cegbyeF&le eEnot vemeuesu³ee efJeÐeeL³ee¥ceO³es osKeerue DeeJe[ efvecee&Ce kesÀueer.nUtnUt yeeïeCe efJeÐeeLeea DeeHeu³ee YeeJeveerkeÀ leÊJeebJej De[tve jent ueeieues. pemes ce=le ÒeeC³eeb®³eemHeMee&ves DeeHeCe DeMeg× nesT, DeHeefJe$e nesT ³ee YeeJevesves l³eebveer efMe#eCe IesCes ìeUues.

keÀe³eÐee®³ee DeY³eemeemeeþer®eer peer Kejer DeeJe[ efvecee&Ce Peeueer leer cnCepes `Fb[er³eve ne³ekeÀesì&De@keÌì' F.me.1861 ®³ee Debceueeveblej®e Je ef¬eÀefceveue Òeesefmepej keÀes[®³ee ÒeLece ÒekeÀeMeveeveblej 19J³ee MelekeÀe®³ee GÊejeOee&le DeeefCe 20 J³ee MelekeÀe®³ee meg©Jeeleeruee pes Yeejlee®es jepeefkeÀ³e vesles nesles,l³eeb®ee J³eJemee³eer HesMee keÀe³eoe Demes ns ue#eele IesCes iejpes®es Deens. F.me. 1866 jespeer Sce. peer.jeve[s ns cegbyeF&legve ÒeLece Sue.Sue.yeer. ®eer Heefj#ee GÊeerCe& Peeues. ns leepes GoenjCe nesles. JeefkeÀueer®³eemejeJeemeeþer le©Ce efHe{er ceO³es cenlJeekeÀebb#ee efvecee&Ce keÀjC³eemeeþer l³eeb®ee JeefkeÀueer HesMee GHe³eesieerþjuee. Yeejleer³e jeäer³e keÀeBûesme®³ee mLeeHevesveblej®³ee megOeejCesves keÀe³eoe DeY³eemeeuee Òeeslmeenveefoues.

15.2.5 Yeejleer³e efJeÐeeHeerþ keÀe³eoe, 1904 :leerve cenÊJee®³ee efJeÐeeefHeþeb®eer mLeeHevee p³ee Je<eea Peeueer l³ee®e Je<eea yeb[ GmeUues. ³ee yeb[e®es

JeCe&ve FeflenemekeÀej Demes keÀjleele efkeÀ jep³ekeÀl³ee¥veer l³eeb®³ee efJe©× yeb[ keÀjCeeN³eeb®³ee efJejesOeele

182

keÀesCel³eener ÒekeÀej®ee Üs<e ve oeKeJetve SkeÀ ÒekeÀejs Meew³ee&®es ke=Àl³e kesÀues Deens. Hejbleg Kejer HeefjefmLeleerDeMeer nesleer keÀer ³ee G®®e efMe#eCee®eer keWÀês Demeuesu³ee cegbyeF&, keÀuekeÀÊee DeeefCe ceêeme ³ee efþkeÀeCeerGÊej Yeejleeleerue iebies®³ee ÒeosMeele peer KeUyeU ceepeueer l³ee®ee keÀenerner HeefjCeece Peeuee veJnlee. ³eeGueì ³esLeerue megefMeef#ele J³eeqkeÌlevee ns yeb[ cnCepes kesÀJeU SkeÀ efJeveekeÀejCe ÒeeflekeÀej Demeu³ee®es Jeeìlenesles.

SkeÀ mHeäerkeÀjCeepeesieer yeepet cnCepes meceejbYeHetJe&keÀ Demes þemetve meebieCes efkeÀ Fmì DeeefCe Jesmì³eebceOeerue ogJee efJeÐeeefHeþ ³eeble DeeCeKeer megOeejCee Ie[tve ³eeJeer. ³ee efJeÐeeefHeþeb®eer j®evee ueb[veefJeÐeeefHeþebÒeceeCes®e HeCe l³ee kesÀJeU Heefj#ekeÀ yevegve jeefnu³ee nesl³ee. ³ee efJeÐeeefHeþeb®ee cegK³ekeÀe³e&Yeeieneslee efMe#eCe DeeefCe mebMeesOeve. ner keÀcelejlee efJeÐeeefHeþ HeoJeerOejeb®³ee G®®e F®íe DeeefCe DeHes#eebveejWieeUle þsJeCeejer nesleer. Hejbleg efye´ìerMe mejkeÀej cee$e ³esLeerue HeoJeerOej efJeefJeOe HeoeJej keÀecekeÀjC³eeme ³eesi³e Demetve osKeerue l³eebvee Jejerue ngÐeeJej ©peg nesTve osT Feq®íle vemele.

SkeÀmebOe efMe#eCe He×leerle Jew%eeefvekeÀ efMe#eCee SsJepeer Jee*dce³eerve efMe#eCeeuee cenÊJe efou³eecegUsle©Ce Jeiee&le efvejeMee efvecee&Ce Peeueer. efJeÐeeefHeþe®³ee mJeleb$e keÀejYeejeJejerue ce³ee&os®³ee F.me. 1904®³ee `³egefveJeefme&ìer De@keÌì' ves ³ee le©Ce Jeiee&®³ee veejepeerle Yej Ieeleueer. efJeÐeeefHeþeb®ee GHe³eesiepeemleerle peemle mebMeesOeve DeeefCe efMe#eCe keWÀêele JneJee ³ee ceeiee®eer uee@[& keÀPe&ve®eer keÀUkeÀU Dee#esHeIesC³eepeesieer veJnleer.

keÀPe&ve®³ee DejsjeJeer OeesjCeeuee efJejesOekeÀjC³ee®³ee DeejesHeer nsletves l³eeves Yeejleer³e efMeef#eleJeiee&®ee kesÀuesuee Deveeoj ne cee$e Dee#esHeen& Deens. ne Yeejleer³eeb®³ee YeeJeveeb®ee ceesþe eflejmkeÀejp³eecegUs l³eeuee eEnot JeefkeÀue DeeefCe yeewef×keÀ Jeiee&®³ee ÒeYeeJeeuee OeeskeÀe Heesn®eJeC³eemeeþer yebieeue®eerHeÀeUCeer keÀjC³eeme Yeeie Hee[ues.

mejkeÀej ueeskeÀebvee Del³eeveboe®³ee YećeeKeeueer þsT Feq®íle Deens. ns efye´ìerMe mejkeÀej®³eeefMe#eCe He×leerJej kesÀuesues JeeF&ì Yee<³e DeefMeef#eleHeCee otj keÀjC³ee®³ee lemes®e DeewÐeesefiekeÀ Òeieleermeeþerle©Ce efHe{eruee meJeexÊece efMe#eCe osC³ee®³ee efpekeÀerjer®³ee keÀeceemeeþer ueeiet nesle vemes. DeLee&le ³eecegUsefJeosMeer mejkeÀej osKeerue Demes GHe¬eÀce eqmJekeÀejC³eeme le³eej nesle vemele. Heefnu³ee cene³eg×evescenejeäêleerue ueeskeÀeb®ee jesKe yeoueuee. Jew®eeefjkeÀ osJeeCe IesJeeCener, meeceeefpekeÀ mebHekeÀe&®³ee ÒeYeeJeermeeOeveecegUs Jee{t ueeieueer DeeefCe le©Ce Jeie& jepekeÀejCeekeÀ[s DeekeÀef<e&le Peeuee.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) ceneje<ìêleerue efMe#eCeeleerue Òekeeneb®es JeCe&ve keÀje.

183

15.3 cejeþer meeefnl³eeleerue ÒeJeen

Je=lleHe$eeb®es cenÊJe ®e®eealeebvee He$ekeÀejeb®es ue#e JesOetve IesCeejs Demes DeveskeÀ efJe<e³e DeeHeCeHeeefnues, ue#eele Iesleues. ef¸eefmle Oece&ÒemeejkeÀebveer DeeHeu³ee Oecee&®³ee Òemeejemeeþer Oeeefce&keÀ HegmlekeÀeb®eeÒeefmeef×®ee ceeie& DeJeuebyeuee. pemes l³eebveer MeyokeÀesMee®es peleve kesÀues, Yee<eeblejs efueefnueer DeeefCe J³eekeÀjCeHegefmlekeÀe le³eej kesÀu³ee lemes®e l³eebveer cejeþer meeefnl³ee®³ee efJemleejeuee meg×e ceole kesÀueer. Heer.peer.menñeyeg×bsveer ef¸emleer Oece&Òe®eejkeÀeb®es cejeþer meeefnl³ee®³ee efJemleeje He³e¥le®es keÀle&J³e peeCetve IesleeveeDemes efometve Deeues keÀer ef¸eefmleOecee&Jej ef¸emleer Oece&Òe®eejkeÀebveer 69 HegmlekesÀ efueefnueer. l³eeleerue 15 les20 HegmlekesÀ eEnot Oecee&®³ee efìkesÀJejerue nesleer. peJeUHeeme HebOeje ceeefnleerHej HegefmlekeÀe DeeCeer JeermeOecee&leerue efJe<e³eebJej cejeþerle HegmlekesÀ efueefnueer DeeefCe leerner Del³eble keÀceerJesUele. ³eeJe©ve mHeä nesleskeÀer, ef¸emleer ns DeeOegefvekeÀ cejeþer meeefnl³ee®es Heefnues ceeo&ieoMe&keÀ þjues.

efye´ìerMe jep³ee®³ee meg©Jeeleer®³ee keÀeUele Sce.kesÀ.ef®e$es, S®e.kesÀ.Heeþejs, yeer.peer.peebYeskeÀj,DeeefCe peer.Sved. cee[ieebJekeÀj meejK³ee DeveskeÀ uesKekeÀebveer keÀener meeceev³e efJe<e³eebJej uesKeve kesÀues.ceeefnleer HegjefJeCes ne l³eeceeieerue ¢äerkeÀesve neslee. keÀener cejeþer Jee®ekeÀebmeesyele Fbûepeer meeefnl³eeletveefceUJeuesu³ee keÀuHeveeb®eer osJeeCe-IesJeeCe ³ee DeeMesves, peebYeskeÀj, oeoesyee Heeb[gjbie leKe&[keÀj,ueeskeÀnerleJeeoer, Deej.peer.Yeb[ejkeÀj DeeefCe Flej keÀener uesKekeÀebveer iebYeerj efJe<e³eebJej DeûeuesKe efueefnues.³ee Jele&ceeve He$eeuee MeesYesMeer efueKeeCe Mewueer, (keÀeJ³e) keÀefJelee, veeìkeÀ, keÀLee DeeefCe ueIegkeÀLee DeMeeHeejbHeeefjkeÀ efueKeeCe MewueerJej HeÀejmee HeefjCeece Peeuee veener. ner Mewueer peMeer®³ee leMeer jenerueer.

cenelcee peeseflejeJe HegÀues ³eebveer DeveskeÀ ûebLe efueefnues Je meceepemegOeejCes®ee Hee³ee jesJeuee. l³eebveer`yeeïeCeeb®es keÀmeye', `iegueeceefiejer', `MeslekeÀN³eeb®ee Deemeg[' ns ûebLe efueefnues. ³ee ûebLeeÜejs meceepeeleerueMees<eerle Jeiee&®es ÒeMve ceeb[ues Je yeeïeCeJeeoe®³ee efJejesOeele DeeHeu³ee meeefnl³eeletve Deekeepe GþefJeuee.l³eebveer efueefnuesues `meeJe&peefvekeÀ mel³eOece&' ne ûebLe peeieeflekeÀ ceeveJeleeJeeoeJej DeeOeeefjle Deens.leejeyeeF& efMebos ³eebveer 1882 meeueer `m$eerHeg©<e leguevee' ns HegmlekeÀ Òeefme× kesÀues Je m$eer³eebJej nesCeeN³eeDev³ee³eeuee Jee®ee HeÀes[ueer. l³eebveer l³eeb®³ee ³ee ûebLeele m$eer peeleer®es og:Ke l³ee®³eeJej nesCeeje Dev³ee³eotj JneJee Je l³eebvee Heg©<eeb®³ee yejesyejer®es mLeeve efceUeJes DeMeer ceeb[Ceer kesÀueer Deens. m$eer-Heg©<emeceevelee Je l³eeb®es meceepeeleerue mLeeve ³eeefJe<e³eer l³eebveer efueefnues Deens.

15.3.1 HeÐe uesKeveeleerue veJeÒeJeenHeefj#eCeeKeeueer Demeuesu³ee keÀeUele meg×e keÀefJe®eer keÀener keÀcelejlee veJnleer. ³ee keÀJeeR®eer SkeÀ

peyejomle ³eeoer le³eej nesF&ue Hejbleg l³eeleerue SKeeÐee®eer DeeHeCe efveJe[ keÀ© MekeÀlees. pemes YeeqkeÌlece³ekeÀeJ³e efueefnCeejs YeemkeÀj oeceesoj Heeueeb[s, HejMegjece yeuueeU iees[yeesues p³eebveer cenekeÀeJ³eeleerueefJe<e³eebJej efueefnues, lemes®e efMeJejece ke=À<Cee efvepemetjs p³eebveer keÀLeveelcekeÀ HeÐe efueefnu³ee DeeefCe keÀenerkeÀJeeRveer mebmke=Àle DeeefCe Òeeke=Àle meeefnl³ee®es DevegkeÀjCe kesÀues. YeeJeveeb®³ee mJeeYeeefJekeÀ GêskeÀeHeemetve lesHetCe&HeCes efJejnerle nesle Demele. l³eeb®es YeeJeefvekeÀ DeekeÀ<e&Ce keÀceer nesles. keÀJeer DeeHeu³ee keÀeJ³eeletve keÀOeerefveeflelelJe keÀLeve keÀjerle lej keÀOeer efJe<e³eeb®es Hegmeìmes JeCe&ve keÀjerle Demele. l³eeb®eer Yee<ee yeespe[ Demes.lemes®e les efJeefJeOe efve³ece Je leeue ³eeb®³ee yebOeveele Demele. l³eeHewkeÀer kegÀCeerner meeceeefpekeÀ DeeMe³ee®eeefJe<e³e efveJe[uee veener keÀer kegÀCeer YeeJeveelcekeÀ ieerles efueefnueer veenerle.

184

kesÀJeU keÀJeer `kesÀMeJemegle' ns Hee½eel³e keÀuHeveebveer Òesjerle Peeuesues keÀJeer nes³e. l³eebveer cejeþerkeÀeJ³eele HetCe& ¬eÀebefle Ie[Jetve DeeCeueer DeeefCe les `DeeOegefvekeÀ cejeþer keÀeJ³ee®es pevekeÀ' ceeveues peeTueeieues. DeeefJeYee&JeeJej l³eeb®es HetCe& ue#e keWÀefêle nesles. ³ee cejeþer keÀeJ³ee®³ee ceeie&oMe&keÀeves legleejer,mHetÀefle&, ieesHeÀCe, veJee efMeHeeF& DeMeer mHeÀesìkeÀ HeÐes efueefnueer. keÀeJ³ej®evesJejerue ce³ee&oe l³eebveer mHeäkesÀu³ee. ³ee HeejbHeeefjkeÀ keÀeJ³euesKeveeuee HeÀeìe osC³ee®ee HeÐee®ee DeveskeÀ keÀJeerbJej HeefjCeece Peeuee. ³eepeeCeerJes®es keÀener Òeefme× keÀJeer cnCepes efìUkeÀ, efJevee³ekeÀ, ieeseEJeoeûepe, yeer.Deej. leebyes, keÀJeer yeer,yeeuekeÀJeer þeWyejs DeeefCe Jeerj meeJejkeÀj. F.me.1920 He³e¥le ner kesÀMeJemegleeb®eer MeeUe mebHegäele DeeueerDeeefCe jJeeefkeÀjCe ceb[UeR®ee veJee keÀeueKeb[ meg© Peeuee. ³ee MeeUs®es Òeefme× keÀJeer ceeOeJe pegefueDeve,³eMeJeble DeeefCe efiejerMe ³eebveer meeceeefpekeÀ De[er-De[®eCeeRSsJepeer Jew³eeqkeÌlekeÀ peerJeveekeÀ[s DeefOekeÀ ue#ekeWÀêerle kesÀues.

15.3.2 keÀeobyejer Jee*dce³eeleerue ÒeJeen :MelekeÀe®³ee HetJee&Oee&le keÀefuHekeÀ keÀLee mebmke=Àle DeeefCe vesnceerHes#ee efvejeÈ³ee ceeiee&Je©ve ®eeuele

nesl³ee. F.me.1857 ceO³es Òeeke=Àle uesKekeÀe®³ee yeeyee Heodcepeerveer `³ecegvee He³e&ìve' efn efJeOeJeeb®³eeogKe:keÀejkeÀ peerJevee®es JeCe&ve keÀjCeejer Heefnueer meeceeefpekeÀ keÀeobyejer efueefnueer. ns JeCe&ve cnCepes ³eej®eves®eer SkeÀ peces®eer yeepet nesleer. veenerlej efle®³eeceO³es Jee*dce³eerve meeQo³e& Meeðee®ee DeYeeJe neslee.meeceeefpekeÀ keÀeobyejer®eer Kejer meg©Jeele Peeueer leer njer veeje³eCe DeeHeìs ³eeb®³ee cegUs®e. `HeCe ue#eelekeÀesCe Ieslees' DeeefCe `ceer' ³ee keÀeobyeN³ee cejeþer meeefnl³eele Depejecej þju³ee. Heefnu³ee keÀeobyejerlel³eebveer efJeOeJee efðe³eeb®³ee MeeskeÀ keÀUe ÒeefleeEyeefyele kesÀu³ee lej `ceer' ³ee keÀeobyejerle l³eebveer G®®eO³es³eJeeo DeeefCe l³eeb®³ee peerJeveeleerue mebHetCe& mel³eIeìveeb®es JeemleJe ef®e$eCe ceeb[ues. ceO³eceJeefie&³eeb®³eemeceepe peerJeveeuee l³eebveer DeeHeues efueKeeCe DeHe&Ce kesÀues. n.vee. DeeHeìs ³eeb®³ee ³ee efueKeeCeeves meeceev³eHeg©<eeb®³ee DeeblejerkeÀ peerJeveeuee DeeefJeYee&Je ÒeeHle Peeuee. Jeeceve ceunej peesMeer ns Heg{®es cenÊJee®esuesKekeÀ. YeeweflekeÀJeeo,mebv³eemeJeeo, DeO³eeeqlcekeÀJeeo DeeefCe meJe&MekeÌleerceeve Hejceséej DeMee iebYeerjefJe<e³eebJejerue Òel³eskeÀer Hee®e keÀeobyeN³ee efueneru³ee. F.me.1930 ®³ee oMekeÀeleerue l³eeb®³ee yejesyejer®esuesKekeÀ cnCepes HeÀ[kesÀ Je Keeb[skeÀjebÒeceeCes peesMeeR®eer efueKeeCe Mewueer eflelekeÀer megboj vemes Hejbleg lejernerl³eeb®³ee keÀeboyeN³ee megÒeefme× nesl³ee keÀejCe l³ee ueeskeÀefnlee®³ee efJe<e³eebJej DeeOeeefjle nesl³ee.

15.3.3 veeìîe DeeefCe veeìkeÀkeÀej :`veeìkeÀ' cnCepes DeepeÒeceeCes®e 19 J³ee MelekeÀe®³ee HetJee&Oee&leerue meeefnl³ee®ee ueeskeÀefÒe³e Yeeie.

FeflenemekeÀej jepeJee[s ³eebveer F.me.1604 ceO³es `ue#ceerveeje³eCe keÀu³eeCe' ns veeìkeÀ MeesOetve keÀe{ues.meebieueer®³ee mebmLeeve®es ÒecegKe ³ee jep³eeb®es cegK³e veeìkeÀeb®³ee meeojerkeÀjCee®es DeeÞe³eoeles þjues.l³eeb®³ee ke=ÀHeeí$eeKeeueer Demeuesues efJe<CegHeleer YeeJes ³eebveer F.me.1843 meeueer cejeþer veeìkeÀ `efmeleemJe³ebJeje' ®eer j®evee kesÀueer. l³eeveblej meneJe<ee¥veer DeveskeÀ keÀeuHeefvekeÀ veeìkesÀ efuenerueer iesueer DeeefCel³eeb®es meeojerkeÀjCes ner nesT ueeieues. F.me.1857 jespeer DeeOegefvekeÀ HejbHejeb®es oMe&ve Ie[JeCeejscejeþer veeìkeÀ ÒeLece®e efuenerC³eele Deeues. leesJej peemleerle peemle mebmke=Àle veeìkeÀeb®es DevegkeÀjCe kesÀuespeele Demes. ceesþîee ÒeceeCeeJejerue veeìkeÀeb®³ee efveefce&leeruee Je meeojerkeÀjCeeuee Flej keÀesCelesner l³eemeeefnl³eÒekeÀejeHes#ee DeefOekeÀ Òeeslmeenve Demes. kesÀJeU Demes keÀener ueneve-ceesþer veeìkeÀ®e ÒeYeeJeer vemelelej DeveskeÀ efJe<e³e DeeefCe Jeiee¥®es efJeYeeie DeekeÀ<e&Ce DeeefCe ceve ceesntve ìekeÀCeejs Demeleb.

F.me.1857 les 1860 ³ee keÀeUeble mebmke=Àle Yee<eebletve cejeþer Yee<eebJejerue kesÀueer iesueer.lemes®e F.me.1861 les 1879 Fbûepeer eEkeÀJee mebmke=Àleeletve Jeerme veeìkesÀ Yee<eeblejerle Peeueer. leer

185

HeewjeefCekeÀ lemes®e keÀuHeefvekeÀ les Jej DeeOeejerle veeìkesÀ nesleer. F.me.1871 les 1880 ³ee one Je<ee¥®³eekeÀeUeble 38 veeìkesÀ efueefnueer iesueer. l³ee Heg{erue one Je<ex veeìkeÀ efveefce&leerceO³es iesueer. l³eeJesUeroesveMesntve DeefOekeÀ veeìkesÀ efuenerueer iesueer. ieÐe©He, Òenmeve mebefielece³e DeeefCe þjeefJekeÀ efJe<e³eebJejerueveeìkesÀ Demes ³ee veeìkeÀeb®es ÒecegKe Jeie& Demele.

F.me.1880 Heemetve ueeskeÀefÒe³e veeìkeÀeb®es opexoej meeojerkeÀjCe nesT ueeieues. lesefkeÀueexmkeÀjebveer mLeeHeve kesÀuesu³ee keÀerueexmkeÀj veeìkeÀ kebÀHeveer ®³ee ceoleerves F.me.1880 les 1920³ee mebHetCe& cejeþer jbieYetceer®³ee Fefleneme keÀeUele SJe{er veeìkesÀ ÒeoefMe&le Peeueer vemeleerue, lesJe{erF.me.1880 les F.me.1890 ³ee one Je<ee&®³ee keÀeUele yejer®e veeìkesÀ jbieYetceerJej meeoj keÀjC³eeleDeeueer. efkeÀle&ves Sme.Sce. jeve[s, Sve.kesÀ.keÀeveerìkeÀj, Òee. JeemegosJe kesÀUkeÀj, kesÀ.Heer. Kee[eruekeÀj,Jner.Deej.efMeJeeUkeÀj, Jner.Sme.Kejs, ve.ef®e. kesÀUkeÀj ³eebveer ieÐe©Heer veeìkeÀebletve Òeefme×er efceUJeueer.l³eebHewkeÀer Kee[eruekeÀj DeeefCe kesÀUkeÀj ns cejeþer veeìkeÀe®es efoHemlebYe nesles.

l³eeveblej ef$eueeskesÀkeÀj, efkeÀueexmkeÀj, [eWiejs, osJeue DeeefCe keÀesunìkeÀj lemes®e l³eeveblej®³eekeÀeUele jece ieCesMe ie[keÀjer ³eeb®³ee mebieerle veeìkeÀebveer, ieÐeªHeer veeìkeÀeb®eer peeiee Iesleueer. 20MelekeÀe®³ee megjJeeleer®³ee Jeerme Je<ex HeewjeefCekeÀ, SsefleneefmekeÀ, meeceeefpekeÀ, Oeeefce&keÀ DeeefCe jesceeb®ekeÀveeìkeÀe®³ee meeojerkeÀjCee®eer mee#e þjueer.

F.me.1896 Je 1910 ceO³es efkeÀueexmkeÀjebveer efvecee&les DeeefCe efoioMe&keÀebceOeerue ceevee®es mLeeveefceUefJeues. Kee[eruekeÀjeb®³ee veeìkeÀe®³ee `YeeT yebokeÀer' ves jepekeÀejCeer efJe<e³eecegUs veJes ³egie le³eejkesÀues. `efkeÀ®®ekeÀ JeOe' ³ee l³eeb®³ee HeewjeefCekeÀ keÀLes®³ee veeìîeeves uee@[& keÀPe&ve®³ee o[HeMeenerJej LesìDeeefCe efveÿgj DeeIeele kesÀues. megÒeefme× veeìkeÀkeÀej ie[keÀjer ³eebveer DeeHeu³ee uesKeCeerletve efJeveesoer lemesDevegkeÀbHee®³ee mene³³eeves Òes#ekeÀebceO³es YegefcekesÀyeÎue SkeÀe®e JesUer Òesce DeeefCe Üs<e efvecee&Ce kesÀues.meeceeefpekeÀ efJe<e³eeuee HegjkeÀ Demes `SkeÀ®e H³eeuee` ns l³eeb®es Òeefme× veeìkeÀ.

15.3.4 Flej meeefnl³e ÒekeÀej - efveyebOeuesKeve :meeefnl³ee®ee meJee¥le ueeskeÀefÒe³e Jeie& ne 19 J³ee MelekeÀeleerue Fbûepeer meeefnl³ee®³ee ÒeYeeJeeves

efveyebOe uesKeve ne Peeuee. efJe<e³eeb®³ee efJeefJeOe mJe©Hee®eer cegÎsmeto DeeefCe leke&ÀMeg× ceeb[Ceer efveyebOeuesKeveele Demes. DeMee ®e®ee¥letve GIe[keÀerme Deeuesu³ee mel³eebJe©ve uesKekeÀ SkeÀ þjeefJekeÀ GefÎäebJejceleÒeoMe&ve keÀjerle. DeeHeuee ¢äerkeÀesve J³ekeÌle keÀjC³eemeeþer ³ee ÒekeÀeje®eer efveJe[ nesle Demes. DeHetJe&Ieìveeb®es DeLeJee keÀener Ieìveebvee®es cegueYegle leÊJe DeeefCe efme×eble J³ekeÌle keÀjC³eeme ³ee efveyebOeuesKevee®ee GHe³eesie nesle Demes. 16 J³ee MelekeÀele ÖeÀebmeceOeerue `cee³ekeÀue cee@vìsve' ves ne efveyebOe ÒekeÀej©{ kesÀuee DeeefCe mebHetCe& ³egjesHeele ueeskeÀefÒe³e Peeuee. yeeU Meeðeer peebYeskeÀj, ieesHeeU njer osKecegKe,DeeefCe YeeT cenepeve DeMee SuHeÀervmìve keÀe@uespe®³ee HeoJeerOejebveer ³ee ÒekeÀejeuee cenejeäele DeeCeues.efJe<Ceg Meeðeer ef®eHeUgCekeÀjeb®³ee `efveyebOeceeuee' ceeefuekesÀle ³ee ÒekeÀeje®ee GHe³eesie l³eebveer ÒeYeeJeerHeCeskesÀuee. `kesÀmejer' ceOeerue efìUkeÀeb®ee DeûeuesKe DeeefCe DeeiejkeÀjeb®³ee `megOeejkeÀ' ceOeerue uesKeveer nsl³eeb®³ee ¢äerkeÀesvee®³ee JesieJeeve meeojerkeÀjCee®es meJeexÊece vecegves. Sve. meer. kesÀUkeÀj l³eeb®³eeDevegkeÀjCeer³e He×leerves mecem³eeb®³ee oesbvner yeepet meeoj keÀjleele DeeefCe Jee®ekeÀebmeeþer leelHe³e& ceeiesþsJeleele. efveyebOeuesKeve ns Jee®ekeÀeb®³ee DevegceeveekeÀjerlee Del³eble ³eesi³e Deens. efveyebOe uesKeve iebYeerjefJe<e³eeb®³ee ®e®exuee DevegªHe Deens. uesKekeÀ Jeiee&®eer Kejer Hejer#ee ³ee meeefnl³e ÒekeÀejeJej DeJeuebyetveDeens. ³ee efveyebOe ÒekeÀeje®³ee HeefjCeecekeÀejkeÀ DebieerkeÀjCeeves ueeskeÀceev³e efìUkeÀebveer l³eeb®³ee

186

mece³eJemkeÀjebvee osefKeue ceeies ìekeÀues. DeveskeÀ efveyebOekeÀejebJejerue l³eeb®ee ÒeYeeJe veekeÀejlee ³esle veener.ceskeÀe@ue®ee l³eeb®³eeJejerue ÒeYeeJener veekeÀejlee ³esle veener. Demes HeÀej®e keÀceer uesKe Dee{Utve Deeues keÀer,p³eeb®³ee neletve efveyebOeuesKeve Peeues veener. DeMeer efveyebOe uesKevee®eer SketÀCe Òeefme×er nesleer. efJe.keÀe.jepeJee[s, ef®e.efJe. JewÐe, efJe. efJe. efcejeMeer, [e@. Sme. Jner. kesÀlekeÀj DeeefCe Sme. Sce. HejebpeHes Demesl³eeb®³ee #es$eele Òeefme× Demeuesu³ee uesKekeÀebveer l³eeb®³ee iebYeerj uesKeveemeeþer efveyebOe He×leer®ee ®eebieuee®eJeeHej kesÀuee. efJeÇue jecepeer eEMeos, efJe.oe. meeJejkeÀj Sce. Smed. meeþs DeeefCe Flej ner efveyebOekeÀejkeÀeb®eereflemejer Heer{er. meeJejkeÀjeb®³ee uesKeve He×leer, Yee<eeMewueer, DeeefCe keÀþesj JeeoefJeJeeo ³eebveer DeveskeÀebveeceeies ìekeÀues.

15.3.5 ueIeg efveyebOe DeeefCe ueIegkeÀLee :iebYeerj mecem³eeJejerue ®e®ee& keÀjC³eeme p³eebveer veeHemebleer oMe&Jeueer DeeefCe Lees[îee iebYeerj

ÒekeÀejeb®ee DeJeuebye keÀjerle yeewef×keÀ keÀmejleer p³eebveer meeoj kesÀu³ee les keÀesCel³eener iebYeerj GHeosMe eEkeÀJeeefme×ebleeb®³ee HeefuekeÀ[s vemele. Jee®ekeÀebmeesyele cew$eer®³ee veel³eeves peerJeveeleerue DevegYeJe les J³ekeÌle keÀ©Feq®íle Demele. DeMee keÀuHevesves ueIegkeÀLee efueefnu³ee peele. keÀener ÒecegKe leelHe³ee&®ee GuuesKe l³eeblevemes. DeMee ueIegkeÀLee Jee®ekeÀebvee ceeie&oMe&ve keÀjle. l³ee meesyele peerJeveeleerue DeveskeÀ Ie[ecees[er DeeefCeDevegYeJeebletve l³eeb®eer keÀjceCetkeÀ keÀjerle. vee.efme. HeÀ[kesÀ, efJe.me.Keeb[skeÀj ³eebveer DeMee ueIegkeÀLeeb®³eeHe×leer ©{ kesÀu³ee. veblej®³ee keÀeUeble HeÀ[keWÀ®³ee ueIegkeÀLee cnCepes Jee®ekeÀebmeeþer SkeÀ Jes[ nesles.

efveyebOe, Deelce®eefj$e, mebMeesOeve, DeûeuesKe ³eebmeejK³ee iebYeerj uesKevee®³ee Go³eeveblej nuekeÀs-HegÀuekesÀ meeefnl³e meg×e Òeefme× nesT ueeieues. Þeer.ke=À.keÀesunìkeÀjebveer `megoec³ee®es Heesns' ns Òenmeveefueefnues. efJeveesoyegef×ves Yejuesu³ee keÀLeekeÀLevee®ee Jee®ekeÀebveer cevemeeskeÌle GHeYeesie Iesleuee. ne ÒekeÀejHeÀej Lees[îee®e JesUeble Òeefme× nesT ueeieuee. keÀesunìkeÀj, ie[keÀjer DeeefCe yeeUkeÀjece ³eeb®³eeDeveg³ee³eeRveer ³ee ÒekeÀej®³ee keÀuesuee meJeexÊece HeeleUerJej Heesn®eJeues. eE®e.efJe. peesMeer DeeefCe veblej Sve.[er. leecnCekeÀj ³eebveer cenejeäer³eve ceO³eceJeieea³eeb®³ee yeewef×keÀ peerJeveele ³ee meeefnl³e ÒekeÀejeuee G®®emLeeve efceUJetve efoues.

keÀeJ³e, keÀeobyejer, efveyebOe, veeìkeÀ DeeefCe Flej DeveskeÀ meeefnl³e ÒekeÀejeb®³ee Jew³eeqkeÌlekeÀ¢efäkeÀesveeves ceO³ece lemes®e G®®e Jeieea³e DeeefCe efMeef#ele peveles®³ee megHle keÀueeiegCeebvee meceesj DeeCeues.³ee ÒekeÀejebletve Hee½eel³e meeefnl³ee®ee ÒeYeeJe neslee. Yeejleer³eeb®³ee HetJe&peeb®es peiee®³ee mebmke=Àleerle YejHetj³eesieoeve nesles. l³eeJesUer ÒeyebOe DeeefCe leÊJe%eeveer ûebLeeb®es uesKeve Yeejleer³eebmeeþer veJeerve veJnles. Flejmebmke=ÀleeRceOetve IesC³eele Deeuesues meeefnl³e ce³ee&efole ceev³elesle jeefnues DeeefCe uesKekeÀeb®³ee DevegYeJee®eekeÀue De%eeveeHeemetve cegkeÌle Jeiee&®³ee meeceeefpekeÀ DeeefCe meebmke=ÀeflekeÀ efpeJeveekeÀ[s PegkeÀuee. ³eeJesUermeeceev³e peveleskeÀ[tve ner ³ee meeefnl³eekeÀ[s HeÀejmes ue#e efoues iesues veener.

meeefnl³ee®es Flej keÀener ÒekeÀej pemes He³e&ìve Keeles, DeO³eeeqlcekeÀ cegÎîeebJejerue J³eeK³eevesDeveg³ee³eer DeeefCe l³eeb®es ieg© ³eebceOeerue mebJeeo eEkeÀJee meenme keÀLeeb®es keÀLeve efpelekesÀ ©{ Peeues veenereflelekesÀ efveyebOeuesKeve DeeefCe veeìkesÀ ª{ Peeueer.

187

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) cenejeä^eleerue efJeefJeOe meeefnl³eÒekeÀejeJej ìerHe efuene.

15.4 SsefleneefmekeÀ mebMeesOeve

yeeU iebieeOej efìUkeÀebveer oesve ÒeyebOe Òeefme× kesÀues DeeefCe Yeejlee®³ee DeY³eemee®es DeeefCeSsefleneefmekeÀ mebMeesOevee®³ee DeY³eemee®es veJes oeueve Kegues kesÀues. `Deesjer³eve' DeeefCe `Deeefke&Àì nesce Fve oJesoepe' ³ee l³eeb®³ee Feflenemee®³ee DeY³eemeeuee veJeer ÒesjCee efceUeueer. yengoe l³eeb®es mebMeesOeve Yee<eeMeeðeDeeefCe KeieesueMeeðeer³e Ie[ecees[eRJej DeeOeejerle nesles. Yeejleer³e efJeÜeve DeeefCe mebMeesOekeÀebvee l³eebveer veJeerefoMee efoueer. meeceev³e Jee®ekeÀebmeceesj Òee®eerve keÀeUeleerue peerJeve He×leeRJej l³eebveer efueKeeCe kesÀues.l³eeb®es Yee<eeMeeðee®³ee DeY³eemeeJejerue efJeumeve cesceesjerDeue J³eeK³eeve l³eeb®³ee mce=leerme keÀe³ecemJeªHeerDeeojebpeueer Deens. `Deueea efnmìjer Dee@HeÀ [skeÌkeÀve' ns l³eeb®es vece&os®ee oef#eCe Yeejle ³ee SseflenemeerkeÀDeY³eemeemeeþer Demmeue ³eesieoeve Demeuesues HegmlekeÀ. l³eeb®es MewJe DeeefCe Jew<CeJe mebÒeoe³eeJejerue HegmlekeÀns l³ee efJe<e³ee®es GÊece HegmlekeÀ ceeveues peeT ueeieues. l³eeb®es SseflenemeerkeÀ mebMeesOeveeleerue ³eesieoeveF.me.1917 meeueer mLeeHeve Peeuesu³ee `Yeeb[ejkeÀj DeesefjSbìdue efjme®e& Fvmìerrìîetì'ves ceev³e kesÀues.Òee.Deej.[er.jeve[s, [e@. iegCes, [e@. yesueJeuekeÀj DeeefCe Òee. efJe.keÀe. jepeJee[s ns ³ee mebmLes®es megÒeefme×efJeÜeve mebmLeeHekeÀ nesles. ³ee mebmLes®³ee mLeeHevesveblej l³eebveer `FefleJe=Êe De@veeume' ns Jeeef<e&keÀ megªkesÀues. mebMeesOevee®es keÀece meg© jneJes ne ³ee ceeieerue GÎsMe neslee.

15.4.1 cejeþîeeb®ee Feflenemeele Yej :F.me.1824 ceO³es Heefnuee He×leMeerj cejeþîeeb®ee Fefleneme ne leerve Keb[ebceOetve Òeefme×

Peeuee. ³ee Feflenemee®es uesKekeÀ nesles ûe@vì [dHeÀ (Grant Duff) l³ee veblej efye´ìerMe uesKekeÀebveerDeeHeu³ee MeesOekeÀe³ee&®es keWÀêeEyeot efMeJeepeer cenejepeebvee þsJeues. l³eebveer efMeJeepeer cenejepeeb®³ee YetefcekesÀ®esJeCe&ve `uegìeª mebefOemeeOeg' Demes kesÀues. yengoe l³eebveer efMeJeepeeR®es cejeþe mJejep³e ns me¿eeefê®³eeleelkeÀeefueve mHegÀefle&ves ueeieuesuee JeCeJee nes³e. pees ojes[sKeesjeb®³ee jep³ee meejKee Demeu³ee®esoeKeefJeC³ee®ee Òe³elve neslee Demes keÀener ÒeyebOe efueefnues. cejeþe Feflenemee®³ee efJeÜeveebveer `cejeþîeeb®³eeFeflenemee®ee' He×leMeerj mebûen keÀjC³ee®es keÀece meg© kesÀues. cenejeäer³eve ueeskeÀeb®³ee HejbHejsMeerueeskeÀebceO³es DeeJe[ efvecee&Ce keÀ©ve osC³ee®es Sce.peer. jeve[s ³eeb®es Òe³elve nesles. DeefleMe³e efJemkeÀUerleDeJemLesle Demeuesu³ee je³eie[eJejerue efMeJeepeeR®³ee meceeOeer®eer l³eebveer megOeejCee kesÀueer. l³eebveer mejkeÀejHeg{s DeeHeues efJe®eej ceeb[ues lemes®e mejoej DeeefCe Heg{ejuesu³ee veeiejerkeÀeb®eer Yesì Iesleueer Hejbleg l³ee®eeÒeeflemeeo efvejeMepevekeÀ neslee.

ueeskeÀceev³e efìUkeÀ ³ee Feflenemee®³ee leUeMeer Demeuesu³ee cejeþîeeb®³ee osMeYekeÌleerueeHegve©ppeerefJele keÀ© Feq®íle nesles. ces F.me.1895ceO³es l³eebveer veeiejerkeÀeb®eer meYee YejefJeueer. l³eeleefìUkeÀebveer meceeOeer®³ee og©mleermeeþer efveOeer GYeejC³ee®eer ceeieCeer kesÀueer. ueeskeÀceev³e efìUkeÀebveer

188

ieCesMeeslmeJeemeejKes Jeeef<e&keÀ GlmeJe meg© kesÀues. keÀener mejkeÀejer DeefOekeÀeN³eebceO³es Ye³e efvecee&Ce Peeues.efìUkeÀebveer meg© kesÀuesu³ee efMeJekeÀeueerve ÒeLeebcegUs ³eecegUs cejeþe Feflenemee®³ee DeY³eemeemeeþer Mew#eefCekeÀkeÀä G®eueC³ee®es meeceL³e& jeve[Wvee efceUeues DeeefCe mJejep³e DeeefCe efMeJeepeer ³ee YeesJeleer SkeÀJeìuesuesDe%eeve otj keÀjC³eeme ceole Peeueer. F.me.1900ceO³es Òeefme× Peeuesu³ee `cejeþer meÊes®ee Go³e' ³eemegÒeefme× ûebLeele l³ee®es HeefjCeece efomegve Deeues. veweflekeÀ cenÊJe DeeefCe jepekeÀer³e ieesäer®ee yeesOe ³eebceOetvekeÀceer keÀjC³eele Deeuesues DeveskeÀ iewjmecepe otj keÀjC³ee®es GÎerä Ieesef<ele keÀ©ve mLeeefve³e ÒeosMee®eeÒeebefle³e Fefleneme efuenerC³ee®ee cejeþer ceeCemee®ee ne Heefnuee®e Òe³elve nes³e.

jeve[s efueefKele `cejeþîeeb®ee Fefleneme'®³ee iegCeJeÊesJej ®e®ee& nesCes meneefpekeÀ®e nesles. l³eecegUsFeflenemeMeeðee®³ee keÀþesj Heefj#eebvee meeceesjs peeJes ueeieues veener. HeCe l³ee®e JesU®³ee efHe{erceO³esFeflenemee®³ee cegUeMeer Demeuesueer osMeYeeqkeÌle Hegve©ppeerefJele keÀjC³eele l³eebvee ³eMe Deeues.efJe.keÀe.jepeJee[s DeeefCe l³eeveblej iees.me. mejosmeeF& ³eeb®³ee keÀe³ee&ves cejeþe FeflenemeMeeðee®³ee veJ³eekeÀeueKeb[e®ee MegYeejbYe kesÀuee.

15.4.2 jepeJee[s DeeefCe mejosmeeF& ³eeb®es SsefleneefmekeÀ keÀe³e& :ce.iees. jeve[s ³eebveer l³eeb®³ee Dee³eg<³ee®³ee MesJeì®³ee Deþje Je<ee&le SseflenemeerkeÀ Jemlegb®ee Hegjsmee

mebûen kesÀuee DeeefCe DeepeJej De%eele Demeuesu³ee cejeþîeeb®³ee FeflenemeeJej ÒekeÀeMe Hee[uee. `cenejeä^Oece&' ns efMeJeepeer cenejepeeb®³ee mJejep³eeb®es Debeflece ue#e nesles. ³ee l³eeb®³ee ÒeyebOeeuee Òe®eb[ Òeefme×erefceUeueer. efMeJeje³e DeeefCe l³eeb®³ee Deveg³ee³eeRveer mJejep³e mLeeHevesmeeþer kesÀuesueer keÀe³ex ³eeJej l³eebveer Yejefouee. ³eeves yebieeueer FeflenemekeÀej peogveeLe mejkeÀej DeeefCe Sme.Sve. mesve ³eebvee DeeHeuespeemleerlepeemle ue#e cejeþîeeb®³ee FeflenemeekeÀ[s keWÀêerle keÀjC³eeme ÒeJe=Êe kesÀues. cenejeäele efJejesOeerieìeleerue efJe.keÀe.jepeJee[s ³eebveer jeve[W®³ee meb³ece DeeefCe efye´ìerMe mejkeÀej®³ee neleeKeeueerue mesJesJejkesÀuesu³ee efìkesÀves jeve[sb®es keÀe³e& meg© þsJeu³ee®eer ÒesjCee efoueer. jBkesÀ DeeefCe cee@cmesve ³ee pece&veFeflenemekeÀejeb®³ee DeefOekeÀ ³eesi³e Heer{er meejKes jepeJee[W®es SseflenemeerkeÀ uesKeer HegjeJes ieesUekeÀjC³eeceOeues Dee½e³e&keÀejkeÀ keÀewMeu³e DeeefCe mebMeesOeve meeOeveeb®es yeeJeerme ûebLeeb®³ee mebHeeovee®esyegef×ceeve Òe³elve ne cejeþer efJeÜeveebmeeþer SsefleneefmekeÀ mebMeesOevee®ee Decegu³e þsJee Deens. yeeJeerme Keb[ebveeÒemleeJevee l³eebveer efueneru³ee. l³eeb®eer ÒemleeJevee cnCepes SkeÀ mJeleb$e Keb[®e cnCeeJee ueeiesue. efleLes®eDeeHeu³eeuee l³eebveer mebûenerle kesÀuesu³ee SseflenemeerkeÀ HegjeJ³eeb®es efveCee&³ekeÀ met#ce DeY³eeme oMe&ve nesles.lej SkeÀe yeepetme cenejeäeleerue meble keÀJeeR®eer YegefcekeÀe ³ee mebyebOeer jeve[WJej kesÀuesu³ee efìkesÀ®eer l³eebveermHeä keÀyetueer efoueer nesleer.

F.me. 1600 les 1846 He³e¥le leerve ûebLeceeefuekeÀebletve cenejeäe®ee Fefleneme Ie[efJeCeejs ceesþsveeJeueewefkeÀkeÀ efceUefJeCeejs FeflenemekeÀej iees.me. mejosmeeF& ³eebveer MeesOetve keÀe{uesu³ee DeeCeKeer keÀeneruesKeer HegjeJ³eeb®³ee ÒekeÀeMeele l³eebveer DeeHeu³ee ûebLe ceeefuekeÀeble megOeejCee kesÀueer. l³eebveer DeeHeues ûebLeÒeLece cejeþerle efuenerues DeeefCe veblej l³eeb®es Fbûepeerle Yee<eeblej kesÀues. Jee*dce³eerve opee&ceO³es mejosmeeF¥®eerHe×leer DeHetCe& Demet MekesÀue Hejbleg l³eeb®³ee mel³eefmLeleerJejerue ÒekeÀeMe efveefJe&Jeeo Deens. DeveskeÀ keÀlexefJeÜeve o.Jee.Heesleoej, JeemegosJe Meeðeer Kejs, [er.Jner.Heejmeefveme, [er.eqJn. DeeHeìs DeeefCe Flej ³eebveerSseflenemeerkeÀ mebMeesOeve Debceueele DeeCeues. Yeejle Fefleneme mebMeesOeve ceb[U HegCes ®eer mLeeHevee DeeefCeF.me.1920 ceOeerue l³eeb®es $ewceeefmekeÀe®eer Òeefme×er ³eebveer cenejeäe®³ee Feflenemeele mebIeefìle mebMeesOevekeÀe³ee&®eer meg©Jeele veeWoefJeueer.

189

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) cenejeäêleerue cejeþîeeb®³ee FeflenemeefJe<e³ekeÀ ûebLe keÀesCeer efuenerues Deensle les meebiee?

15.5 meceejesHe

SkeÀmeejK³ee efMe#eCe He×leeRveer efJe%eeve #es$eeHes#ee DeefOekeÀ Yej Jee*dce³eeJej efou³eeves efvejeMeeefvecee&Ce Peeueer. pejer Hee½eel³e efMe#eCee®ee Hee³ee ef¸emleer Oece&Òe®eejkeÀebveer Ieeleuee DeeefCe HejesHekeÀejerefye´ìerMeebveer cenejeäele efMe#eCee®ee Òemeej keÀjC³eele ³eesieoeve kesÀues lejerner efvej#ejleeefvece&tueveemeejK³ee ieesäeRJej efye´ìerMe F&mì Fb[er³ee kebÀ. DeeefCe jeCeer mejkeÀej ³eebveer ue#e Ieeleues veener.Oeeefce&keÀ DeeefCe Oeeefce&kesÀ lej HegmlekeÀeb®³ee Òeefme×er®ee ceeie& Keguee keÀ©ve osCeejs ef¸emleer Oece&ÒemeejkeÀcejeþer meeefnl³ee®es ceeie&oMe&keÀ þjues. FeflenemekeÀej jepeJee[s DeeefCe mejosmeeF¥veer cenejeäe®eeFefleneme efueneruee DeeefCe SsefleneefmekeÀ mebMeesOeveele cenÊJeHetCe& ³eesieoeve efoues.

15.6 ÒeMve

1) DeeHeu³ee DeO³e³eve keÀeUeleerue cenejeäêle Peeuesu³ee Mew#eefCekeÀ lemes®e Jee*dce³eerve Òeieleer®es JeCe&vekeÀje.

2) cenejeäêleerue SseflenemeerkeÀ mebMeesOeve DeeefCe jepeJee[W®es efJeMes<e ³eesieoeve ³eeb®ee Lees[keÌ³eeleHejeceMe& Ðee.

3) DeeOegefvekeÀ cenejeäêleerue SseflenemeerkeÀ mebMeesOevee®es Heefj#eCe keÀje.

190

16ceneje<ìêleerue Mew#eefCekeÀ DeeefCe meebmke=ÀeflekeÀ Òeieleer-(ye)

IeìkeÀ j®evee :

16.0 GefÎäîes

16.1 ÒemleeJevee

16.2 ke=ÀleerMeerue keÀueeb®ee efJekeÀeme

16.3 Je=ÊeHe$eeb®ee efJekeÀeme

16.4 meceejesHe

16.5 ÒeMve

16.0 GefÎäîes

1) ceneje<ìêleerue ke=ÀleerMeerue keÀueeb®ee DeY³eeme keÀjCes.2) cenejeäêleerue Je=ÊeHe$eeb®³ee efJemleeje®es cetu³eceeHeve keÀjCes.

16.1 ÒemleeJevee

cejeþsMeener®³ee keÀeUeleerue cenejeäê®es ³eesieoeve Depetve efveef½ele veener. l³eeveblej®³ee keÀeUeleHesMeJes DeeefCe l³eeb®es J³eJemLeeHekeÀ ùeefuele keÀuee' DeeefCe `mebieerle' keÀues®es DeeÞe³eoe³es cnCetve DeesUKeuespeeT ueeieues. veejes DeHHeepeer YeeJes Je yeeueepeer Heble ns cenejeäe®es Òeefme× JeeÐe JeeokeÀ Deensle. l³eeHeg{erue Je<ee&le jepee jJeer Jecee& cetU®es kesÀjU®es Hejbleg cenejeäele mLeeef³ekeÀ Peeues. Òeefme× JeerCee JeeokeÀ`Deuueeefove Keeve'meejKes efoiiepe mJele:uee cenejeäeleerue SkeÀ Demeu³ee®es meebieleele. cejeþsMeenerojc³eeve ceeveJeer keÀuee ner leceeMee, ueefuele, ieeWOeU DeeefCe HeesJee[s ³ee Hegjleer®e efmeceerle Demes.ueeskeÀve=l³e DeeefCe òMeeJeleej' kesÀJeU Oeeefce&keÀ meCeeJeeje®³ee JesUer®e jbieYetceerJej ÒeoefMe&le nesle Demele.

16.2 ke=ÀleerMeerue keÀueeb®ee efJekeÀeme

16.2.1 veeìkeÀ :efye´ìerMe meÊee cegbyeF&le efmLej Peeu³eeveblej pes Fbûepeer veì Yeejle Yesìermeeþer Deeues,

l³eeb®³eekeÀ[tve keÀener veeìkesÀ meeoj nesle Demele. SuHeÀervmìve keÀe@uespe®es efJeÐeeLeea DeMee Fbûepeer veìebveel³eeb®eer Òeefme× veeìkesÀ ueeskeÀebmeceesj meeoj keÀjC³eeme Deecebef$ele keÀjle. meg©Jeeleeruee ueneveMeemecetnemeceesj MeskeÌmeefHe³ej meejK³ee ueeskeÀefÒe³e meeefneql³ekeÀe®eer veeìkesÀ Yee<eebleefjle keÀ©ve DeveskeÀebveer leermeeoj kesÀueer.

191

F.me.1880 ceO³es ÒeLece®e DeeCCeemeensye efkeÀueexmekeÀj ³eebveer veeìîemebieerle meeoj kesÀues.mebieerle veeìkeÀeleerue iee³ekeÀeb®eer veeWo DemeCeejer efkeÀueexmkeÀj veeìkeÀ ceb[Uer ner Heefnueer veeìkeÀ kebÀHeveerÒeefme× veì lemes®e iee³ekeÀ, yeeue iebOeJe& GHe&À veeje³eCejeJe jepenbme ns ³ee veeìkeÀ kebÀHeveer®es meb®euevekeÀjle nesles. veblej l³eebveer mJele:®eer ìebOeJe& veeìkeÀ ceb[Uer' meg© kesÀueer. F.me.1880 ceO³es MebkeÀjjeJeHeeìkeÀj Je osJeue ³eebveer veeìîe mebmLee mLeeHeve kesÀueer DeeefCe F.me.1904 ceO³es `cenejeä^ veeìkeÀceb[Uer' ®eer mLeeHevee Peeueer. keÀener veeìkeÀ kebÀHev³ee DeeHeues veeìîeie=nemebyebOeer®es cnCepes He[os, ¢M³e,mebieerle, JeeÐe ³eebyeeyele %eeve mebHeeove keÀ© Feq®íle nesles. lemes®e les DeeHeu³ee veìebvee keÀewMeu³eHetCe&yeveJet Henele.

Òel³eskeÀ veeìkeÀkeÀej ne l³eeb®³ee kegÀþu³ee vee kegÀþu³ee YetefcekesÀmeeþer Òeefme× neslee. `n@ceuesì'®³eeYetefcekesÀle ieCeHelejeJe peesMeer DeeefCe èfkeÀ®ekeÀ' ®³ee YetefcekesÀle ieCeHelejeJe YeeieJele ³eebveer jbieYetceerieepeJeueer. 19 J³ee MelekeÀe®³ee DeKesjerme DeeefCe 20 J³ee MelekeÀe®³ee meg©Jeeleer®es Òeefme× veeìkeÀkeÀejcnCepes ieCeHelejeJe yees[me, veeveemeensye HeÀeìkeÀ, efovekeÀj keÀeceCCee, kesÀMeJejeJe oeles, DeeefCe DeLee&leyeeue iebOeJe&. F.me.1880 veblej®³ee HeVeeme Je<ee¥®³ee keÀeueeJeOeerle DeveskeÀ veeìkeÀ kebÀHev³eebveer DeeHeu³eekeÀues®³ee DeYetleHetJe& Mewueerves cenejeäê®³ee Þeesl³eeb®es YejHetj ceveesjbpeve kesÀues. yeeue iebOeJee¥veer DeveskeÀoeDeeHeu³ee veeìkeÀele ðeer Hee$e meekeÀejues. DeefYeves$eer®es Hee$e les FlekesÀ ®eesKe GþJele keÀer eqðe³eebceO³esHe@ÀMeve®eer ueeì®e l³eebveer efvecee&Ce kesÀueer.

yeeue iebOeJe&, kesÀMeJejeJe Yeesmeues, ceemìj ke=À<CejeJe DeeefCe efoveeveeLe cebiesMekeÀj ³eebmeejK³eeefoiiepe iee³ekeÀebveer veeìîemebefielee®eer ÒeLee ©{ kesÀueer. lemes®e l³eebveer jbieYetceerJejerue keÀener efJeMes<eHe×leeR®ee DeJeuebye kesÀuee. ¢M³e, He[os DeeefCe veeìkeÀkeÀejeb®³ee jbieYet<ee, JesMeYet<ee, meeefnl³eelemegOeejCee Ie[Jetve DeeCeueer. pegveer veeìkesÀ jbieYetceerJej DeeCeC³ee®eer ÒeLee l³eebveer meg© kesÀueer DeeefCeSKeeÐee megKeo IeìvesJej DeLeJee SKeeÐee og:Keo IeìvesJej DeeOeejuesu³ee meeJe&peefvekeÀ efJe<e³eebvee OeªveveefJeve veeìkesÀ l³eebveer meeoj kesÀueer. F.me.1920 ceO³es meg×e cejeþer jbieYetceer meJee&le efJekeÀefmelejbieYetceer þjueer. Deepe Yeejleele ner leer meJeexÊece DeMee jbieYetceerleerue SkeÀ Deens.

16.2.2 ®eueleef®e$e (yeesueHeì) :oeoemeensye HeÀeUkeWÀveer Yeejleele ®eueleef®e$eeÜejs ef®e$eHeì #es$ee®ee Hee³ee Ieeleuee. `jepee

nefj½ebê' ne cejeþerleerue l³eeb®ee Heefnuee `yeesueHeì'. les jeleesjele peieÒeefme× Peeues. `Yemceemetjceesnerveer' ne l³eeb®ee ogmeje ef®e$eHeì ÒeoefMe&le Peeuee. `Jesmìve& efHeÀuce ceskeÀme&' keÀ[tve l³eebvee DeefOeke=Àleceev³elee efceUeueer. l³eeJesU®es DeeCeKeer SkeÀ ef®e$eHeì efvecee&les keÀesuneHegj®es YeeTjeJe HeWvìj ³eeb®ee`mewjbOeer' yeesueHeì FlekeÀe Òe®eefuele Peeuee efkeÀ ueeskeÀceev³e efìUkeÀebkeÀ[tve l³eebvee `meerves kesÀmejer' DemesveeJe efceUeues. l³eeHeg{erue keÀeUele `ÒekeÀeMe ceesMeve' kebÀHeveer ves Yeejleele Fefleneme Ie[Jeuee. Hejbleg Deepecejeþer ef®e$eHeìme=äer®eer HeefjefmLeleer nueeKeer®eer Deens.

16.2.3 Meeðeerr³e mebieerle (iee³eve Je JeeÐe) :jbieYetceer DeeefCe ef®e$eHeìebÒeceeCes®e eEnogmleeveer mebieerlee®ee Hee³ee ner cenejeäêves®e j®euee.

GÊejskeÀ[erue eEnogmleeveer mebieerleeuee p³eebveer oef#eCesle Òeefme× kesÀues Demes DeveskeÀ peCe Deensle. Heb[erleyeeueke=À<CeyegJee F®euekeÀjbpeerkeÀj, Heb[erle efJe<Ceg efoiebyej HeuegmkeÀj, Heb[erle efJe<Ceg veeje³eCe YeeleKeb[s,Heb[erle YeemkeÀjyegJee yeKeues, Keevemeensye, Deyogue keÀjerce Keeve, jeceke=À<CeyegJee JePes DeeefCe Deuueeoer³eeKeeve. l³eebceOeerue®e yeeUke=À<CeyegJee F®euekeÀjbpeerkeÀjebveer®e cegK³ele: cenejeäele eEnogmleeveer mebefielee®eer

192

cegueYetle Hee³eeYejCeer kesÀueer. vepeerkeÀ®³ee keÀeUele ³ee®e megÒeefme× iee³ekeÀeb®³ee Deveg³ee³eeb®ee ÒeYeeJeJee{uee.

Deyogue keÀjerce Keeve ³eebvee iee³evee®eer DeveskeÀ leb$es DeJeiele nesles. DeeHeu³ee megceOegj iee³eveevespeieYejeleerue Þeesl³eebvee les ceesngve ìekeÀle. F.me.1993 meeueer les ceneje<ìêle Deeues. keÀesuneHegjeleMeengcenejepeeb®³ee ojyeejer les iee³ekeÀ nesles. Deyogue keÀjerce Keeve ns efkeÀjeCee IejeC³ee®ee SkeÀ Yeeienesles. l³eebvee cenejeäêyeÎue efveleeleb Òesce Jeeìs. lemes®e cenejeäeleerue ueeskeÀebveer l³eeb®³ee keÀuesueeÒeeslmeenve efoues, oeo efoueer DeeefCe l³eeb®³ee keÀuesJejner Òesce kesÀues.

cenejeä^ kesÀJeU DeeHeu³ee iee³ekeÀer cegUs®e Òeefme× vemegve JeeÐe mebefieleelener Òeefme× neslee.HesìerJeeoveeceO³es ieeseEJeojeJe ìscyes DeeefCe leyeuee JeeokeÀ Denceo peeve eflejKeJee ns cenejeäê®es DeûesmejkeÀueekeÀej nesles. F.me.1920 He³e¥le®es cenejeäe®es osMee®³ee mebefceÞe mebmke=Àefleleerue ³eesieoeveves$eefoHekeÀ Deens.

DeeHeueer Òeieleer leHeemee :-1) cenejeäê®³ee ke=ÀefleMeeueer keÀues®eer Lees[keÌ³eele ceeefnleer Ðee.

16.3 Je=ÊeHe$eeb®ee efJekeÀeme

ogmeN³ee Heeþele DeeHeCe yeeU Meeðeer peebYeskeÀj DeeefCe YeeT cenepeve ³eeb®³ee cejeþerHe$ekeÀejerlesceOeerue Hee³eeYejCeer®³ee keÀe³ee&®ee meboYe& Iesleuee. `cegbyeF& oHe&Ce' Je `ÒeYeekeÀj' ³eebveermeeceeefpekeÀ efJe<e³eebJej cele GYeejCeer keÀjC³ee®es cenÊJee®es keÀe³e& kesÀues. kesÀJeU ceenerleer HegjefJeCes SJe{s®el³eeb®es keÀe³e& veJnles. 19 J³ee MelekeÀe®³ee HetJee&Oee&leerue ¿ee Je=ÊeHe$ee®eer ÒecegKe YetefcekeÀe ner meceepeeleefpe%eemet Je=Êeer peeie=le keÀjCes DeeefCe DeeOegefvekeÀ efJe%eeveemebyebOeer peeie©keÀlee DeeCeCes ner nesleer.

19 J³ee MelekeÀe®³ee ceO³eele ÒeecegK³eeves keÀener yeoue nesle iesues. HetjkeÀ ceeefnleer efceUJetve,leep³ee Ie[ecees[eRJejerue efJe®eejebvee GlHeVe kesÀues. ³ee Heeþele DeeHeCe ÒeecegK³eeves leerve efve³elekeÀeefuekeÀeb®eeDee{eJee IesT %eeveeso³e, %eeveÒekeÀeMe DeeefCe FbogÒekeÀeMe ner efve³elekeÀeefuekesÀ Deelee owefvekeÀ Je=ÊeHe$eeb®³eemJe©Heele DeeHeCeeme HeneJe³eeme efceUleele. 19 J³ee MelekeÀe®³ee ceO³eeveblej Je=ÊeHe$eeb®eer YetefcekeÀe Jel³eeb®es keÀe³e& DeeHeCe ue#eele IesT.

16.3.1 `%eeveeso³e' :Denceoveiej®³ee DecesefjkeÀve ef¸emle Oece&Òe®eejkeÀebveer Òeefme× kesÀuesues %eeveeso³e efve³elekeÀeefuekeÀ

cnCepes cenejeäe®³ee mJemLe PeesHeuesu³ee peveles meeþer SkeÀ DeeJneve þjues. F.me.1842 ceO³es l³eebveer³ee®eer Òeefme×er meg© kesÀueer. ef¸emleer Oece&Òemeejemeeþer®e ns efve³elekeÀeefuekeÀ meceefHe&le nesles. l³eebveerDeveskeÀoe eEnog meceepee®³ee HejeYeJee®eer keÀejCes GIe[keÀerme DeeCeueer. eEnog®³ee ®eeueer DeeefCe jerleeRJej

193

l³eebveer efìkeÀe kesÀueer. ³ee DeeJneveeves eEnoglJee®³ee j#eCekeÀl³ee&bvee DeeHeu³ee Oecee&efJe©× Jee meceepej®evesJej Òenej keÀjCeeN³eebvee efJejesOe keÀjC³eeme Yeeie Hee[ues. F.me.1844 ceOeerue `GHeosMe®ebêerkeÀe' nsefve³elekeÀeefuekeÀ Òe®eeje®³ee efJejesOeele Òeefme× keÀjC³eele Deeues. Deieesoj oesve eEkeÀJee leerveefve³elekeÀeefuekeÀebveer veweflekeÀ, meeceeefpekeÀ DeeefCe Oeeefce&keÀ Òeieleermeeþer Òe³elve kesÀues. `%eeveeEmeOeg,efce$eeso³e, meodYekeÌleerjlve DeeefCe `%eeve®ebêeso³e' DeMeer keÀener efve³elekeÀeefuekesÀ Òeefme× Deensle. ³eebceOeeruekeÀener eEnog mebmke=Àleer, eEnot Oece& mebj#eCeeb®³ee keÀuHevesves Òesefjle nesles. cenejeäele eEnotOece& DeeefCemeeceeefpekeÀ Hegvej&®evesleerue ³ee PeìeHeìercegUs veJeer ¢äer DeeefCe veJes oMe&ve efceUeues.

16.3.2 `%eeveÒekeÀeMe' :He$ekeÀeefjles®ee ÒeYeeJe cegbyeF& yeensj cegK³ele: HegC³eele peeCeJeuee. HegC³eele F.me.1849 meeueer

`%eeveÒekeÀeMe' ®³ee Òeefmeef×me meg©Jeele Peeueer. ke=À<Ceepeer eE$eyekeÀ jeve[s ns `%eeveÒekeÀeMe' ®es HeefnuesmebHeeokeÀ. yeeU MeeðeeR®³ee `oHe&Ce' ³ee DeBuees-cejeþer efve³elekeÀeefuekeÀe meejKes®e ns efve³elekeÀeefuekeÀ nesles.meg©Jeeleeruee oj meesceJeejer ³ee®eer Òele Jeeìueer peele Demes. ceie keÀeueeblejeves DeeþJe[îeeletve oesveoecnCepes meesceJeejer DeeefCe iegªJeejer ³ee Òeefle®es JeeìHe nesle Demes. Þeer ke=À<CeMeeðeer ef®eHeUtCekeÀj,osKecegKe, leel³ee í$es, v³ee³ecegleea ce.iees. jeve[s DeeefCe keÀener G®®eYe´g efJeÜeveebÒeceeCes®e ³eeefve³elekeÀeefuekeÀeb®³ee uesKekeÀeb®eer uesKeCeer meg×e megÒeefme× nesleer. `%eeveÒekeÀeMe' ³ee efve³elekeÀeefuekesÀvesHeÀej®e Lees[îee JesUele Jee®ekeÀeb®eer ceves eEpekeÀueer. DeMeeves Jee®ekeÀeb®³ee mebK³eslener Jee{ Peeueer. cegbyeF&leÒeefme× Demeuesu³ee mecekeÀeueerve efve³ekeÀeefuekeÀeb®³ee leguevesle %eeveÒekeÀeMe ves G®®e opee&®es mLeeveefceUefJeues. ns efve³elekeÀeefuekeÀ Debleie&le Ie[ecees[er®³ee yeelec³eebMeer efveie[erle vemetve les peieYeje®³eeIe[ecees[eR®eer ceenerleer HegjJele Demes.

`%eeveÒekeÀeMe' ®ee Òemeej HeÀej®e ceesþîee ÒeceeCeeJej Je otjJej Hemejuesuee neslee. ³eele ðeerefMe#eCe, GoîeesieOebos, J³eeHeej, keÀj DeeefCe Demes®e keÀener meceepee®³ee DeeJe[er®es efJe<e³e ³eebmeeþerÒeecegK³eeves keÀener meojs jeKetve þsJeuesueer Demele. `%eeveÒekeÀeMe' ³ee efve³elekeÀeefuekesÀ®³ee Meer<e&keÀeJejl³eebveer DeefOekeÀ Yej efouee. F.me.1904 ceO³es ³ee efve³elekeÀeefuekeÀeuee owefvekeÀ Je=ÊeHe$ee®ee opee& ÒeeHlePeeuee. ns Je=ÊeHe$eele yeoCeejs ogmejs efve³elekeÀeefuekeÀ nes³e. cegbyeF&le Òeefme× Peeuesu³ee `FbogÒekeÀeMe' ³eeefve³elekeÀeefuekeÀeuee Je=ÊeHe$eeb®ee ÒeLece opee& ÒeeHle Peeuee.

16.3.3 `FbogÒekeÀeMe' :F.me.1862 Heemetve cegbyeF&le ³ee efve³elekeÀeefuekeÀe®³ee Òeefme×er meg©Jeele Peeueer. l³eeJesUer

efJe<CegMeeðeer Heb[erle ns ³ee efve³elekeÀeefuekesÀ®es mebHeeokeÀ nesles. ns efÜYeeef<ekeÀ meeHleeefnkeÀ cnCetve íeHeC³eeleDeeues. ³eele meceepee®³ee Hegvej&®evesJej DeefOekeÀ Yej osC³eele Deeuee. ueeskeÀeb®³ee ceveele leepes DemeCeejs`yeeueefJeJeen', ðeer-efMe#eCe, efJeOeJee ðeer³eeb®es cegb[ve ³eebmeejK³ee efJe<e³eebJejerue ®e®exmeeþer SkeÀ efJeMes<emeoj ³ee efve³elekeÀeefuekeÀele jeKetve meceepekebÀìkeÀe®³ee efJe®eejebvee ®esleeJeCeer osCes DeeefCe Hegvej&®evesmeeþerDevegketÀue DeMeer pevepeeie=leer keÀjCes ne ³ee ceeieerue GÎsMe neslee. l³eeves Òe®eb[ ueeskeÀefÒe³elee efceUefJeueer.F.me.1902 ceO³es ³ee efve³ele keÀeefuekesÀ®es owvebefove ÒekeÀeMeve meg© Peeues DeeefCe F.me.1935 He³e¥le³ee®eer keÀejkeÀero& meg© jeefnueer.

16.3.4 mLeeefvekeÀ efve³elekeÀeueerkesÀ :cegbyeF& Je HegCes ³esLetve ÒekeÀeefMele nesCeejer efve³elekeÀeefuekesÀ Je HegefmlekeÀe ¿ee ÒeecegK³eeves Fbûepeer Je

cejeþer ³ee oesve Yee<eebceOetve Demele. l³eeb®es cegK³e GefÎä cejeþer Je Decejeþer Jee®ekeÀebvee DeekeÀef<e&le

194

keÀjC³ee®es nesles. l³eele l³eebveer DeveskeÀ cegÎîeebvee nele Ieeleuee. Hejbleg cegK³e O³es³e cee$e pevelesuee peeie=lekeÀjC³ee®es nesles. DeeefLe&keÀ HeÀe³eoe keÀceefJeCes ns og³³ece O³es³e nesles. ueiele®³ee ûeeceerCe YeeieebceOesner Deeleeefve³elekeÀeueeRkeÀe®es ÒekeÀeMeve nesCeej nesles. ³ee®ee®e DeLe& Deelee %eevee®eer iebiee Menje®³ee yeensj He[tHeenle nesleer. ³ee®ee HeefjCeece osMeele Je osMeeyeensj DeveskeÀ Ieìveebvee Tle ³esT ueeieuee.

Fveece keÀefceMeve, F.me.1857 ®es efMeHee³eeb®es yeb[, F&mì Fbef[³ee kebÀHeveerkeÀ[s DeefOekeÀejeb®esmLeueeblejCe, DecesefjkesÀ®es mJeeleb$³e ³eg× ³ee DeMee DeveskeÀ Ieìveebveer DeeleeHe³e¥le Meeble yemeuesu³eepevelesuee nueJetve mees[ues nesles. Deelee veJeveJeerve Ieìveebmeeþer ceeie&oMe&veemeeþer les GlmegkeÀ Peeues nesles.F.me.1866 ceO³es þeC³eele meg© Peeuesues De©Ceeso³e Je eEnot Heb®e ³eebceO³es peeieeflekeÀ Ie[ecees[eR®eemeKeesue DeY³eeme Demes. ner oesvner efve³elekeÀeueerkesÀ keÀeefMeveeLe OeeW[er HeÀ[kesÀ ³ee jepekeÀer³e¢äîeepeneueceleJeeoîeebkeÀ[tve mebHeeefole nesle Demele. keÀoeef®ele ne F.me.1857-58 ceO³es HeÀmeuesu³eemJeeleb$³e³eg×e®ee HeefjCeece Demesue. F.me.1868 ceO³es `efJeÐeekeÀuHele©' ns DeefleMe³e iebYeerj mJe©Hee®esefve³elekeÀeefuekeÀ þeC³eeceO³es meg© Peeues. DeLee&le lees SkeÀ ÒekeÀej®ee íesìemee %eevekeÀes<e nesleer.

Menjeueiele®³ee Yeeieeletve efve³elekeÀeueerkesÀ Je HegefmlekeÀe íeHeC³ee®ee cenÊJee®ee nslet ne %eeveJeOe&veneslee. kesÀJeU jepekeÀer³e Ie[ecees[eRJej ÒekeÀeMe ìekeÀCes ne veJnlee. ³ee meboYee&le þeC³ee®³ee`ðeer%eeveÒeoerHe' ³ee®ee efJeMes<e GuuesKe keÀjeJeemee Jeeìlees. lemes®e F.me.1872 ceO³es ieesJ³eeletveÒekeÀeefMele Peeuesues Henerues cejeþer ce@iePeerve Je JeNne[ ³esLetve ÒekeÀeefMele nesCeejs `%eevemebûen' ³eeb®eenerGuuesKe DeefleMe³e cenÊJee®ee Deens. lemes®e F.me.1868 ceO³es, jlveeefiejerntvener `megceeie&oMe&keÀ' nerHegefmlekeÀe ÒekeÀeMeerle nesle Demes. DeMee ÒekeÀejs F.me.1860 les 1870 ®³ee ojc³eeve efve³elekeÀeueerkesÀ JeJele&ceeveHe$es ³eeb®³eeefJe<e³eer®eer peeie=leer Jee{erme ueeieueer.

16.3.5 meeJe&peefvekeÀ ûebLeeue³eeb®es ³eesieoeve :Menjeble DeveskeÀ Je=ÊeHe$es DeeefCe efve³elekeÀeefuekesÀ Òeefme× nesleer. ûeeceerCe Yeeieelener l³eeb®³ee Òeleer

GHeueyOe nesle Demele. HegCes-cegbyeF&Heemetve keÀener DeblejeJejerue efpeunîeeble mLeeefvekeÀ Yeeef<ekeÀefve³elekeÀeefuekesÀ GHeueyOe nesle p³eecegUs ueeskeÀefÒe³elee efìketÀve jneC³eeme ceole nesF&. Hejbleg F.me.1804ceO³es `cegbyeF& Jee*dce³eer meceepe' veeJee©Heeme Deeuee DeeefCe F.me.1830 jespeer `yee@cyes yeeb®e Dee@HeÀ oerje@³eue meesmee³eìer'ves l³eeme meceeefJeä kesÀues. cegbyeF&leerue yeN³eeHewkeÀer DeeefLe&keÀ efmLeleer Demeuesu³eeueeskeÀebmeeþer leer SkeÀ ÒesjCee þjueer. 7 petve, 1845 jespeer Oeesyeer leueeJe ³esLes Heefnu³ee meeJe&peefvekeÀûebLeeue³ee®eer mLeeHevee Peeueer. DeLee&le jeIeesyee peveeo&ve ieJeeCekeÀj-JemeF&keÀj, ue<keÀjer yees[& Dee@efHeÀme®eskeÀe³e&keÀejer DeefOekeÀejer DeeefCe mejkeÀejer DeefOekeÀejer cegbyeF& lemes®e DeeCeKeer keÀener efnleef®eblekeÀeb®³eeceoleerves®e ns HetCe& nesT MekeÀues. Je=ÊeHe$e DeeefCe ceeefmekesÀ pes efJekeÀle IesT MekeÀle veenerle DeMeebmeeþer ³eeûebLeeue³eele Deelee ceesHeÀle Òeleer GHeueyOe nesle. DeMee meesF& megefJeOeeb®eer yeeleceer HeÀej keÀeU ueHetve jeefnueerveener. F.me.1848 ceO³es HegC³eele veiej Jee®eve cebefoje®eer mLeeHevee Peeueer. F.me.1850 ceO³esmeeJe&peefvekeÀ ûebLeeue³e keÀesuneHetjeleerue Jee®ekeÀebmeeþer GHeueyOe Peeues DeeefCe F.me.1867 ceO³es MenjerJee®eveeue³ee®eer DecejeJeleer ³esLes mLeeHevee Peeueer. DeveskeÀ efpeunîeebceOetve Jee®eveeue³es Go³eeme ³esTueeieueer. keÀeskeÀCe, Deefueyeeie, jlveeefiejer, JeWieguee¥, meeJebleJee[er DeeefCe ceeueJeCeeble DeveskeÀebveermeeJe&peveerkeÀ Jee®eveeue³e DeeefCe Je=ÊeHe$e Òemeejele jme oeKeefJeuee. efJeoYee&le DecejeJeleer efpeune ³ee#es$eele keÀe³e&jle nesleer. HetJe& efpeunîeebleerue Denceoveiej DecesefjkeÀve ef¸e½eve efceMeveN³eebveer yeewef×keÀkeÀe³ee&®³ee KegCee oMe&efJeu³ee.

195

16.3.6 Je=ÊeHe$emebmLes®es ³eesieoeve :Je=ÊeHe$eebmebyebOeer peer peeie©keÀlee cenejeäeleerue megefMeef#ele Jeiee&ceO³es nUtnUt Hemejle ®eeueueer

nesleer l³eevegmeej, cenejeäele Hegve©lLeevee®es SkeÀ veJes HeJe& meg© Peeu³ee®eer peeCeerJe efvecee&Ce nesle nesleer.Hejbleg cenejeäeleerue ueeskeÀ mebHetCe&HeCes HejkeÀer³e ³egjesefHe³eve mebmke=Àleer®³ee Deenejer iesues veJnles.cenejeäêleerue yengmebK³e ueeskeÀ ns Depetvener DeefMeef#ele®e nesles. l³eecegUs cegbyeF&, HegCes ³esLeeruemegefMeef#eleeb®eer peeie=leer Je mejkeÀejefJejesOeer YetefcekeÀe ns kesÀJeU ®ene®³ee H³eeu³eeceOeerue®e JeeoU nesles.³eecegUs p³eesefleyee HegÀu³eeb®³ee mel³eMeesOekeÀ ceb[UeR®es DeeefCe ÒecegKe MenjeceOeerue G®®e peeleerleerueHegjesnerle Jeiee&®es KeìkesÀ G[t ueeieues. meeceev³e De%eeveer peveles®³ee ceveeJej pees pegv³ee ©{er-HejbHejeb®eeefJeUKee IeÆ yemeuee neslee, lees kesÀJeU Jele&ceeveHe$e Je HegefmlekeÀeb®³ee keÀener mlebYeebveer Jee JeekeÌ³eebveerkeÀcekegÀJele He[Ceej veJnlee. Je=ÊeHe$e Je l³eeb®³ee efJe®eejeb®es Del³eble GÊmeenerHeCeeves mJeeiele Peeues. Hejblegpegveeì efJe®eejebveer Heíe[uesu³ee ueeskeÀebJej l³eeb®ee Jejerue HeefjCeece nesC³ee®eer MekeÌ³eleener Del³eble keÀceer®enesleer.

16.3.7 `He$ekeÀeefjlee' cenejeäêleerue SkeÀ veJeerve ÒeJeen :efMe#eCe DeeefCe ûebLeeue³ee®³ee efJemleejecegUs ûeeceerCe Yeeieeleerue efMeef#ele pevelee kesÀJeU eEnot

HeewjeefCekeÀ keÀLee SsJepeer OeceexHeosMekeÀ keÀLee DeeefCe efkeÀmmes Jee®eC³eele GlmegkeÀ Peeues. F.me.1857meeueer S.yeer. iegbpeerkeÀjebveer meg© kesÀuesu³ee èfJeefJeOe%eeve efJemleej' ceeefmekeÀeves cenejeäêle Òe®eb[ÒeceeCeele Jee®ekeÀJeie& le³eej kesÀuee. F.me.1874 les F.me.1881 ³ee meele Je<ee&le ueeskeÀefnleJeeeEo®³ee`MeleHe$es' DeeefCe efJe<Ceg Meeðeer ef®eHeUgCekeÀjeb®³ee efveyebOeceeuesves cenejeäeleerue efMeef#ele meceepeeleKeUyeU G[efJeueer. l³eebveer Heef½eceel³e megOeejkeÀebvee efJejesOe keÀ©ve cejeþer meeefnl³e megMeesefYele kesÀues.Yeejlee®³ee Hegve©mLeevee®ee keWÀêeEyeot cnCepes eEnot mebmke=Àleer ³ee keÀuHeves®ee efJemleej l³eebveer DeeHeu³eeefveyebOeele kesÀuee. efye´ìerMe HetJe& efMe#ekeÀ DeeefCe meceepe megOeejkeÀ p³eeseflejeJe HegÀues ³eeb®³ee efJejesOeele l³eebveerJewj Dees{Jetve Iesleues. les efye´ìerMe meeceep³eMeener®³ee neleeKeeue®es yeengues Deensle Demee l³eeb®ee mecepeneslee. efye´ìerMe J³eJemLeeHeveemeesyele Hee½eel³e DevegkeÀjCeeJej ef®eHeUgCekeÀjeb®eer leerJe´ Òeefleef¬eÀ³ee Hee½eel³emebmke=Àefle®es keÀewlegkeÀ DemeCeeN³ee vee ef®eLeeJeCeejer þjueer. l³eeb®eer Yee<eeMewueer vesnceer®e leke&ÀMeg× Jee Kee$eerHeìJetve osCeejer veJnleer. DeeHeu³ee uesKeveMewueerves les meJee&®es ue#e JesOetve Iesle Demele. l³eeb®³ee ÒeLeceopee&®³ee uesKeve He×leercegUs `cejeþer Yee<es®ee efMeJeepeer' cnCetve les mJele:me cnCeJetve IesT ueeieues.F.me.1880 ceO³es efJe<CegMeeðeeR®³ee `mebmke=Àle DeeefCe cejeþer' Yee<esleerue Jee*dce³ee®³ee Hegve:MeesOee®esGÎerä DemeCeeN³ee `keÀeJ³esFefleneme mebûene®eer' mLeeHevee Peeueer. je<ìYekeÌleeruee ÒesjCee osCeeN³ee keÀeceebveeÒeefme×er osCeeN³ee ef®e$eMeeUe Òesme ®eer mLeeHevee Peeueer leerner ³ee®e Je<eea. l³eeb®³ee cepeyetle uesKeCeervesmeceepe megOeejkeÀeb®eer eEncele Ke®etve peeF& DeeefCe l³eeb®³ee efìkeÀeªHeer efveyebOeebveer yengpeve meceepeele DeeefCeyeeïeCe meceepeele leCeeJe efvecee&Ce kesÀues. F.me.1882 ceO³es l³eeb®ee ce=l³et Peeuee. Hejbleg l³eeb®eerosMeYeeqkeÌle yeÎue®eer keÀUkeÀUerves yeg×erJeeve Jeiee&me Demes®e DeeJeeneve kesÀues. `kesÀmejer' ®³ee mLeeHevesleiees.ie. DeeiejkeÀj DeeefCe yeeU iebieeOej efìUkeÀebÒeceeCes®e efJe<CegMeeðeer ef®eHeUgCekeÀjeb®es osefKeue ³eesieoevenesles. l³eebveer eEnog mebmke=ÀleeryeÎue Deeoj DeeefCe mJeeefYeceeve DeMee oesve ieesäeR®ee Decetu³e þsJee DeeHeCeemeefouee.

F.me.1885 ceO³es p³eeseflejeJe HegÀueWveer `meefjlee' efve³elekeÀeefuekeÀ Òeefme× kesÀues. p³eekeÀuHevescegUs p³eeseflejeJeebvee mel³eMeesOekeÀ meceepe ®³ee j®evesmeeþer ceole Peeueer. efve³elekeÀeefuekeÀ HeÀejkeÀeU efìkeÀues veener. HegÀueW®³ee ìegueeceefiejer' ³ee HegmlekeÀeletve Iesleuesu³ee l³eeb®³ee efJe®eejmejCeer®eeJeejmee ³ee efve³elekeÀeefuekeÀeves Heg{s ®eeueefJeuee. Hejbleg F.me.1880 ®³ee oMekeÀeleerue efve³elekeÀeefuekeÀebÜejs

196

lemes®e efveyebOe ceeefuekeÀebceOetve uesKekeÀeb®³ee efJe®eejebyeeyele HejmHejebleerue keÀÆjHeCee efometve ³esle Demes.F.me.1877 ceO³es keÀesuneHegjele `efoveyebOeg' ns SkeÀcesJe ceeefmekeÀ YeeueskeÀj ³ee yeecnCesÊej J³eeqkeÌlevesmebHeeefole kesÀues. ns Je=ÊeHe$e leUeieeUeleerue Meesef<ele Jebef®elee®es ÒeMve meceepeemeceesj ceeb[C³ee®es cenÊJeHetCe&keÀe³e& kesÀues Je Heg{s peeTve oefuele ®eUJeUer®es cegKeHe$e yeveues. `efoveyebOet' ns Je=ÊeHe$e Heg{s peeTve yeboHe[ues Je les Hegvne meg© keÀjC³ee®es keÀece veeje³eCe cesIeepeer ueesKeb[s ³eebveer kesÀues. l³eebveer efoveyebOet®escegbyeF&letve mebHeeve keÀ©ve keÀeceieejeb®es ÒeMve ceeb[ues Je ns Je=ÊeHe$e keÀeceieej ®eUJeUer®es cegKeHe$e yeveues.

16.3.8 ÒeeosefMekeÀ Yee<ee He$ekeÀeefjlee Je Je=ÊeHe$e efve³eb$eCe keÀe³eoe, F.me.1878 :F.me.1876-77 ®³ee cenejeäeleerue og<keÀeUecegUs Yeejleeleerue DeveskeÀ Yeeieeble mHeÀesìkeÀ

HeefjefmLeleer efvecee&Ce Peeueer. uee@[& efueìveves eE®elee J³ekeÌle keÀjleebvee DeHeÀieeefCemleeve®³ee Deefcejeueeefye´ìerMe ÒeefleefveOeeruee vesceC³eeme Deeûen kesÀu³eecegUs veesJnWyej F.me. 1878 ceO³es®eDeHeÀieeefCemleevemeesyele ueJekeÀj ³eg× Peeues. og<keÀeUeyeeyele Deeuesu³ee DeHe³eMeecegUs DemebK³e peveleeog<keÀeUele YegkesÀves DeeefCe jesieeves cejle nesles. lejerner ceesþîee ÒeceeCeele YejJetve DeeCeuesu³ee YeJ³eojyeejeves pees jeCeer efJekeÌìesefj³ee®³ee Je®e&mJee®³ee ®eeUermeeJ³ee Je<eea YejefJeC³eele Deeuee neslee leeruee`kewÀmej-S-efnbo' HeoJeer osC³eele Deeueer. DeHeÀieeefCemleeveefJe<e³ekeÀ efyeìerMeeb®³ee OeesjCeebcegUs peveleslemejkeÀejefJe©× Demeblees<ee®eer YeeJevee efvecee&Ce Peeueer.

F.me.1877 jespeer Yeejleele He$ekeÀeefjlesves yejer®e Òeieleer kesÀueer. l³eeJesUer Yeejleele 644Je=ÊeHe$es Òeefme× nesle nesleer. l³eeleerue peJeU peJeU MebYej Je=ÊeHe$es cenejeäele Òe®eefuele nesleer.F.me.1858 ®ee jeCeer®ee peeefnjveecee DeeefCe Yeejle mejkeÀej®es efve³eb$eCeeves peyeeyeoej mejkeÀej®³eeveJ³ee keÀeueKeb[e®ee DeejbYe Peeuee. Yeejlee®³ee pevelesmeeþer efyeefìMe mejkeÀej SkeÀe HeeuekeÀeÒeceeCes nesleer.Hejbleg jepekeÀejCeeble DeeUMeer DeeefCe De%eeveer ueeskeÀebvee ns mejkeÀej ceev³e nesles. F.me.1835 HeemetveHe$ekeÀejerlee mJeleb$e nesleer. l³eecegUs mejkeÀej®³ee Debleie&le J³eJemLeeHeve DeeefCe HejosMeer OeesjCee®³eecegÐeele mejkeÀej®eer keÀcelejlee peieeHeg{s DeeCeC³eele les keÀOeerner ceeies He[ues veenerle. uee@[& efueìvevesl³ee®³ee OeesjCee efJe©×®³ee cegÐeebvee Kees[tve HeìJetve, Meeblelee efvecee&Ce keÀjC³ee®³ee GÎsMeevesF.me.1878 ceO³es osMeer Yee<eeb®³ee Jele&ceeveHe$ee®ee keÀe³eoe meYesle Heeme kesÀuee. ne keÀe³eoe FbûepeerJele&ceeveHe$eebvee ueeiet veJnlee. Yeejleer³e jeäeJeeoeme Jele&ceeveHe$eeletve®e KeleHeeCeer efceUle Demeu³eeves,osMeer Jele&ceeveHe$eebvee yeN³ee®e ÒeceeCeele mebIe<e& keÀjeJee ueeieuee. uee@[& efueìve®ee efve³ece FbûepeerJe=ÊeHe$eebvee ueeiet veJnlee. ¿ee meboYee&le, mebHetCe& osMeeletve Demeblees<e J³ekeÌle keÀjC³eele Deeuee.

16.3.9 ÒeeosefMekeÀ Yee<ee He$ekeÀeefjlee keÀe³eoe, F.me. 1878 uee efJejesOe :uee@[& efueìve®³ee osMeer Je=ÊeHe$eeb®³ee efJejesOeer keÀe³eÐeeves meJe& Yeejleele meJe& mlejeJej KeUyeU

ceepeueer. oeoeYeeF& veewjespeer ³eebveer F.me.1876 ceO³es Yeejlee®³ee oeefjêîeemebyebOeer DeeOeer®e uesKeefueneruee neslee DeeefCe efye´ìerMeeb®es Kejs ©He, F&mì Fbef[³ee kebÀHeveer®³ee Mees<eCee®ee efme×eble Òes#ekeÀebmeceesjmHeä kesÀuee neslee. F.me.1876-77 ®³ee Deesu³ee og<keÀeUeves DeveskeÀebvee efJe®eej keÀjeJe³eeme YeeieHee[ues. HesÀyegJeejer 1881 ceO³es cenejeäele meeJe&peefvekeÀ meYesves Yeejle mejkeÀejuee mcejefCekeÀeHeeþJeueer. meeJe&peefvekeÀ meYesves Yeejle mejkeÀejuee GÎsMetve osMeer Jele&ceeveHe$ee®³ee efJe©× pees DeefJeéeemeJ³ekeÌle kesÀuee Deens DeeefCe l³eecegUs mejkeÀejer HeeleUerJej l³eele keÀenerner megOeejCee keÀjlee ³esT MekeÀleveener ³ee efJe<e³eer Keble J³ekeÌle kesÀueer. l³eebveer efye´ìerMe mejkeÀejuee ³ee®eer peeCeerJe keÀ©ve efoueer keÀer,jep³ekeÀlex Je Òepee ³eeb®³eeleerue mebyebOe pej megOeeje³e®es Demeleerue lej DeMee ÒekeÀej®³ee Dev³ee³eerkeÀe³eÐeeceO³es megOeejCee keÀjCes iejpes®es Deens. Yeejleer³eeb®es ceveesyeue l³eecegUs Ke®®eer nesF&ue.

197

og<keÀeU Je Jnvee&keÌ³eguej Òesme De@keÌìveblej F.me.1883 ceO³es Fuyeì& efyeue Jeeoeuee leeW[HegÀìues. efye´ìerMeeb®es Kejs ©He l³eecegUs GIe[keÀerme Deeues. efye´ìerMe Je Yeejleer³eeb®eer JeebefMekeÀ yejesyejer Jeemeceevelee ns ³ee Jeeoe®es cetU keÀejCe nesles. F&uyeì& efyeueeves Yeejleer³e v³ee³ecetleeA®es ³egjesefHe³eve iegvnsieeje®eeKeìuee ®eeueJeC³ee®es DeefOekeÀej keÀe{tve Iesleues.

³egjesefHe³eve ueeskeÀebveer ³eeme ÒeKej efJejesOe kesÀuee. Yeejleer³e Je=ÊeHe$eebveer ³ee efyeueeuee mebceleeroMe&efJeueer. ìeF&cme Dee@HeÀ Fb[er³eeves ³ee efyeueeme ÒeKej efJejesOe kesÀuee DeeefCe Yeejleer³e v³ee³ecetleeaJejìerkeÀe keÀjCeejer uesKeeb®eer ceeefuekeÀe®e meg© kesÀueer. osMeer Je=ÊeHe$eeb®ee Jee{lee efJejesOe Je osMeer keÀce&®eejerJeiee&keÀ[tve eEveoe veeuemleer nesF&ue ¿ee Yeerleerves MesJeìer uee@[& efjHeveves ³egjessefHe³eve ueeskeÀebmeceesj ceevelegkeÀefJeueer. ¿ee Jeeoûemle efyeueves, Yeejleer³eeb®eer SkeÀer DeefOekeÀ®e Jee{ueer. uee@[& efjHeveves Yeejleer³e osMeerJele&ceeveHe$ee®ee keÀe³eoe DeKesj yejKeemle kesÀuee DeeefCe Yeejleer³e jeä^Jeeoeme DeefOekeÀ®e ÒesjCeeefceUeueer.

16.3.10 peneue He$ekeÀjerlee :F.me. 1870 ceO³es efveyebOeceeueeves Yeejleer³e jeäJeeoeme Òeeslmeenve efoues. ne mekeÀejelcekeÀ

Jeeo neslee. vekeÀejelcekeÀ veJnlee DeeefCe l³eekeÀeUeleerue ³egjesefHe³eve ueeskeÀeb®³ee JeeF&ì meJe³eeRHeemetve cegkeÌleneslee. lees Heeef½eceel³e yeg×erJeeoeHeemetve veJns lej Hegjeleve meenerl³eeHeemetve Òesefjle Peeuee neslee. efìUkeÀDeeefCe DeeiejkeÀj ns, cenejeäe®es DeeIee[er®es He$ekeÀej efJe<CegMeeðeer ef®eHeUtCekeÀjeb®³ee ÒeYeeJeeKeeueerDeeues. ¿ee efleIeebveer F.me.1881 ceO³es oesve efve³elekeÀeueerkesÀ meg© kesÀueer. Heefnues cnCepes cejeþerletve`kesÀmejer' Je ogmejs cnCepes Fbûepeerletve `cejeþe' nes³e. F.me.1882 ceO³es ef®eHeUtCekeÀjeb®es efveOeve PeeuesDeeefCe F.me.1891 ceO³es DeeiejkeÀjebveer JesieUs nesTve `megOeejkeÀ' veeJee®es veJeerve Je=ÊeHe$e keÀe{ues.l³eeveblej efìUkeÀ ns `kesÀmejer' Je `cejeþe' SkeÀcesJe mebHeeokeÀ yeveues Je Je=ÊeHe$ekeÀejerles®ee ceO³eefyebotcegbyeF&Heemetve HegC³eele mejkeÀuee.

`kesÀmejer' Je `cejeþe'®³ee Heneru³ee Je<eea®³ee ÒekeÀeMevee®³ee JesUerme, efìUkeÀ Je DeeiejkeÀjebJejyeoveeceer®es DeveskeÀ DeejesHe keÀjC³eele Deeues. oesIeeb®³eener ceveele jepekeÀer³e osMeYekeÌleer®es Òesce DeesLebyetveJeenle nesles DeeefCe jep³ekeÀl³ee¥me l³eebveer Jej G®euetve Oejues, ye[esoîee®³ee ceunejjeJe iee³ekeÀJee[³eebvee meeJe&peefvekeÀ meYesves Jee®eefJeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. Hejbleg F.me.1875 ceO³es, efye´ìerMeebveerkeÀìkeÀejmLeeveeves l³eeme ieeoerJeªve GlejefJeues. ¿ee meieÈ³eeb®ee HeefjCeece ³ee oesve le©Ce mebHeeokeÀebJejPeeuee, pesJne les keÀesuneHetj®³ee ieeoermeboYee&le efJeJeeoele iegbleues nesles. kesÀmejer Je cejeþeme keÀener He$esefceUeueer peer. Sce. Jner. yeJex ³ee efoJeeCeeves, keÀesuneHetj®ee jepee ceeveefmekeÀefjl³ee ogye&ue Je Jes[eDemeu³eemeboYee&le, keÀejmLeeves keÀ©ve efuenueer nesleer. ¿ee oesve le©Ce mebHeeokeÀebveer, jepeHeg$eemeJee®eefJeC³eemeeþer HebÀ[ ieesUe kesÀuee. meeJe&peefvekeÀ meYes®³ee ceeO³eceeletve, yeJeXJej Je=ÊeHe$eeb®es mJeeleb$³eefnjeJetve Iesleu³ee®³ee DeejesHeeJe©ve efìkeÀe keÀjC³eele Deeueer. ¿ee meboYee&leerue He$es, cenÊJee®³ee DebkeÀeleÒekeÀeefMele keÀjC³eele Deeueer. l³eele yeJexves kesÀuesu³ee HeÀmeJeCegkeÀerJej leeMesjs Dees{C³eele Deeues. ³eeyeeyeleerle, efoJeeCeeves ¿ee oesve mebHeeokeÀeb®³ee efJe©× yeoveeceer®es Je DeyegvegkeÀmeeveer®ee oeJee þeskeÀuee.l³eebvee ³eemeboYee&le®e oes<eer þjefJeC³eele Deeues. keÀejCe He$es Kejer veJnleer Je l³ee efJe<e³eer®ee keÀesCeleenerHegjeJee l³eeb®³eekeÀ[s veJnlee. ¿eemeeþer l³eebvee ®eej ceefnv³eeb®eer meeOeer efMe#ee megveeJeC³eele Deeueer. ³eeÒekeÀejeveblej les peveles®³ee ieÈ³eeleerue leeF&le yeveues. Hejbleg, ogozJeer jepee cee$e Denceoveiej®³eeefkeÀuu³eele efKeleHele He[uee Je efleLes®e l³ee®ee ogozJeer Deble Peeuee. ueeskeÀebvee efoJeeCee®³eeefvejeiemeHeCeeJej Deefpeyeele efJeéeeme veJnlee Je efìUkeÀ DeeiejkeÀj ns peveles®es ÒeJekeÌles Peeues.

198

16.3.11 og<keÀeU DeeefCe Huesie®eer meeLe, F.me. 1896-97 :F.me.1896-97 oKKeveceO³es He[uesu³ee og<keÀeUûemleebmeeþer osC³eele Deeuesueer ceole

Deieoer®e DeHegjer nesleer.Hejbleg Huesie®³ee meeLeerves ueeskeÀeb®es cejCee®es neue Peeues. efìUkeÀebveer ¿ee keÀþerCekeÀeUeme keÀmes leeW[ Ðee³e®es ³eemeeþer ueeskeÀebvee efMeefyejeb®³ee ceeO³eceeletve mebIeìerle keÀjeJe³eeme meg©JeelekesÀueer. efìUkeÀebveer mejkeÀej®³ee veekeÀlexHeCeeefJe<e³eer Je DeHegN³ee mees³eeR®³ee efJejesOeele mejkeÀejves keÀe³ekeÀjeJe³eeme nJes, ³ee efJe<e³eer uesKeeb®eer ceeefuekeÀe®e meg© kesÀueer.

F.me.1897 ®³ee meg©Jeeleeruee ieJnve&jves peenerjveecee keÀe{tve, meeJe&peefvekeÀ meYesme ueeskeÀeb®³eeÒeMveebefJe<e³eer, mejkeÀejefJe©× DeeJeepe GþefJeC³ee®es DeefOekeÀej keÀe³eÐeeves yejKeemle kesÀues. HeesefuemeDeeefCe HegC³ee®³ee Huesie keÀefceMeveJej DeveskeÀ DeejesHe keÀjC³eele Deeues. Òel³eskeÀ IejeIejele, jesi³eebveeMeesOetve keÀe{CeeN³eeb®³ee ¢äerves peer ueeskeÀebvee Deceeveg<e JeeieCetkeÀ osC³eele Deeueer. meeJeOeeveles®³ee ¢äervesyeUpeyejerves Huesie®eer ueme osC³eele Deeueer. ¿ee meieÈ³ee DeIeesjer ÒekeÀejeyeÎue efìUkeÀebveer DeeJeepeGþefJeuee. uemeermebyebOeer J³eJeefmLele DeY³eeme ner Peeuee veJnlee. l³eeb®³ee ot<HeefjCeeceemeboYee&le keÀenernerceenerleer DeefmlelJeele veJnleer.

mejkeÀej®³ee ¿ee Dev³ee³eer OeesjCeeefJe<e³eer efìUkeÀebveer DeeJeepe GþefJeuee. [yu³et.meer.j@C[®eeKetve Peeu³eeveblej, keÀejmLeeve keÀjCeeN³eebefJe©× mejkeÀejves keÀ[keÀ HeeJeues G®eueueer. ìeF&cme Dee@HeÀFbef[³eeves j@C[®ee Ketve cnCepes HegC³ee®³ee yeeïeCeeb®es ceesþs keÀìkeÀejmLeeve®e Deens Demes veceto kesÀues.HegC³ee®³ee leeuegkeÀe keÀueskeÌìjves SkeÀ meeJe&peefvekeÀ meYee Dee³eesefpele keÀ©ve DeMeeÒekeÀej®eer DeefnbmeecnCepes keÀener GHeêJeer ueeskeÀeb®³ee veJeveJeerve keÀuHevee, pes veJeerve efMe#eCeeves ceeLesefHeÀ© Peeuesues DeensleDeeefCe ieCeHeleermeejKes meeJe&peefvekeÀ GlmeJe Je Òeefleieeceer efueKeeCeeves [eskeÀer efHeÀju³ee®eer keÀeces DeensleDemes mHeä kesÀues. l³eeb®³ee ogmeN³ee®e efoJeMeer mejkeÀejves HegC³ee®³ee mebj#eCee®³ee ¢äerves DeefleefjkeÌleHeesefueme oue, oesve Je<ee&meeþer cnCetve efve³egkeÌle kesÀues. ³ee®ee DeLe& Deelee pevelesJej DeefOekeÀ keÀjueeoC³eele ³esCeej neslee l³eeKeeueer meeceev³e pevelee Yej[ueer peeCeej nesleer DeeefCe ceneveiej HeeefuekesÀ®eekeÀejYeeje®ee yeespeJeeje G[Ceej neslee.

ueeskeÀceev³e efìUkeÀebveer Jele&ceeveHe$ee®³ee mJeeleb$³eemeeþer DeeefCe peveles®es ÒeJekeÌles cnCetve ¿eeDeMee ³eespevee Je OeesjCeeb®eer peenerj ìerkeÀe kesÀueer. F.me.1897 ®³ee peguew 6 ®³ee kesÀmejer®³ee DebkeÀeleles mebHeeokeÀer³e efuenerleele, ``mejkeÀej®es [eskesÀ efþkeÀeCeeJej Deens keÀe³e?'' Huesie keÀefceMevej®³eeKetveeveblej, Ketv³eeb®eer ceenerleer osCeeN³eebvee 2000 ©. ®es Fveece peenerj keÀjC³eele Deeues. ¿ee meboYee&leles efuenerleele keÀer, ``mebHetCe& pevelesuee efMe#ee keÀjC³ee®es®e ns OeesjCe Deens.'' l³eebveer Demes mHeä kesÀueskeÀer, jewH³e ceneslmeJeer efoJeMeer®e SkeÀe ieePeerves efoJemee{JeÈ³ee SkeÀe ³egjesefHe³eveeme ieesUer Pee[tve þejkesÀues. Hebpeeye mejkeÀejves ¿ee iegvnîeeme, keÀìkeÀejmLeevee®es mJe©He efoues veener. l³eeb®³ee ns ue#eele DeeueskeÀer j@C[®³ee Ketveeves, mejkeÀej®es [eskesÀ efHeÀjues nesles. 27 peguew 1897 jespeer mejkeÀejves, efìUkeÀebJejpevecele ef®eLeeJeC³ee®ee Je Ye[keÀefJeC³ee®ee DeejesHe þsTve l³eebvee oer[ Je<ee&®³ee iebYeerj keÀejeJeemee®eerefMe#ee þesþeJeC³eele Deeueer. ner osMeêesne®eer Henerueer Ieìvee nesleer. veelet yebOetbvee ®eewkeÀMeerefMeJee³e®e DeìkeÀkeÀjC³eele Deeueer. `ceesoJe=Êe,' `HetCes JewYeJe,' `Òeleeso' Je Flej efve³elekeÀeefuekeÀebJej osMeêesne®es KeìuesYejC³eele Deeues. mebHeeokeÀebvee DeìkeÀ keÀjC³eele Deeueer DeeefCe HetCes JewYeJe®ee mebHeeokeÀ mees[uee lejFlejebvee JesieJesieÈ³ee mJe©Hee®³ee efMe#ee keÀ©ve keÀejeJeemeele HeeþefJeC³eele Deeues. Je=ÊeHe$ee®³eemJeeleb$³eemeeþer ¿ee ueeskeÀebveer mJele:®es mJeeleb$³e OeeskeÌ³eele DeeCeues.

199

MelekeÀe®eer meg©Jeele®e o[HeMeenerves Peeueer pesJne uee@[& keÀPe&veves keÀuekeÀÊee keÀe@jHeesjsMeveDe@keÌì, F.me.1899 Debceueele DeeCeuee lemes®e Fbef[³eve ³egefveJnefmeìerped De@keÌì, F.me.1904 JeDee@efHeÀMeDeue efme¬esÀì De@keÌì mebcele Peeu³eeveblej, o[HeMeenerle DeefOekeÀ®e Jee{ Peeueer. l³ee®eerngkeÀceMeener Je o[HeMeener F.me.1905 ®³ee yebieeue®³ee HeÀeUCeer®³ee ojc³eeve DeefOekeÀ®e Jee{ueer.l³eebveer Yeejleer³eebmececeesj ceesþs DeeJneve GYes kesÀues.

¿ee®e keÀeUele jeve[W®es `cejeþe meÊes®ee Go³e' ns HegmlekeÀ ÒekeÀeefMele Peeues DeeefCe ueeskeÀceev³eefìUkeÀebvee uee@[& keÀPe&ve®³ee o[HeMeener®³ee OeesjCeeefJe©× ue{e osC³eemeeþer ceveesyeue Jee{ues. l³eebveeryebieeue Je Yeejlee®³ee ceesþceesþîee MenjebceO³es Yesìer osTve, efye´ìerMe JemletbJej yeefn<keÀej neketÀve,Yeejleer³e Jemletb®ee HegjmkeÀej keÀjeJee, mJeosMeer®ee HegjmkeÀej keÀjeJee, Demes ueeskeÀebvee DeeJeenve kesÀues.¿ee®e keÀeUele, F.me.1904-05 ®³ee ojc³eeve ©mees-peeHeefvepe ³eg×ele peHeeve®³ee efJepe³eeveblejDeveskeÀ DeeefMe³eeF& jeäebceO³es Deeveboe®eer ueeì GmeUueer DeeefCe uee@[& keÀPe&ve®³ee `ieesN³ee ceeCemee®esJe®e&mJe' ³ee efme×ebleeuee le[eKee yemeuee.

16.3.12 jeäJeeoe®eer Heefjefmecee :efJemeeJ³ee MelekeÀe®³ee meg©Jeeleer®³ee keÀeUele cegK³elJes F.me.1905 Je F.me.1910 ®³ee

keÀeUele uee@[& keÀPe&&ve®³ee efJejesOeele mLeeefvekeÀ Je=ÊeHe$eebveer ìerkesÀ®eer Pees[ GþJeueer. jeä^Jeeoe®eerYeeJevee Deieoer Jej®³ee ìeskeÀeuee peeTve Heesn®eueer nesleer DeeefCe jepekeÀer³e mJeeleb$³eemeeþer Fb®e Fb®eYetceer ue{Jeueer peeT ueeieueer nesleer. kesÀmejer ceOeerue uesKe ns He$ekeÀeefjles®es GÊece vecegves cnCetve efme×nesT ueeieues. efìUkeÀeb®eer efìkeÀe ner vekeÀejelcekeÀ veJnleer. lemes®e les mekeÀejelcekeÀ, efJeOee³ekeÀ met®eveenerosT Feq®íle nesles. 5 meHìWyej 1905 ®³ee kesÀmejer®³ee DebkeÀele l³eebveer yeefn<keÀejemebyebOeer®eer keÀuHeveeceeb[ueer. l³eeb®es Meer<e&keÀ nesles `yeefn<keÀej ³eesie' DeeefCe ogmeN³ee SkeÀe uesKeele `metlee®ee Je efJeCekeÀecee®eeOeboe' ³eemeejK³ee efJeOee³ekeÀ met®eveener efou³ee. l³eebveer mJeosMeer®³ee efJejesOeeleerue meJe& yebOeveeb®eeefOekeÌkeÀej keÀ©ve mJeosMeer®ee ÒeKej HegjmkeÀej kesÀuee. megjsêveeLe ye@vepeeavee, `yebieeue'®ee efJeot<ekeÀ jepee'Demes mebyeesOeCeeN³ee ìeF&cme Dee@HeÀ Fb[er³ee®³ee mebHeeokeÀeyeeyele, kesÀmejer®³ee 11 meHìWyej 1906 ®³eeDebkeÀele `cebgyeF&®³ee ìeF&cme®ee yesMejceHeCee' Demees peUpeUerle uesKe efueneruee l³eeb®³ee kesÀmejer®³ee 29Dee@iemì 1906 ®³ee DebkeÀele keÀPe&ve®³ee jepekeÀejYeejemebyebOeer®³ee uesKeele, l³eeb®ee Deeblejjeäer³eHeeleUerJejerue jepekeÀejCee®ee iet{ DeY³eeme ue#eele ³eslees. lemes®e l³eeb®³ee efJejesOekeÀeb®³ee v³etveieb[eJejl³eebveer De®etkeÀ Jeej kesÀuee. l³eebveer l³eeb®³ee meboYee&leerue uesKee®³ee MesJeìer efuenerues, DeeHeu³ee met³e&ceeefuekesÀle DeveskeÀ ûen, GHeûen Je GukeÀe Demeleele. lemes®e DeefOekeÀejer Je ceb$³eeb®eer ceb[Us ner meceeì JejepeeYeesJeleer efHeÀjle Demeleele. l³ee®eÒeceeCes uee@[& keÀPe&ve ne SkeÀ GukeÀe meceeve Deens. p³ee®esDeefmlelJe #eCeYebietj Deens.

16.3.13 Je=ÊeHe$emJeeleb$³ee®es oceve :F.me.1907 ceO³es Fbef[³eve ve@Meveue keÀeBûesme®es oesve ieì He[ues. l³eeHewkeÀer peneueceleJeeÐeebvee

veeskeÀjMeener®³ee Me$eglJeeuee leeW[ ÐeeJes ueeieues. Deelee le©Ce jeäÒesceeRvee keÀUtve ®egkeÀues nesles keÀer,ceJeeUceleJeeÐeeb®³ee ceeieC³eeb®ee SkeÀeefOekeÀejMeener mejkeÀejJej keÀe[er®eener HeefjCeece nesCeej veener³es.keÀener peneueceleJeeoer lej yee@cye yeveefJeC³ee®³ee efJe®eejebveer ÒeYeeefJele Peeues. mejkeÀejves ¿ee HeefjefmLeleerleyebieeue®eer HeÀeUCeer keÀ©ve efJepe³e efceUefJeuee Je ueJekeÀj®e peneueceleJeeÐeeb®eer celes o[HetveìekeÀC³eeefJe<e³eer Jesieeves HeeJeues G®eueueer. ces 1907 ®³ee meg©Jeeleeruee ueeuee uepeHeleje³e Je mejoejDeefpele eEmeie ³eebvee ceb[euesuee keÀesCeleerner ®eewkeÀMeer ve keÀjlee mLeeveye× keÀjC³eele Deeues. F.me.1908

200

®³ee Jele&ceeveHe$e (iegvneme ÒeJe=Êe keÀjC³ee®ee ) keÀe³eoe Heeme keÀªve, mejkeÀej®³ee Òeeflecesuee le[eHeesn®eefJeCeeN³ee Jele&ceeveHe$eebJej o[HeCe DeeCeC³eeme meg©Jeele Peeueer. F.me.1818 ®³ee jsi³eguesMeve III®³ee Debleie&le DeveskeÀ Yeejleer³e le©Ceebvee osMeeyeensj mLeeveye× keÀjC³eele Deeues. F.me.1908 ceO³esueeskeÀceev³e efìUkeÀebJej ueeskeÀcele Ye[keÀefJeCes Je jepeêesne®ee DeejesHe þsJetve mene Je<ee&®eerkeÀeÈ³eeHeeC³ee®eer efMe#ee Peeueer. l³eemeeþer l³eebvee ceb[euesuee HeeþefJeC³eele Deeues.

efìUkeÀeb®³ee mLeeveye×lesveblejner ogä mejkeÀej efJejesOeele DeeJeepe keÀceer Peeuee veener.F.me.1908 ceO³es DeveskeÀ efve³elekeÀeefuekeÀe®es mebHeeokeÀ Je ceeuekeÀ ³eebvee pevelesuee ef®eLeeJeC³ee®³eeDeejesHeeJe©ve HekeÀ[C³eele Deeues. l³eeHewkeÀer HegC³ee®³ee `keÀeU,' èfJenejer,' cegbyeF&®³ee `De©Ceeso³e,'FmueeceHetj®³ee `Òeleeso,' meesueeHetj®³ee `mJejep³e', ³eJeleceeU®³ee `njkeÀerMeesj' Je veeieHetj®³ee èEnotkesÀmejer' ³ee Jele&ceeveHe$eeb®³ee mebHeeokeÀeb®ee meceeJesMe neslee. pe@keÀmeve®³ee ce=l³etveblej mejkeÀej®³eeo[HeMeenerle DeefOekeÀ®e Jee{ Peeueer. cenejeäeleerue Jele&ceeveHe$eeb®es keÀe³e&, eEmene®es keÀeUerpe Demeuesu³eeueeskeÀceev³e efìUkeÀebvee DeìkeÀ nesTvener lemetYej Leebyeues veJnles. ns meJe& efye´ìerMeeb®ee DeHes#eeYebiekeÀjCeejs þjues. efìUkeÀebÒeceeCes®e, Hebpeeye Je yebieeue®³ee peveles®³ee ÒeJekeÌl³eebvee l³ee®eer Kee$eer HeìueerkeÀer, efye´ìerMe jep³ekeÀl³ee¥efJe©× Deelee efvekeÀje®eer Pegbpe osCes iejpes®es Deens. osMee®³ee mJeeleb$³ee®eeryejesyejer Je le[pees[ Deelee keÀMeener yeeyeleerle nesT MekeÀle veener. efye´ìerMe mejkeÀejves l³eeb®es meeceep³eDeeyeeOeerle þsJeC³eemeeþer pes efve³ece yeveefJeues Deensle les lees[C³eele keÀesCeleener DeHejeOe veener. Òel³eskeÀjeäêr³e He$ekeÀejeves SkeÀ Hee³e leg©bieele þsTve®e keÀe³e& kesÀues Heenerpes DeeefCe osMeeb®³ee efnleemeeþer DemeskeÀjCes DeHeefjne³e&®e Deens.

16.3.14 Je=ÊeHe$emebmLes®ee DejepekeÀer³e ®esnje :efJemeeJ³ee MelekeÀeleerue Heneru³ee oMekeÀeleerue lej G[uesueer KeUyeU ner kesÀJeU cenejeäeleerue

Je=ÊeHe$eebcegUs efvecee&Ce Peeueer nesleer. FlekesÀ®e veJns lej leer HeÀkeÌle veeC³ee®eer SkeÀ yeepet nesleer. ogmejer yeepetner cejeþer Jele&ceeveHe$ee®eer mebHetCe& Òeeflecee oMe&JeCeejer nesleer.

DeeHeCe DeeOeer®e èfJeefJeOe %eeve efJemleej' ³ee efJe<e³eemebyebOeer yeesueuesuees Deenesle.F.me.1890ceO³es njerYeeT DeeHeìsveer `keÀjceCegkeÀ' ns meeHleenerkeÀ meg© kesÀues p³ee®es mJe©He ns keÀLee,keÀeobyeN³ee, Deelce®eefj$es, cenÊJee®es efveyebOe, DeeefCe efJeefJeOe efJe<e³eebJejerue GHe³egkeÌle ceenerleer ³eebveer ³egkeÌlenesles. F.me.1891 les 1900 ®³ee ojc³eeve DeveskeÀ J³ekeÌleer Je mebmLeebveer efJeefJeOe ceeefmekesÀ meg© kesÀueer.l³eeHewkeÀer keÀesuneHetj®es efJepeeHegjkeÀjebveer mebHeeoerle kesÀuesueer ûebLeceeuee ³ee®ee efJeMes<e GuuesKe keÀjeJeemeeJeeìlees. DeveskeÀ efJe®eejJebleebveer ³ee ceeefmekeÀemeeþer ceesuee®es ³eesieoeve efoues. F.me.1908 ceO³es `Feflenememebûen' efn HegefmlekeÀe cegbyeF&ceO³es meg© Peeueer. F.me. 1910 ceO³es `Yeejle-ieewjJe ûebLeceeuee' lejF.me.1911 ceO³es `Þegleer-yeesOe' ner HegefmlekeÀe íeHeC³eele Deeueer.

efJe®eej keÀjeJe³eeme ÒeJe=Êe keÀjCeejs efveyebOe efJeefJeOe efJe<e³eebJejerue uesKe ³ee®e keÀeUele DeveskeÀJele&ceeveHe$es Je efve³elekeÀeueerkeÀebceOetve Òeefme× Peeues. pevelesuee peeie=le keÀjC³ee®es pes keÀe³e&Je=ÊeHe$emebmLesves efJeefJeOe ceeiee&ves kesÀues les GuuesKeveer³e Deens. l³eecegUs DeeHeCe Demes cnCet MekeÀlees keÀer,cejeþer Je=ÊeHe$eebveer kesÀJeU Jee®ekeÀeb®eer %eeveJe=×er®e kesÀueer veener lej Yee<ee mece=× keÀjC³ee®es lemes®e,pevecele meg¢{ keÀjC³ee®esner ceesuee®es keÀe³e& kesÀues.

201

DeeHeueerr Òeieleer leHeemee :-1) ceneje<ìêleerue Je=ÊeHe$eeb®eer Lees[keÌ³eele ceeefnleer Ðee.

16.4 meceejesHe

cejeþîeeb®³ee keÀeUeHeemetve, cenejeäêceO³es DeveskeÀ Òeefme× ueeskeÀkeÀueeb®ee efJekeÀeme Peeuee. Goe.leceeMee, ieeWOeU, HeesJee[e, oMeeJeleej. FbeqiueMe ceb®e Je keÀueekeÀej ³eebveer ÒeYeeefJele Peeuesu³ee uesKekeÀebveerGlke=Àä FbeqiueMe meeefnl³eeke=Àleer®es osMeer mLeeefvekeÀ Yee<eebceO³es ©Heeblej kesÀues. meeefnl³ee®ee JeeHejceneje<ìeceO³es meeceeefpekeÀ peeie=leermeeþer keÀjC³eele Deeuee Je meceepemegOeejCes®³ee ®eUJeUerceO³escenÊJeHetCe& ³eesieoeve efoues. Je=ÊeHe$emebmLee ne peveles®ee eflemeje [esUe neslee. Òesmeves pevelesceO³es peeie=leerefvecee&Ce kesÀueer DeeefCe kesÀJeU mJeeleb$³e ue{îeele®e veJns lej meJee&Lee&ves ceesuee®es ³eesieoeve efoues.Je=ÊeHe$emebmLesves cenejeäe®³ee Feflenemeele megJeCee&#ejeves Heeve efuenues. DeveskeÀ J³eeqkeÌlebveer cenÊJeHetCe&Je=ÊeHe$es meg© keÀ©ve Yeejefle³e je<ìêr³e ®eUJeU leUeieeUeHe³eb&le Heesne®eefJeueer Je ueeskeÀeb®³ee ceveeleefyeefìMeeb®³ee efJejesOeele je<ì^Jeeo efvecee&Ce kesÀuee.

16.5 ÒeMve

1) cenejeäê®eer meeefnl³e Je keÀues®³ee #es$eeleerue keÀeceefiejer efJeMeo keÀje.2) jeä^YeeJevee Je mJeeleb$³eJeeo peeie=le keÀjC³eeceeies, Je=ÊeHe$emebmLesves pes keÀe³e& kesÀues, l³ee®ee GneHeesnkeÀje.

3) jeäê®³ee mJeeleb$³eue{îeele Je=ÊeHe$e mebmLes®es cenÊJee®es keÀe³e& mHeä keÀje.

sce.s.yeeie1 feflenemedey³eemeheef$ekeÀe¬eÀ.1...

Documents