SCHULDLOZE SCHULDUitgangspunt voor een kritische moraal

Hans Wesseling

Het dilemma van het Joegoslavië tribunaal:

Zijn hoge militairen (altijd) mede- verantwoordelijk voor de oorlogsmisdaden van hun ondergeschikten of zitten er grenzen aan en zijn ze pas verantwoordelijk als ze welbewust op die misdaden hebben aangestuurd?

Zijn wij schuldig?

Vind u dat de Nederlandse regering namens de bevolking excuses moet maken voor de slavenhandel of voor de oorlogsmisdaden in voormalig Nederlands-Indië?

Schuldig omdat je lid bent?

Zou dat dan ook kunnen betekenen dat wij als lid van een organisatie op dezelfde wijze schuldig zijn aan misstappen door die organisatie gedaan in het heden, verleden en toekomst?

Schuld door lidmaatschap een nieuw fenomeen?

In de Joods-Christelijke traditie geboren worden betekent dat we belast zijn met de erfzonde (zie Genesis), het kennen van het onderscheid van goed en kwaad door het eten van een vrucht in het paradijs door Eva en Adam.

We zijn dus schuldig door geboorte, door het geworpen zijn in het leven.

Waarin ligt het schuldig zijn verankerd?

We kunnen niet ontkennen dat de plaats als context het gebeuren in zich opneemt en de omgeving getuige is. (Armando)

Maar ook de taal heeft die functie. In de taal leggen gebeurtenissen zich vast, worden ze op een bepaalde manier ver-woord. (Steiner, Klemperer)

Schuld als onontkoombare context!

De mogelijkheid los te komen van onze schuldloze schuld is er niet. We zijn altijd context voor de ander en de ander is mijn context.

We kunnen het alleen zichtbaar maken en zowel Steiner als Armando wijzen daartoe de kunst aan die in staat zou zijn de schuldige context te deconstrueren.

De organisatie als context

De organisatie is de context waarbinnen het nuttig handelen plaatsvindt.

Die organisatie is geen entiteit maar een actief interpreteren van de werkelijkheid, een conceptueel werkwoord. Die interpretatie is onze context, dat wil zeggen het bepaalt onze interpretatie van de werkelijkheid en die van onszelf daarbinnen. (def. cultuur)

Kritiek als deconstructie van de organisatie

Kritiek is de ‘kunstvorm’ van de deconstructie. Alleen zo kunnen we onze verantwoordelijkheid als schuldige deelnemer aan de organisatie waarmaken.