sciencafe zeist nanotechnologie 12 11 09 part 1
DESCRIPTION
Nanatechnologie: kansen of risico's? deel 1TRANSCRIPT
Kennis- en Informatiepunt Risico’s van nanotechnologie (KIR-nano)
Nanotechnologie: kansen of risico’s?
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
RIVM/KIR-nano in het nano-landschap
• Overheid
• Bedrijfsleven
• Belanghebbende partijen: NGO’s, vakbonden, …
• Universiteiten
• Kennisinstituten (RIVM/KIR-nano, TNO, RIKILT, …)
• Consumenten, patiënten, werknemers
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Gevoelsmeting
Nanotechnologie, kansen of risico’s?
Positief Negatief
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Nulmeting
Peiling onderzoeksbureau:
A. nog nooit gehoord van nanotechnologie
B. heeft wel eens wat gehoord
C. claimt te weten wat nanotechnologie is
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Nulmeting
Peiling onderzoeksbureau:
A. 46% nog nooit gehoord van nanotechnologie
B. 24% heeft wel eens wat gehoord
C. 30% claimt te weten wat nanotechnologie is
Bron:Schuttelaar en parters
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Quiz
Wat is een nano object?
A Een minuscuul, zuurstofafstotend object
B Een object waarvan minstens 1 dimensie kleiner is dan 100 nanometer
C Een deeltje bestaande uit 9 moleculen
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Wat is nanotechnologie?
Geheel van nieuwe, opkomende technologieën waarbij stoffen of structuren op nanoschaal worden bewerkt.
Nanotechnologie omvat zowel
Het product: nano objecten in allerlei toepassingen
Vb. Zonnebrandmiddel met titanium dioxide deeltjes
Het proces: gebruik maken van nanotechnologie in productieproces
Vb. Computerchips maken
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Hoe worden nano objecten gemaakt?
1. Van nul af opgebouwd
2. Een groter object kleiner maken
Met behulp van scheikundige en natuurkundige technieken:
Zoals schaven, elektrische vonk, chemische reactie, zeven, electrolyse
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
10 verschillende toepassingsgebieden
Luchtvaart, (auto)transport
Chemie &
materialen
ICT
Textiel
Geneesmiddelen
constructie
Milieu
Beveiliging
Energie
Voedsel, landbouw
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Nano objecten
nm
Unieke
Verbetering van materialen en systemen
Ongeveer 0,1 tot 100 nm
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Nano objecten hebben minstens één dimensie op nanoschaal
bulk Film/coating
Buisje/fiber
Deeltje
nm
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Nanometerschaal
Rode bloedcel tennisbalwatermolecuul
Nanometers
10-1 1 101 102 103 104 105 106 107 108
virusDNA
1 cm1 mm1 µm
Electronen microscoop Licht microscoop
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Nanometerschaal
Rode bloedcel tennisbalwatermolecuul
nanobuisjes quantum dots micronaaldenNanotechnologie
Nanometers
10-1 1 101 102 103 104 105 106 107 108
virus
lab-on-a-chip
DNA
1 cm1 mm1 µm 10 cm
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Geschiedenis nanotechnologie
• Romeinen: glazen beker die van kleur veranderd - goud en zilver nanodeeltjes
• Middeleeuwen: glas in lood ramen - goud en zilver nanodeeltjes
• 1931: uitvinding electronenmicroscoop
• 1959: Richard P. Feynman – there’s plenty of room at the bottom
• 1974: term “nanotechnologie” voor het eerst gebruikt
• Jaren ’70 electronica
• Jaren ’80 chemie
• 1988 kwantumdots
• 1991 koolstofnanobuisjes
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
• Gefabriceerde, vrije, onoplosbare en niet afbreekbare nanodeeltjes, verwerkt in zgn. 1e en (2e) generatie nanotechnologieproducten, wijd verbreid op de markt
Werkveld KIR-nano
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
• Gefabriceerde, vrije, onoplosbare en niet afbreekbare nanodeeltjes, verwerkt in zgn. 1e (en 2e) generatie nanotechnologieproducten, wijd verbreid op de markt
• Mogelijke toxicologische (gevaar) en ecotoxicologische risico’s
RISICO = BLOOTSTELLING x GEVAAR
Werkveld KIR-nano
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
KIR-nano schakel tussen wetenschap en beleid
Signaleert: nieuwe ontwikkelingen op het gebied van risico’s van nanodeeltjes
Adviseert: ministeries bij kamervragen en -moties
Informeert: ministeries en professionals dmv directe lijnen, website (www.rivm.nl/rvs), rapporten,
workshops, lezingen
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Hoe?
±15 experts binnen en buiten RIVM in KIR-nano
• Platfora: deskundigenplatforms arbeidsveiligheid, consumentenproducten en voeding, medische toepassingen en milieu
• Participatie: (inter) nationale en werkgroepen en projecten op gebied van beleid en onderzoek
• Samenwerking en uitbesteding:
KIR voert zelf geen onderzoek uit maar werkt samen binnen en buiten RIVM
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Afbakening KIR-nano
• Dus NIET: beoordelen van generatie 3 en 4 incl. synthethische biologie en daarmee samenhangende risico’s (bv ethische)
• Dus NIET: zelf onderzoek uitvoeren. Beperkt zich informatie-uitwisseling en adviseren vanuit oogpunt van risicobeoordeling
• Dus NIET: publiekscommunicatie (Commissie maatschappelijke dialoog)
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Risico’s: typen en acceptatie
• Zekere (bv asbest) versus onzekere (bv gefabriceerde nanodeeltjes) en ambigue risico’s (bv volgende generaties nanotechnologie)
Wetenschappers
Belanghebbende partijen
Burgers
• Risico-acceptatie laag als: (o.a.) nieuw, geen controle, onvrijwillig, weinig kennis
• Objectieve risico’s bestaan niet, ratio versus gevoel
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Potentiële kansen van nanodeeltjes
• Uitzonderlijke eigenschappen*, uitzonderlijke effecten
mechanische, optische, electrische, magnetische eigenschappen
= bv sterker, duurzamer, effectiever, hygiënischer
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Toepassingen
Benefits Potentiële Risks
Geneesmiddelen Drugtargeting tbv preventie, diagnose en behandeling
Dossiervereisten afdoende?
Medische technologie Imaging, sensoren, detectie, implantaten, wondverzorging, kleinere verfijnde analytische instrumenten
Dossiervereisten afdoende?
Non-food: personal care, textiel, electronica, huishoudproducten
Verbeterde werking, duurzamere producten, nieuwe functionaliteiten
Blootstelling en toxiciteit nanomaterialen onbekend; producten al op de markt
Voeding, bestrijdingsmiddelen, verpakkingsmaterialen
Verbeterde samenstelling, verbeterde werking, signalering warenbederf, verbeterde houdbaarheid…
Blootstelling en toxiciteit nanomaterialen/toepassingen onbekend; producten op de markt?
(Uit: Nanotechnologie in Perspectief, RIVM rapport september 2008)
Multi-functional Nanoparticles
Drug delivery indicator
Contrast agent
(X-ray, MRI)
Cell death sensor
Therapeutic
Cancer cell targeting
Jim Baker, University of Michigan
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
• Uitzonderlijke eigenschappen*, uitzonderlijke effecten
* mechanische, optische, electrische, magnetische
Potentiële kansen en risico’s van nanomaterialen
•Uitzonderlijke eigenschappen, uitzonderlijke effecten*
* (Mogelijk) ander gedrag in mens en milieu: passeren barrières, effecten op cel-niveau, ontstekingsreacties, …
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Witte plekken in de kennis over mogelijke risico’s
• Definities
• Risico = Blootstelling x gevaar
• Meten en karakteriseren
• Wetmatigheden achter effecten
• Testen
• Implementatie in regelgeving
• Conclusie: de mate van zekerheid in de risicobeoordeling van nanodeeltjes is nog niet op het niveau van de niet-nano stoffen
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
“Nanotechnologie in perspectief” rapport (september 2008)
Samenvatting en stand van zaken en ontwikkelingen op gebied van medische toepassingen, voeding en consumentenproducten, eerste analyse van potentiële risico’s voor mens en milieu.
http://www.rivm.nlrapport nr: 601785001 en 601785002
12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden
Recente ontwikkelingen
• Nationaal:
- Beleid: o.a. actieplan, 2e kamer moties juni 2009 vragen om:
► veilige waarden voor werkers
► meldingsplicht/traceerbaarheid
► risicobeoordelingsmodel
- Kennis vergroten: onderzoek
- Kennis delen: o.a. Commissie Maatschappelijke Dialoog
• EU/internationaal:
- Aanscherpen wetgeving voor chemicaliën (REACH), cosmetica en nieuwe voedingsmiddelen, bv etikettering.