JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

JEO 264 STRATİGRAFİ SEDİMANTOLOJİ

SEDİMANTER DOKU

Ders Sorumlusu: Prof. Dr. Emel BAYHAN

Mart, 2018

Sedimanter doku, sedimanter kayacı oluşturan bileşenlerin

Şekil,

Büyüklük,

Kayaç içindeki istiflenme durumları ve

Birbirleriyle ilişkilerini ifade eder.

Sedimanter kayaçlarda 2 tip doku vardır:

Kırıntılı doku

Kristalen doku

SEDİMANTER DOKULAR

Kırıntılı doku:

Kırıntılı sedimanter kayaçlarda çeşitli boy ve şekillerdeki tanelerin

birbirleriyle düzensiz biçimde bağlayıcı malzeme ile tutturulması

sonucunda oluşur.

SEDİMANTER DOKULAR

Kırıntılı Doku

Kristalen doku:

Kimyasal süreçlerle oluşmuş kırıntılı olmayan (kireçtaşı vb.) sedimanter

kayaçlarda görülür.

SEDİMANTER DOKULAR

Kristalen Doku

Kırıntılı sedimanter kayaçlarda gözlenen (kırıntılı) doku özellikleri 4

madde altında toplanır.

Tane boyu ve tane boyu istatistik parametreleri,

Tane morfolojisi,

a) Tane şekli

b) Küresellik

c) Yuvarlaklık

Tane yüzey dokusu

Tane fabriği

SEDİMANTER DOKULAR

Tane boyu, bir kırıntılı sedimanter kayacın temel niteliklerinden biri olup aynı

zamanda o kayacı tanımlamakta kullanılan önemli bir özelliktir.

Bu taneler birkaç m’den birkaç m’ye kadar değişebilirler.

Tane Boyu ve Tane Boyu İstatistik Parametreleri

ÇAKIL

(> 2 mm)

KUM

(1/16 - 2 mm)SİLT

(1/256 – 1/16 mm)

KİL

(< 1/256 mm)

Tane Boyu ve Tane Boyu İstatistik Parametreleri

e

e

Taneleri adlandırmak ve

sınıflandırmak amacıyla Udden-

Wentworth ölçeği kullanılır. Bu

ölçekte tane boyları mm

cinsinden belirtilmiştir ve

geometrik ölçek kullanılmıştır.

Krumbein ise tane boylarını

olarak ifade etmiş ve aritmetik

ölçek kullanmıştır.

= -log2 d

Tane Boyu ve Tane Boyu İstatistik Parametreleri

Kırıntılı sedimanter kayaçlarda tane boyu ölçümü farklı yöntemler kullanılarak

gerçekleştirilir. Yöntemin seçiminde çalışmanın amacı, tane boyunun değişim aralığı

ve sedimanın pekişme derecesi dikkate alınır.

Sedimantasyon (Hidrometre) yöntemi

Direkt ölçüm

İnce kesitte

Elek Analizi

Tane Morfolojisi

Tanelerin şekli,

küreselliği ve

yuvarlaklığı

bir bütün olarak tane morfolojisini oluşturur. Tane morfolojisi aşağıdaki

faktörlere bağlıdır:

İlksel mineraloji

Kaynak kayacın doğası ve bozunma derecesi,

Taşınma boyunca meydana gelen aşınmanın şiddeti

Diyajenez süresince çözünme

Tane şekli belirlenirken tanenin uzun ekseni (l), orta ekseni (i) ve kısa

ekseni (s) ölçülür ve birbirine oranlanır. Bu oranlara göre taneler;

Yassı (oblate)

Kübik (equant)

Levhamsı (bladed)

Çubuksu (prolate)

olarak sınıflandırılır.

Tane Morfolojisi (a) Tane Şekli

(Zin

gg, 1935’ten)

Küresellik bir tanenin küreye olan benzerliğinin oranıdır.

Küresellik, 𝑆 = (𝐷𝑖

𝐷𝑐) formülünden hesaplanır.

Burada;

Di: Tanenin içine çizilebilecek en büyük çemberin çapı

Dc: Tanenin dışına çizilebilecek en büyük çemberin

çapı’dır.

Tane Morfolojisi (b) Küresellik

Yuvarlaklık tanenin köşelerinin eğriliğine bağlıdır. Bu özellik esas

alınarak taneler çok köşeli, köşeli, yarı köşeli, yarı yuvarlak, yuvarlak

ve çok yuvarlak şeklinde adlandırılır.

Tane Morfolojisi (c) Yuvarlaklık

(The commonest is: Powers, M.C., 1953, A new roundness scale for

sedimentary particles. Journal of Sedimentary Petrology, 23: 117-119)

Roundness=(r/R)/N

r=r1+r2+r3+…………+rn

R: tanenin içine çizilebilecek

en büyük çemberin yarıçapı

N: küçük çemberlerin sayısı

Tanelerin yüzeylerinde v-biçimli çentikler, çukurlar, tepecikler ve çizikler

olabilir.

Doku biçimleri, tanenin sedimantolojik olarak tasınması, türedigi kayacın

tektonik deformasyona uğraması, çökelmiş sedimanın veya yerinde oluşan

minerallerin çökelme ortamında kimyasal değişime uğraması sonucu oluşmuş

olabilir.

Tane Yüzey Dokusu

Örneğin;

Sahil kumlarına ait kuvars taneleri V-sekilli ve konkoidal kırılma

izlerine,

Çöl ortamında kaygan, yuvarlak yüzeylere, silika erime çökelme

izlerine,

Buzul ortamına ait tanelerde ise konkoidal kırılma izlerine ve

paralel, yarı paralel çiziklere sahiptirler.

Tanelerin yüzey özellikleri elektron mikroskobu yardımıyla

incelenerek ortam yorumu yapılabilir.

Tane Yüzey Dokusu

Bu kavram, sedimanter kayaçlardaki tanelerin YÖNLENME ve

İSTİFLENME özellikleri ile TANE SINIR İLİŞKİLERİNİ içine alır.

Yönlenme; konglomera ve kumtaşlarında kum taneleri ve çakılların

birbirine paralel olarak uzun eksenleri boyunca dizilmeleri özelliğidir.

Tane Fabriği

Akış

yönü

İstiflenme, tanelerin yogunluk dağılımıdır ve tanelerin büyüklüğüne,

şekline, kayacın sıkışma derecesine bağlıdır. Kayacın genel özgül

ağırlığını, gözenekliligini/porozitesini ve geçirgenliğini etkileyen en

önemli etmendir.

Tane Fabriği

Taneler arası sınır ilişkileri: Taneler arasında başlıca 4 tip sınır ilişkisi

vardır.

Tane Fabriği