VICTOR HUGODNYA KLASKLER

SEFLLER

Romantik akmn ilk kuramcs ve efi Victor Hugonun Sefiller adl bu roman 19. Yzyln en ok tannm ve sevilmi klasik yaptlarnn banda gelir. Klasik tiyatronun yapay ve dar dnyasn kyasya eletirerek modern dram tarzn ortaya atan, ann sanatlarn derinden etkileyen Hugo, yaad yzyla damgasn vuran belli bal sorunlar, halkn zgrlk tutkusunu Sefiller'de deiik bir biim ve iirsel bir tarzla dile getirir. Bu bakmdan Sefiller, roman olduu kadar trajik bir iir, grkemli bir sz ustalnn rneidir.Halk bir sessizliktir. Ben bu sessizliin ylmak bilmez avukat olacam. Dilsizler iin konuacam. Halkn dili haline geleceim. Tkac karlm kanl bir az gibi konuacam. Her eyi bir bir syleyeceim.

ISBN 975-385-334-3 ISBN 975-385-335-1

SEFLLER IVICTOR HUGO

Trkesi: NURTEN TUN

ISBN 975 - 3 8 5 - 334 - 3 ISBN 975 - 3 8 5 - 335 - 1 Dizgi: Tun Reklam (0212) 292 64 86 Bask: Umut Matbaaclk San. ve Tie. Ltd. ti. 1. Basm Kasm 2004 ODA YAYINLARI TURZM SAN. VE TC. LTD. T. Tnel, Kumbarac Yokuu 119 Beyolu - STANBUL Tel.: (0212) 252 07 63 - 252 87 53 Fax: (0212) 249 79 62 www. oda yayinlari. com. tr.

BRNC BLM

FANTNE

BRNC KTAP HAKTANIR BR ADAM 1 PSKOPOS MYREL Msy Charles Franois Bienvenu Myriel, 1815 ylnda, Dig ne ehrinin piskoposuydu. Yetmi beine merdiven dayam bu adam, 1806 ylndan beri burada grevliydi. Anlatacaklarmzn dnda olsa bile, bu Piskoposa dair, bu rada greve baladndan bu yana yaylan dedikodulara de inmek istiyoruz; doru ya da yanl, kiinin hayat ve alnyaz sna ilikin kulaktan kulaa yaylanlarn, genellikle, yapt i lerden daha nemli ilevler stlendiini sylemeliyiz. Msy Franois Bienvenu Myriel, Aix Parlamentosuna men sup bir yenin oluydu. Anlatlanlara baklacak olursa, babas da kendisinin yerine gemesini ve ayn grevi srdrmesini is tedii iin, onun hayli gen bir yanda dnya evine girmesini salamt. Byle vakitsizce evlendirmeler bu tr aileler arasn da epey rabet gryordu. Daha yirmili alarnda evlenen Myriel, btn bunlara karn kendisinden uzun uzun sz ettir miti. Alml bir delikanlyd, fazla uzun boylu saylmamasna ramen, kibar ve gz alcyd. Epey de nkteli konutuu iin kadnlar katnda hayli beeni kazanmt. Evlenmesi onun din gin bir hayata kavumasn salamad. Delikanllk yllarn e itli zevkler ardnda koarak harcad. Fakat bunlarn yan sra, Fransz ihtilaliyle gelen kark ve etin yllar, ailelerin mahvo5

lup dal, Myrielin hayatnda da baz deiikliklere meydan verecekti. Charles Myriel, ihtilalin ilk haftalarnda ailesiyle tal yaya gmek zorunda kalmt. Yllardr ince hastala yaka lanm olan ei, orada hayata gzlerini kapatt. ocuksuzlard. Bu vefat Charles Myrieli altst etti ve hayatnn deimesine zemin hazrlad. Adeta alnyazsn deitirdi. Moral bakmn dan yklmt. Eski Fransz sosyetesinin paralanp zlmesi, kendi ailesinin ykm, onu hayli ypratmt. Zevkperest deli kanl, nceleri tek bana olmay istedi, her eyden vazgeip inzivaya ekilmek istedi. Nasl olduunu kimsecikler bilemedi, fakat talyadan dndnde Myriel, dine adamt kendini. Takvimler 1804i gsterdiinde Myriel, Brignollesde rahipti. Ya alabildiine gekin olduu iin, zorlu bir yalnzlk iinde geiriyordu gnlerini. Napoleonun ta giyme treni iin hazrlklar hzlandrlrken, kimi ileri yznden ara ara Parise giden Rahip Myriel, Kardi nal Feshi grmeye gidiyordu. Konakta daysn ziyarete gelen Napoleonla karlat. Kocam bir din adamnn kendisine s teleyerek bakmasna ikillenen Napoleon, aniden bir yaverine, yksek sesle: Gzlerini benden ayrmayan u adam kim acaba? diye sordu. Myriel hazrcevap biriydi; kaytszca karlk verdi: Majesteleri! Siz herhangi bir adama bakyorsunuz, ama ben karmda ok nemli bir adam gryorum. Bu frsat ikimiz de deerlendirebiliriz. O gnn akam, mparator, daysna bu hazrcevap din adamnn adn sordu. Hemen sonra, Myriel, Digne ehrinde bo duran Piskoposluk makamna tayin edildiini hayretler iin de kalarak haber ald. Charles Myrielin, delikanllk yllarna ilikin dedikodularn geree uygunluk derecesi nedir bilmiyoruz. htilalden nce onun ailesini tanyan hayli az kii vard. Sonraki yllarda, Charles Myriel, gevezelein bol, zeknn6

snrl olduu bu ehre yerleince, oradakilerin fkesini zerine ekti. Ayrca, piskopos olmas da, bunda hayli rol oynamt. Ama yine de, hakkndaki dedikodular salt bo szler olabilirdi. Gereksiz grlt, anlamsz konumalar, maval da olabilir diye biliriz. in esas ise, tam dokuz yl Dignede grevine devam ettik ten sonra, hakknda sylenmi ne varsa unutulmutu. Bunlarn szn bile etmeye kimse kalkamazd. Charles Myriel, Digneye yerleirken, yanna, o gne kadar evlenmemi kz kardei Matmazel Baptistinei de almt. Evle rindeki tek hizmeti Madam Magloire da Matmazel Baptistine ile akran bir kadnd. nce Papazn hizmetilik grevinde bu lunan Madam Magloire u srada, hem Matmazel Baptistinein hizmetini, hem de evdeki ileri gryordu. Aabeyinden on ya kk olan Matmazel Baptistine, narin yapl, uzunca boylu, solgun benizli bir kadnd. Hayat boyun ca gzel olmayan evde kalm kz, geen yllar sonucu iyi y rekli olmann gzellii olarak adlandrlan bir gzellie ermiti. Genliinde sskalk saylan zayfl, kocamlnda saydam la evrilmiti. Bir haleyle kuatlm gibiydi. Cinsiyetini ge an lalsa da gsteren bedeni kla dolu bir ktleye benziyordu. Parltl gzlerinin srekli ne eiklii, bir ruhun dnyada kala bilmesinin gerekesi oluyordu. Madam Magloire ise grbz, pamuk tenli, yuvarlak yzl bir kadnd. Hep koturduu iin, soluunu sklatran astm krizi yznden, srekli nefes darl ekerdi. Charles Myriel, ehre adm attnda konumuna ve onuruna yaraan Piskoposluk Konana yerletirildi. Vali ile Belediye Bakan, onun ilk ziyaretileri oldular. Piskopos da garnizon ko mutan generali ve emniyet mdrn ziyarete gitti. Yerleme yeni tamamlanyordu ki, ehir, yeni Piskoposun ne yapacan sabrszca beklemeye koyuldu.

7

2 CHARLES MYRIELN MONSENYR BIENVENU(*) UNVANINI ALMASI Piskoposun kona ehir hastanesinin yanndayd. Dorusu, bu bir konak da deil, krallara yarar bir saray gibiydi. Geen asrn bitimine yakn, Monsenyr Henri Puget tarafndan ina edilmiti. Muhteem bir binayd. Piskopos daireleri, salonlar, odalar en kusursuz biimde denmiti. Eski Floransa tarzna uygun kemerlerle bezeli eref avlusu, gzelim aalar ve iek lerle dolu epey ferah bir bahesi vard. 29 Temmuz 1714te Mon senyr Henri Puget, burada, tannm yedi din adamna bir len vermiti. Bu yedi adamn portreleri hl yemek salonlarn sslemenin yan sra, o benzersiz 29 Temmuz 1714 de bir ma sann mermerine altn harflerle kazyarak lmszletirmiti. Bitiiindeki hastane ise, ufak bir bahesi olan tek katl bir binayd. ehre geliinin nc gnnde piskopos, hastaneyi ziya ret etti. Bu ziyaretini bitirdiinde bahekimden, konaa gelme sini rica etti. ylece bir konuma geti aralarnda: Doktor, u srada ka hastanz var? Yirmi alt hastamz var, efendim. Evet, benim de saydklarm bu kadard. Yataklar i ie gemi gibi, efendim... Evet. Benim de byle bir gzlemim oldu. Koular fazla dar, aslnda oda gibi, odalar havalandr mak yle zor oluyor ki. Bunu ben de fark ettim. Biraz iyileen hastalara gneli gnlerde hava aldrmak is tiyoruz, fakat bahe ok dar. Evet, anladm, doktor. Salgn bir hastalk baladnda, hasta says genellikle y z bile geer, ne yapacamz arrz.(*) Monsenyr: Piskoposlarn bir unvan. Bienvenu: Ho geldiniz' demektir.

8

Sizinle ayn fikirdeyim, doktor. Piskopos, oturduklar salonu inceledi. Bir yandan da baz hesaplar yapyordu. Sonra kendi kendisiyle konuur gibi: Beni dinleyin, doktor, bir hesap hatas var. Siz tam yirmi alt ki i, be kk odada balk istifi yayorsunuz. Halbuki biz, sadece kii, altm odal bir konaa kurulduk. Bu doru deil, bundan emi nim. Siz benim u konaa yerlein, ben de hastaneye yerleeyim. Ertesi sabah yirmi alt aresiz hasta, Piskoposun konana, Piskopos da hastaneye yerlemiti. Eskiden sahibi olduu servetten Charles Myriele hatr sa ylr bir ey kalmamt. Ailesi ihtilal gnlerinde borca batmt. Kz kardeinin de ylda be yz franklk bir geliri vard ama, bu da sadece onun kiisel harcamalarna ayrlrd. Piskoposun ise, on be bin franklk bir maa vard. Hastane binasna yer letikten sonra, bu maala kendince bir bte dzenledi: Ev giderlerine ayrlan para Kk Papaz Okuluna Papaz rgtne Dini trenlere Montdidier Misyonerlerine Paristeki yabanc misyonlara Kutsal ruh toplantlarna Anaokulu rgtlerine Arlesdeki yetimleryurduna Cezaevlerini iyiletirme Derneine Tutuklulara Yardm Derneine Tutuklu aile babalarna kefalet iin Zor durumdaki fakir retmenlere Alp dalar tahl depolarna Digne, Manosque ve Sisterondaki fakir kzlarn eitimine Yoksul ve dknlere Kiisel harcamalarma Toplam : 1500 frank : 100 frank : 100 frank : 100 frank : 200 frank : 150 frank : 300 frank : 50 frank : 400 frank : 500 frank : 1000 frank : 2000 frank : 100 frank : 1500 frank : 6000 frank : 1000 frank : 15000.000 frank.9

Dignedeki Piskoposluk yllarnda Charles Myriel, bu izel geyi hi aksatmadan uygulayacakt. Matmazel Baptistine bu bte plan hogryle karlad. Bu kutsal ve kocam kz iin, Charles Myriel hem bir aabey, hem de bir Piskopostu. Aile balar bakmndan yakn akraba s, dostu ve din bakmndan kendisinin st olarak gryordu onu. Ona, saygl bir sevgi duyard. Khyalar Madam Magloire sesini biraz ykseltecek oldu. Piskoposun zel harcamalarna sadece bin frank ayrmasndan hi de holanmamt. Bu bin franka Matmazel Baptistinein o be yz frank da eklenince bin be yz frank ediyordu ki, Pis kopos ve iki kocam kadn bu parayla g bela geiniyorlard. Bu arada civar kiliselerin rahipleri de kendisini ziyarete gel diklerinde, Piskopos onlar arlamay hi savsaklamazd. eh re yerlemesinin ay sonrasnda, bir gn fkelencek gibi ol du Piskopos: Bu kadar tutumlu davranmamza ramen, yine de g be la geiniyoruz. Madam Magloire bu ktan honuttu, hemen atld: yle ya, Piskopos hazretleri araba giderlerine ayrlan de nei istemediler ki. Oysa eskiden, piskoposlarn yol ve araba giderleri de karlanrd. Piskopos ihtiyar kadndan yana kt: Hakknz var, Madam Magloire. Biraz zaman geince, istedii denek kabul edildi. Ylda bin frank tutan bu denek Piskoposun araba, haberleme ve ulam giderleri iindi. zlerek belirtelim ki, ehrin ekabir takm, buna fkeyle kar koydu. stelik bir senatr, Be Yzler Meclisinin eskiden yesi olan biri, ilahiyat Fakltesi Dekanna hm dolu bir mek tup yollad: Araba giderleri iin denek mi? Bu ne anlama geliyor? Drt bin nfuslu ufack bir yer iin buna ne gerek var ki? Bu az m gibi bir de haberleme ve yol giderleri? Bu gezilerin fayda s ne olabilir? Bu dalk diyarlarda yol da yok. Herkes her yere10

atla gider. Durance nehrindeki kpr bile sadece kz arabala rn tayacak kadar salamdr. Ah u din adamlar... hepsi de birbirine benziyor, hepsi de doymak bilmez ve pinti... Bu yeni gelen nce ermi gibi grnmeyi denedi. Fakat, onun da foya s ortaya kt. Piskopos Hazretleri binmek iin, at arabas ister lermi. Eski piskopos gibi, bu da rahat seviyor... Ah efendim mparator bizi u tutuculardan kurtaramad ki. Onlar banz dan atmadnz srece, iler dzelmez. Papaya da yuh, asln da ben hibirine kulak asmam ya... Fakat Piskoposun bu isteine Madam Magloire epey sevin miti. Hemen Matmazel Baptistineye koup gzel haberi verdi: Ah Matmazel, artk efendimizin de kapal bir arabas ola cak. O da kendisini dnme vaktinin geldiini nihayet anlad. u bin frank epey iyi oldu, belimizi biraz dzeltebiliriz. zlerek syleyelim ki, Madam Magloire'n heyecan bou nayd, nk daha gn bitmeden, Piskopos hazrlad bir mek tubu kz kardeine uzatt: ARABA VE YOL GDERLER N BN FRANK Hastalara et suyu datmak Draguignan dknleryurduna Aix Anaokuluna yardm Yetimlere Kimsesiz ocuklara Toplam : 1500 frank : 250 frank : 250 frank : 500 frank : 500 frank : 3000 frank.

Charles Myrielin bte dzeni byleydi. Kilise ve dini iler iin, ihtiya duyulan paralar, Piskopos varsllardan alp, yoksullara verirdi. Bir sre sonra balar oluk gibi akmaya balad. Paras olan da, olmayan da Charles Myrielin kapsna ko ard. Bazlar kendileri iin ayrlan yardm almaya gelir, baz lar da bata bulunmaya gelirdi. Aradan bir yl geince Pisko pos iyilik ve ykmlarn para kasas olmutu. Elinden epey yk11

l paralar gelip giderdi. Gelgelelim kendisi, hayat tarzn hi de itirmemiti. Dnyada, aclar ve ykmlar o kadar fazlayd ki, din adamnn datt paralar, gne gren kar gibi eriyip gidi yordu. Piskopos ne kadar ba alrsa alsn, yine de para yeti tiremiyordu. ite o zaman, kendi giderlerinden ksp, sadakala r vermeye alyor ve bu yzden de epey dar bir bteyle ya yordu. O gnlerde Piskoposlarn yazlarna, mektuplarna, dileke lerine btn adlarn yazmalar dettendi. Oralarn yoksullar Charles Franois Bienvenu adlar iinde ona en yaraan se tiler: Bienvenu. Artk onu srekli Monsenyr Bienvenu diye aracaklard. Myriel kendisini nc adyla armalarndan honuttu: Bu addan memnunum, derdi. En azndan Monsenyr unvannn resmiyetini kaldryor. Betimlediimiz portenin makul olmadnn farkndayz. Fa kat aslna sadk kaldn belirtebiliriz. 3 Y KALPL PSKOPOSUN ETN GREV Araba deneini ihtiyac olanlara veren piskopos, gezilerini buna ramen bolamyordu. Yerbilimsel anlamda sarp bir bl ge olan Dignede piskoposluk epey zahmetli bir i saylrd. Hi bir dzlk yer yokmu gibi olan bu dalk arazinin yollar da hayli zorluydu. Ama ziyarete gitmesi gereken saysz dinsel ku rulu bulunuyordu. Fakat Piskopos Myriel bu zorluu da yen meyi baard. Uzak olmayan yerlere yrr, ovada iki tekerlekli arabayla gider ve dalara katrla kard. Zaman zaman, kz kardeiyle, Madam Magloire da yalnz brakrd. Kanyla kabildii da kyleri de vard. Bir gn, eski bir dinsel merkez olan Seneze eekle gitti. O srada hi paras olmadndan, baka binit bulamamt. ehir valisi kendisini karlamak iin kotuunda, onun12

eekten inmesine parmak sran ya da ayplayan baklarla bakt. Valinin yannda duran birka kentsoylu da kahkahalar at tlar. Piskopos, onlara unlar syledi: Vali Hazretleri ve kentsoylu beyler, bana aknca bakt nz fark ettim. Kim bilir, belki de benim gibi nemsiz ve parasz bir rahibi efendimiz say tayan bir hayvann zerinde grd nz iin beni fiyaka yapyor diye knayabilirsiniz! Fakat emin olun, beyler, bunu fiyaka niyetiyle deil, yalnzca zorunluluktan yapyorum. Bylesi gezilerinde epey uysal, cana yakn ve ilgi ekici ko nuur, vaaz vermez, syleir gibi konuurdu. rneklerini hep o evrelerden seerdi. Oralardaki bir kyn sakinlerinin nasl bir birlerine yardmc olduklarn gittii bir baka kyde anlatr, ha yrsever kasaba ya da kyn kutsanm bir yer olduunu sy lerdi. ihtiyac olanlara yardm etmeyen bir blgede yle derdi: Brianonlulara bakn. Fakirlere, dul ve yetimlere ekin bime hakkn dierlerinden gn nce verdiler. Evleri oturulamaz hale geldiinde onlar, para istemeden tamir ediyorlar. Bylece, Tanrnn sevgisine eritiler. Bir asrdr orada bir cinayet bile i lenmedi. Krlar konu olduunda tutkulu olan kylerde ise: Embrun llere bakn. Ekin bime vakti, bir aile reisi hasta, oullar as kerde, kzlar ehirde hizmetteyse, ky rahibi vaazlarnda ona yardmc olunmasn ister; pazar gn, sabah duasndan son ra, btn ky ahalisi, kadn-erkek, yal-gen, zavall adamn tarlasna gidip ekinini dererler, samann, tahln ambarna ta rlar, derdi. Para ve miras iin tartan ailelere unu: Devolny dallarna bakn, yle vahi bir yer ki, elli ylda tek ku akmas bile duyulmaz. te orada, bir ailede baba bu dnya dan gnce, damat bulup evlenebilsinler diye, olanlar her eyi kzlara terk edip gurbet ellere para kazanmaya giderler. Davalara dkn, kyllerin her eyini mhrl ktlar yoluna heder ettii blgelerde: u Queyras vadisinin iyi insanlarn grmyor musunuz? derdi. bin nfuslu bir yer. Hey Yce Tanrm! Tpk kk cumhuriyet gibi. Ne yarg, ne savc tanr13

lar. Muhtar her ii grr. Herkesi adil biimde vergiye balar, geimsizlikleri parasz giderir, miraslar veklet paras isteme den bltrr, ilamlar para harcamadan yapar. Saflarn sz ne kulak verir. Ayn zamanda, cehaletle savamay hi bola mazd. retmensiz kylerde unlar sylerdi: Bakn Queyrasdakiler neler yaptlar? Saylar fazla olma d iin okul aamadlar, fakat btn vadiden devirdikleri o seyyar retmenler da tepe demeyip, her hafta bir baka k y okutuyorlar. Bu seyyar retmenlerle karlatm. apkala rna ilitirdikleri kalemlerden tandm onlar. Okuma belletenle rin sadece bir kalemi, okuma ve matematik belletenlerin iki ka lemleri oluyor. Okuma, matematik ve Latince belletenler ise apkalarna kalem ilitirir. Cahil olmak ok korkun. Sizler de Queyras kyllerinin davrandklar gibi davranabilirsiniz. Urad her yerde, kendisini sevdirir, aclar gidermeye gayret eden sevecen ve sorumluluk sahibi bir baba gibi dolaa rak, dalarda tepelerde taban teperdi. 4 TEOR VE PRATN BRL Konumalar keyifli ve sevimliydi. Herkesin dzeyine uygun davranmasn bilirdi. Evinde beraber yaad kocam kadn larla srekli akalar, bir ocuk gibi iten kahkahalar atard. Akrabas olan Lo Kontesi, mirasa konacak oullarndan her zaman sz ederdi. Oullarnn en k bir teyzeden yllk yz bin franklk bir gelire kavuacakt. Ortanca olu, amcasnn lmnden sonra onun Dk unvanna konacakt. En byk o lu ise, dedesinin unvanna, ato ve btn mallarna konacakt. ou zaman, Piskopos bu lafazan kuzeninin szlerini anlay la dinlerdi. Fakat bir seferinde, Kontes, konuurken onun ken disini dinlemediini fark etti, knar gibi, bard: Ama Kuzenim neler oluyor size byle? Nerelere daldnz? Szlerimi dinlemiyorsunuz.14

Piskopos ona yle dedi: Aziz Saint Augustinin zl bir szn hatrladm da... yleydi: Dnya malna bel balamayn. Baka bir seferinde, ehir asillerinden birinin lm haberini bildiren mektup geldiinde epey armt. Mektupta, lenin tm unvanlarn yazmlard. Ayn zamanda, tanmazlar da eklenmiti. Piskopos: Yce Tanrm! diye sylendi. Tanr ka tna bu unvanlarla m kacak? ou zaman, zel bir ifade ieren, cana yakn bir alayla ko nuurdu. Paskalyadan nceki o kutsal Byk Perhiz hafta snda, Dignee urayan gen bir rahip, yoksullara yardm etme konusunda alabildiine etkili konumu ve parlak bir vaaz ver miti. ehirde emekli olan, epey varsl bir alsat olan Msy Geborand, kilise kapsnda, bekleen yal dilenci kadnlara bi raz sadaka datmt. Bu yle nemsiz bir miktard ki, ayrca, alt dilenci kadn bunu aralarnda blecekti bir de, hibirine yeterli para kalmayacakt. Piskopos Bienvenu kiliseden kar ken kz kardeine: Dinle kardeim, Msy Geborand, cennete birka kuruluk bir bilet alyor, dedi. Halbuki kendisi yardm toplarken, asla yorulmak bilmez, inatla varsllarn kaplarna giderdi. ehrin epey ilgin adamla rndan olan Ohamptercier Markisi kocam ve epey elisk biriy di. ki ynl kl gibi bir yandan Kralc, bir yandan da Voltaire(*) hayran olmay yan yana getirebilmiti. Piskopos onu evinde zi yaret edip kendisine: Marki hazretleri, bana yoksullarma datmak iin bir ey ler verebilir misiniz? diye sorduunda, adam hm dolu bir sesle u karl verecekti: Monsenyr, benim kendi yoksullarm var. O halde onlar bana verin!(*) Voltaire: Fransz aydn (1697-1778) ve filozof, ihtilal yanls dier filozoflar la ilk Ansiklopedi 'yi yaynlamt.

15

Kilisede yle bir vaaz verdi bir gn: Aziz kardelerim, iyi dostlarm! Fransada bir milyon yz yirmi bin kyl evinde delik var; bir milyon sekiz yz binde de iki delik; bir kap, bir de pencere. En sonunda yz krk alt bin kulbenin de bir delii var: sadece kap. Bu da, kap ve pencere vergisi adl bir ey yznden. Bu evlere biare aileleri, kocam kadnlar, k k ocuklar yerletirin, sonra da salgnlara, hastalklara ba kn! Ne zc! Tanr havay insanlara balar, kanun ise bunu onlara satar. Kanunu sulamyorum, Tanrya krediyorum, srede, Varda her iki Alplerde, Yukar ve Aa Alplerde, kyller el arabalarna bile sahip olmadndan, gbreyi srtla rnda tayorlar; mumlar olmadndan ralar, am sakznda bekletilmi ipler yakyorlar. te Yukar Daupine blgesinde du rum bu. Alt aylk ekmei ayn anda hazrlayp, tezekte piirir ler. Kn, bu ekmei baltayla paralayp, yenir hale gelmesi iin de bir gn boyunca suda brakrlar. Kardelerim, merha metli, iyi yrekli olun! Bakn, etrafnzda ne ok zavall var! Bienvenu Myriel, gney Fransann Brovans eyaletinde do duu iin, orann btn lehelerini rahat rahat konuurdu. Bu da yredekilerin hayli houna giderdi. Her iveyi bilen bir din adam, hi zorlanmadan ruhlara da ileyebilirdi. Aslnda varsllara da yoksullara davrand gibi davranrd. Asla nyargl davranmazd. Doru bir karar alabilmek iin suu uzun uzun incelerdi, Hataya neden olan yolu inceleye lim derdi. O irin glmseyiiyle itiraf ettii gibi, genliinde kendisi de gnah ilemiti. Bundan dolay hi de yobaz olmayan, kendin ce bir fikri vard. Srekli ayn eyi sylerdi. Ademolu kendisine bir yk ve hem de bir ayartc olan be denini, srkler. Zaman zaman, onu alteder, zaman zaman onun arzularna yenilir. Kii zvarlna egemen olmaldr. Fa kat stesinden gelemeyecei kimi durumlarda boyun eip d ebilir. Fakat bu d dizler zerine olup, duayla bitmeli. Bir aziz olmak, olas deildir, doru ve haktanr olmak, yeter. G nah ileyebilirsiniz; ama kesinlikle doru yoldan kmayn. Hak16

tanr olun, ademolunun yasas, alabildiine az gnah ilemek tir; hi gnah ilememek meleklerin iidir. Dnyadaki her canl, gnaha boyun eebilir, bu bir tr yerekimidir. Toplum kurban kadnlar ve yoksullara biraz daha anlayl davranrd. Srekli unu derdi: Kadnlarn, ocuklar, hizmet ilerin, zayflarn, yoksullarn ve cahillerin gnahlar; elerinin, babalarnm, efendilerinin, gllerin, varsllarn ve bilgililerin sularndan gelir. Olaylar herkesten farkl biimde alglayp, deerlendirirdi, kendi szleriyle o yreinin sesine uyard. Bir gn, bir salonda bir cinayetten konuulduunu duydu. Sevdii kadnn ve ondan doma ocuu uruna bir yoksul, kalpazanlk yapmt. O gnlerde bu suun cezas idamd. Dostunun bast sahte paralar piyasaya srerken kadn ya kalamlard. Adam hakknda kesin kant bulunmuyordu. Fakat kadn onu ele verebilirdi. Halbuki gen kadn, btn sulamala r inkr ediyordu. Derken, Krallk Savcsnn aklna eytanca bir fikir geldi. Kadn konusun diye onu kskandrmay denedi, ona nn baka bir kadnla ilikisi olduunu syledi. Bunu dz mece mektuplarla ispat etme yoluna gitti. te o zaman ks kanlktan gz kararan kadn her eyi itiraf etti. Adam, Aix ehrinde yarglanacakt. Bu konu her yerde konuuluyor ve herkes savcnn zeksna hayran kalyordu. Kadnn kskanl n alevlendirip onu itiraf etmeye zorlamas epey ho karlan mt. Piskopos bu yky hi yorum katmadan ilgiyle dinledi, ve sordu: Adamla kadnn yarglanma yeri neresi? Aix Ceza Mahkemesi! Peki, fakat Krallk Savcsn kim yarglayacak? te Piskopos Bienvenu byle biriydi. Ayn Digne ehrinde, ackl bir olay yaanmt. Bir cambaz, cinayet sulamasyla yargland. Cambaz bilgili olmasa da, o kadar kara cahil de saylmazd. Dava, ehirde fazlasyla ama taya meydan vermiti, infaz gnnden bir akam nce cezaevi17

rahibi rahatszland. Rahibe haber verdiler, ama o gitmeyi iste medi: Bu cambazn yan bana uygun deil, diye kar koydu, hem ben de rahatszm. Bunu duyan Piskopos, hemen kara rn verdi: Rahibin hakk var, bu bedbaht adama gitmek benim iim. Hzla cezaevine gitti. Cambazn hcresine girdi, onu adyla ard ve onunla epey dosta konutu. Ona kardelik, babalk ve rahiplik etti. Avutmaya alarak, gerekleri gsterdi. Bu adam lecekti. lm onun iin dipsiz bir kuyuydu. Cambaz bsbtn umursamaz davranamayacak lde okumutu. Pis kopos ona rehberlik yapt, bu kuyunun dibinde kendisini bekle yen ktan sz etti. Ertesi sabah tutukluyu infaza gtrmeye geldiklerinde, Piskopos, onunla gitti. Daraacna onun yan s ra kt, bir gn nceki o mahvolmu, o perian adamn yz aydnlanm gibiydi. Artk ruhunun selamete erdiinden emindi ve giyotinin altna ban yerletirdiinde, Piskopos Myriel, ona u szleri syledi: Ademolunun ldrdn Tanr yaatr. Kardelerince kovulan, babasna kavuur. Dua et, inan ve ebe di hayat kazan. Tanr orada seni bekliyor. zlerek belirtelim ki toplum genellikle davranlar gerek i llerle deerlendirmekten uzaktr. Piskoposun bu esiz davran ehirde birok deerlendirmeye neden oldu. Yksek sosyete mensuplar, onu fiyakaclkla suladlar. Ama bunu ehrin sosyete salonlarnda yaptlar. ehirdekiler bu kutsal din adamnn, bu asil davranna yrekten katld. Piskoposa ge lince, lmdeki iddeti ve giyotini bu kadar yakndan grmek, onda bir altste neden oldu. Birka hafta, toparlanamad. Ara dan bir sre geince eski haline dnd; ama bir daha o infaz yerinden gememeye dikkat etti. Daraac, insan ayakta, dimdik durduunda bile karad gi bi grnr. nsan kendi gzleriyle giyotini grmedii srece, lm cezasna kar biraz olsun umarsz kalr, eksiksiz bir fikir edinemez, evet ya da hayr der; fakat onu grdkten son raki altst olu epey iddetli oluyor, artk karar vermeli, tarafta18

r veya kart olmal. Bazlar, Maistre gibi, buna baylr; baz lar da, Beccaria gibi, bundan irenip korkar. Giyotin yasann hesaplamasdr; ad intikam almadr, kendisi tarafsz olma d iin, sizin de yle olmanza rza gstermez. Onu gren, es rarengiz bir titreyie kaplr. Btn toplumsal sorunlar giyotin b ann etrafna soru iaretleri brakr. Daraac tahta bir iske le, bir makine deildir; daraac tahtadan, demirden, ipten ma mul cansz bir gere deildir. Tanm g, karanlk zel giriim lere, dizgelere sahip bir tr yarata benzer; diyebiliriz ki, bu is kele gryor, bu makine duyuyor, bu gere alglyor, bu tahta, bu demir, bu ipler bir eyler bekliyorlar. Onun varlnn, ruhu iine gmd karabasanda daraac celladn suortadr; kemirir, insan eti yiyip, kan ier. Yargla marangozun ibirliiy le olumu bir yaratktr daraac. Kendi verdii lmlerden ya plma bir tr korkun hayat sahibi bir hortlaa benzer. Mthi etkili ve derindir. damn ertesi gn, dahas ok son ralar, piskopos epey bitkin grnyordu. O lanetli andaki insa nst huzuru kaybolmutu; toplumsal adaletin hortla srekli ardndayd. Genellikle btn ilerinden aydnlk bir sevinle d nen bu adam, imdi kendini sular gibiydi. Zaman zaman ken di kendine syleniyordu, ksk sesli bir monolog sergiler gibi ke keliyordu. ite, bu konumalardan kz kardeinin bir akam du yup da bir yere yazd, Bu kadar vahice olduunu sanmyor dum. nsanlarn kanununu grmeyecek kadar, Tanr kanununa saplanmak, hatadr. ldrmek sadece Tanrya hastr. Ne hak la insanlar bu mehul eye iliebiliyorlar? Gnn rastgele bir vaktinde, onu hastalar ve ller iin a rabilirlerdi. Bunu, en acil ii bilir ve asla bolamazd. Dul ve yetimler onu arma gereini duymazlard. Bienvenu, haber sizce gelir, ocuunu kaybeden anann, eini kaybeden ada mn yannda, sessizce uzun uzun otururdu. O susma vaktini bildii gibi, konuma vaktini de bilirdi. O acnz kalbinize g mn demezdi, aksine acy giderek koyultup, acya bir ar ballk, bir kutsallk eklerdi. Sevdiklerini kaybedenlere, srekli unlar sylerdi:19

lm dipsiz bir uurum, bir ry gibi grmeyin. lgiyle baknz, sevdiinizin canl na, gklerde rastlayabilirsiniz. O, inancn insan iin vazgeilmez olduunu bilirdi. Aclanan insanlara, gkte parlayan yldzlar gsterip ona Tanr yolunu gsterirdi. 5 MONSENYR BIENVENUNUN AYNI CPPEY YILLAR BOYUNCA KULLANMASI Piskoposun d dnyas da i dnyasndan fazla farkl de ildi. Onu yakndan tanyanlar iin, kendisini yarglad bu yoksul hayat, aslnda hayli yz aartc ve zlenir bir yoksulluk tu. Bilgelerin ve ihtiyarlam insanlarn ou gibi, Bienvenu Myrielin de, uykuya ayrd zaman epey snrlyd. Fakat bu ksack uykusu ok derindi. Sabah uyandnda yaklak bir sa at bo durur, dnr, dncelerine bir dzen verirdi. Daha sonra, katedralde ya da evinin dua odasnda bir tren yapard. Bunun ardndan, inek stne batrlm bir dilim avdar ekme iyle kahvalt eder ve ie giriirdi. Bir piskopos vakti epey snrl bir insandr. Piskoposluk da ire yazmanyla her gn konumas gerekir; hemen her gn de rahipleriyle bir araya gelip grr. Dinsel kurumlarn denetlen mesi, ayrcalklarn datlmas, incelenecek kocaman bir din sel kitaplk vardr, dilekeler yazlacak, izinler, verilecek vaaz lar, rahiplerle belediye bakanlarnn anlatrlmas, haberle meler, ynetsel yazmalar... bir yanda Devlet, bir yanda Papa lk; saysz i. Bu kabark ilerden, ayinlerden, dua okumalardan kalan vaktini nce yoksullara, hastalara ve ihtiya sahiplerine ayrr d. Onlardan kurtard zaman ise ie verirdi. Kimi zaman bah esiyle urar, kimi zaman okur, yazard. Bu iki ii de tek keli meyle ifade ederdi: Bahede almak. nsan zihni de bir bah edir derdi.20

len olduunda tekrar yemek masasna otururdu. Kahval ts kadar basit bir yemek yerdi. leden sonra saat iki olduunda hava elveriliyse gezinti ye giderdi. ehirde ve krlardaki, en fukara evlere urard. Bas tonuna abanp, dalgnca yrrd. zerinde kaln mor paltosu, ayanda kaba ivili ayakkablar ve mor oraplar olurdu. Ba ndaki, piskoposluk apkasyla oralardaki herkesin sayg du yup sevdii bir din adamyd. Getii yerler, bir bayram enlii yaar gibi olurdu. Istr ve aydnlatr gibi grnrd. Yallar ve ocuklar, onun yoluna ko arlard. Piskopos karlat bu ocuklar kutsar ve onlarn hayr dualarn alrd. Kimi zaman durup, ocuklarla akalar, gen anneleri bir glmseyile selamlard. Yannda para var ise yoksullar ziya rete gider, czdan bo kaldnda ise zenginleri grmeye gi derdi. Cppelerini yllar boyu kulland iin, eskilikleri grnmesin diye ehirde, srekli mor paltosunu giyerdi. Yaz scanda, bu durum onu epey huzursuz ederdi. Akam yemei saati sekiz buuktu. Madam Magloire ona ve kz kardeine hizmet ederdi. le yemeindeki gibi gsterisiz yemekler yerdi. Fakat yemekte evre kylerin rahiplerinden bir konuk oldu unda, Madam Magloire, frsat deerlendirip, Piskoposa leziz bir balk ya da bir av eti hazrlard. Kendi balarna olduklarn da, zeytinyal sebzeler ve az yal bir orbayla karnlarn do yururlard. Yemein ardndan, yarm saat kadar Matmazel Baptistine ve Madam Magloire ile syletikten sonra, odasna kapanr, tekrar yazmaya giriirdi, ktlar, bazen de kitaplarn kenarla rn yazlarla doldururdu. Bilgili bir adamd, epey eitimliydi de. Be-alt tane el yazmas, hayli ilgin yaptlar brakmtr: Bir ta nesi, Tevratn Tekvin (Yaratl) blmndeki ayet hakkn dayd: Balangta, Tanrnn ruhu sularda yzyordu. Bu ayetin, ayr evirisini birbiriyle lyordu: Arapasnda:21

Tanrnn rzgrlar esiyordu der. Flavius Josphe: Gkteki bir rzgr yere doru atlyordu der. En sonunda Onkelosun Gildani dilindeki blm de: Tanrdan gelen bir rzgr sularn yzeyinde esiyordu der. Piskopos Myriel, bir dier yazsnda da, bu yaptn yazarnn bykamcas olan, Ptolmais Piskopo su Hugonun dinsel eserlerini incelemi, Barleycourt takma adyla, geen asrda baslan eitli brorlerin bu piskoposa ait olduu kantlanmtr. Kimi zaman, okurken, okuduu ne olursa olsun, koyu d ncelere dalard. Bunun sonunda da, hemen elindeki kitabn sayfalarna bastrlamaz bir hevesle birka satr karalard. Yaz d bu satrlarn ounlukla, iinde bulunduklar kitapla ilgisi olmazd. Elimizde, bir kitabn sayfalarna dlm bir not var. Bu kitabn ad, Lord Germainin General Clinton Cornwallis ve Amerikadaki Amirallerle Yazmalaryd. Versailes'da Poinot Kitabevi, Pariste Des Augustins rhtmnda Pissot Kitabevi. Dt not ise u: Ey, sen ki varsn! Din adam sana Tanr diyor; Tevrat yorumcusu Yedi Macchabes Karde, Yaradan di yor; Efeslilere gnderilen yaz, zgrlk diyor; Barch, ebediyet diyor; Mezamir, Bilgi ve Gerek; Jean, Aydnlk diye adlandr yor; Krallar, Yce Varlk diyor; kullar, Rab diyor; fakat Hz. S leyman, Gafur (Balayc) adn vermi; ite adlarnzn en gzeli. Saat dokuz civarnda, her iki kadn da, onu alt katta tek ba na brakp, stteki odalarna ekilirlerdi. 6 PSKOPOSUN EVNN KORUYUCULARI Deindiimiz gibi, Bienvenu Myriel'in evi, zemin katla, birin ci kat arasndayd. Altta ve birinci katta er oda ve bir de at kat vard. Yarm dnmlk bir bahe evinin arkasn evrelerdi. Pisko pos alttaki odalar kullanrd. Sokaa alan kaps olan ilk oda y yemek salonu niyetine kullanrd, ikinci odada uyurdu, n22

c oda ise dua ve alma odasyd. Bu evde koridor olmad ndan, dua odasndan kmak iin yatak odasndan, oraya gir mek iin yemek odasndan gemesi gerekirdi. Dua odasnn bir kesinde perde ekili bir girinti vard; buradaki yatakta haber sizce gelen bir konuk yatrlrd. Bahedeki hastanenin ila konulan odasn, mutfak yerine kullanrlard. Bahedeki ahrda Piskoposun besledii iki inek vard. Her sabah salan stler hastanedeki hastalarla bl lrd. Byk olan Piskoposun odasn kn stmak epey zor olur du, Dignede odun ate pahasyd. O, ahrn bir kesini bir pa ravanla ayrmt ve bu blmede fazla souk olan k gnlerini geirirdi. Buraya Klk salon diyordu. Bu k salonunda sayl mobilya bulunurdu; bir masa, drt de hasr iskemle. Yemek odasnda da ayn beyaz tahta masa ve hasr iskemleler vard, pembe boyal bir dolap dnda ara larnda fark yoktu. Bylesi bir baka dolap da dua odasnda sunak niyetine kullanlrd. Varlkl ve dindar kadnlar beyaz ilemeleri bir rtyle sakl bu sunak yerine, ehrin gerek bir sunak satn almas iin para toplamlard. Fakat Piskopos her seferinde bu paray yoksullara vermiti. Srekli ayn szleri ederdi: Sunaklarn en gzeli, ilahi avuntuya kavuan ve bu neden le Tanrya kreden bir zavallnn ruhudur. Kilisede, hasrdan iki dua iskemlesi, yatak odasnda da yine kollar hasrdan bir koltuk duruyordu. Tesadfen yedi-sekiz ko nuu olursa -vali, general, kararghtaki kurmay heyeti, rahip okulunun birka rencisi gibi- ahrdaki klk salonun sandal yelerini, kilisedeki dua iskemlelerini, yatak odasndaki koltuu getiriyorlard, bylece, konuklara yaklak on bir kiinin otura ca kadar yer bulunmu oluyordu. Her yeni gelen misafire bir oda boaltlyordu. Kimi zaman on iki kii oluyorlard; o zaman piskopos, bunun zorluunu gstermemek iin, ksa ocan nnde ayakta bek liyor, yazsa bahede gezinmeyi neriyordu.23

Kapal yataklkta da bir sandalye vard fakat hem hasrlar paralanm, hem de aya kalm olduundan yalnzca du vara dayanrsa i grebiliyordu. Baptistinein odasnda, bir za manlar yaldzl olan iekli in canfesi kapl irice bir koltuk var d ama, merdiven epey kullansz olduundan, onu yukar pencereden ekerek karmlard; bu yzden, yedek mobilya saylamazd. Matmazel Baptistinein en ok istedii ey, sar kadife iek lerle ssl maun bir salon takmyd. zlerek belirtelim ki, by le bir ey nereden baksan be yz franktan aa olamazd. Zavall kadn, bu dn hi gerekletiremeyecekti. Fakat ne nemi vard, dnyada isteine kavuan kim vard ki? Piskopos'un yatak odas, epey sade deliydi. Baheye a lan caml bir kapnn tam karsnda, yeil ayak perdelerle r tl demir bir somyas vard. Tuvalet masasnn stnde, g m kapl tarak ve fildii fralar eski aristokrat sosyete adam nn, ince beenisini gsteriyordu. minenin yanndaki kaplar dan biri dua odasna, dieri yemek odasna alrd. Kitaplarla ykl, caml bir dolap, kitaplk niyetine kullanlrd. Mermer tak lidi minede, iekli vazolar eklinde ssl bir ift ocak zga ras ve ayna aslmas gereken duvarda bir ha duruyordu. minede genellikle ate olmazd. Baheye kmak iin kullanlan cam kapnn nnde, stn de hokka takm duran byk bir masa vard, st ktlar ve ciltli kaln kitaplarla doluydu. Masann hemen nnde bir hasr koltuk, yatan yannda ise dua iskemlesi dururdu. Duvarda iki portre vard. Bunlar nl din adamlarnn portreleriydi. Herhal de bir zamanlar epey ykl miktarda bata bulunmu olma lydlar ki, resimleri hl odadayd. Piskopos da onlar yerinden indirmemiti. Pencerenin tek kaln perdesi, o kadar eskimiti ki, yenisini almamak iin Madam Magloire, tam ortasna yama vurmutu. Bu yama ha eklindeydi. Rahip bu perdenin tam da, bir din adamnn evine uygun perde olduunu sylerdi.24

Evdeki odalar kirece boyanmt. Bu haliyle kla veya has tane odalarn andryordu. Ancak son yllarda boyal ktlarn altndan ok ho resimler karlmt. Bunlar temizlik yapar ken Madam Magloire bulmutu. Galiba hastane olarak kullanl madan nce buras bir kentsoylunun evi olmalyd. Bunun d nda bir neden olamazd. Odalarn zemini krmz tuladan yaplmt. Madam Maglo ire onlar her hafta bol suyla ykard. Yataklarn nlerine rme hasrlar konmutu, iki kadnn hayatn srdrd bu ev terte mizdi. Piskoposun esasen tek lks de temizlikti. O, temizlik iin: Temizliin yoksullara zarar dokunmaz, onlardan bir ey gtrmez derdi. Unutmadan syleyelim ki Bienvenu Myrielin, eski servetin den, alt kiilik gm, atal, kak ve bak kalmt. Bir de b ycek gm bir kepe. Madam Magloire bu takmlar zenle korur, parlatr, dikkatle kullanrd. Onlarn temiz beyaz rtlerin de parladklarn grmekle gururlanr gibiydi. Piskopos Myrielin, gerek portresini izdiimize gre, onun nemsiz ve zararsz bir dknlne de deinmek isteriz. O, srekli yle derdi: ou eyden vazgetim, ama gm takmlarla yemekten vazgeemedim. Bu gm takmlar dnda, Piskoposun teyzelerinin birin den kalma iki kocaman amdan da vard. Saf ve ar gm ten imal edilen bu amdanlar konuk olduu gnlerde yanard. Piskoposun yatt odada, yatann tam ba ucundaki do laba akamlar, Madam Magloire bunlar yerletirirdi. unu da ekleyelim ki anahtar her zaman dolap kilidinin stnde olurdu. Bahe ha gibi izilmi drt izgiden ibaretti. izgilerin ne Madam Magloire sebze ekerdi; drdncs Piskoposun zel bahesi gibiydi, orada iek yetitirirdi. Birka kez Madam Magloire, buna kar koyacak olmu, ieklerin gereksiz olduk larn sylemi, ama Piskopos yle demiti:25

Yanlyorsunuz Madam Magloire. Gzellik en vazgeilmez ihtiyatr. Biraz dnm ve unlar eklemiti: Bazen en vazeilmez ihtiyatr. -drt iek tarhyla dolmu bu kk bahe, Piskoposu fazlasyla oyalard. Geri bitkibilim alannda snrl bilgiye sa hipti ama bceklere dman deildi. O minik canllara fazla k yamazd. O, bitkileri incelemez sadece iekleri severdi. To humlar rastgele eker ve srgnleri her akam yeil bir demir kovayla sulard. Evin kilitli tek kaps bile yoktu. Deindiimiz gibi yemek odas kilise meydanna alrd. Piskopos, buraya tandnda, kaplarda cezaevi kaplar gibi srgler ve kilitler bulmu, hep sini karp atmt. Sokak kaps her zaman akt. Tokma dndren hemen ieri girebilirdi. htiyar hanmlar nceleri bu durumdan rahatsz oldular, fakat daha sonra, onlar da Pisko posun gvenine ortak olup kilitsiz hayata almlard. Piskopos Myriel, yle derdi: Doktorun kaps asla kapal olmamal, fakat papazn kap s srekli ak olmal. te aradaki kk fark! Sonra unu da eklerdi: Ben de doktor gibi deil miyim? O, bedenleri saaltr, ben se yrekleri ve ruhlar. Benim de onlarnki gibi hastalarm var. Ben de onlara bedbahtlar derim. Bir kda unlar yazmt: Kapnz vurann adn sorma yn; hele de adndan utanan birinin, size snmaya ihtiyac ol duunu kesinlikle unutmayn. Madam Magloiren stelemeleriyle, civar kylerde papazlk eden bir adam, bir gn Piskoposa kapsn kilitsiz brakmakla dikkatsiz davrandn syleyecek olduunda, ondan u yant duydu: Gerektii zaman, bir din adam da bir asker kadar cesur davranmal. Fakat aradaki fark u; bizim cesaretimiz uysal ve sessiz olmal.

26

7 CRAVATTE Piskopos Myrielin karakterini eksiksizce tanmlamak iin, bir olay anlatmadan geemeyeceiz. Ollioules boazlarn talan eden Gaspard Besin etesi da ldktan sonra, haydutlardan biri, nceleri Nicede saklanm, sonra Piemonta gitmiti. Cravette adl bu haydut, eteden kalan birka talancy yanna alarak, tekrar Fransann gneyin de ortaya kt. Yine yol kesip, gelip geeni soyuyordu. stelik Embrun ilesine kadar uzanmaya bile kalkp, bir gece kilise deki en deerli ayin eyalarn armt. Cravatte oradakilere yaka silktiriyordu. Askerleri ardna takmlard, fakat nafile. O, bir ylan gibi ellerinden kayyordu. Btn bu karklkta, Pisko pos onun bulunduu yerlerde grnd. Yine bir gezideydi. Chastelarda Vali, Piskopos'u karlayarak, kendisinden geri dnmesini rica etti. Cravatte, Arche ilesine dek da tutmutu. Yolu srdrmek, birka zavall askerin cann tehlikeye atmak saylrd. Piskopos: Ben de bu yzden tek bana gitmeye karar verdim ya, dedi. Bunu aklnzdan geiremezsiniz, efendim! diye bard Vali. aka m bu? Hayr, yle ciddiyim ki asker istemiyor ve bir saat sonra yo la kyorum. Tek banza gideceksiniz yani? Evet, tek bana gidiyorum. Efendim bunu yapamazsnz! Piskopos o uysal sesiyle: Dada, kk bir ky var. yldr oraya uramadm. Ora dakiler, benim iyi dostlarm. Onlar uysal, namuslu obanlardr. Gttkleri otuz keiden birini kendilerine alkoyarlar. Farkl renklerde ynden, ipler, kordonlar rerler. Delikli kavallaryla ok ho paralar alarlar. Zaman zaman onlara da Tanrdan sz27

etmek gerekir. Tabansz bir Piskopos hakknda ne dnrler? Gitmezsem beni knayabilirler. Peki ama efendim, ya haydutlarla karlarsanz ne olur? Bunu iyi sylediniz. Aklma gelmemiti bu, iyi ki hatrlatt nz. Onlarla karlaabilirim, onlarn da Tanrya dair bilgileri ol mal, onlara da Tanr'dan sz ederim. Fakat onlar kan emici bir ete, akallar gibi saldrrlar! Belki onlara faydal olabilirim. Kim bilir, belki Tanr, onlarla karlaabilmem iin bana bu gezi fikrini esinlendirdi! Ama sizi soyacaklar? Gldrmeyin beni, alnacak neyim var ki? Cannza kast edebilirler! Dualar okuyarak giden ihtiyar bir din adamn ldrmekle ne kazanrlar ki! Ah Tanrm, ya onlarla karlaacak olursanz?.. Onlardan yoksullar iin sadaka isterim. Efendim, ne olur gitmeyin; cannz tehlikeye atyorsunuz. Azizim, unu unutmayn ki, ben dnyaya hayatm koruma ya deil, ruhlar korumaya geldim. Gitmesine rza gstermekten baka yaplacak i yoktu. Kendisine rehber olmay neren gen bir ocukla yola kt. Ondaki bu inat, her yerde uzun uzun konuuldu ve herkes onun adna korktu. Kz kardeini ve Madam Magloire da yanna almay iste memiti. Katr srtnda, da at, yolda kimseyle karlamad ve kazasz belasz, dostlar olan cesur obanlarn kylerine vard. Orada on be gn geirdi. Vaaz verdi, dua etti, onlarla dosta konutu. Gitmeden bir gn nce, trensel ekilde bir kran Treni yapmak istedi. Bu fikrinden ky papazna sz etti, fakat bu ayinde kullanlan ssler o fukara topraklarda bu lunmazd. Sorun deil, diye kesip att Piskopos, biz bu ayini yapa camz haber verelim, st yann Tanr salar... Civar kylerin kiliselerinde bu ssler arand, bulunamad.28

Byle skntlar yaadklar sabahn erken vaktinde, ki atl kilise kapsna tahta bir sandk brakp gittiler. Sandn stn de, bunun Monsenyr Myrielin olduu yazlyd. Sandk al d, altn ipliklerle ilemeli kusursuz bir tren cppesi, elmaslar la bezeli bir tren bal, altn bir ha kt. Bunlar bir ay nce Embrun kilisesinden alnan deerli eyalard. Bir pusulada unlar yazlyd: Cravettein Monsenyr Bienevenuye hediyesi. Monsenyr Bienvenu muzipe gz krpt ve ky papazna: Ben size her ey dzelir dememi miydim? Tanr gnderdi, dedi. Papaz da glmseyerek ba sallad: Ah efendim, dedi, Tanr m? Acaba eytan m? Piskopos ona dik baklarla bakt ve ok duru bir sesle: Tanr! dedi. Chastelara gelinceye dek yol boyu, herkes ona ilgili gzler le bakt. Papaz, evine vardnda, kayglanp yollara den kz kardeini zntyle bekler buldu. Madam Magloire da hanm n tek bana brakmak istememiti. Piskopos, kardeine yle dedi: Eh, hakkm varm deil mi? Fakir papaz, fakir obanlara eli bo gitti, dolu dolu dnd. Giderken sadece Tanrya duydu um gveni gtrmtm, gelirken, bir kilise gms getir dim. Ayn gece yatmadan nce, kadnlara yle dedi: Siz, hrszlardan ve katillerden korkmayn. Bunlar dsal, nemsiz tehlikeler. Bizler kendi kendimizden korkalm, nyarg lardan. te hrszlk ve fenalklar, ite katiller. En byk tehlike ler bizim ruhumuzdaki frtnalardr. Canmz ve hayatmz teh dit eden tehlikeye bo verelim. Ruhumuzu tehdit edenlerden uzak duralm. Piskoposun hayatnda heyecan verici olaylar aslnda sk sk olmazd. Biz de sadece birka olay anlatmakla kaldk. Ge nel olarak onun btn gnleri birbirinin aynsyd. Neredeyse her gn ayn saatlerde dinsel grevlerini yapard. Bir ylnn ay, hayatnn bir gnne benzerdi.29

Embrun kilisesi gmsnn sonucunu merak edenler iin unu syleyebiliriz. lmnden sonra Piskoposun evraklar iinde yle bir pusula bulunmutu: Bu gmy Embrun kilisesine mi teslim etmeli, hastane iin mi kullanmal? Bilemiyorum. 8 ARAPTAN SONRA FELSEFE Daha nceki blmlerde deindiimiz Senatr, aslnda na muslu biriydi. Yalansz yaam, grevlerini asla bolamamt. Fakat her zaman kendi karlarn da dikkate aldn syleme den edemeyiz. Bu eski savcnn, ihtiyarlk gnlerinde, huyu da yumuam, oullarna, damatlarna ve arkadalarna arada iyilikler etmekten de ekinmemiti. Bu arada, hibir frsat asla karmazd. Nktedan biriydi, kendisini Epikrosun rencisi sanacak lde bilgiliydi. Dinsel zrvalara yrekten, tatl tatl gler, bunu Myrielin karsnda da yapard. Resmi bir trenin ardndan Kont (Senatr, Kont idi) ve Mon senyr Myriel, Emniyet Mdrnn evindeki bir akam lenin de karlatlar. araplar yeni iilmiti ki, biraz sarho olan Se natr, vakar ve ciddiyetle: Biraz syleelim, Monsenyr, dedi. Aslnda bir senatr le bir piskopos iyi anlaamaz. Fakat bir deneyelim, ne de olsa, ikimiz de bilici saylrz. Size bir itirafm olacak. Benim kendim ce bir felsefem var. Piskopos: Neden olmasn? Deneylerinizden faydalandnz anlal yor. Cesaretlenen Senatr srdrd: Ak olalm. Siz bilirsiniz. Senatr: Diderotdan nefret ederim. O bir ideolog ve bir ihtilalci. As lnda o, Tanrya inanr ve Voltaireden bile daha tutucu. Voltaire30

yok yere Needham'la elendi. Needham Tanrnn bir ie yara madn kantlamt. Tanrnn ne faydas var ki?Monsenyr, Yehova hipotezi beni yoruyor. Bu, nafile fikirli insanlar yaratyor sadece. Beni huzursuz eden u koca btn kahrolsun, yaasn sfr. Dorusunu isterseniz ben aklselim sahibi bir adamm. S rekli zveri ve vazgeme vaazlar eken sizin sanzdan da, tek kelime anlamam. Dilencilere pinti nerisi! Ne zverisi? Niye san ki bir kurt baka bir kurt iin harcansn? Doann kurallarndan ayrlmayalm. Ben kendimi stlerde buluyorum, fakat burnumun ucunu bile gremeyecek olduktan sonra bunun ne faydas var ki? Keyifle yaayalm. Yaam, hepsi bu. Kiinin br dnyada, bir yerlerde bir hayat olacana inanmyorum. Neden, sanki her davranmda dikkat olsun. Neden iyilik ya da ktlk, hak veya hakszlk diye dnp duraym? lmmden sonra diye mi? Gleyim buna, lmden sonra bir ey yok ki. Ne iyilik var, ne de fenalk. Evet Monsenyr, ademolunun lmszl ocuklar kandran bir masal sadece... Ademolunun lmden sonra ma vi kanatlar takarak, melek olmas, ok komik deil mi? Dnya zevklerini, dsel bir cennet uruna brakmak, elindekini yok ye re harcamaktan teye gitmez. Ebediyetin esiri olmak. Ne ebedi yeti, ben buna yokluk adn veriyorum. Buna yle yrekten ina nyorum ki, kendime bir lakap bile buldum. Kont Yokluk. Do madan nce neydim ki? Sadece hi. ldkten sonra ne olaca m, yine hi! Bu dnyada ne aryorum? Tercih hakk bende. Ya ac, ya haz. Her ikisi de yoklua gtrr. Din, ocuklar korkutan umaclar kadar, nafile bir sylence... Cennetten daha sama! Ne varsa u dnyada var, dolu dolu yaayalm. Ne de olsa, he pimiz toprak olmayacak myz? Evet Monsenyr, ite benim fel sefem. Din, yalnayak pl prt iindeki fukaralar iin bir teselli olabilir. Bunu inkr edemem. Hibir eyi olmayann Tanrs var dr, o da yetersizdir... Onlarn inanlarna da bir ey demeyece im fakat benim iin, Tanr yok. Tanr halk iin var olabilir. Fuka ra ve bedbahtlar iin! Piskopos bu szleri arbalca dinledikten sonra ellerini rpt:31

Ah, ok iyi konutunuz, Kont. Sizin u maddeciliinize sz yok. Ah sizin gibiler, ne ansl! Ne olaanst, ne kusursuz ey. Fakat her isteyen ona yle rahata eriemez. Ama bu kav ram kazanan da yaad. Kimse onu kandramaz. Hibiri Caton gibi ahmaka srgne yollanmaz, Aziz Etienne gibi lin edil mez ya da Jeanne darc gibi inanlar yoluna diri diri yaklmaz d. Maddeciler, asla vicdan azab ekmeden saladklarnn ya sal olup olmadn dert etmeden keyiflerine bakabilirler. Bunu sizin iin sylemiyorum, Kont. Fakat sizi kutlamadan durama yacam. Evet siz asillerin ve varsllarn kendinizce bir felsefe si var. Yaam tutkularnn tatlandrd bu salay doya doya kullann bakalm. Fakat anlayl biri olduunuzdan, Tanr kav ramn halka brakyorsunuz. Evet, Kont, Tanr inanc da halkn felsefesidir. Tpk, varsllar gibi mantarl hindi yiyemeyen ve sa dece kestaneli kazla kalan yoksula da bu teselliyi brakn. 9 KIZ KARDEN AABEYE BAKII Monsenyr Bienvenu ile yaayan iki kutsal kadnn hayatla rna dair bir fikir edinebilmek iin, Matmazel Baptistinein bir ar kadana yazd u mektubu aaya alyoruz: Aziz dostum, Neredeyse her gn sizden sz ediyorum, bu bizler iin bir gelenek gibi diyebilirim. Madam Magloire duvarlar temizleyip ykarken, bir ey kefetti. Kt kapl ve beyaz badanal odala rmzn duvarlarna sizinki gibi bir atoya uygun lde kusur suz resimler buldu. Kd ekince bu ho resimler kt ortaya. Buray hastane olarak kullandklar iin, byle bez ve ktla kaplam olmallar. Dnn dostum, ninelerimizin dnemlerin den kalan nefis lambriler. Mobilyasz ve amar kurutmak iin kullandmz salonun, tam on be ayak yksekliinde, tavana; eski alarn modas yaldzlar ilenmi, resimler de kesinlikle32

gzel. Tanra Minervein Telemaque(*) valye tayin etmesini betimleyen resimler... bir dier odada Romal gzel kadnlar gsteren resimler. Baz tamir ilemlerinden sonra, odam bir mze haline gelecek. Madam Magloire, at katnda eskia tarznda bir de kk dolap bulmu. Onlar yaldzlamak iin epey ykl bir para istediler. Ben aslnda o kadar beenmemi tim, irkin buldum, yoksullara veririz. Ben alabildiine mutlu saylrm. Aabeyim yle iyi biri ki. Her eyini yoksullara ve hastalara balyor. Aslnda hatr sa ylr lde geim darl ekiyorum. Burada klar ok souk ve zorlu geiyor. Bu nedenle skntda olanlara yardm etmeli. Biz yine de biraz olsun snyoruz, bu da esiz bir rahatlk. Aabeyimin kimseciklere benzemeyen huylar var. O bir Piskoposun yle olmas gerektiini ne sryor. Dnebilir misiniz, kapmz asla kilitli durmaz, tokma eviren evin iinde bulur kendini. Onu hibir ey korkutmuyor, gecenin karanln dan rkmyor. Kendisini srekli tehlikelere atmasna ramen, kayglanma m istemiyor. Dahas Madam Magloiren bile kayglanmasna ierliyor. Onun tehlikelerin stne gittiini fark etmemizi istiyor. Onu anlamak zor i. Saanak yamura kp, sulara gmle gmle yrr. Klar yolculuk yapar. Ne gece korkutur onu, ne haydutlar!.. Geen yl haydutlarn yurt tuttuu dalk bir yere gitti. Bizi yannda gtrmeyi istemedi. On be gn sonra geri dnd. Hibir eyi yoktu. Oysa bizler onun iin meraktan deliriyorduk. Bakn nasl soyuldum,' diyerek mcevherler ve en deerli kut sal sslerle dolu bir sand at. Embrun Kilisesinden aldkla r kutsal eyalar haydutlar ona vermiler. lk gnlerde kendisini bouna tehlikeye atmamas iin rica da bulunurdum, fakat artk bunun yararsz olduunu fark etti(*) Minerva, Telemaque: Yunan mitoloji kahramanlar.

33

im iin, tek kelime etmediim gibi, ou zaman Madam Mag loirea da susmas iin iaret ederim. Madam Magloire'la bera ber yukar kp odalarmza ekiliriz, ben diz kerek aabe yim iin dua ederim. Elimden bundan fazlas gelmez. Fakat iim rahat, nk ona bir ey olursa, ben de fazla yaamaya cam biliyorum. Ben de aabeyim ve piskoposumla beraber Tanrya kavuurum. Madam Magloire, aabeyimin bylesi dik katsizliklerine daha zor alt. Beraber dua ediyor, korkuyoruz. imizde ok gl biri var. eytan evimize girse bile yapaca bir ey yok, nk buras Tanrnn evi. Bu da bana yeter. imdi aabeyimin bana tek kelime etme sine gerek yok. nk szlere ihtiya duymadan onu anlyo rum. Kendimizi alnyazsnn ellerine brakyoruz. Aklndan y ce eyler geen bir adam karsnda byle hareket etmeli. Faux ailesi hakkndaki sorularnz aabeyime ilettim. Onun epey bilgi sahibi olduunu ve belleinin ok gl olduunu bi lirsiniz. Anlar da epey canldr. Her zamanki gibi sadk bir Kralcdr. Sahiden de bu aile Caenda kklenmi ok eski bir Normandiyal aileymi. Yarm asr kadar nceleri Raoul de Fa ux, Thomas de Faux asil aristokratlarm. Hem bunlardan biri de Rochefort feodalleri arasnda nlenmi. Sonuncusu Guy Etienne Alexandre ise Brtanya Svari Birliklerinde hatr say lr bir ad brakm. Kz Marie Louise ise, Senato yesi Fransz Muhafzlar blmnde Albay Louis de Gramontun olu olan Adrien Charles de Gramontla evliymi. Aziz dostum, kutsal akrabanz Kardinal hazretlerine, sayg larm bildirmenizi rica edeceim. Sevgili Sylvanieye gelince, yannzda geirdii o bulunmaz saatleri, bana mektup yazmak la harcamadna iyi etmi. Onun iyi ve salkl olmas ve beni hatrlamas yeter de artar bile. Benim de salm fena deil ama giderek zayflyorum. Hoa kal, kdm doldu, sizden ayrlmak zorundaym. En iten dileklerimle. Baptistine

34

Ek: Grmceniz Hanmefendi ve ailesi buradalar. Kk ye eniniz epey sevimli bir ocuk. Tanr esirgesin, dn dizlikler takm bir atn getiini grnce bize unu sordu: Niye atn diz lerini baladlar, yoksa aryor mu? Mektuptan anlalaca zere, ki ihtiyar kadn da Pisko posun arzularna kadnlarn o ince hisleriyle boyun emilerdi. Kadnn ince sezgisi erkein en zel duygularn sezer. Kadn, sevdii erkei ister karde, ister sevgili olsun, erkekten daha doru anlar. Piskopos uysal davranlarna ramen, genellikle, sahiden cann tehlikeye atard. Bu biare kadnlar, onun adna korkarlar, fakat kendisine engel olmaya kalkmazlard. Evde birer glge gibi ona hizmet eder ve boyun ememek geride kal mak olduundan, susarlard. Onu Tanrya emanet ediyorlard. Zaten mektupta da anlald gibi Baptistine aabeyinin lmnn kendi lm olacan belirtiyordu. Bayan Magloire da yle olacan sezmiti. 10 MEHUL BR IIK KARISINDA Bu mektubun yazlmasnn birka gn ardndan, Piskopos epey tehlikeli bir adm att. Digne civarndaki krlarda yaayan bir ihtiyar vard. Hemen onu tantalm. Eski bir Konvansiyonel(*) olan bu adama G. diye ceiz. Dignede Konvansiyonel G.den korku ve irentiyle sz edi lirdi. Bir Konvansiyonel, Yce Tanrm, herkesin birbirine yurt ta diye seslenip sen diye konutuu o ihtilal gnlerinin ar t, eski bir kurt! Bu adama bir canavar gzyle baklrd. As lnda o kraln lmne oy vermemiti, fakat neredeyse bir kral katiliydi. Karakteri korkuntu. Restorasyon anda Prensler(*) Konvansiyonel: Fransz htilalinde Kral kart olup, onun lmn isteyen ler. Konvansiyon Meclisi yesi.

35

hakl unvanlarna tekrar sahip ktklarnda sava divanna ve rilmemi olmas nasl olurdu? Hem bu adam bir ateistti. Kraln lmne oy vermedii iin srgnden kurtulmutu. te kazla rn bir atmacaya dair dedikodular. Fakat o sahiden bir atmaca myd? Srd mnzevi hayata baklrsa evet. Yabani olduu da sylenirdi. G.nin ehre bir saatlik yoldaki bu yamata oturduu syle nirdi. Ku umaz kervan gemez bir yerde. Komusunun olma mas bir yana, oralardan gelip giden bile olmazd. Onun kul besine giden keiyolunu otlar brmt. Buras celladn evi olarak bilinirdi. Fakat Piskopos kimi zaman bu mnzeviyi de dnrd. Kulbesini saklayan o aaln olduu yere teden baktnda srekli ayn eyi geirirdi iinden: Orada ac eken biri ya yor. Sonra unu eklerdi: Onu ziyarete gitmeliyim. Ama unu belirtelim ki, Piskopos bile, bu dnceye fazla yakn olmak istemiyordu. O da Konvansiyonele duyulan o d manca yorumu paylayordu. Kinle dolu bir tr uzaklk duygusu vard ona kar. yi kalpli Piskopos ne edeceini bilemiyordu. ou zaman, onun kulbesinin olduu tarafa doru ilerler, hemen geri dnerdi. Ama gnn birinde, ehre bir dedikodu yayld. Mnzevinin hizmetinde bulunmu gen oban ehre bir doktor aramaya gelmiti. Konvansiyonel ar hastayd. Fel geiriyordu, Sade ce birka saat daha yaayaca syleniyordu. Piskopos asasna davrand, cppesinin ypranmln gs termemek iin, mor paltosuna sarnd ve yola dt. Hastann kulbesine geldiinde, gne epeyce alalmt. Bir allnn saklad maaray fark etti. Bu aslnda tek katl, kk ama epey derlitoplu bir kulbeydi. Darda, tekerlekli sandalyesinde, gnee glmseyen aarm bal bir ihtiyarck oturmutu. htiyarn yannda duran o gen oban, adama st dolu bir kupa uzatt. Piskopos kendisine ilgiyle bakarken, ihtiyar sesini ykseltti:36

Teekkr ederim, bir ey istemem, dedi ve gzlerini g neten alp, ocua evirdi ve ona sevgiyle bakt. Piskopos yrd, ayak sesini duyarak ban eviren ihtiya rn yznde, yllarca yaayanlarda rastlanan o derin hayret ifa desi belirdi. Buraya geldiimden beri, biri ilk defa evime geliyor, kimsi niz, Msy? Piskopos: Adm Bienvenu Myriel. Bienvenu Myriel? Bu ad duydum. Fakirlerin Monsenyr Bienvenu, dedikleri kii misiniz? Evet, benim. htiyar acl bir glmseyile: Bu durumda, benim de Piskoposum oluyorsunuz yani. Biraz. Buyrunuz, Msy. Konvansiyonel, Piskoposa elini uzatt fakat Myriel onun eli ni grmemezlikten geldi, unu syledi: Beni kandrdklarna sevindim, sizi ar hasta bulmadm. ihtiyar adam: Msy, iyileeceim, dedi. Biraz susup ek ledi: saat geince lm olacam. Biraz tp eitimi alm tm. Son saatin nasl geldiini, bilirim. Dn sadece ayaklarm soumutu, bugn dizlerime kadar yorum. Bu menin belime doru usulcack ktn hissediyorum. Kalbe gelince lm olacam. Gne ne gzel parlyor deil mi? Kk o bandan sandalyemi dar itmesini istedim, gnei son defa g reyim diye. Ama konuabiliriz; bu beni yormaz. Geldiinize ok memnun oldum. Tek bana lmek istemezdim. Aslnda afak sknceye kadar yaamak isterdim, fakat yalnzca saatlik mrmn kaldn biliyorum. Gece leceim. Uzatmayaym. O kadar da nemli deil. mr tamamlamak sradan bir ey. Bu nun iin sabaha gerek yok, yldzlar altnda leceim. ihtiyar, ocua dnd: Haydi sen git yat. Dn sabaha kadar bamda bekledin, uykusuzsundur.37

ihtiyar, kk obann ard sra bakt, sonra sanki kendi kendine konuurcasna: O uykudayken ben de lrm. Bu iki uyku birbirini btn ler. Piskopos fazla duygulanmamt. lmn eiinde olan bu adamn, Tanrya yaklamadn seziyordu. Ama unu da be lirtmeliyiz ki, o kadar kibirsiz olmasna karn, Myriel adamn kendisine Monsenyr diye hitap etmesine incinmiti. Ona Yurtta diye karlk vermemek iin kendisini denetledi. Bir zamanlar ne de glyd bu adam. Konvansiyonel, Myriele sevinle bakyordu. Eceli bu kadar yaklam birisine uygun bir kibirsizlikle de diyebiliriz. Oysa herkese kar merhametli olan Myriel, bu Konvansiyo nele o kadar da hogrl yaklamyordu. Neredeyse onu ya sad biri gibi gryordu, merhamet yasasnn bile uzanda. Dimdik oturan G. parlak gzleriyle aslnda epey zinde gr nyordu. Uzmanlarda aknla neden olan o seksenlik koca mlardand. G., sanki kendi arzusuyla lyordu, onun can e kimesinde bile bir zgrlk, bir vakar vard. Gvdesinin yars glgelerle doluydu. Dizleri tutmuyordu, fakat ba canlyd, s telik prltl. u anda Binbirgece Masallarnn birinin kahrama n olan, belden aas ta kesilen sultana benziyordu. Piskopos adamn hemen karsndaki bir taa oturdu. Dam dan der gibi konuya girdi: Sizi kutlamalym, diye balad, yine de kraln lmne oy vermediniz. Beni o kadar kutlamayn, Msy, ben tirann yok olmas iin oy verdim. Piskoposun sert kn Konvansiyonel ciddi bir yantla kar lamt. Piskopos sordu: Ne demek bu? Basit. Her insann bir tiran bulunur: Cehalet. Bu cehalet zorbas, bir ynetim biimi olan monariye neden oldu. Oysa bilimin kkleri gerektedir ve insanl sadece bilim ynetmeli dir.38

Bir de vicdan, diye ekledi Piskopos. Yaklak olarak ayn ey deil mi? Vicdan iimize biriken bilgiden doar. Monsenyr Bienvenu, kendisi iin yeni saylan bu szleri il giyle dinledi. Konvansiyonel srdrd: XVI. Louisye gelince, ben onun lmne kar ktm. Canl birini ldrme hakkm yok. Ama demin deindiim gibi, ben tiranln son bulmas iin oy verdim. Bu da kadnn etini satmaktan kurtulmas, erkein esaretten, ocuun geceden kurtulmas demektir. Cumhuriyete oy verirken, bunlara oy ver dim. Kardelik adna oy verdim. Birlik iin, k iin. nyargla rn ve aldanlarn yok edilmesine yardmc oldum. Bunlarn y klmas bir a neden olacakt. Evet bizler, eski dnyay yk tk, ama yoksulluk yata olan bu khne dnya, insanln ze rine ykldktan sonra, bir mutluluk kayna haline geldi. Piskopos: Karmak bir sevin, dedi. Bulank da diyebilirsiniz ve gnmzde 1814 ylnda kay bolan bir sevin. Evet Msy, zlerek syleyeyim ki, eserimiz bitmedi. Eski ynetimin temellerini yktk, ama dncelerdeki izlerine dokunamadk. Yolsuzluklar ortadan kaldrmak neye yarar, treleri yenilemen. Deirmen ykld ve rzgr hl din medi. Evet yktnz. Zaman zaman ykmak faydal olabilir, ama fkeyle ve kinle uyuan bir ykm beni ilgilendirmiyor. Hakkn hm olabilir, Msy Piskopos. Ve hakkn hm bir ilerleme saylr. Herkes istediini diyebilir, sann doumundan beri, Fransz ihtilali, insanln att en byk admdr. Evet belki yarm kald, fakat yine de yce saylr. Toplumdaki gizleri aydnla kavuturdu, dnceleri esnetti, yattrp aydnlatt. Dnyada uygarln dalgalanmasna yol at. Yerinde oldu. Bence Fransz ihtilali insanln kutsanmas ve hkmranln balamasdr. Piskopos istemese de u szleri sylemeden duramad:39

Evet. Ya 1793? Konvansiyonel vakur bir tavrla yerinde biraz daha dikildi: Sizin bu tarihi anmanz bekliyordum. Bin be yz seneden bu yana oluan kesif bir bulutun patlamas. Siz gkgrltsn suluyorsunuz. Piskopos yreinde bir yerlerin ezildiini hissetti, fakat bunu sezdirmek istemedi, yle dedi: Yarg adalet adna konuur; rahip daha yce bir adalet olan merhamet adna. Gkgrlts aldanmamalyd... Konvansiyonelin gzlerinin iine bakp: XVII. Louis? Konvansiyonel eline yardmc olup, Bienvenunn kolunu tuttu: XVII. Louis? Kime alyorsunuz, o masum ocuk iin mi? Hakl olabilirsiniz, ben de sizinle alyorum bu yzden. Fakat bir ey daha var; unutmayalm, ben Cartoucheun(*) kk kar dei iin alyorum. O sadece Cartoucheun kardei olmakla sulanarak aslmt. Cartoucheun gnahsz kardei olmak, XV. Louisin torunu olma lsnde ac deil mi? Piskopos: Msy, bu adlarn yan yana anlmasndan holanmyo rum. Cartouche mu? XV. Louis mi? Kimi daha fazla sulu bulu yorsunuz? Biraz sustular. Piskopos geldiine hayli piman gibiydi. Ama yine de dncelerinde baz deiiklikler olduunu sezdi. Konvansiyonel tekrar konutu: Msy, siz gereklerle yzlemek istemiyorsunuz. Oysa sa bir realistti. O, bir mabedin tozunu silmek iin, eline spr ge aldnda, sprgesinde imekler akard. O, su asn dan bir kral torunuyla bir haydut kardei arasnda ayrm gzet(*) Cartouche: XVIII. asrn azl haydutlarndan biri.

40

mezdi. Gnahszln kendince bir tac vardr. Gnahszn, kral ocuu olmaya ihtiyac yok, pl prt iinde de grnebilir o. Piskopos alak sesle onaylad: Bu, doru. Konvansiyonel srdrd: steliyorum ama, siz bana XVII. Louisden sz ettiniz. B tn gnahszlar, btn kurbanlar ve btn ocuklar iin gzya dker miyiz? Eer yleyse daha eski zamanlara gitmeli ve 1793 ylndan epey nceleri iin alamalyz. Siz yoksullarn ocuklar iin alarsanz, ben de sizinle beraber kral ocuklar iin alayabilirim. Piskopos: Ah, ben btn ocuklar iin alarm, dedi. G. heyecanl bir sesle: O zaman terazi halkn yannda daha ar eksin. nk fu kara halk, asrlardan beri ac ekiyor! Yine bir sessizlik oldu. Konvansiyonel bu sessizlii de kesip cokuyla bard: Evet, efendim, halk asrlardr ac ekiyor. Hepsi bu da de il, siz ne hakla beni sorgulayp kral ocuklarndan sz etmeye alyorsunuz? Benim sizi ilk grm, Msy, ama bahsinizi duydum. Adnz sayg ve sevgiyle hatrladklar da aklmda. Fakat bu da bir eyi gstermez. Zavall fukara halk aldatmak o kadar kolay ki, ha, aklma gelmiken soraym, arabanzn te kerlek seslerini duymadm, sanrm onu daha tede bekletiyor sunuz. Demin bana, Piskopos olduunuzu sylemitiniz, fakat bu iten karakteriniz hakknda beni aydnlatmad. Kimsiniz? Siz bir Piskopossunuz, yani kilise prenslerinden, byklerindensi niz. Evet Dignenin Piskoposu on be bin franklk gelir, on bin franklk eitli giderler denei, toplam yirmi be bin franklk bi ri, saray gibi bir evde oturuyor, en iyi alarn piirdii yemei yiyor, en kaliteli araplar iiyor, arabalarnzdan inmiyorsunuz. Oysa sa her yere yryerek giderdi. Cumalar gya perhiz yapmak bahanesiyle en lezzetli balklar yersiniz, deil mi? B tn yksek konumdaki din adamlar gibi, hayatn olanca zevk lerini alyorsunuz. Bu sizin hakknz, szm yok, fakat btn41

bunlar, ahlaksal anlaynza dair bir fikir esinlemiyor. Kiminle konuuyorum? Siz kimsiniz? Piskopos boynunu eip Latince mrldand: Vermis sum. (*) Hasta acl bir alayla: Kadife rtl arabalarda gezen bir solucan, ha, ha... Gurur sras Konvansiyoneldeydi. Piskopos epey uysal bir sesle: Peki, Msy, ama sizden rica ederim, aalarn arkasnda beni bekleyen arabamn, on be bin franklk gelirimin, cumala r yediimi iddia ettiiniz o leziz balklarn, uaklarmn ve iin de yaadm sarayn merhamet duygusuyla ne alakas var ki? Merhametin insanlk iin kanlmaz olduunu yineliyorum ve 1793n de epey zalim olduunu, bir kez daha syleyeceim. Konvansiyonel elini alnna gtrd: Size yant vermeden nce, zr dilemem gerekir Msy. Hatalym, imdi evime gelmi bir konuksunuz, insan, konukla rna her zaman kibar davranmal. Siz benim fikirlerimi tartt nz, benim de size daha uysal bir dille karlk vermem gerekir di. Varlkl oluunuz bu tartmada benim stn olmam salar. Bundan sonra onlardan faydalanmayacam. Beni affedin. Size teekkr ederim, Msy. G. konumay kald yerden srdrd: Konumuza dnelim, siz bana 1793n zalim olduunu sy lemitiniz, deil mi? Evet, yle oldu, giyotini alklayan Maratya(**) ne buyru lur? Protestanlarn ldrlmelerini kran ilahileriyle kutlayan Bossuetye(***) ne buyrulur? Bu ac karlk hedefi onikiden vurmutu, Piskopos titredi,(*) Vermis sum: Ben bir solucanm. (Piskopos, kibirsizliini gsteriyor.) (**) Marat: Halkn dostu lakabn alan bir ihtilalci. (***) XVII. asrdaki en tannm Katollik din adamlarndan biri.

42

ve buna diyecek sz bulamad. Yine de iinden, Bossuet gibi kutsal bir Kardinalin sulanmasna ierlemiti. Aslnda en ku sursuz insanlarn bile, zaaflar olur. Konvansiyonelin soluu sklamaya balamt, can eki me belirtileri gsteriyordu, ama henz bilinci yerinde olduun dan, srdrd: Birka ey daha var aslnda, btn ihtilaller ve btn harp lerin kanl ynleri olduunu inkr etmeyeceim. Evet, btnlk le ele alrsak ihtilal, insanln bir uyandr, onun dnda 1793 zlerek belirteyim ki, bir misillemedir. Siz onu zalimce bulu yorsunuz ama, Montrevele ne buyrulur? Fouquier -Tinville bir serseriydi, ya lamoignon- Bville konusunda ne dnyorsu nuz? Maillard korkuntur, ya Saux-Tavannes nedir, rica ede rim? Rahip Duch ne kadar yabanldr, peki, rahip Letellieryi na sl deerlendireceiz? Jourdan-Coupe-T de bir canavard ama, yine de Louvois Markisi gibi deildir. Evet, ihtilalde kan oluk gibi akt, bu arada masumlar da yand. Aslnda prenses doan ve Fransz Kraliesi olan Marie- Antoinetteye btn yreimle zlrm, fakat XVII. asrda, 1685te, Byk Louis devrinde Protestanlarn ldrldkleri yl larda, bebeini emziren bir Protestan ana, dini ile ocuunun hayat arasnda bir tercih yapmaya mecbur braklmt. Ben o kadna da yanarm, Msy. Kadnn memeleri stle, kalbi kay g ve kederle doluyordu. Solgun yzl a yavrusu bu memeyi gryor, can ekiiyor, inleyip alyordu. Cellat da, bir anadan, stelik ocuu emzikli bu kadna, dininden dn! diyerek ya vicdann, ya da ocuunu ldrmesini istiyordu. Bir anaya ya plan bu Tantalus ikencesine ne dersiniz? Msy, unu unut mayn ki, Fransz htilalinin hakl olduu eyler fazladr. fkesi ileride balanabilir. Sonucu: Yaanlas bir dnya. En iddetli darbelerden, insanlk adna okamalar kyor. Uzatmayaca m. Duracam, oyunu kazandm. Solukland: Daha uzun konuamayacam, Msy, can vermek zereyim. Konvansiyonel, son syledikleriyle Piskopos'un arkasna43

sakland btn barikatlar devirdiinin ayrmnda deildi. Pis kopos, sadece unlar syleyebildi: lerleme Tanrya inantr. yiliin Allahsz bir hizmetisi olamaz, Allahsz biri insanl idare edemez. Halkn ihtiyar temsilcisi, bunu yantlamad. Gzlerini gky zne evirdi, gzlerinde biriken bir damla ya yanaklarndan usulca szlrken, kekeler gibi: Ey sen, sen ideal, sadece sen varsn! dedi. Piskopos alabildiine heyecanlanmt. Ksa bir sessizliin ardndan, ihtiyar hasta, parman gkyzne uzatt ve unlar syledi: Sonsuzluk orada. Sonsuzluun beni vardr. Aksi halde sonsuzluk snrl olurdu. Ama sonsuz var. O var, onun benlii var. Onun benlii Tanrdr. Can vermek zere olan adam, son szlerini cokuyla mrl danmt. Gzlerinde sanki bekledii kiiyi gren birinin lts vard. Ama gz kapaklar indi, artk tkenmiti. u birka daki ka iinde, birka saat yaam ve hayatnn nihayetine gelmi ti. Piskopos bunu sezdi, anszn btn duygular deimiti, derin bir cokuyla bu olaanst adama bakt ve eliyle onun o buz kesilmi eline dokunup: Tanrya gitme saati yaklayor, dedi. Karlamamzn bouna olmadndan eminim. Konvansiyonel gzlerini at, yznde bir gurur ifadesi var d. Derinden gelen bir sesle: Msy, diye balad. mrm, dnce, kitaplar ve yal nzlkla geirdim. lkem beni greve istediinde, tam altmn daydm. Grevimi cesurca tamamladm. Abartlarla savatm, zorbalar yendim. Haklar ve ilkeler vard. Onlarn tantlmalar iin gayret ettim. Vatan, dman izmesinin tehdidindeydi, onu savundum. Varsl deildim, yoksul oldum. lkenin en nde ge lenlerindendim. Define mahzenleri altn ve gm doluydu. Ama ben birka kurula karnm doyurdum. Ezilenlere el ver dim, ac ekenleri avuttum. Belki kilise mihrabnn rglerini44

yrttm, ama bunu halkn yarasn sarmak iin yaptm. Hep in sanln a yrmesini destekledim. 1793te btn gcmle grevimi yapmaya altm. Buna karn, kovuldum, srldm. Benimle elendiler, beni karaladlar, taladlar. ou kii beni bir vahi gibi gryor. Zavall, cahil halkn gznde lanetliyim. Ama ben kimseden nefret etmiyorum. u anda, tam seksen al tsndaym ve birazdan leceim. Benden istediiniz nedir, Msy? Piskopos saygl bir sesle fsldad: Beni kutsamanz, Msy. Ve Piskopos Myriel, eceli gelmi olan Konvansiyonelin nnde diz kt. Ban kaldrdnda, adamn yznde ilahi bir nur grd. Konvansiyonel son soluunu vermiti. Piskopos allak bullakt. Evine dnceli ve dalgn dnd. Dua ederek btn gecesini geirdi. Birka hevesli konuturmak iin ona G.yi sordular. Piskopos eliyle gkleri iaret etmekle yetindi. O gnden sonra daha sevecen, daha insancl olmaya dikkat etti. ocuklara ve hastalara daha da iyi davrand. Onun bu ziyareti, ehirde epey amata yaratmt, insanla rn pek ou onu knad. yle bir canavarn evine gitmek bir Piskopos'a yakr m? Btn bu ihtilalciler birbirinden daha gaddardr. Onun gibi biri iin Monsenyrn kendisini yormas olur i deil. Orada, ne aryordu? Herhalde merakn gidermi olmak iin. ehrin yllanm aristokratlarndan olan ok kstah bir ihti yar kadn kendisine unu sordu: Monsenyr, banzda o kzl apkay(*) ne zaman grece iz? Piskopos glerek: O krmzdan hi holanmam. Fazla haval bulurum. Ama kr mz balkllar kmseyenler, kzl apkallara sayg besler.(*) Kzl apka: Kardinallerin iareti. Kendisine ne zaman kardinal olaca soru luyor.

45

11 BR AIKLAMA Buraya kadar yazdklarmzdan sonra Piskopos Myrielin, bir filozof ya da bir vatansever papaz olduu karsamasna ulalmas gerei glgeler. Fakat Konvansiyoneli ziyaretinin ardndan, daha uysal biri olmutu. Aslnda o, politikayla ilgilenmekten holanmazd. Bunu pekitirmek iin, birka yl geriye dnp bir olay an latmamz gerekir. Charles Myrielin Piskopos olarak atanmasndan hemen sonra, mparator, ona Baron unvann vermiti. O bu asalet un vann, birka piskoposa daha vermiti. Bilindii gibi 5-6 Tem muz 1809'un gecesinde Papa tutuklanmt. Bu yzden Mon senyr Bienvenu Myriel de Pariste mparatorun toparlad kongreye arld. Fransa ve talya Piskoposlarnn katlmyla ilk toplant, Pariste yaplmt. Kongre, 15 Haziran 1811'de, Ntre Dame Kaderalinde, Kardinal Feschin bakanlnda bir oturumla balad. Oraya arlan doksan be piskopos arasn da Piskopos Myriel de vard. Fakat o sadece bir oturuma katl d. Krlk yerlerde yoksulca yaayan bu din adam, bu toplant ya asla uymayan dncelerle gelmiti. Toplantnn havasn bozmu gibiydi. Dignee dndnde, kendisine niye bu kadar ksa srede dndn soranlara, srekli ayn karl veriyor du: Ben onlar huzursuz ettim. Darnn havasn onlara ge tirdim. Ak bir kap izlenimi braktm onlarda. Baka bir seferdeki yorumu uydu: Ne yapalm, dier pis koposlar kilise prensleri, ama ben sadece fakir bir ky papaz ym. Esasen, Piskopos Myriel, dier din adamlarn fkelendir miti. Bir akam bir Piskoposu grmeye gittiinde, azndan u szler kmt: Ah ne ho duvar saatleri, ne kusursuz hallar, hele uakla rn niformalar ok gzel. Ama, ne kadar nafile btn bunlar.46

Ben bunlara sahip olsam kulaklarmda srekli u yank olurdu: Alar var! yenler var! Sefiller var! Fakirler var. unu da belirtelim ki, lksten nefret etmek aslnda sanattan anlamamak gibidir. Fakat din adamlarnn lks iinde yaama s yakkszdr. ok zengin bir rahibin anlam yoktur. Rahip de mek fakirlere yakn biri demektir, herkesin rahata eriecei, btn dknlere omuz verecek biri. Bal tutan parman yalar denir, herhalde Monsenyr Bienvenu de bu fikirdeydi. Bu arada o, an fikirlerine de katlmazd. O, dinle ilgili tar tmalara girmez, kiliseyle hkmet arasnda tercih yapmazd. Her eyi anlatacamza sz verdiimize gre, onun, ans k tye giden Napoleona kar ok souk davrandn da ekleye biliriz. 1813 ylndan sonra, Napoleon kart gsterileri alkla m, Elbe adasndan dndnde onu karlamaya gitmemi ve kendi Piskoposluunda Yz Gn dualarnn yaplma emrini vermekten geri durmamt. Piskoposun kz kardei Matmazel Baptistine dnda iki aabeyi vard. Biri general, dieri emniyet mdryd. ou zaman onlarla mektuplard. Napoleon yanda olan general le bir zamanlar aras iyi deildi. Fakat emekli emniyet mdr olan dier kardeini epey severdi. Bu namuslu adam emekli ol duktan sonra Parisin sradan bir mahallesine tanmt. Bu halde, Bienvenunn de, herkes gibi, particilik dnemi, fke dnemi, frtnal dnemleri olmutu, ilahi ilerle ilgilenen bu huzurlu, yce ruhu da o devrin tutku dalgalar yoklamt. Byle birinin politik ynelimleri bulunmas, elbette beenilesi bir olguydu. Dncemiz doru anlalsn, politik ynelim denen eyleri, ilerlemeye giden byk isteklerle, devrimizin b tn ilek zeklarn temeli olmas gereken yce vatansever, halk ve insancl inanla biz asla ayn tutmuyoruz. Bu kitabn yazdklarn uzaktan ilgilendiren meseleleri derinletirmeden, sadece unu anlatyoruz: isterdik ki sayn Bienvenu kral yanl s olmasn, insancl eylerin uultulu rpnmalarnn stnde, epey belirgin halde parlad grlen u temiz n; gere47

in, adaletin, merhametin, huzurlu izlencesinden baklarn bir an bile ayrmasn. Tanrnn Bienvenuy politik bir grev iin yaratmadn onaylamann yan sra, hak ve zgrlk adna kar koyuunu, gl Napoleona onurlu kar klarn, riskli, hakl direniini epey doru anlar, alklardk. Gelgelelim, ykselen kiilerde beendiklerimizi, denlerde daha az beeniyoruz. Riskli oldu u srece mcadeleden holanyoruz. Her seferinde de ilk gnlerin savalar, son savalarn yok edicisi oluyor. Huzur lu zamanlarda cokulu bir sulayc olmayann, ykl nnde susmas gerek. Baarnn iareti, kntnn tek adaletli yar gcdr. Bizlere gelince, alnyazs ie karp da darbeler vurdu unda, oral olmuyoruz. 1812, bizi adam etmeye balad. 1813te aclarla yreklenen suskun yasama meclisinin haince sessizliinden syrlmas, insan yalnzca fkelendirir, tiksindi rirdi, bunu alklamak hatayd. 1814'te ihanet eden marealler karsnda, bir bataklktan dierine geen o senatonun kar snda, nce gklere kartp, sonra da hakaret eden, kaan, Tanrnn yzne tkren putperestliin nnde ban dier ta rafa evirmek bir bortu. 1815, korkun felaketler arefesindey ken, Fransa onlarn korku verici yaklamlaryla titrerken, Na poleonun nnde alan Waterlooyu belli belirsiz seebilirken, alnyazsnn hkm giydirdii adam ordunun, halkn yrek ya kan biimde alklamas, hi de komik bir ey deildi. Tiran zerindeki nlemliliin kalmas artyla, Digne Piskoposu gibi bir adamn, uurumun kysndaki byk bir milletin, yce biri nin saman alevi gibi tutumasndaki ycelii, etkiyi deerlendir mesi gerekirdi. Bunun dnda, her adan, adaletli, namuslu, merhametli, zeki, kibirsiz, onurluydu, yle de kald. Hayrseverdi, srekli iyi lik dnrd ki, bu da bir tr hayrseverlikti. Bir rahip, bir bil ge, bir insand. Ayrca unu da eklemeli ki, kendisine kt mz, adeta bu yzden neredeyse sulayacamz bu politik y nelimde bile, urada konuan bizden de anlayl, daha uysal d.48

Belediye saraynn kapcsn, bu greve imparator atam t. Eski muhafz alaynn ihtiyar bir astsubayyd. Austerlitz sa vanda Lgion dHonneur nian verilmiti, ahin Bonapartist lerdendi. Bu biarenin azndan, damdan der gibi, zaman zaman o gnlerdeki yasann nifak sokucu szler olarak nite ledii kelimeler kayordu. Nianndan imparatorun kabartmas silindiinden bu yana, madalyasn takmaya mecbur kalmamak iin, kendi szleriyle, hibir zaman niformasn giymiyordu. Napoleonun verdii madalyadan, imparatorun yzn tapnr gibi, dokunarak kendi eliyle kazmt. Buras bir ukur olutur mutu, oraya da baka bir ey koymak istemedi. Gsmde kurbaa tamak yerine, lmeyi tercih ederim! derdi. Ola nak bulduka, XVIII. Louisyle dalga geerdi. ngiliz tozluklu bunak! Kei sakalyla defolup Prusyaya gitsin! derdi. lesiye nefret ettii iki eyi, Prusya'yla ngiltereyi ayn ilenmede birle tirmekten derin bir sevin duyard. Bunu yle sk sylerdi ki, g nn birinde iinden atld. oluk ocuuyla be parasz halde sokakta kald. Piskopos onu ard, biraz kt, kilisenin ka pcs yapt. ehirde yaad o dokuz yl boyunca, Monsenyr Bienve nu, insancl tavrlar, isabetli davranlaryla herkesin sevgi ve saygsn kazanmt. Dignei sevgi ve saygyla doldurmutu. Napoleona kar tavrn bile halk balamt. Halk, koyun gi bi bir sryd, imparatoruna tapard, ama Piskoposunu da se verdi. 12 PSKOPOSUN YALNIZLII Bir generalin etrafndaki gen subay topluluuna benzeyen kk bir rahipler topluluu, neredeyse srekli, bir piskoposun etrafn kuatr. Bir yerde, o cana yakn Saint-Franois De Sa les bunlara acemi rahipler adn verir. Her meslein dkn leri vardr, bunlar ibana gelenlerin etrafnda bir halka olutu rur. evresi olmayan bir iktidar olamaz; sarayllar olmayan ser49

vet bulunamaz, baklarn gelecee evirenler, gz alan im diki zamann evresinde frdnerler. Her metropoln kendi kur may olur. Bir para etkili olan bir piskoposun papaz okulu genlerinden oluma devriyesi bulunur. Bunlar ortal kolaan eder, piskopos saraynn huzurunu salar, Piskopos Hazretleri nin glmseyii etrafnda nbet beklerler. Bir piskoposa yaran mak diyakos yamaklna doru bir adm kmak demektir. ler lemeli, uar tavrlar papazlk gelirini kmsemez. Dier yerlerde koca klahlarn olmas gibi, kilisede de koca kavuklular bulunur. Bunlar, sarayda saygnl olan, varsl, pa ral, ilek zekl, herkese benimsenmi, kukusuz dua etmeyi bilen ama, ricada bulunmay daha iyi bilen, btn topluluunu kapsnda bekletmekten rahatsz olmayan, dinle politika ara snda birletirme izgisi olan, rahipten fazla papaz olan, pisko postan ok bapapazla yakan piskoposlardr. an olsun onlara yaklaanlara! Saygnlk sahibi kiiler olduklarndan, yanlarnda yrelerinde ibilir, gzde kimselere, hoa gitmesini bilen u genlie yal-ruhani paralar, piskoposluk rtbesin den nce gelir kaynaklar, badiyakosluklar, yardmc rahiplik ler, kiliselerde memuriyetler verirler. Kendileri ykseldike, ya lakalarn da ykseltirler; sanki devinim halinde bir gne siste midir bu. Onlarn lts artlarndakini renklendirir. Onlarn yk selmesini yanna yresine kk terfiler halinde datr. Ustaya daha nemli bir ynetim dairesi, raa da daha geni bir mes leki alan. Sonra, ne olacak ki, Roma uras. Bapiskopos olma y bilen bir piskopos, kardinal olmasn bilen bir bapiskopos si zi maiyet memuru gibi gtrr, rahipler kuruluna girersiniz; son ra, cppe giyersiniz, toplantlara dinleyici olarak katlrsnz, yardmc olursunuz, nce Efendi olursunuz, ardndan Efen di Hazretlerine terfi edersiniz; Ycelie bir admlk mesafe dedir buras, burayla Papalk arasnda ise bir oylamann ip gi bi duman vardr salt. Her kardinal, bal katl bir papalk tacn dler. Bugn rahip doru yollardan yryp hkmdar olabilen tek insandr, ne hkmdar ama! Yce bir kral. Bu hal de, papaz okulu isteklerin fidanldr. Yz pene pene kza50

ran nice koro arkcs ocuk, nice delikanl rahip balarnda Perrettein st anan tarlar! Belki tutku kendine hemen ye tenek adn veriyor, kim bilir! itenlikle, kendi kendini aldatp, an olsun ona! Kibirsiz, fakir, kendi bana buyruk bir adam olan Piskopos Bienvenu, koca balkllar arasnda saylmyordu. Etrafnda gen rahiplerin birinin bile bulunmamasndan anlalyordu bu. Grld ki Pariste diki tutturamamt. Tek bana bir adam olan bu ihtiyara yamanmay hibir aklevvel dnemezdi bile. Yeni srgn veren hibir tutku onun glgesinde yeerme lgn ln yapmazd. Piskopos kurulundaki papazlar, piskopos ve killeri saf, kocam insanlard, onun gibi biraz halktan kimseler di, onun gibi kardinallie yol kmayan bu greve kaplanm lard; piskoposlarna benziyorlard, ama tek farkla ki onlar bit miler, dieri tamamlanmt. Sayn Bienvenunn yannda yk selmenin olanakszln yle iyi anlamlard ki, onun yetitirdi i genler, papaz okulundan kar kmaz, kendilerini Aix, ya da Auch bapiskoposlarna nertip hemen uzaklayorlard. nk, bir daha sylyoruz, herkes ykselmek ister. Takn bir zveriyle yaayan bir azizin yaknl risklidir; giderilemez bir sefalet, ykseltecek eklemlerin ilevsizlemesini size de bula trabilir; zetle, istediinizi aan bir zveridir bu, herkes de bu kant veren erdemden uzak durur. Sayn Bienvenunn yal nzlnn kayna buydu. Karanlk bir adayz. Baarmak... yksekteki anariden, arabozuculuktan damla damla akan retim budur ite. Yeri gelmiken syleyelim: Baar ne kadar tiksin bir ey! Erdemle olan riyakrca benzerlii insan yanlgya drr. Halk kalabal iin baarnn yz yaklak stnln yzy le birdir. Yetenein ikizi olan baarnn bir kurban vardr: Tarih. Salt Juvenalisle Tacitus buna seslerini ykseltirdi. Gnmz de, neredeyse resmi bir felsefe baarnn kapsna hizmeti olarak girmitir, zel niformasn kuanm, bekleme salonun51

da hizmet grr. Baarnz: Kuramsal bir olgu bu. Varsl kimse, o yetenekli ve baarl saylyor. Piyangoda kazandnz m, ze ki birisinizdir. stnler sayg grr. Klahl dnyaya gelin; b tn i burada. Talihiniz olsun, sizi byk adam sanrlar. Bir a n parlakln oluturan be-alt muhteem ayrcalklnn d nda, ada hayranlk bir grme kusurudur. Yaldz, altnn ye rini tutar. Herhangi biri olmak ileri kartrmaz, yeter ki sonra dangrme olsun. Baya kendine tapan, bunu alklayan ihtiyar bir kendini beenmitir. nsanlarda, Musa, Eshlos, Dante, Michelangelo, Napolon olma becerisi bulunur; bir eyde hedefine varan birine halk oy birliiyle bunu konduruverir. Bir noter senatr olsun, bir yalan c Corneille Tiridate yazsn, bir haremaasnn bir haremi ol sun, bir asker Prudhomme bir an son savan ans eseri kazanmayagrsn, bir eczac Sambre-et-Meux ordusuna kar ton ayakkab taban icat etsin, sekiz milyon dourtsun, gevele yen bir vaiz piskopos olsun, varlkl bir evin khyas iinden ay rldnda yle zengin olsun ki maliye bakan atansn... insan lar buna Deha derler, tpk Mausquetonun suratna Gzellik, da Claude tavrlya Hametmeap demeleri gibi. rdeklerin ayaklaryla yumuak amurda oluturduklar yldzlarla gkteki yldzlar ayn ey sanrlar. 13 PSKOPOSUN NANLARI Allm uygulamalar dorulama asndan, Digne Pisko posunu eletirmek gereksizdi. Namuslu adamn, sz kanun gibidir, ona gvenilir. Ona sadece sayg duyulur. Adaletli bir adamn vicdanna inanmak iin sz yeterlidir. Aslnda, kimi ki ilikler dikkate alnrsa, bizim inancmzdan farkl bir inanla in sanlk erdeminin olanca gzelliklerinin ykselme ihtimalini ka bul ediyoruz. Piskopos bu dogma veya u mezhep srr hakknda bir ey52

dnr myd? Bu i srlar sadece ruhlarn plak girdikleri mezarda bilinir. Tartmasz inandmz bir ey varsa o da u: nantaki zorluklar, onun fikrince sahtekrlkla zlmez. Elma sn rmesi akldan geirilemez. Bienvenu inanrd. Credo in Patrem (Tanrya inancm var) diye sk sk barrd. Vicdan kendisine usulca, Tanryla berabersin derdi. inanlarnn gc az gelir gibi, Piskoposta takn bir seve cenlik dikkat ekerdi, ite bu bakmdan, quia multum amavit, arbal kiiler, kafal adamlar -egoizmin, bilmiliin pa rolasn kabullendii iler acs dnyamzn sekin deyimleritarafndan incinebilir, hassas, zayf olarak nitelenmiti Pisko pos. Bu takn sevgi neyle gsterilirdi? Bu, evresindeki herke si iine alan bir iyimserliktir. stelik sevgisini cansz eylere ka dar indirmiti diyebiliriz. O hibir eyi kmsemezdi. Tanrnn btn varlklarn sevgi ve saygyla iine alrd. Hem ok ho grlyd de. Din adamlarnn birounun aksine, Piskopos Myriel, hay vanlara da sayg beslerdi. Hayvanlarn ruhlar niye olmasn? dedii epey sk duyulmutu. Sevgisini en irkin varlklara kadar indirmiti. Kz kardei bir gn onun bahede yere eilip, kll ve korkun bir rmcee bakp, uysal bir sesle: Biare yaratk, bu kendi kabahati deil ki! diye sylendiini duymutu. Bir gn de bir karncay ezmemek iin, birden sram ve ayan burkmutu. Evet, bu namuslu ve haktanr adam, ite byle yaard. Za man zaman bahesinde ekerleme yapard. Bu grlesi bir manzarayd. Sylentilere gre, Monsenyr Bienvenu, delikanlln epey debdebeli bir hayat sren ksnl bir adam gibi geirmiti. Ama geen yllarla onu trplenmiti. Evrensel hogrrl dou tan deil, yllarla kazand bir erdemdi. Takvimler 1815i gsterdiinde tam yetmi be yandayd. Uzun boylu saylmazd. Son yllarda epey kilo almt, zayfla mak iin uzun yrylere kard. evik admlarla yryordu,53

beli henz kamburlamamt. Monsenyr Bienvenunn ho bir yz vard ve epey sevimliydi. En byk silahlarndan olan o ocuksu sevinciyle, sze ba ladnda o kadar sevimli biri olurdu ki, onun yannda bulunan lar kendilerini ok mutlu ve rahat hissederdi. Yz renkli, iyi bakt dileri inci gibiydi. Onu gren, ne babacan adam der di. Napoleona da ayn izlenimi vermiti. Kendisini ilk grenler iin o herhangi bir adamcaz dnda bir ey deildi. Fakat onun yannda birka saat bulunanlar, dnceyle parlayan o ak pak salarla kuatlm alndan, l l gzlerinden etkilenirdi. Ona bakanlar, bir melein kanat rpn grm gibi saygya kaplrlard. nceden de deindiimiz gibi dualar, trenler, sadakalar, bahesinde almak, kardelik, sradan yemeklerle yetinmek, misafirperverlik, dnya nimetlerinde gz olmamak, kardelik, gven ve i onun gsterisiz hayatn doldururdu. Evet, bu ke lime ok yerinde, nk Piskoposun btn gnleri gecenin ge vakitlerine dek dolu doluydu. Gecenin ge saatlerinde birka dakika yldzlara bakarak, derin dncelere daldktan sonra yataa girmesi de bir tr tren gibiydi. ou zaman evdeki ih tiyar kadnlar, gecenin epey ge bir saatinde onun bahesinde yrdn duyarlard. Tanrnn yz sahibi ettii o muhteem varlklar seyretmeye doyamazd. Gece ieklerinin kokularn yaydklar o tenha vakitlerde, o, yldzlar altnda dua okuyup gezinmekten derin mutluluk duyard. Tanrnn grkemini, varln, tuhaf bir sr olan br dnya y, ondan da tuhaf olan gemi nceki hayat, gzlerinin nn de her tarafa uzanan sonsuzluu dnrd; anlalmaz anla lr klmaya uramadan ona bakard. Tanry incelemiyordu. Ona hayrand. Maddeyi ekillendiren, onlar belirterek gleri ni ortaya karan, birlik iinde kiilikler, alanda oranlar, sonsuz da saysz yaratan, kla gzellii oluturan atomlarn kusur suz denk gelilerini saygyla izlerdi. Bunlar habire balanp zlr; bylece hayat, lm olutururlard. Kocam bir asma ktne dayanan tahta bir srada otu54

rurdu, meyve aalarnn yamru yumru, clz glgelerinin ara sndan yldzlara bakard. Sskaca bitkilerle, saysz kulbe, av luyla dolu bu eyrek dnmlk toprak onun iin hayli deerliy di, ona yetiyordu. Vakti bunca kt olan yaayndaki serbest zamann gndz bahe ileriyle, gece de dnerek geiren bu ihtiyar adam baka ne isterdi ki? Tavan gkler olan bu ensiz avlu, yerine g re en ho eserlerinden, en yce ilerinden tr Tanrya tapn mak iin yetmez miydi? Sahiden de hepsi burada deil miydi? Baka ne istenebilirdi? Dolamak iin kk bir bahe, d kur mak iin bitimsiz genilik. Ayaklarnn ucunda yetitirilebilen, toplanabilen her ey; bann stnde incelenebilen, dnle bilen her ey; yerde birka iek, gkte saysz yldzlar. 15 DNCELER Piskopos Charles Franois Myrielin portresini genel hatla ryla tamamlamak iin son szler... O, kendince, kiisel bir felsefe sahibiydi... Onu aydnlatan kalbiydi. Bilgelii, kalbinden ykselen ktand. Belli bir dizgesi yoktu, o sadece iini yapard. Baka eyle re akl yoracak vakti bol kiilerden deildi. Sistemlerin hibirine yakn deildi, o sadece eylemlerle ye tinirdi. Karmak dncelerle akln yormazd. Bir Havari g zpek olabilir, fakat bir Piskopos ekimser olmal. Baz sorula rn uurumlarna dalmak risklidir. Bu karanlklar kapsnda bir ses size oraya girmenin yasak olduunu fsldar. Dhiler, kendilerini genellikle dogmalardan daha ycelerde bulup, dncelerini Tanr'ya nerirler. Bylelerinin dualar tar tmalara neden olur, ibadetleri bir soru iareti gibidir. Halbuki insanolunun dnce ufku snrszdr. O kendi sar holuunu kendisi var eder. Hem daha ileri gider, btn doa y aydnlatr diyebiliriz. Bizi kuatan bu sr dolu dnya aldn verir. zetle, u dnyada dnlerin ufuklarnda, mutlak'n zirve55

lerini grebilirler ve bylece ebediyetin doruunu seebilirler. Monsenyr Bienvenu bu saydklarmzdan deildi, o bir dhi deildi. O Swendenborg ve Pascal gibi kusursuz dehala rn delilie yneldikleri bu doruklardan korkard. Aslnda bu gl hayal etmelerin de, bir adan epey faydas olur: ideale ulamak. Yine de Piskopos Myriel btn bunlara kar vaktini duayla geirmeyi tercih ederdi. Peygamberlik ve bilicilikle ilgisi yoktu onun. Bu sade ruh, sadece sevmekle yetinirdi, olancas bu. insanst bir gle dua eder gibiydi. Fakat sevginin fazlas olamayaca gibi, dua etmenin de olmazd. Eer dualarda ya zlanlar amak bir susa, Sainte-Therese ve Saint-Serome de bu suu ilemilerdi. O inleyen ve yaknanlarn stne eilir, onlara yardm eder di. Dnya ona gre saaltlmaz bir hastalkt. Her yerde, bunu seziyordu. O, aclar arar, aclarn kaynan aramazd. O sade ce avuntu ve rahatlatmann arelerini arard. Bu iyi kalpli ve se vecen din adam iin, btn canllar ilgiye deerdi. En byk gayesi rahatlatmak, mutlu etmekti. ou kii topra altn bulmak iin kazar, o merhameti orta ya karmak iin ruhlar yoklard. Evrensel sefalet onun iin bir maden gibiydi. ahsi madeni. Ac, sevmeye bir bahaneydi. Birbirinizi sevin. O sadece bu vaaz verirdi. Felsefesi tek ke limeyle ifade edilirdi: Sevgi. Bir gn, kendini filozof sanan u adam, daha nce deindiimiz u senatr, Piskoposumuza unlar syledi: Azizim, dnyann haline bakn: Herkes birbi riyle savayor, en gl olan en hakl oluyor. Sizin 'birbirinizi sevin szleri palavra! Monsenyr Bienvenu onunla tartmaya hi girmeden: Pe ki, o zaman dedi, bu bir palavraysa, istiridyedeki inci gibi, ruh da bunun iine saklanmtr. Demek ki oraya saklanmt, ora da yayordu. Bundan da tartmasz, memnundu; insan hem cezbeden, hem de korkutan olaanst konularn, soyut konu larn ucu ele gemez grntsn, metafiziin uurumlarn,56

ayn hedefe yneltilmi btn bu derinlikleri kapsayan konular Tanrnn havarisine, yokluun Tanrtanmazna brakyordu: Alnyazs, iyi ile kt, varln varla sava, kiinin vicda n, hayvann dnen uyurgezerlii, lmle deime, mezarn kapatt hayatlar zeti, srekli olan benlie kesintisiz sevgile rin bilinmez as, tz, madde, Nil ve Ens, ruh, tabiat, zgrlk, zorunluluk; actan sorunlar, insan dncesinin muhteem y ce melekleri zerine eildii lanetli kalnlklar atrr gibi duran bir gzle izledikleri dipsiz uurumlar. Monsenyr Bienvenu bunlar fazla derinletirmeden, tart madan, bunlarla dncesini bulandrmadan bu esrarengiz so runlar dardan gren, yalnzca ruhunda bilinmezlie kar arbalca saygs olan biriydi. Monsenyr Bienvenu, dnyevi ilerden uzak duran, kendisi ni etrafndaki yoksullara ve bedbahtlara adam, sevgi ve in sancllktan olumu ilahi bir varlkt.

57

KNC KTAP D 1 YRMEKLE GEEN BR GNN BTM 1815 yl, ekimin ilk gnlerinde, gn batmna bir saat kala, bir adam yryerek Dignee girmiti. Pencerelerden balarn uzatm ya da kap nnde, komularyla laflayanlar tanma dklar bu yabancya rkntyle kark bir merak duygusuyla baktlar. Adam epey dknt bir klktayd. Orta boylu biriydi, krk alt ya da krk sekizinde gsteriyordu. Gn yan yznn, st tarafn deri apkas kapatyordu. zerindeki kaba ketenden yaplma sar gmlein yakasn bir iplikle tutturmu olduu iin, kl dolu barnn biraz akta kalyordu. Boynuna ip gibi incelmi bir kravat takmt. Ypran m ve yamal beyaz pantalonun stne, baz yerleri yrtlm gri ynden bir ceket giymiti. Ceketin sol kolunda yeil bir ya ma vard. Beline yeni bir asker antas taklyd. Elinde, destek ald, dml kaln bir sopa tutuyordu. ivili kabaralarnn iindeki ayaklar orapsz; ba tral fakat uzun sakallyd. Havann bunaltc scakl, yrmenin verdii yorgunluk, ter ve yollarn tozu onun grntsne iyice sefil bir ifade ver miti. Kazl salar banda diken dikendi. Uzamaya balayan bu salar, ne zamandr makas yz grmemiti. Onu tanyan yoktu. Yolu buradan geiyor olmalyd. Nere58

den geliyordu? Gneyden mi? Deniz kenarlarndan m? nk ehre gney kapsndan girmiti. Yedi ay nce Napoleon da Ni ceden Parise getiinde bu kapdan girmiti ehre. Grne gre, sabahtan beri yrmt; alabildiine bitkin grnyor du. ehrin kenar mahallerinde yaayan kadnlar, onun Gas sendi Caddesindeki emeden doya doya su itiini grm lerdi. Poichevert Sokana geldiinde, sola sapp valilik kona nn kapsndan girdi. Yaklak on be dakika sonra da kt. Ka pdaki ta srada, bir jandarma duruyordu. Yolcu kasketini kartp onu saygyla selamlad. Beriki selamn alma bir yana, ona aksice bakt. Onu bak laryla izledi biraz ve daha sonra o da valilie girdi. O yllarda Dignede epey muhteem bir han vard. Colbas Ha adl bu han Jacquin Labarre adnda biri altrrd. Yabanc, ehrin en iyi han olan bu yapya doru yaklat. Sokaa bakan mutfak kapsndan girdi. Btn ocaklar yanyor du, tencerelerden ykselen itah ac kokular ortal dolduru yordu. Hann sahibi, iyi bir ayd da, keyifle tencereleri kar tryordu. O anda hazrlad yemek, arabaclarn yemeiydi. Dolamaya kan herkes, arabaclarn en leziz yemekleri ye diklerini bilir. Ocakta kaln ilere taklm av etleri kzaryor, bir dier ocakta, tatlsu balklar zgarada piiyordu. Kapnn aldn gren han sahibi, yeni bir mterinin gel diini anlamt, iinden ban kaldrmadan sordu: Ne istiyorsunuz