7/21/2019 SEMANTICA Y ETMOLOGIA EN EL GUARANI - ANTONIO TOVAR - PORTALGUARANI

1/11

[A JDP C KL SA P C JEG EO L AD AG O Q L ^ L D

Rer tras rlzedas agche ag prasadta tajl plrl kedtrcnucr lg

fejadlha qua ked asta vegujad sa rcd`alg R. Igcx ^astrape

[.C.Rrcjare, perqua glsaj dtckl`a udlgadoul `a glsggljl-

`ls cd`oadls

e

prcjctcvls pua`a sujcdcstrlr ahajpges

juy cd-

tarasldtasl gl rljl kcadtickl kugtcvl`l ad duastre c`cejlper

ag aru`cte fejadlhal`e

) qua ggaolnld. Rrstljes y klgkes sajdtckes, qua

guaoe astu`clrajes, sed udl kedsakuadkcl. Rare fajes `a sa-

lglr lqu ud ahajpge tpcke. Ag nase "de ierjlnl plrta `a

gls kestujnras oulrldas"

>

, y `a `es jldarls sa cdtre`uhe

ad oulrld ud dejnra plrl udl kesl `askedekc`l8 e ncad ax-

tad`cad`e ud kedkapte `a lgod je`e ldgeoe, y ls sa `che

(l)fat,

qua prepcljadta scodcickl 'egar' ("juy cjprepcljad-

ta ge usld per 'na sl r'" `cka J edteyl,

Pasere)

;

, e ncad fl-

kcad`e ud var`l`are klgke sajdtcke8 ad oulrld sa `akl

yurujney

'nekl ja`cldl' e 'nekl jader', y ad sadtc`e icou-

rl`e 'je`astcl y je`arlkcd ad ag flnglr'

0

, pare cd`u`l-

ngajadta ag glt. eskuguj parjctc `asvclr ag sadtc`e `ag oul-

rld, `a jldarl qua `arcvl`es varnlgas keje (l)yayurujney

y (l)yurupct kerrasped`ad l eskuglrc, y scd `u`l per lkkcd

`a ges jcscedares sa fld cjpuaste ad gl gadoul. Rare plrakarl

qua astes gtcjes `arcvl`es sed kugtcsjes, e qucz per su vc-

scnga atcjegeol pu`cared plrakar cd`akereses, y ls sa flggl

je`ardljadta ag varne pct 'naslr ag krukciche ad vcardas

sldte', senra

(l)fat.

As ud fakfe qua, ludqua des kuasta flkardes l astl c`al,

dakasctljes desetres ud djare `a plglnrls `atarjcdl`e plrl

ud djare `a kedkaptes `atarjcdl`e (CC, > y ;). As var`l`

qua gls gadouls prcjctcvls de `cstcdouad ad gl ja`c`l ad qua

-

JEC[[ NA^PEDC, Gl gadoul oulrld keje `ekujadte fcstrcke,

ad

Nag. `a Icgege-

ol, J e d t a v c ` a e , CCC < 3 0 > , p o . 0 1 < .

(Asta trlnlhe lplrakc ldtas

ad ges Ldlgas

kcadtickes plrloulyes,

De. 9, sarca d, 2).

;

Ag R.

OQL[KF

ldetl qua ud jcsje varne cd`ckl egar y naslr ad hlpeds y

klregcde.

0

NA^PEDH,

gea. kct.

PFA[LQ^Q[. Peje Y. Djs. y ; (

7/21/2019 SEMANTICA Y ETMOLOGIA EN EL GUARANI - ANTONIO TOVAR - PORTALGUARANI

3/11

NCKK Y

C303 [AJDPCKL

S

APCJEGEOL

AD AG

OQL^LD

0 ;

`cstcdoucjes desetres, pare, lg kedtrlrce, `as`a ag pudte `a

vcstl `a ud "prcjctcve", ud fejnra je`arde y kcu`l`lde,

ltcnerrl`e `a parc`ckes, rl`ce y lklse gcnres, kediud`a gljad-

tlngajadta y sa kedierjl ked udl plglnrl e ud kedkapte `ed`a

g slna `cstcdoucr `agckl`es jltckas. Ls, ad oulrld8

u as ud varne qua scodcickl l gl vaz 'kejar' y 'nanar'- Lu kouY

'ye nane vcde', lu se'e 'ye keje klrda' (Jedteyl, Pasere),

(t)enc 'lzug' y 'var`a',

f''`ugka' y 'slgl`e'=f're'juy slgl`e' (senra f'-i- re(n) 'ljlr-

oe').

pc

`ckad ges `ckkcedlrces qua scodcickl 'pca', pare sc des ichljes ad

qua 'ul `a gls jldes' sa `cka pcp

1

, klna padslr qua tljncd sco-

dcick 'jlde'

9

= 'ul `a ges pcas' sa `cka pcsp, kuyl atcjegeol as pc,

s 'ker`d' (pcsl '`a`e `ag pca'), yp 'asqucdls `a tlngl, pca`rl, atk.'

(l)etc

scodcickl l gl vaz 'ye ge adtcarre' y 'ye scajnre'.

F lqu, puas, nuades ahajpges qua l`ukcr l gls je`cickl-

kcedas astu`cl`ls per ag R. ^astrape ad ges kljnces sajdtckes

per `cstcdkcd.

Rare tljncd klses ad qua ag oulrld `cstcdoua `ed`a ag

kcvcgczl`e kediud`a, sa pua`ad kctlr ad lnud`ldkcl. Nlstad

(t)clpu(o) 'ruc`e pre`ukc`e per saras cdldcjl`es', lcn 'ruc`e `a

ges qua flngld y tljncd `a res',

(e)oul't 'gl`rl ag parre lvcsld`e lgoe', (e)lr 'gl`rl' scjpgajadta.

. Ad, ag l`varnce `a gahldl flgge ad ag oulrld `a Kerrcadtas ges sc-

oucadtas jltckas8 cnlp 'lgg `ed`a de sa va' (papa ad Jedteyl),lcp

'lgg `ed`a sa eya y de sa va', lj, 'lgg gahes' scjpgajadta (anlpad

Jedteyl). Ked ud lglroljcadte axprascve, Jedteyl `l gl ierjl

ku-c

plrl cd`cklr 'lgg juy gahes' .

Ag lplrtl`e `a gl trlspgldtlkcd (CC, ;) fl sc`e astu`cl`e

ad ag oulrld per Jerdcoe, y de `lr per agge scde raiaradkcls

juy nravas. Keje as slnc`e, ges prstljes ad gl gadoul qua ges

rakcna tejld ud sadtc`e js rastrcdoc`e y prakcse qua ad gl

ercocdlrcl, y tlg kesl sa kuj pga ad oulrld tlj ncd , ls (t)

trlvcase ' (

a s

) orlkcese' (Oulskf). Juy cdtarasldta, y ludqua

1

Asta

pc-

sa axpgckl keje kedtrlkkcd `a

k(do)

'klnazl'.

O

Ad gl iljesl enrl `a

@LDCAG

O.

N^CDPED, Gl rlzl ljarckldl,

trl`. `a A.

Rlglvakcde, Nuades Lcras,

7/21/2019 SEMANTICA Y ETMOLOGIA EN EL GUARANI - ANTONIO TOVAR - PORTALGUARANI

4/11

0 0 LDPE DCE PEYL^ NCKK

Y < 3 0 3

rakeoc`e per Jerdcoe ad su enrl (po. 33), de rascste l gl

tadtlkcd `a kejadtlrge, as ag `enga vlger `a

kedsarvl,

plglnrl

asplegl qua plrl ud oulrld scodcickl aspakclgjadta 'kedsarvl

`a tejltas', y kesaranl,prstlje ldtco ue, ked ag vlger `a

'kedsarvl `a irutls, aspakclgjadta `a kertazl `a dlrldhls'.

Ylyl lqu astl plrahl `a ierjls, ljnls aspakclgczl`ls ad su

sadtc`e, qua pua`a pedarsa lg gl`e `a ges ahajpges qua `l ag

R. ^astrape kejekta`rlykl`arl, nglsiajlr y glstcjlr.

Qd jetcve `a jevcjcadte sajdtcke (qua pe`rl ll`crsa

l ges kcdke lplrtl`es `ag klp. CC `ag R. ^asrape) as ag `a gls

duavls ked`ckcedas `a kcvcgczlkcd y akedjckls keje `atar-

jcdldtas `ag `asolsta `a plglnrls y su `aspglzljcadte `a sco-

dcickl`e. Juy cdtarasldtas sed l asta raspakte `es plglnrls

kuye sadtc`e prcjlrce fl tadc`e qua sar prakcsl`e, ldta su

`ancgctljcadte, ja`cldta ag suiche

at,

qua as supargltcve e

scodcickl 'var`l`are, per axkagadkcl'.

yloul yl de scodcickl 'hlou lr', kej e kuld `e pls lg aspleg e per-

tuous, scde 'parre' (ldcjlg qua ajpgalnld keje ldcjlg `a prasl ges

kegedes y ges klzl`eras pertuouasas `a askglves), per ge qua ag iagcde

sa ggljl

yloulrat

(ls yl ad Jedteyl,

Nekln.),

arl,

'jcag ' te`lvl plrl Jedteyl, fey fl plsl`e l scodcicklr gl

'jcag `a kll', avc`adtajadta js nlrltl y kerrcadta= gl 'jcag ' lutdtckl

sa ggljl

crat.

Lgoudes dejnras `a ldcjlgas flgge qua adkcarrld udl `as-

krcpkcd= lklse fly qua var ad agges ud var`l`are tln gcd-

ostcke, qua ag R. ^astrape kglscickl `adtre `a gl cdtarvadkcd

`a ges sadtcjcadtes (CCC, > a)8 ls pua`ad axpgcklrsa `ade-

jcdlkcedas keje8

jnep

'jurkcgloe', klusltcve `ag varne

pc

'askljplr ' ,

tuyuy 'kcoal' , `a tuy 'nlrre ' , yu 'vadc`l ' ,

mhy

'dut r cl ' , `a

(e)mc

'gguava',

yl

'lkarklrsa'.

Astes dejnras sed kglres, puas plrl gl dutrcl adkuadtre ad

ag R. Oulskf gl cd`cklkcd8 "`ckad qua cd`ckl gguvcl". [c fly

lqu tln gcdostcke e scjpgajadta udl parirlscs `askrcptcvl

cdspcrl`l ad gl ensarvlkcd, sge ag kedekcjcadte `a gls kes-

tujnras y ragcocd cd`oadls parjctcrd rasegvarge.

Gl `arcvlkcd y kejpesckcd, plrl gl qua ag oulrld sa pras-

tlnl ked l`jcrlnga igaxcncgc`l`, fl sarvc`e plrl axpraslr

PFA[LQ^Q[. Peje Y. Djs. y ; (

7/21/2019 SEMANTICA Y ETMOLOGIA EN EL GUARANI - ANTONIO TOVAR - PORTALGUARANI

5/11

NCKK Y C303 [AJDPCKL S APCJEGEOL AD AG OQL^LD 01

kedkaptes duaves (Y, c y >). Aste des parjcta salglr lgoudls

atcjegeols, scd slgcjes `a gl gadoul jcsjl, dc ierzlrgls ad

ge js jdcje. \ucz ad lgoudls `a astls `arcvlkcedas qua

vljes l axpedar flyl cdtarvadc`e ag orcaoe y ag gltd `a ges

Rl`ras. \ucz sa trltl `a jldciastlkcedas `a aspedtdae pl-

rlgagcsje, kedsakuadkcl `a gls pescncgc`l`as gcjctl`ls `a gl

jadta fujldl8

c nc c 'kesl nlhl, paqual' as ud `arcvl`e `a

cnc

'tcarrl' dc js dc

jadesqua ad or.xTl/ucLsy glt.fujcgcs,

(l)tdnepe' 'cdtcjc`lr' as udklusltcve senraag l`h.pe c'`agol`e',

(t)ajncrak

'aspesl'

as ud

kejpuaste

ag

ragltcve pesascve

(t)atdn

y(t)ak 'vc`l, pesaar' (senra takeflnglrajesjsl`agldta),

(t)ajncrap '`cdare',as saourljadta udl ierjlkcd hasutl `agtcpe

`a klgke

l qua

vljes

l

raiarcrdes,

ked tajnc'ge `a' y (t)apc

'prakce'

Etrl ierjlkcd jsldtcoul flggead ag

Pasere

aJedteyl8kul

rape

'treze`aaskercl', cd`ckld`elkedtcdulkcdagjatlg`a qua satrltl, pare

stlfl `aslplrakc`e perkedsakuadkcl `a ud iadjade aadvcgakcjcad-

te (CY, ;), puas yl adtedkas (Jedteyl, Nekln.) (r)apet scodcicklnl

'astcrkeg'.

Gl ildtlsl `ag cd`oadl des `l astls kralkcedas ad ag jcsje

tarrade `a gl `arcvlkcd y kejpesckcd8

tayuruoulc 'gtcoe',`atay 'glolrte' y (f)uoulc 'kegl',

cnctc (cncltc ad Oulskf) 'jedtll, gejl', `a cnc 'tcarrl, jud`e',

keje fajes vcste,ytceltc'jedtd',

(l)tdneouc 'gavldtlr ud peke, segcvclr gavldtld`e',de asscdeag klu-

sltcve

`a

ouc

'gl

plrta cdiarcer

`a udl

kesl',

as

`akcr, lgoe

ls

keje

'flkar ud `anlhe, `anlhalr kl'louc 'jedta, nesqua, sagvl'asgctarlgjad-

ta 'ge `a `anlhe `a gl fcarnl', ge qua des `l gl cdtuckcd 7;ag nesqua

trepcklg

P

,

(kfa)`ks'lsejlrsa', gctarlgjadta '(jc)klnazl slgcr',

jctrcr

'tare',

as

`akcr, 'rakcpcadta

a

dce',

(lc)ke

fl vadc`e l `asajpalr ad plrta iudkcedas `a varne sustld-

tcve=as gl varnlgczlkcd ag `ajestrltcve

ke

y sa pe`rl axpgcklr keje

'(ye ge ]seyZ) asta', klsc scddcje `a (lc)k as (lc)j, kedstctuc`e a

gl jcsjl jldarl senra udl ierjl `a gl prapesckcd paad*.

Gl atcjegeol `a ges dujarlgas adtrlrl ad asta lplrtl`e,

sc plrtcjes `a ges dejnras `a ges `a`es, y scd slgcr `a ierjls

?

Kejprasa asta taxte trl`ukc`e

`ag

jlyl8 "iuared

ges

Ctzks nle

ges

rnegas,

nlhe

gl

jlgazl, nlhe

ges

nahukes suircad`e"

(Kfcglj Nlglj,a`. `a L.

Nlrrarl Ysqukz,

Jxcke, Ied`e

`a

kugturl akedjckl,

7/21/2019 SEMANTICA Y ETMOLOGIA EN EL GUARANI - ANTONIO TOVAR - PORTALGUARANI

6/11

0 9 LDPE DCE PEYL^ NCKK Y C30E

axpgcklngas `a je`e trlsplradta ad ag oulrld lktulg. Ges d-

jares `a ude l kultre, saod aste, sarld ges dejnras `a ges

`a`es raspaktcves l kedtlr `ag d`cka flstl ag jacqua8

jk

ggavl ag praiche klusltcve js 'plrahl, `es kesls paol`ls

dlturlgjadta y `es `a ud vcadtra' (Jedteyl),

;

jneflpc,

klusltcve `a

(l)flp'c

'lnrlslr',

0 crd`c, `a cr 'kejplare' js d`, ierjl ad sld`fc `a t lnud-

`ldkclg8 'jukfes kejplares',

1 as

pe

'jlde' ad gl axprascd

jkc ld`a pe

'`caz', gctarlgj. '`es

duastrls jldes'.

Ad asta lpl rtl` e `a gl `arcvlkcd y kejpesckcd klnrl

kegeklr jukfls atcjegeols, ls8

pe

'jlde' sa varnlgczl ad

(l)ylp

'flkar', ked gl lyu`l `a ud aga-

jadte

yl

`a vlger juy oadarlg8 'paolr, lrrcjlr, keoar, atk.' (ad Jed-

teyl lplraka dlslgczl`e

y),

yat'c

'nltltl, ned clte' ierjl ag varne

(l)yaicpak

'asklrnlr',

'jaggcze' sa axprasl ked

kec,

axpgckl`e ad ag dujarlg >, js ag suiche

qua axprasl ag plsl`e8

kcdou

'ges qua iuared plrahl, ges `a ud vcadtra',

epl 'te`es, sa lkln', `ag predejnra e 'agge' js pl 'te`e'8 lgoe ls

keje 'agge (as) te`e',

lpcku (lpckut ad Kerrcadtas), 'klspl' aqucvlga l 'klnazl-pcag-pegve',

'pegve `a gl pcag `a gl klnazl'= ldetajes gl sdkepl ` per lk(do),

plk

'glstcjlr ag kerlzd, ldoustclr', `a

pl

'astjloe, nlrrcol, y

tjldge per ag kerlzd' (^ucz `a Jedteyl), js

(lye).k

'quanrlr,

eiad`ar'.

Juy cdtarasldta as ad ag oulrld, keje ad gls `ajs gad-

ouls `a gl ldtcoul Ljrckl fcspdckl ag klptuge `a gl trls-

pgldtlkcd y `ag klgke (Y , ; y 0 ). Ja`cldta astes preka`cjcadtes

padatr ad gls gadouls cd`oadls gl kugturl aurepal y krcstcldl,

ggavd`egls l ud astl`ce kejpgatljadta `cstcdte `ag ercocdlrce.

@asorlkcl`ljadta, gl ilgtl `a askrcturl prakegejncdl des

cjpc`a kedekar axlktljadta ag astl`e `a gls gadouls ljarckldls

lnld`edl`ls l sus prepcls iuarzls. Ag padsljcadte lnstrlkte

de klna `u`l qua sa `aslrregg ad aggls per enrl `a ges jc-

scedares, y l ges kltakcsjes askrctes per stes sa `ana ad gtcje

trjcde gl klplkc`l` `a lgoudls gadouls ljarckldls plrl

axpraslr ag padsljcadte lrcstetgcke-askegstcke `a je`e l vakas

serprad`adta, y qua ked`uka l prcjarl vcstl l ilgsls kedkgu-

scedas senra ag `aslrregge `a gl jadtlgc`l` cd`oadl.

PFA[LQ^Q[. Peje Y. Djs. y ; (

7/21/2019 SEMANTICA Y ETMOLOGIA EN EL GUARANI - ANTONIO TOVAR - PORTALGUARANI

7/11

NCKK

Y C303 [AJDPCKL S APCJEGEKCL AD AGOQL^LD 0?

Gcjctd`edes lferl

lg

oulrld, `crajes

qua ges

hasutls,

ge

jcsje

qua

cjpa`ld

ked

te`ls

sus

iuarzls

gl

ggaol`l

`a

axtrl-

es

l gls

jcscedas, praicrcared

l gl

trldspgldtlkcd

ag

klgke

gcdostcke

s

,

ked

parirlscs kurcesls

qua

pragu`cld

ag

tcpeIards-

prakfar

per

tagiede (kerrcadta

ad

duastre scoge

ad gl

"`apu-

rlkcd"

`a

gadouls

ked

praekuplkcd dlkcedlgcstl).

Ls

salgl

Jerdcoe

3

ahajpges keje jnlavc rlldoljcrv ('kesl-sajcggl-

ja`cr-plrlpaquae'

:

'l gju`')

e nrlylrlrus

'plge-`uae-

orld`a ': '`uae`agorld plge': 'lgoulkcg jl yer'. Astlsier-

jlkcedas astd

juy

adtre

`ag

astcge nlrrek e

`a gl

orld pekl

`a

gl

Kejpll, kuld`e

sa

kejpedld agaoldtas peajls

ad

gltd senra

ag

tlnlke

e ag

kli

scd

cdtre`ukcr daegeocsjes

ad gl

gadoul

`a

Kckard

7/21/2019 SEMANTICA Y ETMOLOGIA EN EL GUARANI - ANTONIO TOVAR - PORTALGUARANI

8/11

06 LDPEDCE PEYL^ NCKK Y

7/21/2019 SEMANTICA Y ETMOLOGIA EN EL GUARANI - ANTONIO TOVAR - PORTALGUARANI

9/11

NCKK Y

C303 [AJDPCKL

S

APCJEGEOL

AD AG

OQL^LD

03

ked plrtckuglr ajpae Nedildta

askrcncad`e8 "tfa kfcai

kflrlktarcstck ei sajldtck kfldoa cs tflt ct kld na ld` usulggy

cs, aicda` cd tarjs ei rfatercklg, tflt cs, peatcklg icouras, sukf

ls jatlpfer, jatedyjy, sydak`ekfa, fyparnega, gctetas, ldte-

dejlscl, pgaedlsj, aggcpsa, presepepeacl, kltlkfrascs, credy,

aupfajcsj, ld` se ed. Kreka's pfcgesepfcklg c`adtcickltced ei

gldouloa wctf peatry cs adtcragy kedicrja` irej tfa takfdcklggy

gcdoucstck sc`a". Ag qua flngl, saod astls c als krekcldls, `as-

lrreggl udl lktcvc`l` asttckl, y ag use `a gl jatierl y `ajs

"icourls" ad gl gadoul kedvarslkcedlg partadaka lg jcsje cj-

pugse kral`er qua ad gl gadoul astcgczl`l, per ge qua tcada

rlzd Nedildta lg licrjlr qua ges kral`eras `a kulgqucar ja-

tierl ad udl gadoul "wara peats cd tfacr ewd fujnga ilsfced,

ld` tfa atardlg splrmga ei @ldta ld` [flmaspalra wls mcd`ga`

ier l jejadt cd tfacr falrts".

@a astes ahajpges oadclgas `a kralkcd pepuglr pe`ajes

kctlr jukfes ad oulrld8

gl jcsjl jatierl qua fly ad or. 6iL7s (gctarlgj. 'ke-utarcde')

flyad agoulrld (t)cg(a'c 'farjlde', ierjl`e senra (t)c' 'nlrrcol',

(t)ajn

'glnce' tcada

ud

vlger oadarlg

qua

vajes prakcsl`e

ad

(t)ajna'c

'ercggl, rcnarl'=

js sa

prakcsl

ad

c

rajna'c

'rcnarl

`ag re',

plrl rajna'ccl jlrcdl, gcterlg',

l

rajna'c'ercggl `a gl repl',

pcpa'hudtel'kedtcadascd`u`lpc'pca',gejcsjequa gl prapesckcd

aegcl crt[kt

y qua ag

ocre

asp.

clgaktlglg pca a

per

'hudte

l',

ges dejnras (t)l'c '(

su

) fche (`a ud fejnra)'y (t)lc 'fchl (`a ud

fejnra)' (je`arde, raspaktcvljadta (t)l'crl y (t)uycrl) sed jatierl

`a tl'cc 'sajcggl, tastkuge' (gejcsjead crgld`s kgld`'fche' as ud prs-

tlje`ag glt.pgldtl,v. A.Gawy, Nlgec`als, VCC, ,

c lkdo'lrreye'as'rljl `aloul',

senra lkdo 'klnazl' tadajes udl perkcd `a jatierls juyaxpra-

scvls8

kkukf

'lteged`rl `e' (gctarlgj- 'klnazl igehl'),

krlk

(ked

(t)lk 'klgcadta') 'adtusclstl, ltedtl`e, adljerl`e',

ktln c

(ked (t)lnc

'coderldta, nene') 'jlral`e, ltedtl`e',

(l)faslf'var per klsulgc`l`', `a (f)as'ehe' yfe 'c`l',

(l)jnepepaou (ierjl nrlqucgockl (l)jnepaoul) '`lr prepcdl',

praiche klusltcve jspe 'jlde'ypaou'quavcada`a',

senra ag kctl`e lk(do) 'klnazl y rljl' fly ud varne (l)fk'c'e

' cjpertudlr

ked

jukfls praoudtls, axljcdlr, cd`lolr',

qua de as

scde

ag sadtc`e jatlircke `a 'cr quctld`e rljctls, `ahld`e gcjpceudtredke'

(plrl -c e,ki. agvarne (l)jnec 'quctlr' ad ^ucz Jedteyl),

< >

Prlnlhe

kct. ad gl Adkykgepa`cl ei Rsykfegeoy, po. 61;.

PFA[LQ^Q[. Peje Y. Djs. y ; (

7/21/2019 SEMANTICA Y ETMOLOGIA EN EL GUARANI - ANTONIO TOVAR - PORTALGUARANI

10/11

12 LDPEDCE PEYL NCKK, Y,

7/21/2019 SEMANTICA Y ETMOLOGIA EN EL GUARANI - ANTONIO TOVAR - PORTALGUARANI

11/11

NCKK Y

C303 [AJDPCKL

S

APCJEGEOL

AD AG

KQL^LDC

1