UiA

Semesteroppgåve Noreg har to skriftspråk. Kan eit undervisningsopplegg på mellomtrinnet auka elevane si forståing for dette og gje dei gode haldningar til både nynorsk og bokmål?

Kandidatnr. 3306 12.05.2017

1

Innhald Innleiing ................................................................................................................................................... 2

Nyare norsk språkhistorie og sentrale hendingar etter 1850 ................................................................. 2

Situasjonen i dag ..................................................................................................................................... 4

Aktualiteten for ungdom i dag ................................................................................................................ 5

Undervisningsopplegg – nyare norsk språkhistorie ................................................................................ 6

Rammefaktorar ....................................................................................................................................... 6

Planlegging og gjennomføring ................................................................................................................. 6

Respons på skrivearbeidet .................................................................................................................... 10

Evaluering av opplegget ........................................................................................................................ 11

Avslutning .............................................................................................................................................. 13

Litteraturliste ......................................................................................................................................... 14

Vedlegg .................................................................................................................................................. 15

2

Innleiing I denne oppgåva vil eg sjå på korleis emnet nyare norsk språkhistorie kan brukast i eit

undervisningsopplegg på 7. trinn. Emnet er aktuelt. Elevane treng å vita bakgrunnen for at

Noreg har to likestilte skriftspråk, og kvifor dei må læra både nynorsk og bokmål. Mange

elevar tek ukritisk over majoriteten sine haldningar om språk og skriftspråk. Sjølv om mine

elevar snakkar dialekt som er nært knytt til nynorsk, vel dei ofte bokmål som sitt skriftspråk

etter ungdomsskulen. Kan tidleg innsats og kunnskap om språkhistoria vera med å påverka

haldningane deira til begge skriftspråka?

Oppgåva tek først med litt teori om nyare, norsk språkhistorie og nokre sentrale hendingar

som framleis har mykje å seia for ungdom i dag. Det vert og litt om situasjonen i dag og kva

som er hovudfokuset i språkpolitikken framover. Dette tenkjer eg er viktig for elvane å kjenna

til. Eg presenterer så planlegging, gjennomføring og evaluering av eit undervisningsopplegg i

7. klasse.

Nyare norsk språkhistorie og sentrale hendingar etter 1850 Med omgrepet «nyare norsk språkhistorie» tenkjer ein på perioden etter 1814 og fram til i

dag. Då Noreg vart sjølvstendig og fekk si eiga grunnlov, kom og trongen etter å få sitt eige

skriftspråk. Sidan Noreg i fleire hundre år hadde vore under dansk styre, var skriftspråket vårt

dansk. Dialektane, som bygde på det norrøne språket, var framleis levande i dei norske

bygdene på denne tida. Kva skulle ein leggja til grunn for det norske skriftspråket? Det vart

heftige diskusjonar gjennom store delar av 1800-talet. Kampen stod om Noreg skulle få eit

skriftspråk som tok utgangspunkt i det danske språket, men med eit meir norsk preg, eller om

det skulle lagast eit heilt nytt skriftmål med utgangspunkt i dei norske dialektane. Det var

Henrik Wergeland, Asbjørnsen & Moe og Knud Knutsen (1812-1895) som var

hovudtalsmenn for fornorskingstanken (Torp og Vikør 2014,s.137). Dei meinte det var

naturleg at ein tok utgangspunkt i det som vart snakka av den norske overklassa og skrive i

store delar av landet på den tida, men at ein og la inn meir norske former og uttrykk i

skriftspråket. Knudsen ville at dette skulle skje gradvis, og han hadde eit pedagogisk sikte

med arbeidet. Elevane sitt talemål låg nemleg langt frå skriftspråket.

På andre sida stod Ivar Aasen (1813-1896). Han arbeidde med å grunnleggja eit norsk

skriftmål basert på talemålet. Aasen reiste rundt i bygdene på Sunnmøre og samla ord og

uttrykk og laga etter kvart ordbok og grammatikk på landsmålet(Almenningen 2002,s.72).

Han tok i første omgang utgangspunkt i dialektane. Viss han var i tvil, var det dei norrøne

3

formene som fekk bestemma. Det var viktig for han å leggja vekt på einskapen i det norske

talemålet, slik at språket verka relevant for store delar av det norske folk.

I 1885 vedtok Stortinget å jamstelle landsmålet med dansk, og i 1892 vart det lovfesta at dei

lokale skulekretsane sjølv skulle velja opplæringsmål i folkeskulen. (Torp&Vikør 2014,

s.136). Dei første åra etter vedtaket, var det mange kommunar som valde landsmål og

lærarane rundt i bygdene som var med på å setja dette i verk. Dei underviste i landsmålet, la

til rette for kulturelt arbeid og lærte elevane å bruka det nye skriftspråket til alle formål. Det

tok sjølvsagt nokre tiår før landsmålet vart eit bruksspråk (Torp&Vikør 2014, s.225).

Jamstellingsvedtaket gjeld framleis, og det har påverka skriftspråksituasjonen i heile det

norske samfunnet og opplæringssituasjonen for elevane våre.

Dei første rettskrivingsreformene

Talemålet er alltid i utvikling og dette vil påverka skriftspråka. Rettskrivingsreformene har

blant anna vore eit resultat av dette. Den første reforma i landsmål kom i 1901. Første

rettskrivingsreforma i riksmål var i1907. Ho var den endelege markeringa på at riksmål

skulle normerast på grunnlag av norsk talemål (Torp &Vikør 2014,s.138). Desse første

reformene legg i hovudsak grunnlaget for kva retning utviklinga i språka kom til å ta dei neste

åra og er eksempel på korleis staten gjennom tidene har bidrege til å styra og regulera dei

norske skriftspråka. I 1929 fekk skriftspråka namna nynorsk og bokmål.

Sidemålstilen

Etter landsmålet hadde vorte sidestilt i folkeskulen, stilte målfolka krav om at denne

jamstellinga skulle gjelda i høgare utdanning også. Omgrepa hovudmål-sidemål kom då fram.

I 1902 vart det krav om sidemålstil i lærarutdanninga, og i 1907 vedtok Stortinget at gymnasa

og skulle ha skriftleg prøve i begge skriftspråka. Elevane skulle sjølv få velja hovudmål, men

dei skulle i tillegg avleggja ei obligatorisk, skriftleg prøve i sidemålet. Dette utløyste sterke

reaksjonar, og diskusjonen har gått mange gonger i etterkant. Sidemålstilen gjer at alle lærarar

må prøvast skriftleg i begge målformene og kunne bruka dei tilfredsstillande. Elevane skal og

lærast opp i å bruka begge skriftspråka, noko som heilt til i dag har skapt både irritasjon og

forvirring i klasseromma.

Samnorsk

4

Det er råd å forstå at samnorsktanken kom opp. Det hadde vore enklare med berre eit

skriftspråk som alle kunne bruka og identifisera seg med. Kyrkje- og

undervisningsdepartementet arbeidde aktivt med tanken og oppretta fleire utval og komitear

som primært skulle arbeida for tilnærming mellom begge skriftspråka. Dette munna ut i ulike

innstillingar og rettskrivingsreformer . 1917- reforma gav større valfridom enn før i begge

språka. I denne rettskrivingsreforma kom valfridommen inn som prinsipp, noko om har halde

seg like til i dag og som mange nyttar seg av. Reforma som kom i 1938, innførte skiljet

mellom hovudformer og sideformer. Mange av dei radikale formene frå 1917 vart no

hovudformer (Torp&Vikør 2014, s. 139). Dette vart gjennomført for at skriftspråka skulle bli

likare, og protestane utblei ikkje. Læreboknormalen som Språknemnda la fram i 1959, prøvde

framleis på tilnærming mellom språka, men begge partane viste misnøye. Norsk språkråd vart

oppretta i 1972 og var sett saman av ein bokmåls- og ein nynorskseksjon. Det arbeidde og

med å føra målformene nærare saman. I 1996 starta det eit arbeid med å gjera omfattande

endringar både i nynorsk og bokmål. Det vart stort og tidkrevjande arbeid og resulterte i at ein

etter kvart måtte gje opp tanken på tilnærming, og at språka glei frå kvarandre att.

Samnorsktanken vart offisielt avslutta i 2002 etter eit vedtak i Odelstinget.

Når nye rettskrivingsreformer har tredd i kraft, måtte elevane få opplæring i dei. Det vil alltid

bli ein overgangsperiode her. Lærarane må setja seg inn i endringane, lærebøker og ordlister

må oppdaterast og det tek vanlegvis lenger tid å få gitt ut bøkene på nynorsk enn på bokmål.

Det har nok vore ein del forvirring for elevane i desse periodane. I tillegg har ordningane både

med valfrie former og hovud- og sideformer vore utfordrande for mange elevar. Dei kunne

bruka sideformene i eiga skriving, men lærebøkene måtte halda seg til hovudforma.

Språkdiskusjonane og kampen om skriftspråka på 1900-talet, påverka nok mange elevar. Ein

del levde nok òg i spenninga mellom dei vaksne sine haldningar til språk og handlingane

deira. I starten på 1950-åra protesterte foreldre i fleire byar på Sør-Austlandet mot dei radikale

bokmålsformene i elevane sine lærebøker. Fleire vaksne engasjerte seg sterkt i media, brukte

underskriftskampanjar og oppmoda til å retta dei radikale formene i lærebøkene

(Almenningen 2002,s.132-135). Dette må utan tvil ha påverka opplæringssituasjonen for

elevane. For nokre blei kanskje ortografien viktigare enn innhaldet i tekstane dei skreiv.

Situasjonen i dag 1 2005 vart Norsk språkråd avløyst av Språkrådet. Det er organisert med eit sekretariat og ein

direktør (Torp&Vikør 2014:257). Ei av dei første oppgåvene til Språkrådet var å arbeida

5

vidare med endringane, særleg nynorskreforma. Den siste rettskrivingsreforma for bokmål

kom i 2005 og for nynorsk i 2012. Språkrådet si hovudoppgåve er i dag å vake over det

norske språket, både nynorsk og bokmål, slik at ein bevarer eit norsk skriftspråk og eit

språkmangfald i Noreg. Språkrådet er staten sitt fagorgan i språkspørsmål, og det har

oppdraget sitt frå Kulturdepartementet. Det fokuserer på språkfred mellom skriftspråka i

Noreg, slik at ein kan stå samla mot ei global anglifisering som gjer seg gjeldande i landet

vårt og fører til domenetap innan fleire felt både i undervisning/forsking og næringsliv.

Stortingsmelding nr. 35, vedteken av Stortinget i april 2010, er eit omfattande skriv som

presiserer at vi skal ha ein språkpolitikk som tek vare på norsk skriftspråk i alle dei sentrale

områda av samfunnslivet. I artikkelen «Morsmålet duger best» (Språknytt 1/2016) fortel

Marita Kristensen ved Noregs handelhøgskule(NHH) at dei legg vinn på å utdanna studentar

som skal fungera godt i norsk næringsliv, helse og utdanning. Studentane må kunna bruka

norsk terminologi og ha norske ord for sentrale omgrep. Dette står ikkje i motsetnad til å læra

engelsk. I artikkelen «Norsk og engelsk i praksis» (Språknytt 1/2016) fortel direktør i

Språkrådet, Åse Wetås, at dei samarbeider med NHH om å laga ein modell for korleis norsk

og engelsk bør brukast parallelt ved norske universitet og høgskular. Stortingsmeldinga «Mål

og meining» seier under punkt 5.7 om strategi for omforming av språkleg makt, at det krevst

ein aktiv politikk for å fremja norsk som fagspråk med utgangspunkt i prinsippet om norsk når

du kan, engelsk når du må.

Aktualiteten for ungdom i dag Alt i 7.klasse er elevane språkleg medvitne. Dei har møtt mange tekstar gjennom

fellesopplevingar eller i eiga lesing. Mange av elevane er i ferd med å utvikla seg til gode

skrivarar og har eit aktivt forhold til bruk av språket. Dei fleste greier og å sjonglera mellom

hovudmål, sidemål og dialekt i ulik tekstproduksjon i formelle og uformelle situasjonar.

Ungdom er opptekne av språk. Språk er nært knytt opp til identitet, kven dei er og kven dei vil

vera. Språk er både talemål og skriftspråk. Ofte lurer dei på kva som er vitsen med at vi har to

skriftspråk. Mange opplever det som forvirrande, dei vil gjerne diskutera dette og nokre trur at

samnorsk er å miksa alt. Argumenta deira er at det hadde vore enklare med eit språk, sjølv om

vi har mange ulike dialektar. I tillegg kjem det som regel fram at nynorsk har så mange rare

ord som dei ikkje forstår og at substantiv- og verbbøyinga er vanskeleg å læra. Av og til kan

læraren få skulda for at dei må læra begge skriftspråka. Det kjem ofte fram i «nynorskland» at

det er bokmål som er best, det språket har etter kvart fått høgare status hjå mange elevar. Dei

6

skriv nynorsk som hovudmål ut grunnskulen, så skiftar dei raskt over til bokmål på

vidaregåande. Dei tenkjer ikkje alltid på at dette har med identitet å gjera og at dialekten deira

ligg nærare nynorsk enn bokmål.

Eg meiner det er viktig å ta inn språkhistoria alt på mellomtrinnet slik at elevane får ei

forståing av kva som ligg til grunn for skriftspråka våre, og at dei får kjenna til nokre av

prosessane som gjekk føre seg i dei førre hundreåra. Samnorsken har gjort eit tappert forsøk,

men blei ikkje levedyktig då. Dette bør dei vita om. Dei bør og bli kjende med at språket

endrar seg, nye ord og skrivemåtar kjem til etter kvart som behova melder seg.

Rettskrivingsreformene har vore og er eit resultat av det. Språket vert og påverka frå andre

land, og nye ord snik seg ofte umerka inn i tale- og skriftspråk. I dag utgjer truleg engelsk den

største trusselen for det norske talemålet og dei norske skriftspråka. Ungdom kjenner ofte til

korleis engelsk glir inn i språket vårt og vert brukt på enkelte område, mange opplever dette

som naturleg. Ein bør gjera dei merksame på dette og diskutera det, slik dei kan forstå kva

som skjer og kva medvitne val dei kan ta.

Undervisningsopplegg – nyare norsk språkhistorie

Rammefaktorar Undervisningsopplegget er gjennomført på 7. trinn, der eg er kontaktlærar og i hovudsak

underviser i norsk. Trinnet har 53 elevar og det er organisert i to klassar, i tillegg er det ei lita

gruppe med svært tilpassa opplegg. Eg har ansvar for å planleggja og gjennomføra

norskundervisninga i begge hovudklassane. Det er ei svært samansett og krevjande

elevgruppe. Fire av elevane har framandspråkleg bakgrunn, det er to elevar som bur i

fosterheim, samt elevar med ulike diagnosar som krev IOP i enkelte fag. Alle har nynorsk

som hovudmål. Det er assistent/fagarbeidar med i begge gruppene. Elevane i 7. klasse har

ikkje eigne pc-ar, dei må dela på omlag tjue maskinar.

Planlegging og gjennomføring I vår har klassen arbeidd med talemål og dialekt i to veker. Elevane intervjua familie og

besteforeldre og fekk ei forståing for korleis språket er i endring. Det var særs spennande å få

med seg at skarre-r-en breidde seg ut og det som skjer med kj-lyden. Elevane skreiv små

tekstar på dialekt, det var svært motiverande for mange. Dei fleste blei forskrekka då dei såg

7

at dialekten deira likna mest på nynorsk. Mange av elevane likte dette emnet, og det gav oss

ein god innfallsport til nyare norsk språkhistorie.

Språkhistorieemnet vart planlagt til å gå over norsktimane i tre veker, omlag tolv

undervisningstimar. I tillegg til dette skulle elevane ha heimearbeid i emnet. Då var det tenkt

oppgåver som å finna ut meir om enkelte av dei sentrale personane, førebu seg til munnleg

gruppesamtale og å skriva ferdig tekst. Arbeidet med emnet skulle både enda opp i ein

munnleg samtale i små grupper og å skriva ein argumenterande tekst. Elevane har brukt

begge desse arbeidsmetodane tidlegare i skuleåret, så dette skulle vera kjent for dei.

Måla for perioden vil omfatta fleire av Kunnskapsløftet (LK 06/13) sine hovudområde i

norsk. Dei er henta frå språk, litteratur og kultur og frå skriftleg kommunikasjon (Vedlegg 1),

og er kompetansemål etter 7. årstrinn. Måla for undervisningsopplegget i 7.klasse er laga på

grunnlag av desse. Sidan elevane snart skal over i 8.klasse, så eg har sett på kompetansemåla

etter 10.klasse òg.

Veke 1

Dei tre første undervisningstimane er det naturleg å presentera historia frå 1814 og utover. Eg

ville bruka læreboka og laga ein PowerPoint-presentasjon. Det var og tenkt at elevane kunne

vera aktive i samtale i felles klasse og i spørsmål som to og to samarbeidde om å finna svar

på/koma med synspunkt på. I 4. time ville eg visa filmen på YouTube der språkhistoria vert

fortalt på 11 minutt (Grimstad :2014). Dette for å få litt fleire innputt og bruka det visuelle i

tillegg. Denne filmen dreg plutseleg språkstriden inn i vår tid, og her tenkjer eg det vert

naturleg å diskutera korleis språket vårt kan sjå ut om femti/hundre år. Heimearbeidet denne

veka var å skriva ein faktatekst om Ivar Aasen eller Knud Knudsen og presentera han i

smågruppe.

Dei første timane då vi tok for oss teorien, vart meir interessante enn eg hadde tenkt. Mange

elevar greidde å henta fram historiske fakta, i tillegg tenkjer eg at vekene med talemål og

dialekt gjorde at dei alt var på sporet. Måla for perioden vart presentert, så alle visste at det

dei fekk læra om, skulle brukast vidare i eige arbeid, både munnleg og skriftleg. Bilete på

skjerm fungerte godt, særleg då ein delte dei opp med litt musikk, filmar og spørsmål der dei

fekk diskutera to og to. PowerPointen vart eit stabilt utgangspunkt som vi kunne dra fokuset

tilbake til etter fleire varierte aktivitetar. Bileta av desse gamle språkhovdingane og alle fakta

8

og forteljingar eg kunne dra fram om bakgrunn, familie og interesse, skapte undring og

engasjement hjå mange av elevane. Ein kort sekvens med «Lærar i rolle» fungerte godt, det

same gjorde det samandraget av språkhistoria frå YouTube. Den korte filmen skapte

begeistring der og då, men få hadde tankar om korleis språket vårt ville sjå ut i framtida.

Ingen trudde at engelsk på sikt kunne erstatta norsk skriftspråk, nokre få kunne tenkja seg at

talemålet vårt kunne få ein del fleire engelske ord og uttrykk. Mange lærer av å undra seg og

å stilla spørsmål, så for nokre elevar vart dette meir lærerikt enn berre lesa og høyra.

Heimearbeidet denne veka var ein faktatekst om Ivar Aasen eller Knud Knudsen. Oppgåva

skulle vera overkomeleg for alle, men resultata var svært ulike. Nokre hadde gjort veldig godt

arbeid og presenterte fleire handskrivne sider. Andre meinte dei hadde gjort jobben då dei

kom med seks linjer. Dette arbeidet skulle ikkje vurderast av meg, men eg observerte at nokre

blei litt utilpass då leksa skulle delast i smågrupper.

Veke 2

Dei to første timane skal elevane laga eit motsetnadsnotat til ein påstand. Elevane arbeider

først aleine, så to og to, før argumenta vert delt felles. Desse argumenta skal no nyttast i ein

styrt munnleg kommunikasjonssituasjon. Her vert og samtale om kriteria for å evaluera

gruppediskusjonane. I etterkant vil både elevane vurdera kvarandre ut frå desse og få

vurdering av lærar. 3. og 4. time er tenkt til munnleg diskusjon og evaluering. Heimearbeidet

denne veka er å førebu sitt innlegg i diskusjonen, og å øva godt. Lærar deler inn gruppene og

fordeler dei ulike rollene på førehand, så alle veit om dei skal vera for/mot/ordstyrar. Tanken

er å filma kvar gruppe.

Etter ei veke med historier, samtalar og individuelt arbeid om språkhistoria, var elevane klar

til å bruka det dei hadde lært. Påstanden var: Noreg bør ha to skriftspråk. Skriv ned argument

for og imot. Eg valde påstanden slik for at det ikkje skulle bli ein rein diskusjon for og imot

bokmål eller nynorsk. Dei fleste elevane greidde å skriva ned eit par argument både for og

imot. Elevane arbeidde først individuelt, så i pargruppe og etterpå som heil gruppe. Å arbeida

i pargrupper før ein tek opp emnet i plenum, gjer det vanlegvis elevane tryggare slik at dei

vågar å ta ordet i klassen. Når ein set saman ei pargruppe/lærevenn, bør ein tenkje på at

elevane skal trivast saman og vera på om lag same faglege nivå. (Lillesvangstu, Seip

Tønnessen og Dahll-Lasssøn, 2007, s.17) Alle gruppene fekk først koma med eit argument

kvar, så kunne dei supplera etterpå. Argumenta gav og meg høve til å kommentera og repetera

nokre sentrale hendignar frå språkhistoria og dra fram eksempel frå samtida som viser at dette

9

er aktuelle spørsmål. Etter denne arbeidsøkta delte vi argument på tvers av klasseromma

(Vedlegg 2). I denne timen fekk dei gruppeinndelinga til den munnlege diskusjonen, reglane

for styrt munnleg kommunikasjon og vurderingskriteria (Vedlegg 3) vart repetert.

Gjennomføringa gjekk fint, filminga gjorde at dei skjerpa seg ekstra. Det overraska meg

likevel at nokre elevar blei «klovnar», og tok rolla si lite seriøst. Dei som verkeleg hadde

førebudd seg, blei frustrerte over dette. Dette kom fram då dei skulle evaluera innsatsen og

diskusjonen etterpå. Det viste tydeleg på filmen og lydopptaka kven som engasjerte seg og

kven som var mindre med. Mange var nøgde med innsatsen sin og for meg var det spennande

å høyra på korleis dei argumenterte og kva fakta dei hadde fått med seg.

Veke 3

Denne veka er det tenkt at elevane skal skriva ein argumenterande tekst til same påstanden

som dei brukte i gruppediskusjonane. Første timen denne veka er tenkt å repetera slike tekstar,

visa dei malen dei har brukt før og diskutera kriteria for høg/låg måloppnåing. Alle må laga

eit 1. utkast for hand og få det godkjent av lærar før dei får starta å skriva på pc. Timane

denne veka vert brukt til skriving og respons. Det endelege resultatet skal leverast på

It`learning. Heimearbeidet denne veka er å arbeida med teksten.

Elevane har skrive argumenterande tekstar før dette skuleåret, så etter litt repetisjon var dei

klar. Vurderingskriteria vart og repetert og gjennomgått, og elevane fekk sjå skjemaet som

skal vera utgangspunkt for munnleg respons (Vedlegg 4). I tillegg vert sjølve teksten retta og

kommentert. Skriving er for mange litt meir krevjande enn det vi hadde arbeidd med i vekene

før, så det var nokon som trong starthjelp. I tillegg hadde påskeferien vore innimellom her, så

ting hadde plutseleg kome litt på avstand. Vi repeterte kort fakta og kva som kunne vera med i

innleiinga, og dei fekk utdelt ein mal for skrivinga. Eg har valt å bruka ein fast mal på

argumenterande tekstar og gje dei til døme på korleis dei kan starta kvart avsnitt (Vedlegg 5).

Elevane begynte på tekstane sine på skulen. Mange trong hjelp til å koma i gang, så det vart

naturleg å starta felles med å setja nokre sentrale årstal og namn i innleiingsrubrikken. Eg

viste og korleis dei kunne velja seg eit argument og skriva kommentar til det, slik at alle kom i

gang. Malen vart skriven for hand. Når han var diskutert med lærar og godkjent, kunne elvane

gå over til pc og skriva endeleg tekst der. Eg planlegg alltid å arbeida prosessorientert, sidan

eg veit at elevane er mest mottakelege for hjelp i sjølve skriveprosessen. Denne gonga fekk

dei rettleiing på 1. utkastet (malen). I tillegg måtte dei skriva ut teksten før siste skriveøkt på

10

skulen. Tanken var då at dei skulle arbeida vidare med han heime, dei kunne få rettleiing i

studietimen og diskutera med kvarandre. Om lag halvparten av elevane nytta seg av dette.

Alle fekk til ein tekst og dei fleste var stolte over arbeidet sitt. Det som skilde tekstene i

kvalitet og måloppnåing, var både språket og måten dei hadde greidd å kommentera

argumenta på.

Respons på skrivearbeidet Argumenterande tekster har gjerne som mål å påverka eller overtyda lesaren. (Skjelbred,

2014, s.89). Desse tekstane var først og fremst tenkt som ei øving i dette. Når skrivarane no er

elevar i 7.klasse, er dei truverdige tekstskaparar i og med at dei sjølv begynner å kjenna på

utfordringa ved å måtta uttrykkja seg både på nynorsk og bokmål. Alle elevane fekk same

påstanden å skriva om, og mange argument i tekstane deira byggjer stort sett på historiske

fakta og er relevante i så måte. Kommentarane eller momenta dei bruker til å underbyggja

argumenta, er meir subjektive. I ein argumenterande tekst ventar ein at skrivaren kjem til ein

konklusjon, og på den måten øver slike tekstar eleven opp til refleksjon og til å ordna tankane

sine.

Då elevane arbeidde med å planleggja skriveoppgåva, var det mange som hadde behov for

starthjelp og rettleiing undervegs. Dei hadde fått alle argumenta, og visste at dei skulle putta

eit i kvar rubrikk i malen. Teksten skulle vera på seks avsnitt. Likevel lurte dei på kva

argument dei skulle velja og korleis dei skulle kommentera dei vidare i avsnittet. Eg gav

munnleg tilbakemeldingar på spørsmåla deira, og dei kunne notera stikkorda på arka.

Tilbakemelding i skriveprosessen fungerer alltid betre enn ei summativ vurdering til slutt.

Under arbeidet er elevane inne i tanke- og skriveprosessen og er mottakelege for råd og

rettleiing. Kvithyld og Aasen skriv i artikkelen «Fem teser om funksjonell respons»,

(Kvithyld&Aasen, 2011) at responsen fungerer best om ein tenkjer slik: Responsen bør skje

undervegs i prosessen og ein bør vere selektiv i kva ein gjev respons på. Elevane kan ikkje ta

tak i alt, læraren må velja ut det viktigaste. All respons verkar best om han skjer i ein god

dialog med eleven, og det må opplevast motiverande for skrivaren. I tillegg må pedagogen

alltid tenkja at responsen må vera forståeleg for eleven og fremja læring.

Det kan vera utfordrande å finna gode vurderingskriterium for tekstar på mellomtrinnet. Eg

har fokus på struktur, innhald og rettskriving . Teksten må òg kommunisera med lesaren. Eg

har teke utgangspunkt i Skjelbreid sitt hjelpeskjema for elevtekstar (Skjelbreid, 2014 s.156-

157). Ho deler tilbakemeldinga inn i ulike nivå, og ser først på konteksten og om teksten

11

kommuniserer. Under tekstnivået er det fokus på sjanger, komposisjon/disposisjon og

samanheng i teksten. Setningsnivået seier noko om korleis setningane fungerer og ordnivået

ser på rettskriving og orda som er brukt. Eg har laga eit oppsett med utgangspunkt i dette

hjelpeskjemaet, som eg har brukt i den munnlege tilbakemeldinga til elevane. Det ligg som

vedlegg 4, det same gjer tre elevtekstar med kommentarar (Vedlegg 6-8). Tekstane har ulik

grad av måloppnåing.

Evaluering av opplegget Nynorsk og bokmål er eit stadig tilbakevendande tema i klassane, det startar tidleg i

barneskulen. Elevane les mykje på bokmål og det meste som vert skrive på nettet og i avisene

er bokmål. I tillegg ser dei filmar og høyrer standard bokmål som talemål. Mange av dei har ei

oppfatning av at det er lettare å skriva bokmål, og at det er det beste språket. Når vi no har

arbeidd med dialektar og sett at talemålet vårt ligg nærare opp til nynorsk, trur eg fleire av

elevane fekk eit nytt syn på dette. Det var og tydeleg då vi snakka om kvifor situasjonen er

slik i Noreg i dag at vi har to skiftspråk. Ulike grupperingar har hatt sterke meiningar og har

rett og slett ikkje vorte einige! Vi var og innom samnorsktanken, dette var relativt ukjent for

mange og eg oppfatta dei som lite interesserte. Mange av endringane og tilnærmingane i

språket var litt for spesifikke til at dei fekk noko forhold til dei. Elevane var mest opptekne av

kva som er lov å skriva no.

Då vi kom til at språket vårt framleis er i endring og at den største trusselen i dag er

påverknaden frå engelsk, vart mange ivrige. Dette er noko som i høg grad gjeld deira kvardag

og vi fekk gode synspunkt fram om kva framtida ville bringa. Mange var samde i at engelsk

nok utgjer den største trusselen til det norske språket i dag, men dei færraste trudde det kom

til å erstatta norsk skriftspråk. Eg fortalte litt om språkpolitikken i Noreg i dag og viste

St.meld nr. 35 som seier at ein skal bruka norsk viss ein kan og engelsk viss ein må. I tillegg

snakka vi om kva område engelsk lett kan ta over for det norske språket på, og kva grep

styresmaktene gjer for å hindra dette. Dei fleste kjende til internett og fagspråket i

oljeindustrien. Det var nytt for mange at fleire vitskapelege område prøvde å finna norske ord

som kunne brukast i staden for dei engelske omgrepa. Vi skulle brukt endå meir tid på denne

problemstillinga. Dette var dei tydelegvis nysgjerrige på, og det kunne eg utnytta meir ved å

la dei finna ut fakta eller visa til relevant forsking. Eg ser nok at dette hadde mest appell til dei

flinkaste elevane, så her kunne eg differensiert opplegget meir. Nokre elevar greidde faktisk å

trekkja inn synspunkt om språksituasjonen i dag i den munnlege diskusjonen.

12

Arbeidsmåtane vi brukte, opplevde eg som varierte, engasjerande og lærerike. Det var ei

blanding av formidling, dialog, individuelt arbeid og ulikt gruppearbeid. Elevane fekk vera

munnleg aktive og dei skreiv tekst. Eg trur variasjonen var bra og at det gjorde at mange

engasjerte seg i emnet og måtte tenkja gjennom ulike synspunkt og dilemma i høve til dei to

skriftspråka vi har her i landet. Det var og motiverande for dei fleste elevane å få vita tidleg i

perioden kva som var måla med undervisninga. Dei forstod fort at alt som vart presentert på

ulike måtar kunne koma til nytte i eige arbeid, både munnleg og skriftleg.

For å få til eit godt opplegg rundt styrt, munnleg kommunikasjon, treng elevane gode

argument i diskusjonen. Eg valde å arbeida med alle argumenta felles i klassen. Det gjorde at

alle kunne førebu seg og alle hadde noko å bidra med i samtalen. Argumenta kunne dei «låna»

utan at dei var deira personlege meining. Eg tenkte at denne diskusjonen både skulle vera ei

trening i å ta ordet i gruppa og ein måte å læra seg fagstoffet på. Undervegs valde eg å ikkje

leggja for mykje vekt på mi evaluering av diskusjonen, eg berre observerte og gav enkle

kommentarar undervegs. Noko anna ville ta for lang tid, det ville ei skriftleg tilbakemelding

og gjera. Samla sett trur eg elevane opplevde dette som meiningsfullt, dei fekk arbeida med

fagstoffet utan å skriva noko særleg, mange var aktive og dei fekk evaluera kvarandre. Eg såg

det vart utfordrande å ha fire-fem smågrupper i kvart klasserom som skulle ha fokus på

fagstoff og filming. Nokre av elevane blei litt «klovnar» i denne situasjonen. Neste gong

tenkjer eg det kan vera lurt å spreia dei over fleire rom og vera endå tydelegare på kva som er

eit forventa resultat frå alle. Eg ser og at dette med å bruka film i slike situasjonar, kan vera eit

godt reiskap både for læraren si vurdering av arbeidet og for at elevane skal kunna evaluera

seg sjølv.

Skriveoppgåva tok utgangspunkt i same argumenta som den munnlege diskusjonen, så det

opplevde eg som arbeidssparande. Nokre elevar hadde bruk for starthjelp, men dei fleste

forstod raskt kva som skulle gjerast. Situasjonen med datamaskinar var som vanleg

utfordrande, fleire av elevane fekk ikkje logga seg på og vart sitjande og venta. Eg vel likevel

å skriva tekst på pc. Det er mykje meir motiverande for dei og samstundes lettare å skriva

prosessorientert. Denne gonga opplevde eg at det var vanskeleg å nå over alle elevane med

god og grundig respons. Eg fekk litt tid etter første og andre time då dei skulle få godkjent

malen sin. Det beste hadde vore om dei hadde skrive alt på data og sendt det til meg, då hadde

eg fått gitt dei ei grundigare tilbakemelding. Eg ser fram til neste år når alle elvane i klassen

får kvar sin pc, då vil dette verta enklare å gjennomføra. Når det gjeld argumenterande tekstar,

ser eg at alle elevane i starten treng eit mønster for å få det til. Dette kan gjerne vera eit døme

13

på eksplisitt sjangerundervisning( Smidt 2009:319). Etter kvart greier dei flinkaste å frigjera

seg frå oppskrifta og utviklar sin eigen stil. Elevar som er svakare fagleg, opplever ofte

meistring ved å skapa ein grei tekst ved hjelp av ein mal. Eg har opplevd å få fleire til å skriva

ein brukbar tekst når dei veit akkurat korleis han skal byggjast opp og korleis det kan vera lurt

å starta avsnitta.

Tidsbruken passa rimeleg bra, eg fekk inn alle tekstane i slutten av siste veka. I ettertid kunne

eg nok tenkt meg å gitt respons på mange av tekstane ei gong til. Eg tenkjer elevane kunne

fått dei endå betre, om vi hadde arbeidd eit par timar til. Viss eg ikkje hadde hatt så mange

timar til disposisjon, trur eg det hadde vorte den munnlege diskusjonen som måtte vika

plassen. Samstundes ser eg at han var både lærerik og motiverande for elevane. Eg hadde nok

likevel valt det skriftlege arbeidet, sidan det er meir handfast og lettare å evaluera.

Avslutning Dette har vore ein lærerik periode både for meg og elevane. Eg har opplevd igjen kor mykje

læraren sitt engasjement har å seia for elevane sin innsats og motivasjon. I tillegg må

opplegga vi presenterer for elevane vera varierte i arbeidsmetodar og ha ein stor del

elevaktivitet i seg. Undervisningsopplegget hadde som mål å gje elevane ei auka forståing for

at Noreg har to likestilte skriftspråk. Gjennom munnleg diskusjon og argumenterande tekstar,

viste dei at dei hadde fått med seg fakta frå språkhistoria. Dette omfatta både bakgrunnen for

ulike personar sine synspunkt og sentrale hendingar som har noko å seia for deira eigen

skulekvardag. I tillegg har vi samtala om språksituasjonen i landet i dag, og kva utfordringar

vi alle må ha ei aktiv haldning til.

Eg ønskte og å sjå på om kjennskap til nyare norsk språkhistorie kunne gjera noko med

elevane sine haldningar til skriftspråka våre. Alle fekk ei forståing av at nynorsk ligg nærare

deira eigen dialekt og at det av den grunn kan vera lurt å halda på det skriftspråket. Mange

elevar meiner nok framleis at bokmål er enklast å bruka. Dei høyrer og les det dagleg. Det er

no slik for mange at det er enklast å følgja med fleirtalet og velja det som dei fleste andre gjer.

Eg må nok vera realistisk og tru at mange av mine elevar òg vil det. Likevel tenkjer eg nok at

dei aller fleste elevane har fått ei meir positiv haldning til begge språka og eit meir aktivt

forhold til dei språkvala dei vil gjera framover, enn dei hadde før undervisningsopplegget tok

til.

14

Litteraturliste

Almenningen, Olav et al (red.).(2002). Språk og samfunn gjennom tusen år, 6.utgåve.

Oslo: Universitetsforlaget

Lillesvangstu, Seip Tønnessen, Dahll-Larssøn. (2007). Inn i teksten- ut i livet, 5.utg.

Bergen: Fagbokforlaget

Skjelbred, Dagrun. (2014). Elevens tekst, et utgangspunkt for skriveopplæring, 4 utg.

Oslo: Cappelen Damm AS

Smidt, Jon. (red.). (2009). Norskdidaktikk - ei grunnbok, 3.utg. Oslo: Universitetsforlaget

Torp, Arne & Vikør, Lars S. (2014). Hovuddrag i norsk språkhistorie, 4. utgåve,

Oslo: Gyldendal Norsk Forlag AS, 2.opplag 2016

Erlend Lønnum, Morsmålet duger best, Språknytt 1/2016

Norsk og engelsk i praksis, Språknytt 1/2016

Kvithyld, Trygve og Aasen, Arne Johannes (2011) Fem teser om funksjonell respons på

elevtekster, Viden om læsning 9/2011

Kunnskapsdepartementet (2013). Læreplan i norsk, fastsett 20. juni 2013

St. meld.nr.35 (2007-2008). Mål og meining - Ein heilskapeleg norsk språkpolitikk

Grimstad Magritt Jarlsdotter (2014):Språkhistoria på 11 minutt:

https://www.youtube.com/watch?v=iRLqDe7uWTY

(henta 10/5-17)

15

Vedlegg

Vedlegg 1

Kompetansemåla frå Kunnskapsløftet(LK06/13) er desse:

- gi eksempler på noen likheter og forskjeller mellom muntlig og skriftlig språk

- sammenligne språk og språkbruk i tekster på bokmål og nynorsk

- sammenligne talemål i eget miljø med noen andre talemålsvarianter og med de

skriftlige målformene bokmål og nynorsk

- skrive fortellende, beskrivende, reflekterende og argumenterende tekster etter mønster

av eksempeltekster og andre kilder, og tilpasse egne tekster til formål og mottaker

Elevane skal snart over i 8.klasse, og eg har sett på kompetansemåla etter 10.klasse òg. Der

står det mellom anna at elevane «skal forklare bakgrunnen for at det er to likestilte norske

målformer, og gjøre rede for språkdebatt og språklig variasjon i Norge i dag» (LK06/13)

Måla for undervisnings-opplegget i 7. klasse:

- kjenna til bakgrunnen for dei to norske skriftspråka

- høyra om Knud Knutsen og Ivar Aasen

- få ei forståing for korleis skriftspråket har utvikla seg og tilpassa seg talemålet

- bli kjent med samnorsktanken og skriftspråksituasjonen i dag

- skriva ein argumenterande tekst og bruka kunnskap frå språkhistoria som

utgangspunkt

16

Vedlegg 2

Motsetningsnotat Gr 1.

Påstand: Noreg bør ha to skriftspråk

Argument FOR Argument IMOT

- Lærer to ulike typar norsk - Nynorsk er nærare vår/mange sin

dialekt - Viktig å ta vare på det gamle norske

språket og dialektane - Til ære for Ivar Aasen - Viser at det er ulike talemål i Noreg - Elevane kan etter kvart velja språk sjølv - Særprega for Noreg - Forstår meininga med fleire ord

( f. eks rørsle/bevegelse) - Kan uttrykkja seg på ulike måtar i

forskjellige tekstar - Lettare å læra andre språk - Lettare for nynorskelevar å skriva

bokmål seinare

- Vanskeleg å læra to skriftspråk, særleg for dei som strever

- Noreg må levera ut skriv på begge skriftspråka (dyrt)

- Frustrerande å skriva, lett å blanda skriftspråka

- Alle hadde forstått språket lettare viss alle hadde skrive likt

- Krangling mellom tilhengarane mellom språka

- Vanskeleg å skilje fleire skriftmål - Eit av språka blir favorisert

- Skaper skilje mellom by/land - Stel tid frå andre viktige fag -

Motsetningsnotat Gr 2.

Påstand: Noreg bør ha to skriftspråk

Argument FOR Argument IMOT

- Lettare i forhold til dialekt - Det tek tid å laga eit skriftspråk - Viss vi får berre eit språk, må mange

læra seg å skrive på ny - Diskriminering ved å velja eit språk - Folk vil bli sure viss dei må skriva eit

anna språk - «unikt» for Noreg - Større ordforråd - Nærmare talemåla - Kan velja «sitt» språk etter kvart - Forstår meininga med fleire ord

( f. eks rørsle/bevegelse) - Kan uttrykkja seg på ulike måtar i

forskjellige tekstar - Lettare å læra andre språk - Lettare for nynorskelevar å skriva

bokmål seinare

- Slepp å læra to språk på skulen - Det kostar pengar å ha to skriftspråk - NRK strever med å ha 25% nynorsk - Folk vil ha eit skriftspråk - Diskusjonar om kva språk ein vil ha - Alle skjøner kva ein skriv - Slepp å blanda skriftspråka - «Stress» å halda styr på - Vanskeleg å forstå - Vanskeleg for innvandrarar å læra to

språk - Vanskeleg å lære to skriftsmål - Eit av språka blir favorisert - Skaper skilje mellom by/land - Stel tid frå andre viktige fag -

17

Vedlegg 3

Vurderingsskjema, munnleg tekst (elevvurdering)

+ ok -

Deltaking i debatt

Meistra rolla si

Innhald /argument

Grunngjeving av argument

Stemmebruk

Kroppsspråk

Engasjement

Bruk av manus

18

Vedlegg 4

Respons på elevteksten «Noreg bør ha to skriftspråk» med utgangspunkt i Skjelbreid sitt

hjelpeskjema:

låg middels høg

Kontekst: kommuniserer noko med lesar Formidlar litt fakta og har nokre synspunkt og lite kommentarar. Viser litt engasjement, mest plikt

Kontekst: kommuniserer greitt med lesar Formidlar ein del fakta og har litt synspunkt og kommentarar Viser engasjement

Kontekst: kommuniserer godt med lesar Formidlar mange fakta og har gode synspunkt og kommentarar Viser stort engasjement

Tekstnivå: Teksten følgjer delvis sjangerkrava Brukbar struktur Litt samanheng mellom avsnitta.

Tekstnivå: Teksten følgjer stort sett sjangerkrava Grei struktur Samanheng mellom avsnitta

Tekstnivå: Teksten oppfyller sjangerkrava God struktur God samanheng mellom avsnitta

Setningsnivå: Varierande setningsforståing Enkle setningar, ofte ufullstendige Mangelfull teiknsetjing

Setningsnivå: Grei setningsforståing Mange fullstendige setningar Grei teiknsetjing

Setningsnivå: God setningsforståing Fullstendige setningar God teiknsetjing

Ordnivå: Varierande rettskriving Mykje bokmål og dialekt

Ordnivå: God rettskriving Litt bokmål og dialekt

Ordnivå: Veldig god rettskriving

19

Vedlegg 5

Mal for argumenterande tekstar

Overskrift: Noreg bør ha to skriftspråk

Innleiing:

Argument for (1): Kommentar

Argument for (2): Kommentar

Argument mot (1): Kommentar

Argument mot (2): Kommentar

Konklusjon (oppsummering og mi meining om saka)

Korleis starte setningar: Det er mange fordeler og ulemper med å… Ein av fordelane er…

Ein av ulempene er… Det er ein stor fordel at…

Det er ein stor ulempe at… Når ein… kan ein…

Første argumentet mitt er… Andre argumentet mitt … Tredje argumentet mitt er …

For det første så… For det andre så…

20

Vedlegg 6

21

Vedlegg 7

22

Vedlegg 8