TEHNIČKI FAKULTET U BORUUNIVERZITET U BEOGRADU

OSNOVI SOCIOLOGIJE

RAZVOJ MISLI O DRŽAVI KROZ VEKOVE

Student: Jelena Jonović, 69/08

Mentor: Dr. Milovan Vuković

Decembar, 2008.

S A D R Ž A J:

UVOD

1. Država ....................................................................................................... str. 3

2. Teorije o nastanku države ....................................................................... str. 3

3. Funkcija države ........................................................................................ str. 5

4. Predmet ovog seminarskog rada ............................................................. str. 6

RAZRADA

5. Začetak i razvoj misli o državi kroz istoriju .......................................... str. 6

6. Antička misao o državi ............................................................................. str. 6

7. Srednjovekovna misao o državi ............................................................... str. 8

8. Novovekovna misao o državi .................................................................... str. 9

9. Problem nastanka države i društva ......................................................... str. 11

ZAKLJUČNI DEO

10. Država u savremenim uslovima ............................................................... str. 13

2

DRŽAVA

Država je organ vladajuće klase za ostvarenje njenih klasnih interesa. Država je istorijska

kategorija, što znači da je jednom nastala i da će iščeznuti. U prvobitnoj zajednici nije

postojala još nikakva organizirana vlast. Razvojem materijalnih proizvodnih snaga,

podelom rada, proširenjem razmene i formiranjem tržišta, pojavom privatnog vlasništva i

cepanjem plemenskih organizacija na vlasnike (bogate) i nevlasnike (siromašne),

odnosno na parazite i proizvođače, propada plemensko uređenje. Na ruševinama starih

plemenskih zajednica izrasta nova društvena organizacija sa postojanjem antagonističkih

klasa. Kao rezultat nepomirljivosti klasa nastaje država.

Država se kroz istoriju stalno razvijala i mijenjala. Postoji velika raznolikost državnih

struktura. Međutim, može se ipak prema objektivnim kriterijima izvršiti klasifikacija

država. Na osnovu ekonomsko-klasne sadržine govorimo o tipovima država i društva:

robovlasničko, feudalno, kapitalističko i o posebnom tipu države u prelaznom periodu ili

socijalizmu.

Svaki tip države može imati različite oblike. Dijelimo ih prema organizaciji vrhovne

vlasti u državi (monarhija i republika), prema odnosu lokalnih i centralnih organa vlasti

(federativne i unitarne države) i prema političkom nosiocu suverene vlasti (demokratija,

oligarhija i autokratija).

I savremena država je instrument klasne vladavine, ali se putem nje ostvaruje i tendencija

podruštvljenja sredstava za proizvodnju. Ona se sve više nameće kao regulator

cjelokupnog društvenog kretanja, od elementa proširene reprodukcije, preko održavanja

monopola u oblasti ideologije, umjetnosti i nauke, do proširenja u sferu međunarodnih

odnosa.

3

Država ima sledeće bitne karakteristike: prvo, stanovnici se ne dele prema krvnom

srodstvu, već prema teritoriji; drugo, moć društva u nastanku države otuđuje se od njega

u javnoj ustanovi javne vlasti koja se oslanja na monopol fizičke prinude i, treće, počinje

oporezivanje građana i stvaranje fondova radi izdržavanja državnih organa.

TEORIJE O NASTANKU DRŽAVE

Postoje brojne teorije o državi, razlikuju se po njenom karakteru, pristupu i zaključivanju

o nastanku i ulozi nje same. Teorije se mogu klasifikovati na naučne i nenaučne, na

sociološke i nesociološke, kao i na mešovite, tako da možemo razlikovati pet nenaučnih

teorija: patrijarhalna teorija, religiozna teorija, organsko-biološka teorija, psihološka

teorija i teorija sila.

- Patrijarhalna teorija ciji je osnivač Aristotel, državu sagledava kroz porodicu.

Država je nalik porodici jer, kao što je otac glava porodice tako je i monarhija,

odnosno vladar - monarhijska vlast, na čelu države.

- Religiozna teorija države vezuje se za vreme antike, za mitove, gde je vladar

izaslanik Božiji na zemlji. Svaka vlast je bila od Boga dana, kao što i sam Isus

reče Ponciju Pilatu: "Ne bi imao nikakve vlasti nadamnom da ti nije dana

odozgo", kada su ga optužili i osudili na smrt. Kasnije se religiozna teorija seli iz

antike u Srednji vek. U Srednjem veku vlast postaje naglašenija i razvijenija.

- Organsko – bioloske teorije nam ukazuju na izjednačenje države sa živim

bićem. Biće, kako već znamo sadrži volju i organizam. Državna volja se iskazuje

zakonom i pravnim postupcima, dok se organizam upoređivao na različite načine.

4

- Psihološka teorija misli i smatra da nastanak države treba tražiti u psihičkim

svojstvima i u samim osobinama ljudi. Gobino, Čemberlen i drugi, ukazuju na

podelu pojedinaca, i to na dva osnovna psihicka tipa: na one koji su unapred

predodređeni da komanduju, gospodare u državi i one koji su poslušni , koji ćute i

traže svog vođu, nekog ko će ih voditi i usmeravati. Posledice takvih psiholoških

svojstava su ekonomski, društveni, kulturni i ostali činioci koji poboljšavaju sam

rast i razvoj ličnosti.

- Teorija sila, čiji je osnivač L. Gumplovič, polazi od toga da je država nastala na

osnovu pokoravanja. Jedno pleme pokorava drugo i uzima ga kao svoje

vlasništvo, pretvori ga u eksploatisano pleme. Da bi se uspostavila vlast nad

pokorenim plemenom morao se ustanoviti bolji zakon – državni aparat.

Nenaučnost ovih teorija ogleda se upravo u njihovoj delimičnosti i parcijalnosti, tako da

one ne mogu da proniknu u prave uzroke nastanka države.

Naučna strana shvatanja države govori nam da je država jedna istorijska kategorija, da je

proizvod klasnih suprotnosti. Njen nastanak je u mnogome specifičan kod različitih

etničkih zajednica. Engels je u «Poreklu porodice, privatnog vlasništva i države»

analizirao tri različita puta u nastanku države, na koje se u osnovi može svesti nastanak

svake pojedine države. Klasični oblik nastanka države je u atinskom gensu. U njemu su

gotovo isključivo unutrašnji faktori uslovili nastanak države. Druga dva načina nastanka

države, u starom Rimu i kod starih Germana, razlikuju se po uticaju spoljasnjih faktora

koji ponekad imaju i odlučujuće značenje. Treba spomenuti i Lenjina koji se teorijski

bavio nastankom države u delu ’’Država i revolucija’’. Prema marksističkoj teoriji,

država je nastala tada i tamo gde se društvo pocepalo na dve nepomirljive klase koje se

5

nalaze u stalnoj otvorenoj borbi. Ona je stvarno oruđe vladajuće klase za ostvarenje

njenih klasnih interesa i prividno opšti reprezentant, predstavnik čitavog društva.

FUNKCIJA DRŽAVE

Država poseduje dve osnovne funkcije: klasnu i integrativnu - opštu funkciju. Opšta

društvena funkcija se ogleda u obavljanja niza poslova kojima se osigurava život u

društvu, od materijalne reprodukcije do odbrambene funkcije. Država štiti interese

vladajuće klase. Funkcije moderne države su obezbeđenje četiri osnovna dobra, a to su:

javni mir, javna bezbednost, javni poredak i javna imovina.

Predmet ovog seminarskog rada je osvrt na istorijski razvoj misli o državi. Najpre se

razmatraju shvatanja antičkih mislilaca. Potom se analiziraju dela srednjevekovnih

teoretičara u kojima je prisutna misao o državi. Na kraju, dat je osvrt na savremene

teorije o državi.

ZAČETAK I RAZVOJ MISLI O DRŽAVI KROZ ISTORIJU

Država se kroz istoriju stalno razvijala i menjala. Postoji velika raznolikost državnih

struktura. Međutim, može se ipak prema objektivnim kriterijima izvršiti klasifikacija

država. Na osnovu ekonomsko-klasne sadržine govorimo o tipovima država i društva:

robovlasničko, feudalno, kapitalističko i o posebnom tipu države u prelaznom periodu ili

socijalizmu.

6

ANTIČKA MISAO O DRŽAVI

Začeci sociologije nalaze se u dobro odabranim i probranim analizama filozofa Stare

Grčke.

Platon (427-374, p.n.e.), koji je bio aristokratskog porekla, ’’dao je svetu’’ 34 dela.

Najznačajnija dela su mu: ’’Odbrana Sokratova’’, ’’Država’’ u kojoj se izlažu socijalne

ideje koje Platon u delu razlaže kroz deset knjiga i ’’Zakoni’’. Država se, po Platonu,

pojavljuje kao neophodnost, potreba i obaveza, i to sve u cilju potreba ljudi. Idealna

Platonova država deli se na tri staleža:

- Stalež upravljača (koji sačinjavaju mudraci-filozofi),

- Stalež čuvara (ratnici),

- Stalež proizvođača (seljaci, trgovci, zanatlije, radnici i drugi),

Pravi paralelu između države i svojstva ljudske duše, koji se dele na tri elementa: um,

volja i požuda. Na tim elementima su bazirane i vrline, mudrost, hrabrost i umetnost.

DUŠA INTERES KLASA VRLINA

Um Znanje Filozofi / mudraci Mudrost

PRAVEDNOSTVolja Čast Ratnici Hrabrost

Požuda Zadovoljstvo Slobodni građani Umetnost

7

Po Platonu, država koja se osniva može da postigne uslove za blagostanje ako se nađu

zajedno dobar zakonodavac i tiranin, koji bi bio mlad, umeren, obdaren za nauku, jak u

pamćenju, hrabar i plemenit.

Vladare treba zvati slugama zakona, jer upravo od toga, više nego od bilo čega drugog,

zavisi i održanje i propast države. Država u kojoj zakon zavisi od upravljača, i gde on

sam nema snage, sprema se propast. A u državi gde je zakon gospodar upravljača, i gde

je vlast potčinjena zakonima, sprema se dugo trajanje i sva dobra koja su bogovi darovali

državama. Zakoni koji razvijaju i potpomažu vrline delovaće ubeđivanjem, ili će, gde se

ćudi ne mogu ubeđivanjem promeniti, silom i pravom kažnjavati.

Aristotel (384-322, p.n.e.). Nasuprot Platona, Aristotel razmatra državu preko čoveka.

Kaže da je država sredstvo čovekove sreće. Država je složena celina, i stoga istraživanje

počinje od sastavnog dela – građanina. Građanin se ne može ničim drugim bolje

definisati nego učestvovanjem u pravosuđu i u vlasti. Građani su učesnici u vremenski

neograničenoj vlasti, tj. kao sudije ili skupštinari.

Državno uređenje treba da je takvo da od njega imaju koristi svi, a ne samo vladari. Stoga

je nužno ispravno i ako vlada samo jedan, ili manjina, ili većina, sve dok je u interesu

svih.

Državu ne čini jedinstvena teritoraija i država nije nastala radi toga da se spreče

međusobne nepravde ili trgovački odnosi; država je zajednica koja ima za cilj srećan

život i porodica i robova, život potpun i ekonomski nezavisan. Dakle, država postoji radi

delanja po moralnim zakonima, a ne samo radi zajedničkog života.

8

Najmanja zajednica je porodica, u kojoj se žena pokorava mužu, radi zaštite; nekoliko

porodica formira selo, a veći broj takvih naselja rpedstavlja državu. Ono što je svaka

stvar po završenom razvoju, to je njena priroda – a njena svrha je njen najviši cilj.

Samodovoljnost je cilj i najveće dobro. Država, stoga, nastaje po prirodi, nužno, i

predstavlja osnovni oblik društvenog života ljudi.

Celina je nužno važnija od dela, i zato je država važnija od svake porodice i bilo kog

pojedinca. Ko može bez zajednice, ili je zver ili bog.

Stoga Aristotel prvo istražuje odnose unutar porodice, gde važe posebni odnosi koji

zahtevaju i posebne veštine: to su odnos gospodara i roba, bračni odnos i roditeljski

odnos. Neki su od rođenja predodređeni da se pokoravaju, drugi da vladaju. Oni koji su

bolji trebalo bi da vladaju nad onima koji su lošiji – tako gospodar nad robom, i muškarac

nad ženom. Robovi se od ljudi razlikuju kao duša od tela, oni su sposobni samo za rad.

Međutim, zbog toga bi između robova i gospodara trebalo da postoji zajednički interes i

prijateljstvo. To se dešava samo kada je tako priroda uredila, a ako je neko po zakonu

postao rob, onda neće biti prijatelj sa gospodarom.

SREDNJOVEKOVNA MISAO O DRŽAVI

Srednji vek karakteriše veoma jak uticaj religije, tačnije teocentritam (Θεος-Bog).

Predstavnici vog doba su Sv. Avgustin Aurelije, Sv. Toma Akvinski i Ibn Haldun.

9

Sv. Avgustin Aurelije (354-430), svoje viđenje sveta napisao je u delu ’’O Božijoj

državi’’ (’’De Civitate Dei’’). Po njemu postoje dva koncepta države: Božije i Zemaljske.

Između njih se vodi neprekidna borba, borba Zla (Zemaljska država) i Dobra (Božija

država), borba Boga i Sotone, gde uvek pobeđuje Dobro. Sve sagledava kroz Crkvu, koja

ima u tom Srednjovekovnom periodu potpunu vlast na zemlji.

Sv. Toma Akvinski (1332-1406), rodio se u južnoj Italiji. Već kao mali pokazivao je

želju za znanjem, pa je i krenuo tim putem. Sa dvadeset i tri godina postaje profesor, te

počinje predavati na Pariskom, Rimskom i Napuljskom univerzitetu. Svoja dela bazira na

Aristotelovom učenju, tako da je za njega država sredstvo pomoću kojeg se čovek

upoznaje s Bogom, Božijom državom.

Ibn Holdun (1332-1406), teolog koji potiče sa Arabijskog područja. Za državu govori da

je ona istorijska, geografska i da utiče na društvene pojave preko klimatskih i bioloških

faktora, kao što su društveno uređenje, načinu proizvodnje i društveni procesi rada.

NOVOVEKOVNA MISAO O DRŽAVI

Tokom XVII i XVIII veka kada su u Evropi počeli da se pojavljuju sukobi klasnog

karaktera, građanske revolucije (u Engleskoj 1688., u Francuskoj 1789.), na državu i

društvo uticali su mnogi faktori: razvoj tehnike, razvoj nauke, velika geografska otkrića,

razvoj proizvodnje i novih načina iste, kao i razvoj industrijskih nauka i industrijska

revolucija krajem XVII veka. Znacajni pretstavnici tog doba su:

10

Tomas Mor (1488-1535), engleski političar, državnik, pravnik i humanista, izložio je u

svom delu ’’Utopija’’ svoje poglede o najboljem uređenju države sto podrazumeva

ukidanje privatne svojine u celom društvu, zavisnost potrošnje od proizvodnje,

organizaciju proizvodnje u okviru šestočasovnog radnog vremena i shvatanja rada kao

slobodne delatnosti čoveka.

Makijaveli energično pobija fatalizam, afirmiše slobodnu volju, traži otpor sudbini i

izražava čvrsti aktivistički stav prema čoveku. Jedino čovekovo sredstvo da ostvari sebe

je politika; kao što ljudska priroda nije demonska, tako ni politika nije zlo, već

opredeljenje – za dobro ili zlo, korisno ili časno – i kao takva nije ništa apsolutno. Odatle

apsolutni značaj države u Makijavelijevoj političkoj doktrini, koji se izražava kao ideja

državnog razloga. Dražva je potpuno svetovna tvorevina, bez vitalnog odnosa prema

crkvi, bogu ili nekoj višoj kosmičkoj svrsi; ona je savršeno odvojena kao entitet, a

moralno je izolovana zato što nema obaveza ni prema kome izvan same sebe. Država je

jedino samoj sebi cilj.

Osnovna Makijavelijeva misao bila je da se obnovom antičke veštine upravljanja

državom obnovi i sam pali narod Italije i slaba država, politički slomljena i razjedinjena,

uz to pod uticajem crkve i stranih osvajača. Država je volja i delo vladara, koji je svestan

zadataka i smisla vlasti. Sredstva, koja on upotrebljava za taj uzvišeni cilj, nisu važna,

ako ga rezultat opravdava; jer ono što mora da zanima politiku nije čestitost već

efikasnost, nisu ispravna sredstva nego valjanost cilja, a to se može prosuditi samo po

rezultatima na konkretnom području političke akcije. Makijaveli je, suočen sa osobinama

ljudi svog doba, zagovarao politiku sile, energične volje i hladnokrvnog cinizma na putu

do konačnog cilja.

11

PROBLEM NASTANKA DRŽAVE I DRUŠTVA

Glavni tvorci ove teorije (kontraktualisti) bili su:

Tomas Hobs (1588-1679) gleda državu i društvo, pa i samog čoveka kroz prizmu

’’psihološkog egoizma’’, tačnije kao zlu, opaku i sebičnu stvar, tako da je država kao i

čovek zla. Cilj države: naročita sigurnost, koja se ne može imati po prirodnom zakonu,

niti se može dobiti udruživanjem malog broja ljudi ili porodica, niti od velikog mnoštva,

ako ovim ne upravlja samo jedno rasuđivanje, i to stalno. Rađanje države – Jedini način

da se uspostavi takva zajednička vlast koja može biti sposobna da ljude brani od

zavojevača spolja i od povreda koje jedni drugima nanose i da ih obezbedi tako da

svojom marljivošću i plodovima zemlje mogu da se ishrane i da zadovoljno žive jeste da

sve svoje moći i svu svoju snagu povere jednom čoveku ili jednom skupu ljudi koji će

moći sve njihove volje putem većine glasova da svede na jednu volju. Kada mnoštvo

prenese svoja prava na jednu ličnost, onda ono postaje jedna ličnost, postaje država.

Država može da se definiše kao jedna ličnost, čije radnje izvesno veliko mnoštvo ljudi, na

osnovu uzajamnog sporazuma, prima kao autor, i to svi pojedinci od kojih je mnoštvo

sastavljeno, a sa ciljem da jedinstvena ličnost može da koristi snagu i sredstva svih onako

kako to smatra pogodnim za njihov mir i zajedničku odbranu. Nosilac te ličnost je

suveren, i njemu pripada suverena vlast, a svi ostali su njegovi podanici.

Džon Lok (1632-1704), razlikuje se od Hobsa u mnogim idejama i sagledavanjima. Za

državu govori preko individue, ko je prihvati (zakonom, taj je ’’državljanin’’).

12

Dva osnovna prava koja je čovek imao u pirodnom stanju prelaze na političku zajednicu:

prvo, vlast da čini što god smatra prikladnim za očuvanje sebe i ostalih ljudi postaje

definisano zakonom; drugo, vlast i pravo kažnjavanja u celini predaje i sudeluje u njenom

izvršenju. Pošto je i ušao u političko društvo da bi sačuvao svoju svojinu (svojinu,

slobodu i život), zakonodavno telo nikada ne doseže dalje od opšteg dobra.

Prvi i osnovni pozitivni zakon svih država je ustanovljavanje zakonodavne vlasti.

Zajednica bira i postavlja zakonodavno telo, da bi to telo predstavljalo izraz saglasnosti

društva, što je osnova i apsolutno nužno za svaki zakon. Međutim, iako je vrhovna vlast u

državi, ipak:

1) Zakonodavna vlast nema aspolutno arbitrarnu vlast nad životima i imovinom drugih

ljudi. Ova vlast nema ptravo da uništi, porobi ili hotimično osiromaši podanike, upravo

zbog toga što su podanici na nju preneli samo onu vlast koju su i sami imali u prirodnom

stanju – a arbitrarnu vlast ni oni nisu imali. Prirodno stanje ne prestaje u državi, već je

samo omogućeno njegovo poštovanje.

2) Zakonodavno telo ne može da za sebe prisvoji vlast upravljanja na osnovu

improvizovanih dekreta, već mora da deli pravdu na osnovu važećih zakona i poznatih

ovlašćenih sudija. Ljudi odlučuju da vlast predaju u ruke pojedincima zato što pravila

postaju objavljeni zakoni, dok je prirodni zakon nepisan. Zato pojedinci nemaju pravo da

menjaju te zakone arbitrarno, pošto ih nisu ni stvorili, već moraju da ih čuvaju.

3) Vrhovna vlast ne može da uzme nekom čoveku deo njegove svojine bez njegove

saglasnosti. Ljudi predaju vlast pojedincima da bi očuvali svojinu, i ako vlast može da im

je uzme, onda oni nemaju zapravo nikakvu sigurnu svojinu. Ipak, pošto vlada zahteva

13

trošak, to podanici mogu da daju, ali samo uz saglasnost – većina mora da da saglasnost

za poreze.

4) Zakonodavno telo ne može da prenese vlast donošenja zakona u neke druge ruke.

Pošto je vlast delegirana, onda sam narod može da je da drugima, ali vlast to nema pravo.

Žan-Žak Ruso (1712-1778), za državu ima mišljenje suprotno od Hobsa. Iz njegovih

razmatranja možemo zaključiti da je država sama po sebi dobra, ali je kvari društvo, kao i

čoveka: ’’Čovek je po prirodi dobar, ali ga društvo utiče na njegov razvoj i kvari ga’’.

Zalagao se za slobodnu državu, u kojoj neće biti robova. Na osnovu Rusoovih ideja se

ukida ropstvo, u SAD 1865., a u Južnoj Americi 1888. godine.

DRŽAVA U SAVREMENIM USLOVIMA

Svaki tip države može imati različite oblike. Dele se prema organizaciji vrhovne vlasti u

državi (monarhija i republika), prema odnosu lokalnih i centralnih organa vlasti

(federativne i unitarne države) i prema političkom nosiocu suverene vlasti (demokratija,

oligarhija i autokratija).

I savremena država je instrument klasne vladavine, ali se putem nje ostvaruje i tendencija

podruštvljenja sredstava za proizvodnju. Ona se sve više nameće kao regulator

celokupnog društvenog kretanja, od elementa proširene reprodukcije, preko održavanja

monopola u oblasti ideologije, umjetnosti i nauke, do proširenja u sferu međunarodnih

odnosa.

14

Osnovni tokovi odumiranja države jesu: prvo, ukidanje državnih organa i prenošenje

poslova na samoupravne organe društva; drugo, smanjenje državnog aparata i

ograničenje njegovih kompetencija, jačanje uloge predstavničkih tijela na račun njihovih

izvršnih organa i svođenje uloge državne uprave na stručnog izvršioca odluka

predstavničkih tijela; treće, unošenje elemenata društvenog samoupravljanja i u državne

organe i promjena njihovog karaktera, te povezivanje državnih i samoupravnih organa u

jedinstveni sistem koji sve više dobiva karakter samoupravljanja. Odumiranje države nije

mehaničko ukidanje državnih organa, već istovremeno organski rast društvenog

samoupravljanja. Naše društvo je našlo put svoga prirodnog kretanja ostvarenjem

Marxove ideje da «asocijacija neposrednih proizvođača upravlja procesom proizvodnje»

kroz organe radničkog i društvenog upravljanja.

Država je nastala kao posljedica razvitka proizvodnih snaga, a time i društva. Razvoj

proizvodnih snaga omogućio je da se iz prvobitne zajednice izdvoji izdvoji patrijarhalna

porodica koja već dovoljno proizvodi da bi se mogla održati. Sredstva za proizvodnju

postala su tada vlasništvo samo te porodice pa se time javio i osnovni uslov postanka

klasnog društva – privatna svojina. Zahvaljujući tome što su jedni posjedovali više od

drugih, među ljudima je došlo do podjele na bogate i siromašne, na vlasnike sredstava za

proizvodnju i na one koji ih nisu imali. Posjednici su tada morali stvoriti svoju

organizaciju koja će ih osigurati od pobuna onih koji nemaju sredstva za proizvodnju te

ih prisiliti na pokoravanje.

15

U interesu manjine organizira se vojna sila, činovnički i upravni aparat, doneseni su

propisi i zakoni, uvedeni su porezi. Stvaranjem svih tih faktora vlasti posjedničke klase

stvorena je i država.

Da li je sloboda moguća u zajednici koja ima državu?

Liberali smatraju da je sloboda jedna od najviših političkih vrednosti, ali ujedno smatraju

da može da se ostvari samo u jednom društvu koje ima politički poredak; međutim, to

najčešće sadrži prinudni aparat – državu. Tu nastaje problem pomirenja slobode i države,

ili preciznije: autonomije individue i političkog autoriteta. Berlin razlikuje «negativni» i

«pozitivni» pojam slobode, tj. «slobodu od nečega» i «slobodu za nešto», smatrajući da

neuviđanje ovih razlika vodi najvećem broju sporova oko suštine slobode. Čak iznosi

tezu da ne postoji logička veza između dva smisla slobode, tj. da je moguće jednu od tih

sloboda uživati, a drugu ne. Mekkalum, sa druge strane, formalno definiše slobodu: «X je

slobodan od Y da učini ili bude Z», smatrajući da su tzv. «pozitivna» i «negativna»

sloboda samo dve strane iste medalje, tj. da je jedan iskaz prevodiv na drugi, i da u

svakom obliku postoje pomenuta tri elementa. Pored svega toga, postoji i problem

autentičnosti, tj. paternalizma: retardiranim osobama ili deci naređuje se «za njihovo

dobro», ali i odrasle «normalne» osobe mogu donositi pogrešne odluke o svom životu; da

li tada neka druga osoba ili politički autoritet ima pravo da se meša? Samoodređenje

individue, stoga, za liberale predstavlja jedno od ključnih određenja slobode – osoba

mora dati svoj voljni pristanak na nešto, da bi zadržala autentičnost, inače se radi o

prinudi. Volf, braneći filozofski anarhizam, tvrdi da je autonomija nepomirljiva sa

postojanjem političkog autoriteta; suštinsko određenje državnog autoriteta je da upravlja,

16

dok je vrhovna dužnost čoveka da bude autonoman, tj.da odbije da se njime upravlja.

Volf dopušta samo jedan oblik legitimnog državnog autoriteta: direktnu demokratiju, ali

budući da je smatra neostvarivom u državi – ostaje pri stavu nepomirljivosti autonomije i

političkog autoriteta. Stupar nizom primera pokušava (i ubeđen je da uspeva) da obori

Volfovu tezu; navodeći slučajeve u kojima se redovno oslanjamo na nečiji autoritet

(Engelsov prigovor, takođe), zatim podsećajući da su državni razlozi neapsolutni, tj. da

postoji granica njihove prihvatljivosti i legitimnosti, što znači da ne isključuju autonomiju

i moralne procene političkih odluka države. Stupar tvrdi da bi u nekoj demokratskoj i

pravednoj državi, u kojoj politički autoritet donosi naredbe na fer način, i u kojoj ljudi

imaju realne šanse da ostvare svoje životne ciljeve, autonomija građana bila sačuvana.

Međutim, zaključuje, odatle ne sledi i to da su ljudi dužni da poštuju državu.

U modernom dobu ne nalaze se znaci odumiranja države. Naime, postoji verovatnoća da

će država vremenom, sa razvojem ljudi i društva, jačati.

Moderna i savremena istorija ne pokazuju, međutim, znake odumiranja države, kao što su

to klasici marksizma očekivali. Nasuprot tezi o odumiranju, ona je čak jačala u bivšim

socijalističkim zemljama sveta. Štaviše, u savremenim uslovima ispostavljanja sve šireg

spektra različitih zahteva prema organima državne vlasti, postoji potreba njenog jačanja

kako bi se ograničena dobra, ali i rizici koji prate proces globalizacije, što ravnomernije i

pravičnije raspodelili na sve pripadnike društva.

17

Literatura: - Anonimni izvori sa interneta;

- „Osnovi Sociologije“, Beograd, 2005.

Autori:

Dr. M. Vuković,

Dr. Aleksandra Kostadinović i

Dr. Andon Kostadinović.

18