FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJEBanja Luka

SEMINARSKI RAD

IZ PREDMETA

„EKONOMIJA I FINANSIJE EVROPSKE UNIJE“

NAZIV SEMINARSKOG RADA:

„BUDŽET EVROPSKE UNIJE“

Student: Mentor:

Igor Šimšić prof.dr. Radovan Klincovprof.dr. Žarko Ristić

Broj indeksa: VI-4/10 Ocjena: 5 6 7 8 9 10

Banja Luka, maj 2011.godine

SADRŽAJ:

1. UVOD ................................................................................................................................... 3

2. TIJELA I INSTITUCIJE EVROPSKE UNIJE................................................................4

3. ISTORIJSKA STRUKTURA BUDŽETA .......................................................................6

4. POSTUPAK USVAJANJA BUDŽETA EVROPSKE UNIJE.......................................8

5. BUDŽETSKI PRIHODI ...................................................................................................10

6. BUDŽETSKI RASHODI ..................................................................................................11 6.1. Za razvoj i poslove............................................................................................................ 126.2. Prirodni resursi ................................................................................................................. 126.3. Fundamentalne slobode, bezbijednost i pravda ............................................................... 126.4. Biti Evropljanin: Debata, dijalog i kultura ....................................................................... 136.5. Global player .................................................................................................................... 136.6. Administrativni troškovi .................................................................................................. 13

7. FINANSIJSKA PERSPEKTIVA ................................................................................... 13

8. KARAKTERISTIKE FINANSIJSKOG OKVIRA 2007.-2013....................................14

9. DANAŠNJA STRUKTURA BUDŽETA ....................................................................... 15

9.1. Struktura budžeta za 2011.godinu................................................................................... 159.2. Konkurentnost generira radna mjesta i inovacije ............................................................ 159.3. Kohezija kreira inkluzivnu ekonomiju ............................................................................ 169.4. Prirodni resursi zeleni rast u resursno efikasnoj Evropi .................................................. 169.5. Sloboda, sigurnost, prava - građanstvo ............................................................................ 169.6. EU kao globalni igrač ...................................................................................................... 179.7. Mladi u pokretu ............................................................................................................... 17

10. PRIJEDLOG BUDŽETA ZA 2012.GODINU ..............................................................18

11. ZAKLJUČAK ..................................................................................................................19

12. KORIŠTENA LITERATURA ......................................................................................20

2

1. UVOD

Zajedno sa zakonom i njegovom primjenom, budžet, budžetski prihod i rashod, spadaju među najvažnije instrumente koje neka ekonomska ili politička organizacija može da upotrebi da bi ispunila svoju ulogu. Budžet treba da pokrije ne samo administrativne troškove, već i da raspolaže sredstvima za intervenciju u ekonomiji.

Iz ovih razloga procedura donošenja budžeta nije ni malo jednostavna, već predstavlja veomasloženu proceduru, u kojoj učestvuju sva relevantna tijela Evropske unije, kao što su Parlament, Savjet, Komisija, Revizorski sud i dr.

Budžet i njegova struktura kroz istoriju se mijenjao i najbolje odslikavao ciljeve i promjene unutar Unije. Kroz strukturu njegovih prihoda i rashoda, najbolje se vide ekonomske prilike u kojima se stvarala Unija, različitost interesa i težnji svih njenih članica.

Vremenom značaj budžeta je sve više rastao, da bi na kraju „izašao» van okvira Unije i imao i veliki uticaj i na zemlje i Vlade van područja, kako Evropske unije, tako i Evrope.

Budžet je dokument vlade u kojem ona iznosi podatke o državnim prihodima i rashodima u određenom budućem periodu, najčešće tokom jedne godine. Evropska unija nema klasičnu vladu poput država-članica, ali ima budžet sa strukturom prihoda i rashoda. Budžet je izbalansiran kada se prihodi i rashodi nalaze u ravnoteži. To je stanje bolje od deficita i suficita. Ako su rashodi veći od prihoda onda je u pitanju budžetski deficit, a ako su rashodi manji od prihoda onda je u pitanju budžetski suficit.

Osim budžeta, Evropska unija ima i „višegodišnji finansijski okvir“, koji predstavlja približni ili okvirni pregled prihoda i rashoda tokom nekoliko narednih godina. „Okvir“ je od orijentacionog značaja i predstavlja precizniji oblik budžeta. za narednu godinu. Višegodišnji finansijski okvir se donosi za period od 6 godina. Zahvaljujući postojanju dva finansijska okvira poznato je kako će globalno izgledati finansiranje Unije zaključno sa 2013, a zahvaljujući projekcijama mogu se steći i neke predstave o očekivanim potezima Unije do 2025 godine.

Ovaj rad je pisan u vrijeme kada je finansijska perspektiva Evropske unije za period od 2007 do 2013 godine već dogovorena (u Aprilu 2006. godine), i to kao posljedica određene procedure i međusobnih dogovora svih relativnih političkih faktora, te se glavni ishod (budžet) može smatrati rezultatom mnogobrojnih kompromisa u okviru Evropske unije.

Takođe ovaj rad je pisan i u vrijeme kada je zbog novonastale ekonomske situacije zbog velike ekonomske krize budžet Evropske unije, ali prevashodno pojedinih država članica izuzetno poljuljan i predmet je brojnih razmatranja i oprečnih mišljenja ekonomskih stručnjaka i analitičara sa različitim tezama o njegovoj opstojnosti i realnim pretpostavkama.

3

2. TIJELA I INSTITUCIJE EVROPSKE UNIJE

Ugovor o stvaranju Evropske ekonomske zajednice (EEZ) i Evropske zajednice za atomsku energiju (EURATOM) potpisan u Rimu 25.3.1957. (Rimski ugovor); stupio na snagu1.1.1958. Ovim ugovorom određeni su određeni ciljevi, efekti, organi i sredstva.

Slika 1: Potpisnici Rimskog ugovora

Bitan temelj za razumjevanje Evropske unije je poznavanje njenog institucionalnog sastava i načina funkcionisanja. Pregledom postojećih institucija dobija se odgovor kako se donose odluke na evropskom nivou. ( u ovom slučaju budžeta ). Proučavanje procesa i postupaka odlučivanja unutar EU, stiče se uvid u postupke pripremanja, nastajanja, primjene kontrole takvih odluka.

Zadaci koji su povjereni Evropskoj uniji ispunjavaju sljedeća tijela:

1. Evropski parlament (EP)2. Savjet ministara, skraćeno: Savjet3. Evropska komisija, skraćeno: Komisija4. Evropski sud prave, skraćeno: Sud pravde ( ESP)5. Evropski revizorski sud, skraćeno: Revizorski sud6. Evropska centralna banka

EVROPSKI PARLAMENT4

Uobičajene funkcije parlamenta su sljedeće:· Usvajanje zakonodavstva,· Izbori i obrazovanje izvršne vlasti,· Kontrola rada izvršne vlasti,· Obavještavanje i obrazovanje građana koje Parlament zastupa.Funkcije EP uglavnom su iste, s tim da se ne podudaraju ni sa jednim

modelom skupštine zemlje-članice. Stoga je teško upoređivati funkciju, ulogu i značaj EP s onima koje imaju nacionalne skupštine, ali nam one mogu poslužiti za osnovnu orijentaciju.

SAVJET MINISTARA i KOMISIJA donose :

- Regulative ( regulatons ) - obavezne su i direktno se izvršavaju u zemljama članicama,

- Direktive (direktives) – obavezne su u pogledu rezultata koji se želi njima ostvariti, ali svaka zemlja članica ima slobodu izbora u vezi sa njihovim provođenjem,

- Odluke (decisions) – obavezujuće su za sve na koje se odnose (nacionalne vlade, preduzeća...)

- Preporuke ( recommedations) i mišljenja ( opinions ) – upustva za sprovođenje nije pravnoobavezujuće.

EVROPSKI SUD PRAVDE

Uloga Evropskog suda pravde je da osigura tumačenje i primjenu propisa EU i Osnivačkih ugovora u skladu sa zakonom. Zahvaljujući toj funkciji, Evropski sud pravde (ESP) imao je odlučujuću ulogu pri izgradnji Evropske zajednice u pravnu zajednicu.

EVROPSKI REVIZORSKI SUD

Zadaci:- revizija računovodstva i provjera zakonitosti i pravilnosti svih transakcija u

EU i njeniminstitucijama,

- provjera da je li finansijsko upravljanje EU bilo ekonomično.

EVROPSKA CENTRALNA BANKA (ECB)

ECB ima sjedište u Frankfurtu, odgovorna je za primenu monetarne politike EU i pokrenula je zajedničku monetu - euro. Djeluje zajedno sa centralnim bankama država članica, sa kojima čini Evropski sistem centralnih banaka.

5

Slika 2: Evropska centralna banka u Frankfurt

3. ISTORIJSKA STRUKTURA BUDŽETA

Prvi budžet Evropske ekonomske zajednice za 1958. godinu je usvojen od strane Savjeta, na osnovama predloženim od strane Komisije i posle dobijanja mišljenja od strane Parlamenta.

Prvi budžet EEZ je bio veoma mali i pokrivao je isključivo administrativne troškove Zajednice. Kako su se ciljevi EEZ pretvarali sve više u određene političke obaveze (ciljeve) budžet je sve više obuhvatao i ovako određene ciljeve, npr. kroz Evropski socijalni fond.

Evropski zemljoradnički savjet i Garancijski fond su osnovani 1962. godine i potrošnja vezana za poljoprivredne potrebe je ubrzo postala najznačajnija stavka u budžetu. Prvih godina, finansijski doprinos od svake od šest zemalja članica je išao preko prihoda Komisije.

Grafik 1: budžetski prihodi 1958 – 2008. godine.

6

Grafik 2: budžetski rashodi 1958 – 2008. godineBudžet EU dugo vremena posle formiranja Evropske zajednice za ugalj i čelik

(EZUČ) i Ekonomske zajednice (EZ) iznosio dosta manje od 1% bruto domaćeg proizvoda (BDP). Do 1967. godine budžet je iznosio manje od 10 milijardi eura, 1977. je dostigao 30 milijardi evra, 1991. 70 milijardi a 2000. godine premašio 90 milijardi.

Tabela br.1. Izdaci Evropske unije u određenim godinama u milijardama Eura

Tokom vremena budžet je prolazio kroz razne faze. U periodu 1973-1984. godina karakterisali su ga sporovi o veličini i strukture potrošnje. Period 1984-1998. može se označiti kao period naglog rasta i stabilizacije budžeta na visokom nivou, a od 1999. preovlađuju problemi petog proširenja Unije i nastavka politike umjerene budžetske ekspanzije. Do povećanja budžeta ne dolazi izdvajanjem većeg procenata BDP zemalja članica, već zahvaljujući rastu BDP u Uniji. Postojale su velike oscilacije u raspodeli budžetskih stavki prema kategorijama, tako da je 1979. oko 70 % budžeta utrošeno za poljoprivredu. Naglo rastu i izdaci za strukturne fondove od 1991. koji danas sa poljoprivredom predstavljaju oko 80% ukupnih budžetskih izdataka.

Sabiranjem izdataka za poljoprivredu i strukturne fondove dobijaju se približno slični iznosi, oko 80% odlazi u navedene svrhe. Stavka « Razno « nije definisana, a u okviru nje se javljaju izdaci za proširenje, pomoć Unije drugim zemljama, kao i oni za humanitarne

7

intervencije. Izdaci za administraciju neprestano rastu u relativnim iznosima, što reflektuje rast briselske birkoratije. Rast izdataka u ove svrhe će se povećavati usljed povećanja administracije, ali i usljed povećanja izdataka za penzije onih koji su radili u Uniji.

Njemačka i Britanija su bile praktično jedine zemlje do 1988. koje znatno više uplaćivale u EU budžet nego što su dobijale nazad, a od 1990. god. većina zemalja postala je neto finansijer. Britanija je uspela da izdejstvuje da od 80-tih godina dobija rabat, tj. povrat iz budžeta Unije, što je presedan za EU. Rabat je namenjen nadoknadi subvencija Unije za poljoprivredne proizvode, koje Britanija i onako uvozi. U 1985. godini rabat je iznosio preko 1 milijardi EUR-a. Znači da Britaniji se već 20 godina iz evropskog budžeta vraća dio novca koji ona u njega uplaćuje. Taj mehanizam je svojevremeno izdejstvovala Margaret Tačer, kako ne bi ispalo da London u zajedničku kesu uplaćuje mnogo više nego ostali.

Međutim na pregovorima u Briselu, koji su predhodili donošenju budžeta, tadašnji britanski premijer Toni Bler je napravio ustupak u vidu smanjenja rabata, i to u korist manje razvijenih, većinom novih, članica Evropske unije.

Tabela br.2. Nastanak i istorijski razvoj budžeta Evropske unije

4. POSTUPAK USVAJANJA BUDŽETA EVROPSKE UNIJE

Principi na kojima se zasniva budžet EU:

o jedinstvo (prihodi i rashodi prikazani u jednom dokumentu)o periodičnost (budžetska=kalendarska godina)o ravnoteža (nema deficita, suficit se prenosi)o potpunost/univerzalnost (prihod se ne smije spojiti sa

izdatkom)o specifikacija (svaki izdatak naveden sa namjenom).

Kao prvi korak pri donošenju budžeta, Savjet ministara, Komisija i Parlament zaključuju sporazum kako bi osigurale budžetsku disciplinu,

8

dugoročno planiranje i unaprijedili saradnju i povezanost oko godišnjeg budžeta. Ovaj međuinstitucionalni sporazum uključuje i“višegodišnji finansijski okvir” koji ustanovljava ( postavlja ) godišnje maksimalne limite (popularno “plafon” ). Najnoviji “ okvir ” pokriva period od sedam godina od 2000 do 2006 i od 2007 do 2013 godine. Procedura usvajanja budžeta (kako je i ustanovljena sporazumima EU) traje od 1. septembra do 31. decembra. U praksi ona počinje mnogo ranije. Na primjer, pripreme za Budžet 2007 godine počele su prije kraja 2005 godine. U prvim godinama postojanja EU Savjet ministara je imao odlučujući, a jedno vrijeme i isključivi uticaj na formiranje budžeta, dok ga je Komisija tehnički uobličavala, ali od 1975. godine progresivno rastu ovlašćenja Evropskog parlamenta. Komisija priprema radnu verziju budžeta do 1. jula svake godine , a Savjet je usvaja do 5. oktobra u godini koja predhodi budžetskoj. Od trenutka prijedloga preliminarnog nacrta budžeta do njegovog usvajanja dug je put. Kada Komisija sačini preliminarni nacrt ona ga do 15. jula šalje Savjetu ministara na tzv. « prvo čitanje », koji ga usvaja kvalifikovanom većinom. Poslije toga, do 31. jula, Savjet, nakon konsultacija sa Parlamentom, utvrđuje nacrt.

Budžetska sredstva se dijele na obavezne i neobavezne izdatke.

Obavezni izdaci čine tri četvrtine od ukupnih sredstava. U njih spadaju najveći dio sredstava za poljoprivredu, pomoć nerazvijenim zemljama, dio troškova administracije EU i dio izdataka za ribolovnu politiku ( visinu određuje Savjet ).

U neobavezne izdatke spadaju manji dio sredstava za poljoprivredu, pomoć nerazvijenim prekomorskim zemljama, manji dio izdataka za ribolovnu politiku, sva sredstva iz Fonda za istraživanje i razvoj (R&D - research and development-), izdaci za strukturne fondove, veći dio izdataka za administraciju ( visinu određuje Parlament ).

Komisija i Savjet imaju posljednju riječ kada je u pitanju odlučivanje o obaveznim, a Parlament o neobaveznim izdacima Unije.

Tokom usaglašavanja budžeta snažna je borba između Savjeta i Komisije, sa jedne, i Evropskog parlamenta, sa druge strane, oko preraspodjele sredstava. Mogućnost Evropskog parlamenta da poveća ili smanji sredstva za određene svrhe nije neograničena, jer Komisija ima mogućnosti da ih ograniči sa tri faktora:- Kretanje BDP-a u zemljama članicama- Državni izdaci u članicama- Troškovi života

Evropska komisija može samo da ograniči finansijske planove Parlamenta, ali ne može da utiče na to da li će ih biti ili neće i da li će se sredstva preraspoređivati iz jednog u drugi fond.

Finansijska godina u EU započinje 1. januara i traje do 31. decembra svake godine. Mnogo ranije prije početka određene budžetske godine sve

9

ustanove EU su obavezne da prijave određene budžetske izdatke. Komisija konsoliduje te izdatke i rani prijedlog nacrta treba da ponudi Parlamentu i Savjetu do 1. septembra. Savjet potom usaglašava budžet sa Parlamentom, koji ga razmatra na «dva čitanja». Posle prvog čitanja u oktobru Parlament ima ovlašćenja da izmjeni i poboljša nacrt budžeta koji je predočio Savjet. Određena neslaganja razmotriće se na vrijeme i razriješiti u međusobnim sastancima između ove tri institucije. Zatim se ovaj nacrt, sa svim sugestijama ponovo vraća pred Savjet. Prije drugog čitanja ( u novembru), Savjet održava intezivne konsultacije u cilju postizanja dogovora o budžetu u načelu (cio tekst budžeta). Zatim se u drugom čitanju usvaja budžet. Prije finalnog glasanja o budžetu ( u decembru ), Parlament može izmjeniti posljednji nacrt budžeta predložen od strane Savjeta. Ukoliko bude usvojen, predsjednik parlamenta potpisuje budžet.

Evropski parlament ima znatni uticaj na način trošenja neobaveznih izdataka, dok obavezne izdatke ne može da mijenja, već samo da usvoji ili ne usvoji budžet u cjelini. Za ne usvajanje budžeta potrebna je dvotrećinska većina u Parlamentu. Ako se budžet usvoji, nastavlja se normalno finansiranje aktivnosti Unije. Ako se budžet ne usvoji, EU prelazi na privremeno, mjesečno finansiranje, gde se za svaki mjesec može trošiti najviše do jedne dvanestine budžeta iz predhodne godine.

Za nadgledanje pravilnog trošenja sredstava budžeta 1975. godine je osnovan Revizorski sud, a od 1993. godine on ima isti status po važnosti kao i Savjet i Komisije. Izveštaje Revizorskog suda Parlament i Savjet ministara razmatraju dve godine poslije dotične budžetske godine. To kašnjenje nije stvar neažurnosti Suda, već potrebe da se sačekaju svi relevantni i konačni podaci za datu godinu. Ako EP smatra da sredstva nisu valjano trošena , on može da ne usvoji revizorski izveštaj i u tom slučaju Evropska komisija mora da podnese ostavku. To se desilo 1999. godine kada je Sanerov sastav komisije podnio ostavku usljed korupcije i neodgovarajućeg trošenja sredstava.

10

Tabela br.3. Postupak donošenja EU budžeta

5. BUDŽETSKI PRIHODI

U prvim godinama nastanka EEZ je finansirana pomoću priloga zemalja članica. Tokom prve polovine 70-tih godina došlo je do bitne promjene. Evropska unija je dobila sopstvene izvore finansiranja i to: dio carina od uvoza u EU iz trećih zemalja, prihodi od nameta pri uvozu poljoprivrednih proizvoda i dio PDV-a u iznosu od 1% od ukupno prikupljenih prihoda. Zemlje članice su zadržavale 10% od iznosa prikupljenih za dve prvonavedene svrhe, usljed troškova ubiranja tih sredstava. Evropska unija od tada sa sopstvenim resursima finansira svoje troškove. Pravno, ovi resursi pripadaju Uniji. Zemlje članice ih skupljaju u ime Evropske unije i zatim ta sredstva prebacuju u budžet Unije.

Tokom prvih godina postojanja ovog sistema , finansiranje Unije, sredstva od uvoza su bila najznačajniji izvor prihoda, ali se to brzo promjenilo usljed preorijentacije trgovine na partnere unutar Unije. Do toga je došlo zbog ulaska u carinsku uniju, nema carina unutar Unije, ali ima prema ostatku sveta. Tako je došlo do promjene trgovinskih tokova. Ubrzo je PDV postao najvažniji izvor punjenja budžeta Unije sa 57,6% nameti na poljoprivredni uvoz su doprinosili sa 31,8%, a iz carine prema trećim zemljama je prikupljeno oko 10,5%. To je stanje sa početka 80-tih godina. Od tada pa do 1999. godine struktura budžetskih prihoda je znatno promenjena:

• Poljoprivreda - 2.5 %• Carine – 15.5 %

11

• PDV – 35,5 %• Prilozi država članica na osnovu BDP-a – 45,9 %• Razni sitni prihodi - 0.8%• Prenos iz predhodne godine - 1.6 %• Sopstveni resursi – 0.8 %

Prihod od PDV-a od 2002. godine je smanjen na 0.5 %, a državama članicama je dopušteno da zadrže 50 % od prihoda za uvoznu carinu i od nameta na poljoprivredni uvoz. Porasla je uloga priloga zemalja članica na osnovu visine BDP-a, što je uvedeno još 1988. godine.

Imajući u vidu sve gore navedeno, od 1988. godine sredstva koja čine prihod budžeta mogu se podijeliti u četiri grupe:

TOR –tradicionalni resursi-sastoje se od carina koje se naplaćuju na uvoz dobara koje dolaze iz zemalja van Evropske unije. Oni donose odprilike oko 17,3 milijarde EUR-a tj. čine 15% prihoda budžeta

INDIREKTNI- VAT .Oni čine 15% prihoda budžeta,tj.oko 17.8 milijardi EUR-a (1,4% na nacionalni PDV u 1985, u 2002. smanjenje na 0,75%, u 2003. na 0,5%)

Sredstava koja se baziraju na bruto nacionalnom dohotku (gross national income GNI) se prikupljaju tako što je određen procenat ( 0.73% ) koji se primjenjuje na bruto nacionalni dohodak svake zemlje članice. Ovako prikupljena sredstva predstavljaju najveći izvor prihoda budžeta i iznose 80 milijardi eura tj. čine 69% svih prihoda.

U budžet se takođe slivaju sredstva i iz drugih izvora, kao što su kazne, viškovi izprethodnih godina, određeni porezi koje plaćaju zaposlenici pri organima i institucijama EU na svoja primanja, zatim određeni doprinosi zemalja van Evropske unije za određene programe Unije, zatim sredstva koja plaćaju kompanije ukoliko krše propise o konkurenciji i druge zakone. Ovako skupljeni resursi čine do 1,5% budžeta tj. oko 1.3 milijarde eura.

Prihodi se slivaju u budžet na način koji je propocijalan bogatstvu svake države članice. UK, Holandija, Nemačka, Austrija i Švedska, ipak imaju određene beneficije prilikom konačnog obračuna njihovih doprinosa. Sa druge strane, fondovi EU se «slivaju» ka zemljama članicama prema prioritetima definisanim u okviru Evropske unije. Manje prosperitetne zemlje članice primaju proporcijalno više sredstava nego one bogate tako da više zemalja primi više novca iz budžeta nego što da.

6. BUDŽETSKI RASHODI

Od važnosti je ne samo kako se budžet puni, nego kako se i prazni. Od ukupnog budžeta, oko 20 % iznosa se prazni preko tijela Unije, a oko 80 % preko država članica. Najveća odgovornost za upravljanje budžetom leži na Evropskoj komisiji. Glavna pravila kojaregulišu način potrošnje i upravljanja sredstvima EU nalaze se u Finansijskim pravilima (Financial Regulation). Drugi set pravila tzv

12

Implementing Rules postoje da bi se pravilno primenila Finansijska pravila. Prije nego što se odobre bilo koja sredstva za određene programe, svaki zahtjev mora da prođe strogu proceduru i mora da ima određenu pravnu podršku. Ova pravila upravo i postoje kako bi se osigurala objektivnost prilikom ocjene isplativosti pojedinih projekata i time postavili određeni limiti potrošnje.

Djelatnosti i projekti koji se finansiraju iz budžeta EU oslikavaju prioritete postavljene od strane zemalja EU u određenom trenutku. One su grupisane u šire kategorije troškova (poznate kao „headings“) i u 31 različita polja političke delatnosti. Budžet EU finansira djelatnosti i projekte u onim domenima « politike » oko kojih su se sve zemlje EU složile da djeluju na nivou Unije. Ove odluke nastale su iz veoma praktičnih razloga. Udruživanjem snaga u ovim oblastima mogu se postići bolji rezultati i manji troškovi.

Budžet Unije treba da bude izbalansiran i on to uglavnom jeste. Članice EU međutim imaju znatne probleme sa budžetom- ogromna većina njih ima deficit, a u jednom dobrom dijelu zemalja on je preko 3 % BDP-a.

Unija ima pravo da pozajmi novac na međunarodnim finansijskim tržištima. Mogućnosti uzimanja kredita su ograničene, mada je dozvoljeno zaduživanje u ime EU još od njenih početaka ( EZUČ ) kako bi se tim sredstvima finansirali programi. Direktno ili indirektno, svi imaju koristi od neke djelatnosti koja se finansira iz budžeta EU, bilo da se radi o čistijim plažama, bezbjednijoj hrani na tanjirima, boljim putevima, ili garanciji ljudskih fundamentalnih prava.

6.1. Za razvoj i poslove

U narednih 7 godina, zemlje EU odlučile su da najveći deo zajedničkih snaga i budžeta EU posvete stvaranju većeg ekonomskog razvoja i poslova. Održivi razvoj je postao jedan od glavnih prioriteta Unije. Ekonomija EU mora da bude konkurentnija, a manje prosperitetni regioni moraju da sustignu druge regione. U periodu od 2007. do 2013. godine, od svakog eura koji se potroši iz godišnjeg budžeta EU, 8 centi odlazi na aktivnosti koje će EU učiniti konkurentnijom. Postizanje dugoročnog razvoja zavisi i od povećanja razvojnog potencijala EU. Ovaj prioritet, poznat kao Kohezija (povezivanje), poziva da se pomogne – posebno regionima u manjoj prednosti, kako bi transformisali svoju ekonomiju u pravcu sustizanja globalne konkurencije. Inovacije i ekonomija znanja obezbeđuju nov okvir mogućnosti za pokretanje razvoja u ovim regionima. Od svakog potrošenog evra, 36 centi ide na aktivnosti kohezije.

6.2. Prirodni resursi

Zahvaljujući geografskoj i klimatskoj raznovrsnosti, zemlje EU proizvode veliki broj

13

različitih poljoprivrednih proizvoda, koje evropski potrošači mogu da kupe po razumnim cijenama. Napori EU na ovom polju imaju dva cilja. Prvo, ono što se proizvodi mora korespondirati sa onim što potrošači žele, uključujući visoki stepen bezbednosti i kvaliteta poljoprivrednih proizvoda. Drugo, sa stanovišta proizvodnje, proizvođači bi trebalo da planiraju i adaptiraju proizvode prema zahtjevima potrošača, ali u skladu sa životnom sredinom. Takođe, uspješno upravljanje i zaštita prirodnih resursa mora uključiti direktne mjere za zaštitu životne sredine, za restrukturiranje i unošenje raznolikosti u ruralnu ekonomiju i za promovisanje održivog ribolova. Bolesti životinja, izlivanja nafte i zagađenje vazduha ne zaustavljaju se na nacionalnim granicama. Ovakve prijetnje zahtjevaju akciju na različitim poljima i u velikom broju zemalja. U periodu od 2007. do 2013. godine, 43 centa od svakog potrošenog evra iz godišnjeg budžeta EU ići će na prirodne resurse.

6.3. Fudamentalne slobode, bezbjednost i pravda

Borba protiv terorizma, organizovanog kriminala i nelegalne imigracije efikasnija je ukoliko zemlje EU dijele informacije i djeluju zajedno. EU teži ka boljem upravljanju tokovima migracije u Uniju i većoj saradnji u sprečavanju kriminala i pravnim poslovima, kao i u poslovima sigurnijeg društva zasnovanog na vladavini prava. Oko 1 cent od svakog potrošenog eura iz budžeta EU trošiće se na ove poslove.

6.4. Biti Evropljanin: debata, dijalog i kultura

U EU živi preko 495 miliona ljudi. Govore različitim jezicima i pripadaju različitim kulturama. Zajedno grade neprocjenjivo blago Evropske unije: kulturnu raznolikost zasnovanu na zajedničkim vrijednostima. Budžet EU promoviše i štiti ovo kulturno nasljeđe i bogatstvo, ohrabrujući pritom aktivno učešće u društvenim debatama. Teži i da zaštiti javno zdravlje i interese potrošača. Oko 1 cent na svaki potrošeni euro ide na ovakve aktivnosti pod nazivom ‘Citizenship’ (državljanstvo).

6.5. Global player

Uticaj fondova EU ne zaustavlja se na spoljnim granicama. U mnogim slučajevima, budžet EU obezbeđuje neophodnu pomoć u hitnim situacijama prirodnih katastorfa. U drugimslučajevima, radi se o dugoročnoj pomoći u prosperitetu, stabilnosti i bezbednosti. Oko 6 centi od svakog eura ide na saradnju sa zemljama koje treba da se pridruže Uniji, drugim susjednim zemljama, i siromašnim regionima i zemljama širom sveta.

6.6. Administrativni troškovi

14

Oko 6 centi od svakog eura troši se na funcionisanje Evropske unije. To pokriva troškove plata zaposlenima i izgradnje svih institucija EU, uključujući Evropski parlament, Savjet ministara, Evropsku komisiju, Evropski sud pravde i Evropski sud.

7. FINANSIJSKA PERSPEKTIVA

Od 1988. da bi se izbjegli problemi sa godišnjim budžetom, unapredio budžetsku disciplinu, proces usvajanja budžeta, planiranje aktivnosti pristupalo se izradi finansijske perspektive Unije.

Srednjoročni (šestogodišnji) finansijski okvir: pokazuje maksimalni iznos (granice) rashoda EU; predlaže se prelazak na pet godina stvarni godišnji nivo rashoda se utvrđuje budžetom.

Gornje granice se revidiraju samo u izuzetnim okolnostima• za 2000-2006. limit 1,27% GDP EU (1,24% GNI EU)• za 2007-2013. limit 1,24% GNI (Komisija predložila jula

2004); predložena su stvarna plaćanja u iznosu od 1,14% GNI EU (240 EUR godišnje po glavi stanovnika)

Svaka članica maksimalno može da dobije iz budžeta EU iznose do 4% nacionalnog GDP; prioritet rast i konkurentnost EU (u skladu sa Agendom 2000).

8. KARAKTERISTIKE FINANSIJSKOG OKVIRA 2007-2013

Prvo, usvojeni rashodi u sedmogodišnjem periodu za oko 280 milijardi evra ili za četvrtinu manji od onoga što je Komisija predlagala.

Drugo, faktička plaćanja svake države manja su od predloženih i neće preći 1% GNI godišnje.

Treće, u strukturi rashoda, različito su kresane osnovne stavke budžeta: jedino su apsolutno povećani rashodi za administraciju, a iako su i za njih umanjeni izdaci, najmanje su pogođena poljoprivreda i unapređenje konkurentnosti i rasta Unije.

Četvrto, najgore su prošli fondovi za stavku „EU kao globalni partner“, u kojoj su, između ostalih, predviđeni i rashodi za kandidate i potencijalne kandidate (Oni su prepolovljeni i umjesto 9,3% prosečnog učešća u budžetu Unije, zahvataće samo 5,8% budžeta; biće čak nešto manji od rashoda za administraciju EU).

15

Tabela 4: Dinamika finansijskog okvira 2007-2013. (sa parametrima prikazanim sa cijenama na dan nastanka u milijardama eura)

9. DANAŠNJA STRUKTURA BUDŽETA EVROPSKE UNIJE

Budžet Evropske unije za period od 2007 do 2013 godine iznosi 862,3 milijarde EUR-a, odnosno nešto više od 1 % bruto nacionalnog proizvoda 25 zemalja EU.

Britanija je na sastanku u Briselu pristala da smanji svoje povlastice koje uživa u budžetu za blizu 10,5 milijardi EUR-a u periodu od sedam godina, što će obezbediti dodatna sredstva za razvoj novih članica, uglavnom iz istočne i centralne Evrope.

Evropska unija treba da izdvoji na stranu 126,8 milijardi EUR-a za 2007. godinu što je 4,6 % više nego što je planirano za 2006. godinu.

16

Države članice EU i članovi EP složili su se da prioritet bude podsticanje konkurentnosti evropske privrede, za koji će se iz fondova EU odvojiti 11,5 % više novca nego za 2006. godinu.

Uključujući korišćenje strukturnih fondova za najsiromašnije zemlje EU, odvojeno je 3 milijarde evra ( 43% celog budžeta ) za projekte koji sunamenjeni ubrzavanju ekonomskograsta i smanjenju nezaposlenosti, transevropskim mrežama, doživotnom obrazovanju i inovacijama.

Na direktne subvencije farmerima ( dobijaju 43,7 milijardi EUR-a) i fondovima za razvoj rurarlnih područja ( 12,4 milijarde EUR-a ), što se ranije vodilo pod jednom stavkom –poljoprivreda, odlazi tri četvrtine budžeta.

Oko 5,5 % ( 7 milijardi EUR-a ) budžeta pokriva administrativne troškove evropskihinstitucija, a slična suma ( 6,7 milijardi tj. 5% ) je određena za spoljnu politiku EU. Jedan procenat budžeta je namenjen za projekte koji se odnose na građanstvo, slobodu, bezbijednost i pravdu.

9.1. STRUKTURA BUDŽETA ZA 2011.GODINU

Evropski parlament usvojio je projekciju budžeta Evropske unije za 2011.godine na plenarnoj sjednici u Strasbourgu. Usvojena projekcija budžeta odražava prioritete većine poslanika, poštujući pritom kvote koje je Vijeće utvrdilo.

Revidirani budžet EU za 2011.godinu uključuje 2,9% povećanje potrošnje. Ukupni budžet je 126.5 milijardi eura.

U ovogodišnjoj projekciji budžeta, poslanici Parlamenta su takođe postigli dogovor sa Vijećem i Komisijom u vezi sa nekoliko projekcija koji su budžetom u vezi sa političkim zahtjevima. Kompromis je postignut nakon što su vlade država članica odbacile zahtjev poslanika za povećanje od 6%. Evropski parlamentarci su takođe željeli veći uticaj u višegodišnji budžet Evropske unije za 2014.-2020.

Budžetska projekcija za 2011. godinu, koji je usvojio Parlament, uključuje više sredstava za prioritete koje su utvrdili sami poslanici Parlamenta, uključujući prioritete kao što su mladi, inovacije, bliskoistočni mirovni proces i Palestina.

9.2. KONKURENTNOST GENERIRA RADNA MJESTA I INOVACIJE

Sedmi okvirni program za istraživanje (FP7) pridonosi EUR 8,6  milijardi pan evropskim timovima istraživača i preduzećima za rješavanje velikih društvenih izazova poput klimatskih promjena ili starenja stanovništva. Transevropske saobraćajne i energetske mreže primaju 1,5 milijardi eura, kako bi prijevoz osoba, roba, usluga i energije bio sigurniji, učinkovitiji i  manje zagađujući. Okvirni program za konkurentnost i inovacije (CIP) posvećuje više od 0,5 milijarde eura za jačanje inovativnog kapaciteta malih i srednjih preduzeća, naročito u području ICT baziranih usluge i ekoloških rješenja.

17

9.3. KOHEZIJA KREIRA INKLUZIVNU EKONOMIJU

Pod ciljem, EUR 31,4 milijarde je namijenjeno za investicije u modernizaciju i diverzifikaciju ekonomske strukture u najmanje razvijenim regijama i teritorijama cijele Evrope. U tu svrhu, 25 000 km cesta i 7 700 km željezničkih pruga će biti novo izgrađeno ili rekonstrusano, a više od  500 000 radnih mjesta biće kreirano do 2013. godine. Pomoći će se takođe skoro milion ljudi da imaju  pristup za pročišćavanje vode i unaprijediti infrastrukturu informacijske i komunikacijske tehnologije. Prilagođavanje evropske radne snage mijenjajućem ekonomskom okruženju, obuku za nove vještine i smjernice o tome kako dobiti posao finansiraće Evropski socijalni fond s 10,9 milijarde eura.

 9.4. PRIRODNI RESURSI ZELENI RAST U RESURSNO EFIKASNOJ EVROPI

Nekih 42,9 milijardi  eura pomoći će stabilizirati tešku finansijsku situaciju 7 milliona poljoprivrednika koji ispunjavaju visoke standarde zaštite okoliša, pridonose očuvanju dobre kvalitete tla vode i vazduha u Evropi. Još 14,4 milijarde eura bit će uloženo u ekonomsku diverzifikaciju ruralnih područja, u kojima živi 50% stanovništva EU.

Evropski fond za ribarstvo će staviti na raspolaganje 658 miliona eura kako bi se osigurala konkurentnost i održivosti u evropskom ribarskom sektoru, održavajući razumne cijene za potrošače.

Nekih 333 miliona eura koristit će se za projekte u okviru LIFE + programa, za suočavanje  s upravljanjem otpadom, zagađenjem zraka i gubitkom biološke raznolikosti. 9.5. SLOBODA, SIGURNOST I PRAVDA-GRAĐANSTVO

Efektivno upravljanje  migracijskim tokovima je zajednički izazov svim državama članicama EU. Zbog toga je osigurano 612 miliona eura  da se pojačaju mjere protiv ilegalne imigracije i razvijaju programi za integraciju kvalifikovanih  imigranata. Kako bi se povećala sigurnost i dobrobit građana EU, program  "Sigurnost i zaštita sloboda," dobija 134 miliona eura za borbu protiv svih oblika kriminala i terorizma, razvoj učinkovitih  EU sistema za upravljanja kriznim situacijama, razmjenu informacija i povećanje suradnje preko zakona.

Da bi Evropa bila  kulturno vitalno mjesto, programima MEDIA i CULTURE zajedno se doprinosi oko 168 miliona eura za podržavanje evropske filmske industrije i promociju prekogranične saradnje između umjetnika te evropske glavne gradove kulture. Više od 100 miliona Evropljana učestvuju u  volonterskim aktivnostima, što je vrijedan doprinos zajednici i  ekonomiji.

Evropska godina volontiranja će s 8 miliona eura pomoći volonterima  i volonterskim organizacijama iz cijele Evrope da se susretnu i razmijene najbolje naučene lekcije iz drugih zemalja. 

9.6. EU KAO GLOBALNI IGRAČ

Instrument za razvoj i saradnju (DCI), čini  dostupnim 2,6 milijarde eura za rješavanje osnovnih potreba ljudi u 47 zemalja u razvoju u Latinskoj Americi, Aziji i srednjoj Aziji, regiji Zaljeva i Južnoj Africi.  Nekih 825 miliona  eura takođe je dodijeljeno za humanitarnu pomoć, pomoći milionima ljudi pogođenim krizama ili prirodnim katastrofama.

18

 Zemlje u istočnoj Europi, južnom Kavkazu i  južnog mediterana koje graniče s EU

dobijaju 1,8 milijarde eura putem evropskog programa susjedstva i partnerstva (ENPI), koji promoviše dobro upravljanje i pravedan društveni i ekonomski razvoj. Instrument za pretpristupnu pomoć (IPA) pruža 1,6 milijardi eura podrške EU zemljama kandidatima (Hrvatska, Turska i Bivša Jugoslavenska Republika Makedonija) i državama potencijalnim kandidatkinjama u njihovim nastojanjima da se približe evropskim standardima i politikama.

Stupanjem na snagu Lisabonskog ugovora, osnovana  je  nova evropska služba za vanjske poslove  (EEAS). Sastavljena od  osoblja iz Evropske komisije, Vijeća i zemalja članica, EEAS će pomoći Visokom predstavniku za vanjske poslove i sigurnosnu politiku / potpredsjednku  u  koordinaciji i usklađivanju vanjskih aktivnosti EU. 9.7. MLADI U POKRETU

EU je posvećena poboljšanju stanja zapošljavanja mladih Evropljana te mobiliziranju njihovih kreativnih  potencijala. U tu svrhu, širok spektar  konkretnih inicijativa je pokrenuto i finansirano iz proračuna EU:

• Program cjeloživotnog učenja izdvaja  1,2 milijarde eura za više od 290 000 pojedinačnih podrški, nudeći mogućnost za  rad i usavršavanje u inostranstvu.

• "Mladi u akciji" program nudi 130 miliona eura za više od 120 000 sudionika u programima razmjene mladi  i interkulturalne projekte demokratije, te za više od5 300 sudionika u Evropskoj volonterskoj službi.

• 'Erasmus za mlade preduzetnike "čini dostupnim 2 miliona eura za više od 1200 partnerstva između mladih stručnjaka i preduzeća.

19

Tabela 4: troškovi predviđeni za politike EU po budžetskoj projekciji za 2011.godinu sa iskazanim stopama promjena u odnosu na 2010.godinu ( u milijardama eura)

10. PRIJEDLOG EU BUDŽETA ZA 2012. GODINU

Evropska komisija objavila (na engleskom) je prijedlog EU budžeta za 2012.Svojim zahtjevom od 20.04.2011. u kojem traži 4,9% povećanje budžeta za 2012.

godinu, Evropska komisija (EK) usprkosila se pozivima država koje žive na prosjačkom štapu da se zamrzne potrošnja i time postavila scenu za usijano pregovaranje.

EU budžetski povjerenik Janusz Lewandowski  opisao je zahtjev kao “delikatni čin balansiranja koji kombinuje stezanje remena s mjerama koje potiču rast”, ali je priznao da slijede “teški pregovori”.

Kod EU država koje sijeku vlastite budžete ne bi li savladale dužničku krizu povećanje budžeta za 6.2 milijardi eura na 132.7 milijardi eura ($191 milijardi dolara) koje je zatražila EK smjesta je izazvalo oštra reagovanja.

Budžet za 2011. već je bio za 2,9% veći od 2010. (EK htjela je 6% veći proračun), a sad se traži novo povećanje od 4,9% (što obzirom da će inflacija u 2011. vjerojatno biti niža od 4,9%, to znači realno povećanje proračuna).

Pomoć siromašnim regijama i poljoprivredi čine velik dio EU budžeta.  … zatražen je 8,4% veći iznos za evropski strukturni i kohezijski fond koji je glavno sredstvo razvoja

20

siromašnijih krajeva Evrope, posebno bivšeg komunističkog bloka, a taj bi fond prema prijedlogu iznosio 45,1 milijarde eura.

Pet zemalja (UK, Francuska, Njemačka, Finska i Nizozemska) plaćaju 50% prihoda EU budžeta koji se finansira direktnim doprinosima zemalja.  40% od proračuna troši se u siromašnijim zemljama.

EK kaže kako štede koliko mogu.  Možete zamisliti kako to izgleda.  Propali navigacijski sistem Galileo – koji je trebao koštati 3,3 milijarde eura, ni dan danas nije završen, a na njega je već potrošeno više od 5 milijardi eura.  Štednja u 2012. znači da će Galileo ove godine dobiti tek bijednih 26 milijuna eura, a procjene euroskeptika (koje se temelje na iscurenim EU dokumentima) govore da će Galileo – ako ikad uđe u upotrebu – trebati godišnju subvenciju od oko 750 milijuna eura.  Ogromni novci se rasipaju i kradu – neke primjere već smo spomenuli, a danas smo primijetili – prema pisanju NY Timesa – da je novac iz budžeta Italija iskoristila da plati za koncert Eltona Johna u Napulju.  EU budžet već godinama (više od desetljeća, ako se ne varamo) nije prošao nezavisnu reviziju tako da se uopšte ne zna da li sav novac ide tamo gdje ne namijenjen.

Važnije stavke iz nacrta EU budžeta za 2012.: €56,4 milijardi za poljoprivredne politike €41,7 milijardi za strukturne programe €11,6 milijardi za istraživanje €7,3  milijardi za vanjsku politiku (koja, usput budi rečeno, ne postoji) €1,8 milijardi za domaću politiku

Prilično je zanimljivo da svake godine EU ne uspije potrošiti svoj budžet u cijelosti.  To se događa zato što druga tijela (npr. zemlje članice) moraju sufinansirati neke projekte, tako da ako npr. Hrvatska ne iskoristi dio pristupnih programa ili neki poticaj, EK onda taj neiskorišteni dio novca vrati članicama.

Najnoviji prijedlog EU budžeta za 2012.godinu pokazuje težnju EU države i njenog birokratskog aparata da rastu sve dok sistem to dozvoljava, što ne samo da slabi predviđeni neto učinak pridruživanja EU koji je sad možda već ravan nuli (tj. kad se razmotre indirektni i direktni neto učinci, od pridruživanja možda ne bi imali nikakve koristi),  nego ukazuje na stalni trend pogoršanja upravljanja u EU, povećanu ulogu EU države, smanjenje temeljnih sloboda, veće poreze i niži standard življenja.

11. ZAKLJUČAK

Prvi budžet Evropske unije tj. tadašnje Evropske ekonomske zajednice je bio veoma mali i uloga mu je bila da prije svega pokrije određene administrativne potrebe tadašnje zajednice.

Međutim kako je Unija sve više rasla i kao su države članice postajale sve više zavisne jedna od druge tako je i rasla uloga budžeta. Sve više su rasla sredstva koja su ulazila u budžet kao i što je raslo sve više polje njegove primjene. On se vremenom mijenjao kao i struktura njegovih prihoda i rashoda.

Današnji budžet predstavlja jedan složen mehanizam kako po proceduri njegovog donošenja, tako i po načinima njegovog « punjenja » i « pražnjenja ». On je postao poprište političkih bitaka i mnogobrojnih kompromisa unutar EU.

21

To na primjer pokazuju stavke kao što su velike subvencije za poljoprivredu i nove članice, jer se njihovom promjenom i značaju u strukturi budžeta najbolje vide ciljevi same Unije, njihova promjena i stvaranje novih političkih ciljeva.

Međutim značaj budžeta prevazilazi okvire Unije kako indirektno ( kroz uticaj Evropske unije na svjetska dešavanja), tako i i direktno, kroz različite fondove ( PHARE, SAPARD, ISPA, CARDS, kao i pretpristupni instrument za Tursku, a sad i kroz programe IPA i FP7.

Izvjesno je da će se struktura budžeta sve više menjati a da će njegova promjena zavisiti kako od reforme samih institucija EU, od novih širenja EU tako i od sveobuhvatnog stanja na «svjetskoj pozornici».

12. KORIŠTENA LITERATURA

Prokopijević M.,2005,Evopska unija- Uvod, Službeni glasnik,Beograd

Evropski pokret u Bosni i Hercegovini – Finansije EU, Sarajevo,2009

European Movement International, European Budget, Brussels, 2007

Kragulj D., Milićević D., 2005., Uvod u ekonomsku analizu, mikroekonomija i makroekonomija

Kandžija V, Europska fiskalna politika i proračun EU, Ekonomski fakultet u Rijeci, Mikrosustav EU, 2010

Fontane P., Evropska unija u 12 lekcija, 2006, Delegacija Evropske unije u BiH

Harjula M. 2007., A guide to Europen Union funding for NGOs, Tony Venables,

Aleksandar Resanović, European Action Citizen Service, Brussels, Center for peace

Democracy Development, Belgrade

http://www.ec.europa.eu/budget/index_en.htm

http://www.ekof.bg.ac.yu

http://www.ekonomist.co.yu

Fotografije korištene sa interneta – pretraživači google i yahoo

22