Ekonomski fakultet Univeritet u Tuzli

SEMINARSKI RAD IZ MEUNARODNE EKONOMIJETema: Pojam, funkcije i determinante deviznog kursa

Profesor: Dr.sc Senija Nuhanovi, docent

Studenti: Topalovi Lejla I-2395/09 Tvica Merima I-2378/09

Tuzla, mart 2011. godine SADRAJ

Uvod3 1. 2. Pojam deviznog kursa...4 Formiranje i vrste deviznih kurseva7

1. Pojam deviznog kursa...4 ...............................................................................................................................................................2 Nominalni i realni devizni kurs............................................................................................................7 Sistem fiksnih deviznih kurseva...........................................................................................................7 Sistem fluktuirajuih deviznih kurseva................................................................................................8 Funkcije deviznog kursa u meunarodnim plaanjima........................................................................9 Funkcije deviznog kursa u zatitnoj politici zemlje...........................................................................10 Depresijacija i apresijacija..................................................................................................................11 Devalvacija i revalvacija.....................................................................................................................14 Devizni kurs u kratkom i dugom roku................................................................................................15 4.1Razmjena i devizni teaj................................................................................................................16 Servisiranje obaveza...........................................................................................................................19 Monetarna stabilnost...........................................................................................................................20 Stabilnost valute rezultirala porastom tednje....................................................................................21 Zakljuak..23 Literatura..24

2

UVOD

Cilj ovog rada jeste pojasniti pojam devoznog kursa, te ukazati na njihove funkcije, i determinante kao bitna obiljeja deviznog kursa. U prvom dijelu objasnit emo pojam deviznog kursa te pojasniti pojmove deviza i valuta. Devizni kurs je cijena strane valute izraena u domaem novcu. Deviza predstavlja svako potraivanje strane valute kod stranih banaka a valuta je gotov novac u zemlji koja nije zemlja njegovog porijekla. Otuda i postoje kursne liste za devize i kursne liste za valute. Dalje emo pojasniti na koji nain se formiraju devizni kursevi i koje su njihove vrste, to jeste detaljnije emo govoriti o nominalnim, realnim, fiksnim i fluktuirajuim deviznim kursevima. Pisat emo i o njihovim funkcijama u zatitnoj politici zemlje i meunarodnim plaanjima te u okviru ovoga rei emo neto i o pojmovima aprecijacije deprecijacije, te revalvacije i devalvacije. U sljedeem dijelu rada pisat emo o determinantama deviznog kursa, o faktorima koji utiu na njegovu promjenu i ukratko o teorijama koje utiu na njegovu promjenu to jeste o teoriji kupovne moi novca i o teoriji kamatnih stopa. U zadnjem dijelu navest emo primjer iz prakse, konkretno rije je o deviznom kursu u naoj zemlji.

3

1. POJAM DEVIZNOG KURSA Devizno trite predstavlja organizovan sistem kupovine i prodaje deviza koji se obavlja na teritoriji jedne drave, a prema pozitivnim propisima dotine zemlje. Kupoprodaja deviza se vri preko ovlatenih banaka. Najkonkurentnija strana sredstva plaanja su: EURO, australijski dolar (AUD), SD dolar (USD), vicarski franak (CHF), britanska funta (GBP), japanski jen (JPV) itd. Devizni kurs je cijena strane valute izraena u domaem novcu. Devizni kurs pokazuje koliko treba platiti jedinica domaeg novca za jednu (ili 100) jedinica stranog novca. Ovakav nain izraavanja cijene strane valute se najee koristi. To je tzv. direktno notiranje koje se primjenjuje svugdje u svijetu, osim u V. Britaniji, gdje vrijedi indirektno notiranje kod kojeg devizni teaj pokazuje koliko jedinica strane valute treba platiti za jednu funtu. Na osnovu ove razlike devizni teaj se, dakle, moe izraunati na dva naina. Kao (E) cijena jedinice domae valute izraena u stranim valutama (britanski nain) ili kao (e)koliina domae valute neophodne za kupovinu jedinice strane valute (evropski nain). E = novane jedinice domae valute / jedinica strane valute e = novane jedinice strane valute/jedinica domae valute S obzirom da se u meunarodnom platnom prometu nalazi veliki broj valuta, utvruje se teaj u odnosu na svaku od njih, pri emu se potuje pravilno ukrtanja deviznih teajeva. Svaka od nacionalnih ekonomija u unutranjoj trgovini koristi svoje vlastite valute pa se u meunarodnoj razmjeni (vanjskoj trgovini) namee pitanje cijene meunarodnih transakcija, budui da bi kupci (iz jedne zemlje) eljeli plaati u svojoj valuti, a prodavai (iz druge zemlje) u valuti svoje zemlje. Da bi se meunarodna trgovina obavila neophodno je, dakle, utvrditi odnos u kojem e se valute meusobno razmjenjivati. Ovaj odnos valuta se utvruje deviznim kursem (deviznim teajem), i on se smatra najvanijom determinantom uvoza i izvoza. Malobrojne su zemlje koje devizni kurs iskazuju kao cijenu jedne jedinice domaeg novca izraenu u stranoj valuti. Kao to smo na poetku spomenuli, devizni kurs predstavlja cijenu odreene valute i njena vrijednost na otvorenom tritu determinie cijene svih drugih proizvoda, kroz ponudu i tranju. Dananji odnos valuta, npr. dolar/dinar, je tijesno povezan sa oekivanjima ljudi o buduim odnosima izmeu navedenih valuta. Na slici 1. je predstavljen devizni kurs dolara u odnosu na jen izmeu 1970. i 1996. godine.

4

Slika 1. Realni devizni kurs dolara prema jenu, 1950-1996.

Izvor: Krugman, Obstfeld, 2000

Osnovna funkcija deviznog kursa jeste da obezbijedi izraavanje cijena domae robe u inostranoj valuti i inostrane robe u domaoj valuti i da na taj nain omogui njihovo jasno sagledavanje i uporedivost. Poto se meunarodna trgovina obavlja prije svega na bazi razlika izmeu domaih i inostranih cijena, to znai da visina deviznog teaja direktno utie na veliine izvza i uvoza in a stanje u platnom bilansu. Za razliku od domaeg novca koji je na domaem tritu samo mjera vrijednosti (ili mjerilo cijena) kojim se izraavaju cijene sve robe, dakle, on na domaem tritu nije roba, strani novac je na domaem tritu roba kao i svaka druga roba i on ima svoju cijenu, tj.devizni kurs. 1 Ali poto ta specifina roba, strani novac, ili valuta predstavlja ujedno i mjerilo cijena u zemlji koja je taj novac emitovala, to e kod formiranja cijena te valute biti od znaaja i uticaja ne samo odnos ponude i tranje ove valute, nego i mjere ekonomske politike zemlje koja je tu valutu emitovala. Nivo na kojem e se devizni kurs formirati zavidi od ponude i tranje strane valute na domaem tritu. Ponuda strane valute (deviza) dolazi od izvoza a tranja za stranom valutom (devizama) dolazi od uvoza. Ako uzmemo u obzir da ponuda i tranja strane valute (deviza) dolaze od platnog bilansa, opti obrazac formiranja deviznog kursa se zasniva na platnobilansnom metodu definisanja deviznog kursa. Ako platni bilans tei ka suficitu, devizni kurs strane valute e ispoljavati tendenciju pada uslijed porasta ponude deviza, i to e voditi poveanju interesa domaeg kupca za uvoznom robom jer su inostrani proizvodi izraeni u domaoj valuti jeftiniji. Odliv sredstava meunarodne likvidnosti vrie pritisak ka uravnoteavanju platnog bilansa (smanjivanje suficita).2

1 2

Dr urica Acin, Dr Mladen M. Bodiroa, Meunarodna ekonomija,, Sarajevo, 2002. Dr urica Acin, Dr Mladen M. Bodiroa, Meunarodna ekonomija,, Sarajevo, 2002. 5

S druge strane, u sluaju kada platni bilans tei ka deficitu, devizni kurs strane valute e pokazivati tendenciju porasta usljed tranje deviza, i to e voditi smanjivanju interesa domaeg kupca za inostranom robom jer su inostrani proizvodi izraeni u domaoj valuti skuplji. Smanjivanje odliva sredstava meunarodne likvidnosti e djelovati uravnoteujue na platni bilans (smanjenje izdataka). Ovo je opti model formiranja deviznog kursa, i on u stvari predstavlja devizni kurs ravnotee. Devizni kurs ravnotee, definisan po platnobilansnom metodu predstavlja kurs koji ispunjava sljedee uslove: 1. Da odrava platni bilans u ravnotei u jednom standardnom periodu, 2. Da odrava platnobilansnu ravnoteu bez uvoznih ogranienja i 3. Da odrava tu ravnoteu bez inflacije i nezaposlenosti. Pri utvrivanju deviznog kursa ravnotee relevantni su sljedei inioci3: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Platni bilans po tekuem raunu; Raspoloivi prirodni resursi; Opremljenost, tehnologija i trokovi u zemlji u poreenju sa inostranstvom; Normalni stepen zaposlenosti; Normalni stepen carinske zatite s gledita sadanjih i perspektivnih predvidih proizvodnih trokova; Ciljevi domae ekonomske politike,posebno socijalne, investicione, i kreditne politike; Predvidiva spremnost i sposobnost zemlje za uzimanje i davanje dugoronih zajmova inostranstvu u doglednoj budunosti; Plaanje dospjelih obaveza po starim kreditima i eventualno primanje otplate po kreditima odobrenim inostranstvu; Veliina sadanjih i perspektivno sagledivih monetarnih rezervi.

U vezi sa pitanjem deviznog kursa esto se pominje i pitanje deviza i valute. Deviza predstavlja svako potraivanje strane valute kod stranih banaka. Valuta je gotov novac u zemlji koja nije zemlja njegovog porijekla. Otuda i postoje kursne liste za devize i kursne liste za valute. U meunarodnim plaanjima, plaanja se vri u valuti prodavca. To znai da kupac mora za svoju valutu da kupi valutu prodavca da bi mogao da plati robu koju je od njega kupio. Zbog toga je potrebno da bude poznat taj odnos prije nego to se prie izvravanju ekonomskih transakcija. Iz toga proizlazi problem pretvaranja jedne nacionalne valute u drugu, i odnos u kome e se pretvaranje izvriti.

2. FORMIRANJE I VRSTE DEVIZNIH KURSEVA

3

Dr urica Acin, Dr Mladen M. Bodiroa, Meunarodna ekonomija,, Sarajevo, 2002. 6

Cijena strane valute izraena u domaoj valuti (devizni kurs) moe se formirati na sljedee naine4: 1. U jednom fiksnom iznosu koji odgovara odnosu valuta prema jednom konvencionalno izabranom zajednikom imenitelju. Ovaj sistem formiranja deviznih kurseva naziva se sistem fiksnih deviznih kurseva; 2. U jednom varijabilnom iznosu koji odgovara odnosu ponude i tranje strane valute. Ovaj sistem kurseva se naziva sistem fluktuirajuih deviznih kurseva; 3. U jednom relativnom fiksnom iznosu koji odgovara odnosima kupovnih snaga stranog i domaeg novca. Ovaj metod formiranja kurseva poznat je pod imenom sistem pariteta kupovnih snaga.

Nominalni i realni devizni kurs Nominalni devizni kurs je stopa po kojoj se novac razliitih zemalja moe meusobno razmjenjivati. Nominalni devizni teaj je cijena jedinice strane valute izraene u domaoj valuti. Realni devizni kurs je stopa po kojoj se robe i usluge proizvedene u razliitim zemljama mogu razmjenjivati. Pokazuje odnos cijena roba u inostranstvu i zemlji. Realan devizni kurs je obraunska kategorija, a izraunava se tako to se nominalni kurs dakle onaj sa trita, dakle kurs od 70 dinara za jedan euro koriguje rastom cijena. Prema tome, svaki nominalni kurs postaje realan kada se dvostruko deflacionira (kada se najprije podijeli indeksom domaih, pa zatim indeksom inostranih cijena). Slijedi da onaj ko tvrdi da kurs nije realan ne zna ta govori. Ako je realni devizni kurs precijenjen, to znai da je na domaem deviznom tritu dinar skup (a dolar, ili euro, jeftin). Tada se isplati kupovati devize i baviti se uvozom, jer se uvozna dobra jeftino nabavljaju, a sve skuplje prodaju, jer domae cijene rastu bre od inostranih. Ono to jeste vano je da se shvati princip: ravnoteni devizni kurs je onaj koji omoguava da platni bilans zemlje bude u ravnotei, ali ne u svakom trenutku, nego u trenutku dospijea meunarodnih obaveza.

Sistem fiksnih deviznih kurseva Sistem fiksnih devizih kurseva predstavlja takav sistem formiranja deviznih kurseva u kojem se cijena jedinice strane valute izraena u domaoj valuti ustanovljava u jednom fiksnom iznosu koji odgovara odnosu valuta prema jednom konvencionalno izabranom zajednikom imenitelju (valutnom paritetu). Po definiciji, valutni paritet predstavlja spoljnu vrijednost nacionalne valute. Normalno bi bilo da spoljna vrijednost odgovara njegovoj unutarnjoj vrijednosti, odnosno da valutni paritet odraava realnu kupovnu snagu valute.

4

Dr urica Acin, Dr Mladen M. Bodiroa, Meunarodna ekonomija,, Sarajevo, 2002. 7

Ali u uslovima savremene konvertibilnosti (ukinuta 1971. godine), postojala je spoljna konvertibilnost ali ne i unutarnja. A to znai da su valute bile konvertibilne za sadrinu zajednikog imenitelja samo za inostrane devizne rezidente, odnosno samo centralne banke. Do svgusta 1971. godine spoljna konvertibilnost se ostvarivala samo u odnosu na USA dolar. Ostale konvertibilne valute su bile zamjenljive jedna za drugu prema vrijednosti njihovih valutnih pariteta koji su ustanovljeni odlukama nadlenih organa u zemlji. Ovakav sistem fiksnih kurseva za koji se opredijelio i Meunarodni monetarni fond, suspendovan je 15.avgusta 1971 godine odlukom amerike vlade da ukine spoljnu konvertibilnost dolara. Ovom odlukom je ukinut sistem fiksnih kurseva ustanovljen u Breton Vudsu 1944. godine.5 Fiksni devizni teaj za vrijeme zlatnog standarda (godine 1717-1914; 1933) Devizni kurs se odreuje na osnovu zlatnog pariteta- koliina zlata jedne zemlje u odnosu na koliinu zlata druge zemlje. Koliina novca u opticaju bila je odreena koliinom zlata i kao takav kurs je bio fiksni. Poetak Prvog svjetskog rata oznaio je kraj istog zlatnog standarda. Tada su u pojedinim zemljama u kraim vremenskim intervalima funkcionirali hibridni sistemi. Zlatnopoluni (novac se mogao konvertovati za zlato u minimalnom iznosu od jedne poluge, i obrnuto) i zlatno-devizni. Sa krajem Velike svjetske ekonomske krize (1929-1933) prestaju da vae i hibridni sistemi. Ovakav nain odreivanja deviznog teaja (kursa) se naputa zato to su promjene novane mase neminovno vodile ka deficitu ili suficitu platnog-bilansa. Zbog prisutnosti sve vee nezaposlenosti, a Vlade i Centralne banke nisu mogle da suzbiju krizu odgovarajuim mjerama kreditno-monetarne i fiskalne politike. Pozitivna strana fiksnog teaja je nepostojanje inflacije. Regulirani kurs za vrijeme zlatno-dolarskog standarda (1944-1971) Na meunarodnoj konferenciji u Breton Vudsu, 22. jula 1944. SAD, osniva se IMF i postie se dogovor o novom zlatno dolarskom standardu za odreivanje deviznog kursa. Ameriki dolar postaje centralna rezervna svjetska valuta. (Kurs) teaj nije bio fiksiran, ali je njegova devalvacija ili revalvacija morala biti odobrena od strane IMF-a i to samo u odreenim granicama. Centralna banka je mogla da se slui fiskalnom i kreditno-monetarnom politikom kako bi sprijeila, prije svega, inflaciju i nezaposlenost. Regulirani kurs se ukida od strane tadanjeg amerikog predsjednika Niksona.

Sistem fluktuirajuih deviznih kurseva Sistem fluktuirajuih deviznih kurseva predstavlja takav sistem deviznih kurseva u kojem se kursevi formiraju u zavisnosti od ponude i tranje deviza. Ovaj sistem kurseva se ne zasniva na odluci nadlenh organa u jednoj zemlji, nego predstavlja neogranieno kretanje kurseva prema odnosu ponude i tranje. Ponuda deviza dolazi od izvoza a tranja od uvoza tako da ponuda i tranja deviza u stvari odraava stanje platnog bilansa. Fluktuirajui kursevi, za razliku od sistema fiksnih kurseva, se mijenjaju i izravnavaju razlike izmeu domaih i svjetskih cijena. Mijenja se5

Dr urica Acin, Dr Mladen M. Bodiroa, Meunarodna ekonomija,, Sarajevo, 2002. 8

devizni kurs kao kompenzator razlika u nivou domaih i svjetskih cijena, a domae cijene se ne mijenjaju u skladu sa promjenama svjetskih cijena. Fluktuirajuih devizni kursevi ostavljaju domae cijene bez promjene samo u prvoj fazi. Kod skoka kurseva tj kada je vea tranja od ponude, cijene domaoj robi raunato u stranoj valuti padaju a to podstie izvoz, dok u isto vrijeme cijene stranoj robi raunato u domaoj valuti rastu, to obeshrabruje uvoz. Ovakvo kretanje deviznog kursa e dovoditi do uspostavljanja ravnotee u platnom bilansu ako je on do tada bio deficitaran. Porast izvoza e tada uticati na postepeni porast cijena tih proizvoda na domaem tritu. Isto tako na porast cijena domae robe e uticati porast cijena strane robe (preko deviznog kursa), koja ulazi kao input u domae tokove reprodukcije. Kod pada deviznog kursa, tj. kada je vea izvozna tranja od uvozne tranje, cijene domaoj robi raunate u stranoj valuti, rastu i to destimulativno djeluje na izvoz, dok u isto vrijeme cijene stranoj robi, raunate u domaoj valuti, padaju i to stimulie uvoz. Argumenti u korist fluktuirajuih kurseva se svode na sljedee: Smatra se da trine snage najbolje utvrditi vrijednost pojedinih valuta; Sistem fluktuirajauih kurseva bolje titi domau privredu od inostrane konkurencije; Ovaj sistem deviznih kurseva ostavlja u prvo vrijeme domae cijene stabilnim.

Postoje brojni argumenti protiv sistema fluktuirajuih deviznih kurseva. To sun a primjer sljedei razlozi: Fluktuirajui devizni kursevi predstavljaju dodatne tekoe proizvoaima, prodavcima i kupcima, jer ne mogu unaprijed da predvide njihova kretanja, Ovaj sistem unosi i poremeaj u tokove meunarodne trgovine, jer roba ulazi o ove tokove prema situaciji na tritu deviznih kurseva. Fluktuirajui devizni kursevi su znatno vii nego fiksni rezultat pekulaciju kretanja.

3. FUNKCIJE DEVIZNOG KURSA Funkcije deviznog kursa u meunarodnim plaanjima U meunarodnim plaanjim devizni kurs slui kao sredstvo za obraunavanje odnosa izmeu nacionalnih valuta jednog rezidenta i nacionalne valute drugog rezidenta. Ovaj odnos vrijednosti pojedinih nacionalnih valuta naziva se i intervalutarnim kursom.6 Odnos vrijednosti izmeu pojedinih nacionalnih valuta moe se zasnivati na saznanju o vrijednosti valuta na nacionalnim triima (kupovne snage) ili taj odnos moe biti ustanovljen od strane monetarnih vlasti tih zemalja. Kada se utvruje vrijednost nacionalne valute od strane monetarne valute odnosnih zemalja uglavnom se javlja neophodnost meunarode saradnje u ovoj sferi. U savremenom6

Dr urica Acin, Dr Mladen M. Bodiroa, Meunarodna ekonomija,, Sarajevo, 2002. 9

monetarnom svijetu, paritet odnosno spoljna vrijednost jedne valute omoguava da se jedna jedinica nacionalne valute moe u svako doba na zahtjev imaoca te valute pretvoriti u drugu valutu i to prema nominalnoj definiciji svake te valute u zlatu, odnosno njenoj vrijednosti na deviznim tritima. Pitanje se svodi na utvrivanje i poznvanje intervalutarnog odnosa, s obzirom da je izvrilac plaanja rezident jedne zemlje a primalac plaanja rezident druge zemlje. Zbog toga je potrebno i jednom i drugom licu tj, izvriocu i primaocu plaanja da unaprijed bude poznat odnos njihovih nacionalnih valuta. Taj odnos se naziva intervalutarnim odnosom. Funkcija deviznog kursa u meunarodnim plaanjima ispoljava se i u uspostavljanju veze izmeu domaih i inostranih (svjetskih) cijena. A da bi u potpunosti ostvario ovu funkciju devizni kurs treba imati osobine deviznog kursa ravnotee. Funkcije deviznog kursa u zatitnoj politici zemlje Osnovni instrument u zatitnoj politici jedne zemlje je carina. Devizni kurs u zatitnoj politici jedne zemlje ima dopunsku ulogu, a iji efekti proizlaze iz njegovog dvsotrukog dejstva na promjene izvoznih i uvoznih cijena. Ako se domaoj valuti kroz devizni kurs priznaje vea spoljna vrijednost (paritet) od njene unutranje vrijednosti tj.kupovne snage na domaem tritu, tj. ako postoji stanje precijenjenosti, to e destimulisati izvoz a utjecati e na poveanje uvoza. Poveanje uvoza djeluje u pravcu pogoravanja platnobilansne pozicije zemlje. S druge strane, precijenjene domae valute utjecat e i na izvoz tako to domai proizvodi izraeni u stranoj valuti postaju skuplji, a to smanjuje tranju inostranstva za izvoznim proizvodima domae zemlje. Intenzitet nepovoljnih efekata precijenjene domae valute na platni bilans zemlje zavisie takoe i od elastinosti domae tranje uvoza i inostrane tranje domaeg izvoza prema cijenama. Antizatitni efekti deviznog kursa u uslovima precijenjene domae valute ne dolaze do potpunijeg izraaja zbog toga to se stanje precijenjene domae valute odrava koritenjem administrativnih mjera i mjera devizne kontrole. Devizna ogranienja su usmjerena na neposredno uticanje na formiranje odnosa spoljnih i unutranjih vrijednosti regulisanjem prometa deviza. Deviznim propisima se reguliu raspolaganje i koritenje potraivanja i dugovanja prema inostranstvu nastalih iz robno uslunih transakcija. Valutnom intervencijom se jedinstvena spoljna vrijednost izraena u svjetskom novcu modifikuje u unutranju, po odreenim pravilima i esto u potpunoj suprotnosti sa pojmom devize iz doba zlatnog standarda. Ako se radi o potcijenjenosti domae valute tj, kada se domaoj valuti kroz devizni kurs priznaje manja spoljna vrijednost (paritet) od njene unutranje vrijednosti (kupovne snage), to e djelovati u pravcu podsticanja izvoza i ogranienja uvoza. Potcijenjena vrijednost domae valute podstie izvoznu ponudu domae zemlje i pobuuje interes inostranstva za domaom robom. Intenzitet ovih kretanja ovisi od elastinosti domae ponude izvoza prema cijenama izraenim u domaim valuti (rast cijena) i elastinosti inostrane tranje domaeg izvoza izraenog u inostranim cijenama (pad cijena). Zatitni efekat e biti toliko vei koliko je koeficijent elastinosti vei. U uslovima potcijenjenosti domae valute uvozni proizvodi izraeni u domaoj valuti postaju skuplji. Vea elastinost domae tranje za uvoznim proizvodima znai i vee zatitno dejstvo u platnom bilansu zemlje koja void politiku potcijenjene vrijednosti domae

10

valute. Potcijenjena vrijednost domae valute, ispoljava se i u dejstvu zatite domae proizvodnje od inostrane konkurencije i poveanja izvozne konkurentnosti.

Depresijacija i apresijacija Jednom uspostavljeni odnos izmeu valuta nije trajan ve je podloan stalnim promjenama. Ako se povea vrijednost jedne valute u odnosu na drugu, kaemo da je prva valuta postala vrednija, tj.precjenjena (appreciated), a druga manje vrijedna odnosno podcijenjena (depreciated). Ukoliko se poznaje devizni teaj izmeu valuta dvije zemlje, moe se izraunati cijena valute jedne zemlje u odnosu na cijenu valute druge zemlje. Na primjer, koliko je potrebno dinara da bi se kupila okolada Milka, koja kota 1,5 DEM? Odgovor se dobija ukoliko se pomnoi cijena okolade (1,5 DEM), sa cijenom dinara u odnosu na DEM (devizni teaj dinara u odnosu na DEM). Ukoliko je devizni teaj 30,8005 dinara po DEM, onda je cijena okolade: (30,8005 din/DEM) x (1,5 DEM) = 46,20075 dinara. Ukoliko se dogodi promjena deviznog teaja, pa se za jednu DEM moe dobiti 31,3333din, okolada e kotati: (31,3333 din/DEM) x (1,5 DEM) = 47 dinara. pod pretpostavkom da je cijena okolade ostala ista u DEM.

Ukoliko je devizni teaj 30,0 dinara po jednoj DEM, onda je cijena okolade: (30,0 din/DEM) x (1,5 DEM) = 45 dinara. Navedene promjene deviznih kursa (teaja) se nazivaju depresijacija i apresijacija. Deprecijacija je pad cijena odreenih proizvoda ili usluga zbog razliitih uzroka: znatno vea ponuda od potranje. Takoer, pad vrijednosti jedne valute u odnosu na druge valute. Pri tome se obino koristi metoda "plivajueg" teaja valute. Openito, deprecijacija znai pad kupovne moi stanovnitva (poveanje ope razine cijena) i karakteristika je inflacije. Deprecijacija cijena najee je posljedica svjesnog djelovanja drave mjerama ekonomske politike sa svrhom ostvarenja odreenih ciljeva ekonomske politike. Deprecijacija cijena postie se prije svega selektivnom poreznom politikom, davanjem subvencija, kreditno-monetarnim i drugim mjerama. Ukoliko je vrijednost dinara pala sa 30 din/DEM na 45 din/DEM, onda je bio izloen depresijaciji od 50%. Ukoliko je vrijednost dinara pala u odnosu na DEM, sa 30,8005 din/DEM na 31,3333 din/DEM, onda se moe utvrditi depresijacija dinara. Ako je pak, vrijednost dinara porasla u odnosu na marku, sa 30,8005 din/DEM na 30,0 din/DEM, onda se moe rei da je dolo do apresijacije dinara. Deset razloga protiv depresijacije: 11

1. 2. 3. 4.

Poveava otplatu kredita stanovnitva i poduzea, Poveava uvozne cijene, to dovodi do inflacije i poveanja trokova poduzea, Smanjuje tednju u kunama, Deprecijacija smanjuje realni dohodak stanovnitva jer je veina trokova i obaveza indeksirana u stranoj valuti, 5. Utjee na neatraktivnost kunskih vrijednosnih papira, 6. Poveava kunsku protuvrijednost vanjskog duga kao udjela u GDP-u, 7. Poveava porezni teret i vodi u inflacijski porez, 8. Deprecijacija smanjuje vrijednost potraivanja poduzea, 9. Dovodi do nepovjerenja investitora u sposobnost otplate dugova, 10. Deprecijacijom svi u konanici gube i ona vodi u jo dublju recesije. Apresijacija je rast vrijednosti neke valute u odnosu na drugu valutu. Apresijacija jedne valute izaziva automatski depresijaciju druge valute i obrnuto. Ako je vrijednost dinara porasla sa 30 din/DEM na 15 din/DEM, onda je dolo do apresijacije dinara. Ukoliko proizvoa automobila iz SAD proizvodi i prodaje odreeni model Forda za 20.000$, a devizni kurs je 1$ = 2 DEM, kupac iz Njemake mora platiti 40.000 DEM da bi kupio automobil. Meutim ako devizni kurs padne na 1$ = 1,5 DEM, onda kupac iz Njemake mora platiti za Forda 30.000 DEM. U ovom sluaju kupac iz SAD i dalje mora platiti 20.000$ za automobil, dok kupac iz Njemake plaa manji iznos DEM, usljed depresijacije dolara. Navedeni primjeri navode na zakljuak da je uvoz robe i usluga iz inostranstva skuplji, a izvoz jeftinije za inostrane partnere u sluaju depresijacije odreene valute. U sluaju apresijacije situacija je obratna - uvoz robe i usluga je jeftiniji, dok je izvoz skuplji.

Slika 2. Apresijacija i depresijacija

12

Cijena strane valute u kunama raste

Strana valuta

ISTO

aprecira

ISTO

ISTO

Cijena kune u stranoj valuti pada

ISTOKuna deprecira

Slika 3. Nominalna deprecijacija i aprecijacija (poetni teaj: HRK/= HRK 7,5)

1HRK 8 Euro aprecira

HRK 7

1Kuna apreciraEuro deprecira

Kuna deprecira

Nominalni devizni kurs predstavlja cijenu jedne jedinice stranog novca izraenu u jedinicama domaeg novca. Rast deviznog kursa znai nominalnu deprecijaciju ili smanjenje vrijednosti domae valute, dok pad deviznog kursaa znai aprecijaciju ili rast vrijednosti domae valute. 13

Devalvacija i revalvacija Ispravljanje stanja neuravnoteenog deviznog kursa vri se devalvacijom ili revalvacijom. Devalvacija je takva mjera monetarnih vlasti jedne zemlje kojom se vri zakonsko smanjenje vrijednosti nova u odnosu na zajedniki imenitelj (standard). Ona se sprovodi u sluaju ako je domaa valuta po postojeem paritetu precijenjena. Zemlja koja sprovodi devalvaciju treba da ima u vidu da je za uspjeh devalvacije potrebno da ispuni brojne zahtjeve: 1. Stabilna monetarna situacija (bez inflacije i porasta cijene); 2. Stabilna unutranja privredna situacija; 3. Postojanje povoljnih koeficijenata elastinosti domae tranje uvoza; 4. Raspoloivost sadanjih fondova robe za izvoz; 5. Postojanje povoljne elastinosti inostrane tranje domaeg izvoza; 6. Realno odmjerena stopa devalvacije koja e dovesti do deviznog kursa ravnotee na kome se moe due ostati; 7. Da druge zemlje ne preduzmu sline mjere; 8. Da se devalvacija izvri bez prethodne najave. Revalvacija je zakonsko poveanje pariteta domae valute, odnosno poveanje vrijednosti domaeg novca u odnosu na strani. Ovom mjerom monetarne politike kursevi stranih valuta na domaem tritu padaju, dok kurs domae valute na stranim deviznim tritima raste. Revalvacijom se ispravlja dotadanje stanje potcijenjenosti domae valute i uklanja jaz izmeu nie spoljne vrijednosti i vie unutranje vrijednosti novca. Domaa valuta postaje apresirana: spoljna vrijednost novca je vea od njegove unutranje vrijednosti. U praksi meunarodnih ekonomskih odnosa je rjea pojava preduzimanja mjera revalvacije radi uspostavljanja staja apresirane valute. ea je pojava preduzimanja devalvacije radi ispravljanja stanja apresirane domae valute. Revalvacija u sutini predstavlja deflacionu mjeru i njoj se pristupa obazrivo.

4. DETERMINANTE DEVIZNOG KURSA

14

Na devizni kurs utie: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. stanje u platnom bilansu neravnotea u platnom bilansu politika situacija u zemlji kretanje kamatne stope nizak tehniko-tehnoloki nivo razvoja loe koritenje prirodnih resursa inflacija

Devizni kurs moe da se mijenja: 1. pod uticajem drave: deflacija zakonsko smanjenje vrednosti nacionalne valute, devizni kurs raste i revalvacija devizni kurs opada. 2. Na tritu pod uticajem ponude i tranje dolazi do depresijacije smanjenje kupovne moi novca, devizni kurs raste, apresijacija rast kupovne moi, devizni kurs opada. Postoje teorije koje objanjavaju kako se devizni kurs mijenja: 1. Teorija kupovne moi novca : dao je vedski ekonomista Gustav Kasel. Do deviznog kursa se moe doi ako se posmatra istovjetna roba. Ima puno nedostataka zato to zemlje razliito razvijaju pojedine sektore. Ne moe samostalno da se primjenjuje. 2. Teorija kamatnih stopa : Ponuda i tranja za slobodnim sredstvima dovodi do ujednaenja kamatnih stopa to utie na uravnoteenje deviznog kursa. Teorija kamatnih stopa je dopuna teorije pariteta kupovne moi novca. Devizni kurs u kratkom i dugom roku U kratkom roku trino odreeni kursevi uglavnom e ovisiti o promjenama relativnih dohodaka, promjenama kamatnih stopa, politikim dogaajima, spekulativnim razlozima i promjenama oekivanja. U dugom roku devizne kurseve odreuju relativne cijene dobara. Na toj postavci zasnovana je teorija deviznih kusreva na temelju pariteta kupovne moi (PPP theory = purchasing power parity theory). Prema teoriji pariteta kupovne moi devizni kurs bi trebalo da bude odreen tako da izjednaava nivo cijena u inostranstvu i u zemlji izraen u domaoj valuti. Tako se izjednaavaju trokovi kupovine dobra u zemlji sa trokovima kupovine tih dobara u inostranstvu. Poseban sluaj je zakon jedne cijene koji kae da se identino dobro mora prodavati po istoj cijeni. Primjer: Neka koara dobara u SAD stoji 1.000 USD, a u Mexicu 10.000 pesosa, dok je devizni teaj dolara i pesosa 1:100. Navedena koara dobara bi u Mexicu stajala 100 USD, to bi povealo ameriku tranju za meksikim proizvodima o izazvalo aprecijaciju pesosa, odnosno deprecijaciju dolara. Amerikanci e morati sada davati vie dolara za meksike proizvode, ak i ako se meksike cijene i 15

4.1

Razmjena i devizni teaj

Uticaj deviznog teaja (kursa) na uslove i odnose razmjene moemo pokazati na jednostavnom primjeru razmjene i deviznog teaja u dvije zemlje sa dva dobra. Npr., dvije trgovake sile, SAD i Njemaka, proizvode samo drvenu grau i eline ipke.Tabela 2: Cijene drvene grae (po stopi) i elinih ipki (po metru) u SAD i NjemakojDrveni trupci eline ipke SAD 1 USD 2 UDS Njemaka 3 EURO 4 EURO

Pretpostavimo da su proizvodi istog kvaliteta, da se zanemaruju trokovi transporta i da kupci imaju mogunost da uzimaju robu kod kue ili iz uvoza. Koju e robu uzimati zavisi od deviznog kursa. Poimo od istog pariteta (primjer na osnovu: Case/Fair, 1996.), to znai da za 1 USD treba dati 1 EURO. Ameriki kupci nee uzimati ni njemaki elik ni drvenu grau po tom deviznom kursu, jer za 1 UDS mogu uzeti 1 stopu (1 stopa = 30,5 cm) grae u SAD, a samo treinu stope u Njemakoj, poto bi za njemaku grau za 1 stopu trebalo 3 USD pretvoriti u 3 EURO. Situacija je slina sa elikom. Amerikanci mogu kupiti samo 1/2 njemakog elika za 2 USD, dok kod kue mogu uzeti itav metar. Jasno da pri ovom deviznom kursu ameriki kupci nee uzimati njemake proizvode. Nasuprot tome, ovaj devizni kurs je stimulativan za Nijemce, jer za 3 EURO pri paritetu 1:1, u SAD mogu uzeti tri puta vie drvene grae i dva puta vie elika. Zato e Njemaka uvoziti tu robu iz SAD. Ako se pretpostavi devizni kurs 1 EURO = 0,25 USD, znai za 1 USD moe se kupiti 4 EURO. Kod ovog deviznog kursa Amerikanci su zainteresovani da kupuju njemaku grau, jer su u SAD 1USD, a u Njemakoj 0,75 USD (jer sada 1 EURO vrijedi 0,25 USD). Isto tako, 1m eline ipke kota 2 USD u SAD, ali za 2 USD se moe 8 EURO, pa se moe kupiti 2 m elika. Pri ovom deviznom kursu Nijemci ne uvoze, jer su oba proizvoda jeftinija na domaem tritu. Od deviznog kursa zavisi kako e tei razmjena. Ako je devizni kurs isti, kupci su indiferentni gdje e kupovati, pa je vjerovatno nee uvoziti. Ima situacija, kao kod odnosa 1USD : 2,1 EURO, trgovina e tei u dva pravca, pa e Njemaka uvoziti trupce, a SAD elik, jer elik proizveden u SAD kota 2 USD po metru, ali se za 2 USD kupuje 4,2 EURO, ime se u Njemakoj moe kupiti vie od 1m elika.8

5. DEVIZNI KURS U BIH Centralna banka Bosne i Hercegovine je jedina vlast za izdavanje valute i voenje monetrane politike u BiH. Osnovana je u junu 1997. godine Zakonom o Centralnoj banci koji je usvojila Parlamentarna skuptina BiH. Centralna banka je poela sa radom 11.avgusta 1997. godine. Osnovni ciljevi i zadac Centralne banke su utvreni zakonom saglasno Opem okvirnom sporazumu za mir u BiH. Centralna banka BiH odrava monetarnu stabilnost u skladu s Currency board aranmanom. Centralna banka definira i kontrolira provoenje monetarne politike BiH.7 8

K. Hodi, Meunarodna ekonomija, Univerzitet u Zenici. K. Hodi, Meunarodna ekonomija, Univerzitet u Zenici. 16

Centralna banka kreira i sprovodi monetarnu politiku; funkcija banke svih banaka Monetarna politika BiH je zasnovana na principu Currency board-a (Valutni odbor): 100% pokrivenost monetarne pasive CBBiH s neto deviznim rezervama Paritet deviznog teaja i neograniena konvertibilnost KM u Euro Politika obveznih rezervi kao jedini instrument monetarne politike

CBBiH je institucija koja ima visok stepen institucionalne i stvarne neovisnosti. Ne podlijee politikim i drugim pritiscima bez prethodne promjene zakonske regulative Postignuta unutranja stabilnost valute (niska inflacija) i vanjska stabilnost valute (odravanje fiksnog teaja i servisiranje vanjskog duga). Centralna banka upravlja slubenim deviznim rezervama ostvarenim izdavanjem domae valute. Slubeni devizni teaj za valutu u BiH glasi: 1 KM : 0.51129 EURO, 1 EURO : 1.955833 KM

Znai da centralna banka BiH izdaje domau valutu uz puno pokrie u slobodnim konvertibilnim deviznim sredstvima po fiksnom kursu 1 KM : 0.51129 EURO. Aranman Valutnog odbora u BiH osigurava da se valuta BiH konvertibilna marka, KM u svakom momentu moe zamijeniti za EUR u skladu s prethodno definiranom i fiksnom kursu od 1,9558 KM za 1 EUR. Takav aranman Valutnog odbora osigurava stabilnost lokalne valute. Medutim, aranman je bio, i jo uvijek jeste, predmet javnih rasprava. Dok jedna grupa argumenata istice da bi bilo opasno ustupiti instrument monetarne politike bh. politicarima to uistinu i jeste slucaj poto se pokazalo da finansiranje rasta putem inflacije izaziva opasnu inflatorno-devalvacionu spiralu u mnogim zemljama u razvoju, ukljucujuci i bivu Jugoslaviju u prolosti. Za one koji zastupaju ovaj stav, BiH je suvie mala zemlja da bi imala vlastitu valutu, a ima najvie koristi od toga to ima cvrstu, prihvacenu valutu, te stoga Valutni odbor obezbjeduje jako poeljnu stabilnost deviznog kursa. Zastupnici suprotnog stanovita su oni koji smatraju da, zbog cinjenice da aranmani Valutnog odbora ne dozvoljavaju vladi nadlenost nad monetarnom politikom, BiH placa visoku cijenu nerazvijene privrede u pogledu nezaposlenosti i privrednog rasta. Predstavljanje aranmana Valutnog odbora kao prepreke za ostvarenje privrednog rasta i povecanja zaposlenosti je pojednostavljenje nacina gdje razlicite ekonomske varijable uzajamno djeluju i gdje je postignuta privredna ravnotea (ekvilibrijum), i u oblasti internog trita robe i rada i eksternog racuna BiH. Garancija koju CBBH daje pri obecanju da ce zamijeniti KM u EUR po fiksnom kursu ne predstavlja problem kada su devizne rezerve dovoljne. Izvozom se zaraduju devize, dok uvoz osiromauje devizne rezerve zemlje; devize takoder ulaze u zemlju putem transfera, grantova, doznaka ili dotoka stranog kapitala u zemlju, ali s postojecim trendom smanjenja dotoka stranog kapitala u zemlju i s ogromnim deficitom na tekucim racunima koji trenutno iznosi 60% GDP-a,

17

pritisak na aranman Valutnog odbora ce se povecati, na taj nacin ugroavajuci i njegovo samo postojanje. Ako kaemo da je devizni teaj USD i KM 1: 1.403034, to znai da za jedan ameriki dolar treba dati 1.403034 KM i da je to cijena dolara izraena u KM. Ovaj odnos se moe iskazati i reciprono, tj.kao cijena 1 KM u USD i iznosi 0.71274 dolara.

Tabela 3. Kursna teajna listaBOX 1: CENTRALNA BANKA BOSNE I HERCEGOVINE Kursna Teajna lista Kursevi iz ove liste primjenjuju se od 20.12.2008. godine Kupovni za devize i Zemlja/Valuta Srednji za devize Prodajni za devize efek. valutu EMU (EUR) 1 1.955830 1.955830 1.955830 Australija (AUD) 1 0.953073 0.955462 0.957851 Kanada (CAD) 1 1.140901 1.143760 1.146619 Hrvatska (HRK) 100 26.957116 27.024678 27.092240 eka R (CZK) 1 0.074081 0.074267 0.074453 Maarska ((HUF) 100 0.733878 0.736717 0.737556 Japan (JPY) 100 1.564005 1.567924 1.571845 vicarska (CHF) 1 1.262908 1.266073 1.269238 Turska (TRY) 1 0.920690 0.922997 0.925304 V. Britanija (GBP) 1 2.100722 2.105987 2.111252 SAD (USD) 1 1.399526 1.403034 1.406542 Rusija (RUB) 1 0.050068 0.050193 0.050318 Srbija (RSD) 100 2.268651 2.274337 2.280023 SDR (Special Drawing Rigths) na dan 18.12.2008 = USD 1.579370 SDR (Special Drawing Rigths) na dan 18.12.2008 = BAM 2.113431

18

Slika 4:. Devizne rezerve CCBBIH

CBBiH je ostvarila i rekordnu dobit od 142,6 milijuna KM, od ega 59,9 milijuna poetkom travnja 2008.9 Desetu godinjicu svog postojanja Centralna banka BiH obiljeila je s rekordnim deviznim rezervama na kraju 2007. od 6,7 milijardi KM, to predstavlja poveanje za vie od 1,2 milijarde KM ili 22,9 posto u odnosu na 2006. godinu. Neto slobodne devizne rezerve na kraju prole godine iznosile su 393,7 milijuna KM. CBBiH je ostvario najveu dobit do sada u iznosu od 142,6 milijuna KM, od ega je 59,9 milijuna KM poetkom travnja 2008. godine prebaeno u proraun institucija BiH. Analize su pokazale da CBBiH ima zadovoljavajuu likvidnost, to znai da su obveze banke adekvatno pokrivene likvidnim sredstvima te da prilikom investiranja deviznih rezervi banka nije izloena veim trinim rizicima kao to su rizik od promjene valutnih teajeva, rizik promjene kamatnih stopa ili kreditni rizik. Servisiranje obaveza Pozitivno poslovanje CBBiH potvrdila je i eksterna revizorska kua Deloitte, uz naglasak da su financijski izvjetaji CBBiH za 2007. godinu pouzdani i toni. Kao fiskalni agent drave BiH CBBiH je uredno servisirala vanjske obveze koje su na kraju 2007. godine iznosile 3,9 milijardi KM, to BiH svrstava u najmanje zaduenu dravu u regiji. Ukupan iznos vanjskog duga smanjen je za 167,2 milijuna KM ili 4,1 posto u odnosu na 2006. godinu. Proteklu godinu obiljeilo je9

Izvor: www.poslovni.hr 19

nekoliko negativnih ekonomskih pokazatelja - inflacija od 4,9 posto na godinjoj razini, potom je zaustavljen trend pada kamatnih stopa u BiH i pogorana platnobilanna pozicija. Na zaustavljanje pada kamatnih stopa Centralna banka je izravno utjecala poveanjem stope obveznih rezervi iz kreditnih plasmana banaka koji je sa 15 na 18 posto, no ne i na deficit na tekuem raunu. On je posljedica velikog trgovinskog deficita koji je na kraju 2007. iznosio 8 milijardi KM. To je, uz ostalo, i posljedica neadekvatnog fiskalnog sustava koji carinjenjem uvoznih sirovina i repromaterijala te visoke stope izdvajanja iz bruto plaa uposlenika (69 posto u FBiH) destimulativno djeluje na razvoj domaih proizvodnih tvrtki i njihovu konkurentnost na domaem i inozemnom tritu. Sve u svemu pokazalo se da je kreiranje uloge Centralne banke BiH bilo presudno za uspjeno ostvarenje njezine misije. Dvije godine nakon potpisivanja Daytonskog sporazuma, voljom meunarodne zajednice uspostavljena je institucija ija je primarna zadaa ouvana sve do danas izdavanjem valute konvertibilne marke i osiguranjem njezine stabilnosti u skladu s naelom currency bord. U BiH na tri nacionalna teritorija do tada su u opticaju bile etiri valute: jugo dinar, bh. dinar, kuna i njemaka marka.

Slika 5. CBBiH u brojkama

Monetarna stabilnost Budui da tri strane nisu uspijevale postii dogovor o imenu zajednike valute, stranci su smislili spasonosnu formulu pa otuda naziv konvertibilna marka, koji je bio prihvatljiv svima, kao i vrsto vezivanje KM za DEM u omjeru 1:1. Povlaenjem DEM iz opticaja KM je vezan za euro u omjeru 1 KM naprema 0,51129 eura, a Centralna banka BiH nastavila je odravati monetarnu stabilnost u skladu s naelom currency bord, to znai da izdaje domau valutu uz puno pokrie u slobodnim konvertibilnim deviznim sredstvima po fiksnom teaju 1 KM za 0,51129 eura. Uloga CBBiH, na ijem je elu sve do prole godine bio Novozelananin Peter Nicholl, od kojeg je guvernersku palicu preuzeo Kemal Kozari, razlikuje se od uloge sredinjih banaka u drugim zemljama regije. Ona, naime, nema ovlasti odobravanja kredita iz primarne emisije niti izdavanja ili oduzimanja 20

dozvola bankama, kao ni obavljanje supervizije banaka. To je u nadlenosti entitetskih agencija za bankarstvo. Jedini istrument kojim moe utjecati na kamatnu politiku banaka je odreivanje stope izdvajanja u obvezne rezerve. CBBiH bankama daje licencije za obavljanje unutarnjeg platnog prometa.

Stabilnost valute rezultirala porastom tednje Stabilnost konvertibilne marke, povjerenje u domau valutu, stabilnost bankarskog sustava koji je najuspjeniji segment bh. ekonomije, kao i uspostava osiguranja depozita rezultirali su veom stopom rasta tednje u domaoj valuti koja je u prvom polugoditu 2007. dostigla razinu od 4,8 milijardi KM u odnosu na 2000. poveala se za oko est puta. tedni depoziti u BiH ine jednu treinu ukupnih depozita. Iako tednja stanovnitva u domaoj valuti ima bru stopu rasta od stope rasta tednje u stranoj valuti, udio tednje u stranoj valuti u ukupnoj tednji je vei i kree se oko 67 posto.

Slika 6: Mjesena bilnca CBBiH

Aktiviranje deviznih rezervi CBBIH: Mogunost emitiranja dravnih vrijednosnih papira (kratkorone i dugorone obveznice), Izmirenje devizne tednje i kapitalne investicije, Oivljavanje trita kapitala dodatnim materijalima (dravnim vrijednosnim papirima), Temelj za reformu mirovinskog sustava kroz stvaranje mirovinskih fondova koji bi ulagali u vrijednosne papire, Konkurentnost bankarskom sektoru (smanjenje kamatnih stopa kroz ponudu novca iz razvijenog financijskog trita, a ne iz bankarskog sektora). 21

ZAKLJUAK

Tokom pisanja ovog rada nauili smo da devizni kurs pokazuje koliko treba platiti jedinica domaeg novca za jednu (ili 100) jedinica stranog novca. Zapravo, vaka od nacionalnih ekonomija u unutranjoj trgovini koristi svoje vlastite valute pa se u meunarodnoj razmjeni (vanjskoj trgovini) namee pitanje cijene meunarodnih transakcija, budui da bi kupci (iz jedne zemlje) eljeli plaati u svojoj valuti, a prodavai (iz druge zemlje) u valuti svoje zemlje. Da bi se meunarodna trgovina obavila neophodno je, dakle, utvrditi odnos u kojem e se valute meusobno razmjenjivati. Ovaj odnos valuta se utvruje deviznim kursem. Doli smo do zakljuka da je osnovna funkcija deviznog kursa da obezbijedi izraavanje cijena domae robe u inostranoj valuti i inostrane robe u domaoj valuti. U meunarodnim plaanjim devizni kurs slui kao sredstvo za obraunavanje odnosa izmeu nacionalnih valuta jednog rezidenta i nacionalne valute drugog rezidenta dok je u zatitnoj politici osnovni instrument jedne zemlje carina. Isto tako nauili smo razlikovati dva tipa deviznih teajeva, to jeste fiksni devizni teaj, koji je vezan za neku robu (najee zlato) ili neku drugu devizu ili skup deviza, i fluktuirajui devizni teaj, koji se odreuje na deviznom tritu. Bitno je rei da devizni kurs moe da se mijenja pod uticajem drave: deflacija zakonsko smanjenje vrednosti nacionalne valute, devizni kurs raste i revalvacija devizni kurs opada, te na tritu pod uticajem ponude i tranje dolazi do depresijacije smanjenje kupovne moi novca, devizni kurs raste, apresijacija rast kupovne moi, devizni kurs opada. Takoe postoje teorije koje objanjavaju kako se devizni kurs mijenja, to su: teorija kupovne moi novca po kojoj se do deviznog kursa moe doi ako se posmatra istovjetna roba. Ima puno nedostataka zato to zemlje razliito razvijaju pojedine sektore i ne moe samostalno da se primenjuje, i teorija kamatnih stopa po kojoj ponuda i tranja za slobodnim sredstvima dovodi do ujednaenja kamatnih stopa to utie na uravnoteenje deviznog kursa. Analizirajui na primjer, najvanije to moemo rei jeste da Centralna banka kreira i sprovodi monetarnu politiku; funkcija banke svih banaka i da je Centralna banka Bosne i Hercegovine jedina vlast za izdavanje valute i voenje monetrane politike u BiH. Takoe ona upravlja slubenim deviznim rezervama ostvarenim izdavanjem domae valute. Slubeni devizni teaj za valutu u BiH glasi: 1 KM : 0.51129 EURO, 1 EURO : 1.955833 KM

to znai da centralna banka BiH izdaje domau valutu uz puno pokrie u slobodnim konvertibilnim deviznim sredstvima po fiksnom kursu 1 KM : 0.51129 EURO.

22

LITERATURA

1. Dr urica Acin, Dr Mladen M. Bodiroa, Meunarodna ekonomija,, Sarajevo, 2002. 2. www.poslovni.hr 3. K. Hodi, Meunarodna ekonomija, Univerzitet u Zenici.

23