Seminarski rad

Faze i metode naučnog istraživanja i pisanje naučno-

istraživačkog rada

Student: Veliša Grekulović Profesor:

UVOD

Poznavanje metodologije i tehnike izrade stručnih radova, te veština dobrog pisanja,

odlike su visokoobrazovanih stručnjaka različitih profila. Ta znanja i veštine počinju se sticati

i razvijati već tokom studija na visokoškolskim ustanovama, budući da se svrha studiranja

ogleda i u razvijanju sposobnosti samostalnog pisanja radova koji će zadovoljiti osnovne

standarde date naučne oblasti.

Stručni rad predstavlja vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene

struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne

naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već

poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih

spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i

prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse.

Postoji više vrsta stručnih radova, ali će moje izlaganje biti usmereno na samo jednu vrstu

stručnih radova sa kojom se najčešće susreću studenti osnovnih studija a to je seminarski rad.

Seminarski rad na osnovnim studijama je manji stručni rad u kojem se obrađuje jedan uži ili

jednostavnji problem, u kojem student stiče prva istraživačka iskustva. U seminarskom radu

student samostalno obrađuje određenu temu koju je sam izabrao ili koju je predložio

predmetni nastavnik.

Osnovni ciljevi i svrha izrade seminarskih radova na osnovnim studijama su u tome da se

student potpunije, opsežnije i dublje upozna s problemima određenog naučne oblasti u okviru

nastavnog programa i da se naučno usavršava i osposobljava u pisanju naučnih i stručnih

radova, odnosno da stiče veštinu pisanja tih radova, a pre svega, da se naučno osposobi za

samostalnu izradu master rada. S obzirom da je seminarski rad – naučno-istraživački rad,

pokazaću kako izgledaju faze naučno-istraživačkog rada:

Definicija naučnog istraživanja

Naučno istraživanje predstavlja sistematsko, plansko, objektivno, valjano i cilju usmereno

teorijsko ili empirijsko ispitivanje nekog problema, prema određenim metodološkim

pravilima, čija je svrha da se pruži pozdan i precizan odgovor na unapred postavljeno pitanje.

Kako postoji mnoštvo raznorodnih naučnih istraživanja, tako je nastalo i više klasifikacija

istih, prema raznim kriterijumima. Jedna od osnovnih podela naučnih istraživanja jeste na:

- teorijsko i empirijsko (prema prirodi istraživanja)

- fundamentalno i primenjeno (prema cilju istraživanja)

- eksplorativno i usmereno proveravanju hipoteza (prema funkciji)

Faze naučnog istraživanja

Svako naučno istraživanje je, zapravo, standardizovano rešavanje problema, koje ima više

međusobno logično povezanih faza.

Uočavanje i formulacija problema

U strukturi naučnog istraživanja jedan od ključnih početnih postupaka jeste jasno i precizno

definisanje problema samog istraživanja. Naučni problemi se obično dele u dve velike klase:

empirijske (ozbiljna pitanja o predmetima koji sačinjavaju domen jedne nauke) i teorijske (ili

pojmovni problem – pitanja o kakvoći zasnovanosti pojmovnih struktura) probleme. Postoji

više načina na koji se susrećemo sa problemom.

a) Kroz obavljanje prakse. Na primer, bibliotekar koji svakodnevno radi sa korisnicima

pružajući im usluge pronalaženja željene literature iz bibliotečkog fonda, može da

osmisli istraživanje koje bi pokazalo koja vrsta literature je najtraženija među

korisnicima određenog uzrasta.

b) Uočavanjem protivrečnih rezultata istraživanja neke pojave. Na primer, bibliotekar

može da naiđe na rezultate različitih istraživanja na temu .....................

c) Uočavanjem praznine u našem znanju. Mnoge praznine se mogu ,,popuniti’’

izučavanjem literature, ali je moguće da ćemo naići na slučaj kada ne postoji

odgovarajuće objašnjenje empirijski utvrđenih činjenica. Istraživač može da nađe više

različitih pretpostavki o problemu i upravo to može da ga podstakne da osmisli

istraživanje kojim će pokušati da da svoj doprinos nalaženju odgovora.

Problem treba formulisati što jasnije i preciznije, što neminovno vodi sužavanju prvobitnog

istraživačkog interesovanja.

Cilj istraživanja i postavljanje hipoteza

Jedan od načina da se problem suzi i konkretizuje jeste definisanjem ciljeva istraživanja. Cilj

istraživanja može biti teorijski i/ili praktični. U zavisnosti od izbora problema, definisanih

ciljeva istraživanja, ali i ličnih afiniteta, istraživač može da se opredeli za kvalitativan ili

kvantitativan pristup.

Važan korak u daljem usmeravanju istraživanja predstavlja postavljanje hipoteza. Hipoteza je

nedokazana tvrdnja ili pretpostavka o postojanju izvesne pojave ili o povezanosti određenih

pojava, koja počiva na izvesnim znanjima, iskustvu ili logici. Naime, istraživač pokušava da

unapred, pre izvođenja istraživanja, ponudi probno objašnjenje problema, odgovor na

postavljeno istraživačko pitanje. Pri tome se oslanja na rezultate ranijih istraživanja, na

teorijska znanja i na logičko rasuđivanje.

Metode i instrumenti istraživanja

Nakon definisanja problema i ciljeva istraživanja, te postavljanja hipoteza, istraživač treba da

se opredeli za metodu istraživanja koja će odgovarati postavljenim ciljevima istraživanja i

pomoću koje će se moći proveriti postavljene istraživačke hipoteze.

Izbor metode istraživanja:

- Anketno istraživanje

- Individualni intervjui

- Grupni intervju

- Analiza sadržaja

- Istoriografski metod

- Komparativna metoda

- Eksperiment

- Analiza slučaja

Da bismo neko istraživanje realizovali, potrebni su nam određeni instrumenti. Pod

instrumentima podrazumevamo metodološki osmišljena sredstva koja nam omogućuju da

sistematski prikupimo podatke u skladu sa istraživačkim zadacima i ciljevima. Različite

istraživačke metode imaju različite instrumente. U anketnom istraživanju kao instrument se

koristi anketa. U intervjuima se koriste različiti tipovi intervjua: struktuirani, polustruktuirani,

nestruktuirani intervju. Svaki instrument u osnovi ima tri sastavna elementa:

tehnički element – svaki instrument predstavlja i svojevrsnu tehniku istraživanja

saznajni element – svaki instrument mora da iscrpi istraživački problem

organizacioni element – za realizaciju svakog instrumenta potrebno je rešiti niz

organizacionih, kadrovskih, administrativnih i drugih pitanja.

Prikupljanje i analiza podataka

Sve prethodno opisane faze su neophodna priprema za sprovođenje istraživanja koje se sastoji

u prikupljanju i analizi podataka. Prikupljene podatke obrađujemo i analiziramo

odgovarajućim statističkim postupcima. U ovom postupku se zavisno od metode i prirode

podataka koristi čitav niz, neretko i složenih, tehnika koje nam daju odgovore na postavljena

pitanja. Proces analize podataka najčešće podrazumeva:

- kategorizaciju i klasifikaciju empirijskog materijala

- komparaciju prikupljenih informacija po različitim kriterijumima

- proveravanje i preispitivanje hipoteza

- utvrđivanje veze i odnosa između elemenata odnosno pojava

- testiranje i proveru mogućih zaključaka

Svrha obrade i analize podataka je crpljenje informacija neophodnih za sticanje odgovora na

pitanje zbog kojeg se istraživanje preduzima. Dobijeni podaci moraju imati i određena

svojstva: pouzdanost, verodostojnost, tačnost i značajnost.

Rezultati istraživanja

Krajnji rezultat, finalni proizvod naučnog istraživanja je usmeno saopštenje ili pisani naučni

rad, izveštaj u kojem se na pregledan, obuhvatan, koncizan i precizan način saopštavaju

odnosno izlažu rezultati istraživanja i daju teorijska objašnjenja istraživane pojave. Pri

odabiranju glavnih rezultata, treba se rukovoditi postavljenim problemom istraživanja,

hipotezom i postavljenim ciljevima.

Zaključak

Pronalaženje rešenja problema ili odgovora na dato pitanje na logičan, uređen i sistematski

način definiše jedno naučno istraživanje. Svrha naučnog istraživanja jeste da poveća znanje

unutar neke discipline ili oblasti, da služi razvoju teorija, praktične primene i razvoja alata za

istraživanje.

POJAM I SVRHA PISANJA SEMINARSKOG RADA

Seminarski rad je stručni rad koji sadrži samostalnu stručnu obradu određene tematike

iz nastavnog programa na osnovnim studijama. Izradom seminarskog rada student stiče prva

iskustva u pisanju stručnih i naučnih radova. Iz tog razloga seminarski rad treba shvatiti,

između ostalog, i kao svojevrsnu vežbu za predstojeću izradu složenijeg i obimnijeg

studentskog dela – diplomskog rada. „Važnija razlika u svrsi jednih i drugih radova jest u

tome da se kod seminarskih radova studenti još uvek vežbaju pisanju, a kod diplomskih

radova student mora dokazati da je vežba bila uspešna...“1 Izradom seminarskog rada student

pokazuje teorijsko i praktično znanje kao i sposobnost samostalnog služenja aktualnom

domaćom i stranom literaturom u pismenoj obradi.

Ciljevi izrade seminarskog rada su:

proširenje i produbljivanje znanja iz sadržaja nastavnog programa,

sticanje iskustva u pisanju stručnih radova.

Svrha seminarskog rada je :

- proširivanje i produbljivanje saznanja iz određene oblasti,

- razvijanje samostalnosti u izradi pisanih saopštenja i veštine

pisanja kratke i celovite analize nekog problema

- razvijanje sposobnosti korištenja različitih izvora podataka

- priprema studenata za pisanje složenijih i obimnijih

samostalnih radova, kao što su eseji, stručni radovi....2

1 Alan Uzelac, Aleksandra Korać i Marko Petrak, Upute za izradu studentskih pisanih radova: Seminarski i diplomski radovi, (Zagreb: Pravni fakultet u Zagrebu, 2001.), p. 222 Ratko Zelenika, Metodologija i tehnologija izrade znanstvenog i stručnog djela, Treće izmijenjeno i dopunjeno izdanje, (Rijeka: Ekonomski fakultet Sveučilišta u Rijeci, 1998.), p. 260

PRIPREME ZA PISANJE SEMINARSKOG RADA

Izbor oblasti i teme

Na izbor teme utiče čitavi niz faktora. Samim tim se i izbor teme sastoji u izvesnoj

meri u usklađivanju tih faktora, jer se oni nikada ne pojavljuju izolovano, već uvek u

međusobnoj interakciji. Teme za seminarske radove mogu da predlažu predmetni nastavnici

na početku realizacije nastave, kada studentima obrazlažu program rada za celi semestar,

odnosno studijsku godinu. Predloženi popis tema je iz kompleksa stručne problematike

predmeta koji se izučavaju tokom studiranja. Za svaku temu prilaže se obavezna i

preporučena literatura. Broj tema treba da odgovara broju studenata. U svakom slučaju,

neophodno je studentima omogućiti da u što većoj meri aktivno učestvuju u izboru teme.

Lični afinitet studenta prema određenoj naučnoj, odnosno stručnoj oblasti od presudnog je

značaja za izbor teme. Osim toga, ne mogu se zanemariti i njegova prethodna znanja i

iskustvo. To su bitni motivacioni činioci i neophodni preduslovi da se rad brzo, lako i

kvalitetno napiše. Tema rada može da bude povezana sa teorijskim aspektima naučne

discipline ili sa praktičnim aspektima nastavno-predmetne oblasti (praktično istraživanje

određene pojave ili analiza slučaja iz prakse).

Bez obzira da li je tema više okrenuta teoriji ili praksi, ona treba da zadovolji određene

kriterijume, kao što su:

savremenost i aktuelnost

atraktivnost

interesantnost

relevantnost za datu naučno-stručnu oblast

podobnost za obradu (sa stanovišta dostupnosti izvora i vremena za

obradu),

preciznost u sadržajnoj određenosti i odmjerenosti (ni preuska niti

preširoka),

konkretnost (ne apstraktna ili uopštena).3

Priroda teme seminarskog i završnog rada opredeljuje i način obrade. U

nastavnoj praksi postoje sledeća tri načina:

1. ako je tema teorijska, student prikuplja relevantnu literaturu, vrši

izbor i struktuiranje sadržaja prema tezama postavljenim u okviru

određene teme, analizira izabrani sadržaj i prezentira saznanja

relevantna za temu;

2. kod tema koje su više okrenute praksi studenti primenjuju znanja

usvojena u nastavno-obrazovnom procesu, a proučavanjem

adekvatne literature na analizu

primera iz prakse, rešavanje konkretnih praktičnih zadataka,

empirijska istraživanja.

3. teme teorijsko-aplikativnog karaktera zahtevaju kombinaciju

prethodna dva načina.

Izbor i korištenje literature

Kad je izabrana tema jasno formulisana pristupa se, u konsultaciji sa nastavnikom,

prikupljanju građe – izvora informacija koje će poslužiti za izradu rada i donošenje

adekvatnih zaključaka. To nije mehanički već kreativni čin, jer se proučavanjem ranijih

saznanja stvara pogodna osnova za razvoj novog shvatanja. Pod dostupnom literaturom

3 www.efsa.unsa.ba/.../

podrazumeva se bilo koji oblik pisane ili elektronske građe kojoj student ima pristup i koju

može koristiti pri izradi seminarskog ili diplomskog rada. Istraživanje treba započeti na

osnovu bazične, relevantne literature i preporuka koje student dobije od mentora. Dostupna

literatura ne smije biti jedina odrednica pri odabiru teme i naslova rada, ali se ipak mora voditi

računa i o njenoj raspoloživosti. Brojne i veoma značajne informacije vezane za temu rada

mogu se dobiti i korištenjem interneta. Pri tome se mora voditi računa o pouzdanosti i

sigurnosti tih podataka. Nakon prikupljanja potrebne literature student treba izvršiti selekciju

materijala i koristiti samo onu literaturu koja je od značaja za obradu određene teme.

Relevantne informacije se lako mogu pronaći uz pomoć sadržaja knjige, predmetnih

odrednica i indeksa. Sav prikupljeni materijal treba savesno i sistematično proučiti. Najpre se

razmatra najaktuelnija i najnovija literatura, a onda se prelazi na proučavanje manje

objavljenih bibliografskih jedinica. Bez kvalitetnog proučavanja literarnog materijala

istraživač neće moći dobiti uvid u problematiku izabrane ili određene teme, ne može doći do

potrebnih podataka, informacija, spoznaja, obrazloženja i rešenja. Sve te činjenice i spoznaje

treba srediti i zapisati. To se proučavanje u osnovi sastoji od tehnike proučavanja i pisanja

beležaka.4

Struktura rada

Svako stručno delo mora imati svoju strukturu ili kompoziciju. Pod kompozicijom se

podrazumeva organizacija, raspored i uzajamna povezanost svih elemenata dela. Ti elementi

su raspoređeni po uzročnoj i vremenskoj vezi. Struktura dela, odnosno raspored elemenata u

4 Šefkija Čekić, Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i stručnog djela, Fakultet za saobraćaj i komunikacije, Sarajevo, 1999., p.92

nekom delu, zavisi od sadržaja i cilja teme, predmeta ili problema istraživanja, obima i

kvaliteta prikupljenog, proučenog i sređenog literarnog materijala. Ukoliko je povezanost

između elemenata, koji čine strukturu dela, logičnija i čvršća, utoliko će istraživač sigurnije

ostvariti svoj osnovni cilj i kvalitetnije izraditi svoje djelo. Bez kvalitetne strukture nema ni

kvalitetnog djela, jer ona predstavlja „nervni sistem“ istog.5

Načela strukture ili kompozicije rada

Za strukturu svakog rada mogu se naznačiti određena zajednička načela. U teoriji

pismenosti značajno je šest takvih načela i to:

1)1) Načelo jedinstva. Pomoću ovog načela se osigurava ostvarivanje osnovnog cilja

predmeta istraživanja, odnosno teme dela. Osnovna misao teme se mora provlačiti

od početka do završetka dela i skladno se povezivati sasvim elementima u radu. Ta

jedinstvenost je satkana od jedinstva svake rečenice u pasusu i od jedinstva svakog

pasusa u pod-delovima i delovima, jer su svi delovi podređeni osnovnoj zamisli i

služe njenom razvoju.

2)2) Načelo odabiranja. Ostvariti ovo načelo zapravo znači, iz prikupljenog literarnog

materijala odabrati samo ono što je relevantno za razvijanje teme i rešenje

postavljenog problema.

3)3) Načelo skladnosti i harmonije. Ostvaruje se sređivanjem odabranih relevantnih

činjenica u logičan i prirodan tok. Odabrane relevantne činjenice svrstavaju se u

manje ili veće grupe prirodnih obeležja, koja odgovaraju sadržaju dela i na temelju

koji istraživač razrađuje i dograđuje pod-delove i delove pisanog dela. Ako se želi

postići primerena harmonija dela, rasporediće se gradivo tako da čitalac u svakom

5 Šefkija Čekić, Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i stručnog djela, Fakultet za saobraćaj i komunikacije, Sarajevo, 1999., p.95-96

trenutku oseti uzročno-posledičnu vezu između pojedinosti, logičnosti vremenskog

i prostornog odnosa.

4)4) Načelo ravnomernosti ili proporcije. Ovo načelo nalaže istraživaču da se svakom

elementu rukopisa odredi prostorna veličina prema njihovoj važnosti. Značajnijim

pojedinostima posvetiće se više pažnje i prostora nego sporednim, dok će se

osnovnoj misli posvetiti cjelokupno delo.

5)5) Načelo izrazitosti. Da bi se ostvarilo ovo načelo, potrebno je najvažnije misli

istaknuti u prvi plan. Obično su najistaknutija mesta na početku i na kraju rečenice,

pasusa i dela određenog dela. To zapravo znači da slabije dokaze treba navesti u

istorijsko-teorijskom, retrospektivnom ili eksplikativnom delu, jače dokaze u

analitičko-eksperimentalnom delu, a najjače dokaze u perspektivnom delu svakog

pisanog dela.

6)6) Načelo raznovrsnosti. Ovo načelo podrazumijeva lucidno korištenje jezičnih i

stilističkih mogućnosti, znalačko korištenje citata i fraza, skladno smenjivanje

kratkih i dugih rečenica. Podsticanje pažnje čitaoca se može postići na više načina:

bogatstvom rečnika, izbegavanjem stereotipnih fraza, zanimljivim primerima,

grafičkim prikazivanjem,...6

Struktura seminarskog rada

Nakon prvog pregleda prikupljene literature potrebno je sačiniti teze

koje će predstavljati osnovu za pisanje rada. Teze odražavaju strukturu

budućeg rada i istovremeno predstavljaju plan njegove izrade. U ovoj fazi

se utvrđuju: redosled izlaganja tematike, svi delovi i pod-delovi rada, te

prostor koji će pojedinim delovima biti posvećen u radu. U toku izrade

6 Šefkija Čekić, Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i stručnog djela, Fakultet za saobraćaj i komunikacije, Sarajevo, 1999., p.96-97

rada, kada student na osnovu detaljnog proučavanja literature i

konsultacija sa mentorom stekne bolji uvid u problematiku o kojoj piše,

moguće je da dođe do delimične izmene prvobitno sačinjene strukture.

Strukturu seminarskog rada čine: naslovna strana, sadržaj, uvod, glavni

deo (razrada teme), zaključak, spisak literature i prilozi (po potrebi).7

Uvod

Tekst seminarskog i diplomskog rada obavezno započinje uvodom. Cilj uvoda je da

kod čitaoca pobudi interesovanje i da ga preliminarno upozna sa tematikom koja se obrađuje

u radu. Uvod stoga treba da bude kratak (jedna do dvije stranice teksta), jezgrovit, jasan,

informativan i interesantan.

Mišljenja o sadržaju uvoda nisu sasvim usaglašena, ali se većina autora slaže da treba

nastojati da se uvodnim razmatranjima obuhvate sledeći elementi:

definisanje problema i predmeta istraživanja,

određivanje osnovnog cilja istraživanja,

postavljanje osnovne hipoteze i eventualno pomoćnih hipoteza,

navođenje metoda primenjenih u istraživanju,

opisivanje sadržaja pojedinih delova rada,

ocenjivanje dosadašnjih istraživanja u datoj oblasti,

navođenje osnovnih izvora informacija,

ukazivanje na teorijski i praktični značaj obrade izabrane tematike.

Metodološke napomene:

Zadatak koji stoji pred studentom jeste rješavanje određenog problema u izabranoj stručnoj

oblasti; stoga istraživanje počinje formulacijom problema. Problem treba formulisati u obliku

pitanja. Sve ono što sledi je traženje pravog odgovora na to pitanje. Cilj istraživanja se uvek

7 www.pravo.hr/_

mora vezati uz postavljeni problem. Cilj istraživanja je da se otkrije ono što smo definisali

kao nepoznato, kao problem. Cilj može biti pragmatički – da se ustanove koristi koje mogu

proizaći iz rezultata istraživanja, ili može biti naučni – da se pruži opšti uvid u neku pojavu ili

proces, da se objasne uzročno-posledične zavisnosti, da se predvide buduća kretanja. 8 Na

osnovu problema istraživanja definiše se predmet istraživanja, a na osnovu problema i

predmeta postavlja se glavna hipoteza. Hipoteza je određena tvrdnja (pretpostavka) koja treba

da objasni neku pojavu i koju korištenjem odgovarajućih metoda treba proveriti i dokazati.

Hipoteza je zapravo mogući odgovor na postavljeno pitanje u problemu. Dobra hipoteza

je relevantna, jednostavna i adekvatna predmetu istraživanja.

Glavni deo (razrada teme)

Glavni deo rada odnosi se na razradu izabrane teme. Ovaj deo zauzima najviše prostora u

radu i obično je podeljen na više užih delova. Preporučuje se da se izlaganje tematike

rasporedi u tri osnovna dijela 9 od kojih svaki može imati više pod-delova:

Istorijsko-teorijski, retrospektivni ili eksplikativni deo.

U prvom delu izlaže se istorijat nastanka određenog problema, upućuje na dosadašnja

istraživanja i navode postojeće teorijske spoznaje o problemu.

Analitičko-eksperimentalni deo

U drugom delu izlažu se činjenice, informacije, podaci, zapažanja i ideje do kojih se

došlo na osnovu vlastitih istraživanja ili na osnovu analize tuđih istraživanja,

a u svrhu potkrepljivanja postavljene hipoteze 10

Perspektivni deo

. U trećem delu predlažu se konkretna rešenja problema ili se nastoji predvideti

8 Miroslav Vujević, Uvođenje u znanstveni rad na području društvenih znanosti, Četvrto izmijenjeno idopunjeno izdanje, (Zagreb: Informator, 1990.), p. 619 Podjela je preuzeta iz: Ratko Zelenika, Metodologija i tehnologija izrade znanstvenog i stručnogdjela, Treće izmijenjeno i dopunjeno izdanje, Ekonomski fakultet Sveučilišta u Rijeci,1998., pp. 292-29310 Midhat Šamić, Kako nastaje naučno djelo, Četvrto izdanje, (Sarajevo: Svjetlost, 1977.), p. 77

dalji razvoj situacije u pogledu izloženog problema.

U glavnom delu, zbog njegove obimnosti, najviše dolaze do izražaja osobine rada.

Stoga je pri pisanju glavnog dela potrebno obratiti pažnju na određene principe

kao što su 11 :

Skladnost i jedinstvo delova ;

Delovi moraju biti srazmerni, usklađeni i logički povezani u jedinstvenu celinu.

Svi delovi treba da budu usmereni na objašnjavanje i rešavanje postavljenog

problema.

Adekvatno isticanje

Isticanje se postiže posvećivanjem određenog prostora i davanjem određenog mesta u

redosledu izlaganja. Važnije konstatacije treba da dobiju više prostora i da budu

stavljene na posljednje mjesto, manje važne dobiće manje prostora i biti stavljene na

prvo mjesto itd.

Pravilno rasuđivanje ;

Svaki stav mora biti obrazložen i argumentovan. Pri tome treba voditi računa da se ne

uzimaju u obzir samo argumenti koji idu u prilog postavljenoj tezi. Od studenta se

zahteva da navede različita mišljenja i nalaze, ukoliko postoje, da ih uporedi, da

kritički razmišlja i da ne sledi slepo mišljenja autoriteta.

Navođenje primera ;

Poželjno je da izneseni stavovi budu praćeni adekvatnim primerima –hipotetičkim

primerima ili stvarnim primerima preuzetim iz raznih dokumenata, knjiga ili prakse.

Adekvatan odnos vlastitog i tuđeg teksta ;

„... Treba voditi računa o srazmeri između sopstvenog i tuđeg materijala, da tuđi

materijal,... ne bi prevazišao osnovni, sopstveni materijal.“ 12

11 Ibid., pp. 18-2212 Mirko Puljić i Stipo Andrijić, Metodologija i tehnika izrade seminarskog i diplomskog rada, Sarajevo.

Stilska, gramatička i pravopisna korektnost.

Rad treba da bude pisan jednostavnim, jasnim i konciznim stilom, te da bude

gramatički i pravopisno korektan. Student obavezno treba da prilikom pisanja koristi

pravopis svog maternjeg jezika.

Pisanje teksta obično započinje od glavnog dela, dok se uvod i zaključak ostavljaju za kraj.

Pri tome se preporučuje da se najpre napiše koncept, odnosno prva verzija rada o kojoj se

može diskutovati sa mentorom, a zatim da se radi revizija koncepta i piše konačan tekst.

Zaključak

Završni deo svakog rada je zaključak. Zaključak kao poseban deo (zadnji dio) moraju

imati doktorske disertacije, magistarski radovi, diplomski i seminarski radovi. Zaključak je

zapravo, na sistematičan, koncizan i jezgrovit način izložena sinteza svih relevantnih

spoznaja, informacija, stavova, činjenica koji su izneseni u analitičkom delu rada. Da bi se

konciznije, jezgrovitije, preciznije i što bolje formulirao zaključak nekog rada , autor mora pre

samog pisanja istog pažljivo pročitati ceo rad. U zaključku se ne navode citati drugih

istraživača i naučnika.

U zaključku se ponavljaju najvažnije konstatacije i stavovi iz glavnog dela rada, vodeći

računa da se ne koriste iste formulacije i iste rečenice.13

Zaključak ne sme da sadrži tabele i ilustracije. Zaključak se piše na posebnoj stranici, a

njegova dužina treba da se kreće od jedne do dve stranice teksta. Obim zaključka, slično

obimu uvoda, ne bi smeo biti ni prekratak a ni preobiman. Obim zaključka neposredno zavisi

o vrsti rada i složenosti teme koja se u njemu obrađuje. U zaključku treba da se oceni, po

mogućnosti kritički, tema koja je bila predmet razrade, procene stanja ili situacije, iskažu

13Šefkija Čekić, Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i stručnog djela, Fakultet za saobraćaj i komunikacije, Sarajevo, 1999., p.106

poruke i doprinos rada, kao i da se ukaže na probleme i pitanja koji bi trebalo dalje da se

obrađuju i proučavaju.