sentencje anielskie

7/22/2019 Sentencje anielskie

1/236


2/236

18. Czy demony odznaczaj si wyostrzonym sposobem zdobywania wiedzy?19. Czy przez demony moe by czynione przepowiadanie?20. Czy demony mog wywoywa w materii cielesnej prawdziwe skutki

cielesne?


3/236

D

rodzy czytelnicy! Jeeli signlicie po

:673t ksik

z nadziej przyswojenia sobie dobrej wiedzy o anioach, to potwierdzam ow nadziej ju teraz - to jednaz najlepszych, kiedykolwiek napisanych ksiek o anioach! Zanim jednak dojdziemy do opisu rzeczonych bytw wyszych, najpierw naley zda sobie spraw z tego,

czym byy same Sentencje. Stanowiy one podstawowyuniwersytecki podrcznik teologii redniowiecznej, a take dzieo przez kilka stuleci ksztatujce pogldy elitintelektualnych i przez to wpywajce znaczco naoblicze zachodniego chrzecijastwa. O doniosoci wia

dczyy chociaby same pisane do Sentencji komentarze,ktrych liczby szy w setki w caej Europie - i co byoczynione przez najznamienitszych profesorw i nauczycieli. Jeeli za chodzio o uczniw i studentw teologii,to ich caa wstpna nauka zaczynaa si od dwuletniegokursu obejmujcego czytanie i omawianie zagadniez Sentencji (na co niektrzy autorzy narzekali, alc si,i studenci lepiej znaj dzieo Piotra Lombarda niPismo w.). Niemniej wynikao z tej sytuacji to, i kadywyksztacony czowiek na przestrzeni mniej wicej 400lat musia si z Sentencjami zetkn - mwic inaczej,

by to po prostu dugotrway bestseller. Dlatego te


4/236

ukazanie si pierwszego polskiego tumaczenia owegodziea - w tej jego czci, ktra dotyczy bytw wyszych -byo po prostu zdarzeniem koniecznym. Jeeli za chodzio ukad niniejszej ksiki i dobr autorw, ktrzy tutajsi znaleli, to naley stwierdzi nastpujco. Nic (pozaprzynalenym tylko Bogu aktem stwrczym) nie dziejesi z niczego, a wszystkie sprawy maj swoje korzenie(czyli, nazwijmy to, zapowiedzi) i gazie (czyli, powiedz

my, konsekwencje), tak jak kade dziaanie powodujejaki skutek, z ktrego wynika pniej nastpne dziaaniei nastpny skutek i dziki temu nasza cywilizacja trwai rozwija si dalej jak owo drzewo, ktre od nasieniarozwija si a po ostatni wydany kiedy owoc. Sentencje

te nie wziy si nage i z niczego, ale byy efektemrozwoju pracy umysowej pokole, ktr tutaj w skrcie,ale, jak nam si wydaje, w najwaniejszym skrcie, chcemy przedstawi. Piotr Lombard by nauczycielem i todobrym nauczycielem, a jego praktyka osobistej pracy

z uczniami przelaa si w kocu na Sentencje, w ktrych,jak sam stwierdza, chcia po prostu zaoszczdzi uczniomczasu powiconego na wyszukiwanie odpowiedzi nanurtujce zagadnienia dotyczce spraw wiary w Pimiew., czy u Ojcw Kocioa i wysiek ten przejawi si


5/236

wanie w powstaniu Sentencji - co nastpnie umiecioPiotra w rzdzie kilku najwaniejszych ludzi, ktrzy przyczynili si do powstania w dziejach nauki dziau zwanegoscholastyk, jemu samemu zyskujc przy tym tytu Ma

gistra, czyli wanie: Nauczyciela. Tak e w redniowieczutytu ten (pisany z duej litery) sta si tytuem jedyniemu przysugujcym i pord wielu innych wielkich, naktrych opara si cywilizacja aciska, nie nazywano taknikogo innego (tak jak np. tylko o Arystotelesie mwio

si Filozof). By to wic zasuony owoc dobrego wysiku.Piotr by jednak - o ile tak mona powiedzie - dalszymcigiem procesu, ktry zacz si znacznie wczeniej. Chodzio bowiem o skodyfikowanie caoci nauczania chrzecijaskiego w pewien zwarty, naukowy system, a takie

prby podejmowano ju przed nim. I tak jedn z nichpodj jeszcze kilkaset lat wczeniej w. Izydor z Sewilli,ktry w swoim dziele w sposb prosty, jasny i senten-cyjny przedstawi wspomniane zagadnienia. A e ponadto sam by ju w czasach Piotra Lombarda klasykiem,

tym bardziej zasugiwa na to, e ten, czerpic od niegow pomys dziea, czerpa i zarazem cytaty (rnic mona tutaj chyba porwna do tej, jak rni si korzei pie, tworzce to samo w kocu wspomniane wyej


6/236

drzewo). Nastpnie oprcz inspiratorw s przeciei kontynuatorzy, czyli te cale setki utytuowanych komentatorw, te owe gazie i owoce. A dlaczego w tej czciznalaz si w. Tomasz z Akwinu? Poniewa Tomasz sam

by kim, kto uczy si na Sentencjach Piotra Lombarda,komentowa je, a nastpnie przynis jeszcze wikszyowoc, gdy napisa Summ Teologii, czyli dzieo, ktrezajo miejsce Sentencji i przynioso najbardziej roz

winity i dojrzay wykad doktryny chrzecijaskiej (naukaTomasza przez wielu jest uwaana za najwyszy szczytw tej dziedzinie) i dlatego wanie Komentarz (a raczejfragmentyKomentarza) w. Tomasza z Akwinu do Sen-tencji Piotra Lombarda wydaj si tu najbardziej repre

zentatywne. Przejdmy zatem do przedstawienia poszczeglnych autorw. A zacznijmy bajkowo czy te legendarnie, od postaci w. Izydora z Sewilli.

Wok niego naroso bowiem wiele legend, z ktrychjedn z najbardziej znanych jest ta, e wygna z Hiszpanii

Mahometa, ktry to mia przyby tam, by szerzy swebdy. Powstanie tej legendy naley chyba wiza z tym,i mniej wicej zgadza si czas dziaalnoci obydwu,a w pniejszym za czasie Hiszpanie w walce z Arabami

potrzebowali zachcajcych do niej przykadw (i tak np.


7/236

w. Jakub Aposto sta si patronem hiszpaskiej walkiwyzwoleczej). Rwnie w spisanej pod auspicjami krlaAlfonsa X Mdrego historii Hiszpanii znalaza si przypi

sywana w. Izydorowi przepowiednia mwica, i Mahomet bdzie kiedy dla przyszego Kocioa zaraz. Tyleciekawostki, teraz przejdmy do faktw historycznych.w. Izydor urodzi si okoo r. 560, a zmar 4 kwietnia6 3 6 r. Mia starszego brata, Leandra, ktry by arcybis

kupem Sewilli i ktry pniej zosta witym. Izydorowizdarzao si pomaga bratu, szczeglnie jeeli chodzioo utrzymywanie jednoci kocielnej i przeciwstawianiesi arianom. Czasy bowiem nie byy atwe - po ostatecznym upadku Imperium Rzymskiego nastpi proces two

rzenia si nowych pastw, a co za tym idzie, byo duozamtu wraz z typowym dla takich okresw cieniemdo niszego bytowania, a nawet barbarzystwa i porzucaniem wielu zdobyczy wyszej kultury. Co do pozostaych czonkw rodziny, to trzeba zauway, e te nie

pozostawali duchowo w tyle, a to wiadczy, e nic niedzieje si z przypadku i e ludzie tacy jak w. Izydor nie

bior si znikd. Drugi bowiem brat, Fulgencjusz, zostapniej biskupem Astygi (i te oczywicie witym), siostra Florentyna bya za przeoon czterdziestu klaszto


8/236

rw i tysica zakonnic (oraz oczywicie zostaa wit).Zdaje si jednak, i na pocztku tych tasowa Izydornie by skonny do podjcia kariery na wysokichkocielnych stanowiskach (co byo zwizane czciowoz surowoci jego nauczyciela, starszego brata Leandra),lecz zanikn si w celi, chcc powici si rozmylaniom o Bogu, i zastanawia si nad obraniem kontemplacyjnego stylu ycia. I cho opatrznociowo nie byomu to dane, ten czas przyczyni si jednak do tego, enabra wielkiego szacunku dla monastycyzmu i sta si pniej wielkim obroc mnichw, co chociaby objawiosi tym, e w roku 619 zapowiedzia ekskomunik natych duchownych, ktrzy w jakikolwiek bd sposbnaruszaliby prawa owych witobliwych mw. Alepowracajc do dalszych dziejw jego ycia - w r. 590nawiedza Rzym i spotyka si z papieem GrzegorzemWielkim (a to spotkanie ma te wany przyczynek dopowstania Izydorowych Sentencji, jak twierdzi bowiemprzyjaciel Izydora, biskup Braulio, powstay one podwpywem Moraliw Grzegorza Wielkiego, a tu z koleinaley stwierdzi ciekaw interakcj, gdy to wanie starszy brat Izydora, Leander, zachci wczeniej Grzegorzado napisania Moraliw w czasie, gdy ten by ambasadorem rzymskim w Konstantynopolu).


9/236

W r. 600 po mierci Leandra Izydor obejmuje po nimarcybiskupstwo Sewilli i nastpnie prymasostwo Hiszpanii. A trzeba tu zaznaczy, i intelektualnie Izydor byl jubardzo dobrze (midzy innymi dziki wysikom brata)przygotowany do podjcia tej misji. W szkole katedralnejw Sewilli pozna bowiem acin, grek i hebrajski, a take zapozna si z wielkim dziedzictwem kulturowym, ktre owe jzyki z sob niosy (i tak np. pniej jako pierw

szy przed Arabami zainteresowa si Arystotelesem). Szkoa owa bya pierwsz tego typu placwk w Hiszpaniii stanowia baz instytucjonaln dla pniejszych powstajcych w caym kraju seminariw i placwek naukowych - tj. od r. 633, kiedy to czwarty synod hiszpaski

zebrany pod przewodnictwem Izydora w Toledo wanietak zarzdzi (na wiele stuleci, zanim sobr trydenckiwprowadzi podobny model w caym Kociele). Zdobyteza w tamtej szkole wyksztacenie dao Izydorowi podstawy do jego pniejszej pracy, pozyskujc mu te tytu

jednego z najmdrzejszych ludzi owych czasw. A gdy mowa o tej jego sawie, to dochodzimy i do jego dzie. Najwaniejszym i najbardziej znanym sEtymologie, napisane pod koniec ycia (ukoczone okoo r. 630), na probjego przyjaciela, wspomnianego ju biskupa Saragossy,


10/236

Braulia, ktry by zarazem ich recenzentem i skadaczem. Etymologie to po prostu zbir encyklopedycznejwiedzy Izydora zawartej w 20 ksigach (mona je techyba nazwa matk wszystkich przyszych encyklopedii). Inne dziea to: O porzdku stworze napisane okoor. 625, czy wanie nasze Sentencje - znane te poddrugim tytuem O Najwyszym Dobru (ze wzgldu naich pierwsze sowa: Najwyszym dobrem jest Bg). Z in

nych znanych dzie dotyczcych rnych zagadnie naley te wspomnie: Chronikon - czyli tak ogln kronik wiata; Histori o krlestwach Gotw, Wandalwi Sweww - w ktrej pisa o losach poszczeglnychkrlw i krlestw regionu Hiszpanii; O mach znako-

mitych - ywoty witych; O naturze rzeczy - podrcznik podstawowej fizyki, astronomii i geografii, napisanyna prob krla; oraz wiele innych dzie dotyczcychStarego i Nowego Testamentu czy ycia Kocioa. Mimotak rozlegej tematyki i wiedzy zawartej w dzieach Izy

dora naley stwierdzi, e dziki jego prostemu i zwartemu stylowi rzeczy owe w duej czci do dzi stanowibardzo interesujce rdo i czyta si je wrcz sympatycznie. Oprcz tej dziaalnoci twrczej Izydor by rwnieniezwykle czynny na innym polu. Mianowicie dziki


11/236

jego dziaalnoci jako prymasa Hiszpanii, poprzez synody, ktrych obrady prowadzi, udao si utrzyma zdrowe ycie Kocioa hiszpaskiego oraz przywrci normalno w kraju, odsuwajc widmo barbarzystwa i emanu

jc na przysze stulecia. Owa estyma i zasugi byy takniepodwaalne i trwae, e kanonizowano go w r. 1598,za w r. 1722 papie Innocenty XIII podnis w. Izydoraz Sewilli do rangi Doktora Kocioa. Z kolei nasz JanPawe II ogosi w. Izydora, ze wzgldu na jego wielki wszechstronn wiedz i wysiek w jej przekazywaniu,

patronem uytkownikw Internetu.Pora zatem teraz przej od korzenia do pnia drze

wa, czyli do Piotra Lombarda. Piotr urodzi si w rejonieLombardii w dzisiejszych Woszech w latach pomidzy1095 a 1100. Legenda gosi, e by synem zuboaejwdowy, ktra, by zarobi na swe utrzymanie, zostaapraczk. I kiedy - wedug owej legendy - w miecie,w ktrym mieszkaa (Novara) dowiedziano si, e jej syn

zosta wanie obrany biskupem Parya, rajcy miejscyzdecydowali si pokanie j wyposay i wysa wrazz delegacj do syna. Gdy za owo przedstawicielstwo,wraz z bogato ubran matk dotaro do Piotra, ten poprostu jej nie pozna. Zmartwiona kobieta miaa wtedy


12/236

wyj i wrci, przebrawszy si uprzednio z powrotemw swj stary i ubogi strj praczki. Dopiero wtedy Piotr,ku swej wielkiej radoci, mia j rozpozna i na oczachcaego zgromadzenia zoy synowski hod. Drug czon z nim bya tzw. legenda trzech braci, tzn. e jegobrami mieli by Piotr Komestor (w rzeczywistoci jegoucze i autor znanej Historii scholastycznej) orazGracjan z Bolonii (jego synneDekrety Lombard wyko

rzysta w swoich Sentencjach). Legenda ta, jak i poprzednia, wynikaa chyba z tego, i o Piotrze Lombardzie, takzasuonym dla kultury aciskiej Europy, nie wiedzianoprawie niczego i starano si to nadrobi, wymylajcpniej takie historyjki. Zasadniczo jednak pierwszym

historycznym dokumentem, ktry mwi o Lombardzie,jest list i to napisany przez nie byle kogo, bo przezsamego Bernarda z Clairvaux (pniejszego witegoi Doktora Kocioa), datowany na lata 1134-1136,a skierowany do Gilduina, przeoonego klasztoru i zara

zem znajdujcej si tam znanej w Paryu szkoy w. Wiktora. Piotr Lombard jest w tym licie nazwany przezBernarda czowiekiem godnym, ktrego on polecai prosi dla niego o pomoc, gdy przybdzie do Parya.Bernard wspomina te, e sam pomaga Piotrowi, gdy


13/236

ten przebywa w Reims, a teraz jeszcze dla dokoczenianauki na krtki okres - tj. do wita Narodzenia N.M.P. -ma si on uda do Parya. Tyle list. Domniemywa monatutaj, i Piotr mia na pocztku duo szczcia, zaintereso

wanie jego osob u w. Bernarda spowodowa bowiemHumbert biskup Lucci. A z kolei szefem szkoy katedralnej w Reims, gdzie Piotr studiowa, by jego krajan z No-vary - Lutolph. I to moe znowu taki may wyznacznik, enic nie dzieje si z przypadku, a ludzie, ktrzy maj odegra jak rol w dziejach wiata, obijaj si o innych,ktrzy tak rol odgrywaj. Wrmy jednak do Lombarda. Jakby sugerowa fragmencik wspomnianego listu,jego pobyt we Francji mia by krtki. Stao si jednak

inaczej. Piotr przyby do Parya i cho znowu nie monanic pewnego o nim powiedzie w tamtym okresie, zdajesi, e zadomowi si w nowym rodowisku, jegonazwisko jako ju znanego nauczyciela i pisarza wypywabowiem w r. 1142. Dokadniej chodzio za o krytyk

napisanych przez niego komentarzy do listw w. Pawa -cho z czasem owe krytykowane komentarze Lombardazastpiy w redniowiecznych szkoach wszystkich innychautorw komentujcych listy w. Pawa. Z kolei 6 latpniej jest wyznaczony przez papiea Eugeniusza III


14/236

jako jeden z przedstawicieli komisji teologicznej, majcejprzebada prawowierno nauki jednego ze znanych nauczycieli paryskich. Rwnie w midzyczasie -w r. 1145-staje si kanonikiem w Notre-Dame, co byo niewtpliwie

przywilejem zwizanym z uznaniem dla coraz bardziejznanej i cenionej jakoci jego nauczania (przenonietwierdzono o nim, e by jednym z kilku tych nauczycieli,ktrych usta wydychay pachnida i balsamy). Jest tu

jeszcze jedna ciekawa sprawa, Piotr bowiem dopiero

teraz zaczyna wstpowa na drog kapastwa - okoo50. roku ycia. I tak zostaje subdiakonem w r. 1147.W r. 1148 jest teologicznym ekspertem na soborzew Reims. W r. 1150 zostaje diakonem, a w r. 1156archidiakonem. W tym samym czasie rwnie podrujew r. 1153 n boku biskupa Parya Theobalda do Rzymu.I teraz dugie wysiki ycia zostaj ukoronowane. Piotrzostaje obrany na biskupa Parya. Konsekracja odbywasi 28 lipca r. 1159- A trzeba tu jeszcze wspomnie o pew

nym przyczynku zwizanym z ow spraw, ktry uwiadamia, jak cenionym czowiekiem sta si Piotr. By przecie Lombardczykiem, bez adnych specjalnych koneksjina francuskiej ziemi, podczas gdy kanonicy z Notre-Damestanowili elit kraju, czsto cile powizan z dworem


15/236

krlewskim. Tymczasem jemu udao si to uzyska wasn prac i wysikiem i stanowio ju due osignicie.Ale zdarzenie, ktre miao miejsce przy otrzymaniu

biskupstwa, byo jeszcze czym wicej. Mianowicie spord kanonikw Notre-Dame by obierany biskup Parya,ktrego nastpnie potwierdza krl, a Piotr mia tuniezwykego wspzawodnika. Jednym z kanonikw bywwczas pewien Filip, ktry z zaoenia chyba mia

zosta biskupem, by bowiem jednoczenie bratem krla Francji Ludwika VII. Jednake gdy grono przedstawio rwnie kandydatur Piotra, Filip natychmiast wycofa swoj - co mogoby si wydawa niezwyke, gdybykto nie wiedzia jednoczenie, i Filip w by zarazem

wczeniejszym uczniem Piotra. Czyli musia wiedzie, coPiotr sob reprezentowa, by zrezygnowa na jegokorzy ze swoich ambicji i niejako rodowo przydanych

przywilejw. C za niezwyky hod! Co za tyczy sidzie Piotra Lombarda, to przed r. 1138 skompletowa

on swoje komentarze do Psalmw - podobno napisaneprzede wszystkim dla wasnej refleksji. Midzy r. 1139--1142 napisa wspomniany ju Komentarz do listw

Pawiowych, a najsynniejsze Sentencje dopiero pod samkoniec ycia w latach 1155-1158 (tu przed obraniem


16/236

na biskupa). Zostaj te jeszcze spisane Kazania, ktrewygasza jako kanonik w Notre-Dame. Jakim Piotr bylub mgby by biskupem, trudno jest powiedzie, zmar

bowiem 21 lipca r. 1160 (czyli po sprawowaniu urzduprzez jeden rok, tak i nawet na jego nagrobnym epitafium podkrelano raczej saw jego dzie ni osignicia,ktre miaby w czasie piastowania urzdu). Co do jegoostatniej woli, to warto zauway, i wszystko, co posia

da (midzy innymi dom w Paryu, sprzty, biblioteczk),przekaza na wasno Notre-Dame. Czym, jak niektrzysugeruj, jeszcze si przysuy (dom miaby bowiem by

pniej sprzedany - wedle owych twierdze - na pokrycieczci kosztw zwizanych z rozpoczciem robt przy

katedrze Notre-Dame, ktre doprowadziy do zaistnieniatakiego jej olniewajcego ksztatu jaki znamy dzisiaj). Zaoryginalny egzemplarz jego wasnych Sentencji przeznaczony zosta do uytku dla biedniejszych nauczycielizwizanych z Notre-Dame (ktrzy nie mogli sobie pozwoli

na posiadanie wasnej ksiki). Podsumowa to monaw ten sposb, e Piotr w jaki przedziwny sposb bywic u podstaw tego wszystkiego, czym stao si Notre--Dame (jedn z najwaniejszych i najpikniejszych katedrchrzecijastwa, a szkoa przy Notre-Dame, gdzie naucza


17/236

Piotr, przeksztacia si w wydzia teologiczny, z ktregopniej rozwin si synny uniwersytet paryski - Sorbona). Zaprawd, nic nie dzieje si przypadkowo. Oto

jeszcze jedna z mistycznych ciekawostek zwizanychz Piotrem i estym dla niego: Dante umieszcza gow Niebie Sonecznym (Raj, ksiga 10, wersety 106-108)zaraz za w. Tomaszem z Akwinu, w. Albertem Wielkimi Gracjanem (autorem owych synnych Dekretw, ktre

Piotr uy w swoich Sentencjach i jego legendarnie domniemanym bratem), tak i Piotr jest wymieniony jakoczwarty przed samym znanym z mdroci Salomonemi Pseudo-Dionizym Aeropagit - najwikszym redniowiecznym ekspertem od aniow. O Piotrze mwi za

Dante, i:jak uboga wdowa zda Kocioowi cae mie-nie swoje (czyli w tych wersach przypomina si legendao jego matce oraz potwierdzenie jego ostatniej woli codo majtku). To tyle, jeli chodzi o Piotra. A jaki by dalszy los samych Sentencji? Przyjmuje si, i pierwszym,

ktry podj Sentencje na gruncie dydaktycznym, byPiotr z Poitiers, wczeniejszy ucze Lombarda oraz przezprawie 40 lat nauczyciel w szkole Notre-Dame w Paryu - i w tym czasie zastosowa on je jako podrcznik dlaswoich studentw, a take jako pierwszy napisa do Sen-


18/236

tencji gloss (tj. wyjanienie) oraz inspirowane Lombardowymi swoje wasne Sentencje w piciu ksigach.Pojawiy si jednak i ataki na dzieo Lombarda. A najsyn

niejszym jego przeciwnikiem zosta znany apokaliptykfantasta Joachim z Fiore. Gwnym za bdem, ktry, jak

mu si zdawao, znalaz w Sentencjach Lombarda, byoheretyckie wprowadzenie czwrosobowoci w Trjcywitej. Jak si jednak okazao, zarzut ten wynika raczej

z niedoczytania i niezrozumienia tekstu przez Joachima,ni jego rzeczywistego zaistnienia w Sentencjach. Wrzenie jednak wywoane tym i innymi atakami stao si takwielkie, i spraw musiano rozpatrzy na soborze lateraskim IV w r. 1215. I tak papie Innocenty III, zapy

tany o t kwesti, mia dowcipnie odpowiedzie, e trudno mu potpi ksik, ktra nie przedstawia adnychwasnych pogldw autora (nawizujc przy tym do zazdroci jej oponentw jak i do kompilacyjnoci samegozbioru Sentencji, opartego gwnie o cytaty z Ojcw Ko

cioa). Sobr za po przeegzaminowaniu tekstw Senten-cji stwierdzi ich zgodno z doktryn katolick, zabraniajc dalszych atakw i ogaszajc uroczyst formu,ktrej tekst rozpoczyna si nastpujco: Wierzymy i wyznajemy wraz z Piotrem Lombardem.... Podkrelono


19/236

rwnie wasne osignicia Piotra Lombarda polegajcena tym, e ujednolici on w Sentencjach jako pierwszynauk o sakramentach witych. Od tego te czasu trwa

ju ugruntowana kariera Sentencji, a czowiekiem, ktryj teraz na nowo rozpoczyna, jest pierwszy franciszkaski profesor i wykadowca uniwersytetu paryskiego, Aleksander z Hales, ktry pisze swoj Summ komentujcSentencje Lombarda i ktry zarazem posuniciem tymuwalnia cay zastp komentatorw dla tego ju podrcznika uniwersyteckiego, jakim Sentencje si staj. Tak, iokoo r. 1231 ustalio si jako regua, e studenci wstpnykurs teologii przechodzili najpierw pod przewodnictwemkomentujcego Sentencje bakaarza i dopiero nastpnie

skierowywani byli do pogbionego poznania Pisma w.pod opiek mistrza.Teraz przejdmy do trzeciej osoby w tym zbiorze - w.

Tomasza z Akwinu, ktry urodzi si na pocztku r. 1225,a zmar 7 marca r. 1274. By dominikaninem, jest wi

tym i ksiciem (okrelenie uyte przez papiea Leona XIII) Doktorw Kocioa (czyli najwikszym z nich),na ktrym to opiera si dua cz doktryny katolickiej.Oraz, co dla nas bardzo istotne, nosi tytu Doktora Anielskiego - czyli tego, ktry najlepiej pozna struktur bytw


20/236

wyszych. Powracajc za do zaoenia, naley wykaza,jak Sentencje Piotra Lombarda przewijay si w yciuTomasza i wpyny na nie. Tak wic na pocztku, gdy

jako dwudziestolatek przymierza si do wstpienia dozakonu dominikaskiego - wbrew woli rodziny - zostaprzez jej czonkw porwany i na okres roku uwizionyw rodzinnym zamku w Roccasecca (chodzio o wybicie muz gowy owych pomysw) i wwczas to ten mody czo

wiek, by nie marnowa czasu, pilnie studiowa Pismo w.i wanie Sentencje Piotra Lombarda. Gdy rodzina spostrzega, e nie uda si jej przezwyciy jego postanowienia, zezwolono mu w kocu na wyjazd. I tak Tomaszpody drog w. Dominika, przybywajc najpierw na

studia do Parya, a nastpnie ze swym mistrzem, ktregowtedy pozna, Albertem Wielkim, do Kolonii. I to wanietam Albert zda sobie spraw, z jakim dynamitem talentu ma do czynienia, i jego to wanie zabiegami Tomasz -mimo jeszcze nieodpowiedniego wedug przepisw kano

nicznych wieku - zosta przeforsowany jako kandydat doobjcia miejsca po Albercie na katedrze teologii uniwersytetu paryskiego. Droga do tego wioda przez trwajcyod dwu do czterech lat (zdania podzielone) licencjat,ktry zwizany by z wspomnianym wyej czytaniem


21/236

i wyjanianiem studentom zagadnie z Sentencji PiotraLombarda. I taka to bya rola Tomasza jako bakaarzaw latach 1252-1256. Wydaje si, i swe obowizki jako

lektor i. wyjaniacz Lombarda peni sumiennie, jako tym wiadczy jego napisany w tamtym wanie okresieKomentarz do Sentencji, ktry mona w dzisiejszymrozumieniu porwna z prac doktorsk. KomentarzTomasza jest jego drug co do objtoci pozycj, nieznacz

nie przewyszy j pod tym wzgldem tylko jego pniejsza sawna Summa Teologii. Komentarz za jest dzieemtak olbrzymim, e Tomasz piszc je w cigu tego okresu,w ktrym wykada Sentencje, musia - biorc pod uwagwanie objto - pisa codziennie kilkanacie dobrych

stron. Jak wie niesie, Tomasz i tak nie zdy napisacaoci i koczy Komentarz ju po mianowaniu namistrza teologii. Nie wynikao to jednak z jego niedbaoci,ale z tego, e Tomasz stara si - trzymajc si problematyki ujtej przez Lombarda - stworzy w owych ramach

swoje wasne dzieo, na poziomie wyszym ni wikszoglos i komentarzy. I tak to Tomasz przygotowywa si donapisania swej Summy. A zwiastuny tego pojawiy siwanie w kolejnych zdarzeniach ycia Tomasza, ktrebyy zwizane z Sentencjami. I tak wystpienie Piotra


22/236

z Tarantazji (pniejszego papiea Innocentego V) z kontrowersyjnym komentarzem do Sentencji Lombarda, wywoao midzy innymi i reakcj Tomasza, ktry ze wzgldu na now pojawiajc si problematyk, wprowadzipoprawki i uzupenienia do swego starego Komentarza,ktre miay ujmowa i ucila rozwizania tych wieych zagadnie. Ostateczny za impuls przyszed, gdyTomasz naucza w szko w Neapolu modych dominika

nw, wykadajc im te Sentencje, i wtedy zauway duetrudnoci z przyswajaniem tego tekstu przez niektrych.Postanowi wic najpierw poprawi jeszcze raz swj

Komentarz, ktry mgby pomc w zrozumieniu Senten-cji, a gdy to wydao mu si nieadekwatne pomyla po

prostu o napisaniu nowego (w zaoeniu prostszego - coostatecznie zakoczyo si jednak troch inaczej) podrcznika podstawowej teologii. I taki by wanie pocztek

jego synnej Summy, ktr zacz pisa w r. 1265. A jakSentencje Lombarda byy zwizane z pocztkiem powsta

nia Summy, tak byy i zwizane z jej zakoczeniem, gdybowiem w grudniu r. 1273 Tomasz zaprzesta pisaniaSummy (co byo zwizane z nadziemsk wizj, ktrejdowiadczy, i po prostu niemonoci dalszej pracystricte umysowej), zatrzymujc si na jej czci III, za


23/236

gadnienie 90. To po jego niezadugiej mierci w r. 1274,reszt i zakoczenie, czyli tzw. suplement do Summy,w ktrym znalazo si 101 nowych zagadnie, wsp

bracia dominikanie skompletowali wanie z powycinanych fragmentw jego Komentarza do Sentencji PiotraLombarda.

Ponisze przekady zostay oparte na:w. Izydor z Sewilli - Patrologia Latina, tom 83,

strony 552-558, 660-671Piotr Lombard -Patrologia Latina, tom 192, strony

655-675w. Tomasz z Akwinu - R.P. Mandonet, OP, Scriptum

super libros Sententiarum, tom 2, Paris 1929, strony57-300; oraz: R. Busa, SJ, S. Thomae Auinatis OperaOmnia, 1980, tom 1, strony 132-157

Ciekawym zagadnieniem jest take sposb uywaniaprzez doktorw cytatw biblijnych. Nasi autorzy korzys

tali bowiem z przekadu Pisma w. - ktry nazywa siWulgat - dokonanego pod koniec IV w. przez w.Hieronima. Przekad tamten rni si od tego, z ktrymzaznajomieni s obecnie czytelnicy tzw. Tysiclatki. Niemniej ze wzgldu na to, e cytaty uywane przez w. Izy


24/236

dora, Piotra i w. Tomasza wpyway pniej na ciglogiczny ich dowodzenia, tumaczenie poniszych fragmentw biblijnych, w wikszoci przypadkw, zostaoutrzymane w taki sposb, w jaki mona to znale w ichkodeksach, miejsca cytatw zostay za wskazane ju z tumaczenia Biblii Tysiclecia, tak aby kady czytelnik mgsobie porwna ewentualne rne sposoby rozumienia.Pamita przy tym jednak naley, i jeeli doktorzy nie

zawsze zachowywali wierno tekstu co do litery, tozawsze zachowywali wierno co do ducha.Niewiele w tym wstpie byo o anioach (z zaoenia),

cho zbliamy si ju do nich w sposb nieunikniony.Chodzio tu jednak o to, by ukaza wielko mistrzw,

ktrzy o nich pisali, i unaoczni to, e owe teksty naledo jednych z najlepszych w temacie. Tak wic majPastwo przywilej stania si uczniami umysw Izydora,Piotra i Tomasza, ktrzy nale do jednych z najwikszych przyjaci Aniow. ycz wic, aby korze, pie

i ga obrodziy owocn lektur i aby rwnie wieluczytelnikom wyrosy skrzyda.

Jakub Szymaski


25/236

w. Izydor z SewilliSENTENCJE


26/236

w. Izydor z Sewilli Sentencje, ksiga I, rozdzia 9

Skd zo

1. Zo nie zostao przez diaba stworzone, ale rozpoczte i dlatego nic nie jest ze, gdy nic nie zostaostworzone bez Boga, Bg za za nie stworzy. Nie za,

aby gdzie czy kiedy byo zo, z czego staby si zy diabe, lecz e zepsuciem siebie - gdy by dobrym anioem -w wyniku pychy sta si zy, i dlatego waciwie mwisi, i od niego rozpoczo si zo.

2. aden byt w naturze zej nie trwa, gdy wszelkanatura jest albo niezmienn, jak np. Bg, albo zmienn,jak to si ma u stworzenia. Zo za dlatego nie jest adnnatur, e przyczywszy si do dobrej natury powodujejej wystpno, od ktrej gdy odstpi, natura (sama)pozostaje, za za, ktre weszo, nigdzie nie ma. Z tego, ewystpek szkodzi naturze, poznaje si, e wystpek niejest natur, gdy nic, co naturalne, nie jest szkodliwe.

3. Gdy dobra natura potpi si z powodu zej woli,sama za wola jest wiadkiem dobrej natury, gdy w tym


27/236

zawiadcza o tym, e bya ona dobra, e jej Bg ze wzgldu na zo nie pozostawi nieukaranej.

4. Heretycy wierz w to, e dusza przez Boga, wystp-

no za przez diaba zostaa stworzona. Std i o owychdwch, dobrej i zej, jako o dwch naturach mniemaj.Lecz wystpno nie jest natur i podczas gdy rzeczywicie pochodzi od diaba, to jednak nie zostaa stworzona.

5. Dla jakiej przyczyny pozwoliby Bg podnie si

statusowi za, jak nie tylko dlatego, aby ze zych przeciwnoci dobra natura piknem rozbysa? Regua owatake w sowach bdzie dowiedziona, regua biwuenw grece znaczy antitheton, co po acinie nazywa siprzeciwiestwem lub przeciwstawieniem, i jest piknym

wyraeniem, ktre wnet wyjawia przeciwiestwo pooenia. Tak i w rzeczach zostao dozwolonym zo, aby w porwnaniu do za ukazywa natury dobro.

6. Uczyni Bg wszystko bardzo dobre. Nic zatem niejest zej natury, skoro i te same, ktre w stworzeniachzdaj si by karanymi, jeeli uywane dobrze - s i dobre,i poyteczne; a jeeli uywane le - szkodz. Tak zatemrozway mona stworzenie z naszego uycia jako niedobre, podczas gdy ze swojej natury jako bardzo dobre.


28/236

7. Jeeli usuniesz pych czowieka, oddalisz ma rzecz,lecz tak, ktra caemu ciau przynosi szkaradno. Podobnie jest i u ogu stworzenia - jeeli natur najmniejszegorobaczka nazwiesz z, ogowi stworzenia poczyniszkrzywd.

8. Wszelkie za, ktre stay si przez grzech pierwszegoczowieka, na kary s zamienione w caym rodzaju ludzkim. Dlatego te cokolwiek zdaje si zym, sroy si na

nas czciowo od pocztku, czciowo za z naszej winy.

9. Wiele w stworzeniach przewrotni nazywaj zem -jak np. ogie, ktry pali, czy elazo, ktre zabija, czy dzikie zwierz, ktre gryzie. Lecz na uyteczno owych

czowiek nie zwraca uwagi, oskarany w nich, e tosiebie powinien bardziej obarcza. Do tej bowiem dziedziny z powodu grzechu owe skutki s przyczone,jakiej byy one wszystkie przed grzechem poddane.Nasz win, nie sw natur, dla nas ze s te, ktre nam

szkodz. Bo wiato, gdy byo dobrym, zostao powizanym z osabianiem oczu. I wwczas jest wad oczu, a niewiatem. Tak i z pozostaymi.

10. Gdy stworzenia udrczeniem, a elementy (tj. ywioy) wrogoci ubiczowa czowiek, grzech ten wyma


29/236

ga kary, aby wynoszcy si pych przeciw Bogu czowiek od tych, ktre s poniej niego, cierpia nieprzy-ja. Std i w Ksidze Mdroci czyta si na korzyBoga: Wraz z Nim i caa ziemia walczya przeciwbezmylnym. Zasug zatem grzesznikw jest to dzieo,e naturalna szczliwo przemienia si czowiekowiw nieprzyjaciela. Std i Salomon mwi: Stworzenie roz-pali w torturach przeciw niesprawiedliwym, a ulecze-niem jest ku korzyci tych, ktrzy w Bogu majnadziej (obydwa cytaty s wariantami Mdr 16,24).

11. Nie bdzie ciao podlege duszy, ani wady rozumowi, jeeli wpierw duch nie jest podlegy Stwrcy. Wwczas za waciwie poddadz si nam te wszystkie, ktre

s pod nami, jeeli wpierw my poddamy si Temu, odKtrego owe s nam podlege. I to bowiem, co zdaje siby podlege temu, ktry nie jest podlegy Bogu, owolepiej podlega temu, ktry sw wol poddaje mioci dotych, ktrych poczytuje sobie za podlegych.


30/236

w. Izydor z Sewilli Sentencje, ksiga I, rozdzia 10

O anioach

1. Nazwa aniow jest ich zajciem, nie natur. Bowiemwedle natury nazywaj si duchami. Kiedy bowiem sposyani z niebios ku zwiastowaniu ludziom, z samego

owego zwiastowania nazywaj si posami tzn. anioami.Z natury bowiem s duchami. Wtedy za nazywaj sianioami, kiedy s posyani.

2. Natura aniow jest zmienna, bo jest u nich zmienno w naturze; lecz czyni ich niezniszczalnymi MioWszechwieczna. Lask mwimy, a nie natur zostali uczynieni anioowie niezmiennymi. Jeeli bowiem naturyniezmiennej by byli, zatem zarazem diabe nie upadby.Zmienno za natury (by nie bya zmienna) wspomagasi w nich kontemplacj Stwrcy; std i ogoocony zostaodszczepieczy anio (czyli diabe), gdy si swoj - nieod Boga, lecz od siebie - chcia si strzec.

3. Przed wszelkim stworzeniem zostali stworzeni anioowie, gdy to powiedziane zostao:Niech si stanie


31/236

wiato (Rdz 1,3) - i o tym samym take mwi Pismo:Pierwsza ze wszystkiego stworzona zostaa mdro(Syr 1,4). wiato bowiem oznacza uczestnictwo w wietle Wiecznym. Mdro za oznacza przywizanie do Nie

stworzonej Mdroci. Wic cho anioowie s zmiennejnatury, niezmiennymi jednak bd oni kontemplacjBoskoci.

4. Przed wszelkim stworzeniem wiata stworzeni zo

stali anioowie i przed wszelkim stworzeniem aniowstworzony zosta diabe, jak zostao zapisane: Sam jestpocztkiem drg Paskich (Hi 40,19). Std i w porwnaniu do aniow nazwany zosta archanioem. Wczeniej bowiem stworzony - cho nie czasw waciwo

ciami - podj chrw anielskich przewodnictwo.

5. Prymat mia midzy anioami diabe, z czego toporzuci ufno, tak e upad bez moliwoci naprawy.Ktrego to w przewodnictwie doskonao prorok tymi

sowami oznajmia: Cedry nie byy wysze od niegow raju Boym, jody nie rwnay si szczytowi jego,

adne drzewo rajskie nie byo podobne do niego poniewa wspaniaym uczyni go Bg (miejsce cytatunieznane).


32/236

6. Rni si stworzenie aniow od stworzenia ludzi,czowiek bowiem na Boe podobiestwo zosta stworzony, archanioa za, ktry upad nazwano pieczci Boego podobiestwa, za wiadectwem Pana poprzez Ezechiela: Ty bye pieczci podobiestwa, peen mdroci,doskonale przyozdobiony, w przepychach raju Boego(Ez 28,12-13). O ile bowiem subtelniejsz jest jego natura, o tyle peniej zostaa wyniesion do wyraeniapodobiestwa Boej Prawdy.

7. Jak si wierzy, pierwej z nieba upad diabe, ni zosta stworzony czowiek. Wnet bowiem jak zosta stworzony, w pych wbi si i strcony zosta z nieba. Wedlebowiem wiadectwa Prawdy od pocztku by kamc

i w Prawdzie nie wytrwa, gdy zaraz jak zosta stworzony, upad. By zapewne w Prawdzie stworzony, lecz niewytrwawszy, natychmiast od Prawdy odpad.

8. Jednym pychy potkniciem, gdy poprzez nadto

chcieli si porwna do Boga, i czowiek upad, i diabe.Lecz czowiek, zwrciwszy si do pokuty, rozpozna siebieniszym od Boga bytem. Diabe za nie zadowoli sijedynie tym, i za rwnego Bogu poczytujc si, upad.Ponadto take mwi o sobie jako o wyszym od Boga,


33/236

wedle zdania Apostoa, ktry poucza o Antychrycie: Tensprzeciwia si i wynosi ponad wszystko, co nazywa siBogiem, lub co odbiera cze (2 Tes 2,4).

9. Diabe dlatego ju nie dy do darowania winy, enie odczuwa potrzeby odpokutowania. Czonki za jego,co prawda usprawiedliwiaj si przez hipokryzj, jednakez powodu zego pojmowania sumienia nic nie zasuguj.

10. Poucza ludzka mizeria, e to ona przyczyn szybkiego wywoania pomocnej aski Boga, gdy zlitowa sinad saboci czowieka, gdy sam czowiek wycignz czci niszej - to jest z ciaa - sabo grzeszenia, ktrazamknit w ciele dusz dotkna chorob.

11. Odszczepieczy anioowie dlatego nie maj darowania winy, e nie byli obcieni adn saboci cielesnej uomnoci, gdy grzeszyli. Ludzie za po grzechu z tej

przyczyny powrcili do aski, i z ciaru mulistej materii

wycignli saboci. Dlatego te z powodu saboci cielesnego stanu powrci otwarcie czowiek do zbawienia,

jako i Psalm mwi: Sam znasz nasz obraz. PamitajPanie, i ziemi jestemy. I ponownie: Pamitaj - mwi - czym moja substancja (Ps 103,14).


34/236

12. Gdy odszczepieczy anioowie upadli, pozostali,w szczliwoci wiecznej wytrwaoci zostali utwierdzeni.Std i po stworzeniu nieba na pocztku, (powtrnie) po

wtarza si: Sta si firmamencie i nazwany zostafirmamentem niebios. Zapewne ukazujc, i po ruinieaniow, ci, ktrzy wytrwali, zasuyli na moc wiecznejwytrzymaoci i szczliwoci, ktr przedtem przyjliw mniejszym stopniu. Std naley wiedzie, i zych

niegodziwo uytecznie suy witym, skd bowiem liupadaj, tam dobrzy naprzd postpuj.

13. Dobrych aniow liczba, ktra to po ruinie zychaniow jest pomniejszon, dopeni si z liczby wybra

nych ludzi, ktrych to liczba jest znan jedynie Bogu.

14. Pomidzy anioami jest rnica potg i wedle stopnia ich godnoci s im przydzielane posugi. Jedni drugich poprzedzaj tak wysz potg, jak i cnot wiedzy.

Pomagaj za tamtym nastpni otrzymujc z gry rozkazyi bdc im posusznymi. Std i do proroka Zachariaszaanio posa anioa i poleci mu co powinien zwiastowa.

15. Dziewi bdzie rozrnie czy te chrw anielskich za wiadectwem Pisma witego, to znaczy: Anioo


35/236

wie, Archanioowie, Trony, Panowania, Moce, Zwierzchnoci, Wadze, Cherubinowie i Serafinowie. Tych chrwliczb take prorok Ezechiel opisa, wszystkie pod nazwami kamieni szlachetnych, gdy mwi o pierwszestwieodszczepieczego anioa. Wszystkie - rzek - okrywayci drogocenne kamienie: rubin, topaz, jaspis, diament,onyx, bery, szafir, karbunku i szmaragd (ez 28,13).W ktrej to liczbie kamieni, zostay odwzorowane samechry anielskie, ktre przed upadkiem odszczepieczyanio mia umieszczone jakby w ozdobie swego odzieniai w porwnaniu do ktrych to, gdy siebie zobaczy

janiejszym od wszystkich, natychmiast nad si i serceswe podnis do pychy.

16. Anioowie raduj si zawsze w Bogu, nie w sobie.Zy za dlatego jest diabe, e poszukiwa nie Boga, leczsiebie. Nie ma za wikszej niegodziwoci ni nie w Bogu,lecz w sobie chcie czymkolwiek si szczyci.

17. Anioowie w Sowie Boym poznaj wszystko, zanim stanie si w rzeczy. I co pomidzy ludmi dotd jest

przyszoci, anioowie to ju za objawieniem Boym znaj. Wiaroomni anioowie zupenie wito utraciwszynie utracili jednak ywotnych stworzeniu anielskiemu


36/236

wadz. W potrjny bowiem sposb czyni wyostrzoneprzewidywanie - to jest subtelnoci (swej) natury, dowiadczeniem posiadanym z czasw, za objawieniem odwyszych wadz (tj. dobrych aniow).

18. Gdy czsto Bg gdziekolwiek choszcze ten wiatgniewem, do posugi pomsty posya odszczepieczychaniow, ktrych jednak poskramia Bo Moc, aby nietak bardzo szkodzili, jak bardzo by chcieli. Dobrzy jednak

anioowie zostali przeznaczeni do posugi zbawienia ludzkiego, aby dbajc zarzdzali wiatem i rzdzili wszystkimz wyroku Boego, za wiadectwem Apostoa: Czy oniwszyscy - mwi - nie s zarzdzajcymi duchami,w posugach posyanymi ze wzgtdu na tych, ktrzyotrzyma maj dziedzictwo zbawienia (Hbr 1,14).

19. Anioowie przyjmuj z wyszego powietrza ciaa,w ktrych pojawiaj si ludziom, solidno ksztatw przywdziewajc z niebiaskiego elementu (tj. eteru), przez co

ukazuj si wyraniej ludzkiemu wzrokowi.

20. Poszczeglne ludy - jak si wierzy - maj zwierzchnich aniow, co ukazane zostao w wiadectwie anioamwicego do Daniela: Ja - mwi - przyszedem, aby


37/236

zwiastowa tobie, ale sprzeciwia mi si ksi krles-twa Persw. I nastpnie jeszcze: Nie ma nikogo, ktomgby mnie wspomc, jak tytko Micha ksi wasz(Dn 10,13 i 10,21).

21. Take wszyscy ludzie maj aniow, co dowodzimowa Pana w Ewangelii:Zaprawd powiadam wam, ianioowie ich zawsze widz oblicze Ojca mego, Ktry jestw niebiosach (Mt 18,10). Std i w Dziejach Apostolskich,gdy Piotr puka do bramy, powiedzieli wewntrz bdcyApostoowie: To nie jest Piotr, ale jego anio(Dz 12,16).

22. Jeeli anioowie ogldaj i widz Boga, to dlaczego Piotr Aposto powiedzia:Na Ktrego pragn patrze

anioowie Boy? (1 P l,12).Take jeeli Jego nie ogldaj, ani nie widz, w jaki sposb, zgodnie z sentencjPana: Anioowie ich zawsze widz oblicze Ojca, Ktryjest w niebiosach? Lecz wszystko jest w porzdku w obuprzypadkach. Prawdziwie bowiem wierzymy, i Boga

anioowie i widz, i widzc pragn, i maj, i mie usiuj,i kochaj, i d do tego, aby kocha.

23. Jeeli bowiem tak pragnliby widzie, a wynikiempragnienia nie byliby karmieni, pragnienie to zawierao


38/236

by ndz, a ndza ta byaby kar. Lecz od witych aniow wszelka kara zostaa oddalon, gdy nigdy razem niespotykaj si kara i wito. Powtrnie, jeeli powiemyo nich, jako o wizj Boga wypenionych, to syto ma

jedynie w sobie wstrt - a znamy ich wizj Boga, ktreji pragn, i nasyci nie mog.

24. Czyme jest zatem, wierzymy, jak nie cudownymsposobem, e zarazem i pragn, i s nasyceni? Lecz prag

n bez wysiku i nasyceni s bez wstrtu. Nie ma bowiemw pragnieniu ndzy, a pragncy s nasyceni. I zarazemnie ma w nasyceniu wstrtu, nasyceni pragn. Widzzatem anioowie oblicze Ojca przez nasycenie, lecz enasycenie to wstrtu nie zna, anioowie pragn w nie

wglda zawsze.

25. Gdziekolwiek w Pimie witym w zastpstwieBoga pojawia si anio, nie Ojca, nie Ducha witego,lecz ze wzgldu na zastpstwo Wcielenia rozumie si

jedynie Syna.

26. Przed nadejciem Wcielenia Paskiego bya niezgoda midzy anioami i ludmi. Przyszedwszy zaChrystus uczyni pokj w Sobie i anioom, i ludziom. Dla


39/236

tego oczywicie ogaszali anioowie Narodzenie tak:Naziemi pokj ludziom dobrej woli (Lk 2,14). Przez Wcielenie zatem Chrystusa z Bogiem nie jedynie zosta pojednany czowiek, lecz take zosta przywrcony prawdziwypokj midzy ludmi i anioami.

27. Niezgoda zatem ludzi i aniow przed nadejciemChrystusa przez to najbardziej bya rozpoznawaln, i pozdrawiani przez ludzi w Starym Testamencie anioowie

nie cenili sobie tego, e byli przez nich pozdrawianymi.Co za, gdy w Nowym Testamencie zostao uczynione

przez Jana, nie tylko e anio czcigodnie to przyj, leczzaprawd te zakaza tak czyni.

28.Przez to czowiek w Starym Testamencie by lekcewaony i nie odpowiadano mu pozdrowieniem przezanioa, bo czowiek wtedy nie przeszed jeszcze w Boga.

29. Po przyjciu za czowieka przez Boga i czcigodnieod anioa zosta pozdrowiony. I Mari bowiem anio Ga

briel, jak czytamy, pozdrowi i Jan pozdrawiajcy anioa,od tego anioa usysza:Bacz, by tego nie czyni, wsplslug bowiem jestem twoim i braci twoich (Ap 22,9).Przez co rozpoznajemy, i poprzez Wcielenie Paskie

pokj ludziom nasta i aniow odwzajemnienie.


40/236

w. Izydor z Sewilli Sentencje, ksiga III, rozdzia 5

O pokusach diabelskich

1. Mnstwo szkodliwych pokus koacze do umysu sprawiedliwego w tym yciu, std i yczy on sobie by zupenie wyrwanym z tego wieku, e i mozow mie nie

bdzie i mocne tame (tj. w niebie) znajdzie bezpieczestwo.

2. Midzy tymi karami, ktre sprawiedliwy cierpi w ciele, i te zachodz, ktre czsto znosi musi rozumem przezoszustwa diaba. Cisz bowiem ofiar te, ktrymi czowieka wewntrz (diabe) zasmuca, ni te, ktrymi zewntrznie czyha. Tymi bowiem i miejsce psuje i czas, owymi za ani miejsca nie moe zepsu, ani czasu.

3. Nie wicej kusi wybranych diabe, ni dozwoli Boa

Wola. Kuszc za suy wzrastaniu witych.

4. Nawet jeeli nie chce, uytecznie jednak witymsuy diabe, kiedy ich nie obala pokusami swymi, leczlepiej wyksztaca. Pokusy bowiem, ktre w porusza na


41/236

ludzki upadek, niekiedy Duch wity przemienia ku trenowaniu cnt zbawienn uytecznoci.

5. Sidami i podstpem diaby chocia i tym i tamtymposzukuj, jak poeranie rozszerzy (1 P 5,8), przez Mocjednak Bo nie mog tego przekracza i nie tak bardzoszkodzi, jak bardzo zoliwie si sil. W jaki bowiemsposb witych cnota mogaby znie tak wielkie zakusy,

gdyby nieprawo demonw nie bya poskramiana wyszym zarzdzaniem witego kierownictwa? I mimo ediabe zawsze poda wywoywa kuszenie sprawiedliwym, to jednak jeeli od Boga siy nie przyjmie, niczegonie moe osign czego poda. Std i caa wola diaba

jest niesprawiedliwa, a jednak za przyzwoleniem Boga caasia sprawiedliwa. Z siebie bowiem kusi niesprawiedliwie poda kadego czowieka, lecz ci, ktrzy s kuszenii jak s kuszeni, nie inaczej s kuszeni, jak Bg sprawiedliwie dozwala.

6. Std take w Ksidze Samuela o diable napisano, e:Duch Paski zy opanowa Saula (1 Sm 16,14). Gdziesprawiedliwie mona zapyta: Jeeli Paski, to dlaczegozy? A jeeli zy, to dlaczego Paski? Lecz w dwch sowach


42/236

zebrana zostaa i Boga sia sprawiedliwa i diaba wolaniesprawiedliwa. Duch bowiem zy poprzez niegodziwwol i zarazem Paski poprzez przyjcie najsprawiedliwszej siy.

7. Diabe nie jest zsyaczem, lecz raczej podegaczemwad. Nigdzie indziej bowiem nie zblia si dogodnocipodliwoci, jak tylko tam, gdzie wczeniej rozpoznaprzewrotnych rozwaa dze, ktre jeeli od nas odda

lamy, w bez wtpienia zmieszany odchodzi i natychmiastkrusz si pociski jego podliwoci: Wzgardzeni zaa-mali si i bez wiata oblicza ich.

8. Powinien take Boy suga rozumie niepokj wro

gich side i strzec si, tak by w niewinnoci ycia y prosty. Naley jednak, aby wraz z prostot by i rozwany.Ten, ktry rozwagi z prostot nie czy, wedle proroka,gobic jest zwiedzion, niemajc serca (Oz 7,11).Dlatego za gobic, e prosty, a dlatego serca niemajc,

e jest niewiadomy rozwagi.

9. Czsto oszustwo Szatana odsania si sercom witych, kiedy on przedstawiajcy si pod postaci dobregoanioa wiata - gdy usiuje zwie wybranych - odkryje


43/236

si i zostanie wzgardzony. Tak i sowa podstpnych naukBg witym swoim pozwala zrozumie, aby tak dalecebardzo gboko sigajcy diabelski bd rozpoznali i strzegli si poruszeni.

10. Rozeznanie witych takim by powinno, aby postawieni midzy dobrem i zem rozstrzygali rozumemi by ich diabe nie oszuka poprzez pozr dobra. Tymbowiem byo zapytanie Jozuego, ktry powiedzia: Czyjeste po naszej stronie, czy te po stronie naszychwrogowi (Joz 5, 13). Wedle tego i Jeremiasz gosi:Jeliza bdziesz wykonywa to, co szlachetne, bez jakiejkol-wiek podoci, bdziesz jakby moimi ustami (Jr 15,19).Wwczas bowiem dobrze o sobie rozsdzaj wici, kiedyim Bg uczyni zrozumiaymi kusicielskie oszukastwademonw.

11. Liczni zwiedzeni zostali przez diaba i s nie

wiadomi, e zostali zwiedzeni, za wiadectwem prorokaOzeasza obwieszczajcym: Sil jego pochaniaj obcy,a on nic o tym nie wie (Oz 7,9). Obcy bowiem oznaczajze duchy, ktre pochaniaj cnoty umysu; lecz tego nierozumiej serca lekkomylnych.


44/236

12. Jakby nieuzbrojony diabe zwycia, kiedy prbujejawn nieprawoci popsu czowieka. Uzbrojony za wwczas wystpuje, gdy niszczy poprzez pozr witoci i cnoty

te cechy, ktre rzeczywicie s wite - kiedy to i ten sam,ktry zwiedziony nie czuje swej straty, lecz tak jakby byycnotami, poda za tymi, ktre s wadami i je miuje.

13. W oczach ludzi cielesnych diabe jest straszny,

w oczach ludzi wybranych jego terror jest lichy. Dla niewierzcych jak lew straszny; dla silnych w wierze jakrobak wzgardzony i po chwili pojawienia si odpdzony.

14. Kto sugestii diabelskich nie przyjmuje, w jego sidanajmniej wpada. atwiej bowiem odrzuci nastpstwa dziea, jeeli wzgardzono jego pierwszymi powabami. Diabebowiem jest wem liskim, ktrego jeeli si nie zapie,to znaczy nie przeciwstawi si pierwszej sugestii, cay downtrza serca - gdy nie spostrzeony - przeniknie.

15. Pocztki pokusze diabelskich s delikatne, ktrychjeeli si nie wystrzega, lecz poprzez uywanie w przyzwyczajenie przechodz, w przyszoci mocniejszymi sistaj, tak e albo nigdy, albo z trudnoci si je przezwycia.


45/236

16. Gdy diabe poda, by w caym yciu czowiek szedkrzyw ciek, najwicej jednak zamierza oszukiwa nakocu. Std wynika to, co na pocztku zostao powiedziane

przeciw protoplacie wowi:A ty zasadzki jego zdepczesz gdy zapewne na czowieka, ktrego diabe nie oszukaw cigu przeszego ycia, w przyszoci zasadzi si zamierza. I dlatego, chocia ktokolwiek byby sprawiedliwy,jest konieczne, aby nigdy w tym yciu nie czu si bez

pieczny; ale zawsze pokorny strzeg si, zawsze - aby nakocu nie upad czy zaniepokojony przestraszy si.

17. Diabe sprzyja swoim zwolennikom, Boga za sugom sprawia pokusy przeciwne, za przykadem Pana,

Ktry po chrzcie cierpia od diaba kuszenie (Mt 4,1-11).

18. Diabe nie osiga posiadania wszystkich witych,ale kusicielskie przeladowanie. Albowiem e w nich wewntrznie nie panuje, przeciw nim zewntrznie walczy. I kto

wewntrznie kocha Pana, zewntrznie prowadzi wojn.

19. Wwczas przeciw temu, ktrego opanowa, diabenajostrzej szaleje, kiedy si Moc Bo z niego wypdzanym poznaje. Std duch nieczysty wwczas najciej mio

ta chopcem, w ktrym przebywa, kiedy od rozkazu Chry


46/236

stusa wyj z niego zosta zmuszony (Mk 9,26). A czegouczynieniu i w sowach Hioba przyjrze si mona, gdyw przyszoci Behemot ogon swj poruszy jak drzewo

cedrowe (Hi 40,17).

20. Najbardziej przeciw tym diabe nastaje rnorodnymi pokuszeniami, ktrzy mog i innych swoj uytecznoci posun do przodu, aby gdy owych si powstrzyma, nie poczynili postpw i ci, ktrzy s pouczani.

21. Ze duchy tym, czego w nas wiatowego podamy,bez przerwy kusz, ponownie nas brukajc. wici za ichsida rozpoznaj duchem przeczuwajcym i to, cokolwiek spostrzeg w sobie samych ziemskiego, nieustannie

usuwaj dzieami witymi, aby od wewntrz znale siczystymi.

22. Tyme pochlebstwem ludzie zwodzeni s terazprzez diaba, ktrym zostali zwiedzeni pierwsi rodzice

w raju. Licznymi bowiem wadami kuglarskimi usiuje oszukiwa umysy odrzuconych Szatan. Czy to bowiem obietnicami zwodzi; czy to rzeczami przemijajcymi, jakbykoniecznymi, drani; czy te take sam piekieln kar,ktr jako lekk i przemijajc sugeruje. A to wszystko po


47/236

to, aby serca litociwych w podliwoci rozpustnie rozluniwszy z sob do pieka doprowadzi.

23. Uzasadnienia knowa nasieniem zego mylenia,

ktre w sercach ludzkich diabe rozsiewa, tak i czstoze wszystkich stron schwyci spltany umys, aby z jakiejczci umys si uwolni, kad inn kusi diabe. Aby bezzagroenia umys nie mg wyj - tak by oceniajc co,co masz uczyni, myla, e jeeli to uczynisz, to grzeszysz;

a jeeli nie uczynisz, to oskarony byby o krzywoprzysistwo. W takim zatem zym rozstrzyganiu, aby uwalniajcy si umys nie naraa si posuchaniem diaba, lepiejjest wybiera to, co mniejsze, aby unikn wikszychkopotw.

24. Diabe, kiedy zamierza kogo zwie, wczeniejprbuje jego natur i stamtd si podcza, skd wybadaskonno czowieka do grzeszenia.

25. Z tej czci diabe kusi ludzi, z jakiej ich przezwzronicie humoru (tj. pynu ustrojowego) spostrzeenajatwiej skonnymi do wad, aby wedle zgromadzenia sihumorw (pynw ustrojowych) przypuci i kuszenie.Prawem Balaama, ktry jako figura diaba przeciw ludowi


48/236

Boemu, z tej czci poradzi rozcign szkodliwychside, z ktrej wyczu, e najatwiej bdzie ich doprowadzi do upadku. I gdy bowiem kto wod skd wyprowadza, nie przez inn cz j uwalnia, ni gdzie ude

rzenie swoje zamierzy.

26. adnej winy nie ma poczytanej, gdy ze zgromadzenia si wasnego humoru jest ona podtrzymywana (czylipopeniona w tzw. afekcie), jeeli ten, ktry jest temupoddany o tyle, o ile moe, walczy przeciw temu co cierpi.Jeeli jednak ulega ju nagromadzeniu humorw, pokusom lub wadom nigdy si nie oprze.

27. Dlatego diabe w witych pismach zosta nazwanyBehemot, to znaczy zwierz, e z niebios upadszy, upadna ziemi. Dlatego Lewiatan, to znaczy w z wd, e krcisi podstpnie w niestaym morzu tego wieku. Ptakiemza dlatego zosta nazwany, gdy poprzez pych wynosi

si ku wysokoci. I waciwie zosta oznaczony tymi trzema nazwami, gdy dla swej przewiny zyska za wizieniei powietrze jakby ptak; i ziemi - gdy jest nierozumnyjak zwierz; a wem, e miota si jako w falujcymmorzu w szalestwie tego wieku.


49/236

28. Z tego bowiem, co dziaa diabe poprzez swojeczonki, wywodzi nazw. Tak aby to, co poszczeglneczyni za jego podpuszczeniem - sam si od tego nazywa.

Czy bowiem nie zwodzi diabe? Std jest zwierzciem, toznaczy, e kusi poprzez ciaa swawol; std te jesti wem, to znaczy podliwociami i szkodliw zoci.Czy za nie zwodzi, nimi czatujc? Std jest ptakiem, toznaczy ruin pychy. Skdkolwiek bowiem przygowuje

smutek, tame zmierza drog, przez ktr zwodzi nieuwanego.

29. Czym innym jest wejcie do czyjego umysu przezdiaba, a czym innym za zamieszkanie. I w serca bowiem

witych wstpuje diabe, gdy ze sugestie insynuuje, lecznie zamieszkuje w nich, gdy nie przemienia ich w sweciao. Ktrzy za s w ciele jego, tych zamieszkuje, gdysami s jego wityni. A jeeli wlizgnie si diabe doumysw wybranych, to jednak w nich nie wypocznie

jako w sercach odrzuconych, wnet bowiem jest przepdzony ogniem wiary, jaki wychodzi z wybranych.

30. Niejedni, ktrych ju akomym pyskiem poardiabe, w ty Boym sdem tajemnego miosierdzia z pys


50/236

ka jego zostaj wyrwani i przywrceni zbawieniu. Czstobowiem licznych, ktrych staroytny wrg trzyma pogronych w przepaci rozpusty, Moc Boa poprzezspowied z jego gardzieli wyrwaa.

31. Dlaczego nazywa Prorok zagad dobrych wybornym pokarmem diaba, skoro gdzie indziej jest napisaneo nim: Siano jak w poera - chyba e w oczach Boga

sianem s ci, ktrzy wyborn potraw wedle ludzi bdsi wydawa? I poprzez to, ci ktrzy z liczby dobrych znikn - u ludzi wybrani, u Boga za siano uchodz.

32. Mwi si, e tego diabe ju pochon, ktrego ju

dokadnie splamiwszy, zdaje si, e poar. Tego za,ktrego doskonaoci dzie nie pochon, lecz pokus pontami podgryza, aby pore, wci go jeszcze jakbyw paszczce przeuwa. Std i Pawe mia ocie dla ciaa,ktrym by upokarzany (2 Kor 12), nie majc dokonanych

grzechw, gdy by przeuwany.

33. Paszcz diaba s jego sowa. Sowa za jego stajemnymi inspiracjami, ktrymi przemawiajc pali sercaludzkie tajemnymi podliwociami.


51/236

34.Niektrzy z powodu nieganionej nieprawoci, gdydobrowolnie si nie poprawiaj, duchom nieczystym naudrczenie s przekazani, aby napaday ich demony

majce cielesn wadz, po to, by groz ich strwoeniupokorzyli si, czynili pokut i zbawili si, jak i Aposto doKoryntian piszcy mwi: ...wydajcie takiego Szatanowina zatracenie ciaa, lecz ku ratunkowi jego ducha(1 Kor 5,5). Korzystne jest bowiem dla niektrych grze

szcych, aby cielenie Szatanowi przeznaczeni zbawili sina duszy, aeby z obecnego skarcenia bali si przyszegosdu i pozostaej wystpnoci si strzegli. Niektrych zatem oddaje si wadzy demonw ku poprawie; niektrychza wzgardzonych przekazuje si jedynie ku zatraceniu.

35. Nigdy nie prnuje diabe przeciw czowiekowisprawiedliwemu. Albo bowiem pomnaa mu niepokojeserca, albo wzbudza smutki ciaa. Std jest to, co Apostomwi:Dany jest mi ocie dla ciaa, anio Szatan, aby

mnie policzkowa(2 Kor 12,7).

36. Czsto umys sprawiedliwego cierpi rnorodnesmutne udrczenia za spraw demonw, std i niekiedybywa doprowadzony a do maostkowej rozpaczy. Duszy


52/236

za trwajcej w Boej Mioci i sama taka trwoga jestpoyteczna ku zasudze. Czy to bowiem w duszy, czy tow ciele cierpi sprawiedliwy poprzez bodce duchwnieczystych jakiekolwiek przeciwnoci, z Boego w ka

dym razie przyzwolenia to cierpi. I jeeli to samo pokornie odniesie ku chwale Boej i powie to, co na cielesnecierpienie Hiob powiedzia: Jeeli dobro przyjlimy

z rki Pana, dlaczeg za mamy nie przyj? (Hi 2,10),w nie jest oddzielony od Boga, lecz zjednoczony, niewane jakkolwiek okrutn drczony trwog.

37. Mnstwo przeciwnoci sprawiedliwy w duszy cierpi za podszczuwaniem demonw, lecz tego rodzaju poku

szenia nie mog zatraci ycia wiecznego, gdy wity Pannie przypisa ich ku potpieniu winy, eby chcia z przyzwolenia Swego Majestatu, eby ten, kto cierpi nie znistego. Tam bowiem grzeszymy, gdzie naginamy si podliwoci lub wol. Gdzie za ulegamy wbrew woli, chocia

nie jest to wystpkiem lub hab, jest jednak ndzpoprzez zhabienie i wystpno. Lecz kto Boga zanaoon wielbi ndz, bardzo wtpliwe by mia grzechwystpny.


53/236

w. Izydor z Sewilli Sentencje, ksiga III, rozdzia 6

O pokusach sennych

1. Liczne demony nocami dziaaj przeciwnie, mccludzkie zmysy poprzez wizje, aby uczyni strachy i boja-nie. Szczeglnie grzesznikw z rozpaczy nawrconychniepokoj wewntrznie poprzez sny, groc strasznymikarami .piekielnymi. Czasem za i jawn napaci srosi, bijc ludzkie ciaa, co jednak, za Boym przyzwoleniem, zym jest ku wybawieniu, sprawiedliwym ku znoszeniu dla chway.

2. Liczne duchy nieczyste tych, ktrych dostrzeg, e szajci ziemsk mioci do czego, picych udz jakprn nadziej pomylnoci. Pewnych za, u ktrychprzeczuj obaw o co, picych targaj pustym terrorem. Tak to zaczepiajc ndz serca rnymi zudzeniami,czy to schlebiaj prn pomylnoci, czy to straszpust obaw.

3. Ci, ktrzy albo adnych, albo rzadkich wiadomi sgrzechw, albo nigdy, albo rzadko drczeni s strachami


54/236

nocnymi; lecz spokojnym wypoczywaj snem, niekiedytake poprzez sny ogldaj i widz pewne tajemnicei mistycznoci. Ci, ktrzy za serca swoje plami cikimizepsuciami, wyszydzeni przestrachem sumienia ogldajstraszne ksztaty. Zwodniczy bowiem obraz udzi umysyndznikw rnymi fikcjami, i ktrych nakania czuwajcych w yciu, tych picych drczy, aby nigdy bezpiecznym nie dozwoli wypocz.

4. Nieraz take umysy wybranych strasznymi obrazamisennymi duchy nieczyste prbuj przestraszy, i ktrychczuwajcych kusz zepsuciami, i nie pokonuj, tymgwatowniej napadaj picych.

5. wici za, chociaby chwiali si w chwili tego typuwizji, wnet jednak czuwajco zlekcewa prne zudzenia, chci swoje zaraz zwracajc do Boga.

6. Rne s waciwoci snw. Niektre bowiem przydarzaj si z nasycenia lub osabienia, ktre to takepoprzez dowiadczenie zostaj poznane. Niektre za,rodz si z wasnego mylenia; czsto bowiem to, o czymza dnia mylimy, w nocy ponownie to ogldamy.


55/236

7. Niektre za wizje s iluzj duchw nieczystych zapowiadczeniem Salomona: Liczni - mwi - pobdzilipobudzani snami i zudzeniami prnymi (Syr 34,7).Dalej, niektre sny poczynionymi s w sprawiedliwysposb, to jest jako objawienia wyszej tajemnicy, jak toczyta si w prawie o Jzefie synu Jakuba, ktremu senprzepowiedzia nad brami pierwszestwo (Rdz 37,5-11).Lub jak to czyta si w Ewangelii o Jzefie, opiekunie

Maryi, ktrego sen pouczy, aby ucieka wraz z Dzieciciem do Egiptu (Mt 2,13). Czasem take i pomieszaneprzydarzaj si wizje, to znaczy rozwaanie zarazemi zudzenie oraz rozwaanie i objawienie, wedle Daniela,ktry mwi: Ciebie, krlu, na twym ou ogarny myli

o tym, co ma pniej nastpi. Ten za, Ktry odsaniatajemnice, wyjawi tobie, co si stanie (Dn 2,29). Gdyczsto to, co poddajemy naszemu zmysowi poznania,objawia si jako wraz z umysu wycofaniem, gdywypoczywamy.

8. Chociaby niektre prawdziwe byy sny, nieatwjest jednak spraw im zaufa, gdy z rnych waciwociwyobrani si rodz i skd nadchodz rzadko da siustali. Jak zatem snom nie warto atwo dawa wiary, tak


56/236

i nie wicej Szatanowi przemieniajcemu si w anioawiatoci, by jakiego nieostronego omami i zwieoszukaczo jakimi bdami.

9. Nieraz demony tak niektrych ciekawskich obsuzwodzcym oszukastwem, udzc ich, aby dane sny nieinaczej si speniy ni zostay ukazane. Aby bowiemomami w licznych rzeczach, czasem i prawdziwie

ogaszaj. Lecz chocia tak si i dzieje, niczym s owe snyi nie wypywaj wicej ni z kuszenia, jak to przypominawiadectwo Pisma w., mwice: Jeeli powiedzielibywam (i tak staoby si) - nie wierzcie temu! (Mt 24,23).

10. Sny podobne s wreniu i ci, ktrzy je rozwaaj,zwracaj si do wrbiarskiego poznania. Nie bdzie prawdziwy sen, ktry umys mylc za dnia, w nocy sobie wyobraa. Umysy bowiem nieraz same sobie ksztatuj sny.

11. Czsto, gdy wczeniejsze zo poprzez smutne wspomnienie cofa si do umysu, wyobraamy sobie, w nassamych znowu rozwaajc - piekieln zemst. S to umysowe rojenia, ktre albo z przeszoci dopuszczone, alboz (domniemania) przyszych cierpie, staj si w pamici


57/236


58/236

Piotr Lombard

SENTENCJE


59/236

Piotr Lombard Sentencje, ksiga II

Zagadnienie 2

Rozwaania o anielskiej naturze.

1. To zatem pierwsze o anielskiej naturze bdzie rozwaone: kiedy zostaa stworzona oraz gdzie i jak zostaa stworzona, gdy na pocztku j zbudowano. Nastpnie - jak wykonao si odwrcenie niektrych aniowi nawrcenie innych. A take o doskonaoci chrw orazrnicy darw, o posugach i nazwach, w jaki to sposbrnym anioom naznaczone zostay.

Najpierw mwi, kiedy stworzeni zostali anioowie,

w czym autorytety zdaj si sobie sprzeciwia.2. Pewne autorytety zdaj si przytakiwa, e przedwszelkim stworzeniem zostali stworzeni anioowie. Stdowo w ksidze Mdroci Syracha:Pierwsza ze wszyst


60/236

kiego stworzona zostaa mdro (Syr 1,4) - co rozumie si o anielskiej naturze, jako e w Pimie czstoyciem, mdroci i wiatem jest nazywana. Mdro

Bowiem, ktr jest Bg, stworzona nie zostaa. Synbowiem Mdroci Ojca jest zrodzon, nieuczynion, aninie stworzon i tak caa Trjca jest jedn Mdroci, ktranie jest ani uczyniona, ani stworzona, ani niezrodzona czyte przechodzca. O anielskim to zatem yciu przyjmuje

si, o ktrym mwi Pismo, kiedy uczynione zostao, toznaczy pierwsze ze wszystkiego. Lecz cofnijmy si. innacz Pisma, to jest Ksiga Rodzaju, mwi:Na pocztkustworzy Bg niebo i ziemi (Rdz 1,1). A u Prorokaw psalmie czytamy:Na pocztku Ty, Panie, ziemi stwo-

rzye, a dzieem rk Twoich s niebiosa (Ps 102,26).I zdaje si rodzi pewna sprzeczno z owych stwierdze. Jeeli bowiem pierwsza ze wszystkiego stworzonazostaa mdro, wszystko po niej uczynione si zdaje,i tak po niej uczynione zdaj si niebo i ziemia, a ona

sama uczyniona przed niebem i ziemi. A przecie jeelina pocztku stworzy Bg niebo i ziemi, nic nie zostaostworzone przed niebem i ziemi, take i sama mdronie zostaa stworzona przed niebem i ziemi. Gdy zatem


61/236

sprzecznymi si zdaj - nie w Boym Pimie bdzie suszn rzecz doszukiwanie si jakich sprzecznoci, ale wymagane zrozumienie prawdy.

Gdzie utrzymane jest nauczanie okrelonepowyszymi autorytetami.

3. Zdaje si zatem to by do utrzymania, e rwnoczenie stworzone zostao stworzenie duchowe, to znaczy anielskie, jak i cielesne. Wedle tego mona przyj to stwierdzenie Salomona:Ktry yje na wieki, stworzy wszystkorwnoczenie (Syr 18,1) - to znaczy duchow i cielesnnatur. A i tak we wczeniejszym czasie stworzeni zostalianioowie ni owa cielesna materia czterech elementw.A jednak pierwsza ze wszystkiego stworzona jest mdro, gdy nie czasem poprzedza, ale godnoci. e

jednak rwnoczenie stworzone byo z cielesnym duchowe stworzenie, to Augustyn wprost ukazuje w Komen-tarzu sownym do Ksigi Rodzaju, tom 3, ksiga 1, rozdzia 3, nazywajc i rozumiejc przez niebo i ziemi, duchowe i cielesne stworzenia, oraz to, e zostay stworzonena pocztku - to znaczy - czasw; lub na pocztku - gdy

pierwsze zostay uczynione.


62/236

e nic nie zostao stworzone przed niebemi ziemi, nawet czas; wraz z czasem zostayone bowiem stworzone, ae nie w czasie.

4. Przed tymi bowiem nic nie zostao uczynione. Niebyo take uczynionego czasu przed duchow - to znaczy -anielsk natur, jak i przed cielesn - to znaczy - materiow czterech wymieszanych elementw. Owe bowiem wrazz czasem zostay stworzone, nie z czasu ani nie w czasie.

Jako i nie zosta stworzony aden czas w czasie, gdy niebyo czasu przedtem, zanim byy niebo i ziemia. Std Augustyn w 5 ksidze O Trjcy witej, rozdzia 16, mwi, eBg by Panem, zanim czas by, a nie eby w czasie rozpocz by Panem; gdy by Panem czasw, kiedy rozpoczty

zosta czas, w kadym razie nie zosta rozpoczty czasw czasie, gdy nie byo czasu, zanim zacz si czas.

e razem z czasem i ze wiatem rozpoczte zostao

cielesne i duchowe stworzenie.5. Razem wic z czasem stworzone zostao cielesnei duchowe stworzenie, i razem ze wiatem. Nie byo wczeniej anielskiego stworzenia ni wiata, gdy, jak mwi


63/236

Augustyn wKomentarzu sownym do Ksigi Rodzaju,tom 3, ksiga 1, rozdzia 19: adne stworzenie nie zostaostworzone przed wiekami, ecz z wiekami z ktrymi si

rozpoczo.Hieronim jednak w tomie 7 wKomentarzu do Listu doTytusa, rozdzia 1, inaczej zdaje si odczuwa, mwic:Sze tysicy lat naszych czasw nie wypenio si jeszcze,a jakie wczeniej wiecznoci, jakie czasy, jakie wiekw

pocztki byy, przypuszcza tylko mona, w ktrych to anioowie, trony, panowania i pozostae chry suyy Bogubez czasw przemiany i miary, i Bogiem radujc si trway!

Do sw owych skoniwszy si niektrzy powiedzieli,i ze wiatem rozpocz si czas wiatowy; lecz przed

wiatem istnia czas wieczny bez zmiennoci, i w nimniezmiennie i bezczasowo umocnieni anioowie, Bogiemradujc si trwaj, suc Mu.

My za to, co wczeniej powiedziane zostao dla pojciainteligencj nasz, bardziej aprobujemy, zachowujc jed

nak poszanowanie dla tajemnic, o ktrych nic pospiesznietwierdzi nie mona, a owo Hieronima powiedzenie nietak po prostu czujc, ecz do innych opinii odnoszci rozsdzajc.


64/236

Gdzie momentalnie zostali stworzeni anioowie -to znaczy w empireum, ktre natychmiastpo stworzeniu wypenio si anioami.

6. Ju ukazano, kiedy zostaa stworzona anielska natura, teraz za rozwaone bdzie, gdzie zostaa stworzona.wiadectwa niektrych autorytetw ewidentnie przedstawiaj aniow przed upadkiem jako przebywajcych

w niebie i stamtd upadych niektrych z powodu pychy;innych za, ktrzy nie zgrzeszyli tame pozostaych. Std

Pan w Ewangelii wedug w. ukasza mwi: WidziaemSzatana, spadajcego z nieba jak byskawica (k 10,18).A nie nazywa si tego nieba, niebem firmamentu (gwiazd),

e (owe niebo) drugiego dnia stworzone zostao, lecz niebem byszczcym, to znaczy empirejskim, czyli ognistym

od blasku, a nie od aru, e wnet po stworzeniu - napenio si anioami i e jest powyej firmamentu (gwiazd).A to empireum niektrzy z przedstawiajcych wite

Pisma te pod nazw nieba rozumie chc tam, gdziePismo mwi:Na pocztku stworzy Bg niebo i ziemi(Rdz 1,1). I tak na to mwi Strabon: Niebo - nie tenwidzialny firmament tak nazwano, lecz empireum, to jest


65/236

niebo ogniste lub intelektualne, e nie od pomienia, leczod blasku si nazywa, e wnet po stworzeniu zostao napenione anioami.

Std Hiob: Gdzie bye, gdy mnie chwaliy gwiazdyzaranne? (Hi 38,7) itd.

O tym take Beda Czcigodny tak mwi: To wyszeniebo, ktre od zmiennoci wiata jest oddzielone, wnetjak zostao stworzone, wypenio si witymi anioami,

o ktrych to stworzeniu na pocztku wraz z niebem i ziemi zawiadcza Pan mwic: Gdzie bye, gdy Mnie chwaliy gwiazdy zaranne i piewali wszyscy synowie Boy?Gwiazdami zarannymi i synami Boymi tych samychaniow Boych nazywajc.

Niebo bowiem, w ktrym umiejscowione s gwiazdy,nie na pocztku, lecz drugiego dnia zostao stworzone.Z tego staje si jasne, e w empireum wszyscy anioowiebyli przed niektrych ruin i e zarazem zostali stworzenianioowie wraz z niebem empirejskim i z nieuformowan

materi wszystkich rzeczy cielesnych.

e jednoczenie stworzone zostay: widzialnychrzeczy materia oraz natura niewidzialnych


66/236

(aniow), i e obydwie byy nieuformowanewedug czego, jak i zarazem uformowanewedug czego.

7. Razem wic materia rzeczy widzialnych i natura niewidzialnych (aniow) zostay stworzone i obydwie byynieuformowane wedug czego i uformowane wedug czego. Jak bowiem materia rzeczy cielesnych, ktra bya

w pomieszaniu i zamcie - co wedug Grekw zwane jestchaosem - w tym pocztku stworzenia pierwsz i pomieszan miaa form i nie miaa formy rozdzielonej i rozrnionej, dopki nastpnie nie przyja idei rozrniajcych i formujcych. Tak i duchowa anielska natura w swoim

stworzeniu wedle natury waciwoci zostaa uksztatowana, a jednak owej formy, ktr nastpnie przez mioi nawrcenie si od Stwrcy swego przyja, nie miaa,lecz bya nieuformowan bez niej. Std Augustyn w 1 ksidze, tom 3Komentarza sownego do Ksigi Rodzaju,

rozdzia 1, czsto przedstawia wyej ju wspomnianesowa Ksigi Rodzaju -Na pocztku stworzy Bg nieboi ziemi - mwic, e przez niebo rozumie nieuformowan natur ycia duchowego, tj. anielskiego, jako w sobie


67/236

mogc istnie niezwrcon do Stwrcy, w ktrym (todopiero zwrceniu) si uformuje; przez ziemi za, materi cielesn bez wszelkiej jakociowoci, ktra to pojawi

si w materii uformowanej.

W jaki sposb wedug Izajasza mg powiedzieLucyfer: Wstpi na niebiosa i bd podobnydo Najwyszego - skoro by ju w niebie.

8. Tutaj zapytamy jedynie, e jeeli ju byli w niebieempirejskim anioowie, gdy momentalnie zostali stworzeni, to w jaki sposb mg, jak czyta si u Izajasza,powiedzie Lucyfer: Wstpi na niebiosa i wywysz

tron mj i bd podobny do Najwyszego (Iz 14,13-14).Lecz tame niebo nazwa Bo wspaniaoci, ktrejchciaby dorwna, powinno zatem to by rozumianew nastpujcy sposb: Wstpi na niebiosa - to jest - dorwnoci Bogu.


68/236

Zagadnienie 3

Jakimi byli stworzeni anioowie i jakie byy

ich cztery przymioty na samym pocztkustworzenia?

1. Oto ju zostao ukazane, gdzie znajdowali si anioowie, natychmiast gdy zostali stworzeni. Teraz naley wic

zbada, jakimi byli stworzeni na samym pocztku swegoistnienia. I zapewne zdaj si by cztery przymioty aniow u pocztku ich istnienia, to znaczy: 1) prosta natura -to jest - niepodzielna i niematerialna; 2) rozrnienieosobowe; 3) przez rozum naturalnie przyrodzona inteli

gencja, pami i wola czy te umiowanie; 4) wolna wola -to jest - wolna skonno woli czy to do dobrej, czy to dozej sposobnoci. Mogli bowiem by przez woln wol bezprzymusu i nacisku, wasn wol skonni do kadej z tychsposobnoci (tj. dobrej lub zej).


69/236

Czy wszyscy anioowie byli rwni w trzechrzeczach, to znaczy w: mdroci, w naturzei wolnej woli?

2. To zostanie rozwaone, czy wszyscy byli rwniw swej substancji duchowej i mdroci rozumnej orazwolnej woli, ktre to wszyscy mieli w sobie. A jakopierwsza rozwaona zostanie substancja, druga forma

a trzecia moc.Osoba oczywicie jest substancj, mdro form, wola

moc. I do substancji (osoby) odnosi si zapewne subtelno natury, do formy (czyli mdroci) zdolnoci poznawcze, a do mocy (czyli woli) zdolno rozumnych aktw

woli. Owe zatem natury rozumne, ktre byy osobami i zarazem byy duchami, rozumie si jako natur proste i yciem niemiertelne, zrnicowane pojedynczoci kadejnatury i zrnicowane zdolnociami poznawczymi mdroci, a take zrnicowane wolnoci woli i posiada

niem wasnych zdolnoci, tak jak i w ciaach niejednarnica jest wedle natury, formy i wagi. Jedne bowiemciaa maj od innych lepsz i godniejsz natur i form,a drugie s od innych lejsze i ruchliwsze. Do tej zatem


70/236

miary wierzy si, i owe duchowe natury (tj. anioowie)przyjy waciwoci swej czystoci i wspaniaoci takw naturze, jak i w formie i w zdolnociach rozrniajcych,u pocztku swego stworzenia; e z nich jedni zostali

ustanowieni Bo Mdroci niszymi, drudzy wyszymi,jedni obdarzeni wikszymi, a drudzy mniejszymi darami,aby ci ktrzy growali wwczas przez naturalne dobra nadinnymi, sami nastpnie take przez dary aski przewyszylitamtych. Ci bowie, ktrzy stworzeni zostali o naturze bardziej subtelnej i mdroci o wikszej zdolnoci poznawczej,ci take wikszymi darami aski zostali obdarowani i utworzeni w godnoci wspanialszymi od innych. Ci za, ktrzyutworzeni zostali o naturze mniej subtelnej i mdroci

o mniejszej zdolnoci poznawczej, mniejsze take mieli daryaski. Najmniejsi za utworzeni zostali Mdroci Bo, z rnym umiarkowaniem wzgldem ogu uporzdkowanych.

W samej zdolnoci woli rnica postrzegaln bya wedlernych zalet natury i rnych rozpozna oraz si inteli

gencji. A jako rni si od siebie sia i subtelno - niepowodujc saboci natury, czy niniejsze poznanie mdroci,nie wnoszc przy tym niewiedzy, tak i nisza wolno wolinie obciaa ich woli adnym wyborem koniecznym.


71/236

Co rwnego i wsplnego mieli anioowie.

3. A jako w tych powyej wspomnianych cechach rnili si anioowie, tak i pewne cechy mieli rwne i wspl

ne. To mianowicie, i byli duchami niezniszczalnymii niemiertelnymi, co byo rwne wszystkim i wsplne.Rnice za byy w subtelnoci natury i inteligencji mdroci oraz wolnej woli.

Owe za rozrnienia umysowe niewidzialnych natur

aniow, Ten jedynie moe zrozumie i oceni, Ktrywszystkie je uczyni w iloci, wielkoci i mierze.

Czy dobrymi lub zymi, sprawiedliwymi lubniesprawiedliwymi stworzeni zostali anioowie,i czy jaka chwila upyna pomidzy ichstworzeniem a upadkiem.

4. To rwnie warte zbadania si zdaje, e jest takeprzez licznych zwyczajowo badane - czy dobrymi lub

zymi, sprawiedliwymi lub niesprawiedliwymi zostalistworzeni anioowie i czy jaka chwila upyna pomidzyich stworzeniem a upadkiem, lub czy te bez adnej chwilina samym pocztku stworzenia upadli.


72/236

Jedna opinia przedstawiajca anioww nieprawoci stworzonych i bez adnej

zwoki upadych.

5. Mniemali bowiem niektrzy, i anioowie ktrzyupadli, stworzeni byli zymi i nie woln wol ku nieprawoci si zwrcili, lecz w nieprawoci zostali take przezBoga od razu stworzeni oraz, e nie byo adnej chwilipomidzy ich stworzeniem a upadkiem, lecz e od po

cztku odstpili. Inni za anioowie stworzeni byli od razuw peni jako wici. Ci, ktrzy tak twierdz, opini swojbroni zdaniem Augustyna z 11 ksigi, rozdziau 16Ko-mentarza sownego do Ksigi Rodzaju, ktry tak tammwi: Nie daremnie przypuszcza mona o diable jako

o od pocztku czasw upadym - a nie, e wraz ze witymi anioami w pojednaniu kiedy y i by witym -lecz e wanie wnet sta si odstpc; std Pan mwiw Ewangelii wedug w. Jana: w zabjc by od po-cztku i w prawdzie nie wytrwa J 8,44) - jak to

rozumiemy, i w prawdzie nie wytrwa w ktrej stworzony by, i w ktrej wytrwaby jeeli wytrwa by chcia.

Take w tej samej 11 ksidze, rozdzia 19 na kocui rozdzia 20 na pocztku: Nie daremnie - mwi Augustyn -


73/236

mniema si, i od samego pocztku czasw, czy te odpocztku swojego stworzenia diabe upad, i nigdy w prawdzie nie wytrwa. Std niektrzy w tej niegodziwoci nieupatruj skrzywienia wolnej woli, lecz mniemaj, i takiprzez Boga zosta ju diabe stworzony, wedle tego, comwi bogosawiony Hiob (Piotr podaje tu wersj tumaczenia Ksigi Hioba, ktra w interpretacji tego fragmentu podkrela ironi): To jest pocztek drg Boych,

ktry poczyni Bg, aby naigrywa si z aniow jego(Hi 40,19).I Prorok mwi w psalmie: Smok (tj. Lewiatan) w,

ktrego stworzye do igrania nim (Ps 104,26). Takjakby pierwszy stworzony zosta zy zazdronik i diabe,

a nie by wasn woln wol by zdeprawowany. Tymizatem i innymi wiadectwami posuguj si ci, ktrzymwi, i anioowie, ktrzy upadli stworzeni zostali zymii e bez adnej zwoki upadli. Ci za anioowie, ktrzywytrwali, doskonaymi i witymi mieliby by stworze

ni - a ci, ktrzy tak twierdz wzmacniaj to autorytetemAugustyna, ktry w Komentarzu sownym do KsigiRodzaju, ksiga 1, rozdzia 1, tom 3, mwi, i przez wyrazniebo oznaczono stworzenie duchowe tj. anielskie, ktre


74/236

od pocztku kiedy zostao stworzone, witym i doskonaym pozostaje zawsze.

Bardziej prawdopodobny pogld innych, ktrzy tomwi, i wszyscy anioowie stworzeni zostalidobrymi, i e jaka chwila upyna pomidzy ichstworzeniem a upadkiem.

6. Innym za zdaj si wszyscy stworzeni anioowie bydobrymi, i na samym pocztku stworzenia istnie jakodobrzy, to znaczy bez wad, jako sprawiedliwi, czyliniewinni. Lecz nie w tym znaczeniu sprawiedliwi, eju mieli by mie wtedy wyprbowane cnoty. Nie byli bo

wiem jeszcze obdarzeni cnotami, ktre gdy wytrwali,przydatne im zostay w umocnieniu poprzez ask. Inniza poprzez woln wol wbili si w pych, i dlategoupadli.

Mwi take, e bya jaka chwila pomidzy stworze

niem i upadkiem a wzmocnieniem, i e w owym krtkimczasie wszyscy byli dobrymi. Zapewne nie poprzez uyciewolnej woli, lecz poprzez uczestniczenie w dobrodziejstwie istot stworzonych. I takimi byli, i wytrwa mogli, to


75/236

jest nie upa poprzez dobra stworzenia i upa poprzezwoln wol. Mogli bowiem grzeszy i nie grzeszy, lecznie mogli doj do zasugi ycia inaczej, jak tylko ask

ponad-przydan, ktrej przydanie byo niektrych wzmocnieniem. Do potwierdzenia tego uywa si wiadectwaAugustyna, ktry w Komentarzu sownym do Ksigi

Rodzaju, ksiga 1, rozdzia 1, nazywa anielsk natur napocztku stworzon nieuformowan i nazwan niebem;

nastpnie za uformowan i nazwan wiatem, kiedy todo Stwrcy zostaa zwrcon, doskonaym umiowaniemdo Niego si przywizawszy. Std wczeniej powiedzianezostao:Na pocztku stworzy Bg niebo i ziemi, a nastpnie dodano:Rzek Bg-Niech si stanie wiato

i staa si wiato, gdy to na pocztku przedstawiasi o stworzeniu nieuformowanej natury duchowej, nastpnie za o uformowaniu jej. Rozumienie to takesprzeciwia si tym, ktrzy mwi, i anioowie stworzeni

byliby zymi.

Nie mg bowiem Najlepszy Stwrca by Autoremzych, i dlatego cakowicie dobrym byo to, co z Niegow nich byo; i cakowicie te dobrym byo, poniewaz Niego cakowicie byo.


76/236

W ten oto sposb dowodzi si, i dobrymi byli wszyscyanioowie, kiedy na pocztku zostali stworzeni, lecz tdobroci, jak natura przyja zaczynajc si.

Dowodzenie Augustyna przeciw owym przytacza,ktrzy nazywaj aniow stworzonych jako zych;okrea take sowa Hioba, ktre owi dla siebieprzytaczali.

7. Dlatego te Augustyn w Komentarzu sownym doKsigi Rodzaju, rozdzia 21, ksiga 11, potpia opinitych, ktrzy mniemaj, i anioowie byliby stworzenizymi. Opini i rozumowaniem dowodzi, i byli stworze

ni dobrymi - i sowa wyej ju wspomniane bogosawionego Hioba, ktre owi na swoj korzy przytaczali -ukazuje w jaki sposb powinny zosta zrozumiane, mwitak: Wszystko stworzy Bg bardzo dobre, natur zatemaniow dobr stworzy. A e niesprawiedliwym byoby,

aby bez adnej winy potpia to, co w czym Bg stworzy, zatem wic nie natura, ale za wola jak si wierzyzostaa ukarana; i nie jego natura (tj. diaba) oznaczonazostaa gdy powiedziano: To jest pocztek drg Boych


77/236

itd. Lecz ciao powietrzne, ktre Bg przygotowa takiej(zej) woli (diaba); lub samo to zarzdzenie Boe, przezktre jego niech (tj. diaba) take uczyni Bg uyteczndla dobra; lub te samego anioa uczynienie, gdy mimo eprzewidzia Bg jego przysz z wol, to jednak uczynigo, przewidujc, jak dobroci byoby jego uczynienie.Pocztkiem drg Paskich zatem nazwany, bo gdy Bgpozna jego przysz z wol, jako dobru szkodzc,stworzy go jednak, aby z tej woli dobro wyszo - to zauczyni, aby naigrywa si z niego. Naigrywa si bowiemz niego, gdy witym przynosi zysk jego kuszenie. Jakoi zych ludzi, ktrych Bg jako przyszych zych przewidujcjednak stworzy, lecz dla korzyci witych, naigrywajc si,

gdy ich kuszenie dostarcza witym wzrostu. Lecz samdiabe jest owym pocztkiem, gdy poprzedza innychdawnoci i pryncypatem w niegodziwoci. To za staje sidrwin z aniow zych i zych ludzi, ktrzy przez nichupadli - bowiem podda jej dziaaniu aniow zych i zych

ludzi - aby nie tak, jakby usiowali, ale tak, jak jestim dozwolone, mogli szkodzi.I tak oto wprost okaza Augustyn w jaki sposb po

winny by rozumiane powysze sowa Hioba i stwierdzi,i anielska natura dobr zostaa stworzona.


78/236

Stwierdza w jaki sposb zrozumianymi bypowinny wyej wspomniane sowa Pana, wyranieukazujc przy tym aniow, jako bdcychstworzonych dobrymi i dopiero po stworzeniuupadych.

2. Nastpnie, podobnie sowa Pana, ktre ju wyejwyoy, pokazuje Augustyn w jaki sposb przyjtymi bywinny, jak rwnie i swoje, ktrymi zapowiedziane sowa

okrela. I wyranie mwi, i anioowie byli stworzenidobrymi i e po stworzeniu w odstpie jakiej chwili,upadli - tak to stwierdzajc w (wyej ju wspominanymKomentarzu...) ksidze 11, rozdzia 23: Co przypuszczasi o diable, e nigdy w prawdzie nie wytrwa i nigdy do

bogosawionego ycia nie doszed, lecz od pocztkuupad; nie tak powinno by przyjtym, e mniema sii mwi, i jako zy przez dobrego Boga zosta stworzonyi od pocztku wcale nie upad. Ale jeeli nie upad, a jesttaki, to znaczy, e zym stworzony zosta, od czego

bowiem miaby upa? Uczyniony zatem niegdy, wnet odPrawdy si odwrci we wasnej sile rozmiowany, w sodyczy bogosawionego ycia nie zakosztowa, jego przyjciem wzgardzi, lecz nie chcc go przyj, zarazem je


79/236

i utraci. Swego upadku przewidzie zatem nie mg, gdymdro jest owocem pobonoci. Nastpnie za, jak justworzony zosta - upad; nie od tego co przyj, ale odtego, co przyjby, gdyby Bogu chcia by podlegy.

Tak oto otwarcie Augustyn deklaruje, e anioowie bylistworzeni dobrymi i po stworzeniu dopiero upadli, i e

bya tam jaka chwila, mimo e krtka. Orygenes potwierdza to wKomentarzu na Ksig Ezechiela, tom 3,

homilia 1, mwic: W nieprzyjaciel przeciwny jestprawdzie, nie od pocztku jednak, nie natychmiast bowiem za duchem swoim i za podaniem wntrza swegopody. Jako Adam i Ewa nie od razu zgrzeszyli, tak i wkiedy te jeszcze nie by wem, gdy w raju radoci

(tj. w niebie) przebywa; Bg bowiem zoci nie uczyni.Oto wprost mwi Orygenes, i po stworzeniu i chwiliodstpu diabe upad. Dlatego sowa owe, tak zdaj si

by przyjtymi: Zabjc by od pocztku lub kamc - tojest - wnet po pocztku, kiedy sobie rwno Bo przy

obieca i siebie samego zabi - ktrego to czowiekiemnazywa si w Ewangelii. Lub - w Prawdzie nie wytrwa,gdy w niej nie by, lecz od pocztku czasw - to jest -wnet po pocztku czasw zosta odstpc. Mona take


80/236

i tak przyj owo: Od pocztku zabjc by lub kamc - tojest co si tyczy stworzonego czowieka - ktrego (diabe)przez zazdro mamico zwid i w mier zepchn.

Z powyszych zatem staje si jasnym, i anioowiewszyscy stworzeni byli dobrymi i po stworzeniu niektrzyupadli od dobra, ktre mieliby, gdyby wytrwali.

I potrjn bya mdro w anioach przed

upadkiem lub wzmocnieniem.To zbadamy jedynie, jak mdro mieli anioowie

przed upadkiem lub wzmocnieniem.A byo w nich na pewno potrjne naturalne poznanie,

tj. e wiedzieli, i zostali stworzeni, i przez Kogo zostalistworzeni, i z czym zostali stworzeni; i mieli jakierozpoznanie dobra i za, rozumiejc czym pragnienie lubodrzucenie owych by byo.

Czy miei jakie umiowanie Boga, czy te tytkosiebie samych?

10. Zwyczajowo take poszukamy, czy anioowie mielijakie umiowanie Boga lub siebie samych, to jest (umi-


81/236

owanie swojej) pamici, inteligencji lub charakteru,poniewa i Boga i siebie pod jakim wzgldem miowali,przez co jednak nie zasuyli.

Zagadnienie 4

Czy doskonaych i bogosawionych stworzy Bg

aniow, czy te ndznych i niedoskonaych?

1. Po tym rozwaone zostanie czy doskonaych i bogosawionych aniow stworzy Bg, czy te ndznych i niedoskonaych.

Mona na to odpowiedzie, i ani w bogosawionoci,ani w ndzy nie zostali stworzeni. Ndznymi bowiem

przed grzechem by nie mogli, gdy z grzechu jest ndza.Jeeli zatem nie byoby grzechu, adnej nie byobyndzy. Bogosawionymi take nigdy nie byli ci, ktrzy

upadli, gdy swego wyniku nie byli wiadomi, to jestprzyszego grzechu i kary mierci. Jeeli bowiem przewidzieliby swj upadek, to albo chcieliby y, a nie mogliby, i tak byliby ndznymi; albo mogliby, lecz nie chcie-


82/236

liby, i tak byliby gupimi i zymi. Dlatego te mwimy, enie przewidzieli swego wyniku, oraz, e nie byo im danepoznanie takie, jak tych, co w przyszoci bd ponad

nimi. Dobrzy za, ktrzy wytrwali, bogosawionoswoj niemal przewidzieli. Std Augustyn w 11 ksidze,rozdzia 17Komentarza sownego do Ksigi Rodzajumwi: W jaki sposb bogosawiony midzy anioami byten, ktry przyszego grzechu i kary mierci nie przewi

dzia? Zbadajmy zatem dlaczego nie przewidzia. Moliwe, i tego Bg nie chcia ujawni diabu, dlaczego zostastworzony, skoro mia ponie kar; pozostaym za ujawni chcia, i w krlestwie prawdy mieli by.

Tymi sowami zdaje si Augustyn zaznacza, i anioo

wie, ktrzy upadli, nie przewidzieli swego upadku,dlatego te nie byli bogosawionymi. I e anioowiektrzy wytrwali, bogosawiono swoj nadchodzcprzewidzieli, i co do niej pewni w nadziei trwali, std tow pewien sposb ju byli bogosawionymi. I rzeczywi

cie, jeeli tak by byo, mona powiedzie, e w pewiensposb byli bogosawieni, inni za nie, tj. ci, ktrzy nieznali swego wyniku.


83/236

e jako prawdopodobne Augustyn to uzna, a niepewne, i anioowie ktrzy wytrwali byli przewidujcymi dobrymi.

2. Lecz to raczej Augustyn mwi w sposb prawdopodobny i poszukujcy, ni stwierdzajcy. Std i tej opiniiprzeciwstawia si, nastpnie dorzucajc: Lecz dlaczegorozdzieleni zostali owi od pozostaych? Aby Bg owym

tego, co do nich by si odnosio, nie ujawni, innym zaujawni, gdy nie wczeniej Sam by mcicielem, ni ktryz nich grzesznikiem? Sam bowiem nie potpia niewinnych.

Tym zdaje si przytakiwa, i ani grzeszcym przyszego za, ani wytrwaym przyszego dobra nie ujawni.

Dlatego te ani ci, ktrzy upadli kiedy, ani ci, ktrzywytrwali, a do udoskonalenia, nie byli bogosawieni;gdy bogosawionymi nie mogli by, jeeli co do bo-gosawionoci nie byli pewni, lub jeeli potpienia niebyli pewni. Std Augustyn w tym samym miejscu mwi:

Powiedziano o anioach, i w swym zrodzeniu bogosawionymi mogliby by, bdc potpienia czy zbawieniajednoczenie niepewnymi, w ktrych to zatem nie byobyzarazem ani nadziei, e zmienionymi mogliby by na


84/236

lepszych - co jest ju zbyt wielkim domniemaniem.W jaki bowiem sposb bogosawionymi mog by ci,ktrzy niepewni s swojej bogosawionoci?

Sum zbiera stwierdze, potwierdzajcych,i wszyscy anioowie przed wzmocnieniemlub upadkiem nie byli bogosawionymi, chybae tylko poprzez bogosawiono przyjt

w owym stanie niewinnoci, w ktrymznajdowai si przed upadkiem.

3. Z wyej wspomnianych (rozwaa) wynika, e anioowie ktrzy upadli, nigdy nie byli bogosawionymi, chyba

e tylko jak bogosawionoci przyjt w owym stanieniewinnoci, w ktrym znajdowali si przed zgrzeszeniem.Owi za, ktrzy wytrwali, albo sw bogosawiono przysz za Boym objawieniem przewidzieli i tak w pewnocinadziei w jaki sposb byli bogosawieni, lub te bytowali

niepewni swojej bogosawionoci, i tak zarazem bogosawieni nie byli wicej ni pozostali, ktrzy upadli.

Co do mnie za to, co nastpnie zostanie powiedzianewydaje si najprawdopodobniejsze.


85/236

Odpowied na to, o co zapytywa si,czy anioowie zostali stworzeni doskonaymi,czy niedoskonaymi, i odpowiada, e doskonali

byli wedle czego i niedoskonali wedle czego(innego).

4. Na to za o co zapytywalimy si, czy doskonaymiczy niedoskonaymi byli stworzeni, odpowiedzie mona,

i w pewien sposb byli doskonaymi, a w pewien innysposb niedoskonaymi. Bowiem nie na jeden sposbnazywa si co doskonaym, ale na liczne.

e na trzy sposoby nazywa si co doskonaym,

tj. wedle czasu, natury, i powszechnie doskonaym.

5. Nazywa si bowiem co doskonaym na trzy sposoby. Jest bowiem doskonao wedle czasu i doskonaowedle natury, i e co jest powszechnie doskonae. We

dle czasu doskonae jest co, co ma jakikolwiek czas,ktrego potrzebuje i wymaga wedle czasu posiadania (tzn.co ma tyle czasu, ile jest mu potrzebne do zrobieniaczego w sposb doskonay) i w ten sposb anioowie


86/236

byli doskonali przed wzmocnieniem lub upadkiem. Wedle natury doskonae jest to, co ma wszystko, co jest mupotrzebne lub co przygotowuje natur jego do uwielbie

nia, a w ten sposb doskonali byli anioowie po wzmocnieniu i bd wici po zmartwychwstaniu.Powszechnie i najbardziej doskonaym jest Ten, Ktry

niczego nigdy nie potrzebuje, a z Ktrego powszechnewywodz si dobra, a to jedynie jest doskonaoci Boga.

Pierwsza zatem doskonao jest natury stworzonej,druga natury uwielbionej, trzecia Natury Niestworzonej.

Wyej wspomniane zagadnienie krcej ujmuje,dodajc jakimi byli anioowie w zwrceniu si

do Boga i odwrceniu od Niego.

6. Jakimi byli anioowie w stworzeniu zostao ukazane;to znaczy dobrymi, a nie zymi; sprawiedliwymi, to jestniewinnymi i doskonaymi w pewien sposb, w inny za

sposb niedoskonaymi. Bogosawieni za nie byli a dowzmocnienia, chyba e bogosawionoci przyjt - jakju powiedziane zostao - tego stanu niewinnoci i dobroci w ktrym zostali stworzeni.


87/236

Zagadnienie 5O nawrceniu si i wzmocnieniu wytrwaych

oraz odwrcen

sentencje anielskie

Documents