serbest meslek kazançlarının tesbiti hakkında Derleyen : Etem Ruhi MALKOÇOĞLU

Verg i beyannamelerinin verilmesi zamanı yakla-şırken, 1961 başından itibaren yürürlüğe giren 193 sayı l ı gelir vergisi kanunu hükümlerine göre, serbest meslek gurubuna dahi l olan serbest mimar ve mühendis arkadaşlar ımız ın kazançlar ının tes-bitinde karş ı laşacaklar ı tereddüt ve şüpheleri or-tadan kaldırmak ve bilmiyerek yapacak lar ı hata-lı işlemler yüzünden vergi» cezalar ından korun-mak için f ayda l ı o lacağı kanısı ile konuyu ele almış bulunuyorum.

I - SERBEST MESLEK F A A L İ Y E T İ N İ N TARİF İ :

Bunu, konunun 65. maddesi «Bir işverene bağl ı olmaksızın yap ı l an ve daha ziyade şahsî mesaiye, ilmî veya meslekî bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticarî mahiyette o lmayan işlerin ifası» şeklin-de tarif etmektedir.

Kanunun bu tarif hükmüne göre, serbest meslek daşlarımız taraf ından ar ızî o larak yap ı lan pro fesörlük, meslekî istişare ve mütalâa verme gib faal iyet ler ve bu faal iyet lerden sağlanan kazanç lar da serbest meslek kazancı addedilmlktedir, Tarif cümilesinin başındaki (B i r işverene bağl ı olmaksızın) ibaresi, yetkil i avukat ve uzmanların tefsirine göre, serbest meslek faal iyetinin hizmet akdına bağl ı o larak yap ı l an faal iyetlere naza-ran arz ettiği hususiyeti belirtmektedir. İbare-nin bu mânâ ve mefhumu muvacehesinde, eskiden serbest meslek kazancı sayı lmıyan hakem ücret-lerinin de serbest meslek kazancı olarak mükel-lefiyete tâbi tutulduğu anlaşı lmaktadır .

II - SERBEST MESLEK K A Z A N C I UNSURLAR I :

Verg i kanununun 67. maddesine göre, serbest meslek kazancı, bir hesap dönemi içinde serbest meslek faal iyet i karşı l ığı olarak tahsil edilen para ve ay ın la r ve diğer suretlerle sağlanan ve para ile temsil edilen menfaat lardan bu faa-liyet dolayıs ıy la yap ı l an giderler indirildikten sonra kalan farktır.

Bu hükme göre, bir müşterinin kendisine yap ı l an meslekî hizmet karşı l ığı olarak ve meselâ parse-lasyonunu yapt ığ ı arsa lardan birini veya proje-sini yapt ığ ı apartmanının bir dairesini ve buna benzer işlerden ötürü herhangi bir menkûl ve gayrimenkûlünü vermesi hal inde, bu suretle sağ-lanan menfaatin para o larak değerinin serbest kazanç defterinde tahsilât gösterilmesi gerekmek-tedir.

Bunun gibi ,serbest meslek hizmeti ile ilgili gider karşı l ığı olarak müşteriden a l ınan para ve ayın-lar da kazanca i lâve edilir. Bu kabilden olarak, bir arsa, arazi veya bir binanın mahallen tetkiki için müşteriden a l ınacak yolluk, ikamet ve sair masrafları da kazanç defterinin tahsilât kısmına yazmak ve tediye edene makbuz vermek icap eder. Ancak tediyeyi y apan kimse ticarî veya sınaî bir işletme müessesesi veya serbest meslek erbabı ise, bu tediyeden gelir vergisi stopajı yap-ması kendilerine hatır lat ı l ı r . Tediye edenler, is-ter müessese isterse şahıs olsun, vergi stopajı yap-madığ ı takdirde paray ı a lan serbest meslek er-babın ın bu tahsilâtını hası lâtına geçirdikten son-ra stopaj yapandan a lacağı belge ile tevsik et-mek şartile gidere kaydetmesi lâzımdır. Müşte-rinin para yerine vası tanın biletini aynen ver-mesi durumu değiştirmez. Ayni muameleye tâb i tutulur.

Ancak, kanun masraf karşı l ıkları mevzuunda, vergi, resim, harç, keşif, bilirkişilik ve ekspertiz gibi hususlara sarf edilmek üzere müşteriden alı-nan ve tamamen bu işlere sarf edilen para ve ay ın lar ı kazanç saymamakta ve vergi mükellefi-yetine tâbi tutmamaktadır.

I I I - SERBEST MESLEK K A Z A N C I N I N T E S B İ T İ :

Bir y ı l içinde meslekî ve meslekle ilgili arızî faa-liyetlerden e lde edilen hasılâttan, bu faaliyetle-rin icrası için yap ı l an masrafların düşülmesi su-retile tesbit edilir.

Serbest meslek kazanç defterini günü gününe iş-lenmiş o larak maliyece yap ı lacak kontrola hazır bulundurmak ve sene sonunda serbest kazancı-mızı defter kayı t lar ına göre hesaplamak ve tah-silât ve giderlerimizi evrakı müsbite ile tevsik et-mek mecburiyetindeyiz. Bu yolda yap ı lacak en küçük bir ihmal ve hatanın vergi usul kanunu hükümlerine göre büyük kusur ve usulsüzlük ceza-larına çarp ı lmaya sebep olacağını hatır latmak yerinde olur.

Serbest meslek kazanç defterlerinin noterlikçe tasdikinin kanunî bir mecburiyet olduğunu da bu-rada hatırlatmak isterim.

IV - DEFTER KAY ITLAR IN IN ESASLAR I :

1 — Hası lât ın kaydında :

Serbest kazancın elde edilmiş sayılabilmesi için tahsil edilmiş olması şarttır. Bu it ibarla, deftere yap ı l an meslekî hizmet karşı l ığı ile bu hizmetin ifası için ayr ıca masraf karşı l ığı olarak müşteri-den a l ınan para lar , ay ın lar ve para ile temsili kabil menfaat lar ın deftere hasılât olarak kayıt edilmesi lâzımdır.

Müşterinin zimmetinde kalan a lacak bakiyesi veya borcuna karşılık olarak a l ınan borç senedi (Bono) muhteviyatı tahsilâta geçirilmez.

Resmî tebliğ ile muttali olunan, kamu müessese lerine ,icra dairelerine, banka, noter veya pos-taya hesabımıza veya namımıza müşterilerin ya-t ırdıklar ı para lar la serbest meslek kazancı ola-rak tahakkuk etmiş olduğu halde başka bir şah-

sa temlik edilmiş veya müşteriye olan herhangi bir borç ile takas yapı lmış para la r tahsil edilmiş addolunarak tahsilât İcaydedilir. Temlik ve ta-kasta muvazaa aranmaz.

Yabancı para ile yap ı l an ödemeler, ödeme gü-nündeki borsa rayici ile Türk parasına çevrilerek deftere geçirilir. Borsada rayici bulunmayan ya-bancı para lar , Ma l i ye Bakanl ığ ınca tesbit edilmiş kurlara göre değerlendiril ir.

2 — Giderler in kayd ında :

Serbest meslek hizmetlerinin ifası için yap ı l an masrafların ödenmiş olup olmadığı mevzuu bahis, değildir. Burada tahakkuk esastır. Meselâ aley-himize borç olarak tahakkuk etmiş bulunan işle-miş yaz ıhane kirasının, faturası al ınmış fakat ödenmemiş telefon parasının giderlere kayıt edil-mesi caizdir.

Kanunun 68. maddesi, aşağıda belirtilen masraf-

ların gidere kaydını kabul etmektedir :

a ) Kira bedeli, bu bedel meslekî faal iyet in icra-sına tahsis edilen iş yerinin kirasıdır.

İkametgâhlar ının bir kısmını işyeri olarak kulla-nanlar, ikametgâh için ödediği kira ile ısıtma, ışıtma, hava landırma, telefon, temizlik gibi sair masrafların yarıs ını gider kaydederler .

İş yer i olarak kul lanı lan ikametgâh, kendi mülkü ise, kul landığı kısmın senelik amortismanını gi-der olarak deftere geçirir.

b) Meslekî faal iyet in icrası için yap ı l an ısıtma,, ı ışıtma, havalandırma, telefon, temizlik, kırtasi-ye, muhabere gibi müteferrik masraflarla büro şefi, sekreter, daktilo, muhasebeci ve yardımcısı , odacı ve sair müstahdem ücretleri gidere kayıt edilir.

c) Meslekî faal iyetlerin ifası dolayıs ıy la başkala-rına gördürülen hizmetler karşı l ığı ödenen pa-ralar. Kanaat ımıza göre bunlar, desinatör, de-koratör, maketci, tesisat ve statik mühendis ve teknisyenleri ve sürveyanlara ödenen ücretlerdir. Bu tediyelerde de, iş gördürülen kimseler ser-best meslek erbabı ise, % 15 nisbetinde bir gelir vergisi stopajı yapı lması ve müstahdemler için tanzim edilen muhtasar beyannameye ithal edi-lerek vergi dairesine ödenmesi lâzımdır.

d) A l ınan meslek kitapları , dergi ve meslek ga-zeteleri gibi meslekî neşriyat için yap ı l an mas-raflarla meslek odalar ına ve birliğe ödenen âi-dat.

e) Meslekî faal iyet le ilgili seyahat ve seyahat

maksadının gerektirdiği süreye göre ikamet mas-

raf lar ı .

Meslekî faal iyetin icabı olarak yurt içinde ve yurt dışında yap ı l an seyahat larda nakil vasıtası giderleriyle taksi ücreti, hammaliye parası , otel ve yemek masrafları bu guruba dahildir.

Yabancı memleketlerdeki meslekî kongrelere iş-tirak maksadile yap ı l an seyahat masraflar ının da gidere kaydı caizdir.

İkametgâhlarla yaz ıhane arasındaki gidiş geliş masrafları hariç, şehir dahil inde herhangi meslekî bir işin takibi, tatbikat mesuliyeti veya inşaat ne-zareti deruhde edilen inşaatın kontrol ve neza-reti, meslekî konferansların dinlenmesi ve buna benzer meslek faal iyet i ile ilgili işlerin takibi maksadıyla şehir içinde yap ı l an gezilerde, taksi,, dolmuş, otobüs, vapur, tren para la r ı da g idere yazı labi l ir .

Hususî otomobili olanlar, a raban ın benzin, yağ , yağ lama, bakım, gara j , sigorta, plâka ve sair masraflar ının yarıs ını meslekî yol masrafı olarak gider gösterebilirler. Ya ln ız hususî a raban ın vergisi gidere yazı lamaz. Fakat a raban ın amor-tismanının yarıs ı gidere dahi l edilir.

f) Meslekî işlerde kul lanı lan her nevi tesisat ile

demirbaşların amortismanları.

İş yerindeki tesislerle demirbaş eşya ve makine-lerin vergi usul kanunu hükümlerine göre tahak-kuk ettirilecek amortismanlarının tamamı ve yalnız hususî otomobil amortismanlarının yarıs ı gidere kaydedil ir .

Amortismanların hesabında, amortismana tâbi kıy metlerin maliyet değerleri üzerinden - Ma l i ye ba. kanlığınca tayin ve i lân edilmiş olan nisbetler göz önünde tutulmalıdır.

Amortismana tâbi tesislerle demirbaşlar ın alış ta-rih ve bedellerile, serbest meslek defterinin son sayfa lar ına veya ayr ıca tutulacak demirbaş def-terine yazı lması veyahut bir liste halinde tesbit edilerek serbest kazanç defterinin son sayfasına bağlanması ve her y ı l ayr ı lan amortismanların bu defter veya listedeki demirbaşların hizasına yazılması ve demirbaş ve tesislere ait fatura lar ın ayr ı bir dosyada muhafazası lâzımdır.

Demirbaşların amortismanlarının hesabında fa-turadaki kıymetleri esastır. Faturalar ı bulun-mayan, elden veya devren al ınmış olanlar ın de-ğerleri, alış tarihindeki ayn i veya emsali eşya-nın rayiç kıymetleri ile a l ı j tarihinden 1961 ta-rihine kadar kul lanı lmasından mütevellit amor-tisman düşüşleri göz önünde tutulmak suretile mükellef taraf ından tesbit edilir. Bu takdirî kıy-metler mükellefiyete giriş tar ihi olan 1961 senesi ve müteakip seneler için amortisman hesabına esas kabul edilir.

Amortisman nisbetleri, 5432 sayı l ı eski vergi usul kanunun yürürlük zamanında Mal iye Bakanlığın-ca yay ın lanmış olan 3 numaralı usul kanunu umu-mî tebliğinde tesbit edilmiş olup bu nisbetler ha-len de meridir.

Bu tebliğde serbest mimar ve mühendisleri ilgilen-

diren başlıca demirbaşlara ait amortisman nis-

betleri :

Mobi lya , mefruşat ve evrak dolaplar ı için % 6

Yazı ve sair büro makineleri için % 12

Demir ve çelik kasalar için % 2

Aydın latma, ısıtma ve telefon tesisleri için % 6

Binalar için % 2

Ayni şehirde kullanı lan otomobiller için % 20

Şehirler aras ında kul lanı lan otomobiller için % 25

kabul edilmiştir.

Bu liste haricinde kalan ve meslekî faal iyet in icrası için kullanı lan tesisler, iş makineleri ve de-mirbaşların amortisman nisbetleri için usul kanu-nu umumî tebliğine bakmak lâzımdır.

Amortisman giderleri her y ı l ın sonunda bu nis-betlere göre hesaplanmalıdır . Hesaplamada bu nisbetin alt ına düşmemelidir. Aksi halde sonra-dan nisbetin değiştirilmesine imkân yoktur.

Kanun, meslekî faal iyette kul lanı lan ve değeri 1000 (Bin) T. lirasını geçmiyen tesislerle demir-başlar ının amortismana tâbi tutulmıyarak defa-ten gider kayı t edilmesine müsaade etmektedir.

g) Emekli sandığı gibi meslekî teşekküllere öde-nen aidat , bu teşekküller tescil edilmiş olmak şartile bunlara ödenecek a idat ın yı l l ık safî ka-zancın % 5 ni geçmemesi şartile gidere geçiril-mesini kanun kabul etmektedir.

Kanunun bu hükmüne göre, odalar birliğince teş-kil edilmiş bulunan sosyal yardımlaşma sandığı statüsünde emeklilik mevzuu mevcut olduğu tak-dirde bu sandığa ödenen a idat ın yı l l ık safî ka-zancın % 5 ini geçmiyen miktarı gidere kayıt edilecektir.

h) Meslekî faal iyet sebebile bir mahkeme ilâ-mına veya bir mukaveleye müsteniden ödenen tazminatın da gidere kayı t edilmesi mümkündür. Ancak ne sebepten ötürü olursa olsun para ve vergi cezaları gidere kayı t edilemez.

i) Kanunun 89. maddesi y ı l l ık safî kazancın % 5 ini geçmemek ve karş ı l ığ ında makbuz a lmak şar-tile umumî menfaatlere hizmet eden hayır ce-miyetlerine yap ı l an bağış lar ı da gider kabul et-mektedir.

3 — Gel ir ve giderlerin deftere kaydında dikkat

edilecek hususlar :

a ) Serbest meslek kazanç defteri her y ı l ın en geç ocak ay ı sonuna kadar i ; yerine yak ın bir notere tasdik ettirilmelidir.

b) Hası lat, makbuzların tarih sırasına göre def-terin sağ sayfasına, satır boşluğu bı rak ı lmadan yazı lmal ıd ır .

c) Hası lat ın kayd ında , pa ray ı verenin kısa adre-si, ad ı ve soyadı , hasılâtın tahakkukuna mesnet olan meslekî faal iyet in nevi, tahsil makbuzunun No . su, tarihi ve a l ınan para miktarı açık ve si-lintisiz yazı lmal ıd ı r .

d) Gider ler , defterin sol sayfasına yine al ış ta-rihi sırasıyla yazı lmal ı Gider ler in kayd ında say-fanın başl ığ ındaki meşruhata dikkat etmek lâ-zımdır. Bilhassa faturalar ın, gider pusulalarının ve makbuzların tarih ve numaralar ı ile giderin mahiyeti açık ve silintisiz yazı lmal ı .

e) Hası lât ve giderler, makbuz ve evrakı müsbi-tesinin kesiliş ve al ınış tarihinden itibaren 10 gün zarf ında deftere kay ı t edilmelidir. Ma l i ye uzmanlarınca yap ı lacak kontrolda görülecek ka-yıt gecikmelerinin usulsüzlük cezasına çarpılması-na sebep olacağı unutulmamalıdır.

V - HAS ILAT V E G İDERLER İN TEVS İK İ :

1 — Hası lat ın tevsiki :

Meslekî hizmet karşı l ığı olarak sağlanan hası-lat (nakdî veya aynî ) verilen serbest meslek mak-buzlarının kopyalar ıy la tevsik edilir. Bu makbuz-ların müşteriye verildiğinin tevsiki için kopyala-rının müşteriye imza ettirilmesi lâzımdır.

Kanunun 236. maddesine göre, müşterinin talebi, ödeyenin ticarî veya sınaî bir işletme müessesesi olması ve ücretin 100 l i radan fazla bulunması hallerinde serbest meslek makbuzu mutlak kesil-melidir.

Serbest meslek makbuzları , en az, a l ınan pa-ranın miktarını, a l ınd ığ ı tarihi, hangi hizmete

karşılık a l ınd ığ ın ı , makbuzu ve pa ray ı verenle-rin ad ve soyadlar ını ihtiva etmelidir.

Kanunun ayni maddesi, serbest meslek makbuzla-rının hiç bir resim ve harca tâbi o lmadığı hükmü-nü taşımaktadır.

2 — Giderlerin tevsiki :

Giderler, fatura, şahsî makbuz, gider pusulası, ücret bordrosu ve müteferrik masraf listesi ile tevsik edilir.

a ) Faturalar, f irmanın adresini havi matbu ol-malı, üst kısmında paray ı ödeyenin sarih adresi, fatura tarih ve numarası yazılmış olmalı , fatura muhteviyatı, a l ınan emtianın cins ve miktarıyla va-hit f iatını ve tutarını açık o larak beyannamal ı ve altı pul üzerine tarih ve imzalı o larak akite edil-miş olmalıdır. Üst köşesine pul yapışt ı r ı larak ve-rilmiş fatura lar proforma mahiyetinde olduğundan gidere kayı t edilmemelidir.

b) Şahsî makbuzlar, şahıslardan a l ınan gider makbuzları, ödenen paran ın Türk parası olarak miktarını rakamla ve yazı ile göstermeli, mak-buz metninde, meslekî bir iş veya satın a l ınan emtianın hangi iş için ve kimden a l ınd ığ ı belir-tilmeli, makbuzun alt ında paray ı a lanın sarih adresi yazı l ı o larak ve pul üzerinde tarih ve im-zalı olmal ıdır .

c) Ücret bordroları , daimî o larak çal ışt ır ı lan ve-ya ar ızî olarak meslekî iş gördürülen kimselere ödenen ücretler için tanzim edilen bordrolar mat-bu örneğine göre doldurulmuş olmal ıdır .

Bu bordrolar ın tanziminde şu hususlara çok dik-kat etmek l âz ımd ı r :

(1) Bordronun hangi y ı l ın hangi ay ına ait oldu-ğu üst sağ taraf ına yazı lmal ı ,

(2) Müstahdemlerin veya iş gördürülenlerin adı

ve soyadı hususî hanesine açık yazı lmal ı , j

(3) Ay l ık veya götürü ücret esasına ay l ığ ı veya maktu ücreti vahidi ay zarf ında çalıştığı gün adedi , ay sonundaki istihkakı, vergi ve pul tevfikatı (S topa j miktarı) ile istihkak sahibine ödenen meblâğlar doğru hesap edilerek hu-susî hanelerine yazı lmal ı ve istihkak sahiple-rine imza ettirilmiş olmal ıdır .

(4) Verg i tevkifatının, istihkak sahibinin medenî haline ve çocuk adedine göre vergi usul ka-nununun 94. maddesine bağl ı 2, 3 veya 4 No.lu cedvellere ve pul kesintilerinin pul ka-nununa uygun olmasına dikkat etmelidir.

(5) Kesilen pullar bordronun alt ına tamamen ya-pıştırılmış ve ödeyen tara f ından tarih ve im-za ile iptal edilmiş olmal ıdır .

(6) Bordrodaki istihkakların toplamı vergi mat-rahı olmak üzere, vergi tevkifat miktarı (sto-paj) gösterilmek suretile doldurulacak ayl ık veya üç ayl ık muhtasar beyannamelerin ay veya üç ay sonunda bağl ı bulunulan vergi da-iresine verilmesine ve stopajın müteakip ay ın en geç 20 sine kadar ödenmesine dikkat et-mek lâzımdır. (Müteakip ay ın 20 sinden son-raya b ı rak ı lan ödemelerin % 10 vergi ve ge-cikmenin devamı müddetince her ay 'çin % 2 gecikme cezası verileceğini haf ı r la f ınz.

(7) Ücretlerin istihkak sahiplerine ödenmesi sı-rasında, her bir müstahdeme ödenen mikta-rın % 3 nisbetinde tasarruf bonosu miktar-larının da (bordroya dahi l etmeden) istihkak sahiplerinden kesilerek stopajla brilikte vergi veznesine yatır ı lması ve namlarına muhar-rer bonoların kendilerine verilmesi lâzımdır.

d) Müteferrik masraf listesi :

Vergi kanununun 228. maddesi, küçük masrafları tevsike tâbi tutmamaktadır. Bununla beraber, küçük masrafların 15-30 günlük müteferrik mas-raflar ın listelere bağlanması ve bu listelerin mas-rafı yapan taraf ından imza edilerek bir kalem olarak deftere geçirilmesi ve listelerin evrakı sarfiye dosyasına konulması fayda l ı olur kanı-sındayım.

Vergi uusl kanununa göre kabule şayan müte-ferrik masraflar şunlardır :

— Şehir için taksi, dolmuş, otobüs, tren ve va-

pur ücretleri,

—• İş yerinde istihlâk edilen her nevi meşrubat,

kahve ve çay para lar ı ,

— İş yerinin (büronun) temizleme masrafları,

— Hammaliye ücretleri,

— Meslekî muhaberat için P.T.T. masrafları,

—• Vesair küçük ve müteferrik masraflar.

e) Gider pusulası :

Kanunun 334. maddesi, serbest meslek erbabını , kazançları götürü usule bağl ı tüccar ve meslek erbabına ve vergiden muaf tutulan esnafa yap-tıracaklar ı işler veya onlardan satın a lacaklar ı emtia için yap ı l an ödemelere karşılık olarak gi-der pusulası tanzmine mecbur tutmaktadır.

P iyasada matbu olarak satı lan gider pusulaları her iş veya satın alış için iki nüsha olarak dol-durulması gereken gider pusulası, işi yapt ı ran ve yapan veya emtiayı satan ve a lan taraf ından im-zalanır. Bir nüshası karşı tarafa verilerek di-ğer nüshası sarf evrakı olarak dosyada saklanır.

Gider pusulasının şu bilgileri ihtiva etmesi lâ-

zımdır :

(1) Yapt ı r ı lan işin mahiyeti veya satın a l ınan em

tianın cins ve nevi,

(2) Ödenen ücret veya a l ınan emtianın bedeli,

(3) Karşı taraf ın iş yeri adresi ve işi,

(4) Beri taraf ın isim Ye adresi,

(5) Muamelenin tarihi.

Gider pusulasının hangi hallerde tanzimine lü-zum olup olmadığı şu suretle tayin ed i l i r :

İşi y apan veya malı satan kimseye hangi usulde vergiye tâbi olduğu sorulur. Götürü usulde ver-giye tâbi veya vergiden muaf ise gider pusulası tanzim edilir. Aksi halde, yapt ı r ı lan iş için öde-nen paraya karşılık makbuz ve satın a l ınan em-tia için ödenen pa raya karşılık olarak fatura alı-nır.

son haberler

kayseri şehirlerarası otobiis terminali yar ışması sonuçlandı 1 ci Mükâ fa t :

CEVAT DAYANIKL I HAYIK K A P L A N O Ğ L U

2 ci mükâfat :

SEDAT ERBERK ERHAN E R A N NAM IK MERİÇ

3 cü mükâfat :

MET İN HEPGÜLER D O Ğ A N TEKELİ

1 ci Mansiyon

S E Y H A N SÜZER

2 ci Mansiyon

SAMİ S İSA

3 cü Mansiyon E S E N BOLAK D O Ğ A N A Y S E N