sergiu - editura.ubbcluj.ro · cod proiect: pn‐ii‐id‐pce ... ins institutul național de...
TRANSCRIPT
SERGIU‐LUCIAN RAIU
ADULTUL EMERGENT ÎN ROMÂNIA:
TRANZIȚIA DE LA ȘCOALĂ LA MUNCĂ
Referenţi ştiinţifici:
Prof. univ. dr. Maria Roth
Conf. univ. dr. Bogdan Nadolu
© 2016 Autorul volumului. Toate drepturile rezervate.
Reproducerea integrală sau parţială a textului, prin orice mij‐
loace, fără acordul autorului, este interzisă şi se pedepseşte
conform legii.
Autorul fotografiei de pe copertă: Radu Afrim Tehnoredactare computerizată: Alexandru Cobzaș Universitatea Babeş‐Bolyai
Presa Universitară Clujeană
Director: Codruţa Săcelean
Str. Hasdeu nr. 51
400371 Cluj‐Napoca, România
Tel./fax: (+40)‐264‐597.401
E‐mail: [email protected]
http://www.editura.ubbcluj.ro/
ISBN 978‐606‐37‐0037‐8
SERGIU‐LUCIAN RAIU
ADULTUL EMERGENT
ÎN ROMÂNIA
TRANZIȚIA DE LA ȘCOALĂ LA MUNCĂ
PRESA UNIVERSITARĂ CLUJEANĂ
2016
Finanțator: CNCS‐UEFISCDI Cartea cuprinde lucrări bazate pe cercetarea:
Rezultantele adolescenței. O viziune longitudinală privind influențele
contextului social asupra tranzițiilor de success către viața adultă. Cod proiect: PN‐II‐ID‐PCE‐2011‐3‐0543; Cod contract: 233/5.10.2011 Coordonator științific: Prof. univ. dr. Maria Roth Manager proiect: Lect. univ. dr. Teodor Paul Hărăguş
5
CUPRINS
LISTA TABELELOR ........................................................................................................... 9
LISTA CASETELOR ......................................................................................................... 10
LISTA FIGURILOR .......................................................................................................... 11
ACRONIME ȘI ABREVIERI .............................................................................................. 13
MULȚUMIRI ................................................................................................................. 15
INTRODUCERE ............................................................................................................. 21
CAPITOLUL 1 TINERII O PROBLEMĂ SOCIALĂ? ............................................................... 27
1.2. Conceptuldetinerete,maturitatesiintegrareınmunca...........................................28
1.3. Caracteristicileperioadeiadolescenteisiatineretii...................................................32
1.4. Tineriisiteoriageneratiilor...................................................................................................38
1.5. Tinerii–ocategoriesocio‐demograficaimportanta...................................................39
CAPITOLUL 2 INCLUZIUNEA SOCIALĂ A TINERILOR ........................................................ 43
2.1. Tinerii,educatiasipiatamuncii...........................................................................................43
2.2. ParticiparealaeducatieatinerilorsiTineriiNEETsauTPTS.................................50
2.3. Facultatea–caetapaparcursaınprocesulsprematurizareatinerilor.............50
2.4. Pregatireatinerilorpentruintegrareapepiatamuncii.............................................53
2.5. Perspectiveasupracariereisisomajulınrandultinerilor........................................55
2.6. Legislatiaprivindmuncaıncazultinerilor......................................................................59
2.7. Voluntariatul,stagiiledepracticasiantreprenoriatul................................................60
2.8. Semnificatiamunciipentruadultisitineri......................................................................62
2.9. Efecteleexperienteimunciiasupratinerilor..................................................................65
CAPITOLUL 3 SISTEME CONCEPTUALE ALE TRANZIȚIEI SPRE MATURITATE ...................... 69
3.1. Teoriisociologice.........................................................................................................................69 3.1.1. Functionalismul.............................................................................................................69 3.1.2. Perspectivastructuralist‐functionalista..............................................................69 3.1.3. Colemansicapitalulsocial........................................................................................74
6
3.1.4. Teoriamentineriilamaximainegalitatii(TheoryofMaximallyMaintainedInequality,MMI)......................................75
3.1.5. Teoriapunctelorturnantealemobilitatii(TheoryofTournamentTrackMobility).............................................................76
3.1.6. Teoriamentineriiefectiveainegalitatii(TheoryofEffectivelyMaintainedInequality,EMI).......................................77
3.2. Teoriiledevelopmentaliste.....................................................................................................77 3.2.1. Teoriadezvoltariipsihosociale(aidentitatii)..................................................78 3.2.2. Teoriadezvoltariiegou‐uluialuiJaneLoevinger...........................................79 3.2.3. Cadrulcicluluideviataalfamiliei..........................................................................79 3.2.4. TeoriadistresuluipsihologicaluiLeonardPearlin.......................................79 3.2.5. Teoria„Anotimpurilorvietii”(LevinsonD.J.)...................................................80 3.2.6. Teoriadezvoltariimorale...........................................................................................81 3.2.7. Teoriadimensiunilordezvoltarii
apsihologuluiamericanKlausRiegel..................................................................82 3.2.8. Teoriarezilientei............................................................................................................82 3.2.9. Teoriaalegeriirationale(RationalChoiceTheory)........................................84
3.3. Teoriiintegrative.........................................................................................................................85 3.3.1. Teoriainteractionist‐ecologica‐developmentalista.......................................85 3.3.2. Teoriasistemelorecologice......................................................................................85 3.3.3. Abordareacursuluivietii...........................................................................................87
3.4. Alteteoriiutilizatepeparcursullucrarii..........................................................................90 3.4.1. Teoriiprivindtranzitiadelascoalalaviataactiva.........................................90 3.4.2. Teoriacarierei(Careership).....................................................................................91
CAPITOLUL 4 CERCETĂRI PRIVIND TRANZIȚIA DE LA ADOLESCENȚĂ LA STADIUL DE ADULT TÂNĂR ....................................................................................................... 95
4.1. Metodologiacercetarii..............................................................................................................95
4.2. Obiective,ıntrebariledecercetaresiipoteze.................................................................97
4.3. Conditiilerealizariicercetariisiaspectedeontologice............................................100
4.4. CERCETAREI.Criteriilematuritatiiınopinialiceenilor..........................................102 4.4.1. Obiective..........................................................................................................................102 4.4.2. Metoda,instrumentulsilotulcercetarii............................................................104 4.4.3. Analizacriteriilormaturitatiiınopinialiceenilor.Rezultatele
obtinuteınurmaCERCETARIII............................................................................104 4.4.4. ConcluziileCERCETARIII.........................................................................................107
4.5.CERCETAREII–Criteriilematuritatiiınopiniastudentilor.....................................109 4.5.1. Obiective..........................................................................................................................109 4.5.2. Metoda,instrumentulsilotulcercetarii............................................................111 4.5.3. Analizacriteriilormaturitatiiınopiniastudentilor.Rezultatele
obtinuteınurmaCERCETARIIII...........................................................................112 4.5.4. ConcluziileCERCETARIIII.......................................................................................115
4.6. CERCETAREIII–Criteriilematuritatii,studiicomparative....................................116
7
4.6.1. Obiective..........................................................................................................................116 4.6.2.Metoda,instrumentulsiloturilestudiilor..........................................................129 4.6.3. RezultateleobtinuteınurmacercetariiIII.......................................................131 4.6.4. ConcluziileCERCETARIIIII.....................................................................................134
4.7. CERCETAREAIV–Operspectivalongitudinalaasuprasuccesuluitranzitieisprematuritateatinerilorromani................................................................137 4.7.1. Factoriisocialiaitranzitiei......................................................................................137 4.7.2. Metoda,instrumentulsiesantionulcelordouavaluriale
studiuluiIV.....................................................................................................................141 4.7.3. Intrebari,obiectivesiipotezedecercetare......................................................146 4.7.4. RezultateleobtinuteınurmacercetariiIV.......................................................159 4.7.5. Concluzii..........................................................................................................................174
CONCLUZII ȘI RECOMANDĂRI ..................................................................................... 179
BIBLIOGRAFIE ............................................................................................................ 185
ANEXE ....................................................................................................................... 197
9
LISTA TABELELOR
Tabelul1.1:Definitiialeconceptuluide„tanar”............................................................................36
Tabelul2.1:Efectiveledeelevicuprinseınsistemuldeınvatamantpreuniversitar..........................................................................................................................................47
Tabelul2.2:Ratadeparticiparelaexamenuldebacalaureataabsolventilordeliceu........................................................................................................................................................49
Tabelul4.1:Tabloulcercetarilorprezentateınaceastalucrare.............................................97
Tabelul4.2:Aprobareacriterilorprivindtrecereasprematuritatelaliceenisistudenti(cifreleexprima%,iarceledintreparantezerangulcriteriuluiales)......................................................................................................................128
Tabelul4.3:Corelatiiledintresubscaleleprivindcriteriilematuritatii...........................131
Tabelul4.4:Analizasemnificatieidiferentelordegrupınesantionultotal...................132
Tabelul4.5:Analizasemnificatieidiferentelordupagenınesantionultotal................133
Tabelul4.6:Mediasiabatereastandardaaprobariicriteriilorprivindtrecereasprematuritate,pesubscaleınfunctiedegensigrup....................133
Tabelul4.7:Dimensiunisiindicatoriaisuccesuluiınevolutiaadultiloremergenti.....................................................................................................139
Tabelul4.8:Absolvirealiceuluiınfunctiedegen,rezidenta,deprivaremateriala,profilliceu.............................................................................149
Tabelul4.9:PromovareaBAC‐uluiınfunctiedegen,rezidenta,deprivaremateriala,profilliceu.............................................................................150
Tabelul4.10:Continuareastudiilorınfunctiedegen,rezidenta,deprivaremateriala,profilliceu.............................................................................150
Tabelul4.11:Rezultatescolareınfunctiedegen,rezidenta,deprivaremateriala,profilliceu.............................................................................150
Tabelul4.12:Dorintadecontinuareastudiilorınfunctiedegen,rezidenta,deprivaremateriala,profilliceu.............................................................................150
Tabelul4.13:Stimadesine..................................................................................................................152
Tabelul4.14:Anxietate..........................................................................................................................152
Tabelul4.15:Depresia...........................................................................................................................152
Tabelul4.16:Stareadesanatateınfunctiedegen,rezidenta,deprivaremateriala......................................................................................................153
Tabelul4.17:Experientaınmuncaınfunctiedegen,mediulliceului,deprivarematerialasiprofilliceu..............................................................154
10
Tabelul4.18:ExperientaınmuncaınfunctiedereusitalaBAC.........................................154
Tabelul4.19:Tineriideprivatimaterialınfunctiedegen,rezidenta,reusitaBACsicontinuareastudiilor.....................................................................156
Tabelul4.20:Frecventatinerilorpentrucareaavutloc,ınultimele12luni,fiecareevenimentnotatınprimacoloana.......................................158
Tabelul4.21:Mediasiabatereastandardpentruvariabileledinmodelelederegresie...........................................................................159
Tabelul4.22:Caracteristicisocio‐demograficealeesantioanelorınceledouavalurialestudiului...............................................................160
Tabelul4.23:Analizaderegresieliniara(ierarhica)pentrusuccceseducațional.............................................................................................................168
Tabelul4.24:Analizaderegresieliniara(ierarhica)pentrubunăstarepsihologică........................................................................................................169
Tabelul4.25:Analizaderegresieliniara(ierarhica)pentruevitareaangajăriiîncomportamentederisc............................................................170
Tabelul4.26:Analizaderegresieliniara(ierarhica)pentrupercepțiastăriidesănătate..............................................................................................171
Tabelul4.27:Analizaderegresieliniara(ierarhica)pentruangajareaînmuncă.............................................................................................................172
Tabelul4.28:Sanserelativeadebutuluiınmuncaaltinerilor(0–nuareexperientaınmunca,1–areexperientaınmunca).....................................173
LISTA CASETELOR
Caseta1:Stiicaestiunadultatuncicand…..................................................................................105
Caseta2:Teoprestisafiiuncopilatuncicand…........................................................................105
Caseta3:Parintiitaitetrateazacapeunadultatuncicand…..............................................106
Caseta4:Societateatetrateazacapeunadultatuncicand…...............................................106
Caseta5:Caresuntlucrurilebunedesprematurizare?..........................................................107
Caseta6:Caresuntlucrurilereledesprematurizare?.............................................................107
Caseta7:Estimaturatuncicand…....................................................................................................114
Caseta8:Maturitateaınseamna….....................................................................................................114
11
LISTA FIGURILOR
Figura2.1:UnitatideınvatamantsuperiorınRomaniadin1990panaın2013.........................................................................................................................52
Figura2.2:NumaruldestudentisiabsolventiınRomaniadin1990panaın2013............................................................................................................................................52
Figura3.1:PerioadeledezvoltariiumanedupaLevinson(1986:8)....................................81
Figura3.2:Patruelementecheiealeparadigmeicursuluivietii(dupaGielesiElder,1998).................................................................................................................89
Figura4.1:Modelulfactorilorgeneratoriaitranzitieidelascoalalamuncasiinfluentaasupraaltortranzitii................................................................................99
Figura4.2:ComparatieıntretariprivindprocentulpersoanelorcareNUseconsideraadulte...........................................................................................................110
Figura4.3:Raspunsurilelaıntrebarea„Simticaestiadult?”................................................112
Figura4.4:ComparatieıntretariprivindprocentulpersoanelorcareNUseconsideraadulte...........................................................................................................117
Figura4.5:Schemaempiricaainfluenteifactorilordecontrolasupratranzitiilordesuccessprematuritate........................................................................176
13
ACRONIME ȘI ABREVIERI
NEET NotinEducation,EmploymentorTrainingTPTS TinericareParasescTimpuriuScoalaSPO ServiciulPublicdeOcuparePNAT‐R PlanulNationaldeActiunepentruTineret‐RomaniaFSE FondulSocialEuropeanFPC FormareProfesionalaContinuaBAS ProgramuldefinantareaconsultanteiınafaceriWHO WorldHealthOrganizationUNFPA UnitedNationsPopulationFoundONU UnitedNationsUNESCO UnitedNationsEducational,ScientificandCulturalOrganizationILO InternationalLabourOrganizationINS InstitutulNationaldeStatisticadoc documentCOM ComunicareaComisieiEuropeneANOFM AgentiaNationaladeOcupareaForteideMuncaCV CurriculumVitaeUE UniuneaEuropeanaCE ComisiaEuropeanaMFE MinisterulFondurilorEuropene BIM BirouluiInternationalalMunciiNUTS NomenclaturaUnitatilorTeritorialepentruStatisticaMAI MinisterulAfacerilorInterneANAF AgentiaNationaladeAdministrareFiscalaSPOFM ServiciulPublicdeOcupareaForteideMuncaCDI Centre‐Dezvoltare–InovareRCT RationalChoiceTheoryP1,P2,P3,P4 PremiseGRT GeneralRationalTheoryAFB AnchetaBugetelordeFamiliePIB ProdusulInternBrutSAM ScoaladeArtesiMeseriiBAC BacalaureatAPM AbsolventipePiataMunciiARACIS AgentiaRomanadeAsigurareaCalitatiiınInvatamantulSuperiorPOSDRU ProgramulOperationalSocialDezvoltareaResurselorUmane
15
MULȚUMIRI
Aceasta carte a fost scrisa pe baza lucrarii de doctorat aautoruluiceaurmatcursurileScoliiDoctoraledeSociologiea Universitatii Babes‐Bolyai, Cluj‐Napoca, Romania. CarteaAdultulemergentînRomânia–Tranzițiadelașcoalălamuncăesterealizatapebazadocumentariiliteraturiidespecialitatesiaculegeriidatelorınperioada(2012–2015)candautoruleraasistentdecercetareıncadrulProiectuluiPN‐II‐ID‐PCE‐2011‐3‐0543„Rezultanteleadolescenței.Oviziunelongitudi‐nalăprivind influențelecontextuluisocialasupratranzițiilordesuccescătreviațaadultă”(http://www.viitoradult.ro/),finantatdeUnitateaExecu‐tiva pentru Finantarea Invatamantului Superior, a Cercetarii, Dezvoltarii si Inovarii(CNCS‐UEFISCDI)(http://uefiscdi.gov.ro).
MultumescdoamneiProf.Univ.Dr.MariaRoth,coordonatoareatezeidedoctoratpebazacareiaamscrisaceastacarte,pentruincludereameaınacestproiectdecercetaresipentruındrumareaoferitapeparcursulcercetarii.MultumescdeasemeneapentruındrumareaoferitadeLect.Univ.Dr.Teodor‐PaulHaragus,Conf.Univ.Dr.LaszloCsabaDegi siProf.Dr.CorneliaMuresanprecumsialtorcadredidacticedelaFacultateadeSociologiesiAsistentaSociala,ınspecialdomnuluiConf.Univ.Dr.MezeiElemersicole‐gilordinproiectulIDEI:Lect.Univ.Dr.CristinaFaludi,Lect.Univ.Dr.DavidKacsoAgnes,Lect.Univ.Dr.Mihai‐BogdanIovu,Lect.Univ.Dr.AnnaBernathVinczealaturidecareamınvatatcumsefacecercetaresiseprelucreazadatestatisticepeparcursulacestorani.
Definitivareatezeisipublicatiilerealizatepeparcursulacestoranidestudiuaufostposibilecusprijinulfamiliei,careiavreausaıimultumescınmoddeosebit,catsicuspri‐jinul financiar oferit ın cadrul bursei Ministerului Educatiei si Cercetarii Stiintifice(M.E.C.S)dinRomania(acaruibursieramfost2ani)siaburseiProgramuluiOperatio‐nalSectorialDezvoltareaResurselorUmane2007–2013,cofinantatprinFondulSocialEuropean,ıncadrulproiectuluiPOSDRU/159/1.5/S/132400,cutitlul„Tinericercetă‐toridesucces–dezvoltareprofesionalăîncontextinterdisciplinarșiinternațional”(alca‐ruibursieramfostdeasemeneapeparcursulaltor2ani).
16
Amurmarit cuatentie evolutiamodului ın care sociologulSergiu‐LucianRaiu si‐apregatit lucrareadedoctorat siamconstatatseriozitateademersuluisaustiintific.CarteaAdul‐tulemergentînRomânia–TranzițiadelașcoalălamuncăadomnuluiSergiu‐LucianRaiuesterezultatuluneimuncidecercetareintensivedepestepatruani,perioadacareafostfructificatadinplinsipusaınslujbaproiectuluiRezultanteleadolescențeilacarealucratcacercetatordinanul2012siıncadrulcaruiaaparticipatdinplinlaadunareadatelorsifruc‐
tificarealor.Inacestianiaparticipatlanumeroaseconferintenationalesiinternationale(17)siascris11articolepublicateınliteraturadespecialitateıncalitatedeautorprin‐cipalsausecundar.
CarteadomnuluiSergiu‐LucianRaiuurmaresteaspectelesocialealetematiciitran‐zitieidelaadolescentalavarstaadulta,perioadadevarstaconceptualizatarecentdeJ.J.Arnettcafiindceaaadultuluiemergent.Autorulagasitcaracteristicibineconturatealeacestei perioadede varsta, ale cohortei pe care a studiat‐o, anume tinerii nascuti ın1994–1995,fiindgeneratiadeabsolventideclasaaXII‐asauaXIII‐aın2012.Odatacuelneıntrebamsinoi,cadreledidacticealeDepartamentuluideAsistentaSocialaaUni‐versitatii„Babes‐Bolyai”–deaceeaamsiinitiatacestproiect–ıncemasuraproblemeletinerilordinziuadeazisuntspecificeacesteigeneratii,ceanumeesteuniclatineriideazi,carenuaexistatınperioadacandnoi,dascaliiamfosttineri,saucandtineriicerce‐tatorideaziaufotlavarstarespectiva.Pentruagasiraspunsurilaıntrebarilesale,pecaresociologulSergiu‐LucianRaiuleformuleazacuajutorultermenilordematuritateemergentă,incluziuneșiexcluziunesocială,succesalvârsteidetranzițieautorulnerea‐mintestedeMannheim,careınTeoriaGenerațiilorsugeracadevenimceeacesuntemdatoritacontextuluiıncares‐aformatproprianoastrageneratiesine‐amformatcon‐stiinta, respectiv valorile generatiei. Importanta acestei carti consta din demersul eibineınseratteoretic,deasurprindeorientareaspreeducatie,munca,familie,responsa‐bilitatesialtesuccesealetranzitieisprestadiuldeadultalcohorteicelorcareauacum20–22deani,cunoscandnoifoartebinecavalorileformatepanalaaceastavarstavorcontinuasainfluentezecomportamentulpersoanelorde‐alungulıntregiilorvieti.
Carteaesteorganizataın4capitole,precedatedeuncapitolintroductivsiıncheiatacuconcluziisirecomandari.
Capitolul1.Tineriioproblemăsocială?Inaceastapartealucrariiautorulcartiiana‐lizeazasituatiasocialasiproblemelepecareleıntampinatineriidinRomaniaprivindtranzitiadelaadolescentalaviataadultasidelaeducatielamunca.Dintreconcluziilecaresedesprindedinanalizadatelor,darneformulatadeautor,estecanutineriicon‐stituieoproblemasociala,cidificultatilepecareeileıntampinaıngasirearesurselorpentrucontinuareacusuccesastudiilorsirespectivgasireadelocuridemuncastabile,ındomeniuldeinteressauıncelalpregatiriiprofesionale,pentrupastrareasanatatiilorfizicesipsihiceındomeniuldeinteressauıncelalpregatiriiprofesionale.
Capitolul2.Incluziuneasocială.Acestcapitolcontinuasacontextualizezesituatiati‐nerilordinziuadeazi,punandaccentulpeaspectelecarefavorizeazaintegrareasociala,respectivasupraaceloracareoıngreuneaza.Sunttrecuteınrevistaaspecteprecumra‐poarteleeuropeneprivindaccesultinerilordinEuropa,respectivdinRomanialalocuridemunca,aspectelegatedeparasireatimpurieaeducatieisiconsecinteleacesteia,so‐majul,implicareatinerilorınviatacomunitatiisialtele.
17
Capitolul3.Sistemeconceptualealetranzițieilamaturitate.Carteasebazeazapepar‐curgerealiteraturiidespecialitateprivindprincipaleleperspectiveteoreticepsihosoci‐ologicesisociologicecareexplicadezvoltareaumanaıncontextsocial.Prezintamodulıncarecercetatoriiıntelegsaımpartacursulvietiiınetape,caresuntfactoriiuneitran‐zitiidesucceslamaturitatesiimplicitdelascoalalaviataindependenta.Dintreteoriiretinem,printrealtele,notiuneade„individualizarestructurata”(structuredindividua‐lisation)caresereferalafaptulcaoameniiauaccesladiferiteresursesioportunitatiınviata,darinegalitatilesocialesuntreprodusededeciziileindividuale,cumarfideexem‐plu, ıncazulunuiadolescentdacasacontinuestudiilesausaparaseascasistemuldeeducatie(SchoonsiSilbereisen,2009).
ÎnCapitolul4.CercetăriprivindtranzițiadelaadolescențălastadiuldeadulttânărautorulpornestedelaanalizamoduluiıncareadolescentiisitineriidinRomaniacon‐ceptualizeaza propria lor identitate si urmareste evolutia acestei conceptualizari, caapoi,folosindinstrumentedelucrudinliteraturainternationalasacompareimagineaobtinutadeadolescentiisistudentiidinRomania.Avandcasipreocuparecentraladefi‐nireasuccesuluitranzitiei,studiulestecontinuatcuanalizastatisticaabazeidedateaproiectuluimentionatpedimensiunilecareinfluenteazapregatireapentrudebutulınmunca.
Studiulsebazeazapeodocumentatienudoarvasta,ci sisistematica,dincareaurezultatceletreicapitoledefundamentareteoretica.
Carteaanalizataesteunaıngrijitscrisasiredactata,folosindu‐secorectreferintelecasiaranjareadatelorıntabelesigrafice.Spredeosebiredeconstructiilemaiscolarestialealtorlucraridedoctorat,cercetareaprezentataınacestvolumımbinacumaiestrieanalizaliteraturiidespecialitate,adatelorobtinutedepredecesoricudatele,judecatilesiconcluziileproprii.
Datefiindcomplexitateaabordariitemei,originalitateametodelorfolosite,amploa‐reasiprofunzimeaanalizei,bogatiadocumentarii,ıntr‐uncuvantmeritelestiintificealelucrariidedoctoratpebazacareias‐ascrisaceastacarterecomandcucaldurasa fiecititaatatdespecialistidindomeniucatsidepublicullarg,ceicaredorescsa‐sifacaoimagineaceeaceınseamnasafitanarınRomaniadeastazi.
ProfesorDr.MariaRothDepartamentuldeAsistentaSocialaaUBB,
coordonatoraltezeidedoctoratelaboratadesociologulSergiu‐LucianRaiu
18
Dintr‐operspectivagenerala,carteaestedeosebitdeconsis‐tenta,coerenta si foartebineelaborata,sintetizandpepar‐cursulacesteicarti,olucrarederealavaloarestiintificapri‐vind tranziția de la școală la viața activă. Tema abordataprezintaunpronuntatcaracteraplicativ,ıncercandsacontu‐rezeodescrierepertinentaatendinteloractuale,atatpozi‐tivecatsinegativeprivindorientareasiintegrareatinerilorpepiataforteidemunca.Intreguldemersestestructuratın4capitolearmoniosalcatuite:1.Tinerii–oproblemăsocială?
2.Incluziuneasocialăatinerilor;3.Sistemeconceptualealetranziției lamaturitate;4.Cercetăriprivindtranzițiadelaadolescențălastadiuldeadulttânăr.Acesteaacoperacuprisosintaarealulproblematicspecifictemeiabordate,asigurandtotodatasiodistribu‐tieechilibrataıntreparteateoreticasiparteaaplicativa,ambeleocupand,cuaproxima‐tie,cateojumatatedincarte.Cercetareapracticaestefoartebinesustinutadesintezateoreticaelaborata.
Modelulteoreticestedezvoltatpeparcursulprimelor3capitole,alaturideofoartepertinentadescrierearealitatiisocialeinvestigate.Utilizandunvolumconsiderabildesursebibliograficelacaresefaceınpermanentareferinta,autorulcontureazaunmodelteoreticdeosebitdeconsistentcarelegitimeazapedeplinıntreguldemersinvestigativ.Astfel, ınprimulcapitol(Tinerii,oproblemăsocială?)esterealizataoperationalizareaconceptuluidegenerație,marcandprincipalelediferentedintregeneratiaX(nascutiın‐tre1965–1980)sigeneratiaY(nascutiıntre1980–2000).CaracterizareageneratieiXdinRomaniaesteadecvatcompletatacuoseriededatestatisticeobtinutedindiversestudiisociologicedeprofil:individualisti,radicali,putintoleranti,cuoidentitatenatio‐nalascazuta,preocupatidecumarata,dezinteresatidemass‐mediaclasica,nemultu‐mitidecalitateasocietatiiıncaretraiescsiinteresatisaemigreze.Oricatdecontroversatarpareatitlulacestuicapitol–Tinerii,oproblemăsocială?–,autoruladuceoseriedeargumentecoerenteınsprijinulafirmatieisale:deladificultatiledeintegrareınmuncasidelamentinereaautonomieifatadefamiliadeoriginepanalaproblemelepsihologicedeauto‐identitatesideaccesareaunuistatusintegratınspatiulsocialdereferinta.
Celde‐aldoileacapitolabordeazaotemadirectlegatadeacesteproblemesianumeIntegrareasocialăatinerilor.Inlegaturacuacestprocesautorulevidentiazacatevadi‐mensiuniimplicite:abandonulscolarsirentabilitateasocialaaeducatiei,insertiapro‐fesionala,reprezentarile tinerilorasupracarierei,muncii si somajului, legislatiapri‐vindaccesultinerilorlamunca,voluntariatulsistagiiledepractica.Toateacestetemesuntdinplincorelatecudatesistatisticioficialeprivindratedeocupare,somajulınrandultinerilor,programenationaledereconversieprofesionalaimplementateınRo‐mania.Inacestsensretinemcarataeuropeanaasomajuluiınrandultineriloraajunsın2014la24%faptcarelegitimeazaincontestabil importanta sirelevantatranzitieispreviataactiva.
Capitolulaltreileaestededicatteoriilorprivindtranzitiatinerilorlaviataactivaundeautorulrealizeazasintezaextensivacu(1)teoriisociologice:structuralist‐func‐tionalismulMerton,Parsons,Spencer,perspectivaconflictualistaCotesiAllahar,capi‐talulsocialalluiColeman,teoriamentineriilamaximainegalitatii,teoriapunctelorturnantealemobilitatii (Rosenbaum) si teoriamentineriiefectivea inegalitatii;(2)teoriidevelopmentaliste:teoriadezvoltariipsiho‐sociale(E.Erikson),teoriadezvol‐tariiego‐ului(J.Loevinger),cadrulcicluluideviataalfamiliei,teoriadistresuluipsi‐hologic(L.Pearlin),teoriaanotimpurilorvietii(Levinson),teoriadezvoltariimorale
19
(L.Kohlberg),teoriadimensiunilordezvoltari(K.Riegel),teoriarezilientei,siteoriaalegeriirationale;(3)teoriiintegrative:teoriainteractionist‐ecologica‐developmen‐talista,teoriasistemelorecologice,abordareacursuluivietii.Toateacestecontinuturidefinescunmodelteoreticdeosebitdeconsistentcarereflectaatatfoartebunadocu‐mentareaautoruluicatsifundamentareamaimultdecatsuficientaademersuluiin‐vestigativrealizat.
Dinpunctdevederemetodologic,carteadefataincludeundemerscomplex,cuundesignmixtcalitativ‐cantitativ,armonioselaboratprinderulareaa4cercetarisociolo‐gice,ınconformitatecustandardelestiintificecontemporaneasumateındomeniulsti‐intelorsocio‐umane.Primeledouastudiiıntreprinsesuntreprezentatededouacerce‐tarisociologicedesprecriteriilematuritatii,unarealizataınrandulliceenilorsialtaınrandulstudentilor.Utilizanduninstrumentdecercetarecuıntrebarideschise(asimila‐bilatatinterviuluicatsichestionarului)autorulasurprinsındetaliuauto‐pozitionareasocialaaliceenilorsistudentilorındinamicadestatusspreviataadulta.Celde‐altreileastudiurealizatesteocercetarepilotcomparativaderulatapeunesantiontotalde1240detinericuunchestionaraplicaton‐line.Seremarcasiınacestcazatentiapentrupre‐testareachestionarului,pentrudifuzareasasiapelareasubiectilorinclusivprintelefon,darmaialespentrufiltrareafinalasieliminareachestionarelorcuunvolumpreamaredenon‐raspunsuri.Alpatruleastudiuprezentatesteocercetarelongitudinaladeosebitdecomplexasiextensiva,elaborataın2valuripeunesantionde3509elevidin70deliceeledin33delocalitatidinRomania,investigatın2012–2013.
Unaltaspectcutotulremarcabilalacesteicarticonstaınacuratetea,fineteasipro‐funzimeaprocesarilorstatistice.Toatedateleobtinuteınurmastudiilordeterenreali‐zateaufostprocesateriguros,cufoartemultaatentiesiıntr‐oviziuneintegrativacareapermis conturarea unui tablou detaliat asupra fenomenului studiat. Practic aceastaetapaainterpretariirezultatelorestesecventaceamaivaloroasadinoricedemersin‐vestigativ,iarautorulaacordattoataatentianecesaraacestuicapitol.Maimult,folosindometodologiecomplexa,cuantificareastatisticaarezultatelorobtinutelacele4studiirealizateapermissioanalizacomparativa,faptceconferaevidentunplusdevaloarestiintificaıntreguluidemers.RemarcamaiciSchemaempiricăainfluențeifactorilordecontrolasupratranzițiilordesuccessprematuritate–realizatadeautorprinagregareaunorrezultatedesprinseınurmacercetarilordeterendesfasurate.Seremarcadease‐menea, coerenta, consistenta si extensiunea concluziilor elaborate, acestea reiterandıntr‐omanieradetaliata atat celemai importanteout‐put‐urialedemersuluide fata,precumsiprincipaleledirectiideaprofundaresicontinuareasa.Acestcapitoladuceunimportantplusdevaloareepistemicaıntregiicartisireflectapedeplinmaturitateasti‐intificaaautorului.
Pentruelaborareaacesteicartiafostutilizataobibliografieextinsa,pedeplinadec‐vatapentrutemaabordata.Celepeste240detitluriacoperaıntr‐omanieracorespun‐zatoarecontributiilerelevantepentruacestdomeniu,fiindinclusetratatedespeciali‐tate, jurnale de profil, comunicari publice oficiale, statistici si rapoarte nationale siinternationale,ınformattiparitsi ınversiunedigitala.Nuınultimulrandremarcamatentiadeosebitaacordatapentrudetalii ınredactareaıntregiicarti,atat ınprivintatehnoredactariisiıncadrariiınpaginacatmaialesınprivintaeditariistiintifice:citari,numerotaretabele,figurisireferinte.Carteareflectaunnivelstiintificsimetodologicfoarteridicat,obunacunoastereateoriilorspecificeprecumsiarealitatiisocialeabor‐date,abilitatiavansatedecercetaresociologica,ınspecialınarealulmetodologieican‐titative,precumsiunpotentialcognitivdeosebitdevaloros sidepertinent,cureale
20
posibilitatidecontinuarisidezvoltariulterioare.Remarcamdeasemeneapertinentadomeniuluiabordatsirelevantasasocialamaialesprincomplexitateaconsecintelordirectealeeseculuiprocesuluide integrareprofesionala, sociala, culturala siecono‐micaatinerilordinsocietateacontemporana.
Inconcluzie,pentruacuratetea,consistentasinivelul stiintificridicatalıntreguluidemers,pentrudocumentareatemeinicaıntr‐obibliografievastasifoartevariata,pen‐trufoarteinteresantaanalizaainsertieiprofesionaleatinerilor,pentrufoarteconsis‐tenteleanalizeefectuate,pentrudesignulmetodologiccomplexutilizat,casipentrufi‐netea interpretarilor si elaborarii concluziilor, considerăm că prin publicarea acesteicărțidl.dr.Sergiu‐LucianRAIUaduslabunsfârșitîntregulprocesceaconduslaacorda‐reameritatăcuprisosințăatitluluidedoctorînsociologie.
Conf.Univ.Dr.BogdanNADOLUDepartamentuldeSociologiedincadrulFacultatiideSociologiesiPsihologie,
UniversitateadeVestdinTimisoara
21
INTRODUCERE
CarteadefatatrateazatemamaturitatiiemergenteatinerilordinRomaniaprecumsidebutulprimeiexperienteınmunca.Carteasebazeazapeliteraturadespecialitatepri‐vind principalele perspective teoretice psiho‐sociologice care explica dezvoltareaumanapentruavedeadiferitemodeleamodului ın careoamenii ınteleg sa ımpartacursulvietiiınetapesicaresuntfactoriiunuisuccesaltranzitieilamaturitatesiimplicitdelascoalalaviataindependenta.Pedealtaparte,carteacuprindeaportulpracticadusdecatreautorpentruıntelegereafenomenuluitranzitieidelaadolescentalamaturitatesialtranzitieidelascoalalaprimaexperientaınmuncaatinerilordinRomania.Acestaconsta ıntr‐un designmixt de cercetare. Cartea cuprinde patru cercetari dintre caredouastudiicalitative(unulpeliceenidinaniterminalisialtulpestudenti),unstudiupilot(peunlotdeliceenideanterminalsipeunlotdestudentideanulIdeladiversespecializari)siocercetarepanel(detiplongitudinal,primulvalalstudiuluirealizatın2012peunesantiondeelevideclasaaXII‐asiaXIII‐areprezentativlanivelnationalsialdoileavalalstudiuluiladoianidistanta).Toateacestestudiiempiricesuntparteaparticipariiautoruluicaasistentdecercetareıncadelaınceputulstagiuluidoctoraldin2012ıntr‐unampluproiectdecercetare„Rezultanteleadolescenței.Oviziunelongitudi‐nală privind influențele contextului social asupra tranzițiilor de succes către viațaadultă”1.Proiectuleste,dupacunostintelenoastre,primulstudiudeacesttipdinRoma‐niaprivindtranzitiaadolescentilorsprestatutuldeadulttanarsiarecascopidentifica‐reasianalizafactorilordemografici,legatidevecinatatesivenituri,analizarelatiilorcuparintii,prieteniisiprofesoriisiaacelorcontextesociale(educationale,familiale,ser‐vicii)careaducbeneficii ıntranzitiacusuccesaadolescentilorsprestatutuldeadulttanar.Celepatrutipuridestudiiempiricesuntstructurateconformsetuluideıntrebarigeneralelacarenepropunemsaformulamraspunsuriınaceastacarte:
• Cumdefinescmaturitateatinerii(liceeni)careseındreaptaspreaceastaetapaavietii?
• Dartinerii(studenti),cumprivescmaturitatea?
• Putemvorbidesprefenomenul„adolescenteiemergente”ınRomania?Existasimili‐tudini/diferenteıncriteriileprincaredefinescmaturitatealiceeniisistudentiiro‐manipede‐oparte,iarpedealtapartetineriiromanicomparativcutineriidinaltetarisiculturi?
• Caresuntfactoriicaredeterminaprimaexperientaınmuncaatinerilorsicumarataaceasta?
1 EstevorbadespreProiectulPN‐II‐ID‐PCE‐2011‐3‐0543finantatdeConsiliulNationalalCer‐
cetariiStiintificesiimplementatdeoechipamixtadecadredidacticesicercetatoriaiDepar‐tamentuluideAsistentaSocialaaUniversitatiiBabes‐Bolyai,Cluj‐Napocaınperioada2012–2016.BazadedatepentruCERCETAREAIVesteutilizatacuacordulcoordonatoruluistiintificalproiectuluidecercetareProf.Univ.Dr.MariaRothsialmanageruluideproiectLect.Univ.Dr.Teodor‐Paul Haragus. Mai multe informatii despre proiect pe http://www.viitoradult.ro sihttps://www.facebook.com/sergiu.viitoradult.
22
Date demografice despre tineri la nivel global, în Europa și în România
In2012,populatialumiiadepasit7miliardedelocuitorisicontinuasacreasca.Putinpestejumatatedinpopulatialumii(51,8%)suntpersoanepanaın30deani.PondereapopulatieiG202dinpopulatialumiiestemaimica,atuncicandselimiteazalapersoanesub30deani,58,1%,comparativcu64,5%candseiaıncalculıntreagapopulatie.UE‐28(33,8%),China(42,9%)siStateleUnite(40,4%)auponderirelativscazuteacopiilorsi tinerilor ınpopulatiile lor, lucruvalabil si ıncazul Japoniei(28,6%),CoreeideSud(36%),Canada(36,5%),Rusia(37,5%)siAustralia(40,2%).Inschimb,copiiisitineriiauoproportierelativmareıncazulpopulatiilordinIndonezia(54,3%),Mexic(55,4%),ArabiaSaudita(55,5%),India(56,8%)siAfricadeSud(58,4%)(Eurostat,2014).
LanivelulUE‐28proportiapersoanelortinere(15–29ani)afostın2012de18,1%dinpopulatiatotala.TarileUEıncareproportiatinerilor(15–29ani)estemicasuntIta‐lia(15,5%),Spania(16,6%),Grecia(17,3%)siGermania(17,1%),iarcelemaimarirateale tinerilorsunt ınCipru(24,3%),Polonia(21,6%) siSlovenia(21,5%). InRomaniaratapersoanelortinereıntotalulpopulatieiafostde18,6%(Eurostat,2014),iaracelorpanaın30deani(0–29deani)afostde34,5%dinpopulatiatotalala1ianuarie2012(INS,2015).
La1ianuarie1990Romaniadepasea23demilioanedelocuitori(reprezentandmo‐mentuldemaximumdemograficpentruteritoriulRomaniei),darurmatoareledouare‐censaminte,efectuatedupaschimbarearegimuluipoliticdintaranoastraarataomodi‐ficaredetrend,scadereanumaruluidelocuitorifiindunprocesineditınaniidepacedinperioadacontemporana.Dela22,8milioaneın1992seajungela21,7milioaneın2002, (Rotariu si Voineagu, 2012), iar conform recensamantului din 2011 suntem20.121.641milioanedelocuitori(INS3),cuousoarafeminizareapopulatieiRomaniei(51,3%dintotal)(RotariusiVoineagu,2012).
Deoarece informatiiledinaceastacarteserefera laopiniatinerilorcuvarstacu‐prinsaıntre18si23deani,facemreferireaiciladatelestatisticedemograficecaresereferalapersoanelesub25deani.Potrivitstatisticilornationale(INS,2015)la1ianu‐arie2012ınRomaniaerau5.808.189detinericuvarstacuprinsaıntre14–35deani,2.835.806fete,3.291.306locuiauınmediulurban,iar2.516.883aveaudomiciliul ınmediulrural.NumarultinerilorascazutınRomaniadin2007canderaupeste6mili‐oane(6.125.972)la5.275.347ın2012(INS,2013).In2012numarultinerilorcuvarstacuprinsa ıntre15–25deanierade2.735.849,dintrecare1.328.972 fete,1.497.9402 G20(saumaiformal,Grupulcelordouăzecideminiștriaifinanțelorșiaiguvernatorilorbăncilorcentrale,conformoriginaluluidinengleza,[the]GroupofTwentyFinanceMinistersandCentralBankGovernors)esteunforumcreat ın1999,dupacrizeledinAsia siRusia,pentruareunieconomiiledezvoltatesimarileeconomiiemergente:pedeoparte,MareaBritanie,Germania,Franta,Italia,StateleUnite,Canada,Japoniasi,cumultaindulgenta,Rusia,carecompunzonadezvoltataaeconomieimondiale,iarpedealtaparte,Argentina,Brazilia,Mexic,China,India,Australia,Indonezia,ArabiaSaudita,AfricadeSud,CoreeadeSudsiTurcia,carecompunzonaemergentaaeconomieimondiale,alaturidereprezentantiaiUniuniiEuropene,aiFonduluiMonetarInternationalsiaiBanciiMondiale.Esteungrupdeministridefinantesiguvernatoriaibancilorcentraledin20deeconomii–19alecelormaimarieconomiinationale,plusalUniuniiEuropene.TarileG20reprezintadouatreimidinpopulatiaplaneteisiaproape90%dinProdusulInternBrutalacesteia,conformhttps://ro.wikipedia.org/wiki/G20,accesatladatade15.07.2016
3 http://www.recensamantromania.ro/,accesatla12.03.2015.
23
locuiauınmediulurban,iar1.237.909ınmediulrural(INS,2012).In1994,anulnas‐terii ın cazul subiectilor studiului longitudinal, prezentat ın Cercetarea IV a acesteicarti,ınRomanias‐aunascut246.736nounascutidintrecare127.136suntbaieti,cu7.538maimultidecatfete.Ogeneratiecu68.010maiputinicopiifatade1990,numa‐rulgeneratiilordenou‐nascutiınRomaniascazandtreptatpanaın1996.Doianimaitarziunumarulcopiiloracrescutpentrucaapoisascadapanaın2013cands‐aınre‐gistratcelmaimicnumardecopiinascutidinultimii23deani sidedupacelde‐alDoileaRazboiMondial,de178.000denounascuti(INS,2015).
Tineriisuntoresursaimportantapentruviitoruloricareisocietati.Comunitateasti‐intificaaınceputsapriveascatranzitiaadolescentilorsprematuritatecareprezentandoproblemasocialaınmomentulıncareausesizattendintaacestoradeaatingecriteriilecaredefinescmaturitateamultmaitarziucaceidingeneratiileanterioare.Tranzitialavarstaadultaestepoateceamaicomplexaetapaacursuluivietii.Esteoperioadadensaıncaretineriitrecprinevenimentedeviataimportanteprecumınscrierealafacultate(lacursuridezisaucufrecventaredusa),obtinereaunuilocdemunca(cunormaın‐treagasauredusa),tranzitiacatreindependentafatadefamiliadeorigine,debutulvietiisexuale, casatoria si nasterea copiilor.Atingerea acestorobiective ia astazimaimulttimpsiurmeazatraseemultmaivariatedecatıntrecut(Papaliaetal.2010).Ordineasimomentulproduceriiacestortranzitiivariaza,numaiauuncaracterstandard,audeve‐nitchiarreversibile,fiindinfluentatedeconditiileeconomice,politicesiculturalespe‐cificesocietatilorıncaresedezvoltatinerii.Fatadeacumdoua‐treidecenii,perioadadetranzitiesprematuritateadevenitmailunga(extinsa),complexa,riscanta,individuali‐zata,polarizatasiseatingemaigreuunechilibruınviata.Tineriiterminascoala,sean‐gajeazaınmunca,devinindependenti,secasatorescsidevinparintimultmaitarziude‐cat varsta la careobisnuiaugeneratiileprecedente. Putemvorbi alaturi de existentauneiadolescenteıntarziatesideomaturitatetarzie(Kehily,2007).
Desiprocesuldematurizare ıncepetotmaidevreme,maturitateaseatingetotmaitarziu.Tineriideastazitraiescoadolescentaprelungitasiastaseıntamplapestetotınlume. Tinerii nu pot sau nu vor sa‐si asume responsabilitati specifice unei persoaneadulte.Sitotusiceiıntre18–30deanicaredorescsausuntnevoitisatraiascaexperientamunciiıncadinperioadaliceuluisauimediatdupafinalizareastudiilormediiısischimbajob‐ul totmai desdeoarece suntmultmai instabili ın privinta locurilor demunca ınaceastaperioadadecatlaoricarealtavarsta.Uniitineriodatamutatidincasaparinteascarevinsipenduleazaıntredependentasiindependentadatoritaschimbariijob‐urilormaidessauasituatieideviataprincaretrec,casatorindu‐sesidevenindparintimaitarziudecataufacut‐ospreexempluparintiilor.Decatevadeceniiınmulteculturialelumiiseobservaunfenomenalschimbarii„oraruluidematurizare”,atingandu‐semultmaitarziucriteriiletraditionalealematurizarii:finalizareastudiilor,independentafinanciara,ple‐careadincaminulparintesc,casatoriasiasumareastatutuluideparinte.SiaceastapoatepentrucaasacumafirmaArnett(2001)astazitotmaimultitineripanalavarstade30deaniexperimenteazaun„sensalposibilităților”,adicaexploreazapropriaidentitatemaiprofunddecatofaceauınperioadaadolescenteilor.Fenomenul„adolescențeiprelungite”areefecteasupraserviciilorsocialeoferitedeguvernelestatelorasacums‐aıntamplatsiıncazuladolescentei4,atuncicands‐aconstatatcaesteoetapadistinctadinviatatotmaimultorpersoanedindiverseculturisisocietati.Institutiiledeınvatamant,celemedicale,4 IncadelapublicareacelebruluistudiualuiMead(1928)ComingofAgeinSamoa,oameniide
stiintadindiferitedisciplinenuaufostdeacordcaadolescența,caoetapaavietiisaucaoetapadedezvoltare,esteprogramatabiologic.
24
darsilegileaufostschimbateastfelıncatnevoiletinerilorıntre12si18anisafieprote‐jate.Inoricesocietatemomentulintrariiınviataadultaatinerilorestereglementatprinlegicevariazadelaosocietatelaalta,ınsaacestmomentareoimportantamajoradeoa‐receodataatinsoferadrepturisilibertaticetatenestidepline.Astfelexistavarstadevot5,varstalacaresepoatecasatoriisaulacaresepotıntretineraporturisexualeconsensuale,lacaresepoateconsumaalcool6situtunsauvarstalacaresepoateconducepedrumurilepublice.Necesitateauneipregatirieducationaletotmaimariadeterminatcatineriisa‐sipetreacatotmaimultianiınsistemuleducational,ınsaacestfapt(carenuestevalabil,spreexemplusipentrutineriicareprovindinfamiliideprivatematerialsauıncareeve‐nimentelenegativedinviatafamilieilorıipotafecta)estedoarunuldinfactoriicareauconduslaaparitiafenomenului„adolescențeiprelungite”alaturideschimbarileculturale.Tineriideastazitraiescunsentimentdestaredualaconsiderandu‐seadultisinuprea.DacaArnett(2001)consideracamaturitateaprelungitaesteunstadiudeviatadistinct,altiiprecumCotesiByner(2008)consideracamaturitateaemergentaestedoarunfe‐nomensocialcareapareınanumiteconditiieconomice.
Pentrutineriposibilitatiledeexplorareaidentitatiisideexperimentareaunortrairisuntmaiaccesibileastazicaoricand,existandodestandardizare,odezinstitutionali‐zare,oindividualizareacursuluivietiisiacestiaauastaziposibilitateadea‐sicreabio‐grafia(Buchmann1989)sianumaiurmauntiparalevenimentelorcursuluivietii.Ti‐neriidintarileindustrializatemodernevariazaınfunctiedevarstalacarepreiauuneleresponsabilitati specifice adultilor (de exemplu,momentul ın care aleg sa se casato‐reasca,sadevinaparintisausaseangajezecunormaıntreaga),prinfelulıncareısipri‐vescviitorul(cuoptimismsauıngrijorare),prinmodullordeviata(traindcuparintii,cucolegidecamera,parteneriromanticisausinguri),prinpreocuparileeducationalesiprofesionale,precumsiprincomportamentullor(sepotangajaıncomportamentederiscspecificevarsteicumarconsumuldedroguri,alcoolsaucomportamentesexualeneprotejate).Influentatidemediulsocialıncaresedezvolta,pentruuniitineritranzitiapoatefifaradificultati,ıntimpcealtoralepoateprovoca„crize”alevarstei.Crizelesuntcauzatedeviitorulimprevizibil,deconflictulıntreasteptarisirealitate,delipsadeex‐perientasauaplanurilorclareprecumsiasprijinuluidinparteasemenilorsiaguver‐nelorprinpoliticilesocialepentrutineretevaluateadeseoricainsuficientesi/saulipsitedefinalitate(RobbinssiWilner,2001).
Sarcinilecelemai importantealevietiipecare tinerii inevitabilvor trebuisa lerezolvesilevorparcurgeınacestianipentruaajungeınperioadadeadultsuntschim‐barearelatiei fatadeparinti, incluzandseparareapartialaa tanaruluide familie,o
5 Estede16aniıntariprecumAustria,Bosnia,Brazilia,Guernsey,IsleofMan,Jersey,Nicaragua
(Germania,Elvetiapentrualegerilocale),la17aniınEastTimor,Indonezia,Sudan,Seychelles(ınIsraelpentrualegerilocale)siınunelestatedinSUA.Sursa:http://youthrights.org/issues/voting‐age/voting‐age‐status‐report/,accesatla6.11.2015.
6 Inmajoritateastatelorvarstaesteıntre18–19ani,darvariazadelastatecareinterzicconsumuldealcoollaoricevarsta(Afganistan,Iran,Kuwait,Libia,Maldive,Mauritania,Pakistan,Qatar,ArabiaSaudita,Somalia,Sudan,EmirateleArabeUnite,Yemen),altelecarenuimpunovarstaminimalegala(Bolivia,Cambodia,Cameroon,China,Indonezia,Kosovo,SierraLeones.a.)lastateıncarevarstavariazadelapragulde10–15ani(AntiguasiBarbuda,RepublicaAfricadeCentru),de16–17ani(Austria,Belgia,Cipru,Germania,Maroc,Portugalia,Spania,Elvetia,Do‐minica,s.a.)panalastateıncarevarstaminimaestede21deani(Irak,Mongolia,GuineaEcu‐atoriala, Samoa, Sri Lanka, SUA), sursa: http://apps.who.int/gho/data/node.main.A1145?lang=en?showonly=GISAH,accesatla6.11.2015.
25
incluziunesocialanouaınviata,independenta,schimbareaatitudiniifatadetrup,for‐mareaidentitatiisexualesiauneirelatiiintimeprecumsischimbareaatitudiniifataderoluriledeadult.Tranzitiaprelungitaestecaracterizatadealternareaco‐depen‐denteisiaautonomiei,tineriinumaisuntadolescenti,darsuntsitinerisiadultiınacelasi timp, neındeplinindpedeplin criteriilematuritatii. Tinerii numai asociazastatutuldeadultcuniciunuldintrecelecincievenimenteale rolurilor traditionale.Desi casatoria, locuireaseparatdeparinti, faptuldeadeveni ei ınsisi parinti, suntvazutedeceimaimultidintretinericarealizaricetrebuieurmate,pentrumajoritateatinerilordeastăziacesteangajamentepotfievitate,celpuținpânălaoanumităvârstă.Atingereacusuccesaacestorevenimenteserealizeazaınsocietatileactualecudifi‐cultate,ceeacedeterminacatineriisădobândeascăstatutuldeautonomieșiindepen‐dențădinceîncemaitârziuînviață.Astazioameniiısiconstruiescpropriulcursalvietii,prinalegerilepecarelefacsiprinactiunilelor,ınfunctiedeoportunitatilesiconstrangerileistoricesicircumstantelesociale.Experientatranzitieidepindeatatdeluareapropriilordecizii,deabilitatisimotivatiecatsideresurseleeconomice,opor‐tunitatile si constrangerile contextului familial, socio‐istoric si macroeconomic(SchoonsiSilbereisen,2009).
Acesteasuntmotivelepentrucareamalessaneplecamatentiaasupracategorieidetineri18–25deanisimaicuseamaatinerilordinRomania,pentruavedeadacaten‐dinteledescrisemaisussuntvalabilesiıncazullor.
InCapitolul1alacesteicartivetidescoperidecetineriisuntocategoriesocio‐de‐mograficaimportantacebeneficiazaastazitotmaimultaatentiedinparteacercetatori‐lor si a factorilor decidenti.Definim conceptul de tinerețe,maturitate si integrare înmuncă(principalelefenomeneanalizateıncarte).Descriemcaracteristiciledistinctivealeperioadeiadolescenteiemergentesiinfluentacontextuluisocialasupratranzitieiti‐nerilorsprematuritatedindiversesocietatisidinRomania.Astfelprinprezentareaspe‐cificuluiperioadeidetranzitiedelaadolescentalamaturitatetotmaidiferitasidificildetraversatsiamoduluiıncaretineriioıntelegsiajungsaadopteviziuni,optiunisicomportamentediferitefatadegeneratiileprecedente,optiuneanoastraesteaceeadeaıncadratranzitiatinerilorsprematuritatecafiindoproblemasociala.
InsprijinulacesteioptiuniaducemargumenteınCapitolul2alcartii,undeanalizamfactoriicaresuntresponsabilideevolutiilerecentealetendintelorcomportamentuluidemograficaltinerilor(inclusivaltinerilordinRomania)privindprelungireaterminariieducatiei,obtinereaunuilocdemuncastabil,formareaproprieifamiliisiaparentalita‐tii,ceeacefacecamomentultranzitieilastatutuldeadultsafieamanat.Vetigasidatestatistice(nationalesieuropene)carearatadificultatilecucareseconfruntatineriipre‐cum participarea scazuta la educatie si abandonul scolar, cei aflati ın afara oricareiformedeeducatie,formaresauocupare,dateprivinddificultatileınpregatireasiinser‐tiatinerilorpepiatamuncii,alsomajuluicronicizat,alinsuficientelorprogramecarearfacilitaaccesultinerilorlaunlocdemunca(programedevoluntariat,stagiidepractica,internship‐uris.a.).Acestefenomenesunttraitedeocategorieparcatotmainumeroasadetinericaredatoritadiverselorcauze(optiunipersonale,situatiesocio‐economicafa‐milialaprecara,contextsocialdificilıncaresedezvoltatanaruls.a.)nutraverseazacusuccesaceastaperioadaavietiisprematuritate.Situatiadificilaestereflectatasiındo‐cumenteleoficialealeinstitutiilorUniuniiEuropene,caredesiınultimiianiauadoptatoseriedemasuri,programesiproiectepentruincluziuneasocialaatinerilor,eficientaacestoraıncanuafostdoveditasuficient.
26
InCapitolul3expunemmodulıncarediversiteoreticieniapartinanddiferitelorcu‐rentepsihologicesisociologiceexplicafactoriicareinfluenteazatranzitiadelaadoles‐centalastadiuldeadulttanar.Amluatınconsiderareperspectiveleteoreticeclasicedelaceletraditionale,generaleprecumstructuralist‐functionalismul,interactionalismul,teoriileprivindinegalitatilesociale,alerezilienteipanalacelemairecenteperspectiveintegrativecaresintetizeazapunctedevederedindiverseteoriiclasiceprecumteoriainteractionist‐ecologica‐developmentalista,teoriasistemelorecologice,teoriacursuluivietiisauceaaalegerilorrationale.Toateacesteteoriivorbescdesprerolulsocializatoralfamiliei,alscoliisiıngeneralinfluentamediuluisocio‐economic,culturalsicontextualasupradezvoltariiuneipersoane,referindu‐sesilaimportantaroluluipersonalaloa‐menilorına‐sidirectionaviataasacumconsideraprinalegerilepecarelefacsiprinprismapropriilorcapacitatideafacefatasituatiilorvietii.Luamınconsideraresiper‐spectivateoriilorprivindtranzitiadelascoalalaviataactivaprecumteoriacarierei.
Capitolul4alacesteicartiprezintadatesociologiceconcretepentruaıntariafirmatiacatrecereatinerilorromanisprematuritatereprezintaoproblemasocialadarsipentruıntelegereafenomenuluitranzitieisprematuritatecuspecificpedebutulınmuncaaltinerilor.Prinintermediulapatrucercetariıncareamutilizatatattehnicicantitativecatsicalitativeamıncercatsaexplorezlaturasubiectivasiobiectivaalecelordouafeno‐mene(prezentaperioadeicaracteristiceadultuluiemergentlatineriiromanisidebutulınmunca),prinmijloaceledescriptive(ceınseamnapentrutineriiromanimaturitatea)siprinceleexplicative(prinanalizelestatisticepentruidentificareafactorilorcarede‐terminaundebutınmunca).Prinexpunereamoduluiıncareısivadliceeniisistudentiistatutuldevarstasiseraporteazalamaturitate,demonstramcaetapaemergentasprematuritateparesaseconstituiecaoetapadistinctaavietiisiıncazultinerilordinRo‐mania.Tindemsacredemcamediuleconomic,socialsiculturalactual,cunumeroaseleschimbaricarepotfivazuteınRomaniainclusivınımbunatatireastandarduluideviatasiadoptareavalorilorsiideologiilorindividualistespecificesocietatilordinVestapropieconceptiatinerilordinRomaniacuceidinSUAsialtestateıncareafosttestatasicon‐firmatateorialuiArnett.
Carteaseıncheiecuprincipaleleconcluzii,limitealecelorpatrustudiiprecumsire‐comandarilepentrudirectiileviitoaredecercetareprivindacestsubiect:tinericarepar‐curgprocesultranzitieidelaadolescentasprestadiuldeadulttanar.Ultimeledouapartiale cartii cuprind surselebibliografice careaudus la conturarea ideilorexprimate ınaceastacarteprecumsianexeleıncaresegasescinstrumenteledecercetareutilizateınceledouavalurialestudiului„Rezultanteleadolescenței.Operspectivălongitudinală”.
27
CAPITOLUL 1 TINERII O PROBLEMĂ SOCIALĂ?
Inaceastaprimaparteacartii ıncepemprinaprezentacontextualsocialaltranzitieitinerilorsprematuritate,caracteruldistinctivalperioadeidetranzitiedelaadolescentasprematuritateobservatınultimeledeceniiıntotmaimultesocietatisimodulıncaredezvoltareatehnologicaadeterminatschimbareadeviziunesioptiuniınrandultineri‐lorcareparcurgaceastaetapaavietii.PrezentamsuccintteoriageneratiiloraluiMan‐nheimsitrasaturilecomuneobservatelatineriiamericanicareparaseregasitotmaidessiprintretineriiromani.Definimconceptuldetinerețesimaturitateasacumestedefinitdecatrediferiteorganizatiiregionalesiinstitutiiinternationaleprinintermediulinstrumentelorsialdocumentelorlegislative,darprezentamsicatevaconcepteprivindintegrareaınmunca.Prindatelestatisticearatamtendintatinerilordeaamanaeveni‐menteledemograficeprecumramanereaıneducatie,aconstituiriifamiliei,asumariiro‐luluideparintesauaccesarii locurilordemunca. Incheiemcapitolulcumentionareafaptuluicafiecaretanaredatorsaınteleagacaınsocietateenevoitsajoacerolurisoci‐ale,areobligatiisiresponsabilitatipecaremaidevremesaumaitarziuvaajungesasileasume.
1.1. CONTEXTUL SOCIAL AL TRANZIȚIEI TINERILOR SPRE MATURITATE
Vomıncepeprinadefiniitermeniiutilizatimaifrecventıncarte:adolescență,tinerețe,perioadăadultăemergentămentionandcaacestitermenisuntutilizatiıncarteconformdefinitiilordatedediversiautorisi/sauinstitutii/organizatii.
Modulıncareoameniiıntelegsa ımpartacursulvietiiluandınconsiderareaspectebiologice,psihologice,sociale,contextualevariaza,existanddiverseperspectiveprincareesteprivitparcursulvietiiuneipersoane.Modulcumdefinesctineriimaturitatea,ceın‐seamnapentruei „a fiadult” sicomportamentulacestoradeaamanaasumareaunorresponsabilitatispecificeadultilor,adoptandmaidegrabacomportamentespecificeado‐lescentilor, l‐audeterminatpe cercetatorul J.J.Arnett (2000) sa vorbeascadeonouaetapadeparcurgereınciclulvietii,numindu‐ipetineriiıntre18–25deani„adultiıncursdedevenire”(emergingadults).Potrivitmodelului,tineriideaziıntre18–25(30)deaninuseconsideraniciadolescenti,niciadulti,cimaidegraba„adultiıncursdedevenire”.Perioadadincursulvietiicuprinsaıntre18–25(30)deaniesteconsiderataoperioadadistinctadedezvoltare,numitaperioadaadultăemergentă.ConformteorieiluiArnett,J.J.(2000)pecareoutilizamınaceastacartepentruexplicareaperceptieitinerilorpri‐vindpropriulstatutdevarsta,acriteriilorprincaredefinescmaturitateaprecumsiafactorilordesuccesaitranzitieisprestadiuladult,demonstramcaetapaadultaıncursdedezvoltaresprematuritateparesaseconstituiecaoetapadistinctaavietiisiıncazultinerilordinRomania.Caracteristicileperioadeiadulteemergenteinclud:senzațiedetră‐ire întredouăperioade (adultii ın curs de dezvoltare nu se vad nici adolescenti, niciadulti);explorareaidentității(ınspecialınmunca, ındragostesiviziuniasupralumii);
28
concentrareapesine(nuegocentricacipursisimplulipsitdeobligatiifatadealtii);in‐stabilitate (evidentiataprinschimbareastatutuluirezidential,al relatiilor ınmunca sieducatie);vârstaposibilităților (optimismul ına‐si conduceviata ınoricedirectiedo‐resc).
MaturitateaemergentădesprecarefacereferireArnett(2000)esteunstadiunoudeviata,intercalatıntreadolescentasimaturitate,suprapusperioadeiıntre18–25(30)deani,ıncaretineriinusedefinescniciadolescenti,darniciadulti,definindmaturitateacaunprocescaracterizatprincriteriiindividualistemaidegrabadecatprinrealizareaunortranzitiiderol(definitivareastudiilor,plecareadincaminulparintesc,atingereaindependenteifinanciare,casatoria,parentalitatea).Maturitateaemergentanuestenu‐maioetapădetranzițiedelaadolescentalamaturitatecatunstadiudeviațădistinctıncaretineriiadoptaoatitudinedeneasumarearolurilorsocialeclasicesiimplicitaas‐teptarilorsocietatii.Inaceastaperioadatineriisuntpreocupatipentrudescoperireasi‐nelui,trecprintr‐operioadainstabila,suntcentratimaimultpesine,auunsentimentdeneapartenentalavreocategoriedevarstasioperceptieaposibilitatilornelimitate.Exploreazadiversetipurideasocieriidentitare,personale,profesionale,religioase,ro‐mantice,sexuale,ısiconstruiescsiconsolideazamultiplefatetealeproprieipersonali‐tati.Amanavolitivexperimentareaunoradintretranzitiilederolmentionatesinuauperceptiaparcurgeriiunuidrumiterativınsensulatingeriiacestortranzitiicarearde‐limitaclaretapelevietii(dinpunctdevederesocial,nu‐siasumaresponsabilitatiderol,iardinpunctdevederepsihologicnutrecprintransformarileatitudinal‐identitareaso‐ciateacestortranzitiiderol).Perioadaadultaemergentaesteoperioadaıncaretineriisuntmailiberifatadecontrolulparentalsiesteoperioadaindependentadeexplorareavietii.Oferatinerilorposibilitateadea‐siformulaıntr‐untimpmailungcelemaiim‐portanteoptiunideviata(alegereaparcursuluieducationalsiprofesional).
Chiardacaaceastaperioadaartrebuisafieaxatapeexplorareaoportunitatilor,con‐textulsocialınschimbare,cerinteleridicate,ınvatareapetotparcursulvietii,dificulta‐teadeangajarepepiatamuncii,stabilirearelatiilorsidiferentiereadeadultisuntdoarcatevadintreaspecteleıntampinateıntranzitiatinerilorsprematuritate.Aceastatran‐zitieprovoacatinerilorsionelinistecuatatmaimultcucataceastaperioadadetranzitienuestedoarmailunga,darsi‐apierdutsinaturastandard,devenindnesigurasirever‐sibila. Sarcinile celemai importante pe care un tanar trebuie sa le rezolve pentru aajungeınperioadadeadultsuntschimbarearelatieifatadeparinti,incluzandseparareapartialaatanaruluidefamilie,oincluziunesocialanouaınviata,independenta,schim‐bareaatitudiniifatadetrup,formareaidentitatiisexualesiauneirelatiiintimeprecumsischimbareaatitudiniifataderoluriledeadult(Kadar,2013).Dacatranzitiatraditio‐nalaafostcaracterizatadetrecereadelastatutuldedependentadinadolescentalaau‐tonomiaadultului,tranzitiaprelungitaestecaracterizatadealternareaco‐dependenteisiaautonomiei,tineriinumaisuntadolescenti,darsuntsitinerisiadultiınacelasitimp,neındeplinindpedeplincriteriilematuritatii.
1.2. CONCEPTUL DE TINEREȚE, MATURITATE ȘI INTEGRARE ÎN MUNCĂ
Sensulnotiuniide„tanar”variazaındiferitelesocietatidinıntreagalume.Tinereteaestecelmaibineınteleasacaoperioadadetranzitiedeladependentadincopilarielainde‐pendentaspecificaperioadeiadulte.OrganizatiaNatiunilorUnite,pentruscopurista‐tistice,defineste„tanarul”cafiindacelepersoanecuvarstacuprinsaıntre15si24de
29
ani,faraaaduceatingerealtordefinitiialestatelormembre,iarCartaTinerilorAfricaniıidefinestepetinericafiindpersoanelecuvarstacuprinsaıntre15–35deani.ConformlegislatieinationaledinRomaniatineriisuntcetateniiactivicuvarstacuprinsaıntre14–35deani(LegeaTinerilor350/21/7/2006,Art.2,Alin.(2)lit.a.).Candnereferimlatineriınaceastacartefolosimdefinitiadinlegislatianoastra.
Intimpcelimitainferioaraaadolescenteiseapropiedematuritateabiologica,limitasuperioaraseleagadenivelulimplicariisociale(Kadar,2013).Obiceiurileculturalesinormelesocialediferadelaotaralaaltasipotafectasensurilesimodeluldedezvoltarealtinerilor,acestiaavanddiferitecerintesimodelededezvoltaresiınacelasitimpopor‐tunitatidiferite.Perioadadincursulvietiicuprinsaıntre18–25(30)deaniesteconsi‐derataoperioadadistinctadedezvoltare,numitaperioadaadultăemergentă.Oseriedestudii(Maceketal.,2007;Nelson,2009;Sirschetal.,2007;Petrogiannis,2011;Nelsonetal.,2004)careauinvestigatopiniiletinerilordesprematuritate,ındiferitetarisicul‐turiaratacatineriiıntre18–35deanisesimtafiıntredouaperioadealevietii,nuseconsideraadolescentidarnicipedeplinadulti,traindoperioadapecarenustiucums‐onumeasca.Aceleasistudiiaratacapentrutinericriteriilecelemaiimportantecaremarcheazatrecereasprematuritates‐auschimbatdelaevenimenteexterioare,lastan‐dardeinterne,careseatingıngeneraltreptatsiindividualprecumacceptarearespon‐sabilitatilor,aluadeciziiindependentdeparintisaualteinfluentesiadeveniiindepen‐dentfinanciar.PrinteoriaadultuluiemergentaratamcasipentrutineriidinRomania,casiıncazultinerilordinaltesocietatioccidentale(Cehia,Austria,Grecia,China,SUA),etapaadultaıncursdedezvoltaresprematuritateparesaseconstituiecaoetapadis‐tinctaavietii.
Schimbariledemograficedinultimii25deanisuntvizibilesiıncategoriatinerilorromanidinmaimultepunctedevederementionandu‐lesuccintınceleceurmeaza,ınsafaraaaveapretentiauneienumerariexhaustiveaschimbarilorsisituatiilordificilecucareseconfruntatineriiromanidinziuadeazi.Acesteaafecteazatineriidinpunctuldevederealconstituiriifamiliei,ramaneriiıneducatiesauınprivintaaccesariilocurilordemunca:
1. tineriievităpreluareaunorresponsabilitățialeadulțilorsauevităexercitarearoluluilorsocial,economicșifamilial,astfelca,deexemplu,varstamedielaprimacasatorieacrescutprogresivınRomaniaultimuluisfertdesecol,dela25deanicateraın1990ajungandınanul2013la29,9ani(ıncazulbaietilordela26,9,cateraın1990la31,9aniın2013,iarıncazulfetelordela23,7anicateraın1990la28,5aniın2013),iarvarstamedieamameilaprimanastereacrescutsieaprogresivdela22,3ani,cateraın1990ajungandla26,5aniın2013(INS,2015).Jumatatedinbarbatiicareauparasitcasaparinteascaınperioadasocialistaerausub24deani,astaziprocentulfiindatinsdoarlavarstade26deani(Muresan,2012).Incazultinerilorinactivisausomericarenudetinmijloacelepentrualocuiindependentexistaprobabilitateamaimaresacontinuesalocuiascacufamiliilelor,amanandıntemeiereauneifamiliipro‐prii(CE,2012,SWD409final).
2. desifacultateaadevenitpentrumultitineriunpasimportantpentruaccederealastatutuldeadult,tineriiconsideracanumarulmicalscolilorprofesionalesiacelordeartesimeseriilimiteazaoportunitatiledeangajaredeoareceacestescoliofereauoportunitateaobtineriiuneispecializaritimpuriisiimplicitintrareapepiatamunciimaidevreme(Popetal.,2010),existandstatisticicarearata caaproapeunuldincincitineridingrupadevarsta18–24deaninuterminaınvatamantulobligatoriu
30
(17%)sicapestejumatatedintreeleviidinaceeasicategoriedevarstanureusescsatermineclasaaXII‐asisatreacaexamenuldeBacalaureat(UNICEF,2014).
3. tineriicareparasesctimpuriuoriceformadescoalasiformareprofesionalaprezintaunriscmaredesomajsiexcluderesocialasauchiardesperantadeviatamairedusasicutimpulgenereazacosturi(monetaresaunemonetare)nunumaipentruei,darsipentrusocietate(Costacheetal.,2014).Printrebeneficiileuneipregatirieducati‐onalecatmaiınaltecifrelearatacafiecareandescoalaınplusreducecu8,2%risculdeadevenisomersifiecareanınplusdescoalacresteveniturilesalarialecu8,5%(Costacheetal.,2014).Desi,ın2014ratasomajuluiınrandultinerilor(15–24ani)lanivelulUE‐28erade21,9%cu1,6puncteprocentualemaimicafatadeceadin2013siınscaderepentruprimadataınultimii6anidelaıncepereacrizeifinanciaredin2008,lanivelulUE,15tariseconfruntacuratealesomajuluicaredepasescme‐diaUEprintrecare siRomania(24%),situatia ıngrijoratoare fiind ın tariprecumSpaniasiGrecia,undepeste50%dintretineriicuvarstacuprinsaıntre15–24deanisuntfaraunlocdemunca(53,2%respectiv52,4%)(EUROSTAT,2015).
4. lipsacompetentelorprofesionale ıi ımpiedicaadeseapetinerisagaseascao ınca‐drareadecvata ınmunca, iar lipsaexperienteiprofesionaleconstituieunobstacolimportantpentruintrareapepiatamuncii.Spreexemplu,9din10tinerideclaracalipsa experientei impusa de angajator este problema cu care se confrunta atuncicandvorsaseangajeze.Maimult,4din10tinericonsideracapiatamunciinupre‐zintaocorelarecupregatirea lor sidoar21,8%dintre tineriiparticipantialunuistudiurecent7muncescındomeniulıncares‐aupregatitlascoalasaufacultate,res‐tulde78,1%nulucreazaındomeniulstudiat.DateleBarometruluideTineret2012indicafaptulcapeansamblulpopulatieidetineridoar18%consideracascoalaras‐pundenevoilorpieteimuncii(MTS,2013).
5. tineriicareprovindincategoriidezavantajateausanselimitatedea‐sidezvoltacom‐petentelenecesaresupravietuiriipeopiataamunciiglobalizatasiaceastadatoritaabsenteiunorsistemeflexibiledeeducatiepermanenta(Costacheetal.,2014).Laıntrebarea:„Cecredcaarfinecesarsaseıntamplepentrucatineriisa‐sigaseascamaiusorlocuridemunca?”,29,1%dintretinericonsideracaunsistemeducationalperformantsiadaptatpieteimunciiesteraspunsulınfacilitareagasiriiunuilocdemunca.Dintretineri,24%consideracaaceastasarcinacadeınmainileangajatorilorcarear trebuisaaibaomaimaredeschiderecatre tineriineexperimentatisau ınpoliticastatuluicareartrebuisaıncurajezecompaniilesalucrezecutinerii(iVox,2015).
6. tineriiseconfruntacuprovocariıntranzitiadelasistemuldeınvatamantsi/saudelasomajlaviataprofesionalasidelaıncadrareaınmuncatemporarasaucufractiunedenormalaıncadrareaınmuncacunormaıntreaga.InRomania,rigiditateaesteca‐racteristicaprincipalaaprogramuluidelucrualsalariatilor,doar9,4%dintreacestiaavandposibilitateadea‐siorganizaınmodflexibilprogramuldelucru(TraiansiVo‐ineagu,2012).Dacalaniveleuropeanestemaiprobabilcatineriisafiecuprinsiın
7 Studiulonline„Tineriișiloculdemuncă”realizatın2015pe2276tineriıntre18–25deani,
rezultateleputandfiextrapolatelapopulatiautilizatorilordeinternetdinRomania,peste18ani, dinmediul urban. Studiul a fost realizat in cadrul campanieiGaranția pentruTineret,www.garantiapentrutineret.ro
31
formedeangajaretemporarasaucucontractedemuncapart‐time,ceeacerepre‐zintaınacelasitimpooportunitatedarsiovulnerabilitateocupationala,tineriiro‐maniseconfruntacuopiataamunciirigida,faraformeflexibiledeangajaredispo‐nibile,caresapermitacontinuareastudiilorınparalelcuangajarea.Sidesi,tineriiromanilucreazamaimultdecatansamblulpopulatieiocupatedinRomaniasidecattineriieuropeniınzoneorareneconventionale,cumarfimuncaınschimburisiınzilelenelucratoare(MTS,2013),aproape7din10tineripreferalocuriledemuncafull‐time,iar2din10preferaunlocdemuncapart‐time(iVox,2015).
7. ınRomaniatineriicareparasesctimpuriuscoalaadeseanufacobiectulunorcerce‐tarisistematicepentrucasuntocategoriegreudeidentificatnemaifiindcuprinsiınsistemeledeformaresiniciıntr‐oaltaformadeprotectiesociala.7,5milioanedetineriıntre15–24deanidinUEnuaveauunlocdemuncasinuurmaustudiisaucursurideformareprofesionala,ın2010(CE,2015)siaproape5,5milioanedetineriıntre18–24anidinıntreagaEuropanuterminaseraınvatamantulsecundarsuperiorsinumaiurmaseravreunprogramdeeducatiesipregatireprofesionalaformalasaunon‐formalaın2012(MTS,2013).ProcentultinerilorNEETesteridicat,de17%dinpopulatiaıntre15–24deani,iarpeste60%dinacestiasuntinactivieconomic,re‐prezentandatreiaceamaimareproportiedinUE(CE,2015:SWD42final).UneledatearatacaınRomaniapondereatinerilorNEETacrescutdela13,3%ın2007la17,4%ın2011,procentulpastrandu‐sesiın2012,mediaUEfiindde12,7%(MTS,2013).InlipsaunorevidentesaustudiisistematiceasupratinerilorNEET,statisticilesuntambigue,ın2012estimandu‐seınRomania450.000detineriiNEET(INSRo‐mania).Inregistrarealoraınceputprincele27decentrepilotaleprogramuluiGa‐rantiapentrutineret,identificandu‐sepanala31ianuarie2015putinpeste3500detineri(GuvernulRomaniei,2015).Romaniaademaratoseriedeprogramepentruprevenirea sicombatereaparasirii timpuriia scolii ınsaeficacitateaacestoranuafostsuficientdovedita.Abandonulscolarsedatoreazaevenimentelordinviataper‐sonala a celui ın cauza (mutarea dintr‐o localitate ın alta, separarea parintilor,pierdereaslujbeidecatreparinti)sauevenimentelorscolare(repetentia,absenteis‐mulregulat),adeseafiindaprobatchiardeparinti,vazandıntanarosolutiedesu‐pravietuireafamiliei(Balicaetal.,2010).TineriiNEET15–29anineıncadratiprofe‐sionalsicarenuurmeazavreunprogramdeeducatiesauformareproducstatuluiromanuncostde1.624Euro,caurmareanerealizariidevenituri.InRomaniacos‐turilegeneratedeTPTSpeduratauneivietiesteechivalentcu0,9%dinPIB(panala1,6%dinPIBınUngariasi1,4%ınLetonia)(Costacheetal.,2013).
8. ınlipsaunoroportunitaticorespunzatoaredeıncadrareınmunca,ınanumitestatemembretineriiacceptaoferteprecaredeıncadrareınmuncaprecumstagiinepla‐titesausuntexpusifenomenelordesubocupareaforteidemuncasaudemuncanedeclarata,adeseadispusisaplecelamuncaınafaratarii.Ceiexpusirisculuideexcluziunedepepiataforteidemuncasuntpersoanelecuunnivelscazutdecalifi‐care,celecuhandicap,celecareabandoneazatimpuriustudiile,carenusuntınca‐drateınmunca,nicinuurmeazaunprogramdeeducatiesauformaresitineriidincomunitatilemarginalizatesidefavorizate,cumarfipopulatiaromasaumigrantiilegalitineri(CUE,2011).Tineriicareparasesctimpuriuscoalasuntladebutulvietiiactivesiarputeafioresursaumanaimportantaıneconomie,darınabsentaunordiplomesaucertificatecaresaleatestecompetentelenupotfiıncadratiınmuncalegal,muncind„lanegru”doarpeperioadadeproba,ınslujbetemporare,ıngeneral
32
necalificate.Jumatatedintretineriiıntre18–24deanicunivelscazutdeeducatieerauangajaticamuncitorinecalificati(55%),ceimaimultiındomeniilecomertsireparatii(31%)ıncompaniiprivate(68%),iaraproape42%afirmaucaintentio‐neazasapleceınstrainatatepentrua‐sigasidemuncaınviitorulapropiat(Balicaetal.,2010).Dealtfel,unaltstudiuaratacamaibinedejumatate(55,2%)dintretineriicareısicautaunlocdemuncaınRomaniaarfidispusisa lucrezeınafaratarii,26,7%suntindecisiınaceastaprivinta,iar18,0%nuarplecasastudiezeınafaratarii.Dintreceicarearalegesamunceascaıntara72,6%arface‐odedragulfamilieisiaprietenilor,iar36,0%consideracaunjobıntarale‐aroferiposibilitateadeafaceoschimbareıntara(iVox,2015).
Asadarperioadadetreceredelaadolescentalastadiuldetanaresteoperioadacepresupuneschimbarimajoreınviataoricareipersoane.Intraversareaacesteiperioadeschimbarilepotgeneradificultati,iardepasirealoresteosarcinacepresupuneunefortatatdinparteatinerilor,dararputeafisiosarcinadegasireauneirezolvaridinparteaıntregiisocietati.Amaratatcaınciudaacestorschimbarisidificultatitineriideastazitraiescıntr‐olumeaposibilitatilorneıngradite,putandu‐sitrai sidirectionaviataasacumconsidera si tocmaipoatepentrucanu stiucesafacacuaceasta libertatemultiajungneımplinitilamaturitate.
Inlimbaromanaexistadoitermenicarefacreferireladezvoltareaumanadeplina,celde„matur”si„adult”.ConformDicționarExplicativalLimbiiRomâne,(AcademiaRo‐mana,1998)siNouluiDicționarExplicativalLimbiiRomâne(LiteraInternational,2002)termeniide„matur” si„adult”suntdefinitiprinaceeasiexpresie„starededezvoltaredeplina”,ınsauniistudentiaufacutdiferentaıntreafimatursiafiadult.Uniispuncasuntadultidarnusimaturi,iaraltiiinvers.Argumentelepentrucareseconsiderama‐turi sunt pentru ca au un sistem de principii, valori si responsabilitati pe care si leasuma,ınsanusuntadultipentrucanuauindependentafinanciara,„suntopersoanaadulta(amtoatedrepturilepecaresocietatealeconferapersoanelordeacesttip),darnusuntmatura(nuconstientizezvarstapecareoam)”.
Canddevineopersoanacinevacinepoatefinumit„adulta”?Existadiferitedefinitiialevarsteiadultedinpunctdevederelegal:la18anitineriiaudreptdevotsiınmajo‐ritateastatelorsepotcasatorifaraacordulparintilor(Art.36,alin1,ConstitutiaRo‐maniei),la18sau21deani(ınfunctiedestat,deexempluınSUA)sipotıncheiacon‐tractecucaracterobligatoriu.Folosinddefinitiisociologice,oameniipotficonsideratiadultiatuncicandseıntretinsinguriorisi‐aualesocariera,s‐aucasatoritoriaulegatunparteneriatdedragosteimportantsausi‐auıntemeiatofamilie.Dacamaturitateasexualasurvineınadolescenta,maturitateacognitivapoateapareamaitarziu.Maturi‐tateapsihicapoatedepindederealizaricumarfidescoperireaidentitatiiproprii,obti‐nereaindependenteifatadeparinti,construireaunuisistemdevalorisiformareaderelatii(Papalia,2010).
1.3. CARACTERISTICILE PERIOADEI ADOLESCENȚEI ȘI A TINEREȚII
Oricesocietateacordavarsteioimportantadeosebitaorganizandu‐seıntemeiulstructu‐rariipecriteriidevarsta.Vârstaestedefinitacaintervaldetimpprincarefiecareomselocalizeazapesinesiestelocalizatdeceilaltiınsocietate.Celedouaproprietatialevarsteiceabiologicasiceasocialadeterminastadiilecursuluivietiiumane.Vârstabiologicăeste
33
numaruldeanipecareıiareunom,iarvârstasocială,ınculturiledincarefacemparte,definesteceamaibunavarstapentrubarbatsipentrufemeieprivindterminareascolii,cariera,casatoria,nastereacopiilor,pensionarea,statutuldebunicetc.(Schifirnet,2002).Aceastadublaproprietateavarsteiıideterminapeoamenisa‐siinteriorizezeostructuratemporala,careiaiseconformeaza,ceeaceducelaoinstituționalizareacursuluivieții(Otovescu,2010).Tinzandsa‐sialiniezevarstabiologicacuceasociala,oameniisuntcon‐stienticasuntınavanssauınıntarzierecuprivirelaevenimentefamilialesiocupationalemajore.Dacalavarstacopilarieisilaceaaadolescenteisemanifestadorintadeaajungecatmairepedeadult,pemasuraceınaintamınvarstauniioamenidorescprelungireatineretiisiamanareaatingeriietapeibatranetii(Schifirnet,2002).Societateadinceıncemaidivizata simarcatadeinstabilitate si incertitudinefaccaorganizareacursuluivietiisafieafectatadefragilizareastatus‐uluideadultceeaceducelaoflexibilitatetem‐poralasidezinstituționalizareacursuluiviețiipunandsubsemnulıntrebariimodelulcul‐tural al timpului industrial si modelul cursului vietii care ıi corespunde (Otovescu,2010). Prelungirea scolaritatii, cresterea ponderii serviciilor si interesului puternicpentruınvatamantulsuperior,impactulcumass‐media(televiziunea,internetul)ıide‐terminapeuniioamenisa‐siprelungeascastareadeadolescentastfelcaınsocietateaactualaexistasioperioadapostadolescenta(…)identificabilaınmulteprivintecutine‐retea(Schifirnet,2002).
Fiecareomtraverseazade‐alungulvietiianumiteetape(stadiidedezvoltare), iarfiecaredintreacesteaestecorelatacuunanumitintervaldetimpıncareoameniidispundeunsetdedisponibilitatidiferitecalitativdeaceleamanifestateınaltafazadeevolutie.Celemaicunoscutereflectiiteoreticeasuprastadiilordedezvoltaresunt:teoriadezvol‐tarii maturitatii (Arnold Gesell), teoria despre dezvoltarea psihosexuala (SigmundFreud),teoriadespredezvoltareapsihosociala(ErikErikson),teoriadezvoltariicogni‐tive(JeanPiaget),teoriadespredezvoltareamorala(LawrenceKonhlberg)s.a.Erikson(1953)discutadezvoltareaindividuluiprinevolutiaınoptstadii(pruncia,copilariatim‐purie,perioadadela4 la5ani,perioadadela6anipana lamanifestareapubertatii,adolescenta,prematuritatea,perioadaadulta,batranetea),orientareadelaoetapa laaltafacandu‐seprinprocesuldegenerativitate.Fiecaredintreceleoptstadiiseremarcaprincrizaprodusaınacelintervaldetimp,desfasurataıntr‐uncadrusocialdominantsifinalizataıntr‐omutatiesemnificativa.Dinaceastaperspectivateoreticaindividulapareca o fiinta care procreeaza, produce si creeaza. Conform teoriei dezvoltarii morale(L.Kohlberg),dezvoltareaindividuluiarelocprintr‐osuccesiunedestadiiınraportcutreiniveluriınceeaceprivesteevolutiajudecatilorsalemorale:nivelulpreconventionalcandinterpreteazanotiuneadebinesiderauprinraportarealafortafizicaaautoritatiisauapedepsei (recompensei), nivelul conventional ın care conformarea copilului sefaceınfunctiedeasteptarilefamiliei,grupuluisausocietatii,datoritaconstientizariidecatreelanecesitatiiordiniisocialesiaimplicariiactiveınsustinereaeisinivelulaltre‐ilea,postconventional,fazamaturitatiiindividuluicandacestadefinestevalorilesiprin‐cipiilemoralevalidate social sipecare leaplica independentdeoricealta influenta.Niciuncopilnu‐sipoatedezvoltaomoralitatepananutreceprinfazadezvoltariimoraleaconstrangerii,iarprinexercitarearolurilorsocialeiseclarificanotiuneademoralsiimoral.TeorialuiKohlbergpuneaccentulmaiıntaipeevolutiajudecatilormoralede‐alungulvietiiperaportareaproceselormoralecunoscutedeindividıncontextulsocialsidegrup,caresanctioneazacomportamentulacestuia(Schifirnet,2002).
Adolescențaesteperioadadevarstacuprinsa ıntre14–18ani.Esteperceputacaofazacriticafiindcaoameniiınaceststadiucautasaseraportezepermanentlaceilaltica
34
opersoanaautonoma,cuconstiintaproprieiidentitati,darnuliserecunoscaceastapo‐zitiedecatrefamiliesauceidinjurullor,datoritacaroraaparsiproblemespecificevar‐steiprecumtensiuneadintretanarsisocietate,castigareaindependenteifatadeparinti;alegereacariereisiastiluluideviata,viatasexuala(Schifirnet,2002).Uniiautorimen‐tioneaza24detipuriale„crizei”adolescenteiprintreeleregasindu‐seprecipitareaınapareaadultsiprimanostalgieacopilariei,amaraciuneaprovocatade„prizadeconsti‐inta”aireversibilitatiivietiisaucontradictiaıntredorintadea‐sihotarıdetimpuriu„ca‐riera”siasteptareacontinuaacevanou,neprevazut(DumitrescusiAndrei,1983).
Perioadaıntre18–25deaniesteuntimpderealizarisiriscuri,schimbariinternesiexterne,inclusivmodificarialecreieruluice‐ipropulseazapeadolescentisprematuri‐tateadeplina.Teoriile si cercetarile surprindsecventeledeschimbaridedezvoltarecareapar,ımpartindaceastaperioadaıntrei:adolescenta(delimitataıngeneraldelapubertatepanala18ani),stadiuldeadulttanar(definitıntre18si22deanisauıntre18si25deani)sistadiuladolescenteitarzii(definitdelamijloculvarsteide20deanisipeste).Modificarileıntranzitiatinerilorsprevarstaadultasebazeazapeschimbaricareaulocınadolescenta:gandireaabstracta,uncadrulprielnic/ostil,relatiiinstru‐mentale,intensitateaemotiilor,cautareasenzatiilor.Schimbariledinperioadaadultatanarasereferalaogandiremaicomplexa,apreciereapentrudiversepunctedevedere,reciprocitateınrelatii,stabilitateemotionala,asumareariscurilorsiadeciziilorluate,prudenta.Schimbariledinperioadaadulta tarzieserefera lanoinivelurideanalizaabstracta,capacitatemaicomplexaderezolvareaproblemelor,capacitatesporitadeconducere,capacitatemaimaredeauto‐evaluare,angajamenteinterneınmuncasire‐latii(Simpson,2005).
Mitchell(2006)utilizeazatermenulvârstadebumerang („boomerangage”),con‐centrandu‐seasupratinerilorcareınıncercareadea‐sitraiindependentviata,seın‐torcregulatlaparinti,iardetasareaesteatinsaınmaimultefaze.Sevorbestedespreefectul„yo‐yo”(Gaudet,2007),cureferirelastareaıncaretineriialterneazaıntrede‐pendentasiindependenta,caurmareasomajuluicareurmeazaangajariisauaruperiiuneirelatii,dupaoperioadadeparteneriat.Dependentasiindependentatinerilorfatadeadultinudepindedoardeodecizieluatacisidestatutuldeangajat,existentauneirelatiiromanticesiformareaunoratitudinisivaloristabile.Dacapeparcursulanilordestudiu,tineriis‐auorientatdupaobiective,cerinte si feedback‐uriclare,odatacuintrareapepiatamunciisicupasulsprematuritateaparalegeriserioaseınprocesuldecizionallegatedecariera,stildeviatasiproblemefinanciare.Inunelecazuri,existasiopresiunevenitadinspredorinteleparintilor,careaccentueazacriza,deoarecetine‐riioscileazaındeciziilepecareleiau,pede‐oparteıntreceeace‐sidoresceisafaca,iarpedealtapartesa‐isimultumeascapeparinti.Inaceastaetapatineriiısiplanificaactivcariera,ısicautatraseulpotrivitınsistemuldeınvatamant,iaruniidevindevotatifatadestudii(Kadar,2013).
Tinerețeaesteperioadacuprinsaıntre19–25deani,candpreocupareaindividuluiestedepasireamomentuluicriticaladolescentei.Uniioameni ıncearcasa‐siprelun‐geascastareadeadolescent,ınspecialaceitinericareurmeazastudiisuperioare,iaruniiautorinumescaceastaperioadapostadolescența, identificabila ınmulteprivintecutineretea.Inaceastaperioadaoameniisuntmaturizatifizic,auputeresimultaener‐gie,suntcapabilideeforturisustinute,iarcapacitateamintalaestelanivelulmaximdeıntelegeresiproductivitateintelectuala.Incomparatiecuadolescentii,tineriiacordaatentieplanificariiviitoruluilorıntr‐unmodmaiconcretsimailucid.Acumindividuldecideasupracariereisalesiınlegaturacuorientarilesalesociale.Problemelesociale
35
aletineretiisuntrezultatulfiealcontinuariiunorcomportamentedeviantedinadoles‐centa,fiealdificultatilorıntampinateınrealizareaidealurilorsiaspiratiilor.Laaceastavarstasemanifestaputernicsomajul,lipsadelocuinta,venituriinsuficiente,locuridemuncainadecvateniveluluidepregatire,barierebirocraticeınascensiuneasocialasiprofesionala, ıntemeiereafamiliei.Stresulesteprezent launnumartotmaimaredetineridincauzasolicitariiintenseınactivitatiledepuseınmaimultelocuridemuncasaucaurmareanerezolvariiunoradintreproblemeleelementarealeexistenteicotidi‐ene(Schifirnet,2002).Maimultdecatconditiabiologicaaunuiom,ınsociologietine‐reteaesteprivitacastatusatribuitsaucaetichetaconstruitasocial(Marshall,2003).Siaceastapentrucatinereteaesteanalizatasauprivitaıncontextesocialesiculturale.
Tinereteaestefazadincicluldeviatacandoameniiısiformeazaorientarilevaloriceprincarevorpercepesiinterpretaevenimentelepeparcursulıntregiivieti.Caracteris‐ticiledezvoltariicicluluideviataaltineretii(energie,capacitatedeasimilareacunos‐tintelor,cautareapropriei identitati,autonomie)lestimuleazanevoiadeschimbareaoameniloraflatilaaceastavarsta(Schifirnet,2002).Incomparatiecuperioadacopila‐rieiıntinereteoameniiconstientizeazaevolutiarapidadinfazalordedezvoltare.Tine‐riisuntceicaresediferentiazaderestulcategoriilordevarstaaleoamenilorprincom‐portamente,atitudini simodurideaactiona.Societateadelimiteaza tinereteacaunadintrefazelecelemaiimportantealeevolutieiindividuale,iartineretulcaungrupcuomarefortadeschimbare.Oricesocietateıncearcasa‐lorientezepetanarcatreidealurilesiscopurileei(Schifirnet,2002).Sensulnotiuniidetânărvariazaındiferitesocietatidinıntreagalume.Tinereteaestecelmaibineınteleasacaoperioadadetranzitiedelade‐pendentadincopilarielaindependentaspecificaperioadeiadulte.Deaceea,caocate‐gorie,tinereteaesteonotiunemaimultfluidacomparativcualtegrupuridevarstafixe.Cutoateacesteavarstaestecelmaisimplumoddeadefiniacestgrup,ınspecial,ınceeaceprivesterelatiacueducatiasiloculdemunca,deoarece„tineretea”sereferalaper‐soanelecareauvarstacuprinsaıntreabsolvireaınvatamantuluiobligatoriusigasireaprimuluilocdemunca.OrganizatiaNatiunilorUnite,pentruscopuristatistice,defineste„tineretul”acelepersoaneıntre15si24deani,faraaaduceatingerealtordefinitiialestatelormembre(UN,2015).Catevainstitutiinationale,instrumentesiorganizatiiregi‐onaledefinescdiferit„tanarul”sipecareSecretariatulOrganizatieiNatiunilorUniteleiaınconsiderare.Tabelul1.1sumarizeazaacestedefinitii.
Vârstaadolescențeinuestenumaiperioadaıncaresepetrecetranzitiadelacopilarielastareaadultacisi„capdepod”,si„adouanastere”si„rascruceavietii”si„epocafur‐tunilorsiapasiunilor”si„varstadeaur”darsi„varstaprimejdioasa”,„varstaingrata”(DumitrescusiNicolae,1983)sau„varstamarilorexperientesiexperimentecruciale,initiatesitraitepentruprimaoaradecatreindivid”(Schifirnet,2002).Adolescentaeste„varstaidealurilor”,anazuintelor,a„croirii”drumuluiınviatadupaanumite„modele”maiıntai(parinti,profesori,oamenideseama,eroidinopereliterareetc.)siapoidupa„imagini”createdefiecare(DumitrescusiNicolae,1983).Lipsitadeechilibru,turmen‐tatadetendintecontrarii,strivitadepoftesiderenuntari,epocadecrizasidetranzitie,adolescentaatrageprinbizareriaeienigmatica,prinsecretulsauimpenetrabil,prinim‐previzibilitateasiviolentaei,prinspontaneitateasifecunditateasacheltuitadinbelsug,sterilsiinutil”(Stoian,1968).Adolescentaafostdefinitasicaoachizitieauneimaturi‐tati,caoperioadaıntimpulcareiaresponsabilitatilerealesuntexersateıntr‐unfelsaualtulıncolectivitatesipentrucolectivitate(DumitrescusiNicolae,1983).Asacaracteri‐zeazametaforicdiferitiautoriperioadaadolescentei.
36
Tabelul1.1:Definitiialeconceptuluide„tanar”
Entitate/Instrument/Organizație Vârsta Referință
SecretariatONU/UNESCO/ILO Tineret:15–24 deani InstrumenteleONU,Statistici
ONUHabitat(FonduldeTineret) Tineret:15–32 deani Agenda21
UNICEF/WHO/UNFPA Adolescent:10–19 ani,Tineriadolescenti:10–24,Tineri:15–24deani
UNFPA
UNICEF/ConventiaprivindDrepturileCopilului
Copilpanala18 ani UNICEF
CartaTinerilorAfricani Tineri:15–35 deani UniuneaAfricana,2006
Sursa:ONU,http://www.un.org/esa/socdev/documents/youth/fact‐sheets/youth‐definition.pdf,p.2.http://www.unhabitat.org/pmss/listItemDetails.aspx?publicationID=3393http://www.unfpa.org/emergencies/manual/8.htmhttp://www.unicef.org/adolescence/index_66834.htmlhttp://www.africa‐union.org/root/ua/conferences/mai/hrst/charter%20english.pdf
Tinerețeapoatefiasemanatacumaturitatea.„Occidentulıntelegeprinmaturitatecanumaiestiinocent,caexperientelevietiite‐aucopt,canumaipotifiınselatcuusurinta,canumaipotifiexploatat,caaiıntinecevacaostancasolidacareıtioferaprotectie,siguranta(…)Afimaturınseamnasa‐titraiestiviataınlibertatedeplina,farasaieiınseamacespunaltii.Oameniicaretinseamadealtiisideparerilelorsuntimaturi(Raj‐neeshChandraMohanJain,2006:24).Pentrucaduratascolaritatiiobligatoriieramultredusafatadeceadeastazi8,iarnevoiauneicalificariınalteprinınvatamantulsuperiorsimaiputinıntalnita,laınceputulsecoluluiXXsichiarınperioadadintreceledouaraz‐boaiemondiale,tineriiintrauın„productie”dela16–18ani(chiar14ani)preluandsiexercitandresponsabilitatisociale(peplanprofesional), iarprincasatorie(adesealaaceeasivarsta,datoritaindependenteieconomice,fiindsalariati)preluausiresponsa‐bilitatisociale(fatadefamilie,copiietc.).Inmediulrural,acestproceserasimaipro‐nuntat.Duratascolaritatiiobligatoriisinevoiapregatiriicontinueacrescut.Aceastaın‐seamnacaindependentaeconomicaatinerilor,prinintrareaınproductie,se„amana”panala23–25ani,dar,ınfelulacestasiexercitarearoluluilorsocial,peplanurileecono‐micsifamilial(DumitrescusiNicolae,1983).Unadintrecauzelepentrucaretineriievitasapreiauneleresponsabilitatialeadultiloresteprelungireaperioadeidescolarizaresiimplicitamanareadeaintrapepiatamuncii,panadupafinalizareastudiilor.Integrareasocialareprezintaunprocescaresedesfasoaraıntimp,peetape,fiecaredineleavand
8 De ladomnitorulAlexandru IoanCuzacareapromulgat ınanul1864 ınvatamantulprimar
obligatoriu,numarulanilorobligatoriideınvatamants‐autotschimbatınRomania.Legeadinanul1948aredusdurataınvatamantuluigeneralobligatoriudela7ani(cateraınperioadainterbelica)la4ani,iarHotarareaConsiliuluideMinistridin1958generalizadinnouınvata‐mantulobligatoriula7ani.Legeanr.11privindInvatamantulınRepublicaSocialistaRomaniaadoptataın1968aextinsınvatamantulobligatoriu,stabilitın1965la8ani,prelungindu‐lla10ani.Inprezentınvatamantulgeneralobligatoriuestede11clasesicuprindeınvatamantulprimar, ınvatamantulgimnazial siprimii2aniai ınvatamantului secundarsuperior, ınvata‐mantullicealvadeveniobligatoriupanacelmaitarziuınanul2020(conformOUG117din23decembrie2013Art.16Alin(1)laLegeaEducatiei1/2011).
37
obiectivespecifice:tineriitrebuiesaaibaconștiințacafiecareindividestedatorsapar‐ticipe,pemasuracapacitatii,aputerilorsale,astatutuluisau,ladezvoltareasiprogresulsocietatiiıncaretraieste;tineriitrebuiesaınteleagacafiecaruimembrualsocietatiiıirevinnunumaidrepturicisiobligații,responsabilități,caretrebuiepreluatesiexercitatelanivelulposibilitatilorceileconferastatutul,varstasiprofesiuneasitinerilortrebuiesaleacordamposibilitateasa‐si„joacerolul”corespunzator,ınvatandu‐isicums‐ofacacatmaibine(DumitrescusiNicolae,1983).
DumitrescusiNicolae(1983)afirmaucaprofesoriisuntraspunzatorifatadesocie‐tate,demasuraıncaretineriiısiformeazasaunuconstiintaraspunderiisociale,dema‐suraıncarestiucumsapreiasicumsaexerciteresponsabilitatilesociale.Responsabi‐litateaformariiuneiconstiintearaspunderiisocialelatineripoatefiaprofesorilor,ınsaalaturideacestiaresponsabilitatearevineınprimulrandfamiliei,undecopilulıncepesasedezvoltesichiartanaruluiınsusidinmomentulcandacestaajungesaconstienti‐zezecadeciziilesifaptelesaleauconsecinte.Preluareasiexercitareaderesponsabilitatinuesteunsimpluact,ciunprocescesedesfasoarapedurataıntregiiexistente,eanuesteınnascutaciseınvata(DumitrescusiNicolae,1983).
Activitateadeorientareprofesionalaatinerilortrebuiesaactionezepetreiplanuri:
• motivațional: orientarea activitatii educationale (exercitata de familie, opinia pu‐blicaetc.)ındirectiaformariiuneimotivatiiputernicesisuperioare,caresastealabazaoptiuniiprofesionaleafiecaruitanarsisa‐lajuteınactiuneadeadaptarelapro‐fesiaaleasasidedepasireadificultatilor;
• activitateaeducationalatrebuiesaactionezeındirectiaformariicapacitatiideafacefataschimbariisiacresteriigraduluidereceptivitatealtinerilorfatadenou;
• pentruarealizaoptimizareaoptiunilorsiavietiiprofesionaleatinerilor,educatiatrebuie sa actioneze ın vederea formăriiuneipersonalitățiputernice, rezistenta laschimbari, la insecuritate, tanaruldemonstrand initiativa si spirit creator (Dumi‐trescusiNicolae,1983).
Aparitiaconstiintei siacapacitatiideautocunoasterecareapar la11–12ani sisedezvoltatreptatpela16–18anistaulabazauneioptiuniprofesionalelucidesiconsti‐ente,suntdeparereDumitrescusiNicolae(1983).Untanarpoateaveacaidealexerci‐tareauneiprofesii(inginer,medic,mecanic,chimist,cercetatorıntr‐unanumitdome‐niu, economist etc.) pentru renumele pe care l‐a dobandit cineva prin exercitareaprofesieirespective,pentruactualitateaprofesiei,semnificatiaeisociala,convingereacaestecaleaceamaibunaderealizaresiafirmareapersonalitatiisaudevalorificareaunorcapacitati.
Conceptulde„tanar”poatefidefinitcaotreceredeladependentaprivataladepen‐dentaınsferapublica,darindependentaeconomicaesteatinsaıntimpsiıntr‐ovarie‐tate demoduri (Schoon si Silbereisen, 2009). Arnett a subliniat ca perioada adultaemergentaexista„numaiınculturilecareamanaintrareaınrolurile sipreluareares‐ponsabilitatilorspecificeadultilor,panadupaadolescentatarzie”(Arnett,2000).Pre‐lungireaperioadeidetineretedepindedeclasasociala,existaoanumediferentaıntreceicareprovindinclaselesocialesuperioaresireprezentantiiclaselorinferioare.Cucatparintiiprovindintr‐ocategoriesocialamaibuna,cuatatcopiiilorausansadeaaveaotineretemailunga,maibogataınevenimente(Veres,2000).Traireatineretiiesteoca‐racteristicaagrupuluidetineri.Pemasuradepasiriiunoradintredificultatiledetermi‐natedeconditiadetanar(pregatireaprofesionala,integrareınmuncaetc.),tineriicauta
38
saprelungeascaaceastastare,constientidefortasicapacitateadatedetinerete,neasu‐mandu‐siintegralındatoririlecaracteristiceadultului,ınunelecazuriobservandu‐seoaparentadependentadeadulti,dar,defapt,unmodsubtildea‐iantrenapeadulti lasolutionareapropriilorprobleme(Schifirnet,2002).
1.4. TINERII ȘI TEORIA GENERAȚIILOR
UnadintreteoriilecareexplicaconceptuldegeneratieesteteoriageneratiiloraluiKarlMannheim(1927)carepornestedelapremisacaoameniisedezvoltaprinexperienteletraitepersonalıntr‐uncontextsocialdiferitdealaltorgeneratii.Mannheimafirmacatineriicresc,experimenteaza siproceseazatotceeace‐i ınconjoaraprinei ınsisi,maidegrabadecatprinochiiparintilor.Tineriiseadapteazasistemelordevalorialerealita‐tilorpecareletraiesc.Mannheimaexplicatcaogeneratietraiesteıntr‐unspatiusocialce influenteazaconstiintauneipersoanelafeldemultca siclasasocialasaucultura.Mannheimafirmacapersoanelecarefacpartedinaceeasigenerație(caresuntnascuteınacelasiintervaldetimp,traiescıntr‐unspatiusocialsitemporalcomun)motivatidenecesitatilebiologicesiinfluentatidecontextulsocialısiformeazaoconstiintaagene‐ratiei. Valorile formate colectiv de un grup generational vor continua sa influentezecomportamentulpersoanelorde‐alungulıntregiilorvieti.Teoriageneratiilorneajutalaexplicareamoduluicumogenerațieapare siestedefinitadegeneratiileanterioaredarsidecontextulistoric.Generatiileseschimbarapidcaraspunslaevenimentema‐jore,iartineriiseadapteazasistemelordevaloridinrealitatilepecareletraiesc.TeoriaGenerațiilorpostulatadeMannheimsugereazacageneratiileseschimbarapidcaras‐punslaevenimentemajore.Dacaapareunevenimentmajorınviataunuigrupdeoa‐menilaaproximativaceeasiperioadaaadolescenteitarzii,estefoarteprobabildeain‐traınconstiintacolectiva.Generatiileaufostconceptualizatecafiindunadintrefortelemotricedeschimbaresocialasialprogresului,prinacestconceptcrescandposibilitateadeaprezicedirectiadeschimbaresociala(Mannheim,1927/28).
Definim si termenul de cohortă care conform Marelui Dictionar de neologisme(Marcu,2000)arecaunalpatruleaıntelessi„totalitateadeindivizicareatraitacelasievenimentdemograficıncursulaceleiasiperioadedetimp”.
De‐alungultimpuluis‐auscrisdespregeneratii,fiecareavandunanumitspecific.Inliteraturagasimdenumiridatesicaracteristicidefinitoriipentruunelegeneratiirecenteınfunctiedeanulnasteriifacandu‐sereferiredeexemplulaGenerațiaBabyBoom,Ge‐nerațiaX,GenerațiaY saumairecentGenerațiaZ, formatadinpersoanelenascute ınperioada1995–2000.Incadinanii’60specificitatileuneigeneratiidetineridintr‐oanu‐mitaperioadasilocaufostcaracterizate,iarde‐alungulanilorauexistattineriimods,rockeri,hippies,punk,yuppies,hipsteriisaurecentyuccies.Puternicinfluentatadetehno‐logiesiinternetdinGeneratiaYfacpartetineriideastazidinAmerica,darsidinaltesocietati,definiticaungrupdeconsumceauevoluatdiferitfatadegeneratiileanteri‐oare.FiindcelmaimaregrupdeconsumatoridinistoriaSUA,dinGeneratiaYsauGene‐ratia„Mileniului”sau„BoomersEcho”,cummaisuntnumiti,facparteıntre56si83demilioanedeoameniınSUA,fiindceinascutiıntre1977si1996,desidateleexactevari‐azaınrandulcercetatorilor,uniifolosindintervaluldetimp1981–1995sau1977–2000(MaxwellsiBroadbridge,2014).TineriidinGeneratiaYsuntdiferitiınmulteprivintedeGeneratiaXsauacopiilorBabyBoom,deexemplu.DatelearatacaGeneratiaYestedetreiorimaimaredecatGeneratiaXsitraiescpeceamaimarepiatadeconsumdin
39
AmericadelaBabyBoomıncoace.DiferentadintreGeneratiaYsigeneratiileanterioaresereferalaoschimbareavalorilor.Varstasauetapadeviataaacesteigeneratiiıifaceunicifatadeoricealtecohorte(DawnsiPowers,2013).MembriiGeneratieiYaufostdescrisi ca fiindmai preocupati decat generatiile anterioare tinere de relatia dintremuncasiviatadecalitatedecatdeveniturilecastigate,fiindmairesponsabili,indepen‐dentisisceptici.PentrumembriiGeneratieiYimportantaestedezvoltareacariereiper‐sonale,acestiatindsaaibaasteptarimaimaridelalocuriledemunca,aformariiprofe‐sionale,adezvoltariicariereisiarecompenselorfinanciare.Ceamaimareimportantaoauaspecteleindividualistealeloculuidemunca,auasteptarirealistedelaprimullocdemunca si salariu, cauta sa se dezvolte rapid si sa‐si dezvolte noi competente, asigu‐randu‐seınacelasitimpdeoviataplinadesenssisatisfacatoareınafaramuncii(Max‐wellsiBroadbridge,2014).MembriiGeneratieiYsuntdeıncredere,maitolerantisiauabilitatideacalatoriimaibunedecatmultidintreparintiilor.Aufostdescrisicafiindindividualisti,bineeducati,stapanipetehnologie,sofisticati,maturisiordonati.Acestiasuntungrupbineorientatisiseconsideraafi„cool”,cuunputernicsimtalidentitatii.Sustincauzelesocialesicompaniilecareseimplicaınresponsabilitateasociala.Fiindtineri,auprioritatidiferitecomparativcugeneratiilemaiınvarsta.DesiGeneratiaYestesimilaracuceaaparintilorlor(BabyBoomers)cadimensiuni,tineriidinaceastagene‐ratiedifera,deexemplu,prin faptul ca ın timpceBabyBoomersabia stapanesc sof‐twar‐uriledecalculator,copiiilorsuntfamiliarizatidemicicucalculatoarele.Inarmaticuovarietatedetehnologiielectronice,aucrescutıntr‐oepocadecomunicareinstantlanivelmondial,desaturatiemediasiexcesmaterial.GeneratiaYesteatrasadeomarevarietatedemass‐media,folosindınmodregulate‐mailul,blog‐urile,comentariilepereteleledesocializarepentrua‐siexprimaınmoddeschisintereselesisentimentelelor,utilizandmesajeletexttrimisecaunmodregulatdecomunicare.Maimultdecatgene‐ratiileanterioareacestgrupestecaracterizatprintr‐oacumularematerialista siauoculturade consum, care esteun rezultat al inovatiei tehnologice.Pana la ıncetinireacresteriieconomicedinultimiiani,si‐autraitviataıntr‐operioadadeprosperitate.Inciudaputeriideconsumdeneegalatdecatreoricegeneratieanterioara,GeneratiaYnuestelafeldeloialabrandurilorsaucondusadeacelasitipdeconstiintaaeticheteidebrandprecumafostGeneratiaXlaaceeasivarsta,preferandmarciledistinctive,cutra‐saturiproprii,careleservesccaoformadeauto‐exprimare.Majoritateaachizitiilorlorsuntfacutepehaine,pantofi,bijuterii,echipamentesportivesidedivertisment,produsedesanatatesifrumusetesibineıntelesalimente(DawnsiPowers,2013).
1.5. TINERII – O CATEGORIE SOCIO‐DEMOGRAFICĂ IMPORTANTĂ
StudiiledespreculturasisubculturatinerilorauınceputınScoaladelaChicago,explo‐rand ınspecialactelededelicventaale tinerilor,privitecaunsetdecomportamentecolective(collectivesetofbehaviours)organizateınsiprinvalorilesubculturaledeclasa(subculturalclassvalues)(Barker,2008).Incepandcuanul1892candlaChicagoseınfi‐intaprimulDepartamentdeSociologiesiAntropologiedinlume,subculturileaudevenitunuldintresubiecteledecercetare,cercetatoriisisociologiifiindinteresatideteoreti‐zareasistudiulgrupurilormarginaleprintrecaresicomportamentulsocialdeviantal
40
tinerilor.Cercetariledinanii’709ausemnalatlatineri,pelangatrasaturilespecificeuneisubculturievidentesirecognoscibilepestradaprecumhainele,limbajulargoticsautun‐soare siunspecific lanivel ideologicprinprincipii,valori, credinte,conceptiiasupravietii,atitudinifatadeinstitutii(scoala,politie),comportamentesocialedeviantepre‐cumacteledeviolenta,ilegalitatisiformededependenta(droguri,alcool)pecaretineriileadoptausubpresiuneaanturajului.Astfelcriminologiianilor1945auasociatsubcul‐turiletinerilorcuinfractoriijuvenili,delicventisialtiintrusi(outsiders).Inprezent,cer‐cetatoriprecumBennettA.,MuggletonD.,Kahn‐Harris,K.10sustincaınpost‐modernismtrebuiereganditeparadigmelesielementelesubculturaledefinitoriiprecumrasa,etni‐citate,gen,muzica,productie sipoliticipost‐subculturaledeoareces‐audiminuatim‐portantalorsienevoiedenoiteoretizarisicercetariprivindimpactulnoilortehnologiiasupramembrilorsubculturilor.Siastapentrucaastazimembriisubculturilornumaiauaceeasi„aparitievizualaizbitoare”(strikingvisualappearance),iardupaanii’90sub‐culturileaudevenitdinceıncemaigreudeidentificatpestradasiunhabitustinerescnumaiesteapanajuladolescentilor(MilestonesiMeyer,2012).Tineriizilelornoastreısipetrecceamaimareparteatimpuluiliberıncasa,conectatilainternetsilarealitatearetelelorsocialesimaiputinlarealitateacotidiana.Gimfus(2013)edeparerecaıncy‐berculturesar trebui cautate „discursurile rezistente”, „luptele dintre genuri”, sau declasasiorigineetnicasichiar„gusturilemuzicale”,controversecaresuntspecificesub‐culturilordetineri.
CelemaimultedintrecercetarileefectuateınrandulpopulatieitineredinRomania,auobiectivediferitesimultedintreelesuntrealizatedecatrecompaniiprivatecareseocupacustudiidepiata.Desiacestestudiiaufostfacutepeloturirestransesicaracte‐risticiledescrisenupotfigeneralizatelaıntreagapopulatieatinerilor,acesteasemna‐leazacaracteristicisimilarealetinerilorromanicucelealeGeneratieiYsiZobservateınaltesocietati.StudiileGFKRomania(2009)spundespretineriiromanicapunmarepretpefelulcumaratasinusesimtbinedacanusuntmultumitideaspectul/imaginealorexterioara.Seconsideramaitrecutiprinviata,cumultmaimulteexperienteacumu‐latecomparativcuparintiilorlaaceeasivarstasiınvirtuteaacesteimaturizari,vorsafietrataticaadulti,saliseacordeıncredere,libertatedeadecide,generatiaadultanes‐prijinindu‐isiinhibandu‐leoriceentuziasmdea„facelucrurilediferit”.Folosesctehno‐logiaca„facilitator”alunuistildeviata,caindicatordestatus,camijlocdepetrecereatimpuluilibersichiarmodalitatedeascoatebani.Suntdependentidelumeavirtualaneglijandactivitatiledinplanulsocial‐cultural(vizitelelamuzee,galeriidearta,specta‐coledemuzica,baletsauteatru,poatecinematografulfiindooptiunealeasamaides)(Luca,2013).Nuconsumamedia clasica (televizor, radio) si auoatitudine critica la9 dinMareaBritaniecareprinCentruldeStudiiCulturaleContemporanedelaUniversitateadin
Birmingham(CCCS–TheCentreforContemporaryCulturalStudies)s‐audezvoltatasuprasub‐culturiitinerilor,subegidaacestuiinstitutaparandprimelelucrariprecumTheSubcultureofViolence(1967)deMarvinB.WolfgangsiFrancoFerracuti,GangDelinquencyandDelinquentSubcultures(1968)deJamesF.,Short,Jr.,Subcultures(1970)editatadeDavidO.Arnold,Re‐sistanceThroughRituals:YouthSubculturesinPost‐WarBritain(1975),deStuartHallsiTonyJefferson,Thesociologyofyouthcultureandyouthsubcultures,Sexdrugsandrock’n’roll?(1980)deMikeBrake,Ethnicdrinkingsubcultures(1980)deAnrewM.Greeley,WilliamC.,McCreadysiGaryTheisensauAdolescentsubculturesanddelinquency(1985)deHermanSchwendingersiJuliaSiegelSchwendinger.
10 ınlucrariprecumInsideSubculture(2000)MuggletonD.sauAfterSubculture:CriticalStudiesinContemporaryYouthCulture(2004)deBennettA.siKahn‐Harris,K.
41
adresacalitatiicontinutuluioferitdeacestea.Suntblazati,dezamagitideceleoferaso‐cietatea,gasindu‐sitotmaiputinemodelepecaresaleadmireınjursisegandescade‐seasaparaseascatara(GFKRomania,2009).Dealtfel,nuseidentificacafiindromani,practicneexistandunsentimentdeidentitatesimandrienationalaınrandultinerilorromani(Preda,2013).Suntmaiindividualisti,putinidispusisa‐siasumeresponsabili‐tatisociale,mairadicalisimaiputinidispusilatoleranta(GFKRomania,2009).Infunc‐tie de stilul de viata, unii i‐audefinit diferit, ın cinci categorii fiindde „modăveche”(30%),„pesimișticonfuzi”(17%),„ambițioșicalculați”(19%),„oportuniști”(16%)si„re‐beliaicartierelor”(18%)(BurnnettsiD&DResearch,2008).Despretineri,ceicarei‐aucercetatspuncasuntinteligenti,creativi,cuspiritcivic,chiarıntelepti,fiindprimage‐neratie de copii care ıi ınvata pe adulti sa supravietuiasca ıntr‐o lume a tehnologiei(pananudemultprocesulafostinvers).Uniiıivadmai‐degraba‐rapizi(uneorisuperfi‐cialidincauzaasta),mai‐degraba‐sceptici(cenusevedenuexista)simai‐degraba‐in‐dependenti(suntuniculcopilalfamilieisicrescaproapesinguri,parintiifiindobligatidupa1989saseadaptezelasocietateadetranzitie).Aceastageneratievreafeed‐backsirezultateimediate,palpabile,dialogreal.Nuvorsafacarabatdelacalitateavieti,nuvorsa ındurestandcumintiabuzurisauamanari.Esteprimageneratiederomanicuadevaratliberi,nascutisicrescutiıntr‐otaralibera,dupaaproapeunsecoldelipsadelibertatedeexpresie(razboaie,comunism,mineriade)(Tranca,2015).Schimbarileso‐cialedinRomaniadedupaRevolutiei‐afacutpetineriavizidupaconsumsitintamultorstrategiidevanzari,lucruevidentsiprinmultitudineadecentrecomercialemariapa‐ruteınperioadapost‐decembrista(Ghimfus,2013).Tineriiromaniconsiderademocra‐tiafoartebuna,respingideeaconduceriimilitaresiaurespectpentrulegisiinstitutiiledemocratice(Gherghina,2013),ınsaauputinaıncredereınspatiulsocial,ınceilaltisiın institutii (Gheorghita, 2013).Desi implicarea lor civica ramane redusa, semobili‐zeaza,atuncicandlisecereınconditiidestrespolitic11(Dragoman,2013).Egocentris‐mulsidrepturilepecaresilearogasuntcelemaimariobstacoleına‐sigasiunlocdemunca,aufostdescrisicafiindcentratidoarasupralor,neajutoratisicuasteptarine‐realistedelucru,preferandunlocdemuncaplacutsiflexibil(Dima,2015).
Cumsunttineriideastăzi?Putemidentifica,princomparațiicudatelealtorstudiiac‐tuale,unspecificaltinerilorromâni?Inspiritulacestuicadrusicaracteristicivompre‐zentaınaceastacartecumaratatranzitiatinerilorromanisprematuritate.Studiulpanellongitudinalseaxeazaasupracohorteidetinerinascutiın1994–1995,fiindgeneratiadeabsolventideclasaaXII‐asauaXIII‐aın2012.Suntacestiaaltfeldecatgeneratiileprecedente?Autrasaturisicaracteristicicare‐idefinesc?
Amvazutınacestsubcapitolcatineriisuntocategoriesocio‐demograficadeimpor‐tantamarepentruviitoruloricareisocietati,deaceeaınaceastacarte,pebazaunorstu‐diisociologicecantitativesicalitativetransversalesiaunuistudiupanellongitudinalanalizamsituatiasocialasiproblemelepecareleıntampinatineriidinRomaniaprivindtrecereadelaadolescentalaviataadultasidelaeducatielamunca.Desitineriiadeseasuntpriviticaoresponsabilitateımpovaratoarepentrusocietate,ınsasuntsioresursa
11 cumafostıncazulprotesteloranti‐guvernamentalesianti‐prezidentialedinianuarie2012sau
ıncazulprotestelorecologiceımpotrivaexploatarilordelaRosiaMontana,mobilizarealorpu‐tandfivazutasiınrevolteledintarileex‐sovieticedesinuıntotdeaunacusucces,cumafostcazulmiscarilordeprotestcontrolatesiınabusitedinRusia,darınaltetarisi‐auatinsscopul,cumafostcazul„revolutiilorcolorate”dinUcraina,Georgia siMoldova,totiaceitinerifiindnemultumitidesituatiatarilorlorsiavandsperantaunuiviitormaibun.
42
cepoatefimobilizatapentrurealizareaobiectivelorsocialeambitioase.Sitotusistatis‐ticilesuntıngrijoratoarepentruocategorieparcatotmainumeroasadetineridezavan‐tajati.Muncaafost siesteactivitateaesentialaınoricesocietate,iaraaveaunlocdemuncaesteaproapeıntotdeaunaocerintapentruoviataindependenta.Relatiaomuluicumuncaridicanumeroaseproblemedelaexploatareacopiilorınmuncaladificultatilepecareleıntampinatineriiprivindintrarealorpepiatamuncii,deladisponibilizarileoameniloraptidemuncadatoritaretehnologizariisirobotizariimunciilasomajulge‐neralizat,regasitınrandulpersoanelordindiversemotive.ConformOrganizatieiInter‐nationaleaMuncii,168milioanedecopiisuntexploatatipeopiataamuncii,ıntimpce75demilioanedetineriıntre15–24deanisuntsomeri,iarmultialtioamenicareaunevoiedeunlocdemunca,nureusescsaaibaunvenitechitabil,sigurantaloculuidemunca,sabeneficiezedeprotectiesocialasaualtebeneficiidebazaaleuneimuncide‐cente(ILO,2015).
43
CAPITOLUL 2 INCLUZIUNEA SOCIALĂ A TINERILOR
Inacestcapitoltrecemınrevistaproblemeletinerilorasacumaparelementionateınstatisticileoficiale,darsiındocumenteleprogramaticesirapoarteleglobale,europenesinationale.Inprimaparteacapitoluluiprezentamroluleducatieiınpregatireatineri‐lorpentruviatadeadultsiscoatemınevidentasituatiaparticipariitinerilorlaeducatiefacandreferirelaamplitudineafenomenuluideabandonscolarcaproblemasocialafun‐damentalaınrandultinerilor.Vetigasidatestatisticereferitoarelaprocenteleelevilorsi absolventilordiferitelor formede ınvatamantpreuniversitardinRomania, ınperi‐oada2007–2012.Totınprimaparteaducemındiscutieprocesuldemasificareastudi‐ilorsuperioarefiinduntraseusprematuritatetotmaidesıntalnitınrandulmultorti‐neri. Vom prezenta apoi relatia tinerilor cu munca facand referire la perspectiveleasupracarierei,lainsertiapepiatamuncii,darsilaproblemasomajuluiınrandultine‐rilor.Cespunelegislatiaprivindmuncaıncazultinerilor?Catdeimportantesuntvolun‐tariatul,stagiiledepracticasiantreprenoriatulpentrutineri?Cesemnificatiearemuncapentrutinerisicaresuntefecteleexperienteimunciiasupralor?suntıntrebarilelacaredamunraspunsınaceastaparteacartii.
2.1. TINERII, EDUCAȚIA ȘI PIAȚA MUNCII
Inaceastapartenepropunemsaanalizamparticipareatinerilorlaeducatiesipepiatamuncii.Caoprimaparteaanalizeivompriviretrospectivasuprafenomenuluiemanci‐pariitinerilorınperioadacomunista.Datoritaindustrializariimasiveatarii,Romaniaacunoscutunadevarat fenomenalemanciparii tinerilorprin implicarea ıneducatie siparticipareaactivaınsectorulindustrialaltariiınaniicomunismului.Inadouaparteasubcapitoluluiprezentamcriteriiledecaredepindealegereaprofesiei,ceınseamnaotranzitiedesuccesdelascoalalapiatamunciisiefecteleeiasupratinerilor,ceasteptariauangajatoriidelatinerisicuminfluenteazaglobalizareaınbinedestinultinerilorcuunniveleducationalınaltsiımpiedicadezvoltareacelorcumaiputinesanse.Nepropu‐nem,deasemeneaca,pebazarecenzariicelormairecentestudiidinRomaniaprivindrelatiatinerilorcumunca,sasurprindemıntregulprocesalraportariitinerilorlafeno‐menulmuncii.
Romaniaanilor ’50 ınregistra schimbari demograficedatorita progreselor econo‐micesiainvestitilordinindustrie,succeselordinagriculturasiınmecanizareaproce‐selordeproductieceauduslaomasivaimplicareatinerilorınmuncasiaparticipariilorıneducatie.Migratiamasivaapopulatieiruralespreoraseacrescutnumarultineri‐lor(15–19ani)dinıntreprinderi siacelor scolarizati.Baietii indiferentdemediu,seındreptauınmaimaremasurasprescoli, ıntimpcefeteledinmediulruralmunceaufrecventınagricultura(Badina,1972).Locuriledemuncadinsectorulindustrialnune‐cesitaupregatireuniversitara,majoritateaintrauınproductiela16–18ani(sauchiarde la14ani),darconcomitenturmaudiferite formedecalificaresau scolarizare.Un
44
studiudinanii’70(Badina,1972)aratacajumatatedintrebaieti(50,6%)si33,7%din‐trefetecontinuaustudiiledesierauangajati,ceamaifrecventaformadepregatirefiindliceulseral(Badina,1972).
Tineriiacelorvremuripreluau siexercitauresponsabilitatiprofesionale si socialeıncadinperioadaadolescentei.Stimulatideindependentaeconomica(fiindsalariati),adeseasecasatoreauasumandu‐sisialteresponsabilitatisociale(fatadefamilie,copii);ınmediulrural,procesulfiindmaidesıntalnit(DumitrescusiAndrei,1983).Ceamaimareparteatineriloreraumuncitori,baietiiınmaimaremasuradecatfetele(85,5%fatade64.5%)acestialucrandınindustriesierauangajatipermanent(99,8%fatade96%fete),frecventacelorangajatitemporarsausezonierfiindredusa(Badina,1972).Decizia individualaa tanaruluiera factoruldeterminant ınalegereameseriei,decizieıntalnitamultmaideslabaietidecatlafete.Influentaparintilorınalegereameseriei,pentruambelesexeerapelocultreidupadeciziaindividualasiıntamplare.Rezultateleauaratatca1din4baietisi4din10feteajungeausapracticeoanumitameseriedato‐ritaıntamplarii.Majoritateatinerilorlucrauınmeseriapentrucares‐aupregatit,ceeaceınseamnacaıntreloculınvatariimeserieisiintegrareaprofesionalaexistaocorelatiedirecta,ınsapentrujumatatedintretinerimeseriapracticatanueraceapecaresi‐audorit‐osiaceastadeoarece:55,8%invocaulipsaunorscolidespecialitateınlocalitateadedomiciliu,opozitiaparintilorsauarudelor,existentaunorgreutatimateriale;20,6%invocaulipsapregatiriiprofesionalenecesare,ıntrerupereastudiilor;10,4%lipsadeın‐telegeredinparteaconduceriiıntreprinderii,repartizarenecorespunzatoare,lipsadeposturi;10,3%lipsadevointasideındrumare,neglijenta,motivepersonale,lipsaunorrelatii;2,9%auinvocatexistentamaimultormotive(Badina,1972).Celemairecentestudiiprivindinsertiaabsolventilor,pepiatamunciiaratacapentruabsolventiicohortei2010,spreexemplu,domeniulpropriudestudiiestepotrivitloculuidemuncaactual(35,2%),32,9%declaracadomeniulpropriusauundomeniuconexraspundcontinu‐tuluimunciilor,20%auunlocdemuncaıncutotulaltdomeniu,iar11,9%activeazaınocupatiicarenunecesitaundomeniudestudiuanume(UEFISCDI,2006–2010).
InSUAınaintede1925,atuncicandurmareaunuiliceueraoexceptienuregula,ma‐joritateatinerilorıntre12–15animunceaucunormaıntreagaimediatdupafinalizareaınvatamantuluiobligatoriu,iarodatacucrestereaeconomicadedupaalDoileaRazboiMondialtineriiaufostceidispusisalucrezeınvanzarisiindustriaserviciilor(ıncomert,ınrestaurantefast‐food)cujumatatedenormapentrusalariirelativmicisiınschimburidelucruscurte.Desiınmajoritateatariloreuropene(deex.Franta,Ungaria,ElvetiasauRusia)aaveaunlocdemuncaıntimpulliceuluiestemairarsichiarinexistent,iaraceiliceeniangajatiıntimpulstudiilorlucreazadeobiceicatevaorepesaptamanasiınlo‐curidemuncamaimultinformale(babysittingsauımpartindflyere),ınSUAıncadinanii’80aproapejumatatedinliceenilucraucujumatatedenorma,iarproportialoraramasconstantapanaastazi.Dacaıntrecuttineriidinfamiliimaiputinprivilegiatelu‐crauıntimpulstudiilor,astazilucreazasitineriidinfamiliicuosituatiefinanciarabuna.SiastapoatepentrucaınSUAnuexistaprogrameeducationaledeafacepractica,astfelıncatsinguramodalitateaadolescentiloramericanideacastigaexperientademuncaestedeaseangajacujumatatedenorma.Ingeneralstudentiidinanimaimariaulocuridemuncaıneconomiaformala(ınvanzarisiınrestaurante),iarstudentiijunioriaulo‐curidemuncaıneconomiainformala(augrijadecopiisauıngradinarit).ChiarsiasaSteinberg(2008)edeparerecatranzitiadelascoalalaloculdemuncaestemultmaisistematica simultmaieficienta ıncelemaimulte tarieuropenedecat ınSUA,desiaaveaunlocdemuncacujumatatedenormaıntimpulscoliicasiimpactpozitivasupraangajariidemaitarziuaadultuluitanar,areunefectfoartemic(Steinberg,2008).
45
Astazi,ınRomania,duratamediedefrecventareasistemuluideeducatie(delaın‐vatamantulprescolarlacelsuperior)estede16,1ani(prinraportareladuratateoreticade21ani,ınintervalul3–23ani)(Apostuetal.,2015).MediaanilordescolarizareınRomaniaeste10,4ani,comparativcuFranta(10,6ani),darmultmaiscazutadecatınSUA(13,3ani)(Costacheetal.,2014).
Existadoitermenicaredefinesctineriiceparasescsistemuleducational,earlyschoolleaverssitineriiNEET.Diferentadintreceidoitermeniesteaceeacadacaprimulter‐men,earlyschoolleaverssereferalaocategoriemairestransaatinerilor(18–24ani),tineriiNEETcuprindtineriidintr‐ocategoriedevarstamailarga(15–29ani).Termenulde„EarlySchoolLeavers”sauTineriicarePărăsescTimpuriuȘcoala(TPTS)sereferalaratadeparasiretimpurieasistemuluideeducatieatinerilorıntre18–24deani,ceicareaufinalizatcelmultınvatamantulgimnazialsicarenuseaflaınprezentınnicioformadeeducatiesauformareprofesionala,darcaresuntlagranitadintreresponsabilitatileadouasisteme,celdeformareinitialasiceldeformarecontinua(ISE,2009).Dealtfel,ıntermenistatistici,rateleeuropeneprivindTPTSsuntcalculatecaprocentaltinerilordingrupadevarsta18–24ani(ComisiaEuropeana,2013a).ConformUE,NEET(NotinEmployment,EducationorTraining)este termenulcedefineste tineriiaflati ınafarauneiformedeeducatie,formaresauocupare.Dinpunctdevederestatistic,rataNEETreprezintaprocentulpopulatieidintr‐oanumitagrupadevarsta(deregula,15–29ani),barbatisaufemei,neıncadratiprofesionalsicarenuurmeazavreunprogramdeeduca‐tiesauformare(Costacheetal.,2014).
Unfactorıngrijoratorestereprezentatdecrestereanumaruluidetineri(15–29ani),carenusuntıneducatiesauformaresiniciocupati,asa‐numitiiNEET’sfaptcareindicadificultatiıntranzitiadelasistemuldeeducatielapiatamunciisireprezintaunadintrecategoriilecaroraartrebuisaliseacordeoatentiedeosebita(MMFPS,StrategiaNațio‐nalăpentruocupareaforțeidemuncă2014–2020).Pentrucaacestitineriinuurmeazavreoactivitatedeformareeducationalasauactivitateeconomicasinicinusuntinclusiıntr‐oformadeprotectiesociala,adeseanufacobiectulunorcercetarisistematicepen‐trucasuntocategoriegreudeidentificat.Astfel,ınlipsaunorbazededatesauaunorstudiisistematiceasupraacestortineriNEET,statisticileactualesuntambiguesiseba‐zeazadoarpeestimari,astfelca,deexemplu,ınRomanianumarultinerilorNEETneın‐registratieraestimatla450.000ınultimultrimestrualanului2012,conformInstitutu‐luiNationaldeStatisticaalRomaniei(INS).InsaINSnujustificadeundevineaceastacifra.Unraportdin2010(Popetal.,2010)aratacaniciunadintreinstitutiiledelanivellocalnumonitoriza,lanivelulanului2010tineriicareauabandonatprematurscoalasaunuaufostcuprinsi ınnicioformadeinstruire.ParteneriatelelocaleıntrediferiteinstitutiicumarfiPrimaria,centreledeformare, scolile,directiiledeocuparesiasis‐tentasocialalipseau,astfelcaacestitineriparascapaoricarorsistemedemonitorizaresiinterventiesiniciprogramespecialedestinateacestoranuexistaupanadecurand.Odatacuimplementareaprogramului„Garantiapentrutineri”ın2013,lanivelulRoma‐nieis‐aucreat27decentrepilotcuroldeaidentificatineriiNEET.
In2011,12,9%dintretineriidinUE‐27erauclasificaticaNEET’s(tineridingrupadevarsta15–24anicarenusuntniciocupati,niciınvreoformadeeducatiesautrai‐ning),cucelemaiseveresituatiiınregistrateınRomania,Bulgaria,Irlanda,Grecia,Spa‐nia si Italia,arataEUYouthReport.Dupamaimultianidedeclin laniveleuropean,pondereaNEETs‐astabilizatın2007,daracrescutabruptıncepandcu2008.Aceastadinamicademonstreazaolegaturacucrizafinanciaradin2008,deoareceNEETsuntsuprareprezentati ın familiilecuo intensitatescazutaamuncii si ıngospodariilecu
46
venitscazut(MTS,2013).In2012,aproape5,5milioanedetinericuvarstecuprinseıntre18–24anidinıntreagaEuropanuterminaseraınvatamantulsecundarsuperiorsinumaiurmaseravreunprogramdeeducatiesipregatireprofesionalaformalasaunon‐formala(ComisiaEuropeana,2013).TinandcontdecelemairecenteestimarialeOrganizatieiInternationaleaMuncii(OIM,2012),denumarulıngrijoratordelaniveleuropean,depeste7,5milioanedetineri(NEET)cuvarstamaimicade25deani,carenusuntıncadratiprofesional sicarenuurmeazaniciunprogrameducationalsaudeformare,ogarantiepentrutineretpoatecontribuilareducereaacestorcifresilaopri‐realargiriiacestuigrup(CE,2012,SWD409final).
SiınRomaniaaavutlococrestereaponderiitinerilorcarenusuntıncadratiprofe‐sionalsinuurmeazaniciunprogramdeeducatiesaudeformare,dela13,3%ın2007la17,4%ın2011,iarın2013valoareatinerilor(15–24ani)NEET’serade17,2%(MFE,2014).In2009lanivelulUE,Romaniaseaflalacoadaclasamentului,eraprimadintreultimelecincitaricuorataapopulatieicareparasesteprematurscoalade16,6%,iartintaUEestecaın2020ratasafiedemaxim10%(ISE,2009).In2012seprofileazaocrestere ın continuare semnificativa, a tinerilor careparasesc scoala,nivelul fiindde20,3%ın trimestrul IV(MTS,2013). InRomaniaratatinerilorcarenusunt ıncadratiprofesionalsinuurmeazaniciunprogrameducationalsaudeformare(NEET)estecon‐siderabilpestemediadinUEsiınregistreazaotendintadecrestere.Dupauneledocu‐mente(CE,2014,SWD424final)rataNEETafostde16,8%ın2012,iaraltelecifrauproportiatinerilorcareauparasittimpuriuscoalala17,4%ınRomania,comparativcu12,7%mediaUE(ComisiaEuropeana,2013).Pondereatinerilorcarenusuntıncadratiprofesionalsinicinuurmeazaunprogramdeeducatiesaudeformareeramaimareıncadrul absolventilor de ınvatamant superior ın doar 7 tari, printre care si Romania(MTS,2013).Unraportdin2010aratacaratadeparasiretimpurieasistemuluieduca‐tionaldecatretineriide18–24deaniacrescutınRomaniaınintervalul1997–2009delavaloareade19,7%,cateraın1997,atingandceamaimarevaloarede23%ın2002,andelacareatotscazut,atingandvaloareade15,9%ın2008,iarpentruanul2009,ceidelaINSestimauoratade16,6%.
Proportiatinerilorcareparasesctimpuriuscoalaaınregistratousoarascaderedin1997sipanaın2008candaınceputsacreascaiarcaurmareacrizeieconomice(Cos‐tacheetal.,2014).Numarulabsolventilordeliceuautotscazutınultimiianidesinu‐marulelevilorınscrisi ın liceuaınregistratousoaracrestereandean,dela218.205tineriabsolventideliceuınanulscolar2007–2008,ajungandla187.521detineriab‐solventideliceuınanulscolar2011–2012.Astfelcasirataabsolventilordeliceuasca‐zutınacestianilacarefacemreferire(2007–2012),delaorataaabsolventilordeliceude27,5% ınanul scolar2007–2008ajungand ınanul scolar2011–2012 lao ratade21,0%absolventideliceu.Rataabsolventilorscolilorpostlicealearamasaproximativlaacelasinivel,cuusoarescaderidecatevasutimidelaunprocentde30%alabsolventilor(ın2007–2008),ınurmatorii3anivaloareasituandu‐seınjurula28%,fiindde28,3%ınanulscolar2011–2012.Rataabandonuluiınınvatamantulpreuniversitaracrescutandeanpentruınvatamantulpostlicealsidemaistridela4,8%catafostınanulscolar2007–2008la6,1%ınanul2011–2012,iarpentruınvatamantullicealsiprofesionalaramasacelasiınultimiidoianiscolaridereferinta2010–2011,respectiv2011–2012,valoareafiindde4,2%.
Inultimiianigraduldecuprindere în învățământapersoanelor ıntre15–18aniascazut,dela88,8%ınanulscolar2009–2010la81,9%ınanulscolar2012–2013(INS,2013).Rateledecuprindereınınvatamantpentruintervaluldevarsta19–23deanisi
47
pesteauscazutsimaimultınultimiianidelaoratadecuprinderede78,3%ın2008–2009la53,7%ın2012–2013(INS,2013).Rataabsolvențilorascazutsiea,delaanlaan,ınanulscolar2011–2012fiindde21,0%ıncazulliceenilor,15,9%ıncazulabsol‐ventilordescoliprofesionale,de28,3%aabsolventilordescolipostlicealeside40,9%aabsolventilorscolilordemaistri.Inultimiianiefectiveledeelevicuprinseınsistemulromanescdeınvatamantpreuniversitarsuntınscaderedelaunanlaaltuldatoritaevo‐lutiilordemografice,ratabrutaanatalitatiiscazandınultimiiani(Apostuetal.,2015).Inınvatamantullicealseidentificaceamaiaccentuatatendintadescadereaefectivelordeelevifatadeanulanterior2012–2013(774,3miieleviın2013–2014,cu55miimaiputinfatadeanulanterior)(Apostuetal.,2015).Incepandcuanulscolar2009/2010datoritamasuriideintrareınlichidareaSAM‐urilor,ratadecuprindereınınvatamantulsecundarsuperiorascazutdelaunanlaaltul,chiarsidupareintroducereaınvataman‐tuluiprofesionalıncepandcuanul scolar2012/2013(Apostuetal.,2015).Lanivelulliceului,ratadecuprindereacrescutdelaunanlaaltulajungandlavaloareamaximade95%ın2011/2012(momentulıncareaintratınclasaaIX‐ageneratiaceaavutde‐butulscoların2003/2004,la6/7aniconcomitent).Valoareaafostdeterminatasidedesfiintareaınvatamantuluiprofesional(ıncepandcuanul2009/2010)careaorientatcatreliceupetotiabsolventiidegimnaziu.Din2012/2013,anulreintroduceriiınvata‐mantuluiprofesional,ratadecuprindereınliceuscadeajungandla88,2%ın2013/2014–opartedintreabsolventiidegimnaziuorientandu‐secatreınvatamantulprofesional(Apostuetal.,2015).Populatiafemininaınregistreazavaloriusormairidicatedecatceamasculinaınliceu,deexempluınanulscolar2012/2013afostde93,1%fatade92,4%,iarınanulscolar2012/2013afostde89,7%fatade86,7%(Apostuetal.,2015).
Tabelul2.1:Efectiveledeelevicuprinseınsistemuldeınvatamantpreuniversitar
Niveldeînvățământ Total 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014
Liceu Total 835343 864271 886521 829517 774335
Urban 501650 492920 484086 445081 410197
Rural 333693 371351 402435 384436 364138
Profesional/SAM
Total 115432 54531 12382 19732 26484
Urban 51747 25348 6990 7064 8057
Rural 63685 29183 5392 12668 18427
Postliceal Total 62538 69928 79396 92784 102555
Urban 45835 52017 58326 64696 71341
Rural 16703 17911 21060 28088 31214
TOTAL Total 3399112 3353907 3281336 3267369 3214845
Urban 1818069 1789807 1749815 1744390 1723430
Rural 1581043 1564100 1531521 1522979 1491415
Sursa:DatecalculatepebazainformatiilorINS,2010–2014,ın(Apostuetal.,2015:17–18).
In2012,rataabsolviriiliceuluiafostde89,6%conformnumaruluidelocuriocupateınliceeın2008de209.201(MEN,2008)sianumaruluideabsolventide187.521(INS,
48
2013),decirataabandonuluiafostde11,3%.In2012seanuntaceamaimicaratadepromovabilitate laBACdinultimiiani,deaproximativ43%de la86,7%cata fost ın2002.Dupa introducereasupravegheriivideo ınsaliledeexaminare ın2011,ratadepromovabilitatelaBACaramaslaunnivelscazut,ın2013fiindde55,4%.
CaurmareadesfiintariiSAM‐urilorınınvatamantulprofesionalratadecuprindereatinerilorınintervalul2009–2011ascazutdela15,8%la1,8%.Dupareintroducereaacestora valoarea indicatorului a crescut ajungand la 4% ın anul scolar 2013/2014(Apostuetal.,2015).IntrareaınlichidareaSAM‐urilorsipreluarealocurilorlaliceuadeterminatocrestereaprocentuluielevilorceauabandonatstudiile liceale:opartedintreeleviicareınmodtraditionalarfioptatpentrurutaprofesionalaauintratınliceu,darauabandonatstudiilepeparcurs.Caurmarearevigorariiruteiprofesionaleseob‐servaoameliorarearateiabandonuluilanivelulliceului,ınsadatelearatafaptulcaba‐ietii abandoneaza liceul ın proportiemaimare comparativ cu fetele (ın anul scolar2012/2013rataabandonuluiıncazulbaietilorafostde3,2%comparativcu2,3%ıncazulfetelor)(Apostuetal.,2015).Inultimiianiseconstataocrestereaefectivelordeelevicare frecventeaza ınvatamantulpostliceal sidemaistri,explicabilprin faptulcapentru absolventii faradiplomadebacalaureat insertiapepiatamuncii estedificila,constientizandnevoiadecompletareaformariiprofesionaleprinreıntoarcereaınsis‐temuldeeducatie,alternativafiindceaascolilorpostlicealesidemaistri(Apostuetal.,2015).Ratadeabsolvireaınvatamantuluiliceal,cusifaraexamendeBacalaureat(cal‐culataprinraportarelapopulatiaınvarstateoreticadeabsolvire–18ani)pastreazatendintadecresteredinultimiiani,atatpetotal,catsipesexe.Incepandcu2009/2010participareaabsolventilordeliceu(dinanulcurent)laexamenuldeBacalaureatasca‐zutconstantcaurmareamasurilordecontrolimplementateınsistem,darsiperceptieicaexamenuldeBacalaureatestedificil(Apostuetal.,2015).
LafinalulclaseiaXII‐aliceeniipotoptapentruobtinereaunuiatestatprofesionalpecareılprimescınurmaunuiexamenteoreticsipracticcertificandu‐lecunostintelesicompetenteledobanditepeparcursulcelor4anidestudiu.Infunctiedeprofilulliceului,fieelvocationalsautehnologictineriipotdovediipregatireamediepecareoauınacti‐vitateadeproiectaresiexecutieauneitehniciındomeniiprecum:artistic,pedagogic,financiar‐comercial,administratiepublica,turism,agriculturasisilvicultura,industriachimica si alimentara, mecanica si automatizari, electronica si telecomunicatii, con‐structii siprotectiamediului, industriatextila sitransporturisauroboti industriali sitehnicadecalcul.Masuriledesupraveghere(inclusivvideo)precumsiexigentelepro‐fesorilorlaexamenuldeBacalaureattotmaimaridinultimiianii‐audescurajatpeeleviinepregatiti,numarulcelorcaresustinBacalaureatulimediatdupaabsolvireacelor12claseprecumsi ratadepromovabilitateascazutandean ınultimii5ani,astaaratastatisticileMinisteruluiEducatiei.Dacaın2009seınscriseseralaBacalaureat192.438decandidati,ın2013numarulelevilordeclasaaXII‐aınscrisilaBACafostdenumai147.830,ınconditiileıncarecohortaelevilordeclasaaXII‐aaramasconstanta,iarratadepromovabilitateascazutdela83,9%ın2009la51,5%ın2013.Insaceimaimultiangajatoricercaatestatulsa fieınsotit sidediplomadeBacalaureat, iarunastfeldeatestatpoatefiooportunitatepentruadolescentiicarenumaidorescsasteapebaniiparintilor,ınsanuıiajutasafacafatapeopiataamunciiconcurentiala siglobalizataundeenevoiedetotmaimultecunostintesispecializarecontinua.
Inanul2012/2013esteceamaiscazutaratadeparticiparelaexamenuldeBacalau‐reat,peste20%dintreabsolventiideliceuneprezentandu‐selaexamen,participareafiindmaimareınrandulfetelordecatabaietilor.
49
Tabelul2.2:Ratadeparticiparelaexamenuldebacalaureataabsolventilordeliceu
2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013
Total 98,1 97,7 94,2 87,8 79,9
Feminin 98,5 98,1 95,4 90,7 84,6
Masculin 97,7 97,3 93,1 84,7 75,3
Sursa:DatecalculatepebazainformatiilorINS,2009–2014,ın(Apostuetal.,2015:49)
InstitutuldeStiintealeEducatieiaprognozatevolutiarateideparasiretimpurieasistemuluieducationalaltinerilorcuvarstacuprinsaıntre18–24deani,peoperioadade10ani,cifrelearatandcaanalistiiinstitutuluisuntoptimistisivadınurmatoriianioscaderearateideabandonscolar,aceastascazanddela17,3%ın2010la13,4%ın2020.
InconcordantacuobiectiveleStrategieiEuropa2020ınceprivesteeducatia,Roma‐niaurmaresteca,panaın2020,sareducala11,3%procentuldetinericareparasesctimpuriu scoala (TPTS) si sa creasca rata absolvirii ınvatamantului tertiar la 26,7%.AcestetintevorfigreudeatinsdacaneraportamlaprocentulridicatdeTPTSınregis‐tratınmodconstantınultimiiani(aproape17%)(Costacheetal.,2014).Inciudapro‐gramelorguvernamentalesaudinfondurieuropenecareauvizatreducerearateidepa‐rasiretimpurieaeducatiei,Romaniaaredificultati ınarecuperaefecteleprodusedecrizaeconomicasifinanciaradinperioada2008–2010asupraparasiriitimpuriiascolii.Printreprogrameleanualedeasistentasocialaadresateelevilordinmediidezavanta‐jate,amintimacordareaderechizitescolare,Programul„Banideliceu”,„Euro200”,„pro‐gramulCornulsilaptele”,precumsialteprogramemenitesaasiguretransportulelevi‐lor si studentilor la scoala, cum ar fi decontarea cheltuielilor de transport saumicrobuzelescolare(CE,2013).Lipsauneievaluarideimpactaacestorprogramenupermiteoapreciereaeficacitatiilor(Costacheetal.,2014).Romaniaseaflaprintreta‐rileEuropeneıncareefectelesituatieieconomiceafamiliilorauavutunimpactdirectasupraparticipariilaeducatie,precumınSpania,PortugaliasauItalia.Ratadeparasiretimpurieasistemuluideeducatiesiformareprofesionalaascazutlentdela18,4%cateraın2010la17,3%ın2013,darchiarsiasaRomaniamaiareladispozitie5anipentrua ajunge la tinta pentru 2020 de 11,7% preconizata ın Planul National de Reforma(Apostu et al., 2015). In situatie dezavantajata sunt si adolescentii romi, tinerii cudezabilitatisiceicarelocuiescınmediulrural.Numai33%dintretineriiromiıntre15si18aniseaflaıncaınsistemuldeeducatiefatadeaproape79%dincelelaltecategoriidetineri(Costacheetal.,2014).Untanarcudezabilitati,careprovinedinchintiladevenitceamaisaracasicaretraiesteınmediulruralaresansemultmaimicideafiınscrislascoalasaudeagasiunlocdemuncadecatopersoanafaradezabilitati,careprovinedinchintilaceamaibogatasicaretraiesteınmediulurban(Costacheetal.,2014).Eleviidinmediulruralsunt ıntr‐osituatiededezavantajdatoritareteleiscazutedelicee;ocincimedintretinerii(15–18ani)dinmediulruralnuaccedlanivelulsecundardeedu‐catie(Apostuetal.,2015).Uneipersoanecarelocuiesteıntr‐unorasıirevinınmediecuaproape70%maimulteresursedecatuneipersoanecarelocuiesteınmediulrural(Cos‐tacheetal.,2014).
50
2.2. PARTICIPAREA LA EDUCAȚIE A TINERILOR ȘI TINERII NEET SAU TPTS
Printredificultatilepecaretineriileıntampinaıntranzitialorsprematuritate,senu‐marasigreutatilecucareseconfruntaeiınparcurgereasistemuluieducational.Facemreferirelatineriicaredindiversemotiveajungsanumaifinalizezeciclurilesistemuluideınvatamant,vomprezentasituatiatinerilorcareparasescsistemuleducational,chiardacadatelestatisticedespreacesti tineri lipsescpentrucaacesti tineri suntgreudeidentificat.Vomprezentamodulıncareautoritatileeuropeneıidefinesc,posibilecauzealeabandonuluiscolar,darsibeneficiilepentruceicarereusescsaacumulezecatmaimultianidescoala.
Potrivitstudiilorprivindabandonulscolar(UNICEF,2010si2011),adeseafamiliilecareseconfruntacuanumitedificultatieconomicenusuntconstientedeimportantaeducatiei sinuauıncredereınutilitateafrecventarii scolii,considerandcabeneficiileindividualealeeducatieisuntunlucrudecaresepotlipsi(Costacheetal.,2014).Pentrutineriiproveninddinfamiliideprivatematerial,scoalanuesteaproapedelocvalorizataınceprivesteimportantaeipentrueducatiafamilialasiiseacordaunprocentdestuldescazutsiınraportcupregatireaprofesionala,deunderezultasidiscontinuitateaıntreceeaceseınvataınscoalasiproblemelecucareseconfruntaomulınviata(IonescusiBunescu,2007).Chiardacaexistadiferentealevaloriipecareodautineriieducatiei,oseriedefactoricontribuielaabandonulscolaraltinerilor.Eurofondaidentificatoptfac‐toricedeterminacatineriisaintreıncategoriaNEET:i)suferadeunhandicap,ii)suntdeorigineimigranta,iii)auunnivelscazutdeinstruire,iv)suntlocuitoriaiuneizoneındepartate,v)provindinfamiliicuveniturimici,vi)parintiiloraufostsomeri,vii)pa‐rintiilorauunnivelscazutdeinstruiresiviii)provindinfamiliidestramate(CE,2012,SWD409final).Printrealtecauzealeabandonuluiscolarstudiilementioneazaeveni‐mentedinviatapersonalaprecummutareadintr‐olocalitateınalta,separareaparinti‐lor,pierdereaslujbeidecatreunuldintreparintisauambii,aparitiaunuinoumembrualfamiliei,ınsadeciziadeanumaifrecventascoalaesteasociatasicuanumiteeveni‐mentescolarecumarfirepetentiasauabsenteismulregulatsiesteadeseaaprobatasauchiarsolicitatadeparinti,acestiavazandınabandonulscolaraltanaruluiosolutiedesupravietuireafamilieipetermenscurt, faraa lua ınconsiderareefectelepetermenlungaleacesteidecizii(ISE,2009:38).Ceicuesecscolarausansemaiputinesamaiparticipeınvreoformadeeducatiesauformare(ınvatareapetotparcursulvietii)(Cos‐tacheetal.,2014).
2.3. FACULTATEA – CA ETAPĂ PARCURSĂ ÎN PROCESUL SPRE MATURIZARE A TINERILOR
Universitatileauunrolimportantpentrucreareasidistribuireacunoasterii,darsipen‐trualocareaoamenilor ınpozitiisociale. Indiferentdeformadeguvernamantsaudegraduldedezvoltare a unei tari organizarea ınvatamantului pe cicluri si continuturipareafiomogenlanivelplanetar,fenomenulobservatınultimiianifiindacelaalcres‐teriicontinueaparticipariioamenilorlatoateniveluriledeınvatamant,inclusivcelter‐tiar.Fenomenuldeaprelungiiduratadedicatainstruiriiscolare,ıncontextulprogresu‐luistiintificsitehnologicesteunulfiresc.Astaziınaproapetoatesocietatileumane,aurmaınvatamantulsuperioresteunfenomendemasa.Unadintrecauzecarepermite
51
tinerelorgeneratiideaamanaintrareapepiatamunciisedatoreazacresteriiproducti‐vitatiicaredeterminaocereremaiscazutadefortademunca.Siastfelproductivitateacrescutacreeazalanivelulsocietatiipremiselepentrufinantareamaimultoroamenideaurmaformedeeducatiemaiınalta.DecatevadeceniiınstateleoccidentalesiınceledinEuropadeestarelocoexpansiunecontinuaaeducatieisuperioare,unfenomendemasificareaacesteia.
InaniidedupaRevolutiadin1989siınRomanias‐aınregistratocrestereanuma‐ruluidestudenti,ceeaceacreatpremiselecaeducatiauniversitarasaısipiardacarac‐terulelitistsisasemasifice.Discutanddespretranzitiadelascoalalamunca,aufostidentificatetreiniveluricareexplicatraiectoriapozitivaaoamenilor,alaturidecaracte‐risticileoameniloracestainclude:(a)standardizareaeducației,stratificareaoportunită‐țiloreducaționaleșiinflațiadediplome(primasereferălacalitateaeducațieipentruaîndepliniianumitestandarde,iaradouasereferălastructurasistemuluieducaționalșilaproceduriledeselecțiecareîiîmpartpeeleviînceibunișiceimaipuținbuni);(b)procesulprincareabsolvențiidobândescinformațiivaloroasedesprelocuridemuncășiangajatorisi(c)disponibilitateaslujbelorcuanumitecaracteristici(depindedeproductivitateauneițărișidestrategiiledepiațășiorganizaționalealefirmelornaționale)(HatossiSaveanu,2009).
Astazi,duratascolaritatiiobligatoriiacrescutconsiderabil,iarnevoiapregatiriiıncontinuare,prinınvatamantulsuperioracrescutsieaproportional.Ineconomiaglobaladeazi,odiplomadefacultateadevenitocerintastandardpentruocupareaforteidemunca,stapanireaabilitatilordelucrucucalculatorulsiainternetului,cunoastereauneilimbistraine,sialteabilitatipredatelaniveluriavansatedescolarizaredevinonecesi‐tate, nu numai pentru mobilitatea sociala dar si pentru supravietuirea economica(SchoonsiSilbereisen,2009).Dacadupafinalizareaınvatamantuluiobligatoriu,tineriipotalegemaimultetraseedeviataposibile: fiecontinuapregatireaeducationala, fieintrapepiatamunciisauocombinareıntreceledoua,fieajungsatraiascaoperioadadestagnare,nestiindcesafacacuviatalor(decelemaimulteoriresemnandu‐secustatutuldesomer,necalificatiıncazulunorasauıntretinutideparinti),intrarealafacul‐tateestepentrumultitineriunpasimportantınaccederealastatutuldeadult.Mediulde afaceri vrea angajatimotivati, societatea are nevoie de cetateni dedicati, parintiisperacafacultateavaımbunatatiiniveluldefericiresimultumirealcopiilorlor,iarstu‐dentiiaspirasa‐siımbunatateascaabilitatilepersonalesiprofesionaleprinpregatireauniversitara.Goldetal.(2015)afirmacaınAmericas‐auschimbatnormelecaresuntnecesarepentruafacepartedinclasademijloc,deexemplu,aavealiceulnuesuficient.Nutotioameniiartrebuisaseındreptespreeducatiadupaliceu(sprecolegii,scolipos‐tlicealesauuniversitati),dareducatiasuperioaradevinedince ıncemai importantapentruaputeaobtineunlocdemuncasiunvenitcaresateıncadrezeınclasademijlocsi tot mai putine locuri de munca vor fi pentru cei care se limiteaza doar la liceu.Aproapetotitinerii,participanti launstudiuauinclusınplanuriledeviitorurmareauneiformedeınvatamantuniversitare(Popetal.,2010).Datelestudiilordinultimiiani(studiileAPM12)dinRomaniaaratacatineriitindsadepaseascaniveluldeeducatiealparintilor.Dacadintreabsolventiiınvatamantuluisuperioraipromotiei200542,8%aucelputinunparintecustudiisuperioare,dintreabsolventiipromotiei2009,34,6%aucelputinunparintecustudiisuperioare(UEFISCDI,2005–2009).
12 EsteacronimulpentruproiectulAbsolventipePiataMuncii.Detaliidespreproiectsegasescla
adresahttp://www.absolvent‐univ.ro/.
52
Din1990numarulunitatilordeınvatamantsuperioratotcrescutdela186(1990)ajungandlacelmaimarenumarde770deunitatiexistenteın2005.Deatuncinumarulfacultatilorascazutajungandın2013la590deunitati(INS,conformsite‐uluiaccesatıniunie2015).
Figura2.1:UnitatideınvatamantsuperiorınRomaniadin1990panaın2013
Sursa:INS,http://www.insse.ro/cms/accesatıniunie2015
SinumarulstudentilordinRomaniaacrescutandeandela192.810(1990)ajun‐gandlaunmaximde907.353(2007),ın2013ınregistrandu‐se433.234studenti,alab‐solventilorfiindmaimic(INS,conformsite‐uluiaccesat ın iunie2015).46,8%dintreabsolventiideliceuısicontinuaeducatiadupafinalizareastudiiloruniversitare,mareamajoritate(34,7%dinnumarultotal)ısicontinuastudiilecuprogramemasterale,6,5%sereorienteazacatrealtefacultatiundeıncepalteprogramedestudiiuniversitare(saulefinalizeazapecelerealizateınparalel),iar2,6%continuaeducatiadetipuniversitarcuprogramedetipdoctoral.Absolventeledelicentaautendintausormairidicatadeacontinuastudiileuniversitarecuprogramemasterale,iarabsolventiiauoprobabilitateusormairidicatadea‐sicontinuastudiileuniversitarecustudiidoctorale(UEFISCDI,2005–2009).
Figura2.2:NumaruldestudentisiabsolventiınRomaniadin1990panaın2013
Sursa:INS,http://www.insse.ro/cms/accesatıniunie2015
53
Castigurileabsolventilordefacultateledepasesccu66,5%pecelealeelevilorcareauterminatciclulsuperioralliceului,respectivcu67,0%ıncazulutilizariidatelorABF(AnchetaBugetelordeFamilie)(UNICEF,2014).Crestereainvestitiilorınnivelurilein‐ferioaredeınvatamantaducebeneficiiuneiproportiimaimariapopulatiei,datfiindfaptulca,ıngeneral,tineriiceimaisaracisiceidinrandulminoritatiloretniceauputinesansesaajunga lanivelul tertiar.Aceasta ınseamnacaunan ınplusde scoalacresteveniturilesalarialecu8,5%.Inmedie,opersoanacustudiisuperioaresepoateasteptasacastigede1,36orimaimultdecatopersoanacustudiimedii,carelarandulsaupoatecastigade1,17orimaimultdecatopersoanafarastudiimedii.„Beneficiile”studiilorsuperioarecrescodatacuvarsta,ıntimpcebeneficiilestudiilormediiramanconstantelanivelultuturorgrupelordevarsta(Costacheetal.,2014).
Si totusi parcurgerea unei experiente educationale ıntr‐o universitate nu asiguraneaparatsisuccesulinsertieipepiatamuncii.Universitatilenuoferastudentilorcunos‐tintesicompetentetehnicesauspecificeprofesiilorlanivelulcerutpepiatamuncii.Ti‐neriispuncasistemuldeınvatamantsuperioresteinsuficientadaptatlanevoiledina‐micealepietiimunciideoarececurriculaestemaimultteoretica,facandu‐isasesimtanepregatitisilipsitideabilitatilepracticenecesarepepiatamuncii(UNYWR,2011),ma‐joritateaabsolventilorapreciazacanecesaradezvoltareacompetentelorprofesionaleprineducatiesiformarecontinuasidupafinalizareaprogramuluidestudii(UEFISCDI2005–2009).Vomvedeacadesistagiiledepracticasuntobligatoriiprocentulstudenti‐lorcarespuncale‐afostdeajutorunastfeldestagiuestedestuldemic.Unstudiurecentaratacaınceeaceprivestesuccesulprofesionaladusdeouniversitatepentru51,2%dintretineriesteimportantcastudentiiaceleiuniversitatisaaibasansemarisasean‐gajeze imediatdupaabsolvire, iar40,8%spuncaaralegeouniversitatecaresaaibaparteneriatecufirmecareoferastudentilorinternship‐uri(D&DResearch,2015).
2.4. PREGĂTIREA TINERILOR PENTRU INTEGRAREA PE PIAȚA MUNCII
Integrareasocialaatineriloresteunprocescesedesfasoaraıntimp,peetape,fiecaredineleavandobiectivespecifice:
• tineriitrebuiesaaibaconștiințacafiecarepersoanadintr‐osocietateestedatorsaparticipe,pemasuracapacitatii,aputerilorsale,astatutuluisau,ladezvoltareasiprogresulsocietatiiıncaretraieste;
• tineriitrebuiesaınteleagacafiecaruimembrualsocietatiiıirevinnunumaidrepturicisiobligații,responsabilități,caretrebuiepreluatesiexercitatelanivelulposibilita‐tilorceileconferastatutul,varstasiprofesiunea;
• tinerilortrebuiesaliseacordeposibilitateasa‐si„joacerolul”corespunzator,ınva‐tandu‐isicums‐ofacacatmaibine(DumitrescusiAndrei,1983).
Otranzițiedesucceslaloculdemuncășidrumulspreocarierăınseamnacaloculdemuncasafiecaracterizatde:
1. markeriextrinseci:relatiidemuncastabilesisanuexisteperioadedesomajıntreter‐minareascoliisiintrareapepiatamunciisaudacaacesteasuntinevitabile,safieoperioadascurtadetimp;parcurgereauneieducatiiconexe(perfectionareapersonalasiprofesionalacontinua);aspirareaspreunstatutocupationalcatmaiınalt;existentapachetelorsalarialeextra‐financiaresiveniturimari;
54
2. criteriiintrinseceincludcaracteristicipersonalecumarfisatisfactiamarelaloculdemunca.
Caracteristicile extrinseci si intrinseci al carierelor profesionale sunt interdepen‐dentecumarfiloculdemuncadesuccessisatisfactialoculuidemunca.Abilitatilecareıifacpeoamenisaaibaotranzitiedesucceslavarstaadultacuprindaaveaoorientarebunaasupralumiicalocalincertitudinilor,undefiecaretrebuiesa‐sidezvolteabilitatipentruafacefataprovocarilor.Ceicareauacesteabilitatisuntpersoanelemaiconfor‐tabilecueiınsisipentrucaınmodrezonabilısipotevaluapropriilelorfortesipuncteslabe.Acestiadultipotvizualizaviatalorsisa‐sicristalizezeplanuriledeviataınoptiuniconcretecaresebazeazapesetulpropriudefortepersonalesilimitari,iaraceastaca‐pacitatedea faceacest lucrueste formatdin lumile ıncaretraiesc sideresursele sioportunitatilecarelesuntoferite(SchoonsiSilbereisen,2009).
Otranzitiecusuccescatreunlocdemuncasiocarieraarecaefectasupratinerilorpetermenlungoadaptarepsiho‐socialasiosanatatemaibuna,precumsiobunastare.Dardeschidereapietelorforteidemunca(deciconcurentamaimareıntreoameni ınceea ce priveste angajarea), cresterea nesigurantei si reducerea locurilor demunca(decirataridicataasomajului),precumsilimitareaoportunitatilordeformare,adeter‐minatcatranzitiasigurasidesuccesdelascoalalaloculdemuncasafietotmaidificilapentrutineriideastazi.
Alegereaviitoareiprofesiiesteunprocescomplexcompusdinmaimultifactori:
• vocația:semanifestacaoınclinarespreunanumitdomeniudeactivitate(arta,sti‐inta,tehnicaetc.),caoplaceredeosebita:„chemareanuvinedinlocurimisterioasesinicinusenaste„dinnimic”.Estevorbadeexistentaprealabilaaunoraptitudinipentruunanumitdomeniudeactivitate(nuprofesie,deci),decarefiecareom,ıntr‐omasurasaualta,esteconstientceeacesemanifestamaiıntaiesteplacereadeades‐fasuraoactivitate.Insalucrurilesepotpetrecesiinvers,cinevasafieconstientcaarerealeaptitudinipentruunanumitdomeniudeactivitatesi,deaceea,sa‐iplacasadesfasoareoactivitateınacestdomeniu,facandchiareforturipentrudezvoltareaaptitudinilor.Vocatiapresupunenunumaichemare,aptitudinișiplăcereci siexis‐tentaunuițel.Interactiuneatuturoracestorelementefacecaopersoana,untanar,sa‐si orienteze ıntreaga fiinta catre respectivul domeniu de activitate si, ın felulacesta,seformeaza interesulpentruacesta;exercitareauneiactivitaticoncrete, ındomeniulpreferat,devineoadevaratanevoie,otrebuinta,careledominapecelelaltesipentrusatisfacereacareiasefaceforturi,uneorichiarsacrificii(totulcuplacere,ınsa).Vocatiasemanifestacaoadevaratachemare,unfactorcurolimportant,ade‐seahotarator,ınscoaterealalumina,valorificareasidezvoltareaaptitudinilor.
• aptitudinilesuntcapacitatileunuiomdeadesfasuraoactivitate(saumaimulte)launnivelsuperiorcalitativ,curezultatefoartebune,performantiale.Acestecapacitatinusuntınnascute,cisebazeazadoarpeelementeınnascute,transmiseereditar,denaturaneurofiziologica,ınspecial,cumarfiparticularitatileanalizatorilor(auditiv,vizualetc.)sauceledetipnervos(DumitrescusiAndrei,1983).
Angajatoriisicompaniiledeastazicautatineriorientatispreserviciicucompetentesiabilitaticlardefinitecareıntelegcerintelesiasteptarileangajatorului,tinericareauconduiteeticeprofesionale,odorintamaredealucra,auambitiedeaınvata,suntpunc‐tualisicinstitisiaucomportamenteadecvate.Angajatoriiseasteaptadelatinerisaaibacompetentedebaza(alfabetizare,aritmetica,muncaınechipa,abilitatidecomunicare,
55
derezolvareaproblemelor)sicapacitatedeafolosiechipamentetehnologice.Voroa‐meni tineri caresaarate initiativa,maturitate,pregatirepermanenta (trainabilitate),curatenie,bunemaniere,uninterespentruloculdemuncasirespectpentruautoritate.Muncitoriiıncepatoriaudeficienteınacesteabilitati,iarindustriasiviitoriiangajatoriseasteaptalaomaibunapregatiresiinstruireoferitedescolitinerilorpentruaccesarealocurilordemunca.Angajatoriipreferasaoferecompetenteprofesionalespecificeprinformarealaloculdemunca,darpromovareacompetentelordeinsertieprofesionala,asacumparelesafieperceputedeangajatoripotfiabordatesiınscoli,fiindnevoiedemaimultaeducatieprofesionala(SchoonsiSilbereisen,2009).
Factoriiprecumoportunitatile,relatiile,nivelulsocio‐economicalparintilorcontri‐buiecelmaiputinladezvoltareacarierei,importantefiindcalitatilesiaptitudinilepro‐prii,astaaratarezultateleobtinuteınurmachestionariioamenilorcareaureusitsa‐sifacaocariera.
Intr‐o societate a cunoasterii globalizate, educatia si experienta pe piata fortei demuncadevincelemaiimportantetipuridecapitaluman.Niveluldestudiișiloculdemuncădevinparteacapitaluluiuman,carearputeacresteodatacucrestereaexperienteipepiataforteidemuncasicuvarsta.Oipotezaestecaceicaroralelipsesccapitalulumancumarfitineriicuunnivelscazutalstudiilorsi/saulipsitideexperientasimtimpactulglobaliza‐riimaiintensınsocietatilemoderne;acestiaavandpartedeosituatieaangajariiprecara,flexibilasiincerta(deexemplu,contractpeperioadadeterminata,locuridemuncacuju‐matatedenorma,sauoreneregulatedemunca).Inschimb,ceicustudiisuperioare,sau„lucratoriicucunostinte”auexperientemaifavorabile.Globalizareaaccentueazasauchiardeterminainegalitateaoferindoportunitatimaibunepentrutineriimaibineeducati siconstrangesanseletinerilormaiputineducati(SchoonsiSilbereisen,2009).
2.5. PERSPECTIVE ASUPRA CARIEREI ȘI ȘOMAJUL ÎN RÂNDUL TINERILOR
LaınceputdecarieratineriidinRomaniapunmaimarepretpeperspectivauneidez‐voltariprofesionaledecatpecastigulsalarial,desinicipeacestanuılneglijeazaatuncicandvinevorbadepreferinte.Daca ınaintede1990, ınperioadaregimuluicomunistsomajulnueraasadecunoscutsipermis,populatiaactivafiindegalacupopulatiaocu‐pata,dupa1990Romaniaaparcursundrumanevoiosdetranzitiedelaeconomiapla‐nificatalaceadepiata,iarinegalitatilesociales‐auamplificat,adancindu‐seelementelediferentiatoarealestratificariisociale.Caurmareaprocesuluideprivatizaresiarefor‐meloreconomicepiatamunciidinRomaniaafostinvadatademasasalarialadisponibi‐lizata,iardupa2004,cands‐adesfiintatsistemulvizelor(sis‐apermisliberacirculatie)s‐aınregistratundeficitdefortademuncaspecializatasicalificata,piatamunciifiindafectatadetreiformemajore:refugiulınagricultura,instalareaocupariiinformale,emi‐grarea(RotariusiVoineagu,2012).Pescurtsifaraaexemplificacucifreexacte,piatamunciiınRomaniaaaratatastfel:la1ianuarie1990,populatiaactivacivilasiceaocu‐pataaveauaceeasivaloare,la1ianuarie2011,populatiaactivasiceaocupatacivilasca‐zusecuaproape2,5milioanedepersoanecomparativcu1ianuarie1990.Seremarcaexploziasomajului,acestadebutandın1990cuvalorimiciatingandvarfulın1994sicoborandlasfarsitulanului2010(RotarusiVoineagu,2012).Somajuldelungadurata1313 Somajuldelungadurataeconsideratdela6lunisaumaimultpentrucategoriadevarsta15–24
deani,iarsomajuldefoartelungaperioadafiindconsideratdela24deluniınsus,ınRomania.
56
afecteazaınmaimaremasuratinerii,ınanul2003saptedinzecetineriseaflauınsomajpentruoperioadamaimaredesaseluni,scazandla49,5%ın2009,darreprezentand58,8%ın2010.Numarulsalariatilorascazutdrasticcaurmareadesfiintariilocurilordemunca,darauaparutnoiformedeocupare(patroni,lucratoripecontpropriu,lucra‐torifamilialineremunerati),careauajunssareprezintecircaotreimedintotalulpopu‐latieiocupate.Scadereapopulatieicauzatadereducereasporuluinaturalsidefenome‐nuldeemigraremasiva,ımbatranireademografica,pensionarileınmasadelaınceputulanilor’90,participareadinceıncemaimareatinerilorıneducatiasuperioaraaucon‐tribuitsubstantiallareducereaseveraaparticipariipopulatieilapiatamuncii.In2010numarulpersoanelorocupateafostestimatcafiindmaiputincu1,4milioanedeper‐soanecomparativcu1996,populatiadegenmasculinadetinutoponderesuperioara(55,0%ınultimiianiaiperioadei)celeidegenfemininınıntreagaperioada1996–2000,iarceamaimareparteapopulatieiocupateaveastudiimedii.Inintervalul1996–2010proportiatinerilor(15–24deani)ıntotalulpopulatieiocupateapierdut5,3punctepro‐centuale(7,8%ın2010,fatade13,1%ın1996).Tendintarateideocupareapopulatieitinere(15–24deani)afostunadescadere,dela30,5%ın2002la24,3%ın2010(ceamaimicavaloaredinıntregulinterval1996–2010),sensibilmaimicafatade34,0%lanivelulUE27(RotarusiVoineagu,2012).
Oportunitatiledeocupareaunuilocdemuncalimitate,perioadatranzitoriedinvi‐atapecareotraverseaza,lipsadeexperientaprofesionala,nivelulredusdeeducatiesauformareprofesionalasporescrisculexcluziuniitinerilordepepiatamuncii.Primapri‐oritateatinerilor(aproapeotreime)ınviitorulapropiat,conformdatelordinBarome‐truldeopiniepublicadetineret,estegasireaunuilocdemuncamaibun;ınsa14,0%aucaprincipalobiectivsa‐siımbunatateascacalificareaprofesionala.Majoritateatinerilor,respectiv62,0%,consideracasprijinulpentrutineretalautoritatilorpubliceartrebuisafieacordatınprimulrandınvedereaaccesuluilaunlocdemunca(MTS,2013).Deasemeneaenevoiecaguverneledintoatetarilesainvesteascafinanciarsisocialıntineripentrua‐siputeadovedipotentialullorıntranzitiasprematuritatesipentruadevenicetateniactivisiimplicatiınsocietate(UNYWR,2012).Fatadeoratatotalaasomajuluilanivelmondialde6,3%,ratasomajuluiınrandultinerilorlanivelmondialafostde12,7%,ın2009,reprezentand75,8milioanedesomeri,fiindceamaimarecrestereanu‐aladinultimii20deanidecandexistaestimariglobale(UNWYR,2013).In2010ınUE,aproximativ5,5milioanedetinerierausomeri,ceeaceınsemnaca1din5cetatenieu‐ropenisubvarstade25deani,nuısiputeagasiunlocdemunca,desisi‐arfidorit.Ratasomajuluiınrandultineriloreradepeste20,0%,dublucatpentrutoategrupuriledevarstalaunlocsideaproape3orimairidicatadecatıncazulcelordepeste25deani.Somajulınrandultineriloraatins24,0%ın2014(72.300miiconformServiciulPublicdeOcupare(SPO)(CE,2014,SWD424final),situandu‐seastfelcumultpestenivelulsomajuluitotalsiprezentandvariatiiregionale(CE,2015,SWD42final).Cu8,4%ratadeocupare,tineriide15–19anisuntaproximativlajumatateaniveluluieuropean‐doarcevamaimultde1din3tineriromanide20–24deanisuntocupatifatadeaproximativjumatatedintretineriieuropeni;67,5%dintretineriiromanide25–29deanisuntocu‐patifatade72,1%dintretineriieuropeni.TineriidinRomaniaauaccesmaitarziusiınmasuramaimicalapiatamunciiiarveniturileobtinutesuntmaiscazute.Astfel,Roma‐niaarecelmairidicatniveldesaracieatinerilorıntre18–24carelucreaza:30,7%dintreacestiaerausaraci ın2011(peansamblulpopulatieiangajatenivelulestede19,0%)desiaveauunlocdemunca,ıntimpceınUE‐28valoareaestede11,2%(MTS,2013).Chiarsidacamuncesctineriitotsuntexpusirisculuidesaracie,suntdate(COM,2010–
57
758:4)carearatacaunudinzecetinericarelucreazacontinuasatraiascaınsaracie,ceeaceilustreazafaptulcasicalitateaintegrariitinerilorpepiatamunciitrebuiesafieımbunatatita. O mare parte a somajului ın randul tinerilor este cronicizat, prelun‐gindu‐sepentrumaimultde1an43,3%dintotalulsomerilorıntre15si24deanisuntsomeripetermenlung.Ratasomajuluidelungadurataınrandultinerilorde15–24anierade13,3%,fatade3,2%peansamblulpopulatieiactive.Unnumarconsiderabildetinerineocupati,atatdingrupadevarsta15–24anicatsidingrupadevarsta25–34ani,aurenuntatsamaicauteunlocdemunca(fiecredcanuexistalocuriliberesaunustiuundesacaute,fienusesimtpregatitiprofesionalsaucredcanuvorgasidincauzavar‐stei,sauaufostdescurajatideesecullacautarileanterioare)(MTS,2013).Conformunuistudiurecent,duratamediedegasireaunuilocdemuncaesteıntre1si4luniınopiniaa5din10tineri,pentru13,4%dintretineriaceastaperioadanudepasesteoluna,ıntimpcepentru2din10tineriacestprocessepoateıntindepeoperioadadepeste6luni(iVox,2015).
Inoctombrie2013,peste5milioanesijumatate(5.657.000)detineri(sub25deani)erausomeriınUE‐28,ratasomajuluifiindde23,7%,astaaratadateleEurostat.Celemaimicirates‐auınregistratınGermania(7,8%),Austria(9,4%)siOlanda(11,6%),iarcelemairidicateınGrecia(58,0%),Spania(57,4%)siCroatia(52,4%).InRomaniaafostde23,3%(EUROSTAT,2013).ConformdefinitieiEurostatdoifactoriexplicacumestema‐suratsomajulınrandultinerilorınUniuneaEuropeanasicumrateledesomajınrandultinerilorsuntafectatedetranzitiatinerilordelascoalalapiataforteidemunca.Primulsereferalacrestereaabruptaaparticipariipepiatamunciiıntrevarstade15–24deani.Aldoileafactorsereferalafaptulcatineriidinaceastacategoriedevarstacaresuntıneducatiepotfiangajatisauneangajati,deciesteosuprapunereıntrepiatamunciisiedu‐catie.
Dacaanalizamratasomajuluiınrandulpopulatieicuvarsteıntre20si34ani,con‐statamcasituatiaRomanieiestefrapantacomparativcualtetarialeUE.Ratasomajuluilagrupadevarsta20–34aniınRomaniaestemaimicadecatmediaUE,indiferentdeniveluldeeducatie,valoareaputandfimotivatadeexistentaunuisectorpublicimpuna‐tor,darsideaspectecetindecolectareadatelorsimetodologiautilizataınanchete.Oaltaexplicatie(siceamaisubstantiala)sereferalafenomenulmigratieiinternationale,fiindca,laoraactuala,peste3milioanederomanitraiescsaulucreazaınstrainatate(ınspecialınspatiulUE)(Costacheetal.,2014).
ToatestateleUEartrebuisaseasigurecatineriibeneficiazadeoofertademuncadecalitate,deunprogramdeformarecontinua,deoofertadeuceniciesaudeunstagiu,ıntermendepatrulunidelaiesireadinsistemuldeınvatamantsaudelapierderealoculuidemunca.Conceptuldegaranțiepentrutineret,afostfolositdeConsiliulNordicıncadin1981 siestedefinitca„osituațiesocială încaretuturortinerilor lisegaranteazăoportunitățirealede învățare,deformareșide încadrare înmuncă, înconformitatecuaspirațiile,cucapacitățileșicuintereselelorpersonaleșicunevoileșicuobiectivelesoci‐etății”(CE,2012,SWD409final).Scopulgarantieiesteacelacaniciuntanarsanufielasatlavoiaıntamplarii,iarceicarenuaureusitsaobtinaoofertaprinforteleproprii,sapoatabeneficiadeoofertademunca,deformarecontinua,deuceniciesaudestagiu(CE,2012,SWD409final).Desienevoiedeomonitorizareaacestortinerisideinter‐ventiegenerala,tineriinuformeazaungrupomogendeoareceprovindinmediisocialediferitesiınplusenevoiedeoatentiespecialaacordatatinerilorexpusirisculuideaintrasaudearamaneıncategoriaNEET.ExperientaSuedieidemonstreazacaplasareatinerilorıntr‐untimpscurtarputeasanuoferesolutiipetermenlungsicatrebuieluate
58
ınconsiderareproblemeledeordinstructuralprecumcelelegatedecompetentesica‐lificari (CE,2012,SWD409 final).Sunttinericarenupreferasase ınregistrezeca sisomeridatoritastigmatizarii, iarpentruıncurajarealordeafaceacestpasoposibilasolutiearfisensibilizarealorprinmediatizareaavantajelor ınurmaınregistrarii laoagentiepentruocupareaforteidemunca(CE,2012,SWD409final).Printrebeneficiileevitariisomajuluiınrandultinerilorarfievitareadeteriorariicompetentelor,veniturimari,veniturifiscalemaimarisicontributiimaimarilaasigurarilesocialesimaiputineproblemesocialesidesanatate(CE,2012,SWD409final).Existaestimaricarearatacaprobabilitateacatineriiafectatidesomajsacunoascapenalizarilanivelulsalariului,deexemplu,saselunidesomajlavarstade22aniaudrepturmareoremuneratiemaimicacu8,0%lavarstade23ani,precumsioremuneratiecu2–3%maimicalavarstade30–31deani(CE,2012,SWD409final).
Delaınceputulanuluisipanalasfarsitulluniiaugust201358.099deabsolventierauınevidenteleAJOFMdintrecare1776detineriprimeauindemnizatie.Ceimaimultis‐auınscrisınlunaiulie,39.038dincare35.875suntproaspatabsolventicareimediatdupaexamenulmaturitatiiaualesacestdrum,iarınaugusts‐auınscris14.861,dincare8.943absolventideliceu.Inceeaceprivestesomajuldelungaduratalafineleluniinoiembrie2013seaflauınregistratiınevidenteleANOFM17.403tinerisub25deaniaflatiınso‐majdepeste6luni(ceeacereprezinta18,5%dintotalulde93.639somerisub25deani(ANOFM,2013). Inultimii5ani ınRomaniarata somajuluiaavutcelmairidicatnivelınrandultinerilor(15–24ani)aceastasituandu‐seınintervalul19,2%(ıntrimes‐trulIIın2009)si25,4%(ıntrimestrulIVdin2011).In2013ınprimele2trimestreratasomajuluiınrandultinerilorsub25deaniafostde23,8%respectivde23,3%.
Romaniasi‐apropusprinPlanulNationaldeDezvoltare,otintapentru2015,aso‐majuluiınrandultinerilorıntre15–24anide19,5%carenuputea„recupera”diferentasubstantialafatademediaUniuniiEuropene(EU27,2004–18,6%;RO,2004–21,0%)(Popetal.,2010). Indeplinireaobiectivelorcuprinse ınPNDreferitoare la integrareatinerilorpepiatamunciiafostıntarziatadecontinuareformaasistemuluideınvata‐mantromanescsidecrizaeconomica(Popetal.,2010).In2012,tineriiıntre18–24deaniauınregistratorataridicataasaracieide31,4%,ratasaracieicrescandsemnificativıntimp,cu7puncteprocentualeınperioada2008–2012dela24.4%ın2008la31,4%ın2012(MMFPS,2014).Inanul2012ratapersoaneloractiveocupateıntre15–24deanierade23,9%(69,1%persoaneinactive),iarasomerilorcuvarstacuprinsaıntre15–24deaniera7,0%.Ingrupadevarsta15–24deanioratamaimareapersoaneloractiveocupateeraınrandulbaietilor(35,3%fatade26,2%),maimareınrandulpersoanelordinmediulrural(37,0%fatade25,3%ınmediulurban)(INS,2013).Intimpulcrizeieconomice,situatiatinerilordepepiataforteidemuncas‐adeterioratsiaconduslaocresterearateisomajuluicu5,0%ıntre2008si2013,ajungandla23,6%(MFE,2014).In2014ratasomajuluiınrandultinerilor(15–24ani)lanivelulUE28erade21,9%cu1,6puncteprocentualemaimicafatadeceadin2013siınscaderepentruprimadataınultimii6anidelaıncepereacrizeifinanciaredin2008.LanivelulUE,15tariseconfruntacuratealesomajuluicaredepasescmediaUEprintrecaresiRomania(24,0%),situatiaıngrijoratoare fiind ın tariprecumSpania siGrecia,undepeste50%dintretineriicuvarstacuprinsaıntre15–24deanisuntfaraunlocdemunca(53,2%respectiv52,4%)(Eurostat,2015). Inceeacepriveste somajul ınrandultinerilor(15‐24ani),daca ınanul2000acestaerade18,3%siseaflasubmediaUE27(18,4%)ınanul2010nivelulsomajuluiınrandultinerilordinRomania(22,1%)depaseamediaeuropeana(20,9%).Dupaanul2008,seobservaocrestereaccentuataarateisomajuluiınrandultinerilor
59
dela18,6%(2008)la23,7%(2011),ocresterecomparabilacuceaınregistratalanivelUE27(de5,1pp.). Inanul2012, rata somajului ın randul tineriloraveavaloareade22,7%,ınscaderecu1punctprocentualfatadeanulanteriorsifoarteapropiatademe‐diaeuropeana22,8%,darmultsubnivelulınregistratınstatemembreprecumGrecia(55,3%),Spania(53,2%),Portugalia(37,7%)siItalia(35,3%)(MMFPS,StrategiaNați‐onalăpentruocupareaforțeidemuncă2014–2020).
2.6. LEGISLAȚIA PRIVIND MUNCA ÎN CAZUL TINERILOR
Conformlegislatieinationaletinerisuntcetateniiactivicuvarstacuprinsaıntre14–35deani(LegeaTinerilor350/21/7/2006,Art.2,Alin.2lit.a).Desipentrutineriisub18ani,darpestevarstadeabsolvireascolii,angajatitemporar,lasfarsitdesaptamanasaupeduratavacanteiscolaresaucareurmeazacursurideformareprofesionalasiucenicielaloculdemunca,darsipentrutineriicareefectueazaomuncaocazionalapeduratascolarizariiexistaoDirectivaaConsiliului94/33/EC(JurnalulOficialalComunitatiiEu‐ropene,1994),carestabilestecerinteleminimeprivindexpunerealapericolesiprogra‐muldelucru,ıncadrulstatelormembreUEcarepermitcopiiloraflatisubvarstaminimanationaladeabsolvireascoliisamunceasca,pentrumultidintreeienecesaracunoas‐terealegislatieinationale.
InRomania,ıncadrareaınmuncaapersoanelorsubvarstade15aniesteinterzisa(Art.13alin.3).Oricepersoanadobandestecapacitatedemuncalaımplinireavarsteide16ani(Art.13alin.1),darpoateıncheiauncontractdemuncaıncalitatedesalariatsi la ımplinireavarsteide15ani, cuacordulparintilorsaual reprezentantilor legali,pentruactivitatipotrivitecudezvoltarea fizica,aptitudinile si cunostintelesale,dacaastfelnuıisuntpericlitatesanatatea,dezvoltareasipregatireaprofesionala(Art.13alin.2),iarıncadrareaınmuncaınlocuridemuncagrele,vatamatoaresaupericuloase14sepoatefacedupaımplinireavarsteide18ani;acestelocuridemuncasestabilescprinhotarareaGuvernului(Art.13alin.5)(Conf.CoduluiMunciidin18/5/2011).Exista,ınsasialtearticolecarevizeazatineriisub18ani:art.112(cuprivireladuratatimpuluidemunca),art.114(despretimpuldelucrusuplimentar),art.134(referitorlapauzademasa)siart.147(despreconcediuldeodihnasuplimentar)dinCodulMunciiactua‐lizatınanul2015.Nulipsesccercetarilecareaudoveditfaptulcaexistaadolescenticaremuncescdelavarstefragede,astfelcaıntr‐unstudiupe1720deelevideclasaaVII‐a,cuvarstede13–14ani47decopiiaudeclaratcamuncescsaaducabaniıncasa.Autoriistudiuluiauvenitsicuoexplicatieaacestorrezultateargumentandca„astfeldecazuriprovindinfamiliidezavantajatesocialsaucuosituațiespecială,pentrucămajoritateaacestorrăspunsurisuntaleunorelevidin familiidinmediulrural, familiicumaimulțicopii,familiiîncarenuesteangajatniciunuldintrepărinți,familiiîncarepărințiiauunnivelprimardestudii,saudinfamiliicuproblemedesănătate,saucuodotareslabăcubunurișifacilitățiculturale”(NegreanusiIonescu,2006).
14 Suntacelelocuridemuncaceimplicaexistentaunorfactorinocivi–fizici,chimici,biologicice
auunefectasupraorganismului(Art.2,alina.),locuridemuncaceimplicaosolicitarener‐voasadeosebita,atentiefoarteıncordatasimultilateralasauconcentrareintensasiunritmdelucruintens(Art.2alin.e)silocuridemuncaceimplicaosolicitarenervoasa,determinatadeunriscdeaccidentaresaudeımbolnavire(Art.2alin.f)conformLegii31/1991privindstabi‐lireadurateitimpuluidemuncasub8orepezipentrusalariatiicarelucreazaınconditiideo‐sebite,grelesaupericuloase.
60
Rezultateleobtinuteınurmachestionariioamenilorcareaureusitsa‐sifacaocari‐erademonstreazacafactoriiexterniprecumoportunitatile,relatiile,nivelulsocio‐eco‐nomicalparintiloraucontribuitcelmaiputinladezvoltareacariereilor,esentialefiindcelecaretindepropriilecalitati siaptitudini.Calificareasicompetentaauramasele‐mentedeterminantepentrureusitaocupariiunui locdemunca,darauaparut siele‐mentenoi:initiativa,creativitatea,flexibilitatea,autonomia,dinamismul,responsabili‐tateaetc.(Brigitte,2005).Stagiiledepracticasivoluntariatul,inclusivantreprenoriatul,suntoportunitatipecaretineriileiauıncalculpentrua‐sidezvoltaabilitatiledeviatasia‐siımbunatatiiperspectiveledeangajare.Atitudinealoresteaceeadeafiactivi,maidegrabadecat„astalocului”.Constientizeazacaperseverenta,experientasientuzias‐mulparaficalitatiledepeurmacaroravoraveabeneficiiınviitor(UNYWR,2011).
2.7. VOLUNTARIATUL, STAGIILE DE PRACTICĂ ȘI ANTREPRENORIATUL
Voluntariatulsistagiiledepractica,inclusivantreprenoriatul,suntoportunitatipecaretineriileiauıncalculpentrua‐sidezvoltaabilitatiledeviatasia‐siımbunatatiiperspec‐tiveledeangajare.Conformunuistudiurecent,doar26,2%dintretineriauparticipatlaun internshippeoperioadadeterminata ıncadruluneicompanii, iar7din10tinerideclaracapeviitorarfiinteresatidedeschidereaproprieiafaceri,22,6%sedeclarane‐sigurideabilitatileantreprenoriale,fiindnehotarati, iar7,0%nudorescsaunuauınplandeschidereaproprieiafaceri(iVox,2015).
Fiecaeprivitcamuncaneplatita,casicomportamentactivistsaucamoddepetre‐cereatimpuluiliber,voluntariatulafacutsifacepartedintoatesocietatileumane.Din2014,ınRomaniavoluntariatulestereglementatprinLegeanr.78/2014siestedefinitcaactivitatedeinterespublic(Art.3,alin.b),desfasuratadinproprievointacelepoatefidefolostinerilorcamodutildepetrecereatimpuluiliber,darpentruaficertificat(Art.9alin.3)casiexperientaınmunca(profesionalasi/saudespecialitate)enevoiecaactivitatearealizatasa fie ındomeniulstudiilorabsolvite(Art.9,alin.4dinLegeaVoluntariatului).Prinimplicareaıntr‐oactivitatedevoluntariat,tineriiısipotdezvoltaabilitati personale, pot simti un sentiment de responsabilitate civica si altruism, auoportunitateadeaınvatalucrurinoi,deadezvoltalegaturisocialesiafimaibineori‐entatiınalegereamotivatiilorprivindcarieraprofesionala(Smithetal.,2010).
InıntreagaUEseacordaimportantatotmaimarestagiilorsiexperienteipracticelaloculdemuncafiindinstrumentecare‐iajutapetineriisomerisauabsolventiıntran‐zitiacatreunlocdemunca.InprezentınRomaniaexistaopenuriedestagiipedeopartecaurmareaputinelorparteneriate ıntre ıntreprinderi si institutiilede ınvata‐mant,iarpedealtapartedatoritafaptuluicaangajatoriisuntscepticiınprivintaasi‐gurarii competentelorprofesionalede catre institutiilede ınvatamant acordate stu‐dentilor,omasurafiindaceeaaconsolidariiparteneriatelorsiaincluderiistagiilorınprogrameledestudiu.Dacastagiiledinprogrameledeınvatamant(superior)benefici‐azadeomaibunareglementare,celeoferiteocazionaldeangajatoritinerilordupaab‐solvire,tindsafiemaiputinreglementate.InsudulsiestulEuropeistagiilesuntspriji‐nite prin Fondul Social European, fiind stimulate prin subventiile acordateangajatorilor,princontributiilaplataasigurarilorsocialesauprinacordareadecom‐pensarisiindemnizatiidirectcatrestagiari(SWD,2012–99final).Desistagiilearpu‐teadeterminacrestereaaccesuluitinerilorpepiatamunciiprintranzitiadelacunos‐tintele teoretice dobandite pe parcursul educatiei, la aptitudinile si competentele
61
necesarelaloculdemunca,tariprecumAustriasiFrantaauraportatutilizareaabuzivaastagiilorcafiindosursaieftinasaugratuitademuncadecatreangajatori,stagiariifiindsolicitatisapreiasarcinicarenucontribuielaevolutiadezvoltariilorprofesionale(CE,2012).Poatecelemaipreferatestagiipentrutinerisuntceleınstrainatate.Con‐formeuro‐barometruluiTineretulînmișcare(CE,2011)printreavantajeleenumeratedetineriınurmaefectuariiunuistagiuınstrainatate,pelangaımbunatatireacompe‐tentelorlingvisticesiacelorprofesionalesideformarespecifice,acestiamentioneazasicompetentelesocialecumarfimuncaınechipa,ıncredereaınsinesiadaptabilitatea,care sunt considerate esentiale pentru reusita tranzitiei ıntre educatie si un loc demunca(SWD,2012‐99).Inprezentexistaocartaeuropeanaastagiilor(CE,2015b).Sitotusimobilitatileınstrainatatenusuntasadeobisnuiteprintrestudenti,doar11,7%dintreabsolventiipromotiilor2005si2009aubeneficiatdemobilitatiınstrainatate(12,5%dinstudentiipromotiei2005si11,5%dinstudentiipromotiei2009),procen‐tele fiind similare si pentru promotiile 2006 si 2010 (12,4%din studentii cohortei2006si12,1%dintrestudentiicohortei2010).Aproximativ1din9absolventi,fiecavorbimdepromotiile2005sau2006,fiecavorbimdepromotiile2009si2010aupar‐ticipatlamobilitatiınstrainatate(UEFISCDI,2006–2010).
Incontinuarevomdefiniinotiuneadestagiuasacumesteelreglementatındocu‐menteleoficiale.Inprezentexistaoconfuzieıntretermeniistagiu,practicăprofesionalăsiucenicie.Stagiulesteopracticaprofesionalacareincludeocomponentadidactica(caparteaprogrameidestudiusaunu)sicareestelimitataıntimp.Scopulacestorstagiiestedeaajutatranzitiastagiaruluiıntreeducatie siunlocdemuncaprinasigurareaexperienteipractice,acunostintelorsicompetentelorcarecompleteazaeducatiasate‐oretica.Stagiilefacpartedinprogrameledeınvatamantsuperior,iaruceniciadesiareobiectivesimilarecuceledescrisemaisus,esteoformaresistematica,petermenlung,pentruoocupatietehnicacuperioadealternativelaloculdemuncasiıntr‐oinstitutiedeınvatamantsauuncentrudeformare(CE,2012,SWD–99final).Stagiiledepracticasunttotmaidesurmatedecatrestudenti,ınsanuaudevenitoobisnuintaınRomania.Maimultdejumatate(56,6%)dintreabsolventiianului2005aufostimplicatiobligato‐riuınstagiidepracticapeparcursulstudiilorcomparativcudoar48,3%dintreabsol‐ventiianului2009,darprocentulascazutlaunsfertıncazulabsolventiloranului2006(25,3%) si25,6%dintreabsolventiianului2010declaracapeparcursulstudiiloraufostimplicatiobligatoriuınstagiidepractica(UEFISCDI,2006–2010).
Pentrutinerimaiexistasivariantastagiuluideinternship.Prinstagiuldeinternship(USR,2015),s‐areliminaproblemalegatade„experienta”atuncicandvinevorbadetineri, acestora cerandu‐li‐se la angajare „experienta” pe care angajatorii punmarepret.Persoaneleıntre16si35deaniarurmacaıncadruluneiorganizatiigazda,prinstagiuldeinternship,saaprofundezecunostinteleteoreticesisa‐siımbunatateascaap‐titudinilepractice.Stagiuldeinternshipartrebuiremuneratcusalariulminimpeeco‐nomie,perioadaartrebuiconsiderataatatvechimeınmuncacatsivechimeınspecia‐litate. Legea Internship‐ului, ce urmeaza a fi adoptata ın Romania are ca implicatiisocialesieconomiceincluziuneatinerilorpepiatamunciiındomeniulıncaredoban‐desccunostinteteoretice,scadereasomajuluiprinsporirearateiangajabilitatiiınran‐dultinerilor,pregatireatinerilorınconformitatecucererile sirigorilepieteimuncii,sporireagraduluidecompetitivitatepepiatamuncii.Prinefectuareaunuistagiuarelocfacilitareasistimulareaaccesuluistudentilorsiabsolventilorpepiatamuncii,astfelcauntanarısipoatedezvoltaaptitudinileprofesionale,areocaziadeaprestaomuncasideasefamiliarizacucerintelepietii,areposibilitateadeacunoastespecificulunei
62
organizatiipentruastiınviitorıncedirectiesa‐sicreezeocariera,poatedobandiex‐perientasivechimeınmunca.Inbazaunuicontractdeinternshipcepoateduramaxim12luni,internulpoatefiremunerat(darnuobligatoriu)cucelputinvaloareasalariuluidebazaminimbrutpetara,programulfiinddemaxim8h/zi,40h/saptamana,iarlasfarsitulperioadeivaprimiiuncertificatcareatestaperioada,activitatilesivafieva‐luatprintr‐onota(MMFPSPV,Garanțiapentrutineret).CercetarilecareauinvestigatparereatinerilorprivindsolutiiledereducerearateisomajuluiauconstatatcaacestiaauidentificatcreareadeIMM‐uricaunmijloceficacepentruadepasirateleridicatealesomajuluisiconditiileprecaredemunca,daraumentionatcaadeseasuntdificildeaccesatinformatiilecuprivirelainitiativeleantreprenorialesauoportunitatiledefi‐nantareaunorideideafaceri(UNYWR,2012).
2.8. SEMNIFICAȚIA MUNCII PENTRU ADULȚI ȘI TINERI
Amextrasdinliteraturadespecialitatecatevadintresemnificatiilemunciipentruadultisitineripecareleprezentammaijos,astfelcamuncareprezinta:
• principalulmijlocalauto‐exprimarii(SchoonsiSilbereisen,2009);
• sursadesatisfactieavietii(SchoonsiSilbereisen,2009);
• reprezintaunpasmarespreindependenta,autonomiesimaturitate(AdamssiBer‐zonsky,2006).
• ındeplinesteo„necesitatepsihologica”;
• sursaprincareoameniiısipotgasisensulınviatalor;
• afiflexibil,a‐ticonstruiunCVvariat,a‐tiasumariscurisia‐ticonstruiocalificare,necesarepentruaficapabildeaschimbaloculdemuncasideaaveacompetentedetransfer(Hendersonetal.,2007);
• omodalitatedeaınvatadespremodulıncaresateintegreziınlumeaadultilor(Hen‐dersonetal.,2007);
• unmijlocdeıncrederepersonalasiautoritate(Hendersonetal.,2007);
• deareducedependentadeparinti(Hendersonetal.,2007);
• ıntelegereaierarhiilorsociale(Hendersonetal.,2007);
• ascapadenecazuri(Hendersonetal.,2007);
• unpunctdereperimportantsprematuritate(Hendersonetal.,2007);
• unmijlocdealeganoiprietenii(Hendersonetal.,2007);
• oformadepetrecereatimpuluiliber(Hendersonetal.,2007);
• procesuldeadevenimaiıncrezator,castigandunvenitindependent,aınvatacumsavorbesticuoamenii(Hendersonetal.,2007);
• ıiajutapeadolescentisadevinamairesponsabiliatuncicandmuncindaducocon‐tributielabunastareafamilieilor(Steinberg,2008);
63
• aınvatalucruriprecumpunctualitateasaumoduricumsalucreziefectivcustrainii(Steinberg,2008);
• a ınvatavaloareabanilor:oferaoportunitatidea ınvatacumsa ımparti,salvezi sicheltuibaniiınmodresponsabil(Steinberg,2008).
Insocietatilevestice,ıntelesulmunciisefaceınfunctiedediviziuneasocialaprecumgen,clasasocialasauetnie.Feteleautendintadealucramaimultamuncainternadecatbaietii.Tineriidinclasamuncitoarecontribuiecucastigullorsalarialdinmuncalabu‐getulfamilieiıntimpcetineriidinclasademijloccheltuiebaniipeactivitatidepetre‐cereatimpuluiliber.Inaltecomunitatitineriiseasteaptasalucrezemulteorelaaface‐rea familiei ınca din copilarie. Locul de munca se ıncadreaza ın cursul vietiicontemporane:copiiisejoaca,apoi„muncesc”lascoalasiapoicandajungmaimariısiiaulocuridemuncacujumatatesaunormaıntreaga.Statutuldeadultesteasociatcuunfeldeindependentafinanciaraposibilaprinmuncaplatita.Daracestpunctdevedereesteeurocentricsiunulcarenuseaplicalaomarepartealumiiistoricesaucontempo‐raneitatii(Kehily,2007).
Desi,experienteledemuncatimpuriialetanaruluiapardemulteoriıncadrulfami‐liei,candafacetreburileıncasasiaprimiioreactiedinparteaparintilorpotfiprimeleexperientedemuncaaletinerilor,aaveao„slujbaadevarata” siaprimiibanipentrumuncaprestata reprezintaunpasmarespre independenta, autonomie simaturitate(AdamssiBerzonsky,2006).
Tinerii exploreaza informal lumea muncii prin activitati vocationale, cum ar fihobby‐urilesiactivitatilerecreativesidobandesccunostintedespreprofesiiprintemelepecarelestudiazalascoala,iaractivitatiledepetrecereatimpuluilibersuntalesepebazaacelorasifactoridepersonalitatesiaintereselorcaredeterminaoeventualaselec‐tareauneiocupatii(AdamssiBerzonsky,2006).
Preocupareapentrualegereauneioptiuniprofesionalelucidesiconstienteıncepepela11–12anisisedezvoltatreptat,pela16–18anicandapareconstiintasicapacita‐teadeautocunoastere,candtanarulısipoateconstruiunidealdeviata,ımbinandsisin‐tetizandcalitatilemaimultormodele.Modelulsauidealulacinesiceeacevreasafiepoatefi,pentruuntanar,dominatdeaspectulprofesional.Untanarpoateaveacaidealexercitareauneianumiteprofesii(inginer,medic,mecanic,chimist,economist,cerceta‐torıntr‐unanumitdomeniuetc.)pentrumotiveprecum:renumelepecarel‐adobanditunsavantprinexercitareaprofesieirespective,actualitateaprofesiei,semnificatiaeiso‐ciala,viitorulei,convingereacaestecaleaceamaibunaderealizaresiafirmareaper‐sonalitatii,devalorificareaunorcapacitati,desatisfacereaunorinteresesuperioare(DumitrescusiAndrei,1983).Sitotusiunlocdemuncăidealparecanuexista,ınopiniatinerilor.„Loculdemuncaideal?Poateıntr‐olumeideala”,uniitinericonsiderandcanicilanivelimaginarnupoateficonstruitunlocdemuncaideal(Popetal.,2010).
Desimajoritateatinerilorconsideracarieracafiindcelmaiimportantlucruınviata,putinisuntceicareauunplanalcariereilorsistiucarelevafiurmatorulpasındezvol‐tareaei.Caracteristicaesteamanareadeciziilorreferitoarelacarierasiexistentaunuimareprocentdeincertitudinepentruactiunileviitoare(Brigitte,2005).Sondajeleefec‐tuateınrandulelevilordeliceuaratacaacestiapotenumeraunnumarrelativmicdeprofesii,functiisaumeseriisiauputineinformatiidesprecontinutulmunciipresupusdeexercitareaacestoractivitati.Inastfeldesituatii siariaoptiunilorlorprofesionale(realistesijustificate)esterestransa,faptcareareimplicatiinefasteasupracariereipro‐fesionaleulterioare,carevafimarcatadealegerigresite,esecuri,insatisfactii,frecventeschimbarialeslujbeloretc.(Brigitte,2005).
64
Muncapoatefiunreperimportantsprestatutuldeadultdeoarececontribuielasen‐timentuldecompetentasidematuritate.Statutuldeadultesteasociatcuunfeldein‐dependentafinanciaraposibilprinmuncaplatita.
Prinexperimentareauneimunciplatite,tineriiiauınconsiderareınmodserios,demulteoripentruprimadata,cineardorisafie(sausanufie),saucinearputeafipepiatamuncii(AdamssiBerzonsky,2006),iardeciziiledecarieraulterioaresuntinflu‐entatedeexpunerealaactivitatidemuncapecaretineriile‐auavutanterior(SchoonsiSilbereisen,2009).
Valorilesicomportamenteleprofesionalealeparintilorsunttransmiseınmultemo‐duriurmasilorlorıntimpulcopilarieisiadolescentei,aceastaeste„ipotezadelegaturaocupationala”(occupationallinkagehypothesis),careafostformulatapentruaexaminamodulıncarecopiiisiadolescentiiacordavaloaremuncii.Deexemplu,parintiiıncura‐jeazasiauinfluentaasuprasuportuluiaspiratiilorprofesionalealeadolescentilorsiarealizarilorlor,ındirectiicaresareflectevaloriledelucrualeparintilor.Cercetarilere‐centeausugeratcaprocesuldetransmitereavalorilordelaparintilacopiiimplicare‐latiicomplexe,carepotfidiferitedelamama‐fiicasidiadatata‐fiu(AdamssiBerzonsky,2006).Fetelesibaietiidetinvaloridiferiteasupramuncii.Baietiipreferavalorileextrin‐seci si instrumentalecumarfisigurantaloculuidemunca,asumareaderiscuri sire‐compensefinanciareridicate,ıntimpcefeteleautendintadeapreferavaloriexpresivesisociale,cumarfiprieteniasialtruismul(AdamssiBerzonsky,2006).Valorificareapecaretineriiodaudiferiteloraspectealemunciiaratacaacestiaacordaovaloaremaimicaaspectelorperifericealemuncii(statut,putere,prestigiu)sipunmaimultavaloarepe aspecte centrale alemuncii cum ar fi creativitatea, realizarea si auto‐dezvoltarea(AdamssiBerzonsky,2006).
Munca ındeplineste o „necesitate psihologica”, iar persoanele care nu percep camuncaloraresenssiunscoppentruviatalornuvormunciipananuvorfilacapacitateadeplinadeamuncii.Muncapoatefiosursaprincareoameniiısipotgasisensulınviata.Muncaprinobiectivesiprinfinalizarealorleinsuflaoamenilorunsentimentdesatis‐factie sivaloare.Faramuncaoameniipotsimticaauoexistenta fararost. Inceeaceprivestesensulvietii siamunciiadultiiemergentiauasteptarimaimaridelamuncadecatauavut‐oparintiilorsitindsa‐sischimbelocuriledemuncapentruagasiacellocdemuncacareıiımplinestepentrucaınsocietatileindustrializatetineriisuntıncurajatidea‐sialegeloculdemuncadintr‐ovarietatedeposibilitatiocupationale,acestlucruıifacepetinerisaısidoreascaacellocdemuncacareesteconformevaluariilorınceeaceprivestetalentelesiintereselorlor(MayselesssiKeren,2014).Pedealtapartetineriiconsideracaestemaigreupentruaobtineunlocdemunca,chiarsiınmuncinecalifi‐cate,decatafostpentruparintiisibuniciilor,ceeacedeterminasomajextinssiinacti‐vitate.Experienta ınmuncararareunefectdetransformare,ceicuuncapitalsocialpotrivit(retelefamiliale/scolare,profesori)aureusitsaobtinacelemaibunelocuridemuncaıntermenideacumulareacunostintelorpepiataforteidemunca,dezvoltandnoiretelesiımbogatindu‐siCV‐ul.Inschimbceicumaiputineresursesicumaiputinereteletindsaajungaınacelelocuridemuncapart‐timecaresuntdisponibilepentrueilanivellocal(Hendersonetal.,2007).
Tineriiataseazaoseriedesemnificatiidiferitepentrumuncaplatita:uniivorbescıntermenideafiflexibili,dea‐siconstruiunCVvariat,dea‐siasumariscurisia‐siconstruiocalificare,necesitateadeaficapabilideaschimbaloculdemuncasideaaveacompe‐tentedetransfer.Experientamunciiarputeafiomodalitatedeaınvatadespremodulıncaresaseintegrezeınlumeaadultilor,unmijlocdeıncrederepersonalasiautoritate,
65
deareducedependentadeparinti,ıntelegereaierarhiilorsociale,ascapadenecazuri,unpunctdereperimportantsprematuritatesauunmijlocdealeganoiprietenii(Hen‐dersonetal.,2007).Muncaarputeafivazutadeasemeneacaoformadepetrecereatimpuluiliber.Procesuldeadevenimaiıncrezatori,castigandunvenitindependent,aınvatacumsavorbeascacuoameniisuntatributementionatedetinerisipecarele‐aufolositextinzandu‐leınviatalorsociala.Acesteelementearputeafivazutecaocontri‐butielasentimentuldecompetentasidematuritate,astfelformandu‐siidentitateadeadulti(Hendersonetal.,2007).
Luca(2009)identificatreitipurideindivizisautreiprofiluripsihologicealecelorcaretraiescınRomaniasubraportulatitudinii,respectivexpectantelorpecareleaufatadeoslujba,astfelceletreiatitudinifatadeoslujbasuntatitudinidedevotamentsauatasamentfatadeslujba,atitudinidedetasarefatadeslujbasiatitudinidenehotarare,iarpersoanelesunt:
1. Persoanedevotatemunciipentrucareesteimportantaoslujbainteresantasipotri‐vitacupropriilecapacitati,ıncaresimticapotirealizaceva,carepresupunerespon‐sabilitatisiposibilitateadeaaveainitiativa,utilasocietatiisirespectatadeoameni,sapresupunasaıntalnestioamenisisaaisansedepromovare,cuunprogramcon‐venabilsisiguranta.
2. Persoanedetașatedemuncă:pentrucaremuncanuareovaloaredeosebita,priori‐tarefiindintereselepersonalesicareasteaptadelaomuncadoarsafiebineplatita,sanupresupunapreamultasolicitaresisaaibaacceslamaimulteziledeconcediu.
3. Persoanenehotărâtecarenusi‐auformatıncaoconceptiedespremunca,respectivdespreslujbapecaresi‐odoresc.
Tineriiseraporteazalaloculdemuncaideal,mentionandcantitateademuncade‐pusa,remuneratiasimotivatiaintrinseca.AstfelPopetal.(2010)identificapatrutipo‐logiialeloculuidemuncăideal:
1. tipul„loculuidemunca,cuplacere”afacecevaceıtiplaceindiferentdevolumuldemuncadepussauderemuneratiaprimita;
2. „locdemuncafaramunca”undetineriimizeazapelipsaderesponsabilitate,volumredusdemuncasibanimulti;
3. „locdemuncapebanimulti”tipicpentrutineriipentrucarecelmaiimportantfactoratuncicandiauınconsiderareunlocdemuncasuntbanii(Popetal.,2010).
2.9. EFECTELE EXPERIENȚEI MUNCII ASUPRA TINERILOR
Experientauneimunci,ıiajutapeadolescentisa‐sidezvolteunsensalresponsabilitatii?Incazulıncaremuncainterfereazacualteactivitatiprecumscoala,ceefecteareasuprarezultatelorscolare?Determinamuncadezvoltareaunorcomportamentenegativepre‐cumconsumuldedrogurisaualcool?Raspunsullaacesteıntrebaridepinddemultifac‐tori, incluzandnaturamunciisaunumaruldeorelucratepesaptamana.Indozemici(maiputinde20deorepesaptamana)muncaparesanuaibaniciunefect,nicipozitiv,nicinegativ,asupradezvoltariipsihologiceaadolescentilor(Steinberg,2008).
66
Desi,declarativ,adolescentiidescriulocurilelordemuncaıntermenifavorabili,spu‐nandcaauınvatat lucrurinoi, leplacedeoameniicucarelucreaza,auoportunitateasa‐siexersezeresponsabilitateasisuntmultumitidesalariusuntsitinericaremarturi‐sesccaauputinerelatiiapropiatecuadultiidelalocurilelordemunca,canuleplacesa‐ivadapesupervizorii loradultisaualticolegidelucruınafaraprogramului,suntreticenti ına lemarturisiiproblemelepersonale sica sesimtmaiputinapropiatideadultiidelaloculdemuncadecatoricarealtepersoanedinviatalor.
Desisuntstudiicarearatacaadolescentiicareaulocuridemuncabune,locuridemuncaıncarepotınvataabilitaticuadevaratutile,leaduceunbeneficiu,studiilongitu‐dinale(Steinberg,2008)aratacalocuriledemuncaundetineriisaaibaoportunitateadeaınvatamereucevanousidea‐sidezvoltaabilitatilesuntıngeneralputine.Putinelocuridemuncapermittinerilordeaaveasialuadeciziiindependente,primindınge‐neralinstructiunidelasupervizoriilorsirarlesuntsolicitateabilitatilepecarele‐auınvatatıntimpulscolii.Locuriledemuncaaletinerilorsuntrepetitive,monotonesines‐timulativeintelectual.Uneleprovoacaungradridicatdestres,expunandu‐ilapotenti‐aleprejudiciisauaccidente(Steinberg,2008).Stresulesteprezentlaunnumartotmaimaredetineridincauzasolicitariiintenseınactivitatiledepuseınmaimultelocuridemuncasaucaurmareanerezolvariiunoradintreproblemeleelementarealeexistenteicotidiene(Schifirnet,2002).Singurullucrubuncaresepoatespunedesprestresuldelaloculdemuncaınadolescentaestecaıipoateajutapetinerideafacefatastresuluidelaloculdemuncadinperioadaadultatanara(Steinberg,2008).52,0%dintretineriicuvarstacuprinsaıntre18–34deani,afirmacasuntdesıntalnitecazuriledestreslaloculdemunca,pentru67,0%numaruldeoresicantitateademuncaesteocauzaastresului,pentru46,0%reorganizareasaunesigurantaslujbeiesteocauzaastresului,iarpentru31,0%lipsadeclaritatecuprivirelarolurilesiresponsabilitatiledelaloculdemunca(AESSM,2013).Somajullatineriareefectenegativedelungadurataasupraveniturilor,dar siasuprarisculuipierderii loculuidemuncaınviitor, iarexperientaınmunca, ıncazultinerilor,maresteprobabilitateagasiriiunuilocdemuncasiınviitor(CE,2012,SWD409final).Aaveaunlocdemuncachiarsipentruoperioadascurtaesteimportant,iartineriicareauunlocdemuncaısipotgasimaiusoroslujbaınviitordeoarecepotvalorificareteleledecontactesialteaptitudini,darsipentrucaangajatoriiarmanifestaodispozitiemaimaredeaangajapersoanecareaudetinutslujbeanterior,indiferentdedurata(CE,2012,SWD409 final). Impactul somajuluisaua inactivitatii tinerilorareconsecintenegativeasupratinerilorcarenudetinmijloacelenecesarepentrua locuisinguri,existandprobabilitateacaacestiasacontinuesalocuiascacufamiliilelor,ama‐nandıntemeiereauneifamiliiproprii(CE,2012,SWD409final).
Efectelemunciiasuprarelațieitinerilorcupărinții.Loculdemuncadinperioadaado‐lescenteipoatediminuacapacitateaparintilordeamonitorizaa‐sicontrolacopiii,saupoateducelaoapropiereaparintilordecopiiilor;activitateadesfasuratadeadolescentiıntimpulMariiDepresiuni,afostunfactorimportantcareacontribuitlacoeziuneasichiarsupravietuireamultorfamilii(AdamssiBerzonsky,2006).
Dezvoltarearesponsabilității.Suntemtentatisacredemcamuncaıiajutapeadoles‐centisa‐siformezecaracterul,ıiınvatadesprelumearealasiıiajutasasepregateascapentruviatadeadult,darsuntstudiicarearatacamuncanuıideterminapeadolescentisadevinamairesponsabili.Desimuncaıiajutapeadolescentisadevinamairesponsa‐biliatuncicandmuncindaducocontributielabunastareafamilieilor,aceastaconditienuesteocaracteristicacontemporanaaadolescentilordinclasademijloc,carelucreaza
67
maimultpentruaaveabanidecheltuit(Steinberg,2008).Ingeneraloameniispuncalocurile lordemuncacanderautineri i‐auınvatat lucruriprecumpunctualitateasaumoduricumsalucrezeefectivcustrainii(Steinberg,2008),daraaveaunlocdemuncaoferasioportunitatideaınvatacumsaımparti,salvezisicheltuibaniiınmodrespon‐sabil(Steinberg,2008).Majoritateatinerilorcaremuncesccheltuiescbaniipepropriilenevoisiactivitati.Suntadolescenticarelucreazasistrangbaniipentruproprialoredu‐catiesauısiajutafamilialacheltuielilecasei,darstudiilearatacatineriicontemporanicarelucreazacheltuiescbaniicastigatiprinmuncalorpehainedefirma,echipamenteIT,filmesauamancaınoras(Steinberg,2008).Impactulexperienteimunciiasupradez‐voltariiresponsabilitatiilaadolescentidepindedenaturamuncii.Inlocuriledemuncaıncareadolescentilor li sedauresponsabilitati, iaudecizii importante siaupartedesarciniprovocatoare,ıipoatedeterminasasesimtamaimaturi,competentisiıncreza‐tori.Inlocuriledemuncarepetitive,stresantesineprovocatoaresepotsimtilezatideexperienta(Steinberg,2008).
Impactulasuprașcolii.Impactulasuprascoliinusereferadacatineriimuncesc,cicatdemultmuncesc.Nuexistastudiicaresaaratecaangajareaadolescentilorpetimpulverii ar aveaun impact asupraperformantelor scolare, dar sunt studii care arata camuncaıntimpulanuluiscolarıncazuladolescentilorleafecteazaperformanta(Stein‐berg,2008).Tineriicaremuncescmaimultde20deorepesaptamanasuntabsentimaimultdelascoala,nuparticipalaactivitatileextrascolare,raporteazacaleplacescoalaınmaimicamasurafatadeceicarenulucreaza, ısipetrecmaiputintimpfacandu‐sitemelesauiaunotemaimici(Steinberg,2008).Acestlucruseıntamplapentrucatineriicaresuntmaiputininteresatidescoalaalegsamunceascamaimulteoresimuncindmaimulteoreledeterminauncomportamentdezangajatfatadescoala.Pentruceicaremuncescınadolescentatimpurieıipoatedeterminasaaibasenzatiacascoalasaliseparamaiputin importanta, ıntimpcepentruceicaremuncescınadolescentatarzie,candtranzitialaroluriledemuncitoradultestemailenta,ıipoatefacepetinerisaliseparascoalamaiimportanta.Pentruliceeniideprivatimaterialcaremuncescıntimpulscoliii‐arputeadeterminasaparaseascascoalasausaseangajezeıncomportamentederisc(Steinberg,2008).Tineriicareauunlocdemuncabunauavutplanurimaiputinambitioasedecontinuareastudiilorıntimpulliceului,siaufinalizatmaiputinianidescoala,datoritafaptuluicaeleviicuaspiratiiscazutepentruviitoralegsalucrezemaimulteoredecatcolegiilor(Steinberg,2008).Loculdemuncapareaaveaefecteasupradurateideparcurgereaunuicicludeınvatamantsuperior.Desimareamajoritateaab‐solventilorterminastudiilefaraaapelalaprelungiri,restantelelaexamene(3,8%)sifaptulcaauunlocdemunca(2,1%)suntdintrecelemaifrecventemotivepentrucarestudentiialegsa‐siıntrerupa/prelungeascastudiile(UEFISCDI2005–2009).
Promovareaproblemelordecomportament.Suntstudiicaredeasemeneaauaratatratemaimarialeconsumuluidedroguri,alcoolsitutunınrandultinerilorcaremuncescfatadeceicarenumuncesc,maialeslastudentiicaremuncescmaimulteore.Adoles‐centiicaremuncescmulteore,ıntreruprelatiilecuparintii,ceeaceesteasociatcupro‐blemedecomportament(Steinberg,2008).
Problemele sociale ale tineretii sunt rezultatul fie al continuarii unor comporta‐mentedeviantedinadolescenta,fiealdificultatilorıntampinateınrealizareaidealurilorsiaspiratiilor.Laaceastavarstasemanifestaputernicsomajul,lipsadelocuinta,venituriinsuficiente, locuridemunca inadecvateniveluluidepregatire,barierebirocratice ınascensiuneasocialasiprofesionala,ıntemeiereafamiliei.
69
CAPITOLUL 3 SISTEME CONCEPTUALE ALE TRANZIȚIEI SPRE MATURITATE
Inacestcapitolaratamcaprocesuldetranzitiedelaadolescentalatinerete,delapreo‐cuparilespecificecopilarieilacelealeadultuluiesteexplicatınmoddiferitdevariateleteoriiaparutede‐alungultimpului,delaceletraditionale,generaleprecumteoriileso‐ciologice structuraliste și funcționaliste, teoria interacționist‐ecologică‐developmenta‐listăsipanalateoriilemairecenteprecumteoriacursuluiviețiisauceaaalegerilorra‐ționale. Toate aceste teorii vorbescdespre rolul socializator al familiei, al scolii si ıngeneralinfluentamediuluiasupradezvoltariiuneipersoane,darteoriileaducındiscu‐tiesiimportantaroluluipersonalaloamenilorına‐sidirectionaviataasacumconsideraprinalegerilepecarelefacsiprinprismapropriilorcapacitatideafacefatasituatiilorvietii.
3.1. TEORII SOCIOLOGICE
3.1.1. Funcționalismul
PrimeleteoriidespresocietateelaboratedeHerbertSpencer,EmileDurkheim,TalcottParsons siRobertMerton,aufostpreocupatesa identificefunctiilesocialepecare leındeplinescdiferitele institutiialesocietatii.Douaversiunialefunctionalismuluis‐audezvoltatıntre1910si1930:functionalismulbiocultural(saupsihologic)sistructural‐functionalismul.Funcționalismulesteatatoperspectivateoreticaıngandireasociolo‐gicasiantropologicaces‐araspanditdelamijloculsecoluluialXIX‐leasipanaınanii1980,darsiunmoddegandirecareainfluentatideologiisideciziipolitice.
3.1.2. Perspectiva structuralist‐functionalistă
Aceastaperspectivaesteadeseanumita„structuralistfunctionalista”deoarecesecon‐centreazapedeopartepenevoilesistemuluisocialcaretrebuieındeplinitepentrucasistemulsasupravietuiasca,iarpedealtaparteseconcentreazapestructurileceınde‐plinescacestenevoi.Sistemelesocialeındeplinescanumitefunctiinecesarepentrusu‐pravietuirealor.Mertonafolosittermenuldeanalizefunctionale,iarParsonaabando‐nat termenul de structural‐functionalismul. Functionalismul analizeaza fenomenelesocialesiculturaleprinfunctiilepecareleındeplinescıntr‐unsistemsocio‐cultural.Infunctionalismsocietateaesteconceputacaunsistemdepieseinterdependenteıncareniciopartenupoatefiınteleasaseparatdeıntreg.Oriceschimbareıntr‐oparteasiste‐muluiprovoacaschimbarialtorpartialesistemului.Dezvoltareafunctionalismuluis‐abazatpemodelulsistemuluiorganicdinstiintelebiologice.Principiulcelmaiimportantal functionalismuluiesteca ıntotdeaunavaexistaotendintadereorganizarecarevarestabiliechilibrulunuisistemsocial. Inanalizareamodului ıncaresistemelesocialementinsirestabilescechilibrul,functionalistiiutilizeazaconceptulde„valoricomune”
70
saustandardegenerale,dezirabile,acceptatesocial.Dacafunctionalistiisubliniazauni‐tateasocietatiiprinceeacemembriisaiımpartasesc,promotoriiteorieiconflictuluisu‐bliniazadiviziuneadinsocietatesiluptelecareapardinpreocuparileoamenilorpentrudiferiteleinteresemateriale.Ceimaiimportantiprecursoriaifunctionalismuluisuntso‐ciologiiCompteA.,SpencerH.,ParetoV.,DurkheimE.siantropologiiRadcliffe‐BrownA.R.siMalinowskiB.
Compte,SpencersiParetoauaccentuatintegrareasisolidaritatea,carei‐auinspiratın analizele functiilor institutiilor sociale peRadcliffe‐Brown siMalinowski.AugusteCompteanalizandfundamentelestabilitatiisocialeafacutdiferentaıntreordineasta‐ticasidinamicaprogresului.HerbertSpenceravorbitdespreimportantadependenteireciproceapartilordintr‐unsistemsocialcareserealizeazatotmaimultodatacucres‐tereamarimiisocietatii.FactoruldeterminantalprogresuluisociallaDurkheimestene‐voiaoamenilorpentruomaimare fericire.Paretoprecizaca „moleculele”sistemuluisocialsuntpersoaneleprininteresele,unitatilesisentimentelelor(RuthsiWolf,1995).Settersten;Furstenberg siRumbaut(2005)adoptaoperspectiva functionalistasuge‐randcaadultiiemergentiasteaptasaintreınroluriledeadultipanacandsuntpregatitisaleındeplineasca.Functionalistiiprivescınmodpozitivtranzitiaıntarziataatinerilorsprematuritatedeoareceınaceastaperioadasuntsatisfacutenevoileadultiloremer‐genti.Educatiavariatasiextensivaestenecesarapentruasocializaoameniipentrudi‐verseleroluripecarelevoraveaınperioadaadulta.Anumiterolurispecificeadultilorprecumceldeaplecadincasaparinteascasaudeadeveniparintenusuntaccesibilepentrutineriicarenuauunvenitstabil.Multidintretineriideastazinu‐siasumaastfelderoluripananufinalizeazastudiilesiauunvenitstabil(Hollowayetal.,2010).Criticiifunctionalismuluiseıntreabaıncemasurafunctionalismulpunesuficientaccentpero‐lulindividuluiıninfluentareaproprieitraiectoriideviata(Holmwood,2005).Dinpunc‐tuldevederealtraiectoriilordeviataaltinerilornepunemproblemaıncemasurafunc‐tionalismul lasa loc rolului individului ın influentarea propriei traiectorii. BronislawMalinowski(1884–1942)siArthurRadcliffe‐Brown(1881–1955),ceidoiantropologicareauadoptatviziunealuiDurkheimasupraanalizeifunctionaleasistemuluisocialauadoptat perspective diferite.Malinowski a fost preocupat de nevoile psihologice, defunctiisidemodalitatileprincareelacrezutcasocietatileledezvoltapentrualeınde‐plini,iarRadcliffe‐Brownafostpreocupatdeparteasociologica,functiileinstitutiilorınsistemulsocial.
UnaltfunctionalistafostsiTalcotParsons(1902–1979).Printeoriaacțiuniiacestaoferaoimagineholisticadesprecumsuntsocietatilestructuratefiindcompusedinpa‐trusisteme:sistemulcultural,sistemulsocial,sistemuldepersonalitateșicomportamen‐tulorganismuluicaunsistem.Parsonsspuneacaoamenii internalizeazavalorileuneisocietati,adicainternalizeazavalorilesocialealesistemuluiculturalınvatanddelaaltiactorisocialiceeaceseasteaptadelaei.Cualtecuvinteeiınvata„asteptarilederolurisociale” siastfeldevinparticipantideplini ınsocietate.Dacavalorilevindinsistemulcultural,asteptarilederolsuntınvatateınsistemulsocial,identitateaindividualavinedinsistemulpersonalsiechipamentulbiologicvinedincomportamentulorganismului.Parsonsvedeactorulsocialmotivatpentrua‐sidepuneenergiapentruatingereaunuiobiectiv finaldefinitdesistemulcultural.Aceastaactiuneare loc ıntr‐osituatie,careincludemijloace(facilitati, instrumente siresurse) siconditii (obstacolecareapar ınurmarireaobiectivelor).Toateacesteelementesuntreglementatedestandardenorma‐tivealesistemuluisocial)(RuthsiWolf,1995).Parsonsapostulatcastratificareasocialaesteprimastructuramenitasacreascadiferentiereadintreoameni.Deaceeaclasificand
71
ocupatiilele‐aetichetatcafiind„superioare”si„joase”caprestigiu.Parsonsaprezentatsioteorieastratificăriiprincareaspuscaunelelocuridemuncaauunprestigiumaresisuntbineplatitedatoritatalentuluisiabilitatilorpecarelesolicita,abanilor,timpuluisienergieidepuseınpregatireaoamenilorpentruacesteprofesiisinevoiadeaatragespreacesteocupatiiaceioamenicapabilisa lerealizeze.DeaceeaParsonscredeacascolileauofunctievitalapentrusocietate,nunumaipentrucatransmitvaloridar sipentrucaıncalitatedeagentiidentificaabilitatilecopiilorpentrua‐iındreptaspreocu‐patiileviitoare.ArgumentulluiParsonspentrusistemuldestratificaresocialaestede‐zirabilsinecesarpentruindustriacomplexaasocietatii,punandınocupatiioameniica‐pabili simentinand ıntregul sistemsocial pentrua functiona faraprobleme (Ruth siWolf,1995).
Unii teoreticieni ai teoriei conflictului privesc sistemul de stratificare (cel desprecareascrisTalcotParsons)cafiindınantitezacuclaselesocialedinsocietateıncarecredsileconsideraposibile.Teoreticieniiteorieiconflictuluiprivescstratificareasoci‐alacapeunaspectaldistribuiriiinegaleaputeriiınsocietate,prinaceeacaaceioamenicareaumaimultaputere,dinoricemotiv,sefolosescdeputerepentrua‐siasiguraunprestigiusiosanatatemaibuna.Uniisociologiprivescfunctionalismulcaoferindmaidegrabaunadintrefateteleexplicatieimaimultdecatunacompletgresita.Functiona‐lismultindesaimpliceo„meritocratie”perfectasisaignorefaptulcaoameniitalentatisepotnastesiıngrupuricuunstatutsocialmaiscazut,precumceisaraci,femeile,gru‐purileminoritareetnics.a.Parsonsaprivitdiferentiereacaunaspectcheiepentruevo‐lutiasistemelorsociale.Faradiferentiereadealocarearolurilorınsotitadestratificareasociala,specializareasidezvoltareatehnologicaarfiimposibile,credeaParsons(RuthsiWolf,1995).
Folosindperspectivaconflictualistă,CotesiAllahar(1994)explicafaptulcatineriideastazinecesitamaimultaeducatiepentruunelelocuridemuncadecatafostnecesarpentruaceleasilocuridemuncaıntrecut,referindu‐selaaceastatendintaprintermenuldecredențialism.Deexemplu,odiplomauniversitaraadevenitocerintapentruprofe‐sorii ınvatamantuluielementar ın anii1970.Acestia sustindeasemeneaca tranzitiaprelungitaatinerilorarescopuldea‐iexploatapeadultiiemergenti.Tineriisuntexclusidinsocietateaadultafiind tinutica siconsumatorisaueventual lucratoricuunvenitsalarialminimıntr‐oculturaatinerilor.Tineriipetrecmaimultianiınscoaladeoareceoreorientareaeconomieiınseamnamaiputinelocuridemuncadisponibileınzoneletraditionaledeangajarepentrutinerii.Pentrucavarstadepensionareatotcrescut,oa‐meniiınvarstaısipastreazalocuriledemuncapentruoperioadatotmaimare,limitandposibilitatiletinerilordeaavealocuridemuncacunormaıntreaga.Teoreticieniiteorieiconflictuluisustincasocietateaexploateazatineriiprinalerefuzadorintadeamunciiındetrimentuladultilor,astfelıncatnupotobtineindependentafinanciarafatadefami‐lialorsinicinuauacceslatoatebeneficiilesocietatii(Hollowayetal.,2010).
UnaltfunctionalistesteRobertK.Merton.Nutoatecontributiiledinsociologiealeluisuntstructuraliste,darconceptuldeteoriederangmediu,clasificareașireorienta‐reaspreanalizafuncțională,teoriadespredevianțăprecumșiconceptuldeseturiderol(role‐sets),toateacesteaseıncadreazaınperspectivefunctionalista.Mertonpublicaın1957unarticol(„TheRole‐Set:Problems inSociologicalTheory” ınBritish JournalofSociology)ıncareısiexpuneconceptuldeseturideroluri.Plecanddelamoduldede‐finireastatusuluisiaroluluiuneipersoaneıntr‐osocietateasacuml‐adefinitRalphLinton,Mertonafirmacafiecaruistatusıicorespundenuunrolciunsetderoluri.Fi‐ecarepersoanaocupaovarietatedestatusuri,fiecarestatuscuprinzandpropriulsau
72
setderoluri,Mertonnumindu‐lestatus‐set.Mertonexpunecemecanismedeterminainstabilitateaseturilorderol si ıncecircumstantemecanismeledecontrolsocialnufunctioneaza.Pentrufiecaresetderoluriexistaunpotentialconflict,iarMertoniden‐tificapatrufactoricarearreduceconflictele:ıntimpceınrelatiarolurilor‐setalefie‐careipersoaneuniisuntimplicatiınrelatiealtiinusuntasadeimplicati;unaltfactoratenuantalconflictuluiıntreroluriesteacelacaceiimplicatiınrolurile‐setpotconcurauniicualtiipentruputere;altreileamecanismesteizolareaactivitatilorderoldelarespectareadecatremembriisetuluiderol;iaralpatruleafactoratenuantalconflic‐tuluiderolestegradulıncarecererilecontradictoriidecatremembriiunuisetderolpotfiobservate.Mertonaduceındiscutiesisuportulsocialmutualcareajutalarezol‐vareaconflictelorsiasteptarilorıntremembriiunuisetderoluri(RuthsiWolf,1995).
Structuralismulexplicasocietateacafiindcompusadintr‐unansambludepozitiicufunctiiasociate,ocupatedemembriisocietatii.Acestepozitiisediferentiazaatatprinimportantapecareoauınsocietate,printalentulsipregatireadecareenevoiepentruarealizaactivitatilepozitieisiplacerearezultataomuluiınurmaroluluiexercitatınaceapozitiecatsiprinrecompenseleobtinute(economice–bani,estetice–placere,confort,divertisment sisimbolice–prestigiulpecare ıl inducepozitia)determinandastfel, lanivelulsocietatii,ostratificaresociala.Celemaimaripozitiidinsocietatesuntceledincaresepotextragecelemaimaricantitatidintoateceletreirecompense(economice,estetice,simbolice).Notiuneade„individualizarestructurata”(structuredindividualisa‐tion)sereferalafaptulcaoameniiauaccesladiferiteresursesioportunitatiınviata,dar inegalitatile sociale sunt reprodusede luareadeciziilor individuale, cumar fideexemplu,ıncazulunuiadolescentdacasacontinuestudiilesausaparaseascasistemuldeeducatie(SchoonsiSilbereisen,2009).Dacaınfamiliileadolescentilordinclasademijlocexistatendintadeaoferisprijineconomiccopiilorpanaaproapedevarstaadulta,parintiidinclasamuncitoarenuoferaatatdemultsprijinfinanciarcopiilorsiastapen‐trucaıngeneralcopiiiıncepsamunceascaıncadinperioadaadolescenteimijlocii,tin‐zandulteriorınaleoferisprijinıncrestereacopiluluisauaınaltelucruridinviatadezicuzi(SchoonsiSilbereisen,2009).Dealtfel,ınfunctiedevolumulsisurseledecapitalaflateladispozitieıncadrulfiecareiclasesocialeseformeazadiferiteobiceiurisistilurideviataspecificetinerilor.Etapascolaraprelungitaatineretiidevineposibilapentrutineriidinstraturilesociale„desus”cedispundecapitaleconomicsicultural,acestiaexperimentandmaimulteformedeexprimareculturala,calatorescsiacumuleazaexpe‐rientepentrucadispunderesursematerialesitimpnecesar.Pentrutineriidinclasademijlocetapatineretiiselimiteazalaformareacarierei,traindetapaautonoma,plinadeaventuri,extinsaıntimpsideexperimentareamultorlucrurilegatedetinereteınmodlimitatdatoritacapitaluluimediudecaredispun.Pentrutineriidinstraturiledejos(dinclasamuncitoaresaudinclasacelordeprivati),etapatineretiiesteosimplaprelungireacopilarieiıncarearelocidentificareacuosubcultura„muncitoare”,tineriitrecandra‐pidlaformadeviataadulta,dupacareajungpeplanulaldoileadatoritamunciisisar‐cinilorlegatedeviatadefamilie(Ercseietal.,2013).
Mediuluifamilialareefectasupraformariivalorilorsioinfluentaasupratraseuluisprematuritate.Părințiiîșipregătesccopiiipentruacelașitipdeocupațieșipentruace‐eașipozițiesocialăcualor?Caresuntvalorilepecarepărințiiletransmitcopiilor?sauîncefelseimplicăpărințiiînformareauneiopiniișieventualluareadecizieicuprivirelatraseulpecareurmeazăsăîlparcurgăcopilullor,dupăfinalizareacelor12clase?șiîncemăsurăadolescentulținecontdeopiniapărințilorvis‐a‐visdedeciziapecareurmeazăsăoia?Parintiiaufostceicareauavutuncuvantdespusıntraseulurmatınviatadecopiii
73
lor.InRomaniaınceputuluidesecolXX,parintiiısiındemnaucopiii(baietii)saınveteomeserie, mai ales daca familia nu detinea pamant. Fetele urmau o educatie prega‐tindu‐sepentruroluldesotiefiindtrimiselaScoaladeMenaj,undeınvatausagateascasaulaliceeundedobandeaumaniereelegante.Mamameditacopilulsauılındrumasprealegereauneiscoli(ınınvatamantulprimar),ınsaıncazulınvatamantuluisecundarsauliceal,precumsiınalegereaprofesieitatalhotarasidacacopilulcontinuascoalasauseıntorceaacasa,samunceascapamantul.Eldecideaviitorulcopiilor,leasiguraunmijlocdetrai,indiferentdacaevorbadefetesaubaieti si indiferentdestatutulmaterialpecareılaveau(Branc,2008).
Desi familia a pierdut din importanta socializatoare ramane primul si principalulagentalsocializariialaturidegrupuriledesimilitudine(deegali),descoalasaumass‐media.Socializareaserealizeaza ınfamiliepetreidimensiuni:normativă(setransmitcopiluluinorme si reguli sociale);cognitivă (copiluldobandeste cunostinte si deprin‐deri);creativă(sedezvoltagandireacreatoarepentruadaraspunsuriadecvatelasituatiinoi);psihoafectivă(sedezvoltaafectivitateanecesararelationariicuparintii,cuviitorulpartener,cupropriicopiisicualtepersoane)(NegreanusiIonescu,2006).Originilesoci‐aleauimpactasuprapozițieisocialeacopiluluiprintransmitereavalorilorparentale,ca‐pitaluluifinanciar,culturalsisocialpecarefamiliaılpoateinvestiıncopil.Conformdefi‐nitieisociologicevalorilesuntinterioareuneipersoanesiseformeazaınaintedeaajungelamaturitate(ıncopilarie si tinerete)ramanandrelativstabiledupaaceastaperioada(perspectivapsihologica)(VoicusiVoicu,2007),ınsasociologiisipolitologiiconsideracasistemulatitudinalestepermanentreconstruitcarezultatalexperientelorindividuale,determinandalegeriledinviatasiservindoamenilorınordonareaprioritatilorsiapro‐prieivieti.Dacaesaacceptampremisacaatitudinileformateınaniideadolescentaauoinertiemaresinuseschimbafoarteusorputemprevedecumvaarataviitoruluneiper‐soanepeste20deani(Badescuetal.,2010).
Ilutetal.,2005identificapatrustilurialeimplicariiparintilorıneducatiacopiilor:stilulactivșiconstant,stilullimitat(parțial),stilulexcesiv(autoritar)șistilulredus(alrespingeriiparentale).NegreanusiIonescu,2006clasificatotpatrustiluri:stilul„auto‐ritar”saudeautoritate,demagistru;stilulpermisivsauindulgent;laisser‐faire,libertinsistiluldeneglijaresauderespingerelacaremaiadaugatreistiluri:directivnon‐autori‐tar,stiluldemocratic,stilulparintilor„suficientdebuni”.Desinuexistaocoerentaasti‐lurilorparentalesepotobservaefecteleıntimpasuprapersonalitatiitinerilor,asupraniveluluisiacalitatiiaspiratiilor,aeforturilorsirezultatelortinerilor(NegreanusiIo‐nescu,2006).Alaturideacestestiluriparentale,părințiiajungsăadoptevalorile,atitu‐dinileșicomportamenteletipuluilordeocupație,considerândcăestebeneficcașicopiiilorsăadopteaceleașivalori,atitudinișicomportamente.Parintiicareapartinclaseimun‐citoaretindsăpunăaccentulpeconformismșirespectarearegulilorimpuseexternînso‐cializareacopiilor,transmitun„sindromalesecului”(nuorienteazaaspiratiilecatreni‐veluriscolaresisocialesuperioare),valorizeazaabilitateacopiilordeaseconformalareguliexterne.Ceidinclasasocialademijloctindsăpunăaccentulpedezvoltareaauto‐nomiei,autocontrolului șiaunuisetderegulideghidareacomportamentuluicopiilor,transmitcopiilor„sindromuldereusita”(valorizandreusitascolaracafactordeascen‐siune sociala, orientand aspiratiile catre niveluri scolare si sociale superioare) (Ne‐greanusiIonescu,2006),tindsapunaaccentulpedezvoltareaautocontroluluisimaiputinpedezvoltareaconformismuluiınsocializareacopiilorsiaunuisetinterndere‐gulideghidareacomportamentelor.
74
Existavaloriparentalededezvoltare(copiiisafiesanatosisifericiti,safiecapabilisacooperezecualtiisisaımpartaseascalucrurilecualtii,sa‐iiubeascapeparintisisafiecapabilisasedestainuiascaparintilor,safiedornicisaınvete,safiecapabilisasecon‐trolezesisasedescurcesinguriındiferitesituatii)sivaloriparentaletradiționale(copiisafiearanjatisicurati,sa‐iascultesisa‐irespectepeadulti,sa‐imultumeascapeadulti,saaibagrijadelucrurilelor,safiereligiosi,harnicisiconstiinciosisisaajuteıngospo‐darie).Existapreferințeparentalepentruautonomieintelectuală(copilulsadecidapen‐truelınsusi)sipreferințepentruheteronomieintelectuală(copilulsasesupunacerinte‐loraltora).Existavaloricareindicăautocontrolulsauautodirecție(copiiisasepoartecuconsiderareınrelatiilecualtii,safieinteresatidemodurileıncareseıntamplalucrurile,safieresponsabili,sasepoataautocontrola)siconformism(safiemanierati,curatisiıngrijiti,safiebunilascoala,onestisiascultatori).Independenta,perseverentasiima‐ginatiasuntmasurialepreferinteiparentalepentruautonomie,iarobedienta,bunelemanieresicredintareligioasasuntmasurialepreferinteiparentalepentruconformism.
Preferinta pentru valori din familia autocontrolului (independenta, imaginatia siperseverenta)presupuneconstruireaunuisetinternderegulideghidareacomporta‐mentuluicopiilor,iarpreferintapentruvaloridinfamiliaconformismului(harnicia,su‐punerea,credintareligioasasicumpatarea)presupunerespectarearegulilorimpuseex‐tern. Parintii pot prefera o combinatie ıntre acestea, dar cu cat preferinta pentruautocontrolestemairidicata,cuatatceapentruconformismestemaiscazuta.Existaargumentecaparintiiısiconstruiescstrategiiledesocializareacopiilorbazatepepro‐pria lorexperientaocupationala sideviata,darfaptulcaparintii ısipregatesccopiii,constientsauinconstient,pentruacelasitipdeocupatiesiacelasitipdepozitiesocialacasialorpareafisimilarcurolulscolilorınreproducereainegalitatilorsiareungradridicatdereproduceresociala(VoicusiVoicu,2007).Desistratificareauniversalasiom‐niprezentasegasestedelasocietatilecelemaisimplesiomogenepanalasistemelecelemaidiferentiatesieterogenedeoarecetoatesuntalcatuitedindiviziuniverticale,ınte‐meiatefiepegen,varstasaustructuraderudenie,fiepebogatiemateriala,puteresauprestigiu(Boudon,2006),ınRomaniastructuradeclasanuestestabila,diferentiereaınclase sociale superioare, inferioare si mijlocii si identificarea unor stiluri educativeadecvateacestordistinctiiestedificila(NegreanusiIonescu,2006).Deasemenea,dife‐rențeledintreclaselesocialenumaisuntatâtdemarișiîninteriorulfiecăreiclasesocialeexistăvariațiiîntermenidevaloriparentale.Deniveluldestudiialmameidepindeaspi‐rațiacopiilordeacontinuaeducațiașcolarășimamelesuntcelecareparticipăînraportînsemnat larealizareaeducațieicopiilor șistilurileeducativesuntdependentedeacestfapt(NegreanusiIonescu,2006)ınsaenevoiedeastudiaraporturileeducativealeco‐piluluicusistemulfamilialıncalitatedeunitateeducativa.
Intrebariledecercetarecaresepotdesprindedinperspectivafunctionalistasunt:Caresuntcontributiileinstitutiilorsocialeıntranzitiatinerilorsprematuritate?siCinebeneficiazadeacestestructuri?
3.1.3. Coleman și capitalul social
Incredereainterpersonala,obligatiilesiasteptariledintreoameni,anormelor,arelatii‐lordeautoritatesiaaccesuluilainformatiileımpartasitesuntformealecapitaluluiso‐cial.Colemanafirmacaperformantelescolarealecopiilorsuntinfluentatedecapitalulsocialintrafamilialsidecapitalulsocialextrafamilial.Capitalulsocialintrafamilialsere‐feralarelatiiledintremembriifamiliei,larelatiiledintreparintisicopii.Cucatpetrec
75
maimulttimpcucopiiiparintiiseimplicamaimultıneducatialor,leoferamodelepo‐zitivedeınvatare,lesolicitarezultatescolare,astfelcapitalulculturaldelaogeneratielaaltasetransferamaiusorsivorficompensatealtelipsuridinfamiliadeorigine.Fa‐miliilemonoparentalesaucuambiiparintiabsentiaudeficientealecapitaluluisocialintrafamilial,avandrepercusiuniasuprarezultatelorscolare.Capitalulsocialextrafami‐lialserefera larelatiiledintreparinti, la ınchiderearelatiilordintreparinti sicopii–parintiiunorcopiicaresuntprietenisuntprietenilarandullorsiınrelatiiledintrepa‐rintisiinstitutiilecomunitatii.Capitalulextrafamilialesteinfluentatnegativdemobili‐tateageograficamasurataprinnumarulschimbarilordedomiciliusiaschimbariifrec‐venteascolii(Coleman,1988).
Pentrufunctionalistii tehnologici sipentruteoreticieniicapitaluluiuman(precumBecker siSchulz)persoanelemaiputineducatepotprimidoar locuridemuncamaiprostplatitesaudeprestigiuscazut,deoarecepozitiilemaibineapreciatenecesitaap‐titudinisipregatirespeciala(HatossiSaveanu,2009).
ComparandmodeleledemobilitatesocialadinStateleUnitesiAnglia,RalphTurner,ın anii ’60 vorbea de doua tipuri demobilitate educationala:mobilitate competitivă(competitive)simobilitateclientelarăsausponsorizată(sponsored).Inmobilitateacom‐petitivăcompetitiaestedeschisapentrufiecaremembrualsocietatii, fiecareavandosansasacastige,iarsuccesuldepindedeefortulindividual.Prinmobilitateacompetitivaseatribuie locuri ınelitacelorcaremerita,selectiaprematuraafavoritilorfiinddez‐aprobata,distributiaınrutediferentiatesefacecatmaitarziupentrucafiecareeducabilsa‐sipoatavalorificatalentele siabilitatile.Educatiaestevazutacaocaledeprogresindividual.Eleviibuninusuntseparatiderestulclaselornormale,fiecaretrebuiesaaibaosansacorectadesuccespanalafinalulcompetitiei.Inmobilitateaclientelară,aparte‐nentalaelitanupoatefiobtinutaindiferentdecantitateadeefortdepusasaudestrate‐giafolosita.Ceirecrutatipentruelitasuntalesidecatremembriieliteiıncadetimpuriupentruaaveatimpulnecesaruneibunepregatiri,ideeafiindcatalenteleuneisocietatisafiecatmaibinefolositeprindistribuirealorınnisepotrivite.Selectiatimpuriepentrurutescolarediferentiazaireversibilpersoaneleıntreceicudestinatiisprepozitiideelitasiceicarevorfacepartedinclaselesocialedejos,iareducatiaesteapreciatapentrucatransmiteculturaelitei.MarkBlaug,reprezentantalcriticiitehno‐functionalismuluisia scoliicapitaluluiumanmentionalamijloculanilor ’60erorilemodeluluicapitaluluiuman:1).Oparteadiferentelordevenitnusedatoreazaniveluluideinstructiealoa‐menilorcialaltorcalitatiprecumaptitudini,motivatii,stildeviatapecareangajatoriileiauınconsideraresi2).Datelestatisticeprivindrelatiadintrevenitsieducatieindicaunefectputernicdediploma,infirmandu‐seipotezaacumulariicapitaluluiumanınanidescoala,oameniiavandbeneficiimaialesdepeurmadiplomelor(Vlasceanu,2011).
3.1.4. Teoria menținerii la maxim a inegalității (Theory of Maximally Maintained Inequality, MMI)
Niveluldeeducatiealelevilorestedeterminatderealizare,intrarealaliceusieficaci‐tateapoliticacaunrezultatdesinestatator,iaroaltadirectiealiteraturiidespeciali‐tateesteaceeacareprivesteniveluldeeducatiecafiindunprocescefinalizeazaosec‐ventaatranzitiilor.Tranzitiileeducationaletraditionaleaulocfieatuncicandeleviidinoricareclasacontinuaeducatia/niveleducationalınclasa/nivelulimediaturmator/aresaualegesafinalizezeeducatiaformala.Deaceeaniveluldestudiuesteanalizatcauncumuldesecventealunordecizii.Cercetatoriidiscern ıntredouatipuridetranzitii:
76
undeefectelemediuluisocialsuntmari siundeefectelemediuluisocialparafimaimicipentrutranzitiiledeınvatamantdemaitarziucomparativcuceledemaidevreme(Lucas,2001).
Studiiledinliteraturadespecialitateseintereseazadacaefectulmediuluisocialasu‐praniveluluideeducatiediferaıntimpsiıntresocietati.Ocaledeacercetaniveluldeeducatieestedeaexplicaaniidescoalaabsolvitiprintr‐unsetdevariabileexplicative.Analistiitrateazaeducatiacaoseriedetranzitiisaudedeciziidecontinuareaeducatiei.Numarul totaldeanide scoalaabsolvitiesteunrezultatalunorseriidedeciziideaıncetasaudeacontinua scoala.Procesulniveluluideeducatieesteprivitca tranzitiitraditionalealeeducatieiprinfaptulcaelevulpoatedecidedacasaıncetezesausacon‐tinueeducatia formala cu fiecareancare trece.Muller siKarle (1993)ausugerat caschimbarileınrelatiadintrecopilsiparintipoatestalabazamodeluluiexplicativalni‐veluluieducationalpecareılatingeuncopil.Caracteristicileparentalescadınvaloaredeoareceeleviimaimari,cufiecaretranzitieeducationalasunttotmaiputindependentieconomicsisocialfatadeparintiilor.Dacaeleviisunttotmaiputindependentidepa‐rintiilorcufiecaretranzitiescolarapecareorealizeaza,atunciınseamnacamediulso‐cialestemaiputinimportantpentruaexplicacineprimesteeducatiesuplimentara.Raf‐tery si Hout (1993) argumenteaza ca modelul efectelor mediului social asupracohortelorpoatefiexplicatdeteoriamențineriilamaximainegalității(„TheoryofMa‐ximallyMaintainedInequality”,MMI).TeoriaMMIafostconceputapentruaexplicava‐riatiaefectelormediuluisocialıntrecohorte.TeoriaMMIesterelevantapentruaınte‐legemodelulefectelormediului socialasupra tranzitiilor.Astfeldaca suportulpublicpentruatingereaunuianumitniveldeeducatieseschimba, impactulmediuluisocialpentruatingereaaceluiniveleducationalseschimbasiel.Siinvers,dacasuportulpen‐truatingereaunuianumitniveleducationalscade,atuncimediulsocialdevinemaiim‐portantpentruarealizaaceatranzitie.TeoriaMMIsugereazacamediulsocialarputeafimaiimportantpentrutranzitiileeducationaledemaitarziudecatpentruceledemaidevreme.AceastaestediferentadintreTeoriamențineriilamaximainegalitățiisiper‐spectivacursuluivietii.Dacateoriacursuluivietiisubliniazafaptulcademicieleviide‐vindince ın cemai independentideparinti, teoriaMMIsubliniaza ca independentaadolescentilordepindedecontextulsocio‐politicsidesuportulsocialpentruatingereaanumitorniveledeeducatie(Lucas,2001).
3.1.5. Teoria punctelor turnante ale mobilității (Theory of Tournament Track Mobility)
Printeoriapunctelorturnantealemobilității(Rosenbaum,1976)explicasanselefoartemicidemobilitatealeelevilor,evidentiindsuporturileideaticesiinstitutionalepentruaurmaunanumittraseu.Ideatic,mobilitateaarputeapunesubsemnulıntrebariile‐gitimitateapozitionariloranterioare siastfelafostsubtildescurajata.Eleviinusuntalocatipeuntraseucareguverneazascolarizarealorpentrumaimultiani,cieleviiseconfruntacunumeroasepunctededecizieseparatecare‐ialocaıncurriculum‐uridi‐ferite.Elevii iaudeciziadease ınscrie ıntr‐oanumita formade ınvatamantapelandmaiputinlaconsilier,rolulproactivalconsilieruluipecarel‐aavutanteriors‐adimi‐nuat.Diminuandu‐serolulconsilierilorınalegerilepecarelefaceleviiprivindeducatiaformalapecaresaourmeze,cercetarilearatacamediulsocialconteazatotmaimultın traseuleducationalurmatde tineri.Parintiidinclasademijlocpara fiproactivi,urmaresctraseulscolarsiasigurapentrucopiiilorcelemaibunepozitiidinstructura
77
traseuluiscolar.Parintiidezavantajatieconomicıipotıncurajapecopiiilorınefortu‐riledeaajungelafacultate,darparintiiavantajatisocio‐economicnunumaicaısiın‐curajeazacopiiisaurmezeofacultate,dardevinchiarındrumatori.Diferentaıntreın‐curajare si ındrumare se refera la informatiile care conteaza pentru universitate(Lucas,2001).
3.1.6. Teoria menținerii efective a inegalității (Theory of Effectively Maintained Inequality, EMI)
Lucas(2001)apropusteoriamențineriiefectiveainegalității(theoryofeffectivelyma‐intainedinequality,EMI)pentruaexplicaambeleprocesedecontinuareascoliisiatra‐seuluidemobilitate.Teoriapostuleazacafamiliileavantajateeconomicasigurapentrueisicopiilorunavantajoridecateoriavantajelesuntposibile.Atattimpcatatingereaunuianumitniveldescolarizarenuesteuniversalobligatoriu,familiileavantajatesocio‐economicfolosescresurselelorpentrua‐siasiguraacelniveldescolarizare.Odataceacelniveldescolarizaredevineaproapeuniversal,familiileavantajatesocio‐economiccautaoricediferentacalitativacareestelaacelnivelsiısifolosescresurselelorpentruaasiguraoeducatiecantitativsimilara,darsicalitativmaibunacopiilorlor.
IdeeacentralaateorieiEMIpentruatingereaunuianumitniveldescolarizareesteaceeacaatuncicandaproapeseuniversalizeazaniveleleeducationale,mediulsocialvafacediferenteıntreclaselesociale(Lucas,2001).TeoriaEMIsiteoriacursuluivietiinuseexclud,darexplicaınmoddiferitprocesele.Teoriacursuluivietiipostuleazacarelatiadintrecopilsiparintiseschimbade‐alungultimpuluipemasuracecopilulsematuri‐zeaza.Datoritamodificarilorınrelatiaparinti‐copilcaracteristiciledestatutparentalesuntdeasteptatsascadacaimportantaıntimp.TeoriaEMIpostuleazafaptulcaatatatimpcatcaracteristiciledestatutaleparintilorsuntcaracteristiciledestatulalelevilor,copiiidinfamiliileavantajatesocio‐economicvorfialocatiınpozitiilecantitativesica‐litativemaiavantajate.TeoriaEMIpostuleazacaodatacecaracteristiciledestatutaleparintilorsunt ınlocuitedecaracteristiciledestatutalcopiilor lor,caracteristiciledestatutalcopiluluimaturvoraveaacelasiscoppecarel‐aavutıntrecutsicaracteristiciledestatutalparintilor.AtatteoriaEMIcatsiteoriaMMIexplicacompetitiadeclasadintrefamilii,darteoriaMMIsugereazacaınmomentulıncareoriceniveldeeducatiedevineuniversal,competitianuvamaiexista(Lucas,2001).Princontrast,teoriaEMIpostu‐leazacapentruacelenivelurideeducatiecaredevinuniversalecompetitiavaavealocpentrutipuldeeducațiecesedoresteafiatins.Deaceeapentruanumiteniveluriedu‐cationale, teoriaMMIpostuleazacavaloareamaximade inegalitateamediuluisocialestepracticzero,ıntimpceteoriaEMIpostuleazacainegalitatilepentruaceleasinive‐lurieducationalenunumaicasuntzero,darsuntsineobisnuite,pentrucainegalitatiledatoratemediuluisocialsuntchiarconsecinta.
Ambeleteoriiprezicefectulmediuluisocialcafiindobisnuitpentruatingereaanu‐mitornivelurieducationalecarenusuntuniversale.
3.2. TEORIILE DEVELOPMENTALISTE
Denumite„teoriidedezvoltare”teoriilecursuluivietiiaparınanii’50analizandcom‐portamentulunorgrupurimarideoamenide‐alunguluneimariperioadesiexplicand
78
dezvoltarea psihologica ın context familial, comunitar si social. Promotorii (precumErikson;Loevinger;Lenvinson;Arnett)pornescdelapremisaconformcareiacompor‐tamentuloamenilorrezultadinmodificarilepsihologiceinterioaredatoratesituatiilordeviata.DacauneleteoriiprecumceaaluiErikErikson,JaneLoevingersauJeffreyAr‐nettsugereazacaprocesuldematurizareaparecaunprogresaloamenilordelaoetapalaalta,alte teoriiprecumceaa „Anotimpurilorvieții” a luiLevinsonD.postuleaza caexistaetapeıncareoameniiseschimbapentruadevenidiferiti,darnuneaparatınbine,iaralteleprecumteorialuiRiegelK.siPearlinL.sustincanuexistaetape,darcadez‐voltareareflectaschimbarileconstantealeoamenilorcaraspunslainfluentelemediuluiıncaresedezvolta.StudiileprivindtranzitialavarstaadultaınEuropaadoptaıngeneraloabordareacursuluivietii.Adeveniiadultesteprivitcaotrecerelaunstatutinstituti‐onalizatalcursuluivietiiceimplicaadoptareaunorrolurisimodificaridestatut,deter‐minateinformaldevarsta,normesireguli.Fiecarerolsistatusschimbacaracteristicileintrariiıntr‐onouaetapaavietiisisolicitaadoptareaunorstrategiipentruceicarerea‐lizeaza tranzitiile. Rezultatele tranzitiei depinde de oportunitatile si constrangerilestructurale,darsideresurseleindividuale.Tranzițialavârstaadultăedescrisacafiindcompusadint‐oseriedeevenimentedetranzitieprecumfinalizareascolarizariiinitiale,intrareaıncampulmuncii,plecareadincasaparinteasca,formareauneirelatiiroman‐ticesiaparentalitatii,procesultranzitieifiindcompletcandopersoanaexperimenteazatoateacesteevenimente.Fiindunstadiudedezvoltarecarenecesitacapacitatipsiholo‐gice,abilitatisocialesiactivism,tranzitialavarstaadultamarcheazaoperioadaavietiidensa,cuevenimentealetranzitieicareseacumuleazasipartialsesuprapun,cuefectepetermenlungceauoimportantamajorapentruviitorulcursuluivietii(BuchmannsiKriesi,2011).
Redamıncontinuarepescurtcatevaperspectivecarefacpartedinteoriiledevelop‐mentaliste:
3.2.1. Teoria dezvoltării psihosociale (a identității)
In1959ErikEriksonapublicatteoriaidentității(ıncarteaIdentityandtheLifeCycle:SelectedPapers)descriindoptetape(faraaatasasivarste)ıncareidentitateauneiper‐soaneaparesisematurizeaza,trecereadelaoetapalaaltarealizandu‐sedatoritauneidilemecucareseconfruntapersoana.Deexempludilemadelaadolescentacatreperi‐oadaadultatanaranumita„identitateversusconfuziaderol”aparedeoareceoameniiiaumultedecizii ınaceastaperioadaavietii,de lacestudii saurmeze, ın ce locdemuncasalucreze,cumsafiecasibarbatsaufemeiesicaresalefiecredintele.Panasadecidacinesafieramanconfuziınceeaceprivesterolulpecareılvorjucalavarstaadulta.Pentruarezolvaaceastadilemaoameniidobandescfidelitatea,capacitateadeatraidupastandardelesocietatii(EriksonsiErikson,1997).Ce‐adeasaseaetapadedezvoltaredescrisadeEriksonesteetapamaturitatiitinereıncarerezultatulfavorabildezvoltariiılreprezintaacelacapersoanadezvoltacapacitateadealucraıntr‐undo‐meniuspecificsitotınaceastaetapadedezvoltarepersoanaseimplicaıntr‐orelatieintimade lungadurata. Identitateaasacumestedefinita ınteoria luiErikEriksonadezvoltariipsihosocialesebazeazapeindividualism,oteoriesocialacarepuneaccen‐tulpeindependentasiıncredereaınsinesicareıncurajeazaactiunealiberaapersoa‐nelor.Individualismulesteoprimamotivatiepentrucompetitiepeopiataeconomicalibera.Dezvoltareaindividualismuluide‐alungulceleide‐adouajumatatiasecoluluiXXaschimbatmodulıncareoameniiısipercepstiluldeviatasirolurilelorınfamilie
79
sisocietate.Inmulteculturiorientale,teoriasocialaacolectivismuluisubliniazainter‐dependentaoamenilor.Insocietatilecolectiviste,familiasinevoilesocietatiiaupriori‐tatefatadenevoileindividuale.Colectivismulıncurajeazacooperareamaimultdecatconcurenta.Dacaınculturileislamiceidentitateasebazeazapedatoriasiobligatiaınprimulrandpentrufamiliesiapoipentrusocietate,uncodmoralıncurajeazapersoa‐nelesatinacontınmaimaremasuradeasteptarilefamilieisisocietatiidecatdecon‐siderentelepersonaleatuncicandi‐audeciziiimportante.Acesteteoriisocio‐culturaledemonstreazadiversitateamediilorsocio‐culturaleıncareadultiiemergentiseprega‐tescpentruviatadeadult(Hollowayetal.,2010).
3.2.2. Teoria dezvoltării egou‐ului a lui Jane Loevinger
Teoriadezvoltariiegou‐uluialuiJaneLoevinger(JaneLoevinger’sTheoryofEgoDeve‐lopment)publicataınanii’70identificazecestadiialeformariiego‐ului,esentialpentruautonomie,careıncepeıncopilariecandajungemsaıntelegemcasuntemopersoanaseparatademamasidevinecompletdezvoltatcandseajungelasineleautonom,candopersoanadevinedesinestatatoare,seacceptapesinesipealtiicapersoanediferitesiuniceınacelasitimp.Loevingerconcluzioneazacaputinepersoaneajunglaodezvoltarecompletaaegou‐lui,dardepuneforturispreacestobiectivpetoataduratavietii.Inace‐easisocietatemodeluldedezvoltareestecomunpentrutoti,darritmulvariazafoartemult.Conformteorieiprogresuldelaoetapalaaltaestedeterminatadeceasulpsiho‐logicalpersoanelorsinudevarstacronologicasaudemediulsocial.TeorialuiJaneLo‐evingerdeDezvoltareaEgo‐uluiexplicafaptulcaoameniiıncepsaapreciezegamalargaacomportamentelorderoladecvatecareıifacepefiecareuniciınaceastaperioadaaadolescenteiemergente(Hollowayetal.,2010).
3.2.3. Cadrul ciclului de viață al familiei
(Thefamilylife‐cycleframework),teoriedezvoltatalamijloculsecoluluiXXpostuleazacatineriiparasescfamiliadeorigine,devinindependentisiapoiformeazapropriafami‐liepentruprocreare.Conformcadruluicicluluideviataal familieiodata ce indepen‐dentaesteatinsatineriiadoptaaltetreisarcini:ısiformeazaoidentitateseparatadeceaafamilieideorigine,ısiiauangajamentuluneicarieresauaunuirollaloculdemuncasidezvoltarelatii intimecualtiideaceeasivarstadinafarafamilieipentruadobandisuportulemotionalsisocialdecareaunevoie.Acestetreisarcinipermittinerilorsade‐vinaadultiautonomiınpregatireapentruformareauneinoifamiliiprincasatoriesiaaveacopii.Familiaareunrolimportant,relatiadintreparintesicopiltindesadevinamaiputinierarhicadeındatacetineriiısiasumaresponsabilitatiledeciziilorpecareleiau.Casiteoriasistemelorecologice,cadrulcicluluideviataalfamilie,secentreazapeinteractiuneadintremembriifamiliei,penevoilelorceseschimba.Aceastateorieesteutilizatafrecventınterapiiledefamilie(Hollowayetal.,2010).
3.2.4. Teoria distresului psihologic a lui Leonard Pearlin
(LeonardPearlin’sTheoryofPsychologicalDistress)esteteoriaprincareınanii’70Pear‐lin a descris cursul vietii ca fiind o serie de schimbari continue datorita distresului,acestafiinddefinitcaunstimulcenecesitaunraspunspsihologic.Oameniitindsaex‐perimentezeperioadedestabilitateınviatalordacanuauavutpartedeundistresın
80
aceaperioada.Conformteorieidistresuluipsihologicdrumuldeviatapecareoameniiılvorluaestedeterminatdepatruelemente:caracteristiciindividualeprecumgen,et‐nie,inteligenta,statutfamilial,personalitatesieducatie;gamacompetentelorpersoa‐nelepentruafacefatastresului;disponibilitatearetelelorsocialedesprijin;naturasiperioadeledestrescarenecesitaraspuns.Teoriadistresuluipsihologica luiLeonardPearlinexplicacumfactoriprecumpersonalitatea,statutulfamilialsigradulderezili‐entaaluneipersoane(capacitateauneipersoanedeafacefatastresului)vadeterminamodulıncareopersoanafacefataprovocarilor.Elexplicacadacaopersoanaantici‐peazaoprovocare,numita„stres”esteunfactoralcapacitatiidea‐ifacefata.Esteim‐portantsimodulıncareesteorganizataosocietatepentruaoferisprijinsocialceeacearcontribuilacatdebineıifacefatapersoana.Elexplicacadacaopersoanaanticipeazaoprovocare,numita„stres”esteunfactoralcapacitatiidea‐ifacefata.Esteimportantsimodulıncareesteorganizataosocietatepentruaoferisprijinsocialceeacearcon‐tribuilacatdebineıifacefatapersoana.Ingeneralcaracteristiciprecumetniasausta‐tutulsocio‐familialinfluenteazadirectiapecareoameniioiauınviata.Elsugereazadeasemeneacadisponibilitateasprijinuluidinpartearetelelorsociale,precumscoalaarputeaajutatinerii ınafacefatatranzitiei.Familiiledeimigranti sicopiii loradultiseconfruntacuprovocarisuplimentareıntrecerealorsprematuritate.Adultiiemergenticareexploreazaovarietatedevaloriculturale,credintesiasteptariderolısiformeazaidentitatiunicecarereflectatrecutullor(Hollowayetal.,2010).
3.2.5. Teoria „Anotimpurilor vieții” (Levinson D. J.)
Daniel J.Levinson(1978)estecelareadezvoltatunadintreteoriileetapeivietii siadezvoltariiumane.Teoriasasereferaladezvoltareadinperioadaadulta.Elsugereazacadezvoltareasicrestereaseıntamplachiarsianiiperioadeiadulte.Incentrulteorieisaleseaflastructuravietiicareestemodelatademediulsocialsifizicsiimplicafamiliasiloculdemunca,darsuntimportantesialtevariabileprecumreligia,etniasistatutul.Celedouaconceptealeteorieisalesereferalaperioadastabilăfiindtimpulcandoper‐soanafacealegerilecrucialeınviatasiperioadadetranzițiefiindsfarsituluneiperioadedinviatacuivasiınceputuluneianoi.TeorialuiLevinsonconcepedezvoltareaumanacafiindcaracterizataprintr‐osuccesiunedesaseetapenumite„Anotimpuriledinviațaunuibărbat”15. Fiecareetapa impunerestructurareadeaspecte criticeale ipotezelorunuiomcuprivire lael ınsusi si ın lume.Tranzițiasprematuritateatimpurie (17–22ani) are loc la sfarsitul adolescentei atunci cand se fac primele alegeri pentru viataadulta.Inadouaetapaintrareaînlumeaadulților(22–28ani)sefacprimelealegeriındragoste,munca,relatiideprietenie,valorisistildeviata.Tranzițiala30deani(28–33ani)aparmodificariınstructuravietii,fieoschimbaremoderatasaucelmaiadeseaocrizaseverasistresanta.Debarcarea(33–40),caracteristicialeacesteietapefiindasestabilipeonisaınsocietate,realizaridefamiliesicariera,estedeasteptatasegandisiasecomportacaunparinte,seconfruntacuasteptarisirolurimaiexigente.Tranzițiasprematurizareamijlocie(40–45ani)etapacandrevineındiscutiestructuravietii,exis‐tentaunuimomentdecrizaprivindsensul,directiasivaloareavietiifiecareipersoane,partileneglijatealesinelui (talente,dorinte,aspiratii) cautaexprimare,barbatii suntprivitidecatrealtibarbaticaresuntmaitineridecatei,maimultcaparintidecatcafratisiacestmesajıiiritapeprimii.Inacestmomentbarbatiisuntconstientidinceıncemai15 LevinsonD.,avrutsascriesiocarteintitulata„Anotimpuriledinviațauneifemei”.
81
maimultdemoartesiısireamintesccatdescurtaesteviataıntr‐adevar;seimplicaınaıncercasalaseomosteniresideobiceiformeazanucleudinadouajumatateavietiilor.Inetapaintrariiınmaturitateamijlocie(40–45ani)noialegeritrebuiefacute,onouastructuradeviatas‐aformat,iarpersoanatrebuiesaseangajezelanoisarcini.Levinsonacolectatdatepentrustudiulsaumultedeceniilarandlascurttimpdupacealuatsfar‐sitMareaDepresiune.Inaceaperioadabarbatiidinstudiulsauaveautreilucruriınco‐mun:proveneaudinfamiliistabile,aveauobiectiverealistealevietii lor siaudevenitadultiıntr‐oeconomieınexpansiune.Darbarbatiidinultimilepatrusaucincideceniiaucrescutınfamiliimaiputinstabilecurateridicatealedivortului,autinssaaibaobi‐ectivecareseatingeaumaidificil.Auavutde‐afacecuoeconomiefluctuantasidinca‐uzaacestordiferenteestegreudecrezutcastudiileluiLevinsonsuntvalabilesiıncazulgeneratiilordeastazi(Levinson,1978).
Figura3.1:PerioadeledezvoltariiumanedupaLevinson(1986:8)
(Perioada adultă târzie)
Tranziția spre perioada adultă târzie
65 Punctul culminat al maturității mijlocii Maturitatea mijlocie
55 Tranziția la 50 de ani
50 Intrarea în maturitatea mijlocie
45 Tranziția spre maturitatea mijlocie
40 Debarcarea Maturitatea timpurie
33 Tranziția la 30 de ani
28 Intrarea în lumea adulților
22 Tranziția spre maturitatea timpurie
17 (Copilărie și adolescență)
Sursa:Levinson,D.J.AConceptionofAdultDevelopmenthttp://www.unc.edu/~eajordan/Levinson1986.pdf,accesatla5.11.2015
3.2.6. Teoria dezvoltării morale
LawrenceKohlberg(1927–1987)asubliniatcafiinteleumanesedezvolta filozofic sipsihologicınmodprogresiv,ınsaseetapeclasificatepetreinivele;catedouaetapepen‐trunivelulpre‐conventional,douaetapepentrunivelulconventionalsialtedouaetapepentrunivelulpost‐conventional.Primulnivelcorespundeniveluluidinscoalaelemen‐tara, etapa ın careoamenii se comporta ın conformitatecunormeleacceptate socialdeoareceacestiasesupununeifiguriautoritare(parintesauprofesor).Ascultareasefaceprinamenintaresauaplicareapedepsei.Aldoileanivelsegaseste ınsocietate siurmatoareledouaetapesecaracterizeazaprinfaptuldea‐tidaseamacauncomporta‐mentcorectınseamnaaactionapebazacelormaibuneinteresealetale.Atreiaetapasecaracterizeazaprintr‐oatitudinecareurmarestecatotceeaceserealizeazasasefacaprincastigareaaprobariicelorlalti.Apatraetapaesteorientatasprerespectarealegiisiaraspundeobligatiilorfinanciare.AltreileanivelaluiKohlbergnuesteatinsdemajo‐ritateaadultilor.Acinceaetapasereferalaıntelegereareciprocitatiisociale siaunuiinteresrealpentrubunastareaaltora.Asaseaetapasebazeazaperespectareaprincipi‐uluiuniverssicerinteledeconstiintaindividuala.Kohlbergacrezutcaputemprogresadoarprintr‐oetapalaunmomentdatsinuputem„sari”etapelesicadezvoltareamoralaarelocprininteractiuneasociala(KohlebergsiHersh,1977).
82
3.2.7. Teoria dimensiunilor dezvoltării a psihologului american Klaus Riegel
(KlausRiegel’sDimensionsofDevelopmentTheory)publicata ın anii ’60 sugereaza cadezvoltareasprevarstaadultanuarelocprinetapeprevizibileciesteoadaptareaoa‐menilorcaraspunslainteractiuneadintreschimbarileinternesiexterne.Teoriaesteoaplicatieprimaraateorieisistemelorecologice.Riegelaidentificatpatrudimensiunialedezvoltariiinterconectateinternsiextern:
1. dimensiuneapsihologica internadescriematuritatea emotionala si independentaprecumsimaturitateaproceselormentale.
2. dimensiuneabiologicinternadescriematuritateafizicasisexuala.
3. dimensiuneacultural‐sociologicaexternadescrieasteptarilesioportunitatiledefi‐nitedefiecaresocietate.
4. dimensiuneamediuluiexterndescriemediulfizic,economicsipoliticıncareoame‐niitraiesc(Hollowayetal.,2010).
3.2.8. Teoria rezilienței
Teoria rezilientei a prins conturprindezvoltareapsihopatologiei si a perspectivelorecosistemelor, fiind influentatadeteoriileprivindstresul siadaptarea lastres.Multedintrecercetarileasuprarezilienteiauınceputlamijloculanilor’50.DeexempluWer‐nersiSmithsi‐auınceputstudiulın1955,darprimeledescopeririaufostraportateınanii’80,multedinconstructeleteorieirezilienteifiinddezvoltatedinperspectivaeco‐logica(Smith‐Osborne,2007).PrintrepionieriiacesteiteoriisenumaraWolkindsiRu‐ter(1973),iarmaitarziucercetariasuprafactorilorcarecontribuielarezilientaaufacutsiWernersiSmith(1982).Reziliențaestecapacitateapersoanelorafectatedeadversi‐tati(boli,dezastrenaturale,accidente,saraciesiconditiivitregedeviata)saucareausuferitreletratamentedeadepasiacestemomentesia‐simentinesanatateadatoritapropriuluiefortsicapacitatiadaptative.Altfelspus,rezilientaestedefinitacaunproces,sau capacitatede, sau rezultatul adaptarii reusite ın ciuda circumstantelordificile siamenintatoare.Manciaux(2001)daodefinitie „umanista” rezilientei, rezilienta fiindcapacitateauneipersoanesauaunuigrupdeasedezvoltabinesiacontinuadeaseprotejaınviitordeprezentaevenimentelordestabilizante,conditiilordeviatadificilesitraumelorsevere.BorisCyrulnik(2005)afirmacarezilientaestecapacitateadeafica‐pabildeadepasitraumelesicelemaisevereleziuniemotionaleprecumboli,doliu,viol,tortura,atentatcubomba,deportare,razboietc.Sepoatevorbiderezilientaındomeni‐ilestiintific,social,economicsichiarpoliticexistandmaimultetipuriderezilienta,psi‐hologica, rezilienta biologica, rezilienta urbana, organizationala, institutionala, rezili‐entaınafaceri,economica,financiara,politica,informationala,socialaetc.(Rezilienta,2013).
Existamaimultescaledemasurareacapacitatiideadaptarelaadversitati,deexem‐pluscaladerezilienta(RS)(WagnildsiYoung,1993)ıncearcasaevaluezecapacitateauneipersoanedeatraioviatacemeritatraita.Scaladerezilienta(RS)masoaracinciconceptepersonaleprecumcalmul,perseverența,împlinirea,încredereaînsineșisingu‐rătatea existențială. In scala CD‐RISC (Connor‐Davidson RISC) (Connor si Davidson,2003)rezilientaestedefinitadepuncteleforteselectivesauabilitatilenecesarepentruaajutaopersoana sa supravietuiasca adversitatilor.CD‐RISCmasoara conceptelede
83
control,angajament,orientareaspreobiective,stimadesine,adaptabilitatea,abilitățiso‐ciale,umor, întărireaprin stres și rezistența ladurere. Scala rezilientei pentru adulti(RSA)(Friborg,Hjemdal,RosenvingesiMartinussen,2003)masoarafactoridesprecaresecredecaarpromovacapacitateadeadaptarelaadulti.RSAmasoaracincifactoricarepotfavorizarezilientaprecumcompetențapersonală,competențasocială,coerențafa‐miliei,sprijinulsocialșistructurapersonală.
Calitatiprecuminteligența,temperamentul,rezistențalastressauexistențaunorper‐soanedesprijinșiprezențaunorfigurideatașamentınjurulvictimelorafectatedead‐versitatisaureletratamentesuntfactoricarecontribuielarezilienta.TietsiHuizinga(2002)mentioneazacafactoriprotectiviinteligența,temperamentul,cognițilepozitiveprivindsinele,strategiiledeadaptare(copingstyles),pecareleconsideralafeldeimpor‐tantecasiexperiențacupersoaneledereferință,suportulșiclimatulsocial.Inlegaturacuraportuldintrefactoriideriscsifactoriirezilientei,PerkinssiJones(2004)auscosınevidentacalaadolescentiidinSUAcareausuferitabuzurifizicepondereacomporta‐mentelorderisc(consumuldealcool,detutun,dedroguri,angajareaınactivitatesexu‐alaprecoce,comportamentulantisocial,ıncercariledesuicidsivoma)afostmaimaredecatlaceicarenuausuferitreletratamente,iarpondereafactorilorspecificirezilienteiafostmaimicaınaceastacomparatie.OMS(WHO,2006)aratacafactoriiderezilientaincludrelațiilepozitiveprecumatașamentulfațădecelpuținunmembruadultalfamiliei,existențaunuiadultcaresăoferesuportcopilului ınconditiideadversitate,relațiidesusținerecuprietenicarenusuntdependentidesubstantesicarenuauuncomporta‐mentdelincvent.Intr‐ocercetarepeadolescentidinOlandasiItalia,Ciairano,Kliewer,siRabaglietti(2009)auaratatcaadaptareaadolescentilorlacerintelemediuluisocialestecelmaimultfacilitatadefactoriprotectoricuroldecontrol.Factoriprotectiviaufostmodelelepozitiveșiexistențapersoanelorcareoferăsprijin.Mediuldeacasa,delascoala sidincomunitatesuntparte integrantaarezilientei ınmasuraıncareservescdreptbarieredeprotectiesiamelioreazaconditiilenefavorabile.Deexemplu,progra‐mele scolare si comunitareofera adesea servicii caredezvolta competente sociale siemotionale,derezolvareaproblemelorsiabilitatideconducere,careservesccafactorideprotectieasociatecurezilienta(Elliottetal.,2013).WernersiSmith(1982)siWerner(1993)afolositrezilientapentruadescrieaceicopiisiadolescenticarefacfatacusuc‐cesuneiseriidefactorideriscsocialsibiologic.WernersiSmith(1982)aupusınevi‐dentacapacitateaderelaționare,sociabilitateașimoralitateacafiindfactoridefinitoriairezilientei.Intr‐unstudiulongitudinalacestiaauconstatatcaprezentaunuiprofesorinfluentcareaservitcaunconsilier,confidentsimodelafostcriticpentrurezilientalacopiisiadolescenti.Prezentaunuiadultgrijuliuestevitalapentrudezvoltarearezilien‐tei,deoareceoastfelderelatiedesustinerepoateinsuflaempatiepentrualtii,unsenti‐mentdeıncrederesistimadesinelaadolescenti.Adolescentasitinereteasuntperioadedetranzitiecaresuntfoarteimportantepentrudezvoltareaabilitatilordeadaptaresa‐natoase,darexistaoseriededificultati,cumarfiutilizareasubstantelornarcotice,ex‐perientesexualeprecoce,violenta,traumeemotionalesialteprobleme,carepotaveaefectepericuloaseasupraacesteiperioadeavietii.Adolescentiirezistentiseadapteazalaunmediupericulosdatoritaıncrederiiınei,abilitatilorlordedepasireadificultatilorsiacapacitatilordeaevitasituatiipericuloase,eifiindcapabilidearezistapericolelorpecareleıntalnescsausaserecuperezeulterior.Aceastarezistentanuesteuniversala,neconditionatasauocalitatepermanentaavietii(inclusivaadolescentilor).Seschimbaınfunctiedetipuldestres,decontextsidealtifactori.Uniiadolescentipotfirezistentilaunanumittipdestres,darnusifatadealtetipuri.Rezistentasepoateschimbacu
84
timpulsicumodificareaconditiilordeviata.Adolescentiirezistentisuntceicaresebu‐curadeo„triadădeprotecție”aresurselorsicircumstantelorcaredeterminaosanatatepsihica ce implica punctele forte ale copilului, familia si mediul scolar/comunitar(Luthar,2006).Factoriicarepotafectarezistentaadolescentilorsunt:relațiilecualțimembriiaifamiliei,cucolegiișiprietenii,comunitateașiculturaîncaresedezvoltăper‐soanele.Deexemplu,relatiacufamiliasicolegiisuntcelemaiimportanteresursepentruadolescentiidinRusia(Makhnach,2014).
3.2.9. Teoria alegerii raționale (Rational Choice Theory)
Oricefenomencolectivesteefectulactiunilorindividualesiactiuneaunuiactorobser‐vatesteıntotdeaunausordeıntelescuconditiacaobservatorulsadispunadeinformatiisuficientesiınfinalcauzeleactiuniiactoruluisuntmotivelepentrucaretrebuiesa‐lrea‐lizeze.
Teoriageneralăaraționalității(GRT)oferaoexplicatiemaiacceptabilalamultefe‐nomene decat solutia raspandita eclectic care ıncearca sa explice comportamentulprintr‐un amestec de rationalitate instrumentala si forte irationale. Solutia eclecticapornestede la ideea ca alegereapoate fi considerata rationala, dar comportamentulpoateficonsideratcaincluzandcomponenteinevitabilirationale,careestecauzatpar‐tialdefortesocio‐culturale,anonimefaraniciuncontroldinparteapersoanei.Decalajuldintrecredinteleprescriptivesidescriptivenuestelafeldemareprecumcredoamenii.Rationalitateaaxiologica sirationalitateainstrumentalasunt ınprezentcombinateınactiunilesociale,desiacesteasuntınıntregimedistincteunadealta.Asacumsugereazamodelulteorieigeneralearationalitatiimotivelecognitivecuprindconvingeriprescrip‐tiveprecumsidescriptivedinminteaoamenilor.Ingeneralactiuneasocialadepindedeconvingeri.Convingerile,actiunilesiatitudinileartrebuipecatposibiltratatecafiindrationale,caefectalmotivelorperceputedeactoriisocialicavalide.Rationalitateaesteimportantadeoareceactoriisocialiıncearcasaactionezeıncongruentacumotivelepecareeilepercepcafiindvalide.Aceastaexplicadececomportamentulloresteınmodnormalsemnificativpentruei.Inunelecazuricontextulfacecaacestemotivesafiedetipul„cost‐beneficiu”.Inaltecazuriacesteanusunt,chiardacaamacceptacaartrebuisainterpretamnotiunileıntermenidecost‐beneficiu.Incazuriledeinterespentruso‐ciologi,actiunileoamenilorsuntdeınteles,deoareceacesteasuntrealizatedintr‐unmo‐tiv.Daracestemotivepotfidemaimultetipuri.Actiunilesepotbazapeconvingerisaunu,convingerilepotfiobisnuitesaunu,elepotfidescriptivesauprescriptive.Modelulteorieigeneralearationalitatii,postuleazacaactiuneatrebuieexplicataprinsensulpecareılarepentruindividsisepresupunecaesteıntemeiataınochiiindividuluipeunsistemdemotivepecareellepercepecafiindvalabile(Boudon,2009).
Celetreiprincipiidebazaaleteorieialegeriirationale(RCT)sunt:
1. explicandunfenomensocialınseamnaaluaınconsiderareunsetdeafirmatiicareartrebuisafieusoracceptabile;
2. oteoriesociologicabunaesteoteoriecare interpreteazaorice fenomensocialcarezultatalactiunilorindividuale;
3. actiunileartrebuianalizateca„rationale”.
Postulateleteorieisuntmultmaimulte sipentrucateoriaRCTfacepartedintr‐ocategoriedeteoriicumaimulteversiuniBoudonexpunesialtepostulate(P):
85
P.1oricefenomensocialesteefectuldeciziilor,actiunilorsiatitudinilorindividuale;
P.2prevedecaınprincipiu,celputin,oactiunepoatefiınteleasa;
P.3prevedecaoriceactiuneestecauzatademotiveexistenteınminteaindivizilor;
P.4postuleazacaacestemotivederivadinexaminareadecatreactorulsocialaconse‐cinteloractiunilorsalepecareellevede;
P.5actoriisuntimplicatiınprincipalınconsecintelepropriilorlordecizii;
P.6sustinecaactoriisuntcapabilisadistingaıntrecosturilesibeneficiilealternativedeactiunesialegactiuneacareleasiguraechilibrulcelmaifavorabil(Boudon,2009).
Dinteoriaalegeriirationalepreluampentrucercetareanoastraideeaalegerilorpecareleaudefacuttineriiıncautareadrumuluilorprofesional,ınalegereainstitutieideınvatamantıncaresaseformezevocational.Cuocaziafiecaruievenimentdeviataeiaudefacutalegericareınfunctiedenivelullordematuritatepotfimaimultsaumaiputinrationalesauemotionale.
3.3. TEORII INTEGRATIVE
Perspectiveleintegrativesuntactualeleteoriiıncadrulcarorateoreticieniicontempo‐raniıncearcasacombinepunctedevederedindiferitegrupedeteoriiclasicesaumairecente.
3.3.1. Teoria interacționist‐ecologică‐developmentalistă
Interactionismul ca si curent sociologic a aparut la ınceputul secolului XX ın StateleUniteıncadrulScoliidelaChicago.InitiatoriiinteractionismuluiCooleyC.H.,DeweyJ.,ThomasW.I,MeadG.H.,BlumerH.propunoalternativafunctionalismuluicaredominaaceaperioadasociologiaamericana,centrandu‐sianalizeleperelatiilemicrosociale,peinteractiuniledintrepersoanesipestudiulmotivatiilorlor.Interactionistiiaratacaper‐sonalitateauneipersoaneseformeazasisemodificaprincontactulcuceilalti.Pentruinteractionistioameniisuntsubiecticonstienticaredauunsenslumii,iarlumeasocialaesteorealitateconstruita. Interactionistiipropunsaseexplicesocialulprinactiunileindividuale.
3.3.2. Teoria sistemelor ecologice
BronfenbrennerUrie(1979)precizeazacaasupradezvoltariiumaneareomareinflu‐entacincisisteme(delacelmaiapropiatlacelmaidistant).Cunoscutacateoriaumanăecologicăsauteoriasistemelorecologice,teoriaaratainfluentamicrosistemului,mezosis‐temului,exosistemului,macrosistemuluișicronosistemuluiasupracomportamentuluioa‐menilor.Microsistemulestemediulproximıncarenetraimviata(familia,prietenii,cole‐gii, profesorii si alte persoane cu care intram ın contact zilnic) ın care socializam sicontribuimdeopotrivalaconstruireaacestuisistem.Mezosistemulcuprinderelatiiledin‐tremicrosisteme,exosistemulestemediulcarepresupunelegaturaıntrecontextulıncareopersoananuareniciunrolsicontextulıncareopersoanaparticipaactiv.Macrosistemulincludeculturauneipersoane(statutulsocio‐economicalpersoaneisauafamilieisale,
86
etnia,faptulcatraiesteıntr‐otaradezvoltatasauınunaıncursdedezvoltare).Cronosis‐temul,celmaicomplexsistem includetranzitiile sischimbariledinduratavietiicuiva.Acestaincludesicontextelesocio‐istoricecarepotaveainfluentaasuprauneipersoane(Bronfenbrenner,1979).
Adultiiıncursdedezvoltaretrecsprematuritateıntr‐olumeıncursdeschimbarecontinua.Teoriasistemelorecologicesugereazacablocajuldintremaimultenivelurialesocietatiiesteinfluentatdelocuriledemunca.Crestereaasteptarilorpentruınvataman‐tulpost‐secundarınıntreagalumeapusopresiunemareasupraoamenilordetermi‐nandu‐isaurmezeastfeldestudii.Globalizareasiresurseleexterneauschimbatpiataforteidemunca.Dezvoltareatehnologicaafecteazatoateaspectelevietii(Hollowayetal.,2010).Trecerealamaturitateestemotivatadenevoilededezvoltarealeadultiloremergenti,demicrosistem.Nevoilededezvoltaredebazasuntaceleasipentrutotiadul‐tiiemergenti.Adultiiıncursdedezvoltaresuntsocializatiınmoduriunicedecatrefa‐miliilelorsidecatregrupuldeprieteni,demezosistem.Oameniiısidezvoltaidentitatiunice,viziuniasupralumiisistructurideviata.Ritmuldedezvoltareestedeterminatdecerinteleeducationalesideoportunitatileprivindlocuriledemuncadinmediulsocio‐economic,deexosistem.Mediulsocio‐cultural,macrosistemullimiteazadezvoltareaprincredinteledinsocietate.Diversitateaideologiilorpolitice,religioasesieconomicepoateducelaunconflict,oameniiformandu‐sipropriaidentitate,structurideviatasiviziuniasupralumii.Influentaacestorsistemedeterminaceidentitateısidezvoltapersoanele,ınceeacecredeisicetipdeviatavadpentrueiınsisiınviitor(RuthsiWolf,1995).InRomanianemultumirea tinerilordespreviatapecareoduc si sanselepecare levadpentrueiınviitorauajunssafiefacutepublicesicititedemilioanederomaniprinscri‐sorilepublicateınspatiulvirtual,cumsuntscrisoriletrimisecatrepresedinteletariidecatrecativatinericaredatoritacoruptieidintaraaualessa‐sijustificegesturile:alunuitanaringinerhotaratsaparaseascatara16,aluneirezidentelamedicinanevoitasare‐cunoascacaaluatspaga17saualunorelevicareauatrasatentiaopinieipubliceasupranedreptatilordinsistemuldeınvatamant18.
Teoriasistemelorecologicesugereazacaschimbarileınasteptariledecomportamentaltanaruluireflectaonouaorganizareeconomicasisociala.Teoriaexplicacumfamiliileinfluenteazaformareaidentitatiiadultuluiıncursdedezvoltare.Potrivitteorieisisteme‐lorecologiceasteptarileindividualesidefamilie,mezosistemulsuntsustinutedeideo‐logiilesipoliticilemacrosistemului,darsuntconstransederesurseleexosistemului.As‐tazisecredecaınvatamantulpost‐secundarestenecesarpentruaaveasuccesınviata.Inacordcupoliticilesociale,ınvatamantulpost‐secundar,lafelcasiınvatamantulpri‐marsisecundarestefinantatdeguvern,darnuestegratuit.Liceeniisistudentiitrebuiesa‐siplateascascolarizarea,sa‐sicumperecartisicuexceptiacazuluiıncarelocuiesclaodistantarelativmicafatadeliceusauuniversitatetrebuiesa‐siplateascacamera,masasitransportul.Inacesteconditiitineriidinfamiliicuvenituriscazutespremediiaumaiputineresursesiimplicitsansedeaurmaoeducatiepost‐secundarasauuniversitara(RuthsiWolf,1995).
16 http://www.dcnews.ro/scrisoarea‐unui‐tanar‐care‐divor‐eaza‐de‐romania‐m‐ai‐transformat
‐intr‐un‐etern‐me‐ter‐manole_455925.html,accesatla6.11.2015.17 https://alexandramariadinica.wordpress.com/,accesatla6.11.2015.18 http://bloguluhosu.blogspot.ro/sihttp://www.voceatransilvaniei.ro/mesajul‐emotionant‐si‐trist‐
postat‐pe‐facebook‐de‐fata‐cu‐10‐la‐bac‐imi‐cer‐scuze‐ca‐nu‐am‐mers‐pe‐la‐majorate‐sa‐ma‐imbat‐imi‐cer‐scuze‐ca‐nu‐am‐copiat/,accesatla6.11.2015.
87
Dacapentruuniitinerifamiliaesteunfactordesprijin,ıncarearelocdezvoltareaarmonioasa,pentrualtitineritocmaiviolenteletraiteınfamiliesiabuzuriledincopila‐riei‐aufacutsaperceapatraitulpestrazicaoalternativadelatraiuldeacasa.Hairetal.,(2009)pebazamodeluluiteorieiecologicealuiBronfenbrennerauexaminatfactoriiprotectorisideriscporninddelacelmaiproximmediusistemic(individual,prieteni,familiesicomunitate)pentruaaflacumprezicprofileleadolescentilorcomportamen‐telederisc.Petermenscurt,relatiilesexualeneprotejatecrescriscultransmiteriiinfec‐tiilorsexualelatinerisiasarcinilorlaadolescente,abuzulconsumuluidealcoolsine‐purtarea centurii de siguranta duc la accidente rutiere, adeseorimortale. Pe termenlung, comportamentul sedentardinadolescenta ce tinde sa continue si ın stadiuldeadulttanarcontribuielaexcesuldegreutatedinperioadaadultaceconduclabolideinimasaudiabet.Consumuldesubstanteinterzisedinadolescentaafostasociatcuabu‐zuldesubstantedinperioadaadultatanara,cuıncarcerari,obezitatesiniveleridicatealetensiunii.Studiulaidentificatpatruprofilealecomportamentelorderiscsaua„pro‐filurilorderisc”.Grupuladolescențilorcuriscscăzutcareıngeneralseabtindelacom‐portamentederiscsiseangajeazaıncomportamentesanatoase(deexemplufacsport),acestiatindsafiedistribuitiıntermenidegensiprovinpredominantdinfamiliicuve‐niturimari.Adolescențiidingrupulcareseangajeazăîncomportamentecuriscmoderatcuprindepersoaneledegenmasculinsicarenusuntdeculoare,dinfamiliicuveniturimarisiavandambiiparintibiologici,tinericarebeausiseangajeazaınrelatiisexualeneprotejate,darcaredeasemeneapracticafrecventsportul(grupulcelorcarebeau/seangajeaza ın relatii sexualeneprotejate).Aldoileagrupcarese implica ıncomporta‐mentederiscmoderateestecaracterizatprinconsumridicatdetutunsiangajareaınrelatiisexualeneprotejate,estecompus ınmoddisproportionatdinpersoanedegenfeminindinfamiliecuambiiparintibiologici(grupulcelorcarefumeaza,seangajeazaıncomportamentesexualeneprotejatesinupracticasportul).Grupulcareseangajeazăîncomportamentecuriscridicatestealcatuitmaimultdinbaietidecatfete,depersoanecarenusuntdeculoare,non‐hispanicisidoarjumatatedintreeiprovindinfamiliicuambiiparintibiologici.Caracteristicilepozitive(factoriiprotectivi)precummonitoriza‐reaparintilor,maimulterutinefamilialesivecinimaieducatiafostasociatcumembriigrupuluicucomportamentederiscscazut,ıntimpcecaracteristicinegativealemicro‐sistemului,precumcomportamentenegative ıngrupuldeprieteniau fostasociaticumembriigrupuluiangajatıncomportamentecurisccrescut(Hairetal.,2009).
3.3.3. Abordarea cursului vieții
Cunoscutacaperspectivacursuluiviețiisauteoriacursuluiviețiiesteoabordareapa‐ruta ınanii ’60pentruaanalizaviataoamenilor ıncontextestructurale,culturale sisociale.Prinperspectivacursuluivietiiıntelegemrelatiaıntretimpsicomportamentuluman.AplicatiiletimpuriialeteorieicursuluivietiipotfigasitelaınceputulsecoluluiXX laautoriprecumBengtsonV.L. siAllen,K.R. (1993);Clausen, J.A.(1991);Riley,M.W.(1987);Hagestad,G.O. siNeugarten,B.L.(1985);Rodgers,R.H. siWhite,J.M.(1993),panalasfarsitulsecoluluiXXabordareacursuluivietiifiindconsideratao„pa‐radigmaıncursdedezvoltare”atatcateoriecatsicametoda.Celcareaavansatprin‐cipiiledebazaaleteorieiesteGlenElder(1993).Totiacestiautorii si‐audirectionatatentiaasupralegaturiiıntreviataindividualasicontextulistoricsisocio‐economicıncaresedesfasoaravietileumane.Marepartedinanalizacursuluivietiiseconcentreazapedetectareasidocumentareauneistructuria„drumurilorınviata”(pathwaysoflife)
88
(Willekens,1999).Perspectivacursuluivietiiseuitacumvarstacronologica,relatiile,tranzitiilecomunedeviatasischimbarilesocialedauformavietiioamenilordelanas‐terepanalamoarte(Hutchison,2007).
Cursulviețiiesteoorientareteoreticasauoparadigmaorientatasprestudiereadez‐voltariiumanesiaınaintariiınvarsta.Desisefolosesctermeniprecumduratavieții(lifespan),povesteavieții(lifehistory)siciclulvieții(lifecycle)niciunulnuestesinonimsifiecarearealtsens.StudiilecursuluivietiisicercetarilelongitudinalesunttotmaidesfolositedinadouajumatateasecoluluiXX,desiaufostutilizatepentruprimadataacummaibinede90deani,deexempluınstudiul„ȚăranulpolonezînEuropașiAmerica”deW.I.Thomas șiF.Znaniecki1918–1920.Acesteastudiazabiografiile si traiectoriiledeviataalepersoanelorsigrupurilorumaneprincercetareacontinuaaexperientelorprincaretrec,ınprezentexistandstudiilongitudinalealeistorieivietii.Diversitateavietilorindividualesuntlegatedeschimbarilesocialesiistorice,structuratedeinstitutiisociale,iarnormelesocialedirectioneazatraiectoriileeducationale,demunca,defamiliesire‐zidentaurmatedeoamenisaugrupuri.Notiuniprecum„calendarnormativ”sau„ceassocial”sereferalaasteptareavarstelorpropriipotrivitepentrudiversetranzitiidevi‐ata.Studiiledincategoriadurateiviețiiaucaractertemporal,leganddouasaumaimulteetapedeviata.Povesteaviețiiesteocolectiecronologicacantitativasaucalitativaaacti‐vitatilor,evenimentelorsiadatelorimportantedincursulvietiiuneipersoanesaugrup.Ciclulviețiidescrieosuccesiunedeevenimentedinviataaxandu‐sepeschimbareapro‐cesuluidereproduceredelaogeneratielaalta(MortimersiShanahan,2002).Traiecto‐riilesuntalcatuitedin tranzitii caremodificastatutul, identitateasauroluluneiper‐soane.Tranzitiiletimpuriisipuncteledecotiturapotaveaimplicatiipentrutraiectoriiledemaitarziu(nasterileadolescentineauefectasupraıntregiivietisauıntoarcerealascoala la o varsta adulta, adesea se refera la nesiguranta si schimbarea locului demunca).Varstacasiconstructsocialstructureazacursulvietiiprinasteptarilespecificevarstei(mersullascoala,casatoria,nasterea,pensionarea)aratandcaresunttranzitiilerelativtimpuriisicaresunttranzitiilerelativtarzii.Semnificatiiletimpului(istoric,so‐cial,individual)esteoperationalizatınparadigmacursuluivietiiprinconceptuldesin‐cronizaresauadaptarepeparcurs(timing).Elder(1998)afirmacaexistacinciprincipiiparadigmaticealecursuluivietii:principiuldezvoltariipetoataduratavietii,principiulactivismului,principiultimpuluisilocului,principiulsincronizariisiprincipiulvietilorlegate:
1. dupavarstade18anicontinuadezvoltareabiologica,psihologicasisociala,oameniitraindexperientedeschimbaresidupaaceastavarsta,iarstudiereavietilorpeperi‐oadelungisurprindeinteractiuneadintreschimbareasocialasidezvoltareaumana(principiuldezvoltăriiumaneșialîmbătrânirii);
2. oameniisuntinfluentatidecontextulistoricsideloculıncaretraiesc,unulsiacelasievenimentistoricpoateınsemnasiaveaconsecintediferitepentruregiunisaugene‐ratiidiferitesipoateafectapersoaneleınmoduridiferiteınfunctiedemomentulıncare acestea apar ın cursul vietii deoarece semnificatia evenimentului variaza ınfunctiedeetapadedezvoltareumana(principiultrăiriiîncontexttemporalistoricșilocal);
3. influentelesauconstrangerilesocialeıideterminapeoameniisafacaalegeridinmaimultealternativeposibile,construindu‐sipropriulcursalvietii, iarplanificarile sideciziileluateauconsecinteasupratraiectoriilordeviata(principiulactivismului);
89
4. marileschimbarisocialeafecteazaindiviziiprinimpactullorasupracontextelorin‐terpersonaleale indivizilor.Vietilesunttraite interdependent si influentelesocio‐istoricesuntexprimateprinintermediulreteleiderelatiiinterpersonale(principiulviețilorinterdependente,legate);
5. antecedentele si consecintele tranzitiilor, evenimentelor si modelelor comporta‐mentalevariazaınfunctiedesincronizarealorıncursulvietii(principiulsincroniză‐rii)(Elder,1998).
Figura3.2:Patruelementecheiealeparadigmeicursuluivietii(dupaGielesiElder,1998)
Sursa:Muresan,C.(2012).SchimbarilecomportamentuluifamilialınRomania.
Oabordaredinperspectivacursuluivietii,p.23
Incercetari,atuncicandseevalueazatranzitialavarstaadultasefolosescconcepteale teoriei cursuluivietii,precumprevalență,momentul‐timp(timing),sincronizare siderulareaevenimentelor.Momentulsereferalavarstalacareauloctranzitiile,variantavarsteisidurataıntreevenimenteledetranzitie.Sincronizareadenotamasuraıncareesteasociataaparitiaadouaevenimente.Secvențiereasurprindeordineaevenimente‐lorıntr‐otraiectorie,demulteoripresupunandcaexistaoordinenormativaaeveni‐mentelor.Evenimenteledetranzițiesuntdemulteorianalizategrupandindiviziiınco‐horta de nastere. Membrii unei cohorte de nastere experimenteaza evenimente detranzitieınacelasitimpistoric,caracterizatdeunspecificalresurselorsocio‐culturale,constrangerisioportunitati.Comparandcohorteledenastereputemobservaschimba‐reasocialaprincorelareavarsteicutimpulistoric.Pentruasurprindeschimbarilere‐centealetranzitieilavarstaadultaınEuropa,conceptuldedestandardizareaprimitoatentiespeciala.Destandardizareasereferalafaptulcaevenimenteledetranzitiesisec‐venteleevenimentelordetranzitiesuntexperimentatedeopartedinceıncemaimicadetineri,sepetreclavarstemaidisparatesiprezintamarivariatiiındurata.Finalizareaeducatiei si intrareapepiatamunciisunt ıncadestuldeputerniccuplate si legatedevarsta(BuchmannsiKriesi,2011).Cursulvietiiunuiindividesteıncorporatsiformat
Dezvoltare individuală ACTIVISM UMAN (Human Agency)
Istorie și cultură LOCALIZARE ÎN TIMP ȘI SPAȚIU
Relații sociale VIEȚI LEGATE
Intersecția dintre vârstă, perioadă și cohort
SINCRONIZARE (Timing)
Diverse traiectorii ale CURSULUI VIEȚII
90
de timpul istoric si locurile ın care traiestepeparcursulvietii.Psihologiadezvoltariiumaneaınceputsaacordeimportantacontextuluisocialsivariatiilorindividuale,ada‐ugandlacunoastereıntelegereasociologicaadezvoltariiumanesiaınaintariiınvarsta.Anulnasteriilocalizeazaindiviziiıncontextulistoric,iarvarstaıiplaseazaıntr‐oanu‐mitaetapaavietii.Varstaindicasidacaotranzitiearelocrelativdevremesautarziu.
Parasireacaseiparintestiesteconsiderata ınliteraturadespecialitateevenimentulcaredeclanseazatranzitiacatreviatadeadult,desimodelulfunctioneazapentrutarilevest‐europenepentrucaınEuropadeEstparteneriateledeseoriıncepchiarıncasapa‐rinteascasisepoateıntamplacaunuldincopii(casatoritsaunu)saramanaıncasapa‐rinteascapentruaaveagrijadeparintilabatranete,iarevenimentulintrariiınviatadeadulttrebuiesafieconsideratımpreunacuevenimentulformariiunuiparteneriatdevi‐ata.Laınceputulanilor1990barbatiisifemeiledintarileEuropeiCentralesideEstpa‐raseaucasaparinteascamaitarziudecatomologiilordinaltetarieuropene.DatelearatacaınRomania71,0%dintrebarbatisi89,0%dintrefemeiparaseauın1990–1994casaparinteascaınaintedeaımplini30deani.Latoatecelelaltepopoare,femeileparasesccu3animaidevremecasaparinteascadecatconationaliilordesexmasculin.Femeilepara‐sesccasaparinteascamaidevremedecatbarbatii.Parasireacaseiparintestitrebuiesaaibacamotivprincipalformareaparteneriatuluideviata(undederegulafemeilesuntmaitineredecatbarbatii)sialtecauzecumarfiplecarealastudiiıntr‐oaltalocalitate(undefemeilesibarbatiiauaceeasivarsta)sauplecareaınarmata(undebarbatiipleacamaidevreme,iarfemeilenupleacadeloc)suntsecundare.Adolescentiicucompetentedeplanificare,ceicuıncredereınsine,careinvestescintelectualsisuntindependentiısiinfluenteazarealizarileeducationalesiprofesionaledemaitarziuputandfipregatitimaimultsaumaiputinbinepentrurolurileviitoaredeadulti(Muresan,2012).
3.4. ALTE TEORII UTILIZATE PE PARCURSUL LUCRĂRII
3.4.1. Teorii privind tranziția de la școală la viața activă
Teoriileprivindtranzitiadelascoalalaloculdemuncasereferalarolulvariabilelorsocio‐cognitive(ınspecialauto‐eficacitatea)siinfluentelelorasupraefortuluisiinte‐resuluipentruobtinereaunuianumitlocdemunca.Inteoriasocial‐cognitivaprivindcariera(SocialCognitiveCareerTheory)Lent;HackettsiBrown(1999)ipotezadebazaestecatranzițiade la școală la loculdemuncăesteunproces,maidegrabădecâtunevenimentcaresedesfasoaratreptatıntimpulanilordescoalasicontinuaapoisicareesteıncorporatınfenomenulmaimarealprocesuluidedezvoltareacarierei.Unsuccesaltranzitieiprinurmare,depindecatdebinefacfatatineriidiferitelorsarciniprofesi‐onale.Sedistingsaseproceseinterdependente:(1)însușireaunorrezultatepozitiveșirealistealeașteptărilor,(2)dezvoltareaintereseloracademiceșidecarieră,(3)forma‐reainterconexiunilorîntreintereseleșiobiectivelelegatedecarieră,(4)transformareascopurilorînacțiune,(5)dezvoltareaunorcompetențeși(6)negociereapentrusprijinulsocial șiobstacolelecareafecteazăatingereaobiectivelorpreferatedecarieră.Acesteprocesesedesfasoara ın timpulanilorde scoaladar sidupa (Schoon siSilbereisen,2009). Caracteristicilepersonale (sex,predispozitii si stareade sanatate) si celedebazacumarfiposibilitatilecontextualeinfluenteazasurseleauto‐eficacitatii(experi‐enteledemaiestriesiexperienteledeperformanta),care,larandullor,afecteazaauto‐eficacitateasirezultateleasteptarilor.Ambeleconceptesuntvazutecaesentialepentru
91
cultivareaintereselor,formareascopurilorsiactiunilorasociate,caresunt,deaseme‐nea,modelatedeinfluentelecontextuale(suporturidinparteamediuluisiobstacole)(Lentetal.,1999).Pebazaacesteiteorii,adezvoltariiinterventiiloradecvatepentruapromovadrumurilespreocarieradesuccesarputeaficelmaibinepuseınaplicarede‐a lungulanilorde scoala.Deasemenea,autoriisubliniaza importantadezvoltariiauto‐eficacitatiisiacompetenteiındomeniiledecalificarecelemaigenerice(abilitatideangajare,demuncaınechipa,leadership),caresuntnecesarepentruatraduceobi‐ectivele ın actiuni si de a negocia obstacolele si suporturile (Schoon si Silbereisen,2009).
Oaltateoriesereferaladefinireapersonalitatiiınmunca(Strauseretal.,1999)siseconcentreazaperelatiadintreintereseleocupationale,caracteristiciledepersonalitatesiposibilelemediialeloculuidemunca(Holland,1997).Sedistingsasetipurideindivizicudiferitecaracteristicidepersonalitatesiinterese(intereselespecificealedomeniului,auto‐eficacitatiisiabilitatilor)ceaufostdiferentiatesiadaptatelamediileprofesionale(conventionale,socialesaudetipartistic).Muncaıntr‐unmediuprofesionalbinestabi‐litınfunctiedeaptitudinisiintereseaprezisocarierastabilasiomaimaresatisfactiealoculuidemunca(Spokaneetal.,2000).Pebazaacesteiteorii,identificareasipromo‐vareaintereselorsiabilitatilordevineimportantapentrudezvoltareaprogramelordecarierasipentruasistentaınafacealegeriprivindcariera(SchoonsiSilbereisen,2009).
3.4.2. Teoria carierei (Careership)
Incadrulcomunitatiistiintificeceseocupadestudiereaorientariiıncarieraexistatreiteoriidominantecuprivire la luareadeciziilorprivindcarieraconformluiOsipow siMcNeill(1990):
• teoriapotriviriisineluicuocupațiasauloculdemuncă(identificareatrasaturilordepersonalitate,alaptitudinilorsialinteresuluinecesareınanumitelocuridemuncasiavedeaıncemasuratineriiposedaacestecalitati);
• modeluldedezvoltarea luiGinsberg și colaboratorii (1951) și Super (1953,1957,1980)conformcaroraexistastagiidedezvoltarealprocesuluideluareadeciziilordecariera,iarcelebune(conformunuiexpertextern)potfifacutecandpersoanatanara si‐adezvoltatpropriileabilitati siaajunslamaturizareacompletă.Ambeleperspectiveminimalizeazaimpactulfactorilorsocialisicontextualicaparteaproce‐suluideluareadeciziilor.
• teoriaînvățăriisociale,altreileamodelpostuleazacafactoriisociali siculturaliserecunoscınidentitateaunuiindividpemasuracesedezvoltasiacumuleazaexperi‐ente.Experientelesuntvazutecainfluenteexterneasupradeciziilorpecandelefacpartedinprocesuldecizionalalcarierei(HodkinsonsiSparkes,1997).
LasfarsitulsecoluluiXX,Huttonadezvoltatoteoriesociologicadeluareadeciziilorprivind cariera.Hutton (1995) vorbestedespre societateabritanica 40–30–30,undedoar40,0%dinfortademuncalucreazacunormaıntreaga,alti30,0%suntlucratoriinesiguriceicaredesfasoaraactivitatiindependentesilucreazacujumatatedenormasaulucratoriiocazionali,ıntimpcealti30,0%suntceimarginalizati,ceiinactivisauceicarelucreazapesalariimici.Desisocietatileseschimba,teoriaaramasvalabilasiastazi.Aceastaierarhizaresereferala„locuridemuncaundepotifacecarierapetermenlung”dominatedeclasademijloc,„locuridemuncamanuale”cenecesitacalificaricareinclud
92
ocupatiimanual‐tehnice si „locuridemuncacuocalificarescazuta”ce includmuncamanualanecalificata.Intrareaındiferitetraiectoriidecarieraesteinfluentatadeclasasociala,careesteunfactormajorınexplicareatraseuluiprofesional(BatessiRiseboro‐ugh,1993).Griffin(1985)aintrodusgenulınexplicareatipuluiloculuidemuncaales,iarstudiiprecumcelealeluiBlackman(1987),CrossiWrench(1991)auaratatcaori‐gineaetnicarestrictioneazaoportunitatipentruanumitegrupuri.Bankssicolab.(1992)auaratatcalocalizareageograficaesteunfactorimportant,caurmareavariatiilordesomajsiaoportunitatilordeangajare(HodkinsonsiSparkes,1997).
Procesuldeluareadeciziilorprivindcarieraaremaimultecaracteristici,astfelcade‐ciziilesunt:
• reacțiilaoportunitățiîntâmplătoare,astfelcaınrealitateoameniinuleplanifica;
• determinatede„structuriledeoportunitate”depepiataforteidemunca,caresuntinfluentatelarandullordeorganizareaindustriala,reglementarileguvernamentalesiclasasocialasinudecatreindivid;
• parțial raționale (deoarece oamenii sunt influentati de emotii si sentimente), ac‐ceptasaurespingunlocdemuncapebazaexperientelorpersonaleanterioaresaudatoritasfaturilorprimitedelarude,prietenisauvecini;
• pragmatice,sebazeazapeinformatiilesituateınimediatavecinatateapersoanelorfamiliaresipecelealecunoscutilor;
• luateînmodcontextual,neputandfiseparatedefondulfamilial,culturalsialistorii‐lordeviataaltinerilor.
• oportunistefiindreactiilaoportunitatiperceputesiıntalnite.
• implicăacceptareauneiopțiunidecatalegereaıntremaimulte.
• seiauîntr‐uncontextsocial‐cultural,potfiıntelesedoarıntermenideistoriideviațăalecelorcarelefac,ıncareidentitateaaevoluatprininteractiuneacuceilaltisiprinculturadincarepersoana faceparte.Convingerile, ideile sipreferinteleuneiper‐soanesuntsubiective,darsuntinfluentatesideretelelesocialeobiectivesidetradi‐tiileculturaleıncareaceapersoanatraieste,purtandnumelede„habitus”,conceptdefinitdeBourdieu.Dincopilarie,tineriiadunastructuriconceptuale(scheme)careservesccainstrumentepentruıntelegereaexperientelorlor.Deexemplufetelemu‐sulmaneaumaimultesansedeavedeadeciziileluatecaodeciziecolectiva,decatresipentrufamilie,decatfeteleacarorcredintesuntnon‐musulmane;
• depinddeunmodelcomplexalrelațiilorcupărțileinteresate(tinerii,angajatorii,fur‐nizoriideformare,formatoriicentrelordecarieră)șialdiverselorlorpercepțiișireac‐țiilaregulamenteleoficiale.PentruBourdieu,fiecareparteinteresataaducecapital(economic,social,culturalsausimbolic)influentandregulilejocului.Okano(1993)vorbestedespreresurse.Aceeasiresursapoatefipozitiva,negativasauneutra, ınfunctiedecontextulıncareaceastaeste„folosita”.Intranzitiacatrepiataforteidemunca,ceilaltijucatoridetinadeseamaimultcapitalsipotexercitamaimultaputeredecattineriisisuntjucatoriicareauresurselepentruadeterminaregulilejocului.Deexemplu,angajatoriiauputereadeaangajasiaconcedia,ıntimpcefurnizoriideformareprofesionala sieducationala ıntelegsistemelemaibinedecattinerii siaucontactesiacceslaretelepecaretineriinuleau.Uniiparintiauacceslalocuride
93
muncaprinpropriileretele,ıntimpcealtiinuau.Sitinerii,audeasemenearesurse,sipotexercitaoinfluentaconsiderabilaasuprapropriuluilorviitor.
Toateacestecaracteristicialedeciziilorsuntparteauneiinteractiunicomplexesitu‐ata ın contexte diferite (locale, nationale, globale) implicand culturi institutionale sinormediferitesituate larandul lor ınmediuleconomic,social sicultural si ıntr‐odi‐mensiune istorica.Astfel totii jucatorii (tinerii,angajatorii, furnizoriide formare) iaudeciziirationalpragmatice,dinpunctullordevederediferit,ıncadrulpropriilororizon‐turidiferitesicupropriileobiectivediferite.Cerezultaesteunamestecfluiddealiante,negocieri,acordurisiconflicte(HodkinsonsiSparkes,1997).
Inliteraturadespecialitateactualaprivindtrecerealamunca,unconceptcomunesteacelade„traiectoriedecariera”(Furlong,1992).Bankssicolab.(1992)sustincaexistamodeledeavansareıncarierapecareledescriucatraiectorii.Acesteadepindınmaremasuradecaracteristicileaceeaceauınspatetinerii,precumclasasociala,genul,etnia,localizareageografica siniveluleducational.Traiectoriilesunt„cognoscibile”deoareceıncepanddeladeciziiletimpuriialetranzitieispremuncasipemasuracevietilenoastresedezvolta,urcamtreptatıntr‐odirectiecareesteclarasiprevizibilapentrucunostinteleunuiomdinafara.Desiplanulsitraseulsepotschimba,acesteasuntvazutecaaberatiiocazionaleatuncicandopersoanaısischimbatraseulsaurenuntadelaotreaptasocialalaalta.Schimbareatraseuluiestenumitınstudiicasi„punctdecotitura”alaturidecareexista „perioadede rutina”.Denzin (1989) lenumeste „epifanii”.Lucrand ınFinlanda,Antikainensicolab.(1996)lenumesteevenimentealeviețiicareschimbaınvatarea, ıntimpceAlheit(1994)scriinddespresomajulınrandultinerilorınGermania,vorbestedespre„discontinuitateabiografică”.Candodeciziesefaceıntermendepunctdecoti‐tura,habitusulpersoaneiesteschimbat.Uneoriaceastaschimbareseamanacuoschim‐bareprogresivaalteoriunrezultatalunuipunctdecotiturapoatedeterminatransfor‐mari mult mai dramatice. Punctele de cotitura sunt inseparabile de rutina care leurmeazasilepreced,iaracesterutineauoimportantamarepentrutransformareacari‐erei.Existacincitipuriderutina:deconfirmare(eleconsolideazaodeciziedecarieradejafacutaastfelıncatnouaidentitatesedezvoltaınasacumsubiectulsperasiintentiona),contradictorii(experientelepotducelaregretealeschimbariirealizatesipotdeterminaıntoarcerealatreaptaanterioara,oschimbarealoculuidemuncasaudezvoltareaunorstrategiideafacefatasituatieiacordand,spreexempluuninteresmaimarecaseisitim‐puluiliberpentruaabateatentiadelanemultumirealoculuidemunca),rutinedesocia‐lizare(eleconfirmaidentitateacarenuafostdoritainitial),dislocarea(persoanatraiestecuoidentitatecarenu‐iplace,nuoaccepta,nicinuotransforma,tanjinddupaidentitateaanterioaracarenuıimaiesteaccesibila;sepoateıntampladatoritauneibolitraumaticesauaunuiaccident,persoanacontinuandsavadaactivitateaanterioaracaunadedorit,desiesteacumimposibildeatins)sirutineevolutive(persoanaısischimbatreptatloculdemunca,devenindpreamareidentitatealordecarierainitiala,darıntr‐unmodcarenuesteneaparatcontradictoriusaudureros,putandducelaoeventualatransformarecusaufaraunpunctdecotiturade ıntoarcere). Inacestepunctedecotituraoamenii iaudeciziirationalpragmaticeconformorizontului lorcultural.Acestepunctedecotiturasuntatatprecedatecatsiurmatedeperioadederutina,careseaflaındomeniulmacro‐social.Perioadelederutinasipuncteledecotiturasuntinterdependente,astfelıncatnupotfiınteleseunulfaracelalalt,iarseparareadintreeleestedemulteoriarbitrara.Caleadelaunpunctdecotituralaunaltpunctdecotiturapoatefiprevizibila sinetedasauneregulatasiidiosincratica(HodkinsonsiSparkes,1997).
94
Adaptabilitățiledecarierăsereferalaresurseledeadaptaresistrategiilepecareoa‐meniilefolosescınprocesuldeconstructieacariereilorprofesionale.Tineriicuniveleridicatealeadaptabilitățiilacarieră,adicaceipreocupați(orientatisiimplicatisprevi‐itorullor),careauunbuncontrol(auto‐disciplina,autonomiesiraspunderepentrude‐ciziileprofesionale),suntcurioși(exploreazalumeamuncii)siauîncredereînei(ınpro‐priileabilitatiderezolvare/depasireaproblemelor/obstacolelor)seproiecteazamaimultınviitor,percepmaiputineobstacoleıncarierasisuntmaicompetentiıntranspu‐nerea intentiilor lordecariera ın comportamente.Adaptabilitateacarierei faciliteazatranzitiadela scoalalamunca,areefectasuprasentimentuluideputerepersonala siasuprasatisfactieicuviatasiınrealizareauneidezvoltariarmonioasepentrutineri.Fe‐teledinRomaniacomparativcubaietiiauunnivelmairidicataladaptabilitatiicarierei(suntmaipreocupate,maicurioase)poatepentrucasuntnevoitesadepunaunefortsuplimentarpentruaavansaprofesionalpeopiataamunciidominatadebarbati.EleviiliceelorteoreticedinRomaniacomparativcueleviiliceelorprofesionalesuntmaipreo‐cupati,maicuriosi,maiıncrezatori ınprivintacarierei lorpoatepentruca ıntimpceuneleculturioferaperspectivemaibunesimairapidedeangajareaabsolventilorsco‐lilorprofesionale,alteculturi,cumesteceadinRomaniaoferaprotectiesocialacrescutaabsolventilorliceelorteoretice.Dacaınuneleculturi,ınadolescentaestemomentulre‐considerariiangajamentelorprofesionale,conditiileeconomicefluctuantesipiatamun‐ciiinstabiladinRomaniaıideterminapeadolescentisaaibaaccesredusprivindexplo‐rareaprofesionalasiperspectivelimitatedeintegrareprofesionalaınviitor.Dezvoltareaidentitatiiprofesionaleseıntindepeperioademailungidetimpınadolescenta,tineriiromaniavandexperientedelucrufoartelimitate,deoareceomarepartedintreeicon‐tinuaeducatiacustudiisuperioaredupaabsolvire(Negru‐Subtiricaetal.,2015).
95
CAPITOLUL 4 CERCETĂRI PRIVIND TRANZIȚIA DE LA ADOLESCENȚĂ LA STADIUL DE ADULT TÂNĂR
4.1. METODOLOGIA CERCETĂRII
Proceseleeconomice,politicesiculturaledinsocietatilepost‐industrialebazatepeca‐pitalismauschimbatnunumaicriteriilesocialedematuritate,cis‐autransformat sidrumurile parcurse ın viata.Datorita schimbariimentalitatii oamenilor putemvorbialaturideexistentauneiadolescenteıntarziatesideomaturitatetarzie,darsidespredisparitiastadiilorconcretedeviata,carenumaiauuncaracterstandardsiaudevenitchiarreversibile(Kadar,2013).Deexemplu,tineriinuprivesctranzitiaprincaretrecsprestatutuldeadultasociatcucasatoriasifaptuldeadeveniparinte.Ceimaimultidintreeisimtcanuauajuns lamaturitate.Varstatipicaacasatoriei siceaanasteriiprimuluicopilaucrescutmult,ıntrucatsifemeilesibarbatiiurmarescsafacastudiisu‐perioaresausa‐sigaseascaoportunitativocationale(Papalia,2010).Tineriideastazivadmaturitateasiobligatiilesalediferit.Devenireauneipersoaneadulteestemarcataderepereinterne,psihologice,legatedesentimentuldeidentitatedesine,responsabi‐litatesiautonomie(HorowitzsiBromnick,2007).Oseriedestudii(Maceketal.,2007;Nelson,2009;Sirschetal.,2007;Petrogiannis,2011;Nelsonetal.,2004)careauinves‐tigatopiniiletinerilordesprematuritate,ındiferitetarisiculturiaratacatineriiıntre18–24deaninusesimtadulti.Aceleasistudiiaratacapentrutinericriteriilecelemaiimportantecaremarcheaza trecereasprematuritates‐auschimbatde laevenimenteexterioare, lastandarde interne,careseating ıngeneraltreptat si individualprecumacceptarearesponsabilitatilor,aluadeciziiindependentdeparintisaualteinfluentesiadeveniiindependentfinanciar.
Cercetarile pe tinerii din America (Arnett J., 2001), China (Nelson, 2004), Israel(MayselesssiScharf,2003)sautaridinEuropadeVestprecumGrecia(Petrogiannis,K.,2011),Austria(Sirsch,U.etal.,2007),darsidinEuropadeEstprecumCehia(Maceketal.,2007)sauRomania(Nelson,2009)arataaceleasicaracteristiciprincaretineriide‐finescmaturitatea(celputinınanumitesegmentealeacestorpopulatii,cumarfistu‐dentii).Rezultatelearatacatineriiıntre18–25deanisesimtafiıntredouaperioadealevietii,nuseconsideraadolescentidarnicipedeplinadulti,traindoperioadapecarenustiucums‐onumeasca.
PebazateorieiluiArnett,J.J.,pecareoutilizamınacestestudiipilotpentruaevi‐dentiacaracteristiciledistinctealeacesteiperioadedetimp,caparteaperioadeidedez‐voltarediferitasifatadeadolescentasifatadeperioadaadultaexplicamcriteriiletran‐zitieisprematuritateatinerilordinRomania.Modulcumdefinesctineriimaturitatea,ce ınseamnapentruei „a fiadult” sicomportamentulacestoradeaamanaasumareaunorresponsabilitatispecificeadultilor,adoptandmaidegrabacomportamentespeci‐ficeadolescentilor,i‐audeterminatpecercetatori(Arnett,2000)savorbeascadeonouaetapadeparcurgereınciclulvietii,numindu‐ipetinerii ıntre18–25deani„adulti ın
96
cursdedevenire”(emergingadults),iarperioadadincursulvietiicuprinsaıntre18–25deaniesteconsiderataoperioadadistinctadedezvoltare,numitaperioadaadultăemer‐gentă.Potrivitmodelului,tineriideaziıntre18–25deaninuseconsideraniciadoles‐centi,niciadulti,cimaidegraba„adultiıncursdedevenire”.Perioadaadultaemergentaestediferitadeperioadaadolescenteideoarecetineriisuntmailiberifatadecontrolulparentalsiesteoperioadaindependentadeexplorareavietii.
Prinexpunereamoduluiıncareısivadliceenii sistudentiistatutuldevarsta siseraporteazalamaturitate,demonstramcaetapaadultaıncursdedezvoltaresprematu‐ritateparesaseconstituiecaoetapadistinctaavietiisiıncazultinerilordinRomania.Tindemsacredemcamediuleconomic,socialsiculturalactual,cunumeroaseleschim‐bari carepot fi vazute ınRomania inclusiv ın ımbunatatirea standarduluideviata siadoptareavalorilorsiideologiilorindividualistespecificesocietatilordinVestapropieconceptiatinerilordinRomaniacuceidinSUAsialtestateıncareafosttestatasicon‐firmatateorialuiArnett.
Pornindpedeopartedelaconceptiileteoreticeprezentatecareexpunıntarzierilematurizarii tinerilor sipedealtapartede laasteptarilesocietatilormodernefatadetineri,careınmodprogramaticısipropunsaaccentuezeintegrareatinerilorpepiatamunciisiaccentueazaimportantatinerilorcafortademunca,celedouaobiectivegene‐raledecercetareasumatesunt:
1. CercetareaperceptieitinerilordinRomaniadespreeiınsisi,ındouaipostaze–ına‐intesidupaabsolvirealiceului,sicomparareaacesteiperceptiicuceaatinerilordinaltetari.
2. Cunoastereafactorilorsocialicareinfluenteazatineriiıninsertiasievolutialorpepiatamuncii.
Pentrurealizareaobiectivuluicunoasteriiperceptieitineriloramrecursla2cerce‐taripilordetipcalitativsila2cercetaripilotcantitative.Studiilerealizateın2012aufost(unstudiucalitativpeunlotdeliceenisiunstudiucantitativtotpeliceenirealizatın cadrul proiectului de cercetare „Rezultanteleadolescenței.Operspectivă longitudi‐nală”19.In2013amrealizataltedouastudii,deaceastadatapestudenti,unulcalitativpeunlotde100destudenti,realizatıncadrulBiblioteciiCentralUniversitare„LucianBlaga”Cluj‐Napocasiunulcantitativpeunlotdestudentidinprimulandeladiverse
19 Studiulsociologiclongitudinal„Rezultanteleadolescenței.Operspectivălongitudinalăprivindefectulcontextuluisocialasuprasuccesuluitranzițiilordeviață”esteimplementatdeDeparta‐mentuldeAsistentaSocialadincadrulUniversitatiiBabes‐Bolyai,Cluj‐Napoca.ProiectulPN‐II‐ID‐PCE‐2011‐3‐0543estefinantatdeUnitateaExecutivapentruFinantareaInvatamantuluiSuperior, aCercetarii,Dezvoltarii si Inovarii (UEFISCDI) (http://uefiscdi.gov.ro). Colectareadateloraavutlocınprimavaraanului2012(N=3509elevideliceudinclaseterminale),iaraldoileavalafostrealizatladoidupafinalizarealiceului,ınperioadaoctombrie‐februarie2015(N=1509dinprimulvalalstudiului).Obiectivulgeneralalproiectuluiestesurprindereatran‐zitieiadolescentilorromanisprestatutuldeadulttanar,precumsiidentificareasianalizafac‐torilordemografici, legatidevecinatate si venituri, analiza relatiilorcuparintii,prietenii siprofesoriisiaacelorcontextesociale(educationale,familiale,servicii)careaducbeneficiiıntranzitiacusuccesaadolescentilorsprestatutuldeadulttanar.Detaliisuplimentaredespreproiectpotfigasitepepaginawebaproiectului:http://www.viitoradult.ro/.Coordonatorulstiintificsimanageruldeproiectaupermisutilizareabazeidedateınscopulcercetarii.
97
facultatisispecializaridincadrulmaimultoruniversitatidintara,realizatıncadrulpro‐iectuluidejamentionat(pentrutestareainstrumentuluivaluluiII).
Pentrurealizareaceluide‐aldoileaobiectivalcunoasteriifactorilorsocialicarein‐fluenteazatineriiınevolutialorcatrepiatamunciiamutilizatdateleculeseınceledouavalurialecercetariicantitativedetiplongitudinalıncarelucrezcaasistentdecercetareıncolaborarecumembriiechipeideproiect(valulIrealizatın2012–2013sialdoileavaldin2014–2015).Dateledinstudiullongitudinalaufostculeseınterensitelefonicınceledouastudiicantitativepeliceenisistudenti,darsiınceledouavalurialestudiuluisociologiclongitudinal.
Avandınvederecelesaseseriidedateculesepebazacaroraamfacutanalizelepre‐zentamseparatmaijostipulcercetarilor,loturile,respectivesantioanelesiinstrumen‐teledecercetare.Redamsintetictabloulstudiilorrealizate:
Tabelul4.1:Tabloulcercetarilorprezentateınaceastalucrare
DenumireTipcercetare Metodă(instrumentar) Lot/Eșantion
CercetareI calitativ chestionar cu ıntrebarideschise
Total: 80 liceeni de clasaaXII‐a(F:50,B:30)
CercetareII calitativ chestionar cu ıntrebarideschise
Total: 100 studenti(F:80,B:20)
CercetarepilotIII
cantitativcantitativ
chestionar onlinechestionaronline
897 liceeni clasa a XII‐a343studentianITotal1240tineri
CercetarePanel
cantitativ chestionar online si/sauchestionar„penandpaper”laintervalde2ani
Total: 3509 liceeni, valulI(2012)esantionreprezentativTotal:1509valulII(2014)respondentiidinprimulval
4.2. OBIECTIVE, ÎNTREBĂRILE DE CERCETARE ȘI IPOTEZE
Porninddeladateleprezentateınparteateoretica,nepunemıntrebarile:
1. CareesteopiniaadolescentilordinRomaniaprivindpropriulstatutdevarsta(ado‐lescentvs.adultemergent?).Neintereseazacumseraporteazalapropriacategoriedevarsta(careelegatadematuritatesideresponsabilitate).
2. Existadiferenteınmodulıncareliceeniisistudentiiseraporteazalaprocesulmatu‐rizariisicaresuntcriteriilematuritatiipentruaseautocaracteriza?
3. CercetarileurmeazasaverificedacaseaplicasilatineriidinRomaniafazadedez‐voltareaadultuluiemergentasacumafosteadescrisadeArnett(2001)sicareestespecificulacestuistadiudedezvoltareıncomparatiecurezultatealtorcercetarisi‐milarerealizatedecatrecercetatorulJ.J.ArnettprinScalamarkerilorvârsteiadulte(sipreluataınstudiidindiversetari).
4. Incemasurasfarsitulstatutuluideelevconducelaimplicareatinerilorınmuncasicaresunt factorii (sociali,psihologici,demografici)care influenteazaatitudinea siangajarealorınmunca?
98
5. Cuminfluenteazamuncaviatatinerilor:caresuntefecteleexperienteiınmuncaasu‐prarezultatelorscolaresiavietiipersonale–implicareaınmaimaremasuraatine‐rilorıncomportamentederisc?
6. Influenteazaexperientaınmuncaatinerilorplanificareaınmaimaremasuraaasu‐mariiunorresponsabilitatispecificepersoaneloradulte(a‐siıntemeiapropriagos‐podarie si familie, a devenii parinte) comparativ cu cei care nu au experienta ınmunca?
Carteaabordeazaunadintretemeleactualeınstiintelesociale,studiataınpsiholo‐gie,sociologie,antropologie,filosofiesianumetranzitiadelaadolescentalastadiuldeadulttanar.Desiiexistadiferiteteorii,legislatiisiorganizatiiinternationalecareprivescsidefinescadolescentiisi/sautineriiınmoduridiferite,toatesuntdeacordcatrecereadelaunstadiualdezvoltariiumanelaaltulpresupuneschimbarideordincognitiv,emo‐tionalsicomportamental.
Instudiuldefataneocupamdeanalizareafactoriloruneiadintreschimbarilecarearelocıntranzitiadelaadolescentalamaturitatesianumetranzitiadelascoalalaloculdemuncasautrecereadelaperioadadedependentalaceadeindependenta.Setuldeobiectivesiıntrebaridecercetareaufosttestateprinmaimultemicrocercetari,cerce‐taripilotsicercetarilongitudinale,fiindımbogatitecunoiıntrebaridecercetaresicon‐cretizate ın ipotezeacoloundedesignulcercetariiapermis formulareade ipoteze.Aavutopartedeontologicacomuna,adolescentiifiindabordatidinmaimulteperspec‐tive:siceivulnerabilisiceidinscolisiceidinuniversitati.
Princercetarilerealizatene‐ampropusurmatoareleobiective:
1. Saidentificamperceptiapropriuluistatutdevarstaaltinerilorıntre18–25deanidinRomania;
2. SaidentificamcriteriiledematuritatepecaretineriidinRomanialeutilizeazaınde‐limitareamaturitatii,princomparareamoduluiıncareeleviisistudentiiıntelegpro‐cesuldeadeveniiadultınRomaniafatadetineriidevarstasimilaradinaltetari.
3. Saexplorammodulıncarefactoriisocialisideriscinfluenteazaalegereacriteriilormaturitatii.
4. Sadescriemfactoriicauzalicarepotexplicasuccesultranzitiei(finalizarealiceuluiprinexamenuldeBACsicontinuareastudiilordupafinalizarealiceuluiprinurmareacursurilordespecializare,aunei scolipost‐licealesauıntr‐oformadeınvatamantsuperiorsi/sauangajareaınmunca),factoriiindividualisifamiliali(graduldeocu‐pareaparintilor,apreciereaniveluluidetrai,statutulsocio‐economic,deprivarema‐teriala,niveluldeeducatiealparintilor,genul,mediulurban/rural);
5. Saurmarimmodulıncareuniitinerireusescsaımbinestudiilecumunca.
6. SaexaminammoduldeviataaladultiloremergentidinRomaniaprinprismalansariilorınprimaexperientaınmunca.Saaratamdacaıncazuladultiloremergentiexpe‐rientaınmuncadeterminaoplanificareınmaimaremasuraaasumariiresponsabi‐litatiloruneipersoaneadulte(a‐si ıntemeiapropriagospodarie,asecasatori siadeveniparinte)comparativcuceicarenuauoexperientaınmunca.
Pentruatingereaobiectivelorpropuse siaraspundeıntrebarilordecercetare,amrecurslaundesigndecercetaremixt,calitativsicantitativ,cercetarilefiindrealizatepeparcursulstudiilordoctorale:
99
• douacercetaridetipcalitativ:unapeunlotdeliceenisiunapeunlotdestudenti(pentruaidentificaperceptiatinerilordinRomaniadespreei ınsisi siacriteriilorprincareadultiiemergentiprivescmaturitatea);
• douacercetaripilotdetipcantitativ(pentruacomparacriteriilematuritatiialesedeadultiiemergentidinRomania(liceenisistudenti),utilizandacelasiinstrumentdecercetarevalidatsiınaltesocietati);
• altedouacercetarirealizatelaunintervaldedoianipeacelasiesantionaltinerilor(ınprimulvalavand3509tineri,iaraldoileaval1509detineridinprimulval),da‐telefiindculeseınterensitelefonicsauprinintermediulreteleidesocializareFace‐book(ın2012si2014ıncadrulproiectuluiamintit(pentruadescrieruteleurmatedetineridupafinalizarealiceului,pentruadescrieprofilulcelorcaremuncesccom‐parativcuceicarenusi‐auasumatunastfelderolsipentruaexplicacaresuntfac‐toriicaredeterminaoimplicareınmuncaatinerilor);
• realizareaa39interviuristructuratefilmatesirealizareaunuitestimonialvideocaresurprindeopiniileunortineridinCluj‐Napocadespreperceptiaproprieasuprasta‐tutuluidevarstasialcriteriilormaturitatii.
Tineriidintarileindustrializatevariazaınfunctiedevarstalacarepreiauuneleres‐ponsabilitatispecificeadultilor(deexemplumomentulıncarealegsatraiascaindepen‐dentdeparinti,saseangajeze,sasecasatoreascasausadevinaparinti),prinfelulıncareısiprivescviitorul(cuoptimismsauıngrijorare),prinmodullordeviata(traindcupa‐rintii,colegidecamera,parteneriromanticisausinguri),prinpreocuparileeducationalesauprofesionale,precumsiprincomportamentullor(sepotangajaıncomportamentederiscspecificevarsteicumarficonsumuldedroguri,alcoolsaucomportamentesexu‐aleneprotejate)(Nelson,2009).Unadintrecelemaiimportantetranzitiidinviataorica‐reipersoane,careadeseaarelocıntreperioadadedupafinalizareaınvatamantuluiobli‐gatoriusicontinuareastudiilorsuperioareestetranzitiadelascoalalaviataactiva(laloculdemunca,fiecaestecujumatatedenormasauprogramnormal)siaceastapentruca odata realizata aceasta trecere implica si altedecizii cedetermina realizarea altortranzitii,cumarficontinuareaınparalelastudiilor(tineriifiindconstientidenecesitateaunorabilitaticognitive),ıntemeiereauneigospodariiproprii,auneicasatoriisauadeve‐niiparinte.Lavarstade18ani,ıncazulRomaniei,dupafinalizareacelordoisprezeceanidepregatireeducationala(panalafinalizarealiceului)majoritateatinerilorsuntpusiınsituatiadeafaceoalegerecarearputeaaveaconsecintepetermenlungasupratraiecto‐rieilorsprevarstaadulta.„Cesăfaccuviațamea?”esteıntrebarealacaretrebuiesaras‐pundafiecaretanarindividual,tinandcontsaunudeinfluentacelordinjur.
Nepropunemsatestamacestmodelexplicativ(Figura4.1)pentruavedea:
• caresuntfactoriicareauomaimareinfluentaasupratranzitieidelascoalalaloculdemunca(graduldeocupareaparintilor,apreciereaniveluluidetrai,statutulsocio‐economic,deprivaremateriala,niveluldeeducatiealparintilor,genul,mediulur‐ban/rural);
• ıncemasurarealizareaacesteitranzitii, ıncazultinerilorcuvarstacuprinsa ıntre18–25deanicareaurealizat‐odeja,determinaplanificareaıntr‐omaimaremasuraarealizariialtortranzitii(asemutaindependentdeparinti,asemutacuiubitul/iu‐bita,asecasatorisauadeveniparinte,aaveaunlocdemunca,sauapornioafacereproprie).
100
Figura4.1:Modelulfactorilorgeneratoriaitranzitieidelascoalalamuncasiinfluentaasupraaltortranzitii
4.3. CONDIȚIILE REALIZĂRII CERCETĂRII ȘI ASPECTE DEONTOLOGICE
Partedincercetarearealizata,publicareaarticolelorsiaparticipariilaconferintenati‐onalesiinternationalele‐amrealizatcusprijinulfinanciaralburseidelaMEC(Ministe‐rulEducatiei siCercetarii Stiintifice) sialburseiPOSDRU/159/1.5/S/132400„Tinericercetătoridesucces–dezvoltareprofesionalăîncontextinterdisciplinarșiinternațional”,alcaruibeneficiaramfost(2aniıncadrulprimeibursesialti2aniıncadrulceleideadouaburse)precum si alproiectuluinationalde cercetare sociologic IDEI,PN‐II‐ID‐PCE‐2011‐3‐0543 intitulat „Rezultanteleadolescenței.Operspectivă longitudinalăpri‐vindinfluențelecontextuluisocialasupratranzițiilordesuccescătreviațaadultă”finantatdeUEFISCDI,ıncarelucrez(din2012sipanaınprezent)caasistentdecercetare,alaturideoechipadecadredidacticealeDepartamentuluideAsistentaSocialaaUniversitatiiBabes‐Bolyai.Proiectulurmarestesurprindereafactorilorsociali,psihologici,demogra‐ficicaredeterminaotranzitiedesuccesdelaadolescentalastadiuldeadulttanarınRomania,fiindprimulstudiulongitudinaldeacesttipdinRomania,dupacunostintelenoastre.
Mentionezcaprimeledouamicrocercetariaufostcercetariindividualerealizatedinproprieinitiativa,consultandu‐macuprofesorulconducatoraltezeidedoctorat,iarcu‐legereadatelordincelelaltecercetari,celedinprimulvalalstudiuluilongitudinaldin2012,studiulpilotdin2013pestudentisiceldinaldoileavaldin2014–2015aufostrealizatedatoritaimplicariimeleıncalitatedeasistentdecercetarealaturideechipadeimplementareaproiectului20.Dateleanalizateınaceastacartesuntdoaromicaparteadatelorculeseınıntregulproiectıncarelucrezcaasistentdecercetare,aicianalizandprima experienta ın munca si relatia acesteia cu factorii demografici si psihosociali
20 „Rezultanteleadolescenței.Operspectivălongitudinalăprivindefectulcontextuluisocialasuprasuccesului tranzițiilor de viață”,proiect nr. PN‐II‐ID‐PCE‐2011‐3‐0543, finantat de UnitateaExecutiva pentru Finantarea Invatamantului Superior, a Cercetarii, Dezvoltarii si Inovarii(UEFISCDI).Maimultedetaliipehttp://www.viitoradult.ro/.
Mutarea din locuința părinților
Începerea unei afaceri
Parentalitatea
Căsătorirea
Tranziția școală–muncă
Genul
Mediul urban/rural
Mediul absolvirii urban/rural
Deprivare materială
Tranziția preuniversitar/
postliceal/universitar
101
(stimadesine,optimismul,depresia,etc.).Studiulfiindunulamplusilongitudinal,sur‐prindetranzitiaadolescentilorsprestatutuldeadulttanar,precumsi identificarea sianalizafactorilordemografici,legatidevecinatatesivenituri,analizarelatiilorcuparin‐tii,prietenii siprofesorii siaacelorcontextesociale(educationale,familiale,servicii)careaducbeneficiiıntranzitiacusuccesaadolescentilorsprestatutuldeadulttanar.Deasemenea,seareınvederesurprindereamoduluiıncareacestideterminantisocialiinteractioneazacutrasaturileindividualesievenimenteledeviatamaiimportante(dra‐gostea,schimbareascolii,absolvireascolii, ıncepereamuncii,voluntariatul,gravidita‐tea,etc.).Aceststudiuafostprevazutasedesfasuraındouaetape:candtineriisuntınultimulandescoalasiladoianidupaceauparasitscoala.Rezultateleacesteicercetarinationalevorcontribuilacunoastereamoduluiıncaretineriiısivadsanselesiproble‐meledeviata.
Intoatecercetarileamrespectatconfidentialitateasianonimitatearespondentilor.Incadrulmicrocercetarilorrealizatepeliceenisistudenti,acestoralis‐aexplicatınscris(laınceputulchestionarului)siverbalscopulsicontextulıncarearelocmicrocerceta‐rea,fiindpartealucrariimelededoctorat,asigurandu‐leanonimatulsiconfidentialita‐teadatelor.Acelasilucrus‐aıntamplatsiıncazulcelor39deinterviurivideorealizate,primindacordulverbaldeprincipiudinparteatinerilorintervievatideafacepublicemarturiilelor.SiıncadrulchestionarelordefeedbackprimitedelaeleviiclaseloraXI‐aınurmaprezentariiteorieiadultuluiemergentsiacriteriilormaturitatiiınurmavizio‐nariiclipuluivideo,acestoralis‐aasiguratanonimatulsiconfidentialitateacelorexpri‐mateınscris.Pentrurealizareaprimuluivalalstudiuluilongitudinal,reprezentativlanivelnational(asupraliceenilordinclaseterminale,aXII‐asiaXIII‐a)pentruaccesulınscoliledintoatejudeteletarii21,undeaavutlocstudiulamavutacordulInspectoratelorScolareJudeteneprecumsiacorduldirectorilordescoalasiadirigintilor.Elevilorlis‐aasiguratposibilitateadearefuzacompletareachestionarului,iardateledinchestiona‐relecompletateaufosttrataterespectandconfidentialitateaacestora.Cadreledidacticesiparintiinuauavutaccesladateleelevilor.Aceleasiprincipiialeconfidentialitatiiaufostrespectatesiıncadrulcercetariipilotpestudenti.Pentrutestareainstrumentuluidecercetareavaluluidoices‐adesfasuratpeunlotdestudentiamprimitacordulde‐canatuluidinparteafiecareifacultatidincelepatrucentreuniversitaredintaraundeamprezentatproiectulsideundeamadunatdatedecontactdinrandulstudentilorpen‐trua‐iinvitasacompletezechestionarulonlinepeplatformaelectronicaaproiectului.Dateledecontactprimitedinparteastudentilorprecumsiraspunsurilelachestionarulonlineaufostconfidentiale,avandacceslaeledoarechipadeimplementareaproiectu‐lui,fiindpastrateınarhiveleDepartamentuluideAsistentaSocialadincadrulFacultatiideSociologie siAsistenta Sociala doi ani, conformprevederilor legale. Principiile deconfidentialitatearaspunsuriloraufostrespectatesiınvaluldoialstudiului,respon‐dentilor nostri asigurandu‐le anonimatul raspunsurilor. Desi majoritatea lor au fostcontactatiprinintermediulreteleidesocializareFacebooksidesirespondentiisepotvedeaıntreeipepaginadeFacebookaproiectului,accesullaconturilelordeFacebooksiimplicitınlistaprietenilordepepaginadeFacebookaproiectului(adicacatrepagi‐niledeFacebookarespondentilor)fiindprivata,avandposibilitateadea‐ivedeadoarmembriiproiectului,careauacceslacontulpaginiipereteauadesocializare.
21 ListaunitatilordeınvatamantpartenereınproiectulIDEIpoateficonsultataaccesandacest
linkhttp://www.viitoradult.ro/colaborari/.
102
4.4. CERCETARE I. CRITERIILE MATURITĂȚII ÎN OPINIA LICEENILOR
4.4.1. Obiective
Scopulacestuistudiucalitativpeunlotdeliceenideaniterminaliafostaceladeasondaconceptiiletinerilordespreavansareaınvarsta,adicadeaidentificacriteriilesauter‐meniiıncaregandescsidefinesctineriicaracteristicilematuritatiipentruavedeadacaputemfacecategoriisaufactorisimilaricuceievidentiatiınaltesocietatii.Aceastateh‐nicapermiteotrecererapidaınrevistaacategoriilorconceptualefolositedecatreado‐lescenticasicriteriidedefinireamaturitatii.
Inviataadolescentilorcareseapropiedevarstamaturitatii(17–18ani)sepetrecschimbarisemnificativedenaturabiologica,psihicasisociala,acesteafiindobisnuiteınperioadadetranzitiepecareindiviziileparcurgdelaadolescentalavarstaadulta.Dacatineriidinanii’50eraudornicideadeveniicatmairepedematuri,de”aseaseza”,tineriideastazivadınschimbmaturitateasiobligatiilesale,ıntr‐oluminadiferita.Inperioadaadolescenteisiınaldoileadeceniudeviata,casatoria,locuireaseparatdeparinti,faptuldeadeveniei ınsisiparinti, suntvazutedeceimaimultidintretinericarealizaricetrebuieurmate,darınacelasitimpsicaangajamentecepotfievitate,celputinpanalaovarsta.
InstudiilesaleJ.J.Arnettaconsideratcamaturitateasiobligatiileacesteiperioadeavietiioferasecuritatesistabilitate,darelereprezintadeasemeneaoınchidereausilor,sfarsitulperioadeidedependenta,alspontaneitatiisisfarsitulunuispectrulargdepo‐sibilitatipentruceicaretraverseazaınviataspreaceststadiu(Arnett,2004).
Traireaunorexperienteprecum:absolvireauneiscoli,intrareapepiatamuncii,lo‐cuireaseparatdeparinti,casatoriasieventualconcepereaunuicopilreprezintaeveni‐mentedemograficecaremarcheazamaturizareageneratiilortinere.Trecereadelaado‐lescenta la statutul de adult presupune atingerea unor repere demografice precumaccesullaformeledeınvatamantsuperiorsaudecalificaredorite,gasireaunuilocdemunca,posibilitateadeaaveaolocuintapropriesiconditiiadecvatepentruıntemeiereauneifamilii,repereacarorsatisfacerecusuccesserealizeazaınsocietatileactualecudificultate,ceeacedeterminacatineriisadobandeascastatutuldeautonomiesiinde‐pendentadinceıncemaitarziuınviata.Literaturadespecialitatecontemporanaindicaoschimbareclaraprivindindicatoriivarsteiadultelanivelulevenimentelordemogra‐fice(tineriiadultisecasatoresc,devinindependenti,devinparintisiterminascoala,res‐pectivseangajeazamultmai tarziudecatvarsta la careobisnuiaugeneratiileprece‐dente),iartranzitiadelaadolescentalavarstaadultaestecaracterizatadeomaimarevariabilitateaordiniisisincronizariievenimentelordeviata.
Tineriideazisuntpriviticareprezentandoproblemasocialasidatoritafaptuluicaatingcriteriilecaredefinescmaturitateamultmaitarziucaceidingeneratiileanteri‐oare.AsacumprezintaHorowitzsiBromnick(2007)devenireauneipersoaneadulteestemarcatanudoarderepereexterne,darsiderepereinterne,psihologice,legatedesentimentuldeidentitatedesine,responsabilitate siautonomie.Modulcumdefinesctineriimaturitatea,ceınseamnapentruei„afiadult”sicomportamentulacestoradeaamanaasumareaunorresponsabilitatispecificeadultilor,adoptandmaidegrabacom‐portamentespecificeadolescentilor, i‐audeterminatpecercetatorisavorbeascadeonouaetapadeparcurgereınciclulvietii,numindu‐ipetineriiıntre18–25deani„adultiıncursdedevenire”(emergingadults).CaurmareArnett(2000)apropusoredefinireaetapelorvietiisiintroducereauneinoietapedevarstaıntreadolescentasistadiulde
103
adult,denumita „emergingadulthood” (tradusetapavarsteidedinaintedeadult sauvarstaadultaprecoce),situataınintervaluldevarsta18–25deani(Arnett,2000).Po‐trivitmodelului,tineriideaziıntre18–25deaninusuntniciadolescenti,niciadulti,cimaidegraba„adultiıncursdedevenire”.Dobandireamaturitatiipresupuneatingereacelor cinci criterii centrale alematuritatii (denumiti indicatori traditionali ai varsteiadulte):(1)absolvireauneișcoli;(2)angajareacunormăîntreagă;(3)părăsireacaseipărintești;(4)stabilireauneigospodăriiindependente;(5)căsătoriașiprocrearea(asecăsătorișiadevenipărinte).Markeriivarsteiadultes‐auschimbat,accentulmutandu‐sedinsprefactoriidemograficisprefactoriiindividuali.ConformluiArnett(2000),aceastaetapa,aadultuluiemergent, secaracterizeazaprin: (1)senzație intermediarăprivindcalitateadeadult;(2)explorareaidentitățiiposibile(ınspecialındimensiunilederelatiisicariera);(3)egocentrismul(focusareapesine,nuperesponsabilitatilesiobligatiilefatadealtii);(4)instabilitatea(caresemanifestaprinschimbareafrecventaadomicili‐ului,ascolii,aloculuidemuncasiapartenerilordeviata);(5)vârstaposibilităților(ca‐racterizatadeunoptimismaparte,respectivdeorientarimultidirectionale).
InacceptiunealuiArnett(2004)indicatoriimaturitatiisuntacestia:(1)afiindepen‐dentșiautonom(deexemplu,asumareaconsecintelorcomportamentelorproprii,ade‐veniindependentdinpunctdevederefinanciar;(2)aficapabildeaîntreținerelațiiin‐timededurată, (3)a ficapabildea seconforma lanormele sociale (deexemplu,a firesponsabilıntrafic,aevitaactelededelicventa);(4)aficapabildeaîntemeiaofamilie.Arnettafirmacaperioadaadultaemergentanuesteoperioadauniversalaadezvoltariiumane,sugerandcaaceastaperioadaexista„numaiınanumiteconditiicareauavutlocdestulderecentsinumaiınuneleculturi…ınculturilecareamanaintrareaınrolurileadultilorsiaresponsabilitatilor,multdupaperioadaadolescentei”(Arnett,2004:3).
Tindem sa credem camediul economic, social si cultural actual, cu numeroaseleschimbaricarepotfivazuteınRomaniainclusivınımbunatatireastandarduluideviatasiadoptareavalorilorsiideologiilorindividualistespecificesocietatilordinVestapropieconceptiatinerilordinRomaniacuceidinSUAsialtestateıncareafosttestatasicon‐firmatateorialuiArnett.Presupunemasadar,camulteleoportunitatidecontinuareaeducatiei(laniveldeınvatamantpreuniversitarsauuniversitar),deschiderisociale(deexemplu, liberalizarearolurilordegen, liberalizarearelatiilorsexuale siacontroluluinasterilor,expunerealamass‐mediaoccidentala,lainternetsiglobalizareaformelordeactivitateatinerilor),darsidemigratieconducelaomaturizareıntarziataatinerilordinperioadaactuala.Presupunem,pedeoparte,catineriisimtcalesuntdeschisemaimulteusi,careınaintenuexistaupentruparintiilor,deexemplu,ceeacelepoatedaunsentimentdeoptimism,pedealtapartecrestereaoportunitatilorpoatesaconducalaıntarzieri ın preluarea rolurilor de adult, prelungirea statutului de persoana ıntr‐oformadeeducatie,ıntarzieriınpreluareaunorresponsabilitatifamiliale,ınmodsimilarcuceleobservatedeArnett.
AcesteschimbarisialtifactoriasociaticuacesteschimbariaudeterminatcaprezențacaracteristicilordefinitoriialeperioadeiadulteemergentesăfieșiîncazultinerilordinRomânia(Nelson,2009).Aceststudiupilotcalitativl‐amrealizatpentruaatingeprimulobiectivaltezei,aceladeaidentificaperceptiapropriuluistatutdevarstaaltinerilorıntre18–25deanidinRomania(aicifiindvorbadeunlotdeliceeni)catsidearaspundelaıntrebareadecercetareCareesteopiniaadolescențilordinRomâniaprivindpropriulstatutdevârstă(adolescentvs.adultemergent)?Ne intereseazacumseraporteaza lapropriacategoriedevarsta(careelegatadematuritatesideresponsabilitate)liceenidinclaseleterminale.
104
4.4.2. Metoda, instrumentul și lotul cercetării
Pentruasurprindemodulıncaretineriisegandesclaperioadamaturitatiisiadeveniriilorcaadulti,amcerutopiniaunortineri,liceenidinclaseterminale,caresuntladebutulperioadeiadulte,lavarstamajoratuluiasacumesteconsideratalanivelsocietalınRo‐maniaaceastaperioadaavietii,deoarecemareamajoritateatinerilorcarene‐auras‐punslachestionarau18ani,doarcativaındreptandu‐sespreaceastavarsta(au17ani),iarcativadepasindvarstade18ani(cuunan).Pentruidentificareacriteriilormaturi‐tatii,amrecurslaunchestionarcusaseıntrebarideschise,aplicatpeunesantiondeconvenienta,peunlotde80deliceenideclasaaXII‐a,ınultimulandestudiu,deladoualiceedinCluj‐Napocaaleseınmodaleator.Liceeniauvarstacuprinsaıntre17si19ani,jumatatedinesantion(43dintretineri)auajunslavarstamajoratului,au18ani,celemaimultepersoanerespondentefiinddegenfeminin,50,iarrestulde30suntbaieti.
Pebazaunuichestionarauto‐administratunorliceeniacestiasi‐auspusopiniacuprivirelaperioadadelacareıncepsa‐iconsidereadultitreientitatidiferite:eiınsisi,parintiilorsisocietatea.Deasemeneachestionarulcuprindesidouaıntrebari,princareeleviiauenumerat,ınviziunealor,aspectelebunesireleprivindmaturizarea.Afirmati‐ilesiceledouainterogatiicareaualcatuitchestionarulaufostpreluatedintr‐unaltstu‐diu(Horowitz;Bromnick,2007)sisunturmatoarele:
1. Stiicaestiunadultatuncicand…
2. Teoprestisafiiuncopilatuncicand…
3. Parintiitaitetrateazacapeunadultatuncicand…
4. Societateatetrateazacapeunadultatuncicand…
5. Caresuntlucrurilebunedesprematurizare?
6. Caresuntlucrurilereledesprematurizare?
4.4.3. Analiza criteriilor maturității în opinia liceenilor. Rezultatele obținute în urma CERCETĂRII I
Analizaraspunsurilorprimitedelaliceeniafostrealizataprinnumararearaspunsurilorsimilarealegandsaexemplificamaceleraspunsuricareaufostmentionatecelmaifrec‐vent.Astfelamalessaevidentiemraspunsurileliceenilorprin„casete”pentrufiecaredincelesaseıntrebari,analizaraspunsurilorfacand‐odupafiecaredintreacestecasete.Afirmatiilepecareamalessa leprezentamıncadrul fiecareicaseteaufostcamegalrepartizate ınraspunsuriletinerilor,neavandoordine logicaanumesiamalessanufacemcategoriiconsiderandcanuesteunesantionreprezentativ.
Desi ınurmacercetariiamconstatatomarediversitate ınraspunsurile liceenilor,dateleobtinutene‐aucondusspre identificareacriteriilorpecare liceeniidinclaseleterminaleleconsideradefinitoriipentrustatutuldeadult.Astfeladolescentiidefinescmaturitatea,prinatributeca:asumarearesponsabilitatilorsiadeciziilorluate,obtine‐reaindependentei,atingereavarsteibiologicede18anisiınsusireauneigandirimature(profunde).Sporadicamintesccasicriteriudedefinireamaturitatiiıntemeiereauneifamiliisiterminareauneifacultati,ınsanucuaceeasifrecventacucareenumeracrite‐riileamintite,ceeacedenotacaınviziuneaadolescentilor,trecereaprinexperientauneifacultatisauacasatorieinusuntmodalitatipredominantesauevenimenteimportantedeaaccedelastadiuldeadult(caseta1).
105
Caseta1:Stiicaestiunadultatuncicand…
Știicăeștiunadult atunci când…
…ımplinesti18ani…airesponsabilitaticetrebuiesaleınfruntisingursiesticapabilsa‐tiasumiresponsabilita‐
teapentruceeacefaci…ıncepisaieideciziiıntelepteınceeaceprivesteviatatasicreziınele…potisa‐tiportisingurdegrija,sa‐tiadministrezisingurtimpulsiresurselepersonale…ıncepisaprivestiviatacutotalaseriozitate,ıntelegisiinterpretezilucrurilemultmaipro‐
fund…constaticanimicnuesimpluınviata,nimicnuenumaialbsaunumainegrusivezicanu
totulsebazeazapeegoismulidealurilortale…ıtiıntemeiezipropriafamiliesidecizisacrestilarandultaucopii…terminiofacultate
Liceeniidelimiteazaperioadaadolescenteideceaamaturizariiprinatributepsiho‐logice,considerandcadevinmaturiınurmaunuiprocesdeconștientizare.Afirmatia„Teopreștisăfiiuncopilatuncicând…”afostcontinuataprinverbeprecumîțidaiseama,realizezi,înțelegi,judeciraportatelafapte,lume,viata.Liceeniiafirmacadepasescetapaadolescenteisisematurizeazapemasuracereusescsatratezeaspectelevietiicumaimultaseriozitate,devinmairealisti,maiprecauti,maiatenticuceeaceseıntamplaınjurullor.Consideracamaturitateaınseamna„sa‐tiieiviataınpropriilemaini”,saıncepisaactionezipeproprieraspunderesisaıntelegicafapteletalepotaveaconsecinte(ca‐seta2).Iatacatevadintreraspunsurilelor:
Caseta2:Teoprestisafiiuncopilatuncicand…
Teopreștisăfii un copil atunci când…
…ıncepisaıntelegi viata altfel, esti mai realist decat visator, mai precaut, mai atent,potifacediferentaıntrebinesirau
…judecirational…reusestisavezicualtiochi,maiseriosceeaceseıntamplaınjurultau…ıncepisaaianumiteıntrebariesentialepentruexistenta,ıtidaiseamacatrebuiesafaci
ceva…ıntelegicanutrebuiesatotpuiıntrebarisisacautisaıtiındeplinestituscopurile,pentruca
universulnuedoarsateascultepetine…realizezicateeforturitrebuiesadepuiınviatasigreutatilepecareleıntampinaparintii…ıntelegicafapteletaleauconsecinte…ıncepisaactionezipeproprieraspundere
Adolescentiisimtcaparintiiıitrateazatotcapenistecopii,ınpofidafaptuluicaas‐teaptadelaeiuncomportamentmatursiresponsabil.Dinraspunsurileprimiteobser‐vamcaınrelatiacuparintii,adolescentiiauconstatatcasunttrataticaunadult,atuncicandparticipaladiscutiidesprefamiliesaupropriullorviitor,candliseıncredinteazagestionareaunorsarcinisidovedesccasepotdescurcasinguriınacelesituatii.DealtfelDobson, (1999)sustinecaenevoiedepregatireaadolescentilorpentrustadiulvietiicaracteristicuneipersoaneadulte,iaraceastapregatiretrebuieınceputadecatrepa‐rintiıncadincopilarie.Dobsonedeparerecaparintiitrebuiesaofereprogresivinde‐pendentacopiilorıncadincopilarie.Unuicopilınfiecareantrebuiesaisedeamaimultalibertatesiresponsabilitate(acesteatrebuiesameargamanaınmana)astfelıncatpasul
106
finalsprestareadeadultsa fiemic.Pentrucaparintiisa‐i tratezecapenisteadulti,adolescentiiauafirmatcaınprimulrandeitrebuiesaledovedeascaparintilorcameritaacest„statut”sinumaidupace‐parintiiobservă,simt,consideră,suntconvinși–numaiatunciadolescentiiaucertitudineacaınceptreptatsafietrataticaunadult.Dovedescasumarearesponsabilitatilorsimilareunuiadultprinındeplinireacusuccesaunorres‐ponsabilitaticaroraliseıncredinteaza(celmaiadesearealizareaunortreburicasnice)siprintratareacuseriozitateaunorsubiecteimportante(caseta3).
Caseta3:Parintiitaitetrateazacapeunadultatuncicand…
Părințiităitetratează ca pe un adult atunci când…
…simtcapotavea ıncredere ın tine si te vad responsabil si serios…dovedesticaestiresponsabilsiastfeleipotaveaıncredereıntine…ımivorbescdespreproblemeimportante…mavadcapabilasaiauuneledecizii…vadcaaireusitsafacicevaceeinupot…daudovadacapotactionacaunulmatur…tebazezimaimultpepropriilefortedecatpealealtora,candtratezilucrurilecumaimulta
seriozitate…auıncrederecapotrezolvasipottrececubinepesteıncercarilevietii
„Afiadult”ınsocietateınseamnapentruadolescenti„afacecevaınfolosulei”,adicapentruadolescentidezvoltareadeplinaapersonalitatiiimplicaunprocesdereciproci‐tate,ınsensuldeaıtioferisitu,caindividaptitudinile,deademonstracaaiabilitatilenecesaredeafacepartedineaprinadaugareaunuipluseconomieicasiproducator,nunumaicasiconsumator,darmaiınseamnasiatecomportarespectabil(caseta4).
Caseta4:Societateatetrateazacapeunadultatuncicand…
Societateatetratează ca pe un adult atunci când…
…aipeste18ani…demonstrezicapotifacepartedineasicaaitoateabilitatilenecesare…interpretezicuseriozitateoproblema,candtecomportirespectabilınsocietate…tecomporticaunadult,airesponsabilitati,solutii,estipepicioareletale…aiunjob,atuncicandnumaiestiunconsumatorcisiunproducator,aduciunplusecono‐
miei…depasestivarstadeaproximativ25deani,teıntretii,tegandestilaoposibilaıntemeierede
familie…terminiscoalasinumaiprimestialocatie…facicevaınfolosulei
Incaseta5aratamcapentruadolescenti,maturitateaınseamnaınprimulrandajun‐gerealaovarstacareleconferadrepturideadult,libertatefizicasilibertateınadecideceeaceemaibinepentruei(posibilitateadeafaceoricefarasadepindaındeciziilesicomportamentullordemembriifamilieisaudealtiipentruıncuviintareadeciziilor,dea‐sigestionasinguripropriibani,deadecidepentruei,deafaceunelelucrurifarasacearavoiesauadaexplicatii,alocuisinguri).Maturizareaesteprivitadecatreadoles‐centisicaolibertatedeexprimare,desiıntr‐osocietatedemocraticapoatepareafirescsapotisa‐tiexprimipropriaparere,ınsaadolescentiiafirmacanumaiodataacceptaticafiind„adulti”oameniiıiascultasitincontdeparerealor.
107
Constientizeazacatrebuiesadevinamairesponsabili(sapriveascaviatacuseriozi‐tate,safiestapanipeeisipeactiunilelor,sagandeascarational,mailucid,maiconstient,safiemaiprecauti,maigrijulii,maiechilibrati)siafirmacamaturizareaıidezvoltacapersoana(realizezirolultauınaceastalume,aiperspectiveasupravietii,ıtidaiseamadeceeaceecuadevaratimportant,estimaipregatitsafacifataproblemelor).
Caseta5:Caresuntlucrurilebunedesprematurizare?
Caresuntlucrurile bune despre maturizare?
–libertateadea face ceea ce crezi tu ca este corect fara a da explicatii cuiva;–potiluadeciziimaiıntelepte,ıtipotiasumaresponsabilitatipecaresaleducilaındeplinire,
estimairealist,mairesponsabil;–oameniiteascultasiıtiiauparereaınserios,aimaimultaıncredereıntinesiınabilitatile
tale;–maturizareatedezvoltacapersoana,opersoanamaturaestemaipregatitasafacafata
problemelorcareintervinde‐alungulvietii;–deviimairesponsabil,maistabilınrelatiilecuceidinjur:colegi,familie,prieteni;–atentiaestemaidezvoltata,oameniidevinmaiprecauti,maigrijulii,maiechilibrati;–stiisaacceptisfaturileconstructivealealtora,realizezicaaimultedeınvatatdelaaltii;–esticapabilsaieideciziideunulsingursiastfelpotisa‐ticroiestioviatacaresafieasacum
ıtidoresti.
Incaseta6aratamraspunsurileliceenilorreferitoarelalucrurilerelepecarelegan‐desceidesprematurizare.Astfelliceeniprivescvarstaadultacapeunraunedorit:eiregretacasepierdtrasaturilespecificecopilariei,setemdegreutatilepecare levorıntampinasidefaptulca lumeaıncarevorintraarealteasteptari sicomportamentefatadeei.Aparesianxietateafataderoluriledeadultsiresponsabilitatileaferente.Unmodeldeadultcarenupoatesaısipermitasasedistreze,poatesimilarparintilorlor.
Caseta6:Caresuntlucrurilereledesprematurizare?
Caresuntlucrurile rele despre maturizare?
–pierdereainocentei si a naivitatii caracteristice varstei copilariei;–canumaipotitraimomentelecopilariei,adolescentei;–aifoartemulteresponsabilitati(job,platitulfacturilor,taxe,apoiaparesifamilia)numaiai
atatdemulttimpliber;–multmaimulteresponsabilitati,estiresponsabiltotalpentrutinesiactiuniletale,trebuie
satedescurcisisingur;–numaiailafeldemultsprijinmoralsifinanciar;–lumeaarealteasteptaridelatinesiacceptamaigreufaptulcapotigresi;–pierdereaimaginatiei,lipsacapacitatiideatedistracuadevaratfaraafiinfluentatde
stigmatsocial/conceptiilealtora;–dacafacicevagresitesticriticatmaiasprusinevoitsaraspunzipentrutotcefaci.
4.4.4. Concluziile CERCETĂRII I
Inurmaprelucrariiraspunsurilortineriloramobservatoeterogenitateaperspectivelorprincareprivescmaturitateaacestitineriaflatilavarstamajoratului.Toateacesteın‐trebaridecercetareaufostpuseınjurulideiidecriteriuformalalvarsteiadulte,ceade18ani,astfelamobservatcumgandesccriteriilematuritatiitineriiınfunctiedeacest
108
pragdevarsta,de18ani.Adicacumprivescmaturitateatinerii,parintiisisocietateadinperspectivatinerilorraportatlaperioadavietiiınaintedeımplinireavarsteide18anidarsidupaımplinireaacesteivarste.
Liceeniiromanidefinescprocesulmaturizariiprinschimbari interne,psihologice,legatedesentimentuldeidentitatedesine,responsabilitatesiautonomieasacumpre‐cizauHorowitzsiBromnick(2007).Porninddelaopinialiceenilordinclaseterminale(clasaaXII‐a)privindstatutulde„afiadult”siaviziuniilorfatadeperioadaadulta,amidentificattendintatinerilordeaapreciatrecereadelaadolescentalamaturitateprindezvoltareaunorcalitatiinternesiatingereaunorfactoripsihologici.
Inurmastudiuluirealizat,ıncareamexaminatcaresuntcriteriileprincaredefinescadolescentiimaturitatea,liceeniichestionatiaudelimitatperioadaadolescenteideceaamaturizariiprinatributepsihologice,considerandcadevinmaturiınurmaunuipro‐cesdeconstientizare.Acestiaafirmacadepasescetapaadolescenteisisematurizeazapemasuracereusescsatratezeaspectelevietiicumaimultaseriozitate,devinmairea‐listi,maiprecauti,maiatenticuceeaceseıntamplaınjurullor.Consideracamaturitateaınseamna„sa‐tiieiviataınpropriilemaini”,saıncepisaactionezipeproprieraspunderesisaıntelegicafapteletalepotaveaconsecinte.
Tineriiıncursdedezvoltaresesimtadultiınmomentulıncareatingvarstade18anisaudepasescaceastavarsta.Nusesimtcompletadultipananusuntsiguricaauajuns launpunct ıncareacceptasa‐siasumeresponsabilitati, sa iadeciziiproprii sidevinindependentifinanciar.Intimpulprocesuluidedezvoltareaacestorcalitatisimtcatraiescıntr‐operioadaavietiilorsituataıntreperioadaadolescenteisimaturitateadeplina,darpecarenustiucumsaodenumeasca.
Cercetarileasupraacesteiperioadedinviatatinerilors‐auintensificatınultimiiani,ıncaredezvoltareasicomportamentulacestorasuntsurprinseındiferitecontextealerealitatiisociale,oferindastfelomacroıntelegereaexperienteiadolescentului,vazutadindiferiteperspectivealesocietatilorsicontextelorsocialesiculturaleıncaretraiesc.Prezentacercetareconfirmarezultatelealtorstudii(Horowitz;Bromnick,2007)careauavutacelasiobiectiv,deaprezentaopiniatinerilorcuprivirelamaturitateșiceeaceîn‐seamnăafiadult,liceeniiromâniconsiderândcăadeveniiadultpresupuneînprimulrânddezvoltareaunorcalitățiinterne,psihologiceșimaipuținîndeplinireaunorcriteriipre‐cumîntemeiereauneifamiliisauconcepereaunuicopil.
Ampututlistatermeniiıncaregandescdesprematuritateunlotalliceenilorromani,darferitipoatedemediulvietiisocialedinafaravietiiscolareeposibilcaacestiasanuaibaoimaginecompletaaceeaceınseamnaafiadultıntr‐osocietatepentrucaıncanuauavutocaziadeaexperimentadiferitesituatiipecareleıntampinaadultii.Tehnicafolositaapermistrecereaınrevistaacategoriilorconceptualefolositedecatreadoles‐centicasicriteriidedefinireamaturitatii,categoriicaredefaptseregasescsiınlitera‐turadespecialitate‐vomarataıncercetareapilotIIIcespuneliteraturadespecialitatedespreresponsabilitateavazutadeadolescentisicadefaptunadintrecelemaiimpor‐tantecriteriialematuritatii ınopiniatinerilorestetocmaiasumarearesponsabilitatiipentrudeciziilesiactiunilepecareajungelaunmomentdatsaleiaopersoana.
109
4.5.CERCETARE II – CRITERIILE MATURITĂȚII ÎN OPINIA STUDENȚILOR
ContinuamstudiereaprivindvalabilitateateorieiadultuluiemergentpropusadeJ.J.Ar‐nettsivomarataınaceastacercetarepilotviziuneastudentilorromaniasuprapropriu‐luistatutidentitarsiaperceptieilorasupracaracteristicilormaturitatiisiaperioadeiadulteıngeneral.Deoarecestudiilepentrutestareateorieiadultuluiemergentaufostrealizateındiversesocietaticuprecadereasupratinerilorcareısicontinuastudiileınınvatamantultertiaramalessavedemcumseraporteaza lamaturitatestudentiidinRomania.Obiectivulacesteicercetaripilotesteidentificareaperceptieipropriuluistatutdevarstaaltinerilorstudentisiıncemasuraurmareauneifacultati(caexperientaso‐cialainstitutionala)influenteazaperceptiatinerilorasupracriteriilorpentrudefinireamaturitatii.Studiile(Arnett,2000,2001,2003,2004;MayselesssiScharf,2003;Petro‐giannis,2011;Nelsonetal.,2004;Cheah siNelson,2004;Sirschetal.,2007;Nelson,2009;Maceketal.,2007)aratacavarstaadultaestedefinitadetreicriterii:acceptarearesponsabilitatiiproprii, luarea independentaadeciziilor siobtinerea independenteifinanciare.Aceleasicriteriiaufostevidentiatesidecatretineriistudentiromaniaiaces‐teimicrocercetari.
4.5.1. Obiective
Pentruaidentificaperceptiapropriuluistatutdevarstaaltinerilorıntre18–25deanidinRomania siacriteriilordematuritatepecaretineriidinRomania leutilizeaza ındelimitareamaturitatii,princomparareamoduluiıncareeleviisistudentiiıntelegpro‐cesuldeadeveniiadult,aceastacercetarepilots‐aconcentratpecategoriatinerilorstu‐denti.Continuandexplorareaperceptieiasupraperioadeimaturitatiiıngeneral,darmaialesaperceptieiasuprapropriuluistatutdevarsta,ınadouacercetarepilotamadunatmarturiileunui lotdetineridintr‐ocategoriedevarstamaimarecucativaanidecateleviideliceudeclaseterminale,aceitinericareautrecutde„examenulmaturitatii”,deciaufinalizatoetapaimportantaavietiisianumeabsolvireastudiilorliceale(majo‐ritateatinerilordinRomaniarealizeazaacestevenimentınjurulvarsteide18ani),careampresupusnoi,experimenteazasentimentedelibertatesidecizieınmaimaremasurasicareautrecutıntr‐oaltaetapaavietiilor,aceeadestudent.
PentruaputeademonstracasitineriidinRomaniaprezintacaracteristicialeadul‐tuluiemergent,precumceledefinitedeArnett,ne‐amıntrebatdacaroluldestudentdeterminaschimbareaperceptieiasuprapropriuluistatut?Arevreoinfluentafinaliza‐reauneietapeavietii(etapascolarizariiliceale)asupraperceptieipropriuluistatutdevarstasiasupraperceptieimaturitatiiıngeneral?VomraspundelaacesteıntrebariındescriereamicrocercetariiIIpecareamrealizat‐opestudenti.
Etapadeviata,dupaadolescentapecareotraverseazatineriisprematuritatecores‐pundepentrumulticuaniipetrecuti ınca lastudiudeoarecetotmaimulti tineriiur‐meazastudiisuperioare.InaintedemijloculsecoluluiXX,barbatultanarproaspatab‐solvent de liceu, ısi cauta de regula un serviciu stabil, se casatorea si ısi ıntemeia ofamilie.Pentrufemeiatanara,caleaobisnuitasprevarstaadultaeracasatoria,careavealocimediatce‐sigaseaunpartenerpotrivit.Incepandcuanii1950,revolutiatehnolo‐gicaafacutcastudiilesuperioaresauformareaspecializatasafieesentialeıntotmaimaremasura.Varstatipicaacasatorieisiceaanasteriiprimuluicopilaucrescutmult,ıntrucatsifemeilesibarbatiiurmarescsafacastudiisuperioaresausa‐sigaseascaopor‐tunitativocationale(Papalia,2010).
110
J.J.Arnettafirmacaperioadaadultăemergentăestediferitadeperioadaadolescen‐tei,tineriisuntmultmailiberifatadecontrolulparental,esteoperioadaindependentadeexplorareavietii,iarceimaimultitinerinuprivesctranzitiaprincaretrecspresta‐tutuldeadultasociatcucasatoriasifaptuldeadeveniparinte;ceimaimultidintreeisimtcanuauajunsıncalamaturitate.Esteoperioadanouasiistorica,faraprecedentaparcursuluivietii,astfelıncatafostnevoiedeuntermennousiunnoumoddegandire.Maturitateaıncursdedezvoltare(emergingadulthood)esteoperioadadetranzitiecaoricealtaperioadaavietii,daraceastanuestedoarosimplatranzitiesiartrebuistudi‐atacaoperioadaseparatadeviata(Arnett,2004:20).Printreschimbarileceaulocınetapadevarsta18–25deaniputemmentionaca tinerii ıncepsaseconcentrezemaimultpeeiınsisi,ısidezvoltaabilitatilenecesarevietiidezicuzi,auomaibunaıntele‐gereacinesuntsicevordelaviatasiıncepsaconstruiascaunfundamentpentruviatalordeadulti.
Sespunecaindiferentdetarasaucontextculturalperioadaadultaemergentaesteoperioadamaredetimpıncaretinerii(ınspecialceicareısicontinuastudiile)nusesimtıncaadulti.Inultimiiani,oseriedestudii(Arnett,2000,2001,2003,2004;MayselesssiScharf,2003;Petrogiannis,2011;Nelsonetal.,2004;CheahsiNelson,2004;Sirschetal.,2007;Nelson,2009;Maceketal.,2007)pecarelevomdetaliaıncercetareapilotIII,auinvestigatopiniiletinerilordesprematuritate,ındiferitetarisiculturi,precumAme‐rica,Asia,Australia,IsraelsautaridinEuropadeVestprecumGrecia,Austria,darsidinEuropadeEstprecumCehiasauRomania.Desitineriipotprezentacaracteristiciunicepentruoanumitatara,caracteristicileobservateıncelemaimultetarisuntaceleasi(celputinınanumitesegmentealeacestorpopulatii,cumarfistudentii).Principalelerezul‐tatealestudiilordespreperioadaadultaemergentasicriteriilematuritatii,aratacati‐neriiıntre18–25deanisesimtafiıntredouaperioadealevietii,nuseconsideraado‐lescentidarnicipedeplinadulti,traindoperioadapecarenustiucums‐onumeasca.Pornimdeladateledinacestesocietati(inclusivdelacelealeunuistudiurealizatpestudentiidinRomaniadecatreNelsonın2009,datecarearataunprocentmarealtine‐rilordinaltesocietati,darsiromani,cenuseconsideraadulti(Figura4.2).Dateleaces‐teasuntconfirmatesideceledescoperiteınprezentamicrocercetare,prinexpunereamoduluiıncareısivadstudentiistatutuldevarsta siseraporteazalamaturitate.De‐monstramcaetapaadultaıncursdedezvoltaresprematuritateparesaseconstituiecaoetapadistinctaavietiisiıncazultinerilorstudentidinRomania.
InFigura4.2suntprezentaterezultatelestudiilordintariprecumAmerica(ArnettJ., 2001), China (Nelson, 2004), Cehia (Macek et al., 2007), Austria (Sirsch, U. et al.,2007),Grecia(Petrogiannis,K.,2011)siRomania(Nelson,2009)privindproportiati‐nerilorcarenuseconsideraadulti,acestiaafirmandcaınuneleprivintesecomportacaunadult, ınsadinpunctuldevederealaltoraspectenuseconsideraadulti. In toateacestestudiidindiferitesocietatisiculturipentruaevaluasentimentulsubiectivdeafiadult,totiparticipantii(ıngeneraladolescenti,adultiemergentisitineriadulti)aufostıntrebatidacaeicredcaauajunslamaturitate,avandcasivariantederaspuns„da”,”nu”sioatreiavarianta„ınuneleprivinteda,ınalteprivintenu”.PerceptiatinerilordinRo‐maniacarenuseconsideraadulti,provinedintr‐unstudiurealizatdeNelsonın2009peunesantionde230destudentidinIasi.
Inaceststudiupilotne‐ampropussaidentificamperceptiapropriuluistatutdevar‐staaltinerilorıntre18–25deanidinRomania(tineriicareauunaltstatut,celdestu‐dentcomparativcutineriidinprecedentacercetare,liceeni)sisaidentificamcriteriiledematuritatepecare tineriidinRomania(ceaustatutuldestudent) leutilizeaza ın
111
delimitareamaturitatii, prin comparareamodului ın care liceenii si studentii ıntelegprocesuldeadeveniiadultınRomaniafatadetineriidevarstasimilaradinaltetari.
Figura4.2:ComparatieıntretariprivindprocentulpersoanelorcareNUseconsideraadulte
Note:StudiuldinCehiaafostrealizatpeunesantionde436destudenti(18–27deani)(MacekP.etal.,2007:444–475).StudiuldinRomaniaafostrealizatpeunesantionde230destudenti(18–27deani)(NelsonL.,J.,2009:402–411).StudiuldinAustriaafostrealizatpeunesantionde226destudenti(Sirsch,U.,Dreher,E.,Mayr,E.,Willinger,U.,2007:275–292.StudiuldinAmericaafostrealizatpeunesantionde171deadolescenti(ArnettJ.,J.,2001:133–143).StudiuldinGreciaafostrealizatpeunesantionde183destudenti(18–25deani)(Petrogiannis,K.,2011:121–137).StudiuldinChinaafostrealizatpeunesantionde207studenti(Nelson,L.,J.,Badger,S.,Wu,B.,2004:26–36).
Intrebariledecercetarecarene‐aughidatdemersuldecercetaresuntcareeopiniastudentilordinRomaniaprivindpropriulstatutdevarsta‐adolescentvs.adultemer‐gent?Neintereseazacumseraporteazalapropriacategoriedevarsta(careelegatadematuritatesideresponsabilitate)tineriicareaustatutuldestudentsideasemeneacer‐cetareaurmeazasaverificedacaexistadiferenteınmodulıncareliceeniisistudentiiseraporteazalaprocesulmaturizariisicaresuntcriteriilematuritatiipentruaseautoca‐racteriza?
4.5.2. Metoda, instrumentul și lotul cercetării
Inaceststudiupilotrealizatın2013grupultintaaufost100detinericuvarstacuprinsaıntre18si25deani(M=21,49ani),majoritateafete(80persoane),totistudentiladife‐ritespecializarisiındiferitianidestudiudelaUniversitateaBabes‐BolyaidinCluj‐Na‐poca.Chestionarulafostadministratıntr‐osingurazistudentilorcarestudiaulaBiblio‐tecaCentralUniversitara„LucianBlaga”dinCluj‐Napoca.Amalesunsegmentaltinerilor„studiosi” sianumetineriicare frecventeazabiblioteca,pentrua ıntelegecumprivesctrecereadelaadolescentalamaturitateaceitinericare,ampresupusnoi,citescsisein‐formeazacontinuu,formandu‐sioviziuneasupravietiimaicomplexa.Deaceeaesantio‐nulnostrunuestereprezentativpentrutoatapopulatiadetineri,acarorcaracteristicisuntmultmaivariatesidinamice,cioferaoimaginepartialaaunuisegmentdetinericarezultataluneietapedeviatalaunmomentdat.Perceptiatinerilordesprestatutuldeadultafostmasuratacuajutorulunuichestionarautoadministratcuıntrebarideschise:„Simțicăeștiopersoanăadultă,matură?”,respondentiiputandraspundeprin„da”,„în
112
uneleprivințeda,înaltelenu”sioatreiavarianta„nu”,cerandu‐li‐sesaargumentezeras‐punsulprinıntrebarea„Dece?”Chestionarulamaicuprinsdoiitemi:„Carecrezicăesteprincipalacaracteristicăaperioadei,vârsteiadulte?”,respondentiinominalizandtrasa‐turicaracteristicedefiniriiadultului,iarultimulitemesteoafirmatiepecaretineriitre‐buiausaocontinue„Eștiadultatuncicând…”,sidesiıntrebarilesuntpusesubformadi‐ferita,toateauscopuldeascoatelaluminamodulıncareesteprivitamaturitatea,deaobtinecatmaimultecriteriialematuritatii,ınsasuboformadeexprimarediferita.
4.5.3. Analiza criteriilor maturității în opinia studenților. Rezultatele obținute în urma CERCETĂRII II
AsacumafostaratatınaltesocietatioccidentaledinAmerica(ArnettJ.,2001),China(Nelson,2004),Cehia(Maceketal.,2007),Austria(Sirsch,U.etal.,2007),Grecia(Pe‐trogiannis,K.,2011)etapaadultaıncursdedezvoltaresprematuritateparesasecon‐stituiecaoetapadistinctaavietiisiınRomania.Rezultatelestudiuluianterior(Nelson,2009),darsialeacesteicercetaripilotaratacaceimaimultiadultiıncursdedezvoltaredinRomaniasimtcatraiescoperioadaıntreadolescentasimaturitate,pecarenustiucums‐onumeasca.
Figura4.3:Raspunsurilelaıntrebarea„Simticaestiadult?”
Note:Rezultateleprovindinprezentulstudiu,75%dintretineriiparticipantilastudiuNUsecon‐sideraadulti,dintreacestia6%auraspunscategoric„nu”.Unsfertdintretineriiromanipartici‐pantilastudiuseconsideraadulti.
Majoritateatinerilorlotuluinostrucuvarstacuprinsaıntre18–25deani(69%)auraspunslaıntrebarea„Simțicăeștiadult?”alegandvarianta„înuneleprivințeda,înaltelenu”.Unprocentde25%dintretineriiromaniconsideracasuntadulti,iar6studentiauspuscategoric„nu”,astfelcaprocentulstudentilorromani,cuvarstacuprinsaıntre18–25deanicarenuseconsideraadultiestede75%.
PorninddelarezultatelestudiuluirealizatdeNelsonın2009,ınRomania,carecon‐cluzionaca63%dintineriiromaninuseconsideraadulti,precumside larezultatulacestuistudiupilot,caredeasemeneaarataunprocentmarealstudentilorromanicenuseconsideraadulti,amfostcuriosisaaflamdupacecriteriigandescstudentiiclujenietapamaturaavietiiunuiom.
Indiferentderaspunsulpecarel‐audatlaıntrebarea„Simticaestiadult?”,subiectiiau fostrugatisa‐siargumentezeopiniaprivindperceptiapropriuluistatut.Astfelceicareauraspunscasesimtcategoricadulti,auargumentatcasepercepastfeldatoritaexperienteideviataacumulatapanalaaceastavarsta,datoritamoduluideagandi(auogandireconceptualaasumatatotal,profundasilucida,orientatasprecarierasifami‐lie),datoritaindependenteifinanciare,aasumariideciziilorsiaresponsabilitatilorspe‐cificeunuiadult.
113
Motivulpentrucaretineriiromaniauraspunscategoriccanuseconsideraadultiesteexactopusulmotivelorpersoanelorcaresesimtadulti,adicadatoritalipseideex‐perienta,adependenteifinanciarefatadeparintisiaincapabilitatiidealuadeciziiim‐portantefaraaapelalaopiniaparintilorsauapersoanelordinjur.
Dinraspunsulcelorcareafirmacaınuneleprivintesuntadulti,ınsadinpunctuldevederealaltoraspectenuseconsideraadultiareiesitcamotivelepentrucaresepercepadultisuntpentruca,spunei,auogandirematura(unsistempropriudevalorisiprin‐cipii,personalitatea loraajuns launnivelmaximdeevolutie, judecacu ıntelepciunelucrurilesisituatiilecuadevaratimportantedinviata),ausiısiasumaresponsabilitati,iaudeciziiindependentdeparereacelordinjursisuportaconsecinteledeciziilorluatesimtindcasepotdescurcasinguriınceeaceprivesterezolvareaunorprobleme.
Motivelepentrucarenuseconsiderapedeplinmaturi,regasite ıncelemaimulteraspunsuriserefera lafaptulcanuauindependenta financiara(„nuamniciunfeldestabilitatemateriala”,„depindfinanciardefamilie”,„numapotdescurcasinguravandajutordelaparinti”,„nuamunlocdemunca”,„nupotsalucrezdincauzafacultatii”).Sentimentuldeambivalentatindesafiecauzatderefuzuldearenuntalaunelecompor‐tamentedinperioadacopilarieisauaadolescentei(„suntsituatiiıncaremacomportcauncopilcapricios”,„ımiegreusarenuntlaobiceiurileadolescentine,ınsufletvoifime‐reuuncopil”,„ımiplacesamajoc,saglumescsisamaprostesc”,„suntuncopilnaivcaremaicredeınidealisme”,„nutrecpesteanumitetemeri,ıncasevedecopiluldinmine”,„tratezunelelucruricupuerilitate”,„ıncaamreactiiimature,copilaroasesimi‐eteamadenecunoscut”).Dealtfelsepoatesesiza,dinraspunsuriletinerilorcapoatedatoritauneicopilariiarmonioasesiauneirelatiipozitivecuparintiiıntimpuladolescentei,leestegreusarenuntelaunelesentimentecaredecurgdinpozitiaunuicopilaflatının‐tretinere.Odatacuconstientizareamaturizarii,uniitindsaaibaunsentimentnostalgicprivind perioada copilariei si a adolescentei, afirmand ca „Estimatur atunci cand…”„constientizezicamaturitateanuestecelmaifrumoslucrupecareti‐lpotidori”,si„numaiaimomenteıncarezicicaaivrea„satefacimare”ci„ıtiaduciamintecudragtoatemomentelecopilariei,cubunesirele”.
Principalelecaracteristicialeperioadeiadultesauavarsteimaturitatiisuntperce‐puteınprimulrandaficapacitateadea‐țiasumadeciziileceimplicaintuitiadea‐tiın‐telegepropriaexistenta(constiinta),ınaceastatrasaturafiindincluseaspectementio‐natederespondentiprecum:ıntelepciunea,discernamantul,rationalitatea,seriozitatea,realismul,persoanacerebrala;afiresponsabilșia‐țiasumaresponsabilități,afiindepen‐dentfinanciarsiaaveaunbuncontrol(stabilitateemotionala,echilibru,rabdare,tole‐ranta,adaptabilitate,putereadearezolvaproblemelefaraatestresa).
Deasemeneasilaurmatorulitemcepresupuneacontinuareaafirmatiei„estimaturatuncicand…”tineriiromaniaumentionatcelmaidescafiinddefinitoriipentrustatutuldeadultaaveacapacitateadea‐țiasumadeciziile(„aioopiniesiovoceproprie,infor‐matiisiexperientacareıtipermitsaleargumentezi”,„ınvetisaascultisiparerilealtorasiieideciziiconformecustareatadespirit”,„aipareripersonale,creziınelesiıtisustiipunctuldevedere”,„stisafacialegericumpatate,gandestisijudeciobiectivsisubiectiv”,„detiiraspunsurisimecanismedeactiuneıntotceeacetiseıntampla”).Afiresponsabilafosturmatorulcriteriucelmaimentionat(de34deori)(„nuintriınpanicasinufugicandaparprobleme,chiardacaainevoiedeajutorcasalerezolvi”,„estiresponsabilnunumaidetineci sidealtepersoane”,„poti iesidintr‐osituatiedificiladeunulsingur”,„reusesti sa faci fata situatiilor cu care te ıntalnesti”, faptele si gandireamarturisescaceasta”),iarafiindependentafostmentionatde16ori,cafiinduncriteriunecesarpen‐truaficonsideratadult.Incasetanr.7suntredatecatevadintreraspunsurileprimite:
114
Caseta7:Estimaturatuncicand…
Eștimaturatunci când…
„estiresponsabil pentru actiunile tale, independent si ımplinit din toate puncteledevedere”.„detiicapacitateadea‐ticontrolaconstient,responsabilsisingurviata,darsiatuncicand
ajungisadetiiunnumarcatmaimarederaspunsurisimecanismedeactiuneıntotceeacetiseıntampla”.
„ıtistiiscopulsitementiipecaleabunapentrua‐lındeplinii”.„estiindependentfinanciar,reprioritizezivalorilesitefocalizezipedezvoltareındomeniul
deexpertiza”.„ıncepisacontribuiınsocietatesisadaiınapoiceeaceaiprimit,deexemplusaıtiajutitu
parintiisinuinvers”.„ıncepisafaciodiferentaıntreaactionasianuactionasiatuncicandıncercisaıntelegi
persoaneledinjurfaraprejudecati”.„maturitateanuıncepelaoanumitavarsta…esteostarepsihicapecareınanumitesituatiio
aisaunu.Estimaturatuncicandaicoloanavertebralasiıtiasumiconsecinteleactiunilortale”.
„viatata,totceınseamnaaceastaestrictınmainiletale,atuncicandesticapabilsaurmezinisteprincipiisinutelasicondusdeispitesiplacericopilaresti”.
Specialistiiındezvoltareumanasugereazaca,pentrumajoritateatinerilordinsoci‐etatileindustrializate,intervaluldetimpdelasfarsituladolescenteisipanala25–29deaniadevenitoetapadistinctaavietii,anumevarstaadultaemergenta.Esteoperioadaaexplorarii,aposibilitatilor,unprilejdea ıncercamodurideviatanoi sidiferite–operioadacandtineriinumaisuntadolescenti,darıncanusi‐auluatınprimirepedeplinroluriledeadulti (Papalia,2010).RezultateleprezentuluistudiuauaratatcaceimaimultiadultiıncursdedezvoltaredinRomaniasesimtafiıntreadolescentasimaturi‐tate,putandafirmacasiınRomaniaexistaoperioadadistinctaıntreadolescentasima‐turitate,perioadapecaretineriiromaniotraverseazapanaınmomentulıncaredecida‐siasumadeplinroluldeadult.
Incasetanr.8seregasesccatevadinraspunsurileprimitelaceitreiitemiaichestio‐naruluidespreceeaceınseamnamaturitateapentrutineriiromani:
Caseta8:Maturitateaınseamna…
Maturitateaînseamnă…
„Maturitateaeo iluzie estompata dupa fiecare experienta, care te mai ınvata cevaesential,careti‐ascapatdinvederepanaatunci”.
„Nuexistapersoanamatura,doarpersoanacareınvatasasecomporteınsocietate,careınvatasa‐sicontrolezecomportamentulsiatitudinea.Defapttoataviataramanemnistecopiimaimultsaumaiputineducati”.
„Credcasafiimaturınseamnasafiidobanditcapacitateadeateadaptaıncelemaidiversesituatii.Credcaestebinesastiilacesateasteptidelatine,sanumaifisurprinsdetineınsituatiilenoiıncareajungisafiipus”.
„Esticonstientsiıntrutotulresponsabildeactiuniletalesiıtiasumiconsecinteleacestora.Procesuldematurizareconsidercasedesfasoarapetoataduratavietiisicanuexistaunpunctcriticıncareneputemconsidera100%maturi/adulti.Silaurmaurmeicinestabilestecriteriiledematuritate?Fiecarearealtetalonsiaspiratii.Ecasicumıntrebipecinevadacaeinteligent…ıtivaspunecada,pentrucaelvedeinteligentaınfelulsaudesidinpunctdevederesocialeconsiderataaltfel(arepropriuletalonsipropriilevalorifiltrateprinobiceiurile,traditiilesieducatiaprimita).
115
Discuții:
Totusiintrandınrolurideadulti(deex.locdemunca,casatoriesiadeveniparinti)nuınseamnaneaparatcaopersoanasimtecaareabilitatisicompetentepentruafiunadult(Nelson,2009).Uniipsihologisugereazacadebutulvarsteiadultenuestemarcatdecriteriiexterne,cideindicatoriinterni,cumarfisentimentulautonomiei,alautocon‐troluluisialresponsabilitatiipersonale,caestemaimultostaredespiritdecatuneve‐nimentconcret.Dinacestpunctdevedereuniioameninuajungniciodataadulti,indi‐ferentdevarstalorcronologica(Papalia,2010).
Rezultatele studiilor arata ca trecerea lamaturitate estemultidimensionala si ınoricemomentaladolescenteisaudupavarstade20deanipotfioamenicaresimtcaauatinsmaturitateaprinatingereaanumitorcriterii,darınprivintaaltoranu.Motivulpen‐trucareexistaaceastaambiguitate ıntre„dasaunu”comunınraspunsuriletinerilorreiesedincriteriilecelemaiprobabileaficonsiderate importantepentrutrecerealamaturitate.Criteriilecares‐auaflatıntopuloptiuniicafiindnecesarepentrutrecereasprematuritatesereferalacalitatidecaractercareseobtingradual(sedezvoltatrep‐tat),suntintangibilesidificildeevaluatınmodexplicitsiexpres:„acceptareasiasuma‐readeresponsabilitati”,„aluadeciziiindependentdeparintisauinfluentacelordinjur”,„adeveniindependentfinanciar”.Cuexceptiaultimului,acesteanusuntevenimenteciprocesecareseobtinparcurgandoperioadalungadetimp.Inconsecintaestedeıntelescamultiadultiemergentisimtcaseafla ıncursulacestuiproces,darpecarenul‐aufinalizatınca,pecaleasprematuritate,darneatingandu‐oınca.Asesimtimaturaoper‐soana,afirmaArnett(2001)seıntamplanumaidupavarstade30deani,majoritateaoamenilorcrezandcaatuncidevinpedeplinmaturi.
Unelepersoanepreferasasepriveascaca fiind ıntr‐unprocesdedezvoltarecarecontinuapetotparcursulvietii,caparteauneidezvoltaripersonalecontinuefaraniciodestinatiefinala(Arnett,2001),estesicazulunuiraspunsalunuiadintrestudentiiro‐mani,participantlaaceastacercetare,careafirma:„considercăprocesuldematurizaresedesfășoarăpetoatădurataviețiișicănuexistăunpunctcriticîncareneputemconsi‐dera100%maturi/adulți”.
4.5.4. Concluziile CERCETĂRII II
Putemconcluzionacaperioadaadultaemergentaestespecificasitinerilorromanicareurmeaza studii superioare.De faptmajoritatea studiilordespreperceptiapropriuluistatutau fostrealizate ın specialasupra tinerilorstudenti,afirmandu‐secaperioadaadultaemergentaesteoperioadadetimpıncaretinerii(ınspecialceicareısicontinuastudiile)nusesimtıncaadulti.
Caoconcluziedeimportantamajorapentruceledouacercetaridescrisepanaacumputemafirmaca ınurmaanalizariimoduluideexprimareprincare liceeniidefinescmaturizarea am observat ca acestia se axeaza pemomentul „declansarii” si anume,afirmaacestia„devenimmaturiınmomentulıncareopersoanadevinemairealistasiısipuneıntrebariesentialedespreexistentasauıntelegecatrebuiesadepunaeforturiınviatasicafapteleauconsecinte.Studentii,ınschimbseaxeazaınexprimarilelorpen‐trudefinireamaturizarii,peideeacaprocesulmaturizariiesteunulcontinuusicareseatingeınurmaexperientelorprincaretrecemajungandsanecontrolamcomportamen‐tulsiatitudinea,astfelıncatneputemadaptacelormaidiversesituatii.
116
Tranzitiadelaadolescenta lamaturitatenuestenumaiunprocesbiologic,cimaidegrabaınconformitatecustudiileprivindconceptiiletinerilorasupramaturitatii,estesiunprocessocial,psihologicsicultural.Rezultateleacesteimicrocercetarirealizataın2013peesantionuldeconvenientacompusdinstudenti„studiosi”confirmacatineriiromanicuvarstacuprinsaıntre18–25deaninuseconsiderapedeplinadulti,traindoetapaemergentasprematuritate.Desiconformstudiilorpsihologiceeiauocapacitatedegandire logicaajunsa lamaturitate simultedinraspunsuridenotacaseghideazadupaprincipiisivalori,multidintreeigandescıncaınmodcontradictoriudesprema‐turitateapropriesiamanasasedeclarematuri.Dinmarturiilelortineriiausiısiasumaresponsabilitati,iaudeciziiindependentdeparereacelordinjursisuportaconsecinteledeciziilorluatesimtindcasepotdescurcasinguriınceeaceprivesterezolvareaunorprobleme,ınsasentimentulambivalențeiadultemergent–adultpareafiprovocatdato‐ritădependențeifinanciarefațădepărinți,determinându‐isănuseconsiderepedeplinadulți.
Asadarpredictoriiperceptiei subiective individualecuprivire lastatutuldeadultsuntatatsentimentesiperceptiiindividualeprecumaficapabildeasumare,aaveacu‐rajuldeluadeciziisingursiasuportaconsecinteledeciziilor,catsiunevenimentobiec‐tivaceladeareusiiobtinereasipastrareaindependenteifinanciare.Eposibilcaschim‐bareastatutuluieducational(trecereadelaliceulafacultate)coroboratcuschimbariınceeaceprivesteeventualstatutullocativsischimbareaindicatoruluiınceeaceprivesteindependentafinanciara(obtinereaunuilocdemunca)arputeaaveaefectsemnificativınsensulgenerariisentimentuluideatingereastadiuluideadultdesimaturitateaın‐seamnaınvatareacontinuadintoateexperienteleprincaretrecem.Vomıncheiaexpu‐nereacuunadinafirmatiiletinerilorromani:„Maturitateaeoiluzieestompatădupăfi‐ecareexperiență,caretemaiînvațăcevaesențial,careți‐ascăpatdinvederepânăatunci”.
4.6. CERCETARE III – CRITERIILE MATURITĂȚII, STUDII COMPARATIVE
4.6.1. Obiective
Amaratatpanaınacestmomentcumısiprivescpropriustatutidentitarpedeoparteliceeniicaresuntlaınceputulperioadeiadultedinpunctdevederelegal(varstamajo‐ratului,la18aniınRomania),iarpedealtapartestudentiidinRomania,sicumsera‐porteazalamaturitatefiecaredintreceledouacategoriidetinerii.Inceleceurmeazavomfacereferirelaperspectivainternationalaamodeluluiadultuluiemergentaratandcumesteprivitamaturitateadecatretineriidindiversesocietatisicumsepercepfie‐caredintreei(ınfunctiedesocietate,cultura),iarpebazaunuiinstrumenttestatinter‐national(InventaruldedimensiunialeadulțiloremergențipropusdeArnett,2001)pecarel‐amutilizatsiınRomaniapeliceenisistudenti,vomcomparacaresuntcriteriilepecarelealegatatliceeniicatsistudentiidinRomaniapentruadefiniimaturitatea.
IntrebareadecercetareoformulamsideaceastadataınjurulconceptieiluiArnettprivindexistentalageneratiaactualadetineridinRomaniaaaceleifazeispecificededezvoltare a adultului emergent (Arnett, 2001), cautand specificul acestui stadiu dedezvoltareıncomparatiecurezultatealtorcercetarisimilarerealizatedecatrecerceta‐torulJ.J.ArnettprinInventaruldedimensiunialeadulțiloremergenți(sipreluataınaltestudiidindiversetari)?Incontinuareacercetarilorprezentateanterioraiciurmeazasa
117
urmarimmodulıncareadolescentiisistudentiiformuleazacriteriileprincaredefinescmaturitateaınraportcuurmatoarelecategorii:individualism,responsabilitățifamiliale,conformarelanormă,tranzițiibiologice,tranzițiicronologiceșitranzițiiderol.
Scopuleurmarirearezultatelorınmodcomparativ:descriereacaracteristicilorob‐tinuteındiferiteletarisiapoicomparareaopiniilorliceenilor‐studentilordinRomaniacuceledinaltetari.
Indiferentde tarasaucontextculturalperioadaadultaemergentas‐aextinspanasprevarstade30deani,iartinerii(ınspecialceicareısicontinuastudiile)auunsenti‐mentambivalent,nuseconsideraadolescenti,darniciadulti.MomentanexistadovezicapentrustudentiidinAmerica,Canada,Cehia,GreciasialtetariprintrecaresiRoma‐niaesteuntimpdeincertitudine.Unadintrecelemaiconvingatoaredovezicaperioadaadultiloremergentiesteoperioadadistinctadedezvoltareesteambivalentaadultiloremergenticuprivirelastatutullordeadulti(Nelson,Badger;Wu,2004).
Figura4.4:ComparatieıntretariprivindprocentulpersoanelorcareNUseconsideraadulte
Note:Instudiiledin:China(Nelson;Badger;Wu,2004),numarulrespondentilorafost207studentidincare94baietisi113fete.America2(Arnett,2003),numarulrespondentilorafostde574,dincare109albi,122afro‐americani,96latinisi247americaniasiatici.Canada(Cheah;Nelson,2004),numarulrespondentilorafostde201dincare69aborigenisi132europenidincare85baietisi126fete.Romania(Nelson,2009),numarultotalalrespondentilorafost230studenti(18–27ani)dincare94baietisi136fete;Grecia(Petrogiannis,2011),numarulrespondentilorafost183studenti(18–25ani)dincare49baietisi134fete.Cehia(Macekal.,2007),numarulrespondentilorafostde436studenti(18–27ani)dincare196baietisi246fete;America1(Arnett,2001),numarultotalalrespondentilorafost519dincare171adolescenti,179adultiemergentisi165deadulti;Israel(Mayseless;Scharf,2003),numarulrespondentilorafost546,dincare188adolescenti,218adultiemergentisi140adulti.Austria(Sirschetal.,2007),numarulrespondentilorafostde775dincare226adolescenti,317adultiemergentisi232adulti.
Pentruaevaluastatutuldeadultparticipantiidintoateacestestudiile,indiferentdetarasaucontextculturalaufostrugatisaraspundalaıntrebarea:„Simticaaiajunslamaturitate?”.Optiunilederaspunsauinclus„da”,„nu”,„ınuneleprivinteda,ınaltelenu”.Majoritateadintretineriiromani63%nuseconsideraafiadulti(Nelson,2009).Acest
118
procentestesimilarcucelegasiteınaltestudiiefectuateındiferitetaricudiferitecul‐turi, incluzand americani asiatici 61%, americani europeni sau greci 50% respectiv52%;celmaimareprocentajfiindde72%ınrandultinerilorchineziside71%ınrandultinerilorafro‐americani.
InesantionuldinCehianuaufostcuprinsinumaitineristudenticisitinericarelu‐creaza.Dupacumreiesedincercetaresidinaltecomparatiicugeneratiileanterioare,ceimaimultitinericehinudorescsadevinaparintiınaintedevarstade30deani,iarstudiilefacreferirelaaceeasitendintasiıncazulcasatoriei(nuntii)sauacceptarearo‐luluideparinte(Macek;Bejcek;Vanıckova,2007).
InGreciaproportionalmaimultibarbatidecatfemeiseconsideracaajungandlasta‐tutuldeadult57,5%versus32,8%,ceeaceınseamnacaoproportiesemnificativadefemeinusimtcaauajunslastatutuldeadult.Participantiimaiınvarstaaufostmultmaiprobabilsasimtacasuntadulti(t=2,49,p<0,01),ınplus,niveluleducationalaltataluiafostasociatcuauto‐perceptiamaturitatii.Aceistudenticuparintimaiputineducatiaufostmultmaiprobabilsaseconsidereadultidecatceicuparintimaieducati.Studentiicuparintimaieducatiau fostmaiambigui fatadestarea lordematuritate(c2=6,95,p<0,03)(Petrogiannis,2011).
InChinarezultatelearatacamajoritateatinerilorcredcaauajunslamaturitate,ıntimpcepesteotreimedintreparticipantiausentimentedeambivalentadesprestatutullordeadult:59%auraspuns„da”,6%auraspuns„nu”si35%auraspuns„ınunelepri‐vinteda,ınaltelenu”(Nelson;Badger;Wu,2004).
InCanadarezultateleauaratatca35%dintreparticipantiauindicat„da”,5%auspus„nu”si60%auraspuns„ınuneleprivinteda,ınalteprivintenu”.Pentrucanadieniieu‐ropeni28%dintreparticipantiauspus„da”,6%auraspuns„nu”,iar66%auraspuns„ınuneleprivinteda,ınalteprivintenu”(Cheah;Nelson,2004).
InAustria celemaimultepersoanedingrupadevarsta 20–29de aninu se simtadulti, afirmand ca traiesc ıntr‐o perioada care se afla ıntre adolescenta si perioadaadulta.ComparatiaıntreproportiilestatutuluideadultperceputeınAmericasiAustriaınviziuneacelortreigrupedevarsta(adolescenti,adultiıncursdedezvoltare,adulti)nurelevadiferentesemnificative,putandu‐seafirmacasiınAustriaexistaoperioadadistinctaıntreadolescentasimaturitate,numitaperioadaadultăemergentă.Rezultateleobtinuteprivindperceptiilesubiectivedeafiajunslamaturitate,alerespondentilordinceletreigrupedevarsta,studiateınesantionuldinAustria,aufost:16%dintreadoles‐centi,38%dintreadultii ıncursdedezvoltaresi80%dintreadulticonsideracasuntmaturi,21%dintreadolescenti,7%dintreadultii ın cursdedezvoltare si2%dintreadultisimtcaıncanusuntadulti.Celemaimulteraspunsuride„ınuneleprivinteda,ınalteprivintenu”le‐audatadolescentii siadultiiıncursdedezvoltare,63%,respectiv55%sinumai18%dintreadultinusesimtcompletadulti(Sirsch;Dreher;Mayr;Wil‐linger,2007).
InAmericaınceeaceprivesteparerilesubiectiveasupratranzitieisprematuritate,majoritateaafro‐americanilor59%siaproapejumatatedintre latini48%auraspunsafirmativ.Unmicprocentdintrealbi36%siamericaniasiatici38%auraspunsafirma‐tiv.Majoritateaalbilor60%siamericaniasiatici54%auraspuns„ınuneleprivinteda,ınalteprivintenu”.Maiputindejumatatedinafro‐americani34%silatini44%audatacestraspuns.Relativputinepersoanedinfiecaregrupetnicauraspuns„nu”:7%dintreafro‐americani,8%dintrelatini,9%dintreamericaniiasiaticisi4%dintrealbi.Deceexistadiferenteıntreafro‐americanisilatini?Arnettafirmacaacestediferentearputeafiexplicateprinnivelulrelativmical indiceluiSES(statutsocio‐economic)alacestor
119
douagrupurisiomaimareprobabilitatedeadeveniiparintila20deani.CrescandınfamiliicareauunindiceSESrelativmicarfipututavearesponsabilitatifamilialeınco‐pilariesiadolescentaıntr‐omasuramaimaredecatauavut‐oalbii,ceeacepoatecon‐tribui laaaveaunsentimentdeafiajunslamaturitatemaidevreme(Arnett,2003).Intr‐un alt studiu realizat ın Americapeun esantionde adolescenti (13–19 ani,N=171),adultiemergenti(20–29ani,N=179)sipeadulti(30–55ani,N=165)peuntotalde519persoanedintr‐ocomunitatededimensiunimijlociidinMidwestern(dintreei84%albi,10%negri,6%dealteetnii)86%dintreadultisesimtadulti,comparativcu46%dintreadultiemergenti sinumai19%dintreadolescenti.1din3adolescentiauraspuns„nu”comparativcudoar4%dintreadultiiemergentisi2%dintreadulti.Pentruadolescenti siadultiemergenticelemaimariproportiiau fost laraspunsul„ınuneleprivinteda,ınaltelenu”,48%respectiv50%audatacestraspuns,ıntimpcedoar12%dintreadultiaudatacestraspuns(Arnett,2001).
Motivulpentrucareexistaaceastaambiguitateıntre„dasaunu”comunınraspun‐suriletinerilorreiesedincriteriilecelemaiprobabileaficonsiderateimportantepentrutrecerealamaturitate.Criteriilecares‐auaflatıntopuloptiuniicafiindnecesarepentrutrecereasprematuritatesereferalacalitatidecaractercareseobtingradual(sedez‐voltatreptat),suntintangibilesidificildeevaluatınmodexplicitsiexpres:„acceptarearesponsabilitatilorconsecinteloractiunilortale”,„aluadeciziipersonaleasupracredin‐telor si valorilor”, „adeveniimaiputinauto‐orientat”.Acesteanusuntevenimenteciprocesecareseobtinparcurgandoperioadalungadetimp.Inconsecintaestedeıntelescamultiadultiemergentisimtcaseafla ıncursulacestuiproces,darpecarenul‐aufinalizatınca,pecaleasprematuritate,darneatingandu‐oınca.Aceastaseıntamplanu‐maidupavarstade30deani,asacumomajoritateclaradeoamenicredcaauajunspedeplinlamaturitate(Arnett,2001).
Explorarea identității, ındomeniiprecummunca,dragoste siviziuniasupra lumiiesteocaracteristicaimportantaaadultiloremergenti(Arnett,2000).Inaceastaetapaavietii,pentrutinerisuntsansemarideaaveamaimulterelatiisexualesisalocuiascacuunulsaumaimultiparteneriınaintedecasatorie.Experienteleınrelatiilededragostetindsadurezemaimultdecatınadolescenta(darıncanuautendintadeadeveniirelatiipetermenlungsausadeterminecasatoria),suntdenaturasaincludaactulsexualsipotincludesicoabitarea.
Zonamunciiestesieaexploratadetineriıncercandsadescoperecarierasaudrumulprofesionalsieducationalpecarearvreasa‐lurmezeınviitor.Tindsaschimbespecia‐lizariınscoala,saıncercesadobandeascaexperientaıntr‐ovarietatedelocuridemuncasisacauteocaziiposibilenumaiınacestintervaldetimpalvietii(deexemplu,stagiidepractica, facultati ın domeniidiverse,programede studiu ın strainatate).Cercetarilearataca ınaceastaperioada,tineriiexploreazaviziuniasupralumii sicredintereligi‐oase,punandu‐siıntrebaridesprecredintelesivalorilecucareaufostcrescuti.Tipuriledecomportamentpecaretineriilepracticasuntdefinitecaracteristicialeacesteiperi‐oade.Tineriisepotangajaıncomportamentederisc,cumarfisexulneprotejat,abuzdemultetipuridesubstante,comportamenteriscatedeconducerelavitezemarisauınstaredeebrietate.Arnett sugereaza ca experimentareaunorcomportamentepentruadultiiemergentipotfiıntelesecaparteaexplorariiidentitatiilor,reflectanddorintadeaobtineogamalargadeexperienteınaintedeapreluarolurilesiresponsabilitatilevi‐etiideadult(Nelson;Badger;Wu,2004).
Aceastaperioada„densa”detranzitiesprematuritatesideautonomiepecareopre‐supune,sereflectaın:
120
• capacitateadereproducere(biologic);
• capacitateademotivaresiactiunesocialasideasumareaunorresponsabilitati(cul‐tural);
• independentaeconomicasiproductivitate(social);
• calitateadeafimaturınidentitateapersonala(psihologic).
De fapt, aceasta este compusadintr‐o serie de fapte relative, socio‐demografic sistructuralecumarfivarstadescolarizare,varstacasatorieisi/saudeadeveniparinte,obtinereaunuilocdemuncasifacilitatideintrarepepiatamuncii,educatiesiformareprofesionala,ofertadelocuintelapreturiaccesibilepentrutineri,varstalegalapebazacriteriilorcaredefinescdrepturilesiresponsabilitatile,conditiilesivalorilecarepermitsaurestrictioneazacoabitarea,reglementarileindividualedeacceslabunastareetc.Unaldoileagrupsereferalacircumstantepsihologicesiarputeafinumite„componentesubiective”cuprinzandoseriededomeniirelevanteınviata:trecerealaloculdemunca,tranzitiilecatreindependentafatadefamiliadeorigine,sexualitatea,relatiilesocialesiroluldeparinte,stiluldeviatasiroluldecetatean,toateurmandlogicalorpropriesiprogreseleınregistrateınconformitatecuritmuripropriisicuobligatiispecifice.Totusi,ınacelasitimpeleinteractioneazacualtele,iarconsecintelelorafecteazaıntreagaviata(Petrogiannis,2011).
Criteriile tranzițieide laadolescență lamaturitate, folosite ınacestestudiidespreadultiiemergentisuntdinliteraturaantropologica,sociologicasipsihologica.Potrivitantropologilorcăsătoriaesteaproapeuniversalvalabilacatreceredefinitivalamaturi‐tateınculturiletraditionaledinıntreagalume.Studiilesociologiceprivesccafiindim‐portantepentrutranzitiaspreviataadulta,experimentareaunortranzitiiderol:finali‐zarea studiilor, angajarea cu normă întreagă sau a devenii părinte. Din studiilepsihologiceprivindconceptiatinerilorasupratranzitieilamaturitate,areiesitcafiindimportantecalitatialecaracteruluicarepunaccentpe individualism:acceptareares‐ponsabilităților,aluadeciziiindependentdepărințisaualteinfluențe,deastabiliiorela‐țieegalăcupărinții,caîntreadulțișiadeveniiindependentfinanciar(Nelson;Badger;Wu,2004).
Intr‐oseriedestudiirealizatepeamericaniın1994,1997,1998si2000ArnettJ.J.aidentificatcatevadomeniimajoreaimarkerilordematuritate.Au fost identificatecarelevantepentruaatribuicuivastatutuldeadult:
• atributebiologicesaulegatedevarsta:atingereauneivarste,capacitateabiologicadeaaveacopiisiaajungelaınaltimeacompleta.Atributelelegatedevarstapotin‐cludetrecereapesterestrictiile,ınfunctiedevarstaimpusedesocietatecumarfivarstalegalapentruaobtinepermisdeconduceresauabeaalcool.
• pebazaobservatiilorsociologicetranzițiilederol:aficasatorit,alocuiindependent,afiangajatcunormaıntreagasiadeveniiparinte,aufostidentificatecaposibilecri‐teriialematuritatii.Acestea includacelecapacitatioferite familiei:protejareapro‐priei familii, a gestionao gospodarie si a avea grija de copii (Mayseless si Scharf,2003).Potrivitantropologilorcasatoriaesteaproapeuniversalvalabilacatrecerede‐finitivalamaturitateınculturiletraditionaledinıntreagalume.Inacesteculturi,nu‐maidupacasatorie,opersoanaesteconsiderataafiatinsstatutuldeadultsiisedaresponsabilitatideadult.Inculturiletraditionalecasatoriaimplicacapacitatideasu‐mareaanumitorresponsabilitati,chiarspecificepentrufiecaregenınparte.Pentru
121
barbatiınseamnaıntretinereafamilieidinpunctdevedereeconomicsioferireapro‐tectieisausamentinapsihicınsigurantafamilia,iaradolescenteledezvoltacapacitatiprecumaıntretineogospodariepringrijapentrutreburilecasnicesigrijafatadeco‐pii(Nelson;Badger,Wu,2004).
Ceișapteindicatorisauvariabiledependente,caracteristicepentrudefinireastatu‐tuluideadultsunt:individualism,responsabilitățifamiliale,respectareanormei,tranzițiibiologice,tranzițiicronologice/legale,tranzițiiderol(Sirsch;Dreher;Mayr;Willinger,2007).InstudiileanterioareefectuateınSUA,criteriilematuritatiiaufostgrupateın5categorii:
• independența(deex.adeveniindependentfatadeparinti),
• interdependența(deex.adevenimaiputinauto‐orientat siadezvoltaomaimareconsideratiepentrualtii),
• tranzițiiderol(deex.atecasatorii),
• respectareanormei(deex.aevitasateımbeti)
• responsabilitățifamiliale(deex.adevenicapabilsaıngrijesticopii).
Cele5subscalereflectadiferitedomeniiıncarestatutuldeadultpoatefidemonstrat.Pentruacomparasubscalele,s‐arealizattestulANOVAcareaconduslaobtinereaunordiferentesemnificativeınrelatiecugenul,educatiatataluisivarsta(adolescenti,adultiemergentisiadulti),acesteafiindselectatecasicovariabile.Genulafostocovariabilapentrucauneleafirmatiidincele38(ınunelestudiiaufost41,43sau47)aufostspe‐cificepentrufiecaregen,spreexemplu„aficapabilsaıntretiifinanciarofamilie”afostunitemseparatspecificpentrumasculinsifeminin.Similareducatiatataluiafostincluscasicovariabila,pentrucaperioadaıncaresepetrecuneleevenimente(finalizareastu‐diilor,casatoriaetc.)variazaınfunctiedeclasasociala(clasasocialabunafiindasociatacumediimarialevarsteilacareareloctranzitia(Arnett,2001).
Subscalaresponsabilitățilorfamilialeafostpreluatadinliteraturaantropologicacareaidentificatcriteriispecificedegenpentruuniiitemifolositiınmajoritateaculturilortraditionalecasicriteriialetreceriisprematuritate.Itemiidinsubscalatranzițiilorderolaufostpreluatidinliteraturasociologicacareafolositmulttimptranzitiilederolspecifice,casicriteriipentrutranzitiasprematuritate.ItemiidinsubscalaIndependen‐țeiaufostabordatiınstudiianterioarecaformandoconceptiedistinctapentruameri‐caniidinclasademijlocpentrutranzitiasprematuritate(Arnett,2003).
Dateleunorcercetaridindiferite tari (America,China,Canada,Romania (Nelson,2009),Grecia,Austria,IsraelsiCehia)despreperioadaadultaemergentaaufostculesefolosindundesignsimilar(cumiciadaptariınuneletari),aceeasimetodacecercetareceaainterviuluipebazadechestionarauto‐administrat,participantiifiindstudenti,(cuexceptiacatorvastudiiıncares‐aufacutcomparatiialeperceptiilorprivindstatutulsicriteriilematuritatii ıntreadolescenti,persoanecuvarstacuprinsaıntre19–29ani siparintiaiadolescentilor30–55deani,ınIsraelsiAustria).Tineriiauindicatconceptialordespretranzitiasprematuritatecompletandunchestionarcuoseriedecriteriipen‐trudefinireamaturitatii(ınuneletaris‐aumaiadaugatlacriteriileinitiale,stabilitedeArnett si utilizat ın cercetariledinAmerica, criterii specifice societatii respective,deexempluınCehiasiGrecia),respondentiitrebuindsaindicecaredintrecriteriitrebuieındeplinitepentrucaopersoanasafieconsiderataadulta.Chestionarulafostconceput
122
pentrua includeogama largadecriteriiposibile ın trecereasprematuritate,criteriiselectatedinliteraturaantropologica,sociologicasipsihologica.Itemii(afirmatiile)aufostımpartitiındomeniiprecum:individualism,responsabilitățifamiliale,conformarelanormă,tranzițiibiologice,tranzițiicronologiceșitranzițiiderol(asevedeaTabelul4.2).pentrucriterilecuprinseınfiecaredomeniu),iarpentruaevaluaperceptiasubiectivaatinerilorprivindatingereamaturitatiiaufostıntrebatidacasimtcaauajunsadulti.
Intoatecercetarileprezentateınaceststudiucomparativs‐autilizatInventaruldedimensiunialeadulțiloremergenți(InventoryoftheDimensionsofEmergingAdulthood,IDEA),unchestionarutilizatdeArnett,fiindadaptatınfunctiedespecificultariiundes‐aaplicat.InCehiachestionaruluiadaptatdupacelutilizatdeArnett(IDEA),demasu‐rareacincivariabilealeadultiloremergenti:explorareaidentității,experimentare/posi‐bilități,negativitate/instabilitate,altele/auto‐concentratșisenzație„deîntre”autoriiauadaugatelemente relevantepentrumediul cultural ceh,astfelajungandu‐se la31deitemi (Macek;Bejcek;Vanıckova,2007). In Israel chestionaruleracompusdin47deitemifiindoadaptaredupamodelulconceputdeArnettın1994cuelementerelevantepentrutineriiisraelieniprivindmaturitateaemotionalasielementeınceeaceprivestefinalizareaserviciuluimilitar(MayselesssiScharf,2003).Cei43deitemiaiinstrumen‐tuluifolositınGreciaesteoadaptareamarkerilorconceputiınchestionarulluiArnett(1994,1997,1998,2000)siutilizatınAmericasi ınalte tari(Petrogiannis,2011).InCanada,studentiiaucompletatunchestionarcucriterilematuritatiiceavea41deitemigrupateapoipesasecategorii(Cheah;Nelson,2004).InAustrias‐autilizatversiuneagermanaaIDEA‐Gcu7scalebazatepe38deafirmatii(Sirsch,Dreher,Mayr,Willinger,2007).InChinachestionarulavea43deitemicucriteriilematuritatiiplusitemicuas‐pectedemografice(deex.varsta,gen,educatie),mediulfamilial(ex.stareacivilaapa‐rintilor),perceptiapropriuluistatutul, itemiprivindproblemele identitare,problemereligioase,incluzandcredintesipracticireligioase,desprepropriulviitorsibunastareafinanciara(Nelson;Badger,Wu,2004).
Aratamıncontinuarecumalegtineriiacestecriteriialematuritatiiınfunctiedeta‐riledincareprovin.
Inconceptiaadolescentilor,adultiloremergenti si adultilordevarstamijlociedinAmericacriteriulindividualist,areprezentatmarker‐ulcelmaiimportantaltranzitieilavarstaadulta(latoategrupeledevarsta)acestaınsemnandacceptarearesponsabili‐tățiloracțiunilortale,adecidesingurcaresuntcredințeleșivalorilecaretedefinesc,astabiliorelațiedeegalitatecupărințiisiindependențafinanciară.
Adultii considera mai putin importante tranzitiile biologice decat adolescentii siacordaoimportantamaimareconformariilanormelesociale(sanuconducicandestibeat) ca si criteriile ce definesc adultul. Pentru tinerii americani, adevenii adult ın‐seamna respectarea normelor sociale, prin abtinerea de la comportamente precum:conducereasubinfluentaalcoolului,furtdinmagazinesiexperimentareaunordroguriilegale.Adeveniiadult,pentrumajoritateaoamenilordinculturaamericanaınseamna„aınvatasastaisingur”.Individualismulafostcriteriualesınproportiemareprivindtranzitialamaturitate.Clasatpeloculcelmaiınaltlatoategrupeledevarstaaufostsicriteriiledindomeniulresponsabilitățifamilialeșiconformarelanormă.Tranzițiilederolșitranzițiilecronologiceaufostaleseınmicamasuradeceletreigrupedevarsta.Dintrecele5rolurialetranzitiei(căsătoria,adeveniipărinte,finalizareastudiilor,anga‐jareacunormăîntreagășistabilireaîncarieră)niciunanuafostmentionatademaimultdeotreimedintreparticipanti:casatoria13%,adeveniiparinte9%aufostcelmaiputinselectateelementedincele38incluseınstudiu(Arnett,2001).
123
InIsrael itemul„afi independentfinanciarfatadeparinti”afostaprobatde83%dintretineri.InstudiuldinIsrael(MayselesssiScharf,2003)afostintrodusungrupdeitemicareindicamaturitateaemotionala,fiindperceputimportantde80–90%dintretineriiisraelienisidesiınchestionarulrespondentiloramericaninuafostinclusgrupulitemiilor maturitatii emotionale, ın urma unor interviuri cu respondentii americaniacestiaraportau importantaacestoraspecte si ınSUA.Pentrurespondentii israelienicomportamentelecarerespectănormelesociale(cumarfi„conducereaınconditiidesi‐guranta”,„aevitaconducereasubinfluentaalcoolului”)sitranzițiilederol(„afiangajatcunormaıntreaga”sau„atecasatori”)suntmaiimportantedecatceidinSUA.Itemul„aınvatamereusaaiunbuncontrolalemotiilor”carecuprindeacestgrupdecriteriiairespectariinormeisicarenecesitauncontrolalimpulsurilorafostaprobatde80%din‐treisraelieniıncomparatiecucei57%dinSUA.CasiınesantioaneledinSUA,criteriilecaredenotaresponsabilitățifamilialeaufostaprobatiıntr‐ungradridicat,65%fatademedie,ınIsraelacestdomeniusituandu‐sepelocul4,ınurmaitemilordinsubscaleleindividualismului,maturitatiiemotionalesirespectariinormei.80–90%auaprobatcri‐teriidindomeniulcuconsecintepentrualtepersoane,cumarfi„utilizareacontracep‐tiei”si55–73%auaprobatcriteriidindomeniulcarereflectaınmarepartecomporta‐mentulpersonalcumarfi„saevitisaconduciınstaredeebrietate”.Pentruisraelienitranzitiilederolauoimportantamoderata,aprobandcelmaiputincasatoria37%sicelmaimultfinalizareastudiilor68%.Israelieniivadtranzitiilederolcafiindmaiimpor‐tantedecatomologiilordinSUA,cuundecalajde25–30%.Aufostaprobatiıntre26–41%derespondentii israelieni si32–50%derespondentiidinSUA. Individualismul,responsabilitatifamiliale,tranzitiilebiologice/legatedevarsta,aufostperceputecafi‐indsimilareınceledouaculturiınceeaceprivesteimportantalor.TranzitiilederolsirespectareanormeiaufostconsideratecafiindmaiimportanteınIsraeldecatınSUA.DiferentemarisuntıntreimportantamareatribuitatranzitiilorderolınIsraelsprede‐osebiredeimportantascazutaaprobataınSUA.InIsraelbarbatiiauatribuitoimpor‐tantamaimaretranzitiilorbiologice/legatedevarstaF(1,536)=5,31,p<0,05,ıntimpcefemeileacordaoimportantamaimaredecatbarbatiiadoptariiunuicomportamentresponsabil, respectariinormeiF(1,532)=29,59,p<0,001 simaturitatiiemotionaleF(1,532)=5,21;p<0,05.Respondentiiprivescatributeleinterne,psihologicecafiindceimaiimportantimarkeriaimaturitatii.Inschimbcriteriileexternecumarfitranziti‐ilebiologice/legatedevarsta,tranzitiilederolprecumcasatoriasifaptuldeadeveniparinteaufostprivitecaavandoimportantamaimica(MayselesssiScharf,2003).
InGreciaindependentaaobtinutcelmaimarescor,urmatderesponsabilitatifami‐liale,sideconformarealanorma.Pelocul4s‐asituatinterdependenta,pe5tranzitiilebiologice,pe6tranzitiilederol,pe7tranzitiilelegale/cronologice.Tineriigreciprivescatributelepsihologice,interne,cafiindceimaiimportantimarkerisprematuritatesicarereflectaaspecteindividualistereflectandtendintatinerilorgrecideadeveniinde‐pendentifatadeparintisiaınvatasasteasinguri.Exceptieafacutitemul„anufilegatprofundemotionaldeparinti”careaprimitaprobareadoaraunuiprocentde20,6%dintre respondenti. Importanta criteriilor individualiste ale trecerii la maturitate,schimbuldeconceptiicomunecualtegrupuriculturale,aniideexploraresivariateledirectiideviataındragoste,muncasiviziuniasupralumiiinfluenteazaconceptiileti‐nerilorgreciındefinireaaceeaceesteunadultobservandu‐sesiınGreciainfluentatotmaimareaculturiiamericanesiaculturiidinEuropadeN‐V.Petrogiannis,(2011)seasteptacatineriigrecisasprijinecriteriiledematuritatespecificegenuluisisaaiba
124
opiniimaitraditionalistedespreroluriledegencaoconsecintaamentineriivalorilorcolectivistealesocietatiigrecesti.Subscalaconformarealanormacontineitemicareserefera larespectareanormelorsociale,cumar fievitareadeaconducebeat si ınlimitadeviteza,pentruaputeafiınconditiidesiguranta.Afostemisaipotezacastu‐dentiigreciarfavorizaacestiitemicasicriteriidematuritatecaoreflectareacriterii‐lor colectiviste, punandaccentulpe consideratiapentru ceilalti.Rezultatele reflectaaceastaipoteza.Deexempludoar19%dintrealbiiamericanisprijinacriteriuldeanuconducebeat,cauncriteriudematuritate,comparativcu50%dintregreci.Cutoateacestea,specificulacestuicomportament(deaevitasaconducibeat)aevidentiatodiferentamaimica (60%pentrualbiiamericani fatade74,9%pentrutineriigreci).Tranzitiilelegale/cronologiceauprimitoaprobaremica.Treidinceisaseitemiinclusiınstudiuauprimitcelemaiputineaprobari(aaveavoiesabeaalcool,aisepermitesafumezesiaobtinepermisdeconducere).Acestiitemiaufostsustinutidemaiputinde10%dintreparticipanti.Markeriicronologicicumarfiatingereavarsteide18anisievenimenteledetranzitiecumar ficasatorireasaufinalizareastudiilorauo impor‐tantaredusacamarkeriaistatutuluideadultpentrumultiadultiemergentidinGrecia.Inprocentedepeste80%aufostaprobatecriteriiledindomeniulresponsabilitatifa‐milialecumarfi:„sadeviicapabilsamentiifamiliafizicınconditiidesiguranta”(de88,9%dintrefetesi85,8%dintrebaieti).Intre50%si78,3%dinrespondentiausus‐tinutdomeniulrespectariinormeicareflectandmaturitatea.Acestgrupdeitemire‐prezintaconsecintecatrealtepersoane(deex.autilizamijloacelecontraceptivedacaestiactivsexualıncazulıncarenudorestiuncopil”76%si„aevitasaconduciınstaredeebrietatede74,6%).TineriidinGreciavadcriteriilecaredenotainterdependentacaavando importantamoderata,urmatade tranzitiile legale/cronologice.Studentiigrecinusustincutariecriteriiledinsubscalatranzitiilorderolexceptiefacanditemul„atestabiliıntr‐ocarierapetermenlung”88%.Privindlaanalizeleseparate,sepoateafirmacaıngrupulelenaexistatunconsensridicatınceeaceprivestecriteriilecelemaiavizatepentrutrecerealamaturitate.Nus‐augasitdiferentedegen,cuexceptiaaprobariiputernicea studentelorelene ın scala independentei si anumestudenteleelene(ınmedie3,1)audatmaimultaimportantapentruindependentadecatstudentiieleni(medie2,9).Diferentaceamaiimportantaafostgasitacuprivirelareligiozitate,indicandcaaceitinericucredintasipracticireligioaseputerniceaprobamarkeritra‐ditionalisti,colectivistipentrutrecerealamaturitatecumarfiresponsabilitatifamili‐ale,respectareanormeisiinterdependenta(Petrogiannis,2011).
InCanadacriteriilematuritatiiaufostgrupatepesasecategoriiconformstudiilorpeaceasta tema. Categoriile includ independența (α=0,35), interdependență (α=0,64),tranzițiiderol(α=0,86),conformarealanormă(α=0,83),tranzițiibiologice(α=0,80)siresponsabilitățifamiliale(α=0,90).Celmaiimportantcriteriupentrutoateceletreigrupe(grupuldecanadieniaborigenicuaculturatiemare(GAM),grupuldeaborigenicanadienicuaculturatiemica(GAm)sigrupuldecanadienieuropeni)aufost„aacceptaresponsabilitateapentruconsecintelepropriiloractiuni”,iar„aevitasaconducibeat”afostcelde‐aldoileacelmaiimportantcriteriu.ProblemaconsumuluidealcoolesteunasemnificativapentrumultecomunitatideaborigenidinCanada,datorita ıncercarilorde‐alungulistorieideasimilaredecatreguvernsidatoritaproblemelorrasismului.Auexistattentativeputernicealepopoarelorindigenepentruarecastigamandriaetnicasiorenastereınconstientizareaculturalasiimplicareınpracticiletraditionale.Cuaceastatendinta,existadeasemeneaoconstientizareputernicaınrandultineriloraborigenicu
125
privirelapericolelepotentialealeconsumuluidealcool,ceeaceesteevidentınconvin‐gerilelorcuprivirelavarstaadulta.Deasemenea„aınvatasaai ıntotdeaunaunbuncontrolalemotiilortale”si„aficapabilsasprijinifinanciarparintii”aufostevaluatecafiindimportantepentrugrupulcuaculturatiemare.Barbatiiauacordatoimportantamaimaretranzitiilorbiologicedecatfemeile,iarfemeileauacordatoimportantamaimarerespectariinormeidecatbarbatii.S‐aconstatcaGAMacordao importantamaimareinterdependenteidecatculturamajoritara;atatGAMcatsiGAmacordaoimpor‐tantamaimaretranzitiilorderol,decatculturamajoritara;GAMacordaoimportantamaimarerespectariinormeidecatculturamajoritara;atatGAMcat siGAmacordaoimportantamaimare tranzitiilorbiologicedecat culturamajoritara si ın sfarsitGAMacordaoimportantamaimarecapacitatilordefamiliedecatGAmsidecatculturamajo‐ritara(CheahsiNelson,2004).
InAustriapeprimelelocuris‐ausituatcriteriiprecum:„aacceptaresponsabilitateapentruconsecinteleactiunilortale”(98%),„adecidecaresuntconvingerilesivalorilepersonaleindependentdeparintisaualteinfluente”(98%),„autilizametodedecon‐traceptiedacaestiactivsexualpentruanuconcepeuncopil”(85%),ınvremececriteriiprecum:„aficasatorit”(9%),„aaveacelputinuncopil”(9%)si„acumparaocasa”(8%)primindcelemaimiciscoruripeansamblulesantionului.Celemaimarivaloris‐auob‐tinutpentru individualism,urmataderesponsabilități familiale,conformare lanormă,pentruıntregulesantion,multmaiimportantedecatcriteriilebiologic,legal/cronologic,altranzitiilorderolsaualaltorcriteriidetranzitie,ceeaceindicafaptulcaacestetreicriteriisuntcelemaiimportantepentruaajungelamaturitateınAustria.Diferentesuntsipegrupeledevarstaspecifice,spreexemplupentruadolescentiindividualismulestecriteriulcelmaiimportant,urmatderespectareanormeisiapoiresponsabilitatifamili‐ale.Pentruadultiiıncursdedezvoltaresipentruadultitotindividualismulestecelmaiimportantcriteriu,darınacestedouagrupedevarstapeloculdoisuntresponsabilitatifamiliale siapoiconformarea lanorma. Inceeaceprivestecomparatiile ıntrevarste,adolescentiiafirmacarespectareanormeiestemultmaiimportantadecatoconsideraadultiiemergenti.Adultiiemergentiprivesccriteriulindividualismului,alresponsabili‐tatiifamilialesialconformariilanormacafiindmaiputinimportantpentruafiadultdecatleconsideraadultii.Adolescentiicomparativcuadultiiindicaoimportantasem‐nificativmaimicaindividualismului,daratribuieoimportantasimilararesponsabilita‐tilorfamilialesiconformariilanorma.ConformcaracteristicilorpropusedeArnettpen‐truaficonsideratadult,siıncazulstudiuluidinAustriacelemaiimportanteaureiesitcriteriileprecumindividualismul,urmatderesponsabilitatifamilialesiconformarelanorma.(Sirschetal.,2007).
Instudiileasupratineriloramericani,acestiaprivesctranzitiasprematuritatecafi‐indınprincipalmarcatedecriteriulindividualistcecuprindetrasaturidecaracterpre‐cum:a‐tiasumaresponsabilitati,aluadeciziiindependentsiadeveniiindependentfi‐nanciar. (Arnett,1994,1997,1998,2000,2001;Crockett,2000;Greene,Wheatley siAldova,1992;ScheersiPalkovitz,1994).S‐apusipotezacaadultiiemergentidingru‐purileetniceminoritarearfimultmaiprobabildecatalbiisasprijinecriteriiledematu‐ritatereferitoarelainterdependenta(maidegrabadecatindependenta),aseconformalanormelesociale(prinevitareacomportamentelordeviante),implicareaıntranzitiideroluri(casatorirea)sicapacitateadeaındepliniirolurifamiliale(ıntretinereafinanciaraauneifamilii).Dincei39deitemidinchestionar,rezultateleauaratatcaopiniaadultiloremergentidingrupurileminoritareetnicprivindtranzitiasprematuritatesuntsimilare
126
cuopiniaalbilor,darcucatevadiferente.Asemanareaıntregrupuriafostlaimportantaacordatacriteriilorcarereflectaindependenta:„aacceptaresponsabilitateapentrucon‐secinteleactiunilortale”,„adecideasuprarelatiilordeegalitatecuparintii”.Inceletreigrupurietniceminoritarelafelcasiıngrupulalbilor70%dintreadultiiemergentipri‐vescacestecriteriicafiindnecesareafirealizatepentrucaopersoanasafieconsiderataadulta.Insubscaleleresponsabilitățifamiliale,conformarealanormă,șitranzițiilederoltoateceletreiminoritatietnicele‐auaprobatınmaimaremasuradecatalbii.Sprijinulpentrucriteriul responsabilitatilor familiale,decatreadultiiemergentidingrupurileetnicminoritaredinAmericaparesasebazezepevaloricareconducspreobligatiilefamilialemaidegrabadecatpeopiniitraditionalearolurilordegen.Unaltitemaprobatdecelputinde70%dinrespondentidincelepatrugrupeetniceafostunitemdinsub‐scala interdependenței: „adeveniimaiputinorientatspresine sideadezvoltaomaimare consideratie pentru ceilalti”.O alta notabila caracteristica a frecventelor a fostaprobarearelativmicapentrusubscalatranzitiilorderol.Intre14–32%dintrepartici‐pantiigrupuriloretniceauaprobat„finalizareastudiilor”,casicriteriupentruadeveniiadult,doarıntre5–32%pentru„aficasatorit”sidoarıntre5–32%pentrucriteriul„aaveacelputinuncopil”.Adultiiemergentidinceletreigrupurietniceauaprobatıntr‐omasuramaimaredecatalbiicriteriiledinsubscalaconformarelanorma.Markericro‐nologiciprecumaatingevarstade18sau21deani,sauevenimentealetranzitieipre‐cumatecasatorii,a‐tifinalizastudiile,nureprezintaconotatiipentruaajungelastatu‐tuldeadultpentrumajoritateatinerilor,fieınrandulalbilorsauprintreafro‐americani,latinisiamericaniasiatici.Multitineriamericaniıntrecaresigrupurileetnice,suntdeacordcatranzitialamaturitateestedefinitamaimultprintranzitiiindividuale,echili‐bratadecriterii carereflectapreocupareapentrualtii.Desiacestpunctdevederealtreceriisprematuritateseaplicasilagrupurileetnice,existadiferenteıntrealbisiafro‐americani,ıntrelatinisiamericaniasiatici.Tineriidinacestegrupurietniceminoritaresuntmaisusceptibilideafavorizacriteriialematuritatiicaresareflecteobligatiilecatrealtii.Balantaıntrecriteriileindividualistesiorientareasprealtiicasicriteriidematuri‐tate,paresaınclinespreorientareaspreceilaltiınranduriletinerilordingrupurileetnicminoritaredecatınrandulalbilor(Arnett,2003).
InChinacelemaialesecriteriiaufost:„aacceptaresponsabilitatipentruconsecin‐teleactiunilortale”,„aınvatamereusaaiunbuncontrolalemotiilor”,„adeveniinde‐pendentfinanciarfatadeparinti”,„adevenimaiputinauto‐orientatsiadezvoltaomaimareatentiepentrualtii”.Acesterezultatereflectamarkeriinterniaistatutuluideadultcafiindcriteriilenecesarepentrumaturitatemaidegrabadecatevenimentetranzitorii(spreex.casatoria).Tranzitiilederol„atestabiliıntr‐ocarierapetermenlung”,„aab‐solviofacultate”,„atecasatori”si„adeveniparinte”s‐auclasatpelocurifoartescazutepelista.Deasemenearezultateleauaratatcatineriichineziaprobasialtecriteriicareparlegatedirectdeideologiacolectivismului.Criteriile„adeveniimaiputinauto‐orien‐tatsiadezvoltaomaimarepreocuparepentrualtii”si„adeveniicapabilsasprijinifi‐nanciar parintii” s‐au clasat de asemenea pe locuri ridicate ın topul criteriilor. SpreexempluınstudiulrealizatdeArnett,2003,doar16%auaprobat„aficapabilsasustiifinanciarparintii”caoconditiepentruafiadultcomparativcu89%dinesantionulchi‐nez.Doctrinaconfucianistaacordaoimportantadeosebitapuneriinevoilorsiinterese‐loraltoraınainteapropriilornevoisiinterese.Adeveniicapabilsasustiiparintiifinan‐ciar este o modalitate ın care tinerii chinezi ısi pot ındeplinii responsabilitatile siangajamentelefamiliale.Confucianismulaınvatatcaaficapabilsasustiiparintiisisaai
127
grijadepropriafamiliesuntdinpunctdevederemoralsemnificativesiindicamaturi‐tate.Intr‐adevarindiviziisuntconsideratiafiimaturidacaacestianuaugrijadefamilie,careıngeneralconstadintr‐unsot,copiisiparintiiınvarsta.Rezultateleauevidentiatdeasemeneacamajoritateatinerilorchinezisimtoresponsabilitatedeaaveaogrijadeparintiınviitorsicredcaparintiilorsauparintiisotuluivortraipanalaurmacuei.Dealtfellegislatiachinezaaratacaunadinfunctiilefamilieiestedeaaveagrijadeparintiiınvarsta, ınspecialatuncicandacestiasuntpreaslabipentruamaimuncii sinuaumijloacepentrua‐sicastigatraiul.Rezultateleacestuistudiuauaratatdeasemeneacaoconduitapersonalaadecvatasiconformarealanormelesocialesuntaspecteimpor‐tantepentrutineriichinezi.SiınacestcazsistemuljuridicdinChinapoateaveaunim‐pactasupracomportamentuluiadultiloremergenti.InChinaexistapedepsemaiasprepentruıncalcareaanumitorlegicomparativcuSUA.Acestfaptpoatedescurajaanumitecomportamentederisc.DeexempluınChinadetinereasitraficuldedroguripoateducelaınchisoarepeviata,sichiarıncantitatimicipoateducelapedeapsacumoartea.Acestlucrupoatefaceaccesulladrogurimaidificil,reducandastfelprevalentaconsumuluidedroguriilegale(Nelson;Badger;Wu,2004).
Incheiemexpunereacriteriiloralesedetineriidindiversetariprinprezentareare‐zultatelorobtinuteınRomania.Instudiuldin2009rezultatelesuntprezentateınfunc‐tiede4categoriidetinericeicareauraspunsafirmativ siaupreluatrolurispecificeadultilor(audevenitparinti,s‐aucasatoritsauambele)aufostnumitiadulți(n=27);tineriicarenusesimtadulti(fieauraspunsnegativsauaualesvarianta„ınunelepri‐vinteda,ınalteprivintenu”),darcareaupreluatrolurideadultiaufostnumitiadulținepregătiți(n=36);tinericares‐audeclaratadulti,darcarenuaupreluatrolurispeci‐ficeadultiloraufostnumitiadulțiauto‐percepuți(n=64)sitinericarenus‐auperceputadulti sicarenuaupreluatrolurideadultiaufostnumitiadulțiîncursdedezvoltare(n=103)(Nelson,2009).Criteriilematuritatiiaufostgrupateın5categorii,incluzandindependența (deex.adeveni independentfatadeparinti), interdependența (deex.adevenimaiputinauto‐orientatsiadezvoltaomaimareconsideratiepentrualtii),tran‐zițiiderol(deex.atecasatori),respectareanormei(deex.aevitasateımbeti)sirespon‐sabilitățifamiliale(deex.adevenicapabilsaıngrijesticopii)(Nelson,2009).Aspecteprivindmaturitatearelationala,independentafinanciarasirespectareanormei,aufostcotatecafiindcelemaiimportantecriteriialematuritatiisis‐aconstatcanuexistaunoptimismomniprezentdespreviitorincluzandcariera,relatiile,finantelesaucalitateageneralaavietii.Aufostdiferenteınfunctiedegen,studenteledinRomaniaaupusmaimareaccentperesponsabilitatifamiliale,respectareanormei,tranzitiilederolsimatu‐ritatearelationala.4itemiaufostcotaticafiindceimaiimportanti:„aacceptarespon‐sabilitatea pentru consecintele actiunilor tale” (M= 3,78), „a evita drogurile ilegale”(M=3,62),„adecidepersonalasupracredintelor/valorilor,independentdeparintisaualteinfluente”(M=3,56)si„aevitacomitereadeinfractiuniminorecumarfiacteledevandalismsifurtuldinmagazine”(M=3,46).Rezultatelereflectamarkeriinterniaista‐tutuluideadultcafiindcriteriileimportantedematuritate,maidegrabadecateveni‐mentedetranzitie(deex.atecasatorisauadeveniparinte),cares‐auclasatpelocurifoartejoaseınlista.Ceimaiimportantifactorisunttranzițiilederol,factorulindepen‐dențafinanciarășifactorulmaturitaterelațională.Primiitreifactoriaufostnumitiastfelpentrucaeiaparconceptualsistructuralsimilarcuceiailui.
128
Tabelul4.2:Aprobareacriterilorprivindtrecereasprematuritatelaliceenisistudenti(cifreleexprima%,iarceledintreparantezerangulcriteriuluiales).
Caracteristici: Toți Liceeni Studenți Fete Băieți
Independență
a) Saıtiasumiresponsabilitateapentruconsecintelefaptelortale
94.03(1) 96,99(1) 86,30(1) 93,22 95,29
b) Saieideciziiınfunctiedecredintelesivalorilepersonaleindependentdeparintisaudealteinfluente
78,23(2) 77,70(6) 79,59(3) 79,65 76,02
c) Sastabilestiorelatiedeegalitatecuparintiitai 67,74(13) 71,35(11) 58,31(17) 65,43 71,31
d) Safiiindependentfinanciardeparintiitai 78,15(3) 75,14(9) 86,01(2) 81,52 72,95
e) Sanumailocuiestiımpreunacuparintiitai 53,47(29) 47,94(35) 67,93(11) 53,86 52,87
hh) Sanufifoartelegatemotionaldeparintiitai 38,47(39) 41,47(39) 30,61(37) 35,37 43,24
Responsabilitățifamiliale
j) Sapotisustinefinanciarofamilie(barbat) 64,60(18) 68,78(13) 53,64(22) 54,39 80,33
k) Sapotiıngrijicopiii(femeie) 70,56(10) 68,67(14) 75,51(4) 86,04 46,72
m) Sapotisustinefinanciarofamilie(femeie) 65,24(15) 63,99(19) 68,51(10) 78,19 45,29
l) Sapotiıngrijicopiii(barbat) 59,35(21) 62,21(22) 51,90(24) 51,20 71,93
g) Sapoticonduceogospodarie(femeie) 65,81(14) 62,21(21) 75,22(5) 81,12 42,21
h) Sapoticonduceogospodarie(barbat) 58,79(24) 61,87(24) 50,73(27) 49,87 72,54
f) Sapotioferifamilieisigurantafizica(barbat) 64,68(16) 68,23(15) 55,39(20) 54.26 80,74
i) Sapotioferifamilieisigurantafizica(femeie) 56,94(27) 54,96(30) 62,10(14) 69,68 37,30
Conformarealanorme
t) Sanuajungiınstaredeebrietate(sanuteımbeti) 59,19(22) 61,87(25) 52,19(23) 63,70 52,25
q) Sanufolosestidroguriilicite 76,37(6) 79,15(3) 69,10(9) 79,26 71,93
s) Sanuaimaimultdeunpartenersexual(ınacelasitimp)
64.68(17) 66,89(17) 58,89(16) 69,95 56,56
r) Saconducimasinaınsiguranta,ınlimitavitezeimaximeadmise
71,53(9) 74.47(10) 63,85(12) 73,94 67,83
u) Sanuınjuri(sanufolosestiunlimbajvulgar) 59,19(23) 61,98(23) 51,90(25) 60,77 56,76
o) Dacaestiactivsexualsafolosesticontraceptiapentruaevitaosarcinanedorita
76,29(7) 79,04(4) 69,10(8) 79,26 71,72
p) Sanuconducimasinasubinfluentaalcoolului 77,42(4) 78,37(5) 74,93(6) 80,85 72,13
n) Sanusavarsestiinfractiuniminore(furtdinmagazin,vandalism)
69,52(12) 69,34(12) 69,97(7) 71,94 65,78
Interdependența
kk) Satefiangajatıntr‐orelatieemotionalapetermenlung
52,74(30) 56,86(28) 41,98(31) 50,00 56,97
gg) Saaiangajamentededuratafatadealtii 52,66(31) 54,07(31) 48,98(28) 52,53 52,87
ll) Saınvetisaaitottimpulunbuncontrolalemotiilor 72,42(8) 77,03(7) 60,35(15) 71,94 73,16
mm)Sadeviimaiputinegoist,sateraportezimaiatentlaceilalti
64,60(19) 67,78(16) 56,27(18) 65,82 62,70
nn) Sapotisaıisustiifinanciarpeparintiitai 58,31(25) 60,87(26) 51,60(26) 56,25 61,48
Tranzițiibiologice
x) Saatingiınaltimeamaxima 29,92(40) 31,10(40) 26,82(40) 26,86 34,63
z) Safiicapabilasaconcepiuncopil(femeie) 54,60(28) 56,97(27) 48,40(29) 63,43 40,98
v) Safiicapabilsaconcepiuncopil(barbat) 50,40(32) 56,30(29) 34,99(34) 41,22 64,55
ii) Safiınceputviatasexuala 43,39(36) 48,38(34) 30,32(38) 33,24 59,02
129
Tranzițiiderol
dd) Safiterminateducatia 69,60 (11) 75,47 (8) 54,23 (21) 69,15 70,29
ee) Safiicasatorit/a 44,84 (35) 46,15 (37) 41,40 (32) 43,22 47,34
ff) Saaimacaruncopil 39,76 (38) 42,36 (38) 32,94 (36) 37,23 43,65
cc) Sateorientezicatreocarieradedurata 76,77 (5) 81,72 (2) 63,85 (13) 78,72 73,77
jj) Saaiocasaata 62,74 (20) 65,44 (18) 55,69 (19) 61,84 64,14
bb) Safiiangajat/acunormaıntreaga 58,06 (26) 62,54 (20) 46,36 (30) 55,45 62,09
Tranzițiilegale/cronologice
y) Saımplinesti18 ani 45,32 (34) 49,39 (33) 34,69 (35) 40,82 52,25
w) Saımplinesti21 ani 48,06 (33) 52,84 (32) 35,57 (33) 44,41 53,69
aa) Saobtiicarnetuldesofer 41,69 (37) 46,71 (36) 28,57 (39) 36,70 49,39
Arnett(2003),constructiiaicapacitatilorfamiliale,conformarelanormasitranzitiiderol.AlpatruleafactoraaparutcaoconstructiesimilaracunotiuneadeindependentaaluiArnett,darpentrucas‐auconcentratexclusivpenotiuneadeindependentafinan‐ciaraafostnumitastfel.UltimulfactorafostizbitordeasemanatorcucelalluiBadger,NelsonsiBarry(2006),constructiamaturitatiirelationalesiprinurmareafostnumitaastfel.Rezultateleacestuistudiusugereazafaptulcaacestecriteriisuntsimilarecuceleidentificateınnumeroasetari,incluzandnevoiadeadeveniindependentfinanciar,ma‐turitaterelationala,persoanecaresuntcapabilesarespectenormelesocialesauastep‐tarile societatii. Pentruacest esantion, estede remarcataccentulpuspe respectareanormei,maicuseamapeproblemeprecumaevitasaintriınstaredeebrietate,autilizametodecontraceptive,avandtendintadeaevaluacafiindmainecesaresimaiimpor‐tantedecatesteobservatadeobiceiınstudiiledinSUA(Nelson,2009).
4.6.2. Metoda, instrumentul și loturile studiilor
PentruacomparamodulıncareliceeniisistudentiiıntelegprocesuldeadeveniiadultınRomania,ıncadrulproiectului„Rezultanteleadolescenței.Operspectivălongitudinală”amorganizatdouăstudiipilot22peliceeni(ıntoamnaanului2012) sipestudenti(ınvaraanului2013).Astfelafostalcatuitaobazadedatecuaceiitemicareerauidenticiınchestionarulliceenilorsiıncelalstudentilor,pentruaputeadescriemodulıncareliceeniisistudentiiıntelegprocesuldeadeveniiadultınRomania,dacaexistadiferenteıncriteriilepecareeilealegsipentruaexploramodulıncarefactoriisocialisideriscinfluenteazaalegereacriteriilormaturitatii.Unaltobiectivalstudiuluiafostaceladeacomparacriteriilealesedetineriiromanicucriteriilealesedetineriidinaltetarisipecarele‐amprezentatmaidevremeınlucrare.
Bazadedatepentruaceastaanalizacuprindeunnumarde1240deadolescenticuvarstacuprinsa ıntre16–25deani(M=18,87,SD=1,05),majoritateafete60,6%sieste compusadindoua esantioanede respondenti:897 liceenideclasaaXII‐a (F=52,8%)si343destudentideanulI(F=81%).Dateledinamandoualoturiaufostcu‐lesecuocaziacercetarilorpilotrealizateıncadrulproiectuluimaisusmentionat,cer‐cetarilepilotdetestareainstrumentelordecercetare(celedouachestionaredinca‐drulproiectuluiIDEIdinAnexa)realizandu‐sepeliceenisiunstudiupilotpestudenti.
22 Scopulstudiuluipilotafosttestareainstrumentuluidecercetarepentruliceeni,respectivpen‐
trustudenti.
130
Inelaborareaesantionuluis‐atinutcontdereprezentativitateınfunctiederural‐ur‐ban,scolimarginale‐scolicentrale.Liceeniidinclaseterminale(aXII‐asi/sauaXIII‐a)provindelaliceecuprofilteoretic,tehnologicsivocational,preponderentdinjudeteleArges,Covasna,Ilfov,TimissiValcea,iarstudentiiprovindeladiversespecializaridincentreleuniversitareCluj,Timisoara,BucurestisiPetrosani.Pentruambeleesantioaneamfolositaceeasimetodadecercetare‐metodainterviuluipebazadechestionarsiacelasi instrument de cercetare (Scala markerilor maturitatii propusa de Arnett,2001),ınsaıntimpceliceeniiaucompletatchestionarulınclasaıntimpuluneioredecursprintehnica„penandpaper”,studentilorlis‐aprezentatproiectuldecercetareınainteaunuicurssauseminar,cerandu‐li‐sedateledecontact(oadresadee‐mailsiunnumardetelefon),urmandacompletachestionarulon‐linepesite‐ulproiectului23.Inperioadaiunie‐iulie2013afostrealizatacercetareapilotpentrutestareainstrumen‐tului,ınscopulpregatiriiceluide‐aldoileavalalstudiuluimaiamplu„Rezultanteleado‐lescenței.Operspectivălongitudinală”,ceurmasaaibaloclasfarsitulanului2014‐ın‐ceputulanului2015.Instrumentuldecercetareafosttestat,folosindunesantiondeconvenientapeunlotrestransdestudentideanulI,deladiversespecializaridinpatrucentreuniversitaredintara:Timisoara,Cluj,BucurestisiPetrosani.Inurmapromova‐riiproiectuluidecercetareamadunatıntotalunnumarde2256datedecontactdelastudentiigrupuluinostrutinta(numardetelefonsiadresadee‐mail)astfel:Timisoara(496contacte),Cluj(966),Bucuresti(524),Petrosani(270).Promovareaproiectuluis‐afacutın8universitati:ınTimisoaralaUniversitateaPolitehnica,UniversitateadeVest,UniversitateadeMedicinasiFarmacie„VictorBabes”;ınCluj‐NapocalaUniversi‐tateaTehnica,Universitatea„Babes‐Bolyai”;ınBucurestilaAcademiadeStudiiEcono‐mice(ASE),UniversitateadinBucurestisilaUniversitateadinPetrosani,ıntoateacesteuniversitatistudentiiproveninddelafacultaticudiversespecializari:Matematica‐In‐formatica si stiinte exacte:Geografie, Fizica, Chimie, Litere, StiintePolitice si Socio‐Umane,Teologie,Sport,Medicinaprecumsidelaspecializaritehnice:IngineriaMedi‐ului,Civila,ElectricasiConstructii.ModuldelucruafostasemanatorcucelfolositınvalulIalcercetarii.Pentruaobtineunnumarmaimaredechestionarecompletateınmodcorespunzator,dupaıncheiereasesiuniideexamenestudentiiaufostcontactatiprintelefon.Lafinalulperioadeidecompletareachestionaruluionlineexportandbazadedateonlineamconstatatcaavem859deraspunsuri,iarınurmacuratariibazeidedatesiaeliminariicazurilorcareaveaumulteraspunsurimissingaramasunnumarde277derespondenti.Ratamaredepierdereınregistrataaimpuseficientizareamo‐dalitatiidecolectareadatelorsiımbunatatireastrategieideadministrareaesantionu‐luiınvaluldoialstudiului.
IncadrulstudiuluipilotdetestareainstrumentuluipentruvalulIIalcercetariilon‐gitudinaleafostinclusasiscalamarkerilormaturitatii.Participantiiauindicatconcep‐tialordespretranzitiasprematuritateıncadrulchestionaruluibifandunraspunsde„da”sau„nu”unuiitemcu40decriteriipentrudefinireamaturitatii,criteriicaretrebu‐iescındeplinitepentrucaopersoanasafieconsiderataadultasitradusdinInventaruldedimensiunialeadulțiloremergenți(Arnett,2001).Acestitemafostconceputpentruaincludeogamalargadecriteriiposibileıntrecereasprematuritate,criteriiselectatedinliteraturaantropologica,sociologicasipsihologica.Criteriile(afirmatiile)aufostım‐
23 Site‐ulproiectuluiestehttp://www.viitoradult.ro/,chestionarulputandfiaccesatlaurmato‐
rullink:http://www.viitoradult.ro/sondaj/
131
partitiındomeniiprecum:individualism(independențășiinterdependență),responsabi‐lități familiale, conformare lanormă, tranzițiibiologice, tranziții cronologice/legale șitranzițiiderol(Tabelul4.3).
4.6.3. Rezultatele obținute în urma cercetării III
Lanivelulıntreguluilot(liceenisistudenti)primeletreicriteriicareaufostaprobateınceamaimareproportieaufostsaıtiasumiresponsabilitateapentruconsecintelefapte‐lortale(94.0%),saieideciziiınfunctiedecredintelesivalorilepersonaleindependentde parinti sau de alte influente (78,2%), sa fii independent financiar de parintii tai(78,1%).Pentrufeteprimeletreicriteriialematuritatiiaufostsaıtiasumiresponsabi‐litateapentruconsecintelefaptelortale(93,2%),urmatdecriteriulsapotiıngrijicopiii(femeie)(86,0%)sisafiiindependentfinanciarfatadeparintiitai(81,5%).Pentruba‐ieticelemaiimportantetreicriteriialematuritatiisunt„saıtiasumiresponsabilitateapentruconsecintelefaptelortale”(95,2%),sapotioferifamilieisigurantafizica(barbat)(80,7%)sisapotisustinefinanciarofamilie(barbat)(80,3%).
Pentru liceeniprimele trei celemai importantecriteriialematuritatii sunt „sa ıtiasumiresponsabilitateapentruconsecintelefaptelortale”(96,9%),sateorientezicatreocarieradedurata(81,7%)sisanufolosestidroguriilicite(79,1%).Pentrustudentiprimeletreicelemaiimportantecriteriialematuritatiisunt„saıtiasumiresponsabili‐tateapentruconsecintelefaptelortale”(86,3%),safiiindependentfinanciardeparintiitai(86,0%)sisaieideciziiınfunctiedecredintelesivalorilepersonaleindependentdeparintisaudealteinfluente(79,5%)(vezitabelul4.2.)S‐auaratatdiferenteıncriteriilematuritatiiperceputedeliceenisistudenti,desicriteriulalescelmaifrecventdeliceeni(96,9%)esteacelasicucelalescelmaifrecventdestudenti(86,3%):„saıtiasumires‐ponsabilitateapentruconsecintelefaptelortale”,ınsapecandınrandulliceeniloracestcriteriuesteurmatde„sateorientezicatreocarieradedurata”(81,7%)si„sanufolo‐sestidroguriilicite”(79,1%),studentiiaualespeloculsecundsialtreileacriteriile„safiiindependentfinanciarfatadeparintiitai”(86,0%)si„saieideciziiınfunctiedecre‐dintelesivalorilepersonaleindependentdeparintisaudealteinfluente”(79,5%),ceeacesugereaza importantavalorizarii independentei siautonomiei ıncazulstudentilor,comparativculiceenii.
Tabelul4.3:Corelatiiledintresubscaleleprivindcriteriilematuritatii
I II III IV V VI VII
Independenta 1
Responsabilitatifamiliale 0,25** 1
Conformarealanorme 0,32** 0,31** 1
Interdependenta 0,34** 0,24** 0,33** 1
Tranzitiibiologice 0,28** 0,30** 0,27** 0,43** 1
Tranzitiiderol 0,36** 0,23** 0,32** 0,60** 0,49** 1
Tranzitiilegale/cronologice 0,25** 0,14** 0,20** 0,38** 0,54** 0,52** 1
**Corelatiasemnificativalaunp<.01
132
Inurmacorelatieiputemafirmacaexistaolegaturaıntreacestesaptesubscale,decisiıncazulesantionuluinostruacestmodelalımpartiriicriteriilormaturitatiiınsaptesubscaleestevalabil.
Lanivelulîntreguluieșantiondiferentestatisticsemnificativeînfuncțiedegrup(lice‐eni‐studenți)suntlasubscaleleconformarealanorme(t1238=4.25,p<.01),interdepen‐denta (t1238= 5.86, p< .01), tranzitii biologice (t1238= 6.43, p< .01), tranzitii de rol(t595.772=6.60,p<.01)sitranzitiicronologice(t1238=7.06,p<.01),liceeniiacordandomaimareimportantacriteriilordintoateacestesubscale:conformarealanorme(ML=.62,MS= .54), interdependenta(ML= .63,MS= .52), tranzitiibiologice(ML= .48,MS=.35),tranzitiiderol(ML=.62,MS=.49)sitranzitiicronologice(ML=.50,MS=.33)(veziTabelul4.4).
Tabelul4.4:Analizasemnificatieidiferentelordegrupınesantionultotal
Subscale: Grup N Media Abaterea standard t p
Independenta liceeni 897 .68 .21NS NS
studenti 343 .68 .21
Responsabilitati familiale liceeni 897 .64 .27NS NS
studenti 343 .62 .28
Conformarealanorme liceeni 897 .62 .254,252 .001
studenti 343 .54 .29
Interdependenta liceeni 897 .63 .305,863 .001
studenti 343 .52 .33
Tranzitiibiologice liceeni 897 .48 .316,430 .001
studenti 343 .35 .32
Tranzitiiderol liceeni 897 .62 .306,600 .001
studenti 343 .49 .31
Tranzitiicronologice liceeni 897 .50 .377,067 .001
studenti 343 .33 .36
Nota:NS=diferentenesemnificative.
Peîntreguleșantiondiferentestatisticsemnificativeînfuncțiedegenexistapentrusubscalele responsabilitati familiale (t123824= 3.76, p< .01), conformarea la norme(t1053.119=4.52,p<.01),tranzitiibiologice(t1238=‐4.59,p<.01)sitranzitiicronologice(t1064.229=‐5.130,p<.01).Baietiiacordaomaimareimportantacriteriilormaturitatiicarecompunsubscaleletranzitiicronologice(MB=.52,MF=.41)sitranzitiibiologice(MB= .50,MF= .41), iarfeteleconsideramaiimportantepentruadefiniimaturitatea,criteriilece facpartedinsubscaleleResponsabilitati familiale (MF= .66,MB= .60), siconformarealanorme(MF=.62,MB=.55)(veziTabelul4.5).
24 Cifraınseamnanumaruldesubiectipentrucares‐acalculatanalizastatistica.
133
Tabelul4.5:Analizasemnificatieidiferentelordupagenınesantionultotal
Subscale: Gen N Media Abaterea standard T p
Independenta fete 752 .68 .20NS NS
baieti 488 .69 .22
Responsabilitati familiale fete 752 .66 .273,768 .001
baieti 488 .60 .26
Conformarealanorme fete 752 .62 .264,520 .001
baieti 488 .55 .26
Interdependenta fete 752 .59 .30NS NS
baieti 488 .61 .32
Tranzitiibiologice fete 752 .41 .32−4,591 .001
baieti 488 .50 .32
Tranzitiiderol fete 752 .58 .31NS NS
baieti 488 .60 .32
Tranzitiicronologice fete 752 .41 .38−5,130 .001
baieti 488 .52 .36
Nota:NS=diferentenesemnificative.
Tabelul4.6:Mediasiabatereastandardaaprobariicriteriilorprivindtrecereasprematuritate,pesubscaleınfunctiedegensigrup
SUBSCALE: GEN GRUP TOTAL
Baiat Fata Elevi Studenti
M SD M SD M SD M SD M SD
Independenta .69 .22 .68 .20 .68 .21 .68 .21 .68 .21
Responsabilitati familiale .60 .26 .66 .28 .64 .27 .62 .28 .63 .27
Conformarealanorme .55 .26 .62 .27 .62 .25 .54 .30 .60 .27
Interdependenta .61 .32 .59 .31 .63 .30 .52 .33 .60 .31
Tranzitiibiologice .50 .32 .41 .32 .48 .32 .35 .32 .45 .33
Tranzitiiderol .60 .32 .58 .31 .62 .31 .49 .32 .59 .31
Tranzitiicronologice .52 .37 .41 .38 .50 .38 .33 .36 .45 .38
TOTALRESPONDENTI 752 488 897 343 1240
Lanivelul ıntreguluiesantion,diferentestatisticsemnificativedegensuntpentrusubscalele responsabilități familiale (t1238= 3.76, p< 0,01), respectarea normei(t1053.119=4.52p<0.01),tranzițiibiologice(t1238=−4.59,p<0,01)sitranzițiilegale/cro‐nologice(t1064.229=−5.130,p<0.01).Baietiiacordamaimultaimportantacriteriilordinsubscaleletranzitiilorcronologice(MB=0.52,MF=0.41)sitranzitiilorbiologice(MB=0.50,MF=0.41),iarfeteleconsideracacelemaiimportantecriteriipentruadefinima‐turitateapeceledinsubscalaresponsabilitatifamiliale(MF=0.66,MF=0.60),sirespec‐tareanormelor(MF=0.62,MB=0.55).Inıntregesantion,diferentestatisticsemnificativepegrup(liceeniaXII‐asistudenti)suntlascaleleconformarealanorma(t1238=4.25,p< 0.01), interdependenta (t1238= 5.86, p< 0.01, tranzitii biologice (t1238= 6.43, p<
134
0.01), tranzitiilederol (t595.772=6.60,p<0.01) si tranzitii legale/cronologice(t1238=7.06,p<0.01),liceeniideclasaaXII‐aacordandoimportantamaimarecriteriilordinaceste subscale: respectareanormelor (ML=0.62,MS=0.54), interdependenta (ML=0.63,MS=0.52),tranzitiibiologice(ML=0.48,MS=0.35),tranzitiiderol(ML=0.62,MS=0.49)sitranzitiicronologice(ML=0.50,MS=0.33).Datelenoastresuntsimilarecure‐zultatelestudiiloranterioare(Arnett,2001;MayselesssiScharf,2003;Kirsch,Dreher,Mayr,Willinger,2007,Petrogiannis,2011,Cheah,Nelson,2004Seiter,2011), ın careatributelepsihologiceinternesuntmarkerimultmaiimportantiaimaturitatii,ınper‐ceptiaadolescentilorsitineriloradultidinnoilegeneratiidecatmarkeriexterniidenti‐ficatideliteraturadespecialitateclasica.Estenecesarsasecercetezeperceptiatinerilorcarenuurmeazafacultatea,deoareceacestiaarputeaficonstransidincauzasituatieieconomicesa‐siasumeroluricare‐ideterminasasesimtaadultilaovarstamaiprecoce,comparativcuceidevarstasimilara,careurmeazastudiisuperioaresipecareparintiiıisustinfinanciar25.
4.6.4. Concluziile CERCETĂRII III
AdultiiemergentidinRomaniaauexperimentatsiexperimenteazaıncontinuareceeaceınseamnalibertatea.Inlaturarearegimuluicomunist,ındecembrie1989sitranzitiasocietatiiromanestispreoeconomiedepiata,adeterminatcatineriisasimtacalesuntdeschisemulteusi,careınaintenuexistaupentruparintiilor,rezultandunsentimentdeoptimism.NumeroaseleschimbaripotfivazuteınRomaniainclusivınımbunatatireastandarduluideviatasiadoptareavalorilorsiideologiilorindividualistespecificesoci‐etatilordinVest.Acesteschimbarisialtifactoriasociaticuacesteschimbari(deex.con‐trolulnasterilor, roluriledegen,expunereamaimare lamass‐mediaoccidentala)auafectatcaracteristiciledefinitoriipentruperioadaadultaemergenta,ınspecialpentrustudenti,acestfaptaratandsiNelson(2009),ınstudiulpetineriidinRomania.Arnettafirmacaperioadaadultaemergentanuesteoperioadauniversalaadezvoltariiumane,sugerandcaaceastaperioadaexista„numaiınanumiteconditiicareauavutlocdestulderecentsinumaiınuneleculturi…ınculturilecareamanaintrareaınrolurileadultilorsiaresponsabilitatilor,multdupaperioadaadolescentei”(Arnett,2004:21).Poatedeaceeapanaacumcelemaimultedintrestudiilecareexamineazaperceptiatinerilordes‐prematuritate,aufostrealizatepestudenti.Studiileauconcluzionatcatineriivariazaındomeniiprecumvarstalacarepreiauuneleresponsabilitatispecificeadultilor(deexemplu,deasecasatori,deadeveniiparinti),prinfelulıncareısiprivescviitorul(cuoptimismsauıngrijorare),prinmodullordeviata(traindcuparintii,colegidecamera,parteneri romantici), prin preocuparile educationale si profesionale precum si princomportamentullor(deexemplusepotangajaıncomportamentederiscspecificevar‐steilorcumarfidroguri,alcoolsausexneprotejat)(Nelson,2009).
Incomparatiecuperioadaprecedentaaadolescentei,majoritateatinerilorexperi‐menteazasentimentedelibertatesideindependentaıntr‐ungradmultmaimare.Einuseconfruntacuopresiunemarepentrualuadeciziiimportantelegatedeproblemelevietii,suntliberisaserazgandeasca sideaexploraalteposibilitati(ınrelatii, ındra‐goste,ınstudii,ınmuncaetc.).Sitotusisuntconstienticanuvorramanelaaceststadiu
25 DateleprezentateaiciprecumsioparteatextuluiaufostpublicateınRaiu,S.(2014).Adoles‐cențaemergentăînRomânia:ComparațieîntrepercepțiaelevilordeclasaaXII‐așistudențideanulI,ınvolumulProcedia‐SocialandBehavioralSciences,Vol.149.
135
incompletalstatutuluideadultsicamaidevremesaumaitarziuvordevenipedeplinadulti.Insanuesteıntotdeaunaclarpentrueicandvordeveniiadultisicemasuriiniti‐aleıivorconduceınstareadematuritatedeplina(Macek;Bejcek;Vanıckova,2007).
Tranzitiadelaadolescenta lamaturitatenuestenumaiunprocesbiologic,cimaidegrabaınconformitatecuconceptiileunorstudii,estesiunprocessocial,psihologicsicultural.Insocietatidiferitepotdiferiicriteriilecaresuntconsiderateaficelemaiim‐portanteınmarcajultreceriilamaturitate.
Indiferentcavorbimdesprestudiicarefaccomparatieıntregrupuriledevarsta:ado‐lescenti,adultiemergenti,adulti(Arnett,2001;MayselesssiScharf,2003;Sirschetal.,2007)saustudiilecare faccomparatie ıntregrupurileetnice(Arnett,2003;Cheah siNelson,2004)privindperceptiacriteriilornecesarepentrucacinevasafieconsideratadult,ıntoateacestestudii,respondentiiprivescatributeleinterne,psihologicecafiindceimaiimportantimarkeriaimaturitatii.Inacestestudii,itemiicarefacpartedincri‐teriulindividualistauobtinutcelemaimulteaprobari,astfelcacelmaiimportantmar‐keraltranzitieilavarstaadulta,ınfunctiedeprocentulaprobariloraufostitemiidinscala individualismului (asumarea responsabilitatii pentru consecintele propriilorfapte,sadecizifarainfluentacuiva,sastabilestiorelatieegalacuparintii,salocuiestiindependent,sanufifoartelegatemotionaldeparinti).
Rezultatelestudiilorprivindopiniiletinerilorıntre18–25deanidespreperceptiapropriuluistatutdevarstaındiferitetarisiculturiaratacaacestiasesimtafiıntredouaperioadealevietii,nuseconsideraadolescentidarnicipedeplinadulti,traindoperi‐oadapecarenustiucums‐onumeasca.Nelson,2009aratacamajoritateadintretineriiromani(63%)nuseconsideraafiadulti.Rezultatelelotuluinostrude100destudentiarataunprocentde69%care„înuneleprivințesesimtadulți,darînaltelenu”,iardacaluamıncalculsipeceicareraspundcategoric„nu”procentultinerilorromanicarenuseconsideraadultiestede75%.Acesteprocentesuntsimilarecucelegasitesiınaltestudii efectuate ın diferite tari si culturi, incluzand americani asiatici 61% (Arnett,2001),americanieuropeni50%(Arnett,2001),greci52%(Petrogiannis,2011);celmaimareprocentajfiindde72%ınrandultinerilorchinezi(Nelson;BadgersiWu,2004)side71%ınrandultinerilorafro‐americani(Arnett,2001).InChina35%dintretineriauraspuns ca „ın unele privinte se simtmaturi, dar ın altele nu” (Nelson;Badger;Wu,2004), ınCanada66%auunsentimentdetraireauneiperioade ıntreadolescenta smaturitate (Cheah;Nelson, 2004), ın Austria 63%dintre adolescentii si 55%dintreadultiiıncursdedezvoltarenusesimtcompletadulti(Sirsch;Dreher;Mayr;Willinger,2007).InAmericamajoritateaalbilor60%siamericaniasiatici54%auraspunsca„ınuneleprivintesesimtadulti,dar ınalteprivintenu”.Maiputinde jumatatedinafro‐americani34%silatini44%audatacestraspuns.Relativputinepersoanedinfiecaregrupetnicauraspuns„nu”:7%dintreafro‐americani,8%dintrelatini,9%dintreame‐ricaniiasiaticisi4%dintrealbi(Arnett,2001).RezultatelestudiuluirealizatdeNelson,(2009),darsialenoastrearatacaceimaimultiadultiıncursdedezvoltaredinRomaniasimtcatraiescoperioadaıntreadolescentasimaturitate,pecarenustiucums‐onu‐measca.Dintretineriiromaniınstudiulanteriordin200969%nuseconsiderauadulti,ınstudiulnostru75%dintretineriiıntre18–25deaninuseconsideraadulti.
Aceastaambiguitateasentimentuluideasesimtimatur ın raspunsurile tinerilorpoatefiexplicataprincriteriileprincareacestiadefinesctrecerealamaturitate,refe‐rindu‐selacalitatidecaracterceseobtingradual(sedezvoltatreptat),suntintangibilesidificildeevaluatınmodexplicitsiexpresprecumasumarearesponsabilitatiiconse‐cintelorfaptelorproprii,luareadeciziilorfarainfluentaaltorasiadeveniriimaiputin
136
auto‐orientat.Acesteasuntprocesecareseobtinparcurgandoperioadalungadetimp.Intoateacestestudii,rezultatelereflectamarkeriinterniaistatutuluideadultcafiindcriteriileimportantedematuritatepentrutineriidinsocietatiledeastazi,maidegrabadecatevenimentedetranzitie(deex.atecasatorisauadeveniparinte),cares‐auclasatpe locuri foarte joase ın lista.Rezultatelesugereazacriteriisimilarepentrudefinireamaturitatiiidentificateındiversetari,dincategoriaindependenteiincluzandnevoiadeadeveniindependentfinanciar,maturitaterelationala,persoanecaresuntcapabilesarespectenormelesocialesauasteptarilesocietatii.
Ingeneraltoatestudiileprivindcriteriilematuritatiiaratacaimportanteaspecteleprivindmaturitatearelationala,independentafinanciarasirespectareanormei.Acesteaaufostcotatecafiindcelemaiimportantecriteriialematuritatiisis‐aconstatcaınge‐neralprintretinerinuexistaunoptimismomniprezentdespreviitorincluzandcariera,relatiile,finantelesaucalitateageneralaavietii.Lanivelulıntreguluilot(liceenisistu‐denti)altinerilordinRomaniacriteriilealesedeacestiasuntsimilarecuceleobservateınstudiiledinSUAsaualtesocietati.Primeletreicriteriicareaufostaprobateınceamaimareproportieaufostasumarearesponsabilitatilor,luareadeciziilorfarainfluentaal‐tcuiva si independentafinanciara.S‐auaratatdiferente ıncriteriilematuritatiiperce‐putedeliceenisistudenti,desicriteriulalescelmaifrecventdeliceeniesteacelasicucelalescelmaifrecventdestudentiasumarearesponsabilitățiifaptelorproprii,ınsapecandınrandulliceeniloracestcriteriuesteurmatdeorientareacatreocarierasievita‐readrogurilor ilicite,studentiiaualespeloculsecund sialtreileacriteriile indepen‐dentafinanciarasiluareadeciziilorfarainfluentaaltcuiva,ceeacesugereazaimportantavalorizariiindependenteisiautonomieiıncazulstudentilor,comparativculiceenii.Pen‐trufeteprimeletreicriteriialematuritatiiaufostasumarearesponsabilitatilorfaptelorproprii,urmatdecriteriulsapotiıngrijicopiii(femeie)siindependentafinanciara,iarpentrubaieticelmaiimportantcriteriualmaturitatiiestetotasumarearesponsabilita‐tiifaptelorpropriiurmatdeoferireasiguranteifizicesisustinereafinanciaraproprieifamilii(barbat).Studiilepetineriiamericani(Arnett,1994,1997,1998,2000,2001)auaratatcaacestiaprivesctranzitiasprematuritatecafiindınprincipalmarcatedecrite‐riulindividualistcecuprindetrasaturidecaracterprecum:a‐tiasumaresponsabilitati,aluadeciziifarainfluentaaltorasiadeveniiindependentfinanciar.Multitineriameri‐caniıntrecaresigrupurileetnice,suntdeacordcatranzitialamaturitateestedefinitamaimultprintranzitiiindividuale,echilibratadecriteriicarereflectapreocupareapen‐trualtii.Inculturaamericanapelocuriınaltes‐auclasat,latoategrupeledevarstasicriteriiledindomeniulResponsabilitățifamilialeșiconformarelanormă(Arnett,2001).SimilaresuntsirezultateledinAustria,undetotcelemaiimportantecriteriiaureiesitceledindomeniulindividualismului–independenței,urmatderesponsabilitatifamilialesiconformarelanorma(Sirsch;Dreher;Mayr;Willinger,2007)sauınGreciaundeordi‐neadomeniiloresteaceeasicriteriiledinsubscalaindependențeiaobtinutcelmaimarescor, urmat de responsabilități familiale, și de conformarea la normă (Petrogiannis,2011).InIsraelindependentafinanciarafatadeparintiafostaprobatade83%dintretineri(MayselesssiScharf,2003).InCanadacelmaiimportantcriteriuaufost„aacceptaresponsabilitateapentruconsecintelepropriiloractiuni”,iar„aevitasaconducibeat”afostcelde‐aldoileacelmaiimportantcriteriu(Cheah;Nelson,2004).InChinacelemaialesecriteriiaufost:„aacceptaresponsabilitatipentruconsecinteleactiunilortale”,„aınvatamereusaaiunbuncontrolalemotiilor”,„adeveniiindependentfinanciarfatadeparinti”,„adevenimaiputinauto‐orientatsiadezvoltaomaimareatentiepentrualtii”.Tranzitiilederol„atestabiliıntr‐ocarierapetermenlung”,„aabsolviofacultate”,„ate
137
casatorii”si„adeveniiparinte”s‐auclasatpelocurifoartescazutepelistatinerilorchi‐nezi (Nelson;Badger;Wu,2004). Siadultiiemergenti romaniapreciazacriteriiledinscalaindividualismuluicamarkeraimaturitatii,primeletreicriteriicareaufostapro‐bateınceamaimareproportieaufostsaıtiasumiresponsabilitateapentruconsecintelefaptelortale(94,03%),saieideciziiınfunctiedecredintelesivalorilepersonaleinde‐pendentdeparintisaudealteinfluente(78,23%),safiiindependentfinanciardeparin‐tiitai(78,15%).
4.7. CERCETAREA IV – O PERSPECTIVĂ LONGITUDINALĂ ASUPRA SUCCESULUI TRANZIȚIEI SPRE MATURITATE A TINERILOR ROMÂNI
Procesul analizei succesului tranzitiei sprematuritate este structurat dupa cum ur‐meaza:descriereapescurtatipurilordeanalizestatisticeutilizate,enumerareasides‐criereasuccintaavariabilelorfolositeınanalizelestatistice,urmandcalafinalsainter‐pretam relatia dintre rezultantele tranzitiei de succes sprematuritate si debutul ınmuncaaltinerilorprindiversevariabileexplicative,comentandrezultateleobtinute.Incadrulacestuisubcapitolıncercamsaraspundemlaurmatoareledouaıntrebaridecer‐cetare:
1. Caresuntrezultanteleuneitranzitiidesuccessprematuritatesicumsuntexplicateeledefactoridemografici,aiexcluziuniisocialesideevenimentelenegativedeviata?
2. Caresuntfactoriicareinfluenteazadebutultinerilorınmunca?
4.7.1. Factorii sociali ai tranziției
Celemaimultecercetaricaresurprindfenomenultranzitieilavarstaadultaaudemaratlasfarsitulanilor’9026.Ingeneralcercetarilesecentreazapedouadirectiialetranzitieilavarstaadulta: (a)pe tranzitiade la scoala la loculdemuncapede‐oparte(Kogan2007;MullersiGangl2003a,b;ShavitsiMuller1998)sipedealtapartepe(b)formareafamiliei,incluzandplecareadincaminulparintesc.Cercetarile(Baizanetal.2004;Billarisi Philipov 2004a,b; Fussell si Gauthier 2005; Kiernan 2001; Andersson si Philipov,2002)peformareaparteneriatelorsiprimanasteresuntlimitateınanalizecureferiredoarlapersoaneledegenfeminin(BuchmannsiKriesi,2011).
Inultimeledecenii,ınıntreagaEuropapentrucas‐aextinsperioadadescolarizare,acrescutmediadevarstapentrufinalizareaınvatamantuluiinitial,aceastafiindla16–17anipentrucohortelenascuteındiferitiani(ıntre1948si1957siıntre1968si1978)ınMareaBritanie siGermania siaproape la20deani ın Italia.Ratelede finalizareaınvatamantuluisuperiorsuntmariıntarilescandinave,ın2007fiindaproapede50%,darınGermania,AustriasiGrecias‐auobservatratemaiscazutecuvaloriıntre18–23%conformOECD,2009.Crestereamedieidevarstalafinalizareaeducatieiinitialeamana26 CercetareaPieteiForteideMunca lanivelulUniuniiEuropene (TheEuropeanUnionLabor
ForceSurvey–EULFS),2000AdHocModuleonSchool‐to‐WorkTransitions,Cariereledupaınvatamantulsuperior(theCareersAfterHigherEducation:AEuropeanResearchStudy,TheEuropeanCommunityHouseholdPanel,TheFertilityandFamilySurvey,EuropeanSocialSur‐veysimairecentProgramulGeneratiisiGen(GenerationsandGenderProgram)ıncares‐aurealizatstudiiıncatevataridinEuropadeEst.
138
intrareapepiatamunciiınmajoritateatariloreuropene.InItaliasiMareaBritanieme‐diavarstei laprimul locdemuncae ın jurulvarsteide16ani side19ani ınSuedia(pentrucohortelenascuteıntre1948si1957),crescandla19aniınMareaBritaniesiıntre22si24deaniınItalia(pentruceinascutiıntre1968si1978).Prelungireaintrariipepiata forteidemuncasedatoreazaperioadeiextinsea scolarizarii,dar sidatoritadificultatilortotmaimarideagasiunlocdemuncasauaunuilocdemuncastabil.InEuropadeSud,abandonulscolarducelaaexperimenta,indiferentdeniveluldeeduca‐tie,operioadaprelungitadeinstabilitateacarierei,marcatadeinsecuritateınmuncasiniveluriridicatedesomajsauinactivitate.Intrareapepiatamunciiestecomparativra‐pidaınGermania,Austria,DanemarcasiOlanda.AltetaridinEuropadeNordVestpre‐cumMareaBritanie,Irlanda,Belgia,ocuparatemedii.Ratemarialeneangajariisiinse‐curitatii ın munca imediat dupa finalizarea scolii sunt ın tari din Europa de Sud(BuchmannsiKriesi,2011).
Procesuldeadeveniindependentsocialıncepeimediatdupaplecareadincaminulparintesc.Acestaestesingurulcriteriulaltranzitieicarearataocresteremodestaame‐dieidevarstaıncelemaimultetari.ExceptiefactariledinEuropadeSud,undeacestaacrescutconsiderabilde‐alungulcohortelor.Scandinaviipleacadincaminulparintesccelmaidevreme.InSuediamediavarsteiafostde19anipentrucohortelecelornascutiıntre1961–1965.Aceleasicohorte,dardintariledinEuropadeSud,seaflalacealaltaextrema,ınItalia,barbatiipleacadincaminulparintesclaovarstamediede27deani,iarfemeilela24deani.StudiiledinEuropaconceptualizeazaplecareadincaminulpa‐rintesccafiindunevenimentnerecurent,ınsauniitineri,dindiferitemotive,sepotın‐toarcesatraiascacuparintiidupaces‐aumutatprimadata.Domeniuldeviatapentrucarecercetatoriiobservaoamanaredinceıncemaimareesteformareafamiliei.Pentrucohortacelornascutiıntre1940si1960,mediavarsteilaprimacasatorieacrescutıncelemaimultedintariledinEuropadeVest.Pentruvarstamedielaprimanasteres‐aobservatocresterecu3–5aniıncepandcuanii1970pentrucelemaimultedintretari.Inciudatendinteidestuldeuniformedeamanareaformariiparteneriatelorromanticesiavarsteilaprimanastere,diferentelenationaleauramasmarisidestuldestabilede‐alungultimpului.Intarilescandinave,formareaparteneriatelorarelocmairepedesima‐reamajoritatesuntconsensuale,darconcretizarealorıncasatoriiareloctarziusaude‐loc.ParteneriateleromanticeseıntamplamaitarziuıntariledinEuropadeSud,undeprevalentacasatorieiestedestulderidicata.IntariledinEuropadeEst,amanareacasa‐toriei,aavutlocfrecventdupaanii1990sivarstamedieaformariiparteneriatelorro‐manticeestemicaıncelemaimultetari.Incontrastcuformareaparteneriatelorroman‐tice, timpul(siprevalenta)parentalitatiinuaaratat tendinteclare ıntre tari.Pana ın2005timpulcelmaitarziualprimeinasteriafostcelmaipronuntatınOlanda,Suedia,ItaliasiSpaniasicelmaidevremeıntarilefostecomunisteprecumRomania,UngariasiBulgaria(BuchmannsiKriesi,2011).
Studiilecomparativelanivelmicroprivindtranzitiadelascoalalaloculdemunca,auaratat,de‐alungulıntregiiEurope,catineriicuunstatutsocio‐economicmaiscazutobtinunnivelmaiscazutaleducatieisiintramaidevremepepiatamuncii.Oeducatiemaiscazutafavorizeaza,darnuneaparat,parteneriateromanticemaiinstabilesiapa‐rentalitatiimaidevreme,ceeacedeterminaınviitorocresterearisculuideneangajaresi saracie, ınmodspecialpentru femei.Studii (Blossfeldetal.2005;Wiik,2009)dinNorvegia,MareaBritanie,FinlandasiItaliaauaratatcaunstatutsocio‐economicmaiscazutduce lao formareaparteneriatelorromanticemaidevreme siaparentalitatiichiarsiıncazulacelortinerieducati(BuchmannsiKriesi,2011).
139
Studiileasupraprevalentei,evenimentelordetranzitiesiadiversitatiilorınEuropaauaratattreidescopeririimportante:
1. perioadadetranzitielavarstaadultaafostextinsaconsiderabildecatrecohorteletineresiseobservaoamanareamajoritatiimarkerilordetranzitie.
2. Pentruevenimenteprecumıncadrareaınmunca,relatiiintime,primanastere,fina‐lizareastudiilorpredominavariatiamareavarstei.DacaconformluiBuchmannsiKriesi(2011)diferenteledintretarisuntmariınjurulvarsteide25deani,darcom‐parativeınmicamasuraınaintedevarstade20deanisidupavarstade35deani.Avandınvederecastudiilenoastreaufostfacutepedouapanelurinuneasteptamcadiferenteledevarstasafiemari.
3. Tendintelesuntsimilaresipentrubarbatisipentrufemei.Plecareadincaminulpa‐rintesc si formareafamiliei, ınmodgeneralau loc lavarstemai ınaintate ıncazulbarbatilor(BuchmannsiKriesi,2011).
Intr‐unstudiucareaıncercatsaafledeceamericaniideculoaresuntsaracii,GoldA.etal.(2015)autestatdacaprobabilitateadesucceseconomicesteconditionataderea‐lizareaatrei„norme”realizatedeamericaniidinclasademijlocsipecareceidoicerce‐tatorilenumesc„secvențedesucces”acesteafiindabsolvireaînvățământuluisuperior,afistabilîntr‐unlocdemuncăcunormăîntreagă,tusaupartenerul/așiaaveacopiiîntimpceeșticăsătorit/ășidupăvârstade21deani.
Trecereacusucceslavarstaadultapresupuneocombinatiedefactoriprintrecareexistentaunuiechilibruinterior,competenteinterpersonale,capacitatedeauto‐control,deaıntelegecumsafacifatacontextelormultiplesicomplexesiostilitatilorsauindife‐renteivenitedinparteainstitutiilor,capacitatederezilientaatuncicandexistaadversi‐tati.Tineriitrebuiesafiepregatitipentruagandirapid,saaibaveleitatideinventatorisisarezolveproblemeapelandlacunostinteprofunde,safiecreativi,flexibilisisautili‐zezecunostinteleınsituatiinoi.Apregatiadolescentiipentrumaturitateınseamnacul‐tivareaabilitatilordeagandicritic,dealecultivacunostintedespreinstitutiisiprocesedemocraticesiunsentimentdeaservicomunitatiilorsisaseimpliceınproceseleso‐cialesaupolitice(Nagaokaetal.,2014).
Bensonetal.(2004)arataunprofilaltinerilorcompusdinoptdimensiuniaitranzi‐tieidesuccesssprevarstaadulta,tabeluldemaijossumarizandacestedimensiuni(Ta‐belul4.7).
Tabelul4.7:Dimensiunisiindicatoriaisuccesuluiınevolutiaadultiloremergenti
Dimensiunișiindicatori ai succesului în evoluția adulților emergenți
Sănătateafizică:
oalimentatiebuna, exercitii fizice regulate, fara abuz de substante si dependenta,comportamentsexualsigur,evitareaviolenteisiaconduceriisubinfluentaalcoolului
Bunăstareapsihologică și emoțională
identitatedesine pozitiva, satisfactie cu viata, un aspect fizic placut, sentiment alunuiscop,orientareprosociala
Abilitățideviață
luareadeciziilor, reglare emotionala, abilitati interpersonale, auto‐eficacitate,responsabilitatefinanciara
140
Comportament etic
aspuneadevarul, respectarea promisiunilor, evitarea criminalitatii, respectarea legii,aspunecaestibolnavcandchiartesimtirau,ademonstragrijasipreocuparepentrualtii,asumareapropriilorresponsabilitati
Familiesănătoasă și relații sociale
atinelegaturasi interactiuni frecvente cu parintii, cu un partener intim si cu grupuldeegali,implicareaıngrupuricumarfiechipesportivecomunitare,grupuridebiserica,grupuridemuzica,cursuridedans,
Niveldeeducație
finalizarealiceului, finalizarea unei forme de educatie post‐secundara sau a unuicertificatedeatestatprofesional,
Angajamentconstructiv
peste35deorepe saptamana ın scoala, angajarea ın campul muncii sau ın gospodarie,
Angajamentcivic
muncadevoluntariat, participare politica, acte de caritate
Sursa:Bensonetal.,2004:6.https://docs.gatesfoundation.org/Documents/SuccessfulDevelopment.pdf
Succesuladolescenteiedefinitdeliteraturadespecialitateprincompetentesiefi‐cacitateapersonala,achizitiidedeprinderisociale,sentimentdebunastare,capacitatederelationare sideintimitate,angajarefatadevaloripro‐sociale, judecati siactiunimorale,precumsiunstildeviatasanatossievitareacomportamentelordeviante.Di‐ficultatilesinesiguranteledinsocietatearomaneascaactualaafecteazasanseleadoles‐centilorsimarescpresiunileexercitateasupralordeaatingeniveleridicatedecom‐petentesociale.Majoritateatineriloreuropenideastazisebucuradeconditiideviatabune,ınsaacestiaıntampinadificultatiıneducatie,ocupareaforteidemuncasiinclu‐ziune,carecombinatecuproblemeledeordinfinanciar,ınmateriedelocuintesautran‐sport, ıi ımpiedica sadevina independenti, sabeneficiezederesurse sioportunitatisuficientepentrua‐sigestionapropriilevieti,aparticipaınsocietatesialuadeciziiınmodindependent.
Succesultreceriilavarstaadultadepindedecunostinte,aptitudini,abilitatisicarac‐teristici transmiseoamenilorprinprocesuldeeducatie.Unadult tanarbinepregatitesteunulcuunsentimentalidentitatiiintegrate,unactivismsimotivatiedea‐siutilizacunostintele si strategiile fata de dorintele finale. A avea o „identitate integrata” ın‐seamnanunumaidea‐ipregatipetineripentruafacefatauneiexperienteınuniversi‐tatesauınmunca,darsidea‐iındrumasprea‐sidezvoltaactivismulpentruaaveasuc‐cesınfunctiedeceeaceıntelegeiprinsuccessiaaveaposibilitateadeaexperimentamaimultecontexte.Tineriiaunevoiedecunostinte,abilitati,formareaunormentalitati,strategiisisa‐siformezeoconstiintapentruagestionaprovocarilematuritatii,nefiindvorbadoardedezvoltareacunostintelorsiaabilitatilor,catmaialesdeimplicarealorınviatadezicuzi,ıntr‐unmodcare‐ivaajutasa‐siconducaviataınviitorasacumdo‐resc(Nagaokaetal.,2014).
Nagaokaetal. (2014)recunoscrolulesentialpecarecontextul ılareasupraunuiadultcapabildea‐sivalorificatalentelesia‐siatingescopurile.Obstacolelecarestauıncaleadrumuluisprematuritatesioportunitatiledisponibilepentrutineriiadultivariazafoartemultdecontextulıncarelocuiesc.Saraciaareinfluentaasupraperspectivelorde
141
viitoraletinerilor:copiiidinfamiliisaraceaumaiputinesansedecatcolegiilorbogatideafinalizaliceulsaudeaurmastudiiuniversitare(RousesiBarrrow,2006)saudeasebucuradeosanatatebunalavarstaadulta.CopiiisiadolescentiidinSUAaupartedeoportunitatisiexperientediferiteınafarascoliicaredepindınmarepartederesurselefamiliale.Diferenteledevenituridininvestitiaıneducatiainformala,deexemplu,ınclu‐burilesportive,taberedevara,calatorii,computeresicartiledeacasa,contribuieladi‐ferenteınrealizareaacademicacarepotfiobservateıncadinintrareaınscoalaformalasiseextindpemasuraceelevultreceprinscoala.Experientafacultatiiunuitanaracaruifamilieareveniturimiciestedescrisacafiindpentrueiunbiletpentruascapadintr‐ocomunitatesaracamaidegrabadecatcaomodalitatedea‐sidezvoltaminteasitalenteleartisticesaupentruaschimbaconditiiledincomunitatilelor.
Comportamentulindividualesteconditionatdediverseconstrangerisociale,cede‐terminaoptiuniledisponibilepentrufiecareactorindividual.Fiecarecomportamentlanivelmicrosocialesteinfluentatdeunanumitcontext.Cutoateacestea,structurama‐crosocialanudeterminaınıntregimecursulvietiioamenilor,acestiaılremodeleazaac‐tiv,fiindagentiactiviaibiografiilorlor(Sobotka,2004).
Deciziilereferitoarelaevenimentelemajoredepeparcursulvietiisuntinfluentatedeexperienteletrecutealeuneipersoanesideevenimenteleprincareaceastaatrecut.Sepoatespunecaevenimenteleanterioarepregatescdrumulpentruunelerolurisileımpiedica pe altele, modificand sansele si perspectivele vieti (Dykstra, vanWissen,1999).
Desiastazi,ınRomaniaseobservatendintaunuidebutınmuncaabiadupaabsolvi‐reaınvatamantuluisuperiorexistatinericareexperimenteazamuncaıncadintimpulliceului(muncasezoniera,chiarsipeperioadavacantelor)sauimediatdupaabsolvirealiceului.Aceastacategoriede tinerisediferentiazadeceicarealegsa fiedependentifinanciardeparintipanadupaabsolvireastudiilorsuperioare.Scopurilestudiuluinos‐trusuntaceleadea‐iobservapetineriicareaualessacontinueeducatiadupaabsolvi‐realiceului,darreusescsasiımbinestudiilecumuncasicaresuntfactoriisocialicareinfluenteazadebutulınmuncaaltinerilor?Prinastfeldestudiidorimcafactoriipoliticisagaseascamodalitatileprincaretineriidinprimeletreicategoriisapoateaveaopre‐gatireeducationalacatmaimare(pentruaputeafacefatapeopiataamunciitotmaiconcurentiala)siaaveaoexperientaınmunca(pentrucainsertialorpepiatamunciisafiecatmairepedesieficienta).
4.7.2. Metoda, instrumentul și eșantionul celor două valuri ale studiului IV
Datelestatisticeprincareanalizamınaceastaparteacartiisuccesultranzitieisprema‐turitatesiadebutuluiınmuncaatinerilorromaniprovindinstudiullongitudinalalpro‐iectuluimentionatdejaınaceastacarte„Rezultanteleadolescenței.Operspectivălongi‐tudinală”27. Subiectii studiului sunt cohorta de tineri nascuti ın 1994–1995, fiindgeneratiadeabsolventideclasaaXII‐asauaXIII‐aın2012careauparticipatınprimul
27 ProiectPN‐II‐ID‐PCE‐2011‐3‐0543,finantatdeConsiliulNationalalCercetariiStiintificesiim‐
plementatdeoechipamixtadecadredidacticesicercetatoriaiDepartamentuluideAsistentaSocialaaUniversitatiiBabes‐Bolyai.Dateleaufostutilizatecuacordulcoordonatoruluistiinti‐ficProf.Univ.Dr.MariaRothsialmanageruluideproiectLect.Univ.Dr.Teodor‐PaulHaragus.Maimultedetaliidespreproiectpewww.viitoradult.ro.
142
valalstudiului.Aceeasitineriaufostrecontactatipentruacompletaunaltchestionarınaldoileavalalstudiuluiladoianidupaabsolvirealiceului.
Aspecte metodologice ale analizelor statistice
Investigaminfluentafactorilorprivindsuccesultranzitieilamaturitateprecumsifacto‐riiinfluentatoriasupradebutuluiınmuncaaltinerilorfolosindınprimulcazregresialiniaramultipla (ierarhica), iar ıncelde‐aldoilearegresia logisticabinara.Alaturideregresialiniarabivariataexistaunalttipderegresieliniara,aceeamultipla(ierarhica)pecareamalessaoutilizamınanalizelenoastrepentruexplicareafactorilorcareaudeterminarezultanteledesuccesalunuitanarıntranzitialuidelaadolescentalama‐turitate.Inregresialiniaramultipla,seconstruiescmodeleierarhiceıncarevariabileleindependentesuntintroduseperand.Astfelamrecurslaoanalizadetipblocderegre‐siepentruaobservaefectul succesiunilorde factori asupravariabilelordependente.Adaugandfactorii(variabileleindependente)peetapeampututobservacatdebineex‐plicamodelulvariabileledependente.Ceeacemasoaracoeficientuldecorelațiemultiplă(ierarhică)esteasociereadintreovariabilaindependentasidouasaumaimultevaria‐biledependente,coeficientulfiindnotatcu„R”sinearatatocmaicatdemultputemnoisaprezicemrezultatelevariabileidependentecunoscandpecelealevariabilelorpredic‐tori(independente).Valoarealui„R2”aratacareestevariatiadinvariabila„Y”(variabiladependenta)explicatadevariatiadinvariabila(variabilele)„X”(variabilelepredictorisauindependente).„Rsquarechange”aratacatdemultseschimbavaloarealuiR2delaunmodellaaltul,permitandastfelsaestimamdacaintroducereauneivariabilesauaunuiblocdevariabile independente ımbunatatesteputereadepredictieamodelului(Lungu,2001).Dacaβestenegativexplicaefectulvarianteideraspunscodatacu0avariabileiindependente,iardacaβestepozitivexplicaefectulvarianteideraspunsco‐datacu1avariabileiindependenteintrodusaınmodelulderegresie.
Pentruaanalizafactoriicareauinfluentaasupradecizieitinerilordeaıncepeoex‐perientaınmunca,aldoileatipderegresiepecarel‐amutilizatesteregresialogisticabinara(Binomial/binarylogisticregression),oformaderegresieıncarevariabiladepen‐dentaestedihotomica,iarvariabileleindependentepotfiatatcantitativecatsicalitative(categoriale).Regresiaesteutilizataatuncicandvariabiladependentaseexprimaınter‐menideaparitiesaunon‐aparitieaunuievenimentavandcod1pentruaparitiaeveni‐mentuluisicod0pentrune‐aparitiaacestuia.Regresialogisticasebazeazapeestimareaverosimilitatiimaxime(maximumlikelihoodestimation)transformandvariabiladepen‐dentaıntr‐ovariabilalogit–logaritmulnaturalalsansei(odds)caevenimentul(varia‐biladependenta)saaparasaunu.Astfelseestimeazaprinregresialogistica sansacaevenimentulsaapara.Estimandverosimilitateamaximasereflecta sansele(odds)cavalorilevariabiledependentesafieprezisedinvalorilevariabilelorindependente.Dinmodelsefolosesccoeficientiipentruinterpretareasanselorrelative(oddsratio)sansaunuievenimentınseamnaprobabilitateacaevenimentulsaaparaımpartitlaprobabili‐tateacaacestasanuapara.Sansarelativareprezintacantitateaprincaresansacaeve‐nimentulsaaparacreste(sansarelativamaimareca1)sauscade(sansarelativamaimicadecat1)atuncicandvaloareapredictoruluicrestecuounitate.Pentruvariabileleindependentecategorialene raportam lao categoriede referinta. Sansa relativamaimaredecat1ınseamnacasansacaevenimentul(debutulınmuncaaltinerilor)saapara(variabiladependentasaaibavaloarea1)estemaimaredecatceapentrucategoriadereferintasiinversosansarelativamaimicadecat1ınseamnacasansacaevenimentulsaaparaestemaimicadecatceapentrucategoriadereferinta(Haragus,2006).
143
Instrumentul de cercetare al primului val al studiului IV
Pregatireaprimuluivalalcercetariiapresupustrecereaınrevistaaliteraturiidespeci‐alitateınscopulpregatiriiinstrumentuluidecercetaresidezvoltareapropriu‐zisaain‐strumentuluidecercetare.AstfelechipadecercetatoricompusadincadredidacticealeDepartamentuluideAsistentaSocialaaUBBauparticipatlaelaborareachestionaruluiceurmaafiaplicatelevilordeliceudinclaseleterminaledinRomania.Astfelchestiona‐rulacuprinsıntrebaridintoatespectrelevietiiunuiadolescent,ıntrebaridesprerelatiatinerilorcuparintii,profesorii,prieteni,rezultatescolare,intentiadecontinuareastu‐diilor si specializarea,angajarea ın comportamentederisc (consumdealcool, tutun,droguri),ıncepereavietiisexualeprecumsimodalitatidepetrecereatimpuluilibersiplanurideviitor(vezianexa2cuchestionaruldinprimulvalalstudiului).Avandınve‐dereimportantatematiciipregatiriiprofesionalesiaorientariiacademicepentrupre‐zenta cercetare, ın elaborarea instrumentului echipaapornitde la chestionarulSSP(SchoolSuccessProfile,elaboratdeG.BowensiJ.Richman),traduscaScalaSocialăaSuccesuluiȘcolar(Rothetal.,2009),adaptatıncadrulproiectului„Diagnosticulsocialalperformanței școlare”.Dinchestionarulamintitaufostpreluate siadaptatesectiuniledinchestionarulprimuluivalalstudiuluiIDEI:(A)Despreșcoală,(B)Desprevecinătate,(C)Despreprieteni,(D)Desprefamilie,(F)Despresănătate(F1–F9,F14,15).Amadaugatsectiuneadeactivitatiextrascolare–(H)Muncă,voluntariat,alteactivități.Sectiuneafactorilorderisc(G)Alcool,droguri,acuprinsitemipreluatisiadaptatidinchestiona‐releESPAD28siBarometrulAdolescentei(2009)29,respectivdinstudiianterioarepeti‐nerisiadolescentialeANA(AgentieiNationaleAntidrog,2004–2015)30.Inelaborareasectiunii(E)Sexualitateșicontracepțieamsintetizatitemipreluatisiadaptatidinurma‐toarelechestionaresiscale:Chestionarulprivindcomportamentulsexualalstudentilor(2002)31;ChestionarulAbsolventiideliceu–valorisistildeviata(2009);ChestionarulSanatatiiReproducerii(2005)32;MarylandAdolescentDevelopmentInContextStudy(MADICS) – sectiunea Romantic Relationships (1998)33; The Triangular Love Scale(Overbeeketal.,2007)34;RelationshipAssessmentScale(Hendrick,Dicke,&Hendrick,
28 PreluatdupachestionarulTheEuropeanSchoolSurveyProjectonAlcoholandOtherDrugs(ES‐PAD),http://espad.org/,accesatladatade30.10.2013.
29 https://cultresearch.wordpress.com/2009/12/10/barometrul‐adolescentei‐2009/, accesatladatade30.10.2013.
30 AgentieiNationaleAntidrog.(2004–2015).RaportNationalprivindsituatiadrogurilordinRo‐mania,http://www.ana.gov.ro/rapoarte_nationale.php,accesatla30.10.2013.
31 Preluat dupa Chestionarul privind comportamentul sexual al studentilor (2002),http://www.medfam.ro/...comportament_sexual/CHEST_COMPORT_SEXUAL, accesat la datade30.10.2013.
32 MinisterulSanatatii,BancaMondiala,UNFPA,USAID,UNICEFBuzau:AlphaMDN(2005).Stu‐diulsănătățiireproducerii,http://www.unicef.org/romania/ro/Studiul_Sanatati_Reproduce‐rii.pdf,accesatladatade30.10.2013.
33 PreluatdupaMarylandAdolescentDevelopmentInContextStudy(MADICS)(2008).http://www.rcgd.isr.umich.edu/pgc/home.htm,accesatladatade30.10.2013
34 PreluatdinTheTriangularLoveScaleelaboratdeOverbeeketal.,2007,http://www.ccam‐ascor.nl/research‐measures/166‐engels/research‐measures/312‐short‐triangular‐love‐scale‐for‐adolescents‐and‐adults,accesatladatade30.10.2013.
144
1998)35. Inelaborareasectiunii (F)Sănătate, careaduna informatiidespresanatateafizica simintala, scaleleexistente ınSSPau fostcompletatecuo listadeevenimentesemnificativecareinfluenteazaniveluldestrestraitdeopersoana(F11)preluatedinchestionarulGenerationsandGenderSurvey(GGS,2004).Pentrumasurareaoptimis‐mului(F13.2)aufostutilizati10itemidinScaladeoptimismLOT‐R36.Celedouascalesuntdejavalidatesiadaptatelapopulatiaromana37.Celedouascalepentrumasurarearesurselorpozitiveaufostalesepentrucaauolargaraspandiresiauproprietatipsiho‐metricefoartebune(SchmittsiAllik,2005;Carver,ScheiersiSegerstrom,2010).Afec‐tivitateanegativa ca si factorde risc este evaluata prin scala simptomelordepresive(F9.2),anumevariantascurtaaScaleidedepresieBDI(BeckDepressionInventory,ela‐boratadeKoppsiForis,1993).Pentrumasurareaanxietatii(F9.3)afostutilizatascalaHADSadaptatapepopulatiaromanadeLadea(2005)38.Acestescaleaufostalesefiindcaauolargaraspandire,aubuneproprietatipsihometrice, identificaaspectelemultiplealedepresieisialeanxietatii,respectivgraduldeseveritateacomponentelorafective,cognitive,comportamentale,motivationalesivegetative,dovedindu‐seaaveabuneper‐formanteındepistareasievaluareasimptomatologieianxioasesidepresivelapacientiicu afectiuni somatice, psihiatrice, precum si ın populatia generala de adolescenti siadulti tineri (Storch, Roberti, Roth, 2004; Bjelland, 2002; Gralinski‐Bakker, 2003 si2004).Itemiireferitoriladateledemograficeincluseınsectiunea(I)Locuință,Gospodă‐rieaufostpreluatidinchestionarulGenerationsandGenderSurvey(GGS,2004).Ches‐tionarulafostconceputpentruaadunadateprivindevolutiademograficasifactoriiso‐cialiexplicativi.Sectiunea(J)Datepersonalea fostconceputapebazaunor ıntrebaristandardfolositeınBarometreledeOpiniePublica.
Instrumentul de cercetare al celui de‐al doilea val al Cercetării IV
Inscopulrealizariiceluidealdoileavalalcercetariicantitativeaavut locrevizuireainstrumentuluidecercetare(achestionaruluiinitial),pentruafiutilizatınaceastafazalapersoaneledinesantioncare,dupadoianidelaprimaevaluare,seregasescıntr‐osituatiedeviatanoua:studiazalauniversitate,suntıncadratiınmunca,eventualsi‐auıntemeiatofamilieproprie,auemigratsaualtesituatii.Instrumentuldecercetarenourealizatcuprinde8sectiuni:(A)Datepersonale,(B)Familiadeorigine,(C)Educație,(D)Piațaforțeidemuncă,(E)Sănătateșipersonalitate,(F)Familie,relațiiintime,mediulso‐cial,(G)Despreviitorsi(H)Hobby,voluntariatșialteactivități(veziınanexaıntrebariledinchestionarulceluide‐aldoileavalalstudiului).Amadaugatsialteıntrebarispecifice
35 PreluatdupaRelationshipAssessmentScalesielaboratdeHendrick,DickesiHendrick,(1998),
http://www.midss.org/relationship‐assessment‐scale‐ras,accesatla30.10.2013.36 PreluatdupachestionarulLifeOrientationTestRevised,elaboratdeScheier,CarversiBridges,
1994,http://fetzer.org/sites/default/files/images/stories/pdf/selfmeasures/Self_Measures_for_Love_and_Compassion_Research_OPTIMISM.pdf,accesatladatade30.10.2013.
37 PreluatdupaSistemuldeEvaluareClinică,SEC,http://rtscluj.ro/content/view/45/19/adap‐taredecatreProf.Univ.Dr.DanielDavidsicolab.,accesatla30.10.2013.
38 PreluatdinchestionarulHospitalAnxietyandDepressionScale,elaboratdeSnaithsiZigamond,1994; si adaptat de Ladea, M. 2005, http://www.romjpsychiat.ro/article/validarea‐scalei‐de‐anxietate‐si‐depresie‐hads‐pe‐o‐populatie‐de‐pacienti‐psihiatrici‐din‐tara‐noastr‐maria‐ladea,accesatladatade30.10.2013.
145
celorcareaualessa‐sicontinuestudiilepentruaidentificafactoriimotivationaliaicon‐tinuariistudiilorsialegeriispecializarii, intentiadecontinuareastudiilorıncelelalteciclurideınvatamantsuperiorsaudeparticiparelacursuridecalificare,specializaresauperfectionare(pentrudezvoltareacompetentelor),despreexperientaprofesionala(domeniul,venitul,timpullucrat,formadeangajare),perceptiaasupraviitoareicariere,analizafactorilorpsihologici(stimadesine,anxietate,depresie,optimism)ınurmaex‐perienteivietiidestudentsiaprimeiexperientepepiatamuncii,analizacomportamen‐telorderisc(droguri,alcool,tutun),amodalitatilordepetrecereatimpuluilibersiim‐plicareınactivitatidevoluntariat.Aufosteliminateıntrebarilereferitoarelarezultatelescolare,iarıntrebarilelegatedefamiliadeprovenientaaufostmodificateınasafelıncatsa fie relevante pentru situatia celor care au ales sa traiasca independent (studentisi/sauceicarelucreazaınaltapartedecatloculdedomiciliu).
Eșantionarea.Subiectiiprimuluivalalcercetariicareaavutlocimediatdupaınce‐pereascolii,ınperioada15septembrie‐1decembrie2012suntliceenidinclasaaXII‐asiaXIII‐adinscoliledinRomaniadinanulscolar2012–2013.Cercetareadeterenaim‐pusdeplasareaalaturidealtimembriiaiechipeidecercetaresistudentidelaDeparta‐mentuldeAsistentaSocialadincadrulFacultatiideSociologiesiAsistentaSocialaaUni‐versitatiiBabes‐Bolyai ın33de localitatidin tara (ıncele18 judetealese),populatiafinalafiindconstituitadin70descoli,aproximativ219clasesi5102elevi(4587elevidinmediulurbansi413elevidinmediulrural).
Metodadecolectareadatelorprimuluivaldecercetare.Avandınvederedificultatilepecarele‐auıntampinatcativadintremembriiechipeidecercetatoriıntr‐unstudiuan‐teriorprivindrecontactareasubiectilor,actualaechipadecercetareahotaratrealizareaformeionlineachestionarului,carepermitecontactareadirectaarespondentiloratatınprezentcat si ınal2‐leavalalstudiului.Asadar,cercetareas‐adesfasurat ınmareparteprincompletareachestionareloronline,liceeniifiindconditionatideparticiparelastudiuprincreareaunuicontpesite‐ulproiectului(www.viitoradult.ro/sondaj).
ModuldelucrupentruvalulIafosturmatorul:Inprimulvalalstudiului,pentrufie‐carescoalaamavutacordulInspectoratuluiScolarJudetean,precumsiacorduldirecto‐ruluiscoliisiadirigintilor.Liceenilorlis‐aasiguratposibilitateadearefuzacompletareachestionarului,iardateledinchestionarelecompletateaufosttrataterespectandconfi‐dentialitateaacestora.Cadreledidacticesiparintiinuauavutaccesladatelelicenilor.Liceenilordinesantionlis‐aprezentatproiectuldecercetare(ın10–15minute),apoiauprimitofoaiecuprezentareaproiectuluisicudateledecontactaledirectoruluideproiectsiunpix(materialpromotional),pecareeratrecutaadresasite‐uluionlineundeurmausacompletezechestionarul,dupacaresi‐audatacceptulsaparticipelacerce‐tare,completandofoaiecuadresadee‐mailsinumaruldetelefon.Liceeniiaufostrugatisaaccesezepaginaonlineaproiectuluipentruaccesareainstrumentuluidecercetare,saısifacauncontsisacompletezeonlinechestionarul(www.viitoradult.ro).132deli‐ceeniaualessacompletezechestionarulpelocınvariantaclasica(foaiesipix)dindife‐ritemotive(lipsaaccesuluilainternet,lipsaadreseidee‐mail,altemotive).Aufostcon‐tactatitelefonicaproximativ1800deliceeni,modalitateprincares‐aurmaritıntarireainvitatieipentrucompletareachestionarului,liceenilorfiindu‐leatrasaatentiaasupradetaliilortehniceprivindcompletareavarianteionlineachestionarului.Lafinalulperi‐oadeideculegereadatelor,dupacuratareabazeidedatesiaeliminariicazurilorcareaveaumulteraspunsurilipsa(missing)aramasunnumarde3509respondenti.
146
Moduldelucrupentrualdoileavalafosturmatorul:cei3509respondentiaiesanti‐onuluiinitialaufostcontactatitelefonic,reamintindu‐li‐seangajareaprealabilapentruaparticipaınaceststudiulongitudinal.Eiaufostinvitatisacompletezenoulchestionar.Ne‐amasiguratcaacestiafolosescacelasie‐mailsisepotconectalabazadedate,res‐pectiv,ıncazulcelorcareaveauonouaadresadee‐mail,amactualizat‐oınbazanoastradedate,urmanda le trimite,doarcelorcareauraspunsefectiv la telefon,peadresapersonaladee‐maillink‐ulcunoulchestionar.Inconvorbireatelefonicasaueventualfizica(ınlocalitatilecuratamicaderaspunsne‐amdeplasatpeteren),le‐amsolicitatnumelecontuluidepereteauadesocializareFacebook,astfelıncatsaputemcomunicaacolositransmitelink‐ulpentrucompletareachestionarului,pentrucamultoradintreei leestemailaındemanaacestmoddecomunicare,dar sipentrucresterearateidecontactarearespondentilor,deoarece,peceicarenuauraspunslatelefon,i‐ampututgasipereteauadesocializare,fiecautandu‐idupanumelesiprenumelelor,fieprinin‐termediulcolegilordeclasacareıiaveauprintreprietenipereteauadesocializareFa‐cebook.Pentrudiseminarearezultatelorproiectului,darsiınvedereautilizariiunuica‐nal de comunicare tot mai des folosit de catre segmentul de populatie tanara, amrealizat pe reteaua de socializare Facebook o pagina a proiectului (www.face‐book.com/viitoradult),pecareampromovat‐oınrandultineriloresantionuluinostru.Valulaldoileaalcercetariis‐arealizatpedouacanaleprincipale:caleacontactariitele‐fonicedirectesipecaleainvitatieitransmiseprinFacebooksiprinintermediulposteielectronice(e‐mail). Inurmaconvorbirilortelefonicenotamın foaiadecalcul (depeadresaproiectuluidegmail)situatiarespondentului(dacaedispussacompleteze,dacaareaceeasiadresadee‐mailsidacautilizeazaFacebook,iarpentruceicarenuauras‐punslatelefonamnotatmotivulpentrucarenuaupututficontactati).
4.7.3. Întrebări, obiective și ipoteze de cercetare
InaceastaaIV‐aparteastudiuluitranzitieisprematuritateatinerilorromanine‐ampropussaraspundemlaurmatoareleîntrebăridecercetare:
1. Careestetraseulpecareılurmeazatineriiimediatdupaabsolvirealiceului?Incemasurasfarsitulstatutuluideelevconduceladeciziatinerilordeacontinuastudiilesi/saucandıncepsalucreze?
2. Cumımbinatineriistudiileuniversitarecuprimeleexperientedemunca?
3. Ceinfluentaaufactoriidemografici,socialisievenimentelenegativedinviataindi‐vidualasidefamilieınsuccesultranzitieitinerilorsprematuritatesiasupraatitudi‐niideangajarealorınmunca?
4. Ceefectaufactoriiexcluziuniisocialeasuprasuccesuluitranzitieidelaadolescentalamaturitate?
Pebazaacestorıntrebaridecercetareamformulaturmatoareleobiective:
1. SaexaminammoduldeviataaladultiloremergentidinRomaniaavandıncentrulatentieicontinuareasauıntrerupereastudiilordupafinalizarealiceului sidebutulexperienteiınmunca.
2. Saurmarimmodulıncareuniitinerireusescsaımbinestudiilecumunca.
3. Sadescriemfactoriicauzalicarepotexplicasuccesultranzitieilamaturitatesialde‐butuluiınmunca,precumfinalizarealiceuluiprinexamenuldeBACsicontinuareastudiilordupaabsolvirealiceuluiprinstudiiuniversitaresicursuripost‐licealsi/sau
147
angajareaınmunca;saıntelegemrelatiadintrefactoriisocialisifamiliali(graduldeocupareaparintilor,apreciereaniveluluidetrai,statutulsocio‐economic,deprivaremateriala,niveluldeeducatiealparintilor,genul,mediulurban/rural)sifactoriipsi‐hologici(stimadesine,optimism,satisfactiacuviata,depresieetc);
4. Saanalizamdacafactoriiexcluziuniisociale–deprivareamateriala,saraciafinanci‐ara,intensitateascazutaamunciiıngospodarie(conformdefinitieiEUROSTAT)in‐fluenteazarealizareacusuccesauneitranzitiisprematuritate.
Rezultateletranzitieidepinddeoportunitatilesiconstrangerilestructurale,darsideresurseleindividuale.Tranzitialavarstaadultanecesitacapacitatipsihologice,abilitatisocialesiactivism(BuchmannsiKriesi,2011).Desioameniiauaccesdiferitlaresursesioportunitatiınviatainegalitatilesocialesuntreprodusesideluareadeciziilorindivi‐duale(SchoonsiSilbereisen,2009).Tineriiısiformeazaobiceiurisistilurideviataınfunctiedevolumulsisurseledecapitaldinfamilie.Unadintrepremiseleacesteicerce‐tariestecaınprocesuldezvoltariiumaneetapelenusepotsepara,dezvoltareaeconti‐nuacaefectalinteractiunilordintreindividsimediulextern,dintresistemulpsihicsibiologicsimediulınconjurator,lacareindividulseadapteazacontinuu(Hollowayetal.,2010).O altapremisaapreyentei cercetari pornestede la teoria sistemelorecologice(Bronfenbrenner,1979)careexplicatrecerealamaturitatecafiindmotivatadenevoilededezvoltare(caresuntaceleasi)pentrutotiadultiiemergenti,demicrosistem.Adultiiıncursdedezvoltaresuntsocializatiınmoduriunicedecatrefamiliilelorsidecatregrupuldeprieteni,demezosistem.Ritmuldedezvoltareestedeterminatdecerinteleeducationale sideoportunitatile, resurseledinmediul socio‐economic,deexosistem.Mediulsocio‐cultural,macrosistemullimiteazadezvoltareaprincredinteledinsocietate(Bronfenbrenner,1979).Nagaokaetal.(2014)spunecaobstacolelecarestauıncaleadrumului spre maturitate si oportunitatile disponibile pentru tinerii adulti variazafoartemultdecontextulıncarelocuiesc.Saraciaareinfluentaasupraperspectivelordeviitoraletinerilor:copiiidinfamiliisaraceaumaiputinesansedecatcolegiilorbogatideafinalizaliceulsaudeaurmastudiiuniversitare.Scolarizareaprelungitaeposibilapentrutineriicaredispundecapitaleconomicsicultural.Tineriidinclasademijlocex‐perimenteazalucrurilegatedetinereteınmodlimitatdatoritacapitaluluimediudecaredispun,iartineriidinstraturiledejosseidentificacuocultura„muncitoare”trecandrepedelaoformadeviataadulta(Ercseietal.,2013).EfectulmediuluisocialasuprasuccesuluieducationalesteexplicatdeLucas(2001)prin teoriamențineriiefectiveainegalității(theoryofeffectivelymaintainedinequality–EMI).Familiileavantajatesocio‐economicfolosescresurselelorpentruaasiguracopiilorunniveldescolarizarecarenueuniversalobligatoriu,darpelangaasigurareauneieducatiicantitativsimilaracualor,parintiicautasaoferecopiilorsiunacalitativmaibuna.Atatteoriamentineriilamaximainegalitatiicatsiteoriamentineriiefectiveainegalitatiiprezicefectulmediuluisocialcafiindimportantpentruatingereaanumitornivelurieducationalecarenusuntuniver‐sale.TeoriaEMI(Lucas,2001)postuleazacapentruacelenivelurideeducatiecarede‐vinuniversalecompetitiavaavealocpentrutipuldeeducațiecesedoresteafiatins.
PebazacriteriilormaturitatiipropusedeArnett(Tabelul4.2)amcompusfactoridesuccesaitranzitieipecareapoii‐amintrodusıncatevamodeleexplicativecavariabiledependente.Factoriii‐amcompusdinıntrebarilepreluatedinbazadedatelongitudinalaaproiectuluiIDEI.AstfelamselectatdinchestionaruluiaplicattinerilorınprimulvalalstudiuluilongitudinalcorespondentulcriteriilordescrisedeArnettprinInventaruldedi‐mensiunialeadulțiloremergenți(IDEA)pentruacreavariabileledependente(rezultan‐tele)caredefinesctranzițiadesucceslamaturitate,acesteafiind:succesuleducațional,
148
bunăstareapsihologică,evitareacomportamentelorderiscsisănătatea.Cumaufostma‐surateacestevariabileprezentampelargınanalizadescriptiva.
Incategoriaevenimentelornegativedeviațăaminclusaceleevenimenteasupraca‐roratanarulnuarenicioinfluenta,dintreacesteamintimîmbolnăvireasaudecesulînfamilie,asistarealascenedeviolență,pierderealocuinței,încarcerareaunuimembrualfamilie,s.a.Inelaborareaceleide‐adouaipotezeamavutınvedereconceptialuiElder(1998);MortimersiShanahan(2002)siteoriaperspectiveicursuluivietii.
Factoriiexcluziuniisocialelacarene‐amuitatsuntdeprivareamateriala,saraciafa‐miliala,intensitateascazutaamuncii(conformEurostat39),iarpentruaaveaoimaginemaifidela,riguroasaaexcluziuniisocialeamluatınconsideraresiniveluldeeducatiealparintilorsiperceptiaasuprapropriuluistatutalfamiliei.Modelulexplicativaltran‐zitiilordesuccespoatefiımbunatatitprinadaugareaunorfactoricaretindeevenimen‐teledeviata.
Ipotezele de cercetare
Operationalizandfactoriidemografici,familiali,sociali sipsihologiciurmariti,amfor‐mulaturmatoareledouaipotezeıntermeniderelatiiıntrevariabile.Avandlabazacon‐ceptialuiSchoonsiSilbereisen(2009)dupacareexperientatranzitieidepindedere‐surseleeconomice,oportunitatilesiconstrangerilecontextuluifamilialsialuiLentetal.(1999)ampresupuscaformareascopurilorsiactiuniletinerilorsuntmodelatedeinfluentelecontextualesocialeprecumobstacoleledatorateexcluziuniisociale,respec‐tivsuportulsocial.Astfelamformulatipotezele:
Ipoteza1.Excluziuneasocialainfluenteazanegativsuccesuleducational,operationali‐zatprinfinalizareacusuccesaliceului,reusitalaBAC,continuareastudiilor,rezul‐tatebunelaınvatatura,evitareacomportamentelorderisc,bunastareapsihologica,perceptiasanatatiisiangajareaınmunca.
Ipoteza2.Evenimentelenegativedeviata,exprimateprinvariabileprecumevenimentedinviatapersonalasifamiliala(ımbolnavireagravaaunuimembrualfamiliei,ınra‐utatireastatutuluifinanciaralparintilor,moarteaunuimembruafamilieis.a)repre‐zintapiediciıncaleatranzitieidesuccesatinerilorsprematuritate.
Strategiaanalizei.Inprimapartevomprezentaanalizeledescriptive,urmandcaınadouapartesatrecemlaanalizainferentialapebazamodelelorderegresie.Pentruınceputdescriemcumammasurattranzitiiledesucces,descriindvariabileledepen‐dente: succesul educațional, bunăstarea psihologică, evitarea angajării în comporta‐mentederisc,percepția stăriidesănătate șiangajarea înmuncă,urmandcaapoi sadescriemvariabileledecontrolcaınfinalsadescriemfactoriisauindicatoriiexcluziu‐niisociale.Princomparatieamanalizatceeaces‐aıntamplatconcretdupadoianidelaabsolvirealiceuluicuacestitineri,caroralecerusemın2012raspunsurilaıntreba‐rileprivindreusitalorscolarasiceeaceintentionausafacadupaabsolvirealiceului.Descriemfactoriicauzalicarepotexplicasuccesultranzitiei(finalizarealiceuluiprinexamenuldeBACsicontinuareastudiilordupafinalizarealiceuluiprinurmareacursu‐rilordespecializare,auneiscolipost‐licealesauıntr‐oformadeınvatamantsuperior
39 http://ec.europa.eu/eurostat/statistics‐explained/index.php/People_at_risk_of_po‐
verty_or_social_exclusion,accesatla13.08.2015
149
si/sauangajareaınmunca)prinfactoriidemografici(genul,mediulurban/rural),fac‐toriiaiexcluziuniisociale(deprivaremateriala,saraciefinanciara,intensitatescazutaamunciiıngospodariesiniveluldeeducatiealparintilor),darsiincidentaevenimen‐telornegativedeviataasupratranzitieidesucces.
Analizadescriptivă.Pentruaformafactoriicompoziticaredefinescsuccesultranzițieisprematuritate am selectat din chestionar urmatoarele caracteristici: factorul succeseducational40,evitareacomportamentelorderisc,bunastareapsihologica,perceptiasa‐natatiisiangajareaınmunca.Analizeledescriptivesuntprezentateıntabeleledemaijos.
Tabelul4.8:Absolvirealiceuluiınfunctiedegen,rezidenta,deprivaremateriala,profilliceu.
1.Gen2.Mediu derezidență
3.Deprivarematerială
4.Profilulliceului
Total1 Total2 Total3 Total4M F R U NU DA TEO** TEH VOC
NUamabsolvit*liceul 54,51,9
45,51,1
45,51,7
54,51,3
651,1
353
45,51,1
45,52
9,12,3
22 22 20 22
Amabsolvitliceul 40,898,1
59,298,9
3898,3
6298,7
83,698,9
16,497
61,998,9
32,598
5,697,7
1487 1487 1400 1487
Total 618 891 575 922 1184 236 930 493 86 1509 1509 1420 1509
*cifreleexprimaprocente,cuexceptiatotalurilor,undesuntnumerebrute.PentruprimasiaIII‐alinieprocenteleseadunapelinie,pentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare,profilliceu).AdouasiaIV‐alinieprocenteleseadunapecoloanapentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare,profilliceu).**TEO,TEHsiVOCsuntprescurtariledelaprofilulliceelor:teoretic,tehnologicsivocational.
40 Factorulsucceseducaționalamselectaturmatoareleıntrebari:Safiterminateducatia–finali‐
zarealiceuluimasuratprinıntrebareaC1.Aiabsolvitliceul?Raspunsulposibillaaceastaıntre‐barefiindda(cod1)sinu(cod2).Aceastavariabilaafostrecodataastfelıncatsaaibacodul1(da)si0(nu);ReusitalaexamenuldeBACmasuratprinıntrebareaC3.CareafostrezultatultăulaexamenuldeBAC?Intrebareaavandcaraspunsuriposibileamluatexamenulcumedia...(cod1)sinuamluatexamenul(cod2).Aceastavariabilaafostrecodataastfelıncatfievariabiladummy(cu2raspunsuri)amluatBAC‐ul(cod1)sinuamluatBAC‐ul(cod2);Saficontinuatpregatireapost‐liceumasuratprin ıntrebareaC4. Îțicontinuieducația? ıntrebareaavandcaraspunsuriposibile:Nu(cod1),Da(cod2)urmez/amurmatstudiipost‐licealesida,suntstu‐dentlauniversitate(cod3).Aceastavariabilaafostrecodataastfelıncatsaaibacodul1si0,continuaeducatia(cod1)siNUcontinuaeducatia(cod0);Safieınscrislaınvatamantulsu‐perior,aceastavariabilaafostrecodatadinıntrebareaC4.Îțicontinuieducația?Raspunsurile1si2devenind0=nucontinuaeducatiadupafinalizarealiceuluisicodul3alıntrebariiinitialedevenind1=continuaeducatialauniversitate.
Saaibarezultatebunelaınvatatura,masurataprinıntrebareaC12.Încomparațiecucolegiităidean,mediiletaledinultimulsemestrusunt?raspunsurileposibilelaaceastaıntrebaresunt:1=multmaibunedecatalecelormaimulticolegi,2=maibunedecatalecelormaimultico‐legi,3=lafelcaalecelormaimulticolegi,4=maislabedecatalecelormaimulticolegi,5=multmaislabedecatalecelormaimulti.Intrebareaafostrecodataastfelıncatcodurile1si2audevenitcodul1=rezultatemaibune/multmaibunedecatalecelormaimulticolegi, iarcodurile3,4si5audevenitcodul0=rezultatelafel/saumaislabe;Savreasacontinuescoala,sanurenuntelastudiu,masurataprinıntrebareaC16.Cecrezicăveifaceînurmătorulanuni‐versitar/școlar? (bifeazace tisepotriveste),avandurmatoareleraspunsuriposibile:1=voicontinualaspecializarealacaresuntınscris/a;2=Mavoiınscriesilaoaltaspecializare,darvoicontinuasispecializareacurenta;3=voirenuntalaspecializareacurentasimavoiınscrieınanulIlaunaltprofil;4=voi„ıngheta”anul(voifaceıntreruperedestudii);5=voirenuntalastudiidefinitiv.Aceastavariabilaafostrecodataastfel,codurile1,2si3audevenitcodul1=voicontinuascoala,iarcodurile4si5audevenitcodul0=voirenuntalastudii.
150
Tabelul4.9:PromovareaBAC‐uluiınfunctiedegen,rezidenta,deprivaremateriala,profilliceu
1.Gen
2. Mediuderezidență
3. Deprivarematerială
4. Profilulliceului Total
1Total2
Total3
Total4M F R U NU DA TEO TEH VOC
AmluatBAC‐ul* 38,786,1
61,394
35,187
64,993
85,393,5
14,781,9
66,795,6
27,881,4
5,588,5 1262 1262 1205 1262
NUamluatBAC‐ul 61,713,9
38,36
51,613
48,47
64,56,5
35,518,1
30,54,4
62,518,6
711,5 128 128 110 128
Total 568 822 509 881 1099 216 881 431 78 1390 1390 1315 1390
*cifreleexprimaprocente,cuexceptiatotalurilor,undesuntnumerebrute.PentruprimasiaIII‐alinieprocenteleseadunapelinie,pentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare,profilliceu).AdouasiaIV‐alinieprocenteleseadunapecoloanapentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare,profilliceu).
Tabelul4.10:Continuareastudiilorınfunctiedegen,rezidenta,deprivaremateriala,profilliceu
1.Gen
2. Mediuderezidență
3. Deprivarematerială
4. Profilulliceului Total
1Total2
Total3
Total4M F R U NU DA TEO TEH VOC
Da,urmeazastudii* 36,873,9
63,288,4
34,274
65,887,6
86,186,3
13,970,1
67,890,7
26,967,8
5,376,7 1238 1238 1182 1238
NUurmeazastudii 6126,1
3911,6
56,426
43,612,4
69,713,7
30,329,9
32,69,3
59,832,2
7,623,3 264 264 231 264
Total 616 886 573 929 1179 234 925 491 86 1502 1502 1413 1502
*cifreleexprimaprocente,cuexceptiatotalurilor,undesuntnumerebrute.PentruprimasiaIII‐alinieprocenteleseadunapelinie,pentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare,profilliceu).AdouasiaIV‐alinieprocenteleseadunapecoloanapentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare,profilliceu).
Tabelul4.11:Rezultatescolareınfunctiedegen,rezidenta,deprivaremateriala,profilliceu
1.Gen
2. Mediu derezidență
3. Deprivarematerială
4. Profilulliceului Total
1Total2
Total3
Total4M F R U NU DA TEO TEH VOC
Rezultatescolarelafel/mai slabedecatalecelormaimulticolegi*
4965
5146,9
40,758,1
59,352
81,551,9
18,559,3
5447,6
39,565,7
6,561,6 820 820 755 820
Rezultatescolaremaibune/mult maibunedecatalecelormaimulticolegi
31,335
68,753,1
3541,9
6548
85,648,1
14,440,7
70,752,4
24,534,3
4,838,4 689 689 665 689
Total 618 891 334 486 1184 236 930 493 86 1509 1509 1420 1509
*cifreleexprimaprocente,cuexceptiatotalurilor,undesuntnumerebrute.PentruprimasiaIII‐alinieprocenteleseadunapelinie,pentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare,profilliceu).AdouasiaIV‐alinieprocenteleseadunapecoloanapentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare,profilliceu).
Tabelul4.12:Dorintadecontinuareastudiilorınfunctiedegen,rezidenta,deprivaremateriala,profilliceu
1.Gen
2. Mediu derezidență
3. Deprivarematerială
4. Profilulliceului Total
1Total2
Total3
Total4M F R U NU DA TEO TEH VOC
NUdoresccontinuareastudiilor*
58,828
41,213,6
54,127,7
45,914,5
71,215,6
28,831,8
36,711,6
56,533,7
6,823,3
294
294
260 294
151
Doresccontinuareastudiilor
36,672
63,486,4
34,272,3
65,885,5
86,184,4
13,968,2
67,788,4
26,966,3
5,476,7
1215 1215 1160 1215
Total 618 891 575 934 1184 236 930 493 86 1509 1509 1420 1509
*cifreleexprimaprocente,cuexceptiatotalurilor,undesuntnumerebrute.PentruprimasiaIII‐alinieprocenteleseadunapelinie,pentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare,profilliceu).AdouasiaIV‐alinieprocenteleseadunapecoloanapentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare,profilliceu).
Adouavariabiladependentaceareinfluentaasuprarezultantelordesuccesasupramaturitatiiestefactorulbunăstarepsihologică(psychologicalwellbeing),unfactorcom‐pozitcalculatprinmediaurmatorilorindicatori:stimadesine41(scormare),percepțiafericirii42(scormare),anxietate43(scormic)sidepresie44(scormic).Larandullorfiecaredintreacestifactoriaufostcompusidinmaimultiitemi.41 IntrebareacaremasoarafactorulstimadesineesteE4:Catdebinetedescriuurmatoarelepro‐
pozitii?Scalaitemilorestedela1la3,masurandnivelulıncareitemulestecaracteristicres‐pondentului:deloc(cod1),puțin(cod2),mult(cod3).Inlocsaanalizamseparatacesticinciitemi,optiuneaestedeafaceanalizeasuprauneivariabilenoucreateprincombinareaacestoritemi(ınsumareacodurilorraspunsurilorsiımpartirealorlanumarulderaspunsurivalide)generandunscoralstimeidesinedinintervalul[1,3].Amdeciscalcululscoruluipentrutotisubiectiicucelputin3raspunsurivalidelaacestgrupdeitemiE4.Infinals‐atrecutlastan‐dardizareascaleipeintervaluldela0la100.Cucatscorulestemaimarecuatatstimadesineestemaimare.CoeficientulAlphaCronbach=0,815ceeacearataunnivelridicatdeconsis‐tentaaindexului.
42 Scalaitemilorcaremasoarapercepțiafericiriiestedela1la7,masurandnivelulıncareite‐mulestecaracteristicrespondentului,cutrepte(coduri)din1ın1delanumăcaracterizează(cod1),pânălamăcaracterizeazămult(cod7).Inlocsaanalizamseparatacestipatruitemi,optiuneaestedeafaceanalizeasuprauneivariabilenoucreateprincombinareaacestoritemi(ınsumareacodurilorraspunsurilorsiımpartirealorlanumarulderaspunsurivalide)gene‐randunscoralpercepțieifericiriidinintervalul[1,7].Amdeciscalcululscoruluipentrutotisubiectiicucelputin3raspunsurivalidelaacestgrupdeitemiE6.Infinals‐atrecutlastan‐dardizareascaleipe intervalulde la0 la100.Cucatscorulestemaimarecuatatperceptiafericiriiestemaimare.CoeficientulAlphaCronbach=0,688ceeacearataunnivelacceptabildeconsistentaaindexului(ofidelitateridicata).
43 Scalaitemilorpentruanxietateestedela1la4,masurandnivelulıncareitemulestecaracte‐risticrespondentuluicutrepte(coduri)din1ın1,delaabsolutdeloc(cod1),câtevazile(cod2),maimultdejumătatedinzile(cod3),(cod4).Inlocsaanalizamseparatacestisapteitemi,optiuneaestedeafaceanalizeasuprauneivariabilenoucreateprincombinareaacestoritemi(ınsumareacodurilorraspunsurilorsiımpartirealorlanumarulderaspunsurivalide)gene‐randunscoralanxietățiidinintervalul[1,4].Amdeciscalcululscoruluipentrutotisubiectiicucelputin4raspunsurivalidelaacestgrupdeitemiE7.Infinals‐atrecutlastandardizareascaleipeintervaluldela0la100.Cucatscorulestemaimarecuatatnivelulanxietatiiestemaimare.CoeficientulAlphaCronbach=0,887ceeacearataunnivelridicatdeconsistentaainde‐xului(ofidelitateridicata).
44 Scalaitemilorpentrudepresieestedela1la4,masurandnivelulıncareitemulestecaracte‐risticrespondentului:deloc(cod1),puțin(cod2),mult(cod3),foartemult(cod4).Inlocsaanalizamseparatacestinouaitemi,optiuneaestedeafaceanalizeasuprauneivariabilenoucreateprincombinareaacestoritemi(ınsumareacodurilorraspunsurilorsiımpartirealorlanumarulderaspunsurivalide)generandunscoraldepresieidinintervalul[1,4].Amdeciscalcululscoruluipentrutotisubiectiicucelputin5raspunsurivalidelaacestgrupdeitemiE3.Infinals‐atrecutlastandardizareascaleipeintervaluldela0la100.CoeficientulAlphaCron‐bach=0,811ceeacearataunnivelridicatdeconsistentaaindexului.
152
IntrebareacaremasoarafactorulstimadesineesteE4:Catdebinetedescriuurma‐toarelepropozitii?cuurmatoarelevariantederaspuns:
Tabelul4.13:Stimadesine
Deloc Puțin Mult
a. Masimtbineasacumsunt; 4,3* 33,6 62,1
b. Imiplacedemineasacumsunt; 4,2 36,6 59,2
c. Suntcapabil/asafaclucrurilelafeldebinecaceimaimultioameni;
1,5 20,1 78,4
d. Ammultecalitati; 2,3 30,1 67,6
e. Amıncredereınmine. 3,8 28,5 67,6
*cifreleexprimaprocente
IntrebareacaremasoaraanxietateaesteE7:Inultimele2saptamani,catdedesaifostderanjat/adeurmatoareleprobleme:
Tabelul4.14:Anxietate
Absolutdeloc
Câtevazile
Maimultdejumătatedinzile
Aproapeînfiecarezi
a. M‐amsimtitnervos/nervoasa; 20,3* 61,2 11,9 6,7
b. N‐ampututsa‐mioprescsausa‐micontrolezıngrijorarile;
44,8 38,9 10,9 5,4
c. M‐amıngrijoratpreamultlegatdeunelelucruri;
28 44,4 18,6 9,1
d. Mi‐afostgreusamarelaxez; 37 42,1 14,6 6,2
e. Amfostatatdenelinistit/a,ıncatnuputeamstapeloc;
63,1 25,9 7,5 3,5
f. Maenervamusorsaudeveneamiritabil/a;
38,1 39,8 14,1 7,9
g. Mi‐erateama,casicumcevarauurmasaseıntample.
59,5 26,9 8,1 5,5
*cifreleexprimaprocente
IntrebareacaremasoarafactoruldepresieesteE3cu9itemi:Inultimeledouasapta‐mani,catdedesaifostderanjat/adeurmatoareleprobleme:
Tabelul4.15:Depresia
Deloc Puțin Mult Foartemult
a. Mi‐ampierdutinteresulfatadealtii; 46,6* 38,6 10,7 4,1
b. Numaipotsamahotarasclanimic; 54,8 33,3 9,2 2,7
c. Matrezesccumulteoremaidevremedecatobisnuiamsinupotadormidinnou;
67,6 21,7 7,7 2,9
d. Suntpreaobosit/asamaifacceva; 34,3 43,2 16,9 5,6
e. Mapreocupaatatdemultproblemelecorporale,ıncatnumapotgandilaaltceva;
68,8 26 4,1 1
f. Nusuntınstaresadesfasorniciunfeldemunca; 81,2 15,9 2,3 0,7
153
Deloc Puțin Mult Foartemult
g. Vadcaviitorulestefarasperantasicasituatiameanusevaschimba;
73,9 18,9 5,1 2,1
h. Suntnemultumit/acutoatesisuntnepasator/nepasatoare;
69,7 22,9 5,8 1,6
i. Maınvinovatescmereu. 57,4 30,8 8,3 3,4
*cifreleexprimaprocente
Atreiavariabiladependentasieaorezultantaauneitranzitiidesucceslamaturitateamdenumit‐osănătatesisereferalapercepereaproprieisanatati.Intrebareacarema‐soara aceasta variabila conform criteriilor OrganizatieiMondiale a Sanatatii (WHO)este:E1.Cumți‐aidescriestareatadesănătate?cuvariantelederaspunsproastă,ammulteprobleme(cod1),amcevaprobleme,darnugrave(cod2),bună(cod3),foartebună(cod4),excelentă(cod5).
Tabelul4.16:Stareadesanatateınfunctiedegen,rezidenta,deprivaremateriala
1.Gen 2.Mediuderezidență 3.Deprivarematerială
Total1 Total2 Total3M F R U NU DA
Proasta,ammulteprobleme*
301
701,6
501,8
501,1
73,71,2
26,32,2
20 20 19
Amcevaprobleme,darnugrave
30,314,2
69,722,7
35,618
64,420
78,218,3
21,825,5
284 284 271
Buna 33,626,5
66,436,2
42,436
57,629,9
81,831,4
18,235,1
476 476 446
Foartebuna 43,235,4
56,832,2
37,232,8
62,833,9
85,534,5
14,529,4
495 495 468
Excelenta 6822,8
327,4
31,511,4
68,515,2
90,414,6
9,67,8
230 203 188
Total 604 874 561 917 1161 231 1478 1478 1392
*cifreleexprimaprocente,cuexceptiatotalurilor,undesuntnumerebrute.PentruI‐a,aIIi‐a,aV‐a,aVII‐asiaIX‐alinieprocenteleseadunapelinie,pentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare).AII‐a,aIV‐a,aVI‐asiaVII‐alinieprocenteleseadunapecoloanapentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare).
Apatravariabiladependentaesteangajareaînmuncă,fiindunuldintrerezultanteledesuccesaltranzitieitinerilorsprematuritatesiafostcompusadindoiitemi45.
45 D0.2.Pânăacumaiavutunlocdemuncă?luandınconsiderarevariantelederaspunsaferente
codului1si2„amșiacumunlocdemuncă”si„amavutunlocdemuncă,darnuamînprezent”.Variantaderaspuns„nuamavutpânăacumniciunlocdemuncă”(cod3)amtransformat‐oıncodul0,iarprimeledouavariantele‐amtransformatıncodul1ınsemnandcatânărullucreazășiacestfaptîiasigură,celpuținparțialindependențafinanciară,ceiceseıncadrauınaceastacategoriefiindtineriicareneintereseazapenoi.AdouaıntrebarecareaintratıncomponentavariabileiindependentemuncăesteB9.Cumîțiacopericheltuielileînprezent?recodandvari‐antelederaspuns3„înmarepartemileacopăreu”sivarianta„întotalitatemileacopăreu”sitransformandu‐ledincodul4ıncodul1ınsemnandcatânărullucreazășiacestfaptîiasigură,celpuținparțialindependențafinanciară,iarvariantelederaspuns1,2,5si6le‐amtransformatıncodul0,ceiceseıncadreazaıncategoria1fiindtineriicareneintereseaza.
154
Tabelul4.17:Experientaınmuncaınfunctiedegen,mediulliceului,deprivarematerialasiprofilliceu
1.Gen
2.Mediuderezidență
3.Deprivarematerială
4.Profilulliceului Total
1Total2
Total3
Total4M F R U NU DA TEO TEH VOC
FARAexperientaınmunca*
3643,9
6454,1
35,546,4
64,552
86,852
13,239,8
7258,3
23,836,3
4,237,2 753 753 710 753
CUexperientaınmunca
45,956,1
54,145,9
40,753,6
59,348
8048
2060,2
51,341,7
41,563,7
7,162,8 756 756 710 756
Total 618 891 575 934 1184 236 930 493 86 1509 1509 1420 1509
*cifreleexprimaprocente,cuexceptiatotalurilor,undesuntnumerebrute.PentruprimasiaIII‐alinieprocenteleseadunapelinie,pentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare,profilliceu).AdouasiaIV‐alinieprocenteleseadunapecoloanapentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,deprivare,profilliceu).
Pentruaneformaoimagineacinesunttineriicareausaunuoexperientaınmunca,prinintermediulanalizeidecrosstabulareampusınrelatieexperientasaunuınmuncaınfunctiedemaimultevariabile:rezultatuldelaexamenuldeBacalaureat(cuBAC/faraBAC), continuarea studiilor dupa absolvirea liceului (scoala postliceala, profesionalasaustudiisuperioare),genulsimediulliceuluiabsolvit(urban,rural).
Tabelul4.18:ExperientaınmuncaınfunctiedereusitalaBAC
FĂRĂ experiență în muncă Cu experiențăînmuncă
AmluatBAC‐ul*NUamluatBAC‐ul
53,524,2
46,575,8
Total 706 684
*cifreleexprimaprocente,totalulnumerebrute
Acinceavariabiladependentaconsideratasieaunadintrerezultanteledesuccesaletranzitieisprematuritatesereferalaevitareacomportamentelorderiscdinparteati‐nerilor46.46 Evitareacomportamentelorderisc(riskavoid).Acestfactorestecompusdinınsumareaurma‐
toriloritemi(ıntrebaridinchestionarulvaluluiIIdecercetare):delaıntrebareaE10.Înulti‐mele12luniauavutlocînviațataurmătoareleevenimente?amselectatdinlistaevenimente‐lor:nastere(eusaupartenera);aipicatunexamenimportant;sarcina(eusaupartenera);dinıntrebareaE14.Fumezi?cuvariantelederaspuns:nuamfumatniciodată(cod1),amfumatmaidemult,darm‐amlăsat(cod2),fumezșiacum(cod3).Intrebareaafostrecodataındouavari‐antederaspuns,codul1si2fiindrecodataastfelıncodul0(nufumez)sicodul3afostrecodatıncodul1(fumez);ıntrebareaE12.Aifostvreodatăînstareavansatădeebrietate?cu4raspun‐suriposibile:niciodată(codul1),decâtevaori(codul2),demulteori(codul3),defoartemulteori(codul4).Aceastaıntrebarefiindcodataındouavariantederaspuns,niciodată(codul0)sida,amfostînstareavansatădeebrietate(codul1);ıntrebareaE13.Aiconsumatsauaiîncercatvreodatăundrog ilegal(chiar șietnobotanice)?Cuvariantelederaspunsnu (codul1) sida(codul2)fiindrecodataınvariantederaspunsbinare(dummy)adicanu(codul0)sida(codul1);deasemeneadinıntrebareaE10.Înultimele12luniauavutlocînviațataurmătoareleeve‐nimente?S‐auutilizaturmatorii itemidin listaevenimentelor:amavutproblemecupolitia,legea;aiıncercatsatesinucizi;avort(eusaupartenera).
155
Fiecaredinaceste5variabiledependenteaufostpuseınrelatiecualtifactorisauvariabileexplicativepecarele‐amclasificatınmaimultecategorii,astfel:1.variabilecaretindecaracteristicidemografice(genul,mediulderezidenta),2.variabilecaretindeexcluziuneasociala(conformdefinitieiEUROSTAT),sereferalacaracteristicialefa‐milieipentruaıntelegeimpactulcontextuluifamilialsialresurselorindirecte,alvalori‐lorsistiluluideviataprezentınfamilie(deprivareamateriala,saraciafinanciara,inten‐sitatescazutaamuncii,perceptiastatutuluifamiliei),3.variabilecaretindecontextulsocial(evenimentenegativedeviata‐separarea/divortulsaumoarteaparintilor,pre‐zenta fratilor/surorilormaimari);4.variabilecareserefera lagrupuldeprieteni, lascoalasicomunitate(dinT0A.Scoala,B.Comunitate,C.Prieteni,D.Familie,E.Sexuali‐tate,F.Sanatate,H.Consumdealcool,droguri,tutun,H.Munca/muncavoluntara).
Descriemmaijosvariabileleexplicative(independente):
• Deprivareamaterială(lipsamaterialăseveră)sauratadesărăcie47esteunfactor/in‐dicatorutilizatdeEUROSTAT(2015)pentruamasuranumaruldepersoanealeca‐rorconditiidetraisuntgravafectatedelipsaresurselor.Ratalipsurilormaterialeseverereprezintaproportiapersoanelorcaretraiescıngospodariisicarenuısipotpermitecelputin4dinurmatoarele9resurse:
1. platarateilachirie,alcredituluiipotecarsaualdiverselorcumparaturifacutepecreditsaulaalteımprumuturi;
2. plecareınconcediucelputinosaptamanapean;
3. consumdecarne,puisaupeste,sauechivalentulvegetarianodataladouazile;
4. cheltuielifinanciareneasteptate;
5. telefonmobil(inclusivceldeserviciu)sisautelefonfix;
47 Pentrufactoruldeprivarematerială,amcalculatomedieascorurilordatederespondentiiın
primulvaldecercetarelaacesti9itemi(cumentiuneacaınlocdefactorulpatrumentionatdeceide laEUROSTATpentru ca ın chestionarulnostru acest factor a fost omisdin greseala,acestaa fost ınlocuitcu itemiidinchestionarulprimuluivalalcercetarii:plata facturilor lalumina,apa,gaze,telefon,internet,TV,cablu.Deasemeneatrebuiementionatfaptulcaınches‐tionarulnostruconsumuldecarne,puisaupesteeramentionatcafiindnecesarınfiecarezisinuodataladouazile,asacumılmentioneazaceidelaEUROSTAT);delaıntrebareaI13(dinprimulchestionar):Înultimele12luniațiîntârziatcuplățile,adicăațifostînincapacitateadeafacevreunadintreurmătoareleplățipânălatermenuldescadențăalfacturii?cuvariantelederaspuns1=da,2=nu,3=nustiu,(varianta3amdeclarat‐omissingsiampastratdoarceledouavariantederaspuns)amutilizatitemul:Facturilelalumina,apa,gaze,telefon,internet,TV,cablusiitemiirecodatiıntr‐unsinguritem:RatelelacreditulipotecarsiRateleladiversecumparaturifacutepecreditsaulaalteımprumuturi;delaıntrebareaI12(dinprimulchesti‐onar):Existăunelelucruripecaremulțioameninușilepotpermite,chiardacășile‐ardori.Îngospodăriatav‐ațiputeapermiteacestelucruri,dacățile‐aidori?amutilizatitemulCăldurăsuficientăîncasă,itemulPlecareînconcediucelpuținosăptămânăpeansiitemulConsumuldecarne,puisaupeșteînfiecarezi(silaacestiitemirespondentiiputandraspundecuvariante1=da si2=nu);Dela ıntrebareaI14.Aveți îngospodărie înstarede funcționare...?amalesurmariiitemiautoturism,unaltitemtelevizorLED,LCD,plasmădemaridimensiuni,itemulte‐lefonmobil(inclusivdelafirmă)și/sautelefonfixsiitemulmașinădespălatneautomatăși/saumașinădespălatautomată.
156
6. televizor,LED,LCD,plasmademaridimensiuni;
7. masinadespalatneautomata/automata;
8. autoturism;
9. caldurasuficientaıncasa.
Tabelul4.19:Tineriideprivatimaterialınfunctiedegen,rezidenta,reusitaBACsicontinuareastudiilor
1.Gen
2.Mediuderezidență
3.ReușitălaBAC
4.ContinuareaStudiilor Total
1Total2
Total3
Total4M F R U DA NU NU DA
NUeınsituatiededeprivaremateriala*
41,185
58,982,3
36,379,3
63,785,9
93,585,3
6,564,5
13,769,7
86,386,1
1184 1184 1099 1179
DA,eınsituatiededeprivaremateriala
36,415
63,617,7
47,520,7
52,514,1
81,914,7
18,135,5
29,930,3
70,113,9
236 236 216 234
Total 573 847 542 878 1205 110 231 1182 1420 1420 1315 1413
*cifreleexprimaprocente,cuexceptiatotalurilor,undesuntnumerebrute.PentruprimasiaIII‐alinieprocenteleseadunapelinie,pentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,reusitalaBAC,continuareastudiilor).AdouasiaIV‐alinieprocenteleseadunapecoloanapentrufiecarecriteriuınparte(gen,rezidenta,reusitalaBAC,continuareastudiilor).
• Sărăcie financiară (financialpoverty).Estedefinita ca fiindconsideratade la450RON,catestepragulsaracieirelative48.
• Intensitatescăzutăamuncii(lowworkintensity):intensitateamunciiesteraportuldintrenumarulde luni ıncaremembriiuneigospodarii ınvarstademunca(per‐soaneıntre18–59deani,cuexceptiacopiiloraflatiınıntretinerecuvarstaıntre18–24deani)aulucratsiauobtinutunvenitıntimpulanuluidereferintasinumarultotaldelunipecareteoreticle‐aulucratdecatreaceeasimembriiaicasei.Pentrupersoanele care au lucrat part‐time, numarul de lunimuncite cu norma ıntreagaechivalenteesteestimatpebazanumaruluideorelucratedeobiceilamomentulin‐terviului.Persoanelecaretraiescıngospodariicuointensitatedelucrufoartesca‐zutasuntdefiniticaoamenidetoatevarstele(0–59)caretraiesc ıngospodarii ıncaremembriiınvarstademuncaaulucratmaiputinde20%dinpotentialultotalalacestoraıncursulcelor12lunianterioare49.
48 Variabilaluataınconsiderareprincareammasuratsaraciafinanciaraesteıntrebareadinpri‐
mulvalalstudiuluiI8.Ne‐aiputeaindicaıncaredincategoriiledemaijossesitueazavenitulrealizatıngospodariataınlunamartie‐aprilie2012?cuvariantelederaspunsmaxim500RON(cod1), ıntre501–1000RON(cod2), ıntre1001–1500RON(cod3), ıntre1500–2000RON(cod4),ıntre2001–3000RON(cod5),ıntre3001–5000RON(cod6),ıntre5001–10000RON(cod7),peste10000RON(cod8).Amrecodatvariabilaınvariabiladummycuvariantele0si1(sarac).
49 Variabilaestereflectata ınchestionaruldinprimulvalalstudiului la J8.Careeste înprezentstatutulocupaționalalpărințilortăi?cuvariantesimilareatatpentrumamacatsipentrutatadelaangajatlastat(cod1),angajatlaprivat(cod2),ıntreprinzatorparticular(cod3),agricul‐torindividual(cod3),munciocazionale(cod5),casnic(cod6),somerınregistrat(cod7),pen‐sionardeboala(cod8),pensionardevarsta(cod9)sinustiu(cod10).
157
• Percepțiasubiectivăasuprastatutuluifamiliei50
• Educațiapărinților51
• Chestionarulacuprinsolistăcu26deevenimentedeviață(ıntrebareaE10.Înulti‐mele12luniauavutlocînviațataurmătoareleevenimente?52dinchestionarulvaluluiIIalcercetarii)pecarele‐amsupusevaluariideafiavutlocınultimele12luniınviatafiecaruiadintretineriiparticipantiınstudiullongitudinal.Pentruanalizelederegresieliniaresilogisticeamımpartitaceastalistaaevenimentelorındouacatego‐riiınfunctiederolulactivsaupasivaltanarului(adicaıntimpceuneleevenimentepotavealocdatoritacontrolului,actiuniivenitedinparteatanaruluialtelepotavealocfaraoinfluentasaucontroldinparteatanarului).Fiecarerespondentaveaposi‐bilitateasabifezedacaevenimentulaavutlocınviatasa.Redammaijoslistaeveni‐mentelorınfunctiedeceledouacategorii:
Evenimentepasive(tanarulnuareunrolactivınceeaceprivesteexistentaeveni‐mentuluiınviatasa):ımbolnavireagravaaunuimembrualfamiliei;
• problemecupolitia;
• moarteaunuimembrualfamiliei;
• somajulparintilor;
• furtulbunurilorpersonale;
• unmembrualfamilieiaconsumatexcesivalcool,drogurisaumedicamente;
• aiavutoaccidentaregravasauboalagrava;
• orudaapropiataaajunsınınchisoare(parinti,fratisausurori);
• airamasfaralocuinta;
• aifostdespartit/adefamilie;
• ınrautatireastatutuluifinanciaralparintilor;
• aifostjefuitsubamenintareafortei;
50 ammasurat‐oprinıntrebareadinchestionarulvaluluiIIdecercetare,aceastafiindB2.Înoricesocietateuniioameniseconsiderăbogați,alțiiseconsiderăsăraci.Undesituezifamiliatapeoscalădela1la10,1=foartesăracăși10=foartebogată?Amcalculatomedieastfelcacucatscorulestemaimiccuatattanarulareopercepereafamilieicafiindsaraca,iarcucatscorulemaimarecuatattanarulareopercepereafamilieicafiindbogata.
51 ıntrebareacaremasoaraeducatiaparintiloresteJ7.Careesteultimașcoalăabsolvităapărinți‐lortăi?cuvariantelederaspunssimilarepentrutata simama:fara scoalaabsolvita(cod1),scoalaprimara(cod1–4clase)(cod2),gimnaziu(5–8clase)(cod3),treaptaI‐adeliceu(10clase)(cod4),scoalaprofesionala(cod5),liceu(12–13clase)(cod6),scoalademaistri(cod7),scoalapostliceala(cod8),universitate(cod9),studiipostuniversitare(cod10),sinustiu(cod11).Intrebareaafostrecodataıntr‐ovariabilacutreivariantederaspuns:educatiesca‐zuta,mediesisuperioara.
52 Amcompusdouavariabile,denumiteeven_pasivsieven_activprinınsumareacoduriloreve‐nimentelorcarecompunacestedouavariabile.
158
• aiasistatlascenedeviolentagrava;
• calamitatinaturaleceti‐aupusınpericolviata.
Evenimenteactive(tanarulareunrolactivınceeaceprivesteexistentaevenimentu‐luiınviatasa):despartireadeiubit/a;
• ceartaserioasacuun/oprieten/a;
• amavutproblemecupolitia,legea;
• nastere(eusaupartenera);
• aipicatunexamenimportant;
• sarcina(eusaupartenera);
• aiıncercatsatesinucizi;
• avort(eusaupartenera).
Tabelul4.20:Frecventatinerilorpentrucareaavutloc,ınultimele12luni,fiecareevenimentnotatınprimacoloana
E10.Înultimele12 luni au avut loc în viața taurmătoareleevenimente:
Aavutloc* N
Despartireadeiubit/a 30,4 458Ceartaserioasacuun/o prieten/a 27,5 415Problemecuparintii 25,5 385Aipicatunexamen important 22,2 335Imbolnavireagrava a unui membru al familiei 19,4 292Imbunatatireastatutului financiar al parintilor 18,3 276Inrautatireastatutului financiar al parintilor 17,3 261Moarteaunuimembru al familiei 13,3 201Unmembrualfamiliei a consumat excesiv alcool, droguri sau medicamente 7,3 110Somajulparintilor 6,6 99Aifostdespartit/a de familie 6,1 92Furtulbunurilorpersonale 5,4 82Casatoriaunuifrate/unei surori de care esti apropiat/a sufleteste 5 75Moarteaunuiprieten apropiat 4 61Aiasistatlascenede violenta grava 3,9 59Aiavutoaccidentare grava sau boala grava 3,3 50Amavutprobleme cu politia, legea 2,6 39Aparitiaunuinoumembru al familiei (frate/sora) 1,3 19Aiincercatsatesinucizi 1,3 19Calamitatinaturale ce ti‐aupus ın pericol viata 1,1 17Airamasfaralocuinta 0,9 14Orudaapropiataa ajuns ın ınchisoare (parinti, frati,surori) 0,9 14Sarcina(eusaupartenera) 0,7 11Nastere(eusaupartenera) 0,7 10Aifostjefuitsubamenintarea fortei 0,4 6Avort(eusaupartenera) 0,5 8
*cifreleexprimaprocente
159
Tabelul4.21:Mediasiabatereastandardpentruvariabileledinmodelelederegresie
N MediaAbatereastandard
Gen0=baiat,1=fata) 1509 .59 .492
Mediuderezidenta (1 =urban, 0 =rural) 1509 .62 .486
Deprivaremateriala (1 =da, 0 =nu) 1420 .17 .372
Saraciafinanciara 1509 .22 .415
Intensitateamuncii 1509 .05 .208
Perceptiastatutului familiei (0 =sarac pına la 10 =bogat) 1421 5,88 1,375
Educatiaparintilor (educatie medie) 1509 .56 .496
Educatiaparintilor (educatia superioara) 1509 .30 .460
Evenimentepasive, nu rol activ 1509 1,11 1,401
Depresia(e3ind) 1473 82,82 15,22
Stimadesine(e4ind) 1462 81,87 20,38
Satisfactiacuviata (e5ind) 1472 64,05 21,30
Perceptiafericirii (e6ind) 1466 68,20 18,92
Anxietatea(e7ind) 1468 72,22 21,84
Optimismul(e8ind) 1457 57,71 14,03
Rezilienta(e9ind) 1454 62,63 17,99
4.7.4. Rezultatele obținute în urma CERCETĂRII IV
Inprimapartevomprezentaprofilultinerilorcarecompunceledouavalurialestudiu‐luilongitudinal,apoiprezentamsuccintdatedescriptiveprivindtraseuleducationalaltinerilorsiaspectealeprimeilorexperienteınmunca,urmandcaınparteaadoua,pebazaunoranalizederegresieliniarasilogistica,saobservamfactoriicareinfluenteazarezultanteleuneitranzitiidesucceslamaturitateprecumsidebutulınmuncaaltineri‐lor.Pentruınceputprezentamdatelesocio‐demograficealecelordouavalurialestudi‐uluicuscopuldeaaveaopriviredeansambluasupratinerilor,Tabelul4.22sintetizandprofilulparticipantilorlastudiucomparativınambelevalurialecercetariiınfunctiedegen,mediulliceuluiabsolvitsisituatiadeprivariimaterialeafamiliei.
Primulval(T0)2012eformatdin3509liceeni,esantionreprezentativlanivelnati‐onal(liceenidinclaseterminaledeliceu,varstamedie18,06ani),58,1%fete,58,4%fiindtineridinmediulurban.Majoritatearomani(91,6%),etniciimaghiarifiindadouacategorie ın proportie de 6,5%, restul etnicilor fiind sub 1%. Mare parte ortodocsi(79%),urmatideromano‐catolici(7,4%),apoisinguraconfesiunecaredepaseste100depers.fiindceaaneoprotestantilor(3,6%).
Aldoileaval(T1)dec.2014‐feb.2015areorataaraspunsurilorde43%dintretineriiprimuluival,varstamedie20,04ani,59%fete,61,9%dinmediulurban,97,1%necasa‐toriti,99,1%auabsolvit liceul,90,8%aureusit laBAC,0,7%suntparinti (11pers.),82,4%continuastudiiledupaliceu,majoritateastudiiuniversitare(74,8%),49,4%nuauavutniciunlocdemuncapanalamomentulcompletariichestionarului, ladoianidupaabsolvirealiceului.
Majoritatea celor din valul doi sunt romani (93,8%), etnicimaghiari 5,2%, 0,7%romi,0,3%altaetnie.Mareparteortodocsi(80,9%),7,1%romano‐catolici,confesiunea
160
protestantasineoprotestantaavandprocentesimilare(3,6%respectiv3,8%),3%de‐clarandu‐sefarareligiesauatei.
Tabelul4.22:Caracteristicisocio‐demograficealeesantioanelorınceledouavalurialestudiului
ValI2012–2013(nr)
ValI%
ValII2014–2015(nr*)
ValII%
ProcenteValII/ValI(%**)
Gen Fete 2043 58,1 891 (−1152) 59 43,6
Baieti 1466 41,9 618 (−848) 41 42,1
Mediulderezidenta***
Urban 2030 58,4 934 (−1096) 61,9 46,0
Rural 1445 41,6 575 (−870) 38,1 39,7
Liceudinmediul
urban 2962 85,7 1389 (−1573) 92,4 46,8
rural 493 14,3 114 (−379) 7,6 23,1
Familiedeprivatamaterial
610 19,5 236 (−374) 16,6 38,6
Total 3509 1509 43
Note: * nr.tinerilormaiputinidecatınprimulvalalstudiului. ** procentultinerilordintotalulesantionuluiinitialcareaucompletatchestionarulınal
doileavalalstudiului. ***amutilizatvariabilaxj11_coddinbazadedateBD2015_curat_3.09.2015
VomdescrietraseulurmatdetineriidinRomaniadupafinalizareastudiilorliceale,primaexperienta ınmunca,precum siplanuriledeviitor.Analizeledinprimulvalalstudiuluis‐aureferitınprimulrandlamodulıncareeleviidinclaseleterminale,chiarınultimelesaptamanialeliceului,seraporteazalaviitor.Modulıncareeleviidinclaseleterminaleseraporteazalaviitorafostoperationalizatprin:dorintalordeacautaunlocdemuncaınurmatorii2–3anisiprinsanselepecarecredcaleaupentruagasiunlocdemunca.Analizeledinvaluldois‐auaxatpeloculprimeiexperienteınmunca,moti‐vatiadealucra,modalitatidecautareaunuilocdemunca,duratacautariiunuilocdemunca,tipulcontractuluidemuncaprecumsiimagineaviitoareicariere.
Analizeledescriptivesuccintepecarelevomfaceıncontinuaresereferalacei1509tinericareauraspunsınambelevalurialestudiului.Pedeoparteanalizelesevorreferiınprimulrandlamodulıncareeleviidinclaseleterminaleseraporteazalaviitor.Modulıncareeleviidinclaseleterminaleseraporteazalaviitorafostoperationalizatprinper‐ceptiaasuprareusiteideafinalizaliceul;deaseınscrielaexamenuldeBAC;deaconti‐nuastudiile;dorintalordeacautaunlocdemunca,prinsanselepecarecredcaleaupentruagasiunlocdemunca.
Variabilelesocio‐demograficepecarele‐amfolositınanalizeledescriptivesunt:ge‐nul53‐ınvalul259%suntfete,41%baieti;mediulderezidență54‐61,9%dintretineri
53 ınprimulvalalstudiuluiıntrebareacaremasuragenultineriloreJ1.Eusunt…cuvariantelede
raspunsfata(codul1)sibaiat(codul2).InchestionarulvaluluiIIeıntrebareaA1.Eusunt…fata(codul1)sibaiat(codul2).
54 ıntrebareacaremasoaramediulderezidentaalrespondentuluiınprimulvalalstudiuluieJ11.Undeailocuitînceamaimareparteatimpuluipânălavârstade15ani?cuvariantelederas‐punspredefiniteînRomânia,înmediulurban(cod1),înRomânia,înmediulrural(cod2)siînstrăinătate(țara?)(cod3).
161
autraitpanalavarstade14ınmediulurban,38,1%ınmediulrural;mediulundeafostabsolvitliceul55‐92,4%auabsolvitunliceudinurban,7,6%ınrural;vârsta56‐varstaminimaeste19ani,ceamaxima21ani,iarmediadevarstaatinerilorcelordinaldoileavalalstudiuluiestede20.04anisideprivarematerială.
Incontinuaresintetizamprincipalelerezultateprivindtraseulurmatdetineridupafinalizarealiceului.Majoritateatinerilorerauıncrezatoriınsanselelordereusitapri‐vindabsolvirealiceului,ceeaces‐asiıntamplatpeste99%auabsolvitcusuccesliceul.Ceimaioptimistiınprivintaabsolviriicusuccesfiindeleviiliceelorvocationale,urmatideceiailiceelorteoreticesideceiailiceelortehnologice.MajoritateaspuneaucasevorınscrielaBAC,ceidinmediulurbansifeteles‐auprezentatlaBACsiauavutunprocentdereusitamaimarecomparativcuceidinmediulruralsibaietii.Dintretineripeste90%aupromovatBAC‐ulsitotatatiaısidoreaucontinuareastudiilor,ınsaladoianidistantaprocentulcelorcareısicontinuastudiiledupaliceuestemaimic(82,4%).SemnificativmaiputinitineriproveninddinmediideprivateaureusitlaBACsiestesemnificativmairedusprocentultinerilordeprivaticareısicontinuaeducatialauniversitatecomparativcuceinedeprivati.Absolventiiliceelordinurbansifeteleısidoresccontinuareastudii‐lorınmaimaremasuracomparativcuabsolventiiliceelordinruralsibaietii.
Majoritateacarecontinuastudiileladoianidupaabsolvirealiceuluisuntstudenti,sub10%urmandstudiipostliceale.Mareparteprovindelaliceeteoretice,iardintreceicarenucontinuastudiilejumatatesuntdelaliceetehnologice.Motivulpentrucareunsfertdintretineriicarenucontinuastudiilemotiveazacaauvrutsa ınceapasamun‐ceasca,camtotatatiapentrucaaupicatexamene,putinipeste20%auinvocatmotiveeconomice(lipsabanilor).Feteleurmeazaınmaimaremasurastudiiuniversitare.Din‐tretineriidelazimajoritateasuntlabuget,iarunsfertısiplatescstudiile.Marepartedintreceicareısiplatesceducatiasunttineriacarorparintileacoperacheltuielilesiaproximativ20%ısiacoperasinguricheltuielile.Dealtfel,ceimaimultitinerisuntspri‐jinitideparinti,nuneaparatfinanciar,pentruasedescurcaınviatadezicuzi.Majori‐tateatinerilorsuntıntretinutideparintisinumai23%ısiacoperasinguricheltuielile.Parintiileacordasumedebanisideasemenealeoferasprijinfinanciarpentrua‐siaco‐pericheltuielile,parintiisuntceicareleplatesctaxelepentrustudiisiputinpestejuma‐tatespuncaparintiiıiajutacuplataspatiuluiundelocuiesc.
Putinpestejumatatedintreceicarestudiazacuplataauexperienta ınmunca(fielucreaza,fieaulucrat),iarunsfertausiınprezentunlocdemunca.Inrandulabsolven‐tilordinruralestemairidicatprocentulcelorcaresuntınscrisipelocuricuplatacom‐parativcuceicareauabsolvitınurban.Sitotusi,dintreceicarestudiazacuplata,majo‐ritateaauabsolvitınurbansiauabsolvitunliceuteoretic.Aproapeexclusivceidelabugetauabsolvitunliceudinurbansiunulteoretic,suntfaraexperientaınmunca,ma‐joritateaspuncaparintii leacoperacheltuielile sinumaiaproapeunsfertspuncaısiacoperaeiınsisicheltuielile.Majoritateatineriloraualessastudiezedupafinalizarealiceuluiundomeniucareıipasioneaza.Principalulmotivalalegeriicontinuariistudiilordiferalafetesibaieti,baietiafirmacaısicontinuaeducatiapentruastudiaundomeniu
55 aceastavariabilaamcreat‐oprincorespondentacunumeleliceuluipecareılcunoastemdin
fiselecudateledecontact(adresae‐mailsinumartelefon)primiteınprimulvalalstudiului,ın2012.
56 afostmasurataidenticınambelefazealestudiului,ınprimulvalıntrebareacaremasoaravar‐statineriloresteJ2.Vârstameaeste:(aniîmpliniți),iarınaldoileachestionaresteA2.Vârstameaeste:(aniîmpliniți).
162
careıipasioneazaınmaimaremasuracomparativcufetele,iarfeteleraspundıntr‐unprocentmaimaredecatbaietiicadorescsasepregateascapentruoprofesieanume.Dorințadeaaveaunvenitmareînviitoraavutunrolmaiimportantınalegereaspecia‐lizariiıncazulbaietilordecatıncelalfetelorsimaiimportantpentrutineriidinliceeleurbanecomparativcuceidinliceelerurale.Inalegereaspecializariisfaturileparintiloraucontatpentrutineri, ınsacelealecolegilor siprofesorilornuconstituiepunctedereper.Sfaturileprietenilorprivindalegereaspecializariiacontatmultpentrutineriidinliceeleruralecomparativcuceidinliceeleurbanesifeteleaufostinfluentateıntr‐oma‐suramaimicadealegerilecolegilordeclasa.Numarullocurilorfinantatedelabugetnuconstituieofortaatractivapentrutineri,ınsaacesteaaufostmaiimportantepentruceideprivaticomparativcuceinedeprivatisiacontatmaimultpentrubaietidecatpentrufete.
Putinpeste30%dintretineristudiazaındomeniulingineriei,unsferturmeazastu‐diidindomeniulstiintelorsocio‐umanesipolitice,aproximativ20%urmeazastudiidemedicinagenerala(asistentamedicalasaufarmacie),aproximativ15%studiazastiinteeconomice,5,3%matematicasistiintelenaturii,iar3,5%agronomiesimedicinavete‐rinara.Intoateacestespecializarifetelesuntcelecarelestudiazaıntr‐oproportiemaimarecomparativcubaietii,maiputinındomeniulingineriei.Ceimaimultidintreab‐solventiiliceelortehnologiceurmeazastudiiingineresti,lafelcasiceimaimultidintreabsolventii liceelorteoretice,printreacestiaprocentulfiindasemanatorsipentruceicarestudiazastiintesocio‐umanesipolitice,iarceimaimultidintreabsolventiiliceelorvocationales‐auındreptatsprespecializaridindomeniulstiintelorsocio‐umanesipo‐litice.Aproximativjumatatedintretinerispuncaspecializarea/calificareaurmatadupaabsolvirealiceuluiesteasemanatoarecuceastudiataıntimpulliceului,sitotaproapejumatatespuncaspecializarea/calificareaurmatanuesteasemanatoarecuceastudiataınliceu.Aproximativjumatatedintreabsolventiiliceelorteoreticesijumatatedintreab‐solventii liceelorvocationalespuncaspecializareaurmataesteasemanatoarecuceastudiata ın timpul liceului si40%dintreabsolventii liceelortehnologicesepregatescıntr‐ospecializareasemanatoarecuceadinliceu.
Perspectiveledeangajaresidecarierasuntprintrefactoriicareinfluenteazacelmaimultalegereaspecializarii,acesteafiindlafeldeimportantepentrufetesibaieti.Pentrumajoritateatinerilorapropiereadedomiciliunuesteunfactorcuinfluentaasupraale‐geriispecializarii;apropiereafatadedomiciliuafostunargumentmaiimportantınale‐gereaspecializariipentrubaietidecatpentrufete.Incazulburseidestudiu,diferentelesuntsemnificativeınfavoareafetelor.Tineriicaresuntlauniversitatepelocuribugetatesuntabsolventiiliceelorcareıngeneralauınvatatsiınvatamaibinedecatceicaresuntpelocuricutaxa.Fetelesuntcelecareiauoricetipdebursaınmaimaremasuradecatbaietiisiabsolventiiunuiliceudinurbanınmaimaremasuradecatceidinruralsiceidinliceeteoreticemaimultdecatceidinliceetehnologicesivocationalesitoteleviidinacestemediisiliceestudiazaınmaimaremasurapelocuribugetate.Aproapejumatatedintretinerispuncaaumediimaibunedecatalecolegilor.Dintreceicumediimaibunesilafelcucelealecolegilorfeteledeclaraıntr‐unprocentsemnificativmairidicatdecatbaietiicamediilelorsuntmaibunedecatalecolegilorsimaimultefetesegandesclastudiidoctoraledecatbaieti,acestiadeclarandınmaimaremasuracomparativcufetelecaaumediimaislabedecatalecolegilor.
Ingeneraltineriisuntmultumiticuspecializareapecareourmeaza,majoritateado‐rescsacontinuestudiileuniversitaresidupalicentadesijumatateconsideracaprimescparțialpregatireanecesarapentruangajaresinumai33%suntoptimisticonsiderand
163
castudiileleoferapregatireanecesarapentruangajare.Fetelespunınmaimaremasuracomparativcubaietiicascoalaıipregatestepentruangajaresiceicareabsolvitunliceuınurbancomparativcuceicareauabsolvitunliceuınrural.
Inplanurileeducationalepetermenlunggasimdiferentesemnificative,fiindmairi‐dicatprocentultinerilordeprivati,careindicaobtinerealicenteicasiscopulmaximaleducatiei.Procentulcelorcarevorsaobtinadoarlicentaestemaimareınrandultine‐rilorcareauabsolvitunliceudinruralsiestemicprocentulacestoracareısipropunobtinereadoctoratuluisinimeninu‐sipropunestudiipostdoctoralecomparativcuceicareauabsolvitunliceudinurban.Maimultdejumatatedintreceicareardorisacon‐tinuestudiilecuunmasterardorisaurmezemasteratulınafaratarii,feteleınmaimaremasuradecatbaietii,absolventiiunuiliceudinurbanınmaimaremasuracomparativcuabsolventiiunuiliceudinrural,dintreceipelocuribugetateınmaimaremasurade‐catceipelocuricutaxa.Dacabaietiivorsaısicauteun(alt)locdemuncadupafinaliza‐realicenteiınmaimaremasuracomparativcufetele,acesteavorsacontinueeducatiadupaterminareaactualuluiprogrameducational(licenta)ınmaimaremasuracompa‐rativcubaietii.40%dintretineriauınceputsa‐sicautedelucru,feteleınmaimarema‐suracomparativcubaietii,absolventiiliceelordinurbanınmaimaremasuracompara‐tivcuabsolventiiliceelordinrural.
Amvazutpanaınacestmomentcumarataprofilultinerilorcareaualescarutasprematuritateparcurgereauneiexperienteuniversitare,alegandsastudieze,saseprega‐teascapentruopiatamunciicareletotsolicitaopregatireeducationalacatmaimarecatsicaresuntperspectiveletinerilorınceeaceprivestepregatireaeducationalacon‐tinuadupafinalizareaactualuluistagiudepregatireuniversitara.Incontinuareprezen‐tamrezultateleanalizelorprivindprimaexperientaınmuncaatinerilor.
Participarea tinerilor pe piața forței de muncă
ChestionarulainclusınsectiuneaPiațaForțeideMuncăıntrebaripentruobtinereada‐telorsiinformatiilornecesareobservariiprimeiexperienteınmuncaatinerilor.Intre‐barileauvizatstatutulocupational,experientamunciiıntimpulstudiilor,tipulprimeiexperienteınmunca(practica,voluntarsaumuncaıneconomiaformalasauinformala),modalitateadeangajarelaprimullocdemunca,remunerareamunciisaunu,graduldemultumireasuprasalariuluiprimit,numaruldeorelucratepesaptamana,disponibili‐tateaangajatoruluideaacceptaprogramuldelucruflexibil,tipulcontractuluidemunca,compatibilitatealoculuidemuncacupregatireaeducationala,valoareasalariului,inten‐tiadeaseangajaınurmatorulan,perioadadecautarealoculuidemunca,participarealainterviuri,motivelepentrucaretineriinuauunlocdemunca.
Sintetizamsituatiatinerilordinstudiulnostruınceeaceprivesterelatialorcupiataforteidemuncasiimplicitexperientalorınmunca.Dintretineri17%aubeneficiatdeindemnizatiedesomaj,ınaceeasimasuraatatfetelecatsibaietii,ceicareauabsolvitunliceuınurbanınmaimaremasuracomparativcuceicareauabsolvitunliceuınrural.Jumatatedintretineriauexperientaınmunca,unsfertlucrandsiınprezent.Fetelelu‐creazaınmaimaremasuracomparativcubaietii,ceidinurbanlucreazaınmaimaremasuradecatceidinruralsidintreabsolventiidinurbanmuncescınmaimaremasuracomparativcuabsolventiidinrural.
Procentemicidetinerideclaracaprimaexperientavoluntariatulıncomunitatesaumuncaıneconomiainformala.Maimultdejumatatedintretineridescriuprimaexperi‐entaınmuncacafiindıneconomiaformala,feteleınmaimaremasuradecatbaietii,cei
164
dinmediulurbanınmaimaremasuradecatceidinmediulrural,ceicareauabsolvitınmediulurbanınmaimaremasuradecatceicareauabsolvitınmediulruralsiabsolven‐tiiliceelorteoreticesivocationaleınmaimaremasuracomparativcuabsolventiilicee‐lortehnologice.Caprimaexperientaınmuncaaproximativ30%mentioneazapractica,proportiafetelorfiindsimilaracuceaabaietilor,jumatatefete,jumatatebaieti;ceidinurbanafirmandacestlucruınmaimaremasuracomparativcuceidinruralsiceicareauabsolvitunliceuınurbancomparativcuceicareauabsolvitınrural,ceidinliceeletehnologiceınmaimaremasuradecatceidinliceeleteoreticesivocationale.Putinpeste10%dintretineriaumuncit/muncescpeperioadastudiilor,procentulfiindsimilaratatıncazulfetelorcatsialbaietilor,ceidinruralmuncindınmaimaremasuradecatceidinurbansilafelceiceauabsolvitınruralınmaimaremasuradecatceiceauabsolvitınurban.Aproape jumatatedintre tineris‐auangajat ınprimul locdemuncaprintr‐uninterviu/concurs,maimultfeteledecatbaietii,ceidinurbancomparativcuceidinrural.Oaltamodalitatedeangajareatinerilorfiindceacuajutorulrecomandariidinparteauneicunostinte/prieteni,procentulfiindaproapeegalıntrefetesibaieti,maimareınrandulcelordinurbancomparativcuceidinruralsiputinpeste10%dintretineripa‐rintiile‐augasitunlocdemunca,maimultıncazulbaietilorsiacelordinmediulurbancomparativcufetelesiceidinmediulrural.Putinpeste40%dintretinerispuncasala‐riulafost/estebun,fetelespunacestlucruınmaimaremasuracomparativcubaietii,ceidinmediulruralınmaimaremasuracomparativcuceidinmediulurbansiceicareauabsolvitınurbanınmaimaremasuradecatceicareauabsolvitınrural.Mediaorelorlucratepesaptamanadetineriseapropiedelimitalegalade40hpesaptamana,baietiilucrandınmediecu5horemaimultdecatfetelesiceidinruralmaimulteorepesapta‐manacomparativcuceidinurban.Ceimaimultitineriaulucrat/lucreazapentruacas‐tigabani,fetelespunacestlucruınmaimaremasuracomparativcubaietii,ceidinme‐diulurbanınmaimaremasuradecatceidinmediulrural.Putinpeste20%dintretinerispuncaaulucrat/lucreazapentruacastigaexperienta,feteleınmaimaremasuracom‐parativcubaietiisiceidinmediulurbanınmaimaremasura.Ceimaimultidintretinerispuncaangajatorulaccepta/aprogramuldelucruflexibildinmotivepersonale,cumarfi,deexemplu,programdemerslacursuri,laexamene.
Aproapejumatatedintreceicareaulucrat/lucreazaspuncaauavut/aucontractpeperioada nedeterminata, fetele ınmaimaremasura comparativ cubaietii, procentulestemairidicatınrandultinerilordelaorascomparativcuceidinrural.35%dintretineriaulucrat/lucreazacucontractpeperioadadeterminata,feteleınmaimarema‐suracomparativcubaietii,procentulestemairidicatınrandultinerilordelaorascom‐parativcuceidinruralsiceicareauabsolvitınurbanınmaimaremasuracomparativcuceicareauabsolvitınrural.
16,3%aulucrat/lucreazafaracontract,feteleınmaimaremasuracomparativcuba‐ietii,procentulestemairidicatınrandultinerilordelaorascomparativcuceidinruralsiceicareauabsolvitınruralınmaimaremasuracomparativcuceicareauabsolvitınurban.Ceimaimultispuncadomeniuldeactivitatealloculuidemuncanuestelegatdespecializareaurmata,ceidinurbanaulucrat/lucreazaınmaimaremasuracomparativcuceidinruralıntr‐undomeniulegatdespecializareaurmata,aceeasisituatiefiindsiıncazulcelorcareauabsolvitınurbancomparativcuceicareauabsolvitınrural.Ceimaimultitinerispuncaloculdemuncanui‐aajutat/ajutaınrealizareaplanurilorlegatedecariera.Dintreceicarespuncaloculdemuncaıiajutaınrealizareaplanurilorlegatedecarieramaimultesunt fetele si ceidinurban.Feteledeclara ınmaimaremasuracomparativcubaietiicaprogramuldelucrule‐aafectatmoderatperformantascolarasi
165
ceidinurbandeclaraınmaimaremasuracomparativcuceidinruralcaprogramuldelucrule‐aafectatmoderatperformantascolara.Unprocentcuputinpeste20%dintretinerispuncaaudecissaplecedelaloculdemuncapentrucanueradirectiaıncarevreausameargaıncariera,aproximativ15%spuncaprogramuldelucrunueraavan‐tajospentruei,iar13,4%spuncasalariulerapreamiccomparativcumuncadepusa.Fetelecomparativcubaietiispunınmaimaremasuracaauplecatdelaprimullocdemuncadincauzaprogramuluidelucrusauauplecatdincauzacanuera/estedirectiaıncarevorsamearga.
Putinpeste40%dintretinerivorsaseangajezeınurmatorulan,feteleınmaimaremasuradecatbaietii,ceidinurbanınmaimaremasuradecatceidinrural,ceicareauabsolvitınurbanınmaimaremasuradecatceicareauabsolvitınrural.Tineriidinruralvorsaseangajezeınmaimaremasuradecattineriidinurban.8,3%aufostlauninterviuınultimaluna, fetele ınmaimaremasuracomparativcubaietii,ceidinurbanınmaimaremasuracomparativcuceidinrural,ceicareauabsolvitınurbanınmaimarema‐suracomparativcuceicareauabsolvitınruralsiunsfertsunttinericareseaflaınsitu‐atiededeprivaremateriala.Tineriicautaınmediedelucrudeaproximativ5luni.Ceidinmediulruralcautadelucruınmediecuolunamaimultcomparativcuceidinmediulurbansifetelecautadelucruınmediecuolunamaimultdecatbaietii.Ceimaimultidintretinerinuauunlocdemuncapentrucanudorescunlocdemuncaacum,unpro‐centridicatdeasemeneamotiveazacanulucreazapentrucafrecventeazascoalasausunt ıntr‐unprogramde formare/instruire si caangajatorii considera ca suntoper‐soanatanarasifaraexperienta.
4.7.4.1. Rezultantele tranziției de succes spre maturitate și factorii care influențează debutul în muncă al tinerilor
Amdescrispescurttipuldeanalizestatisticepecare levomutiliza,amenumerat sidescrissuccintvariabileledependente si independentefolosite ınanalizelestatistice,amprezentatanalizeledescriptiveurmandcaıncontinuaresainterpretamrelatiadin‐trerezultanteletranzitieisprematuritatesivariabileleexplicativecomentandtotodatarezultateleobtinute.
Reamintimcadincategoriavariabilelordemograficefacpartegenulsimediuldere‐zidentaaltanarului.Dincategoriavariabilelorexcluziuniisocialefacpartedeprivareamateriala,saraciafinanciara,intensitatescazutaamunciisiniveluleducatieiparintilortanarului(cudouastari–primaeducatiemediesiadouaeducatieınaltaprinraportarelaeducatiascazuta)siperceptiapropriuluistatutsocialalfamiliei.Variabilaindepen‐dentace tinedeevenimentelenegativedeviata serefera laurmatoareleevenimenteasupra carora tanarul nu are niciun control sau influenta: accidentare, ımbolnaviregravasaudecesınfamilie,somajsauınrautatirefinanciaraaparintilor,jefuireabunuri‐lorpersonale,consumexcesivdetutun,alcool,droguri ın familie,ruda ın ınchisoare,pierderealocuintei,despartireadefamilie,asistarealaviolentagravasaucalamitaticeaupusviataınpericol.
Pentrufiecaredintrecelecincivariabiledependenteprincareammasurattranzitiiledesuccesamrealizatcate treimodelederegresie liniara (ierarhica) introducandperandınblocuriınfiecaredintrepasi(model)variabileledecontrol.Astfelpentruave‐deacatdinvariantavariabileidependente(adicaperanddintrecelecincitranzitiidesucces)esteexplicatadevariabilele(factoriidecontrol,indicatorii)demografici,aiex‐cluziuniisocialesiaiinfluenteievenimentelornegativedeviata,le‐amintrodusperand
166
ınceletreimodelederegresie.Incazultuturorcelorcincivariabiledependente,ınpri‐mulmodelamintrodusvariabiledemografice(gen,mediuderezidenta)pentruavedeainfluentaefectuluiacestoraasuprasuccesuluieducational,albunastariipsihologice,alevitariiangajariiıncomportamentederisc,alperceptieiproprieisanatatisialangajariiınmunca.Inpasuldoi,amintrodusunaldoileagrupdefactoripentruavedeacatapu‐tereexplicativaauindicatoriiexcluziuniisociale,tinandsubcontrolvariabileledemo‐grafice.Inultimulpasamintrodusfactorulcompozitcarecuprindeaceleevenimentedeviatanegativeasupracaroratanarulnuareniciuncontrol,darcareampresupusnoi,potinfluenta(negativ)succesultranzitieisprematuritate.Introducandsiacestfactorputemvedea,ınmodelultreicatdinvariantasuccesuluieducational,alevitariiangajariiıncomportamentederisc,albunastariipsihologice,alperceptieiproprieisanatatisialangajariiınmuncaaltineriloresteexplicataprinintermediulacestortreigrupedefac‐tori(demografici,aiexcluziuniisocialesialevenimentelornegativedeviata).Prezen‐tammaijoscumsuntexplicatifiecaredintrefactoriidesuccesaitranzitieilamaturitate:
Succesuleducaționalesteexplicatdecatregensimediuderezidentaınproportiede6%,decatrefactoriiexcluziuniisocialeınproportiede7%sidecatreevenimentelene‐gativeınproportiede1%.Totiacestifactoriexplicaımpreuna14,4%dinvariantasuc‐cesuluieducationalalunuitanar.
Bunăstareapsihologicăesteexplicataınproportiede0,6%decatregensimediuderezidenta,ınproportiede3,4%decatrefactorulexcluziuniisocialeside10%decatrefactorulevenimentenegativedeviata.Totiacesti factoriexplica ımpreuna13,3%dinvariantabunastariipsihologiceaunuitanar.
Evitareaangajării încomportamentederiscesteexplicatade8%decatre factoriidemografici(gen,mediuderezidenta),de1%decatrefactorulexcluziuniisociale(de‐privaremateriala,saraciefinanciara,intensitatescazutaamuncii,niveleducationalalparintilor)siınproportiede5%decatrefactorulcetinedeevenimentelenegativedeviata.Totiacestifactoriexplicaımpreunaaproximativ15%(14,9%)dinvariantaevitariideaseangajaıncomportamentederiscaltanarului.
Percepțiaasuprastăriidesănătateesteexplicata5%decatregensimediuderezi‐denta,3%dinvariantastariidesanatateesteexplicatadefactorulexcluziuniisocialesi4%decatrefactorulcetinedeevenimentelenegativedeviata.Totiacestifactoriımpre‐unaexplica12%dinvariantastariidesanatateatanarului.
Angajarea înmuncă esteexplicata1%decatregen simediuderezidenta,4%decatrefactoriiexcluziuniisocialesi1%decatrefactorulcetinedeevenimentelenegativedeviata.Totiacestifactoriexplica6%dinvariantaangajariiınmuncaatinerilor.
Genulșimediulderezidențăexplica6%dinsuccesuleducational,0,6%dinbunasta‐reapsihologica,8%dinevitareaangajariiıncomportamentederisc,5%dinstareadesanatate si1%dinangajarea ınmunca.Variabileledemografice (gen,mediuderezi‐denta)auceamaimarecontributieınexplicareaevitariiangajariitanaruluiıncompor‐tamentederisc(8%),apoiınexplicareasuccesuluieducational(6%),urmatade5%ınexplicareastariidesanatate.Variabileledemograficeexplicacelmaiputinbunastareapsihologicasiangajareaınmuncaatinerilor(0,6%respectiv1%).
Factoriiexcluziuniisocialeexplica6%succesuleducational,3,4%bunastareapsi‐hologica,1%evitareaangajariiıncomportamentederisc,3%dinperceptiaproprieisanatatisi4%angajareaınmuncaatanarului.Ceamaimarecontributieafactorilor
167
excluziuniisocialeoauınexplicareasuccesuluieducationalaltanarului,explica4%dinangajareaınmunca,3,4%dinbunastareapsihologica,3%dinperceptiaproprieisanatatiatanaruluisiceamaimicaputereexplicativaafactorilorexcluziuniisocialeesteınvariantaevitariiangajariiıncomportamentederiscatanarului.
Factoriicețindeexistențaevenimentelornegativeexplica1%dinsuccesuleducatio‐nal,10%dinbunastareapsihologica,5%dinevitareaangajarii ıncomportamentederisc,4%dinperceptiaproprieisanatatisi1%dinangajareaınmuncaatinerilor.Factoriicetindeevenimentelenegativedeviataauceamaimarecontributieınexplicareabu‐nastariipsihologiceatanarului(10%dinvariantabunastariipsihologiceesteexplicataprinintermediulfactorilorcetindeevenimentelenegativedeviata),5%explicapentruevitareaangajariiıncomportamentederiscaltanarului,4%dinperceptiaproprieisa‐natatisicelmaiputin1%explicadinangajareaınmuncaatanarului.
Efectulcelmaimareasuprasuccesuluieducaționalılauvariabilelecetindefactoriiexcluziuniisociale,7%dinvariantasuccesuluieducationalesteexplicatadecatrefacto‐riiexcluziuniisociale.
Efectulcelmaimareasuprabunăstăriipsihologiceatanaruluiılaufactoriicetindeevenimentelenegativedeviata,10%dinvariantabunastariipsihologiceatanaruluiesteexplicatadecatrefactoriievenimentelornegativedeviață.
Efectulcelmaimareasupraevităriiangajăriiîncomportamentederiscılaufactoriidemografici,8%dinvariantaevitariiangajariiıncomportamentederiscesteexplicatadegenșimediulderezidențăaltânărului.
Efectulcelmaimareasuprapercepțieistăriidesănătateılaufactoriidemografici,5%dinvariantaperceptieiasuprastariidesanatateatanaruluiesteexplicatadecatregenșimediulderezidență.
Efectulcelmaimareasupraangajăriiînmuncăaltinerilorılaufactoriiexcluziuniisociale,4%dinvariantaangajarii ınmuncaesteexplicatadecatrefactoriiexcluziuniisociale.
Influentaceamaimareaacestortreifactori(variabiledemografice,factoriiexcluzi‐uniisocialesiceicetindeevenimentelenegativedeviata)oauasupraevităriiangajăriiîncomportamentederisc(explica14,9%dinvarianta),urmatadeefectulasuprasucce‐suluieducațional,explicand14,4%dinvariantasuccesuluieducational,12%dinper‐ceptiaasuprastariidesanatateesteexplicatadeacestitreifactorisi6%dinvariantaangajariiınmuncaatanarului.
Factoriiexcluziuniisocialeaucelmaimareefectasuprasuccesuluieducationalaltanaruluisiasupraangajariiınmunca(7%respectiv4%dinvariantasuccesuluieduca‐tional,respectivangajariiınmuncaesteexplicatadecatrefactoriiexcluziuniisociale).
Factoriidemografici(gen,mediuderezidenta)aucelmaimareefectasupraevitariiangajariiıncomportamentederiscaltinerilorsiasupraperceptieistariidesanatate(8%respectiv5%dinvariantaevitariiangajarii ıncomportamentederisc,respectivaper‐ceptieiasuprastaridesanatateatanaruluiesteexplicatadecatrefactoriidemografici).
Factoriicetindeevenimentelenegativedeviataaucelmaimareefectıncazuluneisinguretranzitiidesuccessprematuritate sianumeıncazulbunastariipsihologiceatanarului, explicand10%dinvariantabunastariipsihologice,dealtfel avand celmai
168
mareefectdintretoatevariabileledecontrol.Aldoileacelmaimareefectaluneivaria‐biledecontrolestecelalvariabileiindependentecetinedefactoriidemografici(gen,mediuderezidenta)pecareılareasupraevitariiangajariiıncomportamentederiscsianume8%dinvariantaevitariiangajariiıncomportamentederiscesteexplicataprinintermediulfactorilordemografici.
Tabelul4.23prezintarezultateleobtinuteınurmapreziceriisuccesuluieducational.Inprimaetapavariabileledemografice(gen,mediuderezidenta)auavutunefectsem‐nificativasuprasuccesuluieducationalexplicand6%dinvarianta.Dateledinpasul2suntobtinuteınurmaintroduceriiınmodelulexplicativavariabilelorcetindeexcluzi‐unea sociala (deprivaremateriala, educatia parintilor, saracia financiara, intensitatescazutaamuncii,perceptiastatutuluifamiliei).Seobtineastfelunplusde7%ınexpli‐careavariantei,iarınultimulpas,ınmodelul3introducandsiovariabilacetinedecon‐textul social (evenimente negative, pasive) ıntregulmodel explica 14%din succesuleducationalaltinerilor.Auunsucceseducationaltineriiacarorparintiaucelputinfa‐cultatefatadeceiaicarorparintiaucelmultliceulabsolvit,fatadebaietifetele,siceiacarorparintiaucelputinstudiimediifatadeceicareaucelmultstudiimedii.Cualtecuvintetineriiacarorparintiaumaimultianideeducatieausiunsucceseducationalmaimare(safinalizezeunliceu,saaibaoreusitalaexamenuldeBAC,sacontinuepre‐gatireapost‐liceu,saseınscrielaınvatamantulsuperior,saaibarezultatebunelaınva‐taturasisavreasacontinuepregatireaeducationala).
Tabelul4.23:Analizaderegresieliniara(ierarhica)pentrusuccceseducațional
Model1 Model2 Model3
B Er.std sig. B Er.std sig. B Er.Std sig.
(Constant) 4,009 0,087 0,000 3,653 0,235 0,000 3,778 0,237 0,000
Gen(0=baiat) 0,636 0,087 0,000 0,642 0,084 0,000 0,645 0,084 0,000
Mediuderezidenta(0=rural) 0,547 0,088 0,000 0,269 0,090 0,003 0,297 0,090 0,001
Deprivarematerialasevera(0=nu) – – – −0,477 0,117 0,000 −0,456 0,116 0,000
Niveldeeducatie(liceuabsolvit) – – – 0,603 0,162 0,000 0,627 0,162 0,000
Niveldeeducatie(facultate) – – – 1,013 0,172 0,000 1,034 0,172 0,000
Saraciefinanciara(0=nu) – – – −0,393 0,105 0,000 −0,374 0,104 0,000
Intensitatescazutaamuncii0=nu – – – −0,634 0,197 0,001 −0,598 0,197 0,002
Perceptiastatutuluifamiliei – – – 0,006 0,024 0,814 −0,005 0,024 0,852
Evenimenteneg.,tanarulNUarerolactiv – – – – – – −0,100 0,030 0,001
N 1376 1376 1376
R2 0,062 0,137 0,144
Sig.Rchange 0,062 0,075 0,007
Tabelul4.24prezintaanalizaderegresiepentrubunastareapsihologica. Inprimulpas,variabileledemografice(gen,mediuderezidenta)desiauunefectsemnificativasu‐prabunastariipsihologiceexplicasub1%dinvariantabunastariipsihologice,ınsapana
169
ınpasulfinaldupaintroducereavariabilelorcetindeexcluziuneasociala(deprivarema‐teriala,educatiaparintilor,saraciafinanciara,intensitatescazutaamuncii,perceptiasta‐tutuluifamiliei)siacontextuluisocial(evenimentenegative,pasive),cavariabileexpli‐cative,putereaexplicativacreste la13%.Variabilelecuunefectsemnificativ ınmodelsuntvariabileledemografice:genul(baietiiauobunastarepsihologicamaibunadecatfetele)(B=−1,813),tineriidinmediulurbanauobunastaremaibunacomparativcuceidinmediulrural(B=1,733)sidinvariabilelecetindeexcluziuneasociala,factorulper‐ceptieisubiectiveasuprafamiliei,ceicareauoperceptiesubiectivamaibunaasuprafa‐milieiausiobunastarepsihologicamaimare(B=1,013).Ceamaimareinfluentaasupraexplicariibunastariipsihologiceatineriloroarefactorulcetinedeevenimentelenega‐tivedeviata(accidentareasauoboalagrava,problemecupolitia,ımbolnavireagravasaumoarteaunuimembrualfamiliei;somajulsauınrautatireastatutuluifinanciaralparin‐tilor,asistarealascenedeviolentagravaınfamilie,consumexcesivdealcool,drogurialunuimembrualfamiliei,jefuireasubamenintareafortei,despartireadefamilie,trecereaprintr‐ocalamitatenaturalacupunereavietii ınpericol)asupracaroratanarulnuareniciuncontrol(B=−3,258),ceınseamnacaaceitinericarenuautrecutprinevenimentenegativeınviataraporteazaosanatatepsihologicaınmaimaremasura.
Tabelul4.24:Analizaderegresieliniara(ierarhica)pentrubunăstarepsihologică
Model1 Model2 Model3
B Er.std sig. B Er.std sig. B Er.std sig.
(Constant) 76,177 0,820 0,000 68,136 2,270 0,000 72,257 2,187 0,000
Gen(0=baiat) −1,711 0,820 0,037 −1,869 0,809 0,021 −1,813 0,769 0,019
Mediuderezidenta(0=rural) 1,706 0,828 0,040 0,867 0,867 0,317 1,733 0,828 0,037
Deprivarematerialasevera(0=nu) – – – −0,503 1,121 0,654 0,190 1,068 0,859
Niveldeeducatie(liceuabsolvit) – – – 1,416 1,568 0,367 2,235 1,494 0,135
Niveldeeducatie(facultate) – – – 0,827 1,664 0,619 1,562 1,584 0,324
Saraciefinanciara(0=nu) – – – −1,709 1,007 0,090 −1,131 0,960 0,239
Intensitatescazutaamuncii(0=nu) – – – −3,837 1,924 0,046 −2,479 1,834 0,177
Perceptiastatutuluifamiliei – – – 1,346 0,235 0,000 1,013 0,226 0,000
Evenimenteneg.,tanarulNUarerolactiv – – – – – – −3,258 0,274 0,000
N 1354 1354 1354
R2 0,006 0,041 0,133
Sig.Rchange 0,006 0,035 0,091
Tabelul4.25prezintarezultateleanalizeideregresiepentruexplicareainfluentelorvariabilelordemografice,acelorcetindeexcluziuneasocialasiaceleicetinedeeveni‐mentelenegativedeviataasuprarisculuitinerilordeaseangajaincomportamentederisc.Peparcursulcelortreimodelepemasuraintroduceriituturorvariabilelorexplica‐tive,putereaexplicativascadedela8%(R2=0,82)ıncazulmodeluluiıncaresuntin‐trodusedoarvariabileledemograficela0,9%(R2=0,09)candınmodelsuntsivariabi‐lelecetindefactoriiexcluziuniisocialesiajungelaoputereexplicativade14%(R2=
170
0,14)ınmodelul3atuncicandalaturideacestedouacategoriidevariabile(demogra‐ficesicelecetindeexcluziuneasociala)introducemsivariabilacetinedeevenimentelenegativedeviata.Astfelfeteleevitaangajareaınmuncaınmaimaremasuracomparativcubaietii(B=0,597),tineriidinmediulruralevitaangajareaıncomportamentederiscınmaimaremasuradecatceidinmediulurban(B=−0,228),ceiaicarorparintinuaustudiisuperioareevitaangajareaıncomportamentederiscınmaimaremasuracom‐parativcutineriiaicarorparintiaustudiisuperioare(B=−0,304)siıncazultinerilorınviatacaroranuauavutlocevenimentenegativeacestiaevitandınmaimaremasuraangajareaıncomportamentederisccomparativcutineriicareautrecutınviataprinevenimentenegative,acestiadinurmaangajandu‐seınmaimaremasuraıncomporta‐mentederisc(B=−0,201).Celmaimareefectasupraevitariicomportamentelorderiscılaregenulsieducatiaparintilorınsensulca,fetelesitineriiacarorparintiauunniveleducationalmaimaresuntsiceicareseangajeazamaiputinıncomportamentederisc.
Tabelul4.25:Analizaderegresieliniara(ierarhica)pentruevitareaangajăriiîncomportamentederisc
Model1 Model2 Model3
B Er.std sig. B Er.std sig. B Er.std sig.
(Constant)
Gen(0=baiat)
Mediuderezidenta(0=rural)
Deprivarematerialasevera(0=nu)
Niveldeeducatie(liceuabsolvit)
Niveldeeducatie(facultate)
Saraciefinanciara(0=nu)
Intensitatescazutaamuncii(0=nu)
Perceptiastatutuluifamiliei
Evenimenteneg.,tanarulNUarerolactiv
7,743
0,588
−0,319
–
–
–
–
–
–
–
0,061
0,061
0,062
–
–
–
–
–
–
–
0,000
0,000
0,000
–
–
–
–
–
–
–
7,664
0,588
−0,280
−0,016
−0,152
−0,344
0,024
−0,182
0,043
–
0,171
0,061
0,065
0,085
0,119
0,126
0,075
0,144
0,018
–
0,000
0,000
0,000
0,853
0,201
0,006
0,752
0,206
0,015
–
7,916
0,597
−0,228
0,028
−0,103
−0,304
0,060
−0,100
0,023
−0,201
0,168
0,059
0,063
0,082
0,115
0,122
0,073
0,140
0,017
0,022
0,000
0,000
0,000
0,730
0,369
0,013
0,409
0,473
0,185
0,000
N
R2
Sig.Rchange
1343
0,082
0,082
1343
0,094
0,012
1343
0,149
0,055
InTabelul4.26ıncareamintrodusın3modelederegresieliniaraierarhicaaceleasivariabileexplicative,putereaexplicativaaultimuluimodelcrestedela0,5%(R2=0,05)la12%(R2=0,12)pentruaexplicasanatateatinerilor.Variabilelecuefectsemnificativasupraexplicariiuneisanatatiatinerilorınultimulmodel,careexplica12%dinvari‐antasuntgenul(B=−0,450;p<0,0001),mediulderezidenta(B=0,118;p<0,0001),deprivareamateriala(B=−0,146;p<0,05),perceptiastatutuluifamiliei(B=0,068;p<0,0001) siexistentaevenimentelornegativedeviata(B=−0,144;p<0,0001).Fetele,tineriidinurban,ceicarenusuntınsituatiededeprivaremateriala,ceicareauoper‐ceptiebunaasuprastatutuluifinanciaralfamilieisitineriicarenuautrecutprineveni‐mentenegativeınviatalorsepercepmaisanatosicomparativcubaietii,tineriidinrural,
171
ceicaresuntınsituatiededeprivaremateriala sicareauoperceptiemaiputinbunaasuprastatutului financiaral familieisauautrait ınviata lorevenimentenegative ıncarenueiauavutunrolactiv.
Tabelul4.26:Analizaderegresieliniara(ierarhica)pentrupercepțiastăriidesănătate
Model1 Model2 Model3
B Er.std sig. B Er.std sig. B Er.std sig.
(Constant) 3,587 0,053 0,000 3,317 0,148 0,000 3,498 0,147 0,000
Gen(0=baiat) −0,454 0,053 0,000 −0,456 0,053 0,000 −0,450 0,052 0,000
Mediuderezidenta(0=rural) 0,109 0,054 0,043 0,082 0,057 0,147 0,118 0,056 0,034
Deprivarematerialasevera(0=nu) – – – −0,176 0,073 0,016 −0,146 0,072 0,042
Niveldeeducatie(liceuabsolvit) – – – −0,224 0,102 0,028 −0,191 0,100 0,056
Niveldeeducatie(facultate) – – – −0,196 0,108 0,070 −0,167 0,106 0,114
Saraciefinanciara(0=nu) – – – 0,078 0,066 0,236 0,107 0,065 0,099
Intensitatescazutaamuncii(0=nu) – – – −0,156 0,124 0,210 −0,110 0,122 0,366
Perceptiastatutuluifamiliei – – – 0,083 0,015 0,000 0,068 0,015 0,000
Evenimenteneg.,tanarulNUarerolactiv – – – – – – −0,144 0,019 0,000
N 1349 1349 1349
R2 0,054 0,087 0,125
Sig.Rchange 0,054 0,034 0,38
Tabelul4.27aratacumsecomportavariabileleexplicativeintroduseınmodelelederegresie liniara ierarhica pentru explicarea experientei ınmunca a tinerilor, putereaefectuluiexplicativfiindmicade0,1%(R2=0,01)sicrescandputinpanaınpasulfinalalmodelului3la0,6%,(R2=0,06)candaufostintroduseınanalizatoatevariabilele.Efectesemnificativeasupraangajarii ınmuncaa tinerilorauvariabileprecumgenul,nivelul educationalmarealparintilor, saracia financiara, perceptia subiectiva asuprastatutuluifamilieisiexistentaevenimentelornegative,fararolactivdinparteatanaru‐lui.Ceamaimareinfluentaasupraangajariiınmuncaatineriloroarefactorulniveluldeeducatiealparintilor(B=−0,184).Intensitateascazutaamunciiınfamilieareefectsemnificativınmodelulderegresie2(B=0,218;p<0,05),darodatacuintroducereavariabileiexistentaevenimentelornegative,farainfluentatanarului,efectulsemnifica‐tivalacesteivariabiledispare.Baietii,ceiaicarorparintinuaustudiisuperioare,tineriicareseaflaınsituatiedesaraciefinanciara,ceicareauoperceptiemaiputinbunaasu‐prastatutuluifinanciarfamilialsiceicareautraitevenimentenegativeınviatalor(pro‐babil somajulsau ınrautatireastatutului financiaralparintilor,dar si celelalteeveni‐mentenegative)suntceicaretindsaaibaoexperientaınmuncaıncadelaınceputulperioadeiadultetinere.
172
Tabelul4.27:Analizaderegresieliniara(ierarhica)pentruangajareaînmuncă
Model1 Model2 Model3
B Er.std sig. B Er.std sig. B Er.std sig.
(Constant)
Gen(0=baiat)
Mediuderezidenta(0=rural)
Deprivaresevera(0=nu)
Niveldeeducatie(liceuabsolvit)
Niveldeeducatie(facultate)
Saraciefinanciara(0=nu)
Intensitatescazutaamuncii(0=nu)
Perceptiastatutuluifamiliei
Evenimenteneg.,tanarulNUarerolactiv
1,755
–,146
–,143
–
–
–
–
–
–
–
0,046
0,046
0,046
–
–
–
–
–
–
–
0,000
0,002
0,002
–
–
–
–
–
–
–
1,916
−0,141
−0,035
0,050
0,029
−0,169
0,136
0,218
−0,040
–
0,127
0,045
0,049
0,063
0,088
0,093
0,056
0,106
0,013
–
0,000
0,002
0,468
0,424
0,742
0,068
0,016
0,041
0,002
–
1,830
−0,143
−0,054
0,036
0,012
−0,184
0,123
0,193
−0,033
0,068
0,128
0,045
0,048
0,063
0,087
0,092
0,056
0,106
0,013
0,016
0,000
0,002
0,267
0,567
0,887
0,047
0,029
0,068
0,012
0,000
N
R2
Sig.Rchange
1376
0,014
0,014
1376
0,052
0,038
1376
0,064
0,012
Amrealizatsianalizederegresieliniareierarhicepentruaceleasivariabiledepen‐dente succes educational, bunastarepsihologica, sanatate, comportamentede risc simunca,introducandınmodeledeaceastadatavariabiladeprivarematerialacu4nuanteınfunctiedeintensitateadeprivarii.Putereaexplicativaaacestornoimodeleestesimi‐laracuceleprezentateanterior,celepatrunivelealedeprivariimaterialealaturidece‐lelaltevariabileindividuale(demografice),variabilecetindeexcluziuneasocialasiceacaretinecontextulsocialexplicand13%dinsuccesuluieducational,14%dinbunasta‐reapsihologica,15%dinevitareacomportamentelorderisc,11%dinsanatatesisub1%dinexperientaınmunca(0,6%).Putereaexplicativaaacestornivelesautreptealedeprivariimaterialeestesemnificativaıncazulsuccesuluieducational(deprivaremate‐rialanivel4;B=−0,482;p<0,05),albunastariipsihologice(deprivaremateriala,nivel4;B=3,006;p<0,05)sialsanatatii(deprivaremateriala,nivel1,B=0,264;p<0,05)sinu este semnificativa ın cazul evitarii comportamentelor de risc si al debutului ınmunca.
Debutul în muncă al tinerilor și factorii care îl influențează
Intrareaındiferitetraiectoriidecarieraestedependentaınmaremasuradeniveluldecalificareobtinutıncei16anideeducatiesiputernicinfluentatadeclasasociala,careesteunfactormajorınexplicareatraseuluiprofesional(BatessiRiseborough,1993).Bankssicolab.(1992)auaratatcalocalizareageograficaesteunfactorimportant,caurmareavariatiilordesomajsiaoportunitatilordeangajare.TraseulsprematuritatepoatefischimbataprinpunctedecotiturapecareDenzin(1989)lenumeste„epifanii”,Antikainensicolab.(1996)lenumesteevenimentealevieții,Alheit(1994)vorbestedes‐pre„discontinuitateabiografică”.
173
Variabiladependentaestedebutulınmuncaaltinerilorcudouastari:nuareexperi‐entaınmunca(cod0)siareexperientaınmunca(cod1),evenimentuldeinteresfiinddebutulexperienteiınmunca(deaceeaatasamvaloarea1).Neintereseazatineriipen‐trucarevaloareavariabileidependenteeste1simodulıncarediversifactoriinfluen‐teazaaparitiaacestei stariavariabileidependente.Pentru fiecarevariabila indepen‐dentaalegemocategoriedereferintaınraportcucarevomaveasanserelativepentrucelelaltecategorii‐sansecavariabiladependentasafie„debutulexperienteiınmuncaaltinerilor”.
Tabelul4.28:Sanserelativeadebutuluiınmuncaaltinerilor(0–nuareexperientaınmunca,1–areexperientaınmunca)
Exp (B) Sig.
ConstantGenul(ref.fata)Mediulderezidenta(ref.urban)Deprivaremateriala(ref.nueınsituatiededeprivaremateriala)Saraciefinanciara(ref.nuesarac)Intensitateamuncii(ref.ınfamilienuexistasituatiescazutaamuncii)
3,051,471,070,710,590,52
0,000,000,510,020,000,01
Regresialogisticafacereferirelaprobabilitatilesilasanselecaunevenimentsaseıntample.
Coeficientiideregresielogisticastandardizati(ExpB–betaexponential)exprimarisculcaunanumitfactorsaproducaevenimentul.Atuncicandcoeficientulfactoruluiestepeste1risculcreste–risculcaunanumitfactorsaproducaevenimentulcreste,iaratuncicandcoeficientulfactoruluiestesub1risculscade–risculcaunanumitfactorsaproducaevenimentulscade.
Pentrudebutulınmuncaaltinerilor,uitandu‐nelacoeficientuldedeterminatiemul‐tiplaR2Nagelkerke,modelulexplica0,4%dinvariatiavariabileidependente(debutulınmuncaaltinerilor),unprocentdestuldemic.Modelulneajutasaeliminamvariabilenesemnificative.Uitandu‐ne la coeficientii beta exponentiali, putemafirmaurmatoa‐rele:
• sansacaopersoanadegenfemininsaprefereundebutınmuncafatadesansacaopersoanadegenmasculinsanuprefereexperimentareamunciidelaaceastaetapaavietiicrestecuunfactorde1,47atuncicandindiceledegencrestecuounitate,tinandsubcontrolcelelaltevariabile.
• ınceeaceprivestedeprivareamateriala, sansacauntanarsaprefereundebutınmuncadelaaceastavarstacomparativcuunulcaresanuprefereunastfeldedebutscadecuunfactorde0,71.Prinurmaretineriiacarorfamilienuseaflaınsituatiededeprivarematerialaausansemaimicisaprefereundebutınmuncadelaaceastavarsta.
• aceeasisituatieesiıncazultinerilorcarenusuntınsituatiedesaraciefinanciara,sansadeapreferaundebutınmuncaıncazullorscadecu0,59,astfelcatineriicarenusunt ınsituatiedesaracie financiaraau sansemaimicisaprefereundebut ınmunca.
• sansacauntanarcaretraieste ıntr‐ofamilie ıncarenuexistaosituatiescazutaamunciideapreferaundebutınmuncascadecuunfactorde0,52.Tineriicaretraiesc
174
ınfamiliicuointensitatescazutaamunciiausansemaimarideapreferasalucrezeimediatdupafinalizarealiceuluisauchiardintimpulliceului.
4.7.5. Concluzii
Inaceastaapatracercetareamurmaritefectulfactorilordeexcluziunesocialacarein‐fluenteazasuccesultranzitieisprematuritateprecumdeciziiletanaruluideaaveaex‐perientedemuncaınprimiianiaiperioadeiadulte.Amdescoperitcaresuntrezultan‐tele unui succes al tranzitiei spre maturitate si ın ce masura succesul tranzitiei sedatoreazaunorfactoridemografici,excluziuniisocialesiunorevenimentenegativedeviata,darsicaresuntfactoriicaredeterminaundebutınmuncaaltinerilor.ConformluiArnett(2011)fenomenul„maturitatiiemergente”estedeterminatınprincipaldefac‐toriculturalisidemografici,darınacelasitimpestesiunfenomenvolitiv(depinzanddepersonalitateatineriloradulti,carelaunmomentdatalegexperimentareaunuianumetraseusprevarstaadulta).
Conformtestariiipotezeicatranzitiiledesuccessuntinfluentatenegativdefactoriiexcluziuniisociale,iarefectulevenimentelornegativedinviataunuitanardiminueazasanseleunuisuccesaltranzitieisprematuritateınurmaanalizariidatelorprovenitedela1509tineri,amajunslaconcluziacafactoridemograficiprecumgenulsimediulderezidenta,factoriaiexcluziuniisociale(deprivarematerialasevera,saraciafinanciara,intensitateascazutaamunciiıngospodarie,niveluldeeducatiealparintilorsiperceptiaasuprapropriuluistatutsocio‐economicalfamiliei),darsievenimentelenegativedevi‐ataau influentaasuprasuccesuluiunei tranzitii sprematuritate (succeseducational,evitareacomportamentelorderisc,bunastarepsihologicasistareadesanatate,anga‐jareınmunca).Astfelinfluentaceamaimareaacestortreifactori(variabiledemogra‐fice,factoriiexcluziuniisocialesiceicetindeevenimentelenegativedeviata)asupratranzitiilordesuccessprematuritateoauasupraevităriiangajăriiîncomportamentederisc(explica14,9%dinvarianta),urmatadeefectulasuprasuccesuluieducațional,expli‐cand14,4%dinvariantasuccesuluieducational,12%dinperceptiaasuprastariidesa‐natateesteexplicatadeacestitreifactorisi6%dinvariantaangajariiınmuncaatana‐rului(asevedeaFigura4.5pentruinfluentafiecaruifactorınparte).
Genulsimediulderezidentaauunefectsemnificativasuprasuccesuluieducatio‐nal,albunastariipsihologice,alneangajariiıncomportamentederisc,asuprapercep‐tieipozitiveasanatatiisiaangajariiınmuncaatinerilor.Feteleauunsucceseducati‐onal mai mare, o bunastare psihologica mai buna, au o perceptie asupra starii desanatate,ıncazullorsuntsansemaimicideaseangajaıncomportamentederiscsisansemaimarideaaveaundebutınmuncacomparativcubaietii.Tineriicareaucres‐cutpanala14anisiaubeneficiatdeavantajelemediuluiurbanausansemaimaridesucceseducational,auobunastarepsihologicamaibuna,au sansemaimicideaseangajaıncomportamentederisc,auoperceptieasuprasanatatiisisansemaimarideaaveaoexperienta ınmuncacomparativcutineriidinmediulrural.Mediulfamilialprielnicareunefectsemnificativınexplicareasuccesuluieducationalaltanarului,albunastariisalepsihologice,alneimplicariiıncomportamentederisc,asupraperceptieipozitivea sanatatii siaangajarii ınmunca.Tinerii careprovindin familiideprivatematerialausansemaimicidesucceseducational,sansemaimicideaaveaoperceptiebunaasupraproprieisanatati si sansemaimarideaaveaoexperienta ınmunca laaceastavarsta.Nivelulcrescutdeeducatiealparintilor(studiimediisisuperioare)seasociazacuunsucceseducationalmaimarealtinerilor,sansemaimicicatineriisase
175
angajezeıncomportamentederisc,tineriiavandoperceptiebunaaproprieisanatatii,darsansemaimicideaaveaoexperientaınmuncalaaceastavarsta.Tineriicarepro‐vindinfamiliiaflateınsituatiedesaracieausansemaimicideaaveaunsuccesedu‐cational,auobunastarepsihologicamaiscazuta,darsansemaimarideaaveaundebutınmuncalaaceastavarstaogasimıncazullorcomparativcutineriicareprovindinfamiliicarenuseaflaınsituatiedesaracie.Tineriicareprovindinfamiliicuointensi‐tatescazutaamunciiparintilorausansemaimicidesucceseducationalsideaaveaoexperientaınmuncalaaceastavarsta.Tineriicaresepercepcaavandunstatutsocio‐economicbunauunsucceseducationalmaimare,obunastarepsihologicasiopercep‐tieaproprieisanatati,ıncazullorfiindsansemaimarideaevitaangajareaıncompor‐tamentederisc si sansemaimaridearaportaundebutınmuncalaaceastavarsta.Tineriicareauexperimentatınultimulanmaiputineevenimentenegativedeviataauunsucceseducationalmaimare,obunastarepsihologicamaibuna,o implicaremaimica(deloc)ıncomportamentederisc,operceptieasuprasanatatiisiıncazullorsuntsansemaimarideaaveaoexperientaınmunca.
Figura4.5:Schemaempiricaainfluenteifactorilordecontrolasupratranzitiilordesuccessprematuritate
Facultateaadevenitpentrumultitineriunpasimportantpentruaccederealastatu‐tuldeadult.Dintretineriistudiuluinostrupeste99%auabsolvitcusucces liceul. In
Variabile
dem
ografice
Variabile privind
excluziunea
socială
Variabile ce țin de
ev. negative de viață
FACTORI DE CONTROL FACTORI DE SUCCES AI TRANZIȚIEI
.64
1.03
.62
−.59
−.37
.29
−.10
−1.81
1.73
1.01 −3,25
.59
−.22
−.30
−.20
−.45
.11
−.14
.06
−.14
−.14−.18
.12
−.03
.06
Sărăcie financiară
Mediu de rezidență
Deprivare materială
Nivelul mediu de educație (liceu finalizat)
Gen
Percepția statutului familiei
Evenimente negative, tânărul NU rol activ
Învățământ superior al părinților
Intensitate scăzută a muncii
Succes educațional
Percepția propriei sănătăți
Bunăstare psihologică
Evitarea angajării în comportamente de risc
Angajarea în muncă
176
Romaniaaccesulınsistemuldeınvatamantsuperiornumaiesterezervatunuinumarmicdepersoane.Astazi, ınspecialınmediulurban,urmareacursuriloruneifacultatidupaterminarealiceuluiintraınlogicaparcursuluieducationalnaturalsialtraseuluisprematuritateurmatdeceimaimultidintretineri.Existaoapetentaıncrestereapo‐pulatieitineredinRomaniapentruparcurgereaunuicicluacademicdestudii.Dintretinerii nostri 82,4% continua studiile dupa liceu, majoritatea studii universitare(74,8%),ceidinurbansifeteleısidoresccontinuareastudiilorınmaimaremasuracom‐parativcuabsolventiiliceelordinruralsibaietii.Maimultdejumatatedintretinerido‐rescsaurmezesiunmaster.Unsfertdintretinerinu‐sicontinuastudiiledatoritafaptu‐luicaauınceputoexperientaınmunca.Majoritateatinerilorsuntıntretinutideparintisialegsasespecializezeıntr‐undomeniucare‐ipasioneaza,darsidindorintadeaaveaunvenitmareınviitoralegandspecializaricuperspectivemarideangajaresicariera.Dacabaietiivorsa‐sicauteunlocdemuncadupafinalizarealicenteifeteleardoricon‐tinuareastudiilordupafinalizareaprimuluicicludestudiiuniversitare.Chiarsiasasur‐prinzatorestefaptulcajumatatedintretineriistudiuluinostrudeclaracaauexperientaınmunca si putin peste 10%dintre tinerimuncesc chiar pe perioada studiilor, ınsaıntr‐undomeniucarenuestelegatdespecializareaurmata.Ceimaimultiaulucrat/lu‐creazapentruacastigabanisiputinpeste20%pentruacastigaexperienta.Feteleausansemaimarideapreferaundebutınmuncacomparativcubaietii, iartineriicaretraiesc ın familii deprivatematerial au sansemaimari sa debuteze ın munca de laaceastavarstacomparativcuceicarenutraiescınastfeldefamilii.Deasemeneasiceicaretraiescınfamiliicuosituatiescazutaamunciiausansemaimarideapreferasalucrezeimediatdupafinalizarealiceuluisauchiardintimpulliceului.
177
CONCLUZII ȘI RECOMANDĂRI
Conformteoriei luiArnett, J.J.(2000)pecareamutilizat‐o ınaceasta lucrarepentruexplicareaperceptieipropriuluistatutdevarstaaltinerilor,amoduluicumdefinescma‐turitateasiainfluenteifactorilorexcluziuniisocialesiaevenimentelornegativedeviataasupratranzitiilordesuccessprematuritate,amdemonstratcaetapaadultaıncursdedezvoltaresprematuritateparesaseconstituiecaoetapadistinctaavietiisiıncazultinerilordinRomania.
Motivelepentrucarenuseconsiderapedeplinmaturi,regasite ıncelemaimulteraspunsuriserefera la faptulcanuau independenta financiara.Desinuestesinguracauzacareafecteazaauto‐perceptiacuprivirelamaturitate,independentaareunefectsemnificativasupragenerariisentimentuluideatingereastadiuluideadult.Atingereaindependenteifinanciaretotmaitarziu,pentruoperioadadeterminatadetimpsaure‐venireaulterioaralatraiulsustinutdeparintireprezintaunadintrecauzeleprincipalepentrucaretineriiromaninuseconsideraadulti.Sentimentulambivalenteiadultemer‐gent–adultpareafiprovocatdatoritadependenteifinanciarefatadeparinti,determi‐nandu‐isanuseconsiderepedeplinadulti.DincercetareaIsiIIareiesitcaadultiiemer‐genti asteapta sa intre ın rolurile de adulti pana cand se simt pregatiti sa leındeplineasca(Settersten;FurstenbergsiRumbaut,2005).Interpretanddatelecerceta‐rii IVampututremarcadeasemeena,camulti tinerinu‐siasumarolurileunuiadultpananufinalizeazastudiilesiauunvenitstabil(Hollowayetal.,2010).Desiindepen‐dentaadolescentilordepindedecontextulsocio‐politicsidesuportulsocialpentruatin‐gereaanumitorniveledeeducatie(Lucas,2001),conformcadruluicicluluideviațăalfamiliei(Thefamilylife‐cycleframework)odataatinsa independentafinanciaratineriiısiformeazaoidentitateseparatdeceaafamiliei,ısiiauangajamentulunuirolınmuncasidezvoltarelatiiintimepentrusuportemotionalsisocial.In1959ErikEriksonapu‐blicatteoriaidentitățiiprincarespuneacatranzitiadelaadolescentalaperioadaadultatanarapresupunerezolvareauneidileme„identitateversusconfuziaderol”,tineriisuntconfuziprivindrolurilepecarelevoravealavarstaadulta(EriksonsiErikson,1997).Iata,caastazitineriinusuntconfuzinumaiasuprarolurilorpecaresasileasume,asu‐praceeacevorsicumvorsafie,cisuntconfuzisiınprivintapropriulstatutdevarsta.
Tinereteaemergentaestespecificatinerilorınadouadecadadeviatafiindoperi‐oadadeexplorareadiferitelormodeledeviatacucvasi‐amanareaasumariiresponsa‐bilitatilorvietiiadulte.Intimpceuniialegsaamaneasumarearesponsabilitatilorvietiiadulte,bucurandu‐sedeprivilegiileacesteiperioadeavietii(libertate si timppentruexplorareaidentitatii),altiisuntnevoitisatreacaprindificultati(riscdeabandonscolar,faralocdemuncasiperspectivedeviitor)ınaceastaperioadaavietii,incapabilisade‐butezeınviataadultadinconsiderenteeconomice.
Ca siospecificitateaacesteiperioadedeviataeste siperceptia imaginiidesineprivindpropriamaturitate,carenuesteclara ınminteatinerilor. Inceledouastudiipilotcalitative(optzecideliceenideclaseterminalesiosutadestudentideladiversespecializari,cercetareaIsiII)amadunatdovezica,asemanatorcudateledinAmerica(Arnett,2001),China(Nelson,2004),Cehia(Maceketal.,2007),Austria(Sirschetal.,2007),Grecia(Petrogiannis,2011)sialtetariprintrecaresiRomania(Nelson,2009)perioadatranzitieisprematuritateesteuntimpde incertitudine.Tabloulperceptieimaturitatiicaresumarizeazarezultateledintarisiculturidiferitearatacaprocentul
178
tinerilorromaniesimilarcucelalaltortineriprivindsentimentulambivalentalstatu‐tului de varsta. Majoritatea tinerilor lotului nostru de studenti ıntre 18–25 de ani(69%)auraspunslaıntrebarea„Simțicăeștiadult?”alegandvarianta„înuneleprivințeda,înaltelenu”.Unprocentde25%dintretineriiromaniconsideracasuntadulti,dardaca‐iluamıncalculsipeceicareauspuscategoric„nu”procentultinerilorromanicarenuseconsideraadultiajungela75%.Ambiguitateasentimentuluideasesimtimaturiınraspunsuriletinerilorpoatefiexplicataprincriteriileprincareacestiadefi‐nesctrecerealamaturitate,referindu‐selacalitatidecaracterceseobtingradual(sedezvoltatreptat),suntintangibilesidificildeevaluatınmodexplicitsiexpresprecumasumarearesponsabilitatiiconsecintelorfaptelorproprii,luareadeciziilorfarainflu‐entaaltorasiadeveniriimaiputinauto‐orientat.Acesteasuntprocesecareseobtinparcurgandoperioadalungadetimp.
Specificulperioadeiemergentedetranzitieafostconfirmatsidestudiiledincadrulproiectului„Rezultanteleadolescenței.Operspectivălongitudinală”(pedoualoturiınsu‐mandopiniilea1240liceenisistudenti)(ıncartecercetareaIII),folosinduninstrumentdecercetaretestatinternational(Inventaruldedimensiunialeadulțiloremergenți)pro‐pusdeArnett(2001).Rezultatelereflectacriteriiinterneaistatutuluideadultcafiindcriteriileimportantedematuritatepentrutineriidinsocietatiledeastazi,maidegrabadecatevenimentedetranzitie(deex.atecasatorisauadeveniparinte),cares‐auclasatpelocurifoartejoaseınoptiuniletinerilor.Inciudafaptuluicarezultateleaudemonstratdiferenteculturaleıntrediferiteletari,dateledinRomaniasuntsimilarecucelealeti‐neriloramericani,austrieci,greci,canadieni,istraelieni,chinezicarearatacatranzitialamaturitateestedefinitamaimultprintranzitiiindividuale,echilibrateınpartedecri‐teriicarereflectapreocupareapentrualtii.Oposibilaexplicatieaapropieriiconceptieitinerilorromanideceidinaltesocietatiarputeafimediuleconomic,socialsiculturalactual,cunumeroaseleschimbaricarepotfivazuteınRomaniainclusivınımbunatati‐reastandarduluideviata siadoptareavalorilorsi ideologiilorindividualistespecificesocietatilordinVest.
Colemanspuneacasuccesulscolaresteinfluentatdecapitalulsocialintrafamilialsiextrafamilial(Coleman,1988).CotesiAllahar(1994)explicafaptulcatineriideastaziaunevoiedemaimultaeducatiepentruunelelocuridemuncadecatafostnecesarpen‐truaceleasilocuridemuncaıntrecut.Inurmaanalizelorrealizatepeesantioaneledinstudiilepanel,amstudiatlegaturadintrefactoriiexcluziuniisocialesivariabilelecarecaracterizeazasuccesulperioadeidetranzitie.Recurgand laanalizelederegresieamconstatatcadesiputereaexplicativaaacestorfactoriluatiımpreunaasupracelorcincitranzitiidesuccessprematuritate(succeseducational,bunastarepsihologica,percep‐tia sanatatii, evitarea angajarii ın comportamente de risc, angajarea ınmunca) estemica,efectulcelmaimarealfiecaruiadintreceletreigrupuridefactori(demografici,aiexcluziuniisociale,cetindeevenimentenegativedeviata)estediferitpentruexplicareacelorcincitranzitiidesuccesınparte.Astfel,excluziuneasocialaarecelmaimareefectasuprasuccesuluieducationalsiasupraangajariiınmunca.DealtfelsiNagaokaetal.(2014)spuncasaraciaareinfluentaasupraperspectivelordeviitoraletinerilor:copiiidinfamiliisaraceaumaiputinesansedecatcolegiilorbogatideafinalizaliceulsaudeaurmastudiiuniversitare.EfectulmediuluisocialasuprasuccesuluieducationalesteexplicatdeLucas(2001)printeoriamențineriiefectiveainegalității(theoryofeffectivelymaintained inequality – EMI). Pe de alta parte JaneLoevingerprin teoriadezvoltăriiego‐uluispuneacaprogresuldelaoetapalaaltaestedeterminatdeceasulpsihologicnudevarstasaumediulsocial.Teoriaexplicacatineriiınperioadaadolescenteiemer‐genteıncepsaapreciezediversitateacomportamentelorderolcareıifaceunici.
179
Dinteoriilecursuluivietiiaflamdesprecomportamentuloamenilorcaelsedato‐reazamodificarilorpsihologiceinterioarecarelarandullorsuntdeterminatedesitua‐tiiledeviata.Factoriice tindeevenimentelenegativedeviataaucelmaimareefectasuprabunastariipsihologice.Factoriidemograficiaucelmaimareefectasupraevitariicomportamentelorderiscsiasupraperceptieistariidesanatate.Conformabordarilorteoreticeampornitdelaipotezacasuccesultranzitieistasubinfluentaexcluziuniiso‐ciale(Elder,1991),iarefectulevenimentelornegativedinviataunuitanardiminueazasanseleunuisuccesaltranzitieisprematuritate(Dykstra,vanWissen,1999).
Inurmatestariiipotezeipedatelelongitudinalealecelor1509tineriparticipantilaambelevalurialecercetarii(cercetareaIV),amajunslaconcluziacafactoridemografici,ceiaiexcluziuniisocialesiceicetindeevenimentenegativedeviatainfluenteazastatu‐tulsocialsisuccesulperioadeidetranzitie.Maiprecis,factoriiexcluziuniiinfluenteazasemnificativ traseul educational, evitarea comportamentelor de risc, angajarea ınmuncaatinerilorrespondentisicontribuielacrestereaniveluluidebunastarepsiholo‐gicasiaperceptieicalitatiibuneaproprieisanatati.Dintestareamodelelorderegresieareiesitdeasemenea,catraseelesirezultanteleeducationalesidedebutıncarierapro‐fesionala,darmaialesangajareaıncomportamentederiscsuntinfluentatesemnificativdeexistentaunorevenimentenegativedeviata.Astfelinfluentaceamaimareamode‐lelorcarecuprind1.variabiledemografice(gen,mediuderezidenta),2.excluziuneaso‐cială (deprivarematerialasevera, saracia financiara, intensitateascazutaamuncii ıngospodarie,educatiaparintilorsiperceptiaasuprapropriuluistatutsocio‐economicalfamiliei)si3.evenimentelenegativedeviațăseexercitaasupraevităriiangajăriiîncom‐portamentede risc (explica 14,9%dinvarianta), urmatadeefectulasupra succesuluieducațional(explica14,4%dinvarianta),12%dinperceptiaasuprastariidesanatatesi6%dinvariantaangajariiınmuncaatanarului(asevedeaFigura4.5pentruinfluentafiecaruifactorınparte).
Dintretineriicarenu‐simaicontinuastudiile,majoritatea(61,3%)nuauresursesinucredcapotımbinastudiilecumunca,acestiaspunandcaautrebuit/auvrutsamun‐ceasca,saseıntretinainvocandmotiveeconomice(nuauavutresurse,bani),aproapeunsfert(23,4%)aupicatexamenele, iar5,9%spunca leestesuficientaatata scoala.Dintreceicareısicontinuaeducatiamajoritateasuntstudentisiaproximativ60%vorsaurmezeunmasterınstrainatate.
Jumatatedintretineriauexperientaınmunca,unsfertlucrandsiınprezent,chiardacanuauoexperientaıntr‐undomeniulegatdespecializareaurmatasauıntr‐unlocdemuncacaresa‐iajuteınrealizareaplanurilordecariera.S‐auangajatfieprintr‐uninterviu/concurs,prinrecomandareadinparteauneicunostinte/prieteni,putinpeste10%dintreeifiindajutatichiardeparintisa‐sigaseascaunlocdemunca.Dealtfelceimaimultisuntsprijinitideparinti,nuneaparatfinanciar,pentruasedescurcaınviatadezicuzi.Majoritateaaulucrat/lucreazapentruacastigabanisi20%pentruacastigaexperienta.Majoritateanumuncescpentrucaspunei,studiaza(decivorsasededicestudiului,nuvadcumarfacefata sipregatiriieducationalesimuncii).Peloculdoisesitueazalipsadeexperientasiatineretiipecareoinvocaangajatorii.Unprocentsem‐nificativspuncaeisaufamilialornudorestecaeisamunceasca,iaraltiinusuntinte‐resatidelocuriledemuncapentrucanugasescındomeniulıncareeisespecializeazasaucanui‐aajutatnimenisagaseascaunlocdemunca.
Caatare,cercetareapaneladiferentiatparcursuridiferitedetranzitiealetinerilorınperioadadedupaabsolvirealiceuluicatreınceputuluneicariereprofesionale.Chiardacaınesantionulcercetariinoastredinvaluldoiacestanusi‐amaipastratreprezentativitatea
180
nationala,asacumafostınvalulI,lanivelulstudiuluipeliceeni,totusis‐apututpuneınevidentasanselediferitealetinerilorrespondenticarepotconduceladebuturidecarieraprofesionalasiviatafamilialafoartediferite.
Limitele prezentului studiu și direcțiile viitoare de cercetare
Majoritateacovarsitoareatineriloresantionuluidinvalul2alcercetariipanelauabsol‐vitliceul,s‐auprezentatlaBACsil‐aupromovat.Cums‐apututvedeadinTabelul4.22(cudateledemograficealeesantionului),ceidinvalul2provinınmaimaremasuradinmediulurbansisuntstudentiındiferitecentreuniversitaredintara.TineriicueseclaexamenuldeBacalaureat,ceidinmediulrural,ceicareauabsolvitliceeprofesionale,ceicaresuntplecatiınstrainatate,etniciiromi,ceicudizabilitati,sautineriidinsistemuldeprotectieacopiluluisuntsubreprezentatiınaceststudiu.Partedinacestegrupurivulnerabileaufostinvestigateıncadrulproiectuluidecercetare„Rezultanteleadoles‐cenței.Operspectivălongitudinală”decatrealticolegidecercetare(Pop,Roth,2015),altapartevatrebuisafieinvestigatadeacumıncolo.
Totusi,chiarcuacestelimite,s‐apututpuneınevidentafaptulcadupaabsolvirealiceuluitineriipoturmadiversetraseedeviata.Fiecontinuapregatireaeducationala,fieintrapepiatamuncii(nevoitisaseıntretinapeeisi/saufamiliilelor),ocombinareıntreceledouasauajungsatraiascaoperioadadestagnare,nestiindcesafacacuviatalor,neavandresurselenecesarepentruacontinuapregatireaeducationala(decelemaimulteoriresemnandu‐secustatutuldesomer,necalificatiıncazulunorasauıntretinutideparinti,ıncazulaltora).Incercetarileviitoares‐arputeacontinuainvestigatiiledetipcantitativsicalitativpeliniadescrieriidiferitelortraseedeevolutiesprestatutuldeadultmatur(similarcelordescrisedeRothetal.,2009)ınfunctiedeceledouagenuri,ınmediulrural,laetniciiromi,laabsolventiideliceeleprofesionale,latineriidelincventisilaaltecategorii.
Pebazadatelordepanaacumseprefigureazapatrutipologiidetineri:ceihotaratiaseopricupregatireaeducationala,tinericaresuntnevoitisaıntrerupapentrumo‐mentstudiiledatoritaunorfactoriexterni(economicidecelemaimulteori,pentruaseıntretinepeeisi/saufamilialor,dinmotivedecasatorie,sarcina,pentruaıngrijiunmembrualfamilieis.a.),tinericuriscdeabandoncaredesicontinuastudiileausanseridicatedeabandon(fiecalucreaza,ımbinastudiilecuroluldeparinte,nuauomoti‐vatiesuficientasauısipierdmotivatiapeparcursulstudiilordatoritasistemului)siti‐neridesuccescarereusescsa ımbinestudiilecumunca.Dacapentruceidinprimacategoriecontinuareastudiiloresteochestiunedevointa sioptiuneproprie,pentruceidincategoriaadouasiatreiacategorie,dacasuntsprijinitisiıncurajati(prinpoli‐ticisimasuricaresafacilitezeaccesulsicontinuareastudiilorpost‐licealesausuperi‐oare)tineriidinacestegrupurisepotıntoarcela scoalasaupotcontinuapregatireapentrua‐sicompletastudiile.Interesantisunttineriidinapatracategoriepecarenoiıinumimdesucces,ambitiosi,manatideunactivismpropriu,careadeseareusescpedeopartesaobtinaopregatireeducationalacatmaiınalta(constientidenevoiapre‐gatiriicontinuepentruafacefatauneipieteamunciitotmaiconcurentiale,dezvol‐tandu‐sicunostintelesiaptitudinile),iarpedealtaparteautrecutprintr‐undebutınmunca,auexperientamuncii,fiindindependenti,reusindsaseıntretinasingurisisaacumulezeexperientaınmunca(indiferentdacalucreazasaunuıntr‐oprofesieıncaresafacacariera).Factoriipoliticiarputeagasimodalitatileprincaretineriidinprimele
181
treicategoriisapoatatrececusuccesıntranzitiasprematuritate(pregatireeducatio‐nalacatmaimarepentruaputeafacefatapeopiataamunciitotmaiconcurentiale)siexperienta ınmunca (pentruca insertia lorpepiatamunciisa fiecatmairepede sieficienta).Perioadaemergentasprematuritatepoatefiatatbeneficapentrutineriiceprovindinrandul categoriilorprivilegiateeconomic,dar siostila celor lipsitidere‐sursefinanciaresisocialenecesareparcurgeriiacestuistartalvietii.
Altelimitealecercetariirezultadinperspectivateoreticalacareamrecurs,careesteoarecumlimitativa.Desimodelulnostrudeaexplicasuccesultranzitieisprematuritateaacelortinericuriscdeexcluziunesociala siacelorcareautrecutprinevenimentenegativedeviatanearatacafactoriipsihologici(stimadesine,optimismul,satisfactiacuviata)potcontrabalansareusitauneitranzitiidesuccesatinerilordinacestecatego‐rii.Nuamoperationalizatdateleconformteorieirezilientei,carearputeaexplicasuc‐cesuleducationalsidebutulcariereiprofesionalealunortinericubackgrounddeexclu‐ziune. Analizele viitoare ar putea lua ın considerare si factorul rezilientei tinerilorpentruavedeaıncemasuraacestaareunrolınsuccesultranzitieisprematuritate.
Limiteleacestorstudiiexista si ıncazulcercetarilorcalitative,darsi ıncercetareapanel,ınstudiullongitudinal.Inprivintatestariiperceptieiasuprastatuluidevarstasialcriteriilorprincaredefinescmaturitateatinerii,ınceledouastudiicalitative,acesteaacoperaopiniileunortineridintr‐unspatiugeograficlimitat(orasulCluj‐Napoca),iarıncazulopinieitinerilordepeste18aniacesteaselimiteazadoarlaaceitinericaresuntstudenti.Insaarputeafideasteptatcaaceitinericarenumerglafacultatesafiemaiputinprobabilsaaibaoperceptiedualaasuprastatuluidevarsta.Tineriicarenumerglascoala,ınspecialceidinmediulruraldinRomania,darnuexclusiv,arputeafifortatidatoritasituatieieconomicedeapreluauneleroluri(deex.locdemunca)facandu‐isasesimtacaunmembruadultalcomunitatiidelaovarstamaimica.Limitaıncazulcer‐cetariipanellongitudinalesereferaladezechilibrulesantionuluidincelde‐aldoileaval(undesuntslabreprezentatitineriicarenu‐sicontinuastudiile,ceidinmediulruralsicareprobabilnuauabsolvitliceul).Pentruaajungelaacestiapeviitormetodadecer‐cetarearputeafialtadecatceaon‐linesiıncombinarecuunstimulentfinanciarsaurecompensaticumvapentruimplicareınstudiu,amputeaobtinemaimulteinformatiisidelatineriidinacestecategorii.
Deasemeneaolimitaaprimelordouastudiicalitativerezultasidinutilizareater‐menilor„adult”si„matur”cuacelasiınteles.ConformdefinitiilordinDictionarulexpli‐cativallimbiiromanesidinNouldictionarallimbiiromane,eiauacelasiınteles,celde„starededezvoltaredeplina”.Peaceastabaza,ınchestionareleadministratecelordoualoturielevi/studenti,termenii„adult”si„matur”aufostfolositicaavandacelasisens.Desiamobservatcauniistudentiaufacutdiferentaıntreafimatur siafiadult,uniispunandcasuntadulti,darnusimaturisiinvers;noiamtratatraspunsurilelorcasicands‐arreferilaacelasilucru(avandınvederecanumarulstudentilorcarefacdife‐rentaıntreacestitermeniestemic).Incercetariviitoareacestitermeniestebinesafiefolositiınıntrebaridistincte.
Esteesentialsacunoastemmodulıncareoameniiısitraiescviatadincopilariepanalabatranete,despremodulıncareparcursurileanterioarealevietiiinfluenteazaulteriorcursuldezvoltariisiımbatraniriisidesprecontexteleistoricesigeograficeıncarearelocdezvoltareaumana.Enevoiecaguverneledintoatetarilesainvesteascafinanciarsiso‐cialıntineripentrua‐siputeadovedipotentialullorıntranzitiasprematuritatesipentruadevenicetateniactivisiimplicatiınsocietate.Estenecesarcaautoritatilelocaleınpar‐teneriatcuactoriiresponsabiliındomeniuleducatieisiformariiprofesionaleinitialesi
182
continue(scoli,universitati,furnizorideformarecontinua,partenerisociali)sacontri‐buielaorganizareasidezvoltareaunorcentredeınvatarepermanentalanivellocal,pebazaunoroferteadaptatenevoilorspecificediferitelorgrupuritintainteresatesaupotrevigoraactivitateacelordejaexistente.
183
BIBLIOGRAFIE
AcademiaRomana(1998).Dicționarexplicativallimbiiromâne,InstitutuldeLingvistica„IorguIordan”,EdituraUniversEnciclopedic,pewww.dexonline.roaccesatla7.08.2012.
Adams,G.,R.,Berzonsky,M.,D.(2006).BlackwellHandbookofAdolescence,USA:BlackwellPublis‐hingLtd.
AESSM,(AgentiaEuropeanapentruSecuritatesiSanatateınMunca)(2013)lahttps://osha.eu‐ropa.eu/ro/safety‐health‐in‐figures,accesatladatade10.10.2014.
Agabrian,M.(2005).Parteneriatulșcoală‐familie:perspectivaadolescențilorınRomâniasocială–Drumulschimbăriișialintegrăriieuropene,(coord.)PetruIlut,LauraNistor,TraianRotariu,Ed.Eikon:Cluj‐Napoca,Vol.II,pp.167–184.
AgentiapentrustrategiiGuvernamentale,(2008).Sistemuluniversitarromânesc–realități,cauze,soluții,http://www.telegrafonline.ro/pdf/22699e744bea9049c8d23544fae826c0.pdf, acce‐satla20.12.2014.
Alheit,P.(1994).TakingtheKnocks:YouthUnemploymentandBiography–AQualitativeAnalysis,(London,Cassell).
Andersson,G.,PhilipovD.(2002).Life‐tablerepresentationsoffamilydynamicsinSweden,Hun‐gary,and14otherFFScountries:aprojectofdescriptionsofdemographicbehavior,ınDemogr.Res.7(4):67–144.
ANOFM, (2013). Situatia somajului ın noiembrie 2013 http://www.anofm.ro/files/Situa‐tia%20somajului%20nov%202013.PDF,accesatladatade10.12.2013.
ANPCDEFP,(AgentiaNationalapentruProgrameComunitare ındomeniuleducatiei si formariiprofesionale) (2015). Despre strategia Lisabona 2020, http://www.anpcdefp.ro/userfiles/Anexa_3_TiM_Strategia_Europa_2020.pdf,accesat23.03.2015.
ApostuO.,BalicaM.,FartusnicC.,FlorianB.,HorgaI.,NovakC.,VoineaL.(2015).AnalizasistemuluideînvățămâtpreuniversitardinRomâniadinperspectivaunorindicatoristatistici.Politiciedu‐caționale bazate pe date, http://www.ise.ro/wp‐content/uploads/2015/03/PUBLICATIE‐Sistemul‐de‐invatamant‐2014.pdf,accesatladatade29.05.2015.
Arnett, J.J. (2001). Conceptions of the Transition to Adulthood: Perspectives from AdolescenceThrough Midlife, Journal of Adult Development, 8 (2), 133–143, http://www.jeffreyar‐nett.com/articles/ARNETT_conceptions_of_the_transition_to_adulthood.pdf, accesat la28.06.2012.
Arnett,J.J.(2003).ConceptionsOfTheTransitionToAdulthoodAmongEmergingAdultsInAmeri‐canEthnicGroups,NewDirectionsForChildAndAdolescentDevelopment,No.100.
Arnett,J.(2011).EmergingAdulthood(s).TheCulturalPsychologyofaNewLifeStage(cap.12),ınArnettJ.,Lene(ed.),2011,BridgingCulturalandDevelopmentalApproachestoPsychology.NewSynthesesinTheory,ResearchandPolicy,NewYork:OxfordUniversityPress.
Archer, M. (1995). Realist Social Theory: TheMorphogenetic Approach, Cambridge UniversityPress,Cambridge.
Antikainen,A.,Houtsonen, J.,Kauppila, J.,Huotelin,H. (1996).Using inaLearningSociety:LifeHistories,IdentitiesandEducation,(London,Falmer).
Baizan,P.,Aassave,A.,Billari,FC.(2004).Theinterrelationsbetweencohabitation,marriageandfirstbirthinGermanyandSweden.Popul.Environ.25(6):531–61.
BalicaM.(coord.),M.,FartusnicC.,HorgaI.,ApostuO.,FlorianB.,VoineaL.,NovakC.,OlaruC.(2010).Abandonultimpuriușiperspectiveletinerilorpepiațamuncii,Bucuresti:INS,Institutulde Stiinte ale Educatiei, http://nou2.ise.ro/wp‐content/uploads/2012/08/raport_aban‐don_timpuriu_final.pdf,accesatınmai2015.
BancaMondialasiUNICEF(2010).RapidAssessmentoftheSocialandPovertyImpactsoftheEco‐nomic Crisis in Romania, http://www.unicef.org/romania/Rapid_Assesment_of_the_so‐cial_and_poverty_impacts_Final_Report.pdf,accesatladatade20.12.2014.
184
Banks,M.,Bates,I.,Breakwell,G.,Bynner,J.,Elmer,N.,Jamieson,L.&Roberts,K.(1992)CareersandIdentities:AdolescentAttitudestoEmployment,TrainingandEducation,TheirHomeLife,LeisureandPolitics(MiltonKeynes,OpenUniversityPress).
Barker,C.(2008).CulturalStudies:TheoryandPractice.London,SagePublications.BazacD.,CincaE.,CristeaD.,MahlerF.,NeacsuI.,PotoleaD.,TomaS.,VlasceanuL.(1985).Tineret,
muncă,integrare,Bucuresti:EdituraPolitica.Badina,O.(1972).Tineretindustrial.Acțiuneșiintegraresocială,EdituraAcademieiRepubliciiSo‐
cialisteRomania,Bucuresti.BensonP.L.,ScalesP.C.,HawkinsJ.D.,OesterleS.,Hill,K.G.(2004).SuccessfulYoungAdultDevel‐
opment, https://docs.gatesfoundation.org/Documents/SuccessfulDevelopment.pdf, accesatla4.11.2015.
Bengtson,V.L.,Allen,K.R.(1993).TheLifeCoursePerspectiveAppliedToFamiliesOverTime,ınSourcebookOfFamilyTheoriesAndMethods:AContextualApproach,Ed.P.Boss,W.Doherty,R.Larossa,W.Schumm,siS.Steinmetz.NewYork:Plenum.
Billari,FC;Philipov,D.(2004a).Educationandthetransitiontomotherhood:acomparativeanaly‐sisofWesternEurope.Eur.Demogr.Work.Pap.3,ViennaInst.Demogr.
Billari,FC;Philipov,D.(2004b).Women’seducationandentryintoafirstunion.Asimultaneous‐hazardcomparativeanalysisofCentralandEasternEurope.ViennaYearb.Popul.Res.2004:91–110.
Blossfeld,H‐P.,Klijzing,E.,Mills,M.,Kurz,K.,(editori)(2005).Globalization,UncertaintyandYouthinSociety.London/NewYork:Routledge.
BoYeeChau,S.(2006).TheeffectsofexposuretoviolenceonthehealthandwellbeingofhomelessyouthininnercityToronto:anecologicalapproach.
Boudon,R.(2006).TratatdeSociologie,EdituraHumanitas:Bucuresti.Boudon,R.(2009).RationalChoiceTheory inTheNewBlackwellcompanion tosocial theory,ed.
Turner,S.B.Branc,S.(2005).Rolulistorieioraleîndescoperireamodelelordeeducațiefamilială,ınRomânia
socială–Drumulschimbăriișialintegrăriieuropene,(coord)PetruIlut,LauraNistor,TraianRotariu,Ed.Eikon:Cluj‐Napoca,Vol.II,pp.184–190.
Brigitte,I.(2005).DespreTendințepepiațamunciișimodalitățidepercepereacarierei,ınRomaniasociala–Drumulschimbariisialintegrariieuropene,(coord)PetruIlut,LauraNistor,TraianRotariu,Ed.Eikon:Cluj‐Napoca,Vol.II,pp.12–19
Brandusa,F. (2008).http://www.revistacalitateavietii.ro/2008/CV‐3‐4‐2008/05.pdf,accesat ladatade12.12.2013.
Bronfenbrenner,U.(1979).TheEcologyofHumanDevelopment.ExperimentsbyNatureandDe‐sign,Cambridge:HarvardUniversityPress.
BuchmannC.,Marlis;KriesiI.(2011).TransitiontoAdulthoodinEuropeınAnnualReviewofSo‐ciology,37:481–503.
Burnnett,L. siD&DResearch (2008).LeoYouth II,http://www.slideshare.net/manafu/leo‐yo‐uth‐ii,accesatpe17.09.2015.
Cameradeputatilor,(2003).ConstituțiaRomânâniei,http://www.cdep.ro/pls/dic/site.page?id=339,accesatla14.05.2013.
CE,ComisiaEuropeana(2010).Europa2020.Ostrategieeuropeanăpentruocreștereinteligentă,ecologicășifavorabilăincluziunii,
http://eur‐lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri= COM:2010:2020:FIN:RO:PDF accesatınmai2015.
CE,(2011).EurobarometrulFlashprivind„Tineretul înmișcare”,http://europa.eu/rapid/press‐release_MEMO‐11‐292_ro.htm,accesatındatade23.05.2015.
CE,(2012),SWD99final,Cadrudecalitatepentrustagiicare însoțeștedocumentulComunicareComisieicătreParlamentulEuropean,Consiliu,ComitetulEconomicșiSocialEuropeanșiComi‐tetulRegiunilor,Cătreoredresaregeneratoaredelocuridemuncă,
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=333&langId=ro&consultId=10&visib=0&furtherConsult=yes,accesatın23.05.2015.
185
CUE(ConsiliulUniuniiEuropene)http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=ro&catId=958,siteaccesatın23.04.2015.
CUE(2010).ComunicareaComisieicătreParlamentulEuropean,Consiliu,ComitetulEconomicșiSocialEuropeanșiComitetulRegiunilor.Oagendăpentrunoicompetențeșilocuridemuncă.Ocontribuțieeuropeanălaocupareaintegralăaforțeidemuncă,
http://www.mae.ro/sites/default/files/file/Europa2021/O_agenda_pentru_noi_competente_si_locuri_de_munca.pdf,accesatın23.05.2015.
CE(2013).EmploymentandSocialDevelopmentsinEurope,http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/13/st05/st05571‐ad09.en13.pdf, accesat la
20.10.2015.CUE(2014).PropunerederecomandareaConsiliuluiprivindunCadrudecalitatepentrustagii.
Adoptare,http://register.consilium.europa.eu/doc/srv?t=PDF&gc=true&sc=false&f=ST+7029+2014+REV+1&l=ro,accesatın23.05.2015.
CE,(2015a).Tineretulînmișcare,http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=950&langId=ro,accesatınmai2015.
CE, (2015b). The charter. Towards quality internships and apprenticeships, www.qualityin‐ternships.eu,accesatladatade23.05.2015.
CE,(2015)SWD42final,RaportuldețarăalRomânieipentru2015Inclusivunbilanțaprofundatprivindprevenireașicorectareadezechilibrelormacroeconomice.DocumentdelucrualServici‐ilor Comisiei, http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/csr2015/cr2015_romania_ro.pdf, acce‐satınmai2015.
CE(2014).SWD424final.Evaluareaprogramuluinaționaldereformăpentru2014șiaProgramuluideconvergențăpentru2014pentruRomâniacare însoțeștedocumentulRecomandaredereco‐mandareaConsiliuluiprivindProgramulnaționaldereformăalRomânieipentru2014șicarein‐cludeunavizalConsiliuluiprivindProgramuldeconvergențăalRomânieipentru2014,
http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/csr2014/swd2014_romania_ro.pdf,accesatınmai2015.CE,Inițiativaoportunitățipentrutineret,http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1006&lan‐
gId=ro,accesatınmai2015.CE(a),http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1006&langId=roaccesatın23.05.2015.CE(b),http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=101&langId=roaccesatın23.05.2015.Ciairano,S.,Kliewer,W.,Rabaglietti,E.(2009).AdolescentriskbehaviorinItalyandTheNether‐
lands. A Cross‐National Study of Psychosocial protective Factors ın European Psychologist,14(3),180–192.
Cheah,C.S.L.,Nelson,L.J.(2004).TheRoleOfAcculturationInTheEmergingAdiulthoodOfAbori‐ginalCollegeStudents,ınInternationalJournalofBehavioralDevelopment,28(5),495‐507.
Clausen,J.A.(1991).AdolescentCompetenceAndTheShapingOfTheLifeCourseınAmericanJo‐urnalOfSociology96:805–842.
Coleman,J.(1988).SocialCapitalintheCreationofHumanCapitalînTheAmericanJournalofSo‐ciology,Vol.94,http://courseweb.lis.illinois.edu/~katewill/for‐china/readings/coleman%201988%20social%20capital.pdf,accesatla12.07.2015.
Connor,K.M.,DavidsonJ.R.T.(2003).DevelopmentofanewResilienceScale:theConnor‐DavidsonResilienceScale(CD‐RISC).DepresssionandAnxiety18:76–82.
COM(2009)200finalComunicareaComisieicătreConsiliu,ParlamentulEuropean,ComitetulEco‐nomicșiSocialEuropeanșiComitetulRegiunilor.OstrategieaUEpentrutineret–investițieșimobilizare.Ometodădeschisădecoordonarereînnoităpentruabordareaprovocărilorșiopor‐tunităților tineretului, http://eur‐lex.europa.eu/legal‐content/RO/TXT/PDF/?uri= CELEX:52009DC0200&from=RO,accesatın23.05.2015.
COM(2012)173,ComunicareaaComisieicătreParlamentulEuropean,Consiliu,ComitetulEcono‐micșiSocialșiComitetulRegiunilor.Cătreoredresaregeneratoaredelocuridemuncă,
ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=7619&langId=ro,accesatın23.05.2015.COM(2011)933final.ComunicareaComisieicătreParlamentulEuropean,Consiliu,ComitetulEco‐
nomicșiSocialșiComitetulRegiunilor.Inițiativaprivindoportunitățilepentrutineri, http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/documents/empl/dv/com_com
(2011)0933_/com_com(2011)0933_ro.pdf,accesatladatade23.05.2015.
186
COM(2010)758,ComunicareaComisieicătreParlamentulEuropean,Consiliu,ComitetulEconomicșiSocialEuropeanșiComitetulRegiunilor,PlatformaEuropeanădeCombatereaSărăcieișiaExcluziuniiSociale:UnCadruEuropeanpentruCoeziuneaSocialășiTeritorială,
http://eur‐lex.europa.eu/legal‐content/RO/TXT/PDF/?uri= CELEX:52010DC0758&from=RO,accesatla13.05.2015.
COME(2012).SWD409final.DocumentdelucrualserviciilorcomisieicareînsoțeștedocumentulPropunerederecomandareaConsiliululuiprivindînființareauneigaranțiipentrutineret(COM,2012,729 final), file:///C:/Documents%20and%20Settings/ealbert.ASOC/Desktop/SWD%20Youth%20Guarantee‐RO.pdf,accesatıniunie2015.
COM(2013)447final,ComunicareaComisieicătreParlamentulEuropean,Consiliu,ComitetulEco‐nomicșiSocialEuropeanșiComitetulRegiunilor.ÎmpreunăpentrutineriiEuropei.Apellaacți‐une pentru combaterea șomajului în rândul tinerilor, http://ec.europa.eu/eu‐rope2020/pdf/youth_ro.pdf,accesatla23.05.2015.
CostacheL.(coord.),VarlyP.,IosifescuS.,C.,FartusnicC.,AndreiT.,HerteliuC.(2014).Costulin‐vestițieiîninsuficienteîneducațieînRomânia.RaportfinalpentruUNICEF,Bucuresti:UNICEF,http://www.unicef.ro/wp‐content/uploads/Costul‐investitiei‐insuficiente‐in‐edu‐catie_2014.pdf,accesatınmai2015.
Cote,J.E.,Allahar,A.L.(1994).GenerationonHold:ComingofAgeintheLateTwentiethCentury.Toronto:Stoddart.
Cote,J.E.,Bynner,J.M.(2008).ChangesintheTransitiontoAdulthoodintheUKandCanada:TheRoleofStructureandAgencyinEmergingAdulthood,inJournalofYouthStudies11(3):251–268,
http://www.researchgate.net/publication/249006562_Changes_in_the_Transi‐tion_to_Adulthood_in_the_UK_and_Canada_The_Role_of_Structure_and_Agency_in_Emer‐ging_Adulthood,accesatla14.10.2015.
Crockett,L.(2000).WhatMakesanAdult?StraightfromtheHorses’Mouths.PaperpresentedatthebiennialmeetingoftheSocietyforResearchonAdolescence,Chicago.
CUE,ConsiliulUniuniiEuropene(2011).Promovareaîncadrăriiînmuncăatinerilorpentrureali‐zareaobiectivelorStrategieiEuropa2020.ConcluziileConsiliului,http://register.consilium.eu‐ropa.eu/doc/srv?l=RO&f=ST%2011838%202011%20INIT,accesatınmai2015.
Cyrulnik, B. (2005).Murmurul fantomelor, Bucuresti: Editura Curtea Veche, http://ceruldin‐noi.ro/pages/Boris_Cyrulnik_Murmur_fantome.htm,accesatladatade10.09.2015.
DawnB.,V.,Powers,Th.,L.(2013).GenerationYvaluesandlifestylesegmentsDenzin, N. (1989). Interpretive Biography,Qualitative Research Methods Series, 17. (London,
Sage).DimaDoru,(2015).Decenouagenerațiedeangajați,„GenerațiaMileniului”,nupoategăsilocuri
de muncă? http://dorudima.ro/de‐ce‐noua‐generatie‐de‐angajati‐generatia‐mileniului‐nu‐poate‐gasi‐locuri‐de‐munca/,accesatla19.09.2015.
DobsonJ.(1999),Viațapemargineaprăpastiei–călăuzatânăruluispreoviațăîmplinită,NouaSperanta:Timisoara,p.149.
Dykstra,P.,vanWissen,L.(1999).Introduction:TheLifeCourseApproachasanInterdisciplinaryFrameworkforPopulationStudies,ınvanWiessen,L.,Dykstra,P.(editori)Populationissues.Aninterdisciplinaryfocus,NewYork:KluwerAcademic,PlumenPublishers.
DumitrescuI.,Andrei,N.(1983).Aspirațiișiatitudiniînadolescență,EdituraAlbatros:Bucuresti.Dumont,M.,&Provost,M.A.(1999).Resilienceinadolescents:Protectiveroleofsocialsupport,
copingstrategies,self‐esteem,andsocialactivitiesonexperienceofstress,anddepression.JournalofYouthandAdolescence,28,343–363.
D&DResearch,(2015).Măsurareastructuratăapercepțiilor,nevoilor,atitudinilorșielementelordecizionaleprivindEducațiaUniversitară,
http://www.luju.ro/static/files/2015/iulie/01/Raport_cantitativ_MPAD_iunie_2015_V1.2p.pdf,accesatladatade18.09.2015.
EC(2014).FlashEurobarometeroftheEuropeanParliament(EPEB395).EuropeanYouthin2014Analytical Synthesis, http://www.europarl.europa.eu/pdf/eurobarometre/2014/youth/eb_395_synthesis_youth_en.pdf,accesatın11.03.2015.
187
Elder,G.,H.,Jr.(1998).TheLifeCourseasDevelopmentalTheoryınChildDevelopment,Vol.69,Nr.1,pp.1–12.
Elliott,D.,C.,Kaliski,P.,Burrus,J.,Roberts,R.,D.(2013).ExploringAdolescentResilienceThroughtheLensofCoreSelf‐EvaluationsınPrince‐Embury,S.,Saklofske,D.,H.,ResilienceinChildren,Adolescents, and Adults. Translating Research into Practice, http://www.springer.com/se‐ries/6450,accesatla11.03.2015.
Ercsei,K.,Kiss,Z.,Plugor,R.,Szabo,J.,Veres,V.(2013).ObiceiuridepetrecerealetimpuluiliberaletinerilorparticipanțilaFestivalul„Peninsula”dinTârguMureș,ınTanarınRomania.Noivalori,noiidentitati(coord.Luca,S.A.),Iasi:InstitutulEuropean.
Erikson,E.H.,Erikson,J.M.(1997).Thelifecyclecompleted.NewYork:Norton.Eurostat(2014).TheEUintheworld2014.Astatisticalportrait,http://ec.europa.eu/eurostat/documents/3217494/5786625/KS‐EX‐14‐001‐EN.PDF,accesatın
mai2015.Eurostathttp://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=yth_demo_020&lang=en,
accesatladatade11.03.205Eurostat(2009).YouthinEurope.Astatisticalportrait.http://ec.europa.eu/eurostat/documents/3217494/5716032/KS‐78‐09‐920‐
EN.PDF/1e9dd987‐1471‐4a05‐b449‐46c81bc1766c,accesatın11.03.2015.Eurostat,(2015).SchooltoWorkTransitionStatistics,http://ec.europa.eu/eurostat/statistics‐explained/index.php/Archive:School‐to‐work_transi‐
tion_statistics,accesatın11.03.2015Eurostat, (2013). http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Unemploy‐
ment_statistics#Youth_unemployment_trends,accesatladatade8.12.2013.Eurostat, (2015). http://ec.europa.eu/eurostat/statistics‐explained/index.php/Material_depri‐
vation_statistics_‐_early_resultsaccesatladatade14.09.2015.EuropeanCommunities(2003).Generalindicatorsontransitionfromschooltowork,Youthtransi‐
tions from education toworking life in Europe, Part I, http://ec.europa.eu/eurostat/docu‐ments/3433488/5547728/KS‐NK‐03‐004‐EN.PDF/bc1fee03‐c961‐47ae‐8876‐a8f0dacda700?version=1.0,accesatın11.03.2015
EuropeanCommunities(2003).SchoolleaversinEuropeandthelabourmarketeffectsofjobmis‐matches, Youth transitions from education toworking life in Europe Part II, http://ec.eu‐ropa.eu/eurostat/documents/3433488/5548032/KS‐NK‐03‐005‐EN.PDF/622f5f2c‐2d21‐4312‐8c96‐930e450bad1c?version=1.0,accesatın11.03.2015.
Friborg,O.,Hjemdal,O.,Rosenvinge,J.H.,Martinussen,M.(2003).AnewScaleforAdolescentRe‐silience:GraspingtheCentralProtectiveResourcesBehindHealthyDevelopment.MeasurementandEvaluationinCounselingandDevelopment,39(2),84–96.
Furlong,A.(1992).GrowingUpinaClasslessSociety?SchooltoWorkTransitions(Edinburgh,Edin‐burghUniversityPress).
Fussell,E.,Gauthier,AH.(2005).Americanwomen’stransitiontoadulthood incomparativeper‐spectiveınOntheFrontierofAdulthood.Theory,ResearchandPublicPolicy,(editori)RA.,Set‐tersten;Jr.,FF,Furstenberg;RG.,Rumbaut,pp.76–109.Chicago:Univ.ChicagoPress.
GaudetS.(2007).EmergingAdulthood:ANewStageintheLifeCourseImplicationsforPolicyDe‐velopment, http://www.researchgate.net/profile/Stephanie_Gaudet2/publication/241245903_Emerging_Adulthood_A_New_Stage_in_the_Life_Course_Implications_for_Policy_Develop‐ment/links/54feed2a0cf2741b69f1d0cd.pdf,accesatla20.09.2015.
Generations and Gender Programme (2004). Generations and Gender Survey lahttp://www.ggp‐i.org,accesatladatade12.10.2013.
GFKRomania(2009).Generația„Converse”unportretalgenerației15–20deaniînRomânia,pri‐[email protected].
Gheorghita,B.(2013).Tinerii,maneleleșispațiulpublic.Valorisocialedominanteșimobilizarepo‐litică,ınTanarınRomania.Noivalori,noiidentitati(coord.Luca,S.A.),Iasi:InstitutulEuro‐pean.
Gherghina,S.(2013).Iluziademocrației?AtitudinilepoliticealetinerilordinEuropaCentralășideEst,ınTanarınRomania.Noivalori,noiidentitati(coord.Luca,S.A.),Iasi:InstitutulEuropean.
188
Ghimfus,L.(2013).SubculturimuzicalealetinerilorînRomâniapostcomunistă,ınTanarınRoma‐nia.Noivalori,noiidentitati(coord.Luca,S.A.),Iasi:InstitutulEuropean.
Giele,JA.,ElderGH.Jr.(editori)(1998).Methodsoflifecourseresearch:Qualitativeandquantitativeapproaches.ThousandOaks,CA:Sage.
GoldA.,RodrigueE.,ReevesR.V.(2015).Followingthesuccesssequence?Successismorelikelyifyou’re white, https://www.brookings.edu/blog/social‐mobility‐memos/2015/08/06/follo‐wing‐the‐success‐sequence‐success‐is‐more‐likely‐if‐youre‐white/, accesat la data de11.08.2015.
Greene,A.L.,Wheatley,S.M.,Aldava,J.F.(1992).StagesonLife’sWay:Adolescents’ImplicitThe‐oriesoftheLifeCourseınJournalofAdolescentResearch,1992,7,364–381.
GuvernulRomaniei(2013).Programuldeguvernare2013–2016,http://gov.ro/fisiere/pagini_fi‐siere/13‐08‐02‐10‐48‐52program‐de‐guvernare‐2013‐20161.pdf, accesat ın data de13.05.2015.
GuvernulRomaniei(2015).Programulnaționaldereformă,Bucuresti,http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/csr2015/nrp2015_romania_ro.pdfaccesatıniunie2015.Hagestad,G.O.,siNeugarten,B.L.(1985).AgeAndTheLifeCourseınHandbookOfAgingAndThe
SocialSciences,Ed.R.H.BinstocksiE.Shanas.NewYork:VanNostrandReinhold.Hair,E.,C.,Park,M.J.,Ling,Th.,J.,MooreK.,A.(2009).RiskyBehaviorsinLateAdolescence:Co‐
occurrence,Predictors,andConsequencesınJournalofAdolescentHealth45(2009)253–261,http://ac.els‐cdn.com/S1054139X09001116/1‐s2.0‐S1054139X09001116‐main.pdf?_tid=6fe3693a‐5b9e‐11e5‐8806‐00000aacb35d&acdnat=1442317354_2797d5d965b29aa73fccdc8ee7eb4fe7,accesatla15.09.2015.
HatosA.,SaveanuS.(2009).EducațiașiexcluziuneasocialăaadolescențilordinRomînia,Oradea:EdituraUniversitatiidinOradea.
Henderson,S.,Holland, J.,McGrellis,S.,Sharpe,S.,ThomsonR. (2007). Inventingadulthoods:abiographicalapproachtoyouthtransitions,SagePublicationsLtd.:London.
Hodkinson,P.,Sparkes,A.C.(1997)Careership:AsociologicaltheoryofcareerdecisionmakingınBritishJournalofSociologyofEducation,18:1,29–44.
Holland,J.L.(1997).Makingvocationalchoices:Atheoryofvocationalpersonalitiesandworkenvironments(3rded.).Odessa,FL:PsychologicalAssessmentResources.
Holloway,M.,HollowayG.,WitteJ.(2010).IndividualsandFamilies:DiversePerspectives,http://hi‐ghered.mheducation.com/sites/0070738769/information_center_view0/sample_mate‐rial.html,accesatla6.11.2015.
Holmwood,J.(2005).FunctionalismanditsCriticsînModernSocialTheory:anintroduction,Har‐ringtonA.(editor),OxfordUniversityPress,Oxford,pp.87–109.
Horowitz;A.,D.,Bromnick,R.D.(2007).ContestableAdulthood:VariabilityandDisparityinMar‐kersforNegotiatingtheTransitiontoAdulthood,ınYouth&Society,39:209–231.
Hutchison, E.D. (2007). A Life Course Perspective, http://www.corwin.com/upm‐data/16295_Chapter_1.pdf,accesatla6.11.2015.
InternationalLabourOrganization(ILO)(2015).Worldreportonchildlabour2015:Pavingthewaytodecentworkforyoungpeople,InternationalLabourOffice,Geneva:ILO.
InternationalLabourOrganization(ILO)(2014).GlobalEmploymenttrends2014.Riscorjoblessrecovery,
http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/‐‐‐dgreports/‐‐‐dcomm/‐‐‐publ/documents/publi‐cation/wcms_234107.pdf,accesatın11.03.2015
Ilut,P.,Nistor,L.,Rotariu,T.(2005).Româniasocială–Drumulschimbăriișialintegrăriieuropene,Ed.Eikon:Cluj‐Napoca,Vol.II,pp.12–19.
IMAS (2010). Ce vor tinerii români?, http://www.erd.ro/ce‐vor‐tinerii‐romani‐ sihttp://www.edituradigest.ro/IMAS‐tineri.pdfaccesatindatade9.03.2013
InstitutulNationaldeStatistica (2013).AnuarulStatisticalRomâniei,Editura Stiintifica:Bucu‐resti.
Institutul National de Statistica, (2015). Baza de date statistice TEMPO‐Online, http://statis‐tici.insse.ro/shop/?page=info,accesatladatade14.05.2015.
189
INSSE,InstitutulNationaldeStatistica,http://www.insse.ro/cms/,BazadedateTempo,accesatınmai2015.
InstitutulNationaldeStatistica,(2015).http://www.recensamantromania.ro/noutati/volumul/,accesatıniunie2015.
InstitutulNationaldeStatistica,(2014).https://statistici.insse.ro/shop/index.jsp?page=tempo2&lang=ro&context=11,accesatladatade18.07.2014.
InstitutulNationaldeStatistica,http://www.insse.ro/cms/accesatladatade10.03.2015.Ionescu,I.I.(1997).Sociologiașcolii,Iasi:Polirom.Ionescu,M.,Bunescu,G.(coord.)(2007).Raporturileîntregenerații.Aspecteeducaționale, http://nou2.ise.ro/wp‐content/uploads/2006/08/2007_Raporturi_generatii.pdf accesat la
datade13.10.2014iVox,(2015).Tineriișiloculdemuncă,studiuafostrealizatincadrulcampanieiGarantiapentru
Tineretwww.garatiapentrutineret.ro,(raportulprimitpemail).JOUE(JurnalulOficialalUniuniiEuropene)(2009).RezoluțiaConsiliuluidin27noiembrie2009
privinduncadrureînnoitpentrucooperareaeuropeanăîndomeniultineretului(2010–2018),http://eur‐lex.europa.eu/legal‐content/RO/TXT/PDF/?uri= CELEX:32009G1219(01)&from=
RO,accesatla23.04.2015.JOUE(2011).RecomandareaConsiliuluidin28iunie2011privindpoliticiledereducereapărăsirii
timpuriiașcolii,http://eur‐lex.europa.eu/legal‐content/RO/TXT/PDF/?uri=CELEX:32011H0701(01)&from=RO,accesatın23.05.2015.
JOUE(2014).RecomandareaConsiliuluidin8iulie2014privindProgramulnaționaldereformăalRomânieipentru2014șicareincludeunavizalConsiliuluiprivindProgramuldeConvergențăal României pentru 2014, http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/csr2014/csr2014_council_romania_ro.pdf,accesatın23.05.2015.
JurnalulOficialalComunitatilorEuropene(1994).Directiva94/33/CEaConsiliululuidin22iunie1994
privind protecția tinerilor la locul demuncă, http://eur‐lex.europa.eu/legal‐content/RO/TXT/PDF/?uri=CELEX:31994L0033&from=EN,accesatladatade09.10.2014.
Kadar,A.(2013).Construcția identitățiipsihosocialeșisemnelecrizeisfertuluideviață latineriiîntre21–35ani,ınTanarınRomania.Noivalori,noiidentitati(coord.Luca,S.A.),Iasi:Institu‐tulEuropean.
KehilyM.,J.(2007).Understandingyouth:perspectives,identitiesandpractices,TheOpenUniver‐sity:London.
Kiernan,KE.(2001).TheriseofcohabitationandchildbearingoutsidemarriageinWesternEuropeınInt.J.LawPolicyFam.15(1):1–21,
Kogan,I.(2007).YouthunemploymentintheenlargedEuropeanUnionınFromOrigintoDestina‐tion.TrendsandMechanismsinSocialStratificationResearch,(editori)S.,Scherer;R.Pollak;G.,Otte;M.,Gangl,Frankfurt/NewYork:Campus,pp.182–213.
Kohlberg,L.,Hersh,R.H.(1977).MoralDevelopment:AReviewoftheTheory,inTheoryintoPrac‐tice, Vol. 16, No 2., pp. 53–59, http://academic.udayton.edu/jackbauer/Readings%20595/Kohlberg%2077%20his%20theory%20copy.pdf,accesatla19.09.2015.
Lent,R.W.,Hackett,G.,&Brown,S.(1999).Asocial‐cognitiveviewofschool‐to‐worktransition.TheCareerDevelopmentQuarterly,47,297–311.
LegeaTinerilor350/21/7/2006,http://uniunea.ro/wp‐content/uploads/2015/01/126559868‐Legea‐Tinerilor.pdf,accesatla03.05.2015.
Levinson,D.,J.(1978).Theseasonsofaman’slife.NewYork:Knopf,http://humangrowth.tripod.com/id3.html,accesatla26.10.2015.LiteraInternational(2002).Nouldicționarexplicativallimbiiromâne,EdituraLiteraInternational
pewww.dexonline.roaccesatla7.08.2012.Luca,S.A.(2013).„Autismulsocialșicivicaltinerilorîncontextulconsumuluidemanele,ınTanar
ınRomania.Noivalori,noiidentitati(coord.Luca,S.A.),Iasi:InstitutulEuropean.Luca,S.,A.(2009).Identitateasocio‐culturalăatinerilor:repereîncontextulglobalizăriișialschim‐
băriisociale,Iasi:InstitutulEuropean.
190
Lucas,S.,R.(2001).EffectivelyMaintainedInequality:EducationTransitions,TrackMobility,andSocialBackgroundEffects,ınTheAmericanJournalofSociology,Vol.106,Nr.6,pp.1642–1690,pe https://campus.fsu.edu/bbcswebdav/institution/academic/social_sciences/sociology/Reading%20Lists/Stratification%20%28Gender%2C%20Race%2C%20and%20Class%29%20Copies%20of%20Articles%20from%202009/Lucas‐AJS‐2001.pdf,accesatla18.09.2015.
Luthar, S.S. (2006).Resilience indevelopment:A synthesisof researchacross fivedecades ınD.Cicchetti&D.J.Cohen(Eds.),Developmentalpsychopathology:Risk,disorder,andadaptation(pp.740–795).NewYork:Wiley.
Macek,P.,Bejcek,J.,Vanıckova, J.(2007).ContemporaryCzechEmergingAdults,GenerationGro‐wingUpInThePeriodOfSocialChanges,JournalofAdolescentResearch,Volume22(5),444–475.
MayselessO.,KerenE. (2014).FindingaMeaningfulLifeasaDevelopmentalTask inEmergingAdulthood:TheDomainsofLoveandWorkAcrossCultures,EmergingAdulthood,2:63.
Mayseless,O.,ScharfM.(2003).WhatDoesItMeantoBeanAdult?TheIsraeliExperienceınNewDirectionsForChildAndAdolescentDevelopment,Nr.100.
Makhnach,A.,V.(2014).ResilienceinRussianyouthınInternationalJournalofAdolescenceandYouth,http://dx.doi.org/10.1080/02673843.2013.815116,accesatla15.09.2015.
Manciaux,M.(2001).Laresilience.Unregardquifaitvivre,395(10),321–330.Mannheim,K.(1927/28).Theproblemofgenerations.Howtheproblemstandsatthemoment,re‐
publicat1952,ınKecskemetiP.,Mannheim,K.Essays(Routledge,1952,republicat1972).Marcu,F.(2000).Mareledicționardeneologisme,EdituraSaeculum:Bucuresti.Marshall,G.(2003).DicționardeSociologie,Ed.UniversEnciclopedic:Bucuresti,p.653.Maxwell,G.,A.,Broadbridge,A.(2014).GenerationYgraduatesandcareertransition:Perspecti‐
vesbygenderınEuropeanManagementJournal32,p.547–553.Mihail,R.(2009).Teoriisociologicecontemporane,Galati:UniversityPress.MitchellA.,B.(2006).TheBoomerangAgefromChildhood:EmergentTrendandIssuesforAging
Families, Canadian Studies in Population, Vol. 33.2, pp. 155–178, http://citese‐erx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.215.2267&rep=rep1&type=pdf,accesatladatade20.09.2015.
MEN,(2008).AdmitereaînliceeșișcolideArteșiMeserii http://static.admitere.edu.ro/2008/staticRepI/n/index.htmlaccesat13.10.2014MEN,(2014).Istoricpe10aniapromovabilitățiilaBacalaureat, http://www.edu.ro/index.php/pressrel/21815,accesatınianuarie2015.MEN,(2014).MinisterulEducatieiNationale,RaportfinalBacalaureat, http://www.edu.ro/index.php/pressrel/22114,accesatınianuarie2015.MEN,(2008).Raportasuprastăriisistemuluinaționaldeînvățământ2008, http://www.edu.ro/index.php/articles/10913‐accesatindatade8.03.2013.MFE(MinisterulFondurilorEuropene),ProgramulOperaționalCapitalUman, http://www.fonduri‐ue.ro/po‐2014‐2020,accesatınmai2015.MFE,(2014).OperationalProgrammeunderthe„InvestmentforGrowthandJobs”Goal, http://www.fonduri‐ue.ro/res/filepicker_users/cd25a597fd‐62/2014‐2020/po/pocu/
Programme_2014RO05M9OP001_1_3_en.pdf,accesatınianuarie2015.MFE(2014).Programuloperaționalajutorareapersoanelordefavorizate, http://www.fonduri‐ue.ro/res/filepicker_users/cd25a597fd‐62/2014‐2020/po/VO.POAD.
2014‐2020‐29.10.2014.pdf,accesatınianuarie2015.MO,Ordonanțădeurgență,nr.117din23decembrie2013privindmodificareașicompletareaLegiieducațieinaționalenr.1/2011șipentruluareaunormăsuriîndomeniulînvăță‐
mântului,http://www.cnfis.ro/wp‐content/uploads/2014/10/OUG‐nr.‐117‐23.12.2013‐pri‐vind‐modificarea‐si‐completarea‐LEN.pdf,accesatınmartie2015.
Mortimer,J.,T.,Shanahan,M.,J.(2002).HandbookoftheLifeCourse,NewYork,Boston,Dordrecht,London,Moscow:KluwerAcademicPublishers.
MMFPSPV, (2014b).Proiectdeplandeacțiuneprivind incluziuneasocialășireducereasărăciei(2014–2020), Anexa 2,http://www.mmuncii.ro/j33/images/Documente/Proiecte_in_dezba‐tere/2014/2014‐12‐29_HG_SIncluziune_Anexa2.pdf,accesatınianuarie2015.
191
MMFPSPV,StrategiaNaționalăpentruOcupareaForțeideMuncă2014–2020, http://www.mmuncii.ro/j33/images/Documente/Munca/2014‐DOES/2014‐0131_Anexa1_
Strategia_de_Ocupare.pdf,accesatın11.03.2015MMFPSPV,(2014a).Strategianaționalăprivind incluziuneasocialășireducereasărăciei(2014–
2020), Anexa 1, http://www.mmuncii.ro/j33/images/Documente/Proiecte_in_dezbatere/2014/2014‐12‐29_HG_SIncluziune‐Anexa1.pdf,accesatınianuarie2015.
MMFPSPV,Proiectul„Investițiaîntineri,investițiaînviitorulnostru!,http://www.garantiipentru‐tineri.ro/,accesatınianuarie2015.Despreaceststudiuamgasitsipe
http://www.dailybusiness.ro/stiri‐cariere/tinerii‐si‐piata‐muncii‐doar‐18‐ar‐ramane‐sa‐lu‐creze‐in‐tara‐107113/,darsipe
http://www.mediafax.ro/social/studiu‐putini‐tineri‐muncesc‐in‐domeniul‐in‐care‐au‐studiat‐7‐din‐10‐vor‐sa‐aiba‐propria‐afacere‐14222342
MMFPSPV,ProiectdeHotărâreaGuvernuluipentruaprobareaStrategieiNaționaleprivindInclu‐ziuneaSocialășiReducereaSărăciei2014–2020,
http://www.mmuncii.ro/j33/index.php/ro/transparenta/proiecte‐in‐dezbatere/3654‐2014‐12‐29‐proiecthg‐incluziunesociala,accesatınianuarie2015.
MMFPSPV,StrategiaNaționalăpentruocupareaforțeidemuncă2014–2020,http://www.mmuncii.ro/j33/images/Documente/Munca/2014‐DOES/2014‐01‐
31_Anexa1_Strategia_de_Ocupare.pdf,accesatınmai2015.MMFPSPV,„Garanțiapentrutineret”celmaiampluprogramdecombatereașomajuluiînrândul
tinerilor, http://garantiapentrutineret.ro/garantia‐pentru‐tineret‐cel‐mai‐amplu‐program‐de‐combatere‐a‐somajului‐in‐randul‐tinerilor‐din‐ultimii‐25‐ani/,site‐ulproiectuluiaccesatın23.05.2015.
MTS,(2013).MinisterulTineretuluisiSportului(2013).StrategiaNaționalăîndomeniultineretu‐lui 2014–2020, http://www.youthpolicy.org/national/Romania_2014_2020_Draft_Youth_Strategy.pdf,accesatınmai2015.
MTS,(2014a).Participareatinerilorlaactivitățisportive.StdiusociologiccantitativreprezentativlanivelultinerilordinRomânia.http://mts.ro/wp‐content/uploads/2014/11/RAPORT‐CER‐CETARE‐SPORT‐AVANGARDE‐SEPTEMBRIE‐2014.pdf,accesatınmartie2015.
MTS,(2014b).SituațiaTineretuluișiașteptărilesale.Diagnoză.BarometruldeOpiniePublicăTi‐neret, http://mts.ro/wp‐content/uploads/2014/11/RAPORT‐BAROMETRU‐TINERET‐AVAN‐GARDE‐SEPTEMBRIE.pdf,accesatınmartie2015.
Muller,W.siWolfgangK.(1993).SocialSelectioninEducationalSystemsinEuropeınEuropeanSociologicalReview9:1–23.
MullerW.,GanglM.(2003a).Thetransitionfromschooltowork:aEuropeanperspective.AsevedeasiMullersiGangl2003b,pp.1–19.
Muller,W.,Gangl,M.(eds.)(2003b).TransitionsfromEducationtoWorkinEurope:TheIntegrationofYouthintoEULabourMarkets,Oxford:OxfordUniversityPress.
Muresan,C.(2012).SchimbărilecomportamentuluifamilialînRomânia.Oabordaredinperspec‐tivacursuluivieții,Cluj‐Napoca:PresaUniversitaraClujeana.
Nagaoka,J.,Farrington,C.A.,EhrlichS.B.,JohnsonD.W.,Dickson,S.,HeathR.,MayoA.(2014).AFrameworkforDevelopingYoungAdultSuccessinthe21stCentury,https://ccsr.uchicago.edu/si‐
tes/default/files/publications/Wallace%20Framework%20White%20Paper.pdf accesat ladatade7.10.2015.
Nelson,L.J.(2009).AnExaminationofEmergingAdulthoodInRomaniaCollegeStudents,Interna‐tionalJournalofBehavioralDevelopment,33(5),402–411.
NelsonL.,J.,Badger,S.,Wu,B.(2004).TheInfluenceofCultureinEmergingAdulthood:PerspectivesofChineseCollegeStudents,InternationalJournalofBehavioralDevelopment,28(1),26–36.
Negreanu,E.,Ionescu,M.(2006).Educațiaînfamilie.Repereșipracticiactuale,InstitutuldeStiintealeEducatiei:Bucuresti.
Negru‐Subtirica;O.,Pop,E.,I;Crocetti,E.(2015).Developmentaltrajectoriesandreciprocalasso‐ciationsbetweencareeradaptabilityandvocationalidentity:Athree‐wavelongitudinalstudywith adolescents in Journal of Vocational Behavior 88, 131–142, http://www.resear‐chgate.net/publication/273705440,accesatladatade8.09.2015.
192
Notaro,Vicki(2015).Goodbyehipsters‐‐helloyuccies:Young,urbancreativesarethelatesttribetotakeoverourcities,ınIrishIndependent[Dublin]30July:34.
OrganizatiaInternationalaaMuncii(OIM),(2012).Theyouthemploymentcrises:acallforaction, http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/ed_norm/relconf/documents/meetingdocu‐
ment/wcms_185950.pdf,http://www.ilo.org/global/about‐the‐ilo/newsroom/news/WCMS_189461/lang‐‐en/index.htm,accesatın25.06.2015.
Osipow,S.(1990).Convergenceintheoriesofcareerchoiceanddevelopment:reviewandprospectınJournalofVocationalBehaviour,36,pp.122–131.
OtovescuD.(coord.)(2010).TratatdeSociologieGenerală,EdituraBeladi:Craiova.Papalia,D.E.,Wendkos,O.S.,Duskin,F.(2010).Dezvoltareaumană,EdituraTrei:Bucuresti.ParlamentulRomaniei(2014).LegeprivindreglementareaactivitatilordevoluntariatınRoma‐
nia,http://develawp.ro/legeavoluntariatului.pdf,accesatın6.07.2015.PerkinsD.F.,JonesK.R.(2004).Riskbehaviorsandresiliencywithinphysicallyabusedadolescents
ınChildAbuse&Neglect,vol.28,p.547–563.Petrogiannis,K.(2011).ConceptionsOfTheTransitionToAdulthoodInASampleOgGreekHigher
Education Students, International Journal of Psychology and Psychological Therapy, 11, 1,121–137.
Petrus,A.(2002).OrientareașcolarășiprofesionalăatinereigenerațiiınRevistaRomanadeSoci‐ologieAnulXIII,Nr.3–4,Tineret‐Norme‐Valori‐ParticipareSocialahttp://www.revistade‐sociologie.ro/index.php?lgg=ro,accestaınianuarie2014.
Pop,F.,Roth,M. (2015).Ethnicdivisionsandsocialcapitaldescribed in thenarrativesofyoungromanianromainToday’sChildren,Tomorrow’sParents,Vol.No40.
PopA.,TanaseI.,DaragiuM.,,Corad,B.,Iamandi,C.,Neculau,G.,Anton,S.(2010).Tineriișiinclu‐ziunea pe piațamuncii: nevoi, așteptări, soluții, obstacole, http://www.robcc.ro/media/di‐verse/FINAL_Studiu%20ANBCC%20‐%20Tinerii%20si%20incluziunea%20sociala%20pe%20piata%20muncii%20ARIAL%20MARE.pdf,accesatın12.03.2015.
Populationreferencebureau(2013).Theworld’syouth,2013datasheet,http://www.prb.org/pdf13/youth‐data‐sheet‐2013.pdf,accesatın11.03.2015.Preda,O.G.(2013).Cetățenieșiidentitatenațională–repereidentitarealestudențilorromâni,ın
TanarınRomania.Noivalori,noiidentitati(coord.Luca,S.A.),Iasi:InstitutulEuropean.Raftery,A.E.siHout,M.(1993).MaximallyMaintainedInequality:Expansion,Reform,andOppor‐
tunityinIrishEducation,1921–75ınSociologyofEducation66:41–62.Raiu,S.L.,Roth,M.(2012).YouthinTransition:Adolescents’OpiniononBeinganAdult,inApplied
SocialSciences:Sociology(Editors:Runcan,P.,Rata,G.,Iovu,M.B.),UK:CambridgeScholarsPublishing,Volume2.
Raiu,S.,L.,Roth,M.(2013).TheperceptionofRomanianyouthaboutmaturityinToday’sChildrenTomorrow’sParents,Vol.35,p.30–37;[Perceptiatinerilorromanidesprematuritate,RevistaCopiiideazi,parintiidemaine,UniversitateadeVestdinTimisoara,CentruldeCercetareaInteractiuniiCopil‐Parinte,Vol.35,martie,p.27–34].
RajneeshChandraMohanJain(2006).Maturitatea,responsabilitateadeafituînsuți,ProEdituraTipografie,p.24.
Ranta,M.,R.,Dietrich,J.,Salmeta‐Aro,K.(2014).CareerandRomanticRelationshipGoalsandCon‐cernsDuringEmergingAdulthood,EmergingAdulthood,2:17.
Rezilienta,(2013).http://rezilienta.ro/rezilienta/descriere‐rezilienta,accesatla10.09.2015.Riley,M.W.(1987).OnTheSignificanceOfAgeInSociologyınAmericanSociologicalReview52:1–
14.Rodgers,R.H.,White,J.M.(1993).FamilyDevelopmentTheoryınSourcebookOfFamilyTheories
AndMethods:AContextualApproach,Ed.P.Boss,W.Doherty,R.Larossa,W.Schumm, siS.Steinmetz.NewYork:Plenum.
Rosenbaum,J.E.(1976).MakingInequality.NewYork:Wiley.Rotariu,T.,Voineagu,V.(2012).Inerțieșischimbare.DimensiunisocialealetranzițieiînRomânia,
Polirom:Iasi.Roth,M.,DameanD.,Iovu,M.,B.(2009).Succesulșcolarlaintersecțiafactorilorsociali,Cluj‐Na‐
poca:PresaUniversitaraClujeana.
193
Rouse,C.E.,Barrow,L.(2006).U.S.elementaryandsecondaryschools:Equalizingopportunityorreplicatingthestatusquo?ınTheFutureofChildren,16(2),99–123.
Ruth,W.A.,WolfA.(1995).Contemporarysociologicaltheory:continuingtheclassicaltradition,USA:Prentice‐Hall,Inc.
Scheer,S.D.,Palkovitz,R.(1994).Adolescent‐to‐AdultTransitions:SocialStatusandCognitiveFac‐torsınSociologicalStudiesofChildren,6,125–140.
SchifirnetC.(2002).Sociologie,comunicare.ro:Bucuresti.Schifirnet,C.(2002).Sociologie,Edituracomunicare.ro:Bucuresti.Schoon,I.,Silbereisen,R.,K.(2009).TransitionsfromSchooltoWork:Globalization,Individualiza‐
tion,andPatternsofDiversity,NewYork,NY:CambridgeUniversityPress.SetterstenR.A.Jr.,FustenbergF.F.,RumbautR.G.(2005).OntheFrontierofAdulthood–Theory,
ResearchandPublicPolicy,Chicago,IL:UniversityofChicagoPress.Shavit,Y.,Muller,W.(1998).FromSchooltoWork.AComparativeStudyofEducationalQualifications
andOccupationalDestinations.Oxford:Clarendon.Simpson, R. (2005). Young adult development project, http://hrweb.mit.edu/worklife/youn‐
gadult/youngadult.pdf,accesatladatade8.10.2015.Sirsch,U.,Dreher,E.,Mayr,E.,WillingerU.(2007).WhatDoesItTakeToBeAnAdultInAustria?
ViewsofAdulthoodinAustrianAdolescent,EmergingAdultsandAdults,JournalofAdolescentResearch,Volume24,No.3:275–292.
Smith,K.,Holmes,K.,Haski‐Leventhal,D.,Cnaan,R.A.,Handy,F.,&Brudney,J.L.(2010).Motivati‐onsandbenefitsofstudentvolunteering:comparingregular,occasional,andnon‐volunteersinfivecountriesınCanadianjournalofnonprofitandsocialeconomyresearch,1(1),accesatladatade6.07.2015depehttp://www.anserj.ca/anser/index.php/cjnser/article/view/2.
Sobotka,T.(2004).PostponementofchildbearingandlowfertilityinEurope,DutchUniversityPress,Amsterdam.
Spokane,A.R.,Meir,E.I.,&Catalano,M.(2000).Person–environmentcongruenceandHolland’stheory:Areviewandreconsideration.JournalofVocationalBehavior,57(2),137–187.
Stan,P.M.(2011).ProblemeactualealeorientăriișcolareșiprofesionalealeadolescențilordinRo‐mânia, Rezumatul tezei de doctorat, http://doctorat.ubbcluj.ro/sustinerea_publica/rezu‐mate/2011/sociologie/stan_popa_mariana_ro.pdf,accesatindatade8.03.2013.
Stanciulescu E. (2007). Ideologii educative, teorii sociologice ale educației și politici educative,http://elisabetastanciulescu.ro/wp‐content/uploads/2011/03/Modulul‐2_Ideologii_teorii‐sociologice_politici‐educative.pdf,accesatladatade16.10.2015.
Steinberg,L.,D.(2008).Adolescence.NewYork:McGraw‐Hill.Stoian,M.(1968).Adolescența,oprimejdie?,Ed.DidacticasiPedagogica:Bucuresti.Strauser,D.R.,Waldrop,D.G.,&Ketz,K.(1999).Reconceptualizingtheworkpersonality.Rehabi‐
litationCounselingBulletin,42(4),290–301.Sursaon‐line:https://explorable.com/ecological‐systems‐theoryTamasK.,GergoB.,GyulaK.(2011).TineriimaghiaridinRomânia.Dimensiunicomparative,Ed.
Kriterion:Cluj‐Napoca.Tiet,Q.Q.,HuizingaD.(2002).DimensionsoftheConstructofResilienceandAdaptationamong
Inner‐CityYouthınJournalofAdolescentResearch;17;260.Tudosoiu,S.N.(2010).EducațiaînsistemulcomunistdinRomânia(anii1965–1989),Rezumatul
tezeidedoctorathttp://www.unibuc.ro/studies/Doctorate2011Februarie/Tudosoiu%20Silvia‐Nicoleta%20%20Educatia%20in%20sistemul%20comunist%20din%20Romania%20%28anii%2019651989%29/Educatia%20in%20sistemul%20comunist%20din%20Romania%20%28anii%201965‐1989%29%20Tudosoiu%20Silvia‐Nicoleta.pdf
UEFISCDI,(2006–2010).RaportImplementareastudiuluidemonitorizareainserțieipepiațamun‐ciiaabsolvențilordinînvățământulsuperior(promoțiile2006și2010),http://www.absolvent‐univ.ro/UserFiles/File/rezultate/APM‐Raport‐2006‐2010‐final.pdf, accesat la data de6.07.2015.
UEFISCDI,(2005–2009).Raportfinal–Rezultateleimplementăriistudiuluidemonitorizareain‐serțieipepiațamunciiaabsolvențilordin învățământul superior (promoțiile2005 și2009),http://www.absolvent‐univ.ro/UserFiles/File/rezultate/APM‐Raport_final‐2005_2009.pdfaccesatladatade5.07.2015.
194
UnitedNationOrganisation(ONU),http://www.un.org/esa/socdev/documents/youth/fact‐she‐ets/youth‐definition.pdf,accesatladatade8.08.2014.
UNYWR,(UnitedNationWorldYouthReport)(2011).YouthEmployment:YouthPerspectivesonthePursuitofDecentWorkinChangingTimes
http://unworldyouthreport.org/media/pdfs/WYR2012_SummaryReport_EN.pdf, accesat la14.10.2014.
UNICEF,(2012).ProgressforChildren.Areportcardonadolescents, http://www.unicef.ro/wp‐content/uploads/Progrese‐pentru‐copii‐2011.pdf, accesat ın iu‐
nie2015.UNICEF,(2014).Rezumatstudiu„CosturileInvestițieiInsuficienteînEducațieînRomânia, http://www.unicef.ro/wp‐content/uploads/Rezumat‐studiu‐%E2%80%9CCosturile‐inves‐
titiei‐insuficiente‐in‐educatie‐in‐Romania%E2%80%9D‐2014.pdf,accesatıniunie2015.USR, (UniuneaStudentilordinRomania) (2015).Legea internship‐ului,http://internship.uniu‐
nea.ro/proiectul‐de‐lege/,accesatladatade23.05.2015.UnitedNationsWorldReport,(UNWYR)(2013).http://www.unworldyouthreport.org/,accesat
la13.05.2015.Veres,V.(2000).LiceeniardeleniînTranziție.Integrarenaționalăvs.Generațională?,ED.Limes:
Cluj.Vlasceanu,L.(coord.)(2011).Sociologie,EdituraPolirom:Iasi.VoicuB.,VoicuM.(coord)(2007).Valorialeromânilor:1993–2006.Operspectivăsociologică,In‐
stitutulEuropean:Iasi.Werner,E.E.,Smith,R.S.(1982).Vulnerablebutinvincible:Alongitudinalstudyofresilientchildren
andyouth.NewYork:McGrawHill.Werner,E.(1993).Risk,resilienceandrecovery:PerspectivesfromtheKauailongitudinalstudyın
Developmentandpsychopathology(5),pp.503–515.Wiik,KA.(2009).‘You’dbetterwait!’—socio‐economicbackgroundandtimingoffirstmarriagever‐
susfirstcohabitationınEur.Sociol.Rev.25(2):139–53.Willekens,F.(1999).Thelifecourse:ModelsandanalysisınvanWissen,L.,Dykstra,P.(editori)–
Ppopulation issues.An interdisciplinary focus,KluwerAcademic, PlumenPublishers,NewYork.
Wolkind,S.N.,Rutter,M.(1973).Childrenwhohavebeen„incare”–anepidemiologicalstudyınJournalofChildPsychologyandPsychiatry,14,97–106.
Zamfiretal.(2011).RaportICCV,EdituraAcademieiRomane:Bucuresti.ZamfirC.(2004).Oanlizăcriticăatranziției.Cevafi„după”,Ed.Polirom:Iasi.http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/13/st05/st05571‐ad09.en13.pdf
195
ANEXE
ANEXA 1 Grafice ale întrebărilor din secțiunea D. Piața forței de muncă, din chestionarul celui de‐al II‐lea val al studiului
www.viitoradult.ro
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
ANEXA 2 Chestionar primul val al studiului Rezultantele adolescenței. O perspectivă longitudinală, 2012.
http://www.viitoradult.ro/
UNIVERSITATEA BABEȘ‐BOLYAI CLUJ‐NAPOCA FACULTATEA DE SOCIOLOGIE ȘI ASISTENȚĂ SOCIALĂ
CHESTIONAR INDIVIDUAL
Te rugăm să răspunzi la întrebările din acest chestionar.
Dureazaaproximativ30–45minute.Nutrebuiesa‐tifieteamacanustiisaucagresesti.Acestanueuntestdecunostinte,aicitoateraspunsurilesuntbune.Trebuiedoarsascriicecrezisaucesimtitu.
Ești obligat să participi?
Nu.Participinumaidacavrei.Totusi,noiterugamsacompletezichestionarul,acestlucrunevaajutafoartemult.Spe‐ramsafieinteresantsipentrutine.
Cine va vedea răspunsurile?
Numaiechipadecercetatorivavedeachestionarulcompletatdetine.NIMENIdinSCOALAta(directorul,dirigintele,profesorii,colegii)NUvavedeachestio‐narulcompletatdetine.DeasemeneaNICIUNmembrualFAMILIEItalenuvavedearaspunsurilelaıntrebari.
Cluj‐Napoca,2012
206
(A) ȘCOALA
A1.Câtdedesți s‐a întâmplat vreunuldintreurmătoarelelucruriînultimalună? Niciodată
1–2ori
Demaimulteori
a) Numi‐am facut tema.
b)Amıntarziat la ore (nemotivat).
c) Amchiulit de la cel putin o ora.
d)Num‐amdus la scoala nemotivat.
e) Amfostindisciplinat/a.
f) Unprofesor mi‐a facut observatie din cauza absentelorsauacomportamentuluilaora.
g) Atrebuitsa merg ın biroul directorului sau la comisiadedisciplinadincauzacomportamentuluimeulascoala.
h)Parintiimei sau persoanele care au grija de mineaufostanuntatidesprecomportamentulmeulascoala.
i) Parintiimei sau persoanele care au grija de mine (de ex.,dacaparintiisuntplecatiınstrainatate)aufostanuntaticaamnotemicisaucanu‐mifactemele.
j) M‐amcertat cu unul dintre profesorii mei.
k)M‐ambatut cu un alt elev.
A2.S‐aîntâmplatcavreunuldinfrațiisausuroriletale(inclusivfrații„vitregi”sausurorile„vitrege”)sărenunțelașcoală?
1.Nuamfratisausurori 2.Nu 3.Da 4.Nustiu
A3.Crezicăveiterminaliceul?
1.Nu 2.Da 3.Nustiu
A4.DupăterminarealiceuluidoreștisăteînscriilaexamenuldeBacalaureat?
1.Nu 2.Da 3.Nustiu
A5.Doreștisă‐țicontinuistudiile?
1.Nu 2.Da 3.Nustiu
①DacăNUdoreșticontinuareastudiilor: ②Dacădoreșticontinuareastudiilor:A6a.Așdoricontinuarea studiilor,darnucredcăpotsăîmipermit/familianuîșipermite.1.Da 2.Nu 3.Nuraspund
A7a.Nudoresccontinuareastudiilordeoarece:1.Amdejaomeserie2.Dorescsaıncepmunca3.Mavoiducelamuncaınstrainatate4.Numeritasamaifaciscoala5.Altmotiv.Care?
A6b. Doresc să urmez:1.Ofacultate 2.Uncolegiu3.Oscoalapostliceala
A7b.Dorescsăurmez:1.Cursurilazi2.Frecventaredusa3.Invatamantladistanta
A8b.Ceprofildestudiidoreștisăurmezi?___________________________________________________
A8c.Dorescsăurmezcursurileuneifacultăți:1.dinRomania2.dinstrainatate
A8d.Facultateavafi:1.platitadeparinti(saualterude)2.voiprimiobursa(sauvafilabuget)3.Nustiusigur
207
A9.Cecrezicăveifacepesteunan?
1.Voifistudent/a 2.Voifisalariat
3.Student/adarvoiaveasilocdemunca 4.Voifisomer/a
A9b.Pesteunan,credcăloculdemuncă(meseria/ocupația)vafi:____________________________
A9c.Cemeserie(ocupație)creziveiaveala30deani?___________________________________________
A10.Câtdemulteștideacordcuafirmațiiledemaijos:Foartepuțin Puțin Mult
Foartemult
a) Trebuiesa ınvat bine la scoala daca vreau sareusescınviata.
c) Oeducatie buna este cel mai bun lucru ın a reusiınviatapentrucopiiidincartierul/zonaundelocuiesc
d) Scoalaeste importanta pentru cei/cele ca mine.
e) Educatiaprimita la aceasta scoala ma va ajutasaımigasescloculdemuncadorit.
A10.2Câtdemult li se potrivesc profesorilor tăiurmătoareleafirmații? Deloc PuținMult
Foartemult
a) Profesorilor mei le pasa de mine.
b)Profesoriimei asculta ce am eu de spus.
c) Profesorilor mei le pasa daca vin sau nu lascoala.
d)Primescmulte ıncurajari de la profesorii mei.
e) Suntrespectat si apreciat de profesorii mei.
f) Profesoriistiu care sunt calitatile mele.
g) Profesoriiımi lauda eforturile atunci candmuncesc serios.
h)Profesorilor mei le pasa de notele pe care le primesc.
A11.Terugămsănespuimediilegeneraleobținutedetineînultimulanșcolar,la…
1.Limbasiliteraturaromana(materna)______ 2.Matematica______
3.MEDIAGENERALA______
A12.Câtemediisub5aiavutînultimulsemestruîncheiat?
1.Niciuna 2.Una 3.Doua 4.Treisaumaimulte
A13.Încomparațiecucolegiităideclasă,mediiletaledinacestansunt?
1.Multmaibunedecatalecelormaimulti 2.Maibunedecatalecelormaimulti
3.Lafelcaalecelormaimulti 4.Maislabedecatalecelormaimulti
5.Multmaislabedecatalecelormaimulti
A14.Beneficiezde(bifeazătotcesepotrivește):
a)Bursasociala b)Bursadestudiu
c)Alteajutoaredelascoala d)Alteajutoaredelaprimarie,fundatii
A15.Beneficiezdemeditațiișcolare:
1.Nu 2.Da
208
A15.2Dacăda,materiilelacareammeditațiisunt:
____________________,____________________,___________________,____________________,___________________
(B) DESPRE VECINĂTATEA TA
B3.Câtdedesîțifacigrijicăcinevas‐arputeasăîțifacărăusausăselegedetineînzonaîncarelocuiești?
1.Niciodata 2.Cateodata 3.Deseori 4.Tottimpul
B4.Dincâteștiitu, cât de des se întâmplă ca tineriidinzonaîncarelocuieștitusăfacăurmătoarele?
Foarterar Rar Des
Foartedes
a) Saianotemari la scoala.
b)Saaibaprobleme cu politia.
c) Saconsume droguri ilicite.
d)SaiaBacalaureatul.
e) Sa‐sigaseasca o slujba sau sa‐si continue educatiadupaterminarealiceului.
B5.Înzonaîncare locuiești tu, cât de des s‐a întâmplat
înultimalunăvreunuldintrelucrurileenumeratemaijos?Nicio‐dată
Odată,de2ori
De3orisaumaides
a) Cinevaafost jefuit.
b)Aivazutpe cineva vanzand droguri.
c) Cinevaaıncercat sa‐ti vanda droguri.
d)Cinevaaıncercat sa te convinga sa ıncalci legea(safuridinmagazindeex.).
e) Aivazutpe cineva sub influenta drogurilor.
f) Cinevati‐a oferit bauturi alcoolice.
g) Aivazutpe cineva amenintat cu o arma.
h)Aavutloco descindere a politieisauatrupelorDIAS(„mascatii”).
(C) DESPRE PRIETENI
C1.Câtdemultți se potrivește fiecare dintre afirmațiile următoare? Deloc PuținMult
a) Potsaamıncredere ın prietenii mei.
b)Potsalepovestesc prietenilor mei problemele mele.
c) Masimtapropiat/a de prietenii mei.
d)Potsamabazez pe ajutorul prietenilor mei.
e) Potsadiscut cu prietenii mei despre lucrurile care ma supara.
C2.Adulțiidinfamiliataîicunoscpeceimaimulțidintreprieteniităi?
1.Nu 2.Da 3.Nustiu
209
C3.Adulțiidinfamiliataîicunoscpepărințiicelormaimulțidintreprieteniităisaupeadulțiicucareeilocuiesc?
1.Nu 2.Da 3.Nustiu
C5.Potsăspundespreminecă: AcordNici acord,nicidezacord Dezacord
b)Imiesteusor sa ımi fac prieteni noi.
c)Ingrupulmeu sunt popular (apreciat si bine vazut).
d)Ingrupulmeu sunt lider, am influenta asupra celorlalti.
C4.Câtdemultți se potrivește fiecare dintre afirmațiile următoare? Deloc PuținMult
a) Facanumite lucruri doar pentru a fi pe placul prietenilor mei.
b)Malasconvins/a de prieteni sa fac lucruripe carechiarn‐asvreasalefac.
c) Prieteniimei fac glume pe seama mea.
d)Prieteniimei se leaga de mine.
e) Mi‐egreusa fiu eu ınsumi/ınsami cand sunt cu prietenii.
f) Mastraduiesc sa‐i impresionez pe prietenii mei.
g) Deobicei,fac si eu ce fac ceilalti prieteni.
h)Asdoricaprietenii mei sa ımi arate mai mult respect.
C6.Majoritateaprietenilormeiapropiați:
1.Suntdeacelasisexcumine 2.Suntsifete,sibaieti 3.Suntdesexdiferitdealmeu
C7.Câtdebinete descrie fiecare dintre propozițiile următoare?Amprietenicare… Deloc Puțin Mult
a)auprobleme cu politia.
b)sedrogheaza.
c)suntmembri ıntr‐o banda.
d)consumaalcool.
e)chiulescde la ore.
f)poartaasupra lor o arma.
g)aunotemici la scoala.
h)intraınıncurcaturi la scoala.
i)probabilca nu ısi vor lua Bacalaureatul.
C8.Ceimaimulțidintreprieteniităivorterminaliceul?
1.Nu 2.Da 3.Nustiu
C9.Ceimaimulțidintreprieteniităidorescsăurmezeofacultatedupăîncheierealiceului?
1.Nu 2.Da 3.Nustiu
210
(D) DESPRE FAMILIA TA
D1.Câtdebinee descrisă familia ta în fiecaredintreafirmațiileurmătoare? Deloc PuținMult
a)Sesprijinasi se ajuta unii pe altii.
b)Isiacordaunii altora mult timp si multa atentie.
c)Discutadeschis si se asculta unii pe altii.
d)Simtcamembrii familiei mele se iubesc si ca au grija unii de altii.
e)Desfasoara ımpreuna multe activitati.
f)Sedistreaza si rad ımpreuna.
g)Cautaımpreuna solutii pentru rezolvarea problemelor care apar.
D4.Cândnueștiniciacasănicilașcoală,îispuivreunuiadintreadulțiicucarelocuieștiundeteduci?
1.Nu 2.Uneori 3.Aproapeıntotdeauna 4.Intotdeauna
D2.Înultimalună, cât de des ai discutat despre următoarelelucruricuoricaredintreadulțiicucarelocuiești?
Nicio‐dată
O dată,de2ori
De3orisaumaides
a) Preferintele mele pentru materiile scolare.
b)Activitatiscolare sau ıntamplari de la scoala,careteintereseazapetine.
c) Aspectestudiate ın clasa, la ore.
d)Evenimente actuale.
e) Politica.
f) Planuriletale de viitor.
g) Cecarierati‐arplacea tie sa urmezi.
h)Planuriletale ın legatura cu continuarea studiilor.
D3.Înfamiliatas‐aîntâmplat: Adesea UneoriOdată/
dedouăoriNicio‐dată
a) Saieibataie de la parintii tai? b)Parintiisate loveasca cu mana, piciorul,
astfelıncatsa‐tiproducarani?
c) Parintiitai te‐au insultat folosind cuvinte urate, porecle? d)Parintiitai te‐au umilit ın mod intentionatın fata
altora?
e) S‐aıntamplat sa nu primesti ıngrijire medicalaatuncicandaiavutnevoie?
f) S‐aıntamplat sa simti ca celor din familiatanulepasadetine?
g) Unadultsa se apropie de tine cu intentie sexuala(atingerinedorite,propuneriindecente)?
h)Aifostobligat/a de cineva sa ıntretii relatii sexuale? i) Tataltausa o insulte sau ınjure pe mama ta? j) Tataltausa o loveasca pe mama ta?
211
(E) SEXUALITATE, CONTRACEPȚIE
E1.Aiuniubit/oiubită?
1.Nu(sarilaE9) 2.Da(continuacuE2)
②DacăDA:
E2.Decâttimpsuntețiîmpreună?
1. Maiputinde3luni
2. 3–6luni
3. 7–12luni
4. Peste1an
E3.Câtdedesvăîntâlniți?
1. Odatapeluna
2. Odatapesaptamana
3. De3–4oripesaptamana
4. Infiecarezi
E4.Undel‐aicunoscut?
1. Lascoala
2. Laopetrecere,launclub
3. Prinprietenicomuni
4. Prinfamiliamea
E5.Cevârstă(înaniîmpliniți)areiubitul/iubitata?__________ani
E8.Gândindu‐telaiubitul/iubitata,terogsănespuidacăeștideacordcuurmătoareleafirmații:(răspunsurilepotsăvariezedela1=Dezacordtotalla7=Acordtotal)
a) Neımpartasimunulaltuiainformatiipersonale
1234567
b) Iipotspuneorice
1234567
c) Nespunemunulaltuiagandurisisentimenteintime
1234567
d) Unelelucruriilepotspunedoarlui/eisinimanuialtcuiva
1234567
e) El/eaıntelegeceeacesimt
1234567
f) Gandimlafeldespremultelucruri
1234567
g) Inceamaimareparteatimpuluimasimtfoarteapropiat/adeel/ea
1234567
h) Simtomareatractiefatadeel/ea
1234567
212
E9.Carecrezicăarfivârstăpotrivităpentrua‐țiîncepeviațasexuală?________ani
E10.Câtdemultțisepotrivescurmătoareleafirmații:Foartepuțin Puțin Mult
Foartemult
a)Majoritatea prietenilor mei/prietenelor melesi‐auınceputviatasexuala.
b)Parintiimei sunt de acord cu ınceperea vietii sexualelavarstamea.
c) Ingrupulmeu de prieteni se fac glumepeseamapersoanelorvirgine.
E11.Tuți‐aiînceputdejaviațasexuală?
1.Nu(sarilaE21) 2.Da(continuacuE12)
②DacăDA:
E12.Lacevârstăaiavutprimulraportsexual?________ani
E13.Laprimultăuraportsexual,careerarelațiacupartenerultău/partenerata?
1. Partener/astabil/a(relatiecaredureazadecelputin3luni)2. Cunostinta,darnuaveamorelatiestabila3. De‐abiao/ılcunoscusem
E14.Pânăacumcucâtepersoaneaiavutraporturisexuale?________persoane
E15.Câtdedesaiîntreținutraporturisexualeînultimeletreiluni?
1. Niciodata 2.Odata 3.Dedouaori4. De3–5ori 5.De6–10ori 6.Depeste10ori
E16.Gândindu‐telaprimultăuraportsexual,eștideacordcuurmătoareleafirmații?
a)Considercaerampregatit/asafacacestlucru1. Da 2.Nu
b)Partenerul/am‐apresatsafacemsex,iareuamacceptat1. Da 2.Nu
c)Partenerul/am‐aobligatsafacemsex1. Da 2.Nu
E17.Laprimultăuraportsexual,ațiluatvreomăsură,tusaupartenerul/a,pentruaevitaoeventualăsarcinăsauriscultransmiteriiunorboli?Alegeosingurăvariantă
1. Niciomasura2. Retragerea(coitusintrerruptus)3. Prezervativul4. Pilulacontraceptiva5. Alta,specific‐o……………………………………………………………..6. Nustiu,nu‐miamintesc
E18.Laultimultăuraportsexual,ațiluatvreomăsură,tusaupartenerul/a,pentruaevitaoeventualăsarcinăsauriscultransmiteriiunorboli?Alegeosingurăvariantă
1. Niciomasura2. Retragerea(coitusintrerruptus)3. Prezervativul4. Pilulacontraceptiva5. Alta,specific‐o……………………………………………………………..6. Nustiu,nu‐miamintesc
213
E19.Câtdefrecventfoloseștimetodecontraceptiveșideprotecțiecândîntrețiiraporturisexuale?
1. Intotdeauna2. Decelemaimulteori3. Cateodata4. Niciodata
E20.Aicontactatvreodatăvreoinfecțiecutransmiteresexuală?
1.Da 2.Nu
(F) DESPRE SĂNĂTATEA TA
F1.Câtdemulțumit/ăeștidefelulîncarearăți?
1.Nemultumit/a
2.Maidegrabanemultumit/a
3.Maidegrabamultumit/a
4.Multumit/a
F2.Eștimulțumit/ădegreutateatacorporală?
1.Suntpreaslab/a
2.Suntmultumit/a
3.Suntpreagras/a
F3.Cumți‐aidescriestareatadesănătate?
1.Proasta,ammulteprobleme
2.Amcevaprobleme,darnugrave
3.Buna
4.Foartebuna
5.Excelenta
F4.Aivreoboalăcronică(carenusevindecăsausevindecăgreu)sauvreodezabilitatecareteîmpiedicăsămergiînfiecarezilașcoală?
1.Da 2.Nu
F5.Înultimasăptămână,încâtezileaimâncatcevadimineața?
1.Inniciozi 2.Intr‐ozisaudoua 3.In3sau4zile 4.In5,6sau7zile
F6.Înultimasăptămână,decâteorite‐aiculcatflămând/ă?
1.Inniciozi 2.Intr‐ozisaudoua 3.In3sau4zile 4.In5,6sau7zile
F7.Înultimasăptămână,încâtezileaifăcutexercițiifizice(unsportcepresupunemișcarefizică)?
1.Inniciozi 2.Intr‐ozisaudoua 3.In3sau4zile 4.In5,6sau7zile
214
F9.2.Cumv‐ațisimțitînultimeledouăsăptămâni?
Mă caracterizează:
Deloc Puțin BineFoartebine
a. Mi‐ampierdut interesul fata de altii.
b. Numaipot hotarı nimic.
c. Matrezesc cu multe ore mai devreme, decat obisnuiam,sinupotadormidinnou.
d. Suntprea obosit/a sa mai fac ceva.
e. Mapreocupa atat de mult problemele corporale,ıncatnumapotgandilaaltceva.
f. Nusuntın stare sa desfasor nici un fel demunca.
g.Vadcaviitorul este fara speranta si ca situatia meanusevaschimba.
h. Suntnemultumit/a cu toate si sunt nepasator/nepasatoare.
i. Maınvinovatesc mereu.
F9.3.Înultimeledouăsăptămâni
amobservatcă:Da,
intotdeaunaDa,
cateoadataNu,nuprea
Nu,niciodata
a. Devinfoartetensionatsipanicatfaramotiv
b Amunsentimentraucandiessingurdincasa
c Ampalpitatiisausenzatiedenodınstomac
d. Masimtsperiatsinervos
e. Suntnelinistit,nuamstare.
f. Suntmaiiritabildecatdeobicei.
g Ganduriıngrijoratoareımitrecqprinminte
F11.Înultimii3aniînviațataauavutlocurmătoareleevenimente?
Dacăda,încemăsurăte‐aafectatevenimentul?(răspunsurilepotsăvariezedela1=m‐aafectatfoarteneplăcutla7=m‐aafectatfoarteplăcut)
NUaavutloc
Aavutloc
Dacăaavutloc,încemăsurăte‐aafectatevenimentul
a)Schimbareascolii
b)Imbolnavireaunuimembrualfamiliei
c)Despartireadeiubit/a
d)Ceartaserioasacuun/oprieten/a
e)Modificareastatutuluifinanciaralparintilor
f)Problemecuparintii
g)Moarteaunuimembrualfamiliei
h)Moarteaunuiprietenapropiat
i)Amavutproblemecupolitia,legea
j)Somajulparintilor
k)Aparitiaunuinoumembrualfamiliei(frate/sora)
l)Schimbarealocuintei
m)Furtulbunurilorpersonale
n)Unmembrualfamilieiaconsumatexcesivalcool,drogurisaumedicamente
215
o)Accidentaresauboalagrava
p)Problemesexuale
q)Casatoriaunuifrate/uneisuroridecareestiapropiatsufleteste
r)Aifosthartuitsauagresatlascoala
s)Divortulparintilor
t)Sarcina(eusaupartenera)
u)Corigentalaomaterieimportanta/picareaunuiexamenimportant
v)Inchisoarearudelorapropiate(parinti,frati,surori)
x)Avort(eusaupartenera)
y)Airamasfaralocuinta
z)Aifostdespartitdefamilie
w)Nastere(eusaupartenera)
aa)Moarteaunuianimaldecompanieındragit
ab)Unmembrualfamilieimeleafost/estebolnavdescabie(raie)saupediculoza(paduchi)
F12.Câtdebine te descriu următoarele propoziții? DelocPuținMult
a)Masimtbine asa cum sunt.
b) Imiplacede mine asa cum sunt.
c) Suntcapabil/a sa fac lucrurilela fel de bine ca cei mai multi oameni.
d)Ammultecalitati.
e) Amıncredere ın mine.
F13.2Câtdemult ești de acord
cuurmătoareleafirmații?Dezacordputernic Dezacord Neutru Acord
Acordputernic
a. Invremuri grele, eu ma astept sa ımimeargafoartebine.
b. Esteusorsa ma relaxez.
c. Dacacevapoate sa ımi mearga rau, vamergerau.
d. Intotdeauna sunt optimist despre viitorulmeu.
e. Masimtbine ımpreauna cu prietenii mei
f. Esteimportant sa fiu ocupat tot timpul.
g. Numaastept ca lucrurile sa mearga binepentrumine.
h. Numasupar foarte usor.
i. Rareorima astept sa mi se ıntamplelucruribune.
j. Peansamblu, ma astept sa mi se ıntamplemaimultelucruribunedecatrele.
F14.Te‐aigânditvreodatăsătesinucizi?
1.Nu 2.Da 3.Nuraspund
216
F15.Aiîncercatvreodatăsăpuiînpracticăacestegânduri?
1..Nu 2.Da 3.Nuraspund
(G) ALCOOL, DROGURI
G1.Câtdedesconsumialcool?
1.Niciodata 2.Decatevaoripean 3.Decatevaoripeluna
4.Decatevaoripesaptamana 5.Nudorescsaraspund
G2.Aifostvreodatăînstareavansatădeebrietate?
1.Niciodata 2.Decatevaori 3.Demulteori
4.Defoartemulteori 5.Nudorescsaraspund
G3.Îngrupultăudeprietenicâțiconsumăalcool?
1.Toti/majoritatea 2.Destuldemulti 3.Destuldeputini
4.Foarteputini/nimeni 5.Nudorescsaraspund
G4.Cunoștipersoanecareconsumădroguriilicite?
1.Da 2.Nu
G5.Dacăaiaveaposibilitatea,crezicăaiîncercasăconsumivreundrogilegale?
1.Da 2.Nu
G6.Aiconsumatsauaiîncercatvreodatăundrogilegal(chiarșietnobotanice)?
1.Nu(sarilaG10) 2.Da(continuacuG7)
DacăDa:
G7.Cefeldedroguriaiîncercat?
G8.Înultimele7zileaiconsumatvreundrogilegal?
1.Da 2.Nu
G9.Crezicăainevoiedeajutorspecializatpentruarenunțalaconsumuldedroguri?
1.Da 2.Nu
G10.Evalueazăcare sunt șansele ca evenimenteleenumeratemaijossățiseîntâmple?
Șanseminime
Șanseslabe
Destuleșanse
Șansemaxime
a) Sadeviidependent de droguri.
b)Sadeviialcoolic.
c) Satelasioricand de droguri ın caz de consum.
d)Satelasioricand de alcool ın caz de consum.
e) Saajungila spital din cauza drogurilor sau a alcoolului.
G11.Câtdedesbeimaimultde5halbedebere(lafete4halbe),sau5(4)paharedevinori5(4)detărie,laosingurăocazie?
217
1.Niciodata
2.Lunarsaumairar
3.De2–3oripeluna
4.De2–3oripesaptamana
5.De4saudemaimulteoripesaptamana
G12.Cumstaicufumatul?
1.Nuamfumatniciodata
2.Amfumatmaidemult,darm‐amlasat
3.Fumezsiacum
(H) MUNCĂ, VOLUNTARIAT, ALTE ACTIVITĂȚI
H1.Câtdeimportantăestereligiaînviațatadezicuzi?
1.Deloc 2.Foarteputin 3.Putin 4.Mult 5.Foartemult
H2.Câtdedesmergilabisericăsaualteserviciireligioase?
1.Zilnic 2.Saptamanal 3.Lunar 4.DepastesaudeCraciun
H3.Încemodîțipracticireligia?
1.Nusuntreligios 2.Nuımipracticreligia 3.Opracticınfelulmeu
4.Rar,darıncadrulbisericii 5.Des,ıntotdeaunaıncadrulbisericii
H4.Înultimalună,ailucratcelpuținoorăvoluntar(fărăsăaștepțisăfiiplătit/ă)casăajuțipecinevadincomunitate(deexemplu,oamenibolnavi,bătrâni,colegicudezabi‐litățioricareînvațămaigreusaualtepersoane)?
1.Nu 2.Da
H4.1.Înultimalună,ailucratcelpuținooră(pentrucaresăfiiplătit/ă)?
1.Nu 2.Da
H5.Înultimalună,ailucratcelpuținoorăvoluntar(fărăsăaștepțisăfiiplătit/ă)încadrulunuigruppoliticsauecologic?
1.Nu 2.Da
H6.Câtdemulțumit/ăeștidetimpulliberdecaredispui?
1.Foartemultumit/a 2.Multumit/a 3.Nupreamultumit/a
4.Foartenemultumit/a 5.Nustiu
H7.Câteorepezipoțispunecăaitimpliber?________ore.
H8.Într‐ozinormalădinsăptămână,(înmedie)câteorepezipetrecizilnic…
a) ________orepezipentruInternet/comunicareon‐line(mail,Facebook,messengeretc.)
b) ________orepezijucandjocuriPC/console/video
c) ________orepeziınfatatelevizorului
218
d) ________orepezicitind(nudoarpentruscoala)
e) ________orepezipracticandunsport
e1)________orepezicantand(deex.launinstrument)
f) ________orepeziıntalniricuprietenii
g) ________orepeziınvatand
h) ________orepezimuncindıncasa/gospodariapropriefarasafiiplatit/a
i) ________orepezimuncindpentrubani
H9.Înafarădeactivitățiledelașcoală,existăoactivitate(unhobby,opasiune)pecareofacisăptămânal?
1.Nu 2.Da,care:.........................................................................................................................................
H10.(Înmedie)câteorepezipetrecizilnicpentruaceastăactivititate:________
(I) LOCUINȚĂ, GOSPODĂRIE
I1.Locuiescacasăcu(bifeazăîndreptultuturorpersoanelorcucarelocuiești):
a)Mamabiologica g) Frate geaman/sora geamana
b)Mamavitrega h) Bunici
c)Tatalbiologic i) Alte rude
d)Tatalvitreg j) Altcineva
e)Frate/soramaimic/a k) Altasituatie:
f)Frate/soramaimare
I2.Peperioadașcoliilocuiesc(bifeazădoarocăsuță):
1.Acasa 2.Labunici 3.Laalterude 4.Ingazda
5.Lainternat 6.Altasituatie:................................................................................................................
I3.Locuințaîncarestaiînprezenteste…
1.Proprietateaparintilor(rudelor) 2.Inchiriatadelastat
3.Inchiriatadelaopersoana/firma 4.Locuintasociala
5.Locuintadeserviciu 6.Nustiu
I4.Îngospodăriataexistăcinevacareseocupădemuncaagricolă?
1.Nu
2.Da,darnumaipentruconsumulfamiliei
3.Da,dincandıncandsipentruvanzare
4.Da,asiguraunvenitregulatprinvanzareadeproduse
I5.Caresuntsurseledevenitalegospodăriei?(bifeazămaimultedacăsepotrivesc!)
a)Salariisipensii b)Venituridinactivitatiagricole
c)Venituridinfirme,chirii,dividente d)Muncaınstrainatate
219
e)Ajutoaresociale g)Alta.Care:...................................................................
f)Nustiu
I6.Părințiităisuntplecați,înprezent,lamuncăînstrăinătate?
1.Nusuntplecati 2.Numaimama 3.Numaitata 4.Amandoi
I7.Decâttimpa/auplecatlamuncăînstrăinătate?
a)Mama,de________anisi________luni
b)Tata,de________anisi________luni
I8.Ne‐aiputeaindicaîncaredincategoriiledemaijossesitueazăvenitulrealizatîngos‐podăriataînlunaaugust(sauseptembrie)2012?
1.Maxim500RON 2.Intre501–1000RON 3.Intre1001–1500RON
4.Intre1500–2000RON 5.Intre2001–3000RON 6.Intre3001–5000RON
7.Intre5001–10000RON 8.Peste10000RON 9.Nustiu
I9.Cumaprecieziveniturileactualealegospodărieitale?
1.Nuneajungnicipentrustrictulnecesar
2.Neajungnumaipentrustrictulnecesar
3.Neajungpentruuntraidecent,darnunepermitemcumparareaunorbunurimaiscumpe
4.Reusimsacumparamsiunelebunurimaiscumpe,darcurestrangeriınaltedomenii
5.Reusimsaavemtotceeacenetrebuie,farasanerestrangemdelacevaanume
6.Nustiu
I10.Înoricesocietateuniioameniseconsiderăbogați,alțiiseconsiderăsăraci.Undesitu‐ezifamiliatapeoscalădela1la10,unde1=Foartesăracși10=Foartebogat?
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Nustiu
I11.Existăcinevaînfamiliatacareesteasociat/ăsauareînproprietateoîntreprindereparticularăsauoafacere,ofirmă?
1.Da 2.Nu
I12.Existăunele lucruri pe care mulți oameni nu și le pot permite,chiardacășile‐ardori.Îngospodăriatav‐ațiputeapermiteacestelucruri,dacăvile‐ațidori? Da Nu
a) Caldurasuficientaıncasa
b)Plecareınconcediucelputinosaptamanapean
c) Inlocuireamobileiuzate
d)Cumparareaunorhainenoi,sinulamanaadoua
e) Consumuldecarne,puisaupesteınfiecarezi
I14.Avețiîngospodărie în stare de funcționare…? Da Nu
220
a) Autoturism
b)Telefonmobil(nicl.delafirma)
c) Telefonfix
d)Computer,laptop
e) AcceslaInternet
f) Televizorcolor
h TVCablu/antenaparabolica
i) DVDplayersaurecorder
j) Frigider
k) Congelator/ladafrigorifica
l) Masinadespalat(neautomata)
m)Masinadespalatautomata
n)Cuptorcumicrounde
o)Geamuridetermopan
p)Aerconditionat
I15.Pentruurmătorii doi‐trei ani ai în plan … Da Nu Nuștiu
a) Satemutiımpreunacuiubitul/iubita?
b)Satecasatoresti?
c) Saaiuncopil?
d)Saaiunlocdemunca?
e) Sapornestioafacereproprie?
NUMAIURBANf)Satemutidinoraslatara?
g) Satemutidinorasıntr‐unaltoras?
NUMAIRURALh)Satemutidelasatlaoras?
i) Satemutidinsatıntr‐unaltsat?
I13.Înultimele12 luni ați întârziat cu plățile,adică ați fost în
incapacitateadeafacevreunadintreurmătoareleplățipânălatermenuldescadențăalfacturii? DaNuNuștiu
a) Chiriapentrulocuinta
c) Facturilelalumina,apa,gaze,telefon,internet,TVcablu
b)Ratelelacreditulipotecar
d)Rateleladiversecumparaturifacutepecreditsaulaalteımprumuturi
221
(J) DATE PERSONALE
J1.Eusunt:
1.Fata 2.Baiat
J2.Vârstameaeste:________aniîmpliniți.
J3.Careesteetniata?
1.Romana 2.Maghiara 3.Roma
4.Germana 5.Altaetnie,care?..............................................................................................................
6.Nuraspund
J4.Careestereligiata?
1.Ortodoxa 2.Greco‐catolica 3.Romano‐catolica
4.Protestanta(reformata,evanghelica,unitariana)
5.Neoprotestanta(penticostala,adventista,baptista,evanghelista)
6.Altareligie,care?..................................................................................................................................................
7.Farareligie,ateu
8.Nuraspund
J5.Dincâțimembriestealcătuităgospodăriata?(incluzându‐tepetine)__________persoane
J6.Câțifrațișisuroriai?
a)Frati:........... b)Surori:...........
J7.Careesteultimașcoalăabsolvităapărințilortăi?
a)Tata b)Mama
1. Farascoalaabsolvita
2. Scoalaprimara(1–4clase)
3. Gimnaziu(5–8clase)
4. Treaptai‐adeliceu(10clase)
5. Scoalaprofesionala
6. Liceu(12–13clase)
7. Scoalademaistri
8. Scoalapostliceala
9. Universitate
10. Studiipostuniversitare
11. Nustiu
1. Farascoalaabsolvita
2. Scoalaprimara(1–4clase)
3. Gimnaziu(5–8clase)
4. Treaptai‐adeliceu(10clase)
5. Scoalaprofesionala
6. Liceu(12–13clase)
7. Scoalademaistri
8. Scoalapostliceala
9. Universitate
10. Studiipostuniversitare
11. Nustiu
222
J8.Careesteînprezentstatutulocupaționalalpărințilortăi?
a)Tata b)Mama
1. Angajatlastat
2. Angajatlaprivat
3. Intreprinzatorparticular
4. Agricultorindividual
5. Munciocazionale
6. Casnic
7. Somerınregistrat
8. Pensionardeboala
9. Pensionardevarsta
10. Nustiu
1. Angajatalastat
2. Angajatalaprivat
3. Intreprinzatorparticular
4. Agricultorindividual
5. Munciocazionale
6. Casnica
7. Someraınregistrata
8. Pensionaradeboala
9. Pensionaradevarsta
10. Nustiu
J9.Cefuncțiiauînprezentpărințiităi?
a)Tata b)Mama
1. Angajatconducatordeunitate
2. Angajatsubordonat
3. Lucreazapecontpropriu
4. Nulucreaza
5. Nustiu
1. Angajatconducatordeunitate
2. Angajatsubordonat
3. Lucreazapecontpropriu
4. Nulucreaza
5. Nustiu
J10.Părințiităibiologicis‐audespărțitvreodată?
1.Nu,nus‐audespartitniciodata
2.Nu,nuaulocuitniciodataımpreuna
3.Nu,altasituatie,sianume:.............................................................................................................
4.Da,ınanul..............................
J11.Undeailocuitînceamaimareparteatimpuluipânălavârstade15ani?
1.InRomania,ınmediulurban
2.InRomania,ınmediulrural
3.Instrainatate(tara:..........................................................................................................................................)
J12.Ailocuitpânălavârstade15anicuamândoipărințiibiologici?
1.Da,tottimpul 2.Da,operioada 3.Nu
223
J13.Careera,îngeneral,relațiadintrepărințiităiînaintecasăîmplineștivârstade15ani?(0=Foarteproastă,5=Așașiașa,10=Absolutperfectă)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
J14.Intenționezisătemuțiîntr‐olocuințăseparatdepărințiităiînurmătorii3ani?
1.Sigurnu 2.Probabilnu 3.Probabilda 4.Sigurda
J15.Dacăarfisăte muți separat de părinții tăiînurmătorii3ani,crezicăarfimaibinesaumairăuînceeaceprivește…
multmaibine
maibine
nicimaibine,nicimairău mairău
multmairău
a) libertateata de a face ce vrei
b) libertateade a lucra
c) situatiatafinanciara
d) viatatasexuala
e) parereaoamenilor despre tine
f) bucuriasisatisfactiile pe care le poti obtinedelaviata
J16.Încemăsură ar depinde decizia ta de a te muta
separatdepărințiităiînurmătorii3anide… deloc puțindestul de mult
foartemult
nuecazul
a) situatiatafinanciara
b) munca
c) universitatea la care vei merge
c) conditiilede locuit
d) sanatateata
e) sanatateaparintilor tai
f) faptulcavei avea un partener/a
Locuiescın:
Judetul:...........................................................................................................................................................
Orasul:.............................................................................................................................................................
Comuna:.........................................................................................................................................................
Satul:................................................................................................................................................................
Amajunslasfarsitulchestionarului.Itimultumimfoartemultpentrutimpulpecarenil‐aiacordatsipentrurabdare.Ne‐aifostdemareajutorlarealizareaacesteicercetari.Printrealtele,neintereseazafoartemultsimodulıncarelucrurileevolueazaıntimp,prinurmareavemdegandsarevenimpeste1–2anipentruunnouinterviu.Pentrusituatiaıncarete‐aimutadinaceastalocalitate,aiputeasanedaianumitedatepersonalesisaneindiciopersoanadecontactcarene‐arputeaajutasaluamlegaturacutinemaitarziu?
Numaruldetelefonfix:
Numaruldetelefonmobil:...............................................................
Adresademail:.....................................................................................
224
ANEXA 3 Chestionar al‐II‐lea val al studiului „Rezultantele adolescenței. O perspectivă longitudinală” 2014–2015.
http://www.viitoradult.ro/
UNIVERSITATEA BABEȘ‐BOLYAI CLUJ‐NAPOCA FACULTATEA DE SOCIOLOGIE ȘI ASISTENȚĂ SOCIALĂ
CHESTIONAR INDIVIDUAL
Stimatetanar/tanara,Incontinuareacercetariidin2012lacareaiparticipatsiaifostdeacordsanedaiadresadecontact,terugamsaraspunzilaıntrebariledinacestchestionar.Dureazaaproximativ25minute.Nutrebuiesa‐tifieteamacanustiisaucagresestiraspunsurile;acestanuesteuntestdecunostinte;aicitoateraspunsurilesuntbune.Trebuiedoarsascriiceeacecrezisausimtitu.
E obligatoriu?
Nuestiobligat/asaparticipi.Deciziadeaparticipaeata.Totusi,noiterugamsacom‐pletezichestionarul;acestlucrunevaajutafoartemultsaıicunoastemmaibinepeceidevarstata.Speramcaceeaceurmeazavafiinteresantsipentrutine.
Cine va vedea răspunsurile?
Numaiechipadecercetatorivavedeachestionarulcompletatdetine.Datelevorfipre‐lucratestatistic;nuneintereseazaindividul,cicumraspundtinerii,ıngeneral,laıntre‐barilenoastre.Itimultumim!
Cluj‐Napoca,2014
225
(A) DATE PERSONALE
A1.Eusunt:
1.Fata 2.Baiat
A2.Vârstameaeste:.......(aniîmpliniți).
A3.Careesteetniata?
1.Romana 2.Maghiara 3.Roma
4.Altaetnie,sianume?.....................................................................
A4.Careestereligiata?
1. Ortodoxa
2. Greco‐catolica
3. Romano‐catolica
4. Protestanta(reformata,evanghelica,unitariana)
5. Neoprotestanta(penticostala,adventista,baptista,evanghelista)
6. Altareligie,care?........................................................................
7. Farareligie,ateu
8. Nuraspund
A4.1.Statutulmeumaritaleste:
1.Necasatorit/a 2.Casatorit/a
3.Divortat/separat/a 4.Alta......................................................
A4.2.Lacevârstăte‐aicăsătorit?...........
A4.3.Aicopii?
1.Da 2.Nu
A5.Domiciliultăueste:
1.InRomania.......................... 2.Instrainatate:..........................
A6.Formadeproprietatealoculuiundestaiînprezent:
1.Proprietateatapersonala 2.Proprietateaparintilorsauarudelor
3.Ingazda/chirie 4.Caminuluniversatii/liceului
5.Locuintadestat 6.Alta..................................................
A7.Locuiesccu(bifeazăcețisepotrivește):
a.Parinti b.Bunicisauunchi,matusi c.Frati/surori d.Colegi
e.Partener/a f.Prieteni g.locuiescsingur h.Altepersoane
A8.Aceastălocațieesteîn:
1.Catun 2.Sat 3.Comuna 4.Orasmic
5.Capitaladejudet 6.Bucuresti
226
A9.Dincâțimembri(incluzându‐tepetine)estealcătuităgospodăriaundelocuieștiacum
.......persoane
(B) FAMILIA DE ORIGINE
B1.Ne‐aiputeaindicaîncaredintrecategoriiledemaijossesitueazăvenitulrealizatînfamiliataînlunaoctombrie2014?
1.Maxim500RON 2.Intre501–1000RON 3.Intre1001–1500RON
4.Intre1500–2000RON 5.Intre2001–3000RON 6.Intre3001–5000RON
7.Intre5001–10000RON 8.Peste10000RON 9.Nustiu
B2.Înoricesocietateuniioameniseconsiderăbogați,alțiiseconsiderăsăraci.Undesituezifamiliatapeoscalădela1la10,unde1=foartesăracăși10=foartebogată?
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Nustiu
B3.Existăunelelucruripecaremulțioameninușilepotpermite,chiardacășileardori.Înfamiliatavațiputeapermiteacestelucruri,dacăvileațidori?
Da Nu
a) Caldurasuficientaıncasa
b)Plecareaınconcediucelputinosaptamanapean
c) Inlocuireamobileiuzate
d)Cumparareaunorhainenoisinulamanaadoua(second‐hand)
e) Consumuldecarne,puisaupeste(celputinodataladouazile)
f) Cheltuielineprevazute(deexemplu,pentruproblememedicalesaureparatii)
g) Platalaziachirieisauautilitatilor(caldura,curentetc.)
B4.Careesteultimașcoalăabsolvităapărințilortăi?
Tata Mama
Farascoalaabsolvita
Scoalaprimara(1–4clase)
Gimnaziu(5–8clase)
TreapataIdeliceu(clasele9–10)
Scoalaprofesionala
Liceu(12–13clase)
Scoalademaistri
Scoalapostliceala
Universitar
Studiipostuniversitare
Nustiu
227
B5.Careesteînprezentstatutulocupaționalalpărințilortăi?(bifeazăosingurăvariantăpecoloană)
Tata Mama
Salariați(inclusivuceniccucontract):
a) salariatcucontractdemuncapeperioadanedeterminata
b) salariatcucontractdemuncapeperioadadeterminata
Lucrătorpecontpropriu:
a) patron(avea/aresalariati)
b) pecontpropriuınactivitatineagricolesauliberprofesionist
c) pecontpropriuınagricultura
Lucrătorfamilialneremunerat
a) ınactivitatineagricole(industriesauservicii)
b) ınactivitatiagricole
Membrualuneicooperativeagricolesauneagricole
a) membrualuneicooperativeagricole(inclusivCAP)
b) membrualuneicooperativeneagricole
Lucrătorfărăcontract(zilier,lucrătorsezoniersau„lanegru”)
a) lucratorfaracontract
Șomer
a) somer(ınregistratsauneınregistrat)
Persoaneinactive
a) pensionar
b) persoanacasnica
c) student/elev
d) altecategoriiinactive
B6.Denumireaocupațieiprincipale.Notați în clarmeseria sau funcția cu specialitateaefectivexercitată(ex.mecanicauto,referent)
B6a)Tata:............................. B6b)Mama..............................
B7.Pozițiaparintilorlaacestlocdemuncăeste/afost
Tata Mama
a) patron
b) lucratorpecontpropriusauliberprofesionist
c) pozitiemanagerialadetop(ex.directorgeneral,directorexecutivetc.)
d)pozitiemanagerialademijloc(ex.sefsectie,sefdepartamentetc.)
e) supervizor(sefdeechipa,divizie,laboratoretc.)
f) angajatfarapozitiedeconducere
228
B8.Cefeldeajutoraiprimit/primeștidinparteapărințilorsauaaltorrude?(acestlucruarputeafisubformădebanisaubunuri)
Da Nu
a. Ti‐acumparat un apartament sau orice alta proprietate.
b. Teajutalaplata chiriei sau a ratei pentru spatiul unde locuiesti.
c. Ti‐aoferitun vehicul personal, cum ar fi o masina.
d. Itiplatesctaxele pentru scoala.
e. Itioferasprijin financiar ın fiecare luna pentru a‐ti acopericheltuielilesaufacturile.
f. Ti‐aacordat o suma de bani.
g. Itioferaorice alt tip de ajutor, nu neaparatfinanciar(deexemplu,ıtitrimitemancare).
B9.Cumîțiacopericheltuielileînprezent?
1.Intotalitatemileacoperaparintii.
2.Inmarepartemileacoperaparintii.
3.Inmarepartemileacopareu.
4.Intotalitatemileacopareu.
5.Inmarepartealtcineva(cine?).........................................
6.Intotalitatealtcineva(cine?)...........................................
B10.Cuaproximație,câțilei(RON)cheltuilunar?........................
B11.Câtprimeștilunardelapărinți/susținători.........................
B12.Careestevenitultăupersonal(salariu,bursăetc.)..................
(C) EDUCAȚIE
C0.Ceprofilaveaclasaîncareaistudiat:
1. teoreticreal
2. teoreticuman
3. tehnologic‐tehnic
4. tehnologic‐servicii
5. tehnologic‐resurse
6. vocational:militar
7. vocational:teologic
8. vocational:sportiv
9. vocational:artistic
10. vocational:pedagogic
11. vocational:ınvatamantprofesionalsipostliceal
229
C1.Aiabsolvitliceul?
1.Da 2.Nu–SARILAINTREBAREAC3
C2.Te‐aiprezentatlaexamenuldeBAC?
1.Da 2.Nu–SARILAINTREBAREAC3.1
C3.CareafostrezultatultăulaexamenuldeBAC?
1.Amluatexamenulcumedia(dacanuıtimaiaduciaminte,atunciaproximativ!)..........
2.Nuamluatexamenul
C.3.1Dacanuți‐ailuatexamenuldeBAC:Doreștisădaiacestexamen?
1.Da 2.Nu 3.Nustiu
C4.Îțicontinuieducația?
1.Nu–SARILAINTREBAREAC5.1
2.Da,urmez/amurmatstudiipost‐licealeCONTINUACUC5
3.Da,suntstudentlauniversitate
C5.Careestemotivulprincipalpentrucareaialessăcontinuistudiile?(alegeosingurăvariantă,ceamaiimportantăpentrutine!)
1.Pentruastudiaundomeniucaremapasioneaza.
2.Pentruamapregatipentruoprofesieanume.
3.Pentruamicrestesanseledeangajare.
4.Nuamdoritsamaangajezimediatdupaliceu.
5.Profesoriimausfatuitsacontinui.
6.Familiameaavrutsacontinuisastudiez.
7.Totiprieteniimeistudiaza.
8.Imifaceplaceresaınvatsisastudiez.
9.Vreausaamospecializare.
10.Altul:...................................................................................
C6.Suntînscrisla:
1.Cursuridezi
2.Cursuriserale
3.Cursuricufrecventaredusa
4.Cursuriladistanta
C7.Suntînscrispe
1.Locurisubventionatedelabuget
2.Locuricuplata
C8.Careestespecializareapecareourmeziacum?
.............................................................................................
230
C9.Calificarea/specializareaesteîncontinuarea(asemănătoare)calificăriiobținuteînurmaabsolviriiliceului?
1.Da 2.Nu 3.Nustiu
C10.Maijossuntcâtevaafirmațiidespreceeacearfipututinfluențadeciziatadeaurmaaceastăspecializare:
Înalegereaspecializăriim‐auinfluențat: Deloc Puțin Mediu Mult Foartemult
a) intereselemeleprofesionale
b)hobby‐urilemele
c) dorintadeaaveaunvenitmareınviitor
d)alegerilecolegilordeclasa
e) sfatulprietenilor
f) sfatulparintilor
g) sfatulprofesorilor
h)apropiereadedomiciliu
i) prestigiulinstitutiei
j) perspectiveledeangajaredupaabsolvire
k) posibilitatiledecarieraınviitorulındepartat
l) existaumaimultelocuridisponibilelabuget
C11.Beneficiezide…
Da Nu
a) Bursademerit
b)Bursadestudiu
c) Bursasociala
d)Altetipuridebursadestudiu
C12.Încomparațiecucolegiităidean,mediiletaledinultimulsemestrusunt?
1.Multmaibunedecatalecelormaimulti
2.Maibunedecatalecelormaimulti
3.Lafelcaalecelormaimulti
4.Maislabedecatalecelormaimulti
5.Multmaislabedecatalecelormaimulti
C13.Câtdedeparteți‐aidorisămergicupregătireașcolară?
1.saobtincertificatdeabsolvire
2.saobtinlicenta
3.sacontinuicuunprogramdemaster
4.safacdoctoratul
5.saurmezsistudiipostdoctorale
231
C14.Eștiinteresat/ădeunmasteratînstrăinătate?
1.Da 2.Nu
C15.Dupăfinalizarealiceului,aiterminatvreuncursdecalificare,specializaresauperfec‐ționarefinalizatcuodiplomă?
1.Da 2.Nu
C16.Cecrezicăveifaceînurmătorulanuniversitar/școlar?(bifeazăcețisepotrivește)
1.Voicontinualaspecializarealacaresuntınscris/a.
2.Mavoiınscriesilaoaltaspecializare,darvoicontinuasispecializareacurenta.
3.VoirenuntalaspecializareacurentasimavoiınscrieınanulIlaunaltprofil.
4.Voi„ıngheta”anul(voifaceıntreruperedestudii).
5.Voirenuntalastudiidefinitiv.
C17.Considericăde‐alungulstudiilorprimeștiopregătirecaretevaajutalaangajare?
1.Da 2.Partial 3.Nu
C18.Caresuntplanuriletaledupăterminareaactualuluiprogrameducațional:
1.Saımicautun[alt]locdemunca.
2.Sastauacasa.
3.Saımicontinuieducatia.
4.Altceva
C19.Aiînceputsăîțicauțiunlocdemuncă?
1.Da 2.Nu
C20.CareafostprincipalulmotivpentrucareNUți‐aicontinuateducația:
1.Amterminatscoala.
2.Ampicatexamene.
3.Numi‐aplacutscoala.
4.Amvrutsaıncepsamuncesc.
5.Amvrutsamacasatoresc.
6.Parintiinuauvrutsacontinuiscoala.
7.Motiveeconomice(nuamavutresurse:bani).
8.Atrebuitsamuncesccasamaıntretin.
9.Altul:....................................................................................
(D) PIAȚA FORȚEI DE MUNCĂ
D0.1.Aiprimitindemnizațiedeșomaj?
1.Da,mi‐amdepusdosaruldesomajsiambeneficiatdeindemnizatiadesomaj.
2.Da,mi‐amdepusdosaruldesomaj,darNUamfostacceptat.
3.Urmeazasadepunactelepentrusomaj.
4.Nu.
232
D0.2.Pânăacumaiavutvreunlocdemuncă?
1.Amsiacumunlocdemunca.
2.Amavutunlocdemunca,darnuamınprezent.
3.Nuamavutpanaacumniciunlocdemunca.!!!!!SARILAD14
D1.Înacestmomentstatutultăuocupaționaleste?
1.ocupat/a(angajat,patron,ocupatpecontpropriu)
2.urmezcursurideformareprofesionalacontinua
3.student/a
4.concediudecresterecopil
5.somer/a
6.casnic/a
7.alta,care?...............................................................................
D1.1.Aimuncit/munceștipeperioadastudiilor?
1.Da 2.Nu
D2.TerogdescriePRIMATAexperiențădemuncă:
1.Practicaıntr‐ocompanieprivata
2.Practicaınsectoruldestat
3.Practicaıntr‐oorganizatienon‐profit
4.Muncaınafacereafamiliei
5.Muncalaoferma
6.Muncaınsectorulprivat
7.Muncaınsectorulpublic
8.Voluntarıncomunitate
9.Muncaıneconomiainformala(faraformelegale)
10.Alta,cefeldeexperienta...............................................................
D2.1.CumaireușitsăteangajezilaPRIMULtăulocdemuncă:
1.Amfostlainterviu/concurs
2.Amprimitoofertalaabsolvire
3.Parintiimi‐augasitunlocdemunca
4.Cuajutorulrecomandarilordinparteauneicunostinte/prieten
5.Altamodalitate:.........................................................................
D3.Afost/estemuncaplătită?............................................................
1.Nu(SARILAD4) 2.Da
D.3.1.Considericăpentruprimullocdemuncăsalariulafost:
1.Foartebun 2.Bun 3.Potrivit 4.Mic 5.Foartemic
233
D4.Câteorepesăptămânăailucrat?(îngeneral)..............(orepesăptămână)
D5.Careafostprincipalulmotivpentrucarelucrezi/ailucrat?
1.Pentruacastigabani
2.Pentruacastigaexperienta
3.Pentrua‐mifacerelatiipentruangajare
4.Altmotiv,care?..........................................................................
D6.Angajatorulacceptă/aprogramuldelucruflexibildinmotivepersonale,cumarfi,deexemplu,programpentrumerslacursuri,laexamene?
1.Da 2.Nu 3.Nustiu
D7.Contractuldemuncăeste/afostpeperioadănedeterminatăsaupeperioadădeterminată?
1.Duratanederminata
2.Duratadeterminata
3.Faracontract
4.Sunt/Eramliberprofesionist
5.Mi‐amdeschispropriaafacere
6.Altele:...................................................................................
D8.Caredintreurmătoareleafirmațiidescriecelmaibineloculdemuncă?
1.Deobiceilucrez/lucramıntr‐unsediualfirmei/companiei.
2.Specificulmunciieste/eraınaerliber.
3.Deobiceilucrez/lucramdeladomiciliu.
4.Deobiceilucrez/lucramopartedinsaptamanaacasa,iarcealaltaparteıntr‐unaltloc.
5.Deobiceilucrez/lucramındiferitelocuri.
D9.Domeniuldeactivitatealloculuidemuncăestelegatdespecializareapecareourmezi?
1.Da 2.Nu
D10.Teajută/aacestlocdemuncăînrealizareaplanurilortalelegatedecarieră?
1.Da 2.Nu
D11.Crezicăprogramuldelucruți‐aafectatperformanțașcolară?
1.Da,foartemult
2.Da,ıntr‐ooarecaremasura
3.Da,darnufoartemult
4.Nu,deloc
5.Nuecazul,nuımicontinuieducatia
D12.Cuaproximație,careeste/erasalariultăulunar(înRON):
1.Maxim500 2. Intre501–750 3. Intre751–1000 4. Intre1001–1250
5.Intre1251–1500 6. Intre1501–1750 7. Intre1751–2000 8. Intre2001–2500
9.Peste2500 10. Nustiu
234
D13.DeceaiplecatdelaPRIMULlocdemuncă?
1.Nuamplecat,lucreztotacolo.
2.Erauconditiigreledemunca.
3.Salariulerapreamiccomparativcumuncadepusa.
4.Programuldelucrunueraavantajospentrumine.
5.Nuofereaposibilitatideavansare.
6.Amfostconcediat/a.
7.Amdeciscanuestedirectiaıncarevreausamergıncariereameaprofesionala.
SARILAÎNTREBAREAdelasecțiuneaE1!!!
!!!ÎNTREBĂRIPENTRUCEICENUAUAVUTUNLOCDEMUNCĂ
D14.Aidorisăteangajeziînurmătorulan?
1.Da 2.Nu 3.Nustiu
D15.Înultimalunăaifostlavreuninterviu?
1.Da 2.Nu
D16.Decâttimpcauțidelucru?Numărdeluni..............
D17.Dececrezicănuaidelucru?(bifeazămaimultedacățisepotrivesc)
Da
a. Nudorescun loc de munca chiar acum.
b. Frecventez scoala sau sunt ıntr‐unprogram de formare/instruire.
c. Nustiucum sa gasesc un loc de munca.
d. Familiamea nu doreste sa lucrez.
e. Nusuntinteresat/a de locurile de munca pe care le pot obtine.
f. Angajatorii considera ca sunt o persoana tanara si fara experienta.
g. Aspierdebeneficiile de la stat ın cazul ın care as lucra.
h. Datoritaproblemelor de transport. Intampin probleme legate de transport.
i. Amrenuntat la cautare, caci nimeni nu m‐aangajat atunci cand am ıncercatsagasescunlocdemunca.
j. Nuexistaniciun loc de munca disponibil pentru specializarea mea.
(E) SĂNĂTATE ȘI PERSONALITATE
E1.Cumți‐aidescriestareatadesănătate?
1.Proasta,ammulteprobleme 2.Amcevaprobleme,darnugrave 3.Buna
4.Foartebuna 5.Excelenta
E2.Aivreoboalăcronică(carenusevindecăsausevindecăgreu)sauvreodizabilitatecareteîmpiedicăsăfiiactiv?
1.Da 2.Nu 3.Nustiu
235
E3.Înultimele2săptămâni,câtdedesaifostderanjat/ădeurmătoareleprobleme:
Măcaracterizează:
Deloc Puțin Mult FoarteMult
a. Mi‐ampierdutinteresulfatadealtii.
b. Numaipotsamahotaresclanimic.
c. Matrezesccumulteoremaidevremedecatobisnuiamsinupotadormidinnou.
d Suntpreaobosit/asamaifacceva.
e. Mapreocupaatatdemultproblemelecorporale,ıncatnumapotgandilaaltceva.
f. Nusuntınstaresadesfasorniciunfeldemunca.
g. Vadcaviitorulestefarasperantasicasituatiameanusevaschimba.
h. Suntnemultumit/acutoatesisuntnepasator/nepasatoare.
i. Maınvinovatescmereu.
E4.Câtdebinetedescriuurmătoarelepropoziții?
DelocPuținMult
a)Masimtbine asa cum sunt.
b) Imiplacede mine asa cum sunt.
c) Suntcapabil/a sa fac lucrurile la fel de bine ca cei mai multi oameni.
d)Ammultecalitati.
e) DAmıncredere ın mine.
E5.Câtdemultțisepotriveștefiecaredintreafirmațiileurmătoare?
1 – Dezacordtotalla7–Acordtotal:
a. Inmareparte viata mea este asa cummi‐am imaginat‐o. 1 2 3 4 5 6 7
b. Conditiilemele de viata sunt excelente. 1 2 3 4 5 6 7
c Suntmultumit/a de viata mea. 1 2 3 4 5 6 7
d. Panaacum am obtinut lucrurile importantepecaremiledorescdelaviata.
1 2 3 4 5 6 7
e. Dacaarfisa‐mi retraiesc viata, nu as schimba aproape nimic. 1 2 3 4 5 6 7
E6.Pentrufiecaredintreurmătoareleafirmațiiterugămsămarcheziocifrăcarețisepotriveștemaimult.
dela1–NUmăcaracterizeazăla7–măcaracterizeazăMULT
a. Ingeneral,maconsideropersoanafericita. 1 2 3 4 5 6 7
b. Comparativcuceimaimultidintrecolegiimei,maconsiderfericit/a. 1 2 3 4 5 6 7
c. Uniioamenisebucuradeviata,indiferentdeceeaceseıntampla. 1 2 3 4 5 6 7
d. Desinusuntdeprimat/a,nuparlafeldefericit/acaaltii. 1 2 3 4 5 6 7
E.7Înultimele2săptămâni,câtdedesaifostderanjat/ădeurmătoareleprobleme:
236
Măcaracterizează:
Absolutdeloc
Câtevazile
Maimultdejumatedinzile
Aproapezilnic
M‐amsimtitnervos/nervoasa. 1 2 3 4
N‐ampututsa‐mioprescsausa‐micontrolezıngrijorarile. 1 2 3 4
M‐amıngrijoratpreamultlegatdeunelelucruri. 1 2 3 4
Mi‐afostgreusamarelaxez. 1 2 3 4
Amfostatatdenelinistit/a,ıncatnuputeamstapeloc. 1 2 3 4
Maenervamusorsaudeveneamiritabil/a. 1 2 3 4
Mi‐erateama,casicumcevarauurmasaseıntample. 1 2 3 4
E8.Câtdemulteștideacordcuurmătoareleafirmații?
Dezacordputernic Dezacord Neutru Acord
Acordputernic
Invremurigrele,eumaasteptsaımimeargafoartebine. 1 2 3 4 5
Dacacevapoatesaımimeargarau,vamergerau. 1 2 3 4 5
Intotdeaunasuntoptimist/adespreviitorulmeu. 1 2 3 4 5
Esteimportantsafiuocupat/atottimpul. 1 2 3 4 5
Rareorimaasteptsamiseıntamplelucruribune. 1 2 3 4 5
E9.Maijossuntdate10afirmațiireprezentândatitudinipecareesteposibilsăleadoptațicândteconfrunțicuosituațiedificilă.Citeștecuatențiefiecareafirmațieșimarcheazăcifracarecrezicăindicăcelmaibinemodultăudeaacționaîngeneral.Nuexistărăs‐punsuricorectesaugreșite,deciterugămsărăspunzisincer.
Niciodată Câteodată Adeseori Întotdeauna
Dacainsistreusescsaımirezolvproblemeledificile. 1 2 3 4
Chiardacacinevamiseopune,gasescmijloacelepentruaobtineceeacevreau. 1 2 3 4
Esteusorpentruminesapersistınındeplinireascopurilormele. 1 2 3 4
Amıncrederecamapotdescurcaeficientınsituatiineasteptate. 1 2 3 4
Datoritaabilitatilormele,stiucumsa„ies”dinsituatiiimprevizibile.
1 2 3 4
Potsarezolvcelemaimultedintreproblemedacainvestescefortulnecesar. 1 2 3 4
Ramancalm/acandmaconfruntcudificultati,deoarecemapotbazapecapacitatilemeledesolutionare. 1 2 3 4
Candmaconfruntcuoproblemagasesc,deobicei,maimultesolutiiderezolvare. 1 2 3 4
Candsuntıntr‐osituatiedificilastiuceamdefacut. 1 2 3 4
Orices‐arıntamplasunt,deobicei,pregatit/asafacfatasituatiei. 1 2 3 4
E10.Înultimele12luniauavutlocînviațataurmătoareleevenimente?(bifeazăcu×dacăevenimenteleauavutloc)
237
AavutlocImbolnavirea grava a unui membru al familiei Despartireade iubit/a Ceartaserioasa cu un/o prieten/a Problemecuparintii Moarteaunui membru al familiei Moarteaunui prieten apropiat Amavutprobleme cu politia, legea Somajulparintilor Aparitiaunui nou membru al familiei (frate/sora) Furtulbunurilor personale Unmembrual familiei a consumat excesiv alcool, droguri sau medicamente Aiavutoaccidentare grava sau boala grava Nastere(eusau partenera) Casatoriaunui frate/unei surori de care esti apropiat/a sufleteste Aipicatunexamen important Orudaapropiata a ajuns ın ınchisoare (parinti, frati, surori) Sarcina(eusau partenera) Airamasfara locuinta Aifostdespartit/a de familie Imbunatatirea statutului financiar al parintilor Inrautatireastatutului financiar al parintilor Aiincercatsa te sinucizi Aifostjefuitsub amenintarea fortei Avort(eusau partenera) Aiasistatlascene de violenta grava Calamitatinaturale ce ti‐au pus ın pericol viata
E11.Câtdedesconsumialcool?
1.Niciodata 2.Decatevaoripean
3.Decatevaoripeluna 4.Decatevaoripesaptamana
E12.Aifostvreodatăînstareavansatădeebrietate?
1.Niciodata 2.Decatevaori 3.Demulteori 4.Defoartemulteori
E13.Aiconsumatsauaiîncercatvreodatăundrogilegal(chiarșietnobotanice)?
1.Nu 2.Da
E14.Fumezi?
1.Nuamfumatniciodata.
2.Amfumatmaidemult,darm‐amlasat.
3.Fumezsiacum.
238
(F) FAMILIE, RELAȚII INTIME, MEDIUL SOCIAL
F0.Ți‐aiînceputviațasexuală?
1.Da 2)Numi‐amınceputviatasexuala(SARILAINTREBAREAF4)
F1.Lacevârstăaiavutprimulcontactsexual?
1.La.......ani
F2.Ațiluatvreomăsură,tusaupartenerul/a,pentruaevitaoeventualăsarcinăsauriscultransmiteriiunorbolilaultimultăuraportsexual?Alegeosingurăvariantă.
1.Niciomasura
2.Amalesperioadaıncarecredeamcanueramfertili(metodacalendarului)
3.Retragerea(coitusintrerruptus)
4.Prezervativul
5.Pilulacontraceptiva
6.Contraceptiadeurgenta(piluladeadouazi)
7.Alta,specific‐o:..........................................................................
8.Nustiu,nu‐miamintesc
F3.Câtdefrecventfoloseștimetodecontraceptiveșideprotecțiecândîntrețiiraporturisexuale?
1.Intotdeauna
2.Decelemaimulteori
3.Cateodata
4.Niciodata
F4.Aitrăitvreodatăexperiențesexuale,nuneapăratrelațiiintime,împotrivavoințeitale?
1.Da 2.Nu
F5.Câtdedesaitrăitexperiențesexuale,nuneapăratrelațiiintime(potfisăruturi,mângâierietc.),cuopersoanădeacelașisexcutine?
1.Niciodata 2.Uneori 3.Adesea 4.Foartedes
F6.Câtdedesaccesezisite‐uripornograficesauvizionezifilmeporno?
1.Niciodata 2.Uneori 3.Adesea 4.Foartedes
F7.Aiunpartener/parteneră(iubit/oiubită?)
1.Nu(SARILAINTREBAREAF13) 2.Da
F8.Decâttimpsuntețiîmpreună?
1.Maiputinde3luni
2.3–6luni
3.7–12luni
4.Maimultde1an
239
F9.Undel‐aicunoscut/aicunoscut‐o?
1.Lascoala
2.Laopetrecere/launclub
3.Prinprietenicomuni
4.Prinfamiliamea
F10.Cevârstă(înaniîmpliniți)areiubitul/iubitata?.......ani
F11.Gândindu‐telaiubitul/iubitata,terogsănespuidacăeștideacordcuurmătoareleafirmații:(răspunsurilepotsăvariezedela1=Dezacordtotalla7=Acordtotal)
a) Iipotspuneorice. 1 2 3 4 5 6 7
b)Unelelucruriilepotspunedoarlui/eisinimanuialtcuiva. 1 2 3 4 5 6 7
c) El/eaıntelegeceeacesimt. 1 2 3 4 5 6 7
d) Inceamaimareparteatimpuluimasimtfoarteapropiat/adeel/ea. 1 2 3 4 5 6 7
F12.Gândindu‐te la iubitul/iubitata,terugămsănerăspunzi laurmătoarele întrebări:(răspunsurilepotsăvariezedela1la7,unde1=Deloc,iar7=Foartedes)
a) Inrelatiavoastradecupluviseıntamplasavaadresaticuvintesaunumejignitoaresaudegradanteorisavaumilitireciproc?
1 2 3 4 5 6 7
b)Estitusaupartenerul/aextremdegelos/oasa? 1 2 3 4 5 6 7
c) Lavoiıncuplus‐aıntamplatvreodatasafifostfortat/asaairelatiisexuale/safacisex?
1 2 3 4 5 6 7
d)Aifostvreodataranit/asauvatamat/adeactualul/atau/tapartener/a?
1 2 3 4 5 6 7
F13.Câtdemultțisepotriveștefiecaredintreafirmațiileurmătoare?
Deloc Puțin Mult
a) Potsaamıncredereınparintiimei.
b)Potsalepovestescparintilormeiproblemelepecareleam.
c) Masimtapropiat/adeparintiimei.
d)Potsamabazezpeajutorulparintilormei.
e) Potsadiscutcuparintiimeidesprelucrurilecaremasupara.
F14.Gândindu‐telarelațiacupărintele,decaretesimțimaiapropiat/ă:
a.Catdeapropiat(a)tesimtideel/ea? 1.Deloc 2.Putin 3.Destulde4.Foarte
b.Candteconfrunticuproblemepersonalesauaideluatdeciziivorbestidespreelecuparintiitai?
1.Niciodata 2.Uneori 3.Adesea 4.Intotdeauna
c. Catdedesvorbesceicutinedespredeciziileimportantepecaretrebuiesaleia?
1.Niciodata 2.Uneori 3.Adesea 4.Intotdeauna
d.Catdedesascultaeiargumenteletale? 1.Niciodata 2.Uneori 3.Adesea 4.Intotdeauna
240
F15.Câtdemultțisepotriveștefiecaredintreafirmațiileurmătoare?
Deloc Puțin Mult
a) Potsaamıncredereınprieteniimei.
b)Potsalepovestescprietenilormeiproblemelemele.
c) Masimtapropiat/adeprieteniimei.
d)Potsamabazezpeajutorulprietenilormei.
e) Potsadiscutcuprieteniimeidesprelucrurilecaremasupara.
(G) DESPRE VIITOR
G1.Pentruurmătoriidoi‐treianiaiînplan…
Da Nu Nuștiu Nuecazul
a. Satemutiımpreunacuiubitul/iubita?
b. [Dacaaiiubit/iubita]Satedespartideiubitul/iubitata?
c. Satecasatoresti?
d. Saaiuncopil?
e. Saaiunlocdemunca?
f. Sapornestioafacereproprie?
g. Satemutidinlocuintaparintilor?
G2.Intenționezisăpleciînstrăinătatepentru…
Da Nu
a. Turism?
b. Alucratemporar?
c. Astudia?
d. Atestabilidefinitiv?
G3.Încâttimpdoreștisăpleciînstrăinătate?
1.Anulacesta
2.Indoi‐treiani
3.Pestevreo3–4ani
4.Nuecazul
5.Nustiu
241
G4.Evalueazăceșanseaiîncomparațiecuopersoanădeaceeașivârstă,sexșistatutsocialcatine?
Foarte mici Mici Egale Mari Foartemari
a. Satermini facultatea cu succes.
b. Sagasestiun loc de muncaasacumıtidoresti.
c. Saaipropria ta familie pana la 30 de ani.
d. Sateıntretii financiar la 30 de ani.
e. Saaidificultati financiare.
f. Saaioviata mai grea decat parintii tai.
g. Saaipropria ta casa pana la 30 de ani.
h. Saaiosanatate excelenta.
i. Safiicondamnat/a pentru o faptapenalacomisa.
j. Saaiunaccident rutier.
k. Sateımbolnavesti grav.
l. Safiiconcediat/a de la locul de munca.
G5.Câtdemulteștideacordcuurmătoareleafirmații:
Total
dezacordParțialdezacord
Niciacord,nicidezacord
Parțialacord
Totalacord
a. OpersoanapoatesatraiascabineınRomania.
b. Realizariledinviatatanumaidepinddefamiliata,cideabilitatiletalesideeducatiata.
c. Pozitiasocialaauneipersoanedepindedeaparte‐nentalaclasasuperioarasaulaclasamuncitoare.
d. DiferenteledepozitiesocialasuntacceptabileınRomania,deoarecesebazeazapeceaufacutoameniisipeceoportunitatiauavut.
e. CredcadiferentelesocialedinRomaniasuntjustificate.
f. Ceiceaupozitiisocialeınalteaucalitatiextraordinaresauauavutrealizariextraordinare.
g. Ceeaceveifaceınviatavadepindedefamiliata.
G6.Cumapreciezisituațiaprezentăînțaranoastră,înceeaceprivește:
O problemă
foarteserioasăO problemăserioasă
Nu esteașadegrav
Nuesteoproblemă NȘ/NR
a)sansatinerilordeaaveaunlocdemunca
b)sansatinerilordeaaveaolocuintaproprie
c)accesullaformeledeınvatamantdorite
d)conditiinecesarepentruıntemeiereauneifamilii
e)conditiilebunedetraialetinerilor
f)coruptiaınsocietate
g)inegalitatiledinsocietate
242
G.7.Dacătegândeștilapărințiităi,crezicăpozițiatasocialăvafi:
1.multmaireadecataparintilor
2.maireadecataparintilor
3.camlafelcuaparintilor
4.maibunadecataparintilor
5.multmaibunadecataparintilor
6.Nustiu
G.8.Peoscarădela1la7,unde1înseamnă„delocimportant”și7înseamnă„foarteim‐portant”,câtdeimportantestecaLOCULTAUDEMUNCĂ…
1 2 3 4 5 6 7
a.Saıtiofereunstatutmaibunsiprestigios.
b.Saıtipermitasaparticipilaprocesuldeluareadeciziilor.
c.Saıtipermitasaaisansadealucrapeproblemedificilesiprovocatoare.
d.Saıtiofereomultimedeoportunitatideafidefolosaltora.
e.Saıtiofereprilejuldealuacontactulcuomultimedeoameni.
f. Sapresupunalucrulcucopiii.
g.Safiestabil,cufoarteputinesansedeaficoncediat/a.
h.Sapermitaunprogramdelucrucatmaiflexibil.
i. Sa‐tilasedestultimppentrualtelucruriınviatata.
j. Sa‐tipermitasadeviicelebru/cunoscut.
k.Saconstituieopartecentralaavietiisiidentitatiitale.
G.9.Cumîțiimaginezicăvafiviitoareatacarieră?
Total
dezacordParțialdezacord
Parțialacord
Totalacord
a. Stiucareesteprofesiasidomeniulıncarevreausalucrez.
b. Vreausafiucapabil/asalucrezındiferitedomenii.
c. Unadintrecelemaiimportantelucruridinviatameaprofesionalavaficonstruireauneicariere(aurcapescaraprofesionala).
d. Dacaımidorescloculdemuncalacarevisez,trebuiesamaspecializez.
243
G.10.câtdebunaifiînr‐ocarierăsaulocdemuncăîncareseceresă...(peoscarădela1la7,unde1înseamnă„Nusuntbundeloc”și7înseamnă„Foartebun”).
1Delocbun
2 3 4 5 6 7Foartebun
a. utilizezicunostinte de fizica sau tehnologie?
b. citestisisascrii mult?
c. interactionezi mult cu alte persoane?
d. ajutimultalte persoane?
e. fiicreativ/a?
f. folosestimatematica?
g. aigrijadecopii mici?
h. ınveticopiimai mari?
(H) HOBBY, VOLUNTARIAT, ALTE ACTIVITĂȚI
H1.AnulacestaaimerslavotpentrualegereapreședinteluiRomâniei?
1.Sigurda 2.Probabilda 3.Probabilnu 4.Sigurnu
H2.Înultimele12luni,aifăcutpartesaufacipartedintr‐oorganizațiestudențeascăsaueștimembruînvreuncomitet(dinloculundestudiezisauundelucrezi)
1.Da,care?................................................................... 2.Nu
H3.Câtdemulțumit/ăeștidetimpulliberdecaredispui?
1.Foartemultumit/a 2.Multumit/a 3.Nupreamultumit/a
4.Foartenemultumit/a 5.Nustiu
H4.Câteorepezipoțispunecăaitimpliber?.......ore
H5.Într‐ozinormalădinsăptămână,(înmedie)câteorepezipetrecizilnic…(sumatotalăsănudepășească16–18orepezi)
a) .......orepezipentruInternet/comunicareon‐line(mail,Facebooketc.)
b) .......orepezijucandjocuriPC/console/video
c) .......orepeziınfatatelevizorului
d) .......orepezicitind(nudoarpentruscoala)
e) .......orepezipracticandunsport
f) .......orepezicantand(deex.launinstrument)
g) .......orepeziıntalniricuprietenii
h) .......orepeziınvatand
i) .......orepezimuncindıncasa/gospodariapropriefarasafiiplatit/a
j) .......orepezimuncindpentrubani
k) .......orepezimuncindvoluntar(farasafiiplatit/a)
244
H6.Înafarădeactivitățiledestudiu,existăoactivitate(unhobby,opasiune)pecareofacisăptămânal?
1.Nu 2.Da,care:.....................................................................
H7.(Înmedie)câteorepezipetrecizilnicpentruaceastăactivititate:.......
Aiajunslasfarsitulchestionarului.Itimultumimfoartemultpentrutimpulpecarenil‐aiacordatsipentrurabdare.Ne‐aifostdemareajutorlarealizareaacesteicercetari.Deoareceneintereseazafoartemultmodulıncarelucrurileevolueazaıntimp,avemdegandsatecontactampeste2–3anipentruunnouinterviu.
Dacaestideacordsatecontactamsiınviitor,terugamsanedaianumitedateper‐sonalesisaneindiciopersoanadecontact(unparinte,fratesausora)carene‐arputeaajutasaluamlegaturacutinemaitarziu.
Datepersonale:
Adresa:...........................................................................
Judetul:...........................................................................
Orasul:............................................................................
Comuna:..........................................................................
Satul:.............................................................................
Numaruldetelefonfix:............................................................
Numaruldetelefonmobil:........................................................
Adresademail:...................................................................
Dateledecontactapersoaneidelegătura(părinte,soră/frateetc.)
Numesiprenume:................................................................
Numaruldetelefonfix:............................................................
Numaruldetelefonmobil:........................................................
Adresademail:...................................................................
245
ANEXA 4 Factori analizați
ASPECTEANALIZATE
VARIABILEINDEPENDENTE
FACTORIDE CONTROL
VARIABILEDEPENDENTE
TRANZIȚIILE DESUCCES SPREMATURITATE
TRANZIȚIA DE LA ADOLESCENȚĂLA MATURITATE ÎN ROMÂNIA
Situația personală:gen, etnie, statut marital, parentalitate, mediu rezidență, mod de locuire (cu părinți, colegi, parteneri roman�ci, singur), venit, acoperirea cheltuielilor
Familia de origine:venit, percepție asupra statutului social al familiei, statut educațional și ocupațional al părinților, sprijin primit din partea părinților sau a rudelor
Educație:profil clasă liceu, absolvirea liceului, promovarea bac-ului, con�nuarea sau nu a educației și mo�vație pentru aceasta, �pul formei de educație, specializarea urmată, rezultate școlare, perspec�ve de con�nuare a studiilor pe nivele în țară sau străinătate
Munca:experiența șomajului, intenția de a lucra, modalitate de căutare loc de muncă, a prac�cii, �pul muncii, perioadă, �p contract de muncă, domeniu de ac�vitate, număr de ore lucrate, locul job-ului, grad mulțumire privind programul și recompense
Sănătate mentală:percepția sănătății, oprimism, s�mă de sine, depresie, anxietate, percepția fericirii, sa�sfacția cu viața, reziliența, consum tutun, alcool, droguri, existența sau nu a unor evenimente marcante de viață
Relații in�me, mediul social:relație roman�că, debut sexual, măsuri cntracepție, relație de cuplu, relația cu părinții, relația cu prietenii
Planuri de viitor:intenții pentru următorii 2–3 ani, de a lucra, emigra, percepția șanselor de reușită în viață, a poziției sociale, a locului de muncă în viitor, a carierei
Hobby-uri, voluntariat, �mp liber:ac�vism civic, petrecerea �mpuluiliber, grad mulțumire a �mpului liber, hobby, pasiuni, �mp alocat
1. Succes educaționalabsolvirea liceului, promovarea bac-ului, con�nuarea pregă�rii post-liceu, urmarea învățământului superior, rezultate bune la învățătură, dorința de a con�nua ciclurile învățământului superior, a nu renunța la studii
2. Bunăstarea psihologicăs�ma de sine (scor mare), percepția fericirii (scor mare), anxietate (scor mic), depresie (scor mic)
3. Sănătatepercepția stării proprii de sănătate (oms-who) cu 5 trepte de la proastă, am multe probleme la excelentă
4. Evitarea comportamentelor de risc(tânărul are rol ac�v)evitarea consumului în mod abuziv de tutun, alcool, droguri, evitarea sarcinii, nașterii, avortului, nepromovarea unui examen important, probleme cu poliția legea sau tenta�va suicidului
Gen (masculin-feminin)Mediu de rezidență (urban-rural)
1. Factori demograficiDeprivare materială severă: lipsa a 4 din 9 resurse - plată chirie, credite, concediu o săptămână pe an, consum carne sau echivalent vegetarian o dată la două zile, acoperirea cheltuielilor neașteptate, telefon mobil și/sau fix, televizor (LED, LCD, plasmă), mașină de spălat, automată, autoturism, căldură în casă.Sărăcie financiară în funcție de pragul sărăciei rela�ve.Intensitate scăzută a muncii: membrii în vârstă de muncă din gospodărie au lucrat <20% din potențial într-un an.Percepția subiec�vă a statutului familiei (sărac-bogat pe o scală de la 1 la 10).Educația părinților (scăzută, medie, superioară)
2. Factori ai excluziunii sociale (Eurostat)îmbolnăvire gravă sau deces în familie, șomaj sau înrăutățire financiară a părinților, jefuirea bunurilor personale, consum excesiv de tutun, alcool, droguri în familie, rudă în închisoare, pierderea locuinței, despărțirea de familie, asistarea la violență, calamități cu punerea vieții în pericol.
3. Factor al evenimentelor nega�ve de viață