Sesiwn hyfforddi staff gorsafoedd pleidleisio

Etholiadau llywodraeth leol yng Nghymru a Lloegr

Cyflwyniad

Swyddog Canlyniadau

Rheolwr Gwasanaethau Etholiadol

Amcanion y sesiwn hyfforddi

• Mae eich rôl yn hollbwysig er mwyn sicrhau bod pleidleiswyr yn ymddiried ym mhroses yr etholiad

• Byddwn yn sôn am y pethau hyn yn y sesiwn hon:– esbonio'n fras beth y byddwn yn disgwyl ichi ei

wneud ar y diwrnod pleidleisio– trafod y gweithdrefnau pleidleisio– meddwl am faterion iechyd a diogelwch– tynnu sylw at nifer o drefniadau gweinyddol

Prif nodau ar gyfer yr etholiad

• bod pawb sy'n pleidleisio'n cael profiad da, a bod pawb sydd â'r hawl i bleidleisio'n gallu gwneud hynny

• bod yr etholiad yn cael ei gynnal mewn ffordd broffesiynol

• bod y canlyniadau'n gywir a phawb yn teimlo y gallan nhw ymddiried yn y canlyniadau hynny

• bod y broses yn dryloyw• bod yr etholiad yn cael ei weinyddu mewn

ffordd gyson

Pleidleisio yn yr etholiadau llywodraeth leol

• Defnyddir system 'y cyntaf i'r felin' mewn etholiadau llywodraeth leol yng Nghymru a Lloegr.

• Bydd pleidleiswyr yn cael bwrw un bleidlais, neu fwy nag un, a dibynnu ar faint o ymgeiswyr sydd i'w hethol i gynrychioli adran etholiadol/ward.

• Dylai pleidleiswyr roi croes ('X') yn y blwch ar y dde i enw'r ymgeisydd/ymgeiswyr y maen nhw am bleidleisio drostynt

Mae'n hollbwysig ichi...

– fod yn ddiduedd bob amser

– cydymffurfio ag unrhyw gyfarwyddiadau a roddir gan y Swyddog Canlyniadau

– sicrhau bod y bleidlais yn gyfrinachol ac yn ddiogel

Y Swyddog Llywyddu -

rheoli'r orsaf bleidleisio

• Cysylltu â'r sawl sy'n cadw allwedd yr adeilad

• Trefnu gosod yr orsaf bleidleisio• Rhoi cyfarwyddyd i Glercod yr

Etholiad a goruchwylio'u gwaith• Cadw cyfrif o'r holl bapurau

pleidleisio, y blychau pleidleisio a'r gwaith papur

Clerc yr Etholiad -

dyletswyddau cyffredinol

• Cynorthwyo i osod pethau yn yr orsaf bleidleisio a pharatoi ar gyfer agor y cyfnod pleidleisio

• Bod yn gwrtais ac yn broffesiynol wrth ymdrin â'r pleidleiswyr

• Sicrhau bod etholwyr yn gymwys i bleidleisio yn yr orsaf bleidleisio honno

• Deall y broses ar gyfer rhoi papurau pleidleisio i bobl

Wrth i'r diwrnod pleidleisioagosáu

• Tasgau hanfodol– Ymweld â'r man pleidleisio a sicrhau

bod y trefniadau'n iawn ar gyfer cysylltu a sicrhau mynediad

– Sicrhau bod y trefniadau'n iawn ar gyfer casglu'r blwch pleidleisio a gwirio'r cynnwys cyn gynted ag sy'n bosibl

– Cysylltu ag aelodau eraill y tîm– Cod gwisg - sicrhau bod dillad yn cyfleu

agwedd broffesiynol a diduedd ond eu bod hefyd yn gyfforddus ac yn gynnes

Arolygwyr gorsafoedd pleidleisio

• Pwynt cyswllt• Cyflenwi papurau ac offer• Yn gyfrifol am

– Sicrhau bod y gorsafoedd wedi'u gosod yn iawn

– Sicrhau bod pethau'n mynd yn hwylus– Bod yn ymwybodol o giwiau a helpu yn y

cyswllt hwnnw– Casglu unrhyw bleidleisiau post a

ddychwelwyd– Rhannu taliadau (os yw hynny'n briodol)

• Rhifau cyswllt [ ........................ ]

Risgiau • Methu cysylltu â cheidwad yr allwedd

• Methu mynd i mewn i'r orsaf bleidleisio

• Staff heb gyrraedd neu'n hwyr

• Problemau o ran arddangos hysbysiadau

• Cofrestri anghywir wedi'u rhoi i'r orsaf

• Rhifau'r papurau pleidleisio ddim yn cyfateb â'r rheini sydd wedi'u rhagargraffu ar y Rhestr Rhifau Cyfatebol

• Dilyn y drefn anghywir wrth gyflwyno papurau pleidleisio dan amgylchiadau arbennig

• Ciwiau'n hel wrth i'r etholiad ddirwyn i ben

Yr Orsaf Bleidleisio

Gosod pethau a'u lleoli a phwy gaiff fynd i mewn i'r orsaf bleidleisio

Gosod pethau ynyr orsaf bleidleisio

• Lleoli pethau /hysbysiadau (gweler y rhestr ar gyfer gosod pethau yn Atodiad 11 o'r Llawlyfr ar gyfer gorsafoedd pleidleisio)

– rhaid i'r peth weithio i'r pleidleisiwr– dilynwch y llwybr y disgwylir i'r pleidleisiwr ei ddilyn– gwnewch yn siŵr bod pob hysbysiad yn ei le a bod

pensiliau'n barod ac wedi'u minio– trefniadau priodol i sicrhau bod y lle'n hygyrch i

bleidleiswyr – ystyried anghenion defnyddwyr cadair olwyn (e.e. drysau,

lle i droi, pleidleisio'n gyfrinachol)– darparu seddi i etholwyr y gall fod angen iddynt orffwys

• Paratoi'r papurau – trefnu'r papurau pleidleisio yn nhrefn eu rhifau– paratoi'r gofrestr a'r rhestr rhifau cyfatebol– cadw papurau pleidleisio sydd i'w cyflwyno mewn paced.

Gosod pethau yn yr orsaf bleidleisio (parhad)

• Asiantiaid pleidleisio, rhifwyr ac eraill – ystyriwch ymhle y caiff asiantiaid pleidleisio, rhifwyr,

cefnogwyr/ymgyrchwyr eraill fod/ lle na chân nhw fod

• Lleoliad y blwch/blychau pleidleisio– hwylus a diogel

• Selio'r blwch/blychau– dangos bod y blwch yn wag

– selio yn unol â'r cyfarwyddiadau ychydig cyn 7

– peidiwch â gadael i ymgeiswyr /asiantiaid ychwanegu sêl ar yr adeg hon

Lleoli pethau yn yr orsaf bleidleisio

Lleoli pethau yn yr orsaf bleidleisio

Pwy gaiff fynd i mewn i'r orsaf bleidleisio?

– Pleidleiswyr– Y Swyddog Canlyniadau a'i staff– Ymgeiswyr ac asiantiaid etholiad – Asiantiaid pleidleisio – Swyddogion yr heddlu a Swyddogion Cymorth

Cymunedol yr heddlu sydd ar ddyletswydd– Cynrychiolwyr y Comisiwn Etholiadol– Arsyllwyr achrededig– Pobl dan 18 oed sydd gyda phleidleiswyr– Cymdeithion pleidleiswyr anabledd

Arsyllwyr achrededig a chynrychiolwyr y Comisiwn Etholiadol

Gofalu am gwsmeriaid

• Dangoswch ddiddordeb personol• Byddwch yn gymwynasgar ac yn gyfeillgar• Gwrandewch arnyn nhw a chydymdeimlo• Gadewch iddyn nhw wneud eu pwynt cyn ymateb• Peidiwch â dweud 'Na', dywedwch wrthyn nhw

beth y gallwch ei wneud drostyn nhw a beth y gallan nhw ei wneud

• Ond rhaid dilyn rheolau'r etholiad yn ddieithriad, ni waeth faint maen nhw'n mynnu, na pha mor anhapus neu ddig y byddan nhw

• Os nad ydych chi'n siŵr, cysylltwch â'r swyddfa etholiadau

Gofalu am gwsmeriaid (parhad)

• Gwnewch yn siŵr bod y broses bleidleisio'n hygyrch i bawb:– rhaid i'r ffordd mae pethau wedi'u gosod

fod yn hwylus i bob pleidleisiwr, gan gynnwys pobl sy'n defnyddio cadair olwyn

– dylai papurau a ddarperir mewn ieithoedd a fformatau eraill fod yn gwbl amlwg

– rhaid ichi allu darparu gwybodaeth ar gyfer etholwyr anabl ynglŷn â'r opsiynau ar gyfer pleidleisio

Templed cyffwrdd ar gyfer pleidleisio

• Mae angen i'r templed cyffwrdd fod yn amlwg a dylech deimlo'n hyderus i'w ddefnyddio

• Sut mae ei ddefnyddio - gwnewch yn siŵr bod y templed yn sownd yn y papur pleidleisio a bod y pleidleisiwr yn teimlo'n hyderus i'w ddefnyddio.

Dylai'r pleidleisiwr: - godi'r ffenestr maen nhw'n ei dewis

- marcio'u dewis

- cau'r ffenestr

- gwahanu'r templed oddi wrth y papur pleidleisio

- plygu'r papur pleidleisio a'i roi yn y blwch pleidleisio

- dychwelyd y templed i'r Swyddog Llywyddu

Pwy gaiff a phwy na chaiff bleidleisio?Defnyddio'r gofrestr etholiadol a'r rhestr/rhestri rhifau cyfatebol

Pwy sy'n gymwys i bleidleisio yn yr orsaf bleidleisio mewn etholiadau llywodraeth leol?

• Etholwyr heb lythrennau na dyddiadau o flaen eu henw

• Etholwyr sy'n 18 oed neu'n hŷn ar ddiwrnod yr etholiad - sef bod y dyddiad o flaen eu henw ar neu cyn y diwrnod pleidleisio

• Etholwyr â 'G' o flaen eu henw• Etholwyr â 'K' o flaen eu henw• Etholwyr ag 'L' o flaen eu henw• Bydd gan etholwyr sydd wedi cofrestru'n

ddienw - 'N' yn lle enw

Rhoi'r papurau pleidleisio i bobl

• Marcio'r gofrestr a'r Rhestr Rhifau Cyfatebol– Gofynnwch i'r etholwr gadarnhau ei enw a'i

gyfeiriad– Marciwch rif etholwr yr etholwr yn y gofrestr– Galwch rif a rhif etholwr yr etholwr– Rhowch rif yr etholwr ar y Rhestr Rhifau

Cyfatebol – PEIDIWCH ag ysgrifennu rhif yr etholwr ar y

papur pleidleisio!

Rhoi'r papurau pleidleisio i bobl (parhad)

• Papurau pleidleisio– Agorwch y papur yn llawn fel bod y papur i

gyd i'w weld– Marc swyddogol, rhif papur pleidleisio a

Marc Dynodi Unigryw (UIM)

Marcio'r gofrestr

Queen’s Walk

BC

JP32 4LT

411 G Vella, Eva 1412 F Jolly, Simon 1413 K Vella, Christina 1414 Brown, Robert 3415 Evans, Gareth 5416 Singh, Parvinder 7417 Myers, Martin 7418 A Bishop,

Stephanie15

418/1 02 Chwef

Watts, Judith 15

Enghraifft o'r Rhestr Rhifau Cyfatebol

BC 27/1

Eithriadau i'r rheol

• Etholwyr dienw– Rhaid iddyn nhw ddangos cerdyn

pleidleisio

– Wedi'u marcio ag 'N' ar y gofrestr

– Rhaid peidio â galw'u henw a'u cyfeiriad

• Gwallau clercio ac etholwyr eraill– Ar daflen gofrestr ar wahân neu ar

ddiwedd y gofrestr

– Gwiriwch y rhain bob tro os na allwch chi ddod i hyd iddyn nhw ar y gofrestr. Fyddan nhw ddim yn nhrefn y strydoedd

Enghraifft o gefn y papur pleidleisio Rhif

Nod Adnabod Unigryw

Marcio'r papur pleidleisio ar gyfer etholiad llywodraeth leol

• Os byddan nhw'n gofyn ichi sut mae pleidleisio, dywedwch 'defnyddiwch groes' neu 'defnyddiwch 'X'.'

• Os byddan nhw'n gwneud camgymeriad, dilynwch y weithdrefn ar gyfer difetha papur pleidleisio

• Peidiwch â dechrau trafod y cyngor, yr etholiad na dim byd ac eithrio sut mae pleidleisio

Beth os...? • bydd rhywun yn rhoi tystysgrif cyflogaeth ichi• bydd pleidleisiwr yn difetha papur pleidleisio• bydd pleidleisiwr wedi enwebu dirprwy ond bod y

pleidleisiwr yn cyrraedd cyn y dirprwy• bydd rhywun yn cyrraedd i bleidleisio ond bod y

gofrestr yn dangos bod y person hwnnw eisoes wedi pleidleisio

• bydd rhywun yn cyrraedd i bleidleisio ond bod y gofrestr yn dangos bod y person hwnnw'n pleidleisio drwy'r post

• bydd rhywun yn cyrraedd sy'n dymuno pleidleisio fel dirprwy brys

• bydd rhywun yn credu y dylen nhw fod ar y gofrestr ond nad ydyn nhw wedi'u rhestru

• bydd helynt yn codi yn yr orsaf bleidleisio

Y cwestiynau penodedig

• Rhaid gofyn y cwestiynau penodedig:– os bydd ymgeisydd, asiant etholiad neu asiant

pleidleisio'n gofyn amdanyn nhw– cyn cyflwyno papur pleidleisio dan amgylchiadau

arbennig

• Dylid gofyn y cwestiynau penodedig:– os byddwch chi'n amau bod rhywun yn esgus

bod yn rhywun arall – os bydd etholwr cofrestredig yn amlwg o dan

oed– pan fydd etholwr yn dweud bod eu henw'n

wahanol i'r hyn sydd ar y gofrestr etholwyr

• Ni chaniateir holi na chwestiynu etholwyr mewn unrhyw fodd arall

Pleidleisiau Post

• caiff pleidleiswyr gyflwyno'u pleidleisiau post mewn unrhyw orsaf bleidleisio yn y ward

• rhaid storio, selio a labelu pecynnau pleidleisiau post yn unol â'r cyfarwyddiadau

• cesglir pleidleisiau post yn ystod y dydd, a dychwelyd y gweddill gyda'r blwch pleidleisio pan ddaw'r cyfnod pleidleisio i ben

Pleidleisiau Post

• Ni ellir rhoi papur pleidleisio cyffredin yn yr orsaf bleidleisio i bobl sydd wedi'u marcio ag 'A':

– cyfeiriwch nhw at y Swyddog Canlyniadau i gael papur arall (cyn 5pm)

– y weithdrefn ar gyfer cyflwyno papurau pleidleisio dan amgylchiadau arbennig ar ôl 5pm

• eithriad: lle bydd etholwr yn honni nad yw erioed wedi gwneud cais am bleidlais bost. Os felly, bydd yn gymwys i gael papur pleidleisio wedi'i gyflwyno unrhyw bryd. Serch hynny, dylid annog yr etholwyr hyn i wneud cais am bapur arall yn y swyddfa etholiadau os nad yw'n 5pm eto

Cau'r Bleidlais

Y gweithdrefnau i’w dilyn

Rheoli ciw • Ar unrhyw adeg yn ystod y dydd – ffoniwch y swyddfa etholiadol

• Ychydig cyn 10pm– gwnewch yn siŵr bod y rheiny sy’n aros yn

gallu bwrw’u pleidlaius– gwiriwch bod unrhyw un sy’n aros i bleidleisio

yn yr orsaf gywir ar gyfer eu cyfeiriad

Rheoli ciw (2)• Am 10pm– dewch â’r holl etholwyr sy’n aros i mewn i’r

ystafell/adeilad a chaewch y drws, NEU– os nad yw’r ystafell/adeilad yn ddigon mawr,

gofynnwch i aelod o’r tîm aros ar ddiwedd y ciw i’w nodi

– parhewch i roi papurau pleidleisio hyd nes bod pawb oedd yn y ciw erbyn 10pm wedi pleidleisio

• NI DDYLID rhoi papur pleidleisio i unrhyw un nad oedd yn y ciw am 10pm.

Cau’r bleidlais • Unwaith i’r pleidleisiwr olaf bleidleisio, seliwch y blwch pleidleisio

• Mae gan ymgeiswyr asiantiaid hefyd hawl i roi sêl ar y blwch pleidleisio ar yr adeg hon.

Ar ôl i'r bleidlais gau

• Hollol hanfodol bod y cyfrif papurau pleidleisio yn cael ei gwblhau'n gywir

• Rhaid gosod y cyfrif papurau pleidleisio yn yr amlen a ddarperir - cadwch y rhain gyda'r blwch/blychau pleidleisio

• Gwnewch yn siŵr fod y dogfennau i gyd yn cael eu rhoi yn y pecynnau iawn ac yn cael eu llofnodi fel sy'n briodol

• Clercod pleidleisio i helpu i bacio pethau yn yr orsaf er mwyn i'r swyddog llywyddu allu gwneud y tasgau pwysig hyn

Iechyd a diogelwch

• peidiwch byth a pheryglu diogelwch rhywun yn yr orsaf bleidleisio

• byddwch yn ymwybodol o unrhyw risgiau posibl o ran diogelwch

• archwiliwch y lle'n rheolaidd• os gwelwch chi fod peryglon yno -

ceisiwch ddatrys y broblem• os bydd damwain - dilynwch y weithdrefn• byddwch yn ofalus wrth godi pethau trwm

Unrhyw gwestiynau

Gwybodaeth ychwanegol

• Manylion cysylltu’r tîm etholiadol• Gwefan y Comisiwn Etholiadol

– www.comisiwnetholiadol.org.uk

– www.fymhleidlaisi.co.uk

• Taflenni Adborth