sevkupnata svetska ekonomija poprimuva po{irok pristap na...

$: Sevkupnata svetska ekonomija poprimuva po{irok pristap na ...download.tumbov-software.de/BUSINESS_BOOKS/INCOTERMS 2000...Ovie pravila bea poznati kako "Incoterms 1936". Podocna, so$
Georgi D. Tumbov

INCOTERMS 2000.

KOMENTARI I PRAKTI^NI PRIMERI

Georgi D. Tumbov

I N C O T E R M S 2000

Oficijalni Pravila na Me|unarodnata trgovska komora (ICC) za tolkuvawe na trgovskite

termini

Komentari i prakti~ni primeri

Veles, Oktomvri 2000.

.

SODR@INA str. Predgovor.................................................................................................................... 4 DOGOVORNA KLAUZULA: PARITET........................................................................ 6 1.Cel i svrha na Incoterms................................................................................................. 8

2. Zo{to se vr{i revizija na Incoterms? .................................. 9

3. Incoterms 2000 .................................................................................................................... 11 4. Vnesuvawe na Incoterms vo kupoproda`nite dogovori ................................ 12 5. Struktura na Incoterms .................................................................................................. 12 6. Terminologija ....................................................................................................... 14 7. Obvrski na Prodava~ot pri isporakata ......................................................... 18 8. Premin na rizikot i tro{ocite za stokata .................................................... 19 9. Termini (the terms) ............................................................................................... 19

10. Izrazot "Nema obvrska" ("No obligation") .................................................... 29

11. Otstapuvawa od Incoterms ................................................................................ 30 12. Obi~ai na pristani{teto ili na specifi~na trgovija ............................. 32 13. Mo`nostite na Kupuva~ot vo odnos na mestoto na otpremata .................. 32 14. Carinewe na stokata .......................................................................................... 32 15. Pakuvawe .............................................................................................................. 34 16. Pregled na stokata ............................................................................................. 34 17. Na~in na transport i sootveten termin prema Incoterms 2000 ................. 34 18. Prepora~liva upotreba na sootveten termin .............................................. 35 19. Konosmanot i elektronska trgovija ............................................................... 36 20.Neprenoslivi transportni dokumenti vmesto Konosman .......................... 37 21. Pravo da se dava instrukcii na prevoznikot .............................................. 38 22. Arbitra`a na ICC (Me|unarodnata trgovska komora - Pariz) ................... 39 1.EXW - EX Works .................................................................................................................... 40 2.FCA - FREE CARRIER .............................................................................................. 48 3. FAS FREE ALONGSIDE SHIP ......................................................................................... 58 4.FOB - FREE ON BOARD ........................................................................................... 66 5. CFR COST AND FREIGHT ................................................................................................ 74 6. CIF - COST INSURANCE & FREIGHT ............................................................................ 85 7. CPT - CARRIAGE PAID TO..... ...................................................................................... 98 8. CIP - CARRIAGE and INSURANCE PAID TO .... ........................................................ 106 9. DAF - DELIVERED AT FRONTIER ......................................................................... 116 10. DES - DELIVERED EX SHIP .......................................................................................... 125 11. DEQ - DELIVERED EX QUAY ........................................................................................ 135 12. DDU - DELIVERED DUTY UNPAID ............................................................................... 144 13. DDP - DELIVERED DUTY PAID ..................................................................................... 151 Prilog 1: ME\UNARODNI TRGOVSKI TERMINI I KRATENKI .................. 159

INCOTERMS 2000. Komentar i prakti~ni primeri

4

I N C O T E R M S 2000

Oficijalni Pravila na Me|unarodnata trgovska komora (ICC) za tolkuvawe na trgovskite termini

Komentar i prakti~ni primeri

Predgovor

Sevkupnata svetska ekonomija poprimuva po{irok pristap na svetskiot pazar od koga bilo porano. Stokite se prodavaat vo mnogu zemji, vo znatni koli~ini, i vo pogolem broj varijanti na trgovski uslovi. Volumenot i slo`enosta na me|unarodnite trgovski zdelki se vo porast, taka da doveduvaat do mo`nosti za nedorazbirawa i sporovi so golemi vrednosti od pri~ina {to kupoproda`nite dogovori ne se sootvetno so~ineti.

Incoterms, oficijalnite pravila na Me|unarodnata trgovska komora (ICC) za tolkuvawe na trgovskite uslovi, go olesnuvaat vodeweto na me|unarodnata trgovija. Povikuvajki se na Incoterms 2000 vo proda`nite dogovori jasno se odreduvaat obvrskite na dogovornite strani i gi namaluvaat rizicite od pravni komplikacii. Od izgotvuvaweto na Incoterms od strana na ICC vo 1936 godina, ovoj nesporen dogovoren svetski standard redovno e prilagoduvan so cel da dr`i ~ekor so razvojot na me|unarodnata trgovija. Incoterms 2000 vodi smetka za permanentnoto pro{iruvawe na slobodnite carinski zoni, porastot na upotrebata na elektronskite komunikacii vo trgovskite transakcii, i celosnoto i jasno pretstavuvawe na 13-te odrednici za dogovornata klauzula Paritet. Site ovie odrednici so tek na vremeto se revidirani. Taka, vo ovoj trud e pretstavena poslednata verzija koja najverojatno }e bide na snaga vo narednite deset godini.


5

Op{irnata ekspertiza na Incoterms od strana na Komisijata na ICC za Me|unarodna trgovska praktika, koja {to ja so~inuvaat ~lenovi od site strani na svetot i site trgovski dejnosti, garantira deka Incoterms 2000 sootvetstvuva na potrebite na biznisot nasekade vo svetot.

Pri izgotvuvaweto na posednava verzija Incoterms 2000, u~estvuvaat eminentni ~lenovi na Komisijata na ICC predvodena od Prof. Fabio Bortolotti (Italija), rabotnata grupa za Trgovskite Termini, predvodena od Prof. Jan Ramberg ([vedska), i grupata za so~inuvawe na Nacrtot na Incoterms 2000 sostavena od: Prof. Charies Debatistta (Pretsedatel - od Obedinetoto Kralstvo), Robert de Roy (Belgija), Philippe Rapatout (Francija), Jens Bredow (Germanija) i Frank Reynolds (US).

Georgi D. Tumbov

6

DOGOVORNA KLAUZULA: PARITET Kaj site trgovski zdelki svrzani za kupoproda`ba na stoka, pome|u dogovornite strani egzistira pra{aweto za na~inot i mestoto na predavaweto na stokata, opredelbite povrzani so tro{ocite i momentot na predavaweto, kako i momentot na preminuvaweto na rizikot od Prodava~ot na Kupuva~ot. Osnoven streme` na sekoj u~esnik vo odredenata trgovska zdelka e ostvaruvawe na maksimalna ekonomska korist. Bidej}i sekoj od niv se stremi da dogovori takvi uslovi za isporaka, kako i da stekne prednost preku minimalni obvrski i tro{oci za sebe, pregovorite za odnosnata trgovska zdelka stanuvaat pole za odmeruvawe na snagite. Pole vo koe {to doa|a do izraz poznavaweto na delovnata termi-nologija. Stranata koja {to nastapuva popodgotvena, so site teoretski poznavawa, kako i so poseduvawe na site relevantni podatoci za visinata na tro{ocite koi {to se odnesuvaat na stokata na nejziniot pat od Prodava~ot do Kupuva~ot sekako, treba da se o~ekuva deka podobro }e pomine.

Me|unarodnite trgovski zdelki nevozmo`no e da se reguliraat prema obi~aite i postojnata trgovska praktika od pri~ina {to istite se sklu~uvaat pome|u delovni partneri od razli~ni zemji, pa i kontinenti, kade {to su{testvuvaat razli~ni obi~ai i praktika. Na eden stepen od razvitokot na me|unarodnata trgovija, za da se izbegnat sporovite i sudskite raspravi poradi razli~nata primena na trgovskite obi~ai vo zemjite na trgovskite partneri, se pojavila potreba od op{tovalidni pravila za tolkuvawe na trgovskite termini koi {to se odnesuvaat na uslovite za isporaka na stokata. Za taa cel Me|unarodnata trgovska komora - ICC, Pariz, izdava pravila za tolkuvawe na tie termini, poznati pod imeto Incoterms (kratenka od International Commercial Terms - Me|unarodni trgovski uslovi). Incoterms pretstavuva izvedena kratenka od: Me|unarodnite pravila za tolkuvawe na trgovskite uslovi, doneseni od Sovetot na ICC - Pariz (angl.: International Rules for Interpretation of Trade Terms).


7

Po sodrìna tie uslovi za primena vo trgovskata praktika pretstavuvaat svoeviden kod - kratenki, zad koi {to se krijat opredeleni prava i obvrski na dogovornite strani. Pravilata Incoterms pretstavuvaat kodeks od poedini razli~ni uslovi za dostavuvawe na stokata, so koi {to se normirani svetskata trgovska praktika i obi~ai vo oblasta na me|unarodnata trgovija. So toa e stvorena mo`nost sporovite, koi {to poteknuvaat od razli~nite tolkuvawa na trgovskite obi~ai vo poedinite zemji, vo golem stepen da se namalat. Prvata verzija na Incoterms e usvoena i izdadena vo 1936 - tata godina. Od toga{ do denes, napraveni se pove}e izmeni i dopolnenija na Pravilata, i toa: vo 1953, 1967, 1976, 1980, 1990 i poslednite vo 2000 godina.

Pri~inata poradi koja {to doa|alo do izmeni sekoga{ bila

èlbata Pravilata da bidat osovremeneti, so cel da odgovaraat na promenite koi {to vo me|unarodnata praktika vo me|uvreme nastanale. Me|unarodnite pravila za tolkuvawe na trgovskite termini vo sebe sodràt i opredeleni pravila za povedenie na dogovornite strani, povrzani so odgovornosti i tro{oci, {to od svoja strana poznavaweto na tie pravila go ~ini ne samo neophodno, tuku i zadolìtelno za onie koi sakaat da gi primenuvaat, i moè da ima golem stepen na vlijanie vrz kone~niot ishod na zdelkata. Povikuvajki se na Incoterms, kako osnova na Dogovorot vo odnos na uslovite za isporaka, dogovornite strani moàt da dogovorat i odredeni promeni ili dodatni klauzuli (kratenki), vodeni od potrebata za doobjasnuvawe, specifi~ni uslovi, ili poradi drugi okolnosti. Specijalnite klauzuli vo Dogovorot, von Incoterms, imaat predimstvo pred op{tite opredelbi na Pravilata. Na prv pogled izgleda paradoksalno: od edna strana Pravilata postojat zaradi voedna~uvawe na odredenite odnosi, a od druga, dopu{taat primena na dogovorna sloboda. Vsu{nost, samite termini i izborot na eden od niv se pojava na odredena dogovorna sloboda na trgovcite, zatoa taa sloboda se zapazuva iscelo vo nivnata primena. Vo ovoj prilog kon populariziraweto na Me|unarodnite trgovski termini - Incoterms, }e se zadrìme na poslednite izmeni i dopolnenija

Georgi D. Tumbov

8

od 2000-ta godina. Sekoja kratenka - klauzula za PARITET }e bide propratena so tolkuvawe, komentar i primeri od praktikata. Isto taka, so cel tolkuvaweto da bide {to poblisku do stvarnosta, se potrudivme da prikaème i dodatni dogovorni klauzuli koi {to ne gi opfa}a Incoterms. Iskreno se nadevam, deka ovoj trud }e pobudi interes kaj delovnite lu|e za podetalno prou~uvawe na uslovite za isporaka i priem na stokata vo me|unarodniot promet i toa sé vo funkcija za {to pokvalifikuvana i potemelna priprema i nastap na delovnite pregovori i sklu~uvawe na kupoprodaèn dogovor. 1.Cel i svrha na Incoterms Celta na Incoterms e da obezbedi tolkuvawe i pojasnuvawe na me|unarodnite trgovski pravila i najupotrebuvanite trgovski termini vo me|unarodnata trgovija. Taka, neizvesnostite od razli~nite interpretacii na tie termini vo poedinite zemji moàt da bidat izbegnati ili, vo najmala raka, namaleni do podnosliv obem. êstopati dogovornite strani ne se ni svesni za razli~nostite vo trgovskata praktika vo odnosnite zemji. Ova moè da dovede do nedorazbirawe, sporovi i parni~ewa so site posledici od izgubenoto vreme i pari poradi toa. Za da se izbegnat ovie problemi, Me|unarodnata trgovska komora najprvo, kako {to naglasivme i pogore, vo 1936 godina, ima izdadeno Zbirka na me|unarodni pravila za tolkuvawe na me|urodnite termini. Ovie pravila bea poznati kako "Incoterms 1936". Podocna, so cel postojano da bide vo sklad so tekovnata me|unarodna praktika, vo 1953, 1967, 1976, 1980, 1990 i sega vo 2000-ta godina se vr{eni i publikuvani doteruvawata i intervenirano so dodatoci na Incoterms. Treba da se podvle~e deka kompetencijata na Incoterms e ograni~ena na predmetite koi {to se odnesuvaat na pravata i obvrskite na dogovornite strani vo odnos na isporakata na stokite predmet na kupoproda`ba ( vo smisol na "opiplivite" stoki, a ne vklu~uvajki gi i "neopiplivite" kako {to e na primer kompjuterskiot software). Ottuka proizleguva deka dvete odredeni razli~ni koncepcii okolu Incoterms se dosta bliski. Prvo, Incoterms mnogu pobrzo, pogre{no,


9

se sfa}a deka se odnesuna na dogovor za prevoz otkolku na kupoproda`en dogovor. Vtoro, ponekoga{ tie termini nepravilno se primenuvaat za obezbeduvawe, ama ba{, na site obvrski koi {to dogovornite strani bi sakale da gi vklu~at vo kupoproda`niot dogovor. Kako {to postojano bilo podvlekuvano od strana na ICC (International Chamber of Commerce), (vo prevod: Me|unarodna trgovska komora) Incoterms se odnesuvaat samo na odnosite pome|u prodava~ite i kupuva~ite od kupoproda`niot dogovor.

Napomenuvame deka za izvoznicite i uvoznicite e mnogu bitno i neophodno da gi razgledaat najprakti~nite odnosi i razliki pome|u razli~nite vidovi dogovori potrebni da se ostvari edna me|unarodna trgovska transakcija. Pri ostvaruvaweto na edna zdelka ne e potreben samo dogovor za kupoproda`ba, no isto taka i dogovor za prevoz, dogovor za osiguruvawe i, po potreba, dogovor za finansirawe. Incoterms se odnesuva samo na eden od ovie dogovori, - kupoproda`niot dogovor. Pri seto toa, soglasnosta na dogovornite strani da go primenat odnosniot Incoterms neophodno bi imalo implikacii na drugite dogovori. Da spomeneme nekolku primeri: Prodava~ot imajki dogovoreno paritet CFR ili CIF klauzula ne mo`e da izvr{i takov dogovor na bilo koj na~in na transport od prevoz po more ili kontinentalni vodni pati{ta, bidejki na osnova ovie termini toj mora da se prezentira na Kupuva~ot Konosman ili drug pomorski dokument {to ednostavno ne e vozmo`no da go obezbedi dokolku transportot na stokata bil obaven na drug na~in. Duri i pove}e, dokumentot koj {to se bara za naplata na dokumentarniot kredit (porano: akreditiv) neophodno }e zavisi od na~inite, ili na~inot, na transport koi/koj {to se namerava da bidat, ili bide, primenet-i. Vtoro, Incoterms se odnesuva na golem broj poznati obvrski koi {to se nametnuvaat na dogovornite strani - kako na primer: obvrskata na Prodava~ot da gi postavi stokite na raspolagawe na Kupuva~ot ili da gi predade za prevoz ili da gi ispora~a do odredi{teto - i so raspodelba na rizikot pome|u dogovornite strani vo ovie slu~ai. Ponatamu, tie postapuvaat prema prezemenite obvrski: da ja pripremat stokata za izvoz i uvoz, pakuvaweto na stokata, obvrskata na Kupuva~ot da ja primi pratkata kako i obvrskata da obezbedat dokazi

Georgi D. Tumbov

10

deka odnosnite obvrski se ispolneti propisno. I pokraj toa {to Incoterms se izvonredno zna~ajni za ispolnuvawe na kupoproda`nite dogovori, golem broj problemi koi {to moàt da proizlezat od toj dogovor voop{te ne se opfateni vo nego. Da navedeme nekolku eventualnosti: preminuvawe na sopstvenosta i drugi imotni prava {to proizleguvaat od toa, prekr{uvawe na dogovorot i posledicite {to proizleguvaat od toa kako i izzemawe od odgovornost vo odredeni situacii. Treba da se naglasi deka Incoterms nema namera da zameni takvi dogovorni uslovi koi {to se neophodni za celosen kupoprodaèn dogovor pa duri i so vmetnuvawe na standardni uslovi ili so poedine~no dogovoreni uslovi. Op{to kaàno, Incoterms ne se zanimava so posledicite od prekr{uvawe i prekin na dogovorite i bilo kakvi izzemawa od odgovornost kako posledica na raznovidni popre~uvawa. Ovie pra{awa mora da bidat re{avani so drugi odredbi vo kupoproda`niot dogovor kako i so zakonot koj se primenuva. Incoterms otsekoga{ prvenstveno se primenuval otkako stokata e prodadena so namera za isporaka preku dràvnite granici: ottuka i doa|a nazivot me|unarodni trgovski uslovi odnosno termini ({to moàt da se prevedat i kako: uslovi za Paritet i odredbi za Paritet). Me|utoa, Incoterms vo praktikata, so vreme, isto taka e inkorporiran vo dogovorite za kupoproda`ba na stoki na doma{en pazar. Vo slu~aite koga Incoterms se primenuva vo trgovijata na doma{en pazar klauzulite A2 i B2 kako i bilo koja druga odredba vo drugite ~lenovi koja se odnesuva na izvoz i uvoz, se podrazbira deka, postanuva izli{na. 2. Zo{to se vr{i revizija na Incoterms? Osnovnata pri~ina za posledovatelni revizii na Incoterms otsekoga{ bila potrebata da se prilagodi na sovremenata trgovska praktika. Taka, vo 1980 godina revizijata na terminot Free Carrier (FCA) be{e izvr{ena so cel da sootvetstvuva so za~esteniot slu~aj kade priemnata to~ka (delivery point) pri pomorskiot transport ne be{e pove}e tradicionalnata FOB-to~ka (preminuvawe na brodskata ograda) no se po~esto: to~ka na zemja, pred natovar na brodot, kade {to stokata bila skladirana vo kontejneri za posledovatelen transport, pomorski i drug vid, kombiniran, transport (tnr. kombiniran ili multimodalen transport).


11

Ponatamu, prema revizijata na Incoterms od 1990 godina, klauzulite koi {to se odnesuvaa na obvrskata na Prodava~ot da obezbedi dokaz za izvr{enata isporaka dopu{tena e zamena na papirnite dokumenti so EDI- (Electronic Data Interchange) poraki podrazbirajki deka dogovornite strani se soglasile da op{tat po elektronski pat. Izli{no e da se kaè deka sekoga{ se nastojuvalo da se unapredi primenata i pretstavuvaweto na Incoterms so cel da se ovozmoì negovata prakti~na primena. 3. Incoterms 2000 Za vreme na rabotata na revizijata, {to trae{e okolu dve godini, Me|unarodnata trgovska komora vloì napori da gi razgleda i odgovori na posledovatelnite nacrti od {irokiot spektar na svetski trgovci, pretstavuvani od razli~ni sektori na nacionalnite komiteti preku koi raboti ICC. Procesot na revizijata privle~e mnogu pove}e reakcii od strana na korisnicite od celiot svet od bilo koja prethodna revizija na Incoterms. Kako rezultat na ovoj dijalog go imame Incoterms 2000, verzija koja dokolku ja sporedime so Incoterms 1990 moè da izgleda deka se izvr{eni mali izmeni, jasno e, me|utoa, deka sega uìva svetsko priznanie i zatoa ICC re{i da go zacvrsti toa priznanie izbegnuvajki pozna~ajni promeni od svoi sopstveni pri~ini. Od druga strana, vloèni se seriozni napori da se osigura deka formulaciite upotrebeni vo Incoterms 2000 jasno i nedvosmisleno ja odrazuvaat trgovskata praktika, pa taka izvr{eni se nekoi su{tinski izmeni vo slednive oblasti:

.carinewe i pla}awe na carinskite da`bini pri klauzulite

FAS i DEQ; i

.natovar i rastovar pri klauzulata FCA. Site promeni, su{tinski ili formalni, se napraveni na osnova seopfatno istraùvawe me|u korisnicite na Incoterms, a osobeno vnimanie e posveteno na pra{awata primeni od 1990 navamu od strana na Odborot na eksperti za Incoterms, vostanoven kako dodaten servis na korisnicite na Incoterms.

Georgi D. Tumbov

12

4. Vnesuvawe na Incoterms vo kupoproda`nite dogovori Vo pogled na promenite koi {to se vnesuvaat vo Incoterms odvreme navreme, va`no e da se napomeneme deka dogovornite strani koi nameravaat da go vnesat Incoterms vo svojot dogovor, pri realizacijata na dogovorot }e se povikuvaat na tekovnata, vo momentot na sklu~uvaweto na dogovorot edinstveno vaè~ka, verzija na Incoterms. Poslednovo moè lesno da bide prevideno koga, na primer, se povikuva na porane{na verzija vo standardnite, tipskite, formi na dogovori ili formularite za nara~ka koi {to gi koristat trgovcite. Propustot da se povikuva na tekovnata verzija moè da dovede do nedorazbirawa i sporovi povrzani so faktot dali dogovornite strani nameravale da ja vnesat taa verzija kako del od nivniot dogovor. Zatoa trgovcite koi sakaat da gi koristat klauzulite od Incoterms 2000 vo kupoproda`niot dogovor treba jasno da navedat deka nivniot dogovor }e se vladee prema "Incoterms 2000". 5. Struktura na Incoterms Vo 1990, za polesno razbirawe, terminite bea grupirani vo ~etiri osnovni kagorii: imeno, po~nuvajki so terminot prema koj {to Prodava~ot ima obvrska samo da ja stavi stokata na raspolagawe na Kupuva~ot vo deloven prostor sopstvenost na Prodava~ot ili prostor zakupen, pak od Prodava~ot, ("E" - termin Ex work); potoa sleduva vtorata grupa termini prema koi {to Prodava~ot ja predava (i tovara) stokata na Prevoznik imenuvan od strana na Kupuva~ot ("F"- termini FCA, FAS i FOB); prodolùvajki so "C" - terminite koi {to ozna~uvaat deka Prodava~ot e obvrzan da dogovori prevoz, no bez prezemawe na rizikot od gubitoci ili o{tetuvawa ili pak dodatni tro{oci od slu~ai {to bi nastanale posle isporakata, pri {to izrazite "bez prezemawe rizik" i "podnositel na transportnoto osiguruvawe" ne treba da se poistovetuvaat, (CFR, CIF, CPT i CIP); i, na krajot, "D" terminite koi {to odreduvaat deka Prodava~ot mora da gi podnese site tro{oci neophodni da se donese stokata do odredi{noto mesto (DAF, DES, DEQ, DDU i DDP). Istovo, popregledno }e go vidime na slednava tabela:


13

INCOTERMS 2000 Grupa E Isporaka EXW Ex Work (... nazna~eno mesto)= Od sklad na Prodava-

~ot. Grupa F Glavniot prevoz e platen od Kupuva~ot FCA Free Carrier (...nazna~eno mesto) Natovareno na

prevozno sredstvo. FAS Free Alongside Ship (imenuvano pristani{te za natovar

na stokata na brod).Stokata e postavena pokraj brodot. FOB Free On Board (imenuvano pristani{te za natovar na

stokata na brod) Stokata e natovarena i smestena vo brodskite {tivi ili na palubata na brodot.

Grupa C Glavniot prevoz e platen od Prodava~ot CFR Cost and Freight (..imenuvano odredi{no, priemno,pris-

tani{te. Cenata ja opfa}a vrednosta na stokata pre- prevozot.

CIF Cost, Insurance and Freight (...imenuvano odredi{no,priemno pristani{te). Vrednost na stokata, Transportno

osiguruvawe i pomorski prevoz. CPT Carriage Paid To (...imenuvano odredi{no mesto). Pre-

vozot e platen do... CIP Carriage and Insurance Paid to (...imenuvano odredi{no

mesto). Prevozot i Osiguruvaweto plateni do... Grupa D Pristignuvawe DAF Delivered At Frontier (...nazna~eno mesto). Ispora~ano

na granica... DES Delivered Ex Ship (...imenuvano priemno pristani{te).

Stokata e dopremena na brod, rastovarot e na teret na Kupuva~ot.

DEQ Delivered Ex Quay (...imenuvano priemno pristani{te) Stokata e rastovarena na pristani{niot dok na teret

Prodava~ot. DDU Delivered Duty Unpaid (...nazna~eno odredi{no mesto)

Dopremeno, uvoznite dava~ki ne se plateni. DDP Delivered Duti Paid (...nazna~eno odredi{no mesto)

Dopremeno, uvoznite dava~ki se plateni od Prodava- ~ot

Georgi D. Tumbov

14

6. Terminologija Za vreme na pripremata na Nacrtot na Incoterms 2000, vloèn e golem napor za da se postigne kolku {to e mo`no pogolema doslednost vo pogled na raznite izrazi upotrebuvani vo trinaesette termini. Taka, upotrbata na razli~ni izrazi koi {to bi mogle da go prenesat istoto zna~ewe be{e odbegnata. Isto taka, kade {to e vozmo`no, vo Incoterms 2000 se upotrebeni istite izrazi koi {to se pojavuvaat vo Konvencijata na Obedinetite Nacii za me|unarodna trgovija (SIZG) od 1980 godina. "ispora~atel" ("shipper") Ponekoga{, ednostavno poradi nemaweto prigodna alternativa, neophodno e da se upotrebi nekoj termin za da se izrazat dve razli~ni zna~ewa. Na trgovcite im e poznata ovaa te{kotija vo tekstovite na kupoproda`nite dogovori kako i vo dogovorite za prevoz na stokata. Taka, na primer, terminot "ispora~atel" ("shipper") ozna~uva istovremeno lice koe raboti na isporaka na stokata kako i lice koe pravi dogovor so prevoznikot; me|utoa, ovie dva "ispora~ateli" ("shippers") moè da bidat dve razli~ni personi, na primer, pri FOB dogovorite kade {to Prodava~ot raboti na pripremata na stokata za prevoz, a Kupuva~ot sklu~uva dogovor so prevoznikot. "paritet" i/ili "isporaka"("otprema") ("delivery") Vo ovoj trud upotrebuvame i vr{ime sporedba na terminite od verzijata na Incoterms na angliski jazik od pri~ina {to e vostanoveno pravilo vo ICC: samo izdanijata na Incoterms na francuski i angliski jazik se priznavaat kako originalni, pa prema toa i avtenti~ni, od strana na Me|unarodnite sudovi i arbitraì. Zatoa gi komentirame angliskite termini. Prevodite na Incoterms na bilo koj drug jazik ne se prifa}aat pri arbitriraweto i tolkuvaweto od strana na arbitraìte i sudovite. Od osobena va`nost e da se napomene deka terminot "delivery" vo Incoterms e upotreben vo dve razli~ni zna~ewa. Prvo, se primenuva da odredi na koe mesto i prostor da se najde stokata pa da se smeta deka


15

Prodava~ot ja izvr{il svojata obvrska (kaj nas se upotrebuva: Paritet) {to e specificirano vo klauzulata A4 nasekade niz Incoterms. Vtoro, terminot "delivery" isto taka se upotrebuva vo kontekst na obvrskata na Kupuva~ot da ja prifati odnosno da go potvdi priemot na stokta - obvrska koja {to se pojavuva vo klauzulata B4 niz celiot Incoterms. Upotreben vo ovoj, vtoriov, kontekst zborot "delivery" kako prvo ozna~uva deka Kupuva~ot ja "potvrduva" vistinskata priroda na "C" terminite, imeno deka Prodava~ot gi ispolnil svoite obvrski povrzani so isporakata na stokata, vtoro deka Kupuva~ot e dolèn da ja primi stokata. Poslednava obvrska e mnogu bitna taka da se izbegnat nepotrebnite tro{oci za skladirawe na stokata pred da bide podignata od strana na Kupuva~ot. Na primer, vo dogovorite kade {to se primeneti klauzulite CFR i CIF, Kupuva~ot e dolèn da ja prifati pratkata na stokata i istata da ja prezeme od prevoznikot, a dokolku Kupuva~ot propu{ti da go stori toa, moè da se dovede vo sostojba da bide odgovoren i dolèn da plati ot{teta na Prodava~ot koj go sklu~il dogovorot za prevoz so prevoznikot ili, alternativno, Kupuva~ot moè da mora da plati leàrina {to se odnesuva na stokata za da obezbedi osloboduvawe na stokata od prevoznikot. Koga, vo ovoj kontekst e kaàno deka Kupuva~ot mora "da ja prifati pratkata", toa ne zna~i deka Kupuva~ot ja prifatil stokata vo soglasnost so kupoproda`niot dogovor, tuku samo deka toj, Kupuva~ot, potvrdil deka Prodava~ot ja ispolnil svojata obvrska za predavawe na stokata za prevoz vo soglasnost so dogovorot za prevoz {to trebalo da go stori prema klauzulata A3 a) od "C" terminite. Taka da, dokolku Kupuva~ot po priemot na stokata na odredi{noto mesto vostanovil deka stokata ne e sootvetna na odredbite od kupoproda`niot dogovor, toj }e bide vo sostojba protiv Prodava~ot da upotrebi bilo koj praven lek koj {to mu e dozvolen prema odredbite od dogovorot kako i prema odredbite na dogovoreniot zakon za primena vo realizacijata na dogovorot. ([vajcarskoto materijalno pravo, Angliskiot zakon itn.), predmeti koi {to, kako {to ve}e be{e spomenato, se sosema nadvor od delokrugot na Incoterms. Tamu kade {to e pogodno Incoterms 2000 go primenuva izrazot: "postavuvawe na stokata na raspolagawe na..." ("placing the goods at the disposal of...") Kupuva~ot i toa vo slu~aite koga stokata e dostapna za Kupuva~ot na precizno odredeno mesto. Ovoj izraz ima za cel da go zadrì istoto zna~ewe kako onoj od frazata: "predavawe na stokata"

Georgi D. Tumbov

16

("handing over the goods") upotrebena vo vo Konvencijata na Obedinetite Nacii za dogovorite za me|unarodna trgovija so stoka od 1980 godina. "voobi~aen-o" ("usual") Zborot "voobi~aeno" se pojavuva vo nekolku termini, na primer: vo EXW vo odnos na vremeto za isporaka (A4) i vo "C" terminite vo odnos na dokumentite koi Prodava~ot e dolèn da gi obezbedi i dogovorot za prevoz koj {to Prodava~ot, isto taka, mora da go obezbedi (A8,A3). Moèbi, se razbira, te{ko e precizno da se kaè {to ozna~uva zborot "voobi~aen-i", me|utoa, vo mnogu slu~ai, mo`no e sa otkrie {to voobi~aeno trgovcite ~inat pa ovaa praktika potoa se primenuva po analogija. Vo ovaa smisla, zborot "voobi~aen-i" e pove}e korisen otkolku zborot "razumen" ili pak "prifatliv" ("reasonable"), koj {to zahteva procenka, poblisko odreduvawe, ne prema lu|eto od praktikata tuku prema pote{koto, na~eloto na doverba i fer pazarewe. Vo nekoi okolnosti moèbi }e bide neophodno da se odlu~i {to e "rezonski". Me|utoa, od dadenite pri~ini, vo Incoterms zborot "voobi~aen-i-o" vo osnova se preferira vo odnos na zborot "rezonski" ili "prifatliv-i-o" ("reasonable"). "tro{oci" ("charges" and/or "costs and charges") Vo odnos na obvrskata stokata uvozno da se ocarini bitno e da se ras~isti kakvo zna~ewe da mu se dade na zborot "tro{oci" ("charges") koi {to mora da bidat plateni pri uvozot na stokata. Vo Incoterms 1990 izrazot "oficijalni tro{oci koi {to se pla}aat pri uvozot i izvozot na stokata ("official charges payable upon exportation and importation of the goods") be{e upotreben kaj klauzulata DDP A6. Vo Incoterms 2000 kaj DDP A6 zborot "oficijalni" e izbri{an od pri~ina {to ovoj zbor ostava mo`nost za nekakvo kolebawe (nesigurnost) pri odreduvaweto dali tro{okot bil "oficijalen" ili pak ne. So bri{eweto na zborot "oficijalen" ne se imalo namera da se napravi su{testvena promena. "Tro{ocite" koi {to mora da bidat plateni se odnesuvaat samo na takvi tro{oci koi {to se neophodna posledica na uvozot kako takvi i koi poradi toa mora da bidat plateni vo soglasnost so zakonskata uvozna regulativa koja {to vo toj moment i mesto se primenuva. Bilo kakvi dodatni tro{oci nametnati od privatni stranki a sepak vo vrska so uvozot ili izvozot ne moàt da bidat vklu~eni vo tro{ocite, kako na primer: tro{ocite za skladirawe ne se odnesuvaat


17

na obvrskata za uvozno ili izvozno carinewe. Me|utoa, izvr{uvaweto na taa obvrska moè dobro da se odrazi na nekoi tro{oci na posrednicite vo obvrskata ne zna~i deka i sam ja obavil. "pristani{ta", "mesta", "to~ki / punktovi" i "prostorii" ("ports","places", "points" and "premises") Dosega, {to se odnesuva do mestoto/punktot do koe/koj {to treba da se ispora~a stokata, vo Incoterms se upotrebeni pove}e izrazi. Vo terminite koi {to se namerava da bidat upotrebeni isklu~itelno za pomorski prevoz na stokata - kako: FAS, FOB, CFR, CIF, DES, i DEQ - se primenuvaa izrazite "otpremno pristani{te" ("port of shipment") i "odredi{no (priemno) pristani{te" ("port of destination"). Vo site drugi slu~ai se upotrebuva{e zborot "mesto" ("place"). Vo nekoi slu~ai, se smeta za neophodno isto taka da se nazna~i "to~ka" ("point") vo pristani{teto ili mesto vo gradot ili drugo naseleno ili nenaseleno mesto, bidejki moèbi }e bide va`no za pomorskiot prevoznik (brodarot) da znae ne samo deka stokata treba da bide otpremena vo odredeno podra~je kako na primer: grad, tuku isto taka kade , na koe mesto vo toa podra~je stokata treba da mu se predade na raspolagawe na Kupuva~ot. Na dogovorite za pomorski prevoz (za masoven teret voobi~aeno: Charter parties) mnogu brzo }e im nedostasuva podatok vo ovoj pogled i zatoa Incoterms odreduva deka: dokolku ne e dogovorena tokmu odredena to~ka vo nazna~enoto mesto, a ima dostapni i slobodni pove}e takvi to~ki/punkta, brodarot moè da go odbere punktot koj {to nemu najpove}e mu odgovara (kako primer: vidite FCA A4). Tamu pak, kade {te Paritetot (Delivery point) e "mestoto" na Prodava~ot, e upotrebuvan izrazot "prostoriite na Prodava~ot" (the seller's premises) (FCA A4). "brod" ("ship" and "vessel") Terminite koi predviduvaat prevoz na stokata po more izrazite "brod" i "la|a" se upoterbuvaat kako sinonimi. Izli{no e da se kaè, deka terminot "brod" ("ship") se upotrebuva koga e sostaven del vo trgovskite termini, samostojno (sam za sebe), kako na primer vo "Free Alongside Ship" (FAS) vo sloboden prevod: "stokata e postavena za natovar pokraj brodot" i "Delivered Ex Ship" (DES) pak vo sloboden prevod: "stokata e ispora~ana i se nao|a na brodot - obvrskata za rastovar e na Kupuva~ot". Isto taka, vo pogled na tradicionalnata upotreba na izrazot "passed the ship's rail" vo prevod: " stokata e

Georgi D. Tumbov

18

prefrlena preku ogradata na palubata na brodot" vo terminot FOB, zborot "ship" ("brod") bi moral da bide upotreben vo taa smisla. "proverka" i "pregled (inspekcija)" "checking" and "inspection" Vo odredbite A9 i B9 na Incoterms se upotrebeni naslovite "proverka - pakuvawe i obeleùvawe" odnosno "pregled na stokata" ("checking - packaging and marking" odnosno "inspection of the goods"). I pokraj toa {to zborovite "Proverka" i "pregled" se sinonimi, izrazite "pregled/inspekcija" se primenuvaat vo osobeni slua~i koga "inspekcijata na stokata pred isporakata" ("pre-shipment inspection") se vr{i, bidejki takva inspekcijata se bara koga Kupuva~ot ili vlastite na zemjata izvoznik, odnosno zemjata uvoznik, sakaat da se obezbedat deka stokata e vo sklad so dogovornite odnosno oficijalni odredbi, pred da bide ispora~ana. 7. Obvrski na Prodava~ot pri isporakata Incoterms se usredsreduva na obrskite na Prodava~ot za isporaka na stokata. Preciznata raspredelba na dol`nostite i tro{ocite vo vrska so isporakata na stokata od strana na Prodava~ot voobi~aeno ne predizvikauva problemi koga dogovornite strani imaat kontinuirani trgovski odnosi. Tie vospostavuvaat praktika mome|u niv, "pravila na op{tewe", prema koi }e se vladeat vo posledovatelnite zdelki na istiot na~in kako {to toa prethodno go ~inele. Me|utoa, dokolku e vospostaven nov trgovski odnos ili pak dokolku zdelkata e sklu~ena preku posrednik ili broker - {to e voobi~aeno pri proda`bata na stoki - mora da se primenat odredbite od kupoproda`niot dogovor i, sekoga{ koga vo dogovorot e vklu~en Incoterms 2000, se primenuva raspodelbata na obvrskite, tro{ocite i rizikot {to pritoa proizleguvaat. Se razbira, bi bilo poèlno Incoterms da moè da go opi{e kolku {to e mo`no podetalno odnesuvaweto na obvrskite vo vrska so isporakata na stokata. Vo sporedba so Incoterms 1990, vo toj pravec napraveni se dodatni napori vo poedini priliki (vidite na primer: FCA A4). No, sepak ne e vozmo`no da se izbegne povikuvaweto na trgovskite obi~ai vo FAS i FOB A4 ("voobi~aenite uslovi na pristani{teto"). Pri~inata za poslednovo e vo toa {to osobeno vo


19

trgovijata so stokite koi {to se dostaveni za prevoz pri FAS i FOB dogovorenite termini se razlikuvaat od pristani{te do pristani{te. 8. Premin na rizikot i tro{ocite za stokata Rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata, kako i obvrskata da se platat tro{ocite koi {to se odnesuvaat na stokata, pominuvaat od Prodava~ot na Kupuva~ot vo momentot koga Prodava~ot ja ispolnil svojata obvrska vo pogled na dostavata na stokata. Bidejki na Kupuva~ot ne mu e dadena mo`nost da go odlaga momentot na preminuvaweto na rizikot i tro{ocite, so site termini se odreduva deka preminot na rizikot i tro{ocite moè da se slu~i duri i pred isporakata, dokolku Kupuva~ot ne ja prezema pratkata kako {to e dogovoreno ili pak propu{ti da dade takvi instrukcii (so pridrùvawe na vremeto za isporaka i/ili mesto na isporaka) kako {to Prodava~ot moè da zahteva so cel da ja ispolni svojata obvrska - da ja ispora~a stokata. Toa e zahtev za predvremeno pominuvawe na rizikot i tro{ocite deka stokata e identifikuvana vo pogled na koli~inata, izgledot, kvalitetot itn. prema ona {to go pazaril Kupuva~ot ili, kako {to e odredeno so terminite, se oddeluva od drugata stoka i stava na negovo raspolagawe i sopstvenost. Ovoj zahtev osobeno e vaèn pri upotrebata na terminot EXW, zatoa {to pri site drugi termini stokata e identifikuvana kako {to se nameravalo so dogovorot koga stokata bila pripremena za isporaka ili ispratena ("F" i "C" termini) ili ve}e pristignata na nejzinoto odredi{te ("D" termini). Vo isklu~itelni slu~ai, me|utoa, stokata moè da bide ispratena od strana na Prodava~ot, kako masoven teret (in bulk), i bez oddeluvawe na koli~inite za poedini Kupuva~i i, dokolku e taka, preminot na rizikot i tro{ocite ne nastanuva pred stokata da se predade vo svoina na Kupuva~ot kako {to e kaàno pogore (kako i prema ~len 69.3 od Konvencijata na Obedinetite nacii za me|unarodna trgovija od 1980 godina.) 9. Termini (the terms)

9.1. "E" terminot e klauzula prema koja obvrskata na Prodava~ot e

minimalna: Prodava~ot ne mora da stori ni{to pove}e osven da ja stavi stokata na raspolagawe na Kupuva~ot na dogovoreno mesto - voobi~aeno vo sopstveni delovni prostorii na Prodava~ot. Od druga strana, {to se odnesuva do realnosta vo praktika,

Georgi D. Tumbov

20

Prodava~ot ~esto pati }e mu pomogne na Kupuva~ot pri natovarot na stokata vo prevozno sredstvo koe }e go dogovori, imenuva i postavi Kupuva~ot. I pokraj toa {to EXW podobro bi go odrazila ova dokolku obvrskata na Prodava~ot trebala da bide pro{irena taka {to da podrazbira i natovar na stokata, ostanuva opredelbata deka e poèlno da se zadrì tradicionalnoto na~elo za minimalnata obvrska na Prodava~ot pri terminot EXW, taka da moè da bide koristen vo slu~aite kade {to Prodava~ot ne saka da prifati bilo kakva obvrska {to se odnesuva na natovatorot na stokata. Dokolku Kupuva~ot saka od Prodava~ot da stori pove}e, toa mora jasno da se navede vo kupoproda`niot dogovor.

9.2. "F"-terminite zahtevaat od Prodava~ot da ja isprati stokata do

prevoznikot prema instrukciite na Kupuva~ot. To~kata na koja strankite se dogovorile da se locira dopremata na stokata pri FCA terminot, Pritetot, pretstavuva problem poradi golemiot broj razli~ni okolnosti koi {to moàt dodatno da ja optovarat realizacijata na dogovorite vo koi {to e dogovoren ovoj termin. Taka, stokata moè da bide tovarena, od strana na Prodava~ot, na prevozno sredstvo isprateno od Kupuva~ot, da ja prifati, prezeme, istata vo delovnite prostorii na Prodava~ot, ili pak moè da ima potreba stokata da bide rastovarena od prevozno sredstvo, isprateno od Prodava~ot, istiov da ja isprati stokata na terminal imenuvan od strana na Kupuva~ot i.t.n.. Incoterms 2000 vodi smetka za ovie alternativi odreduvajki deka, koga imenuvanoto mesto vo dogovorot kako Paritet (mesto na isporaka) se delovni prostorii sopstvenost na Prodava~ot, isporakata e izvr{ena, dogovornata klauzula za Paritet e ispolneta, koga stokata e natovarena na prevozno sredstvo na Kupuva~ot i, vo ostanatite slu~ai, dogovornata klauzula za Paritet e ispolneta koga stokata e postavena na raspolagawe na Kupuva~ot nerastovarena od prevoznoto sredstvo na Prodava~ot - vo nekoja druga geografska to~ka. Otstapuvawata koi {to se spomenati vo FCA A4 vo Incoterms 1990, za razli~ni na~ini na transport, ne se povtoreni vo Incoterms 2000. Paritetnata to~ka prema terminot FOB, koj {to e ist i pri terminite CFR i CIF, vo Incoterms 2000 se ostaveni nepromeneti i pokraj opse`nata rasprava po istite. I pokraj stanovi{teto pri primenata na terminot FOB stokata da se ispora~uva "preku brodskata ograda" deneska, vo mnogu slu~ai, moè da izgleda nepodesno, nesootvetno, od strana na trgovcite,


21

a primeneta voobi~aeno gi zema predvid raspoloìvite kapaciteti za natovar. Se ima{e ~uvstvo deka promenata na FOB punktot }e predizvika nepotrebna zbrka, osobeno koga e vo pra{awe proda`bata na stoka koja {to se prevezuva po more, tipi~no na osnova dogovor za zakup na brodski prostor i pomorski prevoz - Charterparty. Za àl, zborot "FOB" e upotrebuvan od tie isti trgovci ednostavno za da se ozna~i bilo koj Paritet - kako na primer: "FOB fabrika", "FOB postrojka, "FOB Ex od rabotilnicata - fabrikata na prodava~ot" ili drugi to~ki na kopnoto - pritoa zanemaruvajki {to vo stvarnost zna~i kratenkata: Free On Board. Ostanuva faktot deka takvata (nakaradna) primena na "FOB" te`nee kon stvarawe konfuzija i mora da se izbegnuva.

Tuka postoi edna zna~ajna izmena kaj terminot FAS vo odnos na izvoznoto carinewe, bidejki se pokaùva kako mnogu voobi~aena praktika ovaa obvrska da se stavi na Prodava~ot mnogu po~esto otkolku na Kupuva~ot. So cel da se obezbedi deka ovaa izmena pravilno e zabeleàna istata e ozna~ena so golemi bukvi vo uvodniot del za terminot FAS.

9.3. Teminite "C" zahtevaat Prodava~ot da sklu~i dogovod za prevoz

prema voobi~aenite uslovi na svoj sopstven tro{ok. Zatoa, to~kata do koja {to toj }e treba da plati transportni tro{oci neophodno mora da bide ozna~ena posle odnosniot "C" termin. Pri terminite CIF i CIP Prodava~ot mora da go prezeme i osiguruvaweto - da gi podnese tro{ocite za osiguruvawe na stokata pri transport. Dokolku to~kata od/do koja se delat tro{ocite se utvrdi da bide vo odredi{nata zemja, za "C" terminite ~esto pati pogre{no se steknuva uveruvawe deka se raboti za pristignuva~ki dogovori (arrival contracts), na osnova koi {to Prodava~ot ima da go podnese celiot rizik i tro{oci sè dodeka stokata navistina pristigne do dogovorenata to~ka. Me|utoa, mora da se naglasi deka "C" terminite se od ista priroda kako i "F" terminite - prema obata termini Prodava~ot go ispolnuva dogovorot vo zemjata na otpremata na stokata. Taka, kupoproda`nite dogovori vo koi {to se primeneti "C" terminite, kako i dogovorite vo koi {to se primeneti "F" terminite, spa|aat vo kategorijata otpremni dogovori.

Georgi D. Tumbov

22

9.4. Za otpremnite dogovori svojstveno e deka Prodava~ot e dolèn da plati sootveten iznos na transportni tro{oci za prevoz na stokata po voobi~aen paten pravec, na vostanoven na~in, do dogovorenoto mesto. Rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata, kako i dodatni tro{oci koi proizleguvaat od slu~ai koi {to nastanale otkako stokata bila propisno otpremena za prevoz, se na Kupuva~ot. Demek, "C" terminite se razlikuvaat od site drugi termini po toa {to istite imaat dve "kriti~ni" to~ki: ednata ja pokaùva to~kata do koja {to Prodava~ot e dolèn da go organizira, i plati tro{ocite za dogovoreniot prevoz; i drugata, to~kata vo koja rizikot od gubewe i o{tetuvawe na stokata preminuva od Prodava~ot na Kupuva~ot. Od ovaa pri~ina, treba da se obrne najgolemo vnimanie koga se dodavaat obvrski na Prodava~ot pri "C" terminite. Takvata postapka te`nee kon pro{iruvawe na odgovornosta na Prodava~ot von pogore spomenatata "kriti~na to~ka" za locirawe na rizikot. Za "C" terminite od osobena va`nost e faktot {to Prodava~ot e osloboden od natamo{en rizik i tro{ok otkako propisno ja ispolnil svojata obvrska so sklu~uvaweto na dogovorot za prevoz i predavawe na stokata na prevoznikot kako i so izvr{enoto transportno osiguruvawe dokolku se dogovoreni terminite CIF ili CIP.

Bitno svojstvo na "C" terminite kako sostaven del na otpremnite dogovori e isto taka prikaàno preku ednostavnata upotreba na dokumentarnite krediti (sovremen termin za: akreditivi) kako preferiran na~in na pla}awe {to se primenuva pri involvirawe na ovie termini. Dokolku dogovornite strani vo kupoproda`niot dogovor navele deka Prodava~ot }e ja naplati stokata so prezentacija na dogovorenite otpremni dokumenti vo dogovorena banka na osnova izdadeniot (otvoreniot) dokumentaren kredit od strana na Kupuva~ot preku bankata na Kupuva~ot, bi bilo prili~no sprotivno na osnovnata cel na dokumentarniot kredit Prodava~ot i ponatamu da go podnesuva rizikot i tro{ocite posle momentot na naplatata na dokumentarniot kredit ili poinaku kaàno po izvr{enata otprema na stokata. Se razbira, Prodava~ot }e mora da gi snosi tro{ocite koi {to proizleguvaat od dogovorot za prevoz bez obzir na toa dali vozarinata se pla}a odnapred, pri otpremata na stokata, ili pak istata e plativa otkako stokata }e pristigne vo dogovorenoto


23

odredi{te (freight collect); me|utoa, dodatnite tro{oci koi {to moàt da proizlezat od slu~ai koi {to nastanale posle izvr{enata otprema na stokata bez pogovor pa|aat na teret na Kupuva~ot.

Dokolku Prodava~ot mora da obezbedi dogovor za prevoz koj {to opfa}a i pla}awe na da`bini, taksi i drugi tro{oci, kako takvi, normalno, }e padnat na tovar na Prodava~ot do to~kata (opsegot) do koja, prema kupoproda`niot dogovor, tie tro{oci se na negov teret. Vo Incoterms 2000 ova izri~ito e navedeno vo klauzulata A6 kaj site "C" termini.

Vo praktikata voobi~aeno e da se obezbedat nekolku dogovori za prevoz vklu~uvajki tranziten transport na stokata i popatni mesta so cel da se dospee do dogovorenoto odredi{no mesto. Prodava~ot }e mora da gi plati ovie tro{oci, vklu~uvajki i bilo koj tro{ok koj {to proizleguva od tranzitot na stokata od po~etnata do krajnata to~ka na transportot. Ako, me|utoa, prevoznikot praktikuva svoi pravila na tranzit - ili sli~na klauzula - so cel da se izbegnat nepredvideni prepreki (kako: mraz, zakr~enost na pristani{teto, rabotni~ki nemiri, dràvni naredbi, vojna ili voeni operacii) toga{ bilo koj dodaten tro{ok {to proizleguva kako posledica od toa }e padnat na teret na Kupuva~ot. Ova, od pri~ina {to obvrskite na Prodava~ot se ograni~eni na pribavuvawe voobi~aen dogovor za prevoz.

Prili~no ~esto se slu~uva dogovornite strani vo kupoproda`niot dogovor da izrazat èlba da go razjasnat opsegot do koj {to Prodava~ot e dolèn da pribavi dogovor za prevoz vo koj {to }e bide vklu~en i rastovator na stokata. Bidejki takvite tro{oci normalno se pokrieni (opfateni) vo/so vozarinata, kade {to stokata se prevezuva so redovna patna linija, kupoproda`niot dogovor naj~esto odreduva deka stokata }e bide prevezena na toj na~in ili vo najmala raka deka }e bide prevezena pod uslovite za "Liner terms". Vo ostanalite slu~ai, se dodava zborot "landed" (vo prevod: rastovarena na zemja) se dodava posle terminite CFR ili CIF. Me|utoa, prepora~livo e vo takov slu~aj da ne se upotrebuva "C" termin osven ako, vo voobi~aenata trgovska praktika, zna~eweto na kratenkata e jasno

Georgi D. Tumbov

24

razbrliva i prifatena od dogovornite strani pri primena na bilo koj zakon ili trgovski obi~aj.

Osobeno, Prodava~ot nema - i navistina ne moè, bez promena na karakterot na "C" terminite - da prezeme bilo kakva obvrska vo pogled na pristigaweto na stokata do odredi{nata to~ka, zatoa {to rizikot od bilo kako zadocnuvawe za vreme na prevozot go podnesuva Kupuva~ot. Taka, bilo koja obvrska vo pogled na vremeto, neophodno mora da se odnesuva na mestoto na otpremata ili isporakata, na primer, "isporaka ne podocna od ...." ("shipment (despatch) not later than..."). Na primer ako se dogovori: "CFR Hamburg (pristigawe na brodot) ne podocna od ..." navistina e propust, a toa povlekuva razli~ni mo`ni tolkuvawa. Dogovornite strani bi moèle da se smetaat deka imale dobra namera deka stokata mora stvarno da pristigne vo Hamburg na navedeniot datum, vo koj slu~aj nemame otpremen tuku pristignuva~ki dogovor ili, alternativno, deka Prodava~ot mora da ja otpremi stokata vo takov vremenski rok taka {to istata vo normalni uslovi da pristigne vo Hamburg pred navedeniot datum osven ako prevozot docni poradi nepredvideni okolnosti.

Vo trgovijata so stoki se slu~uva stokata da bide kupena dodeka istata plovi (se nao|a na brod) i vo takov slu~aj posle trgovskiot termin se dodava zborot: "na brod / plovi" ("afloat"). Od pri~ina {to rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata, pri primenata na terminite CFR i CIF, ve}e pominal od Prodava~ot na Kupuva~ot, moàt da proizlezat te{kotii pri tolkuvaweto. Prvata varijanta go proteìra voobi~aenoto zna~ewe na terminite CFR i CIF so ogled na lociraweto na preminot na rizikot pome|u Prodava~ot i Kupuva~ot, imeno deka rizikot, za vreme na prevozot po more, ve}e pominal od Prodava~ot na Kupuva~ot: ova bi zna~elo deka Kupuva~ot mora da gi prifati posledicite od slu~aite koi vo vremeto na vleguvaweto na dogovorot vo sila ve}e nastanale. Vtorata varijanta bi bila da se ostavi preminot na rizikot da se poklopuva so vremeto koga e sklu~en kupoproda`niot dogovor. Prvata solucija moèbi e poprakti~na , zatoa {to obi~no pote{ko e da se utvrdi vo kakva sostojba e stokata dodeka patuva. Od ovaa pri~ina vo Konvencijata na Obedinetite nacii za dogovorite vo me|unarodnata trgovija so stoki od 1980 godina


25

~lenot 68 odreduva deka: "ako okolnostite poka`uvaat taka, rizikot e prifaten od Kupuva~ot vo momentot koga stokata mu se predava na prevoznikot koj izdava dokumenti vo soglasnost so dogovorot za prevoz". Me|utoa postoi eden isklu~ok od ova pravilo kade: Prodava~ot znael ili bi moral da znae deka stakata ve}e bila izgubena ili o{tetena, a toa ne mu go ka`al na Kupuva~ot". Taka, tolkuvaweto na CFR ili CIF terminite so dodatok na zborot "plovi" ("afloat") }e zavisi od zakonot koj se primenuva na kupoproda`niot dogovor. Se sovetuva na dogovornite strani vo dogovorot jasno i nedvosmisleno da navedat koj zakon }e bide primenuvan za re{avawe na eventualnite sporovi ako takvi proizlezat od dogovorot. Vo slu~aj na somnenie, dogovornite strani se sovetuvaat da go razjasnat ovoj predmet vo samiot dogovor.

Vo praktikata akterite vo trgovskite zdelki, ~esto pati, i ponatamu go upotrebuvaat tradicionalniot izraz C&F (ili C and F, ili C+F) namesto terminot CFR koj {to e voveden pri revizijata na Incoterms od 1990 godina. I pokraj toa, vo golem broj slu~ai tie stari izrazi i varijanti na terminot C&F (od pred 1990 god.) se smetaat kako ekvivalent na CFR. So cel da se odbegnat te{kotiite od razli~no tolkuvawe na nivnite dogovori, dogovornite strani moraat da go koristat sekoga{, sovremeniot (revidiraniot) termin, odnosno sega CFR, edinstveno svetski priznata kratenka za terminot "Cost and Freight (... nazna~eno mesto na destinacijata).

CFR i CIF vo klauzulata A8 od Incoterms 1990 go obvrzuvaat Prodava~ot da obezbedi kopija od Charterparty sekoga{ koga negoviot transporten dokument (obi~no Konosman - angl. Bill of Lading) se povikuva na Charterparty (tipski dogovor za pomorski prevoz), kako na primer, so ~esto upotrebuvanata zabele{ka vo Konosmanot: "site drugi uslovi prema Charterparty" angl. "all other terms and conditions as per Charterparty". Makar da, se razbira, dogovornata strana mora sekoga{ da bide vo sostojba da gi potvrdi site uslovi od svojot dogovor - prvenstveno vo vremeto na sklu~uvaweto na dogovor - proizleguva deka praktikata da se obezbedi Charterparty, kako {to e navedeno pogore, predizvikuva problemi osobeno pri koristeweto na na~inot na pla}awe: naplata na ispora~anata stoka po pat na

Georgi D. Tumbov

26

vostanovuvawe dokumentaren kredit (akreditiv, vidi:"Delovna praksa" od G.D.Tumbov izdadena vo Veles 1996 god.) od strana na Kupuva~ot. Obvrskata na Prodava~ot da mu obezbedi na Kupuva~ot kopie od Charterparty pri primenata na terminite CFR i CIF, zaedno so drugite transportni dokumenti, vo Incoterms 2000 e izbri{ana.

I pokraj toa {to klauzulata A8 od Incoterms zahteva osiguruvawe deka Prodava~ot }e mu obezbedi na Kupuva~ot "dokaz za izvr{enata isporaka na stokata", tuka morame da naglasime deka Prodava~ot go ispolnil toa barawe koga pribavil "voobi~aen" dokaz. Kaj terminite CPT i CIP takov dokaz bi bil "voobi~aen transporten dokument", a kaj CFR i CIF Konosman ili pomorski tovaren list. Transportnite dokumenti moraat da bidat "~isti", angl. "clean" {to zna~i deka istite ne smeat da sodràt klauzuli ili zabele{ki koi {to jasno naveduvaat na nekoj nedostatok na stokata i/ili opakovkata. Dokolku vo transporniot dokument se dopi{at takvi klauzuli ili zabele{ki istiot se smeta kako "ne~ist" angl. "unclean" i vo toj slu~aj nema da bide prifaten od bankata pri obidot da se naplati stokata prema dokumentarniot kredit. Me|utoa, morame da zabeleìme deka transportniot dokument duri i bez takva klauzula ili zabele{ka voobi~aeno za Kupuva~ot ne pretstavuva nepobiten dokaz prema prevoznikot, deka stokata bila ispora~ana vo sklad so dogovornite odredbi, odnosno stokata imala nedostatoci, no istite ne bile voo~eni i transportniot dokument ostanal "~ist". Voobi~aeno, prevoznikot, so standarden tekst na naslovnata strana na transporniot dokument, odbiva da prifati odgovornost za reklamacija vo odnos na stokata stavajki na znaewe deka vmetnatite poedinosti vo transportniot dokument pretstavuvaat izjavi na ispora~atelot i za toa deka tie izjavi samo, {to bi se reklo, se vmetnati vo dokumentot. Prema pove}eto zakoni (na razni dràvi) koi se vo primena, kako i voobi~aeni na~ela, prevoznikot vo najmala raka mora da upotrebi sootveten na~in na proverka za to~nosta na izvestuvawata, a negoviot propust da postapi taka moè da dovede do toa da bide odgovoren prema primatelot na stokata. Me|utoa vo trgovijata so stoki koi {to se prevezuvaat so kontejneri, prakti~no i ne postoi na~in za proverka na


27

sodrìnata na kontejnerot od strana na prevoznikot, osven ako toj samiot ne bil zadolèn za polnewe na kontejnerot.

Od site termini po Incoterms, samo dva se bavat so transporno osiguruvawe - CIF i CIP. Pri ovie termini Prodava~ot e dolèn da obezbedi (plati) osiguruvawe vo korist na Kupuva~ot. Vo drugite slu~ai e ostaveno na dogovornite strani da odlu~at dali, i vo kakov obem, sakaat da se pokrijat so osiguruvawe. Obzir na toa deka Prodava~ot go vr{i osiguruvaweto vo korist na Kupuva~ot, prepostavuvame deka toj ne gi znae preciznite zahtevite na Kupuva~ot. Prema odredbite od: Cargo Clauses so~ineti od Londonskiot institut za osiguruvawe, klauzulata "C" opfa}a minimalno pokrivawe na nastanatata {teta, klauzulata "B" osredno pokrivawe, a najgolemo pokrivawe na {tetata obezbeduva klauzulata "A". Poa|ajki od toa deka pri kupoproda`niot dogovor za stoka Kupuva~ot moèbi saka da ja prodade stokata vo tranzit (reeksport) na sledniot Kupuva~, a ovoj pak, isto taka, saka da ja preprodade stokata na tret, ne e mo`no da se znae stepenot na osiguritelnoto pokritie na taka posledovatelni kupuva~i i, zatoa, pri dogovarawe na klauzulata CIF voobi~aeno se izbira minimalnoto osiguritelno pokritie so mo`nost Kupuva~ot da zahteva od Prodava~ot i dopolnitelno osiguruvawe. Minimalnoto pokritie me|utoa, ne e podesno za stoki kade {to rizikot od kra`ba, kra`ba na mnogu mal del od stokata ili nesootvetno rakuvawe i ~uvawe na stokata zahteva pove}e od pokritieto {to go obezbeduva osiguruvaweto pod klauzulata C. Bidejki CIP se razlikuva od CIF, normalno ne bi bil upotreben kako termin za proda`ba na stoka za koja {to e izvodlivo da se prifati povisok stepen na osiguritelno pokritie pri primena na CIP otkolku minimalnoto pokritie pri klauzulata CIF. No, ako se propi{e razlika na obvrskata na Prodava~ot za osiguruvawe pri CIF i CIP bi do{lo do konfuzija i zatoa dvata termina ja ograni~uvaat obvrskata na Prodava~ot za osiguruvawe na minimalno pokritie. Pri klauzulata CIP bitno e Kupuva~ot da obrne vnimanie na slednoto: dokolku se zahteva dodatno osiguruvawe, toj }e treba da se soglasi so Prodava~ot deka posledniov moè da sklu~i dopolnitelno osiguruvawe ili, alternativno, da prezeme merki za pro{ireno osiguritelno pokritie za samiot sebe. Isto taka postojat osobeni priliki vo koi {to Kupuva~ot moè da saka da zadrì

Georgi D. Tumbov

28

duri i pove}e za{tita otkolku {to e vozmo`na prema klauzulata A, kako na primer osiguruvawe protiv vojna, neredi, gra|anski nemiri, {trajkovi ili drugi rabotni~ki branuvawa. Dokolku Kupuva~ot zahteva od Prodava~ot da sklu~i takvo osiguruvawe }e mora da mu dade na Prodava~ot sootvetni instrukcii i vo toj slu~aj Prodava~ot }e mora da obezbedi takvo osiguruvawe dokolku e voop{te vozmo`no.

9.4 Terminite "D" po priroda se razlikuvaat od terminite "C", od

pri~ina {to Prodava~ot vo soglasnost so terminite "D" e odgovoren za pristignuvawe na stokata na dogovorenoto mesto ili odredi{na to~ka na granica, ili vo vnatre{nosta, na zemjata na uvoznikot. Prodava~ot mora da go podnese siot rizik kako i tro{oci za dostavuvawe na stokata do odredi{nata to~ka. Ottuka, terminite "D" se primenuvaat vo dogovorite od t.n.r. grupa priemni dogovori, dodeka "C" terminite se svojstvo na otpremnite dogovori. Prema terminite "D", osven DDP, Prodava~ot ne e obvzren da ja ocarini stokata vo zemjata na nejzinata destinacija. Vo minatoto, Prodava~ot imal obvrska uvozno da ja ocarini stokata pri terminot DEQ, bidejki stokata mora da bide spu{tena na kejot (dokot) i poradi toa e vnesena vo zemjata na uvoznikot. Me|utoa blagodarenie na promenite vo carinskite proceduri vo mnogu zemji, sega e mnogu posvojstveno uvoznikot da go prezema carineweto i ja pla}a carinata i drugite uvozni da`bini i tro{oci povrzani so uvozot na stokata. Taka, izmenata vo tolkuvaweto na terminot DEQ e napravena od istata pri~ina kako {to e porano spomenatata izmena kaj terminot FAS. Kako kaj terminot FAS, isto taka i vo uvodniot del kaj DEQ, izmenata e ozna~ena so poinakvi bukvi.

Proizleguva deka vo mnogu zemji terminite koi {to ne se vklu~eni vo Incoterms se vo upotreba glavno vo `elezni~kiot prevoz ("franko granica", "franko border", "franko-frontiere", "Frei Gränze"). Me|utoa, pod takvite termini prirodno ne e za o~ekuvawe deka Prodava~ot treba da go prifati rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata za vreme na transportot do granicata. Vo takvi okolnosti bi bilo podobro da se upotrebi


29

terminot CPT - so naznaka na koja granica i koj grani~en premin se odnesuva. Dokolku, od druga strana, dogovornite strani nameravaat Prodava~ot da go podnese rizikot do granicata se upotrebuva terminot DAF - i tuka so naglaska na koja granica i koj grani~en premin se odnesuva.

Terminot DDU za prv pat e vostanoven vo izdanieto na Incoterms od 1990. Ovoj termin ispolnuva edna va`na funkcija sekoga{ koga Prodava~ot e vo sostojba da ja otpremi stokata vo zemjata na nejzinata odrednica bez uvozno da ja ocarini i bez da plati carina. Vo zemjite kade {to uvoznoto carinewe e komplicirano i odzema mnogu vreme moè da bide rizi~no za Prodava~ot da prezeme obvrska za otprema na stokata do odredi{nata zemja i mesto pa i uvozno da ja ocarini. Makar da prema DDU B5 i B6, Kupuva~ot }e mora da gi podnese dodatnite rizici i tro{oci koi {to moàt da proizlezat od negov propust, da ja ispolni svojata obvrska, da ja ocarini stokata uvozno, za Prodava~ot e prepora~livo da ne go upotrebuva terminot DDU vo zemji kade {to moè da se o~ekuvaat te{kotii pri uvoznoto carinewe.

10. Izrazot "Nema obvrska" ("No obligation") Kako {to proizleguva od izrazite "Prodava~ot mora" i "Kupuva~ot mora" Incoterms se odnesuva samo na obvrskite koi {to dogovrnite strani se dol`ni da gi izvr{at edna prema druga. Od druga strana pak izrazot "nema obvrska" se vmetnatnuva nasekade kade {to edna dogovorna strana nema obvrska kon drugata dogovorna strana. Taka, ako na primer soglasno klauzulata A3 od sootvetniot termin Prodava~ot mora da sklu~i dogovor za prevoz i plati za toj prevoz, go nao|ame izrazot "nema obvrska", ili vo posloboden prevod "bez obvrska", vo poglavjeto "dogovor za prevoz" vo B3 a) smesteni kaj obvrskite na Kupuva~ot.Tamu pak kade {to niedna strana ne e dol`na da obavi nekoe dejstvie za drugata strana, zborovite "nema obvrska" }e se pojavat na dvete strani, na primer, vo odnos na osiguruvaweto. Vo sekoj slu~aj, bitno e da se naglasi deka makar da za edna od stranite se odnesuva izrazot "nema obvrska" da ispolni nekoja zada~a kon drugata strana, toa ne zna~i deka ne e vo interes na taa strana da ja ispolni doti~nata zada~a. Taka, na primer, ba{ kaj terminot CFR i pokraj toa {to sklu~uvaweto dogovor za osiguruvawe e obrska na

Georgi D. Tumbov

30

Kupuva~ot prema A4, jasno e deka Prodava~ot ima interes, ako bide pobarano od Kupuva~ot, da sklu~i takov dogovor za smetka na Kupuva~ot. 11. Otstapuvawa od Incoterms Vo praktikata, ~esto pati se slu~uva dogovornite strani so dodavawe zborovi na klauzulite od Incoterms da nastojuvaat za pogolema preciznost otkolku {to moè da ponudi samiot termin. Treba da se podvle~e deka Incoterms ne dozvoluva rakovodewe po istiot za bilo kakvi dodatoci. Taka, ako dogovornite strani ne moàt da se povikaat na voobi~aenata praktika i trgovski obi~ai za tolkuvawe na takvite dodatoci moàt da se soo~at so seriozni problemi vo slu~aj da nema sootvetno tolkuvawe: kako ovie dodatoci moàt da se dokaàt. Dokolku na primer se upotrebeni voobi~aenite izrazi "FOB stowed" ("FOB sloèno - stokata da bide smestena na mestoto vo brodskata utroba ili na palubata prema upatstvata na kapetanot na brodot") ili "EXW loaded" (EXW natovareno", ne e vozmo`no da se dokaè vospostaveno tolkuvaweto {to se primenuva vo celiot svet, {to bi zna~elo deka obvrskata na Prodava~ot e pro{irena ne samo vo odnos na stvarnite tro{oci za natovar na stokata na brod ili vozilo tuku isto taka go vklu~uva i rizikot od slu~ajno gubewe ili o{tetuvawe na stokata vo vreme na sloùvaweto vo brodskiot prostor ili za vreme na natovarot na stokata. Od ovaa pri~ina, seriozno im se prepora~uva na dogovornite strani da razjasnat: koga tie mislat samo funkcijata na tro{ocite za smestuvawe ili natovar treba da padnat na Prodava~ot ili dali toj isto taka }e mora da go podnese rizikot pred smestuvaweto vo brodskiot prostor ili pred da se zavr{i natovarot na stokata. Ovie se pra{awa na koi Incoterms ne dava odgovor. Sledstveno na toa, dokolku so dogovorot isto taka e propu{teno da se izrazi i opi{e {to nameravale dogovora~ite, moè da se slu~i dogovornite stranki pri realizacijata na dogovorot da imaat nepotrebni te{kotii i tro{oci. I pokraj toa {to Incoterms 2000 ne se odnesuva na mnogu od ovie voobi~aeni otstapuvawa vo dogovorite, vo uvodnite delovi na sootvetnite trgovski termini gi upatuva strankite na potrebata od specijalni dogovorni termini dokolku strankite sakaat da odat i pokraj odredbite na Incoterms, kako:


31

EXW ................dodatna obvrska za Prodava~ot da ja natovari stokata na prevozno sredstvo isprateno od Kupuva~ot; CIF/CIP..........zahtev na Kupuva~ot za dodatno osiguruvawe; DEQ..................dodatna obvrska za Prodava~ot da plati tro{oci po rastovarot na stokata. Vo nekoi slu~ai prodava~ite i kupuva~ite se povikuvaat na trgovskata praktika vo liniskata (se misli na prevozni uslovi za liniska plovidba) i na Charterparty trgovija (zakup na brodski prostor od eden ili nekolku zakupci). Vo takvi okolnosti neophodno e da se napravi jasna razlika pome|u obvrskite na dogovornite strani prema dogovorot za prevoz i nivnite me|usebni obvrski prema kupoproda`niot dogovor. Za àl, ne postoi takva merodavna definicija za izrazite kako "liner terms" i "terminal handlig charges" (THC). Raspodelbata na tro{ocite prema takvite uslovi moè da bide razli~na vo razni mesta (pristani{ta) pa i tamu da se menuva odvreme navreme. Im se prepora~uva na dogovornite strani vo dogovorot za kupoproda`ba da ras~istat kako takvite tro{oci }e se raspodeluvaat pome|u niv. êsto primenuvanite izrazi vo Charterparty, kako "FOB stowed", "FOB stowed and trimmed", ponekoga{ se vnesuvaat vo kupoproda`niot dogovor so cel da se razjasni koja e to~kata ili momentot do kade }e se smeta deka Prodava~ot go izvr{il smestuvaweto i poramnuvaweto na stokata vo brodskite prostori. Tamu kade {to se dodadeni takvi zborovi obvrskata se odnesuva samo na tro{ocite ili pak na obete raboti: tro{oci i rizici. Kako {to ve}e rekovme pogore, bea vloèni site napori vo pravec na obezbeduvawe deka Incotems se odnesuva na najsootvetnata trgovska praktika. Me|utoa, vo nekoi slu~ai, a osobeno tamu kade {to Incoterms 2000 se razlikuva od Incotems 1990, dogovornite strani moè da izjavat èlba trgovskite termini da se primenuvaat poinaku. Tie se potsetuvaat za takvite mo`nosti vo vovednite delovi na terminite - ozna~eni so zborot "Me|utoa".

Georgi D. Tumbov

32

12. Obi~ai na pristani{teto ili na specifi~na trgovija Obzir na faktot deka Incoterms raspolaga so komplet na termini za razli~ni vidovi trgovski zdelki i razli~ni regioni nevozmo`no e sekoga{ odnapred so preciznost da se usoglasat obvrskite na dogovornite strani. Za odredeni pro{iruvawa na tie obvrski neophodno e da se povikaat na obi~aite na odredeno pristani{te i specifi~nata doti~na trgovija ili pak na praksata koja vo porane{noto me|usebno rabotewe ja vospostavile dogovornite strani (~len 9 od Konvencijata na Obedinetite nacii za me|unarodna kupoproda`ba na stoki od 1980 god.). Se razbira deka e poèlno prodava~ite i kupuva~ite me|usebno verodostojno da se informiraat za takvite obi~ai za vreme na pregovorite i deka, dokolku nastanat neizvesnosti, tie }e ja ras~istat pravnata pozicija so prigodni klauzuli vo kupoproda`niot dogovor. Takvi specijalni odredbi vo poedinite dogovori }e zamenat, odnosno izmenat, sè {to poarano e usoglaseno kako pravilo za tolkuvawe vo raznite varijanti na Incoterms. 13. Mo`nostite na Kupuva~ot vo odnos na mestoto na otpremata Vo poedini situacii moèbi i ne e mo`no, za vreme na sklu~uvaweto na dogovorot za kupoproda`ba, precizno da se poso~i to~nata to~ka pa duri i mesto kade Prodava~ot treba da ja donese stokata za natamo{en prevoz. Naime vo ovaa faza mora da se ozna~i po{irok prostor ili pogolemo mesto, kako na primer, morsko pristani{te, i toga{ voobi~aeno se naveduva deka Kupuva~ot ima pravo ili e dolèn podocna da imenuva najprecizna to~ka, vo prostorot ili mestoto. Dokolku Kupuva~ot bil dolèn da imenuva precizno to~ka, kako {to e re~eno pogore, od negoviot propust da go stori toa moè da proizleze odgovornost da go podnese rizikot i dodatnite tro{oci koi se posledica na takviot propust (B5/B7 kaj site termini). Ponatamu, propustot na Kupuva~ot da go iskoristi svoeto pravo da poso~i to~ka kade da mu se donese stokata za natamo{en prevoz moè da mu dade na Prodava~ot za pravo da odbere to~ka koja {to nemu najpove}e mu odgovara (FCA A4). 14. Carinewe na stokata Terminot "carinewe" ("customs clearance") gi zgolemuva nedorazbirawata. Taka, sekoga{ koga se povikuva na obvrska na


33

Prodava~ot, ili pak Kupuva~ot, da prezeme obvrska povrzana za izvozno ili uvozno carinewe na stokata, sega e ras~isteno: ovaa obvrska ne vklu~uva samo pla}awe na da`bini i drugi tro{oci ami isto taka i izvr{uvawe i pla}awe na bilokakvi administrativni raboti {to se povrzani so pominuvawe na stokata preku carinskata linija kako i informacijata do nadle`nite organi vo vrska so ova. Ponatamu, makar da prili~no nepravedno, vo nekoi kraevi se smeta deka e nepodesno da se upotrebuvaat termini vo vrska so obvrskata stokata da se carini koga, kako vo vnatre{nata trgovija vo Evropskata unija ili drugi slobodni carinski unii, sega ne postoi obvrska da se pla}a carinski da`bini i nema pre~ki vo vrska so uvozot i izvozot. So cel da se razjasni situacijata, zborovite "kade {to e primenlivo" vo klauzulite A2 i B2, A6 i B6 od vaè~kiot Incoterms, se vmetnati so cel taa obvrska, bez bilo kakva dvosmislenost, da ne se ispolnuva dokolku ne egzistira carinska procedura. Poèlno e carinskite formalnosti da se obavuvaat od dogovornata strana {to poteknuva od zemjata vo koja treba da se izvr{i carineweto ili pak, vo najmala raka, od strana na pravno lice koe deluva tamu vo ime na spomenatata dogovorna strana. Taka, izvoznikot treba da go vr{i izvoznoto carinewe, dodeka pak uvoznikot treba da go obavuva carineweto na stokata pri uvoz. Prema porane{niot, Incoterms 1990, pri trgovskite termini EXW i FAS izvoznoto carinewe e obvrska na Kupuva~ot, a pri terminot DEQ uvoznoto carinewe e obvrska na Prodava~ot. Incoterms 2000, pak, pri terminite FAS i DEQ obvrskata za izvozno carinewe ja smestuva kaj Prodava~ot, a za uvozno carinewe na Kupuva~ot. Od druga strana i vo Incoterms 2000 kaj terminot EXW, {to pretstavuva minimum obvrski na Prodava~ot, ostaveno e nepromeneto - obvrskata za izvozno carinewe ostanuva na Kupuva~ot. Prema DDP Prodava~ot striktno se sloùva da izvr{i se {to proizleguva tokmu od imeto na ovoj termin: Delivered Duty Paid (Ispora~ano, Uvoznite da`bini Plateni) - odnosno, da go obavi uvoznoto carinewe na stokata i da ja plati bilo koja da`bina {to pritoa proizleguva. 15. Pakuvawe Vo pove}eto slu~ai, dogovornite strani sakaat odnapred da znaat koj vid na pakuvawe }e bide potrebno za bezbeden prevoz na stokata do krajnata destinacija. Me|utoa, bidejki obvrskata na

Georgi D. Tumbov

34

Prodava~ot da ja pakuva stokata moè da bide mnogu razli~na vo zavisnost od vidot i vremetraeweto na pretstojniot prevoz, bi nastanal golem propust dokolku vo kupoprodajniot dogovor ne se navede deka Prodava~ot e dolèn da ja pakuva stokata vo takva ambalaà kakva {to zahteva transportot no, kako obvrska se protega samo dotamu dodeka gi zadovoli okolnostite {to se odnesuvaat na transportot, a koi mu se poznati pred sklu~uvawe na kupoproda`niot dogovor (35.1 i 35.2.b od Konvencijata na Obeditetite nacii za dogovori vo me|unarodnata trgovija so stoki od 1980 godina) kade {to stokata, vklu~uvajki go i pakuvaweto, moraat da bidat "pogodni za bilo koja sootvetna svrha, jasno i nedvosmisleno soop{tena na Prodava~ot vo vremeto koga se sklu~uva dogovorot, osven vo slu~aite koga okolnostite pokaùvaat deka Kupuva~ot ne se potpira, ili deka bi bilo nerazumno da se potpira, na ume{nosta i odlukata na Prodava~ot". 16. Pregled na stokata Vo mnogu slu~ai, Kupuva~ot moè da bide blagovremeno izvesten da organizira pregled na stokata pred ili za vreme koga istata se predava od Prodava~ot za natamo{en prevoz (takanare~en pregled pred otprema, skrateno PSI - Pre-Shipment Inspection). Dokolku vo dogovorot ne e poinaku odredeno, tro{ocite za pregledot pa|aat na teret na Kupuva~ot bidejki istiot e obaven vo negov interes. Me|utoa, ako pregledot na stokata pred isporakata e napraven so cel da mu se ovozmoì na Prodava~ot da ispolni nekoja zakonska odredba koja e vo primena vo negovata zemja pri izvozot na stoka, tro{ocite za pregledot }e padnat na teret na Prodava~ot. Isklu~ok od poslednovo pravilo se slu~aite koga stokata se kupuva na Paritet EXW i vo toj slu~aj tro{ocite za pregled na stokata pred otpremata pa|aat na teret na Kupuva~ot bez obzir na faktot dali pregledot go organizira Kupuva~ot ili pak toa e zakonska obvrska vo zemjata na izvoznikot. 17. Na~in na transport i sootveten termin prema Incoterms 2000 Bilo koj na~in na transport: Grupa E EXW Ex Works (.... nazna~eno mesto) Grupa F FCA Free Carrier (.... nazna~eno mesto)


35

Grupa C CPT Carriage Paid To (.... nazna~eno mesto na odredi{teto) CIP Carriage and Insurance paid To (.... nazna~eno mesto na odredi{teto) Grupa D DAF Delivered At Frontier (.... nazna~eno mesto) DDU Delivered Duty Unpaid (.... nazna~eno mesto na odredi{teto) DDP Delivered Duty Paid (.... nazna~eno mesto na odredi{teto) Pomorski prevoz ili prevoz po vodeni pati{ta vo vnatre{nosta Grupa F FAS Free Alongside Ship (.... imenuvano otpremno pristani{te) FOB Free On Board (.... imenuvano otpremno pristani{te) Grupa C CFR Cost and Freight (.... imenuvano odredi{no pristani{te) CIF Cost, Insurance and Freight (.... imenuvano odredi{no pristani{te) Grupa D DES Delivered Ex Ship (.... imenuvano odredi{no pristani{te) DEQ Delivered Ex Quay (.... imenuvano odredi{no pristani{te) 18. Prepora~liva upotreba na sootveten termin Ponekoga{ vo uvodnite delovi za poedinite termini se prepoa~uva ili pak ne se prepora~uva odreden termin. Ova e od osobena va`nost koga se vo pra{awe terminite FCA i FOB. Za `al, trgovcite prodol`uvaat da go primenuvaat terminot FOB i toga{ koga e sosema deplasirano i da predizvikuva rizik za Prodava~ot kako posledica na tovaraweto na stokata vo prevozno sredstvo najmeno od strana na Kupuva~ot. FOB terminot e prigoden da se primenuva vo

Georgi D. Tumbov

36

slu~aite kade {to se namerava stokata da bide ispora~ana "preku brodskata ograda" ili, bilo vo koj slu~aj, na brod, a ne i koga stokata se tovara na drugo prevozno sredstvo za potoa poslednovo da vleze vo brodot, kako na primer koga stokata e sloèna vo kontejneri ili tovarena na kamion ili vo vagon vo tnr. "roll on - roll off traffic" (prevoz so traekti na koi se ka~uvaat kamionite tovareni so stoka i taka se prevezuvaat i na mnogu pogolemi distanci od obi~en morski tesnec). Taka, vo preambulata na FOB e dadena stroga opomena vo koja e re~eno deka ovoj termin ne treba da se upotrebuva vo slu~aj dogovornite stranki da ne nameravaat isporakata na stokata da se vr{i preku brodskata ograda. Se slu~uva dogovornite strani po gr{ka da dogovorat termin koj {to se odnesuva na pomorski prevoz na stokata koga naprotiv: namerata bila stokata da se preveze na sosema drug na~in. Ova moè da go dovede Prodava~ot vo nezgodna polo`ba nemoèjki da ja ispolni svojata obvrska da mu obezbedi na Kupuva~ot sootveten dokument - kako na primer Konosman (Bill of Lading), Pomorski tovaren list (Sea waybill) ili sootveten elektronski dokument. Tabelata od prehodniot paragraf (17) jasno naveduva koj trgovski termin od Incoterms 2000 e pogoden za poedinite vidovi transport. Isto taka, vo vovedniot del za sekoj termin e navedeno deka istiot moè da bide upotreben za site vidovi transport ili pak deka sootvetniot termin moè da bide upotreben samo pri pomorski prevoz na stokata. 19. Konosmanot i elektronska trgovija Otsekoga{, Konosmanot bil edinstveniot koj {to moèl da bide prezentiran od strana na Prodava~ot pri primena na trgovskite termini CFR i CIF. Konosmanot ispolnuva tri va`ni funkcii, i toa:

.dokaz za isporaka na stokata na brodskata paluba ili drug prostor na brodot;

.svedo{tvo deka postoi dogovor za prevoz na stokata; i

.sredstvo za transfer (prenos) na pravata vrz stokata vo tranzit na tret partner vo zdelkata. Poinakov transporten dokument od Konosmanot }e gi ispolni prvite dve spomenati funkcii, no ne ja ima vo kontrola otpremata na


37

stokata na odrei{teto ili da mu ovozmoì na Kupuva~ot da ja prodade stokata vo trenzit so predavawe na kni`niot dokument, sega, na svojot Kupuva~. Namesto toa, ostanatite transportni dokumenti bi imenuvale treta strana koja bi bila ovlastena da ja prifati stokata vo priemnoto pristani{te. Faktot {to poseduvaweto na Konosmanot e uslov za da se dobie stokata od Prevoznikot na odredi{teto go ~ini Konosmanot osobeno teòk za zamena so elektronski na~in na komunikacija pome|u dogovornite strani. Ponatamu, voobi~aeno e da se izdava Konosman vo nekolku originala no toe e, se razbira, od vitalno zna~ewe za Kupuva~ot ili za bankata koja raboti po negovi instrukcii: za pla}awe prema Prodava~ot da se obezbedi deka site originali od Konosmanot se predadeni (tnr. "Full set" - komplet- site originali - ako se izdadeni 2, 3 ili 4 originala od Konosmanot, site da bidat prezentirani pri naplatata na Dokumentarniot kredit. Ova e zahtev prema Pravilata za Dokumentarnen kredit izdadeni od Me|unarodnata trgovska komora - Pariz ( toa se tnr. Voedna~eni obi~ai i praktika, "Uniform Customs and Practice" - "UCP"; ICC publikacija broj 500 so va`nost od 1.Januari 1994. Transportniot dokument mora da bide dokaz ne samo za otpremata na stokata do prevoznikot no isto taka deka stokata, vo stepen vo koj {to moè da bide potvrdeno od prevoznikot, deka istata e primena vo dobra sostojba i uslovi. Bilo kakva zabele{ka na transportniot dokument koj {to bi pokaùval deka stokata pri priemot na prevoz ne bila vo propisna i dogovorena sostojba i uslovi go ~ini dokumentot "ne~ist" i prema toa neprifatliv prema UCP. I pokraj posebnata pravna priroda na Konosmanot sepak se o~ekuva vo bliska idnina i toj da bide zamenet so elektronska poraka. Verzijata na Incoterms od 1990 godina ve}e go ima prezemeno ova o~ekuvano voznapreduvawe vo obzir. Soglasno klauzulite A8, propi{anite dokumenti moàt da bidat zameneti so elektronski poraki pod uslov dogovornite strani da se soglasile da komuniciraat po elektronski pat. Takvite poraki moàt da bidat preneseni direktno na sootvetnata dogovorna strana ili preku treta strana vo slu~aite, koga i, kade {to postojat takvi servisi. Edna takva usluga {to korisno moè da bide obezbedena od treta strana e registracijata na posednici na Konosmani. Sistemite koi obezbeduvaat takvi uslugi, takvi, kako {to se tnr. BOLERO uslugi, moè da zahteva natamo{na

Georgi D. Tumbov

38

podr{ka od prigodni pravni normi i na~ela kako {to e pojasneto so CMI Pravilata za elektronski Konosman od 1990 godina i ~lenovite 16-17 od doneseniot UNCITRAL Zakon za primena na elektronikata vo trgovija. 20. Neprenoslivi transportni dokumenti vmesto Konosman Vo prethodnite nekolku godini vo praktikata e postignato zna~ajno poednostavuvawe na dokumentite. Konosmanot ~estopati se zamenuva so neprenoslivi dokumenti sli~ni na onie koi se upotrebuvaat za drugite vidovi transport osven pomorskiot prevoz. Ovie dokumenti se nare~eni :"Pomorski tovaren list" ("Sea waybill"), "Liniski tovaren list" ("Liner waybill"), "Vozarinska priznanica" ("Freight receipt"), ili varijanti na takvite izrazi. Neprenoslivite dokumenti se prili~no dovolni da se upotrebuvaat osven vo slu~aite koga Kupuva~ot ima namera da ja preprodade stokata vo tranzit - dodeka istata plovi, so prenos na dokumentite na noviot Kupuva~. So cel da se ovozmoì poslednovo vo kupoproda`niot dogovor pri vnesuvawe na terminite CFR i CIF neophodno e da se zadrì obvrskata na Prodava~ot da obezbedi Konosman. Me|utoa, koga dogovornite strani znaat deka Kupuva~ot ne namerava proda`ba na stokata vo tranzit, dogovornite strani moàt posebno da se dogovorat Prodava~pt da se oslobodi od obvrskata da obezbedi Konosman, ili alternativno, moàt da gi upotrebat terminite CPT i CIP koga nema poseben zahtev za obezbeduvawe Konosman. 21. Pravo da se dava instrukcii na prevoznikot Kupuva~ot, pla}ajki ja vrednosta na stokata, prema terminite "C" treba da se obezbedi deka Prodava~ot, po izvr{enata naplata na stokata, e onevozmoèn da raspolaga so istata - da ne mu bide dozvoleno da dava novi instrukcii na Prevoznikot. Nekoi transportni dokumenti koi {to se upotrebuvaat vo odredeni vidovi prevoz (avionski, drumski ili èlezni~ki) im nudat na dogovornite strani vozmo`nost da mu se zabrani na Prodava~ot davawe novi instrukcii na prevoznikot i toa po pat na obezbeduvawe na Kupuva~ot so poseben original ili duplikat na Tovarniot list. Me|utoa, dokumentite {to se upotrebuvaat namesto Konosman vo pomorskiot prevoz voobi~aeno ne sodràt takva zabranuva~ka funkcija. Me|unarodniot komitet za pomorski prevoz go popravi ovoj nedostatok vo spomenatite dokumenti


39

so prezentacijata na : "Voedna~eni pravila za Pomorskite tovarni listovi" ("Uniform Rules for Sea Waybills") vo 1990 godina. So toa im se ovozmoùva na dogovornite strani da vmetnat "no-disposal" klauzula ("stokata ne e na raspolagawe" - se misli na Prodava~ot) pri {to Prodava~ot se otkaùva od pravoto na raspolagawe so stokata odnosno, nema pove}e pravo da dava novi instrukcii na Prevoznikot i so toa da ja ispora~a i predade stokata na nekoj drug subjekt ili na drugo mesto od ona {to e navedeno vo Tovarniot list. 22. Arbitraà na ICC (Me|unarodnata trgovska komora - Pariz) Dogovornite strani koi vo slu~aj na spor so svojot deloven partner vo vrska so zdelkata predmet na odreden dogovor sakaat da imaat mo`nost da se obratat na Arbitraàta pri ICC kategori~no i jasno treba da se soglasat i vo dogovorot da ja navedat Arbitraàta pri ICC (ICC arbitration) ili, vo slu~aj koga ne postoi nikakov dokument vo me|usebnata prepiska {to pretstavuva sostaven del na dogovorot (ne e dogovorena, so dogovorot ili aneks na istiot, druga arbitraà). Faktot {to vo dogovorot se vneseni eden ili pove}e Incoterms termini, ili vo prepiskata, vo tekot na realizacijata na dogovorot se odnesuvaat na, eden ili pove}e termini od Incoterms, sam za sebe NE pretstavuva soglasnost me|u dogovornite strani, vo slu~aj na spor, da moraat da se obratat na Arbitraàta na ICC. Od taa pri~ina, dokolku se namerava eventualno involvirawe na Arbitraàta na ICC istoto jasno i nedvosmisleno se naveduva vo dogovorot za kupoproda`ba. Od strana na ICC se prepora~uva slednata standardna klauzula vo vrska so arbitraàta: "Site sporovi koi {to proizleguvaat ili se vo vrska so ovoj dogovor kone~no }e bidat re{avani prema Pravilata za arbitraà na Me|unarodnata trgovska komora od strana na eden ili pove}e sudii imenuvani vo soglasnost so spomenatite Pravila." ili vo original na angliski jazik:

"All disputes arising out of or in connection with the present contract shall be finally settled under the Rules of Arbitration of the International Chamber of Commerce by one or more arbitrators appointed in accordance with the said Rules."

Georgi D. Tumbov

40

1.EXW - EX Works (....nazna~eno mesto) STOKATA SE PREZEMA OD SKLADOT KAJ PRODAVAÔT Tuka, na sklad, rizikot

preminuva na Kupuva~ot

More Rampe ! Kaj si zapnal. [efot ima dogovoreno Kla- uzula: EXW. Natovarot e ob-

vrska na Kupuva~ot.

Jas sum obi~en vilu{kar, ama znam deka i mojata rabota za natovarot na

stokata pri EXW treba da ja plati Kupuva~ot.

Jas sum Skanija od golemite. Me prati Kupuva~ot da ja prezemam stokata. Toj }e mi

plati za prevozot zo{to dogovoril klauzula EXW po

Incoterms 2000.

Po~nuvajki od ovoj naslov }e gi prezentirame poedinite termini prema Incoterms 2000-ta so pojasnuvawe na nivnoto zna~ewe i komentari za posledicite od nivnata eventualna prakti~na primena za kupuva~ot ili prodava~ot na stokata. Delovnite partneri koi imaat namera da gi koristat ovie Pravila treba posebno da naglasat deka Dogovorot }e bide reguliran so Incoterms 2000. Da po~neme so prvata kratenka za klauzulata Paritet: EXW = Ex Works so zadolìtelna naznaka vo koe geografsko mesto treba da se izvr{i prezemaweto na stokata. Nakuso EXW podrazbira deka vo dogovorenata cena se sordàni: cenata odnosno vrednosta, na stokata dostavena do skladi{eto na proizvoditelot ili vo bilo koe javno ili privatno skladi{te (pak so to~na naznaka na mestoto) ako taka se dogovori. Prodava~ot nema obvrska nitu da ja natovari stokata na transportno sredstvo. Ednostavno, posledniov samo ja stava stokata na raspolagawe na Kupuva~ot. Ovoj pak, sekoga{ treba da vodi smetka za toj fakt, da bide mnogu vnimatelen, ako prodava~ot ponudi i insistira na ovaa klauzula.


41

EXW - zna~i deka Prodava~ot ja ispolnil svojata obvrska za isporaka na stokata, koga istata mu ja stavil na raspolagawe na Kupuva~ot vo dogovorenite prostorii, kako na primer: rabotilnica, fabrika, svoj sklad, javen sklad itn. Ve}e rekovme deka prodava~ot ne e odgovoren za natovar i ne go pla}a istiot. Prodava~ot, isto taka ne e odgovoren za izvozno carinewe. Kupuva~ot gi podnesuva site tro{oci i gi prezema site rizici koi {to proizleguvaat od ~inot na prezemaweto na stokata od prostorot nazna~en vo dogovorot do kone~nata destinacija. Od ova moème da zaklu~ime deka kratenkata - dogovornata klauzula za Paritet, EXW pretstavuva najmala obvrska za prodava~ot, a najte{ka za kupuva~ot, ili prevedeno, zna~i deka kako prodava~ treba da ja predlagame i insistirame na nea, dodeka pak vo uloga na kupuva~ treba da vloìme maksimalni napori da ja izbegneme, odnosno da zamenime, vo najlo{ slu~aj, so slednata do nea klauzula - FCA. Me|utoa, dokolku dogovornite strani izrazat èlba Prodava~ot da bide odgovoren za natovar na stokata pri otpremata kako i da go snosi rizikot i tro{ocite za natovar na stokata na prevozno sredstvo imenuvano i postaveno od strana na Kupuva~ot, toa mora da bide storeno jasno so dodatok na izri~ita formulacija vo toj smisol vo kupoproda`niot dogovor. Ovoj termin ne smee da se upotrebi vo slu~aite koga Kupuva~ot objektivno ne moè da gi obavi izvoznite formalnosti, direktno ili indirektno. Vo takvi okolnosti treba da se primeni terminot FCA, podrazbirajki deka Prodava~ot se soglasil da ja tovari stokata na svoj tro{ok i rizik. Ako se dogovori klauzulata EXW (so naznaka na mestoto) - Incoterms 2000-ta gi predviduva slednite A OBVRSKI NA PRODAVAÔT A1 Obezbeduvawe stoka vo soglasnost so dogovorot EXW

Prodava~ot mora da obezbedi stoka i trgovska faktura ili nejzina sootvetna elektronska poraka vo sklad so dogovorot za kupoproda`ba, kako i sekoja druga dokumentacija koja se bara so dogovorot.

Georgi D. Tumbov

42

A2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti EXW

Prodava~ot e dolèn da mu pruì na Prodava~ot, na zahtev, rizik i tro{ok na posledniov, sekoja asistencija pri obezbeduvaweto, tamu kade {to e potrebno, izvozna dozvola ili drugo oficijalno odobrenie neophodno za izvoz na stokata.

A3 Dogovor za prevoz i osiguruvawe EXW

Prodava~ot nema obvrska da sklu~uva, ili da prezema bilo {to drugo, vo vrska so dogovarawe na prevoz i transportno osiguruvawe na stokata.

A4 Otprema EXW

Prodava~ot e obvrzen da ja (po)stavi stokata na raspolagawe na Kupuva~ot vo nazna~enoto mesto za otprema, ne natovarena na bilo kakvo prevozno sredstvo, na denot ili dogovoreniot vremenskiot interval ili, dokolku takvo vreme ne e dogovoreno, vo voobi~aenoto vreme za isporaka na takov vid stoka. Ako ne bila dogovorena tokmu odredena to~ka vo nazna~enoto mesto, a od druga strana postojat pove}e takvi specifi~ni lokacii, Prodava~ot moè da odbere edna od niv koja nemu najpove}e mu odgovara.

A5 Premin na rizikot EXW

Na osnova odredbite od klauzulata B5, Prodava~ot e obvrzen da gi podnese site rizici od gubewe ili o{tetuvawe na stokata se dodeka ne se otpremi vo soglasnost so klauzulata A4 - {to zna~i neposredno do pred samiot ~in na natovar.

A6 Podelba na tro{ocite EXW

Na osnova odredbite od klauzulata B6, Prodava~ot e obvrzen da gi plati site tro{oci koi se odnesuvaat na stokata se dodeka istata ne se otpremi vo soglasnost so klauzulata A4.

A7 Izvestuvawe na Kupuva~ot EXW


43

Prodava~ot mora da mu ispra}a na Kupuva~ot potrebni izvestuvawa vo pogled na mestoto i vremeto koga stokata }e mu bide postavena na raspolagawe.

A8 Dokaz za otpremata, transporten dokument ili sootvetna EXW elektornska poraka

Prodava~ot ne e obvrzen da obezbeduva nikakov dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili sootvetna elektronska poraka.

A9 Proverka na stokata pred otprema - pakuvawe -odbeleùvawe EXW

Prodava~ot e obvrzan da gi podnese tro{ocite za: proverka na kvalitetot, merewe na dimenziite i merewe na teìnata, broewe i odbeleùvawe na poedinite delovi od pratkata (koleti, paleti itn.) koi {to se neophodni pred da se stavi stokata na raspolagawe na Kupuva~ot. Prodava~ot e dolèn da izvr{i pakuvawe, ambalaìrawe na stokata na svoj sopstven tro{ok osven ako e vo pra{awe stoka koja voobi~aeno ne se pakuva za transport {to treba da proizleguva od dogovorot. Isto taka vo dogovorot e neophodno da se odredat, ili pred zaklu~uvawe na dogovorot da mu se soop{tat na Prodava~ot, site relevantni podatoci vo vrska so transportot kako: na~in na transport, odredi{te itn. Pakuvaweto vo sekoj slu~aj treba da bide sootvetno.

A10 Drugi obvrski EXW

Na zahtev, tro{ok i rizik na Kupuva~ot, Prodava~ot e dolèn da mu pruì sekoj vid pomo{ pri obezbeduvaweto bilo koj dokument ili sootvetni elektronski poraki koi {to se izdavaat vo, ili ispra}aat od, zemjata na otpremata i/ili zemjata na potekloto na stokata, a koi Kupuva~ot moè da gi bara za izvoz i/ili uvoz na stokata i, ako e potrebno, za tranzit na stokata pri transportot niz bilo koja zemja. Prodava~ot isto taka e dolèn da mu obezbedi na Kupuva~ot potrebni informacii za transportno osiguruvawe.

Georgi D. Tumbov

44

B OBVRSKI NA KUPUVAÔT B1 Pla}awe na stokataEXW

EXW Kupuva~ot mora da ja plati vrednosta na stokata na na~in kako {to e predvideno vo dogovorot za kupoproda`ba.

B2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti EXW

Kupuva~ot e dolèn na svoj tro{ok i rizik da obezbedi izvozna i uvozna dozvola ili drugo oficijalno odobrenie i da gi obavi, tamu kade {to e izvodlivo, site carinski formalnosti za izvoz na stokata.

B3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe EXW

Vo originalniot tekst na "Incoterms 2000" na angliski jazik, potsetuvame deka samo angliskiot tekst oficijalno se priznava pred sudovite i arbitraìte i nitu eden drug prevod na bilo koj jazik, bukvalno stoi:

.Contract of carriage - No obligation (Dogovor za prevoz - nema obvrska)

.Contract of insurance - No obligation (Dogovor za osiguruvawe - nema obvrska)

Ovie dve potto~ki ne treba da se sfatat bukvalno. Da se potsetime na to~kata 10 od uvodniot del kade se veli deka izrazite: "Prodava~ot mora" i "Kupuva~ot mora" se upotrebuvaat samo tamu kade {to dogovornite strani imaat me|usebni obvrski. Vo dadeniov slu~aj, koga gi naveduvame obvrskite na Kupuva~ot, dogovorite za prevoz i osiguruvawe za vreme na prevozot stvarno voop{te ne se obvrska na Kupuva~ot prema Prodava~ot. Kupuva~ot i ne mora da sklu~i dogovor za prevoz pa i osiguruvawe. Moè da isprati sopstveno prevozno sredstvo i da rizikuva da ne sklu~i transportno osiguruvawe. Toa e negova rabota, za koja ne e obvrzan pred Prodava~ot. Ova e


45

ubav primer da pokaème deka sekoja citirana klauzula treba da se ~ita so vnimanie i do kraj na tekstot.

B5 Premin na rizikot EXW

Kupuva~ot mora da go podnese siot rizik od gubewe i/ili o{te tuvawe na stokata

.od vremeto koga stokata bila otpremena soglasno to~kata A4; i

.od dogovoreniot datum ili po datumot na istekot na dogovoreniot period za isporaka {to nastanalo kako posledica na negoviot propust da isprati opomena na Prodava~ot da postapi prema klauzulata B7, podrazbirajki, me|utoa, deka stokata vo sekoj pogled e prema dogovorot, propisno smestena i odvoena od druga stoka ili na drug na~in identifikuvana deka toa e dogovorenata stoka.

B6 Podelba na tro{ocite EXW Kupuva~ot e dolèn da plati:

.site tro{oci {to se odnesuvaat na stokata od momentot koga istata bila otpremena vo soglasnost so klauzulata A4; i

.site dodatni tro{oci nastanati kako poradi propustot da se prezeme isporakata na stokata koga mu bila stavena na raspolagawe, taka i da propu{ti da isprati sootvetna opomena do Prodava~ot vo sklad so klauzulata B7, me|utoa pod uslov stokata da odgovara na dogovorenite parametri, pri {to treba da se naglasi deka istata e propisno smestena i odvoena od druga stoka ili na drug na~in identifikuvana deka navistina toa e dogovorenata stoka; i

.tamu kade {to e potrebno, site carinski da`bini, taksi i drugi tro{oci kako i tro{ocite za obavuvawe na carinskite formalnosti koi {to se pla}aat vo vrska so izvozot. Kupuva~ot isto taka mora da mu gi nadoknadi na Prodava~ot site nastanati tro{oci pri pruàweto asistencija vo soglasnost so A2.

Georgi D. Tumbov

46

B7 Izvestuvawe do Prodava~ot EXW

Kupuva~ot e dolèn, vo slu~aj da e ovlasten da go odredi vremeto vo ramkite na dogovoreniot period za izvr{uvawe na isporakata i/ili mestoto za prezemawe na stokata, da mu isprati na Prodava~ot dovoleno podatoci za istoto.

B8 Dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili EXW sootvetna elektronska poraka

Kupuva~ot e dolèn da mu obezbedi na Prodava~ot sootveten dokument so {to se dokaùva deka ja prezemal stokata.

B9 Pregled na stokata EXW

Kupuva~ot e dolèn da gi plati tro{ocite za bilo kakov pregled na stokata pred isporakata, vklu~uvajki i pregled koj zahteva od ovlastenite organi na zemjata na izvoznikot.

B10 Drugi obvrski EXW

Kupuva~ot e dolèn da gi plati site tro{oci nastanati pri izdavaweto na dokumentite ili sootvetni elektronski poraki spomenati vo A10 kako i da mu gi nadoknadi na Prodava~ot tro{ocite {to imal pri pruàweto asistencija vo soglasnost so toa.

Ve}e konstatiravme deka dogovornata klauzula za Paritetot pri

{to e upotreben terminot EXW, prema Incotems 2000, pretstavuva mnogu te{ka obvrska za Kupuva~ot. Vpro~em, vo toa se uverivme i od spisokot na obvrskite na dvete dogovorni strani. Od tie pri~ini, Paritetot EXW, dokolku Kupuva~ot ne e vo sostojba da organizira natovar na stokata, a posebno ako ne moè direktno ili indirektno da gi obavi izvoznite formalnosti, treba da ja izbegnuva. Zatoa koga prevozot, od bilo koja pri~ina, mora da padne na teret na Kupuva~ot, mnogu e podobro da dogovori Paritet: FCA. Pri samoto dogovarawe, vo uloga na Kupuva~, insistiraweto da se izbegne terminot EXW od strana na Kupuva~ot, vo sekoj slu~aj, zna~i poznavawe na delovnata terminologija. Otkako


47

Prodava~ot }e oceni deka sproti sebe ima deloven ~ovek koj vo detali ja poznava ovaa materija, voobi~aeno, ja prifa}a klauzulata za Paritet FCA, obi~no, bez nikakva refleksija na proda`nata cena na stokata.

Sepak, morame da naglasime deka terminot za Paritet EXW - Ex Works ne e izmislen samo za da se prefrlat site obvrski i tro{oci na Kupuva~ot, ili so drugi zborovi, istiot da se "nasamari". Vo svetot postojat multinacionalni kompanii so firmi i pretstavni{tva vo golem broj zemji, a isto taka postojat i ednonacionalni firmi na koi organizacijata na natovarot, izvoznata dokumentacija i izvoznoto carinewe ne im pretstavuva pogolema te{kotija i tro{ok. Seto toa mo`e da go obavi kvalifikuvana {pediterska firma so svetsko renome. Od taa pri~ina takvite kupuva~i i vo uloga na Kupuva~ mo`e da se slu~i da insistiraat na terminot za Paritet EXW so cel kolku {to e mo`no da ja namalat proda`nata cena. Tie kompanii dobro gi poznavaat prilikite vo zemjata na izvoznikot, pa ottuka, za niv rizikot od prifa}aweto na EXW vo uloga na Kupuva~ pretstavuva - sepak samo minimalen rizik. Sekako deka vo tie kompanii se dovolno umni da ne rabotat "vo korist na svojata {teta".

Georgi D. Tumbov

48

2.FCA - FREE CARRIER (....imenuvano mesto) STOKATA E NATOVARENA VO KAMION ILI VAGON Gotovo! Ottuka rizikot

go prezema Kupuva~ot.

Mojata obvrska pri FCA be{e da proizvedam i

natovaram na dogovorenoto prevozno sredstvo. A sega, parite "na megdan". Pa, i

ovaa klauzula za Prodava- ~ot ne bila taka lo{a.

Adio amigo, ne bor~ite ni{to. Pa ova e klauzulata

FCA. Mojata rabota }e ja plati Prodava~ot. Taka

pi{uva vo Incoterms 2000.

Skanijata sose voza~: Na{ata sudba ne se menuva niti pri FCA. Pak treba da

~ekame da ni plati onoj skapernik Kupuva~.

"Free Carrier" zna~i deka Prodava~ot ja predava stokata, izvozno ocarineta, na prevoznikot odreden od strana na Kupuva~ot na tokmu nazna~enoto mesto. Treba da se naglasi deka izbranoto mesto e prigodno za izvr{uvawe na obvrskite za, eventualen rastovar i natovar na stokata na poso~enoto mesto. Dokolku otpremata se vr{i od prostorii na Prodava~ot, toj e odgovoren za natovar. Ako pak otpremata se vr{i od bilo koe drugo mesto, Prodava~ot ne e obvrzen da izvr{i rastovar. Poslednovo e navistina malku komplikuvano zatoa }e go objasnime so eden primer: Vo trgovska zdelka so dogovoren termin za Paritet - FCA Kupuva~ot nastojuva da ja prezeme stokata so vagon. Prodava~ot ja tovara stokata od svojot magacin na kamion ja prevezuva do `elezni~kata stanica na svoj tro{ok no, ne e obvrzen da go rastovari kamionot i da ja tovari stokata vo vagon. Naime toj ve}e edna{ ja obavil operacijata na tovaraweto - na prvoto prevozno sredstvo.

So ova ne bi se slo`ile dokraj ili Incoterms vo ovoj slu~aj e nedore~en. Sè zavisi od toa {to, ama precizno, e vlezeno vo dogovorot ili dovolno e i vo me|usebnata potvrda na nara~kata. Imeno: ako tamu


49

stoi: "FCA magacin pri fabrikata na Prodava~ot vo, da re~eme, Minhen", a Kupuva~ot vo me|uvreme se premislil i saka da ja preveze stokata so èleznica, gornata konstatacija drì mesto. Me|utoa, ako vo dogovorot stoi: "FCA tovarna èlezni~ka stanica Minhen (ako ima pove}e se imenuva edna od niv), toga{ objasnuvaweto od prethodniot stav prezemeno od originalot na Incoterms 2000 ne drì bidejki prema site drugi tolkuvawa vo samiot Incoterms 2000: pri upotrebata na trgovskiot termin FCA obvrskata na Prodava~ot e izvr{ena vo momentot koga stokata e natovarena na prevozno sredstvo na tokmu precizno dogovorenata to~ka pa makar i Prodava~ot pome|u negovata fabrika, magacin, rudnik itn. imal eden ili moèbi i pove}e popatni pretovari. Terminot FCA moè da se upotrebuva nezavisno od toa koj na~in na transport }e bide upotreben vklu~uvajki go i multimodalniot (pove}ena~inskiot). "Prevoznik" ("Carrier") zna~i sekoe pravno lice koj prema dogovorot za prevoz prezema obvrska da go izvr{i ili da go organizira izvr{uvaweto na transportot so èleznica, suvozemen pat, avion, po more, vnatre{ni vodni pati{ta ili so kambinacija od tie na~ini. Dokolku Kupuva~ot imenuva drugo lice, a ne prevoznikot, da ja primi stokata, se smeta deka Prodava~ot ja ispolnil svojata obvrska vo pogled na otpremata na stokata koga istata e otpremena na imenuvanoto lice na primer: {pediter. Ovaa klauzula zameni pove}e kratenki za paritet od porane{nite Incoterms kako: F-co (Franko) natovareno vo..., FOR.... vo ozna~eno mesto (Free on railway) prodava~ot ja predava stokata, natovarena na drumsko ili vo èlezni~ko prevozno sredstvo vo odredena èlezni~ka stanica bez obzir dali e toa domicilot na prodava~ot, ili popatna èlezni~ka stanica, naj~esto èlezni~ki grani~en premin, potoa FOT....(Free on truck), {to ozna~uva (sega ve}e: ozna~uva{e) natovareno na/vo kamion, drumsko transportno sredstvo, FOB (Free on board) Airport... {to zna~e{e natovareno vo avion. Gi citiravme ovie klauzuli so cel da potsetime deka istite se seu{te dlaboko vkoreneti vo delovnata terminologija i neretko se vo upotreba. Normalno, ako edna klauzula bila vo upotreba i preìveala dva/tri rabotni veka, ne e lesno tuku taka, ednostavno da se zameni

Georgi D. Tumbov

50

prekuno} so druga. Ova posebno od strana na lu|eto koi poretko se sre}avaat so ovie termini. Klauzulata FCA gi zameni kratenkite F-co, FOR, FOT od porane{nite verzii, no vo nikoj slu~aj ne smee da se poistoveti so istite. Ova od pri~ina {to FCA ozna~uva natovarena stoka na prvoto prevozno sredstvo, najblisku do proizvoditelot ili skladot bilo kade da e. Za razlika od FCA, kratenkata FOR, na primer, moèvme da ja upotrebime i za paritet koga stokata ja stavame na raspolagawe na Kupuva~ot natovarena vo vagon, vo bilo koe mesto. Prema Me|unarodnite trgovski uslovi, Incoterms 1990. koi vlegoa vo sila na 1.Juli,1990-ta godina, kratenkata FCA, poprecizno ozna~uva deka prodava~ot ja ispolnil svojata dogovorna obvrska vo momentot koga }e ja predade stokata, ocarineta za izvoz, na natamo{na grià na prevoznikot, kogo go opredeluva Kupuva~ot, vo nazna~enoto mesto. Vo slu~aite koga se dogovara klauzulata za paritet FCA, prema utvrdenata praksa, obi~no se bara asistencija od Prodava~ot pri sklu~uvaweto na Dogovorot za transport i toa naj~esto za èlezni~kiot i avionskiot. Prodava~ot toa go ~ini na rizik i tro{ok na Kupuva~ot.

Paritetot FCA moè da se koristi pri site vidovi transport, vklu~uvajki go i multimodalniot. Inkorporiraweto na klauzulata FCA vo Dogovorot gi podrazbira slednive A OBVRSKI NA PRODAVAÔT A1 Obezbeduvawe na stoka vo soglasnost so dogovorot FCA

Prodava~ot mora da obezbedi stoka i trgovska faktura, ili nejzina sootvetna elektronska poraka, vo soglasnost so kupoproda`niot dogovor i drugi sootvetni dokazi koi {to moàt da bidat barani na osnova na Dogovorot.

A2 Dozvoli odobrenija i formalnostiFCA

FCA Prodava~ot e obvrzen na svoj rizik i tro{ok da obezbedi izvozna dozvola ili drug vid oficijalno odobrenie i da gi


51

obavi, toga{ koga e potrebno, site carinski formalnosti neophodni za izvoz na stokata.

A3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe FCA

Dogovor za prevoz: Nema obvrska. Me|utoa, dokolku se bara od strana na Kupuva~ot ili dokolku toa e trgovska praktika, a Kupuva~ot blagovremeno ne dal sprotivni instrukcii, Prodava~ot moè da dogovori prevoz pod voobi~aenite uslovi, na rizik i teret na Kupuva~ot. Sekako, Prodava~ot moè da odbie da sklu~i dogovor i, dokolku go stori toa, toj e dolèn vedna{ da go izvesti Kupuva~ot na sootveten na~in. Dogovor za osiguruvawe: Prodava~ot nema obvrska da sklu~i dogovor za transportno osiguruvawe.

A4 Otprema FCA

Prodava~ot e dolèn da ja otpremi stokata i predade na prevoznikot ili drugo lice imenuvano od strana na Kupuva~ot, ili izbran od Prodava~ot vo soglasnost so klauzulata A3 a), na nazna~enoto mesto i datum ili pak vo tekot periodot {to e dogovoren za isporaka.

Otpremata e izvr{ena: a)Ako imenuvanoto mesto e prostorija na Prodava~ot, koga stokata bila tovarena vo prevozno sredstvo {to go obezbedil prevoznikot imenuvan od strana na Kupuva~ot ili drugo pravno lice koe raboti vo ime i za smetka na Kupuva~ot. b)Ako pak nazna~enoto mesto e, bilo kade osven kako pod to~kata a), koga stokata e stavena na raspolagawe na prevoznikot ili drugo lice koe e imenuvano od Kupuva~ot, ili izbrano od Prodava~ot vo sklad so klauzulata A3 a) na na~in na transport kako {to odredil Prodava~ot - ne rastovarena (bi dodale i ne pretovarena). Dokolku ne bilo dogovoreno tokmu odredena to~ka vo ramkite na imenuvanoto mesto i, ako vo toa mesto postojat nekolku takvi to~ki, Prodava~ot ima pravo da ja odbere specifi~nata to~kata to~ka koja nemu najve}e mu odgovara. Vo nedostatok na precizni instrukcii od Kupuva~ot, Prodava~ot ima pravo da ja otpremi stokata za prevoz na na~in na transport i/ili koli~ina (za poedini delovi od celata pratka) i/ili kako {to prirodata na stokata zahteva.

Georgi D. Tumbov

52

A5 Premin na rizikot FCA

Na osnova odredbite od klauzulata B5 Prodava~ot mora da go podnese rizikot od gubewe i o{tetuvawe na stokata sè do vremeto dodeka istata se otpremi vo soglasnost so klauzulata A4.

A6 Podelba na tro{ocite FCA

Soglasno odredbite od B6 prodava~ot mora da gi plati

.site tro{oci {to se odnesuvaat na stokata se do momentot

dodeka se otpremat vo soglasnost so klauzulata A4; i

.tro{ocite za carinskite formalnosti kako i carinata, taksite, ako takvi postojat, i drugi tro{oci povrzani so izvozot.

A7 Izvestuvawe do Kupuva~ot FCA

Prodava~ot e dolèn da mu dade na Kupuva~ot dovolen broj podatoci (avizo) deka stokata e otpremena vo soglasnost so A4. Dokolku prevoznikot ne ja prezeme isporakata vo soglasnost so A4 vo dogovorenoto vreme, Prodava~ot isto taka mora da go izvesti Kupuva~ot.

A8 Dokaz za otpremata, transporten dokument ili sootvetna FCA elektronska poraka

Prodava~ot e dolèn, na svoj tro{ok, da mu pribavi na Kupuva~ot voobi~aen dokaz za izvr{enata isporaka na stokata vo sklad so klauzulata A4. Dokolku dokumentot se povikuva na prethodniot stav, toga{ e transporten dokument, na barawe, rizik i tro{ok na Kupuva~ot, Prodava~ot e dolèn da mu pruì sekoj vid pomo{ pri obezbeduvaweto transporten dokument za dogovor za prevoz ( na primer prenosliv Konosman, neprenosliv pomorski Tovaren list, dokument za prevoz na stokata po vnatre{nite vodni pati{ta, èlezni~ki sprovoden list, drumski sprovoden list ili multimodalen transporten dokument).


53

Vo slu~aevite koga Prodava~ot i Kupuva~ot se dogovorile da op{tat po elektronski pat, dokumentot koj se povikuva na prethodniot stav moè da bide zamenet so poraka so sootvetni me|usebno razmeneti podatoci (Electronic Data Interchange (EDI) message.

A9 Proverka na stokata pred otprema - pakuvawe - odbeleùva- FCA we

Prodava~ot e dolèn da gi plati troo{ocite za proverka kako {to se: proverka na kvalitetot, merewe (na dimenziite), merewe (na teìnata), broewe koi {to se neophodni pri isporakata na stokata vo soglasnost so klauzulata A4. Prodava~ot, na svoj sopstven tro{ok, e obvrzen da obavi pakuvawe (osven ako ne e voobi~aena praktika za odnosniot vid trgovija da se ispora~uva stokata na osnova opisot vo dogovorot - nepakuvana). Pakuvaweto e zadolìtelno sootvetno na zahtevite za transport na stokata pod uslov okolnostite {to se odnesuvaat na transportot (na primer na~inot na transportot, krajnoto odredi{te na stokata) mu se staveni na znaewe na Prodava~ot pre sklu~uvaweto na kupoproda`niot dogovor. Pakuvaweto mora da bide sootvetno obeleàno.

A10 Drugi obvrski FCA

Na zahtev, rizik i tro{ok na Kupuva~ot, Prodava~ot e dolèn da mu pruì sekoj vid pomo{ pri obezbeduvaweto na dokumentite ili sootvetni elektronski poraki (drugi poraki - ne onie od A8) izdadeni ili transmitirani (isprateni) od zemjata na isporakata i/ili zemjata na potekloto na stokata, koi {to Kupuva~ot moè da gi bara za uvoz na stokata i, tamu kade {to se pojavuva potreba, za tranzit preku treta ili treti zemji. Na barawe na Kupuva~ot, Prodava~ot e obvrzen da mu obezbedi potrebi informacii za sklu~uvawe na transportno osiguruvawe.

Georgi D. Tumbov

54

B OBVRSKI NA KUPUVA^OT B1 Pla}awe na stokata FCA

Kupuva~ot mora da ja plati vrednosta na stokata na na~in predviden so kupoproda`niot dogovor.

B2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti FCA

Na svoj sopstven rizik i tro{ok Kupuva~ot mora da pribavi uvozna dozvola ili bilo koe drugo uverenie, odobrenie ili soglasnost i da gi obavi, tamu kade {to se primenuva - kade postoi carinewe, site carinski formalnosti za uvoz na stokata kako i za tranzit na stokata preku bilo koj a treta zemja.

B3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe FCA a)Dogovor za prevoz

Kupuva~ot e obvzren da sklu~i dogovor za prevoz na stokata na svoj sopstven tro{ok i toa od nazna~enoto mestoto posle terminot FCA, osven koga dogovorot za prevoz go sklu~uva Prodava~ot kako {to e predvideno vo klauzulata A3 a). b)Dogovor za osiguruvawe - Nema obvrska. Da ne se povtoruvame, samo nakuso: Kupuva~ot oficijalno

stvarno nema obvrska da sklu~i dogovor za osiguruvawe i plati premija za transportno osiguruvawe. Vo tekstot na Incoterms taka mora da stoi zatoa {to toa ne e me|usebna obvrska. Me|utoa, ostanuva faktot deka dokolku Kupuva~ot ne re{il da rizikuva eventualna {teta od gubewe ili o{tetuvawe na stokata na nejziniot pat od nazna~enoto mesto kaj Prodava~ot do svojot magacin ili sklad, sepak }e mora da izvr{i transportno osiguruvawe vo slu~aite koga vo kupoproda`niot dogovor e upotreben terminot FCA. B4 Prezemawe na otpremenata stoka FCA

Kupuva~ot mora da ja prezeme stokata {tom istata e otpremena vo soglasnost so klauzulata A4.


55

B5 Premin na rizikot FCA

Kupuva~ot mora da go podnese siot rizik od gubewe ili o{tetuvawe na stokata i toa: .od momentot koga stokata bila otpremena vo soglasnost so klauzulata A4; i .od dogovoreniot datum ili od datumot koga istekol dogovoreniot period za isporaka {to nastanalo bilo poradi toa {to Kupuva~ot propu{til da imenuva prevoznik ili drugo pravno lice vo sklad so klauzulata A4, ili poradi toa {to prevoznikot, odnosno stranata imenuvana od Kupuva~ot, propu{tile da ja prezemat stokata pod svoj nadzor vo dogovorenoto vreme, ili pak zatoa {to Kupuva~ot propu{til da dade sootvetno izvestie vo soglasnost so klauzulata B7, pod uslov, me|utoa, stokata vo sè da odgovarala na dogovorenata, {to bi rekle, propisno odvoena ili na drug na~in identifikuvana kako stoka prema slovoto na dogovorot.

B6 Podelba na tro{ocite FCA Kupuva~ot e obvrzen da gi plati

.site tro{oci {to se odnesuvaat na stokata od momentot koga

istata bila otpremena vo soglasnost so klauzulata A4; i

.site dodatni tro{oci nastanati bilo paradi propustot da imenuva prevoznik ili drugo pravno lice vo soglasnost so klauzulata A4 ili pak poradi dogovornata strana koja bila imenuvana od strana na Kupuva~ot propu{tila da ja prezeme stokata pod svoj nadzor vo dogovorenoto vreme, ili pak zatoa {to Kupuva~ot propu{til da isprati sootvetna poraka vo soglasnost so klauzulata B7, pod uslov, me|utoa, stokata po site svojstva da odgovarala na dogovorenata, propisno odvoena ili na drug na~in identifikuvana kako stoka prema dogovorot; i

.tamu kade {to postojat, site da`bini, taksi i drugi tro{oci kako i tro{ocite za obavuvawe na carinskite formalnosti koi {to se pla}aat pri uvozot na stokata i za nivniot premin preku treti zemji - ako takov, tranziten transport, postoi.

Georgi D. Tumbov

56

B7 Izvestuvawe do Prodava~ot FCA

Kupuva~ot mora da mu dade na Prodava~ot dovolen broj podatoci za identitetot na stranata imenuvana vo klauzulata A4 i, tamu kade {to e potrebno, da go odredi i soop{ti na~inot na transport, kako i datumot ili vremenskiot period koga namerava da mu bide otpremena stokata i, kako {to moè da se slu~i, to~kata i mestoto kade {to stokata treba da mu se predade - otpremi na imenuvanata strana koja deluva vo ime na Kupuva~ot.

B8 Dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili FCA sootvetna elektronska poraka

Kupuva~ot mora da go prifati dokazot za izvr{enata otprema vo soglasnost so klauzulata A8.

B9 Pregled na stokata FCA

Kupuva~ot mora da gi plati tro{ocite za pregled na stokata pred isporaka osven vo slu~aite koga takviot pregled e naloèn od vlastite na zemjata na izvoznikot.

B10 Drugi obvrski FCA

Kupuva~ot mora da gi plati site tro{oci {to }e nastanat pri izdavaweto na dokumentite ili sootvetnite elektronski poraki spomenati vo klauzulata A10 i da gi nadoknadi nastanatite tro{oci na Prodava~ot pri pruàweto asistencija, kako i pri dogovaraweto na prevoz soglasno A3 a). Kupuva~ot mora da mu isprati na Prodava~ot sootvetni instrukcii sekoga{ koga pobaral pomo{ vo vrska so dogovaraweto na prevozot vo sklad so klauzulata A3 a).

Rizikot pri transportot na stokata, preku transportnoto osiguruvawe, se prenesuva na osiguritelnata ku}a pod uslov da e so~inet stru~no izdràn dogovor za osiguruvawe. Pritoa treba da se vodi smetka deka lu|eto koi se vraboteni vo sferata na osiguruvaweto sekojdnevno se sre}avaat so raznorazni slu~ai, varijanti i podvarijanti na tie slu~ai. Ottuka treba da se o~ekuva deka imaat golemo iskustvo vo osiguruvaweto i vo taa oblast znaat mnogu pove}e od


57

stranata koja ima povremeno obvrska za transportno osiguruvawe. Normalno e deka ne moème da bideme stru~no osposobeni za sè, pa i za transportno osiguruvawe. Ova posebno, {to moè da se slu~i, vo tekot na rabotniot vek, mnogu retko da se sretnuvame so poedini vidovi stoka - oprema na primer, specijalni ma{ini i sli~no. Zatoa pak, postojat {pediterski firmi so kvalifikuvan i iskusen kadar za sekoja oblast. Na{e e samo da angaìrame takva kvalifikuvana ku}a. Se razbira toa se pla}a. No, vo sporedba so poslodicite koi moàt da nastanat od nekvalifikuvan i nedore~en dogovor za transportno osiguruvawe - toa e sepak minimalen izdatok. Isto taka ne se sovetuva trgovskite, u{te pomalku proizvodnite, firmi samite da se vpu{taat vo dogovarawe prevoz, transportno osiguruvawe i obavuvawe na carinski formalnosti. Toa poretko go ~inat duri i proizvodni firmi so dolgogodi{no iskustvo i iskusen kadar. Za{tedata pak, {to smetame deka eventualno }e ja ostvarime so angaìraweto na nekoj "pomalku skap" {pediter so somnitelni, da nekaème diletanski, poznavawa na ovaa specifi~na materija lesno moè da se pretvori vo nepovratna zaguba. Poinakov priod na problematikata na transportot na stokata pri dogovarawe na klauzulata FCA samo ja zgolemuva mo`nosta da pretrpime {teta onamu kade {to najmalku o~ekuvame.

Georgi D. Tumbov

58

3. FAS FREE ALONGSIDE SHIP (....imenuvano otpremno pristani{te) STOKATA E POSTAVENA POKRAJ BRODOT SPREMNA ZA NATOVAR Pri klauzulata FAS rizikot

preminuva na Kupuva~ot dodeka stokata e na dok.

Prodava~ot mi ja doveze sto -

kata za natovar.Mo-

jata rabota }e ja plati Kupu-

va~ot.

Jas sum stokata: Pri Paritetot

FAS - Kupuva~ot ke mora da me

natovari na brod i poramni.

Brodot: Mene me najmi i me isprati Kupuva~ot. Dogovo- ril FAS po Incoterms 2000

]e mora da plati: za brod - skiot prevoz pa i za rasto-

var na stokata.

E more Rampe! Topkava pokaùva deka si dogovoril FAS. Pokraj dru- goto, kako Kupuva~, }e

mora{ da plati{ i pomorsko osiguruvawe

"Free Alongside Ship" zna~i deka obvrskata na Prodava~ot vo pogled na otpremata na stokata e ispolneta koga toja ja postavil stokata na dok i toa tokmu na mestoto kade {to se o~ekuva da bide vrzan brodot vo imenuvanoto otpremno pristani{te. Toa zna~i deka od toj moment Kupuva~ot mora da gi snosi site tro{oci i rizik od gubewe i/ili o{tetuvawe na stokata. Terminot FAS zahteva Prodava~ot izvozno da ja ocarini stokata. Ovaa klauzula e sprotivna na dosega{nite verzii na Incoterms kade {to se zahteva{e Kupuva~ot da gi sredi rabotite okolu izvoznoto carinewe.

Me|utoa dokolku dogovornite strani izjavat èlba sepak Kupuva~ot izvozno da ja ocarini stokata toa treba da se kaè jasno vo kupoproda`niot dogovor so dodavawe na izri~ita formulacija. Da povtorime: dokolku ne postoi takva formulacija vo dogovorot, prema Incoterms 2000, Prodava~ot e obvrzen izvozno da ja ocarini stokata.


59

Ovoj termin moè da bide upotrebuvan samo vo pomorskiot

prevoz i prevozot na stoka po kontinentalnite vodni pati{ta.

Pokraj ova, vo Dogovorot moè da se predvidi alternativa stokata da bide natovarena na maoni (mali bezpogonski plovni objekti) koi {to se dovlekuvaat natovareni so stoka od pristani{niot dok do brodot vo pristani{teto nazna~eno za natovar no, na otvoreno more. Terminot maoni za ovie teretni objekti go sretnuvame vo solunskoto pristani{te. Istite plovila po golemite reki kako i vo pristani{tata na Zapad se poznati pod imeto barì (barges). Ovaa mo`nost, ako taka se dogovori, se ostava za da moè da se tovari stokata na brod i vo slu~aj na preoptovarenost na pristani{teto tnr. Congestion, ili pak ako brodot ima podlabok gaz od dozvoleniot za rabota na dok vo doti~noto pristani{te. Toa podrazbira deka od toj moment pa natamu Kupuva~ot gi podnesuva site tro{oci i rizici od gubewe ili o{tetuvawe na stokata. Vo slu~aite koga se dogovara terminot FAS dogovornite strani gi imaat slednive obvrski: A Obvrski na Prodava~ot A1 Obezbeduvawe stoka vo soglasnost so dogovorot FAS


A2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti FAS

Na svoj tro{ok i rizik Prodava~ot e dolèn da obezbedi izvozna dozvola ili odobrenie i da gi obavi, tamu kade {to postojat, site carinski formalnosti neophodni za izvoz na stokata.

A3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe FAS

.Dogovor za prevoz - Nema obvrska

.Dogovor za osiguruvawe - Nema obvrska

Georgi D. Tumbov

60

A4 Otprema FAS

Prodava~ot e dolèn da ja dostavi stokata na pristani{niot dok na mestototo kade {to trba da pristane brodot imenuvan od strana na Kupuva~ot vo imenuvanoto otpremno pristani{te na datumot ili vo ramkite na dogovoreniot period na voobi~aen na~in vo doti~noto pristani{te.

A5 Premin na rizikot FAS

Soglasno odredbite od klauzulata B5 Prodava~ot go podnesuva rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata do momentot koga istata e otpremena soglasno so klauzulata A4.

A6 Podelba na tro{ocite FAS

Na osnova odredbite od klauzulata B6 Prodava~ot e dolèn da gi plati -site tro{oci {to se odnesuvaat na stokata do momentot koga istata ja ispora~al vo soglasnost so klauzulata A4; i -tamu kade {to postojat, tro{ocite za obavuvawe na carinskite formalnost kako i carinata, taksite i drugite tro{oci {to se pla}aat priizvozot.

A7 Izvestuvawe do Kupuva~ot FAS

Prodava~ot e dolèn da mu isprati na Kupuva~ot dovolen broj podatoci so {to }e potvrdi deka stokata e otpremena na dok pokraj imenuvaniot brod.

A8 Dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili FAS sootvetna elektronska poraka

Na svoj tro{ok Prodava~ot e dolèn da mu obezbedi na Kupuva~ot voobi~aen dokaz za izvr{enata otprema na stokata soglasno A4.

Dokolku dokumentot ne se odnesuva na prethodniot stav vo toj slu~aj e transporten dokument, Prodava~ot mora da mu pruì na


61

Kupuva~ot sekakva pomo{ pri obezbeduvaweto transporten dokument (na primer: prenosliv Konosman, neprenosliv Pomorski tovaren list, Tovaren list vo kontinentalniot soobra}aj po voda).

Koga Prodava~ot i Kupuva~ot se dogovaraat da komuniciraat po elektronski pat, dokumentot koj se povikuva na prethodniot stav moè da bide zamenet so sootvetnam me|usebna elektronska prepiska (EDI).

A9 Proverka - pakuvawe - obeleùvawe FAS

Prodava~ot e dolèn da gi plati tro{ocite za obavuvawe na operaciite na proverka kako: proverka na kvalitetot, merewe na gabaritite, merewe na teìnata, broewe, koi {to se neophodni za namenata na otpremata na stokata vo soglasnost so klauzulata A4.

Prodava~ot, na svoj sopstven tro{ok, e obvrzen da obavi pakuvawe (osven ako ne e voobi~aena praktika za odnosniot vid trgovija da se ispora~uva stokata na osnova opisot vo dogovorot - nepakuvana). Pakuvaweto e zadolìtelno sootvetno na zahtevite za transport na stokata pod uslov okolnostite {to se odnesuvaat na transportot (na primer na~inot na transportot, krajnoto odredi{te na stokata) mu se staveni do znaewe na Prodava~ot pred sklu~uvaweto na kupoproda`niot dogovor. Pakuvaweto mora da bide sootvetno obeleàno.

A10 Drugi obvrski FAS

Na zahtev, rizik i tro{ok na Kupuva~ot, Prodava~ot e obvrzan da mu pruì sekakva pomo{ vo dobavuvaweto bilo koj dokument odnosno dootvetna elektronska poraka (osven onie od klauzulata A8) izdadeni ili preneseni vo zemjata na ispora~atelot i/ili vo zemjata na potekloto na stokata, koi {to moè da gi bara Kupuva~ot za uvoz na stokata i, tamu kade {to e potrebno, za tranzit na stokata niz treti zemji.

Na barawe na Kupuva~ot, Prodava~ot isto taka e dolèn da mu gi dostavi potrebnite informacii za sklu~uvawe dogovor za transportno osiguruvawe.

Georgi D. Tumbov

62

B OBVRSKI NA KUPUVA^OT B1 Pla}awe na stokata FAS


B2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti FAS

Na svoj sopstven rizik i tro{ok Kupuva~ot mora da pribavi uvozna dozvola ili bilo koe drugo uverenie, odobrenie ili soglasnost i da gi obavi, tamu kade {to se primenuva - kade postoi carinewe, site carinski formalnosti za uvoz na stokata kako i za tranzit na stokata preku bilo koja treta zemja.

B3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe FAS a)Dogovor za prevoz

Na svoj sopstven tro{ok Kupuva~ot e dol`en da sklu~i dogovor za prevoz na stokata od imenuvanoto pristani{te za otprema do krajnata odrednica.

b)Dogovor za osiguruvawe - Nema obvrska.

I pak da naglasime: Nema obvrska za transportno osiguruvawe prema Prodava~ot. Me|utoa sigurno deka ima obvrska za osiguruvawe pred: bankata koja eventualno ja kreditira odnosnata trgovska zdelka, pred sopstveniot strav od prezemawe takov neobmislen rizik ili ednostavno pred sopstvenicite na kapitalot pa neka se toa i iljadnici akcioneri na doti~nata firma.

B4 Prezemawe na pratkata FAS

Kupuva~ot mora da ja primi otpremenata stoka pod uslov istata da e ispora~ana vo sklad so klauzulata A4.

B5 Premin na rizikot FAS

Kupuva~ot mora da go podnese celiot rizik od gubewe ili o{tetuvawe na stokata


63

.od momentot koga istata bila otpremena vo soglasnost so

klauzulata A4; i

.od dogovoreniot datum ili od datumot koga istekol dogovoreniot period za isporaka {to nastanalo bilo poradi toa {to Kupuva~ot propu{til da mu isprati izvestie na Prodava~ot vo soglasnost so klauzulata B7, ili zatoa {to imenuvaniot brod, imenuvan od Kupuva~ot, ne do{ol vo otpremnoto pristani{te na vreme, ili e onevozmo`en da ja prezeme stokata, ili pristani{teto e zatvoreno za otprema na teret porano od vremeto ozna~eno vo soglasnost so klauzulata B7, pod uslov, me|utoa, stokata vo sè da odgovarala na dogovorenata, {to bi rekle, propisno odvoena ili na drug na~in identifikuvana kako stoka prema slovoto na dogovorot.

B6 Podelba na tro{ocite FAS Kupuva~ot mora da plati

.site tro{oci koi se odnesuvaat na stokata od momentotot koga


.site dodatni tro{oci koi }e nastanat, bilo poradi toa {to brodot koj bil imenuvan od nego docni ili ne e vo mo`nost da ja tovari stokata, ili pristani{teto zatvora za tovarawe porano od vremeto objaveno vo sklad so B7, ili poradi propustot na Kupuva~ot da isprati sootvetno soop{tenie vo sklad so klauzulata B7, me|utoa, pod uslov stokata po site svoi svojstva odgovara na dogovorenata, {to bi se reklo, propisno odvoena od druga stoka ili na drug na~in identifikuvana kako stoka po predmetniot dogovor;

.tamu kade {to e potrebno, site carinski da`bini, taksi i drugi tro{oci kako i tro{ocite za obavuvawe na carinskite formalnosti {to se plativi pri uvozot na stokata i za nivnoto tranzitirawe niz treti zemji na patot do krajnata destinacija.

Georgi D. Tumbov

64

B7 Izvestie do Prodava~ot FAS

Kupuva~ot e dolèn da mu isprati na Prodava~ot dovolen broj podatoci za imeto na brodot, mestoto i pobliska odrednica na dokot kade {to stokata }e se tovara kako i vremeto koe se zahteva za isporaka - natovarna dnevna norma i sl.

B8 Dokaz za otpremata, transporten dokument ili sootvetna FAS elektronska poraka

Kupuva~ot mora da go prifati dokazot za izvr{enata otprema na stokata vo soglasnost so klauzulata A8.

B9 Pregled na stokata FAS

Kupuva~ot mora da gi plati tro{ocite za pregled na stokata pred isporakata, osven ako takov pregled e voveden od vlastite na zemjata na izvoznikot.

B10 Drugi obvrski FAS

Kupuva~ot mora da gi plati site tro{oci {to }e nastanat pri izdavaweto na dokumentite ili sootvetnite elektronski poraki spomenati vo klauzulata A10 i da gi nadoknadi nastanatite tro{oci na Prodava~ot pri pruàweto asistencija.

Soop{tenieto od klauzulata B7 pokraj podatokot za to~nite

datumi za natovar tnr LAYCAN ili LAY DAYS (stojnici) sodrì: dimenzii na brodot, osobeno dlabo~inata na gaz-ot na brodot, bruto nosivost, neto nosivost, mo`nost za natovar na stokata na edno ili dve nivoa vo samata utroba na brodot, kolku otvora i sopstveni digalki ima, koja godina e graden brodot, pod ~ie zname plovi, kolku iznesuva natovarnata norma za 24 ~asa, kolku iznesuvaat dengubata i za{tedata (DEMURRAGE /DISPATCH) za 24 ~asa i dr. Site ovie podatoci prodava~ot gi prima, razgleduva i moè da se slu~i da go odbie nominiraniot brod poradi nekoja bitna povreda na dogovornite klauzuli. Zatoa napomenuvame: Pri dogovaraweto i sklu~uvaweto na Dogovorot se bie bitkata za natamo{niot praven status, i voop{to polo`bata vo koja {to }e se najdat dvete dogovorni strani vo eventualen spor pri realizacijata na dogovorenata zdelka. Ne se otvorat li tuka "dvete, ~etiri" , nemame li dovolno iskustvo i


65

poznavawe vo taa mnogu specifi~na materija, posle e ve}e docna. Za me|unarodnite propisi {to se koristat od strana na arbitra`nite sudovi biten element se faktite. Pritoa, isto taka, Arbitraìte se i tolkuva~i na ona {to e dogovoreno pome|u dvete strani. Voljata na dvete dogovorni strani e izrazena vo Dogovorot. Normalno e za sudot da ja za{tituva onaa strana koja {to prema Dogovorot e vo pravo, koja {to umeela da napravi dobar Dogovor, za sebe, pa i po cena da go iskoristila nepoznavaweto na materijata od drugata strana;

Interesno e da se naglasi deka pri primenata na klauzulata za Paritet FAS, pregledot na stokata se vr{i na dok ili vo maona, barà, me|utoa, sepak Prodava~ot e dolèn da se zaloì kaj kapetanot na brodot, da gi ispolni uslovite za vizuelniot izgled na stokata, za da go obezbedi kupuva~ot so ~ist konosman, bez zabele{ki. Samo takviot konosman moè da bide prenosliv - da se prodava stokata na treto lice dodeka plovi ili pak da pretstavuva dokument za naplata na stokata. Ova od pri~ina {to Kupuva~ot nema mo`nost da deluva na fizi~kiot izgled na stokata od pristani{niot dok do brodskata utroba ili paluba. Na primer: ~eli~nite lenti so koi {to se zatega vrzmata, pale-tata, ne bile dovolno jaki pa pri natovarot na brod kaj edna, dve paleti se iskinale i bakarnite katodi se rasturile po palubata ili vo samiot brod. Vo takov slu~aj, Prodava~ot e dolèn da izvr{i povtorno vrzuvawe na paletite, so svoja rabotna sila ili pak da plati toa da go napravat kvalifikuvani pristani{ni rabotnici. Vo protivno, dovolno e samo edna paleta da se rasturi, pa kapetanot na brodot da ne izdade ~ist Konosman - Bill of Lading. Ako sepak se izdade Konosman so zabele{ki od strana na brodskite vlasti, istiot ne e prenosliv, nikoj ne saka da kupuva stoka so somnitelni odliki, a isto taka Prodava~ot sigurno }e ima problemi pri naplata na akreditivot od direktniot kupuva~.

Georgi D. Tumbov

66

4.FOB - FREE ON BOARD (.... imenuvano otpremno pristani{te) STOKATA E TOVARENA NA BROD Tuka preminuva rizikot.

Gotovo! Ja tova - riv stokata na brod. Za mojata rabota }e plati Prodava~ot. Ta- ka e pri FOB po Incoterms 2000.

Jas sum stokata. Natovarena sum, ne me gledate. Pri Paritetot

FOB Prodava~ot me natovari i

poramni.

Brodot: Mene me najmi i me isprati Kupuva~ot. Dogovo- ril FOB po Incoterms 2000. Ke mora da plati: za brod - skiot prevoz pa i za rasto-

var na stokata.

A{kolsun be Rampe! [o k's-met }e da be{e tvojov. Si dogovoril FOB pa seir si

gleda{ kako se poti Proda- va~ot da ti ja tovari sto-

kata na brod. Ama ne zaboravaj da go osiguri{ teretot na pat po more.

Terminot "Free On Board" ozna~uva deka Prodava~ot ja izvr{il isporakata vo momentot koga stokata (pri natovarot na brodot) ja pominala brodskata ograda i toa vo imenuvanoto pristani{te odredeno za isporaka. Ova posebno se naglasuva zo{to Prodava~ot i do toj moment mo`ebi ja dovezol stokata so nekoj drug, da re~eme pomal, re~en, brod, no za ispolnuvawe na dogovorot bitno e natovarot da se izvr{i vo imenuvanoto (vo dogovorot) pristani{te. Posledovatelno toa zna~i deka sega ve}e, od toj moment, Kupuva~ot e dogovornata strana koja }e mora da gi snosi site tro{oci i rizici od gubewe ili o{tetuvawe na stokata. Terminot FOB zahteva Prodava~ot izvozno da ja ocarini stokata. Ovoj termin mo`e da bide upotrebuvan samo za pomorski ili transport po vnatre{ni vodni pati{ta. Dokolku dogovornite strani ne nameravaat stokata da se natovara na brod od strana na Prodava~ot, da ne se zahteva da ja pomine brodskata ograda, toga{ se primenuva terminot FCA.


67

Primenata na ovaa kratenka vo kupoproda`niot dogovor, pri realizacijata na zdelkata, ozna~uva deka prodava~ot ja prevezuva stokata do nazna~enoto natovarno pristani{te, organizira i pla}a natovar na brodot koj {to e nominiran, a brodskiot prostor se zakupuva od strana na Kupuva~ot. Voobi~aeno se smeta deka obvrskata na Pro-dava~ot e izvr{ena koga stokata ja pominala brodskata ograda. Me|utoa, moè da se dogovori u{te edna obvrska na Prodava~ot: Stokata vo brodskata utroba treba da se poramni, da se dovede do mestoto vo brodot kade }e bide prevezuvana. Ovaa operacija obi~no si ja vr{i samiot brodar, ili pak zakupuva oprema, mali buldoèri od pristani{teto koi se vnesuvaat vo brodot i go poramnuvaat teretot so cel da se postigne potrebniot balans za bezbedno plovewe.. No, toa treba da se plati. Bidej}i Kupuva~ot go pla}a pomorskiot transport, pri dogovaraweto treba da bide dotolku ume{en, barem tro{ocite na poramnuvaweto, trimingot, da gi prefrli na prodava~ot. Toa se pravi so dodavawe na u{te eden zbor pokraj kratenkata i toa izgleda vaka: FOB - stowed (sloèno,podredeno, za teret vo bali, vrzmi, paleti i tn) ili FOB-trimmed (poramneto, izramneto, pravilno rasporedeno, za rastresit teret kako: rudi, koncentrati na rudi, ìto i sl.).

Napomenuvame deka dodatocite na kratenkata ne menuvaat ni{to vo pogled na momentot na preminuvawe na rizikot od delumno, ili celosno o{tetuvawe ili gubewe na stokata. Dodatocite za doteruvawe na stokata do mestoto vo brodot ili nejzino poramnuvawe, trimirawe, za rastresit teret, odreduvaat samo koj }e ja plati taa operacija. Ako se stavi takva klauzula }e plati prodava~ot zaedno so natovarot. Vo sprotiven slu~aj }e plati kupuva~ot, za tolku }e bide poskapa cenata na pomorskiot prevoz.

Dogovornata klauzula za Paritet FOB podrazbira slednive obvrski na dogovornite strani:

A OBVRSKI NA PRODAVAÔT A1 Obezbeduvawe stoka vo soglasnost so dogovorot FOB


Georgi D. Tumbov

68

A2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti FOB


A3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe FOB

.Dogovor za prevoz - Nema obvrska

.Dogovor za osiguruvawe - Nema obvrska A4 Otprema FOB

Prodava~ot mora da ja otpremi stokata na dogovoreniot datum ili vo ramkite na dogovoreniot period vo otpremnoto pristani{te i, na na~in voobi~aen za toa pristani{te, da ja tovari na palubata i/ili drugite prostorii na brodot najmen od strana na Kupuva~ot (vo sè prema dogovorot).

A5 Premin na rizicite FOB

Na osnova odredbite od klauzulata B5 Prodava`ot e obvrzen da gi podnese rizicite od gubewe ili o{tetuvawe na stokata do momentot dodeka stokata ja premine brodskata ograda vo imenuvanoto otpremno pristani{te.

A6 Podelba na tro{ocite FOB

Na osnova odredbite od klauzulata B6 Prodava~ot e dol`en da gi plati

.site tro{oci koi se odnesuvaat na stokata se do momentot dodeka istata ja pomine brodskata ograda vo imenuvanoto pristani{te; i

.tamu kade {to e potrebno, tro{ocite za obavuvawe na neophodnite izvozni carinskite formalnosti kako i site carinski da`bini, i drugi tro{oci {to se pla}aat pri izvozot.


69

A7 Izvestuvawe do Kupuva~ot FOB

Prodava~ot mora da mu isprati na Kupuva~ot dovolen broj podatoci so koi go izvestuva deka stokata e otpremena vo soglasnost so klauzulata A4.

A8 Dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili FOB sootvetna elektronska poraka

Prodava~ot, na svoj tro{ok, e dolèn da mu obezbedi na Kupuva~ot voobi~aen dokaz za izvr{enata otprema vo sklad so klauzulata A4.

Osven ako dokumentot ne se povikuva na prethodniot stav toga{ istiot pretstavuva transporten dokument. Na barawe, rizik i tro{ok na Kupuva~ot, Prodava~ot mora da mu pruì sekakva pomo{ vo obezbeduvaweto transporten dokument za dogovor za prevoz (na primer: prenosliv Konosman, neprenosliv pomorski tovaren list, kontinentalen vodenopaten dokument, ili pove}ana~inski transporten dokument).

Dokolku dogovornite strani vo kupoproda`niot dogovor se soglasile da komuniciraat po elektronski pat, dokumentot koj se povikuva na prethodniot stav moè da bide zamenet so sootvetna poraka za elektronska razmena na podatoci (EDI).

A9 Proverka - pakuvawe - obeleùvawe FOB

Prodava~ot e dolèn da gi plati navedenite operacii kako: proverka na kvalitetot, merewe na gabaritite, merewe na te{inata, broewe) koi {to se neophodni za isporakata na stokata vo soglasnost so klauzulata A4.

Prodava~ot, na svoj sopstven tro{ok, e obvrzen da obavi pakuvawe (osven ako ne e voobi~aena praktika za odnosniot vid trgovija da se ispora~uva stokata na osnova opisot vo dogovorot - nepakuvana). Pakuvaweto e zadolìtelno sootvetno na zahtevite za transport na stokata pod uslov okolnostite {to se odnesuvaat na transportot (na primer na~inot na transportot, krajnoto odredi{te na stokata) mu se staveni do znaewe na

Georgi D. Tumbov

70

Prodava~ot pred sklu~uvaweto na kupoproda`niot dogovor. Pakuvaweto mora da bide sootvetno obeleàno.

A10 Drugi obvrski FOB

Na zahtev, rizik i tro{ok na Kupuva~ot, Prodava~ot e obvrzen da mu pruì sekakva pomo{ vo dobavuvaweto bilo koj dokument odnosno sootvetna elektronska poraka (osven onie od klauzulata A8) izdadeni ili preneseni vo zemjata na ispora~atelot i/ili vo zemjata na potekloto na stokata, koi {to moè da gi bara Kupuva~ot za uvoz na stokata i, tamu kade {to e potrebno, za tranzit na stokata niz treti zemji.


B OBVRSKI NA KUPUVAÔT B1 Pla}awe na stokata FOB


B2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti FOB


B3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe FOB a) Dogovor za prevoz

Na svoj sopstven tro{ok Kupuva~ot e dolèn da dogovori prevoz na stokata od imenuvanoto mesto vo kupoproda`niot dogovor, osven vo slu~aite koga Prodava~ot na osnova klauzulata A3 a) go sklu~il dogovorot za prevoz.

b) Dogovor za osiguruvawe - Nema obvrska.


71

B4 Prezemawe na pratkata FOB

Kupuva~ot mora da ja prezeme pratkata koga stokata e ispora~ana vo soglasnost so klauzulata A4.

B5 Preminuvawe na rizikot FOB

Prodava~ot mora da go podnese rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata

.od momentot koga stokata bila otpremena vo soglasnost so

klauzulata A4; i

.od dogovoreniot datum ili datumot na koj {to istekuva dogovoreniot period za otprema bilo toa da nastanalo poradi propustot da se imenuva prevoznik ili pak drugo pravno lice prema klauzulata A4, ili poradi toa {to prevoznikot ili treta imenuvana strana od strana na Kupuva~ot propu{tila da ja prezeme stokata pod svoj nadzor vo dogovorenoto vreme, ili poradi toa {to Kupuva~ot propu{til da dade sootvetno izvestuvawe vo soglasnost so klauzulata B7, me|utoa pod uslov stokata da odgovara na dogovorenata, ili podobro ka`ano, propisno e odvoena na strana od drugata stoka vo protorijata ili pak na drug na~in identifikuvana deka toa e dogovorenata stoka.

B6 Podelba na tro{ocite FOB Kupuva~ot mora da gi plati



.site dodatni tro{oci koi }e nastanat, bilo poradi toa {to brodot koj bil imenuvan od nego docni ili ne e vo mo`nost da ja tovari stokata, ili pristani{teto se zatvora za tovarawe porano od vremeto objaveno vo sklad so B7, ili poradi propustot na Kupuva~ot da isprati sootvetno soop{tenie vo sklad so klauzulata B7, me|utoa pod uslov deka stokata po site svoi svojstva odgovara na dogovorenata, {to bi se reklo, propisno

Georgi D. Tumbov

72

odvoena od druga stoka ili na drug na~in identifikuvana kako stoka po predmetniot dogovor;

.tamu kade {to e potrebno, site carinski da`bini, taksi i drugi tro{oci kako i tro{ocite za obavuvawe na carinskite formalnosti {to se plativi pri uvozot na stokata i za nivnoto tranzitirawe niz treti zemji na patot do krajnata destinacija.

B7 Izvestie do Prodava~ot FOB

Kupuva~ot e dolèn da mu isprati na Prodava~ot dovolen broj podatoci za imeto na brodot, mestoto i pobliska odrednica na dokot kade {to stokata }e se tovara kako i vremeto koe se zahteva za isporaka - natovarna dnevna norma i sl.

B8 Dokaz za otpremata, transporten dokument ili sootvetna FOB elektronska poraka

Kupuva~ot mora da go prifati dokazot za izvr{enata otprema na stokata vo soglasnost so klauzulata A8.

B9 Pregled na stokata FOB


B10 Drugi obvrski FOB

Kupuva~ot mora da gi plati site tro{oci {to }e nastanat pri izdavaweto na dokumentite ili sootvetnite elektronski poraki spomenati vo klauzulata A10 i da gi nadoknadi nastanatite tro{oci na Prodava~ot pri pruàweto asistencija.

Terminot; na svoj rizik i tro{ok ~esto go upotrebuvame. Red e malku i da go pajasnime od ~isto operativna gledna to~ka. [to se odnesuva do tro{ocite, jasno e. Na primer, vo ovoj slu~aj prodava~ot treba da gi podnese eventualnite patni i dnevni tro{oci do mestoto kade {to se izdava dozvolata, da plati taksi i drugi pristojbi koi {to gi bara dràvniot organ i tn. Me|utoa, sekako pointereseno e pak da se pra{ame: Kakov e pa toj rizik? Da, rizik i toa golem rizik. Zamislite sega ovakov slu~aj:


73

Prodava~ot dogovoril, prodal 5.000 t. materijal, koj pretstavuva surovina za Kupuva~ot. Dogovoren e paritet FOB Solun ili Burgas. Toa zna~i deka obvrskata za izvozna dozvola, ako takva e propi{ana, e na Prodava~ot. Pri dogovaraweto, Prodava~ot ne znael deka dràvata ne dava dozvola za izvoz na taa stoka, bidej}i pretstavuva isto taka surovina za doma{no proizvodstvo, ili pak takva merka e vovedena vo me|uvreme, po zaklu~uvaweto na dogovorot. [to stanuva sega? Kupuva~ot ja o~ekuva stokata za da go prodolì svojot proizvoden proces, Prodava~ot ne moè da ja izveze - nema izvozna dozvola, Pupuva~ot preti so Arbitraà za pretrpena {teta i izgubena dobivka, zgolemeni ceni vo me|uvreme i iljada drugi barawa i problemi. Ete toa e rizikot na Prodava~ot.

Kako da se za{titime, vo uloga na Prodava~, od site tie

neprijatnosti i {teti koi {to moàt da nastanat. Ima na~in: dokolku ne sme sigurni deka }e dobieme odobrenie za izvoz, ili pak se somnevame deka za vreme na realizacija na Dogovorot moè ne{to da se izmeni vo toj smisol, pri krajot na pismeniot Dogovor se vmetnuva klauzula koja {to jasno stava do znaewe deka realizacijata na Dogovorot, isporakata na stokata, e predmet na izvozna dozvola od dràvnite organi na zemjata na izvoznikot.

Na prv pogled izgleda deka ume{no se izvlekovme od eventualni neprijatnosti i {teti. Me|utoa, sekoga{ treba da imame na um deka takviot Dogovor od aspekt na Kupuva~ot e pomalku vreden, pomalku siguren za realizacija. Klauzulata deka za predmetnata stoka seu{te ne e pribavena izvozna dozvola ja pravi zdelkata neizvesna i zatoa treba mnogu retko da se upotrebuva. Kupuva~ot razmisluva: "Zaklu~iv Dogovor ~ija {to realizacija zavisi od voljata na Prodava~ot. Ako utre porasne cenata na taa stoka na svetskiot pazar, Prodava~ot lesno }e najde izgovor, nema izvozna dozvola, a po nekoj den stokata }e si ja prodade poskapo!" Od taa pri~ina konstatiravme deka takviot Dogovor e pomalku vreden. Moè da se slu~i i Kupuva~ot da bara sli~na klauzula koja {to }e se odnesuva na uvozna dozvola pa duri toga{ realizacijata na Dogovorot, eventualno i da se izvr{i, }e bide propratena so sudni maki.

Georgi D. Tumbov

74

5. CFR COST AND FREIGHT (.... imenuvano priemno pristani{te) Vrednost na stokata i pomorska vozarina

Prodava~ot: Plativ za natovar na stokata.. No, dogovorivme klauzula CFR. Rizikot po -

mina na Kupuva~ot {tom stokata ja pomina brodskata ograda. ]e mu tekne li na toj

smotan Rampe da dogovori transportno osiguruvawe?

Kapetanot na brodot: Pri- stignavme vo rastovarnoto pristani{te. Natovarot,

poramnuvaweto i prevozot gi plati Prodava~ot.Osiguru- vaweto i rastovarot pri CFR

se obvrska na Kupuva~ot.

Kupuva~ot Rampe: Prizna- vam! Prvobitno nemav po-

im deka osiguruvaweto pri CFR pa|a na moja sme tka. Tokmu taka: Sekoe

{kolo se pla}a. Kapetanot: îtaj

Incoterms 2000, Rampee...!

Klauzulite za Paritet po Incoterms 2000-ta gi prezentirame po priroden, hronolo{ki red: so sekoja naredna klauzula se zgolemuvaat obvrskite na prodava~ot i sprotivno, se namaluvaat obvrskite na kupuva~ot. Vo ovoj naslov }e ja pretstavime kratenkata za klauzulata Paritet. CFR (Cost and FReight) - so naznaka na istovarnoto pristani{te. Nakuso zna~i: Prodava~ot e obvrzen da ja dopremi stokata do natovarnoto pristani{te, da najmi brodski prostor, da ja natovari stokata na brod i da go plati pomorskiot transpot do istovarnoto pris-tani{te. Dobro zabeleàvte, edinstveno nema obvrska da dogovori i plati pomorsko osiguruvawe na stokata za vreme na patot do istovarnoto pristani{te. Ve}e iznesovme kakvi sé opasnosti ja demnat stokata od natovarnoto do istovarnoto pristani{te, pa zatoa pri primenata na klauzulata - kratenkata za Paritet - CFR pomorskoto osiguruvawe e obvrska na kupuva~ot. Toj ne e dolèn da ja osigura stokata, no rizikot e prili~no golem. Klauzulata CFR prema Incoterms 2000. pretstavuva zamena za kratenkata C&F ili poinaku napi{ano C+F. Sli~nosta na taka napi{anata kratenka so slednata do nea, CIF, doveduva{e do zabuna. Imeno, kako {to }e izneseme ve}e vo naredniot naslov, kratenkata CIF, osven pomorskiot prevoz, opfa}a i pomorsko osiguruvawe. Toa be{e svoevidna mala zamka koja {to ponuduva~ot,


75

Prodava~ot ja postavuva na Kupuva~ot. Vo ponudite mnogu ~esto se sre}ava{e klauzulata C and F za da pri razgovorite, vo najmala raka, prodava~ot odnapred si obezbedil edna pozicija plus. Odnosno, kupuva~ot koj nedovolno znae ili ne obratil dovolno vnimanie, sekoga{ postoe{e opasnost da ja "progolta jadicata" i taa "mala" zamka da go ~ini dobri pari za da go izvr{i pomorskoto osiguruvawe. Za ilustracija }e navedeme deka pomorskoto osiguruvawe na koli~ina od 10-tina iljadi koks, od Balti~ko more do Solun, iznesuva nekolku desetici iljadi dolari. Sekako deka toa ne e suma potcenuvawe.

Sega, kratenkite CFR i CIF prema upotrebenite bukvi prili~no se razlikuvaat, pa verojatnosta da dojde do zamena na istite e pomala, no sekako deka ne e sosema isklu~ena..

Vo praksa, pokraj klauzulata CFR ~esto se sre}ava i dodatok FO ili zaedno napi{ani CFRFO. Se sre}avaat i oddeleni kako CFR FO. Vaka napi{ana klauzulata, osobeno se sretnuva kaj masovniot, rastresit, teret i zna~i: Cost and FReight Free Out - prodava~ot ja dopremuva stokata do natovarnoto pristani{te, zakupuva brod ili brodski prostor i ja pla}a vozarinata, na krajot od patot brodarot da bide osloboden od rastovar odnosno, rastovarot da padne na tovar na Kupuva~ot. Tuka morame da naglasime deka zborovite Free Out vnesuvaat zabuna osobeno kaj delovnite lu|e koi go vladeat angliskiot jazik, dobro pro~itavte: koi go vladeat angliskiot jazik. Zatoa da pojasnime: Slobodniot prevod: Slobodno nadvor - ne treba da se podrazbira deka stokata }e bide rastovarena na teret na brodarot tuku tokmu sprotivnoto, deka - brodarot e osloboden od iznesuvawe na stokata nadvor - na dok. Ova go potvrduva praviloto deka site kratenki koi {to se odnesuvaat na odnosite brodar - zakupec na brodski prostor, se odredeni taka {to se gleda od aspekt na brodarot, a ne od sprotivnata strana. Koga se raboti za zakupuvawe na celiot brodski prostor na odredena relacija, ~arteruvawe na brodot, dodatokot FO ne e neophoden. Istiot se podrazbira, no sepak vo najgolem broj slu~ai se dopi{uva za da nema zabuni. Me|utoa, koga se raboti za liniski brodovi, brodovi koi {to redovno soobra}aat na odredeni linii, za relativno mali tereti vo odnos na vkupnata nosivost na brodot, na klauzulite CFR i CIF im se neophodni dodatoci koi {to poto~no ja opredeluvaat polo`bata na Prodava~ot, a osobeno Kupuva~ot, vo momentot na pristignuvaweto na brodot vo rastovarnoto pristani{te.

Georgi D. Tumbov

76

]e gi spomeneme dodatnite kratenki: Under tackle - Pod ~ekrk: stokata }e bide stavena na raspolagawe na kupuva~ot na pristani{niot dok, pod ~ekrkot, digalkata {to go rastovara brodot. Rastovarnite tro{oci pa|aat na teret na brodarot, vklu~eni se vo vozarinata. I vtoro, FO koja ve}e ja objasnivme. Tuka se nametnuvaat i dodatnite klauzuli: FI, FIO, FIS, FIT, FIOS i FIOT koi }e gi sretneme vo Prilogot 1. Da rezimirame: CFR - Cost and Fraight - so nazna~eno istovarno pristani{te, zna~i deka: Prodava~ot e dolèn da gi plati tro{ocite i vozarinata koi se neophodni stokata da se dopremi do odredi{noto pristani{te. Rizikot od celosno ili delumno o{tetuvawe na stokata kako i drugite dodatni tro{oci, prvenstveno osiguruvaweto, koi {to }e nastanat po momentot koga stokata e ispora~ana na palubata ili vo utrobata na brodot, vo ispratnoto pristani{te, se prenesuvaat na kupuva~ot. Ovoj Paritet moè da se koristi samo za trgovskite zdelki kade {to e predviden pomorski transport ili prevoz po kontinentalni plovni pati{ta. Vo prodolènie }e gi nabroime obvrskite na dogovornite strani koi nastanuvaat pri primenata na klauzulata za Paritet CFR. A OBVRSKI NA PRODAVAÔT A1 Obezbeduvawe stoka vo soglasnost so dogovorot CFR

Prodava~ot mora da obezbedi stoka i trgovska faktura ili nejzina sootvetna elektronska poraka vo soglasnost so dogovorot za kupoproda`ba, kako i sekoja druga dokumentacija koja se bara so dogovorot.

A2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti CFR



77

A3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe CFR

Prodava~ot, na svoj tro{ok, e dolèn da sklu~i dogovor za prevoz na stokata do odredi{noto pristani{te po voobi~aenite uslovi po voobi~aeniot pomorski pat za prekumorski brodovi (ili, ako e toa slu~aj, da se raboti za kontinentalen vodoploven transport isto taka po voobi~aenata mar{ruta za za takov vid brodovi i/ili stoka) od takov tip i model na brod koi {to voobi~aeno se upotrebuvaat za transport na stoka od vidot i sortata opi{ana vo dogovorot za kupoproda`ba.

Navistina, mnogu zborovi i frazi se upotrebeni namesto, kako {to na prv pogled izgleda, seto toa da se svede na edna re~enica od dva reda. Toa e u{te eden dokaz deka Incoterms, posle 64 godini od prvoto izdanie, se trudi da ne propu{ti ni{to na slu~ajot pa, potoa da nastanat nesoglasici i sporovi koi {to moàt da gi ~inat skapo obete strani. Nakuso, odrednicata od klauzulata A3 moè, so drugi zborovi, da se svede na slednovo: Prodava~ot, zaradi poeftin transport, ne smee da angaìra, prifati od brodskata kompanija, prestar, neadekvaten, rizi~en brod za transport ili pak odnapred da mu bide poznato deka brodot }e zapira skoro na sekoe popatno pristani{te, pa po malku i da ja zavrti, da kaème Evropa, {to odzema mnogu vreme - i seto toa samo zatoa {to za takviot brod prevoznikot mu nudi mnogu niska cena. Prodava~ot, vo toj slu~aj, }e za{tedi. Me|utoa, da se stavime vo ulogata na Kupuva~ot koj }e mora da plati mnogu povisoko osiguruvawe poradi stariot i rizi~en brod, stokata }e ja ~eka dolgo, moè po pat i da se rasipe, a osven toa vloèniot kapital }e mu se vrati za podolg vremenski period. Zatoa postojano se povtoruvaat zborovite: "voobi~aeno", "normalno" itn.

.Dogovor za osiguruvawe - Nema obvrska A4 Otprema CFR

Prodava~ot mora da ja otpremi stokata na dogovoreniot datum ili vo ramkite na dogovoreniot period vo otpremnoto pristani{te i, na na~in voobi~aen za toa pristani{te, da ja tovari na palubata i/ili drugite prostorii na brodot - vo sè prema dogovorot.

Georgi D. Tumbov

78

A5 Premin na rizicite CFR

Na osnova odredbite od klauzulata B5 Prodava~ot e obvrzen da gi podnese rizicite od gubewe ili o{tetuvawe na stokata do momentot dodeka stokata ja premine brodskata ograda vo imenuvanoto otpremno pristani{te.

A6 Podelba na tro{ocite CFR

Na osnova odredbite od klauzulata B6 Prodava~ot e dolèn da plati

.site tro{oci koi se odnesuvaat na stokata se do momentot dodeka istata ja pomine brodskata ograda vo imenuvanoto pristani{te odnosno, dodeka gi ispolni svoite obvrski vo vrska so otpremata na stokata soglasno klauzulata A4;

.pomorskata vozarina i site drugi tro{oci {to proizleguvaat

od klauzulata A3 a), vklu~uvajki go tovaraweto na stokata na brodot i bilo koi tro{oci povrzani so rastovarot na stokata vo rastovarnoto (odredi{noto) pristani{te ako, so dogovorot za prevoz, e dogovoreno da bidata na teret na Prodava~ot;

Vedna{ da prokomentirame: Termninot CFR ne predviduva, kako definicija, deka rastovarot na stokata od brod e obvrska na Prodava~ot. Me|utoa, isto taka ne mora da e cvrsta obvrska nitu na Kupuva~ot. I sega se pra{ame: pa dobro, koj e dolèn da ja rastovari stokata vo odredi{noto pristani{te dokolku za dogovornata klauzula Paritet, vo kupoproda`niot dogovor, se upotrebat terminite: FAS, FOB, CFR, CIF i DES ? Odgovor: Od gledna to~ka na pomorski transport najgruba podelba na vidovite stoka e: Prvo, poedine~eni pratki kako: koleti, oprema, stoka smestena vo kontejneri koi se vnesuvaat vo brodot i sl. i

Vtoro, masoven teret kako: rudi, koncentrati na metali i prehranbeni proizvodi za stoka, potoa ìto, p~enka itn.

Vo prviot slu~aj stokata se prevezuva so takanare~eni Liniski brodovi. Vo takov slu~aj brodarot, prevoznikot, pravi pove}e dogovori


79

so sekoj poedinec koj donel stoka na prevoz do nekoe pristani{te kade ima namera, ili smetka, da pristane doti~niot brod. Ne{to sli~no na èlezni~kiot koletaren transport. Toga{ se dogovaraat Liniski uslovi prema koi: Brodarot e dolèn da ja zeme stokata od pod ~ekrk, od dokot pokraj brodot, da ja tovari i da ja rastovari vo rastovarnoto pristani{te. Se razbira seto toa e vkalkulirano vo vozarinata. Prema toa rastovarot na stokata ne e obvrska nitu na Prodava~ot nitu pak na Kupuva~ot ami na brodarot.

Vo vtoriot slu~aj, koga se raboti za masoven teret, stokata se prevezuva so ârter brodovi zakupeni do odredeno pristani{te da prevezat, obi~no eden vid stoka, za smetka na eden ili nekolkumina komintenti. Toga{ e jasno: Stokata vo natovarnoto pristani{te se tovara na teret na Prodava~ot, a rastovarot e na teret na Kupuva~ot. Zabeleàvme dve naglaski, pa da pojasnime: -voobi~aena ruta zna~i deka brodot treba da bide predodreden da plovi po voobi~aeniot pomorski pat za sovladuvawe na distancata pome|u natovarnoto i istovarnoto pristani{te. Ova e od posebna va`nost za Kupuva~ot koj ja o~ekuva stokata vo odredeno vreme za natamo{na proda`ba ili za kontinuitet na svojot proizvoden proces; i -soodveten brod: po golemina, dlabo~ina na gazot, natovar na dve nivoa ili edno i dr. Obzir na faktot deka rastovarot na stokata go organizira i pla}a Kupuva~ot, najnormalno e da bara vo dogovorot da vleze klauzula: za pravo na Kupuva~ot da go prifa}a, odobruva brodot koj {to Prodava~ot ima namera da go najmi za prevoz na dogovorenata stoka. Ova e od pri~ina {to obvrskata da se prifati brodot od strana na pristani{nite vlasti kako i samiot tastovar i vremeto na rastovarot se obvrska na Kupuva~ot. Brodovite koi {to ja tovaraat stokata na edno nivo, edna platforma vo brodskata utroba, se Single decker. Onie pak koi imaat dve platformi, dve nivoa, se vikaat Tween decker i se pote{ki za rastovar. Za rastovarnite normi i nivnata va`nost pri dogovaraweto }e pi{uvame podocna. Na seto ova ima bezbroj varijanti i podvarijanti koi {to glavno gi obrabotuvame i pojasnuvame niz drugite poglavja od ovoj trud.

.tamu kade {to e potrebno, tro{ocite obavuvawe na neophodnite izvozni carinski formalnosti kako i site carinski da`bini, i drugi tro{oci {to se pla}aat pri izvozot, i za tranzit preku

Georgi D. Tumbov

80

bilo koja zemja dokolku bilo dogovoreno istite da padnat na teret na prodava~ot na osnova dogovorot za prevoz.

A7 Izvestuvawe do Kupuva~ot CFR

Prodava~ot mora da mu isprati na Kupuva~ot dovolen broj podatoci so koi go izvestuva deka stokata e otpremena vo soglasnost so klauzulata A4, kako i sekoe drugo barano izvestuvawe so cel da mu se ovozmoì na Kupuva~ot da gi prezeme merkite koi vo normalni uslovi se neophodni za prezemawe na stokata.

A8 Dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili CFR sootvetna elektronska poraka

Prodava~ot, na svoj tro{ok, e dolèn, bez odlagawe, da mu obezbedi na Kupuva~ot voobi~aen transporten dokument za izvr{enata otprema do dogovorenoto odredi{no pristani{te.

Ovoj dokument (na primer: prenosliv Konosman, neprenosliv pomorski tovaren list ili re~en (ezerski) tovaren dokument) mora vo sè da odgovara na dogovorenata stoka, da bide datiran vo denovite od periodot dogovoren za isporaka, ovozmoùvajki mu na Kupuva~ot da ja pobara stokata od prevoznikot vo odredi{noto pristani{te i, dokolku ne e poinaku dogovoreno, da mu ovozmoùva na Kupuva~ot da ja prodade stokata vo tranzit so prefrlawe na dokumentite na ime na sledniot Kupuva~ (prenosliv Konosman) ili so izvestuvawe do prevoznikot. Koga takov dokument e izdaden vo nekolku originala, na Kupuva~ot mora da mu bide dostaven celiot set od originalite. Dokolku dogovornite strani vo kupoproda`niot dogovor se soglasile da komuniciraat po elektronski pat, dokumentot koj se povikuva na prethodniot stav moè da bide zamenet so sootvetna poraka za elektronska razmena na podatoci (EDI).

A9 Proverka - pakuvawe - obeleùvawe CFR

Prodava~ot e dolèn da gi plati navedenite operacii kako: proverka na kvalitetot, merewe na gabaritite, merewe na


81

teìnata, broewe, koi {to se neophodni za isporakata na stokata vo soglasnost so klauzulata A4.

Prodava~ot, na svoj sopstven tro{ok, e obvrzen da obavi pakuvawe (osven ako ne e voobi~aena praktika za odnosniot vid trgovija da se ispora~uva stokata na osnova opisot vo dogovorot - nepakuvana). Pakuvaweto e zadolìtelno sootvetno na zahtevite za transport na stokata pod uslov okolnostite {to se odnesuvaat na transportot (na primer na~inot na transportot, krajnoto odredi{te na stokata) mu se staveni do znaewe na Prodava~ot pred sklu~uvaweto na kupoproda`niot dogovor. Pakuvaweto mora da bide sootvetno obeleàno.

A10 Drugi obvrski CFR

Na zahtev, rizik i tro{ok na Kupuva~ot, Prodava~ot e obvrzan da mu pruì sekoja pomo{ vo dobavuvaweto bilo koj dokument odnosno dootvetna elektronska poraka (osven onie od klauzulata A8) izdadeni ili preneseni vo zemjata na ispora~atelot i/ili vo zemjata na potekloto na stokata, koi {to moè da gi bara Kupuva~ot za uvoz na stokata i, tamu kade {to e potrebno, za tranzit na stokata niz treti zemji.


B OBVRSKI NA KUPUVAÔT B1 Pla}awe na stokata CFR


B2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti CFR


Georgi D. Tumbov

82

B3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe CFR

a) Dogovor za prevoz - Nema obvrska b) Dogovor za osiguruvawe - Nema obvrska.

B4 Prezemawe na pratkata CFR

Kupuva~ot mora da ja prifati pratkata koga stokata e ispora~ana vo soglasnost so klauzulata A4 i da ja prezeme stokata od vozarot, vo slu~ajov, brodarot.

B5 Preminuvawe na rizikot CFR

Prodava~ot mora da go podnese rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata od momentot koga istata ja pominala brodskata ograda vo otpremnoto pristani{te.

Dokolku Kupuva~ot propu{til da dade sootvetno izvestuvawe vo soglasnost so klauzulata B7, toj mora da go podnese siot rizik od gubewe ili o{tetuvawe na stokata od dogovoreniot datum ili datumot na koj {to istekuva dogovoreniot period za isporaka, me|utoa, pod uslov stokata da odgovara na dogovorenata, ili so drugi zborovi, da e propisno odvoena, nastrana od drugata stoka vo protorijata ili pak na drug na~in identifikuvana deka toa e dogovorenata stoka.

B6 Podelba na tro{ocite CFR Kupuva~ot mora da plati


istata bila otpremena vo soglasnost so klauzulata A4;

.site tro{oci {to se odnesuvaat na stokata koi }e nastanat za

vreme na prevozot i tranzitot sè do pristignuvaweto na stokata vo odredi{noto pristani{te, osven ako takvite tro{oci na osnova dogovorot za prevoz gi podnesuva Prodava~ot;


83

.rastovarnite tro{oci vklu~uvajki gi: eventualniot rastovar so pomo{ na mali plovni sredstva za koi ve}e pi{uvavme, maoni ili bar`i, i pristani{ni tro{oci, osven ako prema dogovorot za prevoz takvite tro{oci pa|aat na teret na Prodava~ot;

.site dodatni tro{oci koi }e nastanat, bilo poradi propustot na Kupuva~ot da isprati sootvetno soop{tenie vo sklad so klauzulata B7, za stokata od dogovoreniot datum za otprema ili po istekot na dogovoreniot period za otprema, me|utoa pod uslov stokata po site svoi svojstva da odgovara na dogovorenata, {to bi se reklo, propisno odvoena od druga stoka ili na drug na~in identifikuvana kako stoka po predmetniot dogovor;

.tamu kade {to e potrebno, site carinski da`bini, taksi i drugi tro{oci kako i tro{ocite za obavuvawe na carinskite formalnosti {to se plativi pri uvozot na stokata i, dokolku e potrebno, za nivnoto tranzitirawe niz treti zemji na patot do krajnata destinacija, dokolku istite ne se vklu~eni vo cenata na prevozot.

B7 Izvestie do Prodava~ot CFR

Vo slu~aite koga Kupuva~ot e nazna~en da go odredi datum ili pokus vremenski interval za isporaka na stokata i/ili odredi{no (priemno) pristani{te, e dol`en da mu isprati na Prodava~ot dovolen broj podatoci za toa.

B8 Dokaz za otpremata, transporten dokument ili sootvetna CFR elektronska poraka

Kupuva~ot mora da go prifati transportniot dokument vo soglasnost so klauzulata A8 dokolku istatiot odgovara na odredbata vo kupoproda`niot dogovor.

Georgi D. Tumbov

84

B9 Pregled na stokata CFR


B10 Drugi obvrski CFR

Kupuva~ot mora da gi plati site tro{oci {to }e nastanat pri izdavaweto na dokumentite ili sootvetnite elektronski poraki spomenati vo klauzulata A10 i da gi nadoknadi nastanatite tro{oci na Prodava~ot pri pru`aweto asistencija vo vrska so toa.


85

6. CIF - COST INSURANCE & FREIGHT (...imenuvano priemno pristani{te) VREDNOST NA STOKATA, OSIGURUVAWE I VOZARINA

A be Rampe, koko me pritegna: Stokata eftino mi ja zema, ja

tovariv na brod, plativ vozarina. Pa duri i pomorsko osiguruvawe morav da platam.

Taka e pri klauzulata CIF. Normalno seto toa e vo cenata.

Kapetanot na brodot: Pri- stignavme vo rastovarnoto

pristani{te. Natovarot poramnuvaweto, prevozot i

osiguruvaweto gi plati Prodava~ot.Samo rastovarot

pri CIF pa|a na Kupuva~ot.

Kupuva~ot Rampe: Mr Smith misle{e deka sum od

Sekirci. E ne e Rampe kao lani. I jas go prou~iv

Incoterms 2000 pa normalski e malku da se poistrijam i

da dogovoram klauzula: CIF. "Cost, Insurance and Freight" (verednost na stokata, osiguruvawe i prevoz) ozna~uva deka Prodava~ot ja izvr{il svojata obvrska za isporaka vo momentot koga stokata ja pominala brodskata ograda vo otpremnoto (natovarnoto) pristani{te. Prodava~ot e dol`en da gi plati tro{ocite i prevozot neophodni za da se donese stokata do odredi{noto (rastovarno) pristani{te no, rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata kako i dodatnite tro{oci poradi slu~ai {to nastanale posle momentot na isporakata, se prenesuvaat od Prodava~ot na Kupuva~ot. Me|utoa, pri primenata na terminot CIF Prodava~ot e toj {to obezbeduva i pla}a pomorsko osiguruvawe od rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata {to za vreme na prevozot go snosi Kupuva~ot. Posledovatelno na toa, Prodava~ot dogovara i ja pla}a premijata za osiguruvawe. Kupuva~ot treba da ima na um deka pri primenata na terminot CIF prodava~ot e dol`en da obezbedi samo minimum osiguritelno pokritie. (za detalite pogleajte vo paragrafot 9.3 od ovaa kniga) Dokolku Kupuva~ot saka da ima povisok stepen na

Georgi D. Tumbov

86

za{tita, toj }e mora da se soglasi i blagovremeno da go izvesti Prodava~ot, ili samiot da zaklu~i, poseben dogovor za ekstra osigirivawe. Terminot CIF zahteva od Prodava~ot da go obavi izvoznoto carinewe na stokata. Ovoj termin moè da bide upotrebuvan samo za prekumorski ili prevoz na stoka po vnatre{ni vodni pati{ta. Dokolku dogovornite strani nemaat namera za izvr{ena otprema da se smeta preminuvaweto na stokata preku brodskata ograda toga{ se prepora~uva terminot CIP. Ve}e konstatiravme deka CIF podrazbira deka pomorskiot ili re~niot prevoz kako i osiguruvaweto na stokata na pat go podnesuva prodava~ot, vklu~eni se vo proda`nata cena. Na Kupuva~ot mu preostanuva da ja rastovari stokata, da go organizira i plati rastovarot. Poslednovo naloùva i dodatoci za pobliski pojasnuvawa na obvrskite na kupuva~ot vo pogled na vremeto koe {to mu e dozvoleno za rastovar na stokata od brodot. Ova glavno se odnesuva na rastovarot na masovni stoki. Dokolku se potro{i pomalku vreme za rastovar od dozvolenoto, kupuva~ot postignuva za{teda - Despatch. Za{tedenata suma pari prodava~ot mu ja odobruva na kupuva~ot, a ponatamu pak prodava~ot , se naplatuva od brodarot. Odnosite na relacija so brodarot i brodovlasnikot gi odrùva prodava~ot. Vo slu~aj za rastovar da e potro{eno pove}e vreme od dozvolenoto, prodava~ot go zadolùva Kupuva~ot so denguba - Demurrage. Potoa, prodava~ot po istata logika go obe{tetuva, mu pla}a na brodarot. Do iznosot na za{tedata ili dengubata se doa|a so presmetka pri ~ie {to izgotvuvawe se zemaat predvid dodatnite kratenki koi {to opfa}aat tri elementi: -Dogovoreno vreme: broj na denovi, saati i minuti za rastovar; -Dogovorena koli~ina: norma za rastovar za 24 ~asa; i -Dogovoren iznos na Demurrage/Despatch.


87

Site ovie elementi se reguliraat so kupoproda`niot Dogovor, so dodatci na klauzulata za Paritet. Ovie dodatoci se primenuvaat i za ostanatite pomorski kratenki za Paritet. Prakti~no toa izgleda ovaka: -CIF FO WWD SSHEX EIU, rastovarna norma 1500 toni za 24 ~asa, Demurrage 5.000 USD/24 h, half Despatch. Prvo da go pro~itame na angliski: Cost, Insurance and Freight, Free out, Weather Working Day, Saturdays, Sundays and Holidays Excepted, Even If Used. Da prevedeme: Vo dogovorenata cena e vklu~eno: vrednost na stokata, osiguruvawe i pomorski prevoz. Brodarot ne ja rastovara stokata, kupuva~ot e dolèn da rastovara vo denovite koga dozvoluva vremeto, Sabotite, Nedelite i Praznicite (sekoga{ lokalnite praznici vo rastovarnoto pristani{te) se isklu~eni duri, vo ovoj primer, i vo slu~aj da se upotrebeni za rastovar. Rastovarnata norma za 24 ~asa iznesuva 1500 toni od predmetnata stoka, vo slu~aj na zadocnuvawe pri rastovarot kupuva~ot e dolèn da plati denguba od 5.000 USD za 24 ~asa (sekoga{ Fraction pro rate - za delovi od denot adekvatni delovi od sumata), a sumata na za{tedata iznesuva polovina od iznosot na dengubata odnosno 2.500 USD za 24 ~asa, Fraction pro rate.

Sekako deka se uverivme kolku e poprakti~no da se primenuvaat kratenki, namesto silnoto pojasnuvawe od prethodniot stav. Kratenkite imaat u{te dve drugi prednosti: lesno moàt da se voo~at vo tekstot na Dogovorot i ne ostavaat mo`nost za individualni tolkuvawa koi {to moàt da predizvikaat nedorazbirawa i sudski sporovi. Krajot na dodatnata kratenka moè da bide izveden, dogovoren, vo pove}e varijanti. ]e prikaème nekolku: -CIF FO WWD SHEEX UU - Isklu~eni se nedelnite denovi no ne i sabotnite. Dodatokot: UU - Unless used - osven ako e upotrebeno. Zna~i deka upotrebenoto vreme, ako vo isklu~enite denovi ili pak po nevreme se rastovaralo, se presmetuva isto kako da se rabotelo vo dozvoleno vreme. Toa se kalkulira pri izgotvuvaweto na vremenskata tablica {to pretstavuva osnova za presmetka na dengubata/za{tedata. Koga sme kaj vremenskata tablica }e napomeneme deka na istata moè da se stavi prigovor vo momentot na sostavuvaweto i potpi{uvaweto. Dodatni rek-lamacii te{ko pominuvaat. Kupuva~ot ne e direktno vklu~en vo ovie operacii. Vo negovo ime toa go izveduva ovlasten {pediter ili

Georgi D. Tumbov

88

peistani{en agen vo kogo kupuva~ot ima polna doverba. Sepak, kupuva~ot naknadno gi proveruva vremenskata tablica i presmetkata na degubata ili za{tedata. Vo slu~aj da pronajde gre{ka vo svoja {teta moè da bara o{teta od svojot {pediter ili od nego ovlasten agent. -CIF FO WWD SSHEX IU HC - Cost, Insurance and Freight, Free out, Weather Working Day, Saturdays, Sundays and Holidays Excepted, If Used Half to Count. Ve}e edna{ go prevedovme ovoj izraz, zatoa }e se zadrìme na krajot. Da prevedeme: Vo kolku vo denovite koi {to se isklu~eni, saboti, nedelni denovi i praznici, kako i vo vreme na do`d ili bura se rabotelo, samo polovinata vreme se stava vo vremenskata tablica. Seto dosega re~eno se odnesuva samo na dozvolenoto vreme za rastovar. Na primer: Brodot koj dopremil 5000 toni Fosfat ima rastovarna norma od 1000 toni za 24 ~asa. Rastovarot zapo~nal vo êtvrtok vo 00 ~asot, Petok e isto taka dozvolen den za rastovar, Sabota i Nedela se preskoknuvaat, praznik nema. Ponedelnik, Vtornik i Sreda do 24.00 ~asot se dozvoleni denovi za rastovar. Pod uslov vremeto (klimatski) vo tekot na site pet dena, da dozvoluva da se raboti, rastovarot treba da zavr{i najdocna do Sreda vo 24.00 ~asot. Sega nastapuva opasnosta: Vo slu~aj 5000 toni Fosfat da ne se rastovareni vo dozvolenoto vreme toga{ ve}e nema milost - sekoja minuta, bilo da e Sabota, Nedela, Praznik ili pak nevreme, seto pominato vreme se vnesuva vo vremenskata tablica za presmetka na dengubata. Od pri~ina {to brodskata denguba moè da dostigne mnogu visoki sumi, pa da dojde i do zaplenuvawe na stokata dodeka ne se plati dengubata, pri dogovaraweto i realizacijata na Dogovorot se bitni nekolku momenti: -Rastovarnata norma da se dogovori prema voobi~aenite mo`nosti na pristani{teto za odredeniot vid stoka; -Da se nastojuva da se dogovori najpovolnata klauzula vo pogled na uslovite za rastovar; i -Vo rastovarnoto pristani{te da se angaìra kvalifikuvan i iskusen {pediter koj }e go organizira i realizira rastovarot na najracionalen na~in. Ima tolku sitnici na koi {to moè da se izgubat golemi pari, ili zaraboti za{teda, {to rabotata na {pediterot vo pristani{teto navistina pretstavuva svoevidna umetnost.


89

Dokolku Kupuva~ot ne e mnogu siguren vo navremenoto rastovarawe na stokata ima mo`nost da mu predloì na prodava~ot da dogovorat istovarna klauzula CIF CQD - Cost Insurance and Freight - Customary Quick Discharge- voobi~aena brzina na rastovar vo rastovarnoto pristani{te. Dokolku prodava~ot go prifati predlogot i ponatamu dogovori brodski prevoz pod istite uslovi, eliminirani se site presmetki i vremenska tablica za denguba ili za{teda. Vo toj slu~aj za{tedata mu ostanuva na brodarot koj vo isto vreme go prezema i rizikot od eventualna denguba. Istata klauzula Prodava~ot ja dogovoril so brodarot, pa taka "se pokril". Mnogu se retki slu~aite Prodava~ot da {pekulira na takov na~in {to so Kupuva~ot }e dogovori edna klauzula, a so brodarot druga. Celta na takvata {pekulacija e da se dobie za{teda me|utoa, i rizikot od denguba e golem. Pri istovarot, sepak, direktno ili indirektno se involvirani samo brodarot i Kupuva~ot. Ulogata i vlijanieto na Prodava~ot pri istovarot se skoro nikakvi. Normalno e da se zapra{ame: Zo{to sekoga{ vo Dogovorot ne se predviduva najpovolnata klauzula za Kupuva~ot? Odgovorot e ednostaven: Kolku popovolna klauzula za Kupuva~ot se dogovori, tolku poskapuva vozarinata koja {to ja pla}a Prodava~ot. Posledniov pak takviot rizik }e go vnese vo proda`nata cena Vo takva edna "ni{alka" treba da se umee, da se ima argumenti i dobri ìvci, da se izbori za najpovolna klauzula bilo da sme vo uloga na Prodava~ ili Kupuva~. Obvskite na Prodava~ot i Kupuva~ot pri primenata na osnovnata klauzula za Paritet CIF ne se razlikuvaat mnogu od onie za terminot CFR izneseni vo prethodnoto poglavje. Eve kako Incoterms gi odreduva tie obvrski i prava na dogovornite strani pri primena na terminot CIF: A OBVRSKI NA PRODAVAÔT

A1 Obezbeduvawe stoka vo soglasnost so dogovorot CIF


Georgi D. Tumbov

90

A2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti CIF


A3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe CIF

a) Dogovor za prevoz Prodava~ot e dolèn na svoj tro{ok da dogovori prevoz na stokata do odredi{noto pristani{te po voobi~aeni uslovi i voobi~aena mar{ruta so prekumorski brod (ili brod za plovewe po kontinentalnite vodni pati{ta, ako e toa slu~aj) i toa tip na brod koj {to vo normalni priliki se upotrebuva za transport na stokata opfatena so dogovorot za kupoproda`ba.

b) Dogovor za osiguruvawe

Na svoj sopstven tro{ok Prodava~ot e dolèn da obezbedi transportno osiguruvawe za stokata {to }e ja prevezuva kako {to e dogovoreno vo kupoproda`niot dogovor taka {to Kupuva~ot, ili bilo koe lice koe ima interes povrzan so ova transportno osiguruvawe, }e bidat ovlasteni da baraat ot{teta direktno od Osiguritelot. Povrzano so ovaa klauzula, Prodava~ot e dolèn da mu obezbedi na Kupuva~ot osiguritelna polisa ili drug dokument za osiguritelnoto pokritie. Osiguruvaweto }e bide dogovoreno so zastapnik na osiguruva~ot ili osiguritelno dru{tvo so dobra reputacija i, dokolku ne e poinaku dogovoreno , osiguruvaweto }e bide vo soglasnost so minimalnoto pokritie od institutot Cargo Clauses - Klauzuli za teret - (Institute of London Underwriters) ili bilo koj drug set (komplet) na sli~ni klauzuli. Vremetraeweto na osiguritelnoto pokritie e vo soglasnost so klauzulite B5 i B4 od ova poglavje. Koga od strana na Kupuva~ot se zahteva, na smetka na Kupuva~ot, Prodava~ot }e ja osigura stokata za vreme na transportot i od: voeni rizici, {trajkovi, buntuvawa i gra|anski nemiri dokolku


91

takvi nastanat. Minimalniot stepen na osiguruvawe ja pokriva dogovornata vrednost (ili vrednost na delovi od stokata) plus 10% ili vkupno 110% od vrednosta na stokata. Osiguritelnoto pokritie sekoga{ glasi vo ista valuta (pari~na edinica) koja figurira vo dogovorot za osiguruvawe.

A4 Otprema CIF

Prodava~ot mora da ja otpremi stokata na dogovoreniot datum ili vo ramkite na dogovoreniot period vo otpremnoto pristani{te i, na na~in voobi~aen za toa pristani{te, da ja tovari na palubata i/ili drugite prostorii na brodot.

A5 Premin na rizicite CIF

Na osnova odredbite od klauzulata B5 Prodava~ot e obvrzen da gi podnese rizicite od gubewe ili o{tetuvawe na stokata do momentot dodeka stokata ja premine brodskata ograda vo imenuvanoto otpremno pristani{te.

A6 Podelba na tro{ocite CIF


.site tro{oci koi se odnesuvaat na stokata se do momentot dodeka istata ja pomine brodskata ograda vo imenuvanoto pristani{te odnosno, dodeka gi ispolni svoite obvrski vo vrska so otpremata na stokata soglasno klauzulata A4;

.pomorskata vozarina i site drugi tro{oci {to proizleguvaat

od klauzulata A3 a), vklu~uvajki go tovaraweto na stokata na brodot.

.Tro{ocite za osiguruvawe na stokata koi {to proizleguvaat od

obvrskata zasnovana na klauzulata B3 b);

.Bilo koj tro{ok za rastovar vo dogovorenoto pristani{te za rastovar na stokata koj {to prema dogovorot za prevoz treba da gi podnese Prodava~ot; i

Georgi D. Tumbov

92

.tamu kade {to e potrebno, tro{ocite za obavuvawe na neophodnite izvozni carinski formalnosti kako i site carinski da`bini, i drugi tro{oci {to se pla}aat pri izvozot, i za tranzit preku bilo koja zemja dokolku bilo dogovoreno istite da padnat na teret na Prodava~ot na osnova dogovorot za prevoz.

A7 Izvestuvawe do Kupuva~ot CIF


A8 Dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili CIF sootvetna elektronska poraka

Prodava~ot, na svoj tro{ok, e dolèn, bez odlagawe, da mu obezbedi na Kupuva~ot voobi~aen transporten dokument za izvr{enata otprema do dogovorenoto odredi{no pristani{te.

Ovoj dokument (na primer: prenosliv Konosman, neprenosliv pomorski tovaren list ili re~en/ezerski tovaren dokument) mora vo sè da odgovara na dogovorenata stoka, da bide datiran vo denovite od periodot dogovoren za isporaka, ovozmoùvajki mu na Kupuva~ot da ja pobara stokata od prevoznikot vo odredi{noto pristani{te i, dokolku ne e poinaku dogovoreno, da mu ovozmoì na Kupuva~ot da ja prodade stokata vo tranzit so prefrlawe na dokumentite na ime na sledniot Kupuva~ (prenosliv Konosman) ili so izvestuvawe do prevoznikot. Koga takov dokument e izdaden vo nekolku originala, na Kupuva~ot mora da mu bide dostaven celiot set od originalite. Dokolku dogovornite strani vo kupoproda`niot dogovor se soglasile da komuniciraat po elektronski pat, dokumentot koj se povikuva na prethodniot stav moè da bide zamenet so sootvetna poraka za elektronska razmena na podatoci (EDI).


93

A9 Proverka - pakuvawe - obeleùvawe CIF

Prodava~ot e dolèn da gi plati navedenite operacii kako: proverka na kvalitetot, merewe na gabaritite, merewe na teìnata, broewe) koi {to se neophodni za isporakata na stokata vo soglasnost so klauzulata A4.

Prodava~ot, na svoj sopstven tro{ok, e obvrzen da obavi pakuvawe (osven ako ne e voobi~aena praktika za odnosniot vid trgovija da se ispora~uva stokata na osnova opisot vo dogovorot - nepakuvana). Pakuvaweto treba da bide sootvetno na zahtevite za transport na stokata pod uslov okolnostite {to se odnesuvaat na transportot (na primer na~inot na transportot, krajnoto odredi{te na stokata) mu se staveni do znaewe na Prodava~ot pred sklu~uvaweto na kupoproda`niot dogovor. Pakuvaweto mora da bide sootvetno obeleàno.

A10 Drugi obvrski CIF

Na zahtev, rizik i tro{ok na Kupuva~ot, Prodava~ot e obvrzan da mu pruì sekoja pomo{ vo dobavuvaweto bilo koj dokument odnosno dootvetna elektronska poraka (osven onie od klauzulata A8) izdadeni ili preneseni vo zemjata na ispora~atelot i/ili vo zemjata na potekloto na stokata, koi {to moè da gi bara Kupuva~ot za uvoz na stokata i, tamu kade {to e potrebno, za tranzit na stokata niz treti zemji. Na barawe na Kupuva~ot, Prodava~ot isto taka e dolèn da mu gi dostavi potrebnite informacii za sklu~uvawe dogovor za transportno osiguruvawe.

B OBVRSKI NA KUPUVAÔT B1 Pla}awe na stokata CIF


Georgi D. Tumbov

94

B2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti CIF


B3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe CIF a) Dogovor za prevoz - Nema obvrska


B4 Prezemawe na pratkata CIF

Kupuva~ot mora da ja prifati pratkata koga stokata e ispora~ana vo soglasnost so klauzulata A4 i da ja prezeme stokata od vozarot, vo slu~ajov, brodarot vo imenuvanoto odredi{no pristani{te.

B5 Preminuvawe na rizikot CIF

Prodava~ot mora da go podnese rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata se do momentot koga istata ja preminuva brodskata ograda vo otpremnoto pristani{te.

Dokolku Kupuva~ot propu{til da dade sootvetno izvestuvawe vo soglasnost so klauzulata B7, toj mora da go podnese siot rizik od gubewe ili o{tetuvawe na stokata od dogovoreniot datum ili datumot na koj {to istekuva dogovoreniot period za isporaka, me|utoa, pod uslov stokata da odgovara na dogovorenata, ili u{te da se re~e, propisno e odvoena na strana od drugata stoka vo protorijata ili pak na drug na~in identifikuvana deka toa e dogovorenata stoka.

B6 Podelba na tro{ocite CIF Kupuva~ot na osnova odredbite od A3 mora da gi plati


95




vreme na prevozot i tranzitot sè do pristignuvaweto na stokata vo odredi{noto pristani{te, osven ako takvite tro{oci na osnova dogovorot za prevoz gi podnesuva Prodava~ot;

.rastovarnite tro{oci vklu~uvajki gi: eventualniot rastovar so pomo{ na mali plovni sredstva za koi ve}e pi{uvavme, maoni ili bar`i, i pristani{ni tro{oci, osven ako prema dogovorot za prevoz takvite tro{oci pa|aat na teret na Prodava~ot;

.site dodatni tro{oci koi }e nastanat poradi propustot na Kupuva~ot da isprati sootvetno soop{tenie vo sklad so klauzulata B7, za stokata do dogovoreniot datum za otprema ili po istekot na dogovoreniot period za otprema,me|utoa pod uslov stokata po site svoi svojstva da odgovara na dogovorenata, {to bi se reklo, propisno odvoena od druga stoka ili na drug na~in identifikuvana kako stoka po predmetniot dogovor;


B7 Izvestie do Prodava~ot CIF

Vo slu~aite koga Kupuva~ot e nazna~en da go odredi datum ili pokus vremenski interval za isporaka na stokata i/ili odredi{no (priemno) pristani{te dol`en e da mu isprati na Prodava~ot dovolen broj podatoci za toa.

B8 Dokaz za otpremata, transporten dokument ili sootvetna CIF elektronska poraka

Georgi D. Tumbov

96


B9 Pregled na stokata CIF


B10 Drugi obvrski CIF


Na barawe na Prodava~ot, Kupuva~ot e dol`en da mu gi obezbedi neophodnite informacii za sklu~uvawe na dogovor za osiguruvawe. Ova e prili~no interesna poedinost: prevozot i osiguruvaweto

go pla}a Prodava~ot, a stokata sepak patuva na rizik na kupuva~ot. Po malku ~udno, no taka e. Zatoa pak kupuva~ot e obezbeden so polisa koja {to glasi na negovo ime i na 110% od vrednosta na stokata.

I pokraj takvoto obezbeduvawe, koga e vo pra{awe stoka ~ija {to

cena e bazirana na kotaciite od soodvetna stokova berza, vo uloga na Kupuva~ treba da se bide mnogu vnimatelen od slednava pri~ina:

Kupuva~ot dobro analiziral i procenil da kupi berzanska stoka

~ija cena vo dadeniot moment bila na odredeno nisko nivo. Paritetot e CIF rastovarno pristani{te. Kupuva~ot primil polisa za osiguruvawe na 110% od vrednosta na stokata na doti~noto "odredeno nisko nivo". Vo tekot na pomorskata plovidba brodot propadnal ili bil cel na piratski napad pri {to e odzemena stokata, ili brodot zaedno so stokata. Vo me|uvreme berzanskata cena na doti~nata stoka se promenila na primer za 30% vo edna ili druga nasoka. Sega nastanuvaat dve mo`ni situacii: Dokolku cenata padnala za 30% Kupuva~ot spe~alil 40 procentni edinici od vrednosta na stokata (od 110% do 70%) - so primenite pari od osiguruvaweto }e kupi za 40%


97

pogolema koli~ina od onaa koja propadnala. Arno ama, ako pak vo me|uvreme cenata porasnala za 30%, a Kupuva~ot e obezbeden samo do 110% so parite od osiguruvaweto }e kupi za 20 procentni edinici pomalku stoka od onaa koja prvobitno ja platil (od 110% do 130%) i ostvaril zaguba bez svoja vina. Ima li za{tita od ovoj vid rizik? Odgovorot e: Da! Dokolku berzata e nestabilna, so golemi oscilacii, pomorskiot pat dolg i neizvesen posebno od piratski napadi koi {to i vo dene{no vreme ne se retka pojava, kupuva~ot nastojuva da dogovori klauzula za Paritet: DES ili pak DEQ koi {to }e gi pojasnime vo narednite naslovi od ovoj trud. I toa ~ini pari. Ni{to nema besplatno. No, ume{nosta na akterite vo delovnite pregovori se sostoi i vo toa da procenat koja varijanta im e najpovolna od site aspekti.

Georgi D. Tumbov

98

7. CPT - CARRIAGE PAID TO (.... imenuvano mesto do koe se pra}a stokata) PREVOZOT E PLATEN DO..... So tovaraweto vo kamionot rizikot

premina na Kupuva~ot.

Fabrikantot: Jas sum od Man~ester.

Ja proizvedov stokata, ja prodadov, najmiv prevozno sredstvo na moja smetka, ja

tovariv stokata i ja isprativ na mojot Kupu- va~ vo Makedonija. Transportno

osiguruvawe ne izvr{iv zo{to na toa ne me obvrzuva klauzulata CPT po Incoterms 2000.

Kupuva~ot od Makedonija: Stokata mi e dopremena na osnova dogovorot.

Dogovorivme CPT - Veles. Mi preostanuva da go platam transportnoto osiguruvawe, da

ja ocarinam stokata i da go rastovaram kamionot. A Prodava~ot mo`e da si go na-

plati Dokumentarniot kredit.

Terminot "Carriage Paid To..." ozna~uva deka Prodava~ot ja

natovaril stokata, ja ispolnil svojata obvrska vo vrska so dogovornata klauzula za isporaka, na prevozno sredstvo najmeno od nego (Prodava~ot) no, toj isto taka }e mora da ja plati i fakturata zaa prevoz za dopremuvawe na stokata do imenuvanoto odredi{no mesto. Toa pak zna~i deka sepak Kupuva~ot e toj {to go prezema rizikot i gi pla}a site drugi tro{oci {to nastanale otkako stokata bila ispora~ana (tovarena vo prevozno sredstvo kaj Prodava~ot).

Zborot "Prevoznik" - (Carrier) ozna~uva pravno lice koe prezema da go izvr{i, ili obezbedi izvr{uvawe na transportot, so `eleznica, suvozemen pat, po vozduh, more, vnatre{en voden pat ili kombinacija od nabrojanite na~ini na prevoz.

Dokolku se koristat pove}e (posledovatelni) prevoznici za prevoz do dogovorenata destinacija, rizikot pominuva od Prodava~ot na Kupuva~ot vo momentot koga stokata e predadena na prviot prevoznik.


99

Terminot CPT podrazbira deka Prodava~ot ja carini stokata pri izvozot,

Ovoj termin se upotrebuva nezavisno od na~inot na transport vklu~uvajki go i pove}ena~inskiot (multimodalniot) transport. Paritetot CPT moè da se koristi za bilo koj transport, no sepak najmnogu se koristi vo drumskiot i èlezni~kiot transport. I tuka postojat strogo podeleni obvrski pome|u Prodava~ot i Kupuva~ot. Na prv pogled se steknuva vpe~atok deka izgotvuva~ot na Pravilata za me|unarodna trgovija - Incoterms, premnogu formaliziral. Me|utoa, skoro sedumdeset godi{nata praksa go pokaùva tokmu sprotivnoto: Nikoga{ ne moàt da se naredat tolku mnogu detali za da gi opfatat site mo`ni slu~ai, kako ne bi doa|alo do neprijatni situacii pri tolkuvaweto na Incoterms. Odtuka, moè da se izvle~e na~eloto: Pravi-lata {to gi sankcioniraat odnosite pome|u subjektite vo prometot so stoka treba da bidat tolku detalizirani i precizni, kako bi bilo dovolno pri odredena nastanata situacija da se pro~itaat i sekoja strana da se najde sebe si, da se ubedi vo svoeto pravo ili neispolneta obvrska. E, tokmu toa e i celta na Incoterms: vo me|unarodniot, pa i doma{niot promet so stoka da nastanuvaat {to e mo`no pomalku sporovi za re{avawe od strana na Arbitraìte ili voop{to treti lica. So toa se za{teduva i pari i vreme, a prometot se odviva bez nepotrebni zastoi.

Vo slu~aite koga vo dogovorot se primenuva klauzulata za paritet CPT

A OBVRSKI NA PRODAVAÔT A1 Obezbeduvawe stoka vo soglasnost so dogovorot CPT


Georgi D. Tumbov

100

A2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti CPT


A3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe CPT

a) Dogovor za prevoz Prodava~ot e dolèn na svoj tro{ok da dogovori prevoz na stokata do dogovorenata to~ka vo odredi{noto mesto po voobi~aena mar{ruta i na~in na transport. Dokolku takvata to~ka vo odredi{noto mesto ne e dogovorena ili pak ne postoi takva to~ka voobi~aena vo praktikata, Prodava~ot moè da izbere to~ka vo imenuvanoto mesto kako destinacija koja {to nemu mu e najpovolna.

b) Dogovor za osiguruvawe - Nema obvrska

A4 Otprema CPT

Prodava~ot mora da ja otpremi stokata do dogovoreniot prevoznik vo soglasnost so klauzulata A3 ili, dokolku postojat pove}e posledovatelni prevoznici - na prviot prevoznik, za transport do dogovorenata to~ka vo imenuvanoto mesto i toa na datumot ili vo tekot na dogovoreniot vremenski interval.

A5 Premin na rizicite CPT

Na osnova odredbite od klauzulata B5 Prodava~ot e obvrzen da gi podnese rizicite od gubewe ili o{tetuvawe na stokata do momentot koga istata bila otpremena vo soglasnost so klauzulata A4.

A6 Podelba na tro{ocite CPT

Na osnova odredbite od klauzulata B6 Prodava~ot e dolèn da gi plati

.site tro{oci koi se odnesuvaat na stokata se do momentot dodeka gi ispolni svoite obvrski vo vrska so otpremata na


101

stokata soglasno klauzulata A4, kako i vozarinata i tro{ocite {to proizleguvaat od klauzulata A3 a), vklu~uvajki gi tro{ocite za natovar na stokata i tro{ocite za rastovar vo odredi{noto mesto (dokolku na osnova dogovorot za prevoz bilo dogovoreno da padnat na teret na Prodava~ot; i

.tamu kade {to e potrebno, tro{ocite obavuvawe na neophodnite izvozni carinski formalnosti kako i site carinski da`bini, taksi, i drugi tro{oci {to se pla}aat pri izvozot, i za tranzit preku bilo koja zemja dokolku bilo dogovoreno istite da padnat na teret na Prodava~ot na osnova dogovorot za prevoz.

A7 Izvestuvawe do Kupuva~ot CPT


A8 Dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili CPT sootvetna elektronska poraka

Prodava~ot, na svoj tro{ok - ako e toa voobi~aeno, e dol`en da mu obezbedi na Kupuva~ot voobi~aen transporten dokument ili dokumenti za izvr{enata otprema do dogovorenoto odredi{no pristani{te (kako na primer: prnosliv Konosman, neprenosliva pomorska Teretnica, Tovaren list za kontinentalnite vodni pati{ta, `elezni~ki Tovaren list, Kamionski tovaren list, ili multimodalen transporten dokument) za transport na stokata dogovoren na osnova klauzulata A3.


Georgi D. Tumbov

102

A9 Proverka - pakuvawe - obeleùvawe CPT



A10 Drugi obvrski CPT

Na zahtev, rizik i tro{ok na Kupuva~ot, Prodava~ot e obvrzan da mu pruì sekoja pomo{ vo dobavuvaweto bilo koj dokument odnosno dootvetna elektronska poraka (osven onie od klauzulata A8) izdadeni ili preneseni vo zemjata na ispora~atelot i/ili vo zemjata na potekloto na stokata, koi {to moè da gi bara Kupuva~ot za uvoz na stokata i za tranzit na stokata niz treti zemji. Prodava~ot isto taka e dolèn, na zahtev od Kupuva~ot) da mu gi dostavi potrebnite informacii za sklu~uvawe dogovor za transportno osiguruvawe.

B OBVRSKI NA KUPUVAÔT B1 Pla}awe na stokata CPT



103

B2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti CPT


B3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe CPT a) Dogovor za prevoz - Nema obvrska


Navistina takva obvrska za Kupuva~ot ne proizleguva od

kupoproda`niot dogovor no, sepak sakame da potsetime na dosega{nite pojasnuvawa za odnesuvaweto na Kupuva~ot vo takva prilika - pokonkretno na iznesenoto vo paragrafot 10 od uvodniot del.

Osiguruvaweto kako obvrska ne go interesira Prodava~ot, pa spored toa ne e zadol`itelna za Kupuva~ot. Me|utoa, mora da se vodi smetka deka, vokolku ne se zaklu~i osiguruvawe, stokata patuva neosigurana protiv mo`nite rizici pri transport pa, odtuka bilo {to da nastane siot rizik i tro{ok pa|a na teret na Kupuva~ot bez pravo da bara kompenzacija od bilo kogo.

Pri transportot na stokata so bilo koe prevozno sredstvo mo`at da nastanat brojni nepredvidlivi okolnosti, pa ne e prepora~livo Kupuva~ot da ne izvr{i osiguruvawe so {to siot rizik go prezema vrz sebe. Dovolno e samo edna{ da se slu~i osiguraniot slu~aj, pa da ~ini poskapo od pove}egodi{no osiguruvawe. B4 Prezemawe na pratkata CPT

Kupuva~ot mora da ja prifati pratkata koga stokata e ispora~ana vo soglasnost so klauzulata A4 i da ja prezeme stokata od vozarot vo imenuvanoto odredi{no mesto.

Georgi D. Tumbov

104

B5 Preminuvawe na rizikot CPT

Prodava~ot mora da go podnese rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata od momentot koga istata bila otpremena vo soglasnost so klauzulata A4.

Dokolku Kupuva~ot propu{til da dade sootvetno izvestuvawe vo soglasnost so klauzulata B7, toj mora da go podnese siot rizik od gubewe ili o{tetuvawe na stokata od dogovoreniot datum ili datumot na koj {to istekuva dogovoreniot period za isporaka, me|utoa, pod uslov stokata da odgovara na dogovorenata, ili podobro ka`ano, propisno e odvoena na strana od drugata stoka vo prostorijata ili pak na drug na~in identifikuvana deka tokmu toa e dogovorenata stoka.

B6 Podelba na tro{ocite CPT Kupuva~ot na osnova odredbite od A3 a) mora da gi plati




vreme na prevozot i tranzitot sè do pristignuvaweto na stokata vo mestoto na destinacijata, osven ako takvite tro{oci na osnova dogovorot za prevoz gi podnesuva Prodava~ot;

.rastovarnite tro{oci, osven ako prema dogovorot za prevoz takvite tro{oci pa|aat na teret na Prodava~ot;

.site dodatni tro{oci koi }e nastanat poradi propust na Kupuva~ot da isprati sootvetno soop{tenie vo sklad so klauzulata B7, za stokata od dogovoreniot datum za otprema ili po istekot na dogovoreniot period za otprema,me|utoa pod uslov stokata po site svoi svojstva da odgovara na dogovorenata, {to bi se reklo, propisno odvoena od druga stoka ili na drug na~in identifikuvana kako stoka po predmetniot dogovor;


105


B7 Izvestie do Prodava~ot CPT

Vo slu~aite koga Kupuva~ot e nazna~en da go odredi datumot ili pokus vremenski interval za isporaka na stokata i/ili krajnoto odredi{te na stokata, istiot e dol`en da mu isprati na Prodava~ot dovolen broj podatoci za toa.

B8 Dokaz za otpremata, transporten dokument ili sootvetna CPT elektronska poraka


B9 Pregled na stokata CPT


B10 Drugi obvrski CPT


Georgi D. Tumbov

106

8. CIP - CARRIAGE and INSURANCE PAID TO .... (...imenuvano mesto do koe se pra}a stokata) PREVOZOT I OSIGURUVAWETO DO PLATENI DO.... So tovaraweto vo kamionot rizikot

premina na Kupuva~ot.

Fabrikantot: Jas sum od Man~ester. Ja proizvedov stokata, ja prodadov, najmiv

prevozno sredstvo na moja smetka, ja tovariv stokata i ja isprativ, zaklu~iv i plativ transportno osiguruvawe do mojot Kupu-

va~ vo Makedonija. Na seto toa me obvrzuva klauzulata CIP po Incoterms 2000.

Kupuva~ot od Makedonija: Stokata mi e dopremena na osnova dogovorot.

Dogovorivme CIP - Veles. Mene mi preostanuva da ja ocarinam stokata i da go rastovaram kamionot. A Prodava~ot moè da si go naplati dokumentarniot

kredit (po staro, do 1993 godina, akreditivot).

Klauzulata CIP za prv pat ja sre}avame vo izmenite i dopolnenijata na Incoterms 1990-ta i ozna~uva deka dogovorenata cena, osven vrednosta na stokata sodrì i prevoz do nazna~enata to~ka zaedno so transportnoto osiguruvawe.

Pravata i obvrskite na Kupuva~ot i Prodava~ot koi {to proizleguvaat od primenata na klauzulata za paritet CIP se bezmalku isti kako i kaj klauzulata CPT so edinstvena razlika {to pri CIP osiguruvaweto na stokata vo prevoz e obvrska na Prodava~ot. Od taa pri~ina, }e se zadrìme malku pove}e na transportnoto osiguruvawe.

Prodava~ot mora da dogovori i plati osiguruvawe na stokata za vreme na prevozot protiv rizikot na Kupuva~ot od gubewe i/ili o{tetuvawe na stokata, delumno ili celosno.

Paritetot CIP moè da se koristi za bilo koj na~in na transport, vklu~uvaj}i go i multimodalniot koga vo prevozot na stokata


107

vo kontinuitet se vklu~eni poveke vidovi transport: kamionski, pa vo prodolènie èlezni~ki itn, povrzano so popatni pretovari od edno vo drugo prevozno sredstvo. Me|utoa, napomenuvame: koga multi-modalniot prevoz zavr{uva so pomorski ili re~en transport sepak, se upotrebuvaat malku podrugi klauzuli so koi {to }e se zapoznaeme malku podocna.

Vo slu~aite koga se dogovara klauzulata za paritet CIP dogovorot za osiguruvawe na stokata vo transport go zaklu~uva Prodava~ot. Dodeka pri klauzulata CPT osiguruvaweto go vr{e{e i podnesuva{e Kupuva~ot i istoto ne be{e negova izri~ita obvrska, pri klauzulata CIP transportnoto osiguruvawe e cvrsta i neotpovikliva obvrska na Prodava~ot. Ova, od pri~ina {to i za dvete klauzuli momentot na prenosot na rizikot od Prodava~ot na Kupuva~ot e napolno ist odnosno, nastapuva koga Prodava~ot }e ja natovari i predade stokata na prevoznikot /prviot prevoznik vo lanecot ako postojat poveke prevoznici. Prema toa i kaj CIP stokata patuva na rizik na Kupuva~ot i osiguritelnata polisa pak glasi na ime na Kupuva~ot. Vo slu~aj da nastane osigureniot slu~aj, Kupuva~ot, na osnova polisata, se naplatuva od osiguritelnata kompanija. Malku nevoobi~aeno, no taka e. Ponatamu, osobeno pri pomorskiot transport, ova }e go ilustrirame malku podetalno.

Prodava~ot e dolèn da go dogovori osiguruvaweto so Kompanija za osiguruvawe koja {to ima dobra reputacija, a vo otsustvo na izri~en dogovor, osiguruvaweto }e se izvr{i vo soglasnost so minimalnoto pokritie po Institute Cargo Clauses (Klauzulite na asocijacijata na londonskite osiguruva~i) ili bilo koja sli~na zbirka na odredbi za osiguruvawe.

Osiguruvaweto e na snaga do pristignuvaweto na stokata vo odredi{nata to~ka na/vo prevozno sredstvo neistovarena. Bidejki i kaj CIP e dozvoleno posebno dogovarawe pri {to Prodava~ot moè da se obvrze da ja rastovari stokata, makar {to toa ne e negova obvrska so primena na CIP, dolìnata na osiguruvaweto go opfa}a i vremeto na rastovarot, odnosno samata manipulacija rastovar koja {to ~esto moè da bide i porizi~na od samiot transportot. Koga toa go bara Kupuva~ot, Prodava~ot na tro{ok na Kupuva~ot e dolèn da zaklu~i i dodatno osiguruvawe protiv: voen rizik, {trajkovi, pobuni ili nemiri, pod uslov da nema pre~ka za dodatno osiguruvawe. Poslednovo go narekovme dodatno od pri~ina {to samata klauzula CIP opfa}a tnr.

Georgi D. Tumbov

108

minimalno osiguruvawe na vrednosta na stokata prema kupoproda`niot dogovor plus 10%, odnosno se osiguruva 110% od vrednosta.

Formulacijata deka : CIP podrazbira samo minimalno osiguruvawe ne treba da né zbunuva. Toa e op{toprifaten termin koj {to ne treba da se sfati bukvalno. Vojnite i nemirite ne se taka ~esti pojavi pa da morame postojano da gi opfa}ame so transportoto osiguruvawe - toa sepak ~ini pari. Zatoa e tuka dodatnoto osiguruvawe koe {to se dogovara vo retki slu~ai. Poslednovo pak go vr{i Pro-dava~ot i naj~esto toa ima neznatna reperkusija na cenata na stokata.

Ve}e rekovme deka site drugi obvrski na Prodava~ot i Kupuva~ot, po odnos na dopremata na stokata od Prodava~ot do krajnata odrednica pri dogovorna klauzula CIP, se potpolno isti kako i kaj klauzulata CPT.

Koja od ovie dve klauzuli da ja izbereme pri dogovaraweto bilo da sme vo uloga na Prodava~ ili Kupuva~? Bi rekle: Normalno, kako Prodava~ }e insistirame na CPT, a kako Kupuva~ pak na CIP. No, isto taka treba da sme ubedeni deka toa I (Insurance) ima vlijanie na visinata na cenata -vrednosta na stokata. @alosno e koga ednata ili drugata klauzula se podmetnuvaat od Prodava~ot ili Kupuva~ot kako slu~ajno da se pogre{ilo - vo svoja korist, se razbira. Ako drugata strana "ne si gi otvori o~ite ~etiri", {to veli narodnata, moè da ja ~ini dobri pari. Zatoa e mnogu bitno pred sednuvawe na pregovori, bez razlika dali prodavame ili kupuvame, zadolìtelno treba da raspola-game so to~ni informacii za tro{ocite za transport i osiguruvawe na predmetnata stoka. Imaj}i gi taka site aktuelni i relevantni informacii koi, normalno, ne se soop{tuvaat na drugata strana do zaklu~uvaweto na dogovorot, sekoga{ sme vo sostojba da kombinirame koja klauzula za Paritet najmnogu ni odgovara.

Odli~nata informiranost za site pokazateli relevantni za konkretnoto dogovarawe se odnesuvaat za site klauzuli za Paritet. Site kombinacii i varijanti moème da gi izveduvame do zaklu~uvawe na dogovorot. Posle toa, vo najmala raka, nema smisla, pa i ne e xentlmenski nitu korektno da se "sramime" i da barame promena na Paritetot.


109

Se razbira deka vo sekoja prilika treba da vodime smetka za svojata li~na reputacija, kako i za renometo na firmata koja {to ja pretstavuvame.

Vo slu~aite koga vo dogovorot se primenuva klauzulata za paritet CIP gi imame slednive

A OBVRSKI NA PRODAVAÔT A1 Obezbeduvawe stoka vo sklad so dogovorot CIP

Prodava~ot mora da obezbedi stoka i trgovska faktura ili nejzina sootvetna elektronska poraka vo sklad so dogovorot za kupoproda`ba, kako i sekoja drug dokaz za postignatata soglasnost koja se bara prema dogovorot.

A2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti CIP


A3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe CIP

a) Dogovor za prevoz Prodava~ot e dolèn na svoj tro{ok da dogovori prevoz na stokata do dogovorenata to~ka vo odredi{noto mesto po voobi~aena mar{ruta i na~in na transport. Dokolku takvata to~ka vo odredi{noto mesto ne e dogovorena, ili pak ne postoi takva to~ka voobi~aena vo praktikata, Prodava~ot moè da izbere to~ka vo imenuvanoto mesto kako destinacija koja {to nemu mu e najpovolna.

b) Dogovor za osiguruvawe

Prodava~ot e dolèn, na svoj tro{ok, da izvr{i transportno osiguruvawe kako {to e usoglaseno vo dogovorot za kupoproda`ba, i toa taka {to Kupuva~ot ili bilo koe drugo lice koe ima interes povrzan so toa osiguruvawe na stokata, }e bide ovlasten da pobara ot{teta direktno od

Georgi D. Tumbov

110

Osiguruva~ot. Pritoa Prodava~ot e dol`en da mu obezbedi na Kupuva~ot polisa za osiguruvawe ili drug dokaz za osiguritelnoto pokritie.

Osiguruvaweto }e bide dogovoreno so zastapnik na Osiguruva~ot ili osiguritelno dru{tvo so dobra reputacija. Dokolku poinaku ne e izri~ito dogovoreno, osiguruvaweto se vr{i na minimum pokritie prema institutot za klauzula za teret (Institute of London Underwriters) ili nekoj drug set na klauzuli. Vremetraeweto na osiguritelnoto pokritie }e bide vo soglasnost so klauzulite B5 i B4. Koga od strana na Kupuva~ot se zahteva, na smetka na Kupuva~ot, Prodava~ot }e ja osigura stokata za vreme na transportot i od: voeni rizici, {trajkovi, buntuvawa i gra|anski nemiri dokolku takvi nastanat. Minimalniot stepen na osiguruvawe ja pokriva dogovornata vrednost na stokata, ili delovi od stokata, plus 10% ili vkupno 110% od vrednosta na stokata. Osiguritelnoto pokritie sekoga{ glasi vo ista valuta (pari~na edinica) koja figurira vo dogovorot za osiguruvawe.

A4 Otprema CIP

Prodava~ot mora da ja otpremi stokata do dogovoreniot prevoznik vo soglasnost so klauzulata A3 ili, dokolku postojat pove}e posledovatelni prevoznici - na prviot prevoznik, za transport do dogovorenata to~ka vo imenuvanoto mesto i toa na datumot ili vo tekot na dogovoreniot vremenski interval.

A5 Premin na rizicite CIP


A6 Podelba na tro{ocite CIP

Na osnova odredbite od klauzulata B6 Prodava~ot e dol`en da


111

gi plati

.site tro{oci koi se odnesuvaat na stokata se do momentot dodeka gi ispolni svoite obvrski vo vrska so otpremata na stokata soglasno klauzulata A4, kako i vozarinata i tro{ocite {to proizlezat od klauzulata A3 a), vklu~uvajki gi tro{ocite za natovar na stokata i tro{ocite za rastovar vo odredi{noto mesto (dokolku na osnova dogovorot za prevoz bilo dogovoreno da padnat na teret na Prodava~ot);

.tro{ocite za osiguruvawe koi proizleguvaat od klauzulata A3 b); i

.tamu kade {to e potrebno, tro{ocite za obavuvawe na za neophodnite izvozni carinski formalnosti kako i site carinski da`bini, taksi, i drugi tro{oci {to se pla}aat pri izvozot, i za tranzit preku bilo koja zemja dokolku bilo dogovoreno istite da padnat na teret na Prodava~ot na osnova dogovorot za prevoz.

A7 Izvestuvawe do Kupuva~ot CIP

Prodava~ot mora da mu isprati na Kupuva~ot dovolen broj podatoci so koi go izvestuva deka stokata e otpremena vo soglasnost so klauzulata A4, kako i sekoe drugo barano izvestuvawe so cel da mu se ovozmoì na Kupuva~ot da gi prezeme site merki koi vo normalni uslovi se neophodni za prezemawe na stokata.

A8 Dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili CIP sootvetna elektronska poraka

Prodava~ot, na svoj tro{ok - ako e toa voobi~aeno, e dolèn da mu obezbedi na Kupuva~ot voobi~aen transporten dokument ili dokumenti za izvr{enata otprema (kako na primer: prnosliv Konosman, neprenosliva pomorska Teretnica, Tovaren list za kontinentalnite vodni pati{ta, èlezni~ki Tovaren list, Kamionski tovaren list, ili multimodalen transporten dokument) za transport na stokata dogovoren na osnova klauzulata A3.

Georgi D. Tumbov

112


A9 Proverka - pakuvawe - obeleùvawe CIP

Prodava~ot e dolèn da gi plati navedenite operacii kako: proverka na kvalitetot, merewe na gabaritite, merewe na teìnata, broewe, koi {to se neophodni za isporakata na stokata vo soglasnost so klauzulata A4.


A10 Drugi obvrski CIP

Na zahtev, rizik i tro{ok na Kupuva~ot, Prodava~ot e obvrzan da mu pruì sekoja pomo{ vo dobavuvaweto bilo koj dokument odnosno sootvetna elektronska poraka (osven onie od klauzulata A8) izdadeni ili preneseni vo zemjata na ispora~atelot i/ili vo zemjata na potekloto na stokata, koi {to moè da gi bara Kupuva~ot za uvoz na stokata i za tranzit na stokata niz treti zemji.


113

B OBVRSKI NA KUPUVA^OT B1 Pla}awe na stokata CIP


B2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti CIP


B3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe CIP


B4 Prezemawe na pratkata CIP

Kupuva~ot mora da ja prifati pratkata koga stokata e ispora~ana vo soglasnost so klauzulata A4 i da ja prezeme stokata od Vozarot vo imenuvanoto odredi{no mesto.

B5 Preminuvawe na rizikot CIP

Kupuva~ot mora da go podnese rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata od momentot koga istata bila otpremena vo soglasnost so klauzulata A4.

Dokolku Kupuva~ot propu{til da isprati sootvetno izvestuvawe vo soglasnost so klauzulata B7, toj mora da go podnese siot rizik od gubewe ili o{tetuvawe na stokata od dogovoreniot datum ili datumot na koj {to istekuva dogovoreniot period za isporaka, me|utoa, pod uslov stokata da odgovara na dogovorenata, ili u{te da se re~e, propisno e odvoena na strana od drugata stoka vo protorijata ili pak na drug na~in identifikuvana deka toa e dogovorenata stoka.

Georgi D. Tumbov

114

B6 Podelba na tro{ocite CIP

Kupuva~ot na osnova odredbite od A3 a) mora da gi plati

.site tro{oci koi se odnesuvaat na stokata od momentotot koga istata bila otpremena vo soglasnost so klauzulata A4;


vreme na prevozot i tranzitot sè do pristignuvaweto na stokata vo mestoto na destinacijata, osven ako takvite tro{oci na osnova dogovorot za prevoz gi podnesuva Prodava~ot;

.rastovarnite tro{oci, osven ako prema dogovorot za prevoz takvite tro{oci pa|aat na teret na Prodava~ot;

.site dodatni tro{oci koi }e nastanat poradi propustot na Kupuva~ot da isprati sootvetno soop{tenie vo soglasnost so klauzulata B7, za stokata od dogovoreniot datum za otprema ili po istekot na dogovoreniot period za otprema, me|utoa pod uslov stokata po site svoi svojstva da odgovara na dogovorenata, {to bi se reklo, propisno odvoena od druga stoka ili na drug na~in identifikuvana kako stoka po predmetniot dogovor;


B7 Izvestie do Prodava~ot CIP



115

B8 Dokaz za otpremata, transporten dokument ili sootvetna CIP elektronska poraka


B9 Pregled na stokata CIP


B10 Drugi obvrski CIP


Na svoj tro{ok i rizik Prodava~ot e dol`en da obezbedi uvozna dozvola ili odobrenie i da gi obavi, tamu kade {to postojat, site carinski formalnosti neophodni za izvoz na stokata.

Georgi D. Tumbov

116

9. DAF - DELIVERED AT FRONTIER (....nazna~eno mesto) OTPREMENO NA GRANICA

"Delivered At Frontier" ozna~uva deka Prodava~ot ja izvr{il

svojata obvrska za otprema vo momentot koga stokata e stavena na raspolagawe na Kupuva~ot vo imenuvanoto mesto na granica pred carinskata linija na sosednata (grani~nata) zemja (prema logikata: zemjata koja na patot do krajnata destinacija na stokata doa|a posle zemjata na Prodava~ot), vo sootvetno transportno sredstvo nerastovarena, izvozno ocarineta no, uvozno neocarineta. Terminot "granica" mo`e da bide upotreben za bilo koja granica vklu~uvajki ja i onaa na zemjata na izvoznikot. Od taa pri~ina, od bitno zna~ewe e granicata koja e vo pra{awe da bide precizno definirana sekoga{ imenuvajki ja to~kata i mestoto vo samiot termin po Incoterms.

Jas sum voz od elektri~nite: Vozam stoka od Makedonija. Vo

dogovorot stoi DAF. Do Gevgelija/ Idomeni mi plati Prodava~ot

natamu }e plati Kupuva~ot.

Pri klauzulata DAF Rizikot pominuva od Prodava~ot na Kupu-va~ot pred carinska-ta linija na grani~nata zemja. Vo slu~ajov:

vo Idomeni.

Rampe prodava: Sas paraka-lo Eleni da stavime vo dogo-

vorot: DAF Gevgelija! -Ohi!, moras stavis DAF

Idomeni. Rampe: OK Eleni! Kavaler li

sum, {to li?


117

Me|utoa dokolku dogovornite strani izrazat èlba Prodava~ot da bide odgovoren za rastovar na stokata i da gi podnese rizikot i tro{ocite za rastovar, toa mora da bide jasno nazna~eno so dodavawe na izri~it tekst vo kupoproda`niot dogovor. Ovoj termin moè da bide upotreben nezavisno od na~inot na transport koga stokata treba da se ispora~a do kopnena granica. Vo slu~aite treba da se ostvari vo odredi{noto pristani{te, na brod, ili na dok, treba da se primenat terminite DES odnosno DEQ. Klauzulata za Paritet DAF gi predviduva slednive A OBVRSKI NA PRODAVAÔT A1 Obezbeduvawe stoka vo sklad so dogovorot DAF

Prodava~ot e dolèn da obezbedi stoka i trgovska faktura ili nejzina sootvetna elektronska poraka vo sklad so dogovorot za kupoproda`ba, kako i sekoj drug dokaz za postignatata soglasnost koj moè da bide pobaran na osnova dogovorot.

A2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti DAF

Na svoj tro{ok i rizik Prodava~ot e dolèn da obezbedi izvozna dozvola, odobrenie ili drug dokument neophoden za otprema na stokata na raspolagawe na Kupuva~ot. Tamu kade {to se primenuvaat, Prodava~ot e dolèn da gi obavi site carinski formalnosti neophodni za izvoz na stokata do dogovoreniot paritet na granica kako i za nejzin tranzit preku treti zemji.

A3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe DAF

a) Dogovor za prevoz Prodava~ot e dolèn na svoj tro{ok da dogovori prevoz na stokata do dogovorenata to~ka, ako takva postoi vo

Georgi D. Tumbov

118

dogovorenoto odredi{no mesto. Dokolku takvata to~ka vo odredi{noto mesto ne e dogovorena ili pak ne postoi takva to~ka voobi~aena vo praktikata, Prodava~ot moè da izbere to~ka vo imenuvanoto mesto kako destinacija koja {to nemu mu e najpovolna.

Me|utoa, ako Kupuva~ot zahteva, Prodava~ot moè da se soglasi da dogovori, po voobi~aeni uslovi, na rizik i tro{ok na Kupuva~ot, kontinuiran prevoz na stokata od zemjata na Prodava~ot ili zemjata na potekloto na stokata do krajnata destinacija na stokata, osven imenuvanoto mesto na granicata, dogovara i prevoz do krajnata destinacija vo zemjata na uvoznikot, imenuvana od strana na Kupuva~ot. Prodava~ot moè da odbie da napravi takov dogovor za prevoz i, dokolku taka postapi, toj vedna{ treba da go izvesti Kupuva~ot.


A4 Paritet DAF

Prodava~ot e dolèn da ja dostavi stokata na raspolagawe na Kupuva~ot na ili vo prevozno sredstvo vo zavisnost od na~inot na transport nerastovarena do dogovoreniot paritet (dogovoreno i imenuvano mesto) na granica na datum ili vo opsegot na dogovoreniot period.

A5 Premin na rizicite DAF


A6 Podelba na tro{ocite DAF



119

.Pokraj tro{ocite koi proizleguvaat od klauzulata A3 a), site tro{oci koi se odnesuvaat na stokata do momentot dodeka istata bide ispora~ana vo soglasnost so klauzulata A4; i

.Tamu kade {to e potrebno, tro{ocite za obavuvawe na neophodnite izvozni carinski formalnosti kako i site carinski da`bini, taksi, i drugi tro{oci {to se pla}aat pri izvozot, i za tranzit preku bilo koja zemja dokolku bilo dogovoreno istite da padnat na teret na Prodava~ot na osnova dogovorot za prevoz.

A7 Izvestuvawe do Kupuva~ot DAF

Prodava~ot mora da mu isprati na Kupuva~ot dovolen broj podatoci so koi go izvestuva deka stokata e otpremena vo soglasnost so klauzulata A4, kako i sekoe drugo barano izvestuvawe so cel da mu se ovozmoì na Kupuva~ot da gi prezeme site merki koi vo normalni uslovi se neophodni za prezemawe na stokata.

A8 Dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili DAF sootvetna elektronska poraka

I) Prodava~ot, na svoj tro{ok, e dolèn da mu obezbedi na Kupuva~ot voobi~aen transporten dokument ili drug dokaz za izvr{enata otprema na stokata do imenuvanoto mesto na granicata vo soglasnost so klauzulata A3. II) Ako dogovornite strani se dogovorile za kontinuiran (od mesto do mesto) prevoz, osven granicata vo soglasnost so klauzulata A3 a)II), podrazbirajki zahtev na Kupuva~ot na negov rizik i tro{ok, Prodava~ot e dolèn da mu go obezbedui Kupuva~o dokument za prevoz, voobi~aeno izdaden vo zemjata na ispora~atelot, {to opfa}a gi voobi~aenite uslovi za transport na stokata od otpremnata to~ka vo zemjata na Prodava~ot do mestoto - krajnata destinacija vo zemjata na uvoznikot imenuvano od strana na Kupuva~ot.

Dokolku dogovornite strani vo kupoproda`niot dogovor se soglasile da komuniciraat po elektronski pat, dokumentot koj

Georgi D. Tumbov

120

se povikuva na prethodniot stav moè da bide zamenet so sootvetna poraka za elektronska razmena na podatoci (EDI).

A9 Proverka - pakuvawe - obeleùvawe DAF

Prodava~ot e dolèn da gi plati navedenite operacii kako: proverka na kvalitetot, merewe na gabaritite, merewe na teìnata, broewe, koi {to se neophodni za isporakata na stokata vo soglasnost so klauzulata A4.

Prodava~ot, na svoj sopstven tro{ok, e obvrzen da obavi pakuvawe (osven ako ne e voobi~aena praktika za odnosniot vid trgovija da se ispora~uva stokata na osnova opisot vo dogovorot - nepakuvana). Pakuvaweto treba da bide sootvetno na zahtevite za transport na stokata do granicata kako i za transportot ponatamu, podrazbirajki deka okolnostite {to se odnesuvaat na transportot (na primer na~inot na transportot, krajnoto odredi{te na stokata) mu se staveni do znaewe na Prodava~ot pred sklu~uvaweto na kupoproda`niot dogovor. Pakuvaweto mora da bide sootvetno obeleàno.

A10 Drugi obvrski DAF

Na zahtev, rizik i tro{ok na Kupuva~ot, Prodava~ot e obvrzan da mu pruì sekoja pomo{ vo dobavuvaweto bilo koj dokument odnosno dootvetna elektronska poraka (osven onie od klauzulata A8) izdadeni ili preneseni vo zemjata na ispora~atelot i/ili vo zemjata na potekloto na stokata, koi {to moè da gi bara Kupuva~ot za uvoz na stokata i za tranzit na stokata niz treti zemji. Prodava~ot e dolèn da mu obezbedi na Kupuva~ot, na barawe na posledniov, potrebni informacii za obavuvawe na transportnoto osiguruvawe.


121

B OBVRSKI NA KUPUVAÔT B1 Pla}awe na stokata DAF


B2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti DAF

Na svoj sopstven rizik i tro{ok Kupuva~ot mora da pribavi uvozna dozvola ili bilo koe drugo uverenie, odobrenie ili soglasnost i da gi obavi, tamu kade {to se primenuva - kade postoi carinewe, site carinski formalnosti za uvoz na stokata kako i za transportot na stokata od paritetnata to~ka na nekoja od granicite pome|u zemjite na Prodava~ot i Kupuva~ot do krajnata destinacija na stokata.

B3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe DAF


Ovie dve klauzuli od terminot za paritet DAF treba da se

zemat uslovno. Naime, Kupuva~ot navistina nema obvrska da sklu~uva dogovori za prevoz i osiguruvawe no, samo do momentot na prezemawe na stokata na nekoja grani~na to~ka - do tuka toa e obvrska na Prodava~ot. Me|utoa, od navedenata to~ka pa do krajnata destinacija na stokata negova se obvrski: tro{okot za prevoz kako osiguruvaweto. Taka, ako osiguruvaweto ne e obvrzno, moè da rizikuva i da ne sklu~i dogovor za osiguruvawe me|utoa prevozot mora da go plati pa prema toa i te kako ima obvrska da sklu~uva dogovor za prevoz od Paritetot DAF do svojot magacin. Od taa pri~ina, avtorot na ovoj trud, vo svojstvo na analiztor na odredbite od Incoterms, ne se sloùva so citiranite klauzuli pod to~kite a) i b). No toa e negova li~na rabota i vo Incotems 2000 ne se menuva ni{to. B4 Prezemawe na pratkata DAF

Georgi D. Tumbov

122

Kupuva~ot mora da ja prifati pratkata koga stokata e ispora~ana vo soglasnost so klauzulata A4.

B5 Preminuvawe na rizikot DAF


Dokolku Kupuva~ot propu{til da isprati sootvetno izvestuvawe vo soglasnost so klauzulata B7, toj mora da go podnese siot rizik od gubewe ili o{tetuvawe na stokata od dogovoreniot datum ili datumot na koj {to istekuva dogovoreniot period za isporaka, me|utoa, pod uslov stokata da odgovara na dogovorenata, so drugi zborovi, propisno e odvoena na strana od drugata stoka vo protorijata ili pak na drug na~in identifikuvana deka toa e dogovorenata stoka.

B6 Podelba na tro{ocite DAF

Kupuva~ot na osnova odredbite od A3 a) mora da gi plati


istata bila otpremena vo soglasnost so klauzulata A4, vklu~uvajki gi i tro{ocite za rastovar ako istiot e neophoden za da se prezeme pratkata od prevoznoto sredstvo na koe istata do{la do paritetot DAF vo imenuvanoto mesto na granicata. Ova, vo slu~aj stokata natamo{noto patuvawe da go prodol`uva so drugo transportno sredstvo, na primer: pristignala so vagon pa se rastovara i potoa tovara na kamion.

.site dodatni tro{oci koi }e nastanat poradi propustot da ja prezeme pratkata pod uslov istata da e ispratena vo soglasnost so klauzulata A4, ili da isprati izvestie vo soglasnost so klauzulata B7, me|utoa pod uslov stokata po site svoi svojstva da odgovara na dogovorenata, {to bi se reklo, propisno odvoena od druga stoka ili na drug na~in identifikuvana kako stoka po predmetniot dogovor; i

.tamu kade {to e potrebno, site carinski da`bini, taksi i drugi tro{oci kako i tro{ocite za obavuvawe na carinskite


123

formalnosti {to se plativi pri uvozot na stokata i, dokolku e potrebno, za nivnoto tranzitirawe niz treti zemji na patot do krajnata destinacija, dokolku istite ne se vklu~eni vo cenata na prevozot.

B7 Izvestie do Prodava~ot DAF

Vo slu~aite koga Kupuva~ot e nazna~en da go odredi datumot ili pokus vremenski interval za isporaka na stokata i/ili imenuvawe na mestoto i eventualno to~kata kade se prezema stokata, istiot e dolèn da mu isprati na Prodava~ot dovolen broj podatoci za toa.

B8 Dokaz za otpremata, transporten dokument ili sootvetna DAF elektronska poraka

Kupuva~ot mora da go prifati transportniot dokument, i ili drug dokaz, vo soglasnost so klauzulata A8.

B9 Pregled na stokata DAF


B10 Drugi obvrski DAF


Dokolku e potrebno, soglasno klauzulata A3 a)II), na barawe na Prodava~ot, Kupuva~ot e dolèn, na negov (na Prodava~ot) rizik i tro{ok, da mu obezbedi ovlastuvawe za kontrola, dozvoli, drugi dokumenti ili kopii na certifikati, ili so adresa na krajnata destinacija na stokata vo zemjata na uvozot so cel da mu ovozmoì da obezbedi vistinski dokument za transportot ili bilo koj drug dokument od aspektna klauzulata A8.

Georgi D. Tumbov

124

Na po~etokot naglasivme deka DAF e najpogodna koga se raboti za èlezni~ki transport. Bi dodale, najpogodna e vo èlezni~kiot transport i toa osobeno koga stokata celiot pat od prodava~ot do kupuva~ot go pominuva so èleznica. Vo slu~aite na multimodalen transport, klauzulata za paritet DAF ne e pogodna za koristewe. Se razbira i tuka ima isklu~oci, inaku ne bi nastanalo praviloto.

Sekako deka pri dogovaraweto, koga se ima predvid klauzulata DAF, prodava~ot }e nastojuva da se dogovori geografska to~ka na svojata najbliska granica. I normalno, kupuva~ot }e nastojuva, pak za geografska to~ka na svojata najbliska granica. Toa e ve}e pazarewe. Pri dogovaraweto nikoga{ ne se zalagame za kone~ni "pobednici" i "pobedeni". Zatoa }e go upotrebime terminot: Stranata koja steknuva odredena prednost. Koja }e bide taa?

Prirodno e da se o~ekuva odredena prednost za da stekne stranata koja pred po~etokot na razgovorite gi poseduva site relevantni informacii, na primer vo dadeniot slu~aj, za ~ineweto na transportot niz zemjite niz koi {to stokata }e tranzitira. Taka, so potpolna informiranost, so sila na argumenti i malku "podebeli ìvci" e trasiran patot za steknuvawe prednost pri dogovaraweto. Ponekoga{ e dovolno da se izvle~e i remi.


125

10. DES - DELIVERED EX SHIP (....nazna~eno odredi{no pristani{te) STOKATA E DOPREMENA NA BROD- NERASTOVARENA

A be Rampe, epten me stegna: Stokata eftino mi ja zema, ja

tovariv na brod, plativ voyarina pa duri i pomorsko

osiguruvawe morav da platam. Pa i rizikot ti go prenesov vo

rastovarnoto pristani{te. Ete {to ti bilo DES.

Kapetanot na brodot: Pri- stignavme vo rastovarnoto

pristani{te. Natovarot poramnuvaweto, prevozot i

osiguruvaweto gi plati Prodava~ot.Samo rastovarot pri DES pa|a na Kupuva~ot.

Kupuva~ot Rampe: Minatiot pat se nama~iv dodeka ja

napplativ {tetata od Osi- guruvaweto. Ovoj pat dogovoriv Paritet: DES. Taka,

Prodava~ot }e mi go prene-se rizikot vo priemnoto

pristani{te. [to ti zna~i poznavawe na Incoterms !

"Delivered Ex Ship" zna~i deka Prodava~ot ja izvr{il svojata obvrska za isporaka na stokata vo momentot koga istata ja stavil na raspolagawe na Kupuva~ot na brod (nerastovarena) vo odredi{noto pristani{te uvozno neocarineta. Prodava~ot e dolèn da gi podnese site tro{oci i rizici za doprema na stokata do imenuvanoto pristani{te pred da zapo~nat rastovarnite aktivnosti. Dokolku dogovornite strani sakaat, sepak, Prodava~ot da gi snosi tro{ocite i rizicite za rastovar na stokata, toga{ se primenuva terminot DEQ. Termin DES moè da bide koristen samo vo slu~aite koga stokata se otpremuva po more, kontinentalni vodni pati{ta ili vo multimodalniot transport, a brodot e poslednoto prevozno sredstvo do momentot na primopredajata vo rastovarnoto pristani{te. Posle rastovarot stokata moè da bide prevezuvana na bilo koj na~in i sredstvo no, toa se ve}e rabota,tro{oci i rizici na Kupuva~ot.

Edna od bitnite komponenti na kupoproda`nite zdelki e sekako vremeto na isporakata, vo slu~ajov, od otpremnoto pristani{te, kako i vremeto na pristignuvaweto na brodot vo mestoto na destinacijata, rastovarnoto pristani{te. Pri primenata na dogovornite klauzuli za

Georgi D. Tumbov

126

Paritet: CFR, CIF, DES i DEQ (poslednava }e ja sretneme vo sledniot naslov), da potsetime, pomorskiot prevoz go dogovara i pla}a prodava~ot. I pokraj ovoj fakt za Kupuva~ot e zna~ajno i vremeto za natovarot na stokata, kako i zaminuvaweto na brodot od ispratnoto pristani{te. Od taa pri~ina, po zaklu~uvaweto na Dogovorot za kupo-proda`ba vrskata pome|u dvata delovni partnera e neprekidna i se odrùva po sledniov redosled:

Prodava~ot ja prevezuva stokata do pristani{teto za natovar vo dogovorenoto vreme, tamu ja uskladi{tuva, i istovremeno bara pogoden brod za natovar na istata. [tom }e najde brod mu dava pismeno soop{tenie na Kupuva~ot koe {to sodrì: Ime na brodot, zname pod koe {to plovi, dali e Single decker ili Tween decker, i site drugi tehni~ki karakteristiki na brodot. Potoa, ETA - Estimated (Expected) Time of arr-ival - i LAYCAN vo natovarnoto pristani{te. Dobivme dve novi kratenki, pa da gi pojasnime:

ETA e kratenka za proceneto, o~ekuvano, vreme - datumi na

pristignuvawe vo natovarnoto ili pak vo rastovarnoto pristani{te. LAYCAN ili LAY DAYS se datumi vo koi {to se o~ekuva brodot da

bide na raspolagawe za natovar na stokata. Informacijata, isto taka, sodrì i podatok za visinata na

dengubata i za{tedata za 24 ~asa. Obi~no, iznosot na za{tedata iznesuva polovina od iznosot na dengubata, no moè da se slu~i, da se ponudi samo iznos na dengubata, a Brodarot da ne e spremen da pla}a za{teda pa zatoa nitu ne ja nudi.

Po dobivaweto na ovaa informacija Kupuva~ot ja razgleduva,

eventualno bara dopolnitelni podatoci, kako: ETA rastovarno pristani{te i dali brodot }e plovi direktno ili pak predviduva zadrùvawa vo drugi popatni pristani{ta zaradi rastovar na drug tovar, priem na drug tovar ili pak zaradi snabduvawe so gorivo i namirnici. Informacijata ETA rastovarno pristani{te, u{te pred natovarot na stokata, retko koj brodar ja dava. Ponekoi "se vadat" so sueverie, a su{tinata e nivniot komoditet vo planiraweto na patuvaweto. No, sepak tie se na otvoreno more, izloèni na vreme i nevreme pa da im dopu{time da bidat po malku i sueverni.


127

Kaj masovnite tereti, ako e taka dogovoreno, po na{e mislewe, treba taka da se dogovara, Kupuva~ot go dava posledniot zbor za pogodnosta na brodot. Toj moè da ima primedbi po bilo koja poedinost od informacijata za brodot: mar{rutata, vremeto na pristignuvawe vo ispratnoto pristani{te, denovite za natovar i visinata na dengubata i za{tedata. Toa zna~i deka Kupuva~ot ima pravo da go odbie poso~eniot potencijalen brod za prevoz na stokata, no istoto nema pravo da go stori bez opravdani pri~ini i obrazloènie na istite. Na krajot, dali za prviot ili sledniot poso~en brod, Kupuva~ot dava potvrda i dogovorot za zakup na brodot, ili del od brodskiot prostor, moè da se zaklu~i.

Na ova mesto ne gi spomenavme dodatnite kratenki koi {to go reguliraat rastovarot na stokata. Tie se podrazbiraat, vleguvaat vo kupoproda`niot dogovor i se primenuvaat pri presmetkata na potro{enoto vreme za rastovar. Pri najmuvaweto na brodot, Prodava~ot mora da vodi smetka za ovoj dogovoren fakt. Pritoa, Prodava~ot poradi bilo koja pri~ina, osobeno visinata na vozarinata, moè da dogovori so Brodarot i poinakvi uslovi za rastovar na stokata me|utoa, takvata promena voop{to ne zavleguva vo pravata i obvrskite na Kupuva~ot - toj si ima dogovoreni uslovi i po niv }e se presmetuva so Prodava~ot. Ova od pri~ina {to odnosite so Brodarot sekoga{ se reguliraat na relacija: Brodar - Zakupuva~ na brodskiot prostor, bilo da e toa Kupuva~ ili Prodava~ zavisno od dogovoreniot termin za Paritet vo odnosnata zdelka.

Zna~i, dodatnite klauzuli ostanuvaat, i tuka varijantite na dogovornata klauzula }e izgledaat vaka: DES FO WWD SSHEX EIU, ili DES FO WWD SSHEX UU, ili DES FO WWD SSHEX IU HC itn. so site mo`ni podvarijanti. Angliskoto zna~ewe i prevod na dodatnite kratenki gi iznesovme vo prethodniot naslov.

Da prokomentirame: Vo originalot na INCOTERMS 2000. postojano se povtoruva: da ja postavi stokata na brodskata paluba... Vo ovoj trud namerno go izbegnuvavme terminot na paluba. Ova, od pri~ina da ne vneseme zabuna zo{to, taka napi{ano tolkuvaweto e neprimenlivo vo site slu~ai. Vsu{nost, moèbi i moè da se primeni za stoka pakuvana vo koleti, pa brodarot da zeme obvrska da gi iznese na palubata kade }e mu bidat staveni na raspolagawe na Kupuva~ot. Me|utoa, za rastresitiot, masovniot teret kako: ìtarici, koncentrati

Georgi D. Tumbov

128

i rudi na metalite, koks, fosfati, jaglen itn, taka tolkuvanata klauzula e neprimenliva. Nevozmo`no e koli~ina od iljadnici toni da se iznese od brodskata utroba i da se naredi na palubata - takviot vid stoka direktno se rastovara, crpi, od mestoto vo brodot kade {to e skladirana i prevezuvana. Od taa pri~ina smetame deka tolkuvaweto na klauzulata DES: Stokata se stava na raspolagawe za rastovar, vo odredi{noto za rastovar pristani{te, vo utrobata na brodot ili pak na negovata paluba e poprifatlivo.

Pri primenata na kratenkata DES polisata za osiguruvawe ne

glasi na Kupuva~ot, tuku na Prodava~ot. Analogno na toa, vo slu~aj da nastane osigureniot slu~aj, ot{tetuvaweto se re{ava na relacija Prodava~ - Osiguruva~.

Da obezbedi ~ist konosman, original i dogovoren broj kopii; Zborot "~ist", merodaven (angl.: clean) go naglasivme kako mo{ne ~esto upotrebuvan termin. Toa zna~i deka za vreme na natovarot i po zavr{uvaweto na istiot, kapetanot na brodot (ovde zborot kapetan se upotrebuva ne kako li~nost, no kako institucija) da ne stavil nikakva zabele{ka na: na~inot i cvrstinata na pakuvaweto, pojava na povr{inska oksidacija i sli~ni vidlivi maani na stokata. Dokolku, kapetanot stavi takva zabele{ka na samiot Konosman, Teretnica ili, na angliski Bill of Lading, nemame ~ist Konosman - treba da se o~ekuvaat problemi, vo smisol na raznorazni rezervi, pri naplatata na Dokumentarniot kredit (akreditivot). Zatoa poednostavno e vo uloga na Prodava~ , pred i eventualno za vreme na natovarot da gi otstranime vidlivite maani na koi {to kapetanot bi imal zabele{ka i potoa da dobieme ~ist Konosman. Upotrebata na terminot za Paritet DES gi podrazbira slednive obvrski na akterite vo odnosnata zdelka: A OBVRSKI NA PRODAVA^OT A1 Obezbeduvawe stoka vo soglasnost so dogovorot DES

Prodava~ot mora da obezbedi stoka i trgovska faktura ili nejzina sootvetna elektronska poraka vo sklad so dogovorot za


129

kupoproda`ba, kako i bilo koj drug dokaz koj se bara so dogovorot.

A2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti DES

Na svoj tro{ok i rizik Prodava~ot e dolèn da obezbedi izvozna dozvola ili odobrenie i da gi obavi, tamu kade {to postojat, site carinski formalnosti neophodni za izvoz na stokata i tranzitot preku treti zemji.

A3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe DES

a)Dogovor za prevoz Prodava~ot e dolèn na svoj tro{ok da dogovori prevoz na stokata do imenuvanata to~ka, ako takva postoi, vo odredi{noto pristani{te po voobi~aeni uslovi i voobi~aena mar{ruta so prekumorski brod (ili brod za plovewe po kontinentalnite vodni pati{ta, ako e toa slu~aj) i toa tip na brod koj {to vo normalni priliki se upotrebuva za transport na stokata opfatena so dogovorot za kupoproda`ba. Dokolku takva to~ka ne e dogovorena ili praktikata ne ja opredelila, Prodava~ot ima pravo da ja izbere to~kata vo imenuvanoto pristani{te koja nemu nave}e mu odgovara.

b) Dogovor za osiguruvawe - nema obvrska Ova od pri~ina {to stokata sè do vrzuvaweto na brodot na dok

vo priemnoto pristani{te patuva na rizik, od gubewe ili o{tetuvawe, na Prodava~ot. Zatoa posledniov, prema dogovorot nema obvrska da ja osiguruva stokata no, toa zna~i svesno prezemawe rizik so site posledici koi gi navedovme ponapred vo ovoj trud. A4 Otprema DES

Prodava~ot e dolèn da ja dopremi stokata na raspolagawe na Kupuva~ot na brodskata paluba (ili vo utrobata na brodot) vo rastovarnata to~ka vo soglasnost so klauzulata A3 a), vo imenuvanoto pristani{te na datum vo ramkite na dogovoreniot period, taka da ovozmoì da se rastovari od brodot so

Georgi D. Tumbov

130

sootvetna oprema za rastovar vo zavisnost od prirodata na stokata.

A5 Premin na rizicite DES

Na osnova odredbite od klauzulata B5 Prodava~ot e obvrzen da gi podnese rizicite od gubewe ili o{tetuvawe na stokata do momentot dodeka istata se otpremi do priemnoto pristani{te vo sklad so klauzulata A4.

A6 Podelba na tro{ocite DES


.osven tro{ocite koi proizleguvaat od obvrskite prema

klauzulata A3 a), i site tro{oci koi se odnesuvaat na stokata do momentot dodeka istata se dopremi vo soglasnost so klauzulata A4; i

.tamu kade {to e potrebno, tro{ocite obavuvawe na neophodnite izvozni carinski formalnosti kako i site carinski da`bini, i drugi tro{oci {to se pla}aat pri izvozot, i za tranzit preku bilo koja zemja pred pred dopremata vo soglasnost so klauzulata A4.

A7 Izvestuvawe do Kupuva~ot DES

Prodava~ot mora da mu isprati na Kupuva~ot dovolen broj podatoci za o~ekuvanoto vreme na pristignuvawe na brodot (ETA) soglasno klauzulata A4, kako i sekoe drugo barano izvestuvawe so cel da mu se ovozmo`i na Kupuva~ot da gi prezeme merkite koi vo normalni uslovi se neophodni za prezemawe na stokata.

A8 Dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili DES sootvetna elektronska poraka

Prodava~ot, na svoj tro{ok, e dol`en, bez odlagawe, da mu obezbedi na Kupuva~ot delivery order (Nalog za otprema) i/ili voobi~aen transporten dokument kako na primer: prenosliv


131

Konosman, neprenosna Teretnica, Tovaren list za prevoz na stokata po kontinentalnite vodni pati{ta, so cel da mu ovozmoì na Kupuva~ot da ja pobara stokata od prevoznikot vo odredi{noto pristani{te.


A9 Proverka - pakuvawe - obeleùvawe DES

Prodava~ot e dolèn da gi plati navedenite operacii kako: proverka na kvalitetot, merewe na gabaritite, merewe na te{inata, broewe) koi {to se neophodni za isporakata na stokata vo soglasnost so klauzulata A4.

Prodava~ot, na svoj sopstven tro{ok, e obvrzen da obavi pakuvawe (osven ako ne e voobi~aena praktika za odnosniot vid trgovija da se ispora~uva stokata na osnova opisot vo dogovorot - nepakuvana). Pakuvaweto treba da bide sootvetno na zahtevite za transport na stokata. Pakuvaweto mora da bide sootvetno obeleàno.

A10 Drugi obvrski DES

Na zahtev, rizik i tro{ok na Kupuva~ot, Prodava~ot e obvrzan da mu pruì sekakva pomo{ vo dobavuvaweto bilo koj dokument odnosno sootvetna elektronska poraka (osven onie od klauzulata A8) izdadeni ili preneseni vo zemjata na ispora~atelot i/ili vo zemjata na potekloto na stokata, koi {to moè da gi bara Kupuva~ot za uvoz na stokata. Na barawe na Kupuva~ot, Prodava~ot isto taka e dolèn da mu gi dostavi potrebnite informacii za sklu~uvawe dogovor za transportno osiguruvawe na stokata (od priemnoto pristani{te do krajnata destinacija na stokata na kopno).

Georgi D. Tumbov

132

B OBVRSKI NA KUPUVA^OT B1 Pla}awe na stokata DES


B2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti DES

Na svoj sopstven rizik i tro{ok Kupuva~ot pribavuva uvozna dozvola ili bilo koe drugo uverenie, odobrenie ili soglasnost i da gi obavi, tamu kade {to se primenuva - kade postoi carinewe, site carinski formalnosti za uvoz na stokata.

B3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe DES a) Dogovor za prevoz - Nema obvrska


B4 Prezemawe na pratkata DES


B5 Preminuvawe na rizikot DES

Kupuva~ot go podnesuva rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata od momentot koga istata bila dopremena vo soglasnost so klauzulata A4.

Dokolku Kupuva~ot propu{til da dade sootvetno izvestuvawe vo soglasnost so klauzulata B7, toj mora da go podnese siot rizik od gubewe ili o{tetuvawe na stokata od dogovoreniot datum ili datumot na koj {to istekuva dogovoreniot period za isporaka, me|utoa, pod uslov stokata da odgovara na dogovorenata, odnosno, propisno e odvoena na strana od drugata stoka vo prostorijata ili pak na drug na~in identifikuvana deka toa e dogovorenata stoka.


133

B6 Podelba na tro{ocite DES Kupuva~ot e dol`en da gi plati


istata bila dopremena vo soglasnost so klauzulata A4, vklu~uvajki gi i tro{ocite za rastovar neophodni za prifa}awe na stokata od brodot;

.site dodatni tro{oci koi }e nastanat poradi propustot na Kupuva~ot da ja prifati stokata koga istata bila stavena na negovo raspolagawe vo sklad so klauzulata A4, ili propu{til da isprati izvestie soglasno klauzulata B7, me|utoa pod uslov stokata po site svoi svojstva da odgovara na dogovorenata, {to bi se reklo, propisno odvoena od druga stoka ili na drug na~in identifikuvana kako stoka po predmetniot dogovor;

.tamu kade {to e potrebno, site carinski da`bini, taksi i drugi tro{oci kako i tro{ocite za obavuvawe na carinskite formalnosti {to se plativi pri uvozot na stokata.

B7 Izvestie do Prodava~ot DES

Vo slu~aite koga Kupuva~ot e nazna~en da go odredi datumot ili pokus vremenski interval za isporaka na stokata i/ili mesto vo odredi{no (priemno) pristani{te, dol`en e da mu isprati na Prodava~ot dovolen broj podatoci za toa.

B8 Dokaz za otpremata, transporten dokument ili sootvetna DES elektronska poraka

Kupuva~ot mora da ja prifati delivery order ili transportniot dokument vo soglasnost so klauzulata A8.

B9 Pregled na stokata DES


Georgi D. Tumbov

134

B10 Drugi obvrski DES

Kupuva~ot mora da gi plati site tro{oci {to }e nastanat pri izdavaweto na dokumentite ili sootvetnite elektronski poraki spomenati vo klauzulata A10 kako i da gi nadoknadi nastanatite tro{oci na Prodava~ot pri pru`aweto asistencija vo vrska so toa.

Na barawe na Prodava~ot, Kupuva~ot e dol`en da mu gi obezbedi neophodnite informacii za sklu~uvawe na dogovor za osiguruvawe.


135

11. DEQ - DELIVERED EX QUAY (..imenuvano odredi{no pristani{te) STOKATA E DOPREMENA I RASTOVARENA NA DOK

Prodava~ot: Dosta be Rampe ! Otka~i me ve}e.Ako e i za DEQ, mnogu e. Ti ja prevezov stokata, ti plativ pomorsko osiguruvawe, pa duri plativ i za rasto-

var na stokata od brodot.

Brodarot: Kapetane, digaj sidro i begaj oti, kako go dal Gospod ovoj Rampe,do Sekirci }e bara da mu ja odneseme sto-

kata. Vo dogovorot sepak stoi samo DEQ prema

Incoterms 2000.

Rampe: [to ti e {kolo? Si go prou~iv Incoterms 2000. i sega i~ gajle ne-

mam. I rizikot go prifa- tiv duri na dok.

êkajte, u{te |aol{tini nau~iv. Imam u{te dve.

"Delivered Ex Quay" zna~i deka Prodava~ot ja izvr{ol svojata obvrska za otprema na stokata vo momentoto koga stokata e stavena na raspolagawe na Kupuva~ot neocarineta na kejot (dokot) vo odredi{noto pristani{te. Ili, so drugi zborovi - rastovarena od brodot. Prodava~ot e dolèn da gi podnese tro{ocite i rizicite {to se odnesuvaat na dopremaweto na stokata do imenuvanoto odredi{no pristani{te kako i za rastovaraweto od brodot na pristani{niot dok. Terminot DEQ zahteva Kupuva~ot uvozno da ja ocarini stokata i da gi podnese tro{ocite na site carinski formalnosti, carinski da`bini, taksi i drugi tro{oci povrzani so uvozot na konkretnata stoka.

Poslednava klauzula e od bitno zna~ewe od pri~ina {to e

proitivre~na na istiot termin od prethodnite izdanija na Incoterms prema koi od Prodava~ot (a ne Kupuva~ot) se zahteva{e da ja ocarini stokata i pri uvozot.

Dokolku dogovornite strani sakaat vo obvrskite na Prodava~ot

da go vklu~at i uvoznoto carinewe, celosno ili del od tro{ocite za toa, toa mora izri~ito jasno da se naglasi vo kupoproda`niot dogovor.

DEQ kako dogovoren termin za Paritet moè da se upotrebuva

samo koga stokata se prevezuva po more, kontinentalni vodni pati{ta ili vo multimodalniot transport koga poslednoto prevozno sredstvo e

Georgi D. Tumbov

136

brod. Me|utoa dokolku dogovornite strani sakaat vo obvrskite na Prodava~ot da vklu~at tro{oci i rizici za premestuvawe na stokata od dokot na drugo mesto kako na primer: na skladi{te vo, ili von, pristani{teto, na nekoj terminal, èlezni~ka stanica itn., treba da se upotrebat terminite od Incoterms DDU ili DDP. Klauzulata za Paritet DEQ gi predviduva slednive me|usebni obvrski na delovnite partneri vo odnosnata zdelka: A OBVRSKI NA PRODAVAÔT A1 Obezbeduvawe stoka vo soglasnost so dogovorot DEQ

Prodava~ot mora da obezbedi stoka i trgovska faktura ili nejzina sootvetna elektronska poraka vo sklad so dogovorot za kupoproda`ba, kako i bilo koj drug dokaz koj moè da se bara so dogovorot.

A2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti DEQ

Na svoj tro{ok i rizik Prodava~ot e dolèn da obezbedi izvozna dozvola, oficijalno odobrenie ili drug dokument i da gi obavi, tamu kade {to postojat, site carinski formalnosti neophodni za izvoz na stokata i tranzitot preku treti zemji.

A3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe DEQ

a)Dogovor za prevoz Prodava~ot e dolèn na svoj tro{ok da dogovori prevoz na stokata do imenuvaniot dok vo odredi{noto pristani{te. Dokolku takov specifi~en dok (kej) ne e dogovoren ili vo praktikata ne e odreden, Prodava~ot ima pravo da da izbere dok vo imenuvanoto odredi{no pristani{te koj {to nemu najve}e mu odgovara.

b) Dogovor za osiguruvawe - nema obvrska Ova od pri~ina {to stokata, sè do zavr{uvaweto na rastovarot

na istata na dok vo odredi{noto pristani{te, patuva na rizik, od gubewe i/ili o{tetuvawe, na Prodava~ot. Zatoa posledniov, prema


137

dogovorot nema obvrska da ja osiguruva stokata no, toa zna~i svesno prezemawe rizik so site posledici koi ponapred vo ovoj trud se navedeni. A4 Otprema DEQ

Prodava~ot e dol`en da ja dopremi stokata na raspolagawe na Kupuva~ot na krajbre`niot dok (kej) spomenat vo klauzulata A3 a), na datumot ili vo ramkite na dogovoreniot period.

A5 Premin na rizicite DEQ

Na osnova odredbite od klauzulata B5 Prodava~ot e obvrzen da gi podnese rizicite od gubewe ili o{tetuvawe na stokata do momentot dodeka istata bide rastovarena vo odredi{noto pristani{te vo sklad so klauzulata A4.

A6 Podelba na tro{ocite DEQ


.osven tro{ocite koi {to proizleguvaat od obvrskite prema

klauzulata A3 a), i site tro{oci koi se odnesuvaat na stokata do momentot dodeka istata se rastovari na dok vo soglasnost so klauzulata A4; i

.tamu kade {to e potrebno, tro{ocite za obavuvawe na neophodnite izvozni carinski formalnosti kako i site carinski da`bini, i drugi tro{oci {to se pla}aat pri izvozot, i za tranzit preku bilo koja zemja pred dopremata do kejot vo odredi{noto pristani{te.

A7 Izvestuvawe do Kupuva~ot DEQ

Prodava~ot mora da mu isprati na Kupuva~ot dovolen broj podatoci za o~ekuvanoto vreme na pristignuvawe na imenuvaniot brod (ETA) soglasno klauzulata A4, kako i sekoe drugo barano izvestuvawe so cel da mu se ovozmo`i na Kupuva~ot da gi prezeme merkite koi vo normalni uslovi se neophodni za prezemawe na stokata.

Georgi D. Tumbov

138

A8 Dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili DEQ sootvetna elektronska poraka

Prodava~ot, na svoj tro{ok, e dolèn, bez odlagawe, da mu obezbedi na Kupuva~ot delivery order i/ili voobi~aen transporten dokument kako na primer: prenosliv Konosman, neprenosna Teretnica, Tovaren list za prevoz na stokata po kontinentalnite vodni pati{ta, ili multimodalen transporten dokument,so cel da mu ovozmoì na Kupuva~ot da ja prezeme stokata i da ja pretovari na drugo transportno sredstvo do nejzinata krajna destinacija.


A9 Proverka - pakuvawe - obeleùvawe DEQ



A10 Drugi obvrski DEQ

Na zahtev, rizik i tro{ok na Kupuva~ot, Prodava~ot e obvrzen da mu pruì sekakva pomo{ vo dobavuvaweto bilo koj dokument odnosno sootvetna elektronska poraka (osven onie od klauzulata A8) izdadeni ili preneseni vo zemjata na ispora~atelot i/ili vo/od zemjata na potekloto na stokata, koi {to moè da gi bara Kupuva~ot pri uvozot na stokata.


139

Na barawe na Kupuva~ot, Prodava~ot isto taka e dol`en da mu gi dostavi potrebnite informacii za sklu~uvawe dogovor za transportno osiguruvawe na stokata (od priemnoto pristani{te do krajnata destinacija na stokata na kopno).

B OBVRSKI NA KUPUVA^OT B1 Pla}awe na stokata DEQ


B2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti DEQ

Na svoj sopstven rizik i tro{ok Kupuva~ot mora da pribavi uvozna dozvola ili bilo koe drugo uverenie, odobrenie ili soglasnost i da gi obavi, tamu kade {to se primenuva - kade postoi carinewe, site carinski formalnosti za uvoz na stokata.

B3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe DEQ a) Dogovor za prevoz - Nema obvrska


B4 Prezemawe na pratkata DEQ


B5 Preminuvawe na rizikot DEQ

Kupuva~ot mora da go podnese rizikot od gubewe ili o{tetuvawe na stokata od momentot koga istata bila dopremena vo soglasnost so klauzulata A4.

Dokolku Kupuva~ot propu{til da dade sootvetno izvestuvawe vo soglasnost so klauzulata B7, toj mora da go podnese siot rizik od gubewe ili o{tetuvawe na stokata od dogovoreniot datum ili datumot na koj {to istekuva dogovoreniot period za isporaka, me|utoa, pod uslov stokata da odgovara na dogovorenata, odnosno, propisno e odvoena na strana od drugata stoka vo

Georgi D. Tumbov

140

prostorijata ili pak na drug na~in identifikuvana deka toa e dogovorenata stoka.

B6 Podelba na tro{ocite DEQ Kupuva~ot e dol`en da gi plati


istata bila dopremena vo soglasnost so klauzulata A4, vklu~uvajki gi i tro{ocite za pretovar na stokata za natamo{en transport ili smestuvawe vo skladi{te ili terminal;

.site dodatni tro{oci koi }e nastanat poradi propustot na Kupuva~ot da ja prifati stokata koga istata bila stavena na negovo raspolagawe vo soglasnost so klauzulata A4, ili propu{til da isprati izvestie soglasno klauzulata B7, me|utoa pod uslov stokata po site svoi svojstva da odgovara na dogovorenata, {to bi se reklo, propisno odvoena od druga stoka ili na drug na~in identifikuvana kako stoka po predmetniot dogovor; i

.tamu kade {to e potrebno, site carinski da`bini, taksi i drugi tro{oci kako i tro{ocite za obavuvawe na carinskite formalnosti {to se plativi pri uvozot na stokata i za natamo{en transport.

B7 Izvestie do Prodava~ot DEQ

Vo slu~aite koga Kupuva~ot e imenuvan da go odredi datumot ili pokus vremenski interval za isporaka na stokata i/ili mesto vo odredi{no (priemno) pristani{te, e dol`en da mu isprati na Prodava~ot dovolen broj podatoci za toa.

B8 Dokaz za otpremata, transporten dokument ili sootvetna

DEQ elektronska porakaKupuva~ot mora da ja prifati delivery order ili transportniot dokument vo soglasnost so klauzulata A8.


141

B9 Pregled na stokata DEQ


B10 Drugi obvrski DEQ


Verojatno primetuvate deka ova e ve}e {esto prodolènie na

klauzulite za Paritet koi {to se odnesuvaat na pomorskiot transport. Tokmu taka, Makedonija nema more, nema ni trgovska flota. Me|utoa, morame da prifatime deka pomorskiot transport ne postoi za onie koi imaat more tuku, za onie koi imaat potreba i go praktikuvaat i toj vid prevoz. Makedonskoto stopanstvo, osobeno oblasta na crnata i oboenata metalurgija, e upateno na prevoz, za dobar del od surovinite i svoite gotovi proizvodi, po morski pat. Ottuka, smetame deka pokraj op{tata naobrazba ovoj trud }e ja postigne i svojata vistinska namera da im pomogne na mladite delovni lu|e od sferata na business -ot vo sovladuvaweto na ovaa materija.

Na ova mesto }e iskoristime prilika da prikaème u{te edna dodatna dogovorna klauzula koja {to se odnesuva samo na masoven, rastresit teret kako: rudi i koncentrati na metalite, ìtarici, fosfati, jaglen, koks itn. Vsu{nost, po rastovaraweto na brodot, po raznite }o{iwa vo brodskata utroba, sepak ostanuva mal del od prevezeniot materijal. Na slednoto patuvawe, doti~niot brod sigurno }e prevezuva drug vid stoka, pa kapetanot na brodot bara brodskata utroba, mestoto kade {to bil prevezen na{iot materijal dobro da se is~isti. Hrvatite upotrebuvaat zbor "paliàwe" {to asocira na ubavo po~istuvawe. Ottuka moème da zaklu~ime kolku detalno treba da se izvr{i toa do~istuvawe. I tuka }e pojdeme od praviloto deka nema rabota koja {to ne moè da se izvr{i samo, se postavuva pra{aweto koj }e plati? Za da ne bideme toj {to treba da plati, osobeno vo uloga na Kupuva~, moème da se za{titime so klauzulata za: Grab discharge. Istoto se izveduva na

Georgi D. Tumbov

142

toj na~in {to vo kupoproda`niot dogovor }e stavime posebna klauzula so koja {to izri~ito se naglasuva deka brodot e pogoden za Grab discharge, a tro{ocite pa|aat na tovar na Brodarot. Velime Brodarot, a ne brodot, zatoa {to site relacii se odrùvaat so pravnoto lice - Brodarot. Brodot e predmet, isto kako vagon ili kamion. Na toj na~in, nie kako Kupuva~ se za{tituvame od dodatni tro{oci za "paliàwe", nezavisno dali imame obvrska da go rastovarime brodot (kratenkite FAS, FOB, CFR, CIF i DES) ili nemame takva obvrska: DEQ. Prodava~ot, imajki takva dogovorna obvrska, nastojuva istata da ja prenese na Brodarot. Posledniov, sigurno ne e naiven: ja prifa}a spomenatata obvrska, no ja vklu~uva vo cenata na pomorskata vozarina koja {to ja pla}a Kupuva~ot kaj klauzulite: FAS i FOB, odnosno Prodava~ot kaj klauzulite: CFR, CIF, DES i DEQ. Na prv pogled, kaj prvite dve ne sme postignale mnogu me|utoa, sepak treba da se obezbedime kako Kupuva~, zo{to nikoga{ ne se znae, dali Grab discharge ne e ve}e vklu~eno vo vozarinata.

Vo prethodniot naslov pi{uavavme za kratenkata ETA -Expected (Estimated) Time of Arrival - O~ekuvano, predvideno, vreme na pristignuvawe na brodot vo pristani{te - bilo da e toa vo natovarnoto pristani{te ili pak krajnata destinacija. Tuka, }e se zadrìme na o~ekuvanoto vreme vo rastovarnoto pristani{te. Brodarot ima obvrska, i istata treba da se vmetne vo dogovorot za zakup na brodskiot prostor tnr Charter Party, pismeno da ja najavuva svojata pozicija na Kupuva~ot i toa sekoi 24 ~asa po~nuvajki od 96 pa 72, 48 i 24 ~asa pred ETA. Ova, so cel na Kupuva~ot da mu se ostavi dovolno vreme za da go organizira rastovarot pri: FAS, FOB, CFR, CIF i DES, ili pak da ja prezeme stokata od dok: DEQ.

Po pristignuvaweto na brodot vo rastovarnoto pristani{te, brodarot preku kapetanot na brodot izdava pismen dokument: NOR - Notice of readiness - Nota za spremnost za rastovar. Od toj moment, bez obzir na toa dali ima sloboden vez, mesto, vo samoto pristani{te kade {to treba da se vrze i rastovara brodot, ili ne, zapo~nuva da te~e vremeto koe {to prema kupoproda`niot dogovor, e dozvoleno za ras-tovar na stokata. Zatoa, organizatorot na rastovarot, Kupuva~ot ili kaj DEQ Prodava~ot, preku svojot agent vo pristani{teto ili {pediterot e dolèn kaj pristani{nite vlasti da obezbedi sloboden vez kako zaludno ne bi te~elo vremeto koe {to mu e dozvoleno za rastovar na stokata.


143

Da se navratime u{te malku na dozvolenoto vreme za rastovar. Vo prethodniot naslov pi{uvavme deka: vo slu~aj na nevreme, precizno nabeleàni saati i minuti, sabotni, nedelni i prazni~ni denovi (vo dràvata kade {to se nao|a pristani{teto) vremeto za rastovar se stopira. Napomenuvame deka istoto se pravi i vo slu~aj na generalen {trajk ili {trajk na pristani{nite rabotnici. Se razbira, pak, samo vo ramkite na dozvolenoto vreme za rastovar. Po istekot na toa vreme site tie "stopirawa" se eliminiraat i sekoja minuta se vpi{uva vo Time Table - vremenskata tablica za presmetka na dengubata ili za{tedata.. Za razlika od nabroenite vidovi {trajkovi postojat i takanare~eni "beli {trajkovi". Toa ne se najaveni {trajkovi, ne se zakonski, i se izveduvaat taka {to rabotata normalno po~nuva, a potoa, po nekoj saat, bez najava se zapira, se raboti mnogu zabaveno, pak prodolùva i sé taka vo nedogled i neizvesnost. Takvite {trajkovi se najopasni. Vremeto ne se stopira, pa delovniot partner koj e dolèn da go rastovari brodot moè da se najde vo nezavidna polo`ba. Efikasen lek protiv ovaa pojava ne postoi osven, ako e mo`no da se izbegnuva pristani{teto vo koe {to, po~esto se slu~uvaat "beli {trajkovi". Takov {trajk ne akceptira nitu eden brodar vo Charter Party.

Georgi D. Tumbov

144

12. DDU - DELIVERED DUTY UNPAID (....imenuvano odredi{no mesto) STOKATA E OTPREMENA DO KUPUVA^OT - CARINATA NE E PLATENA

Rampe kako Prodava~: Dosta nau~iv vo stariot kraj. I jas da vidam malku bel svet. So Mr.Peshterov dogovorivme stoka na Paritet DDU po Incoterms 2000. Ja prativ so avion ama uvoznata carinata ne mu ja plativ.

Eureka: Go otkriv trkaloto! Ama, poarno }e mi be{e da si pro~itam {to e toa DDU. Toj Rampe me naditri - ne mi gi plati uvoznite dava~ki za dogovorenata stoka, ovde{ni-

ve, vo Kamenija.

"Delivery Duty Unpaid" vo prevod: Otpremeno, uvoznite carinski dava~ki neplateni, zna~i deka stokata e dopremena do Kupuva~ot, uvozno neocarineta, i nerastovarena od bilo koe transportno sredstvo vo odredi{noto mesto. Prodava~ot mora da gi podnese tro{ocite i rizicite za dopremuvawe na stokata. Ovoj termin ne vklu~uva obvrska na Prodava~ot za obavuvawe na formalostite pri carinewe na stokata i pla}awe na uvozni da`bini - tamu kade {to istite postojat, pri uvozot na stokata vo zemjata na odredi{teto. Rastovarot na stokata, obavuvaweto na carinskite formalnosti i pla}aweto na uvoznite da`bini kako i bilo koi tro{oci i rizici koi {to bi bile posledica od propustot da ja ocarini stokata navreme, pa|aat na teret na Kupuva~ot. Me|utoa, ako dogovornitre strani sakaat Prodava~ot da gi obavi carinskite formalnosti i da gi podnese tro{ocite i rizicite {to od toa bi proizlegle, kako i nekoi od tro{ocite {to se pla}aat pri uvozot, istoto mora jasno i izri~ito da se navede vo kupoproda`niot dogovor.


145

Ovoj termin moè da bide koristen nezavisno od na~inot na transport no, koga se dogovara Paritet: stokata da bide dopremena vo odredi{no pristani{te na brod ili rastovarena na dok, sepak treba da se koristat terminite DES odnosno, DEQ. Ako se dogovori Paritet DDU dogovornite strani gi imaat slednive obvski: A OBVRSKI NA PRODAVAÔT

A1 Obezbeduvawe stoka vo soglasnost so dogovorot DDU

Prodava~ot mora da obezbedi stoka i trgovska faktura ili nejzina sootvetna elektronska poraka vo sklad so dogovorot za kupoproda`ba, kako i sekoj drug dokaz za postignatata soglasnost koja se bara prema dogovorot.

A2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti

DDU Na svoj tro{ok i rizik Prodava~ot e dolèn da obezbedi izvozna dozvola ili odobrenie i da gi obavi, tamu kade {to postojat, site carinski formalnosti neophodni za izvoz na stokata kako i za tranzit na stokata niz treti zemji.

A3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe DDU

a) Dogovor za prevoz Prodava~ot e dolèn na svoj tro{ok da dogovori prevoz na stokata do dogovorenata to~ka vo odredi{noto mesto. Dokolku takvata to~ka vo odredi{noto mesto ne e dogovorena ili pak ne postoi takva to~ka voobi~aena vo praktikata, Prodava~ot moè da izbere to~ka vo imenuvanoto mesto kako destinacija koja {to nemu mu e najpovolna.

b)Dogovor za osiguruvawe Prema kupoproda`niot dogovor - nema obvrska. No,oobi~aeno

sepak ja osiguruva stokata pri transportot poradi eventualnite posledici do koi moè da dojde dokolku stokata patuva neosigurana.

Georgi D. Tumbov

146

A4 Otprema DDU

Prodava~ot e dol`en da ja dopremi stokata i da ja stavi na raspolagawe na Kupuva~ot ili na lice imenuvano od Kupuva~ot na bilo koe transportno sredstvo, nerastovarena vo imenuvanoto mesto i toa na datumot ili vo tekot na dogovoreniot vremenski interval.

A5 Premin na rizicite DDU


A6 Podelba na tro{ocite DDU


.pokraj tro{oci koi {to proizleguvaat od klauzulata A3 a), i site tro{ocite koi {to se odnesuvaat na stokata do momentot koga otpremata se smeta za zavr{ena vo soglasnost so klauzulata A4; i

.tamu kade {to e potrebno, tro{ocite za obavuvawe na neophodnite izvozni carinski formalnosti kako i site carinski da`bini, taksi, i drugi tro{oci {to se pla}aat pri izvozot, i za tranzit preku bilo koja zemja, pred izvr{enata otprema vo soglasnost so klauzulata A4.

A7 Izvestuvawe do Kupuva~ot DDU

Prodava~ot mora da mu isprati na Kupuva~ot dovolen broj podatoci so koi go izvestuva deka stokata e otpremena, kako i sekoe drugo barano izvestuvawe so cel da mu se ovozmo`i na Kupuva~ot da gi prezeme site merki koi vo normalni uslovi se neophodni za prezemawe na stokata.


147

A8 Dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili DDU sootvetna elektronska poraka

Prodava~ot, na svoj tro{ok - ako e toa voobi~aeno, e dolèn da mu obezbedi na Kupuva~ot Nalog za isporaka (delivery order) i/ili voobi~aen transporten dokument ili dokumenti za izvr{enata otprema (kako na primer: prnosliv Konosman, neprenosliva pomorska Teretnica, Tovaren list za kontinentalnite vodni pati{ta, èlezni~ki Tovaren list, Kamionski tovaren list, ili multimodalen transporten dokument) za transport na stokata koi {to Kupuva~ot moè da gi bara vo soglasnost so klauzulite A4/B4.


A9 Proverka - pakuvawe - obeleùvawe DDU



A10 Drugi obvrski DDU

Na zahtev, rizik i tro{ok na Kupuva~ot, Prodava~ot e obvrzan da mu pruì sekoja pomo{ vo dobavuvaweto bilo koj dokument odnosno dootvetna elektronska poraka (osven onie od klauzulata A8) izdadeni ili preneseni vo/od zemjata na ispora~atelot i/ili vo zemjata na potekloto na stokata, koi {to moè da gi bara Kupuva~ot za uvoz na stokata.

Georgi D. Tumbov

148

B OBVRSKI NA KUPUVA^OT B1 Pla}awe na stokata DDU


B2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti DDU

Na svoj sopstven rizik i tro{ok Kupuva~ot mora da pribavi uvozna dozvola ili bilo koe drugo uverenie, odobrenie ili soglasnost i da gi obavi, tamu kade {to se primenuva - kade postoi carinewe, site carinski formalnosti za uvoz na stokata.

B3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe DDU


B4 Prezemawe na pratkata DDU


B5 Preminuvawe na rizikot DDU


Dokolku Kupuva~ot propu{til da ja ispolni svojata obvrska {to proizleguva od klauzulata B2, toj mora da go podnese siot rizik od gubewe ili o{tetuvawe {to nastanale kako posledica na toj propust.

Ako Kupuva~ot propu{til da isprati izvestie na Prodava~ot soglasno klauzulata B7, toj mora da go podnese siot rizik od gubewe ili o{tetuvawe koi nastanale kako posledica na toj


149

propust od dogovoreniot datum ili datumot na koj {to istekuva dogovoreniot period za isporaka, me|utoa, pod uslov stokata da odgovara na dogovorenata, ili patem ka`ano, propisno e odvoena na strana od drugata stoka vo prostorijata ili pak na drug na~in identifikuvana deka toa e dogovorenata stoka.

B6 Podelba na tro{ocite DDU

Kupuva~ot mora da gi plati



.site tro{oci koi }e nastanat dokolku toj (Kupuva~ot) propu{ti

da ja ispolni svojata obvrska vo soglasvost so klauzulata B2, ili da isprati izvestie soglasno klauzulata B7, pod uslov stokata da odgovara na dogovorenata, odnosno, propisno e odvoena na strana od drugata stoka vo prostorijata ili pak na drug na~in identifikuvana deka toa e dogovorenata stoka; i

.tamu kade {to e potrebno, site carinski da`bini, taksi i drugi tro{oci kako i tro{ocite za obavuvawe na carinskite formalnosti {to se plativi pri uvozot na stokata.

B7 Izvestie do Prodava~ot DDU


B8 Dokaz za otpremata, transporten dokument ili sootvetna DDU elektronska poraka

Kupuva~ot mora da go prifati sootvetniot Nalogog za otprema ili transportniot dokument vo soglasnost so klauzulata A8.

Georgi D. Tumbov

150

B9 Pregled na stokata DDU


B10 Drugi obvrski DDU


Verojatno primetivte deka postojano se slu`ime so terminot odredi{te na stokata, a ne domicil na Kupuva~ot. Ova od pri~ina {to ovie dve geografski mesta voop{to ne mora da se sovpa|aat. Kupuva~ot e praven subjekt koj mo`e da kupuva za tret korisnik na stokata, ima namera da ja carini popatno, kupuva i ja prodava stokata vo treta zemja - reeksport, i sl;


151

13. DDP - DELIVERED DUTY PAID (....imenuvano mesto na odredi{teto) STOKATA E OTPREMENA DO KUPUVA^OT SO PLATENI UVOZNI DAVA^KI

Rampe: Nema leb za mene ve}e ni vo ovoj bel svet. Mr.Peshterov insistira{e na Paritet

DDP. Mu ja isprativ stokata so avion, plativ osiguruvawe, pa u{te morav da mu gi

platam i uvoznite dava~ki vo Kamenija.

Kamen Peshterov: Pronao|aweto na trkaloto mi be{e epohalen izum. Vedna{ potoa go

esapam prou~uvaweto na Incoterms 2000. Si go pritegnav Rampeta, kako na mengeme, pa mora{e da mi gi plati site tro{oci za

doprema - duri i uvoznite dava~ki.

"Delivered Duty Paid" vo prevod: Otpremeno, uvoznite dava~ki plateni, zna~i deka Prodava~ot ja otpremuva stokata do Kupuva~ot, uvozno ocarineta, i nerastovarena od bilo koe prevozno transportno sredstvo so koe {to e dopremena vo imenuvanoto mesto na odredi{teto na stokata. Prodava~ot mora da gi podnese site tro{oci za takviot vid na isporaka vklu~uvajki, ako takvi postojat, bilo koi uvozni dava~ki. Ovie uslovi podrazbiraat i obvrska i rizik za obavuvawe na carinskite formalnosti odnosno pla}awe na carina, taksi i drugi tro{oci za uvoz vo zemjata na odredi{teto na stokata. Me|utoa, dokolku dogovornite strani sakaat da isklu~at nekoja od obvrskite na Prodava~ot za pla}awe na tro{oci povrzani so uvozot (kako: danokot na dodadenata vrednost - DDV, angl.: "value-added tax" - VAT) toa mora eksplicitno da se navede vo kupoproda`niot dogovor. Ako pak dogovornite strani imaat namera i se dogovorat Kupuva~ot da gi podnese site tro{oci i rizici povrzani za uvozot, treba da se primeni terminot DDU. Ovoj termin za Paritet mo`e da bide koristen nezavisno od na~inot na transport no, sepak ako stokata se dopremuva na brod

Georgi D. Tumbov

152

nerastovaren ili ili rastovarena na dok, treba da se koristat terminite DES ili DEQ. Dogovornite strani pri Paritet DDP gi imaat slednive me|usebni obvrski: A OBVRSKI NA PRODAVAÔT

A1 Obezbeduvawe stoka vo soglasnost so dogovorot DDP

Prodava~ot mora da obezbedi stoka i trgovska faktura ili nejzina sootvetna elektronska poraka vo sklad so dogovorot za kupoproda`ba, kako i sekoj drug dokaz za postignatata soglasnost koj se bara prema dogovorot.

A2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti

DDP Na svoj tro{ok i rizik Prodava~ot e dolèn da obezbedi izvozna i uvozna dozvola ili odobrenie i da gi obavi, tamu kade {to postojat, site carinski formalnosti neophodni za izvoz i za tranzit na stokata niz treti zemji i uvoz na stokata.

A3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe DDP

a) Dogovor za prevoz Prodava~ot e dolèn na svoj tro{ok da dogovori prevoz na stokata do dogovorenata to~ka vo odredi{noto mesto. Dokolku takvata to~ka vo odredi{noto mesto ne e dogovorena ili pak ne postoi takva to~ka voobi~aena vo praktikata, Prodava~ot moè da izbere to~ka vo imenuvanoto mesto kako destinacija koja {to nemu mu e najpovolna.

b)Dogovor za osiguruvawe

Prema kupoproda`niot dogovor - nema obvrska. No, voobi~aeno sepak ja osiguruva stokata pri transportot poradi eventualnite posledici do koi moè da dojde dokolku stokata patuva neosigurana.


153

A4 Otprema DDP

Prodava~ot e dol`en da ja dopremi stokata i da ja stavi na raspolagawe na Kupuva~ot ili na lice imenuvano od Kupuva~ot na bilo koe transportno sredstvo, ocarineta, nerastovarena vo imenuvanoto mesto i toa na datumot ili vo tekot na dogovoreniot vremenski interval.

A5 Premin na rizicite DDP


A6 Podelba na tro{ocite DDP


.pokraj tro{oci koi {to proizleguvaat od klauzulata A3 a), i site tro{ocite koi {to se odnesuvaat na stokata do momentot koga otpremata se smeta za zavr{ena vo soglasnost so klauzulata A4; i

.tamu kade {to e potrebno, tro{ocite za obavuvawe na neophodnite izvozni i uvozni carinski formalnosti kako i site carinski da`bini, taksi, i drugi tro{oci {to se pla}aat pri izvozot, i za tranzit preku bilo koja zemja, pred izvr{enata otprema vo soglasnost so klauzulata A4.

A7 Izvestuvawe do Kupuva~ot DDP

Prodava~ot mora da mu isprati na Kupuva~ot dovolen broj podatoci so koi go izvestuva deka stokata e otpremena, kako i sekoe drugo barano izvestuvawe so cel da mu se ovozmo`i na Kupuva~ot da gi prezeme site merki koi vo normalni uslovi se neophodni za prezemawe na stokata.

Georgi D. Tumbov

154

A8 Dokaz za izvr{enata otprema, transporten dokument ili DDP sootvetna elektronska poraka

Prodava~ot, na svoj tro{ok, e dolèn da mu obezbedi na Kupuva~ot Nalog za isporaka (delivery order) i/ili voobi~aen transporten dokument ili dokumenti za izvr{enata otprema (kako na primer: prenosliv Konosman, neprenosliva pomorska Teretnica, Tovaren list za kontinentalnite vodni pati{ta, @elezni~ki tovaren list, Kamionski tovaren list, ili multimodalen transporten dokument) za transport na stokata koi {to Kupuva~ot moè da gi bara vo soglasnost so klauzulite A4/B4.

Dokolku dogovornite strani vo kupoproda`niot dogovor se soglasile da komuniciraat po elektronski pat, dokumentot koj sproizleguva od prethodniot stav moè da bide zamenet so sootvetna poraka za elektronska razmena na podatoci (EDI).

A9 Proverka - pakuvawe - obeleùvawe DDP



A10 Drugi obvrski DDP

Prodava~ot e dolèn da gi plati site tro{ocu za izdavawe na dokumentite ili sootvetna elektronska poraka spomenata vo klauzulata B10 i da mu gi nadoknadi na Kupuva~ot tro{ocite nastanati pri pruàweto pomo{ vo vrska so pratkata. Na zahtev na Kupuva~ot, Prodava~ot e obvrzan da mu isprati potrebnite informacii za sklu~uvawe na eventualno natamo{no transportno osiguruvawe.


155

B OBVRSKI NA KUPUVAÔT B1 Pla}awe na stokata DDP


B2 Dozvoli, odobrenija i formalnosti DDP

Na zahtev, tro{ok i rizik na Prodava~ot, Kupuva~ot e dolèn da mu pruì sekakov vid pomo{ pri obezbeduvaweto, ako e toa potrebno, uvozna dozvola ili drug vid odobrenie neophodno za uvoz na stokata.

B3 Dogovori za prevoz i osiguruvawe DDP


B4 Prezemawe na pratkata DDP


B5 Preminuvawe na rizikot DDP


Dokolku Kupuva~ot propu{til da ja ispolni svojata obvrska {to proizleguva od klauzulata B2, toj mora da go podnese siot rizik od gubewe ili o{tetuvawe koi nastanale kako posledica na toj propust.

Ako Kupuva~ot propu{til da isprati izvestie na Prodava~ot soglasno klauzulata B7, toj mora da go podnese siot rizik od gubewe ili o{tetuvawe na stokata koi nastanale kako posledica na toj propust od dogovoreniot datum ili datumot na

Georgi D. Tumbov

156

koj {to istekuva dogovoreniot period za isporaka, me|utoa, pod uslov stokata da odgovara na dogovorenata, ili poinaku ka`ano, propisno e odvoena na strana od drugata stoka vo prostorijata ili pak na drug na~in identifikuvana deka toa e dogovorenata stoka.

B6 Podelba na tro{ocite DDP

Kupuva~ot mora da gi plati



.site tro{oci koi }e nastanat dokolku toj (Kupuva~ot) propu{ti

da ja ispolni svojata obvrska vo soglasvost so klauzulata B2, ili da isprati izvestie soglasno klauzulata B7, pod uslov stokata da odgovara na dogovorenata,odnosno, propisno e odvoena na strana od drugata stoka vo prostorijata ili pak na drug na~in identifikuvana deka toa e dogovorenata stoka.

B7 Izvestie do Prodava~ot DDP


B8 Dokaz za otpremata, transporten dokument ili sootvetna DDP elektronska poraka

Kupuva~ot mora da go prifati sootvetniot Nalog za otprema ili transportniot dokument vo soglasnost so klauzulata A8.

B9 Pregled na stokata DDP



157

B10 Drugi obvrski DDP

Na zahtev, tro{ok i rizik na Prodava~ot, Kupuva~ot e dolèn da mu pomogne pri obezbeduvaweto na dokumentite ili sootvetni elektronski poraki izdadeni ili emituvani vo/od zemjata na uvoznikot koi {to na Prodava~ot moè da mu zatrebaat so cel da mu ja stavi stokata na raspolagawe na Kupuva~ot vo soglasnost so terminot za Paritet DDP.

Kako pri site drugi termini za Paritet, za koi {to dosega pi{uvavme, i tuka zadolìtelno se ozna~uva geografskoto mesto i to~kata do koja {to prestanuva obvrskata na Prodava~ot. Toa voop{to ne mora da bide sedi{teto na Kupuva~ot. Moè da se nazna~i i mesto na granicata vo zemjata uvoznik ili pak nekoe drugo mesto pome|u granicata i sedi{teto na krajniot korisnik - takanare~eno popatno carinewe na stokata. Isto taka, carineweto moè da se izvr{i pri vlezot na stokata vo zemjata na uvoznikot, na samata granica, pa sepak odredi{nata to~ka, pokraj klauzulata DDP da bide nekade vo vnatre{nosta na zemjata.

Dodeka kratenkata EXW paritet pretstavuva minimalna obvrska za Prodava~ot, DDP pretstavuva maksimalna obvrska. Ne e prepora~livo ovaa klauzula da se koristi koga Prodava~ot objektivno ne e vo sostajba, direktno ili indirektno, da obezbedi uvozna dozvola i drugi slu`beni odobrenija za uvoz. Vo takov slu~aj, sepak podobro e da se dogovori klauzulata DDU.

Klauzulata DDP ne samo {to e prili~no te{ka obvrska za Prodava~ot, tuku ponekoga{ e i te{ko ostvarliva. Ne e lesno na Prodava~ od Makedonija da prifati klauzula DDP Boston - SAD. Me|utoa, ako e toa voobi~aen na~in vo SAD da se kupuva odreden vid na stoka, i toa mora da se prifati. Olesnitelna okolnost, pritoa e fak-tot {to vo tie zemji sekoga{ to~no se znae kolkavi se tro{ocite za carina i carinski formalnosti, i toa vo tekot na mnogu dolgi vremenski periodi. Zatoa i vo slu~aj da se prezeme toj rizik, ne pretstavuva nepoznanica na koja moè prodava~ot "da se lizne". Sepak, toa se organizirani zemji vo koi {to nema sekojdnevni promeni pa prema toa nema nitu neprijatni iznenaduvawa.

Georgi D. Tumbov

158

Op{to zemeno, ne bi ja prepora~uvale klauzulata DDP pri prodavawe niti pri kupuvawe. Poslednovo posebno od pri~ina {to edna vistina e sekoga{ neizbe`na: site tro{oci kone~no sepak, pa|aat na teret na stokata, ja zgolemuvaat nejzinata nabavna cena. Pa prema toa, i vo slu~aite koga Prodava~ot prezema obvrska da gi plati uvoznite da`bini, toj sekako gi presmetal vo cenata i vrednosta na stokata. Bidej}i ne gi poznava, ili nedovolno gi poznava carinskite propisi vo zemjata na uvozot, prirodno e da se o~ekuva Prodava~ot, so cel da se za{titi, da gi zasmeta vo proda`nata cena maksimalno mo`nite dava~ki pri uvozot. Ako istite pak gi podnesuva Kupuva~ot, kako kaj DDU, istiot }e ja upotrebi seta svoja ume{nost da gi iskoristi site carinski olesnenija {to mu se na raspolagawe prema carinskite propisi i kone~no stokata da mu izleze poeftina. Pritoa, mislime na site legalni sredstva {to mu stojat na raspolagawe na Kupuva~ot.

Dojdovme do krajot na prikaskata. Go pripremivme prevodot na originalniot tekst na INCOTERMS 2000. so pove}e komentari i prakti~ni primeri od dolgogodi{nata prakti~na rabota vo nadvore{notrgovskoto rabotewe na avtorot na ovoj trud. Niz grafi~kite prikazi malku i se po{eguvavme. Se nadevame deka ~itatelot nema da ni zameri ako nekoj prikaz go smeta za pomalku seriozen.


159

Prilog 1

ME\UNARODNI TRGOVSKI TERMINI I KRATENKI

Vo ovoj Prilog }e prezentirame pozna~ajni termini i kratenki

koi se upotrebuvaat vo me|unarodnata trgovija. Ovie poimi ne gi opfa}a

INCOTERMS i se primenuvaat vo internacionalnata trgovska praksa

kako dodatno opredeluvawe na klauzulata za Paritet, za dogovarawe na

na~inot na pla}awe ili doobjasnuvawe na nekoja druga dogovorna

klauzula.

AGENCY FEE: agenciska taksa.

BEART TERMS ili LINER TERMS: Uslovi na liniski prevoz, koj

se vr{i na osnova uslovite od Konosmanot ili poseben pomorski

vozarski dogovor. Pod ova redovno se podrazbira predavawe na stokata

na brod i prifa}awe na istata pod ~ekrkot na brodot, odnosno

tro{ocite na ukrcuvaweto i iskrcuvaweto pa|aat na teret na Brodarot.

BOOKING: zaklu~uvawe odnosno zakupuvawe brodski prostor kaj

liniskite brodari.

BILL OF LADING: Konosman, Pomorski tovaren list, Teretnica.

CHARTER PARTY: Brodski dogovor za prevoz na stoka po more.

Dogovorot se zaklu~uva za celiot brodski prostor ili za del od istiot,

za edno ili pove}e patuvawa.

CLEAN BILL OF LADING: Konosmanot na koj {to ne e stavena ni-

kakva primedba za sostojbata na stokata ili ambala`ata se vika ~ist

Konosman - Clean Bill of Lading. Vo praksa kupuva~ite vo akreditivot

baraat ~ist Konosman so cel da obezbedat ureden natovar na teretot

kako bi mo`ele da gi ostvarat svoite prava, od Brodarot ili

Georgi D. Tumbov

160

Osiguruva~ot, koi proizleguvaat od dogovorot za prevoz ili

osiguruvawe.

COLLECT FREIGHT: Vozarinata e plativa na odredi{teto. Ovoj

izraz ima isto zna~ewe kako i "Freight payable at destination" prema koj

{to pomorskata vozarina se pla}a po izvr{eniot prevoz, pred

prezemaweto na stokata.

CUSTOM OF THE PORT: uzansi vo odredeno pristani{te.

Opfa}aat pravila i postapki koi {to se primenuvaat vo imenuvanoto

pristani{te vo podolg vremenski period. Se primenuvaat koga so

dogovorot za prevoz ne se dogovoreni uslovite i dnevnite normi za

natovar i rastovar na stokata. Pristani{nite uzansi moàt da bidat

tradicionalno utvrdeni ili vo pismena forma.

DEAD FREIGHT: mrtva vozarina, prazno za polno. Ovoj vid

vozarina se pla}a kako nadoknada koja {to nara~atelot e dolèn da ja

plati na Brodarot za zaklu~en brodski prostor za odreden kvantum na

teret, a toj teret ne se natovaril vo celost, vklu~uvajki gi i

toleranciite koi obi~no se dogovaraat kako: plus/minus 5%.

F.I. - FREE IN: Slobodno vo brod. Brodarot ne gi snosi

tro{ocite za natovar na stokata od krajbre`niot dok do brodskata

paluba ili utroba.

F.I.O. - FREE IN AND OUT: Slobodno vo brod i od brod. Brodarot

ne gi snosi tro{ocite za natovar i rastovar. Tro{ocite na natovarot

se na teret na krcatelot, a tro{ocite na rastovarot pa|aat na teret na

priematelot, osven pri klauzula za Paritet DEQ koga pak rastovarot e

na teret na krcatelot - prodava~ot.

F.I.O.S. - FREE IN AND OUT STOWED: Ovaa klauzula e isto {to i

F.I.O. so toa {to i tro{ocite za sloùvawe na stokata vo brodot gi

pla}a krcatelot.


161

F.I.O.T. - FREE IN AND OUT TRIMMED: Isto kako i prethodnata

kratenka samo {to tuka se raboti za poramnuvawe na rastresit teret vo

brodot.

FREIGHT PREPAID: Vozarinata se pla}a odnapred.

WORKING DAYS OF 24 HOURS: Sekoi 24 ~asa rabota na natovar

ili rastovar na brod pretstavuvaat edno denono}ie stojnica, bez obzir

na faktot {to rabotnite saati se odnesuvaat na pove}e denovi.

WORKING DAYS OF 24 CONSECUTIVE HOURS: raboten den od 24

posledovatelni ~asa dewe i no}e. Prakti~no, kalendarski den. Ovaa

klauzula e sprotivna na prethodnata.

TIME SHEET: vremenska tablica vo koja {to se iska`uva vre-

meto upotrebeno za natovar / rastovar na brod.

UNDER SHIP'S TACKLE:Ozna~uva deka stokata pri natovar se

donesuva do pod ~ekrkot na brodot, na dok, a pri rastovarot se prima

od pod ~ekrkot na brodot, pak na dok, vo rastovarnoto pristani{te.

Natovarot i rastovarot se na teret na Brodarot bez obzir dali istiot

se obavuva so sopstvenite, brodski, digalki ili pak so pristani{ni

kranovi najmeni od Brodarot. Obi~no se upotrebuva kaj liniskite

brodovi.

A.A.R. - AGAINST ALL RISKS: protiv site rizici.

B/E - BILL OF EXCHANGE: menica.

C.A.D.-CASH AGAINST DOCUMENTS: Pla}awe po prezentacija na

dokumentite.

D/N - DEBIT NOTE: zadol`enie.

D/O - DELIVERY ORDER: nalog za isporaka, nara~ka.

sevkupnata svetska ekonomija poprimuva po{irok pristap na...

Documents