DOI: 10.7816/idil-06-41-01 idil, 2017, Cilt 6, Say 41, Volume 6, Issue 41

Baydar, .N., (2017). Gemiin Glgesi, Christian Boltanski, William Kentridge, Kara Walker. idil, 6 (41), s.1-20.

DOI: 10.7816/idil-06-41-01 idil, 2017, Cilt 6, Say 41, Volume 6, Issue 41

GEMN GLGES: CHRISTIAN BOLTANSKI WILLIAM KENTRIDGE VE KARA WALKERive Nee BAYDAR *

*Doent, Sakarya niversitesi, Sanat, Tasarm ve Mimarlk Fakltesi, sivenesebaydar@sakarya.edu.tr

Z

Bu makale kapsamnda rneklenen yaptlarda, glgenin ada sanatta temsil alan olarak kullanm, glgenin esere kavramsal olarak katks, gerekte orada olmayan, szn sylemeyen/syleyemeyen bedenin yokluunun imlemesi asndan ele alnacaktr. fade arac olarak kullanlan sanat ve kurduu dil aracl ile bu yokluk temsil edilebilir hale gelir. Ele alnan sanatlarn eserlerindeki ortak zellik, gemiteki yaanmlklarn ve travmalarn yanstlmas abasdr. Sanatlarn, bugn yaananlar ile gemi arasnda bir ba kurduklar yaptlarnda izlenmektedir. Glgenin kullanmnn bu yaptlara katks ise gemiin travmatik izlerinin tekinsiz oluunu yanstmas olarak zetlenebilir.

Anahtar Kelimeler: Glge, Tekinsiz, Sanat, Travma, Beden

Baydar, ive Nee,. "Gemiin Glgesi, Christian Boltanski, William Kentridge, Kara Walker". idil 6.41 (2017): 1-20.

Baydar, .N. (2017). Gemiin Glgesi, Christian Boltanski, William Kentridge, Kara Walker. idil, 6 (41), s.1-20.

SHADOW OF THE PAST: CHRISTIAN BOLTANKSI WILLIAM KENTRIDGE VE KARA WALKER

ABSTRACT

In the works exemplified in this article, the use of shadow as a representation field in contemporary art will be discussed in terms of its conceptual contribution to the composition, and the absence of a body that does not say / can not say a word which in fact does not exist. This absence can be represented by art and language that it uses as a means of expression. The common feature in the works of the artists involved is the effort to reflect the experiences and traumas of the past. It can be observed in their works that they have established a connection between the present and the past. The contribution of the use of shadow in these works can be summarized as the reflection of the " Uncanny" quality of the past traumatic traces.

Keywords : Shadow, Uncanny, Art, Trauma, Body

Giri

Yaptlarnda glgeyi, temay ve kavramsal ereveyi glendirecek nitelikte kullanan sanatlar zerinden glgenin katksnn incelendii bu makalede glge bir temsil biimi olarak kullanlrken, sosyo-politik ve tarihsel arka planlar asndan toplumun ve sanatnn ektii aclar ve travmalar ekseninde aralat ve ifade dilinin gelitii grlmektedir.

Sanatsal olarak yansma, yanlsama, gereklik ve temsiliyeti sorun olarak alan sanatlar, yaanan gereklikler zerine dncelerini aktarrken glge ve glgenin imkanlarn kullanmlardr. Platonun maara metaforu glgenin dolayl bir bilme arac oluuyla yanltc olduuna dikkat ekmektedir. Ik ve karanlk arasndaki geite gzn yanlglara ak olduuna deinir. Ayn ekilde Goethe, k ve karanlk (ak-koyu) ztl zerinden renk emberini kuramsallatrmaktadr. Plinius glgenin izgiyle snrlanyla resim sanatnn balangc arasnda iliki kurarken bir yandan da varlk-yokluk kartlnn altn izmekte ve yine kartlklar zerinden temsiliyetin douunu vurgulamaktadr. Rnesans dneminde Leonardo, ressamlara glgenin resimsel ifadeyi kesintiye uratt ve bu nedenle tercih edilmemesi gerektiini nerir. Bununla birlikte glgenin anlatmn eserlerinde sklkla kullanan ve dnemleri iinde sanatsal anlatma yn veren Caravaggio, Rembrant, Goya, Blake, Daumier gibi sanatlarn eserlerinde glge gl bir anlatm arac olarak varln srdrmtr. zlenimcilikte ise, sanatlarn doaya almasyla, k ve glgenin yaratt tonal eitlilikler gzlemlenerek tuval yzeyine yanstlm ve glge gn yla birlikte resimsel anlatmn etkili bir esi olarak kullanlmtr. Modernizmin akmlar iinde glgenin kullanmnn gnmze kadar izini takip etmek mmkndr. zellikle Srrealistlerin resimlerinde gl bir ekilde bilinalt ve gizemli olann resimsel ifade olarak glgeye karlk geldiini sylenebilir. Bu nedenle srrealistler glgesel anlatma sklkla bavurmulardr.

Gnmze gelindiinde glge, sanatsal anlamda birok sanatnn sanatsal serveninde kulland bir e olarak varln srdrmektedir. Bu alma kapsamnda da zellikle retimlerinin merkezinde glgeyi kullanan sanatlar ve yaptlar zelinde, gemile ve tarihsel olarak travmatik olanla, kurduklar ba asndan Freudun gelitirmi olduu tekinsizlik kavram dorultusunda bir okuma gerekletirilecektir.

Christian Boltanksinin glge ile kurduu ilikiye bakldnda, almalarnda II. Dnya Sava srasnda Yahudilere yaplan soykrmn aclarnn izlerini okumak mmkndr. Willam Kentridge iin Gney Afrikada beyaz ynetimin rk tutumlarnn belirleyici olduu Apartheid Dnemi almalarnn merkezde, ok temel bir konu olarak durduunu sylenebilir. Kara Walker da siyah Amerikallara ynelik rk basmakalplatrmalarla (stereotyping), kattan kesip oluturduu eletirel almalaryla tanyoruz. Tm bu almalarn ortaklklar, glgenin bir anlatm unsuru olarak seilmesinin tesinde, merkezinde insanlk tarihinin trajedilerini, aclarn ve travmalarn barndrmasdr. Bu almalarda glge unsuru bir temsiliyet olarak lm karsnda yaam ve yaanan aclar, rktc Tekinsiz varlklarla, hayaletimsi bir ekilde karmza tekrar karr. Gemiten belleimizde kalanlarn yerini ve unutulmu olan tekrar hatrlatan bu yaptlar, tarihsel gndermeleri iermekte bu anlamda gemi ve bugn arasndaki ba da vurgulamaktadr.

1. Glge zerine

Platon, Devlet adl eserinde bahsettii maara metaforuyla, glge-nesne ilikisi zerine ve varolu sorunsal olarak znenin kendisini tanmlama ve hakikate ulama abas ile ilgili olarak bir benzetme yapar. Platon, zincirlerle balanm figrlerin, ate araclyla karlarnda grdkleri glgelerin gerekliinin ancak zincirlerinden kurtulduklarnda, glgelerin kayna olanla karlatklarnda kavranacan; aksi takdirde glgenin kendisinin gerek olarak alglanacan ifade eder. Tm grnenlere gnein kaynaklk yaptn, n grme zerindeki nemini ve glge iinde n gerekliliini vurgular. Platonun maara benzetmesinin zerinden kitabndaki Yorumlama ksmnda yer alan, aydnlk karanlk arasnda, gzn yanlgsn grme ve bilme arasndaki belirsiz pheli bir alann varln u cmlelerle vurgulad sylenebilir. Ama akl banda olan bilir ki, insann gz iki kart sebepten, iki trl bulanr. Biri aydnlktan karanla geite olur, br de karanlktan aydnla geite ... (Platon, 1995:202) Gerek Platonun alar ncesi vurgulad glge ve hakikate ulama iddias, gerekse glgenin fizik kanunlar (bilimsel rasyonel aklla aklad tanm) tarafndan aklamalar ne kadar yeterlidir? Ontolojik olarak glge tam neyi imler? Bir nesnenin paras mdr? Nesneden bamsz varlndan nasl sz edebiliriz? Ya da glgeyi tek bana ele aldmzda onu nesne olarak m tanmlamalyz? Glge gelip geicilii ile zn ald nesneyle ilikisinde tekinsizlik yaratmaktadr. Platonun akl, bilme ve grme arasnda kurduu balant, sanatn temel sorunsallarndan temsiliyet, yanlsama kavramlaryla ilikilendirilebilir. In yansmasnn kesintiye uramasyla oluan glge ve bilgiye ulamak arasndaki dolayl ilikiye vurgu yapar.

Goethe, Renk retileri adl kitabnda, glgenin renkli olumas iin iki koulun salanmas gerektiini belirtir. Bunlardan biri; etkili n bir biimde beyaz yzeyi renklendirmesi; ikincisi de kardan gelen bir n glgeyi belli bir lde aydnlatmasdr. (Goethe, 2013:53) Glge iin her ne kadar temel bir ak-koyu, siyah-beyaz kontrastlndan bahsedilse de, glgenin iine nesnenin veya n hareketiyle n iddeti ve deeri asndan kontrastln eitlendiini de sylemek mmkndr. Glgeden bahsedildii anda ktan da bahsediliyor demektir. Ik olmadan glgenin varl sz konusu olamaz. Starobinski, zgrln cad adl kitabnn Glgeyle Barma adl blmnde Goethenin renk kuramna yn veren merkezi fikrinin, renk, k ve karanln kutupsallnn sonucu olutuunu belirtir. Goethe, zneyi nesneye balayan kutupsallk ilkesini manevi evrene de uzandrr ve ona evrenin temel ilkesi olarak aklk getirir (Starobinski, 2010:327). Goethe, her trl kartlklarn bir aradalnn ve diyalektiinin evreni oluturduu gibi; k ve karanl btn oluturan ztlklardan yalnzca biri olarak grmektedir.

boyutlu madde, zerine gelen kesintiye urattnda, maddenin iki boyutlu uzants olan glge maddenin yansmas olarak var olur. Bu aklamalar balamnda sanat tarihine bakldnda da, glgenin hem ontolojik hem de rasyonel akl ile pratie yansd grlmektedir. Gerekliin temsili ve yansmas olarak glge, gemiten gnmze sanat alannda bir anlatm arac olarak varln srdrmektedir. Sanatn gereklie dair bir eit yansma olduu dnlrse glge de nesnesinin temsiliyetini indirger ve detaylarndan arndrlm bir biimde nesnesini soyutlar. Glge, sanat alannda anlatm dili olarak nesnesinin temsiliyetinden te kendi temsiliyetini kazanmtr. Nesne ve nesnenin dorudan yansmas olmadan salt glgenin kullanld sanatsal almalar gz nne alndnda glgenin kendisinin sorunsallat sylenebilir. Stoichita, Glgenin Ksa Tarihi adl kitabnda Pliniustan alntlayarak, resmin balangcnn glgenin snrlandrlyla ilikili olduunu belirterek glgeyi negatif olanla temellendirir :

Resim ilk kez insanolu glgeleri izgileriyle snrlad zaman domutur. Bu szlerin tartma gtrmez nemi, Batl Resim Sanatnn negatiften doduudur. Resim sanat ilk kez ortaya ktnda varlk/yokluk temasnn (vcudun yokluu, izdmnn varl) bir parasyd. Sanatn tarihi bu ilikinin diyalektii arasnda bir yerde yatmaktadr. (Stoichita, 2006:7)

ada sanatta da glgeyi sanatsal uygulamalarnn merkezine alm sanatlarn retimlerini, yansyan ve yanstlan ilikisi, temsiliyet sorunlar ve temelinde varlk/yokluk gibi ztlklar zerine ekillendirdikleri grlmektedir. Rnesansn byk ustalar iin glgenin varl, resimdeki anlatm ve btnln tehdit edici niteliktedir. Rnesansta, glgenin kesintiye uratmas nesneleri tanmlama ve betimleme asndan olumsuz bir faktr olarak deerlendirilmitir. Gombrich Den Glgenin zellikleri makalesinde nesnenin glgesinin resimde oda kaydrd gerekesiyle olumsuz ve gereksiz grlp Rnesans ressamlar tarafndan genellikle resmedilmediini ifade eder.

Doann baz byk gzlemcilerinin den glgeler yapmakta