HISTORIA 8

BOTA NE FILLIM TE SHEKULLIT XX DHE LUFTA E I BOTERORE

FUQITE E BOTES NE BARASPESHE TE VESHTIRE

Deri ,afersisht ne vitin 1870 ne Evrope ekzistonin 5 shtete te cilat luanin rolin kryesor : Anglia ,Franca ,Austro-Hungaria,Rusia dhe Perandoria Osmane. Krahas ketyre 5 shteteve pas viteve 1870 u shtuan dy shtete te reja ,krijimi i te cilave erdhi si rezultat i bashkimit te tyre. Keto dy shtete te reja ishin : Perandoria Gjermane dhe Mbreteria Italiane. Figurat e shquara qe ndihmuan ne bashkimin e ketyre dy shteteve ishin: Konti Kavur (arkitekt i Italise se Bashkuar) dhe Oto-Von Bismarku (arkitekt i Gjermanise se Bashkuar). Ne te njejten kohe ,kur u krijuan shtetet e reja ,shpertheu edhe Revolucioni II Industrial. Ky I fundit ndikoi shume tek shtetet e vjetra ku ritmet e zhvillimit qene shume te shpejta. Brenda pak kohe ,shtetet e reja u barazuan ekonomikisht me shtetet e vjetra.

Pra ,u vendos nje ekuiliber ekonomik. Por shtetet e reja kerkonin te gjenin tregje,zona influence dhe koloni. Ato kerkonin rindarjen e botes ne menyre te barabarte.Krahas ekuilibrit ekonomik filloi dhe rivaliteti i shteteve . Ky rivalitet coi ne krijimin e dy aleancave ushtarake :

- Blloku Qendror : perfshinte Italine ,Gjermanine dhe Austro-Hungarine.

- Antanta : perfshinte Rusine,Angline dhe Francen.

Me krijimin e aleancave ushtarake dhe shfaqjen e rivalitetit midis 2 grup-shteteve ,ruajtja e ekuilibrit u be e veshtire dhe paqja u cilesua : Paqe e Brishte.

Oto- VonBismark

Kamili Benso

EPOKA E BUKUR Pas vitit 1870 kudo ne Evrope ndodhen ndryshime si: -U rrit prodhimi bujqesor dhe industrial -U rrit tregtia e brendshme dhe e jashtme- U ul numri i papunesise- U rrit popullsia urbane- U nxit Revolucioni Shkencor- Linden shpresat per krijimin e nje bote te re pa luftera ku do

mbizoteronte paqja- U krye demokratizimi i shoqerise- U krijuan sindikatat nga punetoret ,ne menyre qe te

mbroheshin te drejtat e tyre- U rri roli i partive politike- Lindi levizja qytetare ne te cilen perfshiheshin:1) Levizja Feministe2) Levizje Bamirese3) Levizja Punetore Kjo periudhe (1870 -1914) gjate se ciles mbizoteronte paqja

dhe qetesia e zhvillimit ekonomik u quajt : Epoka e Bukur.

SHKAKU DHE SINJALET E LUFTES I BOTERORE

Shkaku kryesor I fillimit te Luftes I Boterore ishte perplasja e interesave dhe ashpersimi I rivaliteteve ndermjet 2 aleancave ushtarake: Bllokut Qendror dhe Antantes. Zonat kryesore ne Evrope ku perplaseshin interesat e 2 aleancave te mesiperme ishin:

1) Ballkani2) 2)Territoret polake3) Kufiri Franko-Gjerman4) Kufiri Veri-Lindor i Italise5) Kolonite qe mbizoteronte

Anglia

Sinjalet qe tregonin se Lufta e I Boterore po afronte ishin :

1) Militarizimi qe cdo shtet i bente ekonomise.

2) Krijimi i 2 aleancave ushtarake.

3) Rivaliteti ndermjet 2 Aleancave Ushtarake

4) Perdorimi i shtypit dhe kinematografise per te propaganduar fillimin e Luftes se I Boterore.

SHKAKU SINJALET

PRETEKSTI DHE FILLIMI I LUFTES I BOTERORE

Me 28 Qershor 1914 ne Sarajeve,kryeqyteti i Bosnjes ,vritet Franc Ferdinandi,princi – trashegimtar i Perandorise Austro-Hungareze nga Gavrilo Principi. Kjo ngjarje sherbeu si pretekst per shperthimin e luftes. Qeveria austriake ngarkoi me faj Serbine per kete vrasje.

Ajo i dergoi nje ultimatum me kerkesa te renda ,te cilat serbet nuk i pranuan.

Me 28 Korrik ,Austro-Hungaria me pelqimin e Gjermanise i shpall lufte Serbise.Ne gusht ,Gjermania i shpall lufte Rusise e Frances ,ndersa,kunder saj hyri ne lufte Anglia dhe Japonia.Dy vjet me vone ne krah te Antantes hyri dhe SHBA-ja.Perkrah Gjermanise u rradhiten Perandoria Osmane e Bullgaria.

Lufta qe filloi ne Ballkan morri shtrirje boterore.

PRETEKSI FILLIMI

Gavrilo Princip

Franc Ferdinand

ZHVILLIMI I LUFTES NE VITET 1914-1915

*Fronti Lindor qe drejtohej kunder Rusise. Beteja e Marnes shenoi deshtimin e planit gjerman “te luftes rrufe.Lufta sulmuese e

gjermaneve u kthye ne nje lufte pozicionale qe shkaktoi shume viktima e fatkeqesi jo vetem ne te dyja ushtrite armike por edhe

ne masen e popullsise civile .Prandaj edhe veprimet e Gjermaneve ne frontin Lindor qene te kufizuara.

Italia kishte mbetur e pakenaqur nga veprimet e aleateve te saj ,Gjermania e Austro-Hungaria.Keto te fundit nuk kishin marre pelqimin e Italise ,kur kishin hyre ne lufte prandaj ne fillim te saj Italia u shpall shtet neutral . Ne vitin 1915 ,Italia hyri ne bisedime te fshehta me Antanten.Me 26 prill 1915 shtetet e Antantes dhe

Italia nenshkruan nje marreveshje qe u quajt “Traktati i Fshehte i Londres”.Italia do te hynte ne lufte perkrah Antantes dhe ne fund

te saj iu premtuan kufiri verilindor i Austro-Hungarise dhe territore e ishuj ne Ballkan ku ndermjet tyre ishin : ishulli i Sazanit

dhe Vlora.Gjithashtu ,Shqiperia mbetej e copetuar dhe e vetmja pjese territoriale qe asaj i mbetej shtrihej nga lumi Shkumbin deri

ne lumin Vjose. Ne maj 1915 Italia i shpall lufte Austro-Hungarise.

ZHVILLIMI I LUFTES I BOTERORE DHE PERFUNDIMI I SAJ

Gjate vitit 1916 betejat kryesore u zhvilluan ne Verdun e Somme.Gjate vitit 1917 ndodhen dy ngjarje te medha qe sollen dhe perfundimin e luftes:

*Revolucioni ne Rusi *Hyrja ne lufte e SHBA-se perkrah Antantes

1) Revolucioni qe ndodhi ne Rusi ,ne nentor 1917 ,solli ne pushtet qeverine bolshevike te drejtuar nga Vladimir Ilic Lenini. Qeveria e re revolucionare ne mars te 1918 beri paqe me Bllokun dhe doli nga lufta.

2) Ne prill te 1917, ne lufte perkrah Antantes hyri SHBA-ja ,e udhehequr nga presidenti Uillson .

~ Forcat e Bllokut nuk mund ta vazhdonin me luften. Ne korrik te vitit 1918 ,ne

frontin Perendimor,ushtrite anglo-franko-amerikane i detyruan forcat gjermane te terhiqeshin nga territoret Franceze.Me 3 nentor 1918 u nenshkrua armepushimi midis Italise e Austro-Hungarise.Perandori Austro-Hungarez abdikoi..Asamblete Popullore shpallen Republikat e Austrise dhe Hungarise. Kjo ngjarje shenoi shperberjen e Perandorise Austro-Hungareze.

Ne Gjermani perandori la fronin dhe me 9 nentor u shpall Republika e Vajmarit. Ne 11 nentor qeveria gjermane nenshkroi armepushim dhe kjo shenoi :

Perfundimin e Luftes I Boterore.

TRAKTATET E PAQES DHE PROBLEMET E PAZGJIDHURA TE PASLUFTES

KONFERENCA E PAQES

Lufta I Boterore perfundoi me fitoren e shteteve te Antantes dhe te aleateve te saj.Shtetet e humbura : Blloku Qendror dhe aleatet e tij ,Bullgaria e Turqia ,u

vleresuan si fajtore qe shkaktuan luften ,e cila i solli deme te medha shoqerise evropiane .

Me 18 Janar 1919 ,ne Versaje afer Parisit ,u mblodh Konferenca e Paqes ku rolin kryesore e luanin kater shtetet e medha : SHBA-ja ,Franca,Anglia dhe Italia.

Qendrimet e mbajtura ne Konferencen e Paqes• Presidenti i SHBA-se Vudro Uillson ,u paraqit me programin e tij prej 14 pikash per

vendosjen e paqes ne bote.Ne baze te ketij programi kerkohej te krijohej nje bote e re e carmatosur ku te sundonte paqja,liria e mirekuptimi ,ku te respektoheshin te drejtat

e kombeve per pavaresi ,vetevendosje dhe paprekshmeri territoriale. Uillsoni kerkonte sistemimin e botes ne menyre demokratike.

• Shtetet evropiane mbajten qendrim te kundert me ate te Uillsonit . Ato kerkonin te ngarkonin me faj vendet e humbura dhe te nxirrnin sa me shume perfitime

ekonomike.

Konferenca e Paqes ne Versaje

4 te medhenjte qe drejtuan Konferencen e Versajes

VENDIMET E KONFERENCES SE VERSAJES

Sipas Konferences se Paqes ne Versaje (1919) : 1)U krijua harta e re politike e Evropes 2)U shkeputen territore Gjermane qe i

kaluan :Frances,Belgjikes ,Danimarkes dhe Polonise. 3)Nga shperberja e Austro-Hungarise u shkeputen territore qe i

kaluan Italise (kufiri VL) ,Rumanise (zona e Transilvanise) dhe Polonise (territoret veriore).

4) Nga shperberja e Austro-Hungarise u formuan 4 shtete te reja: Austria,Hungaria,Cekosllovakia dhe Jugosllavia.

5) U shpall pavaresia e Polonise e cila morri territore: Ruse,Gjermane, ish-Austro-Hungareze.

6)Linden shtetet baltike : Estonia,Lituania,Letonia dhe Finlanda. 7) Gjermania duhet te paguante reparacione ndaj Antantes. 8) U miratua formimi i Lidhjes se Kombeve (ide e Vudro Uillson). 9)Per Shqiperine ,u njohen kufijte e caktuar ne vitin 1913 dhe

fqinjeve u dhane territore te reja Shqiptare. 10) U shperbe Perandoria Osmane dhe u krijuan 5 shtete te reja :

Turqia,Palestina ,Siria,Libani dhe Iraku.Keto 4 te fundit kaluan nen kontrollin Anglez e Francez.

KRIJIMI I LIDHJES SE KOMBEVE

Me propozimin e Presidentit Uillson ,Konferenca e Versajes vendosi krijimin e nje organizate nderkombetare .Kjo organizate u quajt Lidhja e Kombeve dhe e kishte qendren e saj ne Gjeneve(Zvicer).Lidhja e Kombeve nuk mundi te krijonte nje paqe te qendrueshme ne bote ngaqe mbeshtetej ne vendimet e Konferences se Paqes.Ne Lidhjen e Kombeve nuk ishin anetare : SHBA-ja ,Rusia dhe Gjermania.

PRIRJET POLITIKE DHE EKONOMIKE NE EVROPE GJATE 1918-1939

FAZAT E EKONOMISE EVROPIANE GJATE 1918-1939:

Rindertimi Ekonomik (1918-1922)

Kriza (1929-1933)

Lulezimi Ekononik (1924-1929)

DIKTATURA,TOTALITARIZMI KOMUNIST E FASHIST

MASAT PER FORCIMIN E PUSHTETIT

1) U be shtetezimi i sektoreve ekonomike2) U godit prona private3) Rusia doli nga lufta.4) U krjua Armata e Kuqe5) U krijua BRSS ne vitin 1922.6) U krijua Kushtetuta qe e shpallte Rusine shtet federal.7) U perdor dhuna.8) U goditen kundershtaret e regjimit.9) U ndaluan lirite demokratike.10) U vu sistemi monopartiak.11) U krijua policia sekrete.12) U vu propaganda komuniste.13) U ngrit kulti i individit.

REGJIMET TOTALITARE

1) Natyra demagogjike kontradiktore

2) Goditja e demokracise.3) Perdorimi i dhunes.4) Nxitja e burokracise.5) Kulti i Individit.6) Mbivleresimi i

propagandes.7) Agresiviteti

1) Rruga qe ndoqen per te ardhur ne pushtet nuk eshte e njejte.

2) Shtresat e popullsise tek te cilat ishin te perqendruara.

3) Koha e qendrimit ne pushtet.

4) Shfrytezimet per te ardhur ne pushtet

TE PERBASHKETAT VECORI DALLUESE

ITALIA GJATE VITEVE 1918-1939VENDOSJA E FASHIZMIT

Italia kaloi nje krize te thelle,qe tronditi te gjitha shtresat e shoqerise.Rindertimi i vendit ecte ngadale.Territoret e jugut ishin te prapambetura.Kishte varferi e papunesi te madhe.

Kudo sundonte anarkia.Qeveria nuk ishte ne gjendje te zoteronte situaten.

Ne vitin 1919 ne Milano u formua Partia Fashiste nen drejtimin e Benito Musolinit.Kjo parti premtoi rend ,siguri dh

kthimin e Italise ne kohet e lavdishme te “Romes se Lashte”.Partia fashiste organizoi grupet fashiste te quajtur skuadrista. Me 28 Tetor 1922 filloi marshimi drejt Romes.

Forcat fashiste pushtuan ndertesen qeveritare.Mbreti Viktor Emanueli III beri kompromis.Ai formoi nje qeveri koalicioni

nen drejtimin e Duces. Ne vitin 1925 Musolini prishi koalicionin dhe krijoi nje qeveri fashiste. Ne Itali u vendos

diktatura fashiste

DIKTATURA FASHISTE NE ITALI Per te forcuar pushtetin Musolini:• Krijoi institucione te reja fashiste.• U rivendos denimi me vdekje.• U ndaluan veprimtarite politike.• U vu sistemi monopartiak.• U hartua nje plan per zhvillimin ekonomik.• U militarizua ekonomia.• U be politizimi i shkollave.• U vleresua propaganda.• U ngrit kulti i individit.

GJERMANIA PAS LUFTES I BOTERORE DHE ARDHJA NE PUSHTET E HITLERIT

Perandori Vilhelmi II ,pasi abdikoi ne qytetin e Vajmarit u shpall Republika qe morri dhe emrin e qytetit ku u shpall. U krijua qeveria dhe u hartua nje kushtetute demokratike. Republika e Vajmarit arriti ti sheroje plaget e luftes.Filloi permiresimi i jetes.Ne vitin 1926 Gjermania u pranua ne Lidhjen e Kombeve por shoqeria gjermane vazhdonte te ishte e pakenaqur . Ne periudhen e krizes qeveria u akuzua per gjendjen e veshtire ekonomike.Pervec kesaj ajo u cilesua si tradhtare e popullit ngaqe kishte pranuar kushte te renda e poshteruese. Ne kete kohe u rrit popullariteti i Partise Naziste e krijuar ne 1920 nga Adolf Hitleri.Partia naziste premtonte se do te sillte rend,siguri dhe mireqenie. Mbi te gjitha ajo do te hidhte poshte vendimet e Konferences se Paqes (1919).

Ne vitin 1933 Presidenti i Republikes e shpalli Hitlerin kancelar. Nje vit me vone pas vdekjes se tij ,Hitleri mori dhe postin e presidentit ,me titullin Fyhrer dhe shtetin gjerman e quajti “Rrajhu III”.

Hitleri krijoi nje shtet totalitar ne te cilin u vendos diktatura e djathte naziste

VENDOSJA E DIKTATURES NAZISTE NE GJERMANI

Hitleri krijoi nje shtet totalitar ku:1) Perqendroi gjithe pushtetin ne duart e tij,qe e

kontrollonte nepermjet dy institucioneve te dhunes : SS dhe Gestapos.

2) Zhduku kundershtaret.3) U vu sistemi monopartiak.4) U ndaluan lirite demokratike.5) U be politizimi i shkollave.6) U ngrit kulti i individit.7) U perdor propaganda.8) U militarizua ekonomia.9) U bene investime ne infrastrukture.10)Filloi ndjekja e cifuteve.

POLITIKA AGRESIVE NAZISTE Drejtimet e politikes agresive ishin :

1) TE HIDHESHIN POSHTE VENDIMET E KONFERENCES SE PAQES.

2) TI BASHKOHESHIN GJERMANISE TERRITORET E BANUARA NGA GJERMANET.

3) GJERMANIA TE BEHEJ LIDER BOTEROR.

~Sinjalet e Luftes II Boterore ~ 1)Dalja e Gjermanise nga Lidhja e Kombeve. 2)Dergimi i forcave ushtarake ne Spanje per te

mebeshtetur gjeneralin Franko. 3) Pushtimi i zones se Renit dhe Cekosllovakise

dhe bashkimi i Austrise me Gjermanine. 4) Krijimi i aleances me Italine dhe me vone me

Japonine. 5) Nenshkrimi i Paktit te Mossulmimit me

Rusine ,duke ndare ne menyre te fshehte territoret polake.

SPANJA DHE LUFTA CIVILE

Spanja ishte vendi me i prapambetur i Evropes Perendimore.Pas Luftes II Boterore forcat demokratike u rriten dhe u forcuan mjaft. Ne zgjedhjet e vitit 1931 ato fituan dhe shpallen Republiken ne Spanje.

Mbreti Alfonsi XVII u largua nga vendi. Forcat konservatore nuk pranuan humbjen.Forcat demokratike u fuqizuan

akoma dhe me teper dhe krijuan nje bashkim demokrat te quajtur Fronti Popullor.

Shperthimi i Luftes Civile ne Spanje lidhet me zgjedhjet elektorale te vitit 1936. Ne keto zgjedhje fitoi Fronti Popullor.Forcat konservatore perseri nuk pranuan rezultatin. Ato u organizuan dhe krijuan nje bashkim antidemokratik qe u quajt Fronti Kombetar. Ky front u mbeshtet ne forcat ushtarake (falangistet) qe udhehiqeshin nga gjenerali Franko. Frankoja organizoi nje kryengjritje per te rrezuar Republiken Demokratike.Filloi Lufta Civile qe zgjati 3 vjet (1936-1939).

Gjermania dhe Italia ndihmuan gjeneralin Franko me armatime ndersa Rusia perkrahu Republiken,ashtu si edhe shume vullnetare te tjere nga e gjithe bota.Anglia dhe Franca mbajten qendrim neutral.

Lufta civile perfundoi ne vitin 1939 me fitoren e Frontit Kombetar. U permbys Republika dhe u vendos dikatura e gjeneralit Franko.

DEMOKRACITE PERENDIMORE NE VITET 1918-1939

SHBA-JA NE VITET 1920

Vitet e luftes i siguruan SHBA-se perfitime te medha.Amerika qe furnizuesja me e madhe e Evropes me arme,ushqime e

veshmbathje.Pas luftes SHBA-ja njohu nje lulezim te madh ekonomik.Te ardhurat ishin te medha dhe njerezit jetonin me mire.

Kriza boterore e viteve 1929-1933 se pari filloi ne SHBA dhe u perhap ne Evrope.Ajo u shfaq ne bujqesi dhe pastaj ne gjithe deget e ekonomise.Mallrat filluan te mos shiteshin.Fuqia blerese ra.U rrit

papunesia.Per zgjidhjen e krizes dy partite kryesore mbanin qendrime te ndryshme .Partia Republikane ne pushtet theksonte

se shteti nuk duhet te nderhynte ne jeten politike sepse kriza do te zhdukej vete sic kishte ardhur.Partia Demokratike kerkonte

nderhyrjen e menjehershme te shtetit per te kapercyer krizen.

Ne zgjedhjet e vitit 1932 fitoi postin e presidentit Franlin Ruzvelti i Partise Demokratike i cili e drejtoi vendin gate periudhes 1932-1945. Ai hartoi nje program te gjere reformash per te nxjerre

vendin nga kriza. Ky program njihet si Kursi i Ri i Ruzveltit ose New Deal.

KURSI I RUZVELTIT Programi i Ruzveltit parashikonte zgjidhjen e 3 problemeve

kryesore te krizes:1) Papunesise

2) Ringjalljen e ekonomise3) Permiresimin e jeteses

Per te ulur papaunesine u ndertuan vepra infrastrukturore . U hapen vende pune dhe u ul ndjeshem papunesia.

Per te ringjallur ekonomine shteti bleu mallrat e teperta ,zhduku superprodhimin dhe ofroi kredi. Kjo ndihmoi

bankat te mos falimentonin. Per te permiresuar jetesen sidomos te punetoreve u kufizuan

oret e punes,u caktua minimumi i pages dhe u vendos asistenca.

Ne politiken e jashtme SHBA-ja mbajti qendrim neutral. U tregua indiferente ndaj veprimtarise agresive te shteteve

diktatoriale.

BRITANIA E MADHE NE VITET 1918-1939

Gjate viteve 1919-1933 ekonomia angleze kaloi ne 3 faza:1) Faza e pare ,perfshiu periudhen 1918-1923.Eksporti anglez u godit nga konkurrenca

amerikane e japoneze.Kushtet e jeteses u veshtiresuan shume.2) Faza e dyte 1923-1929 shenoi periudhen e lulezimit.Tri qene shkaqet qe cuan ne

lulezimin e ekonomise angleze: a)Nxitja e Revolucionit Shkencor b)Zevendesimi i qymyrgurit me energji elektrike c)Produktet ajo filloi ti shese me shume ne tregun e brendshem sesa ne te jashtem. 3)Faza e trete ,1929-1933 solli shfaqjen e nje krize me te rende qe goditi gjithe deget e

ekonomise. Kriza u kapercye sepse forcat politike bashkepunuan me njera-tjetren.

Jeta politike ne Angli karakterizohej nga qendrushmeria politike . Institucionet parlamentare u forcuan.Qe ne vitin 1918 u vendos e drejta elektorale e pergjithshme.Kete te drejte e fituan edhe grate ne 1928.Dy partite kryesore ishin : Partia Laburiste dhe Partia Konservatore.Ne vitin 1931 ato krijuan qeverine e koalicionit.Qeveria vendosi kontrollin ne jeten politike dhe ndihmoi me kredi uzinat e fabrikat. U krijua Keshilli i Asistences per papunesine i cili zgjidhi problemet e punetoreve.

Ne politiken e jashtme Anglia qe e matur.Diktaturat e djathta i vleresonte si barriera ndaj komunizmit.

Ne vitin 1931 ajo krijoi Komonuelthin ku benin pjese 7 shtete.Ne vitin 1937 njohu Republiken e Irlandes,e cila qe shpallur me referendum nga Irlandezet. Pjesa VL ,Olsteri ,mbeti pjese e mbreterise angleze.

FRANCA NE VITET 1918-1939

Burimet kryesore qe e ndihmuan Francen te kaperceje krizen ishin:1) Ndihma financiare e SHBA-se2) Demshperblimet qe merrte nga vendet e humbura3) Marrja e dy zonave te pasura me Fe,Alsas-Lorenes.4) Nxitja e Revolucionit Shkencor.

Franca ishte shtet republikan.Pushteti legjislativ ishte i perbere nga : Senati dhe Dhoma e Deputeve.Ekzistonte rotacion politik.Asnjera parti nuk gezonte perkrahje te madhe.Partite e djathta formuan Bashkimin Kombetar ndersa partite e majta Frontin Popullor.

Ne vitin 1936 fitoi Fronti Popullor. U krijua qeveria nen drejtimin e Leon Blumit , i cili drejtoi vendin per 2 vjet. Qeveria e Blumit beri reforma ekonomike e sociale. U rriten pagat e punetore, u kufizuan oret e punes dhe u shtetezuan hekurudhat e uzinat. U goditen grupet fashiste. Qeveria e Blumit u akuzua nga forcat e djathta se po sillte komunizmin ne France. Perpara ketij presioni ,Blumi dha doreheqjen ne vitin 1938. Ne pushtet erdhi Bashkimi Kombetar ,i cili pergatiti Francen per Luften II Boterore .

KULTURA DHE ARTI NE VITET 1920-1930

Ne levizjen kuturore 1920-1930 mbizoteronin 3 drejtime kryesore:• Modernizmi• Letersia dhe arti tradicional• Letersia dhe arti i Brezit te Humbur

Modernistet krijuan shuma rryma ne letersi: futurizmi,kubizmi simbolizmi etj.Perfaqesuesit kryesore ishin : Kafka,Elioti ,Pikasoja,Kandiski etj.

Tradicionalistet nuk u shkeputen nga format e vjetra.Ata pasqyruan realitetin dhe u ndje ndjeshem rryma e kritikes.Perfaqesuesit kryesore ishin : Romeo Rolan ,Drajzeri etj.

Brezi i Humbur perfaqesohej nga shkrimtare qe kishin jetuar periudhen e rende te luftes dhe kishin shpresuar tek vendosja e paqes.Pasi kishin humbur shpresat per te ardhmen ata vendosen ti japin fund jetes se tyre.Ne kete rryme bejne pjese : Heminguej dhe Remarku

VENDET E BALLKANIT NE VITET 1918-1939

JUGOSLLAVIA NE VITET 1918-1939 Me 1 Dhjetor 1918 ne Beograd, Aleksander Karagjeogjevic

shpalli formimin e Mbreterise Serbo-Kroate –Sllovene. Ne vitin 1921 u hartua Kushtetuta.Mbreteria Serbo-Kroate-Sllovene perbehej nga : Serbia,Maqedonia,Bosnje-Hercegovina,Mali i Zi,Kroacia dhe Sllovenia. Ne vitin 1929 Aleksandri I beri nje riorganizim te vendit duke e ndare ne 9 njesi administrative dhe mbreteria mori emrin “Jugosllavi”.

Beteja poltike zhvillohej ndermjet: unitaristeve dhe federalisteve te cilet mbanin qendrime te kunderta.

Ekzistonte dhe nje rryme tjeter qe kerkonte prishjen e mbreterise.

Ne vitin 1929 Aleksandri I beri nje grusht shteti.Ai shperndau parlamentin dhe hoqi kushtetuten ,ndaloi lirite demokratike dhe vendosi diktaturen mbreterore.Lufta politike u ashpersua dhe ne vitin 1934 Aleksandri I u vra. Trashegimtari i fronit Pjetri II ishte 1 vjec dhe vendin e drejtoi si regjent princi Pavel.Jugosllavia filloi te afrohej me shtetet diktatoriale por demonstratat anti-fashiste e penguan ate te ishte pjese e Aktit Trepalesh.

BULLGARIA NE VITET 1918-1939

Ne Bullgari fshataresia perbente 80% te popullsise.Pas zbatimit te reformes agrare u fuqizua ekonomia e vogel. Rendimentet ishin te uleta.Toka punohej me vegla primitive . Industria ishte e kufizuar dhe e pazhvilluar sepse vetem 1 miniere ishte ne shfrytezim.

~ Bullgaria si aleate e Bllokut Qendror ishte e detyruar ti jepte

territore Serbise e Greqise.Ne ate kohe u fuqizua shume Partia Bashkimi Agrar qe drejtohej nga Stamboliski.Kjo parti premtonte perkrahjen e Reformes Agrare.

Ne zgjedhjet e vitit 1919 fitoi Partia Bashkimi Agrar. U krijua qeveria e re e udhehequr nga Stamboliski.Ne vitin 1922 u be reforma agrare. Me mijera fshatare u pajisen me toke.Stamboliski qe iniciatori per krijimin e “Internacionales se Gjelber”.

~ Forcat antidemokratike qene te pakenaqura nga reformat e

Sramboliksut .Ato u bashkuan rreth Partise Lidhja e Oficereve.Ne vitin 1923 ato pergatiten nje grusht shteti ndersa Stamboliskin e torturuan derisa e vrane.

U vendos nje qeveri diktatoriale dhe u godit demokracia. Ne periudhen e krizes u forcua opozita demokratike.Per ti bere balle situates Borisi III ne vitin 1935 mori pushtetin ne duart e tij dhe vendosi diktaturen mbreterore.

RUMANIA NE VITET 1918-1939

Pas luftes Rumania dyfishoi territorin e saj duke marre territore nga ish-perandorite.Rumania ishte nje vend agrar ku fshataresia perbente 78% te popullsise. Ne vitin 1921 u zbatua reforma agrare ku shumica e fshatareve u bene pronare toke. Vend te pare zinte industria e naftes .U zhvillua metalurgjia dhe industria e perpunimit te drurit.Linden dhe shoqeri me kapitale te huaja.

Rumania mbeti monarki edhe pas luftes.Deri ne vitin 1935 partite politike ishin : Partia e Popullit ,Partia Kombetare Liberale dhe Partia Kombetare Fshatare. Ne vitin 1920 me pelqimin e parlamentit erdhi ne fron Karoli II.Ai u lidh me shtetet nazi-fashiste.Ne vitin 1938 ai shperndau parlamentin dhe u krijua Kushtetuta e re qe rriste fuqine e tij.Ne vitin 1939 u vu ne krye te qeverise gjeneral Antonesku. U vendos diktatura mbreterore dhe u ndaluan lirite demokratike.Shteti rumun forcoi marredheniet me vendet nazi-fashiste dhe ne vitin 1940 nenshkroi aleance me ta.

GREQIA NE VITET 1918-1939

Ne Greqi fshataresia perbente 60% te popullsise.Bujqesia ishte e prapambetur. Toka punohej me mjete primitive.Rendimentet ishin te uleta.Zhvillim me te madh morri industria vecanerisht ajo tekstile ,agroushqimore dhe e plehrave kimike.Me te shumta ishin importet sesa eksportet,prandaj shteti grek kishte borxhe.Ne Greqi ishte shfaqur fenomeni i Deficitit Buxhetor.

Dy ishin forcat politike qe rivalizonin njera-tjetren : monarkistet dhe republikanet.Ne vitin 1924 u shpall Republika.Jeta politike nuk u stabilizua. Ne vitin 1935 republika u permbys dhe ne Greqi u vendos monarkia me mbret Gjergjin II .

Me 4 gusht 1936 u vendos si kryetar qeverie gjenerali fashist Metaksa.Parlamenti u shpernda dhe kushtetuta u anulua.Ne Greqi u vendos diktatura. U godit demokracia dhe u ndaluan lirite demokratike.

Qeveria e Metaksait kishte si model diktaturat nazi-fashiste.

REPUBLIKA E TURQISE(TÜRKIYE CUMHURIYETI)

Vendimet qe morri Konferenca e Paqes sollen shperberjen e Perandorise Osmane dhe krijimin e 5 shteteve te reja si : Turqia,Siria,Libani,Iraku dhe Palestina. Nacionalistet turq kundershtuan vendimet e Konferences dhe qeverine e sulltanit Abdyl Mexhit II. Ata krijuan ushtri revolucionare ne krye te se cileve ishte Mustafa Qemali..Keto forca rrezuan sulltanin nga froni dhe shpallen republiken.Ky qe nje revolucion i vertete brenda viteve 1920-1923 qe solli modernizimin e Turqise. U be shkembimi i popullsise Turke qe banonte ne Greqi me popullsine Greke qe banonte ne Turqi.

Mustafa Qemali e drejtoi vendin 15 vjet.Si President i Republikes ai miratoi ligje qe sollen transformime te medha ne shtetin turk.Kryeqytet i Turqise u vendos Ankaraja. U shkeput shteti nga feja. Islami ishte fe private. Gjuha turke u be gjuhe kombetare. U vendos alfabeti latin. U denua poligamia. U ndryshua dhe evropianizua veshja e qytetarit turk.Gruaja fitoi te drejten te votoje dhe te marre pjese ne detyra shteterore. U zhduk sundimi tradicional i sulltanit. Ne vitin 1935 Mustafa Qemali mori tittullin ATATURK (babai i turqve).

SHQIPERIA NE VITET 1918-1925

Pas Luftes se I Boterore,shtetet fqinje Serbia,Greqia dhe Italia mbanin nje pjese te territoreve shqiptare dhe rrezikohej copetimi i Shqiperise.Me 21 Janar 1920 u mblodh Kongresi i Lushnjes ne te cilin u morren keto vendime:

1)Nuk do te njihej asnje vendim qe cenonte territoret e shtetit shqiptar 1913.

2)U krijuan organet e reja te shtetit : Keshilli Kombetar ,Keshilli i Larte dhe Qeveria e kryesuar nga Sulejman Delvina.

3) Tirana u shpall kryeqytet i shtetit shqiptar. Me 11 shkurt 1920 organet e reja te shtetit u vendosen ne Tirane. Qeveria e re deboi forcat e huaja nga territoret shqiptare.

Gjate 1920-1924 dy ishin partite politike : Partia Popullore dhe Partia Perparimtare.

Qeverite nderroheshin shpesh dhe nuk ekzistonte stabiliteti politik.

Shqiperia u shpall Republike Presidenciale ne janar 1925.Qeveria kryesohej nga Ahmet Zogu,i cili ishte president i shtetit shqiptar.

U morren masa si: krijimi i Bankes Kombetare dhe lidhja me shtetet e tjera si: Anglia ,SHBA-ja etj.

Zogu ndoqi politiken e koncesioneve.Shume shoqeri me kapitale te huaja filluan kerkimet per minerale te ndryshme ne Shqiperi.

Qeveria siguroi lidhje te forta me shtetin italian. U nenshkruan dy pakte me shtetin italian dhe kapitali italian siguroi epersi ne ekonomine shqiptare

REPUBLIKA E SHQIPERISE GJATE 1925-1928

MBRETERIA SHQIPTARE (1928-1939)

Ne vitin 1928 Shqiperia kaloi nga republike ne monarki. Mbreteria u shpall ne 1 shtator me mbret Ahmet Zogun i cili morri titullin Zogu I-Mbreti i Shqiptareve. Gjate udheheqjes se Zogut I u forcua shteti ,u vendos siguria dhe qetesia ne vend.

U hartuan: Kodi Civil , Penal e Tregtar sipas modeleve te vendeve te Evropes Perendimore.

U zhvillua arsimi ,ekonomia dhe kultura. U organizua sistemi i drejtesise. Ligji vepronte ne te gjithe vendin.Shqiptaret

leviznin ne te gjitha vendet e botes me pasaporten e mbreterise. Monedha vendase ishte franga e cila njihej e konvertohej me cdo monedhe te huaj. U forcua mjaft krenaria kombetare. Ne politiken e jashtme mbreteria u orientua

nga Italia. Gjate periudhes mbreterore u rrit shume ndikimi i Italise ne gjithe fushat e jetes. Kjo pozite e ndihmoi Italine fashiste per pushtimin e Shqiperise.

PUNOI : ELENA GJOKA