short-term subsidy programs, policy dependency …จำนำนำไปส การพ...

Kasetsart J. (Soc. Sci) 35 : 397 - 418 (2014) ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 : 397 - 418 (2557)

โครงการอดหนนสนคาเกษตรระยะสน การพงพาเชงนโยบาย

และความไมเทาเทยมเชงนโยบาย: หลกฐานจากการทำวจยใน

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคกลาง

Short-term Subsidy Programs, Policy Dependency and

Policy Inequality: Evidence from Field Research on

Northeastern and Central Rice Growers

ขวญตา เบญจะขนธ1 ณฐชย ชนอรรถพร1 และ ธนพนธ ไลประกอบทรพย2,*

Khwanta Benchakhan1, Natthachai Chinatthaporn1 and Thanapan Laiprakobsup2,*

ABSTRACT

This paper examines how the government’s subsidy programs affect the productivity process in rural Thailand. The researchers argue that the programs result in policy dependency in that the producers have to rely heavily on the government’s subsidy programs in every stage of their production process. We also argue that the programs cause policy inequality in that rich farmers are more likely to access the government’s programs than their poor counterparts. Examining the effect on rice growers in Northeastern provinces of the 2012 rice pledging schemes for the first season, we find that the farmers are heavily dependent on the government’s subsidy programs in terms of the selection of rice type and investment in cultivation. We also find that the poor farmers, having less production, are less likely to access the rice pledging programs. Therefore, the government’s programs make the farmers less self-reliant, and these programs discriminate against poor farmers. The researchers propose that the government should revise its farmer assistance programs by adjusting them into various types of programs so that every group of farmers is able to benefit from the government’s programs. Keywords: subsidy, policy dependence, policy inequality, rice pledging scheme, farmers

1 สาขาวชาองคการและการจดการ คณะรฐประศาสนศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร กรงเทพฯ 10240

Program in Organization and Management, Graduate School of Public Administration, National Institute of Development

Administration, Bangkok 10240, Thailand. 2 คณะรฐประศาสนศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร กรงเทพฯ 10240

Graduate School of Public Administration, National Institute of Development Administration, Bangkok 10240, Thailand.

* Corresponding author, e-mail: [email protected]

ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 3 398

บทคดยอ

บทความนตรวจสอบผลกระทบของโครงการ

อดหนนของรฐบาลตอกระบวนการผลตของ

เกษตรกรในชนบทไทย ผวจยโตแยงวาโครงการรบ

จำนำนำไปสการพงพาเชงนโยบายในลกษณะท

เกษตรกรตองพงพานโยบายของรฐบาลเปนอยางมาก

ในทกขนตอนการเพาะปลกของเกษตรกร ผวจยยงได

โตแยงวาโครงการของรฐบาลนำไปสความไม

เทาเทยมเชงนโยบายในลกษณะทเกษตรกรทมทน

การผลตสงจะไดรบประโยชนมากกวาชาวนาทมทน

การผลตตำ จากการตรวจสอบผลกระทบของ

โครงการรบจำนำขาวเปลอกนาปของรฐบาล ปการ

ผลต 2555 ตอเกษตรกรในจงหวดภาคตะวนออกเฉยง

เหนอ ผวจยพบวาเกษตรกรพงพาโครงการรบจำนำ

ขาวของรฐบาลในลกษณะของการเลอกพนธขาวและ

การลงทนการเพาะปลก ผวจยยงพบวาเกษตรกรทม

ฐานะยากจนมแนวโนมทจะเขาถงโครงการรบจำนำ

ขาวเปลอกไดนอยกวาเพราะปรมาณขาวเปลอกของ

เกษตรกรมนอย ดงนน นโยบายของรฐบาลจงม

ลกษณะททำใหเกษตรกรพงพาตนเองนอยลงและยง

เปนการจำกดระดบการเขาถงโครงการของรฐของ

เกษตรกรทมทนการผลตตำ ผวจยเสนอแนะวารฐบาล

ควรจะปรบปรงรปแบบโครงการชวยเหลอเกษตรกร

ท มหลายรปแบบซ ง เกษตรกรทกระดบได รบ

ประโยชนจากนโยบายของรฐบาล

คำสำคญ: การอดหนน การพงพาเชงนโยบาย ความ

ไมเทาเทยมเชงนโยบาย โครงการรบจำนำขาวเปลอก

เกษตรกร

บทนำ

เกษตรกรรมเปนภาคเศรษฐกจทมความสำคญ

ตอประเทศไทย ความหลากหลายของผลผลต

การเกษตรทำใหประเทศไทยเปนประเทศทมความ

อดมสมบรณและมนคงทางดานอาหาร ความอดม

สมบรณของภาคการเกษตรทำใหผคนสามารถเลอก

ซอสนคาไดอยางหลากหลาย และยงสงผลใหประเทศ

ไทยเปนประเทศสงออกสนคาเกษตรอนดบตนๆ ของ

โลก ขาวเปนหนงในสนคาเกษตรทสำคญของ

ประเทศไทย อยางไรกตาม ภาคเกษตรกรรม (รวมทง

ขาว) ของไทยยงประสบปญหาหลายประการ การ

ผลตทางการเกษตรของไทยยงลาหลงกวาประเทศ

พ ฒ น า แ ล ว แ ล ะ ก ำ ล ง พ ฒ น า ใ น แ ง ข อ ง ก า ร น ำ

เทคโนโลยมาชวยการผลตแกเกษตรกรไทย (โดย

เฉพาะเกษตรกรทมทดนทำกนนอยและอยนอกเขต

ชลประทาน)โดยมากยงมวถการผลตแบบดงเดมและ

ยงคงตองพงพาธรรมชาต ทงนเนองจากเกษตรกรไม

สามารถเขาถงแหลงทนไดอยางเตมทแมวารฐบาลจะ

ชวยเหลอผานธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ

การเกษตร (ธ.ก.ส.) หรอโครงการอดหนนในรปแบบ

อนๆ กตาม เมอเกษตรกรไมสามารถเขาถงแหลงทน

เพอสนบสนนปจจยและเทคโนโลยการผลตไดแลว

นโยบายทรฐบาลมกจะนำมาปฏบตเพอแก

ปญหาการเกษตรคอ “นโยบายการอดหนนระยะสน

(Short-Term Subsidy Policy)” ซงรฐบาลมกจะเขาไป

แทรกแซงตลาดสนคาเกษตรดวยการรบซอผลผลต

ทางการเกษตรจากเกษตรกรโดยผานหนวยงานของ

รฐหรอเอกชนเพอพยงราคาสนคาทเกษตรกรขายได

ในหวงระยะเวลาสนๆ และรบซอในราคาทใกลเคยง

หรอสงกวาราคาในตลาด (อมมาร และ นพนธ, 2552)

โดยรฐบาลมงหวงวานโยบายการรบจำนำสนคา

เกษตรจะชวยใหเกษตรกรมรายไดสงขนและลดภาระ

หนสนใหกบเกษตรกร อยางไรกตาม นโยบายการ

อดหนนสนคาเกษตรระยะสนกลบสรางปญหาใหเกด

ขนกบภาคการเกษตรและตวเกษตรกรเองมากกวา

เกษตรกรมงทจะเพาะปลกเพอขายใหกบหนวยงาน

ของรฐใหรวดเรวทสดมากกวาการพฒนาคณภาพของ

ผลผลตตนเอง (อมมาร และ นพนธ, 2552) การ

แทรกแซงโดยการรบซอผลผลตของเกษตรกรในราคา

ทสงกวาตลาดจะทำใหตลาดสงออกสนคาเกษตรของ

ไทยหดตวลงเพราะประเทศผนำเขามกจะซอสนคา


เกษตรจากประเทศผสงออกทเสนอราคาขายในราคา

ทถกกวา การรบซอสนคาเกษตรในปรมาณมากทำให

รฐตองรบภาระในการจดเกบและรกษาคณภาพของ

สนคาซงทำใหสนเปลองงบประมาณเปนอยางมาก

(อมมาร และ นพนธ, 2552) ทงน ยงไมรวมถงปญหา

การทจรตในรปแบบตางๆ ในโครงการรบจำนำ

สนคาเกษตร เชน การลกลอบนำเอาสนคาเกษตรจาก

เพอนบานมาเขาโครงการหรอการลกลอบหรอแอบ

นำสนคาไปขายโดยไมไดรบอนญาตจากรฐ

ผ ว จ ยม วตถประสงคท จะตรวจสอบผล

กระทบของโครงการรบจำนำขาวเปลอกตอเกษตรกร

โครงการรบจำนำของรฐบาลมจดประสงคทจะยก

ระดบรายไดของเกษตรกร แตรายไดของเกษตรกรมา

จากหลายทาง เชน การรบจางหรอสวสดการจาก

รฐบาล ดงนนการตรวจสอบผลกระทบของโครงการ

ตอรายไดของเกษตรกรอาจไมเหมาะสม ผวจยจงเนน

การตรวจสอบผลกระทบของโครงการอดหนนระยะ

สนของรฐบาลตอกระบวนการ เพาะปลกของ

เกษตรกรซงเปนสงทชาวนาคาดหวงวาโครงการของ

รฐบาลชวยพฒนาการผลตของตนใหดขน

วตถประสงคการวจย

1. เพออธบายผลกระทบของโครงการรบ

จำนำขาวเปลอกตอกระบวนการเพาะปลกของ

เกษตรกร

2. เพออธบายการเขาถงโครงการรบจำนำ

ขาวเปลอกของเกษตรกร

การตรวจเอกสาร

ทฤษฎการนำนโยบายไปปฏบต (Policy Implementation)

นกทฤษฎนโยบายสาธารณะทศกษาการนำ

นโยบายไปปฏบตสำรวจปจจยทมอทธพลตอการ

ตดสนใจของรฐบาลในการใชเครองมอเชงนโยบาย

(Policy Tools) และผลของการนำนโยบายไปปฏบต

นกทฤษฎนโยบายสาธารณะมองวาบรบททาง

การเมองในขณะนนมอทธพลตอการตดสนใจของรฐ

ในการใชเครองมอเชงนโยบายบางประเภทมากกวา

เครองมอชนดอนๆ ในงานวจยความสมพนธระหวาง

ระบบการเมองกบการดำเนนนโยบายสนคาเกษตรใน

ประเทศอนโดนเซย และฟลปปนส Laiprakobsup

(2014) ชใหเหนวารฐบาลทมาจากเลอกตงมแนวโนม

ทจะนำนโยบายเชงอดหนนในภาคการเกษตรซง

สอดคลองกบ Kasara (2007) ซงมองวารฐบาลทมา

จากการเลอกตงในแอฟรกามกจะนำนโยบายอดหนน

ระยะสน เชน การอดหนนปจจยการผลต มาแกไข

ปญหาราคาสนคาเกษตร อดมการณทางการเมองของ

ผนำรฐบาลมอทธพลตอการตดสนใจของรฐบาลใน

การนำนโยบายไปปฏบต (Hibbs, 1977; Kingdon,

1995; Pressman & Wildavsky, 1983; Zahariadis,

1999) ในการศกษาเหตผลทอธบายการออกแบบ

นโยบายสาธารณะในสหรฐอเมรกา Schneider และ

Ingram (1997) ชวาอดมการณทางการเมองของ

พรรคการเมองเปนเหตผล (Rationale) ในการนำ

เครองมอเชงนโยบายบางประเภทมาปฏบต แนวโนม

ความคดเหนทางการเมองและนโยบายของประชาชน

เปนปจจยสำคญทมอทธพลตอการนำนโยบายบาง

ประเภทมาปฏบต นกทฤษฎ Multiple Stream มองวา

กระแสทางการเมองและนโยบาย (Political and

Policy Streams) เปนหนงในกระแสทมอทธพลตอ

การนำนโยบายไปปฏบตของรฐบาล (Kingdon, 1995;

Zahariadis, 1999)

นกทฤษฎนโยบายสาธารณะยงใหความสนใจ

กบอทธพลของบรบททางสงคมตอการนำนโยบายไป

ปฏบตของรฐบาล ความสนใจในประเดนปญหาของ

ประชาชนกเปนปจจยทกำหนดการนำนโยบายไป

ปฏบตของรฐบาล นกทฤษฎ Multiple Stream

(Kingdon, 1995; Zahariadis, 1999) มองวากระแส

ปญหา (Problem Stream) เปนกระแสทมอทธพลตอ

การดำเนนนโยบายของรฐบาล เชน ในชวงกอนการ

เลอกตงประธานาธบดสหรฐอเมรกาป ค.ศ. 2008

ผมสทธออกเสยงเลอกตงเหนวาสภาพเศรษฐกจของ


สหรฐอยในสภาวะตกตำและปญหาเศรษฐกจเปน

ปญหาสำคญทรฐบาลทชนะการเลอกตงตองเขามา

แกไข (Roper Center, 2014) ภาพลกษณของกลมทาง

สงคมตอสาธารณะมอทธพลตอการนำนโยบายไป

ปฏบตของรฐบาลในลกษณะทรฐบาลมแนวโนมทจะ

ดำเนนนโยบายชวยเหลอกลมทางสงคมบางกลมทม

ภาพลกษณทดและสมควรไดรบความชวยเหลอจาก

รฐ Schneider และ Ingram (1997) มองวาภาพลกษณ

(Image) ของกลมทางสงคมทำใหรฐบาลมแนวโนม

ดำเนนนโยบายชวยเหลอ เชน นโยบายการชวยสราง

สมรรถนะ (Capacity-Building) กลมทางสงคมท

ภาพลกษณดในขณะทรฐบาลมแนวโนมดำเนน

นโยบายเชงบงคบ (Authority) กบกลมทางสงคมทม

ภาพลกษณทไมด เชน กลมชนชนกลางในสหรฐ

อเมรกาซงหมายถง กลมเจาของธรกจขนาดเลก กลมผ

ททำงานประจำ กลมเกษตรกร มกจะไดรบการ

ชวยเหลอจากรฐบาลมากกวากลมทางสงคมอนๆ

(Schneider & Ingram, 1997)

ปจจยเหลานมอทธพลตอทศทางของผลการ

นำนโยบายไปปฏบตของรฐบาลในลกษณะทกำหนด

แนวโนมการกระจายทรพยากรสาธารณะไปยง

ภาคสวนทางเศรษฐกจบางสวนหรอกลมทางสงคม

กลมหนงในระดบทสงกวากลมอนๆ ผนำรฐบาลม

แนวโนมทจะดำเนนนโยบายชวยเหลอฐานเสยง

ทางการเมองหรอกลมทางสงคมทมอดมการณ

คลายคลงกนกบผนำทางการเมอง เชน รฐบาลอาจจะ

อดหนนกลมเกษตรกรในสนคาบางประเภทมากเปน

พ เ ศ ษ เ พ ร า ะ เ ก ษ ต ร ก ร ก ล ม ด ง ก ล า ว เ ป น ฐ า น

คะแนนเสยงทสำคญหรอมบทบาทในการระดม

คะแนนเสยง (Mobilizing Votes) ใหกบผสมครของ

พรรคการเมอง แนวโนมของความสนใจในประเดน

ปญหาของประชาชนและภาพลกษณของกลมทาง

สงคมทำใหรฐบาลนำนโยบายบางประเภทมาปฏบต

ซงมผลตอการกระจายงบประมาณไปยงกลมทาง

สงคมบางประเภท ในประเทศไทย ปญหาความ

เดอดรอนของชาวนาและภาพลกษณความยากจนของ

ชาวนาไดรบความสนใจจากประชาชนอย เสมอ

ดงนนรฐบาลทกยคทกสมยมกจะดำเนนนโยบาย

ชวยเหลอชาวนาดวยโครงการอดหนนระยะสน เชน

โครงการพยงราคาดวยการรบจำนำขาวเปลอก ดวย

งบประมาณทสงกวาโครงการอดหนนสนคาเกษตร

ประเภทอนๆ

ปจจย เชงโครงสรางและกระบวนการม

อทธพลตอผลการนำนโยบายไปปฏบต เชนกน

กระบวนการนำนโยบายไปปฏบตทสลบซบซอนและ

มหนวยงานเขามาเกยวของจำนวนมากมแนวโนมท

จะทำใหการนำนโยบายไปปฏบตของรฐบาลไม

ประสบความสำเรจเทาทควร (Pressman &

Wildavsky, 1983) เนองจากกระบวนการทซบซอน

จ ะ บ ด เ บ อ น ว ต ถ ป ร ะ ส ง ค ข อ ง น โ ย บ า ย แ ล ะ

วตถประสงคของแตละหนวยงานมความแตกตางและ

ขดแยงกนทำใหการดำเนนนโยบายเปนไปอยางลาชา

และผลของการนำนโยบายไปปฏบตบดเบอนไปจาก

วตถประสงคทตงไว เชน กระบวนการการดำเนน

นโยบายรบจำนำขาวเปลอกเกยวของกบหลายหนวย

งานทมวตถประสงคทแตกตางไป ทำใหการ

ชวยเหลอเกษตรกร เปนไปอยางลาชาและเกษตรกร

อาจจะไมไดรบประโยชนตามทตงเปาหมายไวเพราะ

รฐบาลตองสมดลเปาหมายของกระทรวงเกษตรและ

สหกรณการเกษตรซงเนนการผลตสนคาเกษตรกบ

เปาหมายของกระทรวงพาณชยเนนการระบายสนคา

เกษตร

แนวคดการแทรกแซงสนคาเกษตรในประเทศไทย

จากผลการศกษาของผวจย ในเรองผลกระทบ

ของโครงการอดหนนสนคาเกษตรระยะสนตอการสง

ออกและการผลตขาวของไทย (ธนพนธ, 2556)

สามารถสรปไดเปน 3 ประเดนหลก คอ

ประเดนแรก ในเรองการตรวจสอบและ

วเคราะหผลกระทบของนโยบายการรบจำนำตอ

เกษตรกร พบวา โครงการรบจำนำขาวเปลอกไมม

ผลกระทบตอผลผลตตอไรของเกษตรกร กลาวคอ


แมวาโครงการรบจำนำไมไดทำใหผลผลตตอไรลดลง

แตกไมไดสนบสนนใหเกษตรกรพฒนาการเพาะปลก

เพอเพมผลผลตของตนเอง นอกจากน ในแงของการ

ไดรบประโยชนจากโครงการพบวาเกษตรกรทมทดน

นอยและตนทนการผลตตำมโอกาสทจะไดรบ

ประโยชนจากโครงการนอยกวาเกษตรกรทมทดน

มากและตนทนการผลตสง ทำใหเกษตรกรรายยอยม

แนวโนมทจะไมเขารวมโครงการรบจำนำขาวเปลอก

แตขายผลผลตของตนใหกบเกษตรกรรายใหญใน

ราคาทตำกวาราคารบจำนำ ซงนำไปส “ความเหลอม

ลำเชงนโยบาย (Policy Inequality)” ซงสอดคลองกบ

นพนธ (2556) พบวา ชาวนาทรวยทสด (รอยละ 30

ของครวเรอนชาวนา) ไดรบประโยชนจากโครงการ

จำนำรอยละ 39 ชาวนายากจน (รอยละ 30) ไดรบ

ประโยชนเพยงรอยละ 18 สวนชาวนาปานกลาง (รอย

ละ 40) ไดรบสวนแบงผลประโยชนรอยละ 43 อกทง

ผเขยนพบวา รายไดของเกษตรกรผกตดกบนโยบาย

รฐบาล โดยเกษตรกรมแนวโนมทจะพงพานโยบาย

ของรฐบาลมากขนในการเพาะปลกและการขาย

ผลผลต

ประเดนทสอง ในเรองการตรวจสอบความ

คดเหนเกยวกบนโยบายรบจำนำขาวเปลอก พบวา

เกษตรกรเกอบทงหมดสนบสนนโครงการรบจำนำ

ขาวเปลอกเพราะโครงการรบจำนำทำใหราคา

ขาวเปลอกสงขน โดยเกษตรกรในภาคตะวนออก

เฉยงเหนอจะเขารวมโครงการรอยละ 90 ในขณะท

เกษตรกรในภาคกลางจะเขารวมโครงการ 100

เปอรเซนต ซงสอดคลองกบศนยพยากรณเศรษฐกจ

และธรกจ มหาวทยาลยหอการคาไทย (2556) พบวา

เกษตรกรสวนใหญรอยละ 63.7 เหนวา ภาพรวม

โครงการรบจำนำขาว สงผลใหคณภาพชวตดขน

เนองจากชวยลดภาระหนสนเดมของเกษตรกร มเงน

ใชจายเพมขน และสอดคลองกบผลการศกษาของ

สรลกษณ (2550) พบวา เกษตรกรสวนใหญเหนดวย

ทโครงการรบจำนำชวยใหเกษตรกรไมถกเอาเปรยบ

จากโรงสหรอพอคา และควรมโครงการรบจำนำในป

ตอๆไป นอกจากนผเขยนยงพบวา ระดบการ

สนบสนนนโยบายรบจำนำขาวเปลอกมสวนสมพนธ

กบบรบทและความชอบทางการเมอง โดยเกษตรกรท

อยในพนททสมาชกสภาผแทนราษฎร (ส.ส.) มาจาก

พรรครวมรฐบาลโดยเฉพาะพรรคท เปนแกนนำ

รฐบาลมกจะมทศนคตทดตอนโยบายรบจำนำ

ขาวเปลอก อกทงยงพบวาเกษตรกรทอยในหมบานท

อย ในเขตชลประทานและใกลโรงสท เข ารวม

โครงการรบจำนำมกจะมทศนคตทดตอนโยบาย แต

ในขณะเดยวกนพบวาเกษตรกรขายขาวเปลอกไมได

ราคาตามทรฐบาลกำหนดไวให สำหรบการเขารวม

โครงการรบจำนำฯ พบวา เกษตรกรทมปรมาณ

ผลผลตขาวเปลอกนอยมกจะไมเขารวมโครงการรบ

จำนำขาวเปลอกเพราะคาใชจายในการเกยวขาว

นวดขาวและขนสงขาวเปลอกไปยงโรงสทเขารวม

โครงการรบจำนำสง ดงนนการนำขาวไปขายรบจำนำ

ใหกบโรงสจะไมคมคา ซงสอดคลองกบผลการศกษา

ของ สรลกษณ (2550) ประสาน (2550) และนธกร

(2548) โดยพบวา เกษตรกรทไมเขารวมโครงการรบ

จำนำขาว เพราะ ตองการใชเงนเรวเพอนำมาใชจายคา

เกยวขาวและคาใชจายในครวเรอน และเหตผลรองลง

มา คอ ผลผลตของขาวไดนอยจงขายใหกบพอคา

โรงสสะดวกกวา นอกจากน เกษตรกรยงตองการให

รฐบาลลดขนตอนการดำเนนโครงการซงเกษตรกร

มองวาเปนอปสรรคทำใหเกษตรกรไดรบเงนชา ซง

ขนตอนทมปญหาและอปสรรคมาก คอ ขนตอนการ

รบใบประทวนลาชาและการรอรบเงน การจดทะเบยน

เกษตรกร การจำนำขาวทยงฉาง และการจำนำขาวท

โรงส

และประเดนทสาม ในเรองการตรวจสอบ

ผลกระทบของนโยบายการรบจำนำขาวเปลอกตอ

ตนทนการผลตของชาวนานน เกษตรกรใหความเหน

วา ตนทนทเพมสงขนเปนไปตามสภาพเศรษฐกจของ

โลก นโยบายรบจำนำมผลกระทบเพยงทางออมตอ

ตนทนทเพมขน ซงผวจยพบวาตนทนการผลตของ

เกษตรกรเพมสงขนกวาเทาตว โดยนโยบายรบจำนำ


ขาวเปลอกจงใจใหเกษตรกรปลกขาวเพมขนทำให

ความตองการแรงงาน เทคโนโลยและปจจยการผลต

สงขน กลาวคอ เกษตรกรตองจางแรงงานเพมขนเพอ

ไถคราดเตรยมทดนทำนา หวานเมลดพนธและ

เกบเกยวและนวดขาวเปลอก เกษตรกรตองใชจาย

มากขนในการใชปยเคมและยาปราบศตรพชเพอให

ไดผลผลตทมากพอจะขายเขาโครงการ ดงนนเมอ

ความตองการแรงงาน เทคโนโลยและปจจยการผลต

สงขนผประกอบการและแรงงานตางขนราคาปจจย

การผลต คาจางและคาแรงทำนา ซงสอดคลองกบ

ศนยพยากรณเศรษฐกจ และธรกจ มหาวทยาลย

หอการคาไทย (2556) พบวา การดำเนนโครงการรบ

จำนำ สงผลใหตนทนการผลตเพมขนตามราคารบ

จำนำทไดรบ โดยเฉพาะจากการปรบขนคาเชาท

เพาะปลกขาว ทำใหเกษตรกรสวนใหญ เหนดวยใน

ระดบปานกลาง ทจะปรบลดราคารบจำนำขาวนาปรง

ลง เหลอ 13,000 บาทตอตน

นอกจากนผ เขยนพบวานโยบายรบจำนำ

ขาวเปลอกยงสงผลตอวธการผลต กลาวคอ เกษตรกร

เปลยนจากการปลกขาวเพอการบรโภคในครวเรอน

เปนการปลกขาวเพอขายแทน โดยใชเทคโนโลยใน

ทกขนตอนการเพาะปลก และมลกษณะเปน

“ผจดการนา” ซงเปนการจางแรงงานในทกขนตอน

ของการเพาะปลกหรอปลอยใหคนอนเชาทำนาและ

แบงกำไรจากการขายขาว ซงสอดคลองกบผลการ

ศกษาของนดา (2551) พบวา การเกบเกยวขาวของ

เกษตรกรไดพงพารถเกยวขาว ซงเปนเครองกล

การเกษตรทสามารถนวดขาวใหออกมาเปนเมลด

ขาวเปลอก เกษตรกรสามารถนำขาวเปลอกทเพง

เกบเกยวเสรจจากแปลงนาไปขายไดทนท เรยกวา

การขายสด สามารถนำมาเทใสรถอแตน หรอรถ

บรรทกไดเลย เนองจากตวถงรถเกยวมทรองเกบ

ขาวเปลอกไว ซงเรยกวา “รถอมบญ”ซงสอดคลอง

กบการศกษาของผวจย กลาวคอ การใชเทคโนโลยเขา

มาในการเพาะปลกและการผลตจำนวนมากนนใน

กรณตวอยางทจงหวดอบลราชธาน เรยกวา “การส

ขาวซง” เปนการใชเทคโนโลยการเกษตรขนาดใหญ

และนำรปแบบตางๆ ของกระบวนการเกบเกยวขาว

มาใช โดยชาวนาเจาของทนาไมตองทำอะไรเลย

เสมอนเปนการจางเหมาในทกกระบวนการจนถงการ

ซอขายขาว ซงถอไดวาเปนกระบวนการเพาะปลก

ขาวทเรมนยมกนมากขน และสอดคลองกบการศกษา

ของสรลกษณ (2550) พบวา เกษตรกรสวนใหญจะใช

รถเกยวนวดแทนแรงงานคนเกยวซงเปนการเกยวขาว

สด

อกทงพบวา เรองของแหลงทนนนผลการ

ศกษาของผวจยนนพบวา สวนใหญในแงของตนทน

การผลตเกษตรกรมแนวโนมทจะพงพงแหลงเงนก

จากธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร ม

สดสวนตองเขารวมโครงการเปนจำนวนมากถง

รอยละ 96.7 เนองจากภาระหนทางการเกษตรของ

เกษตรกรลกษณะดงกลาวทำใหเกดสภาวะทผวจย

เรยกวา “การพงพาเชงนโยบาย(PolicyDependency)”

กล าวคอ เกษตรกรพ งพานโยบายการรบจำนำ

ขาวเปลอกในทกขนตอนของการเพาะปลก ในขน

ตอนของการลงทนเพอเพาะปลก เกษตรกรม

แนวโนมทจะตองพงพาแหลงเงนทนของรฐบาล ซง

สอดคลองกบผลการศกษาของนดา (2551) ประสาน

(2550) สรลกษณ (2550) และสพจน (2547) พบวา

สวนใหญเกษตรกรมการพงพงแหลงเงนทนและเขา

รวมโครงการฯ จากธนาคารเพอการเกษตรและ

สหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส. ) มากทสด ในเรองของ

ราคาการจางเกยวนน การศกษาของผวจยมความ

แตกตางจาก นดา (2551) กลาวคอ อตราการจางถก

กวาของผวจย อาจเนองจากผลการวจยดงกลาวทำการ

ศกษาป 2549 เมอเทยบกบราคาปจจบนของผวจยจงด

แตกตางกน เชน ยอนกลบไปป พ.ศ. 2551 คารถเกยว

500-700 บาทตอไร และป 2556 ปจจบน ราคาคารถ

เกยว 600-800 บาทตอไร ซงเมอเทยบกบการวจยดง

กลาวพบวามราคาสงขน และในสวนเรองผลผลต

ขาวเปลอกของเกษตรกร พบวา เกษตรกรไมไดปลกขาว

เพอการบรโภคในครวเรอน (Domestic Consumption)


อกตอไป เกษตรกรปลกขาวเพอขาย โดยสวนใหญม

การแบงสวนไวบรโภคและเปนเมลดพนธ รอยละ 30

และขายรอยละ 70 ซงประเดนดงกลาวสอดคลองกบ

ผลการศกษาของ นดา (2551) ทพบวา ผลผลต

ขาวเปลอกของเกษตรกรจะถกแบงออกเปน 4 สวน

คอ สวนหนง ขายทนทเมอเกบเกยว เพอนำเงนมาจาย

คารถเกยวและคาใชจายอนๆ ในครอบครว สวนท

สองเกบไวเพอรอขายในอนาคต หรอเขาโครงการรบ

จำนำทยงฉาง สวนทสาม เกบไวเพอบรโภค และเกบ

ไวทำพนธตามลำดบ

สำหรบประเดนการศกษาทแตกตางจากผวจย

ซงสรลกษณ (2550) ไดทำการศกษาปจจยทมผล

กระทบตอการเขารวมโครงการรบจำนำขาวเปลอก

นาปของเกษตรกรปเพาะปลก 2549/50 และปจจยทม

ผ ล ก ร ะ ท บ ต อ ก า ร เ ข า ร ว ม โ ค ร ง ก า ร ร บ จ ำ น ำ

ขาวเปลอกนาปของเกษตรกรทงหมดทวประเทศในป

การเพาะปลก 2549/50 สวนการศกษาของ นดา (2551)

ทำการศกษาประเดนอนๆ คอ ขนตอนการผลตตงแต

การตากขาว วธการเกบเขายงฉาง สถานททเกบรกษา

ขาวเปลอก วธการจำนำ และไถถอนขาวเปลอกของ

เกษตรกร ประสาน (2550) ไดทำการศกษาแนวทาง

แกไขปญหาในการ เข าร วมโครงการรบจำนำ

ขาวเปลอกนาปรง และสพจน (2547) ทำการศกษา

ประเดนเรอง กระบวนการเรยนรของเกษตรกรเกยว

กบโครงการรบจำนำขาวเปลอก และกระบวนการ

ตดสนใจของเกษตรกรในการเขารวมโครงการและ

ไมเขารวมโรงการรบจำนำขาวเปลอก ซงประเดน

ทงหมดนนเปนประเดนทผวจยไมไดทำการศกษา

อยางไรกตาม งานเหลานไมไดศกษาในประเดน

ทผวจยทำการศกษาดวย กลาวคอ ผวจยไดทำ

การศกษาในประเดนของความชอบทางการเมอง

(Political Preference) มผลตอทศนคตทมตอนโยบาย

สาธารณะโดยเฉพาะนโยบายทมการกระจาย

ทรพยากรสาธารณะเชนงบประมาณ โดยการเลอก

พ น ท ใ น ก า ร ท ำ ส น ท น า ก ล ม ไ ด ค ำ น ง ถ ง ค ว า ม

หลากหลายในเรองความชอบทางการเมองของ

เกษตรกรดวย อกทงผวจยเลอกหมบานทอยในเขต

และนอกเขตชลประทานเพอตรวจสอบวาเกษตรกรท

อยในเขตชลประทานมแนวโนมทจะไดรบประโยชน

จากนโยบายรบจำนำมากกวาเกษตรกรทอยนอกเขต

ชลประทานหรอไม เพราะเกษตรกรทอย ในเขต

ชลประทานสามารถปลกขาวไดปรมาณมากกวาและ

บอยครงกวาเกษตรกรทอยนอกเขตชลประทาน

นอกจากน ยงไดตงคำถามใหเกษตรกรไดคำนงและ

เปรยบเทยบตนทนการผลตและเพาะปลกยอนไปเมอ

หาปกอนกบตนทนการผลตและเพาะปลกในหวง

เวลาปจจบนเพอใหเกษตรกรไดวเคราะหวามความ

แตกตางกนมากนอยแคไหนรวมถงสาเหตททำใหเกด

ความแตกตางดงกลาวอกดวย

ระเบยบวธวจย

ผวจยและคณะลงสำรวจพนท 13 หมบาน 8

อำเภอ 4 จงหวด ใน 2 ภาค ดงน ภาคตะวนออกเฉยง

เหนอ ศกษาพนทจงหวดอบลราชธาน ยโสธร และ

มหาสารคาม สวนในภาคกลาง ศกษาพนทเฉพาะ

จงหวดพจตร โดยจำแนกเปนพนททอยในเขต

ชลประทานจำนวน 7 หมบาน และนอกเขต

ชลประทาน 6 หมบาน (ตารางท 1) สำหรบระยะเวลา

ในการศกษาวจย ผวจยและคณะลงสำรวจตงแตเดอน

มกราคมถงเดอนมนาคม ในป พ.ศ. 2556 สาเหตท

ผวจยทำการลงพนทในชวงน เนองจากเปนชวงท

เกษตรกรเพงเสรจสนจากการนำผลผลตเขารวม

โครงการรบจำนำขาวเปลอกนาป ฤดกาลผลตป พ.ศ.

2555 การลงพนทสอบถามเกษตรกรในชวงนจะ

ทำใหเกษตรกรใหความเหนเกยวกบการดำเนน

โครงการของรฐบาลไดอยางแมนยำเพราะอยในหวง

เวลาทไมหางจากการสนสดการดำเนนโครงการมาก

นก

ผวจยเลอกศกษาในพนทดงกลาวดวยเหตผล

ดงตอไปน


ประการแรก เนองจากทงสองภมภาคมความ

แตกตางในแงผลผลตตอไร โดยชาวนาในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอปลกขาวไดนอยกวาชาวนาใน

พนทภาคกลาง กลาวคอ ผลผลตตอไรของชาวนาใน

ภาคกลางสงถง 496 กโลกรมตอไร ซงสงเปนอนดบท

สองของประเทศ (กรมการคาภายใน, 2555) ในขณะท

ผลผลตตอไรของชาวนาภาคตะวนออกเฉยงเหนออย

ท 359 กโลกรมตอไร ซงตำทสดในประเทศ นอกจาก

น จงหวดพจตรและอบลราชธานเปนจงหวดทม

ผลผลตตอไรสงเมอเปรยบเทยบกบจงหวดในภมภาค

เดยวกน ในขณะทมหาสารคามและยโสธรมผลผลต

ตอไรอย ในระดบปานกลางเมอเปรยบเทยบกบ

จงหวดในภมภาคเดยวกน ดงนน การศกษาในพนท

ดงกลาวทำใหทราบถงผลกระทบของโครงการรบ

จำนำขาวเปลอกตอเกษตรกรในพนทวามความ

แตกตางกนหรอไม อยางไร

ประการทสอง คณะผวจยเลอกลงพนทใน 4

จงหวดดวยสาเหตความแตกตางในระดบความสำคญ

ทางเศรษฐกจ ทงสจงหวดมความสำคญในเชงเศรษฐกจ

ตอภมภาคตางกน อบลราชธานและมหาสารคามเปน

จงหวดทมความสำคญตอเศรษฐกจและการตดตอของ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ยโสธรและพจตรเปนจงหวด

ทมความสำคญระดบรองลงมา ในภาคตะวนออกเฉยง

เหนอและภาคกลาง ระดบความสำคญทตางกนทำใหผ

วจยสามารถวเคราะหผลกระทบของการดำเนน

นโยบายของรฐบาลตอเกษตรกรในจงหวดทมระดบ

ความสำคญทางเศรษฐกจตางกนไดอยางรอบดาน

ประการทสาม เนองจากพนทททำการศกษา

ดงกลาวมความแตกตางในการเขาถงแหลงนำ

ชลประทานทงทอยในเขตและนอกเขตชลประทาน

เน องจากการเข าถ งแหลงชลประทานมผลตอ

การเพาะปลกของเกษตรกร เกษตรกรทอยในพนท

ชลประทานสามารถปลกขาวได 2-3 ครงตอป ใน

ข ณ ะ ท เ ก ษ ต ร ก ร ท อ ย น อ ก พ น ท ช ล ป ร ะ ท า น

สามารถปลกขาวไดเพยง 1 ครงเทานน ดงนน

ผวจยจงตองการตรวจสอบวาเกษตรกรทอย ใน

เขตชลประทานมแนวโนมทจะไดรบประโยชนจาก

โครงการรบจำนำมากกวาเกษตรกรทอยนอกเขต

ชลประทานหรอไม

ประการทส ผวจยและคณะลงพนทใน 4

ตารางท 1 พนทททำการศกษา

ภาค จงหวด อำเภอ หมบาน ลกษณะพนท

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ อบลราชธาน อำเภอพบลมงสาหาร หมบานโชคอำนวย

หมบานมวงฮ

ในเขตชลประทาน


อำเภอเของใน หมบานนาโพธ นอกเขตชลประทาน

อำเภอวารนชำราบ หมบานโพธตก นอกเขตชลประทาน

ยโสธร อำเภอเมอง หมบานทาคอ

หมบานเของคำ



อำเภอปาตว หมบานเชยงเครอ นอกเขตชลประทาน

อำเภอคำเของแกว หมบานแหลงแปน นอกเขตชลประทาน

มหาสารคาม อำเภอกนทรวชย หมบานหวาย

หมบานหนองอม

หมบานแหยง


นอกเขตชลประทาน


ภาคกลาง พจตร อำเภอโพทะเล หมบานพญาวง

หมบานทายนำ


นอกเขตชลประทาน


จงหวดดวยสาเหตความหลากหลายของความชอบ

ทางการเมอง (Political Preference) ของเกษตรกร

เนองจากความชอบทางการเมอง (Political

Preference) มผลตอทศนคตทมตอนโยบายสาธารณะ

โดยเฉพาะนโยบายทมการกระจายทรพยากร

สาธารณะ เชน งบประมาณ นกรฐศาสตรหลายทานช

ใหเหนวาผนำรฐบาล (Incumbents) มแนวโนมทจะ

ดำเนนนโยบายทโยกยายทรพยากรใหกบผมสทธ

ออกเสยง (Constituents) ทเปนฐานคะแนนเสยงของ

ตนเอง นโยบายดงกลาวมลกษณะทเรยกวา “ประชา

นยม (Populism)” ซงเปนนโยบายทเนนการอดหนน

ระยะสนดวยการโยกยายงบประมาณไปใหกบกลมท

เปนฐานเสยงของตนเอง เชน นโยบายอดหนน

การเกษตรดวยการรบซอผลผลตทางการเกษตร

นโยบายการจางงานในเฉพาะภาคสวน ประชาชนท

เปนฐานเสยงของรฐบาลมกมแนวโนมทจะสนบสนน

นโยบายลกษณะดงกลาวเพราะตนคอผทไดรบ

ประโยชนมากทสด

ในกรณของนโยบายรบจำนำขาวเปลอกซง

นกวชาการหลายทานวจารณวาเปนนโยบายประชา

นยม ผวจยไดคำนงถงผลกระทบของทศนคตของ

เกษตรกรทมตอนโยบายดงกลาวตอผลการศกษา

ดงนน การเลอกพนทในการทำสนทนากลมผวจยจง

ตองคำนงถงความหลากหลายในเรองความชอบ

ทางการเมองของเกษตรกร กลาวคอ ผวจยควบคม

ความชอบทางการเมองของเกษตรกรโดยเลอก

หมบานทอยในพนททมสมาชกสภาผแทนราษฎรทง

จากพรรครวมรฐบาลและพรรคฝายคานเพอให

สามารถวเคราะหผลกระทบการดำเนนนโยบายได

อยางรอบดานมากขน

โดยสรป ผวจยเลอกพนทโดยใชหลกเกณฑ

ความแตกตางในเชงกายภาพ ระดบความสำคญทาง

เศรษฐกจ การเขาถงแหลงนำและความชอบทางการ

เมองเพอไมใหคำตอบทไดจากการลงพนทมความ

เอนเอยง (Bias) ไปในทางใดทางหนง กลาวอก

นยหนง ผวจยตองการทจะตรวจสอบ (Triangulation)

ว า ค ำ ต อ บ ม ค ว า ม เ ห ม อ น ห ร อ ต า ง ก น ท ง ท ม

องคประกอบปจจยคลายคลงกน

การศกษาเรองนใชวธการสนทนากลม (Focus

Group) กบเกษตรกรผปลกขาวจำนวน 168 ราย

เปนการทำสนทนากลมแบบกงกำหนดโครงสรางการ

สนทนา (Semi-Structured Discussion) ผวจยกำหนด

หวขอในการสนทนาโดยการสนทนาแตมการปรบ

เปลยนบางสวนตามความเหมาะสมของแตละหมบาน

หวขอหลกในการสนทนาประกอบไปดวยหวขอ

หลกๆ ดงน 1) วถการเพาะปลกและการผลต 2) ราย

ได 3) การเขารวมโครงการ ผวจยใชเทคนคในการ

วจยแบบกรณศกษา (Case study) ทเรยกวา

process-tracing (George & Bennett, 2005) เทคนคดง

กลาวเปนการสำรวจเชงประวตศาสตรจากขอมลทผ

วจยม เชน เอกสาร บนทกทางประวตศาสตร คำ

บอกเลา หรอคำสมภาษณเพอคนหาความสมพนธเชง

เหต (Causal relation) จากผทมประสบการณหรอสวน

เกยวของ ในการวจยชนน ผวจยถามคำถามใหเกษตรกร

ไดรำลกและเปรยบเทยบตนทนการผลตและเพาะปลก

ยอนไปเมอหาปกอนกบตนทนการผลตและเพาะปลก

ในหวงเวลาปจจบนเพอใหเกษตรกรไดวเคราะหวาม

ความแตกตางกนมากนอยแคไหนและสาเหตใดททำให

แตกตาง

ผวจยและคณะไดสำรวจขอมลเกยวกบการประกอบ

อาชพทำนา โดยมขอมลดงน

จำนวนพนททำนา มเกษตรกรผตอบ

แบบสอบถาม 153 ราย โดยเกษตรกรทตอบ

แบบสอบถามสวนใหญมทนาอยระหวาง 6-30 ไร

(รอยละ 75.82) ผวจยและคณะ พบวา เกษตรกรบาง

สวนยงเชานาของบคคลอนทำนาเพมเตมดวยแสดง

ใหเหนวาจำนวนทนาทเกษตรกรมอาจจะไมเพยงพอ

ตอการเพาะปลกโดยเฉพาะเมอตองเพาะปลกใน

ปรมาณมากเพอนำขาวเขาโครงการรบจำนำ ตวอยาง

เชน เกษตรกรคนหนงในจงหวดพจตรระบวา มทนา

ของตนเอง 85 ไร และเชาทนาเพอทำนาเพมอก 30 ไร


บางรายเชาจำนวนทนามากกวาจำนวนทนาของ

ตนเอง เชน เกษตรกรคนหนงระบวา มทนาของ

ตนเอง 13 ไร แตเชาทนาของเกษตรกรคนอนอก 54

ไร นอกจากน ยงพบวาเกษตรกรทมทนามากกวา 50

ไร จะอยในจงหวดพจตรซงแสดงใหเหนวาเกษตรกร

ในเขตจงหวดภาคกลางถอครองทนาจำนวนมาก ใน

ขณะทเกษตรกรในเขตจงหวดภาคตะวนออกเฉยง

เหนอถอครองทดนนอยกวา (ตารางท 2)

จำนวนครงในการทำนา มเกษตรกรตอบแบบ

สำรวจจำนวน 166 ราย ระบถงจำนวนครงในการ

ทำนา ผวจยและคณะ พบวา เกษตรกรในจงหวดภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอมกจะปลกขาวไดปละ 1-2 ครง

เทานน ในขณะทเกษตรกรในจงหวดพจตรมกจะปลก

ขาวไดปละ 2-3 ครง แมวาบางหมบานไมไดอยในเขต

พนทชลประทานแตเกษตรกรกยงสามารถเพาะปลก

ไดปละ 2 ครงเปนอยางนอย (ตารางท 3)

ประเภทของขาวทเพาะปลก มเกษตรกรตอบ

แบบสอบถามจำนวน 167 ราย พบวา เกษตรกรเลอก

ทจะเพาะปลกขาวทงสองประเภทมากกวาอยางใด

อยางหนง จำนวน 112 ราย (67.07%) แสดงวา

เกษตรกรสวนใหญเพาะปลกขาวเพอการพาณชย

กลาวคอ เกษตรกรปลกขาวเพอขายเสยเปนสวนใหญ

มากกวาการเกบไวเพอบรโภค ตวอยางทชดเจนทสด

คอเกษตรกรในจงหวดภาคกลาง จากการสนทนา พบ

วา เกษตรกรมกจะปลกขาวเพอขายและจะเกบ

ขาวเปลอกบางสวนเพอการเพาะปลกในฤดกาลผลต

ถดไป (ตารางท 4)

ตารางท 2 จำนวนพนททำนาของเกษตรกร

จำนวนพนททำนา จำนวน (คน) รอยละ

ไมมทนาของตนเอง 3 1.96

1-5 ไร 10 6.54

6-10 ไร 24 15.69

11-15 ไร 23 15.03

16-20 ไร 24 15.69

21-25 ไร 25 16.34

26-30 ไร 20 13.07

31-35 ไร 2 1.31

36-40 ไร 13 8.50

41-45 ไร 2 1.31

มากกวา 45 ไร 7 4.58

รวม 153 100.00

ตารางท 3 จำนวนครงในการทำนา

จำนวนครงในการทำนา จำนวน (คน) รอยละ

1 ครง 89 53.61

2 ครง 63 37.95

3 ครง 14 8.43

รวม 166 100.00


รายไดจากการทำนาหลงหกคาใชจายตอไร ม

เกษตรกรตอบแบบสำรวจจำนวน 167 ราย พบวา

เกษตรกรสวนใหญจะมรายไดจากการทำนาหลงหก

คาใชจายตอไรอยท 2,001 ถง 2,500 บาท (30.54%)

ซงถาหากมทนานอยรายไดจากการทำนากจะนอย

ตามไปดวย (ตารางท 5)

นอกจากนผวจยและคณะยงไดสอบถาม

เกษตรกรวาเคยเขารวมโครงการรบจำนำขาวเปลอก

หรอไม มเกษตรกรตอบคำถามจำนวน 167 ราย โดยม

รายละเอยดดงน เกษตรกรทเคยเขารวมโครงการ

จำนวน 119 ราย (71.26%) เกษตรกรทไมเคยเขารวม

โครงการจำนวน 46 ราย (27.54%) ไมระบจำนวน 2

ราย (1.20%) (ตารางท 6)

สวนภมหลงของแตละหมบานในแงการทำ

เกษตรนน ปกตแตละหมบานในจงหวดมหาสารคาม

นน เกษตรกรทำการเกษตรโดยการปลกขาวเปนหลก

โดยคดเปนสดสวนรอยละ 70 และมอาชพรบจาง

ทวไปเปนลำดบรองลงมา นอกจากนนยงมการทำไร

ทำสวน เชน กอสราง ดำนา เลยงลกเปดลกไก ขาย

พนธปลา และรบจางแกะหอมแดง คาขาย และการทำ

ประมงในแหลงนำธรรมชาต คดเปนสดสวนอก

รอยละ 30

ตารางท 4 ประเภทของขาวทเพาะปลก

ประเภทของขาวทเพาะปลก จำนวน (คน) รอยละ

ขาวเจาอยางเดยว 49 29.34

ขาวเหนยวอยางเดยว 6 3.59

ทงสองประเภท 112 67.07

รวม 167 100.00

ตารางท 5 รายไดจากการทำนาหลงหกคาใชจายตอไร

รายไดจากการทำนาหลงหกคาใชจายตอไร จำนวน (คน) รอยละ

นอยกวา 2,000 บาท 50 29.94

2,001 - 2,500 บาท 51 30.54

2,501 - 3,000 บาท 23 13.77

3,001 - 4,000 บาท 18 10.78

4,001 - 5,000 บาท 12 7.19

มากกวา 5,000 บาท 13 7.78

รวม 167 100.00

ตารางท 6 การเขารวมโครงการรบจำนำขาวเปลอกในอดต

การเขารวมโครงการรบจำนำขาวเปลอกในอดต จำนวน (คน) รอยละ

เคยเขารวมโครงการ 119 71.26

ไมเคยเขารวมโครงการ 46 27.54

ไมระบ 2 1.20

รวม 167 100.00


หมบานในจงหวดอบลราชธาน ภมหลงนนม

การทำเกษตรโดยการปลกขาวเปนหลกโดยคดเปน

สดสวนรอยละ 70 เชนกน สวนรองลงมาเปน

การรบจางทวไป คดเปนสดสวนอกรอยละ 30

เชนเดยวกนกบหมบานในจงหวดมหาสารคาม

หมบานในจงหวดยโสธร ภมหลงนนมการทำ

เกษตรโดยการปลกขาวเปนหลกโดยคดเปนสดสวน

รอยละ 70 เชนกน สวนรองลงมาเปนการรบจาง

ทวไป และการทำไรทำสวน ปลกผกสวนครว ซงคด

เปนสดสวนรอยละ 30 เชนกน

และหมบานในจงหวดพจตร ภมหลงนนม

การทำเกษตรโดยการปลกขาวเปนหลกโดยคดเปน

สดสวนรอยละ 80-90 รองลงมาเปนการปลกพชไร

ประเภทอนๆ เชน ออย และการปลกพชผกสวนครว

นอกจากนนเปนการรบจางในโรงงานอตสาหกรรม

ในพนท

จากการลงพนทสนทนากลมพบวา หลงจากม

โครงการรบจำนำขาวเปลอกของรฐบาล เกษตรกรทง

4 จงหวดมการปลกขาวเพมมากขน จากสดสวนการ

ประกอบอาชพเกษตรกรรมเดมเฉลยรอยละ 70 ใน

ปจจบนมการเปลยนแปลงสดสวนการปลกขาวคด

เปนสดสวนรอยละ 90 ถงรอยละ 100 ของสดสวน

การประกอบอาชพเกษตรกรรม ซงจะเหนไดวายงม

โครงการฯเกษตรกรยงมความตองการในการเพม

พนทในการปลกขาวเพมมากขน อกทงยงมความ

พยายามทจะปลกขาวใหไดรอบการผลตทเพมมากขน

อกดวย โดยเฉพาะพนททอยในเขตชลประทาน สวน

ขอจำกดนนจะเกยวกบการทเกษตรกรไมสามารถหา

ทดนใหมๆมาทำการเกษตรกรรมไดอก เนองจากม

พนทจำกด ดงนนเกษตรกรจงมความพยายามทจะเชา

พนทเพอทำการปลกขาวเพมมากขน เพอนำผลผลต

เขาสโครงการรบจำนำขาวเปลอกของรฐบาล

ผลการศกษา

ผวจยแบงการวเคราะหผลการศกษาออกเปนสาม

ประเดนดวยดงน

ระดบปรมาณผลผลตของชาวนากบการเขาถง

โครงการรบจำนำขาวเปลอก ปรมาณผลผลตของ

เกษตรกรมผลตอเขารวมโครงการรบจำนำขาวเปลอก

กลาวคอ เกษตรกรทมปรมาณผลผลตขาวเปลอกนอย

มกจะไม เข ารวมโครงการรบจำนำข าว เปลอก

เพราะคาใชจายในการเกยวขาว นวดขาวและขนสง

ขาวเปลอกไปยงโรงสทเขารวมโครงการรบจำนำสง

เ ก ษ ต ร ก ร ท ม ผ ล ผ ล ต น อ ย ม อ ง ว า ก า ร น ำ ข า ว

ไปขายรบจำนำใหกบโรงสจะไมคมคา ดงคำกลาว

ของเกษตรกรในจงหวดอบลราชธานไดกลาวไววา

“ผไดเขามขาวหลายไดขาวหลายเขากะพอเอาขนไป

ขายโรงสย เพราะวามนคมคารถคาเรอเด เถงซจางรถ

ขนจางคนขนขาวอกเฮดเองกะบไหว มแตผเฒา”1

ผวจยไดสอบถามเกษตรกรทง 4 จงหวดทรวม

สนทนาดวยพบวา ในกรณของเกษตรกรทอยจงหวด

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะเขารวมโครงการรอยละ

90 ในขณะทเกษตรกรทอยจงหวดภาคกลางจะเขา

รวมโครงการ 100 เปอรเซนต ในสวนของเกษตรกร

ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอทไมไดเขารวมโครงการ

ใหเหตผลสามประการ ประการแรก เกษตรกร

มองวาขนตอนในการรบจำนำขาวเปลอกมความ

ยงยาก ไดแก เกษตรกรทจะนำขาวมารบจำนำตอง

ขนทะเบยนเกษตรกรจากสำนกงานเกษตรอำเภอเสย

กอนการออกใบประทวนขององคการคลงสนคา

(อคส.) และการจายเงนของธนาคารเพอการเกษตร

และสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) ลาชานบจากวนท

เกษตรกรนำขาวเขาโครงการ และในแตละพนทม

ความลาชากวาขอกำหนดของโครงการอยางมาก

ดงคำกลาวของเกษตรกรในจงหวดยโสธรทานหนง

1 หมายเหต: “........” เปนคำพดในการสนทนากลม ทผเขยนไดนำมาใสในเนอความในรปของการ Quote เพอเปนการยนยน

ประเดนทนำเสนอและสรป อกทงผเขยนไดเรยบเรยงคำพดจากภาษาถน นำมาสรปเพอใหผอานไดเขาใจมากขน


ไดกลาววา “อนตามทแมเคยรวมโครงการนนเดอแม

วาขนตอนเรองจำนำนมนยงยากหลายอยางหลายแนว

ตงแตวาชาวนานตองไปขนทะเบยนเปนเกษตรกรผ

ปลกขาวทสำนกงานเกษตรฯอำเภอซะกอนละจงซ

ไดเอาขาวไปขายยโรงสทเพนเขาโครงการคนหลาย

คกพอขายขาวแลวกะเอาใบประทวนนไปขนเงนอย

ธ.ก.ส.บดนกะรอแลวกวาซไดเงนนอนมนเปนจงซ”

ประการทสอง เกษตรกรมองวาตนทนการ

ขนสงขาวเปลอกจากนาขาวไปยงโรงสสง ในเขต

จงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จำนวนโรงสทเขา

โครงการมนอยกวาจำนวนโรงสในเขตจงหวด

ภาคกลาง ดงนน เกษตรกรในจงหวดภาคตะวนออก

เฉยงเหนอจำเปนตองจางแรงงานขนสงขาวเปลอกไป

ยงพนททหางไกล นอกจากน เกษตรกรยงประสบ

ปญหาค าจ างขนสงทส งขน เน องจากรถขนสง

ขาวเปลอกตองเขาควรอขายขาวเขาโรงสทเขารวม

โครงการรบจำนำ ตนทนคาใชจายทสงขนทำให

เกษตรกรทมขาวเปลอกจำนวนนอยไมอยากเขารวม

โครงการรบจำนำ เพราะตนทนในการบรหารจดการ

คอนขางสงและขนตอนมความยงยาก จงมกนยมขาย

ข าว เปลอกใหแกพอค ารายยอยท เข ามารบซ อ

ขาวเปลอกในพนทโดยตรงมากกวาการเขารวมโครงการ

ดงคำกลาวของเกษตรกรในจงหวดมหาสารคาม

ทานหนง ไดกลาววา “คอจงเฮามขาวเหลอกนบหลาย

น มนกะบอพอซแกไปขายใหโรงสเพน ยากนำคารถ

คาเรอ คาคนมาขนอกเลยงขาวเลยงนำกน รอควขาย

ขามวนขามคนยามไดทเขาพากนเอาขาวมาขายหลาย

ๆพรอมกน เลยขายใหผเพนมารบซอตามบานนละ

เพนมาซอฮอดบานไดเงนนอยกวายแหนแตกะบอ

ตองยากขนไปเนาะมนยากมนไกล”

ประการทสาม เกษตรกรทมปรมาขาวเปลอก

นอยมกจะตดสนใจไมนำขาวเขารวมโครงการรบ

จำนำเพราะปรมาณขาวไมไดตามทรฐบาลกำหนดไว

แมวารฐบาลจะกำหนดโควตาไววาเกษตรกรนำขาว

เขารวมโครงการไดไมเกน 25 ตนขาวเปลอก แต

เกษตรกรเขาใจวาตองมขาวเปลอกปรมาณมากเพอ

รฐบาลจะไดอนญาตนำขาวเขาโครงการได ดงนน

เกษตรกรทเพาะปลกไดนอยมแนวโนมทจะไมนำขาว

เขาโครงการ แตจะขายใหกบชาวนาทมปรมาณขาว

มากและตองการรวบรวมขาวเขาโครงการ กรณดง

กลาวจะเกดขนในจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ตวอยางเชน เกษตรกรในจงหวดอบลราชธานให

ความเหนวาสาเหตทไมไดนำขาวเขาโครงการเพราะ

มปรมาณนอยเกนไป เชนเดยวกนกบชาวนาใน

จงหวดมหาสารคามซงระบวาทไมนำขาวเขาโครงการ

เพราะปรมาณนอยเกนไป เนองจากมขนตอนตางๆ

ยงยากและตองรอรบเงนนาน เกษตรกรรายยอยทตอง

ไปกยมจงไมสามารถรอการจายเงนของโครงการได

จำเปนทจะตองเรงขายขาวเปลอกเพอนำเงนสดมา

ชำระหนสนและใชจายในครวเรอน โดยเกษตรกรได

กลาววา “บอแลวบานไดขะเจามขาวบอหลายเขากะ

บอไปเขาโครงการดอกขนตอนมนหลายคกจกซให

ไปไสแหนมนละบอคมคารถคาเรอเนาะ เสยเวลาไป

หลายมอกวาซแลว จกหนอยกะวาเอกสารผดจก

หนอยกะวาเอกสารบอครบเสยเวลาไปอก เสยคารถ

อกบคมดอกไผมขาวบอหลายนนกวา ธ.ก.ส.ซจาย

เงนมาอกโอยทาตงโดนบาดนซเอาเงนทางไดไปจาย

คารถเกยวคาปยรานเจกเขากะจำเปนตองขายไปซะ

กอนแลวกะเอาเงนมาใชจายในครอบครว”

จากเหตผลทงสามประการ ผวจยมขอสงเกต

วานโยบายการรบจำนำขาวเปลอกนำไปสลกษณะท

เรยกวา “ความไมเทาเทยมเชงนโยบาย (Policy

Inequality)”2 กลาวคอ เกษตรกรทมทนานอยและม

ทนนอยมกจะไดรบประโยชนจากนโยบายรบจำนำ

ขาวเปลอกนอยกวาชาวนาทมทนามากและมทนการ

เพาะปลกสง เนองจากการดำเนนงานของโครงการ

2 ความไมเทาเทยมเชงนโยบาย (Policy Inequality) หมายถงความไมเทาเทยมหรอระดบความแตกตางของการไดรบประโยชน

หรอบรการของประชาชนทมสวนเกยวของจากนโยบายสาธารณะ ความไมเทาเทยมมผลตงแตขนตอนการกำหนดนโยบาย

(Policy Formulation) และขนตอนของการดำเนนนโยบายไปปฏบต (Implementation)


รบจำนำขาวเปลอกมมากและใชเวลานานในการ

ดำเนนการโดยเฉพาะการเบกจายเงนทำใหเกษตรกร

ตองแบกภาระคาใชจายในการผลตในทกขนตอนซง

เกษตรกรโดยเฉพาะเกษตรกรรายยอยมกกยมเงนทง

ในและนอกระบบสถาบนการเงนเพอลงทนทำการ

เพาะปลก เกษตรกรมอตราดอกเบยทตองแบกรบโดย

เฉพาะอตราดอกเบยทสงจากการกยมจากแหลงนอก

สถาบนการเงน นอกจากนเกษตรกรทมทนการผลต

นอยมกไมสามารถทจะแบกรบภาระตนทนการผลต

และการขนสงทสงขนบวกกบผลผลตทมปรมาณนอย

อยแลว ทำใหเกษตรกรขนาดเลกไมสามารถทจะนำ

ผลผลตเขารวมโครงการและรอใหมการเบกจายและ

รอรบเงนจากรฐบาลได เกษตรกรจำเปนทจะตองขาย

ขาวเปลอกบางสวนออกไปกอนเพอมาเปนทนใน

การผลต จากการลงพนทในหมบานหนงในจงหวด

ยโสธร เกษตรกรระบวาจำเปนตองขายขาวเปลอก

บางสวนออกไปกอนเพอนำเงนมาเปนทนในการจาง

แรงงานในการเพาะปลก ดงนนเกษตรกรทมทดนทำ

กนนอยและมทนการผลตนอยมโอกาสเขาถงและได

ประโยชนจากนโยบายรบจำนำขาวเปลอกนอยกวา

เกษตรกรทมทดนทำกนมากและมทนการผลตมาก

เนองจากกระบวนการดำเนนโครงการลาชาและ

ตนทนการขนสงทสงจนเกษตรกรขนาดเลกมองวา

เงนท ไดจากการขายขาวเข าโครงการรบจำนำ

ไมคมกบตนทนการเพาะปลกและขนสง ในขณะท

เกษตรกรทมท ดนและทนการเพาะปลกมากม

แนวโนมทจะสามารถเขาถงและไดรบประโยชนจาก

โครงการรบจำนำมากกวา

จากตารางท 7 จะเหนไดวา ปรมาณพนท

ทำนามความสมพนธกบรายไดรวมจากการขายขาว

ทงหมดในรอบป กลาวคอ เมอชาวนามพนททำนา

มากจะสงผลใหปรมาณผลผลตขาวเปลอกสงขนดวย

ซงทำใหรายไดรวมจากการขายขาวเปลอกทงหมดใน

รอบปสงกวาชาวนาทมพนททำนานอยกวา จะเหนได

ตารางท 7 เปรยบเทยบพนททำนาและรายไดรวมจากการขายขาวทงหมดในรอบป (เฉพาะเกษตรกรในจงหวด

มหาสารคาม)

พนททำนา

รายไดรวมจากการขายขาวทงหมดในรอบป

รวม ตำกวา

10,000

บาท

10,001-

15,000

บาท

15,001-

20,000

บาท

20,001-

30,000

บาท

30,001-

40,000

บาท

40,001-

50,000

บาท

มากกวา

50,000

บาท

1-5 ไร 1 - - - - - - 1

6-10 ไร - - 1 3 2 - 3 9

11-15 ไร - - - 1 - - - 1

16-20 ไร - - - - - - 9 9

21-25 ไร - - - - 1 - 4 5

26-30 ไร - - - - - - 1 1

31-35 ไร - - - - - - 1 1

36-40 ไร - - - - - - - -

40-45 ไร - - - - - - 1 1

46-50 ไร - - - - - - 1 1

มากกวา 50 ไร - - - - - - 1 1

รวม 1 - 1 4 3 - 21 30


วา ชาวนาทมทำนาตงแต 26-30 ไรขนไป มแนวโนม

ทจะมรายไดรวมจากการขายขาวเปลอกทงหมดใน

รอบปมากกวา 50,000 บาท

ความไมเทาเทยมเชงนโยบายจากโครงการรบ

จำนำขาวเปลอกยงหมายถงความไมเทาเทยมระหวาง

ชาวนาในเขตพนทชลประทานกบนอกเขตพนท

ชลประทาน ผวจยยงสงเกตดวยวาเกษตรกรทอยใน

พนทชลประทานมแนวโนมทจะไดรบประโยชนจาก

นโยบายมากกว า เกษตรกรท อยนอกพนท เขต

ชลประทานเนองจากนโยบายรบจำนำขาวเปลอกของ

รฐบาลปจจบนเนนการรบจำนำขาวเปลอกในปรมาณ

มาก ดงนนยงเกษตรกรสามารถปลกขาวไดมาก

เกษตรกรคนนนกไดรบประโยชนจากโครงการมาก

ขนตามไปดวย แนนอนวาเกษตรกรทอยใกลเขต

ชลประทานมกจะไดรบประโยชนมากกวาเกษตรกร

นอกเขตชลประทานเพราะสามารถปลกขาวได

ปรมาณมากกวาและบอยครงกวา ตวอยางทดทสดคอ

ทศนคตของเกษตรกรทอยนอกเขตชลประทานใน

จงหวดยโสธร จากการสอบถามเรองความรสกของ

เกษตรกรในหมบานนอกพนทเขตชลประทาน ผวจย

พบวาหนงในขอทไมพอใจของเกษตรกรตอโครงการ

รบจำนำคอชาวนาทมทดนนอยเขารวมโครงการไม

ไดเพราะผลผลตไมเพยงพอตอผลผลตขนตำทรฐบาล

กำหนดหลกเกณฑ จะเหนไดวาเกษตรกรทอยนอก

เขตพนทชลประทานไมไดรบประโยชนจากโครงการ

รบจำนำมากเทากบเกษตรกรทอยในเขตชลประทาน

จากคำกลาวของเกษตรกรในจงหวดอบลราชธาน

ทานหนง ไดกลาวไววา “อนคนไดเพนมทดนหลาย

เพนกะดยมขาวหลายเขาโครงการ แตผทเขามทดน

นอยนแลวหาไรสบไรมนกะบอพอไดเหลอเอาไปขาย

หยง กนในบานเฮากะเหลอขายบอหลายมนกะบอ

คมคาดอกซไปรวมโครงการเขามนยงมนยากนาผได

มนำชลประทานเขากะมขาวดไดเตมเมดเตมหนวย

มนกะพอเขาโครงการย แตนาผไดนำบพอมนกะได

ขาวบอหลายพอซเขาโครงการนำเพนดอก”

การพงพาเชงนโยบายของชาวนา

ผวจยสง เกตวา เกษตรกรมแนวโนมทจะ

เพาะปลกขาวตามแนวนโยบายของรฐบาลมากกวา

ตามกลไกตลาด กลาวคอ เกษตรกรมแนวโนมทจะ

เพาะปลกขาวมากขนเนองจากรฐบาลแทรกแซงตลาด

ขาวเปลอกดวยโครงการรบจำนำขาวเปลอกทำให

เกษตรกรมแนวโนมทจะเพาะปลกพชชนดอนนอยลง

นอกจากนเกษตรกรมแนวโนมทจะปลกขาวพนธ

เดยวทใหผลผลตไดไวทนตอโครงการรบจำนำโดย

เฉพาะชาวนาในเขตพนทชลประทาน ตวอยางท

ชดเจนทสดคอ เกษตรกรในจงหวดพจตร เมอผวจย

ถ า ม เ ก ษ ต ร ก ร ว า เ พ า ะ ป ล ก จ ำ น ว น ก ค ร ง ต อ ป

เกษตรกรตอบวาเพาะปลกสามครงตอป โดยเปลยน

จากการปลกออยมาเปนขาวแทนในฤดทสามของการ

เพาะปลก เนองจากขาวมราคาดมาก แสดงใหเหน

วานโยบายรบจำนำกระตนใหเกษตรกรปลกพช

เชงเดยว (Mono Crop) โดยไมไดคำนงถงกลไกตลาด

จากการลงพนท ผวจยพบวารายไดสวนใหญของ

เกษตรกรมาจากการขายขาวเปลอกเขาโครงการรบ

จำนำ แมวารายไดสวนใหญของเกษตรกรทมาจาก

การขายขาวเปลอกไมนาแปลกใจอะไร แตสดสวน

ของรายไดจากการขายขาวมากถงครงหนงหรอรอย

ละ 75 ของสดสวนรายไดของเกษตรกร (ในบางราย)

ในขณะทรายไดจากการทำอาชพอนมสดสวนนอย

ในแงของตนทนการผลต เกษตรกรโดยเฉพาะ

ในเขตพนทชลประทานมแนวโนมทจะพงพงแหลง

เงนก จากธนาคาร เพ อการ เกษตรและสหกรณ

การเกษตร โดยเฉพาะเกษตรกรในเขตจงหวดภาค

กลาง จากการสนทนากบเกษตรกรในจงหวดพจตร

ผวจยพบวาเกษตรกรจำนวน 30 จาก 40 ราย (75

เปอรเซนต) กเงนจาก ธ.ก.ส.3 ในขณะท 4 ราย (10

เปอรเซนต) กเงน (ในลกษณะสนเชอดวยขาวเปลอก)

3 วงเงนทเกษตรกรกจากธ.ก.ส.จะอยท 30,000 – 150,000 บาท ขนอยกบจำนวนเงนทเกษตรกรมอยดวย


จากรานคาปยและยาปราบศตรพช ในขณะทเกษตรกร

ในจงหวดมหาสารคามประมาณ 40 เปอรเซนตทผ

วจยทำการสนทนาดวยระบวาพงพาแหลงเงนกจาก ธ.

ก.ส. และเงนกองทนหมบานทรฐบาลจดสรร ในแง

มมของการขายผลผลต ผวจยพบวา เกษตรกรในทก

จงหวดททำการสนทนาขายผลผลตใหกบโรงสทเขา

รวมโครงการรบจำนำมากกวาการขายผลผลตใหกบ

ตลาดอน ๆ เชน ตลาดกลางขาวเปลอก สหกรณ

การเกษตรในชมชน

ลกษณะดงกลาวทำใหเกดสภาวะทผวจยเรยก

วา “การพงพาเชงนโยบาย (Policy Dependency)”4

กล าวคอ เกษตรกรพ งพานโยบายการรบจำนำ

ขาวเปลอกในทกขนตอนของการเพาะปลก ในขน

ตอนของการลงทนเพอเพาะปลก เกษตรกรมแนวโนม

ทจะตองพงพาแหลงเงนทนของรฐบาล เชน ธ.ก.ส.

กองทนหมบาน หรอ บตรเครดตเกษตรกรเพอปจจย

การผลต ในขนตอนของการเพาะปลก เกษตรกรม

แนวโนมทจะเลอกเพาะปลกพนธขาวทสามารถขน

ไดไว (เชน ขาวพนธนาสวน กข5) เพอนำขาวเปลอก

เขาโครงการรบจำนำไดรวดเรว พฤตกรรมการเลอก

พนธขาวตามระยะเวลาการเขาโครงการรบจำนำมก

จะมใหเหนในจงหวดทตดกบเขตชลประทานเพราะ

เกษตรกรสามารถปลกขาวไดตลอดทงป ในขนตอน

ของการขายผลผลต ผวจยพบวา เกอบจะทงหมดของ

เกษตรกรทพดคยทงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและ

ภาคกลางขายขาวเปลอกเขาโครงการรบจำนำเพราะ

ราคาดกวาขายขาวแบบปกต ตวอยางเชน เมอผวจย

ใหเกษตรกรในจงหวดอบลราชธานชวยเปรยบเทยบ

ราคาขาวเปลอกกอนมโครงการรบจำนำกบราคา

โครงการรบจำนำ เกษตรกรระบวาราคาขาวกอน

โครงการรบจำนำอยท 7-10 บาทตอกโลกรม ในขณะ

ทราคาขาวเปลอกของโครงการรบจำนำจะอยท 15-18

บาทตอกโลกรม ดงนน เกษตรกรยอมขายขาวใหกบ

รฐบาลมากกวาตลาด เมอผวจยไดทำการสอบถาม

เกษตรกรทง 4 จงหวดเกยวกบชองทางการขาย

ขาวเปลอกทงกอนและหลงโครงการรบจำนำ ผวจย

พบวาเมอกอนเกษตรกรมชองทางมากกวาในการขาย

ขาวเปลอกแตราคาไมดเทากบโครงการรบจำนำ แต

ในหวงเวลาปจจบนเกษตรกรขายขาวใหกบโรงสท

เขารวมโครงการรบจำนำอยางเดยว

โครงการรบจำนำรบขาวเปลอกกบตนทนการผลต

ของชาวนา

นโยบายสาธารณะทเกยวของกบประชาชนท

มรายไดนอยหรอดอยโอกาสทางสงคมมกจะเปน

นโยบายท เกอหนนใหกลมประชากรเปาหมาย

(Target population) มทกษะและทนดำเนนการเพอ

สามารถดำเนนกจการหรอกจกรรมของตนเองตอไป

ได เครองมอเชงนโยบาย (Policy tools) มลกษณะท

เปนการเสรมสรางทกษะและทน (Capacity tool)

ประชาชนทมรายไดนอยหรอดอยโอกาสและกระตน

ใหประชาชนเหนความสำคญของนโยบาย (Incentive

tool) (Schneider & Ingram, 1990) แนนอนวา

นโยบายสาธารณะในลกษณะนไมตองการผลกภาระ

ในเรองของตนทนใหกบประชาชนเพราะเปน

นโยบายอดหนน รฐบาลกำหนดนโยบายรบจำนำ

ผลผลตทางการเกษตรเพอเพมรายไดใหกบเกษตรกร

และกระตนการผลต ดงนนนโยบายการรบจำนำ

ขาวเปลอกจงตองเนนการลดคาใชจายดานตนทนการ

ผลตเพอใหรายไดเกษตรกรเพมขน

จากการลงพนท 4 จงหวด ผวจยพบวา

เกษตรกรมตนทนการผลตทสงขนในทกๆดานของ

การเพาะปลก เมอผวจยใหเกษตรกรลองเปรยบเทยบ

คาใชจายในดานแรงงาน ปจจยการผลตและเทคโนโลย

4 การพงพาเชงนโยบาย (Policy Dependency) หมายถงสภาวะทการตดสนใจและพฤตกรรมของประชาชนทมสวนเกยวของกบ

นโยบายสาธารณะหนงไปตามทศทางทนโยบายของรฐบาลกำหนด นอกจากน การพงพาเชงนโยบายหมายถงวถและทนการ

ผลตและการจำหนายผลผลตหรอผลตภณฑของประชาชนตองพงพาการดำเนนนโยบายไปปฏบตของรฐบาลเปนสำคญ


การผลต ในชวงป 2008 (พ.ศ. 2551) กบหวงเวลา

ปจจบนซงอยในชวงการดำเนนงานโครงการรบจำนำ

ขาวเปลอก ผวจยพบวาคาใชจายของเกษตรกรเพมขน

กวาเทาตวหรอ 100 เปอรเซนต โดยเฉพาะคาแรงและ

คาปย (โดยเฉลย) ตวอยางเชน เมอผวจยใหเกษตรกร

จงหวดมหาสารคามเปรยบเทยบคาใชจายในดานตางๆ

ผ วจยพบวาค าใชจ ายในดานแรงงานและคายา

ปราบศตรพชเพมขนกวา 2 เทาตว ในบางหมบานเพม

ขนกวา 2.5 เทาตว เมอ 5 ปกอน คาแรงงานเกบเกยว

อยทประมาณ 100-1505 บาทตอคนตอวน ปจจบน

คาแรงงานอยทประมาณ 250-300 บาทตอคนตอวน

หรอเพมขนกวา 2-2.5 เทาตว เมอ 5 ปกอน คาปยเคม

และยาปราบศตรพชอยทประมาณ 350-6006 บาทตอ

กระสอบ ปจจบนคาปยเคมอยทประมาณ 700-1,000

บาทตอกระสอบ หรอเพมขนกวา 1.67-2 เทาตว

ผวจยยงสงเกตวาเกษตรกรทอยนอกเขต

ชลประทานมคาใชจายทเพมขนมากกวาเกษตรกรทอย

ในเขตชลประทาน ตวอยางทชดเจนทสดคอจงหวด

พจตร เมอผวจยใหเกษตรกรจงหวดพจตรเปรยบเทยบ

คาใชจายในดานตางๆ ผวจยพบวาอตราการเพมขน

ของคาใชจ ายในดานแรงงานของเกษตรกรใน

เขตชลประทาน (หมบานพญาวง) อยท 1.5-1.67 เทา

ในขณะทอตราการเพมขนของคาใชจายในดานแรงงาน

ของเกษตรกรนอกเขตชลประทาน (หมบานทายนำ)

อยท 2.5 เทา แสดงใหเหนวาเกษตรกรนอกเขตพนท

ชลประทานตองรบภาระคาใชจายมากกวาเกษตรกร

ในพนทเขตชลประทานในการเพาะปลก

เมอผวจยไดสอบถามเกษตรกรวาสาเหตอะไร

ททำใหตนทนการเพาะปลกสงขน เกษตรกรใหความ

เหนว าราคาท เพ มส งขนนน เปนไปตามสภาพ

เศรษฐกจของโลก เชน ราคานำมนทเพมสงขน

เกษตรกรสวนใหญมองวานโยบายรบจำนำไมไดม

ผ ล ก ร ะ ท บ ต อ ต น ท น ก า ร เ พ า ะ ป ล ก ม า ก น ก

อยางไรกตามเกษตรกรใหความเหนวานโยบายรบ

จำนำมผลกระทบทางออมตอการเพมขนของตนทน

การผลต กลาวคอ นโยบายรบจำนำขาวเปลอกจงใจ

ใหเกษตรกรปลกขาวเพมขนทำใหความตองการ

แรงงาน เทคโนโลยและปจจยการผลตสงขน เกษตรกร

ตองจางแรงงานเพมขนเพอไถคราดเตรยมทดนทำนา

หวานเมลดพนธและเกบเกยวและนวดขาวเปลอก

เกษตรกรตองใชจายมากขนในการใชปยเคมและ

ยาปราบศตรพชเพอใหไดผลผลตทมากพอจะขายเขา

โครงการ เกษตรกรตองใชจายมากขนในการจางรถ

ไถนาเพอไถคราดและนวดขาวไดอยางรวดเรว

เมอความตองการแรงงาน เทคโนโลยและปจจยการ

ผลตสงขนผประกอบการและแรงงานตางขนราคา

ปจจยการผลต คาจางและคาแรงทำนา

สรปและขอเสนอแนะ

ในแงมมของความสมพนธระหวางนโยบาย

ของรฐบาลกบการผลตของเกษตรกร เกษตรกรม

แนวโนมทจะพงพานโยบายของรฐบาลมากขนใน

การเพาะปลกและการขายผลผลต เกษตรกรเลอกทจะ

เพาะปลกพนธขาวทขนไดไวและทนในการเกบเกยว

นำผลผลตเขาโครงการรบจำนำขาวเปลอกแทนทจะ

เพาะปลกขาวตามความตองการของตลาดและตนทน

การผลตทตนเองมอย วถการเพาะปลกของเกษตรกร

เปนไปเพอการเขารวมโครงการของรฐบาลแทนท

จะเกษตรกรจะวางแผนการเพาะปลกตามสภาพ

พนทและตลาด เกษตรกรตองพงพาโรงสทเขารวม

โครงการในการขายผลผลตของตนเอง ลกษณะ

ดงกลาวทำใหเกษตรกรไมสามารถพฒนารปแบบการ

เพาะปลกและงานแผนการเพาะปลกของตนเองซง

5 ชวง (Range) ของราคาคาปยทกประเภทโดยเฉลยทเกษตรกรใช 6 ชวง (Range) ของราคาทมความกวางมากเพราะผวจยไมไดถามเจาะจงลงไปวาเปนปยประเภทไหน เกษตรกรจงใหขอมลมาเปน

ชวงของราคาจากปยทมราคาตำสดถงสงสด


ตารางท 8 เปรยบเทยบคาใชจายในการเพาะปลกของเกษตรกรในพนท 4 จงหวด7

จงหวด กอนโครงการรบจำนำขาว หลงโครงการรบจำนำขาว

อบลราชธาน คาแรงงาน: 120-150 บาทตอคนตอวน

คาปยเคม: 400-600 บาทตอกระสอบ

คารถไถ: 80-150 บาทตอไร (รถไถ

เดนตาม) 120 บาทตอไร

(รถไถสมหรอรถไถแทรคเตอร)

คารถเกยว: 500-600 บาท มการใชรถและ

คนเกยว (เรมแรกในสดสวน

เทาๆกน)

คาแรงงาน: 250-300 บาทตอคนตอวน

คาปยเคม: 700-1,000 บาทตอกระสอบ

คารถไถ: 300 บาทตอไร (รถไถเดนตาม) 500

-600 บาทตอไร (ไถและปน) คารถ

เกยว: 600-800 บาท ใชรถเกยวรอย

ละ 90 และใชคนเกยวรอยละ 10

เนองจากการใชคนเกยวทำใหเสย

เวลา และมขนตอนทยงยาก หากใช

รถเกยวจะมความสะดวกรวดเรว

และลดตนทนไดมากกวา

ยโสธร คาแรงงาน: 120-150 บาทตอคนตอวน





คารถเกยว: 500-700 บาทตอไร

(มการใชรถและคนเกยว)



คารถไถ: 250-300 บาทตอไร (รถไถเดนตาม)

500-600 บาทตอไร (ไถและปน)


(ใชรถเกยวรอยละ 90 และ

ใชคนเกยวรอยละ 10 เนองจากการ

ใชคนเกยวทำใหเสยเวลา และมขน

ตอนทยงยาก หากใชรถเกยวจะม

ความสะดวกรวดเรวและลดตนทน

ไดมากกวา)

มหาสารคาม คาแรงงาน: 100-150 บาทตอคนตอวน






(มการใชรถเกยวและคนเกยว)



คารถไถ: 250-300 บาทตอไร (รถไถเดนตาม)

500-700 บาทตอไร (ไถและปน)


(ใชรถเกยวรอยละ 90 และใชคน

เกยวรอยละ 10 เนองจากการใชคน

เกยวทำใหเสยเวลา และมขนตอนท

ยงยาก หากใชรถเกยวจะมความ

สะดวกรวดเรวและลดตนทนได

มากกวา)

พจตร คาแรงงาน: 150-200 บาทตอคนตอวน

คาปยเคม: 500 บาทตอกระสอบ

คารถไถ: 180 บาทตอไรก

คารถเกยว: 500 บาทตอไรข



คารถไถ: 220 บาทตอไรก

คารถเกยว: 500-700 บาทตอไร หมายเหต: ก. เฉพาะเขตชลประทาน ข. เฉพาะนอกเขตชลประทาน

7 ผวจยไดเปรยบเทยบเฉพาะตนทนในการเพาะปลกของเกษตรกรกอนและหลงโครงการรบจำนำขาวเทานน เนองจากเกษตรกร

ในพนทไมไดระบชดเกยวกบรายได ซงเปนผลมาจากการทเกษตรกรไมไดทำบญชครวเรอน จงทำใหไมทราบถงสดสวนของ

รายไดในแตละแหลงวามสดสวนอยางไร เกษตรกรเพยงแตระบแหลงทมาของรายไดเทานน


เปนการพงพารฐบาลเปนอยางมาก ผลกระทบทจะ

เกดขนกคอรายไดของเกษตรกรผกตดกบนโยบาย

รฐบาล กลาวคอ รายไดของเกษตรกรมาจากการ

อดหนนของรฐบาลนนเอง สงทตองวเคราะหตอไปก

คอหากรฐบาลตดสนใจไมดำเนนโครงการรบจำนำ

ขาวเปลอกตอไปเพราะภาระจากโครงการเพมขน

เกษตรกรจะไดรบผลกระทบจากการยตการดำเนน

โครงการอยางแนนอนเพราะรฐบาลไมไดเขามาพยง

ราคาหรออดหนนเกษตรกรอกตอไป ปญหาทจะตาม

มากคอ เกษตรกรจะประสบความยากลำบากในการ

ปรบตวเนองจากเกษตรกรไมไดเตรยมตววางแผน

การเพาะปลกในบรบททไมมรฐบาลเขามาแทรกแซง

หรอหากแทรกแซงกเปนในระดบตำ นอกจากน

เกษตรกรตองพงพาธรกจแปรสภาพและเกบรกษา

ขาวเปลอก การแทรกแซงตลาดขาวเปลอกดวย

นโยบายรบจำนำทำใหขาวเปลอกตกไปอยกบธรกจ

แปรสภาพขาว ทำใหธรกจเหลานสามารถผกขาด

ตลาดขาวเปลอกและสามารถตอรองใหรฐบาล

อดหนนธรกจของตนผานการเบกจายงบประมาณใน

ขนตอนตางๆ ของโครงการรบจำนำ แตเกษตรกรจะ

ไมสามารถตอรองกบธรกจเหลานได เลยเพราะ

ผลผลตตกไปอยกบธรกจแปรสภาพและเกบรกษา

ในแงมมของตนทนการผลต เกษตรกรม

แนวโนมทจะใชจายมากขนในการเพาะปลก แมวา

เกษตรกรมองวาการเพมขนของราคาปจจยการผลต

มาจากสภาวะเศรษฐกจโลก แตนโยบายรบจำนำม

สวนในการกระตนใหเกษตรกรตองใชจายมากขนใน

การซอปยและยาปราบศตรพชเพอบำรงและรกษา

ขาวเปลอกใหมปรมาณมาก เกษตรกรตองใชจายมาก

ขนในการจางแรงงานเพอการเตรยมการเพาะปลก

และเกบเกยวใหทนกบการดำเนนโครงการรบจำนำ

เกษตรกรยงตองรบภาระเพมจากคาใชจายดาน

เทคโนโลยการผลต ไดแก คาจางรถไถและรถเกยว

เกษตรกรทมตนทนการผลตตำในเขตจงหวดภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอมแนวโนมทจะตองแบกรบ

ภาระตรงนเปนอยางมากเพราะตองจางรถไถและ

รถเกยวจากตางพนทมาใชในการเตรยมการเพาะปลก

และการเกบเกยว นอกจากนเกษตรกรยงไดรบผล

กระทบจากนโยบายอนๆ ทมความเกยวของกบ

โครงการรบจำนำ เชน นโยบายคาแรงขนตำ 300 บาท

ตอวน ดงนนการดำเนนนโยบายการอดหนนระยะสน

ไดแก โครงการรบจำนำขาวเปลอก สงผลกระทบตอ

เกษตรกรในทกๆ ดานซงทำใหเกษตรกรประสบ

ปญหาดานการเพาะปลกในระยะยาว

จะ เหนไดว าขอบกพรองของโครงการ

อดหนนสนคาเกษตรระยะสนคอการตงราคารบจำนำ

ไวสงกวาราคาตลาดซงทำใหรฐบาลแบกรบภาระไว

มาก ผวจยเสนอวารฐบาลควรจะดำเนนนโยบายการ

แทรกแซงหรอการพยงราคาสนคาเกษตรทไมขดกบ

กลไกของตลาด เชน นโยบายการประกนภยพชผล

(Commodity Insurance) ซงเนนการชดเชยใหกบ

เกษตรกรเมอประสบภาวะภยทางธรรมชาตหรอภาวะ

ผลผลตตกตำ

รฐบาลควรจะม “ศนยขอมลขาว (Rice Data

Center)” (ธนพนธ, 2556) โดยมวตถประสงคนำ

เสนอขอมลใหกบรฐบาลเพอประกอบการตดสนใจ

ในการทจะเขาแทรกแซงตลาดขาว ศนยขอมลขาว

มหนาทในการรวบรวมขอมลพนฐานไดแก จำนวน

เกษตรกรผปลกขาว ขอมลคาดการณปรมาณการ

เพาะปลกขาว พยากรณอากาศ ปรมาณนำในเขอน

และปรมาณนำฝน ราคาตนทนปจจยการผลตและ

แรงงาน ปรมาณการบรโภคภายในประเทศและตาง

ประเทศ ขอมลการผลตและการสงออกของประเทศ

ตางๆ และราคาขาวในตลาดภายในประเทศและตลาด

โลก นำขอมลพนฐานเหลานนมาวเคราะห ดงนน

โครงสรางของศนยขอมลขาวควรประกอบไปดวยนก

วชาการทงจากหนวยงานรฐและมหาวทยาลยทม

ความรและประสบการณเพอทำการวเคราะหขอมล

และคาดการณผลผลต ศนยขอมลขาวควรจะมการ

เผยแพรขอมลใหเกษตรกรและประชาชนไดรบทราบ

ทกเดอนเพอประกอบการตดสนใจของเกษตรกรใน

การวางแผนการเพาะปลก การเผยแพรขอมลจะทำให


รฐบาลกำหนดนโยบายการแทรกแซงไดเหมาะสมวา

ควรจะกำหนดนโยบายแบบใด ดงนน การสรางศนย

ขอมลเชนนจะเปนประโยชนตอรฐบาลในแงมมของ

การตดสนใจกำหนดนโยบายตอหนวยงานราชการใน

แงมมของการนำนโยบายไปปฏบตตอเกษตรกรใน

แงมมของการวางแผนการเพาะปลก ธรกจทเกยวของ

ในแงมมของการวางแผนการผลตและการขายผลผลต

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณคณะรฐประศาสนศาสตร สถาบน

บณฑตพฒนบรหารศาสตรสำหรบทนวจย

เอกสารอางอง

กรมการคาภายใน กระทรวงพาณชย. (2555). ผลการ

พยากรณผลผลตตอไร. สบคนจาก http://www.

dit.go.th/uploads/%E0%B8%9C%E0%B8%A

5%E0%202555. pdf.

ธนพนธ ไลประกอบทรพย. (2556). ผลกระทบของ

โครงการอดหนนสนคาเกษตรระยะสนตอการ

สงออกและการผลตขาวของไทย. กรงเทพฯ:

สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

นดา ทองนตย. (2551). การวเคราะหผลตอบแทนของ

เกษตรกรทเขารวมโครงการรบจำนำขาวเปลอก

นาป ปการผลต 2548/49 (วทยานพนธวทยา

ศาสตรมหาบณฑต สาขาเศรษฐศาสตรเกษตร).

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ.

นพนธ พวพงศกร. (2556). ยทธศาสตรขาวไทยการ

วจยพฒนาขาวไทยและการมองไปขางหนา.

กรงเทพฯ: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศ

ไทย.

นธกร วฒนเรองโกวท. (2548). การศกษาปญหา

โครงการรบจำนำขาวเปลอกของรฐบาลป 2546

กรณศกษาอำเภอคำเขอนแกว จงหวดยโสธร

( ก า ร ศ ก ษ า ค น ค ว า อ ส ร ะ ป ร ญ ญ า โ ท ) .

มหาวทยาลยมหาสารคาม, มหาสารคาม.

ประสาน พลเวช. (2550). การศกษาความพงพอใจ

ขอ ง เ กษตรกรท ม ต อ โ ค ร งก า ร ร บ จ ำน ำ

ขาวเปลอกนาปรงในพนทจงหวดปทมธาน ป

2548 (วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต

สาขาเศรษฐศาสตรสหกรณ). มหาวทยาลยแมโจ,

เชยงใหม.

ศนยพยากรณเศรษฐกจ และธรกจ มหาวทยาลย

หอการคาไทย. (2556).ทศนะตอนโยบายการรบ

จำนำขาวของรฐบาล.สบคนจาก http://thainews

.prd.go.th/centerweb/News/NewsDetail?NT

01NewsID=WNECO5609250020012.

สรลกษณ พฒนพนธ. (2550). ปจจยทมผลกระทบตอ

การเขารวมโครงการรบจำนำขาวเปลอกนาป

ของเกษตรกรปเพาะปลก 2549/50. กรงเทพฯ:

สำนกเศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและ

สหกรณ.

สพจน แสงชย. (2547). กระบวนการเรยนรของ

เกษตรกรในการตดสนใจเขารวมโครงการและ

ไมเขารวมโครงการรบจำนำขาวเปลอกของ

จงหวดรอยเอด ฤดกาลผลตป 2544/2545 (การ

ศกษาคนควาอสระปรญญาโท). มหาวทยาลย

มหาสารคาม,มหาสารคาม.

อมมาร สยามวาลา และ นพนธ พวพงศกร. (2552).

แนวทางใหม ในการแทรกแซงราคาข าว .

กรงเทพฯ: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศ

ไทย.

George, A. L., & Bennett, A. (2005). Case studies

and theorydevelopment in thesocial sciences.

Cambridge, MA: The MIT Press.

Hibbs, A. (1977). Political Parties and

Macroeconomic Policy. American Political

ScienceReview 71, 1467–1487.

Kasara, K. (2007). Tax me if you can: Ethnic

geography, democracy, and the taxation of

agriculture in Africa. American Political


ScienceReview,101(1), 159–172.

Kingdon, J. (1995). Agendas, alternatives, and

publicpolicies. New York: Longman.

Krueger, A. O. (1991). The political economy of

agricultural pricing policy: The synthesis.

Baltimore, MD: The Johns Hopkins University

Press.

Laiprakobsup, T. (2014). Political liberalization and

agricultural trade policy in Indonesia and the

Philippines. AsianJournalofPoliticalScience,

22(1), 1–19.

Pressman, J., & Wildavsky, A. (1983).

Implementation: How great expectations in

Washingtonare dashed inOakland. Berkeley,

California: University of California Press.

Roper Center, University of Connecticut. (2014).

Presidentialelection2008. Retrieved from http:

//www.ropercenter.uconn.edu/elections/

presidential/presidential_election_2008.html.

Schneider, A. L., & Ingram, H. (1990). Behavioral

assumptions of policy tools. JournalofPolitics,

52, 510–529.

Schneider, A., & Ingram, H. (1997) Policy design

fordemocracy. Lawrence, KS: University Press

of Kansas

Zahariadis, N. (1999). Ambiguity, time, and

multiple streams. In P. Sabatier. (Ed.). Theories

of the Policy Process. Lawrence, K.S.:

Westview Press. pp. 73–96.

TRANSLATED THAI

REFERENCES

Department of Internal Trade, Ministry of Commerce.

(2012). The forecasting of production per rai.

Retrieved from http://www.dit.go.th/uploads/%E

0%B8%9C%E0%B8%A5%E0%202555.pdf.

[in Thai]

Laiprakobsup, T. (2013). Impact of short-term

subsidypolicyontheproductionandexportsof

riceinThailand. Bangkok: National Institute of

Development Administration. [in Thai]

Phathanaphun, S. (2007). Factors affecting the

participationof farmers pledge rice crop year

2006/07. Bangkok: Office of Agricultural

Economics. [in Thai]

Poapongsakorn, N. (2013). Strategy, R&D and

Future of Thai Rice. Bangkok: Thailand

Development Research Institute. [in Thai]

Poolwej, P. (2007). Astudyonsatisfactionoffamers

towards dry season paddypawningproject in

Pathumthani Province in 2005 (Unpublished

master's thesis). Cooperative Economics Major,

Maejo University, Chiang Mai. [in Thai]

Sangchai, S. (2004). Learning process of farmers

participatinginthedecisionanddonotjointhe

pledge of Roi Et province paddy production

season 2001/2002 (Unpublished master's

independent study). Nonformal Education.

Mahasarakham University. Maha Sarakham.

[in Thai]

Siamwalla, A., & Poapongsakorn, N. (2009). Anew

approach to intervention rice price. Bangkok:

Thailand Development Research Institute.

[in Thai]

The Center of Economics & Business Forecasting,

University of the Thai Chamber of Commerce.

(2013). Views on rice pledging policy of the

government. Retrieved from http://thainews.

prd.go.th/centerweb/News/NewsDetail?NT

01NewsID=WNECO5609250020012. [in Thai]

Thongnit, N. (2008). Ananalysisoffarmer’sreturn


underpaddypledgingschemecropyear2005/

06 (Unpublished master’s thesis).Agricultural

Economics, Kasetsart University, Bangkok [in

Thai]

Watanareangkowit, N. (2005). Theproblemsof the

government's ricemortgagescheme2003case

study Kham Khuean Kaeo of Yasothon

province (Unpublished master's independent

study). Public Policy. Mahasarakham

University. Maha Sarakham. [in Thai]

short-term subsidy programs, policy dependency …จำนำนำไปส การพ...

Documents