shqipe xhaferri (kusi)
TRANSCRIPT
©COPYRIGHT
Shqipe XHAFERRI (KUSI)
(2014)
2
Udhëheqësi i Shqipe Xhaferrit vërteton se ky është version i miratuar i
disertacionit të mëposhtëm:
IMPLEMENTIMI I STANDARDEVE (NUMËR ‘5’ DHE
‘15’) PËR AKTIVET AFATGJATA DHE PROBLEMET
E TYRE NË SHQIPËRI
Durrës, Dhjetor 2014 Udhëheqës shkencor
Prof. Dr. Jorgji BOLLANO
3
IMPLEMENTIMI I STANDARDEVE (NUMËR ‘5’ DHE
‘15’) PËR AKTIVET AFATGJATA DHE PROBLEMET
E TYRE NË SHQIPËRI
Përgatitur nga:
Msc.Shqipe XHAFERRI
“Disertacion i paraqitur në
Fakultetin e Biznesit
Universiteti “Aleksandër Moisiu” Durrës
Në përputhje të plotë
Me kërkesat
Për gradën “Doktor”
Universiteti “Aleksandër Moisiu” Durrës
Shtator, Viti 2014
4
Mirënjohje
Punimi i disertacionit për gradën shkencore ‘Doktor’ i ngjan një udhëtimi shumë të
gjatë e të vështirë, por që të fal edhe shumë kënaqësi. Ky udhëtim i gjatë do ishte
edhe më i vështirë nëse nuk do kisha mbështetjen e shumë njerëzve, të cilët
kontribuan në finalizimin e qëllimit tim për të marrë gradën shkencore ‘Doktor’.
Prandaj dëshiroj të falenderoj të gjithë ata që më mbështetën në realizimin e këtij
punimi.
Dua të falenderoj shumë të gjithë bashkëpunëtorët e mi për ndihmën dhe
mbështetjen që më kanë dhënë për të bërë këtë studim në territorin e Republikës së
Shqipërisë.
Falenderoj udhëheqësin tim Profesor Doktor Jorgji Bollano për surgjerimet dhe
mbështetjen e tij dhe më e rëndësishmja që më ndihmoi mua që idetë ti ktheja në
veprime. E falenderoj Zotin Bollano për këshillat dhe sugjerimet e vazhdueshme, e
mbi të gjitha përmbështetjen morale dhe qetësinë e transmetuar tek unë gjatë gjithë
kësaj kohe. Ishte privilegj për mua të punoj me Ju për realizimin e këtij
disertacioni.
Gjithashtu falenderimet e mia shkojnë dhe për stafin drejtues të Hekurudhës
Shqiptare sh.a,Durrës, Autoritetit Portual Durrës, subjekteve private që më
ndihmuan të mbledh të dhënat e nevojshme për këtë studim shkencor.
Një tjetër falenderim shkon për kolegët, miqtë, ish-studentat e mi, të cilët
ndihmuan në gjetjen e kontakteve pranë bizneseve për mbledhjen e të dhënave për
këtë punim. Gjithashtu falenderoj Ekspertin Kontabël Azem Hykaj, Luan
Gosnishti dhe të gjithë kontabilistët e miratuar të bizneseve, të cilët pranuan të jenë
pjesë e këtij studimi nëpërmjet plotësimit të pyetsorëve. I falenderoj për kohënqë
më kushtuan për plotësimin e pyetsorëve dhe sugjerimet e vlefshme.
Së fundi, por jo për nga rëndësia, falenderoj familjen time pa mbështetjen e të cilës
realizimi i këtij punimi nuk do kishte qenë i mundur. Këtë punim ia dedikoj
familjes sime, dashuria dhe mbështetja e të cilëve më ka ndihmuar në çdo hap të
këtij udhëtimi të gjatë, në momentet kur kisha më shumë nevojë për ta.
Falë dashurisë, mbështetjes dhe nxitjes Tuaj dëshira ime u realizua.
Ju faleminderit!
5
Deklaratë mbi origjinalitetin
Shqipe XHAFERRI (KUSI)
Deklaroj se kjo tezë përfaqëson punën time origjinale dhe nuk kam përdorur
burime të tjera, përveç atyre të shkruajtura nëpërmjet citimeve.
Të gjitha të dhënat. Tabelat, figurat dhe citimet në tekst, të cilat janë riprodhuar
prej ndonjë burimi tjetër, duke përfshire edhe internetin, janë pranuar në mënyre
eksplicide si të tilla.
Jam e vetëdijshme se në rast të mospërputhjeve, Këshilli i Profesorëve të UAMD-
së është i ngarkuar të më revokojë gradën “Doktor”, që më është dhënë mbi bazën
e kësaj teze, në përputhje me “Rregulloren e programeve të studimit të ciklit të
tretë (Doktoratë) të UAMD-së, neni 33, miratuar prej Senatit Akademik të UAMD-
së me Vendimin nr. , datë ________
Durrës, më _________________ Firma
6
Përmbledhje
Në ekonominë e tregut ku ka hyrë vendi ynë, rregullimet ligjore dhe metodologjike kanë ndryshuar
thellësisht. Shumëllojshmëria e njësive ekonomike, marrëdhëniet e tregut të lirë, roli i ndryshëm i
kontrollit ekonomik, reduktimi i ndërhyrjes së shtetit dhe karakteristika të tjera, bënë që të
ndryshojnë objektivat, roli dhe funksionet e kontabilitetit.
Marrja e vendimeve ekonomike varet në një masë të madhe nga cilësia dhe niveli i informacionit që
zotëron. Informacioni cilësor dhe i besueshëm financiar që merret nga pasqyrat financiare të
përgatitura nga standardet kombëtare të kontabilitetit dhe konkretisht standardet numër 5 dhe 15
është shumë i rëndësishëm për marrjen e vendimeve të suksesëshme dhe për zhvillimin ekonomik
të një vendi, për zhvillimin e tregjeve financiare, për nxitjen e hyrjes së investimeve të huaja dhe
për stabilitetin ekonomik të vendit.
Kjo temë ka për qëllim kryesor të vlerësojë faktorët që lidhen me progresin e zbatimit të
Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër 5 dhe 15 për aktivet afatgjata, efektin që jep
zbatimi i standardeve kombëtare të kontabilitetit te raportimi për efekt tatimor dhe njëkohësisht të
kuptojmë gadishmërinë e bizneseve për zbatimin e tyre.
Pikërisht për të arritur këtë qëllim kam marrë në studim temën”Zbatimi i Standardeve Kombëtare të
Kontabilitetit 5 dhe 15 për aktivet afatgjata”, ku si rast studimi janë marrë bizneset që ushtrojnë
aktivitet në rrethin e Durrësit. Punimi u realizua me metodën cilësore nëpërmjet pyetsorit dhe
intervistave të realizuara me hartuesit e pasqyrave financiare sipas standardeve kombëtare të
kontabilitetit 5 dhe 15 (kontabilistët e miratuar, ekspertët kontabël,profesionistët kontabël të
punësuar në ndërmarrjet publike dhe specialistë të fushave të ndryshme), dhe metodave sasiore.
Punimi u kufizua në 100 pyetsorë nga 150 të shpërndarë pranë bizneseve në rrethin e Durrësit.
Nga analiza e të dhënave empirike kundrejt kuadrit teorik u arrit në konkluzionet e punimit. Nga
gjetjet rezultoi se zbatimi i standardeve kombëtare të kontabilitetit nuk ka patur progres pasi
bizneset janë të orientuara më tepër nga ligjet fiskale dhe jo nga standardet. Vlerësimi I aktiveve
afatgjata pas njohjes me modelin e rivlerësimit dhe modelin e kostos nuk është zbatuar nga bizneset
sipas afatit kohor të përcaktuar nga standardet, me pretendimin se ka kosto,dhe nuk njihet nga zyra
e tatimeve.Amortizimi llogaritet vetëm me metodën lineare pa marrë parasyshë shfrytëzimin dhe
zhvlerësimin ekonomik,përkeqësimin funksional dhe fizik të disa aktiveve afatgjata specifike në
ndërmarrjet publike si Hekurudha Shqiptare dhe Porti Durrës. Bazuar në këtë fakt bizneset e rrethit
Durrës nuk paraqesin interes për hartimin e pasqyrave financiare sipas standardeve kombëtare të
kontabilitetit 5 dhe 15 për aktivet afatgjata.
Fjalë kyçe: Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit; Standardet Kombëtare të Kontabilitetit;
Proçesi i zbatimit; vleresimi i aktiveve afatgjata; amortizimi i aktiveve afatgjata; njësi
ekonomike,pasqyra financiare,.
7
Summary
In a market economy which has entered our country, the legal and methodological have changed
profoundly. The variety of entities, free market relations, the role of different economic control,
reduction of state intervention and other features made to change the objectives, role and functions
of accounting.
Making economic decisions depend to a large extent on the quality and level of information that
owns. Quality and reliable information obtained from financial financial statements prepared by the
national accounting standards 5 and 15 is very important for successful decision-making and
economic development of a country, for the development of financial markets, to promote access of
foreign investment and economic stability of the country.
This theme aims mainly to assess the progress of implementation of National Accounting Standards
5 and 15 for property in view if have problem to implement these standards and at the same time
understand the willingness of businesses to implement them.
Precisely to achieve this goal I got in the study on "Implementing the National Accounting
Standards 5 and 15 for property where as a case study taken businesses that operate in Durres. The
work was conducted with qualitative method through questionnaires and interviews conducted with
the preparers of financial statements according to national accounting standards 5 and 15 (chartered
accountants, auditors, professional accountants employed in public enterprises and specialists in
various fields), and methods quantitative. The paper was limited to 100 from 150 questionnaires
distributed to businesses in Durres.
The analysis of empirical versus theoretical framework was reached on the conclusions of the
paper. From the findings showed that the implementation of national accounting standards has not
been progress since businesses are oriented more from fiscal laws and not by the standards.
Evaluation of the property after the recognition of the revaluation model and cost model is not
implemented by businesses within the time limit set by the standards, the claim that has cost, and is
not recognized by the office of tatimeve.Amortizimi calculated only with linear method regardless
exploitation and economic depreciation, physical and functional deterioration of some specific
property in public enterprises Albanian Railways and Port of Durres. Based on this fact businesses
Durres no interest to the design of financial statements according to national accounting standards 5
and 15 for property.
Keywords: International Accounting Standards; National Accounting Standard; the
implementation process; the assessment of long-term asset; depreciation of property; entity;
financial statement,.
8
PËRMBAJTJA
KAPITULLI I ____________________________________________________________ 17
HYRJE _________________________________________________________________ 17
1. 1 Pyetja e kërkimit _________________________________________________ 18
1. 2 Qëllimi dhe objektivat e studimit ____________________________________ 19
1. 3 Kufizimet e studimit _______________________________________________ 20
1.4 Struktura e studimit ____________________________________________________ 21
KAPITULLI II ___________________________________________________________ 22
VËSHTRIMI KËRKIMOR DHE LITERATURA ________________________________ 22
2.1 Vështrimi kërkimor _________________________________________________ 22
2.2 Zhvillimet e sistemit kontabël në shqipëri _______________________________ 23
2.3 Një vështrim i përgjithshëm mbi procesin e zbatimit të standardeve kombëtare të
kontabilitetit në Shqipëri ___________________________________________________ 24
2.3.1 Arritjet dhe mangësitë në zbatimin e standardeve ___________________________ 26
2.3.2 Ndikimi i sistemit të taksave në raportimin financiar ________________________ 31
2.3.2.1 Faktorët e zbatimit të kontabilitetit ________________________________ 31
2.3.2.2 Paketa e Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër ‘5 dhe 15’ ______ 33
2.3.2.3 Zhvillimi i rregullimit kontabël në disa vende të rajonit ________________ 36
2.3.3.1 Zhvillimet në fushën e rregullimit kontabël mbi zbatimin e standardeve në
Itali ______________________________________________________________ 38
2.3.3.2 Zhvillimet në fushën e rregullimit kontabël mbi zbatimin e standardeve në
Turqi _____________________________________________________________ 40
2.3.3.3 Zhvillimet në fushën e rregullimit kontabël mbi zbatimin e standardeve në
Greqi _____________________________________________________________ 41
2.3.3.4 Zhvillimet në fushën e rregullimit kontabël mbi zbatimin e standardeve në
Rumani ___________________________________________________________ 42
2.3.3.5 Zhvillimet në fushën e rregullimit kontabël mbi zbatimin e standardeve në
Maqedoni__________________________________________________________ 44
2.4 Raportimi financiar për qëllime tatimore dhe legjislacioni përkatës ____________ 47
2.4.1 Dallimi i raportimeve financiare për disa elemente të Pasqyrës së situatës
financiare _______________________________________________________________ 49
2.5 Vlerësimi dhe optimizimi i portofolit të aktiveve _____________________________ 52
2.5.1 Menaxhimi i aktiveve _________________________________________________ 52
2.5.2 Normat e kthimit ____________________________________________________ 53
9
2.5.3 Risku i aktiveve _____________________________________________________ 54
2.5.4 Varianca dhe luhatshmëria _____________________________________________ 55
2.5.5 Beta si një vlerësues i riskut të asetit ______________________________________ 56
2.6 VLERËSIMI I AKTIVEVE ______________________________________________ 57
2.6.2 Përcaktimi i normës së skontimit ________________________________________ 58
2.6.3 Modeli i flukseve monetarë të skontuar (DCF) _____________________________ 59
2.6.4 Modeli CAPM (Capital Asset Pricing Model) _____________________________ 60
KAPITULLI III ___________________________________________________________ 63
METODOLOGJIA DHE INSTRUMENTAT E PËRDORURA _____________________ 63
3.1 METODOLOGJIA ____________________________________________________ 63
3.2 ZGJEDHJA E KAMPIONIT DHE PËRPUNIMI I TË DHËNAVE _______________ 64
3.3 BURIMI, MBLEDHJA E TË DHËNAVE DHE TESTI I KONTROLLIT __________ 68
3.4 NDËRTIMI I MODELIT DHE TESTIMI I TIJ _______________________________ 68
3.5 EMPIRIKE “VLERËSIMI I AKTIVEVE” __________________________________ 72
3.5.1 Vështrim i përgjithshëm mbi “Auoriteti portual” Durrës, SH.A _________________ 72
3.5.1.1 Baza e përputhshmërisë ________________________________________ 74
3.5.1.2 Bazat e përgatitjes _____________________________________________ 75
3.6 BAZA E VLERËSIMIT DHE METODOLOGJIA _____________________________ 75
3.6.1. Baza e vlerësimit ____________________________________________________ 76
3.6.2 Metodologjia e vlerësimit për ndërtesat, sheshet, makineritë dhe pajisjet __________ 77
3.6.3 Vlerësimi i tokës _____________________________________________________ 78
3.6.5. Gjykim mbi tregun në lidhje me metodën krahasuese ________________________ 79
3.7 BAZA E TESTIT TË ZHVLERËSIMIT _____________________________________ 88
3.8. KLASIFIKIMI I AKTIVEVE AFATGJATA MATERIALE NË “HEKURUDHA
SHQIPTARE” SH.A DURRES _______________________________________________ 89
3.9 VLERËSIMI PAS NJOHJES I AAM ME MODELIN E RIVLERËSIMIT __________ 90
3.10 METODOLOGJIA E VLERËSIMIT ______________________________________ 92
3.11 ZBATIMI I SNK 16 NË VLERËSIMIN E AAGJ TË SHOQËRISË “DPHSH”
SH.A. DURRËS. __________________________________________________________ 97
KAPITULLI IV ________________________________________________________ 99
ANALIZA E REZULTATEVE DHE GJETJET __________________________________ 99
4.1 Analiza e rezultateve të testit Chi Square ____________________________________ 99
10
4.2 Analiza e rezultateve të modelit të regresionit të shumëfishtë ___________________ 100
4.3 Analiza financiare dhe njësitë gjeneruese të mjeteve monetare __________________ 103
4.4 Analiza e skontimit të flukseve monetare (DCF) _____________________________ 116
4.5 Analiza e luhatshmërisë të rezultateve të vlerës në përdorim ____________________ 122
TOTALI I AKTIVEVE AFATSHKURTRA _____________ Error! Bookmark not defined.
TOTALI I AKTIVEVE AFATGJATA __________________ Error! Bookmark not defined.
Totali i aktiveve____________________________________ Error! Bookmark not defined.
TOTALI I DETYRIMEVE AFATSHKURTRA __________ Error! Bookmark not defined.
Totali i detyrimeve dhe i kapitalit aksioner _______________ Error! Bookmark not defined.
4.6 Analiza financiare e vlerësimit të aktiveve te shoqëria “Drejtoria e Përgjithëshme
Hekurudha Shqiptare” sh.a Durrës ___________________________________________ 125
4.7 Efekti i raportimit tatimor në raportimin financiar (raste studimi) ________________ 133
4.8 Efekti i metodës së llogaritjes së amortizimit në rezultatin neto të njësisë. ___________ 136
KAPITULLI V __________________________________________________________ 138
DISKUTIME I REZULTATEVE, KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME ________ 138
BIBLIOGRAFIA_________________________________________________________ 143
SHTOJCA 1 ____________________________________________________________ 148
SHTOJCA 2 ____________________________________________________________ 152
11
Lista e grafikeve
Grafiku 2. 1 Reformat në sistemin kontabël (Burimi: Ujkani, 2013:16) ............................ 24
Grafiku 2. 2Kurba e Tregut të Titujve (SML) .................................................................... 61
Grafiku 2. 3 Përgjigjet e anketimit të shprehura në përqindje (%) janë si më poshtë: ....... 65
Grafiku 4. 1: Rezultatet e regresionit të shumëfishtë…………………………………….102
Grafiku 4. 2 : Rezultatet e regresionit të shumëfishtë ...................................................... 102
Grafiku 4. 3 Njësitë gjeneruese te mjeteve monetare ....................................................... 108
Grafiku 4. 4: Analiza e luhatshmërise të vlerës në përdorim për Njesinë e Mallrave të
Përgjithshme ..................................................................................................................... 123
Grafiku 4. 5: Analiza e luhatshmerise të vlerës në përdorim për Njesinë e Mallrave
Rifuxho ............................................................................................................................. 123
12
Lista e Tabelave
Tabela 2. 1Filozofi të ndryshme në Kontabilitet (ndryshuar: Achleitner, 2000 :15) ................ 33
Tabela 2. 2 Zbatimi i standardeve në disa vënde të rajonit (Burimi: Ujkani,2013:77) ............ 46
Tabela 2. 3: “Disa dallime midis raportimit financiar dhe raportimit
tatimor”(Burimi:Ujkani, 2013:44) ........................................................................................... 51
Tabela 3. 1 Pyetjet lidhur me Hipotezën “Zbatimi i standardeve numër ‘5 dhe 15’…….67
Tabela 3. 2 Planifikimi i buxhetit................................................................................ 74
Tabela 3. 3 : Llogaritjet e metodës së vlerës së mbetur...............................................80
Tabela 3. 4 : Çmimet e shitjes së tokës industriale në Shqipëri, 2008-2009 ………….82
Tabela 3. 5 : Çmimet e ofruara për tokë industriale në vende të tjera të Adriatikut ….83
Tabela 3. 6 : Kosto për m2 të ndërtesave industriale................................................... ….84
Tabela 3.7 : Kosto për m2 të betonit te armuar për objekte industriale banimi........ ….84
Tabela 3. 8 : Punimet e thellimit për akuatoriumin e portit dhe hyrjen e kanalit.. …..86 Tabela 3. 9 : Kosto për m2 e shesheve.......................................................................... …..86 Tabela 3. 10: Kosto e rrugëve për m2......................................................................... …...87
Tabela 3. 11: Vlerësimi i aktiveve në proçes 1 Janar 2008..................................... ….. 88
Tabela 3. 12: Rezultati i vlerësimit të pronave, makinerive dhe paisjeve..................…...88 Tabela 3. 13 : Aktivet afatgjata mateiale Totali…………………………………… …...90 Tabela 3. 14 : Aktivet Afatgjata materiale 31.12.2006 kursi euro 123.85............... ……91
Tabela 3.15: Aktivet Afatgjata Materiale ……………………………………………….94
Tabela 4. 1 : Rezultatet e matrices së correlacionit...........................................................99
Tabela 4. 2: Bilanci tregtar historik .................................................................................. 104
Tabela 4. 3: Pasqyra e të ardhurave historike ................................................................... 105
Tabela 4. 4 : Flukset monetare historike .......................................................................... 106
Tabela 4. 5: Shërbimet e terminalit të mallrave të përgjithshme ....................................... 110
Tabela 4. 6: Shërbimet e terminalit të kontenierëve .......................................................... 111
Tabela 4. 7 : Shërbimet e terminalit të mineraleve dhe rifuxhove të thata ......................... 112
Tabela 4. 8: Të ardhura nga terminali Trageteve ............................................................... 114
Tabela 4. 9 : Kapitali punues neto i shpërndarë sipas CGU- së ........................................ 115
Tabela 4. 10 : Përcaktimi i faktorit zbritës ....................................................................... 117
Tabela 4. 11: Përmbledhje e flukseve monetare të skontuara .......................................... 118
Tabela 4. 12: Përmbledhje e flukseve monetare të skontuara .......................................... 119
Tabela 4. 13: Konkluzionet e testit te zhvleresimit sipas CGU në 1 Janar 2008 ................ 120
Tabela 4. 14: Shpërndarja e zhvlerësimit për shërbimet e terminalit të mallrave rifuxho .. 120
Tabela 4. 15: Rezultati i vleresimit të pronave, makinerive dhe paisjeve .......................... 121
Tabela 4. 16 : Llogaritja e shpenzimit për amortizimin e vitit 2008 ................................... 124
Tabela 4. 17 : Bilanci me 31.12.2008 .................................. Error! Bookmark not defined.
Tabela 4. 18 : Gjendja dhe lëvizja e aktiveve afatgjata në vitin 2006 000/leke ........... 125
Tabela 4. 19: Aktivet afatgjata materiale të shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e
Hekurudhave” sh.a Durrës ............................................................................................... 126
Tabela 4. 20 : Aktivet Afatgjata materiale 31.12.2006 (1 Euro = 123.85) ....................... 127
Tabela 4. 21: Aktivet Afatgjata materiale ........................................................................ 128
13
Tabela 4. 22: Aktivet Afatgjata materiale ........................................................................ 129
Tabela 4. 23: Aktivet afatgjata materiale të Shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e
Hekurudhave” sh.a Durrës ............................................................................................... 131
Tabela 4. 24 : Amortizimi fiskal dhe kontabel I Aktiveve afatgjata materiale 2008 në APD
.......................................................................................................................................... 133
14
Lista e shkurtesave dhe akronimeve
AAF – Aktivet Afatgjata Finaciare
AAGJ – Aktivet Afatgjata
AAJM – Aktivet Afatgjata Jo Materiale
AAM – Aktivet Afatgjata Materiale
ALL – Leku shqiptar
AP – Aksionet e preferueshme
APD – Autoriteti Portual Durrës
APF – Analiza e Pasqyrave financiare
AQT – Aktiveve të Qëndrueshme të Trupëzuara
ATH – Aksionet e thesarit
AZ – Aksionet e zakonshme
BB – Banka Botërore
BE – Bashkmi Evropian
BERZH – Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim
BK – Bilanci Kontabël
BQE – Banka Qendrore Evropiane
DA – Dëftesat e arkëtueshme
DAGJ – Deytrime afatgjata
DASH – Detyrimet afatshkurtra
DP – Dëftesat e pagueshme
EBI – Banka Evropiane e Investimeve
EKR – Eksperti kontabël i regjistruar
EUR – Euro, monedha e Eruozonës
FASB – Bordi i Standarteve të Kontabilitetit Financiar në SHBA (Financial
Accounting Stadards Board)
FMN – Fondi Monetar Ndërkombëtar
GAAP/PPPK – Parime Përgjithësisht të Pranuara të Kontabilitetit (General
Acepted Accounting Principles)
HSH – Hekurudha Shqiptare sh.a
IAGJ – Investimet Afatgjata
IASC – Komiteti i Standarteve Ndërkombëtare të Kontabilitetit (International
Accouting Standards Comitee)
IOSCO – International Organization of Securities Commissions
ISKSH – Instituti i Sigurimeve dhe Kujdesit Shëndetsor
ISSH – Instituti i Sigurimeve Shoqërore
KISH – Kosto invetarit të shitur
KKK – Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit
KM – Kontabilisti i Miratuar
KMSH – Kosto e mallrave të shitur
Nr. – Numër/Numri
15
PASH – Pasqyra e të Ardhurave dhe Shpenzimeve
PF – Pasqyrat financiare
PF – Person fizik
PT – Person tregtar
QKR – Qendra Kombëtare e Regjistrimit
RSH – Republika e Shqipërisë
Sh.A – Shoqëri aksionere
Sh.P.K – Shoqëri me Përgjegjësi të Kufizuar
SHBA – Shtetet e Bashkuara të Amerikës
ShK – Shoqëri kolektive
ShKM – Shoqëri komandite
SKK – Standardet Kombëtare të Kontabiliteit
SME – Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (Small and medium enterprises)
SNFR – Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar
SNK – Standardet Ndërkombëtare të Kontabiliteit
TAP – Tatimi mbi të ardhurat personale
TVSH – Tatimi mbi vlerën e shtuar
USD – Dollari amerikan
VE – Vlera e emetimit
VK – Vlera kontabël
VKM – Vendim i Këshillit të Ministrave
VKN – Vlera kontabël neto
VN – Vlera nominale
APD – Autoriteti Portual Durrës
BDI – Indeksi Baltik i Rifuxhove
BERZH – Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim
BoA– Banka e Shqipërisë
CAPM – Modeli i çmimit të aseteve kapitale
CAGR– Norma e përbërë e rritjes vjetore
CEE– Europa Qëndrore Lindore
CEFTA– Marrëveshja e Tregtisë së Lirë për Europën Qëndrore
CGU– Njësitë gjeneruese të mjeteve monetare
DCF– Flukse monetare të diskontuara
DËT– Deadëeight tones
EIU– Njesia e Inteligjencës së Economist BE Bashkimi Evropian
EU 15– Austri, Belgjikë, Danimarkë, Finlandë, Francë, Gjermani, Greqi, Irlandë,
Itali, Luksemburg, Hollandë, Portugali, Spanjë, Suedi dhe Anglia
EUR– Euro
EUROSTAT–Zyra e Statistikës së Komunitetit Evropian
PBB – Prodhimi i Brendshëm Bruto
PPE/Aktive fikse –Toka, ndërtesa, makineri dhe pajisje të ndodhura në
ambientet e portit
PV– Vlera aktuale
SNK– Standarde Ndërkombëtare të Kontabilitetit
16
SNRF– Standarde Ndërkombetare të Raportimit Financiar
FMN– Fondi Monetor Ndërkombëtar
FV– Vlera e ardhshme
TEU- Kapaciteti standard i një kontenieri
17
KAPITULLI I
HYRJE
Fakti që kontabiliteti luan një rol të rëndësishëm në plotësimin e nevojave për
informacion të vërtetë dhe të saktë nga të gjithë sektorët e ekonomisë, bëri që
pas rrëzimit të sistemit socialist, reformat në kontabilitet të ishin jetësore. Kështu
sistemi i mëparshëm ekonomik para vitit 1993 e përdorte kontabilitetin vetëm si
një mjet për të plotësuar kriteret e planifikimit dhe të ruajtjes së pronës.
Historia e kontabilitetit në vendin tonë fillon me planin e parë të llogarive të
hartuara nga Jani Vreto për nevojat e biznesit të tij, dhe pas formimit të shtetit të
pavarur Shqiptar ndeshen organizimet e para kontabël për evidentimin e të
ardhurave dhe shpenzimeve të buxhetit të shtetit. Si çdo fushë tjetër edhe
kontabiliteti ka përjetuar zhvillim të shpejtë të tij në 6 vitet e fundit.
Në këtë kohë Shqipëria po përballej me ndryshime të mëdha duke shkuar nga një
ekonomi e centralizuar tek një treg i lirë, i cili natyrisht kërkon ndryshime të
mëdha në fushën e kontabilitetit dhe informacion të siguruar më së miri. Ky fakt
bëri të nevojshëm reformën e kontabilitetit dhe nevojën për legjislacionin fiskal.
Kjo reformë ishte shumë vendimtare duke pasur parasysh nevojën që kishte
qeveria dhe të gjithë sektorët ekonomikë, për informacionin e saktë dhe të
besueshëm, si një faktor kyç për proçesin e marrjes së vendimeve.
Raportimi financiar është mjaft i rëndësishëm për procesin e vendimarrjes nga
investitorët dhe përdoruesit e tjerë në tregjet moderne dhe të sofistikuara të
kapitalit . Për të plotësuar kërkesat e sistemeve ekonomike,financiare dhe ligjore
kombëtare janë zhvilluar politika dhe rregulla të ndryshme. Praktikat kontabël dhe
raportimi financiar duhet të jenë një gjuhë universale. Zhvillimi i shpejtë i
tekonologjisë së informacionit, ka cuar në lehtësimin e lëvizjes elektronike të
fondeve përtej kufijve kombëtare dhe ka rritur gadishmërinë e investitorëve të huaj
për të investuar përtej kufijve.
Objektivi kryesor i reformës ishte përshtatja e një sistemi të ri kontabiliteti në
dritën e ndryshimeve të mëdha që po ndodhnin në Shqipëri. Megjithatë, përvec
përpjekjeve, gjatë kësaj periudhe, shumë probleme dhe çështje u identifikuan në të
dyja legjislacionet dhe rregulloren e punës. Ligji 7266 date 19.01.1993 “Për
kontabilitetin ” ishte i bazuar në modelin Francez ku shteti kishte një ndikim të
madh në ekonomi dhe fushat që lidheshin me të. Ky kishte për qëllim të mbronte
pronarët dhe interesat e kreditorëve të kompanive duke organizuar një proçes
kontabiliteti të orientuar nga qëllimi fiskal i shtetit dhe mbajtjen e llogarisë
kombëtare. Ky model është shumë i centralizuar dhe nuk jep fleksibilitet dhe liri
për gjykimin në përgatitjen e gjendjes financiare duke krijuar kështu kushtet për
18
vënien në zbatim të një ligji të ri. Kështu ligji nr. 9228 për “ Për Kontabilitetin dhe
Pasqyrat Financiare” u përfundua pas dy vitesh punë.1 Më pas filloi procesi i
shkrimit të SKK-ve si një përgjegjësi e Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit, një
proces ky që përfundoi vetëm në fund të vitit 2006. Ndërkohë filloi përkthimi dhe
publikimi i SNK-ve. Tani jemi në momentin ku katërmbëdhjetë SKK-të janë të
aprovuara dhe janë në fuqi që nga 1 janari vitit 2008 dhe SKK 15 nga 01 Janari
2009.
Në Shqipëri duke pasur parasysh bazën e sistemit të vjetër që është përdorur në
kontabilitet do të ketë probleme që duhen analizuar në lidhje me sistemin e vënies
në zbatim të SKK-ve. Këto grupe standardesh janë përgatitur sipas Standardeve
Ndërkombëtare të Kontabilitetit (SNK) dhe janë në fuqi për tu zbatuar nga të gjithë
bizneset që nuk janë të detyruara të zbatojnë SNK-të (SNRF-të).
Koorportatat e mëdha dhe institucionet financiare duhet të zbatojnë vetëm (SNK).
Realisht zbatimi i SKK-ve, ishte planifikuar për nga data 1 janar 2006, por procesi
i zbatimit nuk ishte i lehtë, duke marrë parasysh tranzicionin nga modeli i shkollës
franceze (plani i pergjithshëm i kontabilitetit) te modeli anglo-saxon (Standardet).
1. 1 Pyetja e kërkimit
Në vitin 2004, u hodh për diskutim një material me titull “Këndvështrimet
paraprake mbi kontabilitetin e njësive të vogla dhe të mesme”. Për këtë material
për diskutim mbërritën komente nga e gjithë bota dhe në fakt sugjerimet ishin
gjerësisht të orientuara në çështjet themelore të çdo standardi kontabël, si njohja,
matja, vlerësimi i mëpasshëm dhe paraqitja në pasqyrat financiare.(Hoxha E.,2014)
Duke u bazuar te cështjet e mësipërme, pyetja kryesore e kërkimit është;
“Cilat janë problemet me të cilat do të përballet procesi i zbatimit të standardeve
kombëtare të kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’ në realitetin Shqiptar fokusuar në
rajonin e Durrësit?.
Duke u nisur nga problemi kryesor i kërkimit dhe bagazhi im teorik, formimi
praktik dhe akademik ngre për testim hipotezat:
H0: Zbatimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’në
realitetin Shqiptar paraqet vështirësi në raportimin finaciar të bizneseve
HA: Zbatimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’në
realitetin Shqiptar nuk paraqet vështirësi në raportimin finaciar të bizneseve
1 Viti 2004
19
H0: Nëse vlera e tanishme neto e parasë > 0 atëhere investimi pranohet
HA: Nëse vlera e tanishme neto parasë < 0 atëhere investimi nuk pranohet
H0: Vlera në përdorim e aktiveve afatgjata luhatet nga norma e skontimit
HA: Vlera në përdorim e aktiveve nuk luhatet nga norma e skontimit.
Në këndvështrimin empirik, studime të ndryshme japin rezultate të ndryshme. Në
mënyrë më specifike, nëpërmjet modeleve të vlerësimit, krahasimit si dhe të
analizës statistikore, bazuar në të dhënat e mbledhura nëpërmjet pyetësorit, ky
punim përqëndrohet në përcaktimin e faktorëve të zbatimit të standardeve numër
‘5’ dhe ‘15’ në rajonin e Durrësit, në kompanitë e mëdha shqiptare si: Hekurudha
Shqiptare, Autoriteti Portual Durrës, Alfa Bank, Raiffasen Bank, Alb Telekomi
Shqiptar si kompanitë me potenciale të mëdha ekonomike dhe njerëzore.
Hipoteza do të provohet nëpërmjet të dhënave cilësore dhe sasiore të grumbulluara
nëpërmjet pyetsorit.
Për të testuar hipotezat do të shtroj disa nënpyetje:
Pyetje kërkimore shkencore të studimit
- Cilët janë faktorët që ndikojnë në vështirësinë e zbatimit të standardeve
kombëtare të kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’?
- Si dhe sa ndikon raportimi tatimor te matja e elementeve të aktiveve
afatgjata
- Cilët janë faktorët që ndikojnë te luhatshmëria e vlerës në përdorim
1. 2 Qëllimi dhe objektivat e studimit
Njësitë ekonomike janë burimi kryesor i zhvillimit ekonomik të një vendi.Këto
njësi duke u nisur nga klasifikimi i bërë sipas ligjit nr.9228 datë 29.04.2004 “Për
Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare” janë të detyruara të hartojnë pasqyra
financiare sipas standardeve kombëtare dhe ndërkombëtare të kontabilitetit.
Qëllimi i studimit
Qëllimi i studimit është të vlerësojë progresin e zbatimit të standardeve numër ‘5’
dhe ‘15’ në raportimin financiar dhe ndërtimi i një modeli të përshtatshëm për
paraqitjen e këtij progresi dhe dhënia e disa konkluzioneve dhe rekomandimeve
pëzgjidhjen e tyre.
20
Objektivat e studimit
Ky studim ka si objektiv të përcaktojë:
1. Faktorët që ndikojnë në vështirësinë e zbatimit të standardeve
kombëtare të kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’.
2. Efektet e zbatimit të standardeve numër ‘5’ dhe ‘15’krahasuar me ligjet
tatimore në tatimin e shtyrë dhe rezultatin financiar të njësisë
ekonomike.
3. Vlerësimin e mëpasshëm të aktiveve afatgjata me modelet e
rivlerësimit.
1. 3 Kufizimet e studimit
Kufizimet kryesore të studimit janë:
1. Koha- Kontabliliteti në përgjithësi është një fushë shumë komplekse, krahasuar
me Shqipërinë e para viteve ’90.Si çdo fushë tjetër edhe kontabiliteti ka
përjetuar zhvillim të shpejtë të tij në 6 vitet e fundit. Për të bërë një analizë të
detajuar të kontabilitetit, ndikimet e tij dhe kontributin në zhvillimin e
qëndrueshëm të subjekteve ekonomike, kërkohet koha e nevojshme.
2. Aksesi i informacionit - Informacioni lidhur me kontabilitetin dhe financat e
subjekteve ekonomike është shumë i vështirë për tu marrë. Informacionet rreth
subjekteve private nuk mund të gjenden në faqet zyrtare në internet, por
informacioni është marrë nga intervistat ballë për ballë dhe inspektimi në vend
kryesisht në rajonin e Durrësit.
3. Rishikimi i literaturës - është kufizuar vetëm në problemet dhe efektet e
zbatimit të standardeve kombëtare 5 dhe 15 te njësitë ekonomike, dhe nuk do
analizojë setin e plotë të standardeve kombëtare .
4. Punimi do të kufizohet vetëm te vështirësia e njohjes,matjes,vlerësimit pas
njohjes dhe paraqitjes në pasqyrat financiare të aktiveve afatgjata dhe jo në
interpretimin e këtyre standardeve.
5. Standardi 15 “Për Mikronjësitë” nuk është marrë shumë në konsideratë për
vetë natyrën që ka ky standard pasi mikronjësitë e kanë shumë të thjeshtuar
paraqitjen e informacionit në pasqyrat financiare.
6. Vlerësimi pas njohjes i aktiveve afatgjata është kufizuar vetëm në dy shoqëritë
më të mëdha në rrethin e Durrësit (Hekurudha shqiptare dhe Porti Durrës), të
cilat sipas ligjit nr.9228 datë 29.04.2004 “Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat
Financiare” duhet të zbatojnë SNK 16.
21
7. Të dhënat janë të vitit 2007 dhe 2008 për vlerësimin e aktiveve për arsye se në
këto vite është bërë rivlerësimi I aktiveve në të dy njësitë ekonomike.
1.4 Struktura e studimit
Kapitulli 2 (Vështrimi kërkimor dhe literatura). Në këtë kapitull do të trajtohet
një rishikim i literaturës ku do formulohet kuadri teorik, do shikohen praktika të
vendeve tjera në lidhje me këtë fushë.
Kapitulli 3 (Metodologjia e ndjekur dhe instrumentat e përdorura). Në këtë
kapitull do të jepen metodat e kërkimit, instrumentat e përdorura dhe vërtetimi i
hipotezave të ngritura.
Kapitulli 4 (Analiza e rezultateteve dhe gjetjet empirike). Në këtë kapitull do të
jepen gjetjet empirike të marra nga të intervistuarit, analiza dhe diskutimet
paraprake.
Kapitulli 5 (Diskutimi i rezultateve, konkluzionet dhe rekomanimet). Në këtë
kapitull do të jepen konkluzionet dhe rekomandimet në bazë të problemit të
kërkimit, pyetjeve të kërkimit dhe objektivave të vendosura në kapitullin e parë.
22
KAPITULLI II
VËSHTRIMI KËRKIMOR DHE LITERATURA2
2.1 Vështrimi kërkimor
Në lidhje me zbatimin e standardeve kombëtare të kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’
literatura, botimet në artikuj të ndryshëm shkencor janë shumë të kufizuar në
Shqipëri
Studiuesit e mëparshëm për shembull Meek (2003) kanë ngritur dyshime të
konsiderueshme në lidhje me faktin nëse një standard global i kontabilitetit do të
rezultojë në kontabilitet të krahasueshëm në botë, pasi praktika të ndryshme të
kontabilitetit mund të rezultojnë në transaksione të ngjashme në gjithë botën që
regjistrohen në mënyra të ndryshme. Kjo mungesë krahasueshmërie e vështirëson
analizën ndërkombëtare dhe investimet. Pavarësisht ngjashmërisë që kanë sistemet
e kontabilitetit në vende të ndryshme krahasueshmëria nuk do të jetë e lehtë për
arsye të dallimeve të mëdha në mënyrën se si janë zbatuar nga njësitë ekonomike
këto standarde si pasojë e dallimeve të mëdha në mjedisin ekonomik,kulturor dhe
politik.
Parimet e kontabilitetit dhe praktikat kontabile janë të ndikuara jo vetëm nga
faktorë të mjedisit si vlera, historia, kultura, por dhe nga faza e zhvillimit
ekonomik dhe sistemit të kontabilitetit.
Një grup studiuesish dëshmojnë se pengesat në zbatimin e SNK/SNRF-ve brenda
shteteve antare të Europës lidhen me përgatitjen e informacionit të kontabilitetit
për qëllime tatimore, të cilat nuk përputhen me raportimin financiar të
SNK/SNRF-ve për investitorët dhe përdoruesit e tjerë (Nobes 1998, BSNK 2003).
Buchanan (2003) sugjeroi se përputhshmëria, zbatueshmëria dhe legjislacioni janë
ndër shumë cështje që duhet të zgjidhen në procesin e zhvillimit të një pakete të
vetme standardesh botërore.
Larson dhe Street (2004) kanë evidentuar në studimin e tyre të konvergjencës, në
bazë të të dhënave të mbledhura nga firmat më të mëdha ndërkombëtare gjatë
2002, se dy pengesat më të rëndësishme të konvergjencës duhet të jenë natyra e
komplikuar e SNRF-ve të veçanta (duke përfshirë instrumentet financiare) dhe
orientimi tatimor të shumë sistemeve kombëtare të kontabilitetit.
Edhe në studimet që kanë analizuar dallimet midis raportimit financiar të një
vendi të caktuar dhe kuadrit konceptual të BSNK-së (Vellam 2004), arritën në
përfundimin se dallimet më të mëdha midis standardeve të kontabilitetit vendor
2 Ujkani, M. (2013), zbatimi i standardeve të kontabilitetit, raportimi financiar dhe tatimor.
23
dhe atij ndërkombëtar kanë të bëjnë me lidhjen ndërmjet raportimit financiar
dhe raportimit financiar për efekt tatimor.
Gjithashtu edhe në Shqipëri studime të ndryshme (KKK 2008, 2010; Dhamo S.
2005,2008; Lamani D. 2005; Naço M. & Gaxha V. 2008; Kapllani V. &
Dunhanxhiu I. 2012; Ujkani M. 2013; etj.), tregojnë se zbatimi për herë të parë
dhe në vazhdimësi i standardeve kombëtare të kontabilitetit edhe pse ka pasur
vështirësitë e veta rezulton i suksesshëm. Studimet kanë treguar se veshtirësitë
kanë qënë më tepër në kuptimin e terminologjive dhe në konceptimin e
standardeve (ndryshimet konceptuale midis PKP-ve dhe standardeve, apo
terminologjive të reja), orientimi i raportimit financiar për efekte tatimore,
mungesa e kapaciteteve profesionale për zbatimin e standardeve, mungesa e
bursës, mungesa e një tregu aktiv, zhvillimet ekonomike etj. Por pavarësisht
vështirësive të hasura suksesi i zbatimit të paketës së standardeve 5 dhe 15 në
përputhje me SNK/SNRF-të tashmë është evident.
Për rastin e Shqipërisë ekzistojnë studime të Ujkani M. 2013, në matjen e
harmonizimit formal të vendeve Çeki, Maqedoni dhe Shqipëri me
SNKR/SNRF-të, etj. Por këto studime nuk trajtojnë progresin e Standardeve të
Kontabilitetit në Shqipëri dhe harmonizimin material, por është i fokusuar në
analizën e ngjashmërisë dhe diferencave të disa çështjeve të raportimit
financiare midis vendeve të studiuara.
ëri
2.2 Zhvillimet e sistemit kontabël në shqipëri
Komisioni Europian (KE), i kushton vëmendje tre kritereve kur duhet të shpallë
për zbatim një standard. Këto kritere janë: standardi duhet të pajtohet me parimin e
raportimit të vërtetë e të sinqertë sipas BE; standardi duhet të plotësojë kriteret e
kuptueshmërisë, besueshmërisë, rëndësisë dhe krahasueshmërisë; adoptimi i çdo
standardi duhet të jetë në interes të publikut Europian (Armstrong,
Barth,Jagolinzer & Riedl, 2008, Hoxha E., 2014).
Kushtet ekonomike shoqërore, niveli i zhvillimit dhe mënyrat e organizimit të
ekonomisë kanë shtruar hap pas hapi nevojën e përsosjes së standardeve
kontabël.
Zgjedhja e bërë nga vendi ynë për zbatimin e Standardeve Ndërkombëtare të
Raportimit Financiar (SNRF), ju përgjigj kushteve të ekonomisë sonë,
objektivave të përafrimit të legjislacionit tonë me atë të shteteve të bashkimit
Europian si dhe mban parasysh traditën e praktikës kontabël të vendit.
Duke filluar nga 1 Janari i vitit 2005 e në vazhdim, Këshilli Kombëtar i
Kontabilitetit, shoqatat e kontabilistëve dhe Instituti i Ekspertëve Kontabël të
Rregjistruar kanë bërë përpjekje për të siguruar mjedisin e domosdoshëm për
zbatimin me sukses të standardeve të kontabilitetit. Aktualisht seti i plotë i SKK-
ve është i përberë nga 15 standarde. Janë bërë studime të vazhdueshme prej tyre
nëse mjedisi ekonomik Shqiptar ishte i përgatitur për zbatimin e standardeve.
Gjithashtu nga shoqatat janë kryer dhe vazhdojnë të kryhen trajnime mbi
zbatimin e tyre dhe evidentimin e problematikave të ndryshme. Kështu në fazën
24
para zbatimit të standardeve gjatë viteve 2005-2008, vërehej se njësitë
ekonomike më tepër ishin të orientuara për plotësimin e pasqyrave financiare
për efekte të raportimit tatimor. Ende nga kontabilistët e profesionistët nuk
njiheshin mirë standardet kombëtare dhe ndërkombëtare, gjithashtu nuk ishin
ende të përgatitur për zbatimin e menjëherëshëm në vitin 2005 të standardeve.
Vështirësia qëndronte në hyrjen e koncepteve të reja dhe heqja dorë nga
rregullat dhe tradita e vjetër (PKP), etj (KKK 2005-2008; Dhamo S.2005-
2008, Naço M. & Gaxha V. 2008, Ujku M.2013, etj.)
Pra vendimtar është faktori njerëzor, inteligjenca, përkushtimi dhe energjitë e
kontabilistëve dhe financierëve, të shoqatave të kontabilistëve të miratuar dhe
roli i KKK-ve, të cilat së bashku kanë bërë të mundur realizimin e proçesit të
zbatimit me sukses të SKK-ve (Bollano 2011). Në etapa të caktuara të ngritjes
cilësore të sistemit kontabël fatmirësisht profesionistët janë orientuar drejt nga
metoda dhe teknika kontabile më të përparuara. Dhe për të kuptuar këtë le ti
hedhim një vështrim historisë së zhvillimeve të kontabilitetit në Shqipëri.
2.3 Një vështrim i përgjithshëm mbi procesin e zbatimit të
standardeve kombëtare të kontabilitetit në Shqipëri
Në një ekonomi tregu, drejt së cilës është orientuar dhe po ecën tashmë
ekonomia Shqiptare, rregullimet ligjore ishin dhe vazhdojnë të jenë thelbësore
dhe mjaft të ndryshme nga ato të një ekonomie të centralizuar. Këto rregullime
kontabël synojnë gjithashtu përmirësimin e kontabilitetit si një mjet në shërbim
të nevojave të përdoruesve të brendshëm dhe të jashtëm të informacionit
kontabël e financiar. Ashtu si çdo vend tjetër edhe Shqipëria ka kaluar
periudhën e saj të tranzicionit në fushën e kontabilitetit. Reformat në sistemin
kontabël, nisen nga fillimi i vitit 1993 dhe kishin si objektiv vendosjen e një
sistemi kontabël në përputhje me kërkesat e ekonomisë së tregut duke marrë
parasysh direktivat e Bashkimit Europian. Këto reforma në mënyrë grafike
paraqiten në tre faza si vijon:
Ekonomi e centralizuar Ekonomi Tregu
deri në vitin 1993 deri në vitin 2008 2008 e në vazhdim
Plani Kontabël i Standardet Kombëtare
Përgjithshëm të Kontabilitetit
Historia e kontabilitetit në vendin tonë fillon me planin e parë të llogarive të
hartuara nga Jani Vreto për nevojat e biznesit të tij dhe pas formimit të shtetit të
pavarur Shqiptar ndeshen organizimet e para kontabël për evidentimin e të
ardhurave dhe shpenzimeve të buxhetit të shtetit. Konsolidimi i shtetit Shqiptar
Grafiku 2. 1 Reformat në sistemin kontabël (Burimi: Ujkani, 2013:16)
25
dhe vendosja e mbretërisë solli sanksionimin juridik të regullave kontabël dhe
përdorimin në shkallë të gjerë të partisë dyfishe, si parim bazë në regjistrimet
kontabël. Këto regullime filluan gjatë vitit 1929 kur u ngrit dhe Drejtoria e parë e
Kontabilitetit në Shqipëri. Në vitet e pasclirimit, kontabiliteti, si teknikë e
regjistrimit dhe evidentimi i veprimtarisë ekonomike të ndërmarrjeve dhe
institucioneve shtetërore, u modernizua dhe u zgjerua fusha e zbatimit të tij. Por
kontabiliteti modern në kuptimin e mirëfilltë të fjalës fillon që në periudhën e
mbretërisë, ka vazhduar në periudhën e socializmit dhe është përsosur dhe
përshtatur drejt ekonomisë së tregut këto vitet e fundit. Për dyzetepesë vjet i ka
shërbyer ekonomisë së centralizuar. Fakti që kontabiliteti luan një rol të
rëndësishëm në plotësimin e nevojave për informacion të vërtetë dhe të saktë
nga të gjithë sektorët e ekonomisë, bëri që pas rrëzimit të sistemit socialist,
reformat në kontabilitet të ishin jetësore. Kështu sistemi i mëparshëm ekonomik
para vitit 1993 e përdorte kontabilitetin vetëm si një mjet për të plotësuar kriteret
e planifikimit dhe të ruajtjes së pronës.
Tashmë reformat kontabël synonin dhe mundësuan që kontabiliteti të mund të
siguronte informacione të nevojshme për drejtuesit e njësive ekonomike për
marrjen e vendimeve ekonomike në kushtet e një ekonomie tregu. Në këtë kuadër
reformash u hartua Plani i Përgjithshëm Kontabël (PPK) i vitit 1993, i cili u
zbatua pa shumë vështirësi dhe me kosto të ulët, të sigurojë një vazhdimësi të
fortë midis teknikave të kontabilitetit para dhe pas vitit 1993, ku kontabiliteti u
riorganizua mbi bazën e shoqërive tregëtare me synimin kryesor dhënien e
infomacionit përdoruesve për qëllime vendimarrjeje, duke zëvendësuar
kontabilitetin e prodhimit me specifikat sipas degëve të ekonomisë, e cila ishte
karakteristikë thelbësore e atij sistemi kontabël.
Në Janar të vitit 1993 Parlamenti miratoi Ligjin nr. 7661 datë 19.01.1993 “Për
Kontabilitetin” që shënon dhe reformën bazë të kalimit nga një ekonomi e
centralizuar në një ekonomi tregu, duke kodifikuar parimet kontabël
themelore përgjithësisht të pranuara në shkallë ndërkombëtare si dhe një sërë
normash kontabël në pajtim me kërkesat dhe kushtet ekonomike të vendit tonë.
PPK i vitit 1993, i cili u zbatua me qëndrueshmëri gjatë këtyre viteve shërbente
si një manual kontabël për të gjithë profesionistët. Ai përmbante përkufizime,
koncepte, rregulla kontabiliteti dhe rregulla vlerësimi. Pasqyrat financiare në
përgjithësi jepnin një paraqitje të strukturuar të gjendjes financiare dhe
performancës së veprimtarisë. Po ashtu në ligjin “Për kontabilitetin” janë të
përcaktuara për herë të parë konceptet kontabël si: vijimësia, kujdesi, kostoja
historike, vlera neto e realizueshme etj, në përputhje me Direktivat e Bashkimit
Europian (BE) për kontabilitetin.
Në rrugën historike gjatë zhvillimit dhe modernizimit të kontabilitetit janë patur
parasysh përvojat botërore, sidomos ajo Italiane, Sovjetike dhe dekadat e fundit
kryesisht ajo Franceze dhe kontinentale Europiane. Këto përvoja janë përshtatur
26
dhe zbatuar në kushtet konkrete të ekonomisë Shqipëtare dhe kanë formuar një
traditë kontabël të pasur, mbi bazën e së cilës janë përgatitur dhe kanë punuar
një gjeneratë e tërë kontabilistësh dhe financierësh në të gjithë vendin. Proçeset
e reja të transformimit të shoqërisë Shqiptare shtruan nevojën e kryerjes së
reformave të thella në fushën e kontabilitetit si një disiplinë, e cila karakterizohet
si gjuha e biznesit.
2.3.1 Arritjet dhe mangësitë në zbatimin e standardeve
Hartimi dhe zbatimi i Standardeve Kontabël është menduar dhe perceptuar jo si
diçka e menjëhershme dhe e pandryshueshme por si një proçes në vazhdimësi,
proçes i cili do kohën e vet dhe që ka të bëjë me sigurimin e infrastrukturës
materiale dhe kapaciteteve profesionale, si dhe me reflektimin e kërkesave të dala
nga praktika për ndryshime të nevojshme me synim modernizimin dhe
thjeshtësimin e tyre. Përvoja 6- vjeçare e zbatimit të standardeve ka nxjerrë në
dukje arritje dhe mangësi.
Arritjet
Arritja më e madhe është që Shqipëria duke filluar nga viti 2008, zbaton një sistem
kontabël që përgatit pasqyrat financiare bazuar në Standardet Ndërkombëtare dhe
në Standardet Kontabël Kombëtare të hartuara në koherencë me të parët. Lind
pyetja: A ishim të përgatitur plotësisht të fillonim zbatimin e Standardeve Kontabël
më 1 janar 2008? Unë jam e bindur se asnjë punë, asnjë projekt nuk mund të
fillohet duke pritur të realizohen të gjitha kushtet, që në rastin tonë të themi të
fillohej zbatimi pasi të ishim ambientuar me standardet dhe ti kishin përvetësuar
masa e gjerë e profesionistëve. Kur flasim për kontabilitetin pra dhe për standardet
e tij, ato mësohen duke punuar. Një përvojë të mirë në këtë drejtim e patëm me
zbatimin e Planit të Përgjithshëm Kontabël. Nga anketimet e bëra dhe verifikimet e
kryera rezulton se përgjithësisht, përgatitja e pasqyrave financiare për mbylljen e
vitit 2008 u bë duke u bazuar në standarde. Thekësojmë përgatitjen e pasqyrave
financiare dhe jo mbajtjen e kontabilitetit, sepse shumë nga njësitë ekonomike në
vitin e parë nuk bënë ndryshime në mbajtjen e kontabilitetit por bënë përshtatje në
kohën që përgatitën pasqyrat financiare. Në vitin e dytë u rrit interesi i
njësive ekonomike që e organizuan kontabilitetin mbi bazën e Standardeve duke e
patur si mbështetje për hartimin e pasqyrave financiare. Më mirë në këtë drejtim
kanë punuar njësitë ekonomike që zbatojnë Standardet Ndërkombëtare të
Raportimit Financiar. Në këtë drejtim kanë punuar mirë përkatësisht:
- Bankat të cilat kanë përgatitur pasqyra financiare bazuar në manuale që i
përafrohen Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit,
- Shoqëritë e mëdha vendase që kanë angazhuar shoqëri të huaja, konsulente
për hartimin e pasqyrave financiare dhe konkretisht modelin e rivlerësimit.
27
Këto shoqëri kanë patur mundësinë që të punësojnë profesionistë të
vlerësuar dhe me aftësi profesionale të spikatura.
Përsa i përket njësive ekonomike që zbatojnë Standardet Kombëtare të
Kontabilitetit, në vitin e parë një pjesë filluan të organizojnë kontabilitetin dhe
përgatitën pasqyra financiare mbi bazën e standarteve, një pjesë tjetër vazhduan me
rregullimet kontabël egzistuese, ndërsa një pjesë tjetër nuk përgatitën pasqyrat
financiare, meqënëse edhe më parë nuk kishin organizuar kontabilitet dhe nuk
kishin përgatitur pasqyra financiare.
Këto njësi të fundit të quajtura mikronjësi përveç arsyes që kishin mungesë
përvoje, nuk mund të përballonin as koston e mbajtjes së kontabilitetit dhe
përgatitjes së pasqyrave financiare. Nisur nga qëllimi i përdorimit të informacionit
për gjendjen dhe përformancën financiare që përgatisin njësitë ekonomike, Këshilli
Kombëtar i Kontabilitetit arriti në përfundim që këto mikronjësi ekonomike (si një
furrë buke, një riparues këpucësh, një profesionist etj) të përjashtoheshin nga
detyrimi i zbatimit të Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit.
Këto njësi zënë një përqindje të konsiderueshme në totalin e njësive të vogla dhe të
mesme dhe si të tilla nuk mund të lihen jashtë rregullimit kontabël. U bënë
ndryshimet e nevojshme ligjore dhe në kuadrin e Standardeve Kontabël Kombëtare
u hartua dhe u publikua një standard i veçantë numër 15 “Mbi parimet e
Kontabilitetit dhe Raportimit Financiar nga Mikronjësitë Ekonomike”.
Ky standard ka për qëllim të japi konceptet e parimet bazë si dhe të vendosë
rregullat për zbatimin e këtyre parimeve për paraqitjen e ngjarjeve ekonomike dhe
përgatitjen e pasqyrave financiare. Mikronjësitë me status person fizik me xhiro
deri ne 2.000.000 lekë do të mbajnë një kontabilitet të thjeshtuar duke mos
përgatitur pasqyrat financiare, ndërsa njësitë e tjera, deri në 10.000.000 lekë, do të
mbajnë një kontabilitet rritës dhe do të përgatisin vetëm dy pasqyra të
thjeshtëzuara; Bilancin dhe Pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve (PASH-i) si
dhe shënimet përkatëse. Gjatë periudhës së zbatimit të standardeve u punua në
bashkëpunim me organizmat rregullatorë, mbikëqyrës dhe me Drejtorinë e
Tatimeve për harmonizimin më të mirë të legjislacionit dhe të rregullave të veçantë
me legjislacionin kontabël.
Mangësitë
Zbatimi i Standardeve për një numër të konsiderueshëm njësish ekonomike u
karakterizua nga shkalla e ulët e përgatitjes së hartuesve të pasqyrave financiare.
Një pjesë tjetër e njësive ekonomike me sensibilitet të konsiderueshëm lidhur me
rëndësinë e zbatimit të Standardeve dhe detyrimit ligjor për të bërë një gjë të tillë
pati vështirësi dhe probleme që kishin të bënin me:
- Problemet e trazicionit, të kalimit nga rregullimet ekzistuese kontabile në
Standarde;
28
- Matjen, vlerësimin dhe paraqitjen e elementëve të pasqyrave financiare;
- Pasqyrat e reja financiare.
Probleme të trazicionit
Ato kishin të bënin me trajtimin e elementëve të bilancit paraardhës, të cilat do të
kishin një trajtim të ri kontabël në periudhen pasardhëse. Vlen të përmendim disa
prej tyre: Referuar diferencave të konvertimit, njësitë ekonomike kishin në zërat e
tyre të aktivit apo pasivit vlera të konsiderueshme dhe sipas standardeve duhej bërë
një tjetër trajtim kontabël.
Me standardet e reja, diferencat e konvertimit do të ishin elementë të pasqyrës së të
ardhurave dhe shpenzimeve. Po kështu mund të përmendim dhe shpenzimet e
nisjes dhe të zgjerimit. Ato ishin zëra të konsiderueshme të aktivit, ndërsa me
standardet e reja duhej bërë një tjetër trajtim kontabël. Këto probleme
vështirësoheshin më tepër për njësitë ekonomike që zbatonin SNK duke qënë se
këto ndryshime do të pasqyroheshin në mënyrë retrospektive, që do të thotë të
korrigjonin vitet e mëparshëme, ndërsa njësitë ekonomike që do të zbatonin
Standardet Kontabël Kombëtare këto ndryshime do ti pasqyronin në mënyrë
prospektive, çka do të thotë të mos e preknin periudhën e kaluar.
Probleme të matjes, vlerësimit dhe të paraqitjes
Ato kishin të bënin kryesisht me konceptin e ri të vlerësimit të elementeve të
pasqyrave financiare, kryesisht problemet e vlerës së drejtë. Referuar aktiveve
afatgjata materiale, meqënëse nuk ka një treg aktiv për to, atëhere problemi i
paraqitjes së tyre me vlerën e drejtë eshtë një problem për këto njësi ekonomike.
Ndërsa përdorimi i mënyrave alternative kërkon një kualifikim të lartë të stafit
përkatës që merret me hartimin e pasqyrave financiare. Referuar aktiveve afatgjata
jomateriale, shumë pak është bërë nga njësitë ekonomike për t’i paraqitur ato në
vlerën e drejtë. Në këtë, ndikim ka patur kualifikimi jo i mjaftueshëm i stafit, si
dhe kultura e raportimit që siç dihet ka qenë e prirur drejt raportimit për qëllime të
fiskut. Në këtë këndvështrim njësitë ekonomike nuk kanë bërë përpjekje serioze
për të bërë një paraqitje sa më të vërtetë e korrekte të pozicionit e përformancës
financiare.
Probleme të hasura në hartimin e pasqyrave të reja financiare
Pasqyrat e reja financiare të cilat ndryshojnë nga ato të mëparshme krijuan në
radhë të parë probleme lidhur me anën formale të hartimit të tyre. Tradita e
paraqitjes së informacionit në një mënyrë të caktuar krijoi problemet e përshtatjes.
Tashmë duheshin përmbysur disa koncepte si:
29
- Renditja e zërave të aktivit dhe pasivit, renditja e cila në pasqyrën e bilancit
do të bëhej në të kundërtën e paraqitjes së mëparëshme.
- Paraqitja e aktiveve afatgjata materiale në bilanc do të bëhej për vlerën neto
kontabile.
Legjislacioni i hartuar në këtë periudhë përfshirë dhe Ligjin nr. 7638 datë
19.11.1992 “Për shoqëritë tregtare” hodhi themelet e kontabilitetit të
ekonomisë së tregut. Shumëllojshmëria e njësive ekonomike, marrëdhëniet e lira
të tregut, roli i ndryshëm i kontrollit ekonomik, reduktimi i ndërhyrjes së shtetit
dhe karakteristika të tjera, bënë që të ndryshojnë objektivat, roli dhe funksionet
e kontabilitetit. Këto rregullime ndikuan në kontabilitetin e njësive ekonomike
në disa drejtime si psh:
Së pari, si mjet i ruajtjes së interesave të partnerëve si: investitorë, të punësuar,
huadhënës, furnitorë, kreditorë, etj.
Së dyti, si mjet i komunikimit më të tretët për të siguruar informacionin e
nevojshëm për të marrë vendime ekonomike dhe financiare.
Së treti, si mjet për dhënien e provave materiale për zgjidhjen e konflikteve
midis njësive ekonomike.
Këto rregullime në tërësi përmirësuan kontabilitetin. Evoluimi i vazhdueshëm i
tij u dha përdoruesve të interesuar një tërësi informacionesh3 . Në kuadrin e
përpjekjeve për përmirësimin e rregullimeve kontabël me qëllim rritjen e
transparencës dhe të besueshmërisë së informacionit financiar, për t’ju
përgjigjur sa më mirë ndryshimeve në fushën e kontabilitetit në rang
ndërkombëtar, nevojave të tregut dhe për mbrojtjen e interesave të publikut dhe
të shtetit, filloi puna për hartimin e një strategjie për një reformë të re në fushën
e kontabilitetit dhe të profesioneve me bazë kontabilitetin. Këto përpjekje bënë
të mundur që në vitin 2004 të miratohej Ligji nr. 9228, datë 29.04.2004, “Për
kontabilitetin dhe pasqyrat finanicare”, nëpërmjet të cilit u shfuqizua Ligji
nr.7661 datë 19.01.1993 “Për Kontabilitetin”. Ky ligj parashikonte ngritjen e
Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit si organizmin profesional, publik dhe të
pavarur, i cili harton Standardet Kombëtare të Kontabilitetit. Kjo në
mbështetje të nenit 100 të Kushtetutës dhe të neneve 20 e 24, të Ligjit nr.
9228, datë 29.04.2004, “Për kontabilitetin dhe pasqyrat finanicare”. Objektivat
kryesore të Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit janë:
- Përsosja e vazhdueshme e legjislacionit për kontabilitetin.
- Përpunimi i sistemit kontabël në përputhje me Ligjin për
Kontabilitetin.
3 Raporti i KKK 2011 “Zhvillimi i Standardeve të Kontabilitetit në Shqipëri”
30
- Hartimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit.
- Nxitja e zbatimit të SKK-ve dhe Standardeve Ndërkombëtare të
Raportimit
Financiar.
Ajo çka vlen të përmëndet është se Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit është i
pavarur në hartimin e sistemit kontabël, të standardeve kontabël të kontabilitetit
dhe rregullimeve të tjera kontabël.
Me qëllim realizimin e detyrave dhe objektivit të tij Këshilli Kombëtar i
Kontabilitetit dhe me mbështetjen e Qeverisë Shqiptare, nëpërmjet një projekti
me financim dhe asistencë të Bankës Botërore, realizoi me ndihmën e
kompanisë së huaj ‘Pricewater house Coopers’ një set me 14 standarde
kombëtare të kontabilitetit, të cilat janë hartuar në një linjë me standardet
ndërkombëtare te vitit 2006 dhe që u zbatuan nga të gjitha njësitë ekonomike
private dhe publike fitimprurëse nga data 1 Janar 2008, përjashto ato kompani
të mëdha, të cilat ishin të përfshira në listën e miratuar nga Këshilli i Ministrave
dhe që zbatojnë Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit në mënyrë të
plotë. Me urdhrin e Ministrit të Financave nr. 4292 datë 15.06.2006 është
bërë: shpallja e 14 Standardeve Kontabël Kombëtare si dhe përcaktimi i datës 1
Janar 2008 si datë e fillimit të zbatueshmërisë së tyre, fillimi i punës për trajnime
profesionale nga përdoruesit e tyre dhe publikimi zyrtar i këtyre standardeve.
Më pas për shkak të zhvillimeve ekonomike dhe të rregullimeve në fushën e
kontabilitetit Setit prej 14 standardesh iu shtua edhe Standardi Kombëtar nr.
15, “Mbi parimet e kontabilitetit dhe të raportimit financiar nga mikronjësitë
ekonomike” i cili hyri në zbatim nga data 1 Janar 2009 dhe që ishte në përputhje
me rekomandimet e ISAr të OKB për hartimin e rregullimit kontabël, për
mikronjësitë.
Kalimi në standardet kombëtare të kontabilitetit përbën një ndryshim thelbësor
konceptual, ndërgjegjësor dhe praktik për përgatitjen dhe raportimin e
pasqyrave financiare. Megjithë vështirësitë e veta, përbën një hap të
domosdoshëm në rrugën e integrimit të vendit tonë në BE.
Sfidat e Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit janë:
- Të arrijë të ketë një përkthim të përditësuar të SNFR-ve, përfshirë dhe
SNFR-rë për SME-të në përputje të plotë me procesin e përkthimit të
përcaktuar nga BSKN-ja.
- Të ndryshojë dhe përmirësojë SKK-të, në mënyrë që ato të konvergojnë
me SNRF-të dhe Direktivat e Bashkimit Europian për Legjislacionin
Shqiptar.
31
- Të përforcojë procesin e hartimit të standardeve nëpërmjet përmirësimit
të transparencës dhe pjesëmarrjes më të gjerë të palëve të interesuara si
dhe përmes dhënies së udhëzimeve të përshtatëshme për nxitjen e
zbatueshmërisë
- Të përcaktojë fushën e zbatimit të SKK-ve, për tu siguruar se të gjitha
njësitë që janë subjekt i Ligjit për Kontabilitetin të ketë regjime të
përshtatëshme të Raportimit Financiar
- Të përmirësojë shkallën e zbatueshmërisë së Standardeve të
Kontabilitetit në Shqipëri
2.3.2 Ndikimi i sistemit të taksave në raportimin financiar
2.3.2.1 Faktorët e zbatimit të kontabilitetit
Arsyeja për ndryshimet në parimet e kontabilitetit në mes vëndeve të caktuara
mund të jetë ngaqë ato ndryshojnë në nivelin e zhvillimit ekonomik, në sistemin
juridik, në sistemin e taksave, në intensitetin e tregut të kapitalit, në tipare politike
dhe kulturore, etj.Disa nga faktorët që ndikojnë në proçesin e zbatimit kontabël
evidentohen si vijon;
Sistemi ligjor
Sistemi ligjor i një vendi ndikon kryesisht në parimet e kontabilitetit.
Evidentohen dy grupe kryesore nga pikpamja e sistemit ligjor:
“Sistemi i bazuar në ligj” (Code Law), i ashtuquajturi “sistem i ligjit të
përbashkët” (tipik pothuajse në të gjitha vëndet Europiane, përfshirë edhe
Shqipërinë, përveç Mbretërisë së Bashkuar dhe Japonisë). Parimet e sistemit të
raportimit financiar dhe të standardeve të kontabilitetit (veçanërisht në lidhje
me parimin e të qënit i kujdesshëm) dallojnë shumë nga njëri-tjetri. Në
“sistemin e bazuar në ligj” standardet e kontabilitetit janë të përcaktuara nga
Parlamenti në ligje dhe Ligji i Kontabilitetit është mjaft i përgjithshëm. Ai nuk
përmban rregulla të veçanta, por ka një rregullim të përgjithshëm të njëjtë për të
gjitha njësitë ekonomike. Prandaj në qoftë se njësitë ekonomike do të përballen
me probleme të veçanta, ato do të mund të kërkojnë nevojën për ligjet e tjera.
“Sistemi i ligjit zakonor” (Common Law) sipas këtij ligji hartohen rregulla më
të detajuara. Për raste të veçanta zbatohen rregullat e përbashkëta të përgjithshme
zakonore (vënde të tilla janë SHBA, Kanada, Australi apo Zelandë të Re). Në
vëndet e sistemit të ligjit zakonor, Standardet e Kontabilitetit nuk varen nga ligji,
por organizatat profesionale organizojnë rregullat e kontabilitetit. Prandaj është
32
sektori privat, i cili përcakton rregullat e kontabilitetit dhe jo ligji (Choi et al.,
2002). Detyra e sistemit ligjor në këtë sistem është më tepër që të japë një
përgjigje për një rast specifik sesa për të formuluar rregulla të përgjithshme
për të ardhmen (Choi et al.,002).Këto vënde janë shumë të orientuara drejt
tregut dhe investitorët besojnë shumë më tepër në pasqyrat financiare sesa në
shtetet e tjera. Publikimi i këtij informacioni është vendimtar dhe raportimi
financiar është i qartë dhe shumë më tepër është në mbështetjen e nevojave
informative të aksionerëve dhe të palëve të interesuara.
Sistemi i Taksave
Studimi i këtij faktori lidhet me një pyetje kyçe e cila mund të formulohet me
faktin se: “sa legjislacioni tatimor ndikon në raportimin financiar kontabël dhe
më konkretisht në matjen kontabël të elementeve të pasqyrave financiare”. Në
Francë dhe Gjermani ligjet tatimore funksionojnë duke ndikuar në rregullat e
kontabilitetit (Nobes and Parker, 2000). Belgjika, Italia dhe Japonia aplikojnë
parime të ngjashme dhe ligjet tatimore kanë ndikim të fortë në pasqyrat
financiare. Në SHBA dhe në Mbretërinë e Bashkuar rregullat e kontabilitetit
ndryshojnë plotësisht nga rregullat tatimore. Kjo vlen edhe për Holandën. Në
vëndet me rregullim ligjor sipas ligjit të së drejtës zakonore, rregullimi tatimor
dhe rregullimi kontabël hartohen në mënyrë të veçantë. Vëndet me rregullim
ligjor sipas ligjit të së drejtës kanë tendencë të kenë rregulla të përbashkëta
midis raportimit tatimor dhe raportimit financiar.
Ekzistojnë tri lloje të sistemeve tatimore. Sistemi i parë i referohet atyre vëndeve
ku “rregullat tatimore dhe rregullat e raportimit financiar janë të pavarura
tërësisht, ose në pjesën më të madhe, të pavarur nga njëri-tjetri” (Miti M.2008).
Në llojin e dytë të rregullimit të sistemeve të taksave, ka “një sistem të
përbashkët - ku më shumë dominojnë rregullat e raportimit financiar të cilat
përdoren edhe nga organet tatimore”. Në këto sisteme autoritetet tatimore nuk
hartojnë rregulla të detajuara për llogaritjen e të ardhurave të tatueshme.
Deklarimet janë tërësisht ose kryesisht bazë e llogaritjes së detyrimeve
tatimore. Kjo jep nxitje për menaxherët e një njësie ekonomike për të
zgjedhur metoda, të cilat minimizojnë detyrimet për tatimin.
Sistemi i tretë përfshin vëndet “që kanë një sistem të përbashkët - ku më shumë
dominojnë rregullat tatimore, të cilat përdoren për qëllime të raportimit
financiar”. Në këto sisteme, autoritetet tatimore kanë vendosur rregulla të
hollësishme, të cilat duhet të ndiqen në hartimin e pasqyrave financiare për
raportimin tatimor.
33
Si përfundim mund të themi se praktikat e kontabilitetit ndryshojnë në mbarë
botën. Këto dallime kombëtare në kontabilitet janë, “produkt i një sërë
faktorëve të mjedisit të një natyre ekonomike, politike dhe kulturore”.
Tabela 2. 1 Filozofi të ndryshme në Kontabilitet (ndryshuar: Achleitner, 2000 :15)
Modeli Europës Faktorët Modeli Anglo-Amerikan
Kontinentale
Sistemi Ligjor Ligje të përbashkëta; numër i Ligji i kodifikuar; ndikuar
kufizuar i rregulloreve. shumë nga konceptet ligjore.
Ligjet tatimore përcaktojnë
metodat e vlerësimit, metodat Ligjet tatimore janë të
e regjistrimit të Sistemi tatimor pavarura nga kërkesat
transaksioneve të njësisë kombëtare të kontabilitetit.
ekonomike dhe të paraqitjes
së pasqyrave financiare.
Është e kuptueshme se për çdo vënd është e vështirë që të heqi vetë dorë nga
filozofia e tij kontabël në mënyrë që të marrin pjesë në proçesin e zbatimit. “Siç
pritej të dy botët e kontabilitetit kanë luftuar për të mbajtur dhe për të ruajtur
epërsinë e mjedisit të tyre tradicional dhe të nivelit ndërkombëtar”.
2.3.2.2 Paketa e Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër ‘5
dhe 15’
Përpara se të paraqitet një tablo e paketës së Standardeve Kombëtare të
Kontabilitetit numër ‘5 dhe 15’ do të duhet që fillimisht të përshkruhet fusha e
zbatimit të tyre si dhe e Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit në
Shqipëri. Sipas ligjit nr.9228, datë 29.4.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat
financiare” përgatitja e pasqyrave financiare do të bëhet sipas Standardeve
Ndërkombëtare të Kontabilitetit nga këto njësi ekonomike4:
- nga shoqëritë e listuara në një bursë zyrtare letrash me vlerë dhe filialet e
tyre, subjekt i konsolidimit të llogarive;
4 Ligji nr 9228, datë 29.4.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”, neni 4, pika 3;
VKM nr 742 dt 07.11.2007 “Për kriteret e përzgjedhjes së njësive ekonomike, që duhet të
zbatojnë standardet ndërkombëtare të kontabilitetit “.
34
- nga bankat e nivelit të dytë, institucionet financiare, të ngjashme me
bankat, shoqëritë e sigurimeve dhe të risigurimeve, fondet e letrave me
vlerë dhe të gjitha shoqëritë e licencuara për të kryer veprimtari investimi
në letrat me vlerë, edhe kur ato nuk janë të listuara në një bursë zyrtare
letrash me vlerë;
- nga njësi ekonomike të tjera të mëdha, të palistuara në një bursë zyrtare
letrash me vlerë, kur ato tejkalojnë kufijtë e përcaktuar nga Këshilli i
Ministrave për të ardhurat vjetore dhe numrin e të punësuarve me VKM
nr. 742, datë 07.11.2007, pika 2. Njësitë e tjera ekonomike, të cilat nuk
janë objekt i ligjit të sipër- përmendur, do të jenë subjekt i zbatimit të
SNK-ve, kur tejkalojnë njëkohësisht, për dy vitet e fundit, këto kufij:
- Të ardhurat vjetore në shumën 1.250.000.000 Lekë;
- Numri mesatar i të punësuarve, mbi 100 punonjës në vit.
Përfshirja e pikës (c) në ligj ishte rjedhojë e mungesës së një burse aktive në
vendin tonë. Po të ekzistonte një bursë aktive këto njësi ekonomike mund të
listoheshin në bursë dhe të përfshiheshin në pikën (a).
Përgatitja e Pasqyrave Financiare do të bëhet sipas Standardeve Kombëtare të
Kontabilitetit nga të gjitha njësitë e tjera ekonomike. Ky grup njësish ndahet në
njësitë ekonomike që do të zbatojnë standardet SKK 1 deri në SKK 14 dhe
grupi i mikronjësive që hartojnë Pasqyra Financiare sipas SKK 15.
Këto të fundit janë njësitë ekonomike ku punësohen më pak se 10 persona dhe
kanë një shifër afarizmi dhe/ose bilanc total vjetor jo më të madh se 10 milionë
Lekë. Këto kritere duhet të plotësohen për dy vitet e fundit. Përsa i përket
mikronjësive me status person fizik dhe që realizojnë xhiro vjetore deri në 2
milion Lekë, ato do të mbajnë kontabilitetin e thjeshtuar me regjistrim të
njëfishtë në bazë monetare.
Një përshkrim i shkurtër i paketës së disa Standardeve Kombëtare të
Kontabilitetit paraqitet si vijon;
SKK 05 Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale
Objektivi i këtij standardi është të vendosi rregullat e kontabilizimit dhe
shpjegimet në lidhje me aktivet afatgjata materiale dhe jomateriale, trajtimi
kontabël mbi zhvlerësimin e aktiveve afatgjatë. Ky standard nuk zbatohet për
aktivet biologjike dhe aktivet financiare.
Standardet kombëtare të Kontabilitetit rekomandojnë për vlerësimin e aktiveve
afatgjata tri metoda të pranuara ndërkombëtarisht. Këto metoda janë: metoda e
kostos, metoda e tregut dhe metoda e fitimit. Që të tria synojnë një rezultat
35
vlerësimi në kushtet konkrete të tregut, por në varësi nga parametra të ndryshëm
vlerësimi. Vlerësimi me një metodë të vetme mund të jetë subjektive. Zgjedhja
midis tyre për të operuar në vlerësimin e aktiveve afatgjata varet nga mjedisi
ekonomik e shoqëror në të cilën zhvillon veprimatrinë subjekti që rivlerëson
pasurinë.
Zhvlerësimi i Aktiveve
Një humbje nga zhvlerësimi është shuma me të cilën vlera kontabël (neto) e një
aktivi ose një njësie gjeneruese të mjeteve monetare e tejkalon shumën e tij të
rikuperueshme. Shuma e rikuperueshme e një aktivi ose një grupi gjenerues të
mjeteve monetare është vlera e drejtë minus kostot për shitje ose vlera në përdorim,
cilado qoftë më e larta.
Vlera e drejtë minus kostot për shitje- është shuma e përftueshme nga shitja e një
aktivi në një transaksion të kryer në mënyrë të vullnetshme midis palëve të
informuara dhe të palidhura me njëra-tjetrën, minus kostot e heqjes.
Vlera në përdorim -është vlera aktuale e flukseve monetare të ardhshme që priten të
rrjedhin nga një aktiv ose një njësi gjeneruese të mjeteve monetare. Nuk është
gjithmonë e nevojshme të përcaktohen të dyja, si vlera e drejtë minus kostot për
shitje ashtu edhe vlera në përdorim e një aktivi. Nëse njëra prej këtyre shumave
është më e madhe se vlera kontabël neto e aktivit, atëherë aktivi nuk është i
zhvlerësuar dhe nuk është e nevojshme të llogaritet shuma tjetër.
Shuma e rikuperueshme- përcaktohet për një aktiv individual, me përjashtim të
rasteve kur aktivi nuk krijon flukse monetare hyrëse të cilat kryesisht janë të
pavarur nga aktivet e tjera ose grupet e tjera të aktiveve.
Nëse ndodh kështu, atëherë përcaktohet shuma e rikuperueshme për njësinë
gjeneruese të mjeteve monetare të cilës i përket aktivi, me përjashtim të rasteve kur:
- Vlera e drejtë minus kostot për shitje e aktivit është më e lartë se vlera kontabël
neto e tij; ose
- Vlera në përdorim e aktivit mund të llogaritet si e afërt me vlerën e drejtë minus
kostot për shitje dhe mund të përcaktohet vlera e drejtë minus kostot për shitjet e
tij.
SKK 11 Tatimi mbi fitimin Në këtë standard jepen trajtimi kontabël dhe rregullat e paraqitjes në pasqyrat
financiare të tatim fitimit. Tatimi i Kompanisë mbi aktivitetet e zakonshme është
shuma e totalit të taksës aktuale dhe tatimit të shtyrë. Tatimi i shtyrë kontabilizohet
36
duke përdorur metodën e detyrimeve të bilancit kontabël dhe llogaritet si tatim i
pritur për tu paguar ose për tu arkëtuar nga diferencat e përkohshme midis vlerës
së mbartur të aktiveve dhe detyrimeve për qëllime raportimi financiar dhe vlerës së
përdorur për qëllime fiskale. Shuma e tatimit të shtyrë të lejuar bazohet në
mënyrën e parashikuar të realizimit ose pagesës të shumave të mbartura të aktiveve
dhe detyrimeve, duke përdorur normat fiskale të miratuara ose që priten të
miratohen me siguri në datën e bilancit kontabël.
Tatimi mbi fitimin është njohur në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve dhe
paraqet shumën e tatimeve të pagueshme dhe të shtyra.
SKK 15 Mbi Parimet e Kontabilitetit dhe të Raportimeve Financiare nga
Mikronjësitë Ekonomike
Objektivi i këtij standardi është të japë konceptet dhe parimet bazë si dhe të
vendosë rregullat për zbatimin e këtyre parimeve për paraqitjen e ngjarjeve
ekonomike në pasqyrat financiare të mikronjësive. Ky Standard përqëndrohet
vetëm në disa nga çështjet bazë mbi organizimin e kontabilitetit, mbi mbajtjen e
llogarive, mbi përgatitjen dhe deklarimin e Raportimeve Financiare Vjetore të
thjeshtuara nga mikronjësitë ekonomike. Ky Standard do të zbatohet nga të
gjitha mikronjësitë. Kontabilitetin e thjeshtuar me regjistrim të njëfishtë në bazë
monetare, do ta mbajnë mikronjësitë me status person fizik dhe që realizojnë
xhiro vjetore deri në 2 milion Lekë. Të gjitha mikronjësitë e tjera, pavarësisht
nga forma juridike, do të mbajnë kontabilitetin sipas të drejtave dhe detyrimeve
të konstatuara.
2.3.2.3 Zhvillimi i rregullimit kontabël në disa vende të rajonit
Në këtë punim, qëllimi i kësaj c ë s h t j e j e është që të japë një paraqitje
krahasuese të rregullimit kontabël me vendet e tjera të rajonit me të cilat
Shqipëria ka ngjashmëri ekonomike, politike, kulturore apo dhe afërsi
gjeografike. Nga ky krahasim mund të gjykohet mbi zhvillimet në fushën
kontabël dhe mbi koherencën e zhvillimeve të rregullimit kontabël në këto
vende.
Janë përzgjedhur vendet me ngjashmëri politike (ish-vendet komuniste të tilla si
Maqedoni, Rumani) si dhe vende jo me ngjashmëri politike, por me afërsi
gjeografike dhe me objektiva ekonomike dhe integrimi ekonomik të ngjashme
(të tilla si Greqi, Itali, Turqi). Mund të evidentohet lehtësisht se pavarësisht nga
dallimet kulturore, ekonomike apo politike, Shqipëria ka ecur me të njëjta
ritme të rregullimeve në fushën kontabël në lidhje me këto vende të trajtuara në
këtë kapitull.
37
Tashmë dihet që Bashkimi Europian bëri përpjekje për harmonizimin e
standardeve të kontabilitetit të shteteve anëtare përmes rregulloreve, direktivave,
deklaratave zyrtare dhe rekomandimeve në vitin 1970 dhe në vitin 1980.
Qëllimi i një rregulloreje të përbashkët të kontabilitetit dhe raportimit financiar
vjen nga Traktati i Romës (i datës 25 Mars 1957), i cili ka përcaktuar katër
liritë, domethënë lëvizjen e lirë të mallrave, lëvizjen e lirë të kapitalit, lëvizjen e
lirë të personave dhe lëvizjen e lirë të shërbimeve. Në mënyrë që të plotësojnë
kërkesat e lëvizjes së lirë të kapitalit brenda Bashkimit Europian, është e
nevojshme për të siguruar transparencën dhe saktësinë e të dhënave të
kontabilitetit dhe raportimit financiar.
Rregullimi i zakonshëm i kontabilitetit në Bashkimin Europian është hierarkik.
Rregullat themelore janë paraqitur me poshtë;
Rregulloret
Rregulloret janë të detyrueshme dhe ato hyjnë në fuqi drejtpërdrejt, pa
ratifikimin e shteteve anëtare. Lidhur me standardet e kontabilitetit një nga
rregullat më të rëndësishme të Parlamentit Europian dhe Këshillit të Bashkimit
Europian është 1608/2002 i 19 Korrikut 2002. Kjo rregullore përmban për
shëmbull se kompanitë e regjistruara në tregun e aksioneve që nga viti 2005
janë të angazhuara që të paraqesin pasqyrat e konsoliduara financiare të
përpiluara në përputhje me SNK-të dhe SNRF- të. Është e drejta e shteteve
anëtare për të vendosur nëse ata i detyrojnë kompanitë që zhvillojnë aktivitet në
vëndet e tyre për të përdorur SNK-të dhe SNRF-të për hartimin e pasqyrave
financiare.
Direktivat
Direktivat janë përcaktuar si korniza ligjore të Bashkimit Europian, duke
përcaktuar kriteret dhe kërkesat që duhet të plotësohen në ligjin kombëtar,
për këtë arsye ato duhet të jenë rregullore afatgjata. Direktivat janë si më
poshtë.
- Direktiva 78/660/EEC 4 në lidhje me pasqyrat financiare të njësive
ekonomike;
- Direktiva 83/349/EEC 7 në lidhje me deklaratën e konsoliduar financiare;
38
- Direktiva 86/635/EEC 8 në lidhje me procedurën e çertifikimit të
operacioneve të kontabilistëve të çertifikuar publik në krye të mbikqyrjes
dhe kontrollin e pasqyrave financiare.
Direktivat përmbajnë informacionin minimal të kërkuar në lidhje me raportimin
financiar, strukturën e detyrueshme të llogarisë fitim - humbje dhe të situatës
financiare, kriteret e vlerësimit të aktiveve, përcaktimi i rregullave në
deklaratën e thjeshtuar financiare, si dhe mënyrën e publikimit.
Direktivat e kontabilitetit synojnë sigurimin e saktësisë dhe transparencës, në
përputhje me sigurimin e informacionit të besueshëm për gjendjen financiare të
një kompanie.
Në vijim do të paraqitet shkurtimisht proçesi i zbatimit të standardeve të
kontabilitetit nga disa vënde të rajonit, në përputhje me Standardet Ndërkombetare
të Kontabilitetit, të cilat shërbejnë për të krijuar një imazh të proçesit të zbatimit të
SNK/SNRF-ve.
2.3.3.1 Zhvillimet në fushën e rregullimit kontabël mbi zbatimin e
standardeve në Itali
Rregullimet ligjore në Itali, për zbatimin e standardeve të kontabilitetit
datojnë kur Qeveria Italiane nxorri Ligjin nr. 306 në vitin 2003, për zbatimin e
kërkesave të Rregullores së BE-së brenda një viti nga data e hyrjes në fuqi të
këtij ligji. Gjithashtu ajo miratoi dekretin legjislativ 58/2005 për zbatimin e
SNK/SNRF-ve për raportimin financiar në vitin 2005, duke e bëre atë në fillim
fakultativ për kompanitë e listuara, por të detyrueshëm që nga viti financiar
2006.
Duke filluar nga viti 2005, kompanitë Italiane të listuara, bankat dhe kompanitë
përgatitën pasqyrat financiare të ndërmjetme dhe vjetore të konsoliduara në
përputhje me SNK/SNRF-të. Në vazhdimësi, zbatimi i SNK/SNRF-ve nga viti
2006, u krye jo vetëm nga kompanitë e listuara, bankat dhe kompanitë
financiare por edhe nga kompanitë jo të listuara për të dyja deklaratat financiare
individuale dhe të konsoliduara (Verna 2003; Sottoriva 2005).
Tranzicioni për kalimin në SNK/SNRF-të ka bërë ndryshime themelore për
shumë kompani Italiane dhe Europiane. Konvertimi i SNK/SNRF-ve nuk është
parë thjesht si një “ushtrim kontabël”, por si një ndryshim në parimet
përgjithësisht të pranuara të kontabilitetit kombëtar dhe të raportimit financiar.
Informacioni i SNK/SNRF-ve ka ndikuar në perceptimin e biznesit,
performancës dhe firmat Italiane lejuan përgatitjen e pasqyrave financiare në
përputhje me SNK/SNRF-të duke bërë të mundur kështu që ata të zbatojnë një
gjuhë globale të raportimit financiar si dhe të vlerësohen në një treg global
39
(Pricewaterhouse). Përfundimet e studimeve të shqyrtuara tregojnë se disa
kompani të listuara nuk pranonin të konvergjonin nga GAAP kombëtare në
SNK/SNRF para miratimit të kërkuar, pasi ata nuk ishin të motivuar në mënyrë
të qartë për të lëvizur në këtë regjim ndërkombëtar të kontabilitetit. Pengesa të
tjera përfshijnë mosmarrëveshje me natyrën e komplikuar të disa SNK/SNRF-
ve.
Por pavarësiht nga të mirat që siguroi zbatimi i Standardeve në përputhje me
SNK/SNRF-të ka disa dallime në rregullat e kontabilitetit përgjithësisht të
pranuara Italiane dhe SNK/SNRF dhe shqetësimi i njësive ekonomike kryesore
ka qenë për të kuptuar shkallën në të cilën dallimet e kontabilitetit mund të
ndryshojnë performancën e tyre. Organizmi Italian i Kontabilitetit (OKI) tregoi
se dallimet kryesore kontable që dalin nga zbatimi i SNK/SNRF-ve në
krahasim me parimet e kontabilitetit Italian ekzistojnë në shumë fusha, përfshirë
edhe raportimin e vlerës së drejtë, zhvlerësimin dhe amortizimin, qeranë
financiare, raportimin segmentar, njohjen e të ardhurave, testet nga zhvlerësimi,
tatimet e shtyra.
Përgatitja e pasqyrave financiare vjetore vazhdon të jetë e ekspozuar ndaj
ndikimeve fiskale që janë përmendur rrallë në shënimet e këtyre pasqyrave
financiare edhe në rastin kur ato janë të dukshme 5 .Ekzistenca e normave
përshkruese dhe marrëveshjeve të rëndësishme të së drejtës civile dhe fiskale
kanë kontribuar në këtë mënyrë deri në miratimin e praktikave të
kontabilitetit praktikisht uniforme (si në rastin e kapitalizimit të kostove të
krijimit dhe zgjerimit).
Si përfundim, mund të themi se tranzicioni në SNK/SNRF ka patur një ndikim
mjaft të rëndësishëm në praktikat e kontabilitetit Italian, që varet nga
legjislacioni tatimor dhe disa mosmarrëveshje të sistemit të kontabilitetit Italian
me disa fusha të SNK/SNRF-ve që lidhen me vleren e drejtë, zhvlerësimin,
tatimet e shtyra.
5 Ndërhyrja fiskale lind nga dispozita e TUIR (neni 75, pika katër) sipas të cilit “blerjet
dhe shpenzimet e tjera nuk mund të zbriten deri në atë masë sa të mos i referohen pasqyrës së të
ardhurave në krahasim me periudhën kontabël në fjalë”. Në zbatimin e tyre në ligjin civil,
deklarata e të ardhurave mori rëndësi pas eliminimit të shtojcës fiskale me ligjin nr. 503 të datës 8
Gusht 1994.
40
2.3.3.2 Zhvillimet në fushën e rregullimit kontabël mbi zbatimin e
standardeve në Turqi
Edhe Turqia si një vënd në zhvillim ka ndjekur nga afër zhvillimet në
raportimin financiar ndërkombëtar. Zhvillimi i praktikave të kontabilitetit në
Turqi është ndikuar shumë nga praktikat e një numri të vëndeve perëndimore, si
pasojë e zhvillimit ekonomik dhe lidhjet politike në një periudhë të caktuar, të
tilla si Gjermania, Amerika, etj. Edhe pse SNK janë përkthyer në turqisht që
nga fillimi i 1980 nga Shoqata e ekspertëve kontabël, ato janë zbatuar shumë
vonë. Grupi i parë i standardeve të miratuara datojnë në vitin 1989. Ato ishin
standardet për kompanitë e listuara në bursë dhe ishin të krahasueshme me SNK-
të.
Në përputhje me kërkesat e Bashkimit Europian, Këshilli i Ministrave në
Turqi miratoi në 15 Nëntor 2003 paketën e standardeve kombetare turke bazuar
në standardet ndërkombetare të kontabilitetit me titull “Standardet e
Kontabilitetit në Tregjet Kapitale”.
Fillimisht kërkohej zbatimi i tyre nga njësitë ekonomike të listuara në bursë,
kurse njësive ekonomike tregetare u kërkohej të përdorin rregullat e reja duke
filluar nga Janari 2005, duke inkurajuar kështu miratimin e hershëm të tyre.
Pavaresisht nga reformat e hershme të ndërmara për proçesin e harmonizimit të
rregullave kontabël, nga Bordi Turk i Standardeve te Kontabilitetit (TASB) u
mundësua miratimi i paketës së plotë të Standardeve Turke të Kontabilitetit
(TAS) në vitin 2003.
Nga mesi i vitit 2007, TASB kishte miratuar gjithsej 31 standarde kombëtare të
kontabilitetit (TAS) dhe 7 standarde raportuese financiare turke (TFRS). Të
gjitha këto standarde të miratuara korrespondojnë me SNK-të dhe SNRF-të
përkatëse.
Nga literatura e shyrtuar u evidentua se deri në themelimin e tregjeve të
kapitalit posaçme (CMB) dhe në Bursën e Stambollit, kërkesat ligjore kryesisht
ato tatimore kishin ndikim kryesor në sistemin e kontabilitetit financiar. Edhe
pse mjedisi që rrethonte praktikën e kontabilitetit në Turqi shkoi përmes
transformimeve të ndryshme, parimet e kontabilitetit nuk tregojnë një zhvillim
të tillë dhe në një farë mase ato akoma trajtohen si identike me rregullat
tatimore. Arsyeja kryesore është mungesa e “presionit” mbi kompanitë Turke
për të vënë në dispozicion të publikut pasqyra financiare të krahasueshme.
Disa dallime mes standardeve dhe rregullave tatimore që ekzistojnë dhe mbeten
shqetësuese është trajtimi i aktiveve afatgjata (psh.kapitalizimi i interesave të
borxheve të marra për blerjen e aktiveve për trajtimin e të cilave ka dallime),
trajtimi i emrit të mirë, zhvlerësimi, efektet e kurseve të kembimit (humbjet e
këmbimit valutor që lindin nga përvetësimi i pronës, impianteve dhe pajisjeve
mund të kapitalizohen pas aseteve të lidhura dhe që janë vënë në përdorim.
SNRF-të dhe SNK- të, nga ana tjetër, kërkojnë regjistrimin e humbjeve të tilla
si shpenzime të këmbimit të periudhës), etj.
41
Si përfundim mund të themi se për një kohë të gjatë, sistemi i kontabilitetit Turk
edhe pse ka pësuar ndryshime të konsiderueshme dhe ka setin e plotë të
standardeve kombëtare, përsëri vërehet orientimi i raportimit financiare për
efekte tatimore 6 . Aktualisht, Turqia vazhdon të përballet me dy pengesa
kryesore; i pari ka të bëjë me zbatimin e autoritetit të Bordit të Standardeve të
Kontabilitetit Turk TASB dhe i dyti lidhet me trajnimin e kontabilistëve dhe
stafi i firmave audituese lokale për shkak të nivelit të pamjaftueshëm të të
kuptuarit të standardeve të kontabilitetit financiar nga përgatitësit e pasqyrave
financiare (Guvemli 2008).
2.3.3.3 Zhvillimet në fushën e rregullimit kontabël mbi zbatimin e
standardeve në Greqi
Nga literatura e shqyrtuar u konstatua se Greqia nëpërmjet miratimit të Ligjit nr.
2992 në vitin 2003 u kërkonte njësive ekonomike Greke të listuara në bursën e
Athinës për të zbatuar SNRF-të, duke filluar nga viti kalendarik 2003.
Kompanitë guxuan të provonin zbatimin e SNRF-ve që nga fillimi i këtij viti
(2003). Edhe pse disa njësi ekonomike Greke mund të jenë të përgatitura mirë,
të tjerat nuk ishin ende gati për të zbatuar SNRF-të. Më vonë, Greqia është
përpjekur për të lehtësuar problemet e mundshme që mund të kenë dalë nga
nxitimi për të futur zbatimin e detyrueshëm të SNRF-ve në 2003. Me pak fjalë,
ndryshimet e reja Ligjore (3148/2003, 3229/2004, 3301/2004) i kanë sjellë
Greqisë një përputhje me kornizen e rregullave te kontabilitetit. Prandaj, njësive
ekonomike publike tregëtare do t’ju kërkohej raportimi financiar në bazë të
SNRF-ve që prej vitit 2005.
Shumë studime janë kryer për Greqinë (Georgakopoulou et al 2009 etj),
kryesisht për shkak të orientimit të saj drejt pronave dhe ekzistencës së disa
praktikave kreative të kontabilitetit para përdorimit të SNK-ve. Sistemi i
kontabilitetit Grek është karakterizuar në mënyrë tipike si i orientuar drejt
pronës dhe sistemit të taksave dhe ndryshon thelbësisht nga SNK-të, të cilat
janë të orientuara drejt aksionerëve dhe të pavarura ndaj kërkesave të raportimit
tatimor. Në Greqi, publikimi i pasqyrave financiare të kompanisë është
ndërmarrë kryesisht për qëllime tatimore. Si rezultat i kësaj, imazhi i njësive
ekonomike është ende i mbizotëruar nga vlerësimi i kostos historike.
Propozimet për të lëvizur nga koncepti i kostos në një formë të vlerësimit të
tregut janë testuar vazhdimisht, për shëmbull, kompanitë Greke periodikisht
6 Deniz Umut Erhan, Can Beker 2007 “Adoption of ifrs in the globalisation era and the
Turkish experience”;Guzluklu 2010 “Progress towards the adoption of the IFRSs in Turkey”
42
(çdo katër vjet) duhet të rivlerësojnë disa nga aktivet e tyre afatgjata, në pajtim
me rregullat e raportimit tatimor për tu siguruar që vlera e tyre e tregut është
pasqyruar në raportet e tyre financiare. Megjithatë, koncepti i kostos ende
predominon në kontabilitetin bashkëkohor Grek (Stergioas et al 2006).
Në përgjithësi, standardet e reja të kontabilitetit tregojnë dallime të mëdha nga
GAAP Greke në shumë çështje, të tilla si aktivet jo-materiale, vlerësimin e
aktieve afatgjata, zhvlerësimin, tatimet në të ardhura dhe konsolidimin. Këto
dhe të tjera nxjerrin nevojën për pasjen e një baze të re në përgatitjen e
raportimit të pasqyrave financiare dhe analizën e informacionit financiar.
Gjithashtu zbatimi i tyre kërkoi ndryshime të ndryshme në mjedisin e
brendshëm të njësive ekonomike Greke, pasi një numër i madh i politikave
kontabël që janë përdorur, duhej të refuzoheshin dhe të zëvendësoheshin me
politika të reja. Për më tepër, sipas Rahman et al. (2002) studime që kanë të
bëjnë me politikat e kontabilitetit në vënde të veçanta, tregojnë se zgjedhja e
metodave të kontabilitetit dhe politikave ndikohet edhe nga karakteristikat e
njësise ekonomike, që do të thotë se ndryshimet në mjedisin e brendshëm të
njësive ekonomike Greke mund të ndryshojnë në varësi të karakteristikave të
çdo sektori të veçantë që ka çdo kompani si psh; politikat e reja kontabël të
cilat preken më së shumti në mënyrë të konsiderueshme sektorin e prodhimit
mund të ndryshojnë nga ato që prekin më së shumti sektorin tregëtar.
Si përfundim mund të themi se zbatimi i standardeve të kontabilitetit ka sjellë
ndikime pozitive në gjëndjen financiare dhe performancën e shumicës së
njësive ekonomike prodhuese dhe tregëtare7.
2.3.3.4 Zhvillimet në fushën e rregullimit kontabël mbi zbatimin e
standardeve në Rumani
Rumania gjithashtu është një pjesëmarrëse aktive në proçesin e harmonizimit
me standardet ndërkombëtare të kontabiliteit, duke kontribuar në të njëjtën
kohë, për arritjen e konvergjencës globale të kontabilitetit.
Në Rumani, që nga Shkurti 2001, Ministria e Financave ka zbatuar gradualisht
reformat për Rregullore të Kontabilitetit Rumun, fillimisht përmes miratimit
nga Ministria e Financave të Urëdhrit nr. 94/2001 për miratimin e Rregulloreve
të Kontabilitetit në përputhje me Direktivën e IV të Komunitetit Europian dhe
7 George Latridis, Konstantia Dalla, (2011) “The impact of IFRS implementation on Greek
listed companies: An industrial sector and stock market index analysis”
43
me Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit. Karakteristikë e ketij shteti
ndryshe nga shtetet e tjerat të evidentuara në punim është zbatimi gradual i
proçesit te harmonizimit të standardeve. Arsyet e zbatimit gradual ishin disa
si për shëmbull; mungesa e konsultimit efektiv me hartuesit, audituesit dhe
përdoruesit e pasqyrave financiare. Nga ana tjetër zbatimi gradual i SNRF-ve
si bazë e kontabilitetit do të sillte rritje të menjëhershme të shpenzime për
njësinë ekonomike (për shëmbull, kostja për trajnimin e stafit, për shërbimet
e vlerësuesve të autorizuar për softëare, për përgatitjen e politikave kontabël të
nevojshme për zbatimin e SNRF-ve, auditimit te pasqyrave financiare, etj.)
(Lucian 2007; ROSC 2008; Rotila 2010; etj).Fillesat e para të zbatimit të
standardeve ishin mbi baza eksperimentale, sipas rregulloreve të kontabilitetit të
miratuara nga Ministri i Financave nr. 403/1999.
Zbatimi i rregulloreve të kontabilitetit të tilla, të orientuara drejt SNK-së, u
vlerësuan pozitivisht, sidomos nga ana e institucioneve Europiane dhe
ndërkombëtare të kontabilitetit. Kjo u pasua me një seri rregullash të veçanta të
zbatueshme për institucionet bankare, kompanitë e sigurimit, si dhe të njësitë
ekonomikeve të rregulluara dhe të mbikëqyrura nga Komisioni Kombëtar i
Letrave me Vlerë (CNVM).
Zbatimi i këtyre rregullave të kontabilitetit kërkoi përpjekje të specialistëve të
fushës ekonomike për njohjen me konceptet në kuadrin për përgatitjen dhe
paraqitjen e pasqyrave financiare, me terminologjitë e reja të fushës, si dhe me
përmbajtjen e Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit (SNK) dhe
Interpretimet (KIS) përpunuar nga Komiteti Ndërkombëtar i Standardeve të
Kontabilitetit (KSNK). Ndërmjet viteve 2001 ÷ 2005 këto rregulla filluan të
zbatoheshin nga njësitë ekonomike në Rumani, në qoftë se ato plotësonin të
paktën dy nga kriteret e përmendura në programin e zbatimit të miratuar8,
ku këto kritere lidheshim me shifrën totale të aktiveve, numrin total të
punëmarrësve dhe me totalin e qarkullimit vjetor paraardhës.
Viti 2006 përfaqëson një pikë kthese në zhvillimin e kontabilitetit në Rumani,
respektivisht duke i dhënë fund zbatimit të detyrueshëm të Standardeve
Ndërkombëtare të Kontabilitetit (dhe rregulloret e kontabilitetit të
harmonizuara me to). Duke filluar nga viti 2006, të gjitha njësitë ekonomike
ishin të detyruara për të vënë në praktikë rregullat e kontabilitetit (standardet
kontabël rumune RAS) në përputhje me direktivat Europiane.
8Dimensioni i kritereve për dy vitet e fundit u përditësua me anë të OPFM nr. 1827/2003, në lidhje
me rishikimin dhe përmirësimin e disa rregulloreve në kontabilitet. Këto janë në fakt kufijtë
maksimalë të krijuara nga rregulloret e kontabilitetit të thjeshtuar të miratuara nga OPFM nr.
306/2002, marrë nga Direktiva IV, kritere që lidhen me madhësinë dhe që bëjnë dallimin midis
“ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme” dhe “ndërmarrjet e mëdha”.
44
Sipas raportit të mbikqyrjes së standardeve dhe kodeve në Rumani (2008)
evidentohet se cilësia e raportimit financiar të njësive ekonomike është
përmirësuar në mënyrë të vazhdueshme që nga viti 2003. Dy faktorë mund të
konsiderohen kryesorë: Rumania ka zhvendosur acquis communautaire në
kuadrin ligjor dhe kompanitë e mëdha Rumune kanë fituar nga investitorët
ndërkombëtarë që kanë përmirësuar me shpejtësi praktikat e raportimit financiar
të njësive ekonomike të marra prej tyre; përafrimin e tyre me këto nevoja.
Gjithashtu reforma e kryer nëpërmjet miratimit të ligjit të ri për shoqëritë
tregtare në vitin 2006 shënonte një tjetër hap pozitiv.
Megjithatë, ekziston një perceptim i përgjithshëm se raportimi financiar i
korporatave kënaq nevojat e raportimit tatimor përpara nevojave të
përdoruesve të tjerë, duke përfshirë investitorët dhe kreditorët. Një studim i
kohëve të fundit (Mulyadi 2012) arrin në përfundimin se ekziston një ndikim
mbizotërues i rregullave tatimore gjatë përgatitjes së pasqyrave financiare.
Si përfundim, përparimet në rregulloret e Kontabilitetit janë në përputhje me
Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe me Direktivat Europiane. Ato
do të vazhdojnë zhvillimet e tyre në dy drejtime kryesore së pari në zgjerimin e
fushës së zbatimit të SNK/SNRF-ve në përgatitjen e pasqyrave financiare.
Aktualisht njësitë ekonomike hartojnë një paketë të vetme të pasqyrave
financiare për të gjithë përdoruesit, duke përfshirë këtu edhe raportimin financiar
për qëllime tatimore duke u bazuar në standardet e kontabilitetit si një bazë unike.
Gjithashtu zbatimi i SNK/SNRF-ve është e lejuar pa ndonjë kufizim apo shtim
(Rotila 2010).
2.3.3.5 Zhvillimet në fushën e rregullimit kontabël mbi zbatimin e
standardeve në Maqedoni
Si pasojë e integrimit ekonomik, në Maqedoni harmonizimi i rregullave të
kontabilitetit është bërë edhe më i rëndësishëm për të. Sipas ligjit të shoqërive
tregetare (2004, Neni 469), çdo njësi tregtare do të jetë e detyruar të mbajë
evidencë të kontabilitetit dhe të paraqesë llogaritë vjetore në mënyrën e
përcaktuar mbi bazën e këtij ligji dhe rregulloreve të kontabilitetit. Të gjitha
njësitë ekonomike tregtare të përcaktuara me ligj, si dhe njësitë ekonomike
tregtare që kryejnë veprimtari bankare, veprimtari sigurimi, njësitë ekonomike
tregtare të listuara në bursë, pasqyrat financiare të të cilave janë të përfshira
në pasqyrat financiare të konsoliduara të njësive ekonomike tregtare të
përmendura më lart, janë të detyruara të përgatisin dhe të dorëzojnë pasqyrat
financiare në përputhje me Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit të
miratuara. Por duke qënë se në ligjin për shoqërinë tregetare nuk jepen
45
udhëzime thelbësore mbi përgatitjen dhe paraqitjen e pasqyrave financiare, të
cilat këto të fundit paraqiten në ligjin e kontabilitetit, kjo gjë është parë si një
pengesë për kompanitë në përgatitjen dhe paraqitjen e pasqyrave financiare, pasi
referenca e tyre është drejt ligjit për shoqëritë tregtare. Ministria e Financave,
në mbështetje të Ligjit për Kontabilitetin në vitin 2004, ka marrë një vendim
për miratimin e Standardeve të kontabilitetit të cilat janë në përputhje me
SNK/SNRF-të.
Krijimi i paketës së plotë të standardeve të kontabilitetit në përputhje me
SNK/SNRF-të në Maqedoni ka kaluar nëpër dy faza.
Së pari, Ligji i shoqërive tregëtare (1996) kërkon që të gjitha kompanitë të
përgatisin llogaritë vjetore që përfshinin një bilanc dhe pasqyrën e të ardhurave.
Bilancet e paraqitur në pasqyrat financiare janë vlerësuar në përputhje me një
vëllim të përkthyer në vitin 1999 të SNK-ve botuar në Fletoren Zyrtare.
Megjithatë, Maqedonia kishte një traditë të shkruar të ligjit, në përputhje me të
gjitha SNK-të të miratuara pas vitit 1999 ndryshimet në SNK-të ekzistuese nuk
u zbatuan në mënyrë efektive në praktikë (Banka Botërore 2003).
Së dyti, Ligji i ri i shoqërive tregëtare u miratua në Prill 2004, duke zëvendësuar
ligjin e mëparshëm të vitit 1996. Në të është specifikuar se kompanitë duke
përfshirë njësitë ekonomike të mëdha, të mesme bankare dhe kompanitë tregtare
të sigurimit, si dhe kompanitë e listuara në bursë, duhet të përgatisin pasqyrat e
tyre financiare në përputhje me SNK-të, botuar në Gazetën Zyrtare dhe SNK
duhet të jetë përditësuar në një bazë vjetore, duke ndjekur ndryshimet dhe
plotësimet e SNK-ve të miratuara nga BSNK-ja. Përveç kësaj, edhe kompanitë
që nuk i përkasin grupeve të mësipërme të njësive ekonomike janë të lejuara të
përgatisin dhe të dorëzojnë pasqyrat e tyre financiare në përputhje me
SNK/SNRF-të (Vasileva-Markovska 2004).
Paketa e standardeve të kontabilitetit në përputhje me SNK/SNRF-të u
miratua në vitin 2004 (Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr. 94/04 e
datës 30 Dhjetor 2004) dhe u ndryshua në vitin 20059. Kjo bëri të mundur që
disa nga parimet e kontabilitetit të modifikoheshin për qëllime të proçesit të
harmonizimit, modifikime këto që lidhen me legjislacionin dhe zbatimin praktik.
E rëndësishme është se ndryshe nga vëndet e paraqitura në punim raportimi
financiar është totalisht i pavarur nga raportimi tatimor. Kjo për arsye edhe të
ligjislacionit tatimor, p.sh. fitimi i bazuar në llogaritë statutore është i tatueshëm
9 Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr.11/05 e datës 17 Shkurt 2005
46
vetëm në qoftë se njësia ekonomike vendos për shpërndarjen e fitimit (në formë
monetare ose jo- monetare).
Si përfundim mund të themi se pavarësisht nga dallimet që ka mes standardeve
kombëtare Maqedonase dhe atyre ndërkombëtare, ato konsiderohen si një bazë e
mirë e zbatimit të suksesshëm të tyre. Por ajo që duhet dhe studimet kanë
treguar është se duhet të përfshihen në kurrikulat universitare, edukimin
profesional dhe trajnimin e kontabilistëve dhe auditorëve, trajnim të
rregullatorëve, trajnimet (përfshi trajnimin e SNK-ve) të kontabilistëve të
korporatave, pra imponimi i trajnimeve është i domosdoshëm për të ofruar një
cilësi më të mirë të informacionit nga njësitë ekonomike dhe koorporatat; kjo
për arsye sepse gjatë proçesit të harmonizimit të standardeve në Maqedoni
mungonte një organizëm profesional i kontabilistëve dhe audituesve (Vasileva-
Markovska 2004).
Tabela 2. 2 Zbatimi i standardeve në disa vënde të rajonit (Burimi: Ujkani,2013:77)
Zbatimi i SNK/SNRF
Njësitë ekonomike që e
zbatonin
Ndikimi i
legjislacionit tatimor në
hartimin e
pasqyrave
financiare
Shteti
Fillimet Viti i
zbatimit
Itali
2003
2005 Kompanitë e listuara Ndihet ndikimi i
legjislacionit
tatimor 2006 Të gjitha njësitë ekonomike
Turqi
2003
2003
2005
Kompanitë e listuara-
Të gjitha njësitë ekonomike
Ndihet ndikimi i
legjislacionit
tatimor
Greqi
2003
2003-2005
Të gjitha njësitë ekonomike Ndihet ndikimi i legjislacionit
tatimor
Rumani
2001
2006 Zbatim gradual nga njësitë ekonomike
Ndihet ndikimi i legjislacionit
tatimor
Maqedoni 2004 2004 Të gjitha njësitë ekonomike Nuk ka ndikim
Shqipëri
2004
2005 Kompanitë e listuara Ndihet ndikimi i
legjislacionit
tatimor 2008-2009 Të gjitha njësitë ekonomike
BE
Herët ..1970
/1980
2005
Kompanitë e listuara
-
Proçesi i zbatimit të standardeve nuk mund të kuptohej pa aktorët kryesorë të
tij. Pavarësisht se vënde të ndryshme e kanë nisur proçesin në periudha të
ndryshme (dikush më herët si Turqia në vitet 1989 dhe dikush më vonë (të
tjera në vitet 2003)) ndihma e organizmave profesionale të fushës së
47
kontabilitetit, të tilla si Bordi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit,
shoqatat e kontabilistëve dhe ekspertëve kontabël, etj, ishte evidente dhe e
domosdoshme. Gjithashtu miratimi dhe ndryshimet në ligjin e shoqërive
tregetare, ligjeve të rregullimit të profesionit kontabël kanë qënë gjithashtu
ndihmesë e realizimit me sukses të këtij proçesi10.
2.4 Raportimi financiar për qëllime tatimore dhe
legjislacioni përkatës
Një ndër përdoruesit kryesorë të informacionit të Pasqyrave Financiare janë
organet tatimore. Nevoja e përdorimit të Pasqyrave Financiare të njësive
ekonomike rrjedh kryesisht nga domosdoshmëria e llogaritjes së pjesës së
tatimit mbi fitimin që i takon të paguhet sipas ligjit organeve shtetërore.
Shqipëria është një vend i sistemit ligjor “code law”, ku standardet e
kontabilitetit dhe raportimi financiar për efekte tatimore janë të rregulluara me
ligj.
Legjislacioni tatimor jep rregulla dhe detaje, në lidhje me raportimin financiar
për qëllime tatimore, të cilat janë të zbatueshme si nga njësitë ekonomike
ashtu edhe nga organet tatimore, disa prej të cilave paraqiten si vijon.
Fillimisht nëpërmjet Ligjit nr. 7758 datë 12.10.1993 “Për dokumentimin dhe
mbajtjen e llogarive për tatimet” i ndryshuar, përcaktoheshin detyrimet
kryesore dhe rregullat bazë që do të zbatoheshin nga njësitë ekonomike dhe me
të cilat ai vepronte lidhur me dokumentimin dhe mbajtjen e llogarive për tatimin
mbi qarkullimin, për akcizat, për tatimin mbi biznesin e vogël dhe për çdo tatim
tjetër të ngjashëm.
Tashmë me reformat e ndërmarra jo vetëm në raportimin kontabël por edhe në
drejtim të raportimit financiar për efekte tatimore nëpërmjet Ligjit nr. 9920 dt
19.05.2008 i ndryshuar “Për proçedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”
dhe udhëzimit nr.24 datë 02.09.2008 i ndryshuar, rregullohen proçedurat për
administrimin e detyrimeve tatimore në Republikën e Shqipërisë, si dhe
parimet e organizimit e të funksionimit të administratës tatimore në
Republikën e Shqipërisë. Dispozitat e këtij ligji zbatohen për të gjitha llojet e
tatimeve dhe të detyrimeve tatimore, me përjashtim të rasteve kur me ligje të
veçanta është parashikuar ndryshe.
10 Jermakowicz, Tomaszeëski 2006 “Implementing IFRS from the perspective of EU
publicly traded companies”Beke 2010 “International Accounting Harmonization:
Evidence from Europe” www.iasb.org.com
48
Në kreun VI - seksioni I, i këtij ligji, përcaktohen detyrimet për dokumentimin
dhe mbajtjen e llogarive për qëllime tatimore, kurse në seksionin III të tij
përcaktohet se njësitë ekonomike (tatimpaguesi) janë të detyruara të mbajnë
kontabilitetin, në përputhje me dispozitat e Ligjit nr. 9228, datë 29.4.2004 “Për
kontabilitetin dhe pasqyrat financiare” dhe me aktet e nxjerra në zbatim të tij,
për regjistrimin e veprimeve ekonomike, që lidhen me tatimet dhe taksat,
përdoren edhe librat, regjistrat apo dokumentacioni i përcaktuar në ligjet
tatimore specifike dhe në dispozitat përkatëse nënligjore.
Depozitimi i dokumentacioneve në organet tatimore i Pasqyrave Financiare
trajtohet edhe në Ligjin nr. 8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të
ardhurat”, i ndryshuar, si dhe në Udhëzimin nr.1, datë 11.1.2008 “Për tatimin
mbi të ardhurat” me specifikat përkatëse.
Sipas legjislacionit tatimor, tatimpaguesi është i detyruar të paraqesë në organet
tatimore Formularin e Deklarimit dhe Pagesës së Tatimit mbi Fitimin, së bashku
me pasqyrat analitike, brenda datës 31 Mars të vitit pasardhës15
. Në të njëjtën
kohë paraqitet edhe një kopje e pasqyrave financiare, një kopje e raportit të
ekspertit kontabël të regjistruar për shoqëritë që e kanë të detyruar auditimin
sipas legjislacionit në fuqi, deklarata për kontabilistin që ka mbajtur
kontabilietin dhe ka hartuar PF si dhe çdo e dhënë tjetër mbështetëse për
argumentimin e të dhënave të deklaratës tatimore11.
Kërkesa më të detajuara lidhur me informacionin financiar që janë të detyruar
të depozitojnë njësitë ekonomike pranë organeve tatimore, që shoqërojnë PF
fillimisht jepeshin në rregullore dhe qarkore të ndryshme të Drejtorit të
Përgjithshem të Tatimeve dhe janë objekt i ndryshimeve të herëpashershme.
Aktualisht ato janë të rregulluara me ligje dhe udhëzime përkatëse në zbatim të
ligjit për proçedurat tatimore12.
Pra në varësi të rasteve të ndryshme specifikohen në udhëzime përkatëse
dokumentacionet (formularët) shtesë që duhet të depozitohen pranë degëve të
tatim- taksave.
Ajo çka konstatohet në vendin tonë dhe nga studime të ndryshme të kohëve të
fundit në këtë fushë (Dhamo S. ekspert i fushës; Këri L. & Lera N. & Miti M.&
11 Sipas udhëzimit nr. 4219 datë 27.02.2013 “Për zbatimin e procedurave të verifikimit të
pasqyrave financiare për vitin fiskal 2012”
12 Konkretisht për vitin fiskal 2012 në Udhëzimin nr. 4219 datë 27.02.2013 “Për zbatimin e
procedurave të verifikimit të pasqyrave financiare për vitin fiskal 2012”, pika 5 përcakton se përveç
PF-ve të hartuara konform SKK-ve, tatimpaguesit do të dorëzojnë dokumenta të tjera shtesë
49
Shini A.2008; Kapllani V. & Duhanxhiu I. 2012; Ujkani M.2013; etj.,),edhe pse
aktualisht ka 5 vjet që nga data e hyrjes në fuqi e Standardeve Kombëtare, në
praktikën Shqiptare vazhdon të mbizotërojë orientimi i raportimit financiar për
efekte tatimore. Edhe nga rezultatet e marra nga pyetësori (shih Kapitulli IV)
vërehet se njësitë ekonomike i zbatojnë rregullat tatimore për rregulla kontabël
atje ku ato janë si alternativa të njëra-tjetrës dhe nuk i zbatojnë rregullimet
kontabël atje kur ato ndalohen totalisht nga rregullimet tatimore. Për sa më sipër
është e qartë se ka dallime midis raportimit financiar dhe atij tatimor. Ndaj u pa
e arsyeshme të paraqiten në punim këto dallime për disa elementë të pasqyrës së
situatës financiare dhe pasqyrës së të ardhurave dhe shpenzimeve.
Këto elemente u përzgjodhën pasi, jo vetëm nga studimet e kryera por,
njëkohësisht edhe nga rezultatet e marra nga pyetësori, për to janë evidentuar
shpesh dallime mes dy raportimeve. Gjithashtu këto ishin subjekt i trajtimit në
legjislacionin tatimor në vite i ndryshëm nga trajtimi kontabël i tyre. Një arsye
tjetër qëndron edhe në faktin e të kuptuarit se si dhe sa mund të jetë ndikimi
i legjislacionit tatimor në raportimin financiar sipas standardeve të kontabilitetit.
2.4.1 Dallimi i raportimeve financiare për disa elemente të
Pasqyrës së situatës financiare
Aktivet Afatgjata Materiale
Standardet Kombëtare të Kontabilitetit (SKK 5 dhe 15) përcaktojnë kriteret dhe
proçedurat që zbatohen për njohjen dhe vlerësimin fillestar, vlerësimin e
mëtejshëm, amortizimin e zhvlerësimin e aktiveve afatgjata materiale dhe
jomateriale.
Ndërkohë, legjislacioni tatimor lidhur me kushtet e njohjes së aktiveve afatgjata
materiale shpreh - Në Ligjin nr. 8438 datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të
ardhurat”, në nenin 20 thuhet se: Në përcaktimin e fitimit të tatueshëm
njihen si shpenzime ato që kryhen për qëllime fitimi, sigurimi dhe ruajtje të
fitimit, në masën që këto shpenzime provohen dhe dokumentohen nga
tatimpaguesi. Dokumenti i përdorur si bazë për justifikimin e shpenzimit, për
efekt tatimor, është: fatura tatimore me TVSH, fatura e thjeshtë tatimore dhe
çdo dokument tjetër i përpiluar dhe lëshuar, në përputhje me udhëzimet e
Ministrit të Financave.
Në çështjen e vlerësimit në standard jepen metodat e vlerësimit të aktiveve
afatgjata materiale si në momentin fillestar ashtu edhe vlerësimi në datën e
ndërtimit të pasqyrave financiare.
Kurse në legjislacionin tatimor lidhur me vlerësimin e aktivit në hyrje, si parim
ai bazohet në faturën përkatëse, apo dokumenta të tjera të njohura që duhet të
50
disponojë njësia ekonomike, me qëllim amortizimin në kosto të tij. Pra dallimi
konsiston se ndërsa kosto sipas standardit quhet çdo shpenzim i dobishëm i
kryer për sigurimin e AAM-së, sipas organeve tatimore, nëse një shpenzim i
kryer nuk është i dokumentuar sipas legjislacionit tatimor ai nuk njihet në
koston e AAM-së.
Gjithashtu sipas standardit, nëse pagesa për AAM-në shtyhet përtej afateve
normale të kredive për pagesë, në përcaktimin e kostos së aktivit merret në
konsideratë vlera aktuale e pagesës. Diferenca mes vlerës nominale dhe vlerës
aktuale njihet si një shpenzim interesi përgjatë afatit të pagesës.
Legjislacioni tatimor nuk e lejon një praktikë të tillë, pasi ai merr në
konsideratë lëshimin e faturës me vlerën aktuale dhe regjistrimin e aktivit në
bilanc mbi bazën e kësaj fature.
Legjislacioni tatimor është shumë i kufizuar dhe strikt në lidhje me
vlerësimin e AAM-së. Po ashtu edhe në lidhje me çështjen e amortizimit në
përgjithësi edhe pse në standard janë të përcaktuara metodat e amortizimit, për
të cilat është njësia ajo që do të bëjë politikën e vet, me qëllim që të sigurojë
metodën më të mirë që siguron përfshirjen e drejtë të kostos së aktivit në
rezultatin e periudhave kur ai jep përfitime.
Legjislacioni tatimor njeh vetëm metodën e vlerës së mbetur për llogaritjen e
shpenzimeve të amortizimit, për çdo kategori të aktiveve afatgjata janë të
përcaktuara normat tatimore strikte dhe çdo tejkalim është shpenzim i
panjohur.Vetëm për ndërtesat njihet metoda e kostos historike për llogaritjen e
shpenzimeve të amortizimit.
Aktivet Afatgjata Jomateriale
Standardi i trajton gjërësisht aktivet afatgjata jomateriale (AAJM), përfshirë
njohjen fillestare të tyre, vlerësimin fillestar dhe vlerësimin e mëpasshëm. Në
përgjithësi, kriteret dhe parimet që zbatohen, janë të njëjta me ato që zbatohen
edhe për aktivet afatgjata materiale (AAM).
Gjithashtu, sipas standardit, nuk do të njihen si AAJM, por si shpenzime gjatë
periudhës kontabël kur ato ndodhin, shpenzime të tilla si: shpenzimet e nisjes,
shpenzimet kërkimore, shpenzimet e trajnimit, shpenzimet për reklamë,
shpenzime të përgjithshme dhe administrative, shpenzimet e lidhura me emrin
tregtar të krijuar nga njësia, listën e klientëve dhe shpenzime të tjera të ngjashme.
51
Sipas legjislacionit tatimor, shpenzimet e nisjes së aktivitetit, emri i mirë në
rastet kur ky i fundit është blerë, etj amortizohen me një normë të lejuar për
efekt fiskal prej 15 përqind.
Legjislacioni tatimor, i trajton shpenzimet e fazës kërkimore si shpenzime që
duhet të kapitalizohen. Pra lidhur me shpenzimet e nisjes dhe të tjera të
ngjashme me to, ka diferenca ndërmjet trajtimit sipas standardit dhe trajtimit
tatimor. Ky i fundit nuk i njeh ato si shpenzime korrente.
Zhvlerësimet e aktiveve afatgjata materiale dhe aktiveve afatgjata
jomateriale.
Standardet njohin konceptin e zhvlerësimit të aktiveve afatgjata materiale dhe
jomateriale si dhe humbjet që rrjedhin nga ky zhvlerësim. Për të përcaktuar nëse
një aktiv mund të ketë rënë në vlerë, kryhen testet e zhvlerësimit. Humbja nga
zhvlerësimi njihet si shpenzim i periudhës.Kurse rimarrja e një humbjeje nga
zhvlerësimi për një aktiv afatgjatë do të njihet në pasqyrën e të ardhurave dhe
shpenzimeve për periudhën raportuese, si një pakësim i humbjes nga
zhvlerësimi i aktiveve afatgjata.
Legjislacioni tatimor nuk e trajton fare si koncept problemin e zhvlerësimit të
aktiveve afatgjata materiale dhe jomateriale. Ai njeh vetëm konceptin e
amortizimit sipas grupimit të aktiveve dhe normave përkatëse të amortizimit.
Tatimi i shtyrë
Legjislacioni dhe rregllimi kontabël sipas SKK/SNK parashikon edhe
çështjen e tatimit të shtyrë, pra të aktiveve apo detyrimeve tatimore të shtyra që
lindin si shkak i diferencave të përkohshme të tatueshme apo të
kreditueshme. Diferencat e përkohshme rezultojnë si diferencë midis vlerës
kontabël të një aktivi apo detyrimi me bazën tatimore të tyre. Në rregullimin
tatimor nuk gjenden parashikime në lidhje me tatimin e shtyrë.
Tabela 2. 3:“Disa dallime midis raportimit financiar dhe raportimit
tatimor”(Burimi:Ujkani, 2013:44)
Përshkrimi
Raportimi sipas SKK Raportimi sipas
legjislacionit tatimor
52
Aktive Afatgjata
Materiale
Ka përkufizime të qarta
për njohjen e AAM.
Ka kritere të qarta mbi
vlerësimin e AAM, si dhe të
elementeve që do të
përfshihen në kosto.Ka të
mirëpercaktuara normat e
amortizimit. Lejon kryerjen
e testeve për rivleresimet e
AAM
Nuk ka përkufizime apo procedura
për njohjen e AAM. Njohja e AAM
bëhet mbi bazën e fatures tatimore.
Ka norma dhe metoda të amortizimit
të ndryshme nga SKK dhe çdo
tejkalim është shpenzim i panjohur.
Nuk i njeh shpenzimet e
zhvlerësimit të AAM.
Aktive Afatgjata
Jomaterial
Ka përkufizime të qarta
për njohjen e AAJM.
Ka kritere të qarta mbi
vlerësimin e AAJM, si dhe
të shpenzimeve që do të
perfshihen në kosto apo si
shpenzime të periudhës
ushtrimore.
Ka të mirëpërcaktuara
normat e amortizimit.
Nuk ka përkufizime të qarta për
njohjen e AAJM.
Shpenzimet e nisjes nuk i njeh si
shpenzime të periudhës
ushtrimore.
Ka të mirëpercaktuara normat e
amortizimit dhe çdo tejkalim nuk
është shpenzim i njohur.
Zhvlerësimi Ka përkufizim të qartë mbi
zhvlerësimin. Humbja nga
zhvlerësimi/ apo rimarrja e
saj njihen në pasqyrën e të
ardhurave dhe
shpenzimeve të periudhës.
Nuk e trajton këtë çështje dhe humbja
nga zhvlerësimi nuk njihet si
shpenzim i periudhës.
Nisur nga perspektiva e integrimit të vendit tonë, globalizimit të ekonomisë dhe
internacionalizimit të kapitalit, do të sugjeronim që në këtë rast parimet dhe
rregullat tatimore të vazhdojnë të përafrohen me ato çka rekomandon standardi
kombëtar dhe ai ndërkombëtar për çështjet ku evidentohen këto dallime. Ky
përafrim qëndrimesh dhe trajtimesh mendohet se nuk do të krijojë probleme dhe
diferenca ndërmjet dy raportimeve. Kjo do të kishte efekt që njësitë ekonomike
të mos i përgatisin pasqyrat financiare duke u orientuar nga rregullat tatimore, por
si një kusht për evidentimin dhe paraqitjen e pamjes së vërtetë dhe të sinqertë të
aktivitetit të zhvilluar.
2.5 Vlerësimi dhe optimizimi i portofolit të aktiveve
2.5.1 Menaxhimi i aktiveve
Baza e cdo investimi është dëshira për të arritur një fitim pozitiv, pra investitori i
aktiveve duhet të ndërmarrë një nivel të përcaktuar risku për të arritur fitimin e
dëshiruar. Pikënisja për vlerësimin e aktiveve dhe portofolit të aktiveve është
53
llogaritja e dy parametrave bazë: risku dhe kthimi (Malaj. V, 2013). Analiza vijon
me përshkrimin e rrugëve të vlerësimit të titujve individual nga tregu si: Modeli i
Flukseve Monetare të Skontuara dhe Modeli CAPM.
Harry Markowitz në vitin 1952 ishte i pari që propozoi një metodë sasiore për
zgjedhjen e portofolit, me anë të luhatshërisë së aktiveve dhe korelacioneve midis
tyre. Markowitz fitoi cmimin Nobël në Shkencat Ekonomike në vitin 1990 për
Teorinë e Portofolit Modern. Në vitin 1963 W. Sharpe, J.Lintner dhe J.Mossin
zhvilluan në mënyrë të pavarur një model për caktimin e cmimit të aktiveve, të
quajtur Capital Asset Princing Model (CAPM). Numri i parametrave në këtë
model ishte më i vogël, i krahasuar me Teorinë e Portofolit Modern të Markowitz-
it, duke e bërë më praktik shpërndarjen e aktiveve.
Objektivi i menaxherit të portofolit është gjenerimi i flukseve monetare të përafërta
me pritjet e cdo klienti, pra lidhja midis riskut dhe kthimit në një periudhë të
caktuar kohore. Një kontratë e menaxhimit të portofolit duhet të marrë në
konsideratë të gjithë faktorët e rëndësishëm për klientin, të cilët lidhen me riskun,
kthimin dhe shpërndarjen e flukseve monetare në kohë. Në gjithë universin e
investimeve menaxherët zgjedhin portofole që përformojnë mirë në periudha
afatmesme dhe afatshkurtër, nëpërmjet analizës së bilanceve financiare, leximit të
raporteve të analistëve, vlerësimit të produkteve dhe tregjeve. Menaxherët nuk
mund të informohen në cdo kohë për cdo aktiv të mundshëm të universit.
2.5.2 Normat e kthimit
Në pjesën më të madhe të studimeve në fushën e financës, analizohen normat e
kthimit në vend të çmimeve të aktiveve. Arsyet kryesore janë dy: në radhë të parë,
për shumë investitorë, kthimi i një aktivi është një informacion i plotë mbi
mundësitë për investim (Malaj. V, 2013). Në radhë të dytë, seritë e normave të
kthimit janë më të lehta për t’u menaxhuar se seritë e çmimeve, për shkak të
vetive të tyre interesante statistikore.
Kthimet e portofolit
Kthimi i thjeshtë neto i një portofoli të përbërë nga N aktive është një mesatare e
ponderuar e kthimeve të thjeshtë neto të aseteve, ku pesha për secilin prej tyre
është përqindja e vlerës të portofolit përkatës të investuar.
54
2.5.3 Risku i aktiveve
Risku është pasiguria ose mungesa e informacionit të plotë. Po japim disa
përkufizime të riskut nga studiues të ndryshëm:
Risku kuptohet si:
− Gjendje e pasigurtë
− Mundësia që të lëndohemi nga një skenar i së ardhmes
− Një ngjarje specifike jo e mirë ose një pasojë e saj
− Pasiguri e vlerësueshme
− Ndryshim i mundshëm i të ardhurave
− Devijim nga vlera e pritur
Gërma kineze që i korrespondon riskut është një kombinim i gërmës
korresponduese të rrezikut dhe asaj të mundësisë (shansit). Kjo është mënyra më e
mirë për të përkufizuar riskun, veçanërisht në fushën e investimeve. Risku në
fushën e investimeve është sinonim i ndryshimeve të kthimit të aktiveve, të cilët
mund të jenë pozitiv ose negativ për investitorin. Çdo aktivitet, i cili paraqet
rrezik, shpesh ka një fitim për ta kompensuar atë, pra do të prisnim një lidhje
pozitive midis riskut dhe fitimit ose më saktë midis riskut dhe kthimit. Duke iu
përmbajtur përkufizimit që risku shpreh pasiguri rreth ngjarjeve specifike, është e
qartë që edhe pasiguria është burim mundësish (Malaj. V, 2013). Mungesa e
kthimeve është e barasvlershme me mungesën e riskut dhe në mënyrë të ngjashme,
pa ndërmarrë risk, ne nuk mund të arrijmë një kthim pozitiv.
Si mund të specifikojmë riskun nga ana sasiore? Ekzistojne tre faktorë, të cilët na
ndihmojnë në specifikimin e riskut. Faktori i parë është frekuenca: sa shpesh ndodh
një ngjarje e caktuar? Faktori i dytë është magnituda e ngjarjes: cilat do të jenë
pasojat më të mundshme dhe si mund të përshkruhen ato në terma sasiorë
financiarë? Faktori i tretë dhe i fundit është besueshmëria që kemi në vlerësimin e
riskut, e cila varet nga cilësia e informacionit të disponueshëm, pra sa të sigurtë
jemi rreth informacionit që kemi? Janë të dhënat të besueshme dhe a i kuptojmë
ne ato?
Frekuenca, magnituda dhe besueshmëria janë thelbësorë në analizën e riskut. Ne
jemi të interesuar të përcaktojmë çdo mundësi për fitim në çdo devijim nga vlera e
pritur. Dëshira për zbatimin e metodave të analizës së riskut në procesin e
menaxhimit të aseteve lind thjeshtë sepse nuk njohim me siguri ngjarjet që do të
ndodhin nesër apo vitin e ardhshëm (Malaj. V, 2013). Pra, duhet të jemi të
aftë të vlerësojmë dhe menaxhojmë riskun në procesin e menaxhimit të aseteve,
me anë të metodave në dispozicion. Me fjalë të tjera, ndoshta nuk jemi të aftë të
parashikojmë të ardhurat nga investimi ynë, por mund të jemi të aftë të njohim
55
natyrën e variabilitetit të këtyre të ardhurave. Shumë analistë i kushtojnë
vëmendje të veçantë kthimit të investimeve edhe pse në të vërtetë, ato janë vetëm
njëra anë e medaljes së vlerësimit të përformancës së një investimi. Shumë
shpesh, menaxherët e aseteve dhe klientët e tyre përqëndrohen vetëm në
vlerat e kthimit të investimeve, duke mos analizuar riskun e ndërmarrë për
arritjen e atyre kthimeve. Risku duhet të konsiderohet si një element i
padëshirueshëm, me të cilin individët duhet të jetojnë. Menaxherët e portofolëve
individualë nuk shqetësohen shumë për riskun sepse ata, përgjithësisht paguhen në
varësi të performancës së portofolit të tyre. Ata përqëndrohen më tepër në kthimet e
gjeneruara. Pra, me këtë skemë pagese nuk është i papritur fakti që
menaxherët individualë i kushtojnë pak vëmendje trade-off-it midis kthimit
potencial të portofolit dhe riskut potencial të tij. E parë nga perspektiva e
menaxhimit të aseteve, kjo është tepër e rrezikshme. Risku i ndërmarrë për të
përfituar kthimin përkatës është një faktor thelbësor, i cili duhet të vlerësohet me
kujdes. Natyrisht, në fund të fundit, përfitimi i kthimitt është arsyeja kryesore që
njerëzit investojnë. Nëse nuk do të kishte kthime pozitive, njerëzit nuk do të
investonin. Në mënyrë që të arrijmë kthime pozitive me probabilitet të lartë,
investitorët duhet të menaxhojnë riskun njësoj si kthimet. Një seri kohore
kthimesh, e cila devijon shumë nga vlera e saj e pritur është më tërheqëse për një
investitor, sesa një seri, e cila devijon më pak.
Shumë menaxherë zbatojnë në analizën e tyre teknika të bazuara në mesatare dhe
variancë, duke konsideruar riskun dhe kthimin si dy elementë të pandashëm. Është
vitale për menaxherët e portofolit të kuptojnë dinamikën e riskut për portofolët e
tyre. Nëse ata nuk e konsiderojnë këtë element, do të humbin kontrollin e
flukseve monetarë të gjeneruara nga portofoli, duke mos u shërbyer siç duhet
klientëve të tyre. Risku i portofolit është shumë më i komplikuar për t’u
menaxhuar sesa risku i një aseti të vetëm (Malaj. V, 2013). Menaxhimi i këtij
risku është një komponent vital i menaxhimit të portofolit dhe shkakton rrezik ose
mundësi për të fituar çdo ditë. Ajo që nevojitet si fillim është një vlerësim sasior i
riskut ose i variabilitetit të kthimit të investimit.
Në rastin e një aseti të vetëm, risku financiar vlerësohet me anë të variancës së
kthimeve të asetit. Kjo korrespondon me një nga përkufizimet e shprehura më
sipër: risku është devijim nga vlera e pritur. Ne jemi të interesuar për variacionin e
kthimeve të asetit në kohë, pra aplikojmë një formulë që lidh çdo vëzhgim me
mesataren e gjithë kampionit.
2.5.4 Varianca dhe luhatshmëria
Varianca është një matës i thjeshtë i variacionit rreth mesatares. Mund të
konsiderohet gjithashtu një vlerësim i shpërndarjes të një grupi të dhënash rreth
vlerës së tyre mesatare (Malaj. V, 2013). Në mënyrë alternative, ajo mund të
përkufizohet si mesatarja aritmetike e devijimeve nga mesatarja në katror. Për të
56
llogaritur variancën, duhet të gjejmë fillimisht mesataren e rendimenteve të
asetit për T vëzhgime (periudha kohore).
2.5.5 Beta si një vlerësues i riskut të asetit
Ne vlerësojmë përgjithësisht, riskun në rastin e një portofoli asetesh. Përkufizojmë
këtu Beta-n (β), vlerësuesin relativ të riskut:
Cov (rA,rM)
βA= ——————
Var (rM)
Beta jepet si kovarianca e rendimentit të asetit me rendimentin e tregut, pjesëtuar
me variancën e asetit. Me fjalë të tjera, Beta tregon lidhjen midis ecurisë të asetit
dhe asaj të tregut, në raport me magnitudën e variacionit të rendimenteve të
tregut. Kovarianca e një aseti me tregun është e ngjashme me variancën e
rendimentit të një aseti. Varianca e rendimentit të asetit A mund të shkruhet si:
1 T 1 T _
Var = ——Σ (rA,t – rA)2 = —— Σ (rA,t – rA) (rA,t – _rA),
T-1 t-1 T-1 t−1
Kovarianca e rendimentit të asetit me rendimentin e tregut vlerëson shumën e
prodhimit të devijimeve të rendimenteve të asetit me tregun nga mesataret
përkatëse. Kovarianca e asetit me tregun jepet si:
1 T _ _
Cov(rA,rM) = —— Σ (rA,t – rA) (rM,t – rM),
T-1 t-1
Ky ekuacion na tregon se sa më afër të jenë rendimentet me mesataret e tyre, aq
më të ulta janë devijimet nga vlerat e pritura dhe aq më e ulët është kovarianca. Në
mënyrë të ngjashme, devijime të mëdha nga mesataret bëjnë që vlera e
kovariancës midis rendimenteve të jetë e lartë. Vërejmë se kovarianca e
rendimenteve të një aseti me vetveten është e barabartë me variancën e tij.
Formalisht kemi:
1 T _ _
Cov(rA,rA ) = —— Σ (rA,t – rA) (rA,t – rA)= Var (rA)
T-1 t-1
Beta tregon riskun e një aseti në lidhje me riskun e tregut pasi ajo vlerëson
57
kovariancën e asetit A me tregun, në raport me variancën e kthimit të tregut.
Tregu nuk specifikohet këtu, por zakonisht merret indeksi i bursës përkatëse ose
indeksi botëror, në varësi të rastit në studim. Ne mund të quajmë Beta-n një vlerësim
të standardizuar të kovariancës, ku faktori standardizues është varianca e tregut.
Vërejmë se, nëse kovarianca e një aseti me tregun është e barabartë me variancën
e tregut, atëherë Beta është e barabartë me 1. Pra, nëse Beta është më e madhe se 1,
aseti do të lëvizë mesatarisht më shumë se tregu atë ditë (periudhë kohore). Nëse
Beta është 1,10 dhe tregu rritet me 10%, presim që aseti A të rritet me 11%. Në rast
rënie të tregut, do të prisnim që aseti A të bjerë më shumë se tregu. Në mënyrë të
ngjashme, nëse Beta është më e vogël se 1, presim që aseti A të lëvizë më pak se tregu.
Nga përkufizimi, Beta e tregut është e barabartë me 1, duke qenë se kovarianca e
një aseti me vetveten është e barabartë me variancën e tij (Malaj. V, 2013). Pra,
kovarianca e tregut me vetveten është e barabartë me variancën e tregut, e cila
pjesëtohet me vetveten dhe raporti është i barabartë me 1. Nga ky fakt arrijmë në një
përfundim të rëndësishëm: duke shtuar një numër të madh asetesh në një portofol,
mund të përfitojmë nga reduktimi i riskut total të portofolit. Përfshirja e të
gjithë aseteve të disponueshëm në portofolin tonë do të eliminonte riskun
sistematik, riskun e tregut. Kjo mund të bëhet teorikisht pa ndonjë kosto, pra i vetmi
risk që përballemi është ai josistematik, duke qenë se është i vetmi risk i mbetur, pas
atij sistematik.
2.6 Vlerësimi i Aktiveve
2.6.1 Skontimi
Vlerësimi i riskut dhe kthimit të aktiveve është baza e shpërndarjes sasiore të
aktiveve dhe menaxhimit të riskut të portofolit. Mund ti llogarisim këta parametra
me anë të çmimeve të vëzhguara. Këta çmime japin informacion mbi vlerën e
aktivit, bazuar në metodat e vlerësimit dhe në pritjet e analistëve individualë. Pra,
për të vazhduar, ne duhet të kuptojmë mënyrën e vlerësimit të titujve individualë
nga tregu.
Baza për shumicën e teknikave të vlerësimit është skontimi i një fluksi pagesash të
ardhshme në kohën e tashme. Konsiderojmë një shembull të thjeshtë: nëse një
individ investon 100 euro me një normë interesi jo-riskioze 2%, atëhere ai do të
tërheqë në fund të vitit 102 euro. Ky investim nuk do të përmbante asnjë lloj risku
dhe do të ishte I pakonceptueshëm nga ekonomistët. Kjo do të thotë se 100 euro do
të vlejnë më pak pas një viti, se çvlejnë sot. Kjo shumë do të skontohet me normën
2%, pra 100 euro pas 1 viti vlejnë 98,04 euro (1/1,02 x 100).Në vlerësimin e
titujve, qofshin ata aksione, obligacione apo aktive të tjerë, kryhet skontimi i
flukseve të ardhshëm monetarë (Malaj. V, 2013). Në rastin e obligacioneve, kemi
58
pagesat e rregullta të interesave, si dhe pagesën përfundimtare të principalit. Për sa
i përket aksioneve,investitorët duhet të përqëndrohen në flukset monetarë të
kompanisë, për të studiuar rritjen e vlerës të asetit në kohë. Formula e përgjithshme
për skontimin e flukseve monetarë me anë të normës së interesit të përbërë i, për N
periudha, jepet si më poshtë:
FCF1 FCF2 FCF3 FCF4 FCFn FCF N N FCFn
NPV = —― + ―― + ―― + ―― +····+ ―― +···· + —― = Σ —―
(1+r)1 (1+r)2 (1+r)3 (1+r)4 (1+r)n (1+r)N n-1 (1+r)n
NPV është vlera e tanishme e flukseve të ardhshëm monetarë. Në ekuacionin e
mësipë
-rm, supozojmë për thjeshtësi, një normë interesi jo-riskioze. Kjo nuk është e
vërtetë në praktikë, pasi struktura e normave të interesit është e ndryshueshme me
kohën, pra për çdo fluks monetar,duhet të caktojmë normën përkatëse të interesit.
Shpesh, struktura e normave të interesit përbëhet nga një numër obligacionesh me
maturitete të ndryshme. Një nga pikat e forta të analizës së flukseve të ardhshëm
monetarë është mundësia për të marrë në konsideratë kohën dhe secilën prej
pagesave të aktivit. Kjo metodë mund të aplikohet në një sërë investimesh të
ndryshme, të cilat përfshijnë aksionet, obligacionet dhe pasuritë e patundshme.
Norma e kthimit, e cila reflekton vlerën monetare të parasë, rregullohet në bazë të
riskut që paraqet investimi (Malaj. V, 2013) .
2.6.2 Përcaktimi i normës së skontimit
Skontimi i flukseve të ardhshëm monetarë me një Normë të përshtatshme interesi
është thelbësore. Siç mund të provohet, ndryshime relativisht të vogla të normës së
interesit mund të kenë impakt të madh në vlerën e tanishme të flukseve monetarë.
Shumica e këtyre flukseve përmbajnë risk, pra skontimi me një normë interesi jo -
riskioze do të ishte i pasaktë, veçanërisht për kompanitë. Norma e interesit duhet të
reflektojë riskun e financimit të aktiviteteve të kompanisë.
Miles, James, Ezzell,dhe John (1980) përkufizojnë normën WACC (weighted
average cost of capital), të llogaritur si një mesatare e ponderuar e kostove të
kompanisë. Konsiderojmë një kompani, e cila kërkon të financojë një projekt të ri
investimi. Kompania planifikon të financojë 45 % të projektit me anë të
obligacioneve dhe 55% me anë të emetimit të aksioneve të reja. Blerësit e bondeve
të kompanisë kërkojnë një normë fitimi prej 8%, ndërsa poseduesit e aksioneve
kërkojnë një normë prej 14% për të hyrë në skemën e financimit. WACC-ja e
kërkuar për financimin e këtij projekti do të jetë:
WACC = 0,45 x 8% + 0,55 x 14% = 11,3%.
59
Norma e duhur për skontimin e flukseve të ardhshëm monetarë të kompanisë është
11,3%. Mund të konkludojmë se për një kompani të financuar vetëm nga titujt dhe
borxhi, përkufizimi i përgjithshëm për WACC-në do të jetë si më poshtë.
WACC = wE · kE + wD ·kD (1-t)
ku wE është pesha e titujve në strukturën e kapitalit të kompanisë ,kE është kostoja
e kapitalit aksionar, wD është pesha e borxhit në strukturën e kapitalit, kD është
kostoja e borxhit dhe t është norma e taksës marxhinale. Ne përdorim normën e
taksës marxhinale, sepse kemi të bëjmë me financim të ri. Termi i kostos së
borxhit do të jetë dhe norma e dhënies së huasë nga kompania, ndërsa kostoja e
titujve të kompanisë mund të përcaktohet me anë të disa metodave, si për
shembull,‘Capital Asset Pricing Model’. Zakonisht, borxhi dhe aktivet e
kompanisë ndahen në nën-përbërës, secili me koston e vetë të kapitalit për të patur
një tablo sa më të qartë të kostos aktuale të kapitalit të kompanisë. Për shembull,
aksionet mund të ndahen në të zakonshëm dhe të preferuar . Kur skontojmë flukset
me anë të WACC-së, ne jemi duke testuar nëse flukset monetarë të pritur janë të
mjaftueshme për mbulimin e investimit fillestar, kontribut i sponsorëve të
kompanisë. Në se vlera e tanishme neto (NPV-net present value ) e një investimi të
ri është e barabartë me zero, atëherë investitorët thjeshtë do të mbulonin
shpenzimet e tyre fillestare, asgjë më tepër. Çdo vlerë e NPV-së më e madhe se
zero tregon se kontribuesit e kapitalit kanë interes në ndërmarrjen e investimit
përkatës, pasi fitimi është pozitiv. Principi i vërtetuar më sipër është i vlefshëm për
çdo lloj investimi dhe mund të ndihmojë analistët financiarë të përcaktojnë fitimin
e një skeme investimi (Malaj. V, 2013). Një kompani mund të krahasohet me një
portofol investimesh, pra nëse skontojmë dhe mbledhim gjithë projektet e
mundshme të investimit,do të gjenim vlerën e kompanisë.
2.6.3 Modeli i flukseve monetarë të skontuar (DCF)
Baza e përdorimit të modelit të flukseve monetarë të skontuar është përcaktimi i
saktë i flukseve monetarë të gjeneruar nga aseti në fjalë. Ky problem nuk ekziston
në rastin e obligacioneve, pasi pagesat e tyre janë të njohura dhe kërkohet vetëm
përcaktimi i normës së interesit. Për aksionet problemi nuk është i thjeshtë . Në
rastin më të mire, ne do të dëshironim të njihnim fluksin e pagesave për çdo vit
deri në infinit dhe më pas të gjenim vlerën e tanishme të këtyre flukseve, për
identifikimin e vlerës së kompanisë (Malaj. V, 2013). Natyrisht, kjo është e
pamundur në praktikë, pra ne përcaktojmë një vlerë të përafërt.
Hapi i parë – ka të bëjë me përcaktimin e fluksit monetar. Pothuajse të gjitha
metodat e përdorura bazohen në bilancin e kompanive. Dy më të rëndësishmet janë
60
metoda direkte dhe metoda indirekte. Përdorimi i metodës direkte nënkupton
ndarjen e aktivitetit financiar të kompanisë në tre pjesë :
Aktivitetet operative
Aktivitetet e investimit
Aktivitetet e financimit
Për secilën prej pikave të mësipërme, përcaktojmë një fluks monetar të veçantë,
duke i mbledhur më pas, për të identifikuar fluksin monetar total të kompanisë.
2.6.4 Modeli CAPM (Capital Asset Pricing Model)
Modeli i Skontimit të Flukseve Monetarë bazohet në parashikimin eksplicit të
mijëra karakteristikave potenciale të kompanisë, shumë prej tyre me natyrë
subjektive. Puna me këto modele kërkon një numër të madh resursesh, të cilat
mund të jenë të vështira për t’u lokalizuar,veçanërisht kur kemi të bëjmë me
portofolë të aksioneve ekzistues dhe të aksioneve potencialë për t’u përfshirë.
Ashtu si menaxherët e aseteve, ne dëshirojmë një metodë të qëndrueshme të
përcaktimit të çmimit, e cila mund të aplikohet në çdo lloj aseti, pavarësisht
natyrës së aktivitetit që ai përfaqëson. Në vitin 1963, William Sharpe, John Lintner
dhe Jan Mossin zhvilluan, në mënyrë të pavarur, një model për përcaktimin e
çmimit të aseteve, të quajtur Capital Asset Pricing Model (CAPM).Në këtë model
kthimi i një aseti përshkruhet totalisht prej kombinimit të kthimit të tregut me atë
të aktivit. Ideja është që investitorët kompensohen për riskun e nevojshëm, por jo
për riskun e panevojshëm (Malaj. V, 2013). Risku I nevojshëm është risku i lidhur
me tregun (risku sistematik ), ndërsa risku I panevojshëm është i lidhur me
aktivitetin specifik (risku jo sistematik ). Modeli CAPM shpreh një relacion linear
midis kthimit të asetit dhe kthimit të tregut, pra kthimet e aktiveve mund të
shpjegohen nga një faktor i vetëm, kthimi i tregut. Ne kemi përkufizuar tashmë
Beta-n e aktivit si një vlerësues të riskut. Në teorinë e portofolit ne jemi të
interesuar vetëm për riskun sistematik, sepse risku jo sistematik mund të
reduktohet ose eliminohet me anë të diversifikimit të portofolit, duke shtuar aktive
të tjerë. Më poshtë kemi paraqitur modelin CAPM për aktivin A, ku i vetmi
variabël shpjegues është kthimi i tregut.
rA,n = αn + βA,n ·rM,n + εn,
ku; rA,n, është rendimenti i aktivit A në kohën n, αn,(alfa) është termi konstant i
relacionit linear midis kthimit të tregut dhe kthimit të aktivit, rM,n, është rendimenti
i tregut në kohën n, βA,n,(beta) është pjerrësia e relacionit linear në kohën n dhe εn,
është termi i gabimit.
Varianca e kthimit të aktivit A është:
61
Var(rA,n) = Var (αn + βA,n ·rM,n + εn) = Var (αn) + Var( βA,n ·rM,n r)+ Var(εn,)
Duke qenë se varianca e një termi konstant është zero, kemi:
Var(rA,n)= Var( βA,n ·rM,n r)+ Var(εn,)
Shprehja e mësipërme tregon se risku i një aktivi mund të klasifikohet në risk
sistematik (i lidhur me tregun) dhe risk jo sistematik (risk i mbetjeve ose risk
specifik i aktivit). Pra, kemi:
Var(rA,n) = Risk sistematik + Risk jo sistematik
Risku i lidhur me tregun (sistematik) është i pashmangshëm dhe duhet të
ndërmerret nga të gjithë investitorët. Risku që nuk lidhet me tregun (risku i
mbetjeve) mund të eliminohet me anë të diversifikimit dhe si pasojë, është i
fiksuar nga vetë investitorët, të cilët presin një fitim më të madh. Një aset jo-
riskioz na garanton një normë rendimenti jo-riskioze, ndërsa një aset riskioz na
garanton një normë rendimenti jo-riskioze plus një çmim për riskun, të shkaktuar
nga një sasi risku sistematik (jo të diversifikueshëm). Siç e përmendëm më sipër,
vija e drejtë që paraqet relacionin linear midis rendimentit të asetit xr dhe
kovariancës së tij, quhet Kurba e Tregut të Titujve (Security Market Line-SML), e
ilustruar në figurën e mëposhtme.
Grafiku 2. 2 Kurba e Tregut të Titujve (SML)
Një aset me kovariancë të lartë me tregun, pra me një nivel të lartë të riskut
sistematik, duhet të ofrojë një rendiment më të lartë, për të qenë tërheqës për
investitorët. Sipas ekuacionit CAPM, rendimenti i asetit është proporcional me
riskun e lidhur me tregun (të vlerësuar nga beta) dhe rendimentet e mbetjeve
62
janë të barabartë me zero. Për shkak të supozimit fillestar të vetëm një variabli
shpjegues, vërejmë përgjithësisht një luhatje të madhe në vlerat e parametrave të
modelit.
Një problem tjetër lidhet me zgjedhjen e tregut për vlerësimin e ekuacionit, duke
qenë se nuk ka asnjë rregull preçiz për të bërë këtë. Një zgjidhje inteligjente do të
ishte zgjedhja e indeksit përfaqësues ku aseti bën pjesë. Zakonisht, R katrori i
këtyre vlerësimeve është i ulët, nën 50% (Malaj. V, 2013). Kjo fuqi e ulët
shpjeguese është e pritur, pasi modeli është një faktorial dhe nuk mund të ‘kapë’ gjithë
variacionin e kthimeve të aseteve. Nëse dëshirojmë të vlerësojmë një aset me saktësi
më të madhe, ne duhet të vlerësojmë një model me një numër më të madh faktorësh.
63
KAPITULLI III
METODOLOGJIA DHE INSTRUMENTAT E
PËRDORURA
3.1 Metodologjia
Për realizimin e punimit të Doktoraturës, vend të vecantë ka pasur metodologjia e
përdorur si bazament i sigurtë dhe orientim i qartë në fazën e konceptimit,
përpunimit metodologjik dhe punës empirike të cështjeve që përmbledh ky punim.
Punimi është realizuar në tre faza:
Faza e parë: zgjedhja e literaturës
Kjo fazë konsiston në rishikimin e literaturës në lidhje me objektin e studimit. Ai
përfshin studimin e librave, artikujve, kumtesave të konferencave kombëtare dhe
ndërkombëtare, etj.Për konceptimin e këtij punimi u shfrytëzuan një sërë
shkrimesh nga fusha e kërkimit duke bërë paraprakisht një përzgjedhje të tyre. Në
këtë proces janë klasifikuar ato më të përshtatëshmet.
Mbi këtë bazë, u parashtruan dhe u formuluan një sërë cështjesh që lidhen me
studimin. Literatura e zgjedhur më ndihmoi edhe në konturimin e përmbajtjes, të
mjaft koncepteve të nevojshme që u përfshinë në punim.Gjithashtu ajo më ndihmoi
edhe për të evidentuar teoritë.
Qëllimi i përzgjedhjes së literaturës bashkëkohore ishte përcaktimi i mirë i fushës
së studimit, gjenerimi i pyetjeve kërkimore, evidentimi i asaj cka është arritur dhe
cfarë mbetet për tu arritur nëpërmjet thellimit të njohjes.
Zgjedhja e literaturës është shtrirë mbi një numër relativisht të konsiderueshëm
autorësh të huaj si dhe informacioneve vendase, duke marrë në konsideratë natyrën
e centralizuar të vendit tonë para viteve ´90. Punimet mbi këtë temë, pjesë apo
aspekte të vecanta të saj, patën vlerën dhe rëndësinë e tyre si burime reference.
Nga këto punime u përftuan mjaft nga burimet e informacionit të përdorur. Në
aspektin e brendshëm u përdorën mjaft burime të brendshme primare dhe
sekondare.Studime në lidhje me vështirësinë e zbatimit të standardeve kombëtare
të kontabilitetit në Shqipëri nuk ka. E vetmja studiuse në këtë fushë është Mirela
Ujkani, 2013 me temë “Zbatimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit,
Raportimi Financiar dhe Tatimor”,nga ana formale dhe të gjithë setin e
64
standardeve. Bazuar në këto burime dhe dëshirën për të kontribuar në zbatimin e
mëtejshëm të standardeve kombëtare të kontabilitetit numër ‘5 dhe 15’ jam
munduar të paraqes qëllimin dhe objektivat e mësipërme të këtij punimi.
Faza e dytë: Mbledhja e të dhënave
Mbledhja e të dhënave përfshin grumbullimin e të dhënave nga kompanitë vendase
që ushtrojnë aktivitetin ekonomik kryesisht në rajonin e Durrësit nëpërmjet
pyetsorit, web siteve, INSTAT dhe intervistave.
Pyetësori u shpërnda nëpërmjet email-ve dhe kontakteve të drejtëpërdrejta, gjatë
periudhës Korrik - Gusht 2013 pranë shoqatave të kontabilistëve, ekspertëve
kontabël të autorizuar, pranë njësive ekonomike në rajonin Durrës.
Struktura e pyetësorit është hartuar për të vlerësuar faktorët që ndikojnë në
vështirësinë e zbatimit të SKK- ve numër ‘5 dhe 15’, efektet në lidhje me
raportimin financiar për qëllime fiskale, si dhe vlerësimin dhe njohjen e
mëpasshme të aktiveve afagjata.Pyetsori shërben për të marrë informacion të
pergjithshëm për njësinë ekonomike dhe mjedisin e saj, për të evidentuar në
mënyrë të përgjithshme shkallën e njohjes dhe zbatimit të Standardeve Kombëtare
të Kontabilitetit numër ‘5 dhe 15’.
Faza e tretë: Analiza e të dhënave
Punimi nis me trajtimin teorik të zbatimit të zbatimit të standardeve të
kontabilitetit numër ‘5 dhe 15’, për të vazhduar më tej me analizën empirike të
faktorëve që ndikojnë në zbatimin e standardeve nëpërmjet përdorimit të modeleve
ekonometrike.
Hipotezës së ngritur, i jepet përgjigje duke përdorur modelet teorike dhe
përpunimin statistikor të të dhënave me programin SPSS. Si variabël i varur (Y) i
zbatimit të standardeve është përdorur vështirësia e zbatimit të standardeve, ndërsa
variablat shpjegues janë të ndryshëm sipas modeleve të zbatuara. Në testimin e
shkallës së përshtatjes së modeleve, sa të mirë janë ato në shpjegimin e lidhjes
ndërmjet variablave të përdorura në model, është përdorur testi statistikor Chi
Square,testi statistikor i Fisherit (F-testi), t-testi i studentit. Ndërsa për të analizuar
Teorinë Moderne të Portofolit të Aktiveve, është përdorur Modeli i rivlerësimit të
aktiveve me Koston e Amortizueshme, Modelin e Skontimit të Flukseve Monetare
(DCF), Modelin e cmimit të Kapitalit (WACC), Modelin e rritjes.
3.2 Zgjedhja e kampionit dhe përpunimi i të dhënave
Para se të analizohen hipotezat dhe pyetjet e realizuara, fillimisht do të
paraqitet një përshkrim i shkurtër i strukturës së karakteristikave të target-grupit
për pyetësorin.
65
Në bazë të kërkimit shkencorë dhe ekonometrik që ne ndërmorëm për të vërtetuar
metodologjinë e zbatimit të Standardeve Kontabël Kombëtar numër ‘5 dhe 15’ për
aktivet afatgjata, përzgjodha:
Pyetjet e anketimit janë në pyetësorin në pjesën e apendiksit të disertacionit.
Pytjet janë plotësuar në mënyrë të pavarur nga kontabilistët e miratuar, punonjësit
e departamenit të kontabilitetit dhe financës të bizneseve të përzgjedhura nëpërmjet
intervistave të drejtëpërdrejtë me hartuesit e pasqyrave financiare.
Përzgjedhja e bizneseve (kampioni) për studimin në fjalë nuk ka qenë krejtësisht
rastësorë. Për të është marrë parasyshë edhe një trajtim i përgjithsuar i sektorëve
ekonomik në Shqipëri, nga ku janë marrë në anketim kompani të sektorëve të
ndryshëm të ekonomisë në vend.
Analiza konsiston në përpunimin e të dhënave të përgjithëshme të pyetsorit. Kjo
është një analizë e thjeshtë e hartuar përmes ndërtimit të grafikëve dhe
interpretimit të tyre. Kjo analizë shërben për të bërë një panoramë të qartë të
zbatimit të standardeve në Shqipëri.
Grafiku 2. 3 Përgjigjet e anketimit të shprehura në përqindje (%) janë si më
poshtë13:
13 Marzhi i gabimit është në masën e 5 %.
Popullimi: Të gjithë bizneset që veprojnë në territorin e rajonit Durrës.
Kampioni: Njëqind (100) biznese të ndryshme nga sektorë të ndryshëm të ekonomisë.
66
Burimi: Analiza e autores
Pyetja 1
A 8%
B 63%
C 29%
Pyetja 1/1
Po 36%
Jo 64%
Pyetja 2
A 73%
B 9.5%
C 12%
D 5.2%
E 0%
Pyetja 3
A 98%
B 7%
C 12%
D 2%
Pyetja 4
Po 19%
Jo 81%
Pyetja 5
A 96%
B 2%
C 6%
Pyetja 6
Po 15%
Jo 85%
Pyetja 7
Po 41%
Jo 59%
Pyetja 8
A 6%
B 90%
C 4%
Pyetja 8/1
A 75%
B 25%
Pyetja 9
A 66%
B 34 %
Pyetja 10
Po 78%
Jo 22%
Pyetja 11
Po 64%
Jo 36%
Pyetja 12
A 89%
B 11%
Pyetja 13
A 11%
B 89%
Pyetja 14
A 72%
B 28%
Pyetja 15
Po 93%
Jo 7%
67
Eksperienca ime në fushën akademike dhe në fushën e zbatimit të standardeve të
kontabilitetit dhe të raportimit financiar më ndihmuan të kuptoj nevojën që ka
aktualisht për të analizuar situatën dhe për të evidentuar problemet e zbatimit të
standardeve kontabël numër ‘5 dhe 15’në Shqipëri dhe të dhënies së
rekomandimeve të nevojshme organeve kompetente dhe palëve të interesuara për
ndërmarrjen e hapave të duhura në këtë drejtim.
Struktura e pyetësorit përmban 15 pyetje të dallueshme qartë dhe që përmbush
objektivat e synuara. Në pyetësorin e drejtuar njësive ekonomike përfshihen
pyetje të tilla q ë lidhen me standardin e përdorur, vështirësinë e zbatimit të
standardeve, vlerësimi i aktiveve, njohja e akt iveve, rivlerësimi në plus dhe
minisvlerë, objektivi i amortizimit, burimet e sigurimit të aktiveve, njohja e
amortizimit të llogaritur, niveli i njohurive, ndryshimi i strukturës së zërave të
bilancit, etj,.. Këto pyetje u panë të arsyshme për të marrë informacion, të cilat
shërbyen më pas për vërtetimin e hipotezave të sipër përmendura dhe konkretisht;
Tabela 3. 1 Pyetjet lidhur me Hipotezën “Zbatimi i standardeve numër ‘5 dhe 15’
Lloji i
pyetës.&
numri i
pyetjes
Përshkrimi i pyetjes
Matja
Pyetja 1 Cilin standard përdorni?
Shkalla Likert 5nivele
Pyetja 1/1
A keni patur vështirësi në zbatimin e standardit? Shkalla Likert 5 nivele
Pyetja 2 Vlerësimi I aktiveve bëhet me? Shkalla Likert 5 nivele
Pyetja 3 Rivlerësimi bëhet?
Shkalla Likert 5 nivele
Pyetja 4 Ndryshimi I paraqitjes së zërave të bilancit? Shkalla Likert 5 nivele
Pyetja 5 Ndryshimit pozitiv të zërave të bilancit? Shkalla Likert 5 nivele
Pyetja 6 Njohja e aktiveve? Shkalla Likert 5 nivele Pyetja 7 Aplikimi I vlerës neto? Shkalla Likert 5 nivele Pyetja 8 Vlera kontabël neto më të lartë? Shkalla Likert 5 nivele
Pyetja 9 Vlerës kontabël më të vogël? Shkalla Likert 5 nivele
Pyetja 10 Shprehjes së amortizimit ? Shkalla Likert 5 nivele Pyetja 11 Objektivi I amortizimit ? Shkalla Likert 5 nivele Pyetja 12 Amortizimi I llogaritur ? Shkalla Likert 5 nivele Pyetja 13 Niveli I njohurive ? Shkalla Likert 5 nivele
Testimi i hipotezës u fokusua në; vështirësinë e zbatimit të standardit,
njohjen e aktiveve, rivlerësimin e aktiveve, njohjen e amortizimit, ndryshimin
e zërave të bilancit, nivelin e njohurive,vlerësimin e aktiveve,aplikimi i vlerës
neto.
Gjatë plotësimit të pyetësorit u strukturuan pyetjet 3 ,4 ,5, 8,10,
11,14,16,17 që lidhen me evidentimin e vlerësimit të aktiveve, b ërjes së
rivlerësimit, rënien dhe rritjen në vlerë të një aktivi, njohjen e aktiveve dhe
njohjen e amortizimit në pasqyrat financiare. Këto u përzgjodhën për arsye
68
sepse elementët “rënia në vlerë e aktiveve”, “njohja e aktiveve” gjykohen si
elementë kryesorë gjatë vlerësimit të aktiveve dhe vlerësimi i tyre lidhet edhe
me mungesën e një tregu aktiv në vendin tonë. Kurse elementi “njohja e
amortizimit” gjykohet si një element kryesor që lidhet me njohjen dhe
evidentimin e një zhvlerësimi të aktiveve si dhe me faktin se shpenzimet e
amortizimit mbi normat e fiskut janë shpenzime të pazbritshme për efekte të
llogaritjes së fitimit para tatimit mbi fitimin.
3.3 Burimi, mbledhja e të dhënave dhe testi i kontrollit
Pyetësori u shpërnda nëpërmjet emaile-ve dhe kontaktit të drejtëpërdrejtë, gjatë
periudhës Korrik - Dhjetor 2011, Janar 2012 pranë kontabilistëve, ekspertëve
kontabël të autorizuar pranë subjekteve në rajonin e Durrësit. Pyetësori ju
shpërnda 150 profesionistëve dhe u grumbulluan të dhënat nga 100 profesionistë
(pra 66.67 %).Duhet të theksohet se gjatë hartimit të pyetësorit që në fillimet e
ndërtimit të tij janë marrë vazhdimisht mendimet dhe sygjerimet e kolegëve
akademikë dhe profesionistë, të cilët ndihmuan në realizimin e tyre.
Duke u bazuar në qëllimin e kërkimit, objektivat e synuara dhe pyetjet e kërkimit
në fillim të këtij punimi, u pa e arsyeshme që të testohet hipoteza e mëposhtme:
H0: Zbatimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’në
realitetin Shqiptar paraqet vështirësi në raportimin finaciar të bizneseve
HA: Zbatimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’në
realitetin Shqiptar nuk paraqet vështirësi në raportimin finaciar të bizneseve
Për të provuar hipotezën bazë do të testojmë nënhipotezat e mëposhtëme:
H0: Variablat si: VA, NPZ, NJA, AVN, TRRVA, TRVA, NJA, NNJ nuk ndikojnë
në vështirësinë e zbatimit të standardeve numër ‘5 dhe 15’
HA: Variablat si: VA, NPZ, NJA, AVN, TRRVA, TRVA, NJA, NNJ ndikojnë në
vështirësinë e zbatimit të standardeve numër ‘5d he 15’
3.4 NDËRTIMI I MODELIT DHE TESTIMI I TIJ
Në funksion të testimit të hipotezës që i vjen në ndihmë pyetjes bazë kërkimore
përdorim testin Chi square për të testuar correlacionin midis variablave, testin
statistikor të Fisherit (F-test) për të testuar rëndësinë e modelit, testin statistikor të
studentit (t-test) për të testuar rëndësinë e variablave vec e vec dhe analizën e
regresionit të shumëfishtë për ndërtimin e ekuacionit.
69
Shënojmë me Y variablin e varur (vështirësinë e zbatimit të standardeve) dhe me
X1, X2, X3, X4, X5, X6, X7, X8, variablat shpjegues ( vlerësimi i aktiveve, ndryshimi i
paraqitjes së zërave të bilancit, njohja e aktiveve, aplikimi i vlerës neto, teprica në
rritje e vlerës së aktiveve, teprica në rënie e vlerës së aktiveve, njohja e
amortizimit dhe niveli i njohurive. Janë marrë këta faktorë në shqyrtim pasi këto
janë faktorët më me peshë në problemet kryesore që ndikojnë në zbatimin e këtyre
standardeve.
Ekuacioni është:
Y = α+ β1 X1 + β2 X2 + β3 X3 + β4 X4 + β5 X5 + β6 X6 + β7 X7 + β8 X8
Parametri α (intercepti) tregon vlerën e variablit të shpjeguar Y kur vlerat e
variablave shpjegues jane 0.
Parametri β1 tregon efektin që 69itua variablin e shpjeguar 69ituate69 X1 p.sh nëse
β1>0 kjo tregon efektin që 69itua variablin e shpjeguar Y ndryshimi me 1 njesi në
variablin X1.Parametri β1 tregon efektin që 69itua variablin e shpjeguar 69ituate69
X1 p.sh nëse β1>0 kjo tregon që: ndërsa parametri β1 tregon efektin që 69itua
variablin e shpjeguar Y ndryshimi me 1 njësi në variablin X1. Psh.nëse β1= -0.5
kjo tregon që me rritjen me 1 njësi të variablit X1 ka ndikim me pakësim me 0.5 në
variablin X2.
Model Summary
Model R R Square Adjusted R Square Std. Error of the Estimate
1 .790a .624 .591 .309
a. Predictors: (Constant), niveli i njohurive,njohja e aktiveve, ndryshimi I paraqitjes zërave,teprica në rritje e
aktiveve,njohja e amortizimit,aplikimi I vlerës neto, vlerësimi i aktiveve, teprica në rënie e aktiveve
Nga tabela shohim R2 = 62.4 %. Kjo do të thotë se modeli shpjegon 62.4 % të Y.
Nga tabela ANOVA shohim që modeli në tërësi është i rëndësishëm. Testi i përdorur
është F-test (Fisheri). Meqenëse p-value=.000< α = 0.05, modeli është i rëndësishëm.
Rezultatet e arritura janë paraqitur në tabelën e mëposhtëme:
ANOVAa
Model Sum of
Squares
df Mean Square F Sig.
1
Regression 14.375 8 1.797 18.872 .000b
Residual 8.665 91 .095
Total 23.040 99
a. Dependent Variable: vështirësia e zbatimit të standardit
70
b. Predictors: (Constant), niveli i njohurive,njohja e aktiveve, ndryshimi I paraqitjes zërave,teprica në rritje e
aktiveve,njohja e amortizimit,aplikimi I vlerës neto, vlerësimi i aktiveve, teprica në rënie e aktiveve
F (8,91) = 18.872 krahasuar me vlerën kritike tregon që modeli është i rëndësishëm
statistikisht.
Coefficientsa
Model
Unstandardized
Coefficients
Standardized
Coefficients
T
Sig.
B Std. Error Beta
1
(Constant) .811 .564 1.437 .154
Vlerësimi i aktiveve .208 .079 .229 2.616 .010
Ndryshimi I paraq.zerave -.629 .116 -.468 -5.424 .000
Njohja e aktiveve .379 .122 .247 3.095 .003
Aplikimi I vleres neto .349 .096 .319 3.640 .000
Teprica rritje e aktiveve -.128 .093 -.111 -1.383 .170
Teprica rënie e aktiveve .471 .118 .471 3.984 .000
Njohja e amortizimit -.211 .113 -.138 -1.878 .064
Niveli I njohurive .369 .109 .349 3.400 .001
a. Dependent Variable: vështirësia e zbatimit të standardit
Nga tabela e koeficientëve ne shohim rëndësinë e këtyre variablave vec e vec.Nga
kjo tabelë duke përdorur testin statistikor studenti (t-test) ne shohim se:
Variabli X1(VA) me vlerë të p-value = 0.01 < α = 0.05 është i rëndësishëm,
variabli X2 (NPZ) me vlerë të p-value = 0.000 < α = 0.05 është i rëndësishëm,
variabli X3 (NJA) me vlerë të p-value = 0.003 < α = 0.05 është i rëndësishëm,
variabli X4 (AVN) me vlerë të p-value = 0.000 < α = 0.05 është i rëndësishëm,
variabli X5 (TRRVA) me vlerë të p-value = 0.170 > α = 0.05 është i
parëndësishëm, variabli X6 (TRVA) me vlerë të p-value = 0.000 < α = 0.05 është
i rëndësishëm, variabli X7 (NJAm) me vlerë të p-value = 0.064 > α = 0.05 është i
parëndësishëm, variabli X8 (NNJ) me vlerë të p-value = 0.001 < α = 0.05 është i
rëndësishëm
Ekuacioni që shpreh marrëdhënien midis variablave është:
Y = α+ β1X1 + β2X2+ β3X3+ β4X4+ β5X5+ β6X6+ β7X7+ β8 X8
Y = 0.154 const.+ 0.2 X1– 0.6 X2 + 0.4 X3+ 0.3 X4 - 0.1 X5 + 0.5 X6 – 0.2 X7 + 0.4 X8 ;
71
Vazhdojmë me analizën hap pas hapi duke hequr variablat që nuk janë të
rëndësishëm në model.(teprica në rritje e aktiveve, njohja e amortizimit)
Model Summary
Model R R Square Adjusted R Square Std. Error of the Estimate
1 .738a .545 .511 .348
a. Predictors: (Constant), niveli I njohurive, aplikimi I vlerës neto,ndryshimi I paraqitjes së zërave,njohja e
aktiveve,teprica në rënie e aktiveve,vlerësimi I aktiveve
Duke vazhduar analizën më tej nga tabela shohim se R2 = .545, që tregon se modeli e
shpjegon 54.5% të Y.
Nga tabela ANOVA shohim që modeli në tërësi është i rëndësishëm. Testi i përdorur
është F-test (Fisheri). Meqenëse p-value=.000< α = 0.05, modeli është i rëndësishëm.
Rezultatet e arritura janë paraqitur në tabelën e mëposhtëme:
ANOVAa
Model Sum of
Squares
df Mean Square F Sig.
1
Regression 11.631 6 1.938 15.984 .000b
Residual 9.702 80 .121
Total 21.333 86
a. Dependent Variable: vështirësia e zbatimit të standardit
b. Predictors: (Constant), niveli I njohurive,aplikimi I vlerës neto,ndryshimi I paraqitjes zërave,njohja e
aktiveve, teprica në rënie e aktiveve,vlerësimi I aktiveve.
F (6,80) = 15.984 krahasuar me vlerën kritike tregon që modeli është i rëndësishëm
statistikisht.
Coefficientsa
Model
Unstandardized
Coefficients
Standardized
Coefficients
t
Sig.
B Std. Error Beta
1
(Constant) 3.142 .691 4.547 .000
Vleresimi aktiveve -.470 .178 -.399 -2.636 .010
Ndrysh.para,zerave. -.242 .081 -.282 -2.987 .004
Njohja e aktiveve .318 .157 .279 2.022 .046
Aplikimi I vleres
net .183 .163 .173 1.122 .265
Tepric renie aktiv -.460 .231 -.296 -1.989 .050
Niveli I njohurive -.664 .432 -.365 -1.539 .128
72
3.5 Empirike “vlerësimi i aktiveve”
3.5.1 Vështrim i përgjithshëm mbi “Auoriteti portual” Durrës,
SH.A
Autoriteti Portual Durrës Sh.a. (“Kompania”) u themelua si një kompani aksionere
dhe u regjistrua më 4 Dhjetor 1998, bazuar në vendimin e Ministrisë së Ekonomisë
Publike dhe Privatizimit më datë 13 Nëntor 1998. Përpara datës së themelimit,
Kompania ishte një ndërmarrje shtetërore. Aksioneri i vetëm i Kompanisë është
Ministria e Punëve Publike, Transporteve dhe Telekomunikacionit të Shqipërisë
(në 2006 aksioneri i Kompanisë ishte Ministria e Ekonomisë,Tregtisë dhe
Energjitikës së Shqipërisë).
Bazuar në vendimin e Këshillit të Ministrave nr 596 datë 10 Shtator 2004 dhe ligjit
nr. 9130 datë 8 Shtator 2003 kompania ndryshoi statusin e saj nga shoqëri
aksionere në njësi publike ligjore siç është përcaktuar në “Ligjin për shoqëritë
tregtare”. Ky trasformim ligjor u bë me qëllim që të përmirësonte efiçensën dhe
përfitueshmërinë e portit me anë të një drejtimi të pavarur nga ana tregtare.
a. dependent Variable: vështirësia e zbatimit të standardit
Nga tabela e koeficientëve ne shohim rëndësinë e këtyre variablave vec e vec.Nga kjo
tabelë duke përdorur testin statistikor studenti (t-test) ne shohim se variabli X5
(TRRVA) dhe variabli X7 (NJAm) janë të parëndësishëm dhe i heqim nga modeli :
Variabli X1(VA) me vlerë të p-value = 0.01 < α = 0.05 është i rëndësishëm, variabli
X2 (NPZ) me vlerë të p-value = 0.004 < α = 0.05 është i rëndësishëm, variabli X3
(NJA) me vlerë të p-value = 0.046 < α = 0.05 është i rëndësishëm, variabli X4 (AVN)
me vlerë të p-value = 0.265 > α = 0.05 është i parëndësishëm, variabli X6 (TRVA) me
vlerë të p-value = 0.050 ≤ α = 0.05 është i rëndësishëm, variabli X8 (NNJ) me vlerë
të p-value = 0.128 > α = 0.05 është i parëndësishëm.
Ekuacioni që shpreh marrëdhënien midis variablave është:
Y = α+ β1X1 + β2X2+ β3X3+ β4X4 + β6X6 + β8 X8
Y = 0.000 const.+ 0.1 X1+ 0.04 X2 + 0.46 X3+ 0.265 X4 + 0.05 X6 + 0.128 X8 ;
Duke vazhduar analizën e faktorëve më tej heqim nga modeli faktorët e
parëndësishëm statistikisht (aplikimi i vlerës neto,niveli i njohurive).
73
Aktiviteti kryesor i Kompanisë është ofrimi i shërbimeve portuale ndaj palëve të
treta, si ngarkim dhe shkarkim i anijeve e mallrave, ankorim i trageteve e anijeve
dhe magazinim.
Historikisht, porti i Durrësit ka qënë një arterie e rëndësishme e aktivitetit
ekonomik të Shqipërisë dhe rajonit. Infrastruktura e portit është zgjeruar më së
shumti pas Luftës së Dytë Botërore, por vetëm pas viteve ’90 porti ristrukturoi
formën e drejtimin e tij dhe përmirësoi aftësitë e tij për të përballuar rritjen e
trafikut tregtar në mënyrë më efektive.
Kompania pozicionohet 42 km nga Tirana, afër qytetit të Durrësit dhe në pjesën
veriore të gjirit të Durrësit 18 km i gjatë. Lidhja rrugore me Tiranën kryhet me anë
të një autostrade me 4-korsi. Kjo autostradë lidhet me Korridorin VIII, rruga që
lidh bregun e Adriatikut me bregun e Detit të Zi. Gjithashtu ka hyrje edhe në
autostradën veriore dhe jugore që shkon në Mal të Zi dhe Greqi si dhe autostradën
e re që lidhet me Kosovën. Durrësi është porti kryesor i Shqipërisë dhe zhvillon
rreth 80% të tregtisë detare të vendit.
Në 31 Dhjetor 2008 Kompania kishte të punësuar një total prej 625 punonjës.
Zyrat e Kompanisë janë në Durrës, Shqipëri.APD ka arritur përmirësime të
dukshme në lidhje me gamën dhe cilësinë e shërbimeve tregtare të ofruara me
asistencën financiare dhe teknike të institucioneve të ndryshme ndërkombëtare si
Banka Botërore, Banka Evropiane e Investimeve dhe BERZH.
Dy strategjitë më të mëdha për rritje që janë planifikuar nga APD i referohen:
− Transformimit të formës së portit nga një port shërbimesh në një port
administrator të tokës duke u fokusuar në drejtimin e portit. APD duhet të veprojë
si një agjent rregullator dhe monitorues në interes të shtetit Shqiptar.
− Terminalizimin e portit, i cili përfshin ndërtimin e 6 terminaleve të reja
Ligji për Autoritetin Portual merr parasysh riorganizimin e APD në administrator
të portit, në të cilin Autoriteti Portual siguron dhe drejton sipërfaqen e portit (tokën
dhe ujin) dhe infrastrukturën bazë (vendet e ankorimit), ndërsa të gjitha
operacionet e portit dhe shërbimet e lidhura sigurohen nga sektori privat, subjekt të
konçesioneve dhe liçensave të rregulluara nga Ligji i Autoritetit Portual dhe nga
Ligji i Konçesioneve.
Kompania planifikon të ndërmarrë investime për vitin 2009 me një vlerë prej
3,075,072,000 lekë, të financuara plotësisht nga fondet e portit.Investimet e
planifikuara për t’u ndërmarrë janë listuar në tabelën e mëposhtme. Të gjitha këto
investime do zgjerojnë kapacitetin për aktivet e portit, dhe asnjë nga këto
investime nuk ka si qëllim të ruajë kapacitetin e aktiveve ekzistuse si më poshtë:
74
Tabela 3. 2 Planifikimi i buxhetit
Investimet Shuma e planifikuar
Ndërtim montime 2,226,077,000
Makineri dhe pajisje 314,433,000
Automekanizma 128,000,000
Automjete 4,624,000
Sistemi informatik dhe pajisje zyra 273,800,000
Konsulenca, projekte dhe trajnime 60,777,000
Investime të tjera 67,359,000
Totali 3,075,070,000
Një pjesë e investimeve për ndërtimin e planifikuar për 2010 i referohet 50% të
vlerës të vend ankorimit nr.10, që arrin në 800,000,000 lekë. Në investimet e
mësipërme nuk janë përfshirë investimet për ndërtimin e terminalit të ri të
trageteve dhe vend ankorimit nr.7/8 pasi është parashikuar që ato do të financohen
me anë të huave të dhëna nga Banka Evropiane e Investimeve (EBI) dhe BERZH.
Pasqyrat financiare janë përgatitur në përputhje me Standardet Ndërkombëtare
Financiare të Raportimit (“SNFR”) e publikuar për herë të parë nga Bordi i
Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit.
Informacioni financiar për vitin që mbyllet me 31 dhjetor 2008 është ri-shprehur
nga Standardet Shqiptare të Kontabilitetit në SNFR.
Në vitin aktual, Kompania ka zbatuar SNRF për herë të parë. Si pasojë ajo ka
zbatuar të gjitha standardet dhe interpretimet që ishin në fuqi në datën e
ndryshimit, 1 Janar 2008. Rregullat e zbatimit për herë të parë janë parashikuar në
SNRF 1 “Zbatimi Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar për herë të
pare”. Më 1 Janar 2008, data e ndryshimit, pozicioni hapës i bilancit kontabël sipas
SNRF-ve është përcaktuar në përputhje me SNRF 1 e cila kërkon që politikat
kontabël SNRF të zbatohen mbi baza retrospektive me disa përjashtime të
kufizuara.
3.5.1.1 Baza e përputhshmërisë
Këto pasqyra financiare janë përgatitur në përputhje me Standardet Ndërkombëtare
të Raportimit Financiar (SNRF). Megjithatë:
Si rezultat i raportimit sipas Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar
(SNRF) Autoriteti Portual Durrës sh.a ka vendosur të përdorë SNRF 1 në lidhje me
vlerën e drejtë apo rivlerësimin si kosto e supozuar. Në të thuhet që:
“Një njësi ekonomike mund të zgjedhë që, në datën e kalimit sipas SNRF-ve, të
matë me vlerën e drejtë një element të aktiveve afatgjata materiale – toka, ndërtesa,
makineri e pajisje dhe këtë vlerë ta përdorë si kosto të supozuar në atë datë”.
75
Kompania ka bërë një vlerësim të aktiveve më 1 janar 2008 dhe rrjedhimisht kjo
datë ishte dhe data e kalimit në SNRF në mënyrë që të përdorej kosto e supozuar.
Data e ndryshimit e përcaktuar nga SNRF është data e celjes së pasqyrave
financiare më të afërta për qëllim krahasimi. Meqënëse 1 Janar 2008 ishte data e
celjes për pasqyrat financiare të këtij viti, mundësia e vetme e kompanisë për tu
shkarkuar nga kostot, është mos përdorimi i informacioneve krahasuese. Kjo
praktikë është në kundërshtim me IAS 1, e cila kërkon paraqitjen e pasqyrave
financiare krahasuese të paktën të një viti. Megjithatë drejtimi mendon se ky
devijim ndaj IFRS-ve është i përshtatshëm dhe është më i dobishëm për
kompaninë, sepse:
Aktivet e qëndrueshme kanë natyrë specifike dhe nuk ekziston ndonjë treg që
të ofrojë vlerën reale të tyre. Si pasojë vlera reale e aktiveve nuk përmbush
domosdoshmërisht nevojat e përdoruesve të pasqyrave financiare dhe nuk
siguron përfitim të rëndësishëm.
Vlera reale e aktiveve të qëndrueshme është përcaktuar duke përdorur teknika
vlerësimi, të cilat kushtëzohen nga gjykimet dhe saktësia e vlerësimit të
buxheteve dhe cash flow afatgjata.
Modeli i rivlerësimit kërkon kryerjen e rivlerësimit nga vlerësues të
specializuar të pavarur në frekuenca të përcaktuara, zakonisht cdo 3-5 vjet,
megjithatë nevojitet të bëhet kur ka dijeni se vlera e drejtë mund të jetë e
ndryshme. Ky proces kërkon përpjekje dhe burime të rëndësishme nga
kompania dhe përfshin kosto të mëdha sepse aftësitë që kërkohen për
vlerësimin e duhur të aktiveve janë shumë të kushtueshme në treg.
Si rezultat, pasqyrat fillestare sipas SNRF nuk përfshijnë në vetvete informacion
krahasues për periudhën 31 dhjetor 2007.
3.5.1.2 Bazat e përgatitjes
Pasqyrat financiare janë përgatitur në lekë, monedha shqiptare. Pasqyrat financiare
janë përgatitur në bazë të kostos historike dhe në bazë të të drejtave të konstatuara
në përputhje me supozimin e vazhdueshmërisë.
3.6 BAZA E VLERËSIMIT DHE METODOLOGJIA
Meqenëse objekt i këtij rivlerësimi aktivet e dhëna janë pjesë përbërëse të një
sistemi të tërë operimesh, për përcaktimin e vlerës reale të tregut, duhet aplikuar
76
parimi i vazhdimësisë. Parimi i vazhdimësisë është aplikuar edhe nën vlerësimin
paraprak që nënkupton se shitësi edhe blerësi planifikojnë ta shfrytëzojnë atë aset
në të njëjtin vend dhe për të njëjtën veprimtari.
Që të arrihet te vlera e drejtë e tregut (orig. Fair market value) sipas parimit të
vazhdimësisë së përdorimit, duhet ri përcaktuar koefiçenti i amortizimit ekonomik
(orig. Economic obsolescence) dhe aplikimi i korrigjimeve në rast të ndonjë
ndryshimi eventual nga koefiçenti i aplikuar në vlerësimin paraprak. Që të arrihet
ky koefiçent duhet ri dimensionuar testi i amortizimit ekonomik (orig. Impairment
test), ku do të kemi një Kosto Mesatare të Ponderuar të Kapitalit (WACC) të re, e
cila do të jetë bazë për përcaktimin e faktorit zbritës që do të aplikohet për
kalkulimin e vlerës në kohë të parasë për rrjedhën e parasë që gjenerohet nga këto
asete. Më pas gjendet vlera në përdorim (orig. Value in use), raporti i të cilës me
vlerën e aseteve në libra të blerjes do të japë koefiçentin e zhvlerësimit ekonomik
(orig. Impairment factor).
Siç shihet në përshkrimin e mësipërm, për rivlerësimin e aseteve duhen kaluar
hapat në vijim.
1. Përcaktimi i faktorit zbritës
2. Përcaktimi i vlerës në kohë të parasë të rrjedhës së parasë së gjeneruar nga
asetet.
3. Analiza e zhvlerësimit ekonomik të pasurisë (orig. Asset Impairment Analysis)
4. Aplikimi i koefiçentit të përcaktuar të zhvlerësimit ekonomik në asete
individuale.
Pas rivlerësimit të gjitha asetet do të kenë vlerë historike të përcaktuar. Strukturimi
i aseteve fillon me njohjen e natyrës së aseteve, ku secili aset do të analizohet nëse
është aset baze apo është pjese përbërëse e ndonjë aseti tjetër. Më pas do të bëhet
kalkulimi i amortizimit për secilin aset individualisht, ku do të bëhen korrigjimet e
normave të amortizimit me qëllim që asnjë pjesë përbërëse e asetit të mos ketë
jetëgjatësi më të madhe se aseti bazë. Si rezultat final do të kemi vlerën e saktë
neto të aseteve me 31.12.2008
3.6.1. Baza e vlerësimit
Për vlerësimin e vlerës së tregut të ndërtesave makinerive dhe pajisjeve të APD janë
zbatuar kërkesat e SNK 16, për vlerësimin e vlerës së tregut për aktivet dhe për
vlerësimin e shumave të amortizueshme vjetore.
Vlerësimi i vlerës së drejtë sipas SNK 16:
Vlera e drejtë e tokës dhe ndërtesave zakonisht përcaktohet nga evidenca e bazuar
në treg nëpërmjet një vlerësimi që ndërmerret nga vlerësues profesionistë të
77
kualifikuar. Vlera e drejtë e zërave të makinerive dhe pajisjeve zakonisht është vlera
e tyre e tregut e përcaktuar nëpërmjet vlerësimit. Nëse nuk ka evidencë të bazuar në
treg për vlerën e drejtë për shkak të natyrës së veçantë të zërit të aktiveve afatgjata
materiale (ndërtesa, makineri e pajisje) dhe zëri shitet rrallë, përveç rastit kur është
pjesë e biznesit të vazhdueshëm, një njësi ekonomike mund të ketë nevojë të
vlerësojë vlerën e drejtë duke përdorur metodën e të ardhurave ose të kostos së
zëvendësimit të aktivit të amortizuar.
3.6.2 Metodologjia e vlerësimit për ndërtesat, sheshet, makineritë
dhe pajisjet
Në vlerësimin e ndërtesave, shesheve, makinerive dhe pajisjeve u përdor Metoda e
kostos së zëvendësimit e amortizuar të aktiveve
Metoda e kostos së zëvendësimit e amortizuar
Kjo metodë përdoret kryesisht për të vlerësuar vlerën e tregut të pronave të
specializuara dhe pronave të tjera që shiten rrallë apo jepen me qira në treg. Bazohet
në supozimin që një blerës i mirë informuar nuk do paguante më shumë se kostoja
për të prodhuar një pronë zëvendësuese me karakteristika të njëjta apo të ngjashme
me pronën e vlerësuar. Metoda bazohet në koston aktuale të zëvendësimit të një
aktivi me një aktiv modern të barazvlefshëm. Kjo vlerë më pas rregullohet ndaj
ndonjë dëmtimi fizik ose gjitha formave të tjera të vjetërimit. Vlera e tokës i
shtohet rezultatit final nëse është e nevojshme.
Kostot e zëvendësimit bruto
Kostoja e zëvendësimit bruto është kostoja e zëvendësimit të një aktivi me një aktiv
të ri, të njëjtë ose kryesisht të njëjtë, që ka një kapacitet prodhimi apo shërbimi të
ngjashëm, duke përfshirë kostot e transportit, instalimit, komisionet, tarifat
profesionale, taksat dhe detyrimet e pa-rikuperueshme.
Rregullimet për vjetërimin
Rregullimet mund të lindin nga vjetërimi fizik, funksional, ekonomik etj. Vjetërimi
fizik mund të përcaktohet si një humbje e vlerës si rezultat i përdorimit normal të
pronësisë. Vjetërimi fizik i lidhur me vjetërimin e strukturave ndërtuese si
ndërtesat, sheshet dhe kalatat si edhe për makineritë dhe pajisjet llogaritet duke u
bazuar në një formulë lineare, si më poshtë:
78
ku: WM – vjetërimi fizik i aktivit
A – mosha e aktivit
GND –periudha totale e përdorimit të pronës (periudha përcaktohet nga
rregullorja operative).
Vjetërimi funksional mund të përcaktohet si humbja e vlerës si pasojë e
përmirësimit teknologjik, të skicimit, të metodologjive ose të ndonjë forme tjetër,
që rezultojnë në uljen e rendimentit të pronës, ulje të përshtatshmërisë për përdorim
aktual dhe përkeqësim të perspektivave për vazhdimësinë e përdorimit.
Vjetërimi ekonomik mund të përcaktohet si humbja e vlerës nga faktorë që nuk
lidhen drejtpërdrejt me pronën. Faktorë të tillë përfshijnë ndryshime në kërkesën për
atë produkt, ndryshime në koston e lëndës së parë, krahut të punës, shërbimeve,
transportimit, zbatimin e teknologjive të përdorura, rregulloren kombëtare,
planifikimin, rregulloret e ambientit etj.
3.6.3 Vlerësimi i tokës
Trajtimi kontabël i tokës në pasqyrat financiare të APD
- Në bazë të të dhënave, mund të përcaktohet se vlera e tokës paraqet
aktualisht një vlerë “të caktuar / të trashëguar” dhe nuk 78itua 78ituate78ive
dokumente që të mbështesin këtë vlerë.
- Sipas legjislacionit që rregullon aktivitetin e kompanisë, toka nuk mund të
shitet ose të lihet peng nga APD, por kompania aktualisht ka vetëm të drejtën
për ta përdorur (administruar) tokën për një periudhë të pacaktuar,
pavarësisht se vërtetimi i pronësisë i tokës është në emër të portit.
- Objekte të ndryshme të PPE-ve janë ndërtuar në të gjithë sipërfaqen e tokës
të administruar nga porti, domethënë nuk ka zona me sipërfaqe të lira, boshe
ose të papërdorura.
- Sipas kuptimit të ekspëertëve vlerësues, vlera “të caktuara / të trashëguara” të
tokës nuk janë një masë e besueshme për konceptin e kostos historike sipas
SNRF-ve, për shkak të pamjaftueshmërisë së dokumentave kontabël parësore
përkatëse.
- Bazuar në informacionin e ofruar, kompania nuk ka ndonjë marrëveshje
konçesioni për operacionet e portit, as nuk ka paguar taksa për ndonjë liçensë
për përdorimin e tokës, akuatoriumit dhe hyrjes së kanalit dhe nuk ka asnjë
skemë qiradhënie për këto pasuri. Kështu, nuk është shfaqur asnjë pagesë për
Qeverinë Shqiptare për shfrytëzimin e zërave të mësipërm nga ana e
Autoritetit Portual Durrës.
WM = A/ GND×100 [%]
79
Sipas SNK 16, në përgjithësi, vlera e drejtë e tokës, ndërtesave dhe pajisjeve,
zakonisht përcaktohet nga evidenca e bazuar në treg. Toka vlerësohet mbi bazën e
vlerës ekzistuese në përdorim duke shmangur alternativat e mundshme të përdorimit
dhe çdo karakteristikë tjetër. Metodat e vlerësimit të aplikuara për vlerësimin e
vlerës së drejtë të tokës:
- Metoda e krahasimit të tregut (Metoda krahasuese)
- Metoda e vlerës së mbetur
Metoda e krahasimit të tregut
Metoda e krahasimit të tregut llogarit vlerën e drejtë (vlerën e tregut), duke
analizuar çmimet e shitjes ose të qiradhënies të tokave të ngjashme me tokën subjekt
të vlerësimit dhe i krahason me tokën subjekt të vlerësimit.
Elementët e krahasimit janë karakteristikat e tokës subjekt në lidhje me
karakteristikat e pronave të krahasueshme. Karakteristikat (faktorët) që përcaktojnë
vlerën e sipërfaqes së tokës përfshijnë, por nuk janë të kufizuar, si më poshtë:
- Vendndodhjen në terma të distancës nga qendrat e zonave të populluara;
- Nivelin (shkallën) e urbanizimit të rajonit – në aspektin e infrastrukturës,
transportit dhe komunikacionit;
- Nivelin e përdorimit të ndërtimit – mundësitë për ndërtime shtesë,
ndotjen e zonës me mekanike, kimikatet dhe lloje të tjera ndotjeje.
3.6.5. Gjykim mbi tregun në lidhje me metodën krahasuese
Për shkak të mungesës së transaksioneve të krahasueshme për sipërfaqe toke me
përdorim industrial, grupi vlerësues nuk ishte në gjendje të siguronte evidenca të
mjaftueshme të bazuara mbi tregun për çmimin e tregut të sipërfaqes së tokës për m2
në qytetin e Durrësit.
Shumica e transaksioneve të vërejtura në zonën përreth ishin transaksione barter, në
të cilat pronarët e tokës ia shesin tokën zhvilluesve të pasurive të patundshme, në
këmbim të apartamenteve ose objekteve tregtare të ndërtuara.
Si rezultat i kufizimeve të imponuara për përdorimin e metodës krahasuese, vlera e
drejtë e tokës e administruar nga Autoriteti Portual Durrës u llogarit kryesisht duke
aplikuar metodën e vlerës së mbetur. Metoda krahasuese u përdor vetëm si
plotësuese e kësaj të fundit për të siguruar evidenca të mëtejshme nëse vlera e drejtë
e llogaritur nën metodën e vlerës së mbetur është e arsyeshme në lidhje me
standardet e vlerave të sipërfaqeve industriale në rajone të tjera në Republikën e
Shqipërisë, si dhe me kostot e vendeve fqinje në rajonet e Adriatikut.
Metoda e vlerës së mbetur
Në përgjithësi, Metoda e Vlerës së Mbetur përdoret për të përftuar një vlerë për një
vendndodhje të lirë apo një ndërtesë që ka nevojë për rindërtim. Kjo metodë
80
konsideron proçesin e ndërtimit apo rindërtimit si një biznes dhe duke adoptuar
këtë supozim, mundësohet përftimi i Vlerës së Drejtë për tokën dhe ndërtesat në
gjendjen e tyre aktuale, duke reflektuar potencialin e zhvillimit si pjesë të këtij
proçesi.
Zhvillimi u supozua të ndodhë në vendodhjen ekzistuese, ku përdorimi i tokës dhe
ndërtesave nuk është më fitimprurësi dhe më i miri dhe duke rizhvilluar truallin apo
ndërtesat, mundësohet përftimi i vlerës së fshehur. Prandaj, mund të vërehen
ngjashmëri midis metodës së vlerës së mbetur dhe metodës së të ardhurave.
Metoda e vlerës së mbetur përfshin llogaritjen e vlerës së drejtë të truallit apo
ndërtesave në një formë të zhvilluar apo të rindërtuar (ose nga krahasimi ose metoda
e investimit) dhe nga kjo “vlerë bruto zhvillimi”, hiqen të gjitha kostot e shkaktuara
nga sjellja e pronës në atë formë që do të komandonte çmimin në fjalë. Këto kosto
përfshijnë shkatërrimin e ndonjë ndërtese ekzistuese, kostot e skicimit, punimet
infrastrukturore, kostot e ndërtimit, tarifat profesionale dhe kostot e financimit si
edhe kostot e qirasë dhe shitjes.
Nga shuma e rezultuar do të hiqen çfarë zakonisht i referohen si “fitimi i
ndërtuesit”, e cila është zbritje për rrezikun e zbatimit të ndërtimit. Fitimi i
ndërtuesit shprehet si përqindje e kostove të një projekti.
Duke i zbritur këto detyrime nga vlera e drejtë përfundimtare, përftohet shuma që
ndërtuesi mund të paguajë për truallin ku do të rindërtohet. Vlera e mbetur përfshin
vlerën e truallit, kosto të lidhura me blerjen dhe financimin e marrjes së tokës
përgjatë periudhës së ndërtimit. Këto kosto më pas zbriten për të përftuar vlerën e
truallit. Llogaritjet dhe supozimet e përdorura në aplikimin e metodës së vlerës së
mbetur janë paraqitur më poshtë:
Tabela 3. 3 : Llogaritjet e metodës së vlerës së mbetur
81
Burimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza KPMG-së
− Normat e qiramarrjes për zyrat, magazinat dhe sheshet janë llogaritur duke u
bazuar në tregun Shqiptar të pasurive të patundëshme për prona të ngjashme.
82
− Norma e kapitalizimit u llogarit duke u bazuar në normat mbizotëruese për
ndërtesat industriale në Shqipëri në datën e vlerësimit
− Shpenzimet e ndërtimit, tarifat profesionale dhe tarifa të tjera janë llogaritur
sipas stadardeve përkatëse nga praktika e zhvilluesve në Shqipëri dhe duke u
bazuar në legjislacionin në fuqi.
− Norma e interesit e përdorur në financimin e kostove të vlerësimit është
raportuar nga Banka e Shqipërisë dhe përfaqëson normën e interesit efektiv
në 1 janar 2008 për kreditë e disbusuara në Euro për një periudhë prej një
deri në dy vjet. Pjesa e mbetur e kostove janë llogaritur në bazë të praktikave
shqiptare në tregun e ndërtimit.
Metoda e krahasimit të tregut (Metoda krahasuese)
Për shkak të mungesës së transaksioneve të krahasueshme për sipërfaqe toke me
përdorim industrial, grupi i ekspertëve nuk ishte në gjendje të siguronte evidenca të
mjaftueshme të bazuara në treg, në lidhje me çmimin e tregut të sipërfaqes së tokës
për m2 në qytetin e Durrësit. Për shkak të kufizimeve në tregun e rajonit të
Durrësit,ekspertët e zgjeruan kërkimin me transaksione/ oferta për sipërfaqe toke
industriale në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërinë, si dhe në vende të tjera
që kanë hyrje në bregdetin e Adriatikut (Republika e Kroacisë, Republika Italine,
Republika e Malit të Zi, Republika e Sllovenisë).
- Sipërfaqja e tokës industriale në Shqipëri
Nga të dhënat e paraqitura në tabelën “Çmimet e shitjes së tokës industriale në
Shqipëri, 2008-2009”, çmimi mesatar për metër katror i transaksioneve të shitjes së
sipërfaqeve të tokës industriale është 19 EUR.
Tabela 3. 4: Çmimet e shitjes së tokës industriale në Shqipëri, 2008-2009
Burimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza KPMG-së
- Sipërfaqja e tokës industriale jashtë Shqipërisë
Ata kanë identifikuar kuotat e sipërfaqeve të tokës industriale në vendet fqinje me
83
hyrje në Detin Adriatik të tilla si Republika Italiane, Republika e Kroacisë,
Republika e Malit të Zi dhe Republika e Sllovenisë. Unë kam përmbledhur gjetjet e
tij në tabelën më poshtë:
Tabela 3. 5: Çmimet e ofruara për tokë industriale në vende të tjera të Adriatikut
Burimi: Analiza e të dhënave dhe KPMG
Çmimi standard për sipërfaqet industriale të pozicionuara në Mbretërinë e
Bashkuar të Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut si qytete porte, nga rangu i
tregut duket që mesatarja midis çmimit më të ultët dhe më të lartë për sipërfaqe të
tokës industriale që nga 1 janari 2008 është në rangun e EUR 32 – EUR 52.
Nga kërkimet e kryera, rangu i çmimit të identifikuar për sipërfaqe industriale në
Shqipëri, si dhe në vendet e tjera të Adriatikut dhe në Mbretërinë e Bashkuar, që
përdoret si standard në tregje, mbështet vlerën e sipërfaqes së tokës industriale të
administruar nga APD të llogaritur sipas metodës së vlerës së mbetur.
- Ndërtesat
Në mënyrë që të pasqyrohet struktura aktuale e çdo ndërtese, kostos mesatare të
ndërtimit i ështe bërë rregullim strukturor, që të pasqyrohet kosto e ndërtimit më e
përshtatshme për çdo ndërtesë.
- Ndërtesat industriale me beton arme
Duke marrë parasysh mungesën e të dhënave zyrtare për llogaritjen e kostove të
ndërtimit për zhvillimin e ndërtesave industriale, grupi i ekspertëve ka marrë
informacion nga kompani ndërtimi me përvojë në Shqipëri për të përcaktuar koston
mesatare të ndërtimit për m2. Përveç kostove të ndërtimit bazë, janë llogaritur dhe
kosto të tjera shtesë të përfshira në një projekt ndërtimi të listuara më poshtë. Për
llogaritjen e kostove të tilla ka përdorur praktika të zakonshme që aplikohen në
projektet e ndërtimit në Shqipëri. Për ndërtesat industriale me panele metali sanduiç
është vëzhguar e njëjta situatë ndërtimi dhe kostot e ndërtimit janë llogaritur në të
njëjtën mënyrë si ajo e ndërtesave industriale me beton arme.
- Ndërtesat e Administratës dhe ndërtesa të ngjashme
Aktualisht, në Shqipëri nuk ka të dhëna zyrtare të botuara nga asnjë burim publik në
lidhje me koston mesatare të ndërtimit për ndërtesat e përdorura për qëllime
84
zyrtare.Për shkak të mungesës së kostove të ndërtimit të botuara në mënyrë zyrtare
për llogaritjen e kostove të ndërtesave të administratës dhe ndërtesave të ngjashme,
kanë përdorur koston e ndërtimit bazë të apartamenteve të banimit, siç është
publikuar në Udhëzimin Nr. 2, datë 4 Prill 2007 “Për llogaritjen e kostos mesatare të
ndërtimit për ndërtesat e banimit”.
Duke u bazuar në këtë Udhëzim dhe në koston mesatare të ndërtimit të botuar për
Durrësin, janë bërë rregullimet e nevojshme për përafrimin e këtyre kostove me
koston e ndërtimit për ndërtesat e administratën dhe ndërtesat e ngjashme.
Llogaritjet e detajuara janë paraqitur në tabelën e mëposhtme:
Burimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza e KPMG
Burimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza e KPMG
- Muret rrethues dhe zonat e sigurisë
Tabela 3. 6: Kosto për m2 të ndërtesave industriale
Tabela 3. 7 : Kosto për m2 të betonit te armuar për objekte industriale banimi
85
Llogaritja e kostove të ndërtimit të mureve rrethues dhe zonave operacionale të
sigurisë është bazuar në kostot e ndërtimit më të fundit, të kryera nga APD gjatë vitit
2007. Për këtë qëllim janë marrë nga APD situacionet e punimeve dhe kostot
përkatëse.
- Punime thellimi për Akuatoriumin dhe Kanalin e Hyrjes
Në raportin e WILBUR SMITH ASSOCIATES – “Programi i thellimit dhe
Studimi i Vlerësimit të Ambientit” (2002), paraqitet një mirëmbajtje historike dhe
e parashikuar mbi sasitë e thellimit të kanalit të hyrjes dhe akuatoriumit të portit të
Durrësit. Kërkimi paraqet normat e sedimentimit mesatar vjetor të mëposhtëm,
duke u bazuar në një analizë të të dhënave historike dhe modelimit matematikor:
− Kanali i brendshëm 120,000 m3
− Kanali i jashtëm 60,000 m3 − Akuatorium i Portit 188,011 m3
Në L.G.MOUCHEL – “Master-plan of Durrës Port” (1994) raportohet që për
ruajtjen e thellësisë së kanalit 11 m, do të nevojitej një mirëmbajtje vjetore prej një
vëllimi midis 46,000 dhe 99,000 m³. Në të njëjtin studim thuhet se shtresat e baltës
arrijnë një shumë midis 30 dhe 35 cm në harkun e kanalit dhe midis 15 dhe 20 cm
në vit për në det. Në Qershor 2004, Porti kontraktoi një kompani të specializuar në
punimet e thellimit për realizimin e Projektit “Porti Durrësit – Thellimi i
jashtëzakonshëm”, 85ituat 85ituate u ndërpre si pasojë e mosmarrëveshjeve me
kontraktorin.Në vlerësimin tim kam përdorur kostot e kontraktimit sipas kësaj
marrëveshjeje si kosto treguese për detajet e akuatoriumit dhe kanalit të hyrjes. Nga
Drejtoria e Portit siguroi përmasat e thellësisë ekzistuese të Akuatoriumit dhe
Kanalit të Hyrjes si ishin në 2007. Duke u bazuar në informacionin dhe burimet e
mësipërme, janë përllogaritur kostot e thellimit për Akuatoriumin dhe Kanalin e
Hyrjes.
Në tabelën e mëposhtme prezantohet një përmbledhje e kostove të nevojshme sipas
maturimit për punimet kapitale të thellimit. Analiza e detajuar jepet në shtojcën 4.
86
Tabela 3. 8 : Punimet e thellimit për akuatoriumin e portit dhe hyrjen e kanalit
tBurimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza e KPMG
- Përmirësimi i tokës (sheshet)
Kosto të tilla bazohen në Manualet e Kostos së ndërtimit të botuara nga Ministria
e Punëve Publike, Transporteve dhe Telekomunikacionit, në vazhdim të Vendimit
të Këshillit të Ministrave Nr. 1359, 86itu 10 Tetor 2008. Materialet e kërkuara
janë seleksionuar mbi bazën e gjykimit 86 ituate 86 ive 86 dhe përvojës së
specialistëve.Në tabelën në vijim paraqitet llogaritja e kostos së ndërtimit për
86itua katror të shesheve.
Tabela 3. 9: Kosto për m2 e shesheve
Burimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza e KPMG
87
Tabela 3. 10: Kosto e rrugëve për m2
Burimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza e KPMG
- Aktive fikse në proçes
Kur ka qënë e mundur, për të vlerësuar vlerën e drejtë të aktiveve fikse në proçes,
kanë siguruar situacionin e punimeve të ndërtimit. Ata nuk kanë vlerësuar zërat e
lidhur me akuatoriumin e portit dhe punimet e thellimit për kanalin hyrës, meqënëse
këto zëra janë subjekt i një çështjeje gjyqësore në vazhdim dhe si rezultat porti nuk
është i aftë të sigurojë gjendjen e punimeve të përfunduara. Aktualisht Porti është në
proçes gjyqësor me kompaninë e kontraktuar dhe këto njësi me një vlerë kontabël
neto prej 269,840,918 lekë, konsiderohet si me vlerë të mbartur 0 leke.Për këtë arsye
vlera e mbartur e këtyre zërave me 1 Janar 2008 është konsideruar 0 lekë. Zërat e
tjerë janë llogaritur sipas raportit përfundimtarë të periudhës së raportimit për
punimet e ndërtimit. Duke qënë se punimet e ndërtimit janë zhvilluar gjatë vitit
2007 dhe që nga ajo periudhë nuk kishte asnjë shmangie nga çmimet e tregut për
punimet e ndërtimit, për vlerësimin e këtyre zërave nuk nevojiten rregullime shtesë.
88
Tabela 3. 11: Vlerësimi i aktiveve në proçes 1 Janar 2008
Burimi: Menaxhimi i kompanisë ddhe hedheedd Pmanaliza G
Rezultatet e vlerësimit për vlerën e drejtë janë paraqitur në tabelën e mëposhtme.
Tabela 3. 12: Rezultati i vlerësimit të pronave, makinerive dhe paisjeve
Burimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza e KPMG
Vlerësimi i ndërtesave dhe pajisjeve u bë duke përdorur metodën e kostos së
zëvendësimit të amortizimit. Duke u bazuar në qëllimin e punës, burimet e
informacionit dhe analizën në këtë punim, vlera e drejtë e ndërtesave, makinerive
dhe pajisjeve në APD më 1 Janar 2008 është 10,605,185,224 lekë, pa TVSH.
3.7 BAZA E TESTIT TË ZHVLERËSIMIT
- Aplikimi për herë të parë i SNRF-ve
SNRF 1 paraqet të gjitha kërkesat e ndërmjetme si dhe përjashtimet e mundshme për
89
kalimin nga politikat kontabël ekzistuese në SNRF. Përgjithësisht të gjitha politikat
kontabël aplikohen në mënyrë konsistente në datën e kalimit për të riprezantuar
bilancin sipas SNRF. Gjithashtu, aktivet dhe detyrimet e njohura rimaten në
përputhje me SNRF-në përkatëse. Aplikimi i një politike kontabël sipas SNRF-ve
për të njohur një pronë, makineri apo pajisje me kosto, kërkon që entiteti të vendosë
koston e një aktivi duke e matur atë në përputhje me SNRF.
Si alternativë tjetër, përjashtimi për vlerën e drejtë ose rivleresimin si kosto e
gjykuar (deemed cost), lejon që kosto e njësisë së pronës, makinerisë apo pajisjeve të
matet bazuar në koston e gjykuar.
Kosto e gjykuar mund të jetë:
- vlera e drejtë në datën e kalimit;
- rivlerësimi i bërë nën politikat e mëparshme kontabël, me kusht që
rivleresimi në mënyrë të përgjithshme të ketë qenë i ngjashëm me matjen e
vlerës së drejtë, kostos apo kostos së amortizuar sipas SNRF-së dhe i
axhustuar për të reflektuar, p.sh. ndryshimet në indekset e përgjithshme apo
në ndonjë indeks specifik të çmimeve;
- vlerësimi i bërë për një ngjarje specifike, p.sh. kur një entitet është
privatizuar apo është listuar në bursë dhe kur në atë moment ka bërë
vlerësimin dhe ka njohur disa apo të gjitha aktivet dhe detyrimet e veta me
vlerën e drejtë.
3.8. Klasifikimi i Aktiveve Afatgjata Materiale në “Hekurudha Shqiptare”
sh.a Durrës
Aktivet afatgjata materiale Shoqëria “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave”
sh.a Durrës aktualisht i ka të klasifikuara sipas kërkesave të Planit të Përgjithshëm,
të miratuar me VKM nr. 334, datë 09.07.1993. Ato janë të inventarizuara sipas
njësive, sektorëve e objekteve ku janë të instaluara dhe funksionojnë për nevojat e
aktivitetit të shoqërisë. Shoqëria nuk përdor ndonjë kodifikim të veçantë të
aktiveve afatgjata materiale të saj. Ato janë të klasifikuara dhe përgjithësisht
mbahen në llogari sipas klasifikimit kontabël. Mirëpo në njësitë vartëse të saj
ndeshen raste të grupimeve të aktiveve të ngjashme në llogari jo të njëjta. Kështu
për shembull linjat në disa njësi mbahen në llogari me makineritë kurse në disa
njësi të tjera bashkë me mjetet e transportit. Edhe pse ishin vendosur në zëra të
ndryshëm linjat, amortizimi ishte llogaritur nga qendra sipas normave teknike që
kishte shoqëria për këtë grup aktivesh. Gama e mjeteve të punës që zotëron
shoqëria është mjaft e gjerë dhe grupimi i tyre është lënë në dorë të stafit drejtues e
financiar të njësive vartëse. Për të zbatuar kërkesat e standardeve për klasifikimin e
aktiveve afatgjata dhe lehtësuar identifikimin e tyre unë i rekomandova shoqërisë
kodifikimin sipas vendndodhjes, tipit e strukturës, numrit të llogarisë dhe të një
90
numri specifik konkretisht për linjat pasi për vagonat dhe lokomotivat ky është i
realizuar.
3.9 Vlerësimi pas njohjes i AAM me modelin e rivlerësimit
Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhës Shqiptare sh.a me datë 22.04.2006 ka bërë
të mundur rivlerësimin e aktiveve afatgjata sipas grupeve, veçanërisht i AAM- ve
me nënkontratë. Ky rivlerësim ishte realizuar me pjesemarrjen e ekspertëve
vlerësues të liçensuar dhe specialistë të fushës sipas Standardeve Europiane të
Vlerësimit të Pasurive. Për këtë rivlerësim ishte marrë për bazë mendimi i
specialistëve të fushës së hekurudhave, punonjës të shoqërisë si edhe çmimet
aktuale të tregut, krahasuar dhe me rezultatet e vlerësimit me indekset statistikore
të çmimeve. Rivlerësimi i këtij grupi është bërë për gjendjen e aktiveve afatgjata të
pasqyruara në pasqyrat e pozicionit financiar të datës 31.12.2006 sipas kostos së
tyre historike dhe vlerës kontabël neto.
Nga marrja e të dhënave unë konstatova se rezultatet e rivlerësimit nuk ishin
pasqyruar në pasqyrat e pozicionit financiar të vitit 2006, siç përcaktonte vendimi
nr. 201, datë 07.04.2005 i Këshillit të Ministrave, pasi projekti nuk kishte
përfunduar në afatin e programuar. Kjo kishte ndodhur për arsye se kjo Drejtori
nëpërmjet një kërkese me shkrim kishte kërkuar të ndërpritej ky projekt deri me
paraqitjen e një shkrese të dytë nr. 892/2, datë 07.02.2006 nga Ministria e
Ekonomisë, Tregëtisë dhe Energjitikës e Republikës së Shqipërisë për vazhdimin e
projektit. Ndërprerja e gjatë në kohë praktikisht e kishte bërë të panevojshëm
databasin e formuar me të dhënat e pasurisë së shoqërisë sipas gjendjes
inventariale të datës 31.12.2005. Bazuar në këtë fakt doli i nevojshëm freskimi i të
dhënave, duke i përditësuar ato me gjendjen inventariale të pasurisë së shoqërisë
më 31.12.2006. Rezultati përfundimtar i projektit të vlërësimit të Aktiveve
afatgjata materiale për këtë datë duhej të përfshihej në bilancin e vitit 2007. Për
shoqërinë në tërësi rezultati përfundimtar i procesit të rivlerësimit sipas grupeve të
Aktiveve afatgjata materiale paraqitet si më poshtë:
Në datën e rivlerësimit me datë 31.12.2006 1 euro ishte e barabartë me 123.85
lekë/euro.
Aktivet afatgjata materiale 31.12.2006
Tabela 3. 13 : Aktivet afatgjata mateiale Totali
Nr
Kodi
Emërtimi i AAM-
ve
Kosto e re e zëvendësimit Kosto e re e zëvendësimit pa
amortizim
lekë Euro Lekë Euro
1 212.00 Ndërtesa”ndërtesa
+linja 88911409208 717895916 67212695198 542694350
91
2 213.00 Makineri,
paisje,instalime 3224321252 26034084 2304766439 18609337
3 215.00 Mjete transporti 6778106694 54728354 2081615856 16807556
4 218.00 Inventar
ekonomik 39437323 318428 26682836 215445
5 232.00 AAM në proçes 21969138 177385 21969138 177385
Gjithsej AAM 98975243615 799 154167 71 647 729 467 578 504 073
Burimi: Menaxhimi i Hekurudhës
Sipas filialeve rezultatet e rivlerësimit paraqiten si vijon:
Tabela 3. 14 : Aktivet Afatgjata materiale 31.12.2006 kursi euro 123.85
Nr
Emërtimi i AAM-ve
Kosto e re e zëvendësimit Kosto e re e zëvendësimit pa
amortizim
Lekë Euro Lekë Euro
1 Totali Rajonit Tiranë 2 309340229 18646267 1850 229 535 14 939 270
2 Totali Rajoni Durrës 2872433973 23192846 2120 175 592 17 118 899
3 Totali Rajoni Lac 2704204047 21834510 1740690 297 14 054 826
4 Totali RajoniShkodër 6126901535 49470339 4134338 070 33 381 817
5 Totali Rajoni Bajzë 3860984209 31174681 3068239 763 24 773 837
6 Totali Rajoni Fier 1475136920 11910674 905629 024 7 312 309
7 Totali Rajoni Elbasan 1492825811 12053 499 681 865 476 5 505 575
8 Totali Dr.D.SH.M.H 484 952330 39095 295 1585660 649 12 803 073
9 Totali Dr.P.M.H 2651329252 21407 584 950 893 327 7 677 783
10 Totali infrastrukturës 70529257748 569473216 54522468968 440 229 866
11 Total Drej. Qendër 110877561 895 257 87 538 764 706 813
Totali DPHSH 98975243 615 799154167 71647729467 578 504073
Burimi: Menaxhimi i Hekurudhës
Ky rezultat përmbledhës u arrit pas një pune analitike të bërë për çdo element dhe
grup të Aktiveve Afatgjata Materiale sipas vendndodhjes së tyre. Këto rezultate
janë product logjik i gjithë punës së kryer duke filluar nga inventarizimet dhe
rishikimet me anë të vizitave në vend, diskutimeve me administratorë dhe
92
specialistë të shoqërisë, mbledhjes së të dhënave teknike, të çmimeve të tregut,
manualeve të prodhimit, të gjendjes aktuale të çdo elementi siç përshkruhet në
aktet e vlerësimit si dhe duke marrë në konsideratë vazhdimin e përdorimit të
aktiveve sipas funksionit të tyre aktual.
3.10 Metodologjia e vlerësimit
Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit rekomandojnë për vlerësimin e
aktiveve afatgjata tri metoda të pranuara ndërkombëtarisht. Këto metoda janë:
metoda e kostos, metoda e tregut dhe metoda e fitimit. Që të tria synojnë një
rezultat vlerësimi në kushtet konkrete të tregut, por në varësi nga parametra të
ndryshëm vlerësimi: Vlerësimi me një metodë të vetme mund të jetë subjektive.
Zgjedhja midis tyre për të operuar në vlerësimin e aktiveve afatgjata varet nga
mjedisi ekonomik e shoqëror në të cilën zhvillon veprimatrinë subjekti që
rivlerëson pasurinë.
Në rastin konkret metodologjia e përdorur për vlerësimin e aktiveve afatgjata të
shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a Durrës bazohet në këto
rekomandime për të arritur vlerësimin e aktiveve afatgjata me koston e re të
zëvendësimit pakësuar me amortizimin, si vlerë e tregut në përdorim për aktivet
afatgjata të rivlerësuara.
Metoda e kostos
Metoda e kostos merr parasysh koston e riprodhimit ose të zëvendësimit të aktivit
që rivlerësohet në kushtet aktuale të tregut. Nga kjo shumë zbritet çdo amortizim
apo zhvlerësim i mundshëm që rrjedh nga shkaqe fizike, funksionale apo
ekonomike. Rezultati final i vlerësimit sipas kësaj metode duhet të kënaqë
supozimin që blerësi i mirëinformuar nuk do të paguante më shumë për një aktiv
se sa kosto e riprodhimit të një aktivi tjetër zëvendësues me të njëjtin destinacion
përdorimi si ai në fjalë. Kjo kosto e re është pikënisja për vlerësimin e kostove të
amortizueshme dhe e vlerës së tregut të aktiveve afatgjata. Në terrenin praktik kjo
kosto e re i korrespondon kostos së riprodhimit të ri ose kostos së re të
zëvendësimit të një aktivi afatgjatë. Dallimi midis tyre rrjedh nga mënyra se si
përfitohet aktivi i ri zëvendësues, duke përfshirë në këtë koncept kushtet e
prodhimit, teknologjinë e përdorur, projektimin, cilësinë e materialeve dhe nivelin
e kualifikimit të punëtorëve.
Kosto e re e riprodhimit është shuma e vlerësuar që duhet për të riprodhuar një
dublikatë të aktivit afatgjatë në të njëtën kohë dhe në të njëtën formë në përputhje
me kushtet dhe me çmimet aktuale të tregut për materialet, punën, mjetet e punës,
fitimin etj., pa përfshirë në këto cmime shpenzimet për orë jashtë orarit, provizione
e bonuse të tjera për materialet dhe fuqinë punëtore të përdorur. Kur të dhënat për
koston e riprodhimit të ri nuk janë të disponueshme për shkak të ndryshimeve
93
teknologjike ose projektuese, atëherë kosto e re e riprodhimit konsiderohet e njëjtë
me koston e re të zëvendësimit.
Kosto e re e zëvendësimit është shuma e nevojshme për të zëvendësuar një aktiv
afatgjatë në të njëjtën kohë me një të ri modern, duke përdorur materiale dhe
teknologji të përparuara bashkëkohore. Nisur nga fakti që në çdo rivlerësim që i
bëhet një aktivi afagjatë, ato kur nuk mund të jenë tërësisht të reja, por në gjendje
teknike e funksionale të konsumuara nga përdorimi në vite, kostoja e re e
zëvendësimit të një aktivi është e nevojshme të përshtatet me shkallën e
konsumimit, zhvlerësimit fizik e funksional, duke përfituar kështu një vlerësim të
ri, që në teorinë dhe praktikën ekonomike njihet si kosto e amortizuar e
zëvendësimit ose kosto e zëvendësimit pa amortizim. Është pikërisht kjo vlerë që
shërben si vlerë tregu në përdorim për aktivet afatgjata të rivlerësuara. Konsumimi
i një aktivi është një formë e amortizimit që e bën mjetin tërësisht ose pjesërisht të
papërdorshëm në vartësi nga shkalla e konsumit. Ai është rrjedhojë e përkeqësimit
(konsumimit) fizik dhe funksional të një mjeti nga përdorimi në vite. Përkeqësimi
fizik përfaqëson humbjen në vlerë që rezulton nga përdorimi normal dhe nga
ekspozimi ndaj agjentëvë të ndryshëm i aktiveve afatgjata materiale. Për të çmuar
këtë formë të amortizimit fizik (vjetërimit) të mjeteve, vlerësohet jeta normale e
aktiveve afatgjata duke i grupuar ato në grupe e nën grupe sipas jetegjatësisë së
tyre. Jetëgjatësia e përdorimit e shprehur në vite dhe e aplikueshme për secilin
grup të aktiveve përcaktohet nga faktorë të tillë si:
- Tipi, karakteri dhe jetëgjatësia në kushte operacionale të përcaktuara;
- Zhvlerësimi funksional normalisht i pritshëm;
- Mundësia për zgjerim, rikonstruktim etj.
Kur flasim për jetëgjatësinë e përdorimit të një aktivi afatgjatë kemi parasysh
periudhën gjatë të cilit ai gjeneron të ardhura ekonomike dhe jo jetën fizike të
mundëshme të një aktivi afatgjatë. Aktivet tërësisht të amortizuara, për të cilat
vlera kontabël neto është zero dhe për to nuk ka të dhëna teknike, ose të dhënat
teknike nuk japin siguri të arsyeshme për përdorimin normal të mjetit, nuk janë
përfshirë në procedurën e vlerësimit.
Sipas informacionit të dhënë nga drejtimi i sektorëve, këto aktive janë në pritje për
nxjerrje jashtë përdorimit dhe të heqjes nga inventari i aktiveve afatgjata duke
zbatuar të gjitha proçedurat ligjore për këtë veprim.
Për disa aktive të tjera, të cilat ndonëse figuronin në inventare dhe në kontabilitet
tërësisht të amortizuara, por të dhënat teknike premtojnë për vazhdimësinë e
përdorimit të tyre është bërë rivlerësimi i tyre në përshtatje me mendimin e
specialistëve teknik të fushës dhe duke marrë në konsideratë nevojën që ata kanë
për riparime e plotësime dhe kohën e mundëshme të përdorimit të pritshëm.
94
Përkeqësimi funksional është humbja në vlerë që shkaktohet nga përmirësimet në
metodat e punës, të prodhimit e projektimit, në materiale ose në teknologji që
sjellin ndryshime të ndjeshme në vlerën e shkëmbimit ose në vlerën e përdorimit të
një aktivi, si pamjaftueshmëri, mbi kapacitet, struktura të rënduara në
konstruksion, mungesë përdorimi ose kosto e lartë operacionale.Vagonat krahas
përkeqësimit fizik dhe funksional gjatë proçedurave të vlerësimit ishte marrë në
konsideratë edhe një faktorë i tretë, zhvlerësimi ekonomik.
Zhvlerësimi ekonomik përfaqëson humbjen në vlerë të aktiveve afatgjata që
rezulton nga ndikimet jashtë vetë aktivit objekt rivlerësimi. Shkaqet mund të jenë:
rënia e kërkesës për produktin, rritja e kostove të materialeve të përdorura, e
energjisë elektrike, e fuqisë punëtore, e transportit, etj., në një kohë kur çmimi i
shitjes së produktit mbetet i njëjtë ose ka një rritje më të vogël. Në zhvlerësimin
ekonomik shpesh kanë ndikim të ndjeshëm edhe konsiderata ligjore dhe ato
mjedisore, ose e thënë ndryshe politikat ekonomike, fiskale e doganore që ndjek
shteti si dhe politikat dhe masat mbrojtëse për ruajtjen dhe rehabilitimin e mjedisit.
Shuma e faktorëve të mësipërm të humbjes së vlerës së aktivit, bazuar edhe në
analizën financiare dhe vlerën e aksioneve të llogaritura me aktivin neto për
shoqërinë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a Durrës ështe marrë në
konsideratë në përcaktimin e masës së konsumit faktik të çdo aktivi, me të cilin
është përshtatur kostoja e re e zëvendësimit për të arritur në vlerën e tregut në
përdorim. Shkalla e këtij konsumimi (zhvlerësimi) të vlerës së aktiveve afatgjata
është e ndryshme për aktive dhe grupe aktivesh të veçanta, siç tregohet dhe në
tabelën përmbledhëse të vlerave të aktiveve afatgjata. Ky tregues për shoqërinë në
tërësi rezulton rreth 27.61 %.
Tabela 3.15: Aktivet Afatgjata Materiale
Nr
Emërtimi i AAM-ve
Kosto e re e
Zëvendësimit
Vlera e tregut
Zhvlerësimi ekonomik
lekë Në %
a B 1 2 3=(1-2) 4=(3:1)
1 Totali Rajonit Tiranë 2 309340229 1850 229 535 459110694 19.88
2 Totali Rajoni Durrës 2872433973 2120 175 592 752258381 26.19
3 Totali Rajoni Lac 2704204047 1740690 297 963513750 35.63
4 Totali Rajoni Shkodër 6126901535 4134338 070 1992563465 32.52
5 Totali Rajoni Bajzë 3860984209 3068239 763 792744446 20.53
6 Totali Rajoni Fier 1475136920 905629 024 569507896 38.61
95
7 TotaliRajoni Elbasan 1492825811 681 865 476 810960335 54.32
8 Totali Dr.D.SH.M.H 484 952330 1585660 649 3256291681 67.25
9 Totali Dr.P.M.H 2651329252 950 893 327 1700435925 64.14
10 Totalii infrastrukturës 70529257748 54522468968 16006788780 22.70
11 Total i Drejtorisë
Qendër
110877561 87 538 764 23338797 21.05
Gjithsej 98975243615 71647729467 27327514150 27.61
Burimi: Menaxhimi i Hekurudhës
Duke thënë këto konsiderata të metodës së kostos, të përdorur në vlerësimin e
aktiveve afatgjata të kësaj shoqërie them se metoda e kostos jep treguesin më të
bësueshëm të vlerës për përmirësimet në ndërtesat me destinacion përdorimi
specifik, për makineritë dhe pajisjet me përdorim specikfik, siç janë përgjithësisht
aktivet afatgjata në industrinë e transportit hekurudhorë. Ky koeficient del i tillë
sepse peshën specifike kryesore e zënë linjat hekurudhore të cilat kanë një
jetëgjatësi shumë më të lartë se aktivet e tjera, gjithashtu theksoj se linjat nuk kanë
patur konsum të lartë se vetë shfrytëzimi i tyre ka qenë i ulët.
Metoda e tregut
Metoda e tregut ose siç quhet ndryshe metoda e krahasimit të shitjeve merr
parasysh çmimet më të fundit të paguar për prona të ngjashme, së bashku me
përshtatjet e nevojëshme që i bëhen çmimeve të tregut për të reflektuar kushtet dhe
përdorueshmërinë e pronës që vlerësohet në përshtatje me referencat e tregut. E
thënë ndryshe, kjo metodë bazohet në supozimin se blerësi i informuar nuk do të
paguante më shumë për një aktiv se sa kostoja e blerjes së një aktivi tjetër të të
njëjtit përdorim. Për vlerësimin e aktiveve afatgjata, pronat që vlerësohen
analizohen e krahasohen me prona të ngjashme të shitura së fundi ose të ofruara
për shitje në treg të lirë, duke bërë në të njëtën kohë përshtatjet e nevojëshme për
ndryshimet në faktorë të tillë si koha e shitjes, vendndodhja, mosha, tipi dhe
kompleksiteti i pronës, mundësia e rikonstruksionit dhe të përmirësimit për
përdorimin e mëtejshëm të pronës. Metoda e tregut përdoret me sukses kur është
formuar dhe funksionon normalisht një treg i lirë i shit-blerjes së pronave. Në
kushtet e Shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave“ sh.a. Durrës ajo
jep treguesin më të besueshëm të vlerës, për ndërtesa të tregëtueshme e struktura jo
specifike si: zyra, magazina, mjete transporti dhe makineri e pajisje të përdorimit
të përgjithshëm. Por kjo nuk mund të jetë e vlefshme për ndërtime e instalime të
përgjithëshme si: veprat e artit, lokomotivat, vagonat, linjat hekurudhore, gabinat e
linjat elektrike, makineritë e pajisjet e punës, që janë unikale për industrinë e
transportit hekurudhor ku operon kjo shoqëri.
96
Për këto arsye theksoj se duhet të përdoret vlera e tregut si alternativë për të çmuar
më drejtë koston e re të zëvendësimit që rezulton nga rivlerësimi i këtyre aktiveve.
Metoda e fitimit
Metoda e fitimit për të caktuar vlerën e një prone bazohet në përllogaritjet
ekonomike të fitimeve që mund të sigurohen nga përdorimi i pronës në të
ardhmen. Vlera e aktivit të llogaritur në këtë mënyrë skontohet ose rritet me norma
të pranueshme rikthimi për të siguruar një tregues të vlerës së aktiveve në
përdorim. Vlera e përcaktuar sipas kësaj metode synon të sigurojë investitorin për
një rikthim të mjaftueshëm të kapitalit të investuar. Pra, kjo metodë është një mjet i
rëndësishëm i përcaktimit të vlerës së aktiveve, sepse i jep mundësi një blerësi apo
përdoruesi të mundshëm të gjykojë më realisht për pronën apo investimin e tij si
burim i drejtëpërdrejtë të ardhurash. Siç kuptohet kjo metodë jep treguesin më të
besueshëm të vlerës për active që gjenerojnë të ardhura. Por, me këtë metodë është
e nevojshme analiza e aftësisë së aktivit për të siguruar një rikthim të mjaftueshëm
të kapitalit neto të investuar. Në vlerësimin e aktiveve afatgjata të shoqërisë
“Drejtoria e përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a. Durrës sipas këtij projekti, kjo
metodë nuk është përdorur dhe as është marrë parasysh si një alternativë e
mundëshme për shkak të kufizimeve ligjore që ekzistojnë aktualisht në çmimet e
transportit hekurudhorë dhe të mungesës së konkurrencës së lirë. Midis metodave
të mësipërme grupi i ekspertëve ka zbatuar për vlerësimin e aktiveve afatgjata të
kësaj shoqërie metodën e kostos, duke caktuar si vlerë tregu në përdorim koston e
re të zëvendësimit paksuar me amortizimin faktik. Kjo metodë vlerësimi ishte
përcaktuar nga grupi i ekspertëve të autorizuar në bashkëpunim me ekspertët
vlerësues të fushave përkatëse, duke u nisur nga ideja e përdorimit të
vazhdueshëm, sipas së cilës si blerësi ashtu edhe shitësi do të mbanin aktivin ne
vendndodhjen aktuale dhe si pjesë e funksionit të operacioneve aktuale. Ideja e
përdorimit të vazhdueshëm të aktiveve të shoqërisë kushtëzohet nga këto faktorë:
- Aktivet afatgjata që rivlerësohen janë në pronësi të ligjëshme, zotërohen
dhe përdoren nga shoqëria;
- Aktivet në këtë shoqëri kanë një numër të konsiderueshëm vitesh
jetëgjatësie në përdorim;
- Ato përmbushin një kërkesë ekonomike me shërbimin që kryejnë;
- Nuk lejohet dhe as është i mundshëm praktikisht transferimi i aktiveve të
transportimit hekurudhor për një përdorim tjetër 96ituate96ive;
- Zotëruesi i këtyre aktiveve duhet t′i kushtojë vëmendjen e duhur, të hartojë
dhe zbatojë programe efiçente për përdorimin funksional të aktiveve, për të
siguruar vazhdimësinë e përdorimit racional të hekurudhës;
97
- Përdorimi i aktiveve për qëllimet aktuale është i mundshëm si për
përdoruesin e tanishëm ashtu edhe për ata të ardhshëm.
3.11 Zbatimi i SNK 16 në vlerësimin e AAGJ të Shoqërisë
“DPHSH” Sh.A. Durrës.
Në këtë pjesë të punimit kam parasyshë kërkesat e Standartit Ndërkombëtarë të
Kontabilitetit 16 (i rishikuar 2003-2004) dhe i Standardit Ndërkombëtarë të
Raportimit Financiar Nr. 5 (Mars 2004). Standardi Ndërkombëtarë i Kontabilitetit
16 përcakton rregullat, metodat dhe kërkesat e rivlerësimit të aktiveve afatgjata.
Rivlerësimi sipas këtij standardi është i mbështetur në nocionin e vlerës aktuale të
tregut. Në zbatim të SNK 16 paragrafi 36, kërkohet që të proçedohet me
rivlerësimin e të gjithë elementëve që përmban secila klasë e aktiveve, duke
përjashtuar njërin prej tyre inventarin ekonomik, llogaria 218. Kjo për arsyen se
pothuajse 80 % e këtyre aktiveve ishin cilësuar nga komisionet e inventarizimit si
jashtë përdorimit për vetë kohëgjatësinë e përdorimit të tyre dhe pjesa tjetër janë
investime të reja për ecurinë e punës si kompjutera apo mobilime zyrash. Vlera e
tyre është vlera e tregut pasi ato janë të dy viteve të fundit. Për këtë arsye nuk është
e nevojshme të vendosen vlera të reja.
Aktivet afatgjata të Shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a.
Durrës sipas paragrafit 37 të Standardit Ndërkombëtarë të Kontabilitetit 16 janë
klasifikuar në: ndërtesa, makineri, mjete transporti, pajisje zyrash, mobilje e
orendi. Kjo ka siguruar të njëjtën për të gjitha aktivet afatgjata që zotëron shoqëria
me 31.12.2006. Për objektet e pasurisë së shoqërisë të tilla si ndërtesat e zyrave, të
magazinave, të ambjenteve të punës, gabina elektrike, rrugë grupi i ekspertëve
kishte proçeduar në përputhje me SNK/ SNRF duke përcaktuar vlerën e çmuar
drejtësisht me vlerësues profesionistë të kualifikuar. Për disa aktive të tjera që janë
unikale si vagonat, lokomotivat, linjat hekurudhore apo për makineritë dhe mjetet e
punës grupi i ekspertëve kishte proçeduar në konsulencë dhe bashkëpunim me
ekspertë të fushës. Në kushtet e vendit tonë ku nuk ka indikatorë të tregut për këto
aktive, pasi nuk shiten aktualisht,vlera e çmuar drejtësisht është përcaktuar me
përqasjen e kostos së zëvendësimit pa amortizimin. Sipas paragrafit 34 të SNK 16,
afati kohor i rivlerësimit është rekomanduar në kufijte një herë në 3-5 vjet, gjë që
shoqëria e plotëson, pasi aktivet afatgjata në këtë shoqëri janë pa u rivlerësuar që
nga viti 1999, por 7 vjet më parë, shoqëria “Drejtoria e Përgjithëshme e
Hekurudhave” sh.a Durrës u shndërrua në shoqëri tregtare anonime. Në përfundim
të rivlerësimit grupi i ekspertëve i kishte kushtuar vëmendje të veçantë mënyrës se
si duhet proçeduar me amortizimin e akumuluar në datën e rivlerësimit.
Standardi Ndërkombëtarë i Kontabilitetit 16, paragrafi 31 i tij, përcakton se pas
kontabilizimit si aktiv, një aktiv afatgjatë, vlera e çmuar drejtësisht e të cilit mund
të caktohet në mënyrë të besueshme, duhet të kontabilizohet me shumën e
98
rivlerësuar, domethënë me vlerën e çmuar drejtësisht në datën e rivlerësimit,
pakësuar me amortizimet e akumuluara dhe me rëniet (humbjet) e vlerës së
akumuluar.
Bazuar në Standardin Ndërkombëtarë të Kontabilitetit 16, paragrafi 35, sipas të
cilit shuma e amortizimit të akumuluar në datën e rivlerësimit të aktiveve afatgjata
të zbritet ose të eleminohet nga vlera kontabël bruto. Në këto kushte shuma e
amortizimeve në momentin e rivlerësimit bëhet zero dhe vlera neto e aktivit do të
jetë objekt i amortizimeve në të ardhmen. Nga rivlerësimi i aktiveve afatgjata të
Shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a. Durrës ka rezultuar në
tërësi një shtesë e vlerës.
Sipas këtij standardi shtesa që rrjedh nga rivlerësimi i aktiveve afatgjata gjeneron
një kundërparti, e cila kreditohet drejtëpërdrejtë në kapitalet e veta në një linjë të
vëçantë të quajtur “Teprica nga rivlerësimi”. Kjo mënyrë veprimi bazohet në
konceptin e ruajtjes së kapitalit. Standardi nuk lejon kalimin e drejtëpërdrejtë në
rezultat financiar të shtesave nga rivlerësimi i aktiveve afatgjata, sepse kështu
mund të shkaktoheshin shpërndarje të tepërta fitimesh (në formën e tatimeve dhe të
dividendëve), ndërkohë që plus vlerat nuk janë të realizuara (të kthyera në
likuiditete). Në të kundërt për pakësimet e vlerave nga rivlerësimi standardi
rekomandon kalimin në rezultatin financiar të shoqërisë për periudhën ushtrimore
përkatëse, por në rast se shoqëria në periudhat e mëparëshme ka patur zmadhim
kapitali si efekt i rivlerësimeve të tjera, standardi lejon pakësimin e shtesave të
rivlerësimit me humbjen e pësuar nga rivlerësimi i ri i aktiveve afatgjata. Një
situatë e tillë paraqitet edhe me rivlerësimin e aktiveve afatgjata të shoqërisë ku për
pjesën kryesore të aktiveve rezulton një shtesë vlere nga rivlerësimi dhe për disa të
tjera pakësim vlere.
Mbi këtë bazë e gjithë teprica në vlerë (Shtesa– Pakësime), që rezultoi nga
rivlerësimi i aktiveve afatgjata në datën 31 dhjetor 2006 nga shoqëria është
deklaruar në mënyrë të drejtë në pasiv të bilancit në grupin e kapitaleve të veta në
postin “Rezerva nga rivlerësimi” i aktiveve afatgjata për ushtrimin financiar të
mbyllur më 31 dhjetor 2006.
/
99
KAPITULLI IV
ANALIZA E REZULTATEVE DHE GJETJET
Rezultatet e gjetura do ti analizojmë më poshtë. Analiza do fillojë me rezultatet e
testit statistikor Chi square nëpërmjet të cilit është testuar correlacioni midis
variablave. Analiza do të vazhdojë me analizën e regresionit të shumëfishtë për të
analizuar faktorët që kanë ndikim te vështirësia e zbatimit të standardit.Më pas do
analizohet luhatshmëria e vlerës në përdorim dhe në fund do shikohen efektet e
raportimit tatimor te zbatimi i standardeve.
4.1 Analiza e rezultateve të testit Chi Square
Në kapitullin e parë ngritëm hipotezën bazë në funksion të pyetjes kërkimore:
H0: Zbatimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’në
realitetin Shqiptar paraqet vështirësi në raportimin finaciar të bizneseve
HA: Zbatimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’në
realitetin Shqiptar nuk paraqet vështirësi në raportimin finaciar të bizneseve
Testimi i hipotezave u mbështet në përdorimin e testit Chi-Square, sipas të cilit
një vlerë e p-value më e vogël se α = 0.01 dhe α = 0.05 tregoi se variablat e
testuar janë të varur dhe kanë ndikim tek njeri-tjetri; në analizën përshkruese dhe
krahasuese të të dhënave të grumbulluara nga pyetësori, mbi bazën e të cilave u
evidentua niveli dhe problematika gjatë zbatimit të SKK-ve numër ‘5’ dhe ‘15’
rezultoi se ka një lidhje negative statistikisht e rëndësishme midis variablave. Kjo
spjegohet me faktin se variablat shpjegues dhe variabli i varur sillen në mënyrë të
zhdrejtë do me thënë kur njëri ulet tjetri rritet dhe e anasjellta .
Lidhje korrelative negative midis variablave është paraqitur në tabelën e
mëposhtme:
Tabela 4. 1 : Rezultatet e matrices së correlacionit
Hipoteza Koeficent P-value
Rezultati i
testimit te
hipotezave
Standardi i perdorur &Vlerësimi i aktiveve -0.314 P<0.01 ndikon
Standardi i përdorur &aplikimi i vlerës neto -0.253 P<0.05 ndikon
Standardi i perdorur & teprica e rivlersimit plusvlerë -0.264 P<0.01 ndikon
100
Standardi i perdorur & teprica e rivlersimit - -0.322 P<0.01 ndikon
Vështirësia e zbatimit & bërja e rivlerësimit -0.363 P<0.01 ndikon
Vështirësia e zbatimit & ndryshimi i paraqitjes së zërave të
bilancit
-0.315 P<0.01 ndikon
Vështirësia e zbatimit & ndryshimi i paraqitjes së zërave të
bilancit
-0.254 P<0.05 ndikon
Vështirësia e zbatimit & teprices së rivlerësimit - 0.457 P<0.01 ndikon
Vlerësimi i aktiveve & ndryshimi pozitiv -0.415 P<0.01 Ndikon
Vlerësimi i aktiveve & njohja e aktiveve -0.443 P<0.01 ndikon
Bërja e rivlerësimi & teprica e rivlerësimit + -0.298 P<0.01 ndikon
Bërja e rivlerësimit & objektivi i metodes së amortizimit -0.4 P<0.01 ndikon
Ndryshimi i paraqitjes së zërave të bilancit & teprica e
rivlerësimit +
-0.408 P<0.01 ndikon
Ndryshimi pozitiv & aplikimi i vlerës neto -0.382 P<0.01 ndikon
Ndryshimi pozitiv & teprica e rivlerësimit në + -0.276 P<0.01 ndikon
Njohja e aktiveve & vlerësimi i aktiveve -0.443 P<0.01 ndikon
Njohja e aktiveve & shprehja e amortizimit -0.217 P<0.05 ndikon
Aplikimi i vlerës neto & shprehja e amortizimit -0.241 P<0.05 ndikon
Aplikimi i vlerës neto & njohja e amortizimit -0.461 P<0.01 ndikon
Aplikimi i vlerës neto & niveli i njohurive -0.36 P<0.01 ndikon
Teprica e rivlerësimit në plusvler & ndryshimi pozitiv -0.276 P<0.01 ndikon
Teprica e rivlerësimit & shprehja e amortizimit -0.45 P<0.01 ndikon
Teprica e rivlerwsimit në plusvlerë & niveli i njohurive -0.448 P<0.01 ndikon
4.2 Analiza e rezultateve të modelit të regresionit të shumëfishtë
Pasi u testua lidhja korrelative midis variablave u pa e nevojshme të testoheshin
variablat vec e vec. Për këtë qëllim për vërtetimin e hipotezës e mësipërme u
përdor analiza e regresionit të shumëfishtë nëpërmjet testimit të hipotezave me
testin statistikor të Fisherit (F) për testimin e rëndësisë së modelit, testit statistikor
të studentit (t) për testimin e rëndësisë së variablave, nga tabela e ANOVA test.
Nga testimi i hipotezave rezultoi si më poshtë
Model Summary
Model R R Square Adjusted R Square Std. Error of the Estimate
1 .671a .451 .424 .378
a. Predictors: (Constant), teprica në rënie e aktiveve,ndryshimi I paraqitjes së zërave, njohja e aktiveve,
vlerësimi I aktiveve.
Duke u bazuar në të dhënat e tabelës shohim se R2 = .451, që do të thotë se modeli
shpjegon vetëm 45.1% të Y.
Nga tabela ANOVA shohim që modeli në tërësi është i rëndësishëm. Testi i
përdorur është F-test (Fisheri). Meqenëse p-value =.000< α = 0.05, modeli është i
rëndësishëm. Rezultatet e arritura janë paraqitur në tabelën e mëposhtëme:
ANOVAa
101
Nga tabela e koeficientëve ne shohim rëndësinë e këtyre variablave vec e vec.Nga
kjo tabelë duke përdorur testin statistikor studenti (t-test) ne shohim se variabli X4
(AVN) dhe variabli X8 (NNJ) janë të parëndësishëm dhe i heqim nga modeli :
Variabli X1(VA) me vlerë të p-value = 0.000 < α = 0.05 është i rëndësishëm,
variabli X2 (NPZ) me vlerë të p-value = 0.026 < α = 0.05 është i rëndësishëm,
variabli X3 (NJA) me vlerë të p-value = 0.003 < α = 0.05 është i rëndësishëm,
variabli X6 (TRVA) me vlerë të p-value = 0.000 < α = 0.05 është i rëndësishëm.
Ekuacioni që shpreh marrëdhënien midis variablave është:
Y = α+ β1X1 + β2X2+ β3X3 + β6X6
Duke marrë të gjithë këto variabla të cilët ishin të rëndësishëm gjatë testimit të
hipotezave ndërtojmë ekuacionin e regresionit të shumëfishtë;
Y = α+ β1X1 + β2X2+ β3X3 + β6X6
𝑌 = 3.224 − 0.528𝑋1 − 0.194𝑋2 + 0.359𝑋3 − 0.982𝑋6
Në këto kushte vërejmë që variablat X1,X2,X6 kanë ndikim negativ në vështirësinë
e zbatimit të standardeve që ekonomikisht do të thotë që nëse rritet përdorimi i
këtyre faktorëve do të ulet vështirësia e zbatimit të standardeve, ndërsa faktori me
ndikim pozitiv është Variabli X3 sipas vrojtimeve të marra nga pyetsori
Model
Sum of
Squares
df
Mean Square
F
Sig.
1
Regression 9.611 4 2.403 16.808 .000b
Residual 11.722 82 .143
Total 21.333 86
a. Dependent Variable: vështirësia e zbatimit të standardeve
b. Predictors: (Constant), teprica në rënie e aktiveve, ndryshimi I paraqitjes zërave, njohja e aktiveve,
vlerësimi i aktiveve.
F (4,82) = 16.808 krahasuar me vlerën kritike tregon që modeli është i rëndësishëm
statistikisht.
Coefficientsa
Model
Unstandardized
Coefficients
Standardized
Coefficients
t
Sig.
B Std. Error Beta
1
(Constant) 3.224 .318 10.150 .000
Vleresim. Active -.528 .125 -.449 -4.223 .000
Ndrysh.paraq. zera -.194 .086 -.226 -2.260 .026
Njohja e aktiveve .359 .115 .315 3.115 .003
Teprica ne renie ak -.982 .168 -.633 -5.851 .000
a. Dependent Variable: vështirësia e zbatimit të standardeve
102
përkatësisht në pyetjen 10 që ekonomikisht shpjegohet se nëse rritet përdorimi i
këtij faktori rritet vështirësia e zbatimit të standardeve.
Grafikisht do të ilustronim si në shembullin e mëposhtëm,i njëjti arsyetim vlen
edhe për variablat e tjerë me ndikim negativ.
1. Y = K1 − 𝑏𝑖𝑋1 një konstante cfarëdo,
Grafiku 4. 1: Rezultatet e regresionit të shumëfishtë
Ndërsa për variablin me ndikim pozitiv do kishim si më poshtë :
Grafiku 4. 2 : Rezultatet e regresionit të shumëfishtë
Ỹ
𝑋3
Shpesh studimet në vendin tonë pas vitit 2008 evidentonin zbatimin me sukses të
standardeve, duke iu referuar faktit se të gjitha njësitë ekonomike i hartuan
pasqyrat financiare duke u bazuar në SKK-të. Ky fenomen mund të të çojë në
mendimin se ndërtimi i PF-ve erdhi si rezultat i forcës së detyrueshme të Ligjit14.
Por asnjëherë ato nuk evidentuan se sa nga standardet e setit të plotë të SKK-ve
ishin të suksesshme. Si rrjedhojë studimi u fokusua në vlerësimin e realitetit se
sa me vështirësi standardet e kontabilitetit numër ‘5 dhe 15’ zbatoheshin nga
profesionistët gjatë hartimit të pasqyrave financiare. Studimi i kësaj faze u
realizua nëpërmjet analizës përshkruese dhe krahasuese duke u mbështetur në të
dhënat primare të grumbulluara.
SKK 05 Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale
14 Sipas Udhëzimit nr. 4292 datë 15.06.2006 “Për shpalljen e standardeve kontabël kombëtare dhe
zbatimin e detyrueshëm të tyre”, pika 2.
𝑌
𝑋1, 𝑋2𝑋4
103
Gjatë zbatimit të SKK 5 matja e aktiveve afatgjata materiale në datën e
ndërtimit të bilancit bëhej me kosto nga 6% e të anketuarve kurse 90% e të
anketuarve vlerësonin AAM-në me vlerën neto dhe 4 % me vlerën e drejtë.
Përsa i përket çështjes së njohjes të rënies në vlerë të AAM-ve dhe AAJM-ve si
shpenzim në PASH rezultatet treguan se shumica e të anketuarve e njihnin
rënien në vlerë të AAGJ-ta në masën 64 % po dhe 36 % jo. Përsa i përket
njohjes së rritjes në vlerë të AAGJ-ta nga rivlerësimi rezultatet treguan se 78
% njihej si e ardhur në PASH dhe 22% jo. Njohja e amortizimit të llogaritur
nga drejtimi njihej si shpenzim i zbritshëm nga fisku sipas të anketuarve në
masën 72% po dhe 28 % jo.
SKK 15 mbi Parimet e Kontabilitetit dhe të Raportimeve Financiare
nga Mikronjësitë Ekonomike
Për mikronjësitë duhet të punohet më shumë në lidhje me ndërtimin e PF-ve dhe
përshtatshmërinë e pasqyrave me aktivitetin që ushtron njësia ekonomike, edhe
pse zbatimi i standardit për mikronjësitë ka filluar që nga 1 Janar 2009.
Duke parë rezultatet e testimit në ekuacionin e regresionit të shumëfishtë
konkludojmë se zbatimi i standardeve numër ‘5 dhe 15’ paraqet vështirësi
në raportimin financiar të bizneseve, pra vërtetohet hipoteza nul dhe bie
poshtë hipoteza alternative.
4.3 Analiza financiare dhe njësitë gjeneruese të mjeteve monetare
Për të bërë analizën financiare të njësive gjeneruese nga aktivet afatgjata të APD
jemi bazuar te pasqyrat financiare të saj si më poshtë:
104
Tabela 4. 2: Bilanci tregtar historik
Burimi: Menaxhimi i kompanisë
Aktivet totale të APD janë rritur me 5% gjatë 2006 dhe me 3% gjatë 2007. Trendi
në rënie është për shkak të pakësimit në ndërtesa, makineri dhe pajisje neto dhe në
mënyrë më specifike për shkak të zhvlerësimit vjetor. Mesatarisht, gjatë viteve 24%
e aktiveve janë përfaqësuar nga mjete monetare dhe ekuivalentë të tyre, ndërsa 71%
e aktiveve totale të APD janë përfaqësuar nga ndërtesa, makineri dhe pajisje. Mjetet
monetare dhe ekuivalentë të tyre tregojnë një trend të vazhdueshëm në rritje.
Ndërtesat, makineritë dhe pajisjet janë pakësuar me 2% gjatë 2007, në pjesën më të
madhe për shkak të zhvlerësimit, duke qënë se heqjet nga përdorimi kanë qënë
vetëm 0.6% të ndërtesave, makinerive dhe pajisjeve neto.
Llogaritë e arkëtueshme përbëjnë një mesatare prej 2% të aktiveve totale përgjatë
viteve. Ato tregojnë një rënie prej 11% në 2006 dhe një rritje prej 23% në 2007.
Gjatë viteve Detyrimet korente financojnë 1.4% të aktiveve totale, ndërsa
Detyrimet jo-korente financojnë 37% të aktiveve totale. Detyrimet jo-korente
përbëhen kryesisht nga Interesa të Huave. APD i ka përdorur këto hua për ndërtimin
/ rikonstruksionin e infrastrukturës së portit; mesatarisht 62% e aktiveve totale
është financuar nga kapitali i aksionerëve.
Që nga 31 Dhjetori 2007, Kapitali aksioner llogaritet në 64% të kapitalit total,
ndërsa rezerva e rivlerësimit llogaritet 16% e totalit. Rezerva e rivlerësimit është e
105
lidhur me rivlerësimin e ndërtesave, makinerive dhe pajisjeve në vitin 1998 dhe në
vazhdim në 2005.Fitimi i pashpërndarë që nga 31 Dhjetori 2007 përbën 14% të
kapitalit aksionar dhe financon 9% të aktiveve totale.
Tabela 4. 3: Pasqyra e të ardhurave historike
Burimi: Menaxhimi i kompanisë
Të ardhurat nga shërbimet e kompanisë gjenerohen nga ngarkim-shkarkimi, nga
shërbimet e anijeve si dhe nga komisionet e trageteve. Shërbimet e ngarkim
shkarkimit gjenerohen dhe kryhen nga kompani private të cilat i paguajnë portit një
përqindje specifike mbi komisionet e shërbimit, ndërsa shërbimet e anijeve kryhen
nga vetë APD. Komisionet e trageteve konsistojnë në një komision fiks të aplikuar
mbi të gjithë përdoruesit e trageteve që nisen nga porti.
Të ardhurat nga shërbimet tregojnë një rritje të qëndrueshme nga viti në vit prej
8% dhe 7% në vitin 2006 dhe 2007. Të ardhurat e tjera lidhen me të ardhura nga
qiradhënia dhe parkimi, dhënia me qira e pajisjeve të portit palëve të treta, nga
amortizimi i granteve qeveritare si dhe nga të ardhura të tjera shtesë.
Furnitorët dhe shpenzimet e shërbimeve lidhen me konsumin ditor të shërbimeve të
përgjithshme. Gjatë vitit të paraqitur këto shpenzime arrijnë në 8% të të ardhurave
totale dhe mesatarisht arrijnë në 11.6% të shpenzimeve operative.Këto shpenzime
tregojnë një rritje prej 10% gjatë 2006 dhe një rënie në 2007 duke e krahasuar me
2006.
106
Shpezimet e personelit përfshijnë shpenzimet për paga, kontributet për sigurimet
shoqërore dhe shëndetsore dhe bonuse ose përfitime të tjera për punonjësit. Këto
shpenzime tregojnë një rritje të vazhdueshme në tri vitet e fundit, kryesisht për shkak
të rritjes së numrit të punonjësve, ku në 31 Dhjetor 2005, 2006 dhe 2007 APD kishte
përkatësisht 545, 628 dhe 616 punonjës.
Shpezimet e personelit arrijnë në 22%, 30% dhe 34% të të ardhurave nga shërbimet
përkatësisht në 2005, 2006 dhe 2007. Këto shpenzime tregojnë një trend në rritje
edhe mbi shpenzimet operative ku në 2005 arritën 28.6% të shpenzimeve operative
dhe 37.4% dhe 43.4% përkatësisht në 2006 dhe 2007. Zhvlerësimi është një zë tjetër i
rëndësishëm i shpenzimeve operative të APD dhe është i lidhur kryesisht me
zhvlerësimin e shesheve dhe kalatave. Zhvlerësimi për të gjitha aktivet e APD është
llogaritur me metodën lineare.
Shpenzime të tjera operative përfshijnë kryesisht komisione konsulence, udhëtimi
dhe akomodimi, sigurimi, telekomunikacioni dhe shpenzime për reklama. Këto
shpenzime tregojnë një trend në rënie përgjatë viteve dhe kjo për shkak të faktit që në
2005 dhe 2006 janë raportuar në këtë kategori humbjet nga heqja nga përdorimi i
ndërtesave, makinerive dhe pajisjeve.
Kompania ka të ardhura të konsiderueshme nga interesat dhe shpenzime si rezultat i
investimit afatshkurtër në depozita të huasë së tij. Për më tepër për shkak të
ekspozimeve në valutë të huaj ka raportuar humbje ose fitime si rezultat i
ndryshimeve në valutat e huaja.
Tabela 4. 4 : Flukset monetare historike
Burimi: Menaxhimi i kompanisë
107
APD ka regjistruar rritje të vazhdueshme në Fitimet neto në këto vite me një
marzh fitimi neto përkatësisht prej 4% (58900 : 1663058), 28% dhe 38% për 2005,
2006 dhe 2007. Pavarësisht nga rritjet e vazhdueshme të marzheve të fitimit, zërat
jo-monetarë kanë një ndikim të madh, veçanërisht në humbjet nga kurset e
këmbimit të lindura nga ekspozimet e APD-së ndaj valutave të huaja në 2005 dhe
fitimeve nga kurset e këmbimit në 2006 dhe 2007. Në fakt pas rregullimit të fitimit
neto nga efektet e kurseve të këmbimit duket që kompania në vitet e fundit
pasqyron flukse monetare hyrëse të qëndrueshme, duke marrë parasysh flukset
monetare dalëse për shtimin në personel. Fitimi i vitit i rregulluar me zërat jo-
monetarë pasqyron një rënie të konsiderueshme prej 29% në 2006 duke e krahasuar
me 2005 dhe një rënie të lehtë prej 1.4% në 2007 krahasuar me 2006. Lëvizjet në
kapitalin punues janë të qëndrueshme përgjatë viteve. Rënia e raportuar prej
176,951 lekësh në 2007 është për shkak të parapagimeve të 104,842 lekëve për
blerjen e aktiveve fikse. Në përgjithësi pasqyrohet një situatë e përmirësuar e
burimeve monetare të akumuluara nga APD, pavarësisht nga pagesat e huave ose
blerja e ndërtesave, makinerive dhe pajisjeve.
Njësitë gjeneruese të mjeteve monetare – përmbledhje
Të ardhurat kryesore për APD janë gjeneruar nga komisionet e paguara nga
përdoruesit e shërbimeve të portit. Disa nga komisionet si komisionet e ankorimit
në kalata dhe komisionet e hyrjes në kanal zbatohen mbi të gjitha llojet e anijeve
dhe trageteve që përdorin pajisjet e portit. Për më tepër, porti zbaton komisione të
veçanta për shërbimet e tjera specifike që ofrohen në terminale. Porti nuk ka të
ardhura të lidhura me shërbimet detare. Këto kryhen nga kompani të specializuara të
ndara, si private ashtu dhe publike. Shërbimet e ngarkim shkarkimit pjesërisht janë
të privatizuara. Sigurimi i shërbimeve të lëvizjes së mallrave kombinohet me
kompani private që sigurojnë fuqinë punëtore të portit dhe APD që siguron pajisjet
(vinxha dhe pajisje të instaluara në breg). Kjo aplikohet për të gjitha mallrat e
përgjithshme të lëvizura dhe operacionet e lëvizjes së grurit. Duke filluar që nga
Prill 2009, porti ka zbatuar një strukturë të re tarifash. Për disa nga shërbimet,
sistemi bazohet në një mbledhje të përbashkët midis operatorëve dhe Autoritetit
Portual. Për lëvizjen e mallrave të përgjithshme libri i tarifave siguron gjithashtu
edhe shpërdarjen e përfitimeve midis APD dhe kompanive të ngarkim- shkarkimit.
Operacionet breg-në-kalatë kryhen nga APD. Kompanitë e ndryshme të ngarkim-
shkarkimit që operojnë në Durrës janë të përfshira vetëm në operacionet e lëvizjes
anije-në-breg. Për këtë arsye, porti mbledh të gjitha të ardhurat nga lëvizja drejt
kalatave dhe aktivitetet e magaziminit.
Duke pasur parasysh se burimet e të ardhurave bazohen në shërbime specifike të
kryera në terminale të veçanta të portit dhe se këto flukset monetare hyrëse janë të
pavarura nga njëra-tjetra, për qëllim të zhvillimit të testit të zhvlerësimit, sipas
kërkesave të SNK 36, drejtoria e Portit ka identifikuar katër njësi gjeneruese të
108
mjeteve monetare si më poshtë:
- Shërbimet e terminalit të mallrave të përgjithshëm;
- Shërbimet e terminalit të kontenierëve;
-Shërbimet e terminalit të trageteve;
- Shërbimet e terminalit të mineraleve dhe rifuxhove.
Për këto CGU, Drejtoria e portit ka parashikuar flukset monetare hyrëse neto për
periudhën e parashikuar nga 2008 në 2012. Parashikimet për 2008 dhe katër muajt e
parë të 2009 janë të bazuara në tarifat e vjetra, ndërsa për tetë muajt e tjerë të 2009
dhe tri vitet pasues, Drejtoria e portit i ka bazuar parashikimet në sistemin e ri të
tarifave. Drejtoria ka marrë parasysh vetëm pjesën e aksioneve të portit në rastet ku
disa nga tarifat janë ndarë me kompanitë e ngarkim-shkarkimit. Për më tepër
identifikimi i flukseve monetare hyrëse dhe dalëse lidhen me çdo CGU, Drejtoria e
portit ka identifikuar aktivet fikse që shërbejnë për të gjeneruar kryesisht flukse
monetare hyrëse të pavaruara dhe i ka shpërndarë ato për çdo CGU. Gjithashtu për
aktivet që shërbejnë direkt për gjenerimin e flukseve monetare hyrëse të pavaruara,
Drejtoria e portit ka identifikuar aktivet që i kontribuojnë flukseve monetare hyrëse
të ardhshme për të gjitha njësitë gjeneruese të mjeteve monetare, të cilat janë
identifikuar sipas SNK 36 si aktive administrative të shoqërisë tregtare.
Supozime të përgjithshme për të ardhurat
Të ardhurat nga anijet janë gjeneruar nga tarifat e ankorimit në kalata dhe hyrja në
kanal. Si input për këto të ardhura përdoret numri i anijeve/ trageteve që hyjnë në
port. Kjo bazohet në të dhënat statistikore të siguruara nga zyra e statistikave e
portit. Të ardhura të tjera që parashikohen të gjenerohen nga APD në 2009 janë
shpërndarë midis çdo CGU, duke u bazuar në të ardhurat direkte të gjeneruara nga
secili prej tyre krahasuar me të ardhurat totale direkte të gjeneruara nga porti.
Drejtoria e portit ka llogaritur që kjo kategori do të rritet me 5% në vitet 2010, 2011
dhe 2012
Grafiku 4. 3:Njesite gjeneruese te mjeteve monetare
109
Supozime të përgjithshme për shpenzimet operative
Shpenzimet e mirëmbajtjes përfaqësojnë koston e materialeve dhe shërbimeve të
kryera për mirëmbajtjen e makinerive dhe pajisjeve në APD. Shpenzimet e
mirëmbajtjes për vitin 2008 përfaqësojnë flukset monetare aktuale që drejtoria e
portit ka shpenzuar për aktivet e përdorura në çdo CGU. Për 2009, Drejtoria e portit
ka llogaritur që shpenzimet e mirëmbajtjes që do të shpenzohen për ShTMP, ShTK
dhe ShTMR, do të jenë 30% e totalit të shpenzimeve të mirëmbajtjes të
parashikuara në Planin e Biznesit për vitin 2009, ndërsa për Terminalin e trageteve
do të shpenzohen vetëm 10 % e totalit të shpenzimeve të mirëmbajtjes, duke qënë
se Terminali i trageteve nuk ka aq shumë ndërtesa, makineri dhe pajisje sa CGU-të e
tjera. Në vitet në vazhdim deri në 2012 Drejtoria ka llogaritur se këto do të rriten me
3% çdo vit.
Pagat dhe kontributet përfshijnë të gjitha përfitimet për punonjësit e portit, në
mënyrë më specifike ato përfshijnë pagat bazë, pjesën e punonjësve për kontributet
shoqërore, bonuset dhe një shtesë prej 10% kosto të paparashikuar personeli.
Shpenzimet për 2008 janë kosto aktuale, ndërsa për vitet e tjera këto shpenzime janë
bazuar në pagën specifike për çdo punonjës sipas strukturës organizative të portit.
Shumë nga pagat e personelit të drejtorisë janë shpërndarë proporcionalisht me të
ardhurat direkte të parashikuara për çdo CGU më 2009, pjesa tjetër është shpërndarë
duke u bazuar në lidhjen e tyre me terminalet e veçanta. Shpenzimet për paga janë
rritur me 3.5% çdo vit, duke arritur një normë mesatare inflacioni prej 2.2% dhe një
marzh për pagat prej 0.8%.Shpenzime të tjera për personelin përfaqësojnë
shpenzime trajnimi për punonjësit e portit si dhe shpenzime të tjera për personelin.
Shpenzimet e përgjithshme përfshijnë shpenzime për konsumin e energjisë dhe ujit,
telefonit dhe shpenzime sigurimi. Komisionet e agjentëve përfaqësojnë komisione të
paguara ndaj agjentëve që lëvizin dukumentacionin zyrtar të anijeve dhe të mallrave
që hyjnë në port. Shpenzimet e tjera përfaqësojnë shpenzime të tjera administrative
si marketingu, shërbime bankare etj. Shpenzimet e mësipërme për vitin 2008 janë
shpërndarë sipas çdo CGU-je nga Drejtoria duke u bazuar në shpenzimet aktuale të
ndodhura në çdo terminal të CGU, ndërsa për vitin 2009 shpenzimet e parashikuara
janë shpërndarë duke u bazuar në të ardhurat direkte të gjeneruara. Drejtoria e Portit
beson se për vitet në vazhdim këto shpenzime do të rriten me 3% në vit.
Kapitali punues
Duke u bazuar në informacionin financiar historik, porti pasqyron lëvizje të
qëndrueshme në kapitalin punues (llogari të arkëueshme dhe të pagueshme, aktive të
tjera të pagueshme dhe inventarë), kështu ndryshimet në kapitalin punues nuk janë
materiale për të ardhurat dhe shpenzimet. Duke u bazuar në arsyetimin e mësipërm,
Drejtoria e Portit nuk ka bërë rregullime në kapitalin punues për parashikimin e të
ardhurave dhe shpenzimeve.
Investimet kapitale
Drejtoria e portit nuk ka skeduluar asnjë investim kapital që shfrytëzon kapacitetin
110
e aktiveve të tij. Në fakt, të gjitha investimet e skeduluara për vitet në vazhdim
përfaqësojnë një rritje të kapacitetit të aktiveve ekzistuese ose të zëvendësuara. Të
gjitha kostot e nevojshme për mirëmbajtjen e kapaciteteve ekzistuese janë përfshirë
në shpenzimet e parashikuara për mirëmbajtje.
Tabela 4. 5: Shërbimet e terminalit të mallrave të përgjithshme
Burimi: Menaxhimi i kompanisë
Shërbimet e terminalit të mallrave të përgjithshëm
Terminali i mallrave të përgjithshëm ofron kryesisht shërbime ngarkim-shkarkimi.
Mallrat e përgjithshëm arrijnë në Portin e Durrësit me tragete dhe me anije të
zakonshme të mallrave të përgjithshëm. Mallrat roll-on/ roll-off trajtohen më vete,
në Terminalin e Trageteve. Përveç disa vëllimeve më të vogla të tullave/ tjegulla,
ngarkim-shkarkimi i mallrave të përgjithshëm të lëvizura në port ka lidhje të plotë
me importet. Mallrat e përgjithshëm pa-kontenierë lëvizen kryesisht në kalatat 1-4,
të vendosura midis dallgëthyesit perëndimor të portit.
Të gjitha këto mallra lëvizen me anë të operacioneve direkte. Kamionat parkohen
anash anijeve dhe malli ngarkohet menjëherë në kamion për t’u dërguar në brendësi
të vendit ose për eksport si tjegullat. Dërgimi i mallrave pa-kontenierë bëhet me anë
të kamionave.
Vëllimi i mallrave
Mallrat e importuara janë kryesisht të përbëra nga produkte ushqimore, produkte të
111
lidhura me bujqësinë dhe materiale të lidhura me ndërtimin. Në këtë kategori janë
përfshirë edhe makineritë dhe pajisjet e importuara.
Mallrat e eksportuara përfshijnë përgjithësisht materiale të lidhura me ndërtimin
dhe kjo përbërje pritet të vazhdojë edhe gjatë periudhës së parashikuar. Vëllimi i
mallrave për vitin 2008, ishte sa vëllimi aktual i raportuar nga zyra e statistikave të
portit, ndërsa për vitin 2009, Drejtoria e portit ka parashikuar një rritje prej 6% të
vëllimit total, duke marrë në konsideratë një rritje të kërkesës nga vendet fqinje si
Kosova dhe vendet e ish-Jugosllavisë duke marrë parasysh që në vitet e fundit Porti i
Durrësit ka shërbyer si një pikë tranzit i rëndësishëm për këto vende. Për vitet 2010
deri në 2012 Drejtoria e portit ka parashikuar një trend në rritje në vëllimin e
mallrave të përgjithshme. Trendi në rritje nga viti 2010 deri në 2012 për produkte
ushqimore të importuara është bazuar në rritjen e PBB në Shqipëri prej 3% (sipas
parashikimeve të EIU) dhe gjithashtu ka pasqyruar efektin e pritshmërisë së rritjes së
kërkesës nga vendet fqinje si psh. Kosova dhe vendet e ish-Jugosllavisë.
Vëllimi i mallrave për produktet e lidhura me bujqësinë ndjek trendin në rritje të
produkteve bujqësore sipas parashikimeve të EIU prej 2% dhe merr parasysh edhe
efektin e mallrave që janë tranzit në Shqipëri. Mallrat e importeve të lidhura me
ndërtimin ndjekin trendin në rritje të sektorit të ndërtimit në Shqipëri, i cili
historikisht ka pasqyruar një rritje dy herë më të madhe sesa rritja e PBB-së në
Shqipëri
Tabela 4. 6: Shërbimet e terminalit të kontenierëve
Burimi: Menaxhimi i kompanisë
Shërbimet e terminalit të kontenierëve
Trafiku i kontenierëve në Portin e Durrësit është rritur me ritme të shpejta në vitet
e fundit. Në përgjithësi, shumica e kontenierëve të eksportuar janë bosh. Së
fundmi, eksporti i mineralit të kromit në kontenierë ka pësuar një rritje të fortë. Ky
është një evolucion interesant, meqënëse mbushja e kontenierëve për eksport sjell
112
zakonisht kosto më të ulta transporti. Porti i Durrësit lëviz roll-on/roll-off
kontenierë si dhe ngarkon dhe shkarkon kontenierët. Kontenierët roll-on/roll-off
arrijnë në kalata me anë të trageteve, dhe ato vendosen nëpër kamiona për t’u
zhvendosur në brendësi. Ngarkim-shkarkimi i kontenierëve zhvillohet aktualisht në
kalatën 6. Ngarkim-shkarkimi kryhet nga një kompani private, duke përdorur dy
stivues kontenieresh të disponuara nga APD. Pas depozitimit të kontenierëve në
kalata, secili ngrihet lart nga stivuesi i kontenierëve dhe transportohet në sheshin e
magazinës ku depozitohet në pozicionin e tij përfundimtar. Stivuesit e kontenierëve
përdoren për të ngarkuar kontenierët e importuar në kamiona (ose shkarkim në raste
të eksporteve). Shumica e kontenierëve të plotë të importuar stivosen në
destinacionin e tyre përfundimtar. Për llogaritjen e ditëve të ruajtjes së kontenierëve,
duke pasur parasysh mungesën e të dhënave të sakta statistikore, drejtoria e APD
është bazuar në të ardhurat e raportuara në vitin 2008 dhe ka zbatuar një rritje të
qëndrueshme prej 6% për çdo vit. Për furnizimin me elektricitet për kontenierët
frigorifer, Drejtoria ka përdorur të njëjtën mënyrë si në llogaritjen e ditëve të
ruajtjes së kontenierëve. Për hyrjen e kamionave në port, Drejtoria i ka bazuar
supozimet e tyre në trafikun e vitit të mëparshëm.
Tabela 4. 7 : Shërbimet e terminalit të mineraleve dhe rifuxhove të thata
Burimi: Menaxhimi i kompanisë
Shërbimet e terminalit të mineraleve dhe rifuxhove të thata
Shërbimet e terminalit të mineraleve dhe rifuxhove të thata lëvizin kryesisht drithëra,
çimento dhe klinker dhe minerale.
113
Drithërat - Drithërat shkarkohen nga anijet me anë të kanxhave të vinxhave, të cilët
shkarkojnë grurin në 5 bunkerë të mëdhenj çeliku (silos) të instaluar në kalata.
Drithërat lëvizen me anë të operacioneve direkte, duke eliminuar nevojën për
magazinim. Në kalata janë të instaluar 5 bunkerë të mëdhenj prej çeliku, me
kapacitet 300 ton secili, në total prej 1,500 tonësh. Gruri dërgohet më pas në
brendësi me anë të kamionave që ngarkohen nën bunkerë.
Çimento - Deri në 2005, Shqipëria varej nga importet për sigurimin e çimentos, por
së fundmi një fabrikë prodhimi çimentoje me kapacitet prej rreth 1.5 milionë tonë
për vit është duke operuar në vend, kështu që Shqipëria do të vetë-mbështetet për
sigurimin e çimentos. Importet lëvizen nga shkarkues të lëvizshëm Siëetell. Çimento
transportohet në rifuxhot e thata me anë të kamionëve të specializuar.
Minerale - Mineralet janë produkti kryesor i eksporteve në Shqipëri me anë të Portit
të Durrësit. Raportohet se Shqipëria ka rezerva të konsiderueshme të këtyre
mineraleve, kështu që duhet të merret parasysh edhe një rritje në eksporte. Shumica
e mineraleve transportohen në rifuxhot e thata me anë të hekurudhave. Vagonët
grumbullojnë mineralet në një fushë të caktuar në cepin veri-lindor të portit.
Momentalisht, mineralet transportohen me kamiona në anën tjetër të portit, dhe i
grumbullojnë më pas në kalatën 7/8. Shumica e mineraleve transportohen me anë të
hekurudhave.
Vëllimi i mallrave në rifuxhot e thata
Mallrat e importuara në rifuxhot e thata janë të përbëra kryesisht nga produkte
ushqimore, materiale të lidhura me bujqësinë dhe materiale industriale. Mallrat e
eksportuara përgjithësisht përbëjnë xeheror kromi, skrap, materiale të lidhura me
ndërtimin si dhe minerale.Vëllimi i mallrave në rifuxhot e thata për 2008 ishte sa
vëllimi aktual i raportuar nga zyra e statistikave të portit. Ndërsa për 2009, Drejtoria
e portit ka parashikuar një rritje prej 1.37% te vëllimi i mallrave të importuara në
rifuxhot e thata dhe një rritje prej 34% të atyre të eksportuara. Rritja e
konsiderueshme në eksporte bazohet në rritjet e eksporteve në të kaluarën.
Për vitet 2010 deri në 2012, Drejtoria ka parashikuar një trend në rritje në vëllimin
e mallrave në rifuxhot e thata duke arritur një mesatare vjetore prej 6%. Trendi
vjetor në rritje duke filluar nga 2010 për produktet ushqimore të importuara bazohet
në një rritje të PBB-së prej 3% (sipas parashikimeve të EIU). Ai pasqyron dhe
efektin e rritjes së kërkesës në vendet fqinje si p.sh. Kosova dhe vendet e ish-
Jugosllavisë. Vëllimi i mallrave për produkte të lidhura me bujqësinë ndjek trendin
në rritje të prodhimeve bujqësore sipas parashikimeve të EIU me 2% dhe merr
parasysh edhe efektin e mallrave tranzit në Shqipëri.
Mallrat e importura të lidhura me ndërtimin ndjekin trendin në rritje të sektorit të
ndërtimit në Shqipëri, i cili historikisht ka pasqyruar një rritje dy herë më të madhe
sesa rritja e DGP së Shqipërisë. Eksportet e lidhura me mineralet janë rritur në
mënyrë që të pasqyrojnë kërkesën e tregjeve botërore për minerale si kromi, skrapi,
114
bakri etj.
Terminali i trageteve
Aktualisht shërbimet e lidhura me terminalin e trageteve zhvillohen në objektet e
improvizuara në terminal duke qënë se punimet e ndërtimit për infrastrukturën në
vend, duke përfshirë edhe ndërtimin e terminalit të trageteve janë akoma në
proçes.Tragetet për mallrat dhe pasagjerët zhvillohen në kalaten 9. Ky terminal ka
në dispozicion një vend ankorimi prej 186 metra të gjatë dhe një thellësi që varion
nga 7.40 - 7.90 metra.Duke qënë se sipas statistikave terminali i trageteve është
gjeneruesi kryesor i të ardhurave për portin aty janë duke u kryer investime të
vazhdueshme. Për këtë, përveç shërbimeve të shpejta të katamaranit, përpunohen
njëherësh dhe me rregull deri në 4 tragete.
Tabela 4. 8: Të ardhura nga terminali Trageteve
Burimi: Menaxhimi i kompanisë
Porti i Durrësit është pika hyrëse kryesore për emigrantët shqiptar që vijnë nga
Evropa perëndimore dhe jo vetëm. Vitet e fundit janë karakterizuar nga një rritje e
numrit të turistëve që kanë hyrë në Shqipëri me anë të këtij porti. Tarifat paguhen
nga çdo pasagjer për hipjen në anije, me një skonto prej 50% për fëmijët nën
moshën 12 vjeç. Tarifat e zbritjes nuk aplikohen për fëmijët dhe nëse aplikohen për
pasagjerët e tjerë janë më të ulta sesa komisionet e hipjes në anije. Numri i
pasagjerëve dhe mjeteve motorike për vitin 2008 ishin sa shifrat aktuale të
115
raportuara nga zyra e statistikave të portit. Ndërsa për 2009 Drejtoria e Portit ka
parashikuar një rritje prej 1.39% të pasagjerëve të zbritur dhe një rritje prej 1.78% të
zbritjeve të mjeteve motorike.Numri i pasagjerëve që kanë hipur në anije në 2009
parashikohet të rritet me 1.39%, ndërsa hipja e mjeteve motorike supozohet të rritet
me 1.44%.
Komisionet për shërbimet tag master aplikohen për herë të parë në 2009 për hipjen
dhe zbritjen e trajlerave. Vëllimi i trajlerave të zbritur është rritur me 1.3%, ndërsa
numri i trajlerave të ngjitur është rritur me 1,41%. Për vitin 2010 parashikohet një
rritje prej 4% vëllimit të shërbimeve për mallrat dhe 4% për pasagjerët duke
pasqyruar rritjen prej 3% të PBB-së sipas parashikimeve të EIU, plus një marzh prej
1%. Duke u bazuar në të dhënat historike rritja e numrit të pasagjerëve parashikohet
të rritet me 5% dhe 6% përkatësisht për vitet 2011 dhe 2012.
Shpërndarja e kapitalit punues
Flukset monetare të parashikuara i paraqitur në faqet e mëparshme janë përdorur si
bazë për të llogaritur vlerën e ndërmarrjes të çdo CGU-je. Vlera e ndërmarrjes është
rregulluar më pas me shumën e kapitalit punues neto që i atribuohet çdo CGU-je.
Menaxhmenti i kompanisë nuk me siguroi informacion në lidhje me vlerën e
kapitalit punues neto që i atribuohet çdo CGU-je, më 31 Dhjetor 2007. Për këtë,
grupi i ekspertëve ka ndërmarrë shpërndarjen e kapitalit punues neto midis CGU-ve,
për çdo CGU, duke u bazuar në pjesën e të ardhurave të përgjithshme nga mjetet
monetare hyrëse të gjeneruara nga kompania në vitin 2008. Më 31 Dhjetor 2007
kompania raportoi kapitalin punues neto në shumën prej ALL 532,833 mijë. Për
shkak të natyrës korrente të aktiveve dhe të detyrimeve që përfshin kapitali punues
neto, është supozuar se vlera e tyre kontabël neto nuk devijon materialisht nga vlera
e tyre e tregut më 31 Dhjetor 2007.
Duke përdorur përqindjet e aksioneve të çdo CGU-je në të ardhurat e përgjithshme
nga mjetet monetare hyrëse të kompanisë në vitin 2008, si një bazë për ndarjen, kam
shpërndarë kapitalin punues neto të raportuar në 31 Dhjetor 2007 midis CGU-ve si
përshkruhet në tabelën e mëposhtë:
Tabela 4. 9 : Kapitali punues neto i shpërndarë sipas CGU- së
116
Burimi: Pasqyrat financiare të kompanisë
Vlerës së kapitalit punues neto të atribuar ndaj çdo CGU-je më pas i është zbritur vlera
e ndërmarrjes për çdo CGU, për të arritur në vlerën në përdorim sipas SNK 36.
Rezultatet e kësaj analize janë paraqitur në faqet në vijim të këtij punimi
4.4 Analiza e skontimit të flukseve monetare (DCF)
Kur skontojmë flukset me anë të WACC-së, ne jemi duke testuar nëse flukset
monetarë të pritur janë të mjaftueshme për mbulimin e investimit fillestar, kontribut i
sponsorëve të kompanisë. Në se vlera e tanishme neto (NPV-net present value ) e një
investimi të ri është e barabartë me zero, atëherë investitorët thjeshtë do të mbulonin
shpenzimet e tyre fillestare, asgjë më tepër. Çdo vlerë e NPV-së më e madhe se zero
tregon se kontribuesit e kapitalit kanë interes në ndërmarrjen e investimit përkatës,
pasi fitimi është pozitiv.
Nëpërmjet analizës DCF në rivlerësimin e aktiveve për llogaritjen e vlerës në
përdorim hipotezat që do testohen janë:
H0: Nëse vlera e tanishme neto e parasë > 0 atëhere investimi pranohet
HA: Nëse vlera e tanishme neto parasë < 0 atëhere investimi nuk pranohet
H0: Vlera në përdorim e aktiveve afatgjata luhatet nga norma e skontimit
HA: Vlera në përdorim e aktiveve nuk luhatet nga norma e skontimit.
Për të vërtetuar hipotezat e mësipërme lidhur me llogaritjen dhe luhatshmërinë e
vlerës në përdorim fillojmë me:
Përcaktimi i faktorit zbritës (CAPM)
Si faktor zbritës (discount rate) përdoret Kosto Mesatare e Ponderuar e Kapitalit
(WACC) para taksave. Për përcaktimin e WACC fillimisht duhet përcaktuar kostoja e
kapitalit dhe struktura e kapitalit. Kosto e kapitalit para taksave është llogaritur duke
përdorur modelin e çmimit të aseteve kapitale.
117
Shumica e faktorëve që përcaktojnë koston e ekuiteteve ofrohen të gatshme nga
institucione statistikore të shteteve përkatëse apo nga institute ndërkombëtare që
merren me studime makroekonomike. Në mungesë të publikimeve të tilla nga
institucionet e vendit tonë, jemi detyruar që këto të dhëna ti sigurojmë nga publikime
të ndryshme nga institucione prestigjioze ndërkombëtare.
Primi i riskut të tregut përfshin primin e riskut të vendit që lind në tregun Shqiptar
sipas matjeve të kryera nga agjencitë e vlerësimit të kredive, si Moody’s, dhe riskun e
lidhur me investimet kapitale, për të arritur në primin e riskut të përshtatshëm.
Vlerësimi i vendit (nga Moody në 2008), niveli B1 dhe shpërndarja e përllogaritur e
riskut për atë vlerësim mbi një normë obligacioni qeveritar pa risk, e cila është 3.5%,
kthehet një masë shtesë për primin nga risku i vendit për Shqipërinë. Norma nominale
pa risk përfitohet duke iu referuar normës së obligacioneve 10 vjeçare të Qeverisë
Gjermane, e cila në datën më të fundit ishte 3.95% (Burimi: Bloomberg datë
23/01/2008) .
Beta është përdorur si bazë për rivendosjen e efektit të borxhit në faktorin beta të
kompanisë i cili prodhon për APD një beta me efektin e borxhit prej 0.96. Kjo beta
është faktori beta i përdorur në llogaritjen e kostos së kapitalit të kompanisë.
Në llogaritjen e kostos së kapitalit para taksave, kam marrë në konsideratë koston
mesatare të ponderuar të kapitalit të borxheve të papaguara të kompanisë më 1 Janar
2008, i cili është 3.65%. Në këndvështrimin e rëndësisë së strategjisë së portit dhe në
saj të pozicionit të tij monopolist, APD është i aftë të negociojë dhe të sigurojë borxhe
me norma interesi preferenciale, prandaj kosto e borxhit është nën normat e zakonshme
të borxheve tregtare. Bazë për përcaktimin e strukturës se kapitalit ka qene mesatarja e
nxjerrë nga bilancet e gjendjes 2005 – 2010 të siguruara nga pasqyrat e audituara për
vitet përkatëse.
Pas kalkulimeve të bëra del se Kosto Mesatare e Pronderuar e Kapitalit para taksave,
gjegjësisht faktori zbritës që do aplikohet për përcaktimin e vlerës në kohë të parasë
është WACC = 11.5%.
Tabela 4. 10 : Përcaktimi i faktorit zbritës
Nr Discount Rate calculation
1 Costs of Equity
2 Risk free rate 3.95%
3 Market Risk Premium 2.2%
4 Beta 0.96
5 Preliminary Cost of Equity 6.06%
6 Size premium 4.0%
7 Company specific risc 1.0%
8 Country risk 3.4%
9 Total estimated Cost of Equity 14.5%
10 Costs of DEBT
118
11 Borroëing rate (Euribor + 3.5 %) 4.0%
12 Corporate Tax rate 10.0%
13 Costs of Debt (After Tax) 4.0 %
Capital structure
14 Equity 69.0%
15 Debt 31.0%
WACC A B C
Costs of
Capital
Capital
Structure Costs of capital
17 Equity 14.30% 69.00% 10%
18 Debt 3.56% 31.00% 1.1%
19 Selected After - Tax WACC 11.1%
Calculation of Pre-Tax Discount Rate
20 After - Tax WACC 11.1%
21 Long - Term nominal Grouth Rate 7.5%
22 After - Tax Capitalisation Rate 3.6%
23 Corporate Tax 10.0%
24 Pre - Tax Capitalisation Rate 4.0%
25 Long - Term nominal Grouth Rate 7.5%
26 Pre - Tax WACC 11.5%
Përcaktimi i Vlerës në Përdorim
Vlera në përdorim është diferenca e totalit të vlerës në kohë të rrjedhës së parasë
që gjenerohet nga asetet dhe vlerës së kapitalit punues.
Vlera në përdorim = Totali vlerës në kohë të rrjedhjes së parasë - vlerën e
kapitalit punues
CGU konsiston në disa aktive që janë thelbësore për vazhdimësinë e biznesit, dhe
për këtë arsye testi i zhvlerësimit është përcaktuar duke u bazuar në diskontimin e
flukseve monetare të pesë viteve, si dhe në ekstrapolimin e projeksioneve të
flukseve monetare duke u bazuar në buxhetet financiare / parashikimet duke
përdorur një normë rritjeje për vitet në vazhdim.
Në tabelën e mëposhtme paraqiten rezultatet e detajuara të flukseve monetare të
skontuara dhe vlera në përdorim e rezultuar për çdo CGU.
Tabela 4. 11: Përmbledhje e flukseve monetare të skontuara
119
Burimi: Pasqyrat financiare të kompanisë dhe analiza
Tabela 4. 12: Përmbledhje e flukseve monetare të skontuara
Burimi: Pasqyrat financiare të kompanisë dhe analiza
120
Analiza e Zhvleresimit Ekonomik (Orig. Asset Impairment Test
Analysis)
Analiza e zhvlerësimit ekonomik të pasurisë, bëhet përmes krahasimit të vlerës në
përdorim me totalin aseteve të dhëna si pjesë e procesit operativ të kompanisë. Ku
raporti mes tyre jep faktorin e zhvlerësimit ekonomik.
Faktori i zhvlerësimit = 1- ( vlerën në përdorim /vlerën e mbartur)
Më poshtë prezantohet një përmbledhje e krahasimeve të shumës së mbartur të
rivlerësuar dhe vlerës në përdorim të çdo CGU-je, duke ndjekur analizën dhe
metodologjinë e testit të zhvlerësimit të aplikuar.
Tabela 4. 13: Konkluzionet e testit te zhvleresimit sipas CGU në 1 Janar 2008
Burimi: Perfaqësues të menaxhimit dhe analiza
Duke u bazuar në testin e zhvlerësimit të zhvilluar sipas kërkesave të IAS 36, vlera
kontabël e mallrave rifuxho për CGU, që nga 1 Janari 2008 e tejkalon vlerën në
përdorim të CGU-së sipas SNK 36 dhe si pasojë rezulton një humbje nga zhvlerësimi
prej 783,445,202 lekë.
Shpërndarja e zhvlerësimit pë
Tabela e mëposhtme paraqet shpërndarjen e zhvlerësimit të aktiveve fikse në
kategori individuale brenda CGU-së së shërbimeve të terminalit të mallrave rifuxho.
Tabela 4. 14: Shpërndarja e zhvlerësimit për shërbimet e terminalit të mallrave
rifuxho
121
Burimi: Perfaqësues të menaxhimit dhe analiza
Duke u bazuar në analizën time, faktori i zhvlerësimit që do të zbatohet për vlerën
kontabël të çdo aktivi brenda kësaj CGU-je është 32,3%. Si rezultat i zhvlerësimit të
evidentuar tek CGU-ja e shërbimeve të terminalit të mallrave rifuxho vlera e drejtë e
ndërtesave, makinerive dhe pajisjeve të APD-së më 1 Janar 2008 është
9,821,740,022 lekë.
Tabela 4. 15: Rezultati i vleresimit të pronave, makinerive dhe paisjeve
Burimi: Perfaqësues të menaxhimit dhe analiza
KONSIDERATA
Nga rishikimi i bërë ndaj të gjitha aktiveve të mbartura më 1 Janar 2008, rezulton
që dy zëra të regjistruar si aktive në proçes, punimet e thellimit të kanalit për
hyrjen në kanal dhe akuatoriumin e portit, përfaqësojnë parapagime të kryera nën
kontratën e punimeve të thellimit. Aktualisht kontrata nuk është ekzekutuar dhe
nuk është e qartë se deri në çfarë mase kanë arritur punimet e thellimit.
Aktualisht porti është nën proçes gjyqësor me këtë kompani. Këto zëra përbëjnë
një total prej 269,840,918 lekësh dhe jane kosideruar si aktive me nje vlerë të
mbartur 0 lekë më 1 Janar 2008.
SNK 36 e përkufizon shumën e rikuperueshme si vlerën më të lartë të një aktivi
ose vlerën e drejtë e njësisë gjeneruese të mjeteve monetare minus kostot për shitje
dhe vlerën e saj në përdorim. Nëse asnjë nga këto shuma nuk e kalon vlerën
kontabel të aktiveve, aktivi nuk zhvlerësohet dhe nuk është e nevojshme që të
llogaritet shuma tjetër.
Aktivet e nxjerra jashtë përdorimit gjatë vitit 2008 nuk u përfshinë në vlerën e
122
mbartur të aktiveve të krahasuara me vlerën në përdorim, pasi këto mjete nuk
kontribuojnë në flukset e parasë që janë përdorur për llogaritjen e vlerës në përdorim
të çdo CGU-je.
Konkluzione
Duke u bazuar në testin e zhvlerësimit të kryer sipas kërkesave të SNK 36,
vlera kontabël e aktiveve të përdorura në CGU-në e përpunimit të mallrave rifuxho
më 1 Janar 2008 tejkaloi vlerën në përdorim të llogaritur sipas IAS 36 për këtë
CGU duke rezultuar në humbjen nga zhvlerësimi prej 783,445,202 lekë. Duke
pasur parasysh rezultatin e vlerësimit si dhe të testit të zhvlerësimit, vlera e drejtë e
pronave, makinerive dhe pajisjeve të APD më 1 Janar 2008, pas shpërndarjes së
zhvlerësimit është 9,821,740,022 lekë .
4.5 Analiza e luhatshmërisë të rezultateve të vlerës në përdorim
Vlera përfundimtare
Në ndërmarrjen e analizës së APD është aplikuar një normë rritjeje nominale prej:
- 3 % në shërbimet e mallrave të përgjithëshme
- 3 % në shërbimët e terminalit të kontenierëve
- 3 % në shërbimet e terminalit të mineraleve dhe mallrave rifuxho
- 3 % në shërbimet e terminalit të trageteve
FV të vlerës përfundimtare = [FCFn * (1 + g)] / (r-g)
PV të vlerës përfundimtare = FV të vlerës përfundimtare/ (1+r)*n
ku r = norma e kthimit (diskontimit).
ANALIZA E LUHATSHMËRISË TË REZULTATEVE TË VLERËS
NË PËRDORIM SIPAS CGU
Për të testuar luhatshmërinë e vlerës në përdorim për cdo CGU, kam ndryshuar:
normën e rritjes së vlerës përfundimtare nga 3% në 2% dhe në 4%, si dhe normën e
skontimit nga 11.50% në 10.5% dhe në 12.5%. Rezultatet e analizës së
luhatshmërisë tregojnë se vlera në përdorim e Njësisë së Mallrave të Përgjithshme ka
më tepër luhatshmëri ndaj ndryshimeve në normën e skontimit. Gjithashtu, nga
krahasimi i të gjitha rezultateve të analizës së luhatshmërisë me vlerën e mbartur prej
3,566 milion lekë nuk rezulton në asnjë rast që të ketë zhvlerësim.
I njëjti konkluzion si më sipër mund të thuhet edhe për rezultatet e analizës së
123
luhatshmërisë të Njësisë së Mallrave të Kontenierizuar dhe sërish edhe për këtë njësi
në asnjë rast nuk rezulton të ketë zhvlerësim kur bëhet krahasimi me vlerën e
mbartur prej 2,820 milion lekë.
Grafiku 4. 4: Analiza e luhatshmërise të vlerës në përdorim për Njesinë e
Mallrave të Përgjithshme
Rezultatet e analizës së luhatshmërisë të Njësisë së Mallrave Rifuxho japin të
njëjtin rezultat si dhe në faqen e mëparshme dhe më specifikisht, vlerat në përdorim
janë më të ndjeshme ndaj luhatjeve të normës së skontimit.
Rezultatet e analizës së luhatshmërisë të Njësisë së Mallrave Rifuxho tregojnë se në
të gjitha rastet e testuara kjo njësi shfaq zhvlerësim kur bëhet krahasimi me vlerën e
mbartur prej 1,644 milion lekë. Nga ana tjetër, rezultatet e analizës së luhatshmërisë
për Njesinë e Trageteve tregojnë se kur bëhet krahasimi me vlerën e mbartur prej
8,766 milion lekë në të gjitha rastet nuk ka nevojë për zhvlerësim.
Grafiku 4. 5: Analiza e luhatshmerise të vlerës në përdorim për Njesinë e Mallrave
Rifuxho
124
Llogaritja e shpenzimit të amortizimit vjetor sipas SNK 16
Sipas SNK 16, amortizimi është një shpërndarje sistematike e shumës së
amortizueshme e një aktivi mbi jetën e tij të dobishme. Jeta e dobishme përkufizohet
në terma të dobishmërisë së pritur nga aktivi prej njësisë. Prandaj jeta e dobishme
mund të jetë më e shkurtër sesa jeta ekonomike. Llogaritja e jetës së dobishme së
një aktivi është çështje gjykimi e bazuar mbi përvojën e njësive me aktive të
ngjashme. Metoda e amortizimit e përdorur duhet të pasqyrojë modelin me të cilin
priten të konsumohen përfitimet ekonomike nga aktivi në të ardhmen. Shuma e
amortizueshme e një aktivi përcaktohet pasi është zbritur vlera e tij e mbetur. Në
praktikë, shpesh vlera e mbetur e një aktivi është e parëndësishme dhe prandaj
konsierohet jomateriale në llogaritjen e shumës së amortizimit.
Llogaritja e shpenzimeve të amortizimit vjetor
Si pjesë e qëllimit të punës time, kam llogaritur shpenzimin e amortizimit vjetor të
ndërtesave, makinerive dhe pajisjeve që janë subjekt i vlerësimit, sipas kërkesave
të SNK 16. Rezultatet e detajuara janë sipas shtojces. Amortizimi vjetor është i
barabartë me: Vlerën e drejtë/numrin e viteve të mbetura sipas rivlerësimit.
Tabela 4. 16 : Llogaritja e shpenzimit për amortizimin e vitit 2008
Rezultati i vlerësimit të pronave, makinerive dhe paisjeve në lekë
Emërtimi
Vlera kontabël
neto 1 Janar
2008
Vlera e vlerës.
ne 1 Janar 2008
Diferenca
e vleresimit
Amortiz. i
llogarit.per
vitin 2008
125
Ndërtesa 512,754,986 483,349,738 (29,405,248) 81,053,646
Sheshe 6,189,345,914 6,398,524,885 209,178,971 426,838,179
Automekanizma 919,087,365 1,104,776,669 185,689,304 70,829,683
Grifera 483,614,027 487,641,993 4,027,966 34,746,947
Makineri &
pajisje 71,410,826 82,644,680 11,233,854 8,135,114
Konteniere 626,558 789,435 162,876 98,176
Aktive në proces 289,504,093 18,076,667
(271,427,426) -
Toka 393,867,000 1,245,935,955 852,068,955 -
Total 8,860,210,770 9,821,740,022 961,529,252 621,701,746
Burimi: Perfaqësues të menaxhimit dhe analiza
Analiza financiare e vlerësimit të aktiveve te shoqëria “Drejtoria e
Përgjithëshme Hekurudha Shqiptare” sh.a Durrës
Për kryerjen e analizës financiare u shfrytëzuan të dhënat e pasqyrave financiare të
deklaruara nga shoqëria në tre vitet e fundit (2004, 2005, 2006), të cilat janë të
krahasueshme midis tyre. Qëllimi im është që të vlerësoj nëpërmjet analizës
financiare tendencat e ecurisë së shoqërisë, rritjen e kapitalit, detyrimet,
përfitueshmërinë, qarkullimin e parasë dhe likuiditetin e saj.
Tabela 4. 17 : Gjendja dhe lëvizja e aktiveve afatgjata në vitin 2006 000/leke
Grupet e aktiveve afatgjata Gjendje
01.01.2006
Shtesa gjatë
2006
Pakësime
gjatë 2006
Gjendje me
31.12.2006
Aktivet - Kosto historike
Afatgjata - Amortizimi
Jomateriale -Vlera e mbetur
29 085 7 095 0 36180
1 152 3 211 0 4 363
27 933 3 884 0 31 817
Toka e troje - - - -
Ndërtesa, - Kosto historike
ndërtime dhe - Amortizime
instalime - Vlera e mbetur
të përgjithëshme
16 292 943
7 603 193
8689750
117052
211373
-94321
2396
2396
16 407 599
7 814 566
8 593033
Instalime - Kosto historike
Teknike - Amortizime
Makineri e
1220920
525169
695 751
4 802
27 111
-22 309
0
0
0
1 225 722
552 280
673 442
126
Pajisje -Vlera e mbetur
egla,instrument
-Kosto historike
Mjete transporti -Amortizime
-Vlera e mbetur
4 258 401
2 549 200
1709201
5957
81500
- 75 543
0
0
0
4 264 358
2 630 700
1 633 658
-Kosto historike
Pajisje zyre -Amortizime
Informatike -Vlera e mbetur
39 902
13697
26 205
2 236
672
1 564
756
70
686
41 382
14 299
27 083
Në proçes -Kosto historike
dhe pagesa -Amortizime
pjesore - Vlera e mbetur
199 517
0
199 517
110 339
0
110 339
122 855
0
122 855
187 001
0
187 001
-Kosto historike
Totali i Aktiveve -
Amortizime
Afatgjata -Vlera e mbetur
22 011 683
10 691 259
11 320 424
240 386
320 656
-80 270
126 007
70
126 077
22 126 062
11 011 845
11 114 217
Burimi: Menaxhimi i Hekurudhës
Aktivet afatgjata materiale që u rivlerësuan
Në zbatim të kërkesave të VKM nr. 201, datë 07.04.2005 “Për autorizimin e
Shoqërive Tregëtare me kapital shtetërorë të sektorit strategjik, të rivlerësojnë
pasuritë”, objekt rivlerësimi janë të gjitha aktivet afatgjata materiale në zotërim të
shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave Shqiptare”, sh.a. Durrës në
31.12.2006.
Gjatë rivlerësimit u bë edhe kodifikimi i këtyre aktiveve në bazë të vendndodhjes,
grupit e numrit inventarial të secilit mjet. Në kontabilitet aktivet afatgjata materiale
janë të evidentuara me vlerën fillestare apo koston e tyre historike. Kostoja
historike e aktiveve afatgjata materiale të Shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e
Hekurudhave” sh.a. Durrës paraqitet si më poshtë:
Totali 31.12.2006
Tabela 4. 18: Aktivet afatgjata materiale të shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme
e Hekurudhave” sh.a Durrës
127
Klasa
Emërtimi i AAGJM
Kostoja historike
31.12.2006
Amortizimi
kontabël
31.12.2006
Vlera neto
para
rivlerësimit
A B 1 2 3
212.00 Ndërtesa+linja 15 515 295 362 7 401 835 927 8 113 459 435
213.00 Makineri,pajisje,
instalime
1 213 901 217 543 571 750 670 329 467
215.00 Mjete transporti 4 264 357 613 2 630 681 477 1 633 676 136
218.00 Inventar ekonomik 41 381 997 14 299 372 27 082 625
232.00 Aktive afatgjata në proces 21 969 138 - 21 969 138
Totali 21 056 905 327 10590 388 526 10466 516 801
Burimi: Menaxhimi i Hekurudhës
Kjo kosto historike për aktivet afatgjata materiale të krijuara para vitit 1992 ka
qenë objekt rivlerësimi sipas VKM nr.194, datë 20.03.1998, “Për kriteret e
përcaktimit të kapitalit themeltar të shoqërive tregëtare që do të krijohen nga
shndërrimi i ndërmarrjeve shtetërore në shoqëri tregtare”.
Bashkë me vlerën fillestare të aktiveve ishte rivlerësuar në të njëjtën masë edhe
amortizimi i akumuluar. Të gjitha aktivet afatgjata para vitit 1999, në këtë
rivlerësim i ishin nënshtruar një rritjeje vlere, kurse aktivet e hyra në shoqëri pas
këtij viti janë të vlerësuara e të raportuara me çmimet e tyre të blerjes ose kostos së
ndërtimit. Metoda e përdorur në rivlerësimin e vitit 1999 dhe distanca e gjatë
kohore, bëjnë që vlerat e mbartura në kontabilitet të kenë diferenca materiale nga
vlera e tregut në përdorim.
Gjendja kontabile e aktiveve afatgjata të shoqërisë vlerësuar me koston historike
dhe me vlerën neto të tyre para rivlerësimit aktual (kosto historike e pakësuar me
amortizimin kontabël të akumuluar), të klasifikuara paraqitet sipas pasqyrës më
poshtë.
Tabela 4. 19 : Aktivet Afatgjata materiale 31.12.2006 (1 Euro = 123.85)
Nr
Emërtimi i AAM-ve
Kosto historike
me 31.12.2006
Amortizimi me
31.12.2006
Vlera neto para
rivlerësimit
1 Totali Rajonit Tiranë 346238569 152088148 194150421
2 Totali Rajoni Durrës 547238261 231437296 316414965
128
3 Totali Rajoni Lac 262825013 179568884 83256129
4 Totali Rajoni Shkodër 477250304 249497850 227752454
5 Totali Rajoni Bajzë 261172321 76094909 185077412
6 Totali Rajoni Fier 840340239 341486719 498853520
7 Totali Rajoni Elbasan 699141523 370708470 328433053
8 Totali Dr.D.SH.M.H 2251647488 1274683112 976964376
9 Totali Dr.P.M.H 1809446244 1250584211 558862033
10 Totali i infrastrukturës 13365367877 6456247867 6909120010
11 Total i Drejtorisë
Qendër
195623488 7991059 187632429
Gjithsej 21056905327 10590388525 10466516802
Burimi: Menaxhimi i Hekurudhës
Për aktivet afagjata shoqëria dispononte amortizimin e akumuluar të llogaritur për
çdo objekt inventarial, por, në total për secilin grup kontabël. Amortizimi kontabël
i akumuluar për çdo objekt ishte llogaritur duke marrë për bazë vitet e qënies në
përdorim të secilit aktiv si dhe normat e amortizimit të zbatuara sipas grupeve
përkatëse. Gjatë këtyre llogaritjeve ishte bërë një shpërndarje e amortizimit brenda
secilit grup dhe në ndonjë rast të veçantë edhe rishperndarje midis grupeve. Kjo
shpërndarje ka qenë e nevojshme për të mënjanuar mangësitë e konstatuara të
llogaritjes së amortizimit mbi vlerën fillestare për shumë objekte dhe në ndonjë
rast edhe për grup objektesh.
Tabela 4. 20: Aktivet Afatgjata materiale
Nr
Emërtimi i
AAM-ve
Vlera neto
para
rivlerësimit
Kosto e re e
Zëvendësimit
pa
amortizimin
Diferenca e
rivlerësimit
+
Diferenca e
rivlerësimit
-
1 Totali Rajonit
Tiranë
194150421 1850 229 535 1701237918 45158804
2 Totali Rajoni
Durrës
316414965 2120 175 592 1894232626 90471993
3 Totali Rajoni
Lac
83256129 1740690 297 1661378007 3943838
4 Totali Rajoni
Shkodër
227752454 4134338 070 3927608658 21023042
5 Totali Rajoni
Bajzë
185077412 3068239 763 2905720031 22557679
129
6 Totali Rajoni
Fier
498853520 905629 024 559852270 153076566
7 Totali Rajoni
Elbasan
328433053 681 865 476 377871457 24439034
8 Totali
Dr.D.SH.M.H
976964376 1585660 649 709201883 99852878
9 Totali
Dr.P.M.H
558862033 950 893 327 392194415 163121
10 Totali i
infrastrukturës
6909120010 54522468968 49499868906 1886519947
11 Total i Drejtori
Qendër
187632429 87 538 764 (98329344) 1764322
Gjithsej 10466516802 71647729467 63530836827 2348971224
Rikonstruksion
Violeta
(1783797807) (1783797807)
Rikonstruksion
lulashi
(32186206) (32186206)
Totali 61714852814 532987211
61181865603
Burimi: Menaxhimi i Hekurudhës
Tabela 4. 21: Aktivet Afatgjata materiale
Nr
Emërtimi i AAM-ve
Kosto e re e
Zëvendësimit
Vlera e tregut
Zhvlerësimi ekonomik
lekë Në %
A B 1 2 3=(1-2) 4=(3:1)
1 Totali Rajonit Tiranë 2 309340229 1850 229 535 459110694 19.88
2 Totali Rajoni Durrës 2872433973 2120 175 592 752258381 26.19
3 Totali Rajoni Lac 2704204047 1740690 297 963513750 35.63
4 Totali Rajoni Shkodër 6126901535 4134338 070 1992563465 32.52
5 Totali Rajoni Bajzë 3860984209 3068239 763 792744446 20.53
6 Totali Rajoni Fier 1475136920 905629 024 569507896 38.61
7 TotaliRajoni Elbasan 1492825811 681 865 476 810960335 54.32
8 Totali Dr.D.SH.M.H 484 952330 1585660 649 3256291681 67.25
9 Totali Dr.P.M.H 2651329252 950 893 327 1700435925 64.14
10 Totalii infrastrukturës 70529257748 54522468968 16006788780 22.70
11 Total i Drejtorisë 110877561 87 538 764 23338797 21.05
130
Qendër
Gjithsej 98975243615 71647729467 27327514150 27.61
Burimi: Menaxhimi i Hekurudhës
Ndërtesat
Ndërtesat që kishte në pronësi shoqëria përfshinin ndërtesa të zakonshme si: zyra
të administratës qëndrore e të njësive vartëse të shoqërisë, magazina, ambjente
pune të punëtorëve, ndërtesat argjinatura mbrojtëse, ambjente pune e baraka
punëtorësh, gabina elektrike, etj. Ndërtesat që përdoreshin për ambjente pune apo
për qëllime specifike, përgjithësisht ishin të amortizuara dhe kishin nevojë për
restaurime thelbësore, por ato vazhdojnë të jenë në përdorim për funksionin e tyre.
Linjat
Shoqëria “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a Durrës kishte në
inventarin e pasurive të saj linja të përmasave e gjendjeve të ndryshme, që lidhnin
sektorët e qendrave të prodhimit dhe qytete të vendit. Ajo kishte rreth 450 km linjë
kryesore dhe rreth 150 km linje dytësore. Mosha e këtyre linjave ishte në varësi
nga koha e ndërtimit të linjave të ndërtuara me kontribut vullnetar dhe deri ne vitin
2004 e ndërtuar nga delegacioni ushtarak i ekspertëve DIA. Në hekurudhë herë pas
here ishte ndërhyrë me rikonstruksione duke përmirësuar thellësisht edhe
teknologjinë, ku ishte bërë në përgjithësi nje zëvendësim i traversave nga druri në
beton/arme. Në tërësine e tyre këto linja hekurudhore kanë një specifikë të tillë
ndërtimi me një shkallë të vogël amortizimi.
Për vetë faktin se siç shpjegonin specialistët e hekurudhës vendi ynë ka zgjedhur
metodën e zëvendësimit të rrotave të lokomotivave dhe vagonave me shkallë të
lartë amortizimi dhe ka përdorur shina të cilësisë së lartë (të forta), në mënyrë që
jetëgjatësia e tyre të jetë 50-100 vjetë, si dhe për faktin e shfrytëzimit jo të plotë
gjatë gjithë periudhës së shfrytëzimit të tyre. Për këtë arsye amortizimi faktik i tyre
nuk është i lartë.
Konkluzione mbi rezultatet e rivlerësimit dhe përfshirja e
efekteve në bilancin e datës 31.12.2007
Në përfundim të punës për rivlerësimin e aktiveve afatgjata, bazuar në
dokumentacionin e plotë vlerësues përpiluar nga specialistët e fushave përkatëse si
dhe në të dhënat shtesë të grumbulluara për efekt krahasimi nga burime të
ndryshme për çmimet e tregut, manualet e prodhimit, preventivat e punimeve dhe
të kostos së objekteve të veçanta të aktiveve afatgjata, informacionet e siguruara
gjatë inspektimeve e diskutimeve të shumta për gjendjen teknike e aftësitë e
përdorimit të mëtejshëm të aktiveve objekt rivlerësimi, rezultatet përmbledhëse të
131
rivlerësimit të aktiveve të shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhës”
sh.a. Durrës sipas gjendjes inventariale të tyre me 31.12.2006, paraqitet si vijon:
Totali 31.12.2006
Tabela 4. 22: Aktivet afatgjata materiale të Shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme
e Hekurudhave” sh.a Durrës
NR Klasa
Kodi
Emërtimi i
AAGJM
Vlera neto
para
rivlerësim
Vlera e
tregut
Diferenca
rivlerësimi(
rritje)
Diferenca
rivlerësimi(
pakësim)
a b c 1 2 3 4 (2:1)
1 212.00 Ndërtesa +linja 8113459435
6721269519
8 61230666102 2131430337 8.28
2 213.00 Makineri,pajisje,
instalime 670329467 2304766439 7 701221417 66784243 3.44
3 215.00 Mjete transporti 1633676136 2081615856 598 947 453 150354 998 1.27
4 218.00 Inventar ekono.
27082625 26 682 836 1 856 401646 0.99
5 232.00
Aktive afatgjata në
proces 21969138 21969138 - - 1
Totali 10466516801 71647729467 63530836827 2348971224 6.85
Burimi: Menaxhimi i Hekurudhës
Vlera e çmuar drejtësisht (e tregut) e shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e
Hekurudhave” sh.a Durrës për aktivet afatgjata materiale kosto e zëvendësimit pa
amortizimin (vlera e tregut në përdorim) në tërësi është 71.647.729.467 ose 6.85
herë më e madhe nga vlera kontabël neto e tyre me 31.06.2006.
Kosto e zëvendësimit për aktivet afatgjata materiale gjithsej (pa tokën) është 98
975 243.615 lekë ose 799.154.167 euro me një rritje prej 4.7 herë në krahasim me
koston e tyre historike të evidentuar në kontabilitet 21056905327 leke ,
zhvlerësimi teknik ekonomik i rivlerësuar i këtyre aktiveve është 27.327.514.150
lekë (98975243615- 71647729467).
Rivlerësimi i aktiveve afatgjata materiale kishte përfunduar në muajin dhjetor 2007
dhe efektet përkatëse ishin përfshirë në bilancin e vitit 2007 në bazë të ligjit
nr.9228, datë 29.04.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”.
Rivlerësimi i lejon shoqërisë të evidentojë vlerën e aktiveve afatgjata materiale dhe
të llogariste amortizimin e tyre në përputhje me SNK-të. Vlera e aktiveve afatgjata
që rezulton nga rivlerësimi nuk ka për qëllim dhe nuk mund të shërbejë si çmim
për shitjen e aktiveve afatgjata të shoqërisë, pavarësisht se ato janë një përqasje e
kostos së zëvendësimit pa amortizim me vlerën e tregut në përdorim. Analiza e
vlerësimit të aktiveve afatgjata materiale dhe përfundimet e arritura sygjeroj që të
132
përdoren nga shoqëria “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a Durrës për
të ndërtuar politika ekonomike si dhe për raportimin financiar në përputhje me
SNRF-të.
Vlera e caktuar drejtësisht (tregut) në bazë të SNRF-ve për aktivet afatgjata
materiale të shoqërisë me 31.12.2006 është 71 647 729 467 lekë ose 578 504 073
euro në bazë të kursit të shpallur nga Banka e Shtetit Shqiptar në këtë datë.
Rezerva e rivlerësimit e krijuar nga vlerësimi i aktiveve afatgjata materiale sipas
këtij projekti është 61 714 852 814 (63530836827 – 1783797807- 32186206) lekë
e cila ishte deklaruar në grupin e kapitaleve të veta në pasiv të bilancit datë
31.12.2007 si “Tepricë nga rivlerësimi”.
Ndërsa diferenca në zbritje nga rivlerësimi në shumën prej 532,987,211 lekë e
aktualizuar edhe me veprimet që shoqëria ka prekur rezultatin për këto aktive gjatë
vitit 2007, në shumën 13,577,677 lekë (kjo vetëm për llogarinë 215 të sektorit të
DSHMH vlera e vagonave te shitura), sipas Standardit 16 kalon në rezultat të vitit
për shumën 338,840,892 lekë dhe në llogari të klasës 4 në pritje për shumën 180
568 642 lekë deri në sistemimin e tyre.
.
VEPRIMET QE DO TE KRYHEN NE KONTABILITET.Debitohen, D K D Llog.171 K
-1 Llog.212 73,396,113,846 -2 16,286,973,054 77,441,932,541 -1Llog.213 2,010,420,035 -3 61,594,507,820 277,582,260 -4Llog.215 2,037,343,334 148,388,396 -5Llog.218 (1,944,674) 13,577,677 -6Llog.232 - SHUMA 77,881,480,874 77,881,480,874
SHUMA (1) 77,441,932,541 Kreditohen, D K D Llog.106 K D Llog.121 KLlog.281/2 14,296,878,083 212 59,326,461,719 212 137,722,835 Llog.281/3 375,983,063 213 1,696,002,908 213 12,439,384
Llog.281/5 1,615,656,791 215 572,041,338 215 127,415,505 Llog.281/8 (1,544,883) 218 1,855 218 4,536
SHUMA 16,286,973,054 -2 SHUMA 61,594,507,820 -3 277,582,260 -4
Nga,Llog.215 (8) 13,577,677
SHUMA 291,159,937
D Llog.414 K D Llog.414/1 K212 89,699,192 Nga,Llog.215 (6) 13,577,677 13,577,677 -7213 48,930,280 SHUMA 0 0
215 9,361,814 218 397,110 D Llog.121/652 K
SHUMA (5) 148,388,396 Nga,Llog.215 (7) 13,577,677
Nga,Llog.215 (8) (13,577,677)
SHUMA -
133
4.6 Efekti i raportimit tatimor në raportimin financiar (raste studimi)
Në bazë të objektivave të studimit dhe pyetjeve të kërkimit në kapitullin e parë si
dhe për t׳iu përgjigjur pyetjes “si dhe sa ndikon legjislacioni tatimor në
raportimin financiar të bizneseve”?, kemi marrë në shqyrtim tre raste studimi;
“Autoritetin portual Durrës”, “Multivac”, sh.p.k, Shkozet, “Drejtoria e
Përgjithëshme Hekurudha Shqiptare” Durrës. Një ndër përdoruesit kryesorë të informacionit të Pasqyrave Financiare janë
organet tatimore. Nevoja e përdorimit të Pasqyrave Financiare të njësive
ekonomike rrjedh kryesisht nga domosdoshmëria e llogaritjes së pjesës së tatimit
mbi fitimin që i takon të paguhet sipas ligjit organeve shtetërore. Shqipëria është
një vend i sistemit ligjor “code law”, ku standardet e kontabilitetit dhe raportimi
financiar për efekte tatimore janë të rregulluara me ligj. Amortizimi i llogaritur
tej normave të lejuara nga organi tatimor përbën një element shpenzimi të
pazbritshëm.
Për të analizuar efektin e raportimit tatimor mbi raportimin financiar mora në
shqyrtim llogaritjen e amortizimit kontabël dhe atij fiscal për të parë ndryshimin
midis tyre dhe më pas efektin e tij në të ardhurën neto të kompanisë nëpërmjet
testimit të hipotezave të mëposhtme:
APD dhe Multivac Albania Sh.p.k
Tabela 4. 23 : Amortizimi fiskal dhe kontabel I Aktiveve afatgjata materiale 2008
në APD
Nr Autoriteti Portual Durrës Amortizimi
kontabël
Amortizimi
fiskal
Diferenca +
1 Amortizimi sipas pasqyres
FA
401 462 284 338 596 504 62 865 781
2 Amortizimi i shesheve 220 239 461 141 130 331 79 109 131
TOTALI 621 701 746 479 726 834 141 974 911
Burimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza
Amortizimi kontabël, i cili është pasqyruar në Bilancin kontabël të APD për
shumën 621701746 lekë, është llogaritur nga raporti: Vlera e drejtë/vitet e ngelura
në përdorim. Amortizimi fiscal është llogaritur për cdo element të AAM-ve, duke
shumëzuar vlerën e mbetur me normat fiskale të amortizimit. Nga tabela shohim
që amortizimi kontabël është I ndryshëm nga amortizimi fiscal. Diferenca ndërmjet
dy amortizimeve në vlerën 141 974 911 lekë, njihet si shpenzim i pazbritshëm, për
efekte fiskale. Për këtë arsye kjo diferencë ka dhënë efekt të dukshëm në tatimin
mbi fitimin dhe fitimet e kompanisë, konkretisht:
134
Më poshtë paraqitet rakordimi i fitimit të llogaritur sipas Standardeve
Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (SNRF) dhe fitimit të tatueshëm :
Tatimi mbi fitimin
Tatimi i Kompanisë mbi aktivitetet e zakonshme është shuma e totalit të taksës
aktuale dhe tatimit të shtyrë. Tatimi i shtyrë kontabilizohet duke përdorur metodën
e detyrimeve të bilancit kontabël dhe llogaritet si tatim i pritur për tu paguar ose
për tu arkëtuar nga diferencat e përkohshme midis vlerës së mbartur të aktiveve
dhe detyrimeve për qëllime raportimi financiar dhe vlerës së përdorur për qëllime
fiskale.
Shuma e tatimit të shtyrë të lejuar bazohet në mënyrën e parashikuar të realizimit
ose pagesës të shumave të mbartura të aktiveve dhe detyrimeve, duke përdorur
normat fiskale të miratuara ose që priten të miratohen me siguri në datën e bilancit
kontabël.Tatimi mbi fitimin është njohur në pasqyrën e të ardhurave dhe
shpenzimeve dhe paraqet shumën e tatimeve të pagueshme dhe të shtyra.
Tatimi aktual është tatimi i pritshëm i pagueshëm mbi fitimin e tatueshëm të vitit, i
cili llogaritet duke përdorur normat e tatimeve në fuqi në datën e bilancit dhe
ndonjë rregullim të tatimit të pagueshëm në lidhje me vitet e mëparshme.
Tatimi i shtyrë llogaritet me normën e taksës që është parashikuar për tu zbatuar në
periudhën kur detyrimi paguhet ose aktivi të realizohet dhe ngarkohet në pasqyrën
e të ardhurave dhe shpenzimeve, përveç kur është e lidhur me zërat e ngarkuar
direkt në kapital. Në të tilla raste tatimi i shtyrë është gjithashtu pjesë e kapitalit.
Fitimi fiskal ndryshon nga fitimi neto i raportuar në pasqyrën e të ardhurave dhe
shpenzimeve sepse përjashton zërat e të ardhurave dhe shpenzimeve që janë të
tatueshme ose të zbritshme në vitet e tjera dhe gjithashtu përjashton zërat e të
ardhurave dhe shpenzimeve që nuk janë asnjëherë të tatueshme ose të zbritshme.
Shpenzimi për tatim fitimin përbëhet si më poshtë:
Viti i mbyllur më
31 dhjetor 2008
Tatim fitimi aktual 46,334,229
Tatim fitimi i shtyrë (aktiv) gjatë vitit (14,677,522)
Shpenzim tatim fitimi 31,656,707
Pasqyra e të ardhurave dhe shpenzimeve
Viti i mbyllur më
31 dhjetor 2008
135
Fitimi para tatimit sipas pasqyrave financiare të përgatitura
sipas SNRF (457,439,503)
Shpenzimet e pazbritshme për efekt tatimi
Amortizimi përtej normave tatimore fiskale 141,974,911
AQT të dala jashtë përdorimit 382,108,355
Provizion për konfliktin gjygjësor 224,616,901
Provigjon për klientët 88,382,384
Provigjon për AQT të dala jashtë përdorimit të
paekzekutuara
47,322,314
Gjoba dhe penalitete 11,786,040
Provigjon për inventarët të dala jashtë përdorimit të
paekzekutuara 880,570
Fitimi i tatueshëm 439,631,972
Tatim fitimi sipas normës standarde prej 10% 43,963,197
Tatimi i shtyrë rezulton si pasojë e diferencave të mëposhtme të përkohshme:
Diferenca të përkohshme 31 dhjetor 2008
Amortizimi i aktiveve të qëndrushme të trupëzuara llogaritur
mbi normat fiskale 146,775,220
Totali 146,775,220
Norma e tatimit: 10%
Aktiv tatimor i shtyrë 14,677,522
Ndikimi i amortizimit në shoqërinë Multivac sh.p.k
Multivac sh.p.k
Amortizimi
lokal
Amortizimi
SWIS GAAP Diferenca +
1 Amortizimi sipas 2008 55,627.63 65,989.57
10,361.93
2 Amortizimi i 2009 98,055.39
140,906.41 42,851.03
TOTALI 153683.02 206895.98 53212.96
Diferenca të përkohshme
Amortizimi i aktiveve të qëndrushme të trupëzuara
llogaritur mbi normat fiskale 53212.96
Totali 53212.96
Norma e tatimit: 10%
Aktiv tatimor i shtyrë 5321.296
136
Nga pasqyrat e amortizimit konstatojmë se amortizimi kontabël është i ndryshëm
nga amortizimi fiskal. Nga kjo nxjerrim konkluzion se amortizimi i llogaritur sipas
normave fiskale ndikon në raportimin financiar, kryesisht te tatim fitimi dhe te fitimi
neto pasi ky amortizim njihet si shpenzim i pazbritsëm te fitimi kontabël. Efekti te
tatim fitimi është
4.8 Efekti i metodës së llogaritjes së amortizimit në rezultatin neto
të njësisë.
Për të testuar hipotezat lidhur me efektin që metoda e llogaritjes së amortizimit ka në
rezultatin e shoqërisë kam marrë si rast empirik “Drejtorinë e Përgjithëshme
Hekurudha Shqiptare “ sh.a Durrës. Mjetet e transportit të shoqërisë “Drejtoria e
Përgjithëshme Hekurudha Shqiptare” sh.a Durrës, që janë lokomotivat dhe vagonat
janë mjete në inventarin e kësaj shoqërie të vëna në shfrytëzim, sipas gjendjes
teknike që kanë mbërritur në Republikën e Shqipërisë (të përdorura) dhe në
vazhdim. Një pjesë e tyre qëndrojnë të bllokuara për defekte e mungesa të pjesëve
të këmbimit e mangësi teknike, mungesë të riparimeve themelore, të dëmtuar e
vjedhur etj.,por edhe nga pikëpamja vizuale duket qartë amortizimi dhe korrodimi
nga agjentët atmosferik, si dhe mangësitë në papuce, mekanizmat e ngarkim-
shkarkimit dhe frenimit për shumicën e mjeteve që janë në punë.
Kjo shoqëri ka në pronësi gjithsej 52 copë lokomotiva, nga këto 19 copë janë në
përdorim dhe 33 copë në konservim, vagona pasagjerësh gjithsej 44 copë, nga këto
30 copë me përdorim të plotë, 9 copë me përdorim të kufizuar, 1 copë bagazhe me
përdorim të kufizuar dhe 4 copë të papërdorshëm fare, vagona mallrash 390 copë
gjthsej, nga këto 83 copë në përdorim të tjerët në konservim. Duke parë gjendjen
dhe shfrytëzimin e këtyre aktiveve arsyetova që të testoja metodat e llogaritjes së
amortizimit duke qenë se ky element zë një peshë të konsiderueshme në
shpenzimet e shoqërisë dhe ndikon në fitimin apo humbjen e saj. Shoqëria përdor
metodën lineare për llogaritjen e amortizimit sipas normave të vëndosura me
Vendim Drejtorie me qëllim për mosrëndim të rezultatit financiar
(humbjes).Lidhur me metodat e përdorura për llogaritjen e amortizimit dua të bëj
krahasimin midis metodës lineare dhe metodës së prodhimit për llogaritjen e
amortizimit. Duke u bazuar në shoqërinë “Drejtoria e Përgjithëshme Hekurudha
Shqiptare” sh.a Durrës, e cila ka aktive afatgjata specifike dhe pa treg në Shqipëri,
si dhe me një koeficient shfrytëzimi jo të plotë të këtyre aktiveve për arsye
zhvlerësimi ekonomik, fizik dhe moral hipotezat që do të testohen janë:
H0: Amortizimi i llogaritur sipas metodës së prodhimit ka më pak ndikim në
rezultatin financiar se amortizimi i llogaritur sipas metodës lineare
137
HA: Amortizimi i llogaritur sipas metodës së prodhimit ka më shumë ndikim në
rezultatin financiar se amortizimi i llogaritur sipas metodës lineare
Për të testuar këto hipoteza llogarisim amortizimin sipas dy metodave për vitin
2013 në shoqërinë “Drejtoria e Përgjithëshme Hekurudha Shqiptare” sh.a Durrës si
më poshtë:
Metoda lineare e amortizimit në Shoqërinë “Drejtoria e Përgjithëshme Hekurudha
Shqiptare” sh.a Durrës për vitin 2013.
Tabela e llogaritjes së amortzimit sipas dy metodave
TIPI I MJETIT
KOSTO
HISTORIKE
AMORTIZIMI
LINEAR
AMORTIZIMI
PRODHIMIT
DIFERENCA
VLERA E
MBETUR
LOKOMOTIVA
553,233,073
310,226,877
202261536
107965341
243,006,196
VAGONA
1,152,354,921 733,283,988
246466176 86817812
419,070,933
TOTALI 1,705,587,994 1043510865 448727712 594783153
662,077,129
Metoda e llogaritjes së amortizimit sipas metodës së
prodhimit
Bazuar në faktin që kjo shoqëri ka në zotërim aktive specifike të tipit të vjetër dhe
tepër të konsumueshme si nga zhvlerësimi moral ashtu dhe nga zhvlerësimi fizik
amortizimi për këto tipe do ishte me eficente nëse llogaritej sipas metodës së
prodhimit. Arsyeja është se amortizimi do të kishte më pak efekt në rezultatin neto
të njësisë ekonomike pasi këto aktive kanë një koeficient shfrytëzimi tepër të ulët.
Konkretisht:
52 lokomotiva x 15984 km/lokomotivw = 831184 km
19 “ 15984 “ = 303696 “
Amortizimi= 553233073/831184 = 666 lekë/km x 303696 = 202261536 lekë
388 vagona x 1184 km/vagon = 459528 km
83 “ x 1184 “ = 98272 “
Amortizimi = 1152354921/459528 =2508 x 98272 = 246466176 lekë
Amortizimi total sipas metodës së prodhimit :
138
202261536 + 246466176 = 448727712 lekë
Efekti ndërmjet dy metodave të amortizimit:
1043510865 – 448727712= 594783153 lekë
Nga rezultatet del se amortizimi sipas metodës së prodhimit ka më pak efekt në
rezultatin e shoqërisë kjo për arsye të mosshfrytëzimit të plotë të kapacitetit të
aktiveve (Mejete transporti). Pra, vërtetohet hipoteza nul dhe bie poshtë hipoteza
alternative.
KAPITULLI V
DISKUTIME I REZULTATEVE, KONKLUZIONE
DHE REKOMANDIME
Bazuar në problemin e kërkimit, objektivave të studimit si dhe pyetjeve të ngritura
në kapitullin e parë konkludojmë se: “Zbatimi i SKK-ve numër ‘5 dhe 15’ ka
filluar dhe sigurisht do jetë i vështirë për këdo që do përfshihet, megjithatë nuk
139
është “një mision i pamundur” nëse të gjithë kontribuojmë duke parë veten tonë
pjesë të këtij proçesi”
Zbatimi i suksesshëm i Standardeve Kombëtare do të jetë një sfidë për të gjithë
titullarët (kontabilistë, menaxherë, akademike, etj). Themelore në zbatimin e SKK-
ve numër ‘5 dhe 15’ është një kuptim i qartë i se çfarë janë këto standarde, çfarë
kërkojnë dhe për më tepër impakti i tyre në proçesin e raportimit për bizneset dhe
investitorët. Me gjithë vështirësitë e ndeshura gjatë rrugës së zbatimit të
standardeve përsëri vendi ynë pati një sukses pas vitit 2008. Këto vështirësi kishin
të bënin me vlerësimin e aktiveve me koston historike dhe vlerën e mbetur në
momentin e hyrjes dhe pasqyrimit në bilanc, njohjen e procesit të rivlerësimit të
aktiveve në pasqyrat financiare, ndryshimin e paraqitjes së zërave të bilancit,
nivelin e njohurive,etj. Në përgjithësi nga rezultatet e marra, vihet re se
vështirësitë kryesore vijnë nga kriteret e njohjes, metodat kontabël dhe nga matjet
e elementeve të pasqyrave financiare, gjë e cila vjen për shkak të zhvillimit
ekonomik të vendit tonë, mosekzistencës së një tregu aktiv si dhe vështirësive
në matjen e vlerës së drejtë apo mungesës së eksperiencave në metodologjinë e
matjes p.sh të vlerës së drejtë, konkluzione këto të konstatuara edhe nga rezultatet
e të anketuarve nëpërmjet pyetësorit.
Nga rezultatet e arritura të rivlerësimit konkludoj se vështirësia e zbatimit të
standardit numër ‘5’ vazhdon të jetë evident në Shqipëri.
Aktivet afagjata akoma njihen me koston historike dhe vlerën e mbetur nga
bizneset, arsyeja raportimi tatimor, për këtë arsye nëse aktivet do vazhdojnë të
mbahen me koston historike apo vlerën e mbetur atëhere ulet vështirësia e
zbatimit të standardit numër ‘5’ dhe e kundërta.
Vlerësimi i aktiveve me vlerën e drejtë nuk praktikohet nga bizneset për arsye se
vlerësimi me vlerën e drejtë nuk njihet nga tatimet dhe ka kosto , në rast se do të
aplikohet kjo vlerë atëhere do të rritej vështirësia e zbatimit, por informacioni do të
ishte më i përshtatshëm dhe më i besueshëm nga përdoruesit e informacionit
financiar.
Në Drejtorinë e Përgjithshme të Hekurudhave mungesa e 224 objekteve me vlerë
historike 176.919.000 lekë nuk ishte ç′rregjistruar nga inventari i aktiveve
afatgjata. Për rrjedhojë nuk përputhej vlera historike kontabël me atë të inventarit
fizik.
Sipas informacionit dy objekte me vlerë 178 484 820 lekë nuk ekzistonin fizikisht.
Ato ishin dëmtuar në tranzicion dhe ishin hequr nga kapitali i shoqërisë me urdhër
të Ministrisë së Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjitikës të RSH-ës në vitin 2007, por
ende mbaheshin në PF të shoqërisë.Për arsye të mos cregjistrimit, evidenca
kontabile nuk përputhej me inventarin fizik të aktiveve.
140
Zbatimi me korrektësi i standardeve të kontabilitetit nënkupton trajtimin në tërësi
dhe jo disa prej tyre pasi Standardet Kombëtare të Kontabilitetit janë faktorë të
rëndësishëm për rritjen e cilësisë së informacionit financiarë, sjelljen e
teknologjive të reja, rritjen e konkurrencës dhe kulturës së shërbimit dhe
integrimin e vendit në BE.
Rënia e aktiveve në vlerë pothuajse nuk njihej fare, jo vetëm për mungesë
informacioni por edhe për arsye se nuk njihet nga raportimi tatimor si shpenzim i
zbritshëm.
Rezultati financiar është i deformuar dhe informal, ndryshimi i terminologjive dhe
i strukturës së zërave të bilancit ka dhënë një impakt negativ te zbatueshmëria e
standardit numër ‘5’.
Llogaritja e amortizimit sipas normave fiskale rezultoi se ka efekt financiar si te
tatim fitimi ashtu edhe te fitimi neto i kompanisë.
Vlerësimi i aktiveve me vlerën e drejtë është më afër reales dhe nuk ka për qëllim
përafrimin e vlerës së aktivit me vlerën e tregut por i shërben menaxhimit për të
marrë vendime ekonomike dhe politika kontabile sa më të sakta dhe të
përshtatshme
Rezultatet treguan se realisht metoda e mbajtjes së amortizimit ka efekt në
rezultatin e njësisë, pikërisht te tatim fitimi. Arsyet mund të jenë të ndryshme ose
mos kuptimi i drejtë i standardit, ose shkalla e lartë e vështirësisë së zbatimit të tij,
sidomos në njohjen dhe evidentimin e tatimit të shtyrë.
Fryma liberale e zbatimit të ligjit nuk ndihmon në proçesin e integrimit të vendit në
BE. Mungesa e penaliteteve në ligjin “ Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare”
është një nga arsyet pse standardet nuk kanë gjetur zbatim në një pjesë të njësive
ekonomike.
Amortizimi i aktiveve në të gjitha rastet mbahet vetëm me metodën lineare edhe
atje ku është më efektive llogaritja me metodën e prodhimit.
Rekomandime
Tashmë jetojmë në një kohë ku duhet ndryshuar kultura jonë e të menduarit e të
vepruarit, për pregatitjen e pasqyrave të raportimit financiar. Sot ne jemi vend
kandidat për të hyrë në BE dhe duhet të mendojmë e të veprojmë si të tillë. Hapja e
tregjeve të kapitalit, firmosja e Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit, firmosja e
Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë dhe Evropianizimi i Ekonomisë Shqiptare kërkon
transparencë dhe gjuhë të njëjtë kontabël. Plotësimi edhe i këtyre kushteve do të
lehtësonte edhe problemet e integrimit të Shqipërisë në BE. Shpreh besimin që
armata e kontabilistëve të vendit tonë do të dijë të vlerësojë dhe të shfrytëzojë të
141
gjitha mundësitë për të ecur me kërkesat e kohës duke mos e lënë veten të ngelet
prapa.
Komuniteti i biznesit, e sidomos drejtimi i lartë i tyre duhet të kuptojë se pasqyrat
financiare nuk hartohen vetëm për zyrën e tatimeve, por edhe për shumë përdorues
të tjerë.
Një zgjidhje shumë më efikase drejt ndërgjegjësimit të biznesit për zbatimin e
detyrueshëm të Standardeve të Kontabilitetit do të ishte një ndryshim shtesë në
Ligjin nr.9228 dat 24.04.2004 “Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare” që ka
të bëjë me vendosjen e penaliteteve përkatëse në raste shkelje të tij.
Për të patur më shumë transparencë në raportimin financiar duhet të ndryshojë ligji
fiskal në ato elementë që janë në interésin e të gjithë palëve të interesuara për
zgjidhjen e kontradiktës midis dy palëve.
T’i jepet një rëndësi e veçantë sensibilizimit të mjedisit të biznesit lidhur me
rëndësinë e zbatimit të standardeve të kontabilitetit.Duhet të pasqyrohen me
realitet të gjitha shpenzimet si ato të amortizimit, të interesave, transportit që të
luftohet informaliteti, etj.
Nën proçesin e edukimit të mësuarit e profesionit duhet të jetë një proçes i cili
fillon në shkollë dhe vazhdon pambarim gjatë ushtrimit të tij. Me këtë duhet të
kuptojmë që arsimi universitar duhet të japë bazat teorike të profesionistëve të
ardhshëm kontabël dhe për këtë duhen riparë kurrikulat dhe programet përkatëse
që të jemi sa më afër reales (praktikës).
Organizatat profesionale trajnimin dhe kualifikimin e vazhdueshëm të hartuesve të
pasqyrave financiare duhet ta konsiderojnë si parësore në punën e tyre, duke i
azhornuar programet me ndryshimet që bëhen në trajtimin e standardeve nga
organizmat përgjegjëse përkatëse si dhe duke reflektuar në to probleme të dala nga
praktika dhe që kërkojnë zgjidhje.
Të nxiten dhe të stimulohen punimet individuale apo me bashkëautorësi të
edukatorëve kontabël dhe profesionistëve si dhe të organizmave dhe të
organizatave të ndryshme profesionale.
Të ngrihen dhe të funksionojnë strukturat e nevojshme profesionalisht të afta për
t’i dhënë zgjidhje problemeve që kanë të bëjnë me vlerësime dhe rivlerësime të
aktiveve ashtu siç e kërkojnë standardet
Aktivet afatgjata me koeficient prodhimi apo shfrytëzimi duhet të amortizohen me
metodat e prodhimit, si element kostoje me peshë që është amortizimi ndikon te
rezultati i njësisë ekonomike.
142
Kontributet e studimit
Por sigurisht që ky punim lë hapsirë për kërkime dhe studime të mëtejshme në
fushën e matjes së progresit jo vetëm të Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit
numër ‘5’ dhe ‘15’, por të gjithë setit të Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit
143
BIBLIOGRAFIA
Armstrong, C.S., Barth, M.E., Jagolinzer A.D. and Riedl E.J. (2008). Market
Reaction to the Adoption of IFRS in Europe. Harvard Business School Working
Papers. Accessed from: <http://www.hbs.edu/research/pdf/09-032.pdf>
Armstrong, C.S., Barth, M.E., Jagolinzer A.D. and Riedl E.J. (2008). Market
Reaction to the Adoption of IFRS in Europe. Harvard Business School Working
Papers. Accessed from: <http://www.hbs.edu/research/pdf/09-032.pdf>
Bannock, G. (1981). The Economics of Small Firms: Return from the Wilderness.
UK: WileyBlackwell.
Bollano J. (2011) “Shqipëria në Rrugën e Zbatimit të Standardeve të
Raportimit Financiar dhe Auditimit”
Bollano. Jorgji, Keshilli Braunbeck G., Iniciativae Edukimit SNRF, BSNK,
Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar, IFRS Foundation. London,
2013.
Buchanan R. F. (2003). “International accounting harmonization: Developing a
single world standard”. Business Horizons, (May–June).
Choi F.S et.al. (2002). “International Accounting” Prentice Hall, New Jersey,
4th edition.
Dhamo S. (2011) “Profesioni i kontabilistit dhe Roli i organizmave profesionale”
Dhamo S., Lera N., Miti M.(2008) “Accounting standards and tax reporting in
Albania- challenges and problems”: International Conference “Economic &
François Desmoulins-Lebeault (2003). Distribution of Returns and the CAPM
Empirical Problems, AFFI International Conference 2003, AFFI, Lyon, France.
Gaston R. Gelos & Ratna Sahay, (2000). "Financial Market Spillovers in
Transition Economies," IMF Working Papers 00/71, International Monetary Fund.
Gjergji (2006), “Does Albania have a Developed Financial Market”, discussion
paper, USAB publications, Bologna, Italy, http ://www. usabal.it/usab /images /
punime-shkencore/artan_gjergji.pdf
Gjergji (2007), “Roli i Shtetit në Zhvillimin e Tregjeve të Kapitalit në Vendet e
CEE”, material diskutimi në “Studime mbi Tregjet e Kapitalit dhe Letrave me
Vlerë”, publikim i AATADA, Tiranë.
Gjergji (2010) “Zhvillimi i tregut te kapitaleve në shqiperi dhe nevoja për një bursë
të re me kapital privat”. http://www.pdfio.com/k-1079857.html.
Guvemli O.; (2006) “Development of accounting thought from the ottoman
empire to the Turkish republic”
144
Jagric, T., Hribernik, T. M. and Stajnko, V., (2005). “The Behavior of Stock
Markets in Transition Economies“. Managing the Process of Globalisation in New
and Upcoming EU Members, Proceedings of the 6th International Conference of
the Faculty of Management Koper Congress Centre Bernardin, Slovenia, 24–26
November 2005.
Këshilli Kombëtar I Kontabilitetit, Konferenca Ndërkombëtare , Vizioni për të
ardhmen, Maj 2013.
KKK (2008) “Sfidat e aplikimit për herë të parë të SKK dhe SNRF dhe
problematikat e tyre”, Tryeza e Rrumbullakët
Lera N., Miti M., Këri L., Shini A.; (2008) “Standardet e Kontabilitetit-
Unifikim?!”,Mikrotezë.
Lintner (1965). The valuation of risk assets and the selection of risky investments
in stock portfolios and capital budgets. Rev. of Econ. and Stats 47.
Mossin (1966). Equilibrium in a Capital Asset Market. Econometrica 34, pages:
768–783.
Naço M., Gaxha V.; (2008) “Implementation of national accounting Standards
and its problems in Albanian Reality” MIBES 2008 829-842
Nobes C. W., & Parker, R. (2004). Comparative international accounting (8th
ed.). London: Prentice Hall.
Nobes C.W. (1998). Towards a general model of the reasons for international
differences in financial reporting. Abacus, 34, 162–187.
Rahman A., Perera H. & Ganeshanandam S.; (1996). “Measurement of Formal
Harmonization in Accounting: An Exploratory Study” Accounting and Business
Research, 26(4): 325-339
ROSC (2008) “Report on the observance of standards and codes in
Romania”
Ross, S., (1976). Risk, return and arbitrage. Risk Return in Finance ed. I. Friend
and J. Bicksler, Cambridge, Mass.: Ballinger.
Rotilă A. (2010) “The Implementation of IAS/IFRS in Romania”. Advances and
Perspectives Research in Accounting, Negotiation, and Distribution, Volume1,
Issue1
Rotilă A., Pătruţ V. (2008). Standardisation and professional judgment in the
accounting practice, The Annals of the University of Oradea, Economic
Sciences Series”, Vol. III, TOM XVII 2008, ISSN 1224-9858
Sharpe (1967). "A Linear Programming Algorithm for Mutual Fund Portfolio
Selection," Management Science, INFORMS, vol. 13(7), pages 499-510, March.
145
Sharpe (1967). "Portfolio Analysis," Journal of Financial and Quantitative
Analysis, Cambridge University Press, vol. 2(02), pages 76-84, June.
Social Challenges and Problems 2008”. Vol :3 pg. 431.
Sottoriva C. (2005). Principi contabili internazionali e coordinamento con il
TUIR. Le Società, 5, 590-594.
Street D. L. & Larson R. (2004). “Large accounting firms’ survey reveals
emergence of “two standard” system in the European Union”. Advances in
International Accounting, 17, 1-29.
Trifan (2009), Testing Capital Asset Pricing Model for Romanian Capital Market,
Annales Universitatis Apulensis Series Oeconomica, 11(1).
Wong, Bian (2005). Robust Estimation of Multiple Regression Model with
asymmetric innovations and Its Applicability on Asset Pricing Model. Working
Paper No. 0508. http://nt2.fas.nus.edu.sg/ecs/pub/wp/wp0508.pdf
Zadeh L.A., (1965) “Fuzzy sets,” Information and Control”, no. 8, pp. 338–353.
Zopounidis C, Despotis DK and Kamaratou I (1997). Portfolio selection using the
ADELAIS multiobjective linear programming system. Computational Economics
11: 189-204.
Citimi i revistave shkencore
Achleitner A. (2000): International-Accounting-Standards: Ein Lehrbuch zur
internationalen Rechnungslegung, Franz Vahlen GmbH, München, 2. Auflage.
Aras, G. and Crowther, D. (2008). Developing sustainable reporting standards.
Journal of Applied Accounting Research. 9 (1). 4-16.
Bhimani, A. (2008). The role of a crisis in reshaping the role of accounting.
Journal of Accounting and Public Policy. 27 (6). 444-454.
Dhamo S. (2006) “Zhvillimet e ardhshme në fushën e Kontabilitetit” Buletini
Ekonomik.
Duhanxhiu I., Kapllani V. (2012) “The relationship between financial and tax
accounting in Albania” the Romanian economic journal nr 43.
Fama (1976), "Efficient Capital Markets: Reply." Eugene F. Fama; Journal of
Finance,1976,31(1),pp.143- 45. http://links.jstor.org/sici?sic i= 00221082%
28197603% 2931%3°1%3 143%3AECMR% 3E2 .0.C%3B2-9
Fama, Eugene (1970). “Efficient Capital Markets: A Review of Theory and
Empirical Work”, Journal of Finance, 25, pp. 383-417.
146
Fama, Eugene F. and French, Kenneth R. (2003), The Capital Asset Pricing
Model: Theory and Evidence (August 2003). CRSP Working Paper No. 550; Tuck
Business School Working Paper No. 03-26. Available at SSRN:
http://ssrn.com/abstract=440920 or http://dx.doi.org/10.2139 /ssrn.440920.
Markovska V. H.V., (2004). “Implementation of international accounting
standards in Macedonia”.
Markovska V.H.V “Implementation Of International Accounting Standards1 In
Macedonia” Ernst & Young
Markowitz, H. (1952), Portfolio Selection, Journal of Finance. 6(1952): 77–91.
Meek G. K., & Thomas W. B. (2003). A review of market-based international
accounting research. Journal of International Accounting Research, 3(1), 21–41.
Michailidis, G., Tsopoglou, S,. Papanastasiou, D,. Mariola, E. (2006). Testing the
Capital Asset Pricing Model (CAPM): The Case of the Emerging Greek Securities
Market. International Research Journal of Finance and Economics, Issue 4. (2006).
Miles, James A.; Ezzell, John R. (1980). "The weighted average cost of capital,
perfect capital markets and project life: a clarification". Journal of Financial and
Quantitative Analysis 15 (3): 719–730.
Ross, S., (1976). The arbitrage theory of capital asset pricing. Journal of Economic
Theory 13, 341–60.
Spathis C. and Georgakopoulou E. (2007). ‘The adoption of IFRS in South
Eastern Europe: the case of Greece’. International Journal of Financial Services
Management,2(1):50:63
Tsalavoutas I. & Evans L. (2010) “Transition to IFRS in Greece: financial
statement effects and auditor size”, Managerial Auditing Journal, vol. 25, no. 8:
814-842
Verna G. (2003). Il bilancio tra riforma delle società e introduzione dei principi
contabili internazionali. Rivista dei Dottori Commercialisti, 3, 509-538.
Citimi i disertacioneve
Malaj. V, (2013) “Teoria Moderne e Portofolit dhe Studimi i Volatilitetit, Normat
e Kthimit të Aksioneve në Rajonin e Ballkanit” Disertacion Pg 17-69, Tiranë
2013, Shqipëri.
Hoxha E.,(2014) “Raportimi financiar i njësive ekonomike të vogla dhe
mesme:Standarde kombëtare apo ndërkombëtare”(Rast studimi – Adoptimi i
SNRF për NVM në Shqipëri),Disertacion pg.2,14
147
Ukjani M, 2013 “Zbatimi i standardeve të kontabilitetit, Raportimi financiar dhe
tatimor në shqipëri” Disertacion Pg 3-85, Tiranë 2013, Shqipëri.
Pjesë e web bibliografisë së kërkimit doktoral janë faqet e mëposhtme të internetit:
1) web faqja zyrtare e International Accounting Standards Board [http:/
www.ifrs.org]
2) web faqja zyrtare e Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit të Republikës së
Shqipërisë [http:/ www.kkk.gov.al/]
3) web faqja zyrtare e shoqërisë Hekurudha Shqiptare sh.a [http:/
www.hsh.com.al/]
4) web faqja zyrtare e Autoritetit Portual Durrës [http:/
www.apdurres.com.al/]
5) web faqja zyrtare e Ministrisë së Financave të Republikës së Shqipërisë
[http:/ www.minfin.gov.al/]
6) web faqja e Raiffeisen Bank Albania
[http:/ www.raiffeisen.al/]
7) web faqja zyrtare e International Organization of Securities Commissions
[http:/www.iosco.org/]
148
PhD. Candidate Shqipe Xhaferri
Diplomë (1993) dhe Masterin Niveli II-të në Universitetin Bujqësor
Tiranë (2006). Doktoraturën pranë UAMD në fushën e Kontabilitetit
me Tezë Dizertacioni “Zbatimi I standardeve 5 dhe 15 per aktivet
afatgjata, problemet e tyre në Shqipëri ”.
Pjesëmarrje aktive në 3 Konferenca Shkencore kombëtare dhe
ndërkombëtare, 3 artikuj shkencor, nga të cilët 2 me faktor impakti.
Mbulon fushat e Baza Kontabiliteti, Kontabilitet Financiar,
Kontabilitet Publik dhe Kontabilitet Kosto Drejtimi.
149
SHTOJCA 1
PYETSOR PËR AKTIVET AFATGJATA
Institucioni_________________________________
1. Cilin nga standardet e meposhtme keni perdorur per pasqyrimin e grupit te aktiveve afatgjata ne bilanc?a. SNKnr. 16b. SKKnr. 5c. SKKnr. 15
1/1.Në rast se është aplikuar standardi i kërkuar a keni patur vështirësi në implementimin e tij?Po □. Pse?
Jo□. Pse?
2. Aktivet afatgjata në institucionin tuaj sigurohen nëpërmjet:a. Blerjesb. Prodhimitc. Lizingutd. Dhurimite. Shkëmbimit me një aktiv tjetër
3. Sipas standardit të përdorur aktivet afatgjata vlerësohen me:a. Vlerën fillestareb. Kosto të tjera të drejtpërdrejtac. Kosto të vleresuar sipas SKK 6d. Te tjera(specifiko)________________________
4. A bëni rivleresim të aktiveve afatgjata çdo vit?Nesepo, si veprohet?
Nese jo, pse?
5. Inventarizimi i aktiveve afatgjata si bëhet:a. Çdo vitb. Çdo 5 vjetc. Tjetër specifikoni)______________________________________________
6. A ka ndryshuar paraqitja e zërave të bilancit sipas standardeve në bilancin e vitit 2011?Po □Ku qëndron ndryshimi?Jo□ Pse?
______________________________________________
150
7. A mendoni se ndryshimi është pozitiv?Po □ Pse:
Jo □Pse?
8. Aktivet afatgjata në bilanc njihen me:a. Koston historike b. Vlerë nnetoc. Vlerën e drejtë
8/1 . Nëse është aplikuar vlera neto, kjo metodë ka sjellë: a. Lehtësi në zbatim b. Pse?c. Vështirësi në zbatim d. Pse?
9. Rivlerësimi i aktiveve afatgjata në momentin e rivleresimit bëhet me:a. Modelin e kostosb. Modelin e rivleresimitNë rast se përdoret modeli i rivlerësimit si zbatohet?
10. Teprica në rritje nga rivleresimi i aktiveve afatgjata njihet si e ardhur në pasqyren e të ardhurave dhe shpenzimeve?
o Nëse Po □, Si pasqyrohet në kontabilitet?
o NëseJo □,Pse nuk pasqyrohet?
11. Nëse nga rivleresimi i aktiveve afatgjata rezulton që vlera kontabël të jetë më vogël, ateherë ky zvoglim a njihet sishpenzim në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve?
Nese Po □, Si pasyqohet në kontabilitet?
NeseJo □,12. Amortizimi sipas standardeve të kontabilitetitshpreh:
a. Përdorimin e një aktivi afatgjatëb. Ndryshimin e vlerës së tij
13. Objektivi i metodës se amortizimit është:a. Mbajtja e vlerës kontabël afër vlerës se tregutb. Pasqyrimi i saktë i perdorimit të aktivit
14. Amortizimi i llogaritur dhe i pasqyruar në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve :a. Njihet si shpenzim i zbritshëm nga fisku, sipas normave të vendosuranga drejtimi ?
b. Nese jo, ne cfarë zërash apo grupe të aktiveve afatgjata ka mosperputhje?
15. A mendoni që keni njohuritë e duhura për implementimin e Standardeve Kombetare të Kontabilitetit gjatë punës tuaj? NesePo □, Kush janë aftesitë e kërkuara?
Nese Jo □, Për çfarë keni nevoje?
Emër mbiemër, firmë Datë,___.___.20
151
Hipoteza Koeficent P-value Rezultati i
testimit te
hipotezave
Standardi i perdorur &Vlerësimi i aktiveve -0.314 P<0.01 ndikon
Standardi i përdorur &aplikimi i vlerës neto -0.253 P<0.05 ndikon
Standardi i perdorur & teprica e rivlersimit plusvlerë -0.264 P<0.01 ndikon
Standardi i perdorur & teprica e rivlersimit - -0.322 P<0.01 ndikon
Vështirësia e zbatimit & bërja e rivlerësimit -0.363 P<0.01 ndikon
Vështirësia e zbatimit dhe ndryshimi i paraqitjes së
zërave të bilancit
-0.315 P<0.01 ndikon
Vështirësia e zbatimit dhe ndryshimi i paraqitjes së
zërave të bilancit
-0.254 P<0.05 ndikon
Vështirësia e zbatimit dhe teprices së rivlerësimit - 0.457 P<0.01 ndikon
Vlerësimi i aktiveve dhe ndryshimi pozitiv -0.415 P<0.01 Ndikon
Vlerësimi i aktiveve dhe njohja e aktiveve -0.443 P<0.01 ndikon
Bërja e rivlerësimi dhe teprica e rivlerësimit + -0.298 P<0.01 ndikon
Bërja e rivlerësimit dhe objektivi i metodes së
amortizimit
-0.4 P<0.01 ndikon
Ndryshimi i paraqitjes së zërave të bilancit dhe teprica e
rivlerësimit +
-0.408 P<0.01 ndikon
Ndryshimi pozitiv dhe aplikimi i vlerës neto -0.382 P<0.01 ndikon
Ndryshimi pozitiv dhe teprica e rivlerësimit në + -0.276 P<0.01 ndikon
Njohja e aktiveve dhe vlerësimi i aktiveve -0.443 P<0.01 ndikon
Njohja e aktiveve dhe shprehja e amortizimit -0.217 P<0.05 ndikon
Aplikimi i vlerës neto dhe shprehja e amortizimit -0.241 P<0.05 ndikon
Aplikimi i vlerës neto dhe njohja e amortizimit -0.461 P<0.01 ndikon
Aplikimi i vlerës neto dhe niveli i njohurive -0.36 P<0.01 ndikon
Teprica e rivlerësimit në plusvler dhe ndryshimi pozitiv -0.276 P<0.01 ndikon
Teprica e rivlerësimit dhe shprehja e amortizimit -0.45 P<0.01 ndikon
Teprica e rivlerwsimit në plusvlerë dhe niveli i njohurive -0.448 P<0.01 ndikon
152
SHTOJCA 2
Lista e aktiveve qe jane objekt rivleresimi
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
PERMBLEDHSE E VLERSIMIT TE ASETEVE (AQ) VITI 2007,ME BAZE VLERSIMI GJ.31.12.2006.
Nr. SUBJEKTET Llog.212
E HSH-se Gj.kont.baz.vler. Amort.baz.vl. Vl.mbet.baz.vl. Kosto zevend. Amort.vl.zven. Vl.Metur.vl.zve. Dif.kzv.-vl.baz.
a b 1 2 3(1-2) 4 5 6(4-5) 7(4-1)
1 Dr.R-Durres 158,329,366 56,494,954 101,834,412 618,915,886 219,484,510 399,431,376 460,586,520
2 Dr.R-Tiran 254,582,977 116,346,316 138,236,661 2,206,670,589 416,359,167 1,790,311,422 1,952,087,612
3 Dr.R-Lac 240,837,423 172,322,228 68,515,195 2,681,584,930 955,785,115 1,725,799,815 2,440,747,507
4 Dr.R-Shkoder 275,208,396 80,959,085 194,249,311 5,926,052,284 1,824,612,606 4,101,439,678 5,650,843,888
5 Dr.R-Bajze 231,610,845 52,558,719 179,052,126 3,831,739,135 769,469,952 3,062,269,183 3,600,128,290
6 Dr.R-Elbasan 458,022,627 245,956,486 212,066,141 1,212,238,273 662,746,492 549,491,781 754,215,646
7 Dr.R.Fier-Ba. 703,415,747 245,283,946 458,131,801 1,226,843,685 447,597,535 779,246,150 523,427,938
8 Dr.Infrastr. 12,680,815,542 6,313,969,453 6,366,846,089 69,953,839,898 15,954,788,111 53,999,051,787 57,273,024,356
9 DSHMH 364,459,116 111,693,668 252,765,448 1,090,870,436 378,022,436 712,848,000 726,411,320
10 PMH 3,626,477 1,789,576 1,836,901 101,100,673 49,890,673 51,210,000 97,474,196
11 DPH"Qend." 144,386,846 4,461,496 139,925,350 61,553,419 19,957,413 41,596,006 -82,833,427
SHUMA 15,515,295,362 7,401,835,927 8,113,459,435 88,911,409,208 21,698,714,010 67,212,695,198 73,396,113,846
Llog.232 21,969,138 - 21,969,138 21,969,138 0 21,969,138 0
TOTALI 15,537,264,500 7,401,835,927 8,135,428,573 88,933,378,346 21,698,714,010 67,234,664,336 73,396,113,846
DSHMH (plus'vlera e rivlersimit per 112 vagonat e hequra me pare , "se te behet rivlersimi")
SHUMA 15,537,264,500 7,401,835,927 8,135,428,573 88,933,378,346 21,698,714,010 67,234,664,336 73,396,113,846
DSHMH (Vlera e 112 vagonave te hequra me vleren historike te pa'rivlersuar)
PMH (Vlera e lokom.1006 te hequr me vleren historike te pa'rivlersuar)
TOTALI 15,537,264,500 7,401,835,927 8,135,428,573 88,933,378,346 21,698,714,010 67,234,664,336 73,396,113,846
168
Ne Leke
Dif.am.zv.-am.baz. Vl.reze.llog.106 Vl.Paks.rezult. Vl.(ndj)kl.4 Gj.kont.baz.vler.Amort.baz.vl. Vl.mbet.baz.vl. Kosto zevend. Amort.vl.zven.
8(5-2) 9 10 11 12 13 14(12-13) 15 16
162,989,556 319,044,850 1,100,267 20,543,691 284,189,019 129,460,369 154,728,650 2,145,266,201 482,407,623
300,012,851 1,696,527,147 39,941,716 4,510,670 16,204,373 13,864,590 2,339,783 23,809,378 21,463,201
783,462,887 1,661,217,521 3,285,576 647,325 20,445,079 6,487,305 13,957,774 21,093,069 6,978,624
1,743,653,521 3,923,300,488 11,026,720 5,083,401 39,142,398 26,991,465 12,150,933 36,356,391 25,259,879
716,911,233 2,901,956,323 764,167 17,975,099 27,158,636 22,012,477 5,146,159 26,442,234 21,390,781
416,790,006 359,257,696 19,990,150 1,841,906 19,249,089 15,934,883 3,314,206 29,987,718 25,305,292
202,313,589 366,144,973 31,528,123 13,502,500 81,407,882 56,353,088 25,054,794 187,702,207 77,802,717
9,640,818,658 47,687,723,292 29,922,995 25,594,600 383,160,382 81,689,314 301,471,068 356,337,648 31,333,910
266,328,768 460,082,553 - 0 324,102,226 183,009,837 141,092,389 377,274,961 219,355,036
48,101,097 49,536,221 163,121 0 16,936,671 6,853,148 10,083,523 18,145,982 7,342,476
15,495,917 (98,329,345) - 0 1,905,462 915,274 990,188 1,905,463 915,274
14,296,878,083 59,326,461,719 137,722,835 89,699,192 1,213,901,217 543,571,750 670,329,467 3,224,321,252 919,554,813
0 0 0
14,296,878,083 59,326,461,719 137,722,835 89,699,192 1,213,901,217 543,571,750 670,329,467 3,224,321,252 919,554,813
14,296,878,083 59,326,461,719 137,722,835 89,699,192 1,213,901,217 543,571,750 670,329,467 3,224,321,252 919,554,813
14,296,878,083 59,326,461,719 137,722,835 89,699,192 1,213,901,217 543,571,750 670,329,467 3,224,321,252 919,554,813
169
TOTALIVl.mbet.baz.vl. Kosto zevend. Amort.vl.zven. Vl.Metur.vl.zve. Dif.kzv.-vl.baz. Dif.am.zv.-am.baz. Vl.reze.llog.106 Vl.Paks.rezult. Vl.(ndj)kl.4
47(45-46) 48 49 50(48-49) 51(48-45) 52(49-46) 53 54 55
316,414,965 2,872,433,973 752,258,381 2,120,175,592 2,324,581,712 520,821,085 1,872,661,615 5,803,687 63,097,297
194,150,421 2,309,340,229 459,110,694 1,850,229,535 1,963,101,660 307,022,546 1,701,237,918 40,557,082 4,601,722
83,256,129 2,704,204,047 963,513,750 1,740,690,297 2,441,379,034 783,944,866 1,661,378,007 3,291,881 651,957
227,752,454 6,126,901,535 1,992,563,393 4,134,338,142 5,649,651,231 1,743,065,543 3,923,823,277 11,040,739 6,196,922
185,077,412 3,860,984,209 792,744,446 3,068,239,763 3,599,811,888 716,649,537 2,902,524,187 764,186 18,597,649
328,433,053 1,492,825,812 810,960,336 681,865,476 793,684,289 440,251,866 377,871,457 21,772,789 2,666,245
498,853,520 1,475,136,919 569,507,895 905,629,024 634,796,680 228,021,176 462,779,423 36,199,569 19,804,148
6,909,120,010 70,529,257,748 16,006,788,779 54,522,468,969 57,163,889,871 9,550,540,912 47,716,071,100 73,887,578 28,834,562
976,964,376 4,842,605,198 3,256,291,681 1,586,313,517 2,590,957,710 1,981,608,569 709,201,883 97,679,305 2,173,573
558,862,033 2,651,329,252 1,700,435,925 950,893,327 841,883,008 449,851,714 392,194,416 163,121 0
165,663,291 88,908,423 23,338,797 65,569,626 -84,745,927 15,347,738 (98,329,345) - 1,764,321
10,444,547,664 98,953,927,345 27,327,514,077 71,626,413,268 77,918,991,156 16,737,125,552 61,621,413,937 291,159,937 148,388,396
21,969,138 21,969,138 0 21,969,138 0 0 0 0 0
10,466,516,802 98,975,896,483 27,327,514,077 71,648,382,406 77,918,991,156 16,737,125,552 61,621,413,937 291,159,937 148,388,396
-477,058,615 -450,152,498 -26,906,117 -477,058,615 -450,152,498 (26,906,117)
10,466,516,802 98,498,837,868 26,877,361,579 71,621,476,289 77,441,932,541 16,286,973,054 61,594,507,820 291,159,937 148,388,396
-106973201 -99,379,318 -7593883 -106973201 -99,379,318 -7593883
-27468010 -21,484,226 -5983784 -27468010 -21,484,226 -5983784
10,466,516,802 98,364,396,657 26,756,498,035 71,607,898,622 77,307,491,330 16,166,109,510 61,594,507,820 277,582,270 148,388,396(Vl.mbet.baze) (kost.e re zevens.) (Amort.ri,amo.baz) (Vl.e mbet.e rivle.) (deb.kl.2,kred.171) (deb.171,kred.280) (deb.171,kred.106) (deb.121,kred.171) (deb.kl.4,kred.171)
MINISTRIA 61,602,101,137 277,582,221 148,388,436DIFERENCA (7,593,317) 49 (40)
SHENIM:Vlera per 7593317 leke perfaqson dif.e plus'vleres se 112 vag.shitur(26906117-19312800").
170
Llog.213Vl.Metur.vl.zve.Dif.kzv.-vl.baz. Dif.am.zv.-am.baz.Vl.reze.llog.106 Vl.Paks.rezult. Vl.(ndj)kl.4 Gj.kont.baz.vler.Amort.baz.vl. Vl.mbet.baz.vl.
17(15-16) 18(15-12) 19(16-13) 20 21 22 23 24 25(23-24)
1,662,858,578 1,861,077,182 352,947,254 1,552,063,733 3,629,431 40,108,302 99,192,501 42,455,451 56,737,050
2,346,177 7,605,005 7,598,611 697,036 615,366 75,276 71,041,842 19,685,813 51,356,029
14,114,445 647,990 491,319 158,630 1,958 0 133,494 29,658 103,836
11,096,512 -2,786,007 -1,731,586 73,119 14,019 1,113,521 160,527,935 140,612,257 19,915,678
5,051,453 -716,402 -621,696 527,864 19 622,550 1,072,390 1,072,390 0
4,682,426 10,738,629 9,370,409 1,653,270 104,042 181,008 221,540,162 108,660,663 112,879,499
109,899,490 106,294,325 21,449,629 95,511,159 4,665,124 6,001,140 53,760,987 38,986,176 14,774,811
325,003,738 -26,822,734 -50,355,404 27,344,529 2,983,375 828,483 297,897,905 58,623,789 239,274,116
157,919,925 53,172,735 36,345,199 17,253,585 426,050 0 1,558,953,215 977,980,486 580,972,729
10,803,506 1,209,311 489,328 719,983 - 0 1,786,682,514 1,241,598,193 545,084,321
990,189 1 0 - - 0 13,554,668 976,601 12,578,067
2,304,766,439 2,010,420,035 375,983,063 1,696,002,908 12,439,384 48,930,280 4,264,357,613 2,630,681,477 1,633,676,136
2,304,766,439 2,010,420,035 375,983,063 1,696,002,908 12,439,384 48,930,280 4,264,357,613 2,630,681,477 1,633,676,136
2,304,766,439 2,010,420,035 375,983,063 1,696,002,908 12,439,384 48,930,280 4,264,357,613 2,630,681,477 1,633,676,136
171
TOTALIVl.mbet.baz.vl. Kosto zevend. Amort.vl.zven. Vl.Metur.vl.zve. Dif.kzv.-vl.baz. Dif.am.zv.-am.baz. Vl.reze.llog.106 Vl.Paks.rezult. Vl.(ndj)kl.4
47(45-46) 48 49 50(48-49) 51(48-45) 52(49-46) 53 54 55
316,414,965 2,872,433,973 752,258,381 2,120,175,592 2,324,581,712 520,821,085 1,872,661,615 5,803,687 63,097,297
194,150,421 2,309,340,229 459,110,694 1,850,229,535 1,963,101,660 307,022,546 1,701,237,918 40,557,082 4,601,722
83,256,129 2,704,204,047 963,513,750 1,740,690,297 2,441,379,034 783,944,866 1,661,378,007 3,291,881 651,957
227,752,454 6,126,901,535 1,992,563,393 4,134,338,142 5,649,651,231 1,743,065,543 3,923,823,277 11,040,739 6,196,922
185,077,412 3,860,984,209 792,744,446 3,068,239,763 3,599,811,888 716,649,537 2,902,524,187 764,186 18,597,649
328,433,053 1,492,825,812 810,960,336 681,865,476 793,684,289 440,251,866 377,871,457 21,772,789 2,666,245
498,853,520 1,475,136,919 569,507,895 905,629,024 634,796,680 228,021,176 462,779,423 36,199,569 19,804,148
6,909,120,010 70,529,257,748 16,006,788,779 54,522,468,969 57,163,889,871 9,550,540,912 47,716,071,100 73,887,578 28,834,562
976,964,376 4,842,605,198 3,256,291,681 1,586,313,517 2,590,957,710 1,981,608,569 709,201,883 97,679,305 2,173,573
558,862,033 2,651,329,252 1,700,435,925 950,893,327 841,883,008 449,851,714 392,194,416 163,121 0
165,663,291 88,908,423 23,338,797 65,569,626 -84,745,927 15,347,738 (98,329,345) - 1,764,321
10,444,547,664 98,953,927,345 27,327,514,077 71,626,413,268 77,918,991,156 16,737,125,552 61,621,413,937 291,159,937 148,388,396
21,969,138 21,969,138 0 21,969,138 0 0 0 0 0
10,466,516,802 98,975,896,483 27,327,514,077 71,648,382,406 77,918,991,156 16,737,125,552 61,621,413,937 291,159,937 148,388,396
-477,058,615 -450,152,498 -26,906,117 -477,058,615 -450,152,498 (26,906,117)
10,466,516,802 98,498,837,868 26,877,361,579 71,621,476,289 77,441,932,541 16,286,973,054 61,594,507,820 291,159,937 148,388,396
-106973201 -99,379,318 -7593883 -106973201 -99,379,318 -7593883
-27468010 -21,484,226 -5983784 -27468010 -21,484,226 -5983784
10,466,516,802 98,364,396,657 26,756,498,035 71,607,898,622 77,307,491,330 16,166,109,510 61,594,507,820 277,582,270 148,388,396(Vl.mbet.baze) (kost.e re zevens.) (Amort.ri,amo.baz) (Vl.e mbet.e rivle.) (deb.kl.2,kred.171) (deb.171,kred.280) (deb.171,kred.106) (deb.121,kred.171) (deb.kl.4,kred.171)
MINISTRIA 61,602,101,137 277,582,221 148,388,436DIFERENCA (7,593,317) 49 (40)
SHENIM:Vlera per 7593317 leke perfaqson dif.e plus'vleres se 112 vag.shitur(26906117-19312800").