ΤΕΥΧ

ΟΣ

54 ·

ΦΕΒ

ΡΟΥΑ

ΡΙΟ

Σ 20

01

· ΔΡ

Χ.

1000

■€

2,93

Τ Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η

Ιστορία ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣΠΟΛΕΜΟΣ

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝΣΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥΚΑΝΤΕΣΟ ΦΑΡΑΩ ΡΑΜΣΗΣ Β’ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΧΙΤΤΙΫΏΝ

Η ΚΑΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΓΙΛ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΣ ΧΟΡΛΣ

ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΟ ΑΝΤΣΙΟ (1944) - ΠΟΛΥ ΛΙΓΟΙ, ΠΟΛΥ ΑΡΓΑ1

Μ Η Ν ΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟ ΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ Π ΑΓΚΟ ΣΜ ΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ: Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ

CSS HUNLEY ": 0 ΠΡΩΤΟΣ ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΣ ΤΟΡΠΙΛΑΙΣΜΟΣ

Π ΕΡΙΕΧΟΜ ΕΝΑ6 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΑΝΤΕΣ

ΑΙΓΥΠΤΙΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ Χ ίπ ίΤ Ω Ν (1300 η.Χ.)

18 Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

26 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

34 Η ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ

46 "CSS HUNLEY"Ο ΠΡΩΤΟΣ ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΣ ΤΟΡΠΙΛΛΙΣΜΟΣ

52 Η ΚΑΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ

62 ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΟ ΑΝΤΣΙΟ (1944)ΠΟΛΥ ΛΙΓΟΙ, ΠΟΛΥ ΑΡΓΑ

Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ

■ « I Ι Ι Ι . Ι , Ι ·Ο Φ α ρ αώ Ρ α μ σ ή ς Β ' σ τη μ ά χ η τ ο υ Κ α ν τέ ς . Χ α ρ α κ τη ρ ισ τ ικ ή ε ίν α ι η φ ο λ ιδ ω τή ο ρ ε ιχ ά λ κ ιν η π ανοπ λία το υ η γ ε μ ό ν α , ο ο π ο ίο ςτ ο ξ ε ύ ε ι κ α τά τω ν εχ & ρ ώ ν (πίν. τ ο υ Μ ιχ ά λ η Λ ο υ κ ια ν ο ύ γ ια τη "Σ Ι").

4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ74 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ76 ΒΙΒΑΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ78 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ· Μηνιαίο περιοδικό ■ Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0 ΙΚ0Ν 0Μ ΑΚ0Σ. Αντιστράτηγος ε.α ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΑΗΜΗΤΡΗΣ ΓΈΔΕΩΝ Υποστράτηγος ε .α . τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε,α. I ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ. Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. I ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑ0ΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΠΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΠΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΣΩΤΉΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ · Δ Η Μ Ο ΣΙΕ ! ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΟΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49. 10683 ΑΘΗΝΑ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Τ .θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 · e-mail: periscop@otenel.gr · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ ' ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 20.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 21.500 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 17.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ .θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ; Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΧΑΜΕΝΩΝ ΚΙΒΩΤΙΩΝ ΤΩΝ ΝΑΖΙ

Π ενή ν τα π έν τε χρόνια μ ε ­τά τη λή ξη το υ Β' Παγκοσμίου Π ολέμου το Γ 1 Ράιχ ε ξα κ ο λ ο υ ­θ ε ί ακόμα να κρ ύβ ει καλά αρ­κ ε τά μυστικά του . Ορισμένα από αυτά φ ιλο δ ό ξη σ ε να απο- καλύψ ει μια έρ ευ να που άρχι­σαν από κοινού στη λ ίμνη Τό- π λιτς τω ν Αυστριακώ ν Αλπεω ν η Ω κεανολογική Ε τα ιρεία του Μ έρ υ λ α ντ και το Κ έν τρ ο Σ ιμόν Β ίζεντα λ του Λ ος Α ντζελες . Α ρ­χικά η έρ ευ να π ροβλεπ όταν να δ ια ρκέσ ει δ έκα εβ δ ο μ ά δ ες . Σκοπός τη ς ή τα ν η ανεύρεσ η δεκάδω ν κιβω τίω ν με χρυσό τω ν Ναζί, έργω ν τέχ ν η ς , τω ν αρχείων το υ σ τρατοπ έδου συ­γκέν τρω σ η ς Ζ α ξενχ ά ο υ ζεν (κο­ν τά στο Β ερολίνο), πλαστών β ρ ετα νικώ ν χαρτονομισμάτω ν, καθώ ς και σ ημαντικώ ν εγγρ ά ­φων στα οποία π ερ ιγραφ όταν με λ επ το μ έρ ε ιε ς η β ο ή θ εια του Β ατικανού στη φ υγάδευσ η να- ζιστικώ ν κεφ α λα ίω ν στη Νότια Α μερ ική ή η κα τάθεσ η άλλων κεφ α λα ίω ν σε τρα π εζικούς λο ­γαριασ μούς τη ς Ε λβετία ς. Η παραγωγή πλαστών χ α ρτονομ ι­σμάτω ν α π έβλεπ ε αρχικά στην υπ ονόμευση το υ β ρ ετα ν ικο ύ νομ ίσ ματος (βάσει τη ς γ ερ μ α ­ν ική ς επ ιχείρησης “Μπέρ- νχαρτ", σ το πλαίσιο τη ς οποίας η Luftwaffe “βομβάρδισε" τη Β ρετα νία με δ ισ εκατομμύρ ια π λασ τές λ ίρες), ενώ μ ε τά τη λή ­ξη του π ολέμου σ την ασφαλή μετάβαση ναζιστών πρακτόρω ν στη Ν ότια Α μερ ική . Τα κιβώτια μ ε το σύνολο το υ υλ ικού που π ρ οα να φ έρ θηκε είχαν ρ ίξε ι στη λ ίμνη α ξιω μα τικο ί τω ν SS κατά τη ν οπισθοχώρησή το υ ς σ το τέ λ ο ς το υ π ολέμου, μ ε τη ν π ρόθεση να τα αναζητήσουν στο μέλλον. Ενας μάλιστα από α υ τούς, ο Μ αξιμ ίλιαν Γκρού- μπερ, ε ίχ ε αποκαλύψ ει α ρ γ ό τε ­ρα ό τ ι μ ετά τη λήψη τη ς δ ια τα ­γ ή ς για τη ν άφεσ η τω ν κιβω­τίω ν στη λ ίμνη ε ίχ ε α να τινά ξει ένα ν τερ ά σ τιο βράχο, η κα τολ ί­σθηση το υ οποίου μείω σε το βά θος τη ς λ ίμνης σε εκ ε ίνο το σημείο από τα 100 μ έτρ α στα 94. Η πάροδος τόσω ν δ εκ α ε ­τιώ ν δ εν α να μενό τα ν να απ οτε- λ έσ ει σοβαρό πρόβλημα για τη δ ια τήρησ η τω ν στοιχείω ν στον βυθό τη ς λ ίμνης, λόγω τω ν χα­μηλών θερμοκρασ ιώ ν του ν ε ­ρού και τη ς σχετικά υψ ηλής π ερ ιεκ τ ικ ό τη τά ς το υ σε αλάτι. Α ν τίθ ετα σοβαρά προβλήματα ε ίχ ε δημ ιουργήσ ει μέχρ ι πρό­

0 Ο ρσον Ο υ έλ ς σ ε μ ια σκηνή τη ς τα ιν ία ς «Ο π ο λ ίτη ς Κ έην».

σφατα η στάση τη ς αυσ τρ ιακής Κ υβ έρ ν η σ η ς ,εν δ εχ ο μ έν ω ς στο πλαίσιο τη ς συγκάλυψ ης το υ ναζιστικού π α ρ ελ θ ό ν το ς τη ς χώρας. Το 1959 το γερμα νικό π ερ ιοδ ικό "Stern" ε ίχ ε επ ιχειρή ­σει μια αποστολή αναζήτησης τω ν χαμένω ν κιβω τίω ν που κα­τ έ λ η ξ ε σ την ανεύρεσ η πλα­στών λιρών και εγγράφ ω ν τω ν SS μ ε δ ια τα γές γ ια τη δ ιευ κ ό ­λυνση τη ς αποστολής Ναζί φυ- γάδω ν στη Ν ότια Α μερ ική . Η αυστριακή αστυνομία όμω ς ε- π ενέβη και δ ιέκο ψ ε τη ν έ ρ ε υ ­να. Α ργό τερ α οι αυσ τρ ια κές αρ­χ ές απείλησαν με βασανισ τή­ρια ένα ν πρώην σ τρατιώ τη που γνώ ριζε τη ν ακριβή θ έσ η τω ν κιβωτίων. Το 1963 η αυστριακή Κ υβέρνησ η προχώρησε σε ιδι­α ίτερ η έρ ευ να που κ α τέλ η ξε σ την ανεύρεσ η 38 κιβωτίων, τω ν οποίων όμως το π ερ ιεχ ό μ ε­νο δ εν απ οκα λύφ θηκε. Από γ ερ μ α ν ική ς π λευρά ς μ ετά το ν π όλεμο ε ίχ ε οργα νω θεί μια ο ­μάδα “έρ ευ να ς τη ς λ ίμ νη ς Τό- π λιτς" σ την οποία σ υμμετε ίχα ν α ρ κ ε το ί πρώην SS, με γνω σ τό ­τ ερ ο το ν σωτήρα το υ Μ ουσολί- νι, Ο ττο Σ κορτσ ένυ . Από αυτή τη ν ομάδα σ ήμερα ζε ι μόνο ο Χανς Ρ άιγκελ (ηλικίας 80 ετώ ν), ο οποίος το 1973 προσπάθησε να κ α τα δ υ θ ε ί κρυφ ά στη λ ίμνη μ ε τη β ο ή θ εια ενός χάρτη με το α κρ ιβ ές σημείο απ όθεσ ης των κιβω τίω ν - που το υ ε ίχ ε δώσει ο Μ αξιμ ίλ ιαν Γκρούμπερ. Ο Ράι- γ κ ελ εντο π ίσ θ η κε από το υ ς Αυ­σ τρ ιακούς, σ υνελήφ θη και απε­λ ά θηκε. Παρά τ ις δυσ κολ ίες ο Μπιλ Ο ουεν , επ ικεφ α λής τη ς π ρόσφατης ομάδας κα τά δ υ ­σης, ε ίχ ε δηλώσει: "Εχουμε 50- 50% π ιθ α νό τη τες να βρούμε α υ τό που ανα ζη τούμε. Α υτή η λ ίμνη ή τα ν ο σ κο υ π ιδ ο τενεκές το υ Γ Ράιχ". Παρά τ ις π ροβλέ­ψ εις το υ η έρ ευ να δ ια κόπ ηκε ά­δοξα , μ ε τά τη ν ανέλκυσ η ελά χι­στων κιβωτίων μ ε πλαστά χαρ­τονομίσ ματα , υπ ολειμμάτω ν από τα γ ερμα νικά εκρ η κτικά και α ρκετώ ν μπουκαλιών, καπα- κιών και ελαστικώ ν!

0 ΟΡΣΟΝ ΟΥΕΛΣ «ΘΥΜΑ» ΤΟΥ FBI

Η δημοσιοποίηση των φακέλ- λων του FBI έφ ερ ε στο φως μια ά­γνωστη πτυχή της ζωής του γνω­στού Αμερικανού ηθοποιού Ορ­σον Ουέλς: χωρίς να το γνωρίζει ο διαπρεπής ηθοποιός βρισκό­

ταν υπό παρακολούθηση από το 1941 μέχρι το 1954. Το όνομά του μάλιστα ενεγράφη τον Νοέμβριο του 1944 και στο "security index”, έναν κατάλογο «ανατρεπτικών» προσώπων που θα έπρεπε να φυ­λακιστούν σε περίπτωση «εθνι­κού κινδύνου». Τα αίτια γ ι' αυτή τη στάση τη ς αμερικανικής υπη­ρεσίας ανάγονται στην κυκλοφο­ρία της αριστουργηματικής ται­νίας του Ο υέλς «Ο πολίτης Κέ­ην», το 1941, στην οποία παρου­σιαζόταν με μελανά χρώματα η ζωή του μεγιστάνα του Τύπου Ου- ίλιαμ Ράντολφ Χηρστ. Ο τε λ ε υ ­ταίος είχε προσπαθήσει να παρε­μποδίσει την προβολή της τα ι­νίας, αλλά δεν το είχε κατορθώ­σει. Ομως συνδεόταν στενά με τον Χούβερ, γνωστό για τις α­κραία σ υντηρητικές θέσ εις του, ο οποίος κα τέλη ξε στο συμπέρα­σμα ότι ο Ουέλς ήταν ένας επι­κίνδυνος κομμουνιστής. Ετσι α­νέθεσ ε σε μια γυναίκα (η τα υ τό ­τη τα της οποίας παραμένει άγνω­στη μέχρι σήμερα) να παρακο­λουθεί στενά κάθε πλευρά της ζωής του: από τις οικονομικές του υποθέσεις μέχρι τις ερω τι­κές του ατασθαλίες ενόσω ήταν νυμφ ευμένος με τη Ρίτα Χέηγου- ορθ. Τελικά η παρακολούθηση

διακόπηκε το 1954, αφού ο Χού­βερ αντιλήφθηκε ό τι δεν υπήρχε κανένα επιβαρυντικό στοιχείο για τον διάσημο σκηνοθέτη και η­θοποιό.

ΦΩΣ ΣΤΟΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΓΙΟΥ ΤΟΥ ΣΤΑΑΙΝ

Η οικογενειακή ζωή του Στά- λιν παρέμεινε για πολύ καιρό μα­κριά από τα φώτα τη ς δημοσιότη­τας, τουλάχιστον όσο ο ίδιος ή­ταν ακόμη ζωντανός. Ετσι δεν ε ί­ναι ευρύτερα γνωστό ότι ο Σοβιε­τ ικός η γέτης είχε έναν γιο ο ο ­ποίος ήταν αξιωματικός του Σοβιετικού Στρατού και αιχμαλω­τίσ τηκε από τη Wehrmacht στις 16 Ιουλίου 1941, κατά τα πρώτα στά­δια της επιχείρησης "Μπαρμπα- ρόσα". Στη συνέχεια ο Γιάκομπ Τζουκασβίλι (όπως ήταν το όνο­μά του) μ ετα φ έρθηκε στο στρα­τόπεδο αιχμαλώτων Οφλανγκ, κοντά στο Ζαξενχάουζεν της Σα- ξωνίας. Παρά το ό τι ως αιχμάλω­τος των Γερμανών αποτελούσε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

ένα ιδιαίτερα πολύτιμο «λάφυ­ρο-. στις 15 Απριλίου 1943 ανα­κοινώθηκε ο θάνατός του. Η επί­σημη ερμηνεία ήταν ό τι αυτό συ- . έθη ενώ προσπαθούσε να απο- δράσει, παράλληλα όμως κυκλο- οορούσαν φ ήμες ότι στην πραγ­ματικότητα είχε αυτοκτονήσει. Σύμφωνα με τον καθηγητή Τζων Ερικσον, ο οποίος ερευνούσε το θέμα επί δώδεκα χρόνια, ο θάνα­τος του Τζουκασβίλι προήλθε πράγματι από αυτοκτονία. Ειδι­κότερα ο Ερικσον αποδίδει τους λόγους της αυτοκτονίας στις ει­δήσεις για την ανακάλυψη των πτωμάτων 11.000 Πολωνών αξιω­ματικών (που είχαν β ρ εθεί ν ε ­κροί από τα γερμανικά στρατεύ­ματα στο δάσος του Κατύν), στη σοβιετική ζώνη κατοχής της Πο­λωνίας κατά την περίοδο 1939- 41. Στις 13 Απριλίου 1943 ο γερ­μανικός ραδιοσταθμός Radio- Berlin ανακοίνωσε για πρώτη φο­ρά την ανακάλυψη τουλάχιστον 4.500 πτωμάτων στο Κατύν, απο­δίδοντας την εκτέλεσ η τω ν θυ ­μάτων στους Σοβιετικούς. Η Μό­σχα έσπευσε αμέσως να απορρί- ψει τους γερμανικούς ισχυρι­σμούς ως προϊόν προπαγάνδας ιαν και σήμερα η γερμανική ερ ­μηνεία γ ίνετα ι ευρύτερα αποδε­κτή), τα νέα όμως έφθασαν γρή­γορα μέχρι το Οφλανγκ, όπου έ ­

νας Γερμανός φρουρός έδ ε ιξε φω τογραφίες γερμανικών εφ η ­μερίδων στον Τζουκασβίλι. Συ­γκλονισμένος εκείνος όρμησε ε ­πάνω στα ηλεκτροφ όρα σύρματα του στρατοπέδου βρίσκοντας α­καριαίο θάνατο. Σύμφωνα με τον Ερικσον οι βολίδες που βρέθη­καν επάνω στο πτώμα του ρίχθη- καν αργότερα, προκειμένου να σ το ιχειοθετηθεί ο ισχυρισμός περί απόπειρας απόδρασης.

ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΑΦΟ ΤΟΥ ΤΖΕΝΓΚΙΣ ΧΑΝ

Από τα μέσα του περασμέ­νου Ιουλίου βρίσκεται σε ε ξέλ ιξη μια επιχείρηση αναζήτησης του χαμένου τάφου του Τζένγκις Χαν. Ο μεγάλος Μογγόλος κατακτη- τή ς πέθανε το 1227 κα ιτελευ τα ία του επιθυμία ήταν ο χώρος της ταφής του να παραμείνει μυστι­κός. Ετσι το σώμα του μ ετα φ έρ ­θ η κε μακριά από τη μογγολική πρωτεύουσα Καρακορούμ και θά φ τηκε σε μια άγνωστη τοπο­θεσία, μαζί με 1.000 πιστούς υπη­ρ έτες του οι οποίοι το είχαν συ­νοδεύσει μέχρι εκεί. Οι 800 στρα-

M.S. MINIATURES Μ ΙΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ Μ Ε ΦΙΓΟΥΡΕΣ

Ευχάριστα νέα για όλους τους φίλους και τους συλλέ­κτες της φιγούρας. Πρόσφα­τα ιδρύθηκε η εταιρία M.S.Miniatures του Μιχάλη Σδρά- νη, ιδιοκτήτη του γνωστού καταστήματος Modelling Nest (Ιωάννου Μεταξά 27-29,Εμπορικό Κέντρο Eurocen­ter, Γλυφάδα). Ηδη διατίθε­νται τέσσερις κωδικοί στα 54 mm με έντονο ελληνικό εν­διαφέρον (και τις τέσσερις φιγούρες τις έχει σκαλίσει ο Μιχάλης Σδράνης). Πρόκειται για έναν Ελληνα αγωνιστή με λάβαρο (MS-01), έναν Ελληνα αγωνιστή (MS-02), έναν Πέρση Αθάνατο (MS-03) και έναν Ρώ­σο μεσαιωνικό ιππότη (MS-04). Κάθε φιγούρα έχει προσεχθεί ιδιαίτερα. Η εταιρία σύμφωνα με τον ιδιοκτήτη της σκοπεύει να δραστηριοποιηθεί και στην αγορά του εξωτερικού. Μεγά­λη σημασία έχει δοθεί και στη συσκευασία, που όπως φαίνε­ται και στις φωτογραφίες είναι από τις καλύτερες του είδους. Σημειώστε πως οι φιγούρες διατίθενται και βαμμένες. Περισ­σότερα στοιχεία και πληροφορίες παρέχονται στο τηλ. 9681303, στο e-mail modnest@otenet.gr ή m sm iniatures@yahoo.com .

Ο Τ ζένγκ ις Χαν.

τιώ τες που συνοδέυσαν την πο­μπή μέχρ ι τον τόπο της ταφής σφαγιάσθηκαν μετά την επιστρο­φή τους, ώστε να μη γνωρίζει τ ε ­λικά κανένας που θ ά φ τηκε ο διά­σημος κατακτητής. Παρά ταύτα το μυστήριο της ταφ ής του έχει εξάψ ει το ενδιαφέρον πολλών υ­ποψήφιων εξερευνητώ ν , οι οποί­οι ελπίζουν να ανακαλύψουν τον χαμένο τάφο, που π ιστεύεται ότι πρέπει να περιέχει ανεκτίμητους θησαυρούς, προϊόντα λεηλασιών από τις περιοχές τις οποίες δ ιέ­σχισαν οι μογγολικές ορδές. Στη διατήρηση του μυστηρίου για τον χώρο της ταφής έχουν συ- ντελέσ ει αρκετο ί πρόσθετοι πα­ράγοντες, όπως η γενικότερη σπανιότητα των κειμηλίων που διασώθηκαν από την περίοδο των μογγολικών επιδρομών, η ε- σκεμμένη μυστικοπάθεια που διατηρούσε επί πολλές δ εκα ε­τ ίες το σταλινικό καθεστώς της Μογγολίας προκειμένου να κατα­πνίξει τα εθνικιστικά αισθήματα των Μογγόλων και οι φ ήμες με­τα ξύ των σύγχρονων Μογγόλων για έναν θησαυρό που κρύβεται στον τάφο και η αξία του οποίου λ έγετα ι ότι ξεπερνά κατά πολύ ε ­κείνη του θησαυρού του Τουταγ- χαμών ή των πήλινων πολεμιστών του τάφου του Κινέζου αυτοκρά- τορα Τσιν Σιχουάνγκ. Η σύγχρονη έρευνα διενεργείτα ι από δεκαπε- νταμελή ομάδα, επ ικεφαλής τη ς οποίας είναι ο αρχαιοπώλης Μά- ουρι Κράβιτς, Η αποστολή του Κράβιτς είναι η δ εύ τερ η που ορ­γανώνεται με αυτό τον σκοπό από το 1990. Η πρώτη απόπειρα έγ ινε από μια ομάδα Ιαπώνων οι οποίοι ερευνούσαν επί τρία χρό­νια χωρίς αποτέλεσμα. Οι ε ξελ ί­ξεις αναμένονται με μεγάλο εν ­δ ιαφέρον και ιδιαίτερα από τους Μ ογγόλους. οι οποίοι σε περί­πτωση επιτυχίας θα έχουν πολ­λούς λόγους να αισθάνονται ιδι­αίτερη υπερηφάνεια.

ΚΙΝΕΖΙΚΟΙ ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΟΥ ΚΟΡΕΑΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Στις 25 Οκτωβρίου του περα­σμένου έτους κορυφώθηκαν στην Κίνα οι εορτασμοί για την πεντηκοστή επ έτειο των πρώτων συγκρούσεων των Κινέζων «εθε­λοντών» με τα αμερικανικά στρα­τεύματα στο κορεατικό έδαφος, στο πλαίσιο του πολέμου της Κο­ρέας. Στον πόλεμο αυτό χάθηκαν 900.000 Κινέζοι, η μνήμη των ο­ποίων τιμήθηκε με ποικίλες ε κ θ έ ­σεις, άρθρα στον Τύπο, τηλεοπτι­κές εκπομπές και διάφορες άλ­λες εκδηλώσεις. Μ εταξύ των Κι­νέζων «μαρτύρων» (όπως χαρα­κτηρίζονται τα θύματα από την κρατική προπαγάνδα) ήταν και ο πρωτότοκος γιος του Μάο Τσε Τουνγκ, ΜάοΑνυίνγκ, η θυσία του οποίου τιμήθηκε με την κατάθε­ση στεφάνου, στο μνημείο που έ ­χει ανεγερθεί στη μνήμη του στη βορειοκορεατική πρωτεύουσα Πιόνγκ Γιάνγκ, από τον Κινέζο Υ­πουργό Αμυνας Τσι Χάο Τιάν, Στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώ­σεων ανασύρθηκε από τη λήθη και ο επικεφαλής των κινεζικών στρατευμάτων, Πενγκ Ντε Χουάι. ο οποίος το 1953 υπέγραψε τη συμφωνία εκεχειρίας στη διαχω- ριστική γραμμή μεταξύ της Βόρει­ας και της Νότιας Κορέας. Το τ έ ­λος του Π ενγκ ήταν πάντως άδο­ξο. αφού το 1959 τόλμησε να επι­κρίνει τον Μάο (τον οποίο θεω ­ρούσε φίλο του) για το γεγονός ό τι εκατομμύρια αγρότες λιμο­κτονούσαν λόγω των συνεπειών του «μεγάλου άλματος προς τα ε ­μπρός», με αποτέλεσμα να φυλα­κιστεί και να πεθάνει στη φυλακή το 1974. Παρόμοια υπήρξε η μετα ­χείριση που επιφυλάχθηκε στους Κινέζους αιχμαλώτους του πολέ­μου μετά την απελευθέρωσή τους και την επιστροφή τους στην Κίνα. Ο Κονσταντίν Ρισόφ, καθηγητής της ρωσικής γλώσσας στην Κίνα, που είχε φυλακιστεί με την κατηγορία της κατασκοπείας, αναφέρει στο βιβλίο του με τίτλο Ό αλυσοδεμένος δράκος" ότι συ­νάντησε πολλούς από αυτούς στη φυλακή όπου ήταν κρατούμενος, προσθέτοντας: «Εμείς τους απο- καλούμε ήρωες, αλλά η κινεζική κυβέρνηση τους θεω ρεί προδό­τες διότι έπεσαν στα χέρια του ε ­χθρού».

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η π ροσω π ική π α ρ έμ β α σ η το υ Φ αραώ Ρ α μ σ ή Β ' σ τη μ ά χ η τ ο υ Κ α ν τέ ς σ ώ ζει το ν δ ιχ α σ μ έ ν ο κ α ι

π α ν ικ ό β λ η το α ιγ υ π τ ια κ ό σ τ ρ α τ ό απ ό β έβ α ιη ή τ τ α . Το π ο λ εμ ικ ό ά ρ μ α το υ Ρ α μ σ ή σ ύ ρ ε τ α ι απ ό τ α δ ύο

α γ α π η μ έν α ά λ ο γ ά το υ , τ ο "Ν ίκη σ τ ις Θ ή β ε ς " κα ι το Ή Μ ο υ τ ε ίν α ι ικ α ν ο π ο ιη μ έν η " , κ α ι ο δ η γ ε ίτ α ι

α π ό το ν π ροσω π ικό τ ο υ η ν ίο χ ο , Μ έ ν ν α . Σ τ ις π λ ε υ ρ έ ς το υ ά ρ μ α τ ο ς κ ρ έ μ ο ν τ α ι ο ι φ α ρ έ τ ρ ε ς

μ ε τ α β έ λ η κ α ι τα τ ό ξ α τ ο υ Φ αραώ . i Χ α ρ α κ τη ρ ισ τ ικ ή ε ίν α ι η φ ο λ ιδ ω τή ο ρ ε ιχ ά λ κ ιν η

π ανοπ λία τ ο υ η γ ε μ ό ν α , ο ο π ο ίο ς τ ο ξ ε ύ ε ι κ α τά τω ν ε χ θ ρ ώ ν

* (πίν. το υ Μ ιχ ά λ η Λ ο υ κ ια ν ο ύ γ ια τη "ΣΓ^.

ΑΙΓΥΠΤΙΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

wir

ΧΙΤΤΙΤΟΝ (1300Π.Χ)

ΓΑΒΡΙΗΛ-Μ ΙΧΑΗΛ Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΑ Δ Η Σ Ισ τορ ικός-αρχαιολόγος

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΟΥ ΦΑΡΑΩ ΡΑΜΣΗ

Β 1 ΜΕ ΤΟΝ ΧΙΤΤΙΤΗ ΒΑΣΙΛΙΑ

ΜΟΥΒΑΤΑΛΛΙΣ, ΤΟ 1300 π.Χ.

ΣΤΟ ΚΑΝΤΕΣ. ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΑΠΟ

ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥΣ ΩΣ ΜΙΑ ΜΑΧΗ

ΕΞΕΧΟΥΣΑΣ ΣΗΜ ΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ

ΔΙΕΘ Ν Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ 13ου π.Χ.

ΑΙΩΝΑ. ΜΕ ΤΗ ΜΑΧΗ ΑΥΤΗ

Η ΕΠΕΚΤΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ

ΑΙΓΥΠΤΙΟΥ ΗΓΕΤΗ ΑΝΑΚΟΠΗΚΕ

ΣΤΗ ΝΟΤΙΑ ΣΥΡΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΌΛΟ

ΠΟΥ ΣΕ ΠΟΛΛΟΥΣ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΟΥΣ

ΝΑΟΥΣ ΔΟΞΑΣΤΗΚΕ ΩΣ ΝΙΚΗΤΗΣ,

ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕ

ΜΕΓΑΛΗ ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΚΑΤΟΡΘΩΣΕ

ΝΑ ΑΠΟΦΥΓΕΙ ΜΙΑ ΣΟΒΑΡΗ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΗΤΤΑ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗ

ΠΛΕΥΡΑ 0 ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΩΝ

ΧΙΤΤΙΤΩΝ ΘΕΛΗΣΕ ΝΑ ΔΩ ΣΕΙ ΕΝΑ ^

ΜΑΘΗΜΑ ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑ " " "

ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΠΕΡΟΨΙΑ ΤΟΥ ΦΑΡΑΩ

ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΤΟ ΚΑΤΑΦΕΡΕ.

ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΔΕΝ

ΥΠΕΧΩ ΡΗΣΕ ΟΠΩΣ 0 ΡΑΜΣΗΣ,

ΑΛΛΑ ΑΠΛΩΣ ΚΡΑΤΗΣΕ ΤΑ

ΚΕΚΤΗΜΕΝΑ ΧΩΡΙΣ

ΝΑ ΧΑΣΕΙ ΟΥΤΕ ΕΝΑ ΜΕΤΡΟ ΓΗΣ.

ΚΑΙ ΑΥΤΟΣ ΒΕΒΑΙΑ ΘΕΩΡΗΣΕ ΤΗ

ΜΑΧΗ ΑΥΤΗ ΩΣ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ

ΛΑΜΠΡΟΤΕΡΕΣ ΝΙΚΕΣ ΤΟΥ.

ΚΑΙ ΙΣΩΣ ΗΤΑΝ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ίϊίΙ

l i 1h ^ m t M

G u l4 H J £ r f & t t i U s i | 3 l f e 'S

l i f " i-ü> ’ J ' ! .

ί - ο Ί τ - T® U ^ 7 ^ 5 ·. f · ' . - i· · . ^ - . ; . .

Τμήμα π απ ύ ρ ο υ σ το ο π ο ίο α ν α ψ έ ρ ε τ α ι μ ια π α ρ α λ λ α γ ή το υ π ο ιή μ α το ς το υ π ο ιη τή "Π ε ν τα ο ύ ρ " σ χ ε τ ικ ά μ ε τη μ ά χ η το υ Κ α ν τέ ς (1 2 0 0 π.Χ. π ερ ίπ ο υ , Μ ο υ σ ε ίο το υ Λ ο ύ β ρ ο υ , Π α ρ ίσ ι).

Η μάχη του Κ α ντές στις ό χ θ ες του ποταμού Ο ρόντη είναι η αρχα ιό τε­ρη τη ς οποίας τ ις λ επ το μ έρ ε ιες

μπορούμε να ανασ υνθέσ ουμε με ακρίβεια. Τα γεγονό τα μάς είναι γνωστά από δ ια φ ορ ε­

τ ικ ές π ηγές σι οποίες αντανακλούν τ ις από­ψ εις και τω ν δύο στρατοπέδων. Από τη ν π λευρά των Χ ιττιτώ ν σ π ουδαιότερες είναι "η επιστολή του Ραμσή Β1 11 που β ρ έθ η κ ε στη Χαττούσα, τη ν αρχαία π ρω τεύουσα των Χ ιττιτώ ν, και η "επιστολή του στρατηγού", η οποία ανακαλύφ θηκε πρόσφατα στα αρχεία τη ς πόλης Ο υγκαρίτ, στη συριακή ακτή. Οι α ιγυπτιακές πηγές είναι πολύ πιο γλα φ υ ­ρές. Η διήγηση τη ς μάχης, συχνά αναφερό- μενη σαν ανακοινω θέν, χαράχθηκε μ ετά από διαταγή το υ Φαραώ σ τους το ίχους πολλών ναών: στην Αβυδο, στο Λούξορ, στο Ραμσείο στις Ο ήβες και στο Αμπού Σι- μπέλ. Το κε ίμενο σ υνοδεύετα ι από ανάγλυ­φα στα οποία απ εικονίζοντα ι τα δ ιάφορα ε ­πεισόδια τη ς μάχης, συμπληρωμένα με π ε­ρ ισ σ ότερες λ επ το μ έρ ε ιες από τ ις θ ρ υ λ ικές παραδόσεις. Η μάχη παρουσιάζεται με τη μορφή ενό ς επ ικολυρικού π οιήματος (όπως η δική μας Ιλιάδα), προς δόξα ν βέβαια του - :οίς>ημου Ραμσή Β1 (ελλ. Σέσωστρις). Το

ίημα αυτό, το λ εγόμ ενο το υ "Π ενταούρ" το όνομα το υ υ π ο τιθέμενου συγγρα-

z t 2 είναι 'όπως προαναφέραμε) χαραγμέ­

νο σ τους α ιγυπ τιακούς ναούς, αλλά έχουν σωθεί και μ ερ ικ ές παραλλαγές σε πάπυρο.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ - ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΣΥΡΡΑΞΗΣ

Κατά τη διάρκεια το υ δ εύ τερ ο υ μισού τη ς δ εύ τερ η ς χ ιλ ιετία ς π.Χ., η Εγγύς Ανατο­λή έγινε το θ έα τρ ο ενός π αρατεταμένου και π εισματικού αγώνα μ ετα ξύ τω ν μεγά ­λων δυνάμεω ν ε κ ε ίν η ς τη ς εποχής, οι οποί­ες ανταγω νίζονταν για το ν έλεγχο τη ς Συ­ρίας. Εκείνη τη ν π ερίοδο το βασίλειο τη ς Α ιγύπτου ε ίχε σοβαρά σ υμφ έροντα στην περιοχή, τα οποία προσπαθούσε να διαφυ- λά ξε ι πρώτα απέναντι στο βασίλειο το υ Μι- τάνν ι και από τα μέσα το υ 14ου αιώνα και μ ετά απέναντι σ τον διάδοχό του, το βασί­λ ειο των Χιττιτών. Και τα τρ ία αυτά βασίλεια είχαν τη ν επ ιθυμία να θέσ ου ν υπό το ν έ ­λεγχό το υ ς τη ν περιοχή με σκοπό να ε κ μ ε ­τα λλεύ ο ν τα ι το ν σ ημαντικό υλικό πλούτο τη ς και το τερά σ τιο προσοδοφόρο δ ιεθ ν ές εμπόριο το οποίο ε ίχε καταστήσει τη Συρία το εμπ ορικό σ ταυροδρόμι το υ αρχαίου κό­σμου. Το βασίλειο τη ς Α ιγύπτου είχε πάντα μεγάλα σ υμφ έροντα σ την περιοχή. Μ αρτυ ­ρ ίες για τ ις εμπ ορ ικές σχέσεις με τη Βύβλο υπάρχουν ήδη από τη ν 1η Δυναστεία (3100 π.Χ.). Παρόλα αυτά το ενδ ια φ έρο ν τη ς Αι­

γύπ του στην Ανατολή κατά τη δ ιάρκεια του Νέου Βασιλείου (1565-1085) αναζωπυρώθη­κε μ ετά τη ν εκδίω ξη τω ν επ ιδρομέω ν Υκ- σώς κατά το ν 16ο π.Χ. αιώνα. Η ε ξέλ ιξη μιας α μυντική ς σ τρα τηγικής η οποία θα προέ- βαλλε και θ α δ ιατηρούσε τη ν αιγυπτιακή σ τρατιω τική δύναμη μέχρι τη Συρία εθεω - ρ είτο ως το καλύτερο μέσο για τη ν ασφά­λεια τω ν ανατολικώ ν συνόρων της.

Παρόλο που η στρατιω τική ισχύς ή ταν η βάση το υ αιγυπτιακού ιμπεριαλισμού στη Χαναάν και στην Ανατολή, κατά τη διάρκεια του Νέου Βασιλείου δ εν ή ταν α ισθητή πα­ρά σε ελάχιστο βαθμό. Κύριο μέλημα τη ς Α ιγύπτου ή τα ν η εξασφάλιση τη ς τα κτικής πληρωμής τω ν φόρων από τα υποτελή στην α υ τοκρατορ ία κράτη και όσο αυτό γινόταν χωρίς προβλήματα οι Φαραώ δ εν επ έβαλ­λαν παρά μια χαλαρή επικυριαρχία επί των ασιατικών το υ ς κτήσεων. Τα μικρά κρατίδια - υποτελή τη ς α υ τοκρατορ ίας ή ταν ε λ ε ύ θ ε ­ρα να αλληλοσπαράσσονται κατά βούληση. Η υπ ο τέλε ιά το υ ς όμως συχνά αποδεικνυό- ταν απατηλή, ό ταν δ εν το υς τη ν υπ ενθύμ ι­ζε μια σοβαρή στρατιω τική επ ίδειξη δύνα­μης του επικυριάρχου τους , και συχνά συμ­μαχούσαν με το υ ς εχθρ ούς τη ς Α ιγύπτου για να απ οτινάξουν το ν ζυγό της . Πρώτα το Μ ιτάννι και αργότερα οι Χ ιττ ίτε ς προσπά­θησαν να υπονομεύσουν τη ν αιγυπτιακή ι­σχύ στην κεντρ ική Συρία. Ο ταν υπήρχαν α­σαφή ή αμφ ισ βητούμενα σύνορα μ ετα ξύ τω ν σφαιρών επ ιρροής των συγκεκρ ιμένω ν δυνάμεω ν στη ζωτική αυτή περιοχή, τα υ­π οτελή κρατίδια άρπαζαν τη ν ευκα ιρ ία για να προκαλέσουν ταραχές σ τρέφ οντα ς τη μια δύναμη ενα ντίον τη ς άλλης. Οι εκσ τρα ­τ ε ίε ς το υ Τούθμωση Γ (1504-1450 π.Χ.) στη βόρεια Συρία είχαν ως σκοπό να εξασφαλί­σουν έναν διαρκή αιγυπτιακό έλεγχο στην περιοχή. Α υτό όμως απ οδείχθηκε σχεδόν αδύνατο, αφού η Συρία απείχε π ερισσότε­ρα από 900 χλμ. από το αιγυπτιακό βασί­λειο . Η Α ίγυπτος δ εν ή ταν ακόμα ικανή ή π ροετο ιμασ μένη να πληρώσει το απαιτού- μενο τίμημα με μια μόνιμη και ουσιαστική σ τρατιω τική παρουσία που θα τη ς εξασ φ ά­λιζε το ν διαρκή έλεγχο τη ς περιοχής. Η Σ υνθήκη το υ Τούθμωση Δ 1 (1425-17 π.Χ.) με το Μ ιτάννι καθόρισε μ ετά από μακροχρόνι­ους αγώ νες τα σύνορα μ ετα ξύ τω ν δύο δυ ­νάμεων και εξασφάλισε ε ιρήνη για τρ ε ις γ ε ­νεές . Ο ταν όμως οι Χ ιττ ίτε ς δ ιέλυσαν το κράτος το υ Μ ιτάννι, στα μέσα του 14ου π.Χ. αιώνα, το πρόβλημα αναζωπυρώθηκε για μια ακόμα φορά. Η δ ισ τα κτικό τη τα των τελευ τα ίω ν Φαραώ τη ς 18ης Δυναστείας να σ τείλουν σ τρα τιω τικές δυνάμεις στη Συρία είχε ως απ οτέλεσ μα τη μείωση τη ς α ιγυ­πτιακής επ ιρροής στην περιοχή, καθώς και τη ν αποσκίρτηση ορισμένων πριγκίπων προς ό φ ελο ς τω ν Χιττιτών. Μ ε τη ν άνοδο, όμως, στον θ ρόνο τη ς Α ιγύπτου τη ς 19ης Δυναστείας εγκα ιν ιά σ τηκε μια νέα π ολιτι­κή, βασισμένη σ την ανανεω μένη σ τρατιω τι­κή ισχύ, με σκοπό την ενίσχυση το υ α ιγυ­πτιακού ελέγχου επί τω ν ασιατικών κτήσ ε­ων και τη ν ανάκτηση τω ν "χαμένων π εριο­χών" τη ς κεν τρ ικ ή ς Συρίας.

- ΙΣΤΟΡΙΑ

ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΟΠΛΑ ΤΩΝ ΕΜΠΟΛΕΜΩΝ

Το αιγυπτιακό σ τρά τευμα που επρόκει- το να εμπ λακεί ο τη σύγκρουση α π ο τελείτο από τέσσ ερα σώματα, στα οποία βρίσκο­νταν και πολλοί β ο ηθ ητικο ί μ ισθοφόροι από τη Νουβία, τη Λιβύη, τη Συρία και το Σουδάν, Σαρδάνοι, Μασουάνα, Μαζιού κ.ά., και 2.500 άρματα. Το σώμα το υ Σ εθ ερχόταν από τη ν Πα-Ραμσή, το σώμα το υ Π ταχ από τη Μ έμφιδα, το σώμα το υ Ρα από τη ν Ηλι­ούπολη και το σώμα του Αμμωνα από τις Θ ήβες. Τα αιγυπτιακά άρματα δ ιέθ ε τα ν τροχούς με έ ξ ι α κτ ίν ες και ή ταν ε λ α φ ρ ύ τε ­ρα ,ταχύτερα και πιο ευ έλ ικ τα από τα χ ιττι- τικά. Εφεραν δ ε από έναν ηνίοχο και έναν λογχοφόρο.

Ο α τομ ικός οπλισμός τω ν Αιγυπτίων πε- ρ ιελάμβανε ρόπαλα, ορειχάλκινα τσ εκ ο ύ ­ρια με ξύλ ινη λαβή, δρεπανόσχημα ξίφη, λόγχες και ξύ λ ιν ες ασπίδες επ ενδ εδ υ μ ένες με δέρμα βοδιού. Το τό ξο οι Α ιγύπτιοι το πήραν από ξένο υ ς λαούς. Το απλό τό ξο σε σχήμα δρεπανιού έφ θ α νε σχεδόν το ενά μ ι­σι μ έτρ ο σε ύψος. Α π οτελε ίτο από α ρ κετά στρώματα δ ια φ ορετικού υλικού. Σ το κ έ ­ν τρο ε ίχε μια ούγια από σκληρό ξύλο, που στην επάνω και τη ν κάτω π λευρά το σκέπα­ζε μια επένδυση από κέρατο. Α ργότερα, κα­τά τη ν 19η Δυναστεία, το τό ξο αυτό το συ­ναγωνίστηκε το διπλό τό ξο , που δονείτα ι στη μέση. Ενα ακόμα τρ ιγω νικό τό ξο φ α ίνε­ται πως είχε τρ ομ ερ ή δύναμη, αλλά προορι­ζόταν για αποκλειστική χρήση τω ν Φαραώ. Ο θώρακας, που π ροστάτευε από τα βέλη, ή ταν ένα κοντομάνικο δερ μά τινο πουκάμι­σο με ε ξω τερ ική επένδυση από ορειχάλκι- νες φ ολίδες, πολύ ακριβό στην επ εξερ γα ­σία και επ ιθυμητό λάφυρο. Την εποχή του Ραμσή Β' ή ταν ακόμα προνόμιο το υ Φαραώ, τω ν ηνιόχων και τω ν αξιωματικών.

Ο χ ιττ ιτ ικό ς σ τρα τός το υ βασιλιά Μου- βατάλλις α π ο τελείτο από 27.000 ά νδρες από είκοσ ι εθ ν ό τη τε ς . Μ ετα ξύ αυτών ήταν μισθοφόροι από τη Ναχρίνα, το παλαιό κρά­το ς το υ Μ ιτάννι, τη ν Αρζάβα και τη νότια α­κτή τη ς Μ ικράς Ασίας, τη ν Πιτάσσα στη Μ έ­ση Ανατολή, το Ν ταρντανόι στη δυτική Μι­κρά Ασία, τη ν Καρκίσα σ την ακτή, τη Βιλού- σα. βόρεια από τη ν Καρκίσα, τη ν Αραβάνα στη Μαύρη θάλασσα, τη ν Κ ιτσουβάρνα στον Μέσο Ταύρο, το Κ αρκεμίς στον Ευ­φράτη, το Ο υγκαρίτ στη συριακή μεσ ογεια ­κή ακτή κλπ. Ακόμα υπήρχαν 3.500 άρματα.

Ό Μ ουβατάλλις (αναφ έρει ο πάπυρος Σαλλιέ 3 στο Β ρετα νικό Μ ουσείο) δ εν είχε αφήσει έξω καμία χώρα που να μη τη ν περι- νάβει. Ολοι οι πρίγκιπές το υ ς ή τα ν σύμμα- χοί του και καθένας από α υ τού ς είχε μαζί ταυ το υ ς σ τρα τιώ τες του και π ολεμ ισ τές με ;μ α ξ ε ς σε μεγάλο, α μ έτρ η το αριθμό. Σ κέ­παζαν π εδ ιάδες και βουνά και ή ταν σαν α- - : 5ες το πλήθος τους. Δ εν άφησε (ο Μου- 6ατάλλις) καθόλου άργυρο και το ν πήρε όλο στην κατοχή του. Τον έδωσε σε όλες T.c χώρες για να τις οδηγήσει μαζί το υ στον πόλεμο .

Ο. Χ ιττ ίτε ς βασίζονταν ιδ ια ίτερα στα

Η μ ά χ η το υ Κοντές σ το Ρ α μ σ ε ίο ν σ τ ις Θ ή β ε ς . Ο ι Χ ιτ τ ί τ ε ς έχ ο υ ν π έ σ ε ι σ το ν Ο ρ ό ν τη . Ε νας σ τ ρ α τ ιώ τ η ς π ρ ο σ π α θ ε ί να τ ρ α β ή ξ ε ι το ν σ ύ ν τρ ο φ ό το υ σ τη ν ό χ θ η .

Α γ α λ μ α το υ Ρ α μ σ ή Β ', 19η Δ υ ν α σ τ ε ία . Σ τ ο εν τυ π ω σ ια κ ό κ ε φ ά λ ι το υ Φ αραώ " σ υ ν α ρ θ ρ ώ ν ο ν τα ι" δύ ο σ φ α ιρ ικ ο ί ό γ κ ο ι, όπ ου η λ ε ία επ ιφ ά ν ε ια το υ π ρο σ ώ π ου έ ρ χ ε τ α ι σ ε α ν τ ίθ ε σ η μ ε το υ ς λ ε π τ ο μ ε ρ ε ια κ ά α π ε ικ ο ν ισ μ έν ο υ ς π λ ο κ ά μ ο υ ς τω ν μαλλιώ ν.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σε έν α απ ό τα π ολλά α ιγ υ π τ ια κ ά α ν ά γ λ υ φ α ο Ρ α μ σ ή ς α π ε ικ ο ν ίζ ε τα ι να α ρ π ά ζ ε ι απ ό τα μ α λ λ ιά έ ν α ν Ν ο ύ β ιο , έν α ν Σ ύ ρ ο κ α ι έν α ν

Λ ίβ υ ο α ιχ μ ά λ ω το σ ε έ ν δ ε ιξ η κ υ ρ ια ρ χ ία ς . Α υ τή η κ α λ λ ιτ ε χ ν ικ ή π ρ ο π α γ ά ν δ α ε ίχ ε ω ς

σ κοπ ό να ε μ π ν έ ε ι το ν φ ό β ο κ α ι τη ν υ π ο τα γ ή σ το π α ν ίσ χυ ρ ο α ιγ υ π τ ια κ ό β α σ ίλ ε ιο .

Η ΑΡΧΗΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ

Η ανάκτηση τω ν αιγυπτιακών εδαφώ ν στη Συρία κόστισε στον

Φαραώ Ραμσή

* * » * I »

* · η * » η

mum*i l l i f f r f f f i « ι

r n m i m

Χ ε τ τ α ιο ς π ο λ ε μ ισ τή ς ά ρ μ α τ ο ς . Φ έ ρ ε ι ολόσ ω μ η π ανοπ λία απ ό μ ε τ α λ λ ικ ά ε λ ά σ μ α τα , ξ ύ λ ιν η α σ π ίδα

εν δ ε δ υ μ έ ν η μ ε δ έ ρ μ α κα ι α κ ό ν τ ιο (πίν. το υ Μ ιχ ά λ η Λ ο υ κ ια ν ο ύ γ ια τη "ΣΙ").

άρματα μάχης ως κύριο επ ιθετικό όπλο που διασπούσε τις γραμμές

το υ εχθ ρο ύ ανοίγοντας δρόμο για το βαρύ πεζικό. Τα δικά το υ ς ή τα ν Β αρύτε­ρα από τα αιγυπτιακά, με τρ ε ις σ τρα τιώ τες το καθένα: έναν ηνίοχο, έναν ασπιδοφόρο και έναν λογχοφόρο. 0 α τομ ικός οπλισμός τω ν Χ ιττιτώ ν ή τα ν παρόμοιος με το ν α ιγυ­πτιακό, υπήρχε δ ε κάποια προτίμηση στη μακριά λόγχη και στο κο ντό ξίφ ος.

Β1 (1328- 1238 π.Χ.)

τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν μια δ εκα ετία

συνεχών προσπα­θειών. Κατά το τ έ ­

τα ρ το έ το ς τη ς βα­σιλείας το υ (1301

π.Χ.) π ραγματοποίη­σε μια σαρωτική πο­

ρεία προς Βορρά και κατά μήκος τη ς α κτής

το υ Λιβάνου. Πέρασε από τη ν Τύρο και τη Βύβλο, σε κα- θ εμ ία από τ ις οποίες άφησε μια βασιλική επιγραφή για να θ υ μ ο ύ ­

ντα ι το πέρασμά του. Μ ετά κατά- φ ερ ε ένα αιφνιδιαστικό πλήγμα στο βασίλειο το υ Αμούρρου, α­

ναγκάζοντας το ν η γεμόνα του να δ εχ θ ε ί τη ν αιγυπτιακή ε ­

πικυριαρχία. Ο τε λ ε υ τα ί­ος έσ τε ιλ ε εσπ ευσμέ­

να ένα μήνυμα στον Χ ιττίτη βασιλιά

Μ ο υ β α τ ά λ λ ι ς , π ληροφορώ ντας το ν

ό τι άθελά το υ ε ίχε α λλάξει συμμαχία.Αυτή η "Πρώτη Ε κστρατεία τη ς Νίκης"

απ οδείχθηκε τόσο επ ιτυχής ώστε ο θ ρ ια μ ­β ευ τή ς βασιλιάς ξεκ ίνη σ ε μια δ εύ τερ η , το ν επ όμενο χρόνο, για να ανακτήσ ει το Κα- ν τές , που στο μ ετα ξύ ε ίχε αποσκιρτήσει από τη ν Α ίγυπτο και ε ίχε π ερ ιέλθ ε ι στην κυριαρχία τω ν Χ ιττιτώ ν, και να α νο ίξε ι έτσ ι το ν δρόμο για τη βόρεια Συρία. Τα σ τρα τεύ - ματά το υ σ υγκεντρώ θηκαν στην

π ρω τεύουσα το υ ανατολικού Δ έλτα , τη ν Πι- Ραμσή-Αναχουιτσύ, και αναχώρησαν από τη ν Α ίγυπτο ακολουθώ ντας τη σ υνηθισ μέ­νη παράκτια οδό προς τη Γάζα. Εκεί ο Ραμ­σής χώρισε το ν σ τρατό το υ σε δύο άνισα τμήματα . Ενα έμπιστο σώμα επίλεκτω ν, οι αναφ ερόμενο ι ως Νε'αρίμ, σ τά λθηκε στην ακτή για να εξασφαλίσει τη ν αιγυπτιακή κα­τοχή τω ν λιμανιών και τη ς α κτής τη ς Φοινί­κης και να ε λ έ γ ξ ε ι το Αμούρρου. Στη συνέ­χεια θ α σ τρεφ ότα ν προς το εσω τερικό τη ς χώρας για να συναντήσει το ν Ραμσή έξω α­κριβώς από το Καντές. Στο μ ετα ξύ ο Φαραώ οδήγησε τη ν κύρια δύναμή το υ από τη μ ε ­σόγεια οδό: από τη Χαναάν και το νότιο ά­κρο τη ς οροσειράς το υ Αντιλιβάνου διά μ έ ­σου τη ς κοιλάδας Μπεκάα προς τη ν Κουμι- ν τί (που μετο νομ ά σ τηκε σε “πόλη το υ Ραμ­σή στην κοιλάδα τω ν Κέδρων") και από εκε ί βόρεια, προς τη ν κορυφογραμμή του Κα­ν τές . απέναντι από το Χέρμι/Αρνάμ, από ό-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α ιγ ύ π τ ιο ς πεζός σ τρ α τ ιώ τη ς .Φ έ ρ ε ι α σ π ίδ α κ α ι το

"k h o p e sh ", έν α όπ λο ε υ ρ έ ω ς δ ια δ ε δ ο μ έ ν ο σ το ν

α ιγ υ π τ ια κ ό σ τ ρ α τ ό κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια το υ Ν έ ο υ

Β α σ ιλ ε ίο υ (πίν. το υ Μ ιχ ά λ η Λ ο υ κ ια ν ο ύ γ ια τη "Σ Ι").

στην ό χθ ες του Ο ρόντη. Οι σ τρα τιώ τες του, α ν τίθ ε τα με το υ ς Α ιγυπτίους, είχαν πάρει σαφείς δ ιαταγές.

Σ το σ τρατόπ εδο το υ Ραμσή εμ φ α ν ί­στηκαν τό τ ε δύο βεδουίνο ι τη ς φ υλής Σα- σού, οι οποίοι α ιχμαλω τίστηκαν και παρου­σιάστηκαν στον Φαραώ. Αφού το υ ς ανέκρι- ναν δήλωσαν τη ν επ ιθυμία το υ ς να εγκατα- λ είψ ου ν μαζί με τ ις φ υλές το υ ς τη χ ιττιτική συμμαχία και να προσχωρήσουν σ την α ιγυ­πτιακή. Μάλιστα έδωσαν τη ν πληροφορία ό τι ο Βασιλιάς τω ν Χ ιττιτώ ν είχε μ ετα β εί κρυφά στο μακρινό Χαλέπι, περίπου 200 χλμ. προς Βορρά, φ οβούμ ενος τ ις δυνά­

μεις το υ "πανίσχυρου και αγαπημένου των θ εώ ν Φαραώ". Τα νέα όμως ή τα ν πολύ

που μπορούσε να δ ει το ίδιο το Καντές. Ομως ό ταν έφ τα σ ε εκεί, τ ις τ ε λ ε υ τα ίες μ έρ ες το υ Μαϊου το υ 1300 π.Χ., τίπ οτα δ εν πρόδιδε τη ν παρουσία το υ εχθ ρ ι­κού στρατού, που θα έπρεπε να βρί­σκεται κάπου κοντά. Οι Αιγύπτιοι στρα­τ ιώ τες άρχισαν να σ τρα τοπ εδεύουν σ τήνοντας τ ις ασπίδες το υ ς στο χώμα, τη μια δίπλα στην άλλη. Σχημάτισαν έ ­ναν μεγάλο τετρά γω νο περίβολο με μια μοναδική είσοδο, στη μέση του οποίου σ τήθ η κε η σκηνή του Φαραώ. Ενώ ο τελ ευ τα ίο ς συσκεπτόταν με το υ ς στρα­τη γο ύ ς του ο Χ ιττίτη ς βασι­λιάς Μ ουβατάλλις (1306-1285 -Χ . ι . εγγονό ς του ιδρυτή του Μ εγάλου Κράτους τω ν Χ ιττιτώ ν Σουππιλουλιούμα 11380-1346 π.Χ.), έ θ ε τ ε σε ενέρ γε ια το σχέ­διό του. Ο σ τρατός του βρισκόταν στρατο- "εδ ευ μ ένο ς , α θέα τος , βόρεια το υ Κ αντές,

καλά για να είναι αληθινά. Ο πανούρ­

γος Χ ιττ ίτη ς βασιλιάς είχε σ τείλ ει α υτούς το υ ς βεδουί-

νους στον Ραμσή για να το ν παρα­πλανήσουν εμπ νέοντά ς του έτσ ι ένα απατηλό αίσθημα ασφάλειας. Αν ο Φαραώ π ίσ τευε τις "π ληροφο­ρίες" θα έπ εφ τε σε θανάσιμη παγί­δα και θα είχε να αντιμετω πίσει τη ν αιφνιδιαστική επίθεση το υ α­ντιπάλου του. Το σ τρατήγημα π έ­τυχε. Ο Ραμσής διέσχισε γρήγορα το ν νότιο Ο ρόντη με τη ν προσω­πική του φρουρά, α κο λο υ θ ο ύ μ ε­

νος από το πρώτο αιγυπτιακό σώ­μα του θ εο ύ Αμμωνα, για να αρχί­σει τη ν εγκατάσταση του σ τρα το ­πέδου το υ βο ρειοδυτικά το υ Κα­

ν τές . Ασαφώς π ληροφ ορημένος από το υ ς κατασκόπους το υ και

τυ φ λω μένος από τη ν υπερη- \ φάνειά του, η οποία επ ηρέα ­

ζε τη ν κρίση του, δ ιέπ ραξε και εκ ε ί ένα σοβαρότατο σφάλμα σ τρατηγικής. Στηρι- ζομένος μόνο στα λόγια των δύο αποστατών και παρά τις αντιρρήσ εις ορισμένων στρα­τηγώ ν του, χώρισε τις δυνά­μ εις το υ και αποφάσισε να προελάσει επ ικεφαλής μόνο το υ πρώτου σώματος του Αμμωνα, απομακρυνόμενος κατά 10 χλμ. τουλάχισ τον από

11

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α ν ά γ λ υ φ ο σ χ ε τ ικ ό μ ε τη μ ά χ η το υ Κ α ν τέ ς σ το Λ ο ύ ξο ρ . Α π ε ικ ο ν ίζ ο ν τα ι ο Φ α ρ αώ μ ε το υ ς α ξ ιω μ α τ ικ ο ύ ς κ α ι τ ο π ροσω π ικό το υ ά ρ μ α μ π ρ ο σ τά το υ , απ ό κ ά τω η σ ω μ α το φ υ λ α κ ή το υ κα ι ο ρ α β δ ισ μ ό ς τω ν Χ ιτ τ ιτ ώ ν κα τα σ κό π ω ν κ α ι σ το κ έ ν τ ρ ο η ε π ίθ ε σ η τ ω ν χ ιτ τ ιτ ικ ώ ν α ρ μ ά τω ν σ το α ιγ υ π τ ια κ ό σ τρ α τό π ε δ ο .

Α ν ά γ λ υ φ ο σ χ ε τ ικ ό μ ε τη μ ά χ η τ ο υ Κ α ν τ έ ς σ το Λ ο ύ ξο ρ . Ο Ρ α μ σ ή ς πάνω σ το ά ρ μ α α ν τ ε π ιτ ίθ ε τ α ι μ ό ν ο ς το υ , σ υ ν τρ ίβ ο ν τα ς τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς το υ . Π ίσ ω το υ α κρ ιβ ώ ς β ρ ίσ κ ε τα ι το ε π ίλ ε κ τ ο σ ώ μα τω ν Ν ε 'α ρ ίμ . Α ρ ισ τε ρ ά η π όλη το υ Κ α ν τέ ς δ έ χ ε τ α ι το υ ς η τ τ η μ έ ν ο υ ς φ υ γ ά δ ε ς μ έ σ α σ τα τ ε ίχ η τ η ς . Κ ά τω α ρ ισ τ ε ρ ά α π ε ικ ο ν ίζ ε τα ι το χ ιτ τ ι τ ικ ό β α ρ ύ π εζ ικ ό , το ο π ο ίο π α ρ έ μ ε ιν ε α μ έ το χ ο σ τη σ ύ γ κ ρ ο υ σ η .

τα υπόλοιπα σώματά το υ σε άγνωστο έδα ­φος. Α κο λου θούμ ενος από μερ ικούς αξιω­ματικούς και τη ν προσωπική το υ φρουρά τ έ θ η κ ε επ ικεφ αλής τη ς εμπ ροσθοφ υλα­κής, αντί να σ τε ίλ ε ι α ν ιχν ευ τές και να κρα­τήσ ει τη ν επαφή με τις κύρ ιες δυνάμεις του.

Ψύχραιμος ο βασιλιάς τω ν Χ ιττιτώ ν πα­ρατηρούσε τη ν προέλαση τω ν Αιγυπτίων που βάδιζαν με το κεφ ά λι κάτω προς τη ν παγίδα που το υ ς ε ίχε στήσει. Τότε έδωσε τη διαταγή σ τον σ τρα τό το υ να μ ετα κ ινη θ ε ί από τα βορειοδυτικά το υ Κ αντές και να δια­σχίσει τον Ο ρόντη. 0 Ραμσής σε αναζήτηση του εχθ ρο ύ βάδιζε προς το ν Βορρά και π ε­ρ ιερχόταν τη ν πόλη από τα δυτικά . Το σώμα Ρα ακολουθούσ ε αργά, ενώ το Πταχ και το Σ εθ βρίσκονταν ακόμα στη νότια όχθη του Ο ρόντη. 0 σ τρα τός του Μ ουβατάλλις τα υ ­τόχρονα π ραγματοποιούσε μια κυκλω τική κίνηση στα ανατολικά του Καντές, α θ έα τη από το ν εχθ ρ ό και κα λυμμένη πίσω από τις επ άλξεις τη ς πόλης και το υ ς λόφ ους, και κα τευ θυ νό τα ν προς τα νότια. Ο ελ ιγμό ς αυ­τό ς δ ιήρκεσ ε ένα ολόκληρο πρωινό και μ έ ­ρος το υ απ ογεύματος.

Φ θάνοντας βο ρειοδ υτικά του Κ αντές, στο εγκ α τα λελ ε ιμ μ ένο χ ιττ ιτ ικό σ τρα τόπ ε­δο, ο Ραμσής δ ιέ τα ξε να στήσουν τ ις σκη­νές για να αναπαυθούν οι σ τρα τιώ τες του από τη ν πορεία. Ως πρώτο σκοπό του είχε θ έσ ε ι να π ολιορκήσει τη ν πόλη. Ετσι είχαν τα πράγματα τη ν 9η μέρα του 3ου Σεμού, δηλαδή στις 24 Απριλίου 1300 π.Χ.

Στο μ ετα ξύ , καθώς το σώμα το υ Ρα πλη­σίαζε μέσα από τη ν πεδιάδα προς τη ν τοπ ο­θεσ ία του σ τρατοπ έδου, οι α ν ιχνευ τές του σώματος του Αμμωνα αιφνιδίασαν δύο Χ ιτ­τ ίτ ε ς κατασκόπους, το υ ς μόνους εχθ ρο ύς που είχαν συναντήσει μέχρι τό τε , το υς συ- νέλαβαν και το υς έφ ερα ν σ τον Φαραώ για να το υ ς ανακρίνει. Μ ετά από άφ θονους ρα- βδισμούς οι κατάσκοποι ομολόγησαν τη ν α­λήθεια : "Ανήκουμε στον πρίγκιπα το υ Χατ- τί. Μας έσ τε ιλε για να ανακαλύψουμε που βρίσκετα ι ο σ τρα τός τη ς μ εγα λειό τη τά ς σας". "Πού βρίσκετα ι λοιπόν ο πρίγκιπας το υ Χαττί;", το υς ρώτησε ο Ραμσής. "Κοίτα, ο δυστυχισμένος α φ έν τη ς του Χ αττί ενώ ­θ η κ ε με π ολλές ξέ ν ες χώρες που είναι τώ ­ρα σύμμαχοί του : τη χώρα του Νταρντανόι, τη χώρα τη ς Ναχρίνα, του Κεσκές, το υ ς κα­το ίκου ς του Μάζα και του Πιτάσσα, τη χώρα το υ Καρκίσσα και του Λούκα, τη χώρα του Καρκεμίς, τη χώρα τη ς Αρζάβα, τη χώρα του Ο υγκαρίτ, το υ Αρβεν, τη χώρα το υ Ινε- σα, του Μ ουσχάνετ, του Κ αντές, του Χαλέ- μπ και ολόκληρη τη χώρα του Κεντί. Εχουν πεζικό, π ολεμικά άρματα και πολεμ ικό ε ξ ο ­πλισμό και ο αρ ιθμός το υ ς είναι μ εγα λύ τε ­ρος από τη ν άμμο τη ς όχθης το υ ποταμού. Κοίτα, σ τέκοντα ι οπλισμένοι και ετο ιμ οπ ό ­λεμ ο ι πίσω από το παλιό Καντές".

Ο Ραμσής άρχισε τό τ ε να σ υνειδητοπ οι­εί τη ν παγίδα στην οποία ε ίχε πέσει. Η μόνη το υ ελπίδα ή τα ν πια η άφ ιξη το υ σώματος το υ Ρα. Ε στειλε αμέσως το ν ακόλουθό του μαζί με υπασπιστές με τη ν εντολή να επι­σπεύσουν τη ν άφ ιξη του σώματος το υ Πταχ

και του Σεθ, ενώ συγχρόνως απομάκρυνε από το ν τόπο τη ς επ ικε ίμ ενη ς σύγκρουσης τα μέλη τη ς βασιλικής ο ικογένε ια ς που το ν είχαν συνοδεύσει μέχρ ι εκεί.

Ενώ συνέβαιναν αυτά τα άρματα των Χ ιττιτώ ν προέλαυναν δυτικά του Ο ρόντη, το ν διέσχιζαν νότια του Κ α ντές και επ ιτίθε- ντο στο ανύποπτο και απ ροετο ίμασ το σώμα το υ Ρα. Τα βαριά οπλισμένα χ ιττ ιτ ικά άρμα­τα πλευροκόπησαν με ορμή το εχθρ ικό σώ­μα, το έσπασαν και το εκμηδένισαν. Μόνο λίγα αποσπάσματα κατόρθω σαν να απαγκι­στρω θούν μαζί με το υ ς δύο γ ιο υ ς του Ραμ­σή. Οι Χ ιττ ίτε ς κατόπιν άρχισαν τη ν κατα­δίωξη τω ν υπολειμμάτω ν το υ σώματος προς Ν ότο και στράφηκαν και προς Βορρά για να επ ιτεθο ύν κατά των ανδρών το υ σώ­ματος το υ Αμμωνα στο σ τρατόπ εδό του. Π ανικόβλητοι οι Α ιγύπτιοι άρχισαν να δια­σκορπίζονται. Α υτό ή ταν το κρίσιμο σημείο τη ς μάχης το υ Κ αντές. Είναι ευνόη το ότι υπό α υ τές τ ις σ υνθήκες είναι δύσκολο να π ισ τέψ ουμε ορ ισ μένες α ιγυπ τιακές π ηγές που μ ιλούν για αιγυπτιακή νίκη. Ο υ π έρ τε ­ρος χ ιττ ιτ ικό ς σ τρα τός εκμη δεν ίζο ντα ς το σώμα Ρα είχε ήδη θ έσ ει ε κ τό ς μάχης το ένα τ έ τα ρ το του αιγυπτιακού σ τρατού, αποκό- Βοντας συγχρόνως τα σώματα του Αμμωνα

και το ν Ραμσή από τις κύρ ιες δυνάμεις του. Το σώμα Πταχ ανύποπτο συνέχιζε τη ν πο­ρεία το υ και το Σ εθ ή ταν σε αναμονή νότια το υ Ο ρόντη. Σαν κεραυνός ο Μ ουβατάλλις επ ω φ ελήθηκε από τη ν κατάσταση. Εξαπέ­λυσε τα άρματά το υ στα ίχνη τω ν φυγάδων και στη συνέχεια ε κ τέλ εσ ε έναν ελιγμό υ­π ερφ αλαγγίζοντας και κυκλώ νοντας τον Ραμσή. Πώς υπό α υ τές τις σ υνθ ήκες η μά­χη, μια από τις σ ημ α ντικό τερ ες τη ς αρχαιό­τη τα ς , θα μπορούσε να έχε ι δ ια φ ορ ετικό α­π οτέλεσ μα από τη συντριβή τω ν Αιγυπτίων; Τα αιγυπτιακά χρονικά αποδίδουν τη ν ανα­στροφή που επ ακολούθησ ε στο θάρρος και στη γεννα ιό τη τα του ίδιου το υ Φαραώ. Ομως ακόμα και αν μπορούσε να κάνει θα ύ ­ματα, μόνο δύο τυχα ίες συγκυρίες το ν έσω­σαν από εκε ίνη τη ν απελπιστική κατάστα­ση. Η χ ιττ ιτ ική σ τρατιά δ εν ή τα ν ο μο ιο γε­νής και η πειθαρχία ή τα ν μάλλον χαλαρή στις τά ξε ις της . Η προσδοκία τη ς νίκης, η μέθ η τη ς μάχης και το δ έλεα ρ τη ς λ εη λα ­σίας έκαναν το υς σ τρα τιώ τες να επ ιβραδύ­νουν κατά τη ν καταδίω ξη μόλις δ ιέκρ ιναν το σ τρατόπ εδο το υ Ραμσή, τ ις σκηνές, τα αμάξια με τ ις π ρο μή θειες , τα όπλα και τις απ οσκευές των φυγάδων.

Ο ίδιος ο Ραμσής π αρέμεινε ψύχραι­

ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μος συγκέντρω σ ε τη ν προσωπική του : ; ο υ ρ ά και επ ιτέθ η κε στο αδύνατο σημείο τη ς εχθρ ικής π αράταξης, κοντά στην όχθη το υ Ο ρόντη, ρ ίχνοντας μέσα στον ποταμό το λ λ ά εχθρ ικά άρματα. Στη συνέχεια πραγ­ματοποίησε έ ξ ι απ εγνω σμένες επ ιθέσ εις ε- . αντίον του εχθρού, που είχε π λέον εισβά- λει στο αιγυπτιακό στρατόπ εδο. Ομως όταν ένας Χ ιττίτη ς έπ εφ τε ένας άλλος έπαιρνε στη θέσ η του. Ο Ραμσής απελπισμένος α­π ευ θύ νθ ηκε στον θεό-π ροστάτη του, το ν Αμμωνα: "Τι είναι αυτό πατέρα μου Αμμωνα, ξέχασε ο π ατέρας μου το ν γ ιο το υ ; Εκανα π οτέ τίπ οτα χωρίς εσένα; Ο ταν προχωρού­σα ή όταν σταματούσα, δ εν ή ταν πάντα από δική σου δ ιαταγή; Π οτέ δ εν π αρέβηκα τις δ ια τα γές σου...Τι είναι αυτο ί οι Ασ ιάτες για σένα Αμμωνα, αυτο ί οι άθλιοι, που δ εν γνω ­ρίζουν τίπ οτα για το ν θ εό ; Δ εν σου έκτισα αναρίθμητα μνημεία και δ εν γέμισα με αιχ­μαλώ τους το υ ς ναούς σου; Δ εν σου έκανα λαμπρές γ ιο ρ τές , δ εν σου θυσίασα 30.000 βόδια μέχρι τώρα με αρωματικά φ υτά και τα π ολυτιμότερ α θυμιάματα; Δ εν σου έ φ ε ­ρα οβελίσ κους από τη ν Ε λεφ άντινη και δεν έστησα προς τιμ ή ν σου α ιώ νιες π έτρ ες ; Κά­νω έκκληση σε σένα πατέρα μου Αμμωνα. Π εριβάλλομαι από ξένου ς που δ εν γνω ρί­ζω. Ολα τα κράτη ενώ θηκαν ενα ντίο ν μου και είμα ι εν τελώ ς μόνος. Οι σ τρα τιώ τες μου με εγκα τέλε ιψ α ν και κανένας από το υς ηνιόχους μου δ εν νοιάζετα ι για μένα. Κάνω έκκληση και παρατηρώ πως ο Αμμωνας α ξί­ζει για μένα περισσότερο και από ένα εκα ­το μμύρ ιο σ τρα τιώ τες και εκα το ντά δ ες χι­λ ιά δες αρματομάχους και δ εκά δες χιλιά­δ ες αδελφ ο ύς και παιδιά, ακόμα και αν συμ­φωνούσαν όλοι μ ετα ξύ το υς" (η επίκληση αυτή καλύπτει έναν ολόκληρο τοίχο του Ραμσείου στις Θήβες).

Σε αυτή τη ν κρίσιμη στιγμή τη ς μάχης έφ θασε αναπάντεχα και προς μεγάλη χαρά το υ Φαραώ το σώμα τω ν επ ιλέκτω ν Νε'αρίμ με το υ ς π επ ειραμένους το υ δ ιο ικη τές , οι ο ­ποίοι αμέσως οργάνωσαν τη ν αντεπ ίθεσ η διασπώντας το ν ασφυκτικό κλοιό γύρω από το ν Φαραώ. Χάρη σε αυτό το σώμα ο Ραμ-

Η ε κ σ τ ρ α τ ε ία το υ έ τ ο υ ς 4 (1 3 0 0 π .Χ .) μ α ρ τ υ ρ ε ίτ α ι σ ε έν α χ ρ ο ν ο λ ο γ η μ έ ν ο μ ν η μ ε ίο π ου β ρ έ θ η κ ε σ τη Β ύ β λ ο κα ι σ ε επ ιγ ρ α φ ή σ ε βρ ά χ ο π ου β ρ ίσ κ ε τα ι α κ ό μ α σ το α κ ρ ω τή ρ ιο το υ Ν α ρ Ε λ-Κ α λ μ π (Π ο τά μ ι το υ Σ κ ύ λ ο υ ). Το

έ τ ο ς 5 δ ιε ξ ι )χ θ η η μ ά χ η τ ο υ Κ α ν τ έ ς . Ο Φ αραώ π ρ ο χ ώ ρ η σ ε π ρ ο ς το Κ α ν τέ ς απ ό το ν

μ ε σ ό γ ε ιο δ ρ ό μ ο κ α ι έ σ τ ε ιλ ε μ ια ε π ίλ ε κ τ η επ ικ ο υ ρ ικ ή δ ύ ν α μ η κ α τά μ ή κ ο ς τ η ς α κ τή ς γ ια να το ν ε ξ α σ φ α λ ίσ ε ι απ ό τα δ υ τ ικ ά κ α ι

μ ε τ ά να το ν σ υ ν α ν τή σ ε ι σ το Κ α ν τέ ς . Η ά φ ιξ η τη ς τ ε λ ε υ τ α ία ς το ν έσ ω σ ε απ ό τη ν π α γ ίδ α

που το υ ε ίχ ε σ τ ή σ ε ι ε κ ε ί ο Χ ιτ τ ί τ η ς β α σ ιλ ιά ς Μ ο υ β α τά λ λ ις . Το έ τ ο ς β έ γ ιν ε η σ φ ο δ ρ ή ε π ίθ ε σ η εν α ν τ ίο ν τω ν π ό λ εω ν π ου ε ίχ α ν

α π ο σ κ ιρ τή σ ε ι, η α ν ά κ τη σ η τ η ς επ α ρ χ ία ς Ο ύ π ε κ α ι μ ια ε π ίθ ε σ η σ τη Ν τα π ο ύ ρ , μ έσ α σ τη Σ υ ρ ία . Το έ τ ο ς 10 ε ίν α ι η χ ρ ο ν ο λ ο γ ία μ ια ς τ ρ ίτ η ς ε π ιγ ρ α φ ή ς το υ Ρ α μ σ ή Β 'σ τ ο

Ν α ρ Ε λ-Κ α λ μ π κ α ι π ιθ α ν ώ ς α υ τή τ η ς ν έα ς το υ ε π ίθ ε σ η ς σ τη Ν τα π ο ύ ρ τη ς Σ υ ρ ία ς .

Λ ε π τ ο μ έ ρ ε ια α π ό τ η μ ά χ η τ ο υ Κ α ν τ έ ς . Ε νας Χ ιτ τ ίτ η ς η ν ίο χ ο ς π ρ ο σ π α θ ε ί να σ υ γ κ ρ ο τή σ ε ι

τ α α φ η ν ια σ μ έν α ά λ ο γ ά το υ (α ν ά γ λ υ φ ο από το ν ναό το υ Λ ο ύ ξο ρ ).

σής κατόρθω σε να ισορροπήσει τη ν κατά­σταση. Σε α υ τούς ό φ ε ιλ ε τη ζωή του και χά­ρη σε α υ τούς έγ ινε ο Ραμσής ο Μ έγας. Ο αυλικός π οιητής α φ ηγή θ η κε αυτή τη στιγ­μή με κάθε λεπ το μ έρε ια και υπερβολή, σε σημείο που κάποιος να αναρω τιέτα ι αν ο Φαραώ νίκησε μόνος το υ ς αντιπάλους του: "Ο Αμμωνας α κού ει αυτά που λέω και όταν το ν καλώ έρχετα ι. Μου δ ίνει το χέρι, αλαλά- ζω από χαρά, μου φωνάζει πίσω μου “ε ­μπρός, εμπρός! Είμαι μαζί σου!" και είμαι κα λύ τερος από εκα τό χ ιλιάδες άνδρες. Εγώ ο κύριος τη ς ν ίκης που αγαπάει τη δύναμη".

Μ ε τη ν επέμβαση τω ν επ ιλέκτω ν η κα­τάσταση ά λλαξε. Ο Ραμσής, του οποίου η ή ττα ή τα ν ζή τημα λεπτώ ν, επ έσ τρ εψ ε στην επ ίθεση και πήρε θάρρος. Μια βροχή από βέλη απ οδεκάτιζε τα χ ιττ ιτ ικά άρματα, των οποίων η ορμή άρχισε να ανακόπτετα ι

μπροστά στην αντεπ ίθεσ η τω ν επιλέκτων.Ο βασιλιάς τω ν Χ ιττιτώ ν δ εν είχε επέμ-

βει ακόμα προσωπικά. Σ τεκό τα ν πάνω στο άρμα το υ στην άλλη όχθη του Ο ρόντη, στη μέση τη ς σω ματοφυλακής του, και παρακο­λουθούσ ε από μακριά τη ν ε ξέλ ιξη τη ς μά­χης. "Δ εν βγή κε να π ολεμήσ ει γ ια τί φοβή-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

t Χ ε τ τ α ίο ς β α σ ιλ ικ ό ς

φ ρ ο υ ρ ό ς (πίν. τ ο υ Μ ιχ ά λ η

Λ ο υ κ ια ν ο ύ για τη "Σ Ι").

Σωμα Σεθ

Αρχικόστρατόπεδο

θ η κ ε τη μεγά λε ιό- τη τά του", αναφ έ­ρει η επιγραφή στο Ραμσείο και στο Αμπού Σι- μπέλ. Ο Μουβα-

τά λλ ις ό ταν ε ίδ ε τη σύγχυση στα

χ ιττ ιτ ικό άρματα έ ­δωσε διαταγή σε

1.000 ακόμα να διασχί­σουν το ν π οταμό και να

επ ιτεθ ο ύ ν σ τους Α ιγύπτι­ους. Ομως η ορμητική επί­

θεσ η του Ραμσή και η άφιξη τη ς εμπ ροσθοφ υλακής το υ σώμα­

το ς Π ταχ τα συνέτριψαν. Τα άρματα των Χ ιττιτώ ν μ ετά από λίγο αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Ο Ραμσής (σύμφωνα με το ποίημα) και οι επ ίλεκτο ι καταδίω ξαν τον αντίπαλο, που τράπ ηκε σε ά τακτη φυγή

προς τα ανατολικά του Ο ρόντη . Τα άρματα καταδιω κόμενα ή υποχωρούντα συγκρού- στηκαν μ ετα ξύ το υ ς κατά τη διάβαση του ποταμού: "Ο ιπποκόμος του Μ ουβατάλλις, ο σ τρα τηγός του πεζικού και τω ν αρμάτων του, ο αρχιευνούχος και ο Χλεπσαρού, ο ε ­πίσημος ιστοριογράφος του, πνίγηκαν. Οι η ­νίοχοί του , ο Ταρκουμενές και ο Π εγιές, ο Τεντέρ, αρχηγός τη ς σω ματοφυλακής του, ο Κ εμυές, δ ιο ικη τής τω ν επιλέκτω ν, ο Α- τζέμ , αρχηγός των βοηθητικώ ν, και άλλοι σπουδαίοι έπεσαν τρυπ ημένο ι από τα βέλη. Πολλά τά γμ α τα έπεσαν στον Ο ρόντη για να σωθούν κολυμπώντας, αλλά αποδεκατίστη- καν. Ο Μιζραίμ, α δελφ ός του Μ ουβατάλλις, δ ιασώ θηκε στην άλλη όχθη, ο πρίγκιπας ό­μως τη ς Νίσσας πνίγηκε. Τη γεν ική πανωλε­θρία τω ν συμμάχων πρόλαβε μια ορμητική έ ξο δ ο ς τη ς φρουράς το υ Κ αντές, χάρη στην οποία τρ α υμ α τίες και φ υγάδες διασώ­θ ηκα ν μέσα στα τε ίχη της".

ΣτρατόπεδοΑιγυπτίων

f PI Σωμα ^ Αμμωνα

Ο Ρ α μ σ ή ς κ α ι το σ ώ μα τ ο υ Α μ μ ω να σ τ ρ α τ ο π ε δ ε ύ ο υ ν β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ά το υ Κ α ν τέ ς .

Ε κ ε ί μ α θ α ίν ε ι γ ια τη ν π α ρ ο υ σ ία τω ν Χ ιτ τ ιτ ώ ν κ α ι σ τ έ λ ν ε ι το ν α κ ό λ ο υ θ ό το υ κα ι

α ν ιχ ν ε υ τ έ ς να ε ιδ ο π ο ιή σ ο υ ν τ α σ ώ μ α τα Σ ε θ κ α ι Π τα χ . Τα μ έ λ η τη ς ο ικ ο γ ε ν ε ία ς το υ

φ υ γ α δ ε ύ ο ν τ α ι α π ό τη ν επ ικ ίν δ υ ν η π ερ ιο χ ή .Το σ ώ μα Ρ α π ρ ο ε λ α ύ ν ε ι σ τη ν π εδ ιά δ α το υ

Κ α ν τέ ς π ρ ο ς το σ τρ α τ ό π ε δ ο το υ Ρ αμ σ ή .Τα ά ρ μ α τα τω ν Χ ιτ τ ιτ ώ ν δ ια σ χ ίζο υ ν το ν Ο ρ ό ν τη , ε π ιτ ίθ ε ν τ α ι σ το α ιγ υ π τ ια κ ό σ ώ μα τ ο υ Ρ α κ α ι

σ τη σ υ ν έ χ ε ια σ π ε ύ δ ο υ ν π ρ ο ς Β ο ρ ρ ά γ ια να σ υ ν τρ ίψ ο υ ν τ ο σ ώ μα το υ Α μ μ ω να .

ÄΦΑΣΗ

Ο ταν ο κίνδυνος ε ίχε περάσει κα τέφ θα - σαν κατάκοπα το τρ ίτο και το τέ τα ρ το αιγυ- Γττιακό σώμα. Την επ όμενη μέρα ο Ραμσής σχεδίαζε να εξαπολύσει τη δική του α ιφνι­διαστική αντεπ ίθεσ η ενα ντίον το υ χ ιττ ιτ ι- κού σ τρα τεύμα τος . Ομως το Θαρύ και ξε - κούραστο πεζικό του εχθρού, το οποίο δ εν είχε σ υμμετάσχει στη μάχη τη ς π ροηγούμε­νης μέρας, δ εν έδωσε στον Φαραώ περιθώ- οια για νέα σύγκρουση και π α ρέμεινε ακλό­νητο στις θ έσ εις του. Τότε εκε ίνο ς αποφά- σισε να ανασ υντάξει τ ις δυνάμεις του και ,α αρχίσει τη ν πορεία τη ς επ ιστροφής. Ε- «χίνη τη στιγμή έφ θα σ ε στο αιγυπτιακό ττρ α τό π εδο μια αντιπροσωπεία το υ Μου- βατάλλις με προτάσεις περί ανανέωσης τη ς Γ ,ινθήκης ειρήνης, προφανώς με το υ ς ό- :ο υ ς που ίσχυαν πριν από το ν π όλεμο. Το -αούρρ ου και το Κ αντές θ α παρέμεναν Γτους Χ ιττ ίτες , ενώ η Α ίγυπ τος θ α διατη- ;ο ύ σ ε τη ν παράλια χώρα μέχρι τη Σίμυρα.

Ο Φαραώ συγκάλεσε αμέσως συμβούλιο τω ν στρατηγώ ν του και ζήτησ ε τη γνώμη το υς. Ενας από α υτούς είπε σ τον κύριό του: “Η π ραότητα είναι η μεγα λύτερη από τις α ρ ετές ενό ς μονάρχη. Κανένας δ εν θα κατηγορήσει κάποιον που επ ιθυμεί τη ν ε ι­ρήνη". Μ ολονότι οι όροι α υτο ί δ εν ή τα ν τη ς αρεσ κείας του ο Φαραώ αποφάσισε να υπο­χωρήσει και να επ ισ τρέφ ει στην Αίγυπτο.

Η μάχη το υ Κ αντές τελε ίω σ ε και για τις δύο π λευρ ές χωρίς ικανοποιητικό α π οτέλε­σμα. Ο Μ ουβατάλλις ε ίχε υποστεί βαριές α­π ώ λειες στα άρματά του, αλλά το πεζικό το υ π αρέμεινε αλώβητο. Ο σ τρατός του Ραμσή, από τη ν άλλη πλευρά, είχε υποστεί μ εγα λύ τερ ες απώλειες - και στα άρματα και στο πεζικό. Το σώμα Ρα ουσιαστικά είχε εκμηδεν ισ τε ί, ενώ το Σ εθ ε ίχε παραμείνει ακέραιο. Α ντικειμεν ικά αυτή η εκσ τρα τεία το υ Ραμσή κατά τω ν Χ ιττιτώ ν ή τα ν απ οτυ­χημ ένη . Οι Α ιγύπτιοι υπέστησαν απώλειες

Ο Ρ α μ σ ή ς α ν τ ε π ιτ ίθ ε τ α ι σ τη δ ύ ν α μ η τω ν Χ ιτ τ ιτώ ν , ενώ α υ τ ο ί ε π ιτ ίθ ε ν τ α ι κ α ι λ ε η λ α το ύ ν το σ τ ρ α τ ό π ε δ ό το υ . Φ θ ά ν ε ι το σ ώ μα τω ν ε π ιλ έκ τω ν Ν ε 'αρ ίμ κ α ι ε π ιτ ίθ ε τ α ι κ α ι α υ τό απ ό τα δ υ τ ικ ά , δ ια σ π ώ ν τα ς τ ο υ ς Χ ιτ τ ίτ ε ς .Ο Ρ α μ σ ή ς κ α ι το σ ώ μα τω ν επ ιλ έ κ τω ν α π ω θ ο ύ ν το υ ς Χ ιτ τ ί τ ε ς π ίσω σ το ν Ο ρ ό ν τη , ενώ κ α τα φ θ ά ν ο υ ν τα σ ώ μ α τα το υ Σ ε θ κ α ι το υ Π ταχ .

και το ηθ ικό το υ ς είχε κλονιστεί. Ο αιγυ­πτιακός σ τρατός δ εν είχε διάθεση για και­νούργ ιες μάχες και έτσ ι μόνο μπορεί να ε ­ξη γ η θ ε ί η επ ιθυμία του Ραμσή να υποχωρή­σει.

Ο Μ ουβατάλλις π αρέμεινε οχυρω μένος πίσω από τα τε ίχη του Κ α ντές σε μια στρα­τη γ ικά ευνοϊκή θέσ η - μπροστά του κυλού ­σε ο Ο ρόντης, το υ οποίου το πέρασμα, γ ε ­μάτο κινδύνους, έπρεπ ε να π ροηγηθεί κά­θ ε επ ίθεσης, θ εω ρ ε ίτα ι πιθανό πως ο Ραμ­σής σχεδίαζε να π ορ ευ θεί κατά μήκος τη ς ακτής, να σ τραφεί ανατολικά και να επ ιτε ­θ ε ί στον εχθ ρό από το ν Βορρά. Ομως ο σ τρα τός το υ ή ταν εξα ν τλημ ένο ς .

Ο η γέ τη ς τω ν Χ ιττιτώ ν είχε π ετύχει τον σ τρα τηγικό σκοπό του. Είχε σταματήσει τη ν προέλαση τω ν Αιγυπτίων και δ εν είχε χάσει ο ύ τε ένα μ έτρ ο γης. Είναι α ξιοσημεί­ωτο το ό τι και οι δύο π λευρ ές γ ιόρτασαν τη μάχη το υ Κ αντές ως νίκη.

ΕΠΙΛΟΓΟΣΜ ε αυτό το ν τρόπο ο Μ ουβατάλλις ανέ­

κτησε το Κ αντές και το Αμούρρου. Α ρ γό τε ­ρα δ ιενήργησ ε επ ιδρομές και στην α ιγυ­πτιακή επαρχία Ούπε. Επειτα όμως έχασε τη ν επαρχία του Χανιγκαλμπάτ (στη δυτική j f i καμπή το υ Ευφράτη), που τη ν κατέλαβαν οι Ασσύριοι. Το έ το ς 8 (1297 π.Χ.) ο Ραμσής, με ανανεω μένο το ν σ τρατό του, βάδισε πάλι προς τη Χαναάν. Θ έλησ ε πρώτα να σ υντρ ί­ψει το υ ς ταραχοποιούς στη Γαλιλαία και στην Υπεριορδανία (στο Μωάβ και στο Ση- ίρ/Εδώμ) και κατόπιν να συνεχίσει τη ν ανά­κτηση τη ς επαρχίας Ούπε ενισ χύοντας τη ν επιρροή το υ σ την παραλιακή χώρα τη ς Φοι­νίκης. Αυτό το υ επ έτρ εψ ε να προελάσει στην κοιλάδα τη ς Ε λευ θερά ς και να επ ιτε ­θ ε ί στη Νταπούρ του Αμούρρου. Ο ταν ο Φαραώ επ έσ τρεψ ε σ την Α ίγυπτο η Ντα­πούρ επαναστάτησε και προσέγγισε πάλι το υ ς Χ ιττ ίτε ς . Το δ έκα το έ το ς ο Ραμσής ε ­π έσ τρεψ ε στον Βορρά και τ έ θ η κ ε επ ικεφ α­λής τη ς επ ίθεσης στη Νταπούρ. Α υ τές οι επ ιδρομές είχαν ως σκοπό να υπερφ αλαγ­γίσουν το Κ αντές και να δημιουργήσουν μια δ ίοδο προς τη βόρεια Συρία. Εφόσον ό ­μως τα κέν τρα εξουσ ία ς τω ν Χ ιττιτώ ν στο Χαλέπι και στην Κ αρκεμίς π αρέμεναν απρό­σβλητα, τα πλήγματα σε μικρής σημασίας π όλεις-κράτη όπως η Νταπούρ ή τα ν κατα­δικασμένα σε αποτυχία. Ετσι ο Ραμσής, συ­νειδητοποιώ ντας τη δυσκολία το υ εγχειρ ή ­ματος, εγκ α τέλ ε ιψ ε τη ν προσπάθεια. Οταν ο ν έο ς βασιλιάς τη ς Ασσυρίας κα τέλα β ε το

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ών τη ς Θάλασσας, οι οποίοι δ ιέλυσαν το χ ιττ ιτ ικό κράτος γύρω στο 1190 π.Χ.

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΑΙΓΥΠΤΙΩΝ- ΧΙΤΤΙΤΩΝ

Η συνθήκη μ ετα ξύ του Ραμσή Β' και του Χαττουσ ίλ Γ' είναι το αρχα ιότερο και μονα­δικό διπλωματικό έγγρα φ ο που διασώθηκε, σε δύο μάλιστα μορφ ές, μια αιγυπτιακή (χα­ραγμένη σ τους το ίχους το υ Καρνάκ και τη ς Πι-Ραμσή) και μια βαβυλωνιακή (σε δύο πι­νακίδες που βρ έθ ηκα ν στο Μπογάζ-Κιόι το 1906). Από το π ερ ιεχόμενό τη ς μαθαίνουμε ό τι κατά το π αρελθόν μ ετα ξύ τω ν δύο κρα­τώ ν είχαν σ υναφ θεί δύο π αρόμοιες συνθή­κες. Ο θ ά να τος του ενό ς εκ τω ν δύο συμ- βαλλομένω ν ηγεμόνω ν προκαλούσε σύ­γκρουση και ανανέωση τη ς σ υνθήκης. Σ την τεράσ τια αρχαιολογική σημασία αυτού του ευρ ήμ α τος έρχετα ι να π ροσ τεθεί και η όχι μ ικρό τερ η πολιτική - δ ιό τι το κε ίμ ενο αυτό π ερ ιέχει το υ ς βασικούς ό ρους "φιλίας και μη επ ιθέσ εω ς” που θα σ υναντήσουμε σε ό ­λ ες τις σ υνθήκες ε ιρ ή νη ς διά μέσου τω ν αι­

ώνων. Σ την αρχή η συνθήκη μ νημο ­

φόρου υ π ο τελές κρατίδ ιο τω ν Χ ιττιτώ ν στο Χανιγκαλμπάτ (αυτή τη φορά οριστικά) και απείλησε τη ν Καρκεμίς, ο φ όβος τη ς α νη ­σ υχητικής εξάπλωσης του ασσυριακού βα­σιλείου έπεισε το ν Χ αττουσ ίλ Γ1 (1285-60 π.Χ.), διάδοχο του Μ ουβατάλλις, ό τι δ εν θα μπορούσε να αντιμετω πίσει δύο μεγά λες δυνάμεις. Ετσι κάποια στιγμή άρχισε τις δ ιαπ ραγματεύσεις με τη ν Αίγυπτο, που κα­τέ λ η ξα ν στη σημαντική συνθήκη ε ιρ ήνη ς και συμμαχίας με το ν Ραμσή Β1, κατά το 21ο έ το ς τη ς βασιλείας το υ τελ ευ τα ίο υ (1284 π.Χ.). Επειτα από κάποιες α μ φ ιτα λα ντεύ ­σεις οι σχέσεις Χ ιττιτώ ν και Αιγυπτίων έγι- ναν τόσο σ τενές ώστε ο Χ αττουσ ίλ Γ1 πά­ν τρ εψ ε τη ν πρω τότοκη κόρη του Σαουσκά- νου με το ν Φαραώ, κατά το 34ο έ το ς τη ς βασιλείας το υ (1271). Ο Ραμσής πρέπει να ή ταν τό τ ε περίπου 50 χρόνων. Παρόλο που η επίσκεψη του Χ αττουσ ίλ Γ στην Αίγυπτο αμφ ισβητείτα ι, η νύφη με συνοδό το ν π ατέ­ρα τη ς απεικονίσ θηκε στο Αμπού Σιμπέλ να προχωρεί προς το ν Φαραώ. Ο Ραμσής ευχα- ρ ισ τήθηκε πολύ με τη νέα νύφη, η οποία α- να κηρύχθηκε βασίλισσα με το αιγυπτιακό όνομα Μ αάτ-Χορ-Ν εφρούρ. Οι σχέσεις μ ε ­τα ξύ τω ν δύο βασιλείων παρέ-μειναν ε ιρ ην ι­κ ές μέχρι τη ν εισβο­λή των Λ α -

ν εύ ει το υ ς π ολέμους που έφ ερα ν α ν τιμ έ ­τωπους το υ ς Α ιγύπτιους και το υ ς Χ ιττίτες . Επειτα π ροσ θέτει : "Από σήμερα και στο μέλλον ο βασιλιάς των Χ ιττιτώ ν Χαττουσίλ φ ρονεί ό τι με τη συνθήκη αυτή γ ίνοντα ι α­κλόνη το ι οι σκοποί το υ Ρα και του Σουτέχ, έτσ ι ώστε να μην υπάρξει π οτέ εχθ ρ ό τη τα μ ετα ξύ το υς . Από σήμερα θ α βασιλεύσει σ ταθερή ειρήνη και συμμαχία μ ετα ξύ μας για πάντα. Οι γιο ί και οι θ υ γ α τέρ ες του βα­σιλιά των Χ ιττιτώ ν και οι απόγονοί το υ ς ας γ ίνουν σύμμαχοι και ας ενω θούν για πάντα με το υ ς γ ιούς και τ ις θ υ γ α τέρ ες του Ραμσή και το υ ς απογόνους το υς . Οι λόγοι μας να είναι ομόφω νοι και τα σχέδιά μας να είναι σχέδια δύο συμμάχων. Οι λαοί τη ς Α ιγύπτου ας είναι απέναντι στη χώρα τω ν Χ ιττιτώ ν σε ε ιρήνη και συμμαχία για πάντα και καμία ε ­χ θ ρ ό τη τα να μην υπάρξει μ ετα ξύ τους . Πο­τ έ ο βασιλιάς τω ν Χ ιττιτώ ν να μην εισβάλει στη χώρα τη ς Α ιγύπτου για να π ροξενήσ ει κα τασ τροφ ές και π οτέ ο βασιλιάς τη ς Α ιγύ­πτου να μην κάνει το ίδιο στη χώρα των Χιτ-

Ε λ α φ ρ ύ α ιγ υ π τ ια κ ό π εζ ικ ό τ η ς 9 η ς -1 0 η ς Δ υ ν α σ τ ε ία ς

(2 2 ο ς α ιώ να ς π.Χ.,ζω γ ρ α φ ισ μ έν ο ξύ λ ο .

Π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι απ ό το Α σ ιο ύ τ, Μ ο υ σ ε ίο

Κ ά ιρ ο υ ).

3b

■H'tFN t

C p e T ^ f 4 rite i- 'iS - 'i^ v ^ 'T ,s r t fe t tM -^ r * N ' a -r->v P F t N S · # ^ '

j f r i f , - . : .5 > / i^ ΐε«ΜΓ>Κ W &τ-*ϊΓ£Τ ·£<.-*;«-■«*?H M T - z t * i - t t ! m»£< f ^ r ^ < r W r* f

Ψ Κ hE< >#4r s f ^W ^XH&if»^ « T t £ .$

..... ,,,..= *? Ü· r-$?Pß(fA 4 & * * r r i f f MS' ►&< Ira f F?:: ί ^ - 7 » j4 ,ϊλ i« i ; i ‘ 4!-/u > ''·

W f M T '":te » f »jjt t f &&

^ i f 4 T - 4 r i f s t * r 4 «SS ü N r> »# iM ~ .«'..»i-si-.Hy·; 4 Λ ? ί ^ > ί ψ $

' : t »i-,t.it. p f yAW k- 'ϊ 'Τ ϊϊ ϊψ r-:f ,ss.fitt=;Λ·*■ . t r ^ n r s ^ r * ^ μ ·

»W ,*fü”~ W,M, V t £ “ 4 ir 4 i f H -r Λ Μ * - « ^ ε^Τ4τ 5!:-ί··*ηß<*8>K f i f f i ^ W W

.*?- ff» g fH . r % s r 4 ^ · s* fp?- ^ i^ h S'

ίΧϊ>< t^- $}iyJftrr- y£

'öfS'SS.i »-1WT ",*Fi''-£; ]

K-*«. ? „ , ι · ^ · ^ Γ i f c t

t S . j - t i - 4 ^ !W £4W fcC 4 f f ^S i IF iHM F^; k fe iv r i'F -H 'W VlE Äf. tfiWäfc > -·!·.. 4 f ^ £ * > J ^ * W £ w w ? : * !pr«J4y. - * m !'

*W? i^ m f f φ- f M r r- v y t i.^ i f * $ 1 } .ir t a jT f f ^ » ir*¥ T 4 r > w n m f

Ο Ρ α μ σ ή ς π έ θ α ν ε σ ε η λ ικ ία σ χ εδ ό ν ε ν ε ν ή ν τα χρ ό ν ω ν κ α ι η μ ο ύ μ ια τ ο υ σ ώ θ η κ ε από τη ν κ α τ α σ τρ ο φ ή γ ια τ ρ ε ις χ ιλ ιε τ ίε ς . Το τ α ρ ιχ ε υ μ έ ν ο σ ώ μα το υ , το ο π ο ίο ο ι ε ιδ ικ ο ί χ ρ ε ιά σ τη κ α ν 70 μ έ ρ ε ς γ ια να το ε το ιμ ά σ ο υ ν , σ ώ θ η κ ε απ ό τη ν α π λ η σ τία τω ν τυ μ β ω ρ ύ χ ω ν και απ ό τ ο υ ς κ ιν δ ύ ν ο υ ς σ το υ ς ο π ο ίο υ ς ε κ τ έ θ η κ ε ό τα ν ο ι Α ιγ ύ π τ ιο ι ιε ρ ε ίς το μ ε τ έ φ ε ρ α ν σ ε έν α μ υ σ τ ικ ό μ έ ρ ο ς σ τη ν Κ ο ιλ ά δ α τω ν Β ασιλέω ν.

τ.τών. Αν κάποιος εχθ ρός βαδίσει κατά των κτήσεω ν το υ βασιλιά τη ς Α ιγύπτου και αυ- τό ς διαμηνύσει στον βασιλιά τω ν Χ ιττιτώ ν, έλα. φ έρ ε μαζί σου δυνάμεις εναντίον

TGU . ο βασιλιάς τω ν Χ ιττιτώ ν θα έ λ θ ε ι και τ ι σ φάξει το υ ς εχθ ρο ύς του. Αν ο βασιλιάς δεν θ ελήσ ει να έ λ θ ε ι αυτοπροσώπως, θα ~ ε ίλ ε ι το υ ς το ξό τ ε ς και το ιππικό του για . ζ εξαφανίσ ει το υ ς εχθ ρο ύς του. Το ίδιο rü τρ έπ ε ι να κάνει και ο βασιλιάς τη ς Αιγύ- — : _ Αν οι υ π οτελε ίς το υ βασιλιά τη ς Αιγύ- ~ : υ διαπράξουν ένοχη πράξη και α υτός α­

ποφασίσει να το υς εξολο θ ρ εύ σ ει, ο βασι­λιάς τω ν Χ ιττιτώ ν ο φ ε ίλ ε ι να δράσει σε συμφωνία με το ν δεσπότη τη ς Αιγύπτου. Αν ευ γ εν ε ίς από τη ν Α ίγυπτο επαναστατήσουν κατά το υ Φαραώ και κα ταφ ύγουν στον βα­σιλιά τω ν Χ ιττιτώ ν, α υ τός δ εν θα το υς δ ε ­χ τε ί, αλλά θα το υ ς παραδώσει στον κύριό το υς . Αν κάποιοι Α ιγύπτιοι τε χ ν ίτε ς έλθ ου ν στη χώρα τω ν Χ ιττιτώ ν για να υπηρετήσουν ε κ ε ί και να αλλάξουν υπηκοότητα , δ εν θα το υ ς επ ιτραπεί η εγκατάσταση στη χώρα τω ν Χ ιττιτώ ν αλλά θα παραδοθούν στον βασιλιά τη ς Αιγύπτου. Το ίδιο θ α γ ίνε ι α ντί­στοιχα στην περίπτωση Χ ιττιτώ ν τεχν ιτώ ν στην Αίγυπτο. Αν κάποια πρόσωπα δραπε­τεύσ ου ν από τη ν Α ίγυπτο και προσφύγουν στον βασιλιά των Χ ιττιτώ ν, α υ τός δ εν θα το υ ς κρατήσει, αλλά θα το υ ς υποχρεώσει να επ ισ τρέφ ουν σ τον βασιλιά τη ς Α ιγύ­πτου. Οι άνθρωποι α υτο ί ας μη τιμω ρη­θούν, ας μη κακοπ οιηθεί η οικία τους, οι γυνα ίκες το υ ς ή τα παιδιά το υς . Ας μη φο- ν ευ θ ο ύ ν οι μ η τέρ ες το υς , ας μη το υ ς βγά­λουν τα μάτια, το στόμα, το υ ς κοπούν τα πόδια και κανένα έγκλημα να μη το υς κατα- λογισθεί. Το ίδιο να γ ίνει και αν άνδρες δραπ ετεύσ ουν από τη χώρα τω ν Χ ιττιτώ ν προς τη ν Αίγυπτο. Οι όροι α υτής τη ς συν­θ ή κη ς που έγ ινε μ ετα ξύ εμού το υ βασιλιά των Χ ιττιτώ ν και το υ βασιλιά τη ς Α ιγύπτου και είναι χαραγμένοι επάνω σε αυτή τη ν α­σημένια πινακίδα, π ροσ τατεύοντα ι από χί- λ ιους Χ ιττιτ ικο ύς θ εο ύ ς και θ ε έ ς και άλ­λους τόσ ους Α ιγύπτιους. Τον παραβάτη τω ν όρων α υ τής τη ς σ υνθήκης θα τιμω ρή­σουν και οι δύο χ ιλιάδες θ εο ί τω ν δύο χω­ρών κα τα σ τρέφ ο ντα ς το ν οίκο του, τη χώ­ρα το υ και το υ ς υπηκόους του. Σ την α ντί­θ ε τη περίπτωση οι δύο χ ιλ ιάδες θ εο ί θα π ερ ιφ ρουρήσουν τη ν υγεία του, αυτή των παιδιών του και τω ν υπηκόων του".

Η συνθήκη φ έρ ε ι τελ ικ ά τη σφραγίδα το υ βασιλιά τω ν Χ ιττιτώ ν και τη ς βασίλισ­σας Αράννας. Οι δύο σφραγίδες περιβάλ­λοντα ι από επ ιγραφές και θ ε ό τη τ ε ς για να π ιστοποιηθεί η αλληλεγγύη μ ετα ξύ των θ ε-

Δ ε κ α έ ξ ι χ ρ ό ν ια μ ε τ ά τη μ ά χ η το υ Κ α ν τέ ς υ π εγ ρ ά φ η μ ια σ υ ν θ ή κ η φ ιλ ία ς κα ι μ η ε π ίθ ε σ η ς από τ ις δ ύ ο δ υ ν ά μ ε ις . Το π ρ ω τό τυ π ο χ α ρ ά χ θ η κ ε σ ε α σ η μ έ ν ιε ς π λ ά κ ες . Εδώ α π ε ικ ο ν ίζ ε τ α ι έν α σ χ έδ ιο το υ π ή λ ιν ο υ α ν τ ιγ ρ ά φ ο υ τη ς σ υ ν θ ή κ η ς σ ε σ φ η ν ο ε ιδ ή β α β υ λ ω νια κ ή γ ρ α φ ή , η οπ ο ία τ ό τ ε ή τα ν η δ ιε θ ν ή ς δ ιπ λ ω μ α τικ ή γλώ σ σ α τ η ς Ε γ γ ύ ς Α ν α το λ ή ς . Β ρ έ θ η κ ε σ ε α ν α σ κ α φ έ ς σ τη ν α ρ χ α ία π ρ ω τεύ ο υ σ α τω ν Χ ιτ τ ιτ ώ ν Χ α τ τ ο ύ σ α , σ το σ η μ ερ ιν ό Μ π ο γ ά ζ - Κ ιό ι τη ς Τ ο υ ρ κ ίας .

ών και τω ν επί τη ς γης αντιπροσώπων τους. Μ ε αυτή τη συνθήκη ο Ραμσής απαρνήθη- κε το ν αιγυπτιακό ιμπεριαλισμό, συγχρό­νως όμως εξασφάλισε τη ν α κερα ιό τη τα και τη γαλήνη τη ς χώρας του. Ετσι μπόρεσε να επ ιδοθεί απερίσπαστος σ την οργάνωση και στον εξωραϊσμό τη ς , με απ οτέλεσμα να θ ε ­ω ρείτα ι σήμερα ως ο αντιπροσ ω π ευτικότε­ρος Φαραώ και ο μ εγα λύτερ ο ς Φαραώ - ο ι­κοδόμος τη ς Αιγύπτου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Γ.Λ. Α ρ βαν ιτά κη ς: Α ΙΓΥ Π ΤΟ Σ, Μ εγά λη Ελληνική Εγκυκλοπ αίδεια “Π υρσός", Α θήνα,1927.( 2 )ΧΕΤΤΑΙΟΙ, Μ εγά λη Ελληνική Ε γκυκλοπ αίδεια “Π υρσός", Α θήνα, 1934.(3) Α τλα ς τη ς Β ίβλου, εκδ . "Καθημερινή".(4) M . Brion: Η ΔΟΞΑ ΤΟΥ ΡΑΜ ΣΗ, Ισ το ρ ία Ε ικονογραφημένη", τ . 115, Πάπ υρος Π ρ ες , 1978.(5) C.W. Ceram: LE SECRET DES HITTITES, ed. Pion, Paris, 1955.(6) F. D evism es: O l ΧΙΤΤΙΤΕΣ, Ισ το ρ ία Ε ικονογραφημένη", τ. 64, Πάπ υρος Π ρ ες, 1973.(7) S. Donadoni: Α ΙΓΥΠ ΤΙΑ Κ Ο Μ Ο ΥΣΕΙΟ ΚΑΙΡΟΥ, εκδ . M ondatori-Φ υτράκης, Α θήνα , 1971.(8) A. Erman & H. Ranke: LA CIIVILISATION ECYPTIENNE, ed. Payot, Paris, 1980.(9) S.R.K. G lanville: THE LEGACY O F EGYPT, ed. Oxford, London, 1963.(10) R. Gore: ΡΑΜ ΣΗΣ Ο ΜΕΓΑΣ, "Experiment- Γαιόραμα", τ. 5, 1996.(11) M . H ealy: QADESH 1300B .C ., ed. O sprey M ilitary , London, 1993.(12) C. Lefebvre: ΡΑΜ ΣΗΣ B', "Ιστορία Εικονογραφημένη", τ.88, Πάπυρος Π ρ ες, 1975.(13) NAISSANCE DE L'ECRITURE-CUNEIFORMES ET HIEROGLYPHES, ed. de la Reunion des m usees nationaux, Paris, 1982.(14) Δ . Π αναγιω τόπ ουλος: ΡΑΜ ΣΗΣ B O ΜΕΓΑΣ, "Corpus", τ . 2, 1999.(15) Κ. Π απαπαναγιώ του: ΡΑΜ ΣΗ Σ Ο ΜΕΓΑΣ, "Περισκόπιο της Επιστήμης", τ. 64. 1984.(17) P. Vandenberg: ΡΑΜ ΣΗΣ Ο ΜΕΓΑΣ, εκδ. Κ ονιδάρη, Α θήνα, 1980.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ν ΙΚ Ο Σ Ν ΙΚΟΛΟ ΥΔΗΣΔ ιδ ά κ τω ρ Ισ το ρ ία ς Π α ν επ ισ τη μ ίο υ

το υ Λ ο ν δ ίν ο υ (K in g ’s C o lle g e ) Κ α θ η γ η τ ή ς Β υ ζ α ν τ ιν ή ς Ισ το ρ ία ς

σ το Δ ιε θ ν έ ς Κ έ ν τρ ο Ε λλη ν ικώ ν και Μ ε σ ο γ ε ια κ ώ ν Σ π ο υ δ ώ ν (Δ Ι.Κ .Ε .Μ Ε .Σ .)

Η ε ίσ ο δ ο ς του κάσ τρου το υ Ιωάννη

Κ αντα κουζηνού στο Π ύ θ ιο , κοντά σ τον χώ ρο

τη ς πρώ της σ ερ β ο το υ ρ κ ική ς

σ ύγκρ ουσ ης του 1352.Π αρ ά τη ν εντυπ ω σιακή το υ εμ φ άνισ η το κ τίρ ιο

δεν φ α ίν ετα ι να χρ η σ ιμ ο π ο ιή θη κε για π ολεμ ικού ς σκοπούς.

Π ιθ α ν ο λ ο γ ε ίτα ι ό τι κυρίω ς ως

για τη π ερ ιουσ ία του

ίσως δε και ω ς σύμβολο τη ς ισ χύος το υ (φ ω τ. X.

Δ η μ ό π ο υ λ ο ς , 1997).ÜL .. j g

- Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ Γ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗi t

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 14ου ΑΙΩΝΑ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΠΕΣΕ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΣΕ ΕΚΕΙΝΗ ΕΝΟΣ ΑΔΥΝΑΜΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΟΥ ΣΠΑΡΑΣΣΟΤΑΝ ΑΠΟ ΔΥΝΑΣΤΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ ΚΑΙ Μ Ο Ν ΙΜ Η Ο ΙΚΟΝΟΜ ΙΚΗ ΚΑΧΕΞΙΑ. Η ΡΑΓΔΑΙΑ ΦΘΟΡΑ ΤΗΣ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕ ΕΝΑ ΑΙΦ ΝΙΔΙΑΣΤΙΚΟ ΚΕΝΟ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΣΕ ΤΙΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΙΣΧΥΡΟΥ ΠΟΛΟΥ ΕΞΟΥΣΙΑΣ. Η ΠΟΛΥΔΙΑΣΠΑΣΗ, ΟΜΩΣ, ΤΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥ ΧΩ ΡΟ ΥΣΕ ΕΝΑ ΜΩΣΑΪΚΟ ΚΡΑΤΙΔΙΩΝ ΠΟΥ ΑΛΛΗΛΟΫΠΟΒΛΕΠΟΝΤΑΝ ΚΑΘΙΣΤΟΥΣΕ ΑΜΦΙΒΟΛΗ ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΟΠΟΙΟΥΔΗΠΟΤΕ ΑΠΟ ΑΥΤΑ ΕΠΑΝΩ ΣΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ. ΕΤΣΙ ΤΕΛΙΚΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΧΑΟΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΩΝ ΤΟΥ ΥΣΤΕΡΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΕΜΦΑΝΙΣΤΗΚΕ ΩΣ ΚΥΡΙΑΡΧΗ ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ ΝΕΟΤΕΥΚΤΟ ΟΘΩΜ ΑΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ. ΣΤΟ ΣΥΝΤΟΜΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΕΝΟΣ ΠΕΡΙΠΟΥ ΑΙΩΝΑ ΟΙ ΟΘΩΜ ΑΝΟΙ ΚΑΤΟΡΘΩΣΑΝ ΝΑ ΠΑΓΙΩΣΟΥΝ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ, ΔΙΑΛΥΟΝΤΑΣ ΚΑΘΕ ΑΜΦΙΒΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΙΟΣ ΕΠΡΟΚΕΙΤΟ ΝΑ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΑΔΟΧΟΣ ΤΗΣ ΧΙΛΙΟΧΡΟΝΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

I

Η ανάκτηση τη ς λα τινοκρ α το ύμ ενη ς Κωνσταντινούπολης από το υ ς Βυ­ζαντινούς τη ς Α υτοκρατορ ίας της

Υ κα ία ς (1261) προκάλεσε, δ ικα ιολογημένα, _.α αίσθηση ευφ ορ ίας στον ελλη ν ικό κό­

σμο. καθώς άνοιγε και τυπικά το ν δρόμο για τη ν ανασύσταση τη ς Β υζαντινής Α υτο ­κρατορίας. Σ την π ραγματικότητα όμως ε- π ρόκειτο για μια ψευδαίσθηση που δ εν θα δ ιε τη ρ ε ίτο παρά μόνο για λ ίγ ες δ εκα ετίες . Το νέο βυζαντινό κράτος υπολειπόταν αι­σθητά ένα ντι το υ παλαιού τόσο σε έκταση, όσο και σε οικονομική και στρατιω τική ισχύ. Η σ υνετή διακυβέρνηση τω ν πρώτων αυτο- κρατόρω ν τη ς Νίκαιας (Θεοδώ ρου Α ’ Λά- σκαρι: 1204-1222, Ιωάννη Γ ’ Βατάτζη: 1222- 1254, Θ εοδώ ρου Β ’ Λάσκαρι: 1254-1258) ε ί­χε συσσωρεύσει τα απ οθέματα δυνάμεω ν που επ έτρεψ α ν τη ν ανάκτηση τη ς Μ α κεδο ­νίας και τη ς Θ ράκης, ενώ οι π ολ ιτικές και σ τρα τιω τικές ικα νό τη τες του Μ ιχαήλ Hä Παλαιολόγου (1259-1282) κατέσ τησαν εφ ι­κτή τη ν ανακατάληψη τη ς ίδιας τη ς βυζα­ν τινή ς πρω τεύουσας και τη ματαίωση των επικίνδυνων σχεδίων του Καρόλου Ανδε- γαυού (Ανζού), ο οποίος με τη ν αμέριστη παπική υποστήριξη β ρ έθ η κ ε α ρ κετά κοντά στην ανασύσταση τη ς λα τιν ικής α υ τοκρα ­τορ ίας τη ς Κωνσταντινούπολης. Οι επίπο­νοι, όμως, ε ικοσ α ετείς αγώ νες του Μιχαήλ Παλαιολόγου (1262-1282) οδήγησαν το βυ­ζαντινό κράτος στα όριά το υ και η αποδυ- νάμωσή του έγ ινε ιδ ια ίτερα α ισθητή κατά τα χρόνια που ακολούθησαν.

Σε διάστημα τεσσάρων περίπου δ εκ α ε ­τιών οι βυζαντινές κτήσ εις τη ς δ υτική ς Μι­κρός Ασίας κατακλύσθηκαν από ορδές Τουρκομάνων νομάδων και όσοι κάτοικο ί

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

Ο μ έ γ α ς δούκα ς Α λ έξ ιο ς Α π όκαυκος υπ ήρ ξε ο κύ ρ ιο ς υπ οκινητής το υ Β 'ε μ φ υ λ ίο υ πολέμου

τω ν Π αλα ιολόγω ν (1341-1347). Αν κα ι αρχ ικά ή τα ν π ρ ο σ τα τευ ό μ εν ο ς το υ Κ αντα κουζηνού,

δ εν δ ίσ τα σ ε να σ τρ έψ ε ι την α υ το κ ρ ά τε ιρ α Αννα τη ς Σ α β ο ΐα ς ενα ντίο ν το υ (μ ικρογραφ ία

ε ικο ν ο γ ρ α φ η μ έν ο υ χ ε ιρ ο γ ρ ά φ ο υ , Ε θνική Β ιβ λ ιο θ ή κ η , Π αρίσ ι).

το υ ς δ εν κατόρθω σαν να διασωθούν ως πρόσφυγες στη Θράκη και στη Μ ακεδονία εξανδραποδίσ θηκαν ή εξισλαμίσθηκαν. Ο διάδοχος το υ Μιχαήλ, Ανδρόνικος Β' Παλαι- ολόγος (1282-1328), σ τά θ ηκε ανίσχυρος να ανακόψ ει αυτή τη διαδικασία, ενώ η απόφα­σή το υ να ζητήσ ει ενισχύσεις από το υς έ ­μπειρους μ ισ θοφ όρους τη ς Καταλανικής Ε ταιρείας επισώρευσε χε ιρ ό τερα δεινά σ τους υπηκόους του, καθώς οι άγριοι και ά­πληστοι ΚαταΧανοί απ οδείχθηκαν χ ε ιρ ό τε ­ρη μάστιγα από το υς Τούρκους. Ετσι οι α­γώ νες για τη ν απομάκρυνσή το υ ς από τα ε ­δάφη τη ς Α υτοκρατορ ίας (1305-1310) προ- κάλεσαν ακόμη μεγα λύτερη εξασθένισή τη ς . Παράλληλα εξίσου α τυχής απ οδείχθη­

κε και η απόφαση του Ανδρόνικου Β' να

καταργήσει το βυ­ζαντινό ναυτικό στην προσπάθειά

το υ να ε ξο ι­κ ο ν ο μ ή ­

σει πόρους για το κράτος το υ (βλ. σχετικά Ν. Ν ικολούδη, «Η παρακμή το υ βυζαντινού ναυτικού», “ΣΙ", τ. 8, Μ άρτιος 1997). Η συνε­χόμενη καταρράκωση το υ βυζαντινού γοή ­τρ ου εξα ιτία ς τω ν κακών χειρισμών το υ αυ- το κρ ά τορ α ε ίχε τελ ικ ά ως απ οτέλεσμα την έκρη ξη επαναστατικού κ ινήμα το ς για τη ν ανατροπή του, στο οποίο π ρω τοστατούσε ο ομώ νυμος εγγονός του (μ ετέπ ειτα γνω-

Εφιππος Τουρκομάνος πολεμιστής του 14ου αιώνα. Φέρει θώρακα από κομμάτια δέρματος

που συγκροτούντα ι μ ετα ξύ τους μ ε δερμάτινους ιμάντες, το χαρακτηριστικό τουρκο-μογγολικό

συμπαγές τόξο των ασιατικών νομαδικών φυλών και ασπίδα αποτελούμενη από

σχοίνινους δακτυλίους. Το άλογο φ έρει ρηχή σέλα περσικού τύπου που

επ ιτρέπει στον αναβάτη να εκ τε λ ε ί βολές μ ε το τόξο προς τα πίσω,

(παρουσίαση: Τώνης Χατζηδημητρίου, εικονογράφηση: Χρηστός Γιαννόπουλος).

στός ως Ανδρόνικος Γ') με τη συμπαράστα­ση αρκετώ ν συνομηλίκων το υ αρισ τοκρα­τών. Ο ικα νότερ ος από α υτούς ή τα ν ο Ιωάννης Καντακουζηνός. Η σύγκρουση τω ν δύο παρατάξεω ν έγ ιν ε γνωστή ως Α1 εμ φ ύ ­λιος π όλεμος τω ν Παλαιολόγων, δ ιήρκεσ ε επτά χρόνια (1321-1328) και έ λ η ξε με τη ν ε ­πικράτηση το υ νεώ τερου Ανδρόνικου. Κατά τη δ ιάρκειά τη ς το βυζαντινό κράτος γνώ ρι­σε ακόμη έναν σοβαρό κλονισμό. Οι α ρ νη ­τ ικές , όμως, σ υνέπ ειες το υ πολέμου ξεπ ε- ράστηκαν σχετικά γρήγορα χάρη στον δυ ­ναμισμό του Ανδρόνικου Γ'. Ο ν έο ς αυτο- κράτορας αναγνώρισε ως οριστική τη ν α­πώλεια τη ς Μ ικράς Ασίας και έσ τρ εψ ε τη ν προσοχή του σ την ανάκτηση άλλων π ερ ιο ­χών. Κατά το διάστημα τη ς σ ύντομης βασι­λεία ς του (1328-1341) κατόρθω σε να θ έσ ει υπό το ν έλεγχο τη ς Α υτοκρατορ ίας τη Λ έ­σβο (την οποία είχαν καταλάβει οι Γενοβέ­ζοι για λίγους μήνες το 1335-1336) και τη ν Ηπειρο (1337), που απ οτελούσε α νεξά ρ τη ­τη ηγεμονία («δεσποτάτο») από τη ν εποχή τη ς Δ 1 Σ ταυροφορίας (1204). Η προσάρτηση τη ς Ηπείρου απ οτελούσε τη ν πρώτη α ξιο ­σημείωτη εδαφ ική επέκταση τη ς Α υτοκρα ­τορ ίας μ ετά από α ρ κ ε τές δ εκ α ετ ίε ς κατά τη διάρκεια τω ν οποίων οι Βυζαντινοί δεν είχαν γνωρίσει παρά μόνο ή ττες . Για τη ν ε ­π ίτευ ξή τη ς όμως, όπως και για τη ν α νά κτη ­ση τη ς Λέσβου, ο Ανδρόνικος ε ίχε στηρι- χ θ ε ί στη στρατιω τική υποστήριξη που του είχαν εξασφαλίσει οι συμμαχίες του με τα μικρασιατικά τουρκομανικά εμ ιράτα του Σαρουχάν (στην περιοχή τη ς αρχαίας Αιολί- δας) και το υ Αϊδινίου. Ε ιδ ικότερα ο Ο υμούρ μπέης του Αϊδινίου επ ρόκειτο να απ οτελέ- σει πιστό υποστηρικτή του Ανδρόνικου και τω ν συνεργατώ ν το υ μέχρ ι το ν θά να τό του, το 1348. Σ την περίπτωση τη ς εκσ τρα τεία ς

20 στην Ηπειρο ο Ο υμούρ ενίσχυσε το ν Αν- ■■■ δρόνικο με 2.000 άνδρες. Η υποστήριξή του

όμως είχε ανταπ οδοτικό χαρακτήρα, αφού π ροηγουμένω ς οι Βυζαντινοί είχαν αναγνω­ρίσει τη ν εξουσ ία το υ στις μ ικρασ ιατικές π ερ ιοχές που ε ίχε καταλάβει, καταβάλλο- ν τά ς του παράλληλα το ποσό τω ν 100.000 υπερπύρων. Επιπλέον η παρουσία Τούρκων π ολεμιστών στα ευρωπαϊκά εδάφη επρό- κ ε ιτο να απ οδειχθεί αμφ ίβολης χρησ ιμότη ­τας, αφού η αγρ ιό τητα που επ εδείκνυ α ν το υ ς καθιστούσε επ ίφ οβους εξίσου σε ε ­χθ ρ ο ύ ς και φ ίλους.

ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΕΣ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Η μαζική χρήση τουρκομανικώ ν στρα­τευ μ ά τω ν από τα εμ ιρά τα τη ς δ υτική ς Μι­κρός Ασίας συσ τηματοπ οιήθηκε στο πλαί­σιο το υ Β' εμφ υλίου πολέμου τω ν Παλαιο- λόγων (1341-1347) που ακολούθησ ε το ν αιφνίδιο θά να το το υ Ανδρόνικου Γ . Ο διά­δοχος το υ θρόνου, μ ετέπ ε ιτα Ιωάννης Ε', ή ­τα ν τό τ ε μόλις εννέα ετών. Ο κα τα λλη λό τε ­ρος γ ια το ν ρόλο το υ αντιβασ ιλέα ή τα ν ε ν ­δεχομένω ς ο Ιωάννης Καντακουζηνός, σ τε ­

νός φίλος του νεκρού αυτοκράτορα , που δ ιέ θ ε τε α ξιόλο γες δ ιπ λω ματικές ικανότη­τες . Ομως η χήρα α υ τοκρά τειρα Αννα τη ς Σαβοΐας και ο μέγας δούκας Α λέξιο ς Από- καυκος, ο οποίος ασκούσε έν το ν η επ ίδρα­ση επάνω τη ς , είχαν α ν τίθ ε τη γνώμη και ε ­ξώθησαν το ν Καντακουζηνό σε ανοικτή α­ποστασία. Ο τελ ευ τα ίο ς αυτοανακηρύχθη- κε α υτοκρά τορα ς στο Δ ιδυμότειχο στις 26 Οκτω βρίου 1341, σύντομα όμως διαπίστω­σε ότι, εάν επ ρ όκειτο να ε ισ έλθ ει ν ικη τής στη Βασιλεύουσα, ή ταν αναγκασμένος να σ τηρ ιχθεί σε σ τρα τιω τικές ενισχύσεις από το εξω τερ ικό . Χάρη στις προσωπικές του γνω ριμ ίες με ξέν ο υ ς η γ έ τε ς εξασφάλισε βοήθ εια από το ν Σέρβο κράλη Σ τέφ ανο Ντουσάν και από έναν παλαιό γνώ ριμο από τη ν π ερίοδο του Ανδρόνικου Γ', το ν Ου­μούρ μπέη το υ Αϊδινίου. Κατά τη ν ε ξέλ ιξη τω ν επιχειρήσεων απ οδείχθηκε ό τι οι Τουρ- κομάνοι του Αϊδινίου ή τα ν πιο αξιόπιστοι σύμμαχοι από το υ ς Σέρβους, αφού παρά τη ν π ανθομολογούμενη βια ιότητά το υ ς ο σκοπός το υ ς δ εν ή τα ν άλλος από τη ν απο­κόμιση υλικών κερδών, συνήθω ς ως α π οτέ­λεσμα λεηλασίας τω ν εχθρικώ ν περιοχών. Α ντίθετα η παρέμβαση τω ν Σέρβω ν κα τέλ η ­ξ ε στην προσάρτηση τη ς Θεσσαλίας, τη ς Η­πείρου και τη ς Μ ακεδονίας στο σερβικό κράτος (βλ. Ν. Ν ικολούδη, «Ο βυζαντινο- σερβικός ανταγω νισμός κατά το ν 14ο αιώ­να», "ΣΙ", τ. 11, Ιούνιος 1997). Από τη ν άλλη π λευρά μ ετά το 1345 ο Ο υμούρ (που πέθα- νε το 1348) δ εν ή τα ν σε θέση να στέλνει σ τρα τεύμα τα σ τον Καντακουζηνό, αφού η πρωτεύουσά του, η Σμύρνη, βρισκόταν υπό συνεχή στρατιω τική πίεση από έναν σταυ- ροφορικό συνασπισμό από τη δυτική Ευρώ­πη. Ετσι ο Καντακουζηνός αναγκάστηκε να σ τραφεί σε έναν πλησ ιέστερο γείτονα , το ν Οθωμανό εμίρη Ορχάν τη ς Β ιθυνίας. Η συμμαχία τω ν δύο πλευρώ ν επ ισφραγίστη­κε με το ν γάμο τη ς δ ευ τερ ό το κ η ς κόρης το υ Καντακουζηνού, Θεοδώρας, με το ν γ η ­ραιό εμίρη.

Η λήξη τη ς δυναστικής σύγκρουσης βρήκε ουσιαστικό ν ικητή το ν Καντακουζη­νό, αν και τυπικά οι δύο π λευρ ές είχαν έ λ ­θ ε ι σε συμβιβασμό, σύμφωνα με το ν οποίο ο Καντακουζηνός θ α κυβερνούσ ε ως συ- να υτοκρ άτορας με το ν Ιωάννη Παλαιολόγο. Αυτή η λύση όμως δ εν απ οτελούσε πανά­κεια για τη ν Α υτοκρατορία , αφού, όπως π ροαναφ έρθηκε, σ υνο δεύτηκε από τη ν α­πώλεια όλων τω ν εδαφώ ν τη ς δυτικά τη ς λ ι­μνοθάλασσας του Πόρτο Λάγος προς ό φ ε ­λος τω ν Σέρβων, με εξα ίρεση μ ερ ικ ές απο­κο μ μ ένες π όλεις όπως η Θεσσαλονίκη και η Χριστούπολη (Καβάλα) και τα εδάφ η του Δεσπ οτάτου του Μ υστρά στην Π ελοπ όννη­σο. Ο π ραγματικός ν ικη τής του πολέμου, ο Σ τέφ α νος Ντουσάν, είχε σ τεφ θ ε ί το 1346 τσάρος (αυτοκράτορας) και διακήρυσσε α­νοικτά τη ν πρόθεσή του να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη και να τη ν καταστήσει πρωτεύουσα τη ς σ ερβικής α υτοκρατορ ίας το υ που θα αντικαθ ισ τούσε τη Βυζαντινή. Φυσικά η εξασ θένισ η τω ν Βυζαντινών δ εν επ έτρ επ ε ο ύ τε καν σκέψ εις για τη ν εκδίω ­

ξη τω ν Σέρβων. Το χ ε ιρ ό τερ ο όμως ή τα ν ότι ουσιαστικά οι εμ φ ύ λ ιες συγκρούσεις δεν είχαν σ ταματήσει εν τελώ ς και απλά δ ιεξά ­γοντα ν με μ ικρότερη ένταση, σε αρα ιότερα δ ιαστήματα και με σκοπό τη ν εξασφάλιση συγκεκρ ιμένω ν ερεισμάτων. Η κατάσταση μάλιστα ε ίχε περιπλακεί περισσότερο με το ν επ ιμερισμό τη ς δ ιακυβέρνησ ης τω ν κα­ταλοίπων τη ς Α υτοκρατορ ίας μ ετα ξύ φιλό­δοξω ν δ ιεκδ ικητώ ν τη ς εξουσ ίας. Ο διακα­νονισμός α υτός απ οτελούσε επινόηση του Καντακουζηνού, που φα ινομενικά επ ιτε- λούσε ρόλο δ ια ιτη τή μ ετα ξύ τους. Σε αυτό το πλαίσιο ο π ρω τότοκος γ ιος του Μ ατθα ί­ος είχε α να λά β ειτη δ ιακυβέρνηση μεγάλου μ έρους τη ς Θράκης. Το 1352 ο Κ αντακουζη­νός α να κα τένειμ ε το υς το μ ε ίς δ ια κυβ έρ νη ­σης παραχωρώντας ένα τμήμα τη ς Θράκης στον Ιωάννη Παλαιολόγο (που ε ίχε γ ίνει π λέον γαμπρός του) και αποζημιώνοντας το ν Μ ατθαίο με τη ν παραχώρηση τη ς Α- δριανούπολης. Ο Μ ατθα ίος όμως και ο Ιω­άννης Παλαιολόγος ήλθαν γρήγορα σε σύ­γκρουση και το φθινόπωρο ή το ν χειμώνα ε ­κείνου το υ έ το υ ς ο δ εύ τερ ο ς κατόρθω σε να π ροελάσει μέχρι τη ν Αδριανούπολη και να πολιορκήσει το ν Μ ατθα ίο στο κάστρο τη ς . Εκείνη τη ν κρίσιμη στιγμή ο Ιωάννης Καντακουζηνός έσπευσε σε βοήθ εια του γιου το υ με τη συμπαράσταση οθωμανικών σ τρατευμάτων. Ο Παλαιολόγος αναγκάστη­κε να υποχωρήσει στην Αίνο (στο δ έλ τα του Εβρου) και ο Καντακουζηνός επ έτρεψ ε σ τους συμμάχους του να λεη λα τήσ ουν τη ν πόλη και όσες π ερ ιοχές τη ς Θ ράκης είχαν σ υντα χθ εί με το ν Παλαιολόγο. Εκείνος πά­ντω ς δ εν αναγνώρισε τη ν ή ττα του και ε το ι­μάστηκε να α ν τεπ ιτεθ ε ί εξασ φ αλίζοντας ε ­νισχύσεις από το υ ς Βουλγάρους και το υς Σ έρβους (από το υ ς δ εύ τερ ο υ ς έλα β ε ένα εκσ τρ α τευ τικό σώμα που α π ο τελείτο από4.000 ιππείς).

Τα σ τρα τεύμα τα το υ Παλαιολόγου συ­γκεντρώ θη κα ν στο Εμπύθιον (σημερινό Πύθιο, κοντά στο Δ ιδυμότειχο , όπου διασώ­ζετα ι μ έχρ ι σήμερα ένα ς εντυπωσιακός π ύργος του Ιωάννη Καντακουζηνού) και ε ­κεί συγκρούστηκαν συμπτωματικά με το υς Τούρκους συμμάχους του Καντακουζηνού. Η άγνωστη αυτή μάχη έχε ι ιδ ια ίτερη σημα­σία, καθώς απ οτέλεσ ε τη ν πρώτη σύγκρου­ση μ ετα ξύ του σερβικού σ τρατού (που θ ε ­ω ρείτο α ή ττη το ς ) και τω ν Οθωμανών, οι ο ­ποίοι απ οτελούσαν τη ν α νερχόμενη δύνα­μη τη ς εποχής, η δε έκβασή τη ς προοιωνι­ζόταν δραματικά τις μ ελλο ν τικ ές ε ξελ ίξε ις . Σ ύντομη περιγραφή τη ς μάχης π α ρα θ έτε ι ο ιστοριογράφος Ν ικηφ όρος Γρηγοράς (σε μετάφραση του γράφοντα): «Λίγες η μ έρ ες α ργότερα ο (Ιωάννης) Καντακουζηνός έμα ­θ ε από το υ ς κατασκόπους το υ ό τι οι Τρι- βαλλοί (Σέρβοι) σ τρα τιώ τες που είχαν φθά- σει ως σύμμαχοι του Παλαιολόγου ήταν ολιγάριθμοι, μόλις 4.000. Μ ετα κά λεσ ε λο ι­πόν κρυφά και βιαστικά τη βαρβαρική δύ­ναμη από 12.000 ά νδρες του Υρκανού (Ορ­χάν) η οποία ε ίχε σ τρα τοπ εδεύσ ει κοντά στη Λάμψακο και ή ταν ετο ιμ οπ όλεμη και πολύ καλά εξοπ λισ μένη. Αυτοί δ ιέβησαν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

το ν Ελλήσποντο προτού το υ ς α ντιληφ θο ύν οι Τριβαλλοί και μόλις πέρασαν το Δ ιδυμό­τειχο το υ ς επ ιτέθη κα ν αιφνιδιαστικά προ­τού καν ξεκουρασ τούν, ενώ οι Τριβαλλοί ή ­ταν άοπλοι. Αλλους σκότωσαν, άλλους αιχ­μαλώτισαν και στη συνέχεια αποχώρησαν στην Ασία χωρίς μεγάλη προσπάθεια, μετα - φ έρ ο ντα ς τη λεία το υ ς από άλογα και πολυ­τελή όπλα. Ο χώρος τη ς Θ ράκης ή τα ν πα­ντελώ ς άγνωστος σ τους Τριβαλλούς, οι ο ­ποίοι άλλωστε δ εν είχαν εμπειρία τω ν αιφ­νιδιαστικών επ ιθέσεω ν τω ν βαρβάρων (δη­λαδή τω ν Τούρκων). Ετσι έπαθαν ανέλπι­στα αυτή τη συμφορά σε απόσταση περίπου 30 σταδίων (5,5-6 χ ιλιομέτρω ν) από το Δ ιδυμότειχο».

Η έκβαση τη ς μάχης δ εν άσκησε απο­φασιστική επίδραση στην ε ξέλ ιξη τω ν δυ ­ναστικών συγκρούσεων. Η σ υνεχής όμως δράση Τούρκων π ολεμιστών ποικίλης π ροέ­λευσ ης στη Θράκη και στη Μ ακεδονία το υς είχε σταδιακά εξο ικειώ σ ει με α υ τές τ ις π ε­ρ ιοχές και ο σ υγκεκρ ιμένος παράγοντας ε ­ξη γ ε ί σε μεγάλο βαθμό τη ν τα χ ύ τη τα και τη ν ευκολία με τη ν οποία η βόρεια Ελλάδα υπέκυψε λίγο αργότερα στην οθωμανική προέλαση.

Η ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗΜια από τ ις "απρόβλεπτες" π αρενέργει­

ες τη ς σχεδόν αδιάλειπ της παρουσίας

τουρκικώ ν σ τρα τευμάτω ν στη Θράκη (κυ­ρίως από το 1352 και ε ξή ς ) ή τα ν η α υ θα ίρε­τη κατάληψ η, από το υ ς Οθωμανούς, του φρουρίου τη ς Τζύμπης, στη χερσόνησο τη ς Καλλίπολης. Υπεύθυνος γι§ αυτή τη ν ε ξ έ λ ι­ξη ή τα ν ο π ρω τότοκος γ ιο ς του εμίρη Ορ- χάν (όχι από τη Θεοδώρα Καντακουζηνή), Σ ουλεϋμάν γαζή, που διο ικούσε τα οθω μα­νικά σ τρα τεύμα τα το υ Καντακουζηνού. Ο Σ ουλεϋμάν δ εν ή τα ν ο μόνος Τούρκος πο­λέμαρχος που δρούσε στη Θράκη, ο ύ τε ο Καντακουζηνός ή τα ν ο μόνος Βυζαντινός άρχοντας που χρησιμοποιούσε έναν «ιδιω­τικό στρατό» από Τούρκους. Από τη ν πε­ρίοδο το υ Bä εμφ υλίου πολέμου και έπειτα και άλλοι ισχυροί Βυζαντινο ί αρ ισ τοκράτες είχαν χρησιμοποιήσει Τούρκους μ ισθοφ ό­ρους. Χαρακτηρισ τική είνα ι η περίπτωση το υ Ιωάννη Βατάτζη, μ εγαλογα ιοκτήμονα τη ς Θ ράκης που σ κοτώ θηκε το 1345 (κατά σύμπτωση από Τούρκους), ο οποίος αξιο- ποιούσε τ ις “ υπηρεσίες» Τούρκων από το Καρασί. εμ ιράτο στα νότια παράλια του Ελ­λησπ όντου που συνόρευε με τα εδάφη των Οθωμανών στη Βιθυνία. Εξάλλου μ ετα ξύ τω ν Τούρκων το υ Καρασί δ ιακρινόταν ο πο­λέμαρχος Χατζή Ιλμπέης. ο οποίος επρόκει- το να έχ ε ι π ρω τεύοντα ρόλο κατά τις πρώ­τ ε ς φάσεις τη ς το υρ κική ς κατάκτησ ης τη ς Θράκης. Παρά τα ύ τα το έναυσμα για τη ν το υρκική εξάπλωση σε αυτή τη ν περιοχή το έδωσαν οι εν έρ γ ε ιε ς το υ Σουλεϋμάν.

Ο Καντακουζηνός δ εν ή τα ν σύμφωνος με τη ν κατάληψ η τη ς Τζύμπης από το ν Σου­λεϋμάν. Γνω ρίζοντας όμως ό τι δ εν ή τα ν σε θέσ η να το ν εκδ ιώ ξε ι διά τη ς βίας ζήτησε τη ν συμπαράσταση του γαμπρού του, του Ορχάν. Εκείνος άσκησε πίεση σ τον γ ιο του και τελ ικ ά ο Σ ουλεϋμάν δ έχ θ η κε να εγκα- τα λε ίψ ει τη Τζύμπη με αντάλλαγμα τη ν κα­ταβολή 10.000 υπερπύρων. Η ενέρ γεια του 21 Ορχαν δ είχνε ι σαφώς ο τι η ηγεσία του οθω- « ■ μανικού εμ ιράτου δ εν απ έβλεπε σε περαι­τέρ ω επέκταση στα ευρωπαϊκά παράλια τη ς Προποντίδας. Οι εν έρ γ ε ιε ς όμως του Σου­λεϋμά ν οδηγούν στο συμπέρασμα ό τι ο ί­δ ιος δρούσε ως η γέτη ς μιας ομάδας νεώ τε- ρων και πιο ριζοσπαστικών στοιχείων του ε ­μιράτου, πιστών στην παράδοση τω ν γαζή- δων που π ρέσβευε τη ν επέκταση με κάθε τρόπο σε βάρος τω ν «απίστων». Ετσι αυτός αξιοποίησε μια ανέλπιστη συγκυρία για να εδραιώ σει και να επ εκ τε ίν ε ι το τουρ κικό προγεφύρω μα στη Θράκη. Τη νύκτα τη ς 1ης προς τη 2α Μ αρτίου του 1354 ένας ι­σχυρός σεισμός κα τέσ τρ εψ ε π ολλές παρα­λ ια κές πόλεις τη ς Θ ράκης (με κυρ ιό τερη τη ν Καλλίπολη) προκαλώ ντας πολλά θ ύ μ α ­τα και εξα να γκά ζοντα ς το υ ς επ ιζώ ντες να εγκα τα λείψ ουν τ ις εσ τίες τους. Αμέσως ο

Ο Μ α ν ο υ ή λ Π α λ α ιο λ ό γ ο ς α φ ιέ ρ ω σ ε τη ν ε ν ε ρ γ η τ ικ ό τ η τ α το υ σ τη ν α ν ό ρ θ ω σ η τη ς Β υ ζ α ν τ ιν ή ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς , χ ω ρ ίς ό μ ω ς να κ α το ρ θ ώ σ ε ι να α ν α σ τρ έ ψ ε ι τη ν π ο ρ ε ία τη ς π ρο ς τη ν τε λ ικ ή π τώ σ η (μ ικ ρ ο γ ρ α φ ία ε ικ ο ν ο γ ρ α φ η μ έν ο υ χ ε ιρ ο γ ρ ά φ ο υ , Ε θ ν ικ ή β ιβ λ ιο θ ή κ η , Π α ρ ίσ ι).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ ουλεϋμάν έσπευσε από τη Βιθυνία, όπου βρισκόταν, σ την Καλλίπολη, μερ ιμνώ ντας παράλληλα για τη διαπεραίωση τουρκικώ ν σ τρα τευμάτω ν και μεγάλου αριθμού Τούρ­κων εποίκων που άρχισαν να κτίζουν πάλι τα γκρεμ ισ μένα κτίρ ια και τα τε ίχη τω ν πό­λεων. Ο μητροπ ολίτης Θεσσαλονίκης Γρη- γόρ ιος Παλαμάς, που έ τυ χ ε να βρίσκετα ι στην περιοχή τη ν επ ομένη του σεισμού, π εριέγραψ ε τη συρροή τω ν Τούρκων ιδιαί­τερ α παραστατικά (σε μετάφραση το υ γρά- φοντα): «Την αυγή... βλέπαμε όλοι το υ ς Τούρκους να διασχίζουν σε σχηματισμούς τη ν ξηρά και τη θάλασσα χάρη στο πλήθος και τη ν τα χύ τητα των κωπηλατών - σαν να ή θ ελα ν να συνενώσουν τις α ντικρ υσ τές α­κ τ ές - και να σπεύδουν για λεηλα σ ίες από τη ν π λευρά που βρ ίσκετα ι προς τη ν ανατο­λή το υ ηλίου (δηλαδή τη ν Ασία) σ τους Ρω­μαίους (Βυζαντινούς) που κατοικούσαν α­πέναντι». Οσοι κάτο ικο ι δ εν πρόφθασαν να απ ομακρυνθούν αιχμαλω τίστηκαν, ενώ πολλοί πρόσφυγες πέθαναν λόγω τη ς σφο­δρής κακοκαιρίας που ξέσπασε κατά τις ε ­π όμ ενες η μ έρ ες . Παρά τη δυσμενή τροπή τω ν πραγμάτων ο Κ αντακουζηνός επ έμεινε στην τήρηση τη ς συμφωνίας του με το ν Σουλεϋμάν, εκδηλώ νοντας μάλιστα τη ν πρόθεσή το υ να τετραπλασιάσει το αρχικό ποσό. Εκείνος όμως α ρ νή θ η κε με τη ν πρό­φαση ό τι δ εν κα τέλα β ε τις θ ρ α κ ικ ές π όλεις διά τη ς βίας, αλλά ως απ οτέλεσμα π αρέμ­βασης τη ς θ ε ία ς πρόνοιας που το υ ς τις π ροσέφ ερε έρ η μ ες από το υς κατο ίκους το υς . Ο Καντακουζηνός κα τέφ υγε και πάλι στη μεσολάβηση του Ορχάν, ο τελ ευ τα ίο ς όμως δ εν εμφ α νίσ τη κε σ την καθορισμένη συνάντησή το υ ς στη Ν ικομήδεια δηλώ νο­ντας ασθένεια, με απ οτέλεσμα τα γεγονότα να συνεχιστούν α νεξέλ εγκ τα . Τον Δ εκέμ -

22 βριο του 1354 ο Καντακουζηνός παραιτή- ■ ■ θ η κε από το ν θρόνο και ασπάσθηκε το ν μο­

ναχισμό, γεγονός το οποίο κατά τη γνώμη μας δ εν είναι άσχετο με τη ν αποτυχία τη ς π ολιτικής ελ εγχ ό μ ενη ς χρήσης τω ν Τούρ­κων τη ν οποία προσπάθησε να ακο λου θή ­

σει.Τα επόμενα χρόνια

οι Τούρκοι έφθασαν μέχρι τα πρόθυρα τη ς Κ ω ν σ τα ν τ ιν ο ύ π ο λ η ς , καταλαμβάνοντας τη θρακική ενδοχώ ρα με ραγδαίους ρυθμούς. Ο Σουλεϋμάν π έθανε σε κυ νηγετ ικό ατύχημα στα τέλη του 1356 ή στις αρχές του 1357, το γεγονός αυτό όμως δεν ανέκοψ ε τη ν τουρκική εξάπλωση. Σ ο β α ρ ότε­ρ ες επιπτώσεις ε ίχε η κατάληψη τη ς Καλλίπο- λης από το ν εξά δ ελφ ο του α υτοκράτορα Ιωάν­νη Ε' Παλαιολόγου, κό­μη τη ς Σαβοΐας Αμε- δαίο ΣΤ1, το 1366 για λο ­γαριασμό τω ν Β υζαντι­νών. Οι Βυζαντινοί δια­τήρησαν τη ν κατοχή τη ς πόλης επί 13 χρό ­νια, χωρίς όμως να κα­τορθώ σουν να διακό- ψουν εντελώ ς τη ροή τουρκικώ ν ενισχύσεων- η οποία απλά επ ιβρα­δύνθη κε. Εξάλλου το ν Σ ουλεϋμάν είχαν α ντι­καταστήσει άλλοι δρα­στήριοι πολέμαρχοι, ό ­πως ο Τουρκομάνος Χατζή Ιλμπέης και οι Ο­θωμανοί Λάλα Σαχίν και γαζή Εβρενός. Τα γεγονό τα α υτής τη ς περιόδου είναι γνωστά μόνο σε αδρές γραμμές, θ εω ρ είτα ι σίγουρο όμως ό τι οι Τούρκοι είχαν κατορθώ σει να προελάσουν βαθιά στο εσω τερικό τη ς Θ ρά­κης, καταλαμβάνοντας το Δ ιδυμότειχο το 1361, τα Κ ουμουτζηνά (Κ ομοτηνή) το 1365 (;) και τη ν Αδριανούπολη, τη δ εύ τερ η σε μ έ ­γ εθ ο ς πόλη τη ς Θράκης, το 1369.

Ο Ιω ά ν ν η ς Κ α ν τα κ ο υ ζ η ν ό ς π ρ ο ε δ ρ ε ύ ε ι σ ε ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ή σ ύ νο δ ο το 1351. Η επ ιδ ίω ξή το υ να ε λ έ γ ξ ε ι μ ε κ ά θ ε τρ ό π ο τη ν π ο λ ιτ ικ ή κ α τά σ τα σ η σ τη Β υ ζ α ν τ ιν ή Α υ το κ ρ α το ρ ία κ α τά τη ν π ερ ίο δ ο 1341-1354 ε ίχ ε ω ς κ α τ ά λ η ξ η τη ν υ π ο τα γ ή τ η ς Θ ρ ά κ η ς κ α ι τη ς Μ α κ ε δ ο ν ία ς σ τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς .

Η ΣΕΡΒΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΚαθώς οι Βυζαντινοί π αρακολουθού­

σαν τα γεγονό τα ανήμποροι να αντιδρά- σουν, η πρωτοβουλία τω ν κινήσεων πέρασε σ τους Σέρβους. Ο Σ τέφ α νο ς Ντουσάν πέ­θα νε το 1355, προτού το μ έγ εθ ο ς τη ς το υ ρ ­κικής απειλής γ ίνε ι α ισθητό σε όλη του την έκταση. Μ ετά το ν θάνατό το υ η αυτοκρα­τορ ία το υ διασπάσθηκε σε μ ικ ρ ό τερ ες η γε­μονίες. Ενα από τα ισχυρότερα σέρβικά κρατίδια και ταυτόχρ ονα το πλησιέστερο προς το ν χώρο δράσης τω ν τουρκικώ ν ορ­δών ή ταν το κράτος τω ν Σερρών, το οποίο κυβερνούσ ε μέχρι το 1365 ή το 1366 η χήρα του Ντουσάν, τσαρίνα Ελισάβετ, και στη συνέχεια ο δεσπότης Ιωάννης Ουγκλιέσα. Η ηγεσία του κράτους των Σερρών είχε προσπαθήσει να προσεγγίσει το υς Βυζα­ντινούς με πρόθεση τη ν αποκατάσταση τω ν βυζαντινοσερβικώ ν σχέσεων και τη ν α­νάληψη κοινού αγώνα ενα ντίον τω ν Τούρ­κων. Ως πρώτο βήμα προς αυτή τη ν κα τεύ ­θυνση ο πατριάρχης Κωνσταντινούπολης Κάλλιστος επ ισ κέφ θηκε τις Σ έρ ρ ες το 1363 ή το 1364 για να ε ξετά σ ε ι το υ ς τρόπ ους ε-

φΓΜΜΝΙΤΣΑ . „ 0 . 0 ρ

Λ 0 η„ , , γ,··& Π ft ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ ̂

ΛΡΑΜΑ ΓΡΑΤ1ΑΝ0Υ (ΓΡΑΠΝΗ) ^Ο β ΞΑΝΘΒΑ (ΞΑΝΘΗ) ·

ΣΕΡΡΕΣ · περιθεοριον · *f . · ΚΟΥΜΟΥΤΖΗΝΑ (ΚΟΜΟΤΗΝΗ) 2

ΦΙΛΙΠΠ0! 1 flfo'0'fcx^ * * ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΗ (ΚΑΒΑΛΑ) β 0 Λ Ε Ρ =ΚΑΙΣΑΡΟΠΟΛΗ * φ 0 /γ φΕρρ£Σ

W Ä ^ ^ ^ n O A Y J T Y A O (ΑΒΔΗΡΑι *

A \ ί

Χ ά ρ τη ς το υ κ ρ ά τ ο υ ς τ ο υ Ιω ά ννη Ο υ γ κ λ ιέ σ α .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

• Νίκαια

• Προύσα

Χ ά ρ τη ς το υ ο θ ω μ α ν ικ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς το 1362.

παναπροσέγγισης τη ς σ έρβικης Εκκλησίας με το Ο ικουμενικό Πατριαρχείο. 0 ξα φ ν ι­κός θά να τός το υ όμως κατά τη διάρκεια τη ς παραμονής του στην πόλη έρ ιξε βαριές σκιές στις σχέσεις τω ν δύο πλευρών, που πάγωσαν για μία ακόμη φορά. Από τη ν άλλη πλευρά η πτώση τη ς Αδριανούπολης φ α ίνε­τα ι ό τι θορύβησ ε ιδ ια ίτερα το ν Ο υγκλιέσα σε συνδυασμό με το μ έγ εθ ο ς τη ς αδυνα­μίας τω ν Βυζαντινών. Ετσι ανέλαβε ο ίδιος τη ν πρωτο­βουλία τη ς ανάσχεσης τη ς το υρ κική ς προέλασης, η οποία άλλωστε μ ετά τη ν πτώση τω ν

Βαριά θω ρακισμένος και οπλισμένος Οθωμανός

ιππέας του σώματος των σπαχήδων.

Το άλογό του φέρει για προστασία βαρύ

ιπποκάλυμμα. (παρουσίαση: Τώνης

Χατζηδημητρίου, εικονογράφηση:

Χρήστος Γιαννόπουλος)

Κουμουτζηνώ ν π ροσέγγιζε επ ικίνδυνα τα ανατολικά σύνορα του κράτους του. Γι’ αυ­τό το ν σκοπό α π ευ θύνθ ηκε για βοήθεια στον αδελφ ό το υ Βουκασίν, ο οποίος είχε λάβει το ν τ ίτλο το υ κράλη (βασιλέα) τη ς Σερβίας λόγω τη ς δ ιανοητικής αδυναμίας το υ διαδόχου το υ Ντουσάν, Ο ύρος Ε'. Οι δύο αδελφ οί συνένωσαν τ ις δυνάμεις το υς και στα τέλη το υ καλοκαιριού το υ 1371 εκ- σ τράτευσαν στη Θράκη επ ικεφαλής δύνα­μης που εκ τιμ ά τα ι ό τι έφ θ α νε τ ις 60-70.000 άνδρες. Η αποφασιστική σύγκρουση με το υ ς Τούρκους έγ ιν ε στις 26 Σεπτεμβρίου 40 χλμ. περίπου δ υτικά τη ς Αδριανούπο- λης, στη δ εξιά (νότια) όχθη το υ Εβρου, κο­ντά στο σημερινό Ο ρμένιο, στα ελληνο- βουλγαρικά σύνορα.

Τα γεγονό τα τη ς μάχης του Τζερνομια- νού (που ανα φ έρετα ι και ως «μάχη το υ Μα- ρίτσα») δ εν είνα ι γνωστά παρά μόνο από το πολύ μ ετα γενέσ τερ ο κε ίμενο του «ιστορι­κού τη ς Αλωσης» Λαόνικου Χ αλκοκονδύλη, το οποίο π ερ ιέχει ορ ισ μένες ανακρίβειες. Εξάλλου στις επίσης μ ετα γ ενέσ τερ ες το υ ρ κ ικ ές π ηγές η σύγκρουση α ναφ έρετα ι ως «μάχη το υ Sirpsindigi», χρονολογείτα ι ε ­σφαλμένα στο 1364 και σ υγχέετα ι με άσχε­τα γεγονότα . Σύμφωνα με το ν Χ αλκοκον­δύλη η μάχη ε ξελ ίχ θ η κ ε ως ε ξή ς (σε μ ετά ­φραση του γράφοντα): «Την ίδια π ερίοδο ο Σ ουλεϋ μά ν έ τυ χ ε να π ολιορκεί μια κωμόπο­λη πάνω σ τον Τέαρο (Ε β ρο ),

περίπου 70 στάδια από τη ν Αδριανούπολη. Είχε στήσει π ολλές σκηνές από δέρ μα τα κατσίκας με το ν τρόπο τω ν Σκυθώ ν νομά­δων τη ς Ασίας και όσων Τούρκων ακολου­θ ού ν το ν ίδιο τρόπο ζωής και πολιορκούσε τη ν κωμόπολη με μεγάλη προσοχή. Λ έγετα ι ό τι ή τα ν σ τρα τοπ εδ ευμένος εκ ε ί ό ταν έμα ­θ ε ό τι ο εχθ ρ ό ς κα τευ θυ νό τα ν ενα ντίον το υ με τα χύτητα . Τότε δ ιά λεξε 800 από το υ ς κα λύτερ ους ά νδρες του και μ ετά από ολονύκτια πορεία επ ιτέθ η κε στο εχθρ ικό σ τρατόπ εδο με το χάραμα. Παρατήρησε ό τι ο εχθ ρ ό ς δ εν ε ίχε τοπ ο θ ετή σ ε ι α ρ κετού ς σκοπούς κοντά σ τον π οταμό Τέαρο, το υ ο ­ποίου το νερό είναι πολύ καλό σ την πόση και πολύ υγιεινό. Ηταν καλοκαίρι και δ εν πρόσεχαν πολύ τα όπλα και τα άλογά τους, έχοντα ς τη ν εντύπωση ό τι δ εν χρειαζόταν να ανησυχούν για το ν εχθρό . Είχαν σ τρατο- π εδεύσ ει ξένο ιασ τα στην περιοχή του Τζερνομιανού ό ταν ο Σουλεϋμάν με το υς 800 άνδρες του το υ ς επ ιτέθη κα ν αιφνιδια­στικά και κα τέσ τρ εψ α ν όλο το ν σ τρατό το υ ς σκοτώ νοντάς το υ ς αδιάκριτα. Οι πε­ρισσότεροι Τριβαλλοί (Σέρβοι) μη γνω ρίζο­ντας προς τα που να σ τραφούν έπεσαν στο ποτάμι και χάθηκαν. Σε αυτή τη μάχη σκο­τώ θ η κε και ο Ο υγγλέσης (Ο υγκλιέσα) και ο α δελφ ός του, ο Κράλης (Βουκασίν). Κανέ­νας δ εν ξέ ρ ε ι όμως με ποιον τρόπο π έθανε, με απ οτέλεσμα οι α ξιω ματούχοι το υ να πι­σ τεύου ν ό τι ε ίχε επιβιώσει για πολύ περισ­σ ότερο χρόνο». Α ντίθ ετα από ό ,τι αναφ έρει ο Χ αλκοκονδύλης, επ ικεφαλής τω ν το υ ρ κ ι­κών δυνάμεω ν φ α ίνετα ι ό τι ή ταν οι Χατζή Ιλμπέης και Λάλα Σαχίν. Εν πάση περιπτώ- σει η καταστροφή τω ν πιο αξιόμαχων σ ερ­βικών δυνάμεω ν και η απώλεια τω ν δύο δυ ­ναμικότερω ν Σέρβω ν ηγεμόνω ν άνοιξε δ ιά­πλατα στους Τούρκους το ν δρόμο για την κατάκτηση τη ς Μ ακεδονίας, τη ς Βουλγαρίας και τω ν κεντρ ικώ ν Βαλκανίων. Το σερβικό κράτος τω ν Σερρών κα τέρ ρευ - σε, γεγονός από το οποίο επ ω φ ελήθηκε ο δεσπότης τη ς Θεσσαλονίκης Μ ανουήλ Πα- λα ιολόγος (ο μ ετέπ ε ιτα α υ τοκράτορας Μα­νουήλ Β1), ο οποίος το ν Νοέμβριο το υ 1371 κα τέλα β ε τ ις Σ έρ ρ ες και επ ε ξέ τ ε ιν ε τα ό­ρια τη ς εξουσ ίας το υ στην κεντρ ική Μ ακε­δονία.

Η ορμή τω ν Τούρκων φ α ίνετα ι ό τι ανα- κόπηκε για κάποιο διάστημα, ίσως λόγω τη ς σ τροφής τω ν επ ιδρομέω ν προς τη βόρεια Θράκη και τη Βουλγαρία, σε συνδυασμό και με τ ις δυσ χέρειες που προκαλούσε η κα το ­χή τη ς Καλλίπολης από το υ ς Βυζαντινούς. Το 1379 όμως η Καλλίπολη π αραδόθηκε α­μαχητί σ τους Ο θω μανούς από το ν γιο τού Ιωάννη Ε' και αδελφ ό τού Μανουήλ, Ανδρό­νικο Δ' Παλαιολόγο, σε αντάλλαγμα για τη βοήθ εια που το υ π ροσέφεραν στην προ- σπάθειά του να καταλάβει πραξικοπ ηματι­κά το ν θρόνο. Ετσι η κατάκτηση τω ν Βαλ­κανίων συνεχίσ τηκε με νέα ορμή. Το 1383 καταλήφ θηκαν η Φιλιππούπολη και η Πελα- γονία (Μ οναστήρι) και στις 19 Σ επ τεμβρίου το υ ίδιου χρόνου οι Σ έρρ ες . Λίγο νω ρίτερα ε ίχε υποκύψει και η Χριστούπολη. Παρά τη ν α ξιοθαύμαστη ενερ γ η τικό τη τά το υ ο

Μ ανουήλ Παλαιολόγος σ τάθηκε αδύνατο να παρεμποδίσει σοβαρά τη ν τουρκική προέλαση στην ανατολική και στην κ εν τρ ι­κή Μ ακεδονία. Ετσι αναπόφευκτα έφ θασε και η σειρά τη ς Θεσσαλονίκης. Η πόλη υπέ- στη τ ις σ υνέπ ειες τε τρ α ε το ύ ς αποκλει­σμού (1383-1387) χωρίς να κατασ τεί δυνατό να λάβει βοήθεια από τη ν Κωνσταντινούπο­λη, αφού η Β υζαντινή Α υτοκρατορ ία είχε π ερ ιέλθε ι σε καθεστώ ς υ π οτέλειας προς το οθω μανικό κράτος μ ετά τη μάχη του Τζερνομιανού και ο Μ ανουήλ ε ίχε αναλάβει τη ν άμυνα τη ς Θεσσαλονίκης χωρίς τη ν έ ­γκριση το υ πατέρα του. Σταδιακά οι Θεσσα- λον ικείς άρχισαν να καταλαμβάνοντα ι από η ττοπ ά θεια (λόγω τη ς πείνας και τω ν κα­κουχιών) και να δυσφορούν με τις εκκλή ­σεις του Μ ανουήλ για ενεργή άμυνα. Τελικά η α ντικε ιμ εν ική αδυναμία συνέχισης το υ α­γώνα είχε ως απ οτέλεσμα τη ν ειρηνική πα­ράδοση τη ς πόλης, με συνέπεια τη δ ια τή ­ρηση ορισμένων κο ινοτικώ ν προνομίων από το υ ς κατο ίκους.

Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΣ

Παράλληλα με τη ν πολιορκία τη ς Θ εσ ­σαλονίκης οι Τούρκοι συνέχιζαν τη ν εξά - πλωσή το υ ς στη δυτική και στη νότια Μ ακε­δονία υπό τη ν ηγεσία του γαζή Εβρενός. Οι σ υνθήκες υποταγής αυτώ ν τω ν περιοχών είναι ιδ ια ίτερα σ κο τειν ές και οι παλαιότε- ρ ες σ χετικές μαρτυ ρ ίες ανάγονται σε πολύ μ ετα γ ενέσ τερ ες το υ ρ κ ικ ές π ηγές α μφ ίβο­λης αξιοπιστίας (π.χ. στον π ερ ιηγητή Εβλιά Τσελεμπί). Η Β έροια π ιθανολογείτα ι ό τι συνθηκολόγησε το 1387, ενώ η Εδεσσα κα­τά τις παραδόσεις κα τα λήφ θηκε με έφοδο . Η πόλη μάλλον βρισκόταν συνεχώς υπό σερβικό έλεγχο , από τη ν περίοδο τη ς κατά- κτησής τη ς από το ν Ντουσάν. Αγνω στες ε ί­ναι οι σ υνθ ήκες κατάληψ ης και τη ς Καστο­ριάς. Οι β ο ρ ε ιό τερ ες π ερ ιφ έρ ειες τη ς Μα­κεδονίας (α υτές που σήμερα βρίσκοντα ι ε ­κτός τω ν ελληνικώ ν συνόρων) κα τα λήφ θη ­καν ειρηνικά από το υ ς Ο θω μανούς μ ετά το 1395. Μ ετά το ν θά να το το υ Βουκασίν και το υ Ο υγκλιέσα οι π ερ ιοχές τη ς Αχρίδας και το υ Πριλάπου (Π ερλεπ έ) είχαν π ερ ιέλθε ι στον γιο του πρώτου, Μ άρκο Κ ράλιεβιτς. Α­ντίστοιχα οι περ ιοχές τη ς Στρώ μνιτσας και το υ Μ ελέν ικου , που π ροηγουμένω ς απ οτε- λούσαν τμήμ α του σερβικού κρατιδίου των Σερρών, είχαν ενσω ματω θεί στο εφ ή μ ερο κράτος τω ν Σέρβων αδελφώ ν Ιωάννη και Κωνσταντίνου Δραγάση (ή Ν τεγ ιάνοβ ιτς) που εκ τε ιν ό τα ν στις π ερ ιοχές μ ετα ξύ του Στρυμώνα και του Νέστου. Ολοι αυτο ί οι η ­γ εμ ό νες είχαν αναγκαστεί να γίνουν υπ οτε­λ ε ίς τω ν Τούρκων, στο π λευρό τω ν οποίων σκοτώ θηκαν το 1395 π ολεμώ ντας στη μάχη τη ς Ροβίνε, κατά τη διάρκεια μιας οθω μανι­κής εισβολής στη Βλαχία. «Κληρονόμοι» τω ν κρατιδίω ν το υ ς υπήρξαν οι Οθωμανοί.

Αποκορύφωμα τω ν οθω μανικώ ν επ ιτυ ­χιών στα Βαλκάνια το υ 14ου αιώνα ή ταν α­ναμφ ίβολα η μάχη του Κοσσυφοπεδίου (1389), που επισφράγισε τη στρατιω τική α­

νω τερ ό τη τα τω ν Οθωμανών ένα ντι όλων των βαλκανικών λαών. Το ίδιο έ το ς υπέκυ­ψε στις το υ ρ κ ικ ές επ ιθέσ εις και το κάστρο το υ Πλαταμώνα. Το 1393 π ιθανολογείτα ι ό τι κα ταλήφ θηκαν τα Σέρβια, στα στενά του Σαρανταπόρου, μ ετά από σύντομη πολιορ­κία.

Η κατάκτηση τη ς Μ ακεδονίας, όπως π ροηγουμένω ς και τη ς Θράκης, δ εν υπήρ­ξ ε απ οτέλεσ μα «επ ιτελικού σχεδιασμού» των δραστήριων Οθωμανών ηγεμόνω ν Ορ- χάν, Μ ουράτ Α' (1362-1389) και Βαγιαζήτ Α1 (1389-1403), αλλά αυτόνομης δράσης συ­γκεκρ ιμένω ν πολέμαρχων τ ις επ ιτυχ ίες των οποίων αξιοποιούσε στη συνέχεια το οθω ­μανικό κράτος ενσω ματώνοντας τις υπο­τα γ μ έν ες π εριοχές. Ε ιδ ικότερα η κα τά κτη ­ση τη ς Μ ακεδονίας υπήρξε κατά το μεγα­λύ τερ ο ποσοστό επ ίτευγμα του Εβρενός και τω ν απογόνων του οι οποίοι δρούσαν με κ έν τρ ο τη ν περιοχή των Γιαννιτσών. Σ τον ί­διο χώρο εγκα τα σ τά θηκα ν οι πολυάριθμοι Γιουρούκοι (Τουρκομάνοι) ακόλουθο ί το υς- σ την πόλη τω ν Γιαννιτσών σώζεται (παρα- μ ελημ ένος) μέχρι σήμερα ο τά φ ος του διά­σημου Τούρκου πολέμαρχου.

Η κατάκτηση τη ς Θ ράκης και τη ς Μ ακε­δονίας σ υνοδεύτη κε από εκ τε τα μ έν ο υ ς ε- ξισλαμισμούς και εποικισμό τω ν εύφ ορω ν πεδινών περιοχών και επίκαιρων ορεινών σημείων από Τούρκους. Ομως η οριστική ενσωμάτωση αυτώ ν τω ν περιοχών στο οθω ­μανικό κράτος πραγματοπ οιήθηκε αρκετά αργότερα , περί τα μέσα το υ 15ου αιώνα. Ο λόγος γι' αυτό ή τα ν η αιφνίδια, αν και βρα­χυχρόνια, κατάρρευση τη ς Ο θωμανικής Α υτοκρατορ ίας (1402), μ ετά τη ν ή ττα του Βαγιαζήτ Α' από το ν Τουρκομογγόλο κατα- κ τη τή Ταμερλάνο (βλ. σχετικά Ν. Νικολού- δη, «Η σύγκρουση Ο θω μανικής Α υτοκρα το ­ρίας και Ταμερλάνου», "ΣΙ", τ. 13, Σ επ τέμ ­βριος 1997). Την ή ττα αυτή ακολούθησαν 11 χρόνια εμφ υλίω ν πολέμων μ ετα ξύ των γιων του Βαγιαζήτ. Σε αυτό το διάστημα ο Μ ανουήλ Παλαιολόγος (ο οποίος το 1391 ε ί­χε α νεβ εί σ τον θρόνο τη ς Κωνσταντινούπο­λης) κατόρθω σε να εξασφαλίσει με επ ιδέξι­ους δ ιπλωματικούς χειρ ισ μούς τη ν επι­στροφή, στη Βυζαντινή Α υτοκρατορία , μιας παραλιακής ζώ νης στην ηπειρω τική Ελλά­δα που ξεκ ινού σ ε από το ν Μαλιακό κόλπο και έφ θ α νε μέχρ ι το ν Στρυμώνα. Σ τη ζώνη αυτή π ερ ιλαμβανόταν και η Θεσσαλονίκη, η οποία π αρέμεινε υπό βυζαντινό έλεγχο μέχρι το 1423. Το έ το ς εκείνο ο τελευ τα ίο ς Βυζαντινός δεσπότης τη ς πόλης, ο τρ ίτος γ ιο ς του Μανουήλ, Ανδρόνικος, αναγκάστη­κε να τη ν παραχωρήσει σ τους Β ενετούς , υπό το ν όρο ό τι θα σ έβονταν το θ ρ η σ κευ ­τικό και το κο ινοτικό καθεστώ ς τη ς πόλης. Επρόκειτο για μια κίνηση απελπισίας λόγω τη ς έν το ν η ς επ ιθ ετ ικό τη τα ς του σουλτά­νου Μ ουράτ Β' (1421-1451), που είχε ενο ­χλ η θ ε ί πολύ από τις απ οτυχημένες προ­σ πάθειες τω ν Βυζαντινών να το ν εκθ ρ ο ν ί­σουν προς ό φ ελο ς κάποιου ανταπ αιτητή το υ θρόνου του. Αυτή η άστοχη ενέργεια τη ς βυζαντινής διπλωματίας ώθησε τον Μ ουράτ να πολιορκήσει τη ν Κωνσταντινού-

ι σ τ ο ρ ί α

το λη (1422), να ανακαταλάβει τ ις π εριοχές ~ου είχαν ανακτήσει ειρηνικά οι Βυζαντινοί■ αι να σ τραφεί ενα ντίον τη ς Θεσσαλονίκης, τη ν αλλαγή το υ καθεσ τώ τος τη ς οποίας αρνήθηκε ούτω ς ή άλλως να αναγνωρίσει. Η πόλη απ οκλείσ τηκε και πάλι από τη ν εν- δοχώρα τη ς και οι επ ισ ιτισ τικές δυσκολίες προκάλεσαν αντιδράσ εις μ ετα ξύ τω ν κα­το ίκω ν και αμοιβαία καχυποψία με το υ ς Βε- νετο ύς. Σ την προσπάθειά το υ ς να προκα- λέσουν αντιπερισπασμό οι Β εν ετο ί επ ιτέ ­θηκαν και κα τέλαβαν προσωρινά τα φ ρού­ρια του Πλαταμώνα, τη ς Ιερισσού και τη ς Χριστούπολης (1425), χωρίς ουσιαστικά α­π οτελέσματα. Παράλληλα η καταπιεστική διακυβέρνησή το υς στη Θεσσαλονίκη προ- κάλεσε τη φυγή πολλών κατοίκω ν και τη ν εξασθένιση τη ς άμυνας τη ς πόλης. Στις 27 Μ αρτίου 1430 η Θεσσαλονίκη κα τα λήφ θη­κε με έφ ο δο μ ετά από σύντομη πολιορκία και 7.000 κάτο ικο ί τη ς κα τέλη ξα ν σκλάβοι τω ν Τούρκων. Τα γεγονό τα τη ς άλωσης π ε­ριγράφει γλαφυρά μια τουρκική παράδοση: «(Οι Τούρκοι) άρχισαν να κτυπούν (τη Θεσ­σαλονίκη), να π ολεμούν και κράτησε πολ­λ ές μ έρ ες ο αγώνας. Ομως το φρούριο δ εν έπ εφ τε. Τότε ο σουλτάνος σ τρά φ ηκε στους βεζύρ ηδες και φώναξε: «Γι1 αυτό ήρθαμε εδώ λοιπόν; Για να κτυπ ιόμαστε άδικα; Το φρούριο πρέπει να πέσει και να μπούμε στην πόλη». Επάνω σε αυτό ο Ε βρενός ο- γλού Αλή μπέης είπε: «Ενδοξε σουλτάνε! Μονάχα αν υποσχεθείς στους σ τρα τιώ τες πως θα μπορέσουν να λεη λα τήσ ο υν τη ν πόλη, μονάχα τό τ ε θα π έσει το φρούριο. Γνώριζέ το». Κι ο βασιλιάς χωρίς να το πο- λυσ κεφ τε ί δ ιέ τα ξε : «Εμπρός παλικάρια μου! Το φρούριο είναι δ ικό σας! Λ εηλα ­σία...». Ετσι μόλις πήραν αυτή τη ν είδηση οι π ολεμ ισ τές όρμησαν με λύσσα επάνω στο φρούριο, έφ ερα ν σκάλες, κατόρθω σαν να μπουν μέσα και σε λίγο το είχαν στα χέρια τους. Ξ εχύθηκαν τό τε σαν σίφουνας μέσα στην πόλη και λεηλά τησ αν τα σπίτια και τα πάντα. Αιχμαλώτισαν το υ ς άπιστους, μοί­ρασαν τα ερημω μένα σπίτια τω ν απίστων σ τους μουσουλμάνους και μ ετέφ ερ α ν το ν πληθυσμό τω ν Γιαννιτσών εδώ. Μπήκαν στις εκκλησ ίες τω ν απίστων και τις μ ε τ έ ­τρεψ αν σε τζαμιά».

Μ ε τη ν κατάληψ η τη ς Θ εσσαλονίκης ο ­λοκληρώ θηκε η υποταγή τη ς Μ ακεδονίας, η οποία υπήχθη στο μπ εηλερμπ εηλίκ ι τη ς Ρούμελης, με πρωτεύουσα αρχικά τη ν Α- δριανούπολη και στη συνέχεια τη Φιλιππού- πολη και τη Σόφια. Στη Θράκη όμως ε ξα κο ­λουθούσαν να π αραμένουν μερ ικο ί βυζα­ντινο ί θ ύλα κες , παρόλο που η περιοχή είχε δ εχ θ ε ί πρώτη τη ν τουρκική πλημμυρίδα. Ε- “ οόκειτο για τ ις π όλεις Μήδεια, Αγαθούπο-■ η. Πύργο, Αγχίαλο και Μ εσημβρία, στα πα­ράλια του Ε υξείνου Πόντου, καθώς και την -ρ ά κ λ ε ια (Ραιδεστό), τη Σηλυμβρία και τις -,ύμοπόλεις-προάστια τη ς Κωνσταντινού- -ο λ η ς κατά μήκος τω ν παραλίων τη ς Προ- -ο ν τ ίδ α ς . Η πρώτη ομάδα, δηλαδή οι πό- ■εις τω ν παραλίων του Ε υξείνου Πόντου,• χε αποφύγει τις το υ ρ κ ικές επ ιθέσ εις χά- οη στη φυσική προστασία που τη ς παρείχε

Ο Σ τ έ φ α ν ο ς Ν το υ σ ά ν υ π ή ρ ξε ο σ η μ α ν τ ικ ό τ ε ρ ο ς η γ ε μ ό ν α ς τ η ς μ εσ α ιω ν ικ ή ς Σ ε ρ β ία ς . Το κ ρ ά το ς το υ ό μ ω ς ή τα ν ε φ ή μ ε ρ ο

κ α ι υ π έκ υ ψ ε ε ύ κ ο λ α σ το υ ς Ο θ ω μ α ν ο ύ ς (π ρ ο σ ω π ο γ ρ α φ ία το υ Ν το υ σ ά ν απ ό το ν

Ε λλ η ν α α γ ιο γ ρ ά φ ο Μ ιχ α ή λ Α σ τρ α π ά , σ τη μ ο ν ή το υ Λ έσ ν ο β ο ).

η οροσειρά τη ς Στράντζας, η οποία παρεμ­βά λλετα ι μ ετα ξύ τω ν παραλίων και τη ς θρα κ ικής ενδοχώ ρας. Ομως και η δ εύ τερ η ομάδα (τα πολίσματα τη ς Προποντίδας) δ εν παρεμπόδιζε τ ις το υ ρ κ ικ ές ε ισ βολές στο εσω τερικό τω ν Βαλκανίων, με α π ο τέλε­σμα να απ οφύγει τη ν τουρκική κατάκτηση επί έναν περίπου αιώνα. Σ τις αρχές του 1453 ο σ τρατηγός του Μ ω άμεθ Β', Καρατζά μπέης, δ ια τά χθ η κε να καταλάβει αυτά τα τελ ευ τα ία βυζαντινά ερείσματα. Οι πόλεις τω ν παραλίων του Ε υξείνου Π όντου παρα­δόθηκα ν ειρηνικά. Α ντίθετα η Ηράκλεια και η Σηλυμβρία προέβαλαν αντίσταση και κα­ταλή φ θ ηκα ν με έφοδο . Η Σηλυμβρία ε ν δ ε ­χομένω ς υπήρξε η τελ ευ τα ία βυζαντινή πό­λη τη ς Θ ράκης που υπέκυψ ε σ τους Τούρ­κους, κατά το ν Απόστολο Βακαλόπουλο στις 30 ή στις 31 Μαϊου 1453. Τραγική υπήρ­ξ ε η μοίρα τω ν υπερασπιστών τω ν προα­στίων τη ς Κωνσταντινούπολης, που υπέκυ­ψαν στις αρχές Απριλίου του 1453. Κατά το ν Ράνσιμαν «το φρούριο τω ν Θεραπειών α ντισ τά θη κε επί δύο η μ έρ ες , ώσπου τα τ ε ί ­χη του έγιναν κομμάτια από το πυροβολικό και το μ εγα λύτερο μ έρ ος τη ς φρουράς του σ κοτώ θηκε. Οι επ ιζώ ντες, σαράντα το ν α­ριθμό, π αραδόθηκαν τό τ ε χωρίς όρους. Ο­λοι το υ ς θανατώ θηκαν με ανασκολοπισμό. Το μ ικρ ό τερ ο φρούριο το υ Στουδ ίου κα τε ­δαφ ίσ τηκε σε λ ίγες ώ ρες. Οι 36 επ ιζώ ντες αιχμαλω τίστηκαν μέσα στα ερείπ ια και ανα- σκολοπίστηκαν ομοίως. Αυτό έγ ινε αντίκρυ στα τε ίχ η (της Κωνσταντινούπολης) για να βλέπουν οι π ολίτες τη ς τι θα πάθαιναν όσοι έφ ερνα ν αντίσταση στον σουλτάνο». Ο τ ε ­

λ ευ τα ίο ς χρισ τιανικός θύλα κα ς στη Θράκη μ ετά τη ν άλωση τη ς Κωνσταντινούπολης ή ­τα ν η Αίνος, στις εκβ ο λές το υ Εβρου, κ τή ­ση τω ν Γενοβέζων Γατελούζων από το 1384. Σ τις 26 Ιανουαρίου 1456 και αυτή η πόλη κα­τα λή φ θ η κε μ ετά από μια σύντομη εκσ τρα ­τε ία το υ Μ ω άμεθ Β1.

Μ ε τη ν ολοκλήρωση τη ς κατάκτησ ης τη ς Θ ράκης και τη ς Μ ακεδονίας ολόκλη ­ρος ο βορειοελλα δ ικός χώρος ενοποιήθη- κε υπό τα σκήπτρα τω ν Οθωμανών, στην κατοχή τω ν οποίων επ ρ όκειτο να παραμεί- νει περισσότερο από π έν τε αιώνες, δηλαδή για π ερίοδο πολύ μεγα λύτερη σε σχέση με κά θε άλλη περιοχή του ελληνικού χώρου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) Α. Β ακαλόπ ουλος: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΗΣ Μ Α Κ Ε ΔΟ Ν ΙΑ Σ (1354-1833), εκδ . Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1992 (ανατύπωση).(2) Του ιδ ίου: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ Ε ΛΛΗ ΝΙΣΜ Ο Υ. τ .Α ', Θεσσαλονίκη, 1974 (δ εύ τερ η έκδοση).(3) Γ. Β ο γ ια τζή ς : Η Π Ρ Ω ΙΜ Η ΟΘΩΜΑΝΟΚΡΑΤΙΑ

Σ ΤΗ ΘΡΑΚΗ, εκδ . Η ρ ό δ ο το ς , Θεσσαλονίκη. 1998.(4) Του ιδ ίου: Ο Θ Ω Μ Α Ν Ο Ι ΚΑΙ Μ Η Ο Θ Ω Μ Α Ν Ο Ι Μ Ο ΥΣΟ ΥΛΜ Α Ν Ο Ι ΣΤΗ Ν ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟΝ Ε Π Ο ΙΚ ΙΣ Μ Ο ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ, "Ελληνικά“, 41/2, 1990.(5) Ε. Ζαχαριάδου: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΚΑΙ ΘΡΥΛΟΙ ΤΩΝ Π Α ΛΑ ΙΩ Ν ΣΟΥΛΤΑΝΩΝ (1300-1400), εκδ. Μ ΙΕΤ, Α θήνα, 1991.(6) Κ. Κ ύρρης: ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΑ, εκδ. Ε στία , Α θήνα, 1986.(7) Ν τ. Ν ίκολ-Α. Μ ακμπ ρά ιντ: Ο Ι ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΩΝ Ο Θ Ω Μ Α Ν Ω Ν ΤΟΥΡΚΩΝ (1300-1774), εκδ. Αψίδα, Α θήνα, 1995.(8) Των ιδίων: Η ΚΑΤΑΛΗΨΙΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Υ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩ Π Η Σ (1000-1568), εκδ . Eurobooks. Α θήνα, 1995.(9) Ν τ. Ν ίκολ: Ο Ι ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ Α ΙΩ Ν Ε Σ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Υ (τίτλ ο ς π ρω τοτύπ ου: The Last C enturies o f Byzantium ), εκδ . Παπαδήμα, Α θήνα, 1999.(10) Ν . Ν ικολούδης: ΕΡΜ ΗΝΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΝΟ Σ ΙΣΤΟ Ρ ΙΚ Ο Υ ΓΕΓΟ Ν Ο ΤΟ Σ. Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ Κ Α Λ Λ ΙΠ Ο Λ Η Σ ΚΑΙ Ο Λ ΑΟ Ν ΙΚΟ Σ ΧΑΛΚΟΚΟΝΔΥΛΗΣ, "Τα Ισ τορικά", 16. Ιούνιος 1992.(11) Του ιδ ίου: Ο Ι Σ Ε Ρ Β Ο Ι Σ ΤΗ ΘΡΑΚΗ (14ος Α ΙΩ Ν Α Σ), "Νέα Εστία", αφ ιέρω μα στους λαούς της χερσονήσου του Α ίμου, Χ ρισ τούγεννα 1994.(12) Του ιδ ίου : Η ΣΗ Μ Α ΣΙΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗ Β ΥΖΑΝ ΤΙΝ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Ο ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΕΠΕΚΤΑΤΙΣΜΟΣ, "Β υζαντινοί Μ ελ έτα ι" , 5, 1993.(13) Του ιδ ίου: Ο Ι ΣΕ Ρ Β Ο Ι Α ΔΕΛΦ Ο Ι ΔΡΑΓΑΣΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ Μ ΑΚ ΕΔΟ Ν ΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 14ο Α ΙΩΝΑ, "Βυζαντινοί Μ ελ έτα ι" , 7, 1996.(14) Γ. Ο σ τρογκόρσ κυ: ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ Β ΥΖΑΝ ΤΙΝ Ο Υ ΚΡΑΤΟΥΣ, τ. Γ', εκδ . Σ τ . Β ασιλόπουλος, Αθήνα.(15) Του ιδ ίου: Η Π ΕΡ ΙΟ Χ Η ΤΩΝ ΣΕΡ ΡΩ Ν ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ Ν ΤΟΥΣΑΝ (στα σέρβικά), Β ελιγράδι, 1965.(16) Σ. Ράνσιμαν: Η Α ΛΩ ΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ, εκδ . Μ π εργαδή, Α θήνα, 1979.(17) Γ. Σ ο ύ λη : THE SERBS AND BYZANTIUM DURING THE REIGN OF TSAR STEPHEN DUSHAN (1331-1355) AND HIS SUCCESSORS, εκδ.Ε τα ιρ εία ς των Φίλων του Λαού, Α θήνα, 1995 (δ εύ τερ η έκδοση).

25

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Π ΕΛΟΠΟΝ ΝΗΣΙ ΑΚΟΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΟΑΗΓΗ

ΔΗ Μ Η Τ Ρ Η Σ Γ. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ Φιλόλογος, ΜΑ University College, London

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΕΤΑΞΥ 479 ΚΑΙ 431 π.Χ. ΥΠΗΡΞΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ

ΚΟΣΜΟ Μ ΟΝΑΔΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΛΑΜΨΗ ΤΩΝ ΠΟ ΛΙΤΙΣΜ ΙΚΩΝ ΚΑΙ

ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗ ΚΑΝ, ΑΛΛΑ

ΣΥΝΑΜΑ ΕΦΕΡΕ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΠΕΡΜΑΤΑ ΤΗΣ

ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ, ΑΦΟΥ ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΤΑ

ΧΡΟΝΙΑ "ΕΠΩΑΖΟΝΤΑΝ" 01 ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΟΥ ΘΑ

ΟΔΗΓΟΥΣΑΝ ΣΤΗΝ ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ

ΠΟΛΕΜΟΥ. 0 ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΗΤΑΝ ΕΝΑ ΓΕΓΟΝΟΣ ΠΟΥ,

ΙΔΩΜ ΕΝΟ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΡΟΥ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ

ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ, ΔΕ Ν ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΘΕΩΡΗΘΕΙ ΑΥΤΟ ΚΑΘΕΑΥΤΟ ΩΣ

ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ. Η ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ

ΕΓΚΕΙΤΑΙ ΣΤΟ ΟΤΙ Η ΕΞΙΣΤΟΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΓΙΝΕ ΤΟ

«ΟΧΗΜΑ» ΠΟΥ ΕΠΕΛΕΞΕ 0 ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ ΓΙΑ ΝΑ

ΔΩ ΣΕΙ ΣΤΙΣ ΕΠΟΜΕΝΕΣ ΓΕΝΙΕΣ ΕΝΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ

ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΜΕ ΑΞΕΠΕΡΑΣΤΗ

ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΑ.

0 Π ε ρ ικ λ ή ς σ υ ν έ δ ε σ ε το ό ν ο μ ά τ ο υ μ ε τη ν πιο έν δ ο ξ η κ α ι πιο λ α μ π ρ ή π ερ ίο δ ο τ η ς ισ το ρ ία ς το υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Ε θ ν ο υ ς . Ε π ί τω ν

η μ ερ ώ ν το υ η Α θ ή ν α έ φ θ α σ ε σ ε α ξ ε π έ ρ α σ τ ο επ ίπ εδ ο π ο λ ιτ ισ μ ικ ή ς κ α ι ο ικ ο ν ο μ ικ ή ς α κ μ ή ς . Δ υ σ τυ χ ώ ς για τ ο υ ς

Α θ η ν α ίο υ ς π έ θ α ν ε το 4 2 9 π .Χ., α φ ή ν ο ν τα ς τη ν π όλη το υ „ ο ρ φ α ν ή » σ τη δ ίνη ε ν ό ς π ο λ έμ ο υ π ου ε π ρ ό κ ε ιτ ο να τη ν

ο δ η γ ή σ ε ι σ τη ν π α ρ α κ μ ή .

ΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τα αληθινά αίτια που οδήγησαν στη σύγκρουση ανάμεσα στους δύο μ ε­γάλους ελληνικούς συνασπισμούς, των οποίων ηγούντο η Αθήνα και η Σπάρτη, έχουν διατυπωθεί από τον κορυφαίο ιστορι­

κό Θουκυδίδη με τρόπο σαφή και καίριο. Η­ταν η ολοένα αυξανόμενη δύναμη τη ς Αθή­νας, που προκάλεσε φόβο στη Σπάρτη και κατέστησε τη σύρραξη ανάμεσα στις δύο πό­λεις αναπότρεπτη (Θουκ. 1, 23. 6). Μικρά πε­ριθώρια για αμφισβήτηση αφήνει αυτή η κο­φτή τοποθέτηση του Θουκυδίδη, η οποία πά­ντως έχει γεννήσ ει α νεξά ντλη τες συζητή­σεις, ιδιαίτερα ως προς το αν η σύγκρουση α­νάμεσα στις δύο ανταγωνιζόμενες δυνάμεις ενός διπολικού κόσμου ήταν υποχρεωτικά α­ναπόφευκτη. Ο ρεαλιστής Θουκυδίδης θ έ τε ι αυτό το κεντρ ικό ερώτημα για προβληματι­σμό, αφού άλλωστε το έργο του υπήρξε

κτήμα ες αεί» για τις επ όμενες γεν ιές . Ο ί­διος πάντως φαίνεται πως ήταν πεπεισμένος για το αναπότρεπτο της σύγκρουσης και πι­θανώς γ ι’ αυτό αφηγείται δ ιεξοδικά τα γεγο ­νότα τη ς λεγάμενης Π εντηκοντα ετίας (479 -

431 π.Χ.), κατά τη διάρκεια τη ς οποίας ωρίμα­σαν οι συνθήκες που οδήγησαν στον πόλε­μο.

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΩΝ

Μ ετά την υποχώρηση των Περσών, το 479 π.Χ., η Σπάρτη φάνηκε ανεπαρκής να α- ναλάβει τα ηνία του ελληνικού κόσμου, επει­δή η ίδια η φύση του εσωστρεφούς και στατι­κού πολιτικού της συστήματος δεν παρείχε τις προϋποθέσεις που ήταν αναγκαίες για τη ν επιτυχή άσκηση τέτο ια ς ηγεμονικής πο­λιτικής. Η Σπάρτη από νωρίς είχε τ εθ ε ί επικε­φαλής τη ς λεγάμενης Πελοποννησιακής Συμμαχίας. Αυτή δεν συμπήχθηκε για να α­ντιμετωπίσει κάποιον εξω τερ ικό κίνδυνο ή να εξαπολύσει εκδ ικητικό πόλεμο κατά της Περσίας. Υπήρξε ουσιαστικά προϊόν τη ς πο­λιτικής τη ς Σπάρτης που επεδίωκε τη ν προ­στασία τη ς από τοπικούς εχθρούς και τη ν ε ­ξασφάλιση τη ς κυριαρχίας τη ς στην Πελο­πόννησο. Επρόκειτο για έναν συνασπισμό

κτισμένο πάνω στα θ εμέλ ια της σπαρτιατι­κής στρατιωτικής ισχύος, αλλά με μάλλον χα­λαρούς πολιτικούς ή θεσμικούς δεσμούς α­νάμεσα στις πόλεις- μέλη.

Στον αντίποδα η Αθηναϊκή Συμμαχία υ­π ήρξε κα τ’ αρχήν απότοκος τη ς απροθυμίας τη ς Σπάρτης να επ εκτε ίνε ι την επιρροή της στο Αιγαίο μετά το πέρας των Μηδικών. Η συμμαχία των ελληνικών πόλεων που είχε συσταθεί στην Κόρινθο για να ανακόψει τον περσικό κίνδυνο δεν είχε κάποια προσδιορι­σμένη διάρκεια και, αμέσως μετά τη ν ελληνι­κή νίκη στη Μυκάλη, δόθηκε η ευκαιρία να δοκιμαστεί η συνοχή της και να διαφανούν οι προοπτικές της. Οι Ελληνες εκστράτευσαν στον Ελλήσποντο με σκοπό να καταστρέ­ψουν τις γέφ υρ ες που είχε κατασκευάσει ο Ξέρξης για να ενώσει την Ευρώπη με την Α­σία. Οταν όμως έφθασαν εκεί διαπίστωσαν ότι οι Πέρσες είχαν καταστρέψει τις γ έφ υ ­ρες. Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Λεωτυχίδας θ ε ­ώρησε ότι δ εν υπήρχε κανένας λόγος παρα­μονής στην περιοχή και εγκα τέλε ιψ ε τη ν εκ ­στρατεία. Ομως οι Αθηναίοι παρέμειναν και

__________ Α π οψ η τ ο υ α ρ χ α ίο υν ε κ ρ ο τ α φ ε ίο υ σ το ν Κ ε ρ α μ ε ικ ό . Ε δώ εκ φ ώ ν η σ ε ο Π ε ρ ικ λ ή ς το ν

Ε ύ φ η μ ο Ε π ιτά φ ιο λ ό γ ο τ β υ για I τ ο υ ς π ρ ώ το υ ς ν ε κ ρ ο ύ ς το υ ψ ίελ ο π ο ν ν η σ ια κ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ . !. —O n Oie μ α ς π λ η ρ ο φ ο ρ ε ί ο

η ϊβ φ Ν ί β ί δ η ς , σ το ν Κ ε ρ α μ ε ικ ό ή τύ ιν θ α 'μ μ έν ο ι ό λ ο ι ο ι Α θ η ν α ίο ι π ε σ ό ν τέ ς σ τα π εδ ία τω ν μ αχ ώ ν, ρ Β ? σ π ό α υ το ύ ς π ου έπ εσ α ν

-στοι/ Μ α ρ α θ ώ ν α : "Εκείνω ν •.»’Λ - '( » α π ρ ε π ή τη ν α ρ ε τ ή ν κ ρ ίν α ν τε ς ,

α υ το ύ κ α ι το ν τά φ ο ν επ ο ίη σ α ν " (Θ ο υ κ . 2 , 34.5).

m m

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

υπό την ηγεσία του Ξανθίππου πολιόρκησαν την πόλη τη ς Σηστσύ στη Χερσόνησο. Η πτώ­ση της πόλης ύστερα από ολιγόμηνη πολιορ­κία α νέδειξε την ικανότητα των Αθηναίων να ηγούνται με επιτυχία μιας εκσ τρατείας για λογαριασμό των Ελλήνων και κατέστησε σα­φ ές ότι η Αθήνα πληρούσε όλες τις προϋπο­θέσεις, για να διαδραματίσει στο εξή ς η γετι­κό ρόλο.

Ο δρόμος ήταν ανοικτός για τη ν ίδρυση τη ς Α' Αθηναϊκής Συμμαχίας, ενός συνασπι­σμού πόλεων οι οποίες με το πέρασμα του χρόνου γίνονταν ολοένα και πιο ε ξα ρ τη μ έ ­νες από την Αθήνα, που με τη σειρά τη ς επε- δείκνυε ολοένα και πιο ανοικτά τις ηγεμονι­κές τη ς προθέσεις. Οι σκοποί της Συμμα­χίας, όπως τουλάχιστον διατυπώθηκαν στο συνέδριο της Δήλου τον χειμώνα του 478-477 π.Χ., δεν δ ιέφεραν από αυτούς τη ς αρχικής πανελλήνιας συμμαχίας. Ομως η πραγματι­κότητα αποδείχθηκε αρκετά διαφορετική. Στη συμμαχία της Δήλου προσχώρησε αρχι­κά πλήθος πόλεων από τα νησιά του Αιγαίου, τη ν Ιωνία, τον Ελλήσποντο και τη Θράκη, κα­μία όμως πόλη από την Πελοπόννησο. Αντί­θ ετα με τον αντίστοιχο πελοποννησιακό συ­νασπισμό, η συμμαχία τη ς Δήλου ήταν μια δύναμη βασισμένη πρωτίστως στη ναυτική ι­σχύ και τα μέλη τη ς είχαν σαφείς ο ικονομι­κές υποχρεώσεις. Η Αθήνα, ως προεξάρχου- σα δύναμη μέσα στη συμμαχία, δ εν άργησε να εκμετα λλευ θε ί τόσο τους οικονομικούς πόρους που εισέρρεαν στα ταμεία τη ς συμ­μαχίας, όσο και τη ναυτική της υπεροχή, για να αναδειχθεί σε πόλη ηγεμονική, μια αληθι­νή υπερδύναμη τη ς εποχής. Κατά τα επ όμε­να χρόνια η Αθηναϊκή Συμμαχία έμ ελλε να δ ιατηρηθεί μόνο κατ' όνομα, αφού οι Αθηναί­οι έγιναν ουσιαστικά δυνάστες των «συμμά­χων», οι οποίοι μετατράπηκαν σε υποτελείς που δυσανασχετούσαν όλο και πιο φανερά για τον ζυγό στον οποίο είχαν υποβληθεί.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

Κατά την περίοδο 478-461 π.Χ. η συσπεί­ρωση των ελληνικών πόλεων-κρατών γύρω από τους δύο πόλους που είχαν αναδειχθεί, την Αθήνα και τη Σπάρτη, έγινε σταδιακά εμ ­φανής, Παρόλα αυτά είχε επ ιτευχθεί η ειρη­νική συμβίωση ανάμεσα στις δύο πόλεις, για όσο τουλάχιστον ισχυρός άνδρας στην Αθή­να ήταν ο αριστοκρατικός Κίμων, που δεν ε ί­χε κατηγορηθεί λίγες φορές ως φιλολάκων. Ομως όταν οι Σπαρτιάτες το 462 π.Χ. απέπεμ- ψαν τη ν αθηναϊκή δύναμη που είχε μεταβεί για να τους βοηθήσει στον αγώνα κατά των εξεγερμένω ν ειλώτων, ένα αντισπαρτιατικό κύμα ξέσπασε στην Αθήνα, καθώς η ενέρ- γεια των Λακεδαιμονίων θεω ρήθηκε το λιγό- τερο προσβλητική. Το "γυαλί είχε ραγίσει" και. όπως επισημαίνει ο Θουκυδίδης, το περι­στατικό αυτό ήταν η πρώτη σοβαρή ένδειξη περ: τη ς διάστασης μετα ξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών. Η σύναψη συμμαχίας ανάμεσα στην Αθήνα και στο εχθρικό προς τη Σπάρτη -ο ν ο ς δ ιεύρυνε ακόμα περισσότερο το χά­σμα _ου χώριζε τις δύο μεγάλες ελληνικές

πόλεις. Η Σπάρτη, αισθανόμενη «στριμωγμέ- νη» και απειλούμενη όχι μόνο από την Αθήνα αλλά και από το Αργος, που στο μετα ξύ επέ- κτεινε διαρκώς την επιρροή του στην Πελο­πόννησο, έγινε ακόμα πιο εσωστρεφής και κλειστή, ενώ στην κοιλάδα του Ευρώτα η κα­θημερ ινή εκπαίδευση των Σπαρτιατών «ο- μοίων» για έναν ενδεχόμενο αμυντικό πόλε­μο εντά θηκε.

Από το 460 π.Χ. και μετά οι Αθηναίοι, υλο­ποιώντας το επεκτατικό πρόγραμμα του δη­μοκρατικού κόμματος που από το 462 π.Χ. και έπειτα είχε εδραιωθεί στην εξουσία, επι- δόθηκαν σε μια σειρά πολεμικών επιχειρήσε­ων τόσο στον ελλαδικό χώρο, όσο και έξω από αυτόν και συγκεκριμένα στην επαναστα- τημένη Αίγυπτο εναντίον των Περσών. Αυτός ο σκληρός αλλά εντυπωσιακός διμέτωπος α­γώνας που δ ιεξήγε η Αθήνα επιβεβαίωνε τη ζω τικότητά τη ς και τη δυναμική που είχε για ισχυροποίηση και επέκταση. Σε αυτό το πλαί­σιο οι φόβοι τη ς Σπάρτης ήταν φυσικό να πολλαπλασιάζοντας καθώς απειλείτο η κυ­ριαρχία τη ς ακόμα και στην Πελοπόννησο, ενώ και οι παραδοσιακοί ανταγωνιστές των Αθηναίων, οι Κορίνθιοι, δυσανασχετούσαν για τη σπαρτιατική αδράνεια απέναντι στις α­θηνα ϊκές ενέργειες .

Η αδράνεια αυτή εξηγε ίτα ι από τον φύ­σει συντηρητικό και δ ιατακτικό χαρακτήρα της σπαρτιατικής πολιτικής, αλλά και από τη ν πραγματική αδυναμία της Σπάρτης να προχωρήσει με τις π ειθαρχημένες (πλην ό­μως μικρές) σ τρατιωτικές τη ς δυνάμεις σε πολυμέτωπο αγώνα κατά της Αθήνας και συ­νάμα να δ ιατηρεί τη ν αποτρεπτική της ικανό­τη τα απέναντι στους εσω τερικούς και τοπι­κούς κινδύνους που παραδοσιακά απειλού­σαν τη δωρική αυτή πόλη. Σε αυτό το πλαίσιο η Σπάρτη προσπαθούσε να περιορίσει τις δραστηριότητες των Αθηναίων ε ίτε αντιμε- τωπίζοντάς το υς περιστασιακά, στέλνοντας το ν στρατό της σε διάφορες εσ τίες κρίσης ανά το ν ελληνικό χώρο και αποσύροντας τις δυνάμεις τη ς στο συντομότερο χρονικό διά­στημα, ε ίτε υποστηρίζοντας κρυφά τις διά­φ ορες αριστοκρατικές ή ολιγαρχικές παρα­τά ξεις στις πόλεις όπου οι Αθηναίοι επεδίω- καν να έχουν επιρροή μέσω των φιλικών προς αυτούς τοπικών δημοκρατικών κομμά­των. Η τακτική αυτή των Σπαρτιατών εν και- ρώ απέδωσε καρπούς, καθώς ο "υπόγειος“ πόλεμος φθοράς σε πολιτικό επίπεδο π ετύ ­χαινε συχνά να προκαλεί αναστάτωση σε αρ­κε τές ελληνικές πόλεις τις οποίες οι Αθηναί­οι είχαν υπό τον έλεγχό τους. Η Αθήνα πολ­λές φορές αντιμετώπισε τις ε ξεγέρσ εις και τις προσπάθειες αποστασίας με τη βία, γεγο ­νός που κάθε άλλο παρά θ ετικό ήταν για τη συνοχή της Αθηναϊκής «Συμμαχίας», αφού οι Αθηναίοι όχι μόνο βρίσκονταν συχνά αναμε- μιγμένοι σε αστυνομικού τύπου στρατιωτι­κές επιχειρήσεις, αλλά επιπλέον γίνονταν ο­λοένα και λ ιγότερο δημοφιλείς.

Η Αθήνα δεν άργησε να αισθανθεί την κόπωση από τον διαρκή αγώνα στα μέτωπα που διατηρούσε ανοικτά τόσο στον ελλαδικό χώρο, όσο και έξω από αυτόν. Η ανάγκη για ειρήνευση και ανασυγκρότηση των δυνάμε-

ών τη ς φάνηκε κάποια στιγμή ότι ή ταν επιτα­κτική ανάγκη. Οι Αθηναίοι επεδίωξαν και πέ- τυχαν να κλείσουν όλα τα περιφερειακά μ έ­τωπα, συνάπτοντας το 449 π.Χ. ειρήνη με τους Πέρσες (ειρήνη του Καλλία. από το όνο­μα του Αθηναίου διαπραγματευτή) και στη συνέχεια με τους Σπαρτιάτες, με το υς οποί­ους υπέγραψαν το 446 π.Χ. συνθήκη ειρήνης για 30 χρόνια (οι λεγάμενες «Τριακοντούτεις σπονδαί»). Μάλιστα σύμφωνα με το ν Πλού­ταρχο ο Περικλής, συνειδητοποιώντας το μά­ταιο της συνέχισης των ενδοελληνικώ ν συ­γκρούσεων, πρότεινε τη σύγκληση πανελλη­νίου συνεδρίου στην Αθήνα, στο οποίο θα συμμετείχαν όλες οι ελληνικές πόλεις, συ- μπεριλαμβανομένης και της Σπάρτης. Οι Σπαρτιάτες όμως δεν βοήθησαν στην υλο­ποίηση αυτού του εμπνευσμένου σχεδίου, στερώντας ίσως την Ελλάδα από την είσοδο σε μια νέα ειρηνική και πιο ελπιδοφόρα επο­χή. Οι υπογραφές της ειρήνης του Καλλία και τη ς 30ετούς ειρήνης με τους Λακεδαιμο­νίους υπήρξαν διπλωματικά γεγονότα μεγά­λης σημασίας, καθώς σημειώθηκε μείωση τω ν εντάσεων σε ολόκληρο τον ελληνικό χώ­ρο και δόθηκε η ευκαιρία στους Αθηναίους να ευδοκιμήσουν απερίσπαστοι τόσο σε πολιτικό, όσο και σε πολιτισμικό επίπεδο.

Αν και οι Τριακοντούτεις σπονδές έμ ελ ­λαν τελικά να ισχύσουν μόνο για 14 χρόνια, δεν αποδείχτηκαν «νεκρό γράμμα», όπως ε ί­χε συμβεί α ρ κετές φορές σε διπλωματικές συμφωνίες ανάμεσα στους Ελληνες. Η αξιο­πιστία τους δοκιμάστηκε το 441-440 π.Χ., ό­ταν ο Περικλής έπλευσε με τον αθηναϊκό στόλο εναντίον τη ς Σάμου, όπου οι ντόπιοι ο­λιγαρχικοί με τη βοήθεια μισθοφόρων και φοινικικού στόλου επεχείρησαν να θέσουν το νησί υπό το ν έλεγχό τους. Τόσο οι Πέρ­σες, όσο και η Πελοποννησιακή Συμμαχία αρ- νήθηκαν τελικά να παράσχουν βοήθεια στους Σαμίους, επικαλούμενοι τις συνθήκες που δεν επέτρεπαν τέτο ιου είδους επεμβά­σεις. Π ιθανότατα βέβαια οι ίδιες οι πραγματι­κές συνθήκες δεν ευνοούσαν την επέμβαση ο ύτε των Περσών, ούτε των Πελοποννησίων. Οποιος κι αν ήταν ο λόγος της μη επέμβα­σης, γεγονός ήταν ότι οι Αθηναίοι είχαν «κα- τασβέσει» μια επικίνδυνη για την κυριαρχία το υς εστία κρίσης και είχαν επ ιδείξει περί­τρανα την αποτελεσματικότητα τη ς ναυτι­κής ισχύος τους.

ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ ΕΠΙΔΑΜΝΟΣ-ΚΕΡΚΥΡΑ

Οι πολλές και ποικίλες παρεμβάσεις των Αθηναίων σε διάφορα σημεία τη ς Ελλά­δας για τη διασφάλιση των συμφερόντων το υς δεν άργησαν να αρχίσουν να γίνονται ε ­νοχλητικές για άλλες μεγάλες ελληνικές πό­λεις, που ανταγωνίζονταν τη ν Αθήνα σε πολ­λούς τομείς και κυρίως στο εμπόριο. Κύρια ανταγωνιστική πόλη ήταν η Κόρινθος, που δ ιέθ ε τε μεγάλη ναυτική παράδοση και οι ε ­μπορικές δραστηριότητές της ξεπερνούσαν από παλιά τα όρια του στενού ελλαδικού χώ­ρου και εκτείνοντα ν κυρίως στη Δύση. Με τη ν παρέλευση των ετών και τη διαρκή αύξη-

- ΙΣΤΟΡΙΑ

Υπολείμματα το υ ναο υ τ η ς Α ρ ίφ ι δ ο ς Ο ρ θ ια ς f σ τη Σ π φ έ τη . Το π λ ή θ ο ς τω ν α ρ χ α ιο λ ο γ ικ ώ ν ευ ρ η μ ά τω ν τ η ς π ό λ η ς α υ τή ς ε ίν α ι κ ά θ ε ά λ λ ο π αρ ά α ν ά λ ο γ ο τ η ς ισ χ ύ ο ς τ η ς Σ π ά ρ τη ς κ α τά τ α κ λ α σ ικ ά χ ρ ό ν ια .

ση τη ς αθηναϊκής ενεργητικότητα ς τα οικο­νομικά συμφέροντα των Κορινθίων συγκρού­ονταν όλο και πιο συχνά με αυτά των Αθηναί­ων. Λίγα χρόνια μετά την εκστρατεία στη Σά­μο, πιθανώς το 437 π.Χ., μια μοίρα του αθη­ναϊκού στόλου απ οτελούμενη από 30 πλοία και με επικεφαλής τον Φορμίωνα έπλευσε στη δυτική Σ τερεά Ελλάδα, στην Ακαρνανία, για να βοηθήσει τους Ακαρνάνες σε μια εδα­φική αντιδικία που είχαν με το υς Αμβρακιώ- τες . Επειδή καμία από τις πόλεις α υ τές δεν ανήκε στην Πελοποννησιακή Συμμαχία, οι Α­θηναίοι μπορούσαν να επέμβουν, αφού δεν δεσμεύονταν από τις Τριακοντούτεις σπον­δές. Τελικά Ακαρνάνες και Αθηναίοι εξεδίω - ξαν τους Αμβρακιώτες και συνέλαβαν αιχμα­λώτους αρκετούς από αυτούς. Ομως η Αμ-

Π α ν ο ρ α μ ικ ή ά π οψ η τ η ς α γ ο ρ α ς τ η ς α ρ χ α ία ς Κ ο ρ ίν θ ο υ . Η α ν τ ιπ α λ ό τη τα α ν ά μ εσ α σ τη ν Α θ ή ν α κ α ι τη ν Κ ό ρ ιν θ ο υ π ή ρ ξε μ ια από τ ις ο υ σ ια σ τ ικ ό τ ε ρ ε ς α ιτ ίε ς τη ς έ κ ρ η ξ η ς το υ Π ελ ο π ο ν ν η σ ια κ ο ύ Π ο λ έμ ο υ .

βρακία ήταν παλιά κορινθιακή αποικία και η αθηναϊκή παρέμβαση ήταν κάθε άλλο παρά ευχάριστη για τους Κορίνθιους, οι οποίοι έ ­βλεπαν τους Αθηναίους να επ εκτείνουν τη δραστηριότητά τους ακόμα και σε περιοχές που θεω ρούντο ότι ανήκαν στην κορινθιακή σφαίρα επιρροής. Η σύγκρουση συμφερό­ντων όμως ανάμεσα στην Αθήνα και στην Κό­ρινθο δεν επρόκειτο να σταματήσει εκεί.

Η Κόρινθος παλαιότερα είχε ιδρύσει μια σειρά από αποικίες στη δυτική Ελλάδα, για να υποστηρίζει το εμπόριό της. Η παλαιότε- ρη από αυ τές ήταν η Κέρκυρα, που ιδρύθηκε το 730 π.Χ. Με το πέρασμα του χρόνου οι Κερκυραίοι ισχυροποιήθηκαν, άρχισαν να ι­δρύουν δ ικές το υς αποικίες και μάλιστα έ- φθασαν στο σημείο σε κάποιες περιπτώσεις να συγκρουστούν με τους Κορινθίους. Μια από αυτές τις συγκρούσεις είχε ως αφορμή την πόλη τη ς Επιδάμνου, που βρισκόταν στην ανατολική ακτή τη ς Αδριατικής, 180 πε­ρίπου χλμ. βόρεια της Κέρκυρας. Η Επίδα- μνος - που στην αρχαιότητα ονομαζόταν κά- ποιες φορές, όπως και σήμερα, Δυρράχιο - ή­ταν κερκυραϊκή αποικία και είχε ιδρυθεί το 626 π.Χ. Η πόλη αυτή επρόκειτο να αποτελέ- σει μια από τις σημαντικότερες αφορμές του Πελοποννησιακού Πολέμου, γεγονός που εκ πρώτης όψεως π ροξενεί εντύπωση, αφού βρισκόταν απομονωμένη στον Βορρά, μα­κριά από οποιαδήποτε ζώνη αθηναϊκού και - πολύ περισσότερο - σπαρτιατικού ενδ ιαφ έ­ροντος. Βέβαια η έναρξη μεγάλων συρράξε­ων από περιφερειακά σημεία δ εν είναι ασυ­

νήθιστη (ο Β' Καρχηδονιακός Πόλεμος ξεκ ί­νησε με αφορμή τη μακρινή ισπανική πόλη του Σαγούντου, ενώ ο "σύγχρονός" μας Α' ΠΠ από ένα γεγονός που σημειώθηκε στη βοσ- νιακή πόλη Σεράγεβο). Οπως κι αν έχει το πράγμα, οι Αθηναίοι διασταύρωσαν για πρώ­τη φορά τα ξίφη τους με τους Κορινθίους με αφορμή τη ν Επίδαμνο.

Στην πόλη αυτή γύρω στο 435 π.Χ. οι δη­μοκρατικοί είχαν απομακρύνει το υ ς ολιγαρ­χικούς, οι οποίοι όμως βοηθούμενοι από το υς Ιλλυριούς πραγματοποιούσαν συνεχείς επ ιθέσεις εναντίον της. Επειδή η κατάσταση είχε φθάσει στο απροχώρητο οι δημοκρατι­κοί τη ς Επιδάμνου ζήτησαν βοήθεια από τους Κερκυραίους, οι οποίοι όμως το υς έ ­στειλαν πίσω χωρίς να ικανοποιήσουν το αί­τημά τους. Τότε οι Επιδάμνιοι, ύστερα και από σχετικό χρησμό του Μ αντείου των Δ ελ ­φών, στράφηκαν στους Κορινθίους. Οι τ ε ­λευτα ίοι ανταποκρίθηκαν στο αίτημα και έ ­στειλαν στην Επίδαμνο ένα χερσαίο εκστρα- τευ τικό σώμα αποτελούμενο από Αμβρακιώ­τες , Λ ευκαδ ίτες και άλλους αποίκους τους. Τότε οι Επιδάμνιοι ολιγαρχικοί, οργισμένοι από την κορινθιακή παρέμβαση, ζήτησαν αυ­το ί τη βοήθεια της Κέρκυρας. Μια δύναμη 40 κερκυραϊκών πλοίων έπλευσε στην Επίδαμνο με α ιτήματα την αποχώρηση των Κορινθίων και τον επαναπατρισμό των Επιδαμνίων ολι­γαρχικών. Τα αιτήματα αυτά απορρίφθηκαν, με αποτέλεσμα η κερκυραϊκή δύναμη συνε- π ικουρούμενη από τους Επιδαμνίους και τους Ιλλυριούς να πολιορκήσει την πόλη. Η

είδηση αυτή θορύβησε τους Κορινθίους, οι οποίοι συγκρότησαν ισχυρή δύναμη 75 πλοί­ων και 2.000 βαριά οπλισμένων ανδρών και ξεκίνησαν για την Επίδαμνο. Νωρίτερα είχαν απορρίψει αίτημα τω ν Κερκυραίων, οι οποίοι, φοβισμένοι από τη ν είδηση τη ς κορινθιακής κινητοποίησης, επεδίωξαν με πρεσβεία που έστειλαν στην Κόρινθο τη ν εξεύρεσ η συμβι­βαστικής λύσης. Φαίνεται πως οι Κερκυραίοι καθυστερημένα συνειδητοποίησαν ότι είχαν "παρατραβήξει το σχοινί" και ό τι κακώς είχαν προκαλέσει την οργή μιας μεγάλης ελληνι­κής δύναμης όπως ήταν η Κόρινθος, η οποία μπορούσε να συντρίψει τη μικρή και χωρίς ι­σχυρούς συμμάχους Κέρκυρα αν αποφάσιζε να κινητοποιήσει ολόκληρο το πολεμικό δυ­ναμικό της. Ηταν όμως αργά, αφού όλες οι προτάσεις και σι εξηγήσεις των Κερκυραίων πρέσβεων δεν στάθηκαν τελικά ικανές να ε ­μποδίσουν τον απόπλου των κορινθιακών τριήρων.

Οταν ο κορινθιακός στόλος έφθασε στο Ακτιο οι Κερκυραίοι συνειδητοποίησαν ότι δεν είχαν πια άλλη επιλογή από το να πο­λεμήσουν. Με 80 πλοία συγκρούστηκαν με τον στόλο των Κορινθίων και κατάφεραν να το ν απωθήσουν αφού κατέστρεψ αν 15 πλοία του. Παράλληλα η Επίδαμνος έπεσε στα χ έ­ρια των πολιορκητών και οι Κορίνθιοι στρα­τιώ τες που συνελήφθησαν κρατήθηκαν ως αιχμάλωτοι μέχρι να προκύψει κάποια νεώ τε- ρη εξέλ ιξη . Οι Κερκυραίοι κλιμάκωσαν τις ε ­χθρ ικές ενέργειες προς την Κόρινθο λεη λα ­τώ ντας τη Λευκάδα, που ήταν κορινθιακή α­ποικία, και πραγματοποιώντας ναυτικές επι­θέσ εις εναντίον συμμάχων των Κορινθίων στο Ιόνιο. Η Κόρινθος δεν μπορούσε να ανε­χθεί για πολύ αυτή την κατάσταση. Αρχισε να συγκροτεί ισχυρό στόλο στρατολογώντας επί δύο ολόκληρα χρόνια κωπηλάτες από την Πελοπόννησο και την υπόλοιπη Ελλάδα. Η πληροφορία αυτή έκανε τους Κερκυραίους να κατανοήσουν ότι δεν θα μπορούσαν για πολύ ακόμα να δρουν ατιμώρητοι από τους Κορινθίους και, θορυβημένοι επιπλέον από

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

το γεγονός ότι δεν μπορούσαν να ζητήσουν βοήθεια από πουθενά (επειδή δεν ανήκαν σε κανέναν από τους υπάρχοντες ελληνικούς συνασπισμούς πόλεων), αποφάσισαν να ζη­τήσουν από τους Αθηναίους να γίνουν μέλη τη ς Αθηναϊκής Συμμαχίας. Οι Κερκυραίοι πρέσβεις έφθασαν το καλοκαίρι του 433 π.Χ. στην Αθήνα, όπου έσπευσαν και πρέσβεις των Κορινθίων, οι οποίοι μετέβησαν εκε ί με σκοπό να αποτρέψουν τη αύναψη συμμαχίας ανάμεσα στην Αθήνα και την Κέρκυρα. Οι πρέσβεις και της μιας και τη ς άλλης πλευράς εξέθ εσ α ν τις απόψεις τους ενώπιον τη ς αθη­ναϊκής Εκκλησίας του Δήμου και οι Αθηναίοι αποφάσισαν να συνάψουν με την Κέρκυρα «επιμαχία», δηλαδή αμυντική συμφωνία, σύμφωνα με την οποία η Αθήνα θα βοηθού­σε την Κέρκυρα μόνο στην περίπτωση που θα δεχόταν επίθεση κι όχι στην περίπτωση που θα ήταν εκείνη η επ ιτιθέμενη δύναμη. Αυτή η «Σολομώντεια» λύση ήταν απ οτέλε­σμα τη ς επιθυμίας των Αθηναίων να μην πα- ραβούν τους όρους της τρ ια κοντα ετούς ε ι­ρήνης και ταυτόχρονα να μη χάσουν από το πλευρό τους μια σημαντική ναυτική δύναμη, όπως ήταν η Κέρκυρα, εν όψει του επ ικείμε­νου και ορατού σε όλους Πελοποννησιακού Πολέμου. Στην πραγματικότητα η θέση των Αθηναίων ήταν πολύ λεπτή, αφού το κερκυ- ραϊκό ναυτικό ήταν πολύ ισχυρό για να αφε- θ ε ί επιπόλαια στα χέρια των δυνάμει εχθρών της πόλης, ενώ και η Κόρινθος ήταν ένας πο­λύ επίφοβος αντίπαλος για να το ν προκαλέ- σουν απερίσκεπτα και να συρθούν ενδεχο ­μένως σε έναν πόλεμο υπό συνθήκες που δεν θα είχαν επ ιλέξει. Για την Αθήνα η καλύ­τερη δυνατή εξέλ ιξη θα ήταν στην πραγματι­κότητα η αμοιβαία εξασθένηση δύο μεγάλων ανταγωνιστών στη θάλασσα μέσα από την αλληλοσύγκρουσή τους, με τη ν ελάχιστη δυ­νατή αθηναϊκή εμπλοκή. Σε κάθε περίπτωση, ύστερα από την τελική τους απόφαση, οι Α­θηναίοι δ ιέταξαν να αποπλεύσουν προς βοή­θεια των Κερκυραίων δέκα δικές τους τριή- ρεις με επικεφαλής το ύς Διότιμο, Πρωτέα και Λακεδαιμόνιο, που ήταν γιος του Κίμωνα. Οι τρ εις στρατηγοί μάλιστα έλαβαν οδηγίες να μην επ ιτεθούν κατά των Κορινθίων, παρά μόνο αν οι τελευ τα ίο ι επιχειρούσαν να απο­βιβαστούν στην Κέρκυρα ή σε οποιαδήποτε ακτή που θα βρισκόταν σε περιοχή αθηναϊ­κών συμφερόντων.

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΣΤΑ ΣΥΒΟΤΑΜ ετά την άφιξη τη ς αθηναϊκής μοίρας

στην Κέρκυρα απέπλευσαν και οι Κορίνθιοι με τη σειρά το υς με συνολική δύναμη 150 πλοίων. Από αυτά τα 90 ήταν δικά τους, ενώ τα υπόλοιπα ανήκαν στην Ηλιδα, στα Μέγα­ρα. στη Λευκάδα στην Αμβρακία και στο Ανα- κτόριο. Ολα τα πλοία ανασυγκροτήθηκαν στη Λευκάδα και στη συνέχεια αγκυροβόλη­σαν στη θέση Χειμέριο. Οταν οι Κερκυραίοι πληροφορήθηκαν τις κινήσεις του εχθρού μετέβησαν με τον στόλο το υς -110 πλοία συ­νολικά - στα νησάκια Σύβοτα, κοντά στη θ ε- σπρωτική ακτή. Το πεζικό το υς μαζί με 1.000 οπλίτες από τη Ζάκυνθο έλαβε θέσ εις στην

ακτή τη ς Λευκίμμης, με σκοπό να παρέμβει αν το ναυτικό χρειαζόταν τη βοήθειά του.

Μια από τις επόμενες νύκτες οι Κορίνθι- οι απέπλευσαν από το Χειμέριο, κατευθύν- θηκαν προς τα Σύβοτα και σύντομα είδαν α­πέναντι τους το ν κερκυραϊκό στόλο. Οι Κερ­κυραίοι είχαν χωρίσει τα πλοία τους σε τρεις μοίρες. Οι ίδιοι βρίσκονταν στο κέντρο της παράταξης, ενώ οι Αθηναίοι είχαν παρατα­χθεί στο αριστερό άκρο. Απέναντι το υς ακρι­βώς βρίσκονταν οι Κορίνθιοι με το πιο αξιό­μαχο τμήμα του στόλου τους. Η σύγκρουση που ακολούθησε ήταν σφοδρή και έμοιαζε περισσότερο με πεζομαχία, καθώς στα κατα­στρώματα των πλοίων βρίσκονταν βαριά ο­πλισμένοι πεζοί και το ξό τες που πολεμού­σαν τελικά εκ του συστάδην, όταν τα πλοία έρχονταν σε επαφή το ένα με το άλλο. Οι Α­θηναίοι πάντως, τηρώ ντας πιστά τις διατα­γές που είχαν λάβει, απέφευγαν στην αρχή να επ ιτεθούν σε κορινθιακά πλοία. Περιορί­ζονταν στο να βοηθούν στην αριστερή π τέ­ρυγα το υς Κερκυραίους, οι οποίοι αρχικά κα­τόρθωσαν να απωθήσουν τους Κορινθίους, να τους καταδιώξουν με 20 πλοία ως τη ν α­κτή και να κάψουν τις αφ ρούρητες σκηνές που βρίσκονταν στο κορινθιακό στρατόπε­δο. Ομως στη δεξιά πτέρυγα οι Κορίνθιοι επι­κρατούσαν, εκμετα λλευόμενο ι και την απου­σία των 20 πλοίων που είχαν καταδιώξει τα κορινθιακά πλοία. Τότε οι Αθηναίοι επ ιτέθη ­καν οι ίδιοι για πρώτη φορά κατά των Κοριν- θίων και ακολούθησε μια συγκλονιστική σύ­γκρουση, κύριο χαρακτηριστικό τη ς οποίας ήταν η απερίγραπτη σύγχυση που επικράτη­σε. Οι σ τρατιώτες κτυπούσαν στα τυφλά α­κόμα και τους ίδιους τους συμπολεμιστές το υς και σύντομα οι Κορίνθιοι απώθησαν τους Κερκυραίους ως τη ν ξηρά. Στη φάση αυτή οι Κερκυραίοι βρέθηκαν κυριολεκτικά «με την πλάτη στον τοίχο» και απέφυγαν τη συντριπτική ή ττα μόνο και μόνο επειδή κατά

το σούρουπο φάνηκαν στον ορίζοντα άλλα 20 πλοία των Αθηναίων, που είχαν σταλεί ως ενίσχυση στα αρχικά 10 και τα οποία είχαν α- ποπλεύσει από τον Πειραιά 23 ημέρες μετά την αναχώρηση της αρχικής δύναμης.

Τι ή ταν όμως εκείνο που ώθησε τη ν αθη­ναϊκή Εκκλησία του Δήμου να επανεκτιμήσει τη ν αρχική απόφασή τη ς και να σ τείλει εν ι­σχύσεις στην Κέρκυρα; Σύμφωνα με τον Πλούταρχο οι πολιτικοί αντίπαλοι του Περι­κλή τον επέκριναν υποστηρίζοντας ότι ο στολίσκος των 10 πλοίων που είχε σ τείλει ή ­ταν πολύ ανίσχυρος για να είναι σε θέση να βοηθήσει πραγματικά τους Κερκυραίους, αλλά αρκετός για να θ εω ρηθεί από το υς α­ντιπάλους τη ς Αθήνας ως σοβαρή πρόκληση και να δώσει λαβή για αντιαθηναϊκές ενέρ ­γειες, Η εξήγηση αυτή είναι λογικοφανής. Σε κάθε περίπτωση πάντως η ουσία είναι ό τι ή­ταν πολύ δύσκολο για μια μεγάλη δύναμη ό­πως η Αθήνα να μείνει αμέτοχη ακόμα και σε μια φαινομενικά περιφερειακή διαμάχη. Η α­πόμακρη Επίδαμνος είχε γίνει αφορμή για την απευθείας σύγκρουση ανάμεσα σε δύο μεγάλες πόλεις τη ς Ελλάδας, τη ν Αθήνα και τη ν Κόρινθο, γεγονός που κατέστησε το εν ­δεχόμενο ενός γεν ικευμένου πολέμου ακό­μα πιο ορατό.

Η άφιξη των αθηναϊκών πλοίων ήταν σω­τήρια για τους Κερκυραίους, αφού οι Κορίν- θιοι, μη μπορώντας μέσα στο ημίφως να αντι- ληφ θούν πόση ακριβώς ήταν η νέα αθηναϊκή δύναμη και π ιστεύοντας πιθανώς ότι επρό- κειτο για το ν προπομπό ενός ισχυρότερου στόλου, προτίμησαν να υποχωρήσουν. Την ε ­πόμενη ημέρα μια κορινθιακή βάρκα με λί­γους άνδρες πλησίασε τους Αθηναίους για να εξακριβώσει τις προθέσεις τους. Οι Κο- ρίνθιοι απεσταλμένοι δεν έφ εραν κάποιο ε ­πίσημο σύμβολο (λευκή σημαία, θα λέγαμε σήμερα), επειδή οι δύο πόλεις δεν βρίσκο­νταν τυπικά σε πόλεμο. Οι Αθηναίοι ναύαρ-

- ΙΣΤΟΡΙΑ

'αιωτι,ικΑπαιόν

Χερσόνησος

^άλλατις!ινώπη

•Μεσημβρία

»Ηράκλεια

Βυζάντιοί ίαλχηδών(Ταρκυνία L ·Ρώμη

Έπίδαμνος«

ν σ ι αΛ ν ,ό ί α

g ,l «Τάρδεις

>ςφ φ Μ α γ ν η σ Ια ( «Α λινδ α

ΤΚ^πτ-ος (α

ΠοσειδωνΙα!Έλέί

Κόρκυρδ: χ - ff Λεύκάς ι ρ ρ

Κεφαλλ^χ Ζάκυνθό

ίλένδεριςΛιπάρα

Μεσσήνη#»

^Αμαδσϋς

Μέμφις·

"Η Ι ΐ δ λ η ϊ Κ Η ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ Κ Α Ι ΕΠ ΙΡ Ρ Ο ΐΐ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΙΑ

Μέλη τής Αθηναϊκής συμμαχίας

Μέλη τής Πελοποννησιακής συμμαχίας

Ουδέτερες έλληνικές περιοχές

Σφαίρα πολιτικής καί οικονομικής επιρροής τών ’Αθηνών

Σφαίρα πολιτικής καί οικονομικής έπιρροής τής Σπάρτης

’Εκστρατεία τού Περικλέους στον Εΰξεινο Πόντο 437 π.Χ.

Ο ε λ λ η ν ικ ό ς κ ό σ μ ο ς κ α τά τη ν π ε ν τ η κ ο ν τ α ε τ ία 4 7 9 - 431 π.Χ. Η Α θ η ν α ϊκ ή Σ υ μ μ α χ ία ε ίχ ε ε π ε κ τ ε ίν ε ι τη ν ε π ιρ ρ ο ή τ η ς μ έ χ ρ ι τη ν Κ ύπ ρο κ α ι α ν τα γ ω ν ιζ ό τα ν τη ν εμ π ο ρ ικ ή δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α τ η ς Κ ο ρ ίν θ ο υ σ τη Μ ε γ ά λ η Ε λλ ά δ α (Ισ το ρ ία το υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Ε θ ν ο υ ς ).

χοι, έχοντας πάντα κατά νου τις αρχικές δια­ταγές που είχαν, τους εξήγησαν - παρά τις προτροπές των Κερκυραίων να πράξουν το αντίθετο - ότι δεν σκόπευαν να συνεχίσουν τις εχθροπραξίες, αφού δεν υπήρχε επισή- μως καθεστώς πολέμου ανάμεσα στην Α θή­να και στην Κόρινθο και οι Τριακοντούτεις σπονδές βρίσκονταν ακόμα σε ισχύ. Είναι φανερό ότι και οι δύο π λευρές δεν επιθυ­μούσαν ακόμα να προχωρήσουν σε γ εν ίκευ ­ση της σύγκρουσης, αν και δ εν γνωρίζουμε τι θα αποφάσιζε εκείνη τη στιγμή ο Περικλής για το μέλλον τη ς ειρήνης αν ήταν σε θέση να γνωρίζει τη σφοδρή σύγκρουση που είχε σημειωθεί ανάμεσα στους δύο στόλους στα Σύβοτα. Βέβαιο είναι ότι, όπως παρατηρεί και ο Θουκυδίδης (1, 55. 2), η ναυμαχία στα Σύβοτα ήταν ο πρώτος σοβαρός λόγος που είχαν οι Κορίνθιοι για να επ ιθυμούν πόλεμο

με τους Αθηναίους, οι οποίοι είχαν π ολεμή­σει εναντίον τους στο πλευρό τη ς Κέρκυρας ενόσω η συνθήκη ειρήνης ήταν ακόμα σε ι­σχύ.

ΠΟΤΕΙΔΑΙΑΗ ναυμαχία στα Σύβοτα αναμφίβολα έ φ ε ­

ρε την Αθήνα και την Κόρινθο ένα βήμα πιο κοντά στον πόλεμο μετα ξύ τους. Ομως η πο­ρεία των δύο πόλεων προς τη σύγκρουση έ ­μ ελλε να επ ιταχυνθεί και από μια άλλη δ ιένε­ξη με επ ίκεντρο την πόλη της Ποτείδαιας στη Χαλκιδική. Η Ποτείδαια ήταν παλαιά και πιστή αποικία των Κορινθίων, η οποία δ ιέθ ε ­τ ε αξιόλογο και οχυρωμένο λιμάνι στον ι­σθμό που σχηματίζεται ανάμεσα στη Χαλκι­δική και στη χερσόνησο της Παλλήνης. Οι Π οτειδαιάτες βρίσκονταν στη λεπτή θέση να είναι, εκτός από άποικοι των Κορινθίων, και «φόρου υποτελείς» ως μέλη τη ς Αθηναϊκής «Συμμαχίας». Για πολλά χρόνια ήταν συνε­πείς στις υποχρεώσεις τους τόσο απέναντι στη μητροπολιτική Κόρινθο, όσο και απένα­ντι στην Αθήνα, στην οποία τουλάχιστον ως το 433 π.Χ. πλήρωναν κανονικά την ετήσια «εισφορά» τους. Τη χρονιά εκείνη οι Αθηναί­οι δ ιέταξαν - με κείμενο υπό μορφή τελεσ ι­γράφου - τους κατοίκους τη ς πόλης να κα τε­

δαφίσουν το νότιο τείχος της, να εκδιώ ξουν τους Κορινθίους που βρίσκονταν εκεί και να ■■■ μη δεχθούν άλλους στο μέλλον. Πού οφειλό- ταν αυτή η ξαφνική επ ιθετική συμπεριφορά των Αθηναίων; Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Περδίκκας Β1 είχε δ ιαρρήξει τις σχέσεις του με τους Αθηναίους - οι οποίοι είχαν συμφέ­ροντα στη Μακεδονία και ειδ ικότερα στην Αμφίπολη και στην περιοχή του Στρυμόνα - και προσπαθούσε να υποκινήσει την Πελο- ποννησιακή Συμμαχία να επ ιτεθεί εναντίον της Αθήνας. Στο πλαίσιο αυτής τη ς πολιτικής υπ έδειξε στους Κορινθίους να πείσουν τους αποίκους τους Π οτειδα ιάτες να αποστατή- σουν από την Αθηναϊκή Συμμαχία. Οι σχέσεις Αθήνας - Κορίνθου ήταν ήδη ιδιαίτερα τ ε τα ­μένες μετά τα γεγονότα της Κέρκυρας και οι Αθηναίοι, αντιλαμβανόμενοι την εχθρική διάθεση των Κορινθίων, θέλησαν να αποτρέ­ψουν πιθανή δυσμενή τροπή τη ς κατάστα­σης στην Ποτείδαια στέλνοντας στους κατοί­κους της πόλης το τελεσίγραφο που αναφέρ­θ ηκε νωρίτερα. Οι Ποτειδα ιάτες, που ήταν ήδη δυσαρεστημένοι με το υς Αθηναίους ε- ξαιτίας μιας πρόσφατης μεγάλης αύξησης του φόρου που πλήρωναν στη συμμαχία, δυ­σανασχέτησαν ακόμα περισσότερο με τις νέ­ες αθηναϊκές αξιώσεις και έστειλαν πρέ­σβεις στην Αθήνα επιδιώκοντας τουλάχιστον

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Θ ο υ κ υ δ ίδ η ς μ ε τη ν ο ξύ ν ο ια κ α ι τη ν α ν υ π έ ρ β λ η τη α φ ή γ η σ ή τ ο υ ε π ιχ ε ιρ ε ί μ ια

δ ιε ίσ δ υ σ η σ τα α ίτ ια το υ Π ελ ο π ο ν ν η σ ια κ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ , τα οπ ο ία δ ια κ ρ ίν ε ι μ ε σ α φ ή ν ε ια

απ ό τ ις α φ ο ρ μ έ ς (Ε θ ν ικ ό Μ ο υ σ ε ίο , Ν ά π ο λ η ).

να καθυστερήσουν την εξέλ ιξη των πραγμά­των. Οι Αθηναίοι ήταν ανένδοτοι, όμως οι Πο- τειδα ιά τες, έχοντας προβλέψει αυτό το εν ­δεχόμενο, είχαν ήδη σ τείλει το ν Ιανουάριο του 432 π.Χ. πρέσβεις στη Σπάρτη ζητώ ντας βοήθεια. Εκεί τους περίμενε μια πολύ ευχά­ριστη έκπληξη. Οι έφοροι το υς υποσχέθηκαν ότι αν οι Αθηναίοι επ ιτίθεντο στην Ποτείδαια οι Σπαρτιάτες θα επέδραμαν στην Αττική. Εί­ναι σαφές ότι υπήρχε στη Σπάρτη μια ισχυρή μερίδα που επιθυμούσε τον πόλεμο με την Αθήνα αλλά δεν είχε ακόμα την αναγκαία ε ­πιρροή, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι τελ ι­κά οι Λακεδαιμόνιοι δεν τήρησαν τη ν υπό­σχεσή τους προς τους Π οτειδαιάτες.

Την άνοιξη του 432 π.Χ. οι Αθηναίοι έ ­στειλαν στη Μακεδονία ένα εκσ τρατευτικό σωμα δύναμης 30 πλοίων και 1.000 οπλιτών, για να επ ιτεθεί από τη θάλασσα στον Περδίκ- κα. ο οποίος εξακολουθούσε να δρα αποστα­θεροποιητικά για την Αθηναϊκή Συμμαχία. Ο αδελφός του Περδίκκα φίλιππος, που βρι­σκόταν σε δ ιένεξη με τον αδελφό του διότι δεν τον αναγνώριζε ως μονάρχη τη ς Μακε- δ ο . ίας. είχε συμφωνήσει με τους Αθηναίους να επ ιτεθε ί και αυτός από τη ν ξηρά. Το αθη- ναϊκό εκσ τρατευτικό σώμα είχε επιπλέον την ατοστολη να π ετύχει τη δ ιευθέτησ η των δια­

φορών με την Ποτείδαια και να προλάβει πι­θανές κινήσεις αποστασίας από άλλες πό­λεις τη ς περιοχής που ήταν μέλη της Αθη­ναϊκής Συμμαχίας. Ομως όταν οι Αθηναίοι έφθασαν στην πόλη διαπίστωσαν ότι η Πο-

τείδαια είχε ήδη ε ξεγ ερ θ ε ί - ιδιαίτερα μετά τη συμφωνία με τη Σπάρτη - και η δύναμη των Αθηναίων ήταν ανεπαρκής για να παρέμ- βει δυναμικά και να «συμμορφώσει» τους Π οτειδαιάτες. Ετσι αποφάσισαν να ασχολη­θ ούν μόνο με το σκέλος της αποστολής που αφορούσε την επίθεση εναντίον του Περδίκ­κα. Οι Κορίνθιοι, μόλις πληροφορήθηκαν τις

εξελ ίξε ις στην περιοχή, έστειλαν και αυτοί με τη σειρά τους μια μισθοφορική δύ­ναμη 1.600 οπλιτών και 400 «ψιλών» με επικεφαλής το ν Αριστέα, που δια­τηρούσε σ τενές σχέσεις με το υς Πο- τειδα ιά τες. Το γεγονός, πάντως, ότι η κορινθιακή δύναμη ήταν μισθοφο­ρική, έχοντας κατά κάποιον τρόπο έναν «ιδιωτικό» και ανεπίσημο χα­ρακτήρα, καταδεικνύει τον δισταγ­μό τη ς Κορίνθου κατά τη δ εδ ο μ έ­νη χρονική στιγμή να προχωρήσει σε ανοικτό πόλεμο με την Αθήνα. Οι Αθηναίοι δ εν έμειναν κι αυτοί αδρανείς και απάντησαν στέλνο­ντας 40 πλοία και 2.000 άνδρες προς ενίσχυση του εκσ τρατευτι- κού σώματος της Μακεδονίας που πολιορκούσε τη μακεδονική πόλη Πύδνα. Ομως το πραγματικό

πρόβλημα για το υς Αθηναίους ή­ταν η ε ξεγ ερ μ ένη Ποτείδαια και ο κίνδυνος γεν ικευμ ένης αποστασίας των μακεδονικών πόλεων που ανήκαν στην Αθηναϊκή Συμμα­χία ήταν ορατός. ΓΓ αυτό προχώρησαν σε μια συμβιβαστική συμφωνία με το ν Περδίκκα και βάδισαν, ενισχυμένοι και από 600 Μακεδό- νες ιππείς, προς την Ποτείδαια. Ο αθηναϊκός στόλος των 70 πλοίων, πλέοντας παράκτια, α­κολούθησε τη ν κίνηση της χερσαίας δύνα­μης.

Στο μετα ξύ οι Ποτειδαιάτες, ενισχυμένοι από τους Κορινθίους του Αριστέα και από το ν Περδίκκα - που είχε παραβιάσει την εύ ­θραυστη συμφωνία του με τους Αθηναίους - προετοίμαζαν τη ν άμυνά τους. Αποφάσισαν να αφήσουν τα τε ίχη τη ς πόλης και να στρα- τοπεδεύσουν στον ισθμό της Παλλήνης. Οι Χαλκιδείς σύμμαχοί τους και ο Περδίκκας με το υς ιππείς του μετέβησαν στην κοντινή Ο- λυνθο, από όπου σχέδιαζαν να κτυπήσουν το υς Αθηναίους στα νώτα ενόσω αυτοί θα μάχονταν με το υς Π οτειδαιάτες. Ομως το σχέδιο αυτό δεν πέτυχε, αφού οι Αθηναίοι προνόησαν να στείλουν στην Ολυνθο τους Μ ακεδόνες ιππείς, οι οποίοι αναχαίτισαν τους αντιπάλους τους και τους εμπόδισαν να φύγουν από τη ν πόλη. Οι Αθηναίοι, έχοντας πλέον τα νώτα το υς εξασφαλισμένα, συ- γκρούστηκαν με το υς Π οτειδα ιάτες και τους Κορινθίους στον ισθμό της Παλλήνης. Η α­θηναϊκή δύναμη κατόρθωσε να απωθήσει τους αντιπάλους της και να τους υποχρεώ­σει να αναζητήσουν καταφύγιο στα τείχη της πόλης, μολονότι οι Κορίνθιοι του Αριστέα υ- περίσχυσαν των αθηναϊκών στρατευμάτων

που είχαν απέναντι τους. Στη σύγκρουση αυ­τή οι Π οτειδαιάτες έχασαν 300 άνδρες, ενώ οι Αθηναίοι περίπου τους μισούς, συμπερι­λαμβανομένου και ενός από τους στρατη­γούς τους, του Καλλία. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη μάχη αυτή διακρίθηκαν ο μετέπειτα στρατηγός των Αθηναίων Αλκιβιάδης και ο φιλόσοφος Σωκράτης. Δεν έμενε πια τίποτα άλλο για τους Αθηναίους από το να πολιορ­κήσουν την πόλη. Οι πολιορκημένοι Ποτει- δαιάτες αμύνονταν σκληρά και σύντομα έγι- νε φανερό ότι οι αθηναϊκές δυνάμεις ήταν και πάλι ανεπαρκείς για να εκπορθήσουν την πόλη. Ετσι μια νέα αθηναϊκή ενίσχυση 1.600 οπλιτών έφθασε εκεί υπό τη ν ηγεσία του στρατηγού φορμίωνα, η οποία ολοκλήρωσε τη ν περικύκλωση τη ς πόλης και παράλληλα πραγματοποιούσε επ ιδρομές στη γύρω πε­ριοχή. Η κατάσταση μέσα στην πόλη σύντο­μα επιδεινώθηκε απελπιστικά, καθώς τα τρό ­φιμα τελείω ναν και ο κλοιός των πολιορκη­τών γινόταν όλο και πιο ασφυκτικός. Ο Κο- ρίνθιος Αριστέας εκτίμησε ότι η παραμονή στην Ποτείδαια ήταν μάταιη. Κατόρθωσε να ξεφ ύ γει από τη ν επιτήρηση των Αθηναίων και να απομακρυνθεί με ένα πλοίο. Οργάνω­σε αρχικά μαζί με τους Χαλκιδείς κάποιες ε ­π ιδρομές εναντίον των Αθηναίων και στη συ­νέχεια ήλθε σε επαφή με τους Πελοποννησί- ους, προσπαθώντας να βοηθήσει την πο- λιορκημένη Ποτείδαια.

Οι Κορίνθιοι είχαν, όπως ήταν φυσικό, θορ υβηθεί πολύ με τα γεγονότα στην Ποτεί- δαια, κατηγορώντας τους Αθηναίους ότι ε ί­χαν παρέμβει δυναμικά σε μια από τις αποι­κίες τους. Ομως και οι Αθηναίοι κατηγορού­σαν με τη σειρά το υς την Κόρινθο ότι είχε υ­ποκινήσει σε αποστασία από τη συμμαχία τους μια πόλη-μέλος, κατά παράβαση των 30ετών σπονδών. Η κατάσταση ήταν για μια ακόμα φορά ιδιαίτερα οξυμμένη ανάμεσα στις δύο πόλεις και η Κόρινθος θεωρούσε ότι ήταν επείγουσα ανάγκη να αναχαιτισθεί η αθηναϊκή δραστηριότητα. Για το ν σκοπό αυ­τό όμως έπρεπε να κινητοποιηθεί η Σπάρτη, στην οποία - προς μεγάλη απογοήτευση των Κορινθίων - οι θ έσ εις πάνω στο ζήτημα του πολέμου με τη ν Αθήνα διίσταντο. Ο γηραιός βασιλιάς Αρχίδαμος, εκτιμώ ντας την κατά­σταση με ρεαλισμό και αίσθημα ευθύνης α­πέναντι στον ελληνικό κόσμο, άκουγε με με­γάλη επιφύλαξη τις κραυγές υπέρ του πολέ­μου, οι οποίες προέρχονταν κυρίως από το υς εφόρους. Οι τελευτα ίο ι ή ταν κατά πα­ράδοση υποστηρικτές της σκληρής αντιαθη- ναϊκής πολιτικής και, επηρεασμένοι και από τα κελεύσματα των Κορινθίων, των Αιγινη- τών και των Μεγαρέων, θεωρούσαν ότι είχε φθάσει η ώρα να αντιμετωπιστεί δυναμικά η συνεχής αύξηση τη ς αθηναϊκής ισχύος. Τα τελευτα ία γεγονότα τη ς Κέρκυρας και της Ποτείδαιας συνηγορούσαν υπέρ της υ ιοθέ­τησης αυτής τη ς «σκληρής» γραμμής, η ο­ποία άνοιγε διάπλατα τον δρόμο για το ξ έ ­σπασμα ενός γεν ικευμένου πολέμου. Σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, ήλθ ε να προστεθεί και το μεγαρικό ψήφισμα, που κατέστησε πλέον την πορεία προς τη σύγκρουση οριστι­κά μη αναστρέψιμη.

τ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟ ΜΕΓΑΡΙΚΟ ΨΗΦΙΣΜΑΤην ίδια περίπου περίοδο με τα Κερκυ-

ραϊκά και τα γεγονότα της Ποτείδαιας - πιθα­νότατα κάποια στιγμή μεταξύ του φθινοπώ­ρου του 433 και τη ς άνοιξης του 432 π.Χ. - ο αθηναϊκός δήμος ενέκρ ινε πρόταση του Πε­ρικλή να απαγορευθεί στους Μ εγαρείς - η πόλη των οποίων ήταν μέλος τη ς Πελοπον- νησιακής Συμμαχίας - να χρησιμοποιούν το λιμάνι του Πειραιά και τα υπόλοιπα λιμάνια των πόλεων της Αθηναϊκής Συμμαχίας, κα­θώς και τις αγορές τη ς Α ττικής. Επρόκειτο για μια απόφαση που οδηγούσε σε ασφυξία το μεγαρικό εμπόριο και έχει εγείρει πολλές συζητήσεις και διχογνωμίες σχετικά με τη σκοπιμότητά της. Αν και ο Θ ουκυδίδης δεν δίνει στο μεγαρικό ψήφισμα ιδιαίτερη βαρύ­τητα, ο ύτε το το π οθετε ί ανάμεσα στις α ιτίες του Πελοποννησιακού Πολέμου, οι περισσό­τερ ες αρχαίες πηγές αξιολογούν το γεγονός αυτό ως έναν από τους σημαντικότερους λό­γους που οδήγησαν στον πόλεμο. Σήμερα βλέποντας με περισσότερη ψυχραιμία, μπο­ρούμε να θεω ρήσουμε το μεγαρικό ψήφισμα ως μια ακόμα "σταγόνα στο ποτήρι", πιθανό­τα τα αυτήν που το έκανε να ξεχειλίσει.

Οι σχέσεις Αθήνας - Μεγάρων ήταν κατά παράδοση κακές, με μικρά μόνο διαλείμματα βελτίωσης, και είναι γεγονός ότι είχαν επ ιδει­νωθεί στα χρόνια κατά τα οποία η Αθηναϊκή Συμμαχία είχε κυριαρχήσει στο Αιγαίο ε κ το ­πίζοντας το μεγαρικό εμπόριο και καθιστώ­ντας τους Μ εγαρείς ιδιαίτερα εξαρτημένους από το λιμάνι του Πειραιά. Τα αντιαθηναϊκά αισθήματα των Μεγαρέων δεν ήταν κρυφά. Μάλιστα οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο πόλεις ο ξύνθηκαν ακόμα περισσότερο όταν οι Μ ε­γαρείς βοήθησαν με 12 πλοία τους Κορινθί- ους, όταν οι τελευ τα ίο ι έπλευσαν με τον στόλο το υς στην Κέρκυρα. Αυτό το κάθε άλ­λο παρά ειδυλλιακό κλίμα που επικρατούσε μεταξύ Αθήνας και Μεγάρων ήλθ ε να επι- σφραγισθεί από το μεγαρικό ψήφισμα, που ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στα Μέγαρα και έδωσε ένα ακόμα επιχείρημα στην Κόριν­θο να πιέσει ακόμα περισσότερο τη Σπάρτη για ανάληψη ένοπλης δράσης κατά τη ς Αθή­νας.

Γιατί άραγε ο Περικλής προχώρησε σε ένα τόσο σκληρό μέτρο κατά των Μεγάρων και επέμεινε σθεναρά στη μη άρση του; Κατά καιρούς διάφοροι μ ελ ετη τές έχουν επιχειρή­σει να δώσουν ποικίλες ερμηνείες. Είναι πι­θανόν ο Περικλής να ήταν βέβαιος για το α­ναπόφευκτο του επερχόμενου πολέμου και θέλησ ε με αυτό το ν τρόπο να «στραγγαλί­σει» οικονομικά τα Μέγαρα και να τα αναγκά­σει να εγκαταλείψ ουν την Πελοποννησιακή Συμμαχία. Με την επικίνδυνη αυτή πόλη στα σύνορα τη ς Α ττικής εξου δετερω μένη οι Α­θηναίοι θα μπορούσαν να ελέγχουν τις κινή­σεις των Κορινθίων στον Κορινθιακό και στον Σαρωνικό κόλπο και ταυτόχρονα να ε ί­ναι σε θέση να αναχαιτίζουν καλύτερα τις ε ­π ιδρομές των αντιπάλων τους από την Πελο­πόννησο. Είναι πάντως αλήθεια ότι αν ο Πε­ρικλής ήταν τόσο αποφασισμένος για το ν πό­λεμο και ή θ ελε με ένα σκληρό μέτρο να τον

καταστήσει αναπόφευκτο, θα μπορούσε ί­σως να εισηγηθεί την εισβολή στα Μέγαρα αρχίζοντας τη σύγκρουση και δίνοντας μάλι­στα στην πόλη του ένα στρατηγικό πλεονέ­κτημα. Π ιθανότατα η φιλοπόλεμη μερίδα στην Αθήνα πρότεινε μια τέτο ια κίνηση και εκ των πραγμάτων είναι σαφές ότι ο Περι­κλής δεν την υιοθέτησε, αλλά έκανε μια πιο μετριοπαθή επιλογή. Το ζήτημα του μεγαρι- κού ψηφίσματος μπορεί να ερμ ηνευθεί ποι- κιλοτρόπως, αφού ο ίδιος ο Θ ουκυδίδης δεν μας διαφωτίζει περισσότερο, ο ύτε προβαίνει σε κάποια δική του ερμηνεία. Ισως για τον ι­στορικό το μεγαρικό ψήφισμα πραγματικά να μην είχε ιδιαίτερη βαρύτητα για τη ν πο­ρεία προς τον πόλεμο, αφού αυτός ή ­ταν αναπόφευκτος και σχεδόν προδια­γεγραμμένος από τη ν εποχή που η Α­θήνα έγινε μεγάλη επεκτατική δύνα­μη. Οπως και αν είχε το πράγμα, η σκληρή στάση της Αθήνας απέναντι στα Μέγαρα ήταν μια ακόμα πράξη που θεω ρήθηκε από τη ν Πελοποννη- σιακή Συμμαχία ως προκλητική και ε ­πικίνδυνη και οδήγησε τους δύο μ ε­γάλους ελληνικούς συνασπισμούς μια ανάσα πριν από τη μετα ξύ τους σύγκρουση.

ΕΠΙΛΟΓΟΣΜ ετά το μεγαρικό ψήφισμα Κο-

ρίνθιοι, Α ιγινήτες και Μ εγαρείς απευ­θύνθηκαν στη Σπάρτη, η οποία συγκάλεσε συνέλευση των συμμάχων. Οι τελευτα ίο ι και ιδιαίτερα οι Κορίνθιοι κατηγόρησαν τη ν Αθή­να ότι είχε παραβιάσει κατάφωρα τις Τριακο- ντο ύ τε ις σπονδές. Ακολούθησε η συνέλευ­ση τη ς σπαρτιατικής Απέλλας, κατά την ο­ποία ο ειρηνόφιλος βασιλιάς Αρχίδαμος και ο φιλοπόλεμος έφορος Σθενελαϊδας διασταύ­ρωσαν τα ξίφη το υς και τελ ικά επικράτησε ο τελευ τα ίος . Νέα συνέλευση της συμμαχίας το φθινόπωρο του 432 π.Χ. επεκύρωσε τον πόλεμο. Τότε πλέον οι δύο αντίπαλοι περίμε- ναν ο καθένας τη ν πρόκληση του άλλου για τη ν έναρξη των εχθροπραξιών. Είναι χαρα­κτηριστικό, πάντως, ότι και οι δύο πλευρές α­πέφευγαν την ανάληψη τη ς ευθύνης για τον πόλεμο. Μια σειρά από διπλωματικές επαφές και άκαρπες διαπραγματεύσεις δείχνει ότι κάθε πλευρά επεδίωκε να χρεώσει στον αντί­παλο την ευθύνη τη ς κήρυξης του πολέμου και επίσης είναι σαφές ότι και οι δύο πλευ­ρές προσπαθούσαν να κερδίσουν χρόνο για να ολοκληρώσουν τη στρατιωτική το υς προ­ετοιμασία.

Τελικά το μοιραίο δεν απετράπη. Την ά­νοιξη του 431 π.Χ. μια αλυσίδα συμβάντων ο ­δήγησε στην έναρξη των συγκρούσεων και στην κλιμάκωση του Πελοποννησιακού Πο­λέμου. Επρόκειτο για έναν πόλεμο που στην π ραγματικότητα είχε προαναγγελθεί λίγες δ εκα ετίες πριν, όταν η Αθήνα πρωτοδιεκδί- κησε ηγεμονικό ρόλο στα ελληνικά πράγμα­τα και οι ελλην ικές πόλεις άρχισαν να συ­σπειρώνονται γύρω από η γέτιδ ες πόλεις που υπέβλεπαν η μια την άλλη. Τα γεγονότα της Κέρκυρας, τη ς Ποτείδαιας και των Μεγάρων

Π ρ ο το μ ή τ ο υ β α σ ιλ ιά τ η ς Σ π ά ρ τη ς Α ρ χ ίδ α μ ο υ ε π ί ε ρ μ α ϊκ ή ς σ τή λ η ς (Ε θν ικ ό

Μ ο υ σ ε ίο , Ν ά π ο λ η ).

επιβεβαίωσαν αυτή την πραγματικότητα και φώτισαν τον ολισθηρό δρόμο στον οποίο βά­διζε ο ελληνικός κόσμος, που μετά τον Πελο- ποννησιακό Πόλεμο δεν επρόκειτο να είναι π οτέ πια ο ίδιος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ, Εκδόσεις Ζαχαρόπουλου.(2) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, 1980.(3) A.W.Gomme. Andrewes A., Dover K.J.: A HISTORICAL COMMENTARY ON THUCYDIDES, Oxford University Press, 1945-1981.(4) S. Hornblower: THE GREEK WORLD 4 7 9 -4 2 3 , London, 1983.(5) J. B. Bury & R. Meiggs: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1981.(6) Jacqueline de Romilly: THUCYDIDES AND ATHENIAN IMPERIALISM, Oxford University Press, 1967.(7) D. Kagan: THE OUTBREAK OF THE PELOPONNESIAN WAR, Cornell University Press, 1969.(8) Ste, Croix G.E.M.: THE ORIGINS OF THE PELOPONNESIAN WAR, London, 1972.(9) Ste, Croix G,E.M.: THE CHARACTER OF THE ATHENIAN EMPIRE, περιοδικό "Historia", 3. 1954.(10) J. H. Finley: ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, Εκδόσεις Παπαδήμα, 1985 (μτφ. Τ. Κουκουλιός).

33

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 7ου ΚΑΙ ΤΟΥ 8ου ΑΙΩΝΑ 01 ΑΗΤΤΗΤΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΕΞΑΠΛΩΘΗΚΑΝ ΣΤΗ ΛΕΚΑΝΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΑΠΟΣΠΩΝΤΑΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΓΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ, Η ΣΥΡΙΑ, Η ΑΡΜΕΝΙΑ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΟΛΗ Η ΒΟΡΕΙΑ ΑΦΡΙΚΗ ΩΣ ΤΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΤΑΓΓΕΡΗΣ, ΠΑΡΑΔΟΘΗΚΑΝ ΧΩΡΙΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΤΙΣ ΟΡΜΗΤΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΙΕΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΜΩΑΜΕΘ.ΠΟΛΥ ΣΥΝΤΟΜΑ ΤΑ ΑΡΑΒΙΚΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΠΡΟΩΘΗΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΠΕΙΡΟ ΔΙΑΣΧΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΙΣΧΥΡΟ ΣΤΟΛΟ ΤΑ ΣΤΕΝΑ ΤΟΥ ΓΙΒΡΑΛΤΑΡ ΚΑΙ ΣΥΝΤΡΙΒΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΡΗΚΜΑΣΜΕΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΩΝ ΓΟΤΘΩΝ ΤΗΣ ΙΒΗΡΙΚΗΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΕΓΙΝΑΝ 01 ΑΠΟΛΥΤΟΙ ΚΥΡΙΑΡΧΟΙ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΑΙΩΝΕΣ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΕΡΙΦΗΜΟ ΑΡΑΒΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΜΑΥΡΙΤΑΝΙΚΗΣ ΑΝΔΑΛΟΥΣΙΑΣ (ΝΟΤΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ).ΤΟΝ 11ο ΑΙΩΝΑ 01 ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΩΝ ΙΣΠΑΝΙΚΩ Ν ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΒΟΡΡΑ (ΚΑΣΤΙΛΛΗ, ΛΕΟΝ, ΑΡΑΓΩΝΙΑ), ΕΠΗΡΕΑΣΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΗΘΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΟΥΡΒΑΝΟΥ Β', ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΑΝ ΝΑ ΑΝΑΚΑΤΑΛΑΒΟΥΝ ΤΑ ΚΑΤΑΚΤΗΜΕΝΑ ΕΔΑΦΗ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ.Η ΑΝΑΚΑΤΑΛΗΨΗ (RECONQUISTA) ΤΗΣ ΑΝΔΑΛΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΚΔΙΩΞΗ ΤΩΝ ΜΑΥΡΙΤΑΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ ΔΙΗΡΚΕΣΕ ΠΕΡΙΠΟΥ ΟΚΤΩ Α ΙΩ ΝΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΤΕΥΧΘΗΚΕ ΤΟ 1492, ΜΕ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΟΥ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΠΡΟΠΥΡΓΙΟΥ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΙΣΠΑΝΙΑ, ΤΗΝ ΕΚΘΑΜΒΩΤΙΚΗ ΠΟΛΗ ΓΡΑΝΑΔΑ.

Η λεγάμενη ανάκτηση (Reconquista) τη ς ισπανικής επικράτειας ξεκ ίνη ­σε από το ν 11 ο αιώνα, όταν τα ανε­

ξάρτητα χριστιανικά βασίλεια τη ς Καστίλλης (Castile), της Αραγωνίας (Aragon), τη ς Ναβάρ-

ρας (Navarre), τη ς Καταλωνίας (Catalonia) και της Λεόν (Leon) στα βόρεια της Ισπανίας διε- ξήγαγαν εκσ τρατείες κατά του μουσουλμα­νικού Νότου. Ο πάπας Ουρβανός Β ’ και η κα­θολική εκκλησία έχρισαν την εκστρατεία κα­τά των Αράβων σταυροφορία και τα προνό- _.α που δόθηκαν στους ιππότες π ολεμιστές

οι οποίοι συμμετείχαν σε αυτήν ήταν παρό­μοια με εκείνα που παραχωρούντο σε όσους εκστράτευαν στους Αγίους Τόπους.

Κατά το υς πρώιμους μεσαιωνικούς χρό­νους το προσκύνημα των πιστών σε ιερούς τόπους που φιλοξενούσαν οστά, ρούχα και άλλα λείψανα των Αγίων τούς έδινε την ελπί­δα της άφεσης αμαρτιών ή τη βεβαιότητα πως θα θεραπ εύονταν από ανίατες ασθένει­ες. Την ίδια περίοδο τρ εις περιοχές φημίζο­νταν ότι έδιναν τη μεγαλύτερη ευλογία: η Ιε­ρουσαλήμ και οι τόποι του Αγιου Πάθους, η

Ρώμη, που φ ιλοξενούσε τη ν έδρα τη ς παπι­κής εξουσίας και τις αναρίθμητες (γεμάτες λείψανα Αγίων) εκκλησίες της και η Κομπο- στέλα (Combostella) στη βορειοδυτική Ισπα­νία.

Ηδη από τον 9ο αιώνα η Κομποστέλα φη­μιζόταν ότι κατείχε τον τάφο του Αγίου Ιακώ­βου, αποστόλου γνωστού στην ισπανική γλώσσα ως Σαντιάγκο. Η Αγία Εδρα έχοντας συμφέρον να διατηρήσει τις εισφορές από το προσκύνημα των πιστών υπέθαλψε και υ­ποστήριξε τη διάδοση τοπικών θρύλων σχε­τικά με τη θαυματουργή δύναμη των οστών του Αγίου, τα οποία φ έρονταν ικανά όχι μόνο να θεραπεύουν ασθένειες, αλλά και να ε ξο ­λοθρεύουν το υς εχθρούς του Κυρίου. Ο πό­λεμος κατά των απίστων είχε πλέον ηθική α­φορμή, καθώς τα ιερά εδάφη τη ς Ισπανίας κινδύνευαν από τα αραβικά στρατεύματα. Αν και το βασίλειο της Ισπανίας ανήκε τυπικά στην εξουσία τη ς έδρας του Αγίου Πέτρου, ο πάπας διαβεβαίωνε ότι όσοι ευσ εβείς ιππό­τε ς πολεμούσαν για την πίστη και τον Χριστό θα μπορούσαν να καρπωθούν προσωπικά όσα υλικά αγαθά αποσπούσαν από τους ε ­χθρούς.

ΤΟ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑΑπό το Δελχί τη ς Ινδίας μέχρι τη νότια

Ισπανία και από τις α τελείω τες εκτάσεις της βόρειας Αφρικής μέχρι τη Βαλκανική χερσό­νησο και τη νότια Ιταλία ο ισλαμικός πολιτι­σμός απ οτέλεσε ένα φαινόμενο που άφησε τη σφραγίδα του ανεξίτηλη όπου και αν επι­κράτησε.

Κατά τα πρώτα χρόνια της επέκτασης του Ισλάμ ο μουσουλμανικός κόσμος αποτε­λούσε μια ενιαία θεοκρατικού τύπου αυτο­κρατορία διοικούμενη αρχικά από το ν προ­φήτη Μωάμεθ και μια ισχυρή κυβέρνηση ε ­δραιωμένη στη Μεδίνα και αργότερα στην ιε­ρή πόλη Μέκκα. Οι οπαδοί του προφήτη πραγματοποιώντας αναρίθμητες και βίαιες επιδρομές εναντίον περσικών και βυζαντι­νών επαρχιών στο πλαίσιο μιας πολιτικής ε ­πέκτασης τη ς πίστης του Ισλάμ ή απλά για να λεηλατήσουν εύπορες περιοχές, έφθασαν

-ΊΩ ^ . 'Κ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ

Ο θ α ρ ρ α λ έ ο ς Κ ά ρ ο λ ο ς Μ α ρ τ έ λ ο ς , ο α π ο κ α λ ο ύ μ εν ο ς "το σ φ υ ρ ί τ ο υ Θ ε ο ύ " , σ υ ν τρ ίβ ε ι τ ις α ρ α β ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις κ ο ν τά σ τη ν π ό λ η Τουρ το 732.

στο σημείο να προσαρτούν μεγάλες εκ τά ­σεις γης. Μ ετά το ν θάνατο του προφήτη Μω­άμεθ, το 632, και για να δ ιατηρηθεί η ενό τη ­τα των βεδουινικών φυλών, που ο ίδιος είχε επιβάλει, εκλέχθη κε ένας χαλίφης, δηλαδή ένας «διάδοχος» του προφήτη, για να ενερ ­γεί ως θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης των πιστών. Το έτο ς 660 ο Μωαβίας, κυβερ­νήτης της Συρίας και γόνος τη ς παλαιάς οι­κογένειας των Ουμαγιάντ ή Ουμαϋάδων τη ς Μέκκας, ήλθ ε σε ρήξη με τον χαλίφη Αλή, ε- ξάδελφο και γαμπρό του Μωάμεθ, και δρώ- ντας διασπαστικά μ ετέφ ερ ε την πρωτεύου­σα του Ισλάμ στη Δαμασκό. Με τον θάνατο και του Μωαβία το 680 οι εμφ ύλιες διαμάχες με αίτιο την πρωτοκαθεδρία στην πνευματι­κή ηγεσία των πιστών αναζωπυρώθηκαν. Το νέο σχίσμα στον μουσουλμανικό κόσμο εκ ­δηλώθηκε ανάμεσα σε μια ομάδα σουννιτών που δέχονταν την ηγεσία των Ουμαϋάδων χαλίφηδων και στους σιϊτες και τους υπόλοι­πους δυσαρεστημένους μουσουλμάνους. Οι τελευ τα ίο ι υπό τον Αμπού-αλ-Αμπάς, μακρι­νό απόγονο του Μωάμεθ, δημιούργησαν το χαλιφάτο των Αββασιδών, ισχυριζόμενοι ότι νόμιμος χαλίφης μπορεί να είναι μόνο ένας απόγονος του Αλή, γαμπρού του Μωάμεθ. Με πρόσχημα λοιπόν την κληρονομική γ εν ε ­αλογία και ουσιαστικό στόχο την απόλυτη ε ­ξουσία οι πρώτες παθιασμένες ενδομου- σουλμανικές συγκρούσεις ήταν αναπόφευ­κτες.

Το 750 ο Αμπάς κατάφερε να υπερνικήσει το υς θρησκευτικούς αντιπάλους του και στη συνέχεια επιχείρησε να αφανίσει όλη τη δυ­ναστεία των Ουμαϋάδων. Μόνον ο πρίγκηπας Αμπντ-αλ-Ραχμάν Α ’ δ ιέφ υγε από τη σφαγή που ακολούθησε και καταφεύγοντας στην Ισπανία θεμελίωσε το ουμαϋαδικό εμιράτο, το οποίο το 929 εξελ ίχθη κε στο ξακουστό χα-

36 λιφάτο τη ς Κόρδοβας.■ ■ Μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστη­

μα το ξίφ ος του Ισλάμ είχε επ εκτα θεί στην Παλαιστίνη, στη Συρία, στην Περσία, στην Αί­γυπτο και στα μεγάλα νησιά της Μεσογείου, διαδίδοντας στους κατακτημένους λαούς τη θέληση του Θεού όπως τη ν είχε αντιληφ θεί ο Μωάμεθ. Για το Ισλάμ υπήρχαν δύο κόσμοι: ο Οίκος της Υποταγής (Νταρ αλ Ισλάμ), που δεχόταν τα διδάγματα του Μωάμεθ όπως αυ­τά π αρετίθεντο στο Κοράνι, και ο Οίκος του Πολέμου (Νταρ αλ χαρμπ), οι περιοχές που έ- πρεπε να κατακτηθούν. Οσοι δεν δέχονταν τη θέληση του Θεού θα υφίσταντο τις συνέ­πειες του ιερού πολέμου (τζιχάντ). Ετσι συ­νεχίζοντας τον ιερό πόλεμο κατά μήκος της βόρειας Αφρικής και καταλαμβάνοντας πρώ­ην βυζαντινά εδάφη οι αραβικοί στρατοί έ- φθασαν μέχρι τη ν Τρίπολη. Διασφαλίζοντας τη ν εσωτερική συνοχή τη ς αυτοκρατορίας το υς οι ν ικητές Αραβες υπό την ηγεσία του Τζαμπάλ Ταρίκ κινήθηκαν δυτικότερα, δ ιέ ­σχισαν το στενό του Γιβραλτάρ και κυρίευ­σαν από την περίοδο των ετών 711 -718 το σύ­νολο τη ς Ιβηρικής χερσονήσου, κατατροπώ­νοντας την εξα σ θενημένη αυτοκρατορία των Βησιγότθων στη μάχη του Κάδιξ.

Η προέλαση των μουσουλμάνων συνεχί­στηκε προς το ν Βορρά. Αφού διέσχισαν τα

Πυρηναία όρη εισέβαλαν στη Γαλατία και λ ε ­ηλάτησαν το Μπορντώ. Το 732 ο φραγκικός στρατός του πολέμαρχου Κάρολου Μ αρτέ- λου ανέκοψ ε τη θυελλώδη ορμή τους στην αποφασιστικής σημασίας μάχη του Πουατιέ (Poitiers). Σε μια γλαφυρή αφήγηση της συ­γκεκρ ιμένης μάχης ένας σύγχρονος μονα- χός-ιστορικός έγραψε σχετικά: «Ολες οι επ ε­λάσεις του αραβικού ιππικού συνετρίβησαν από τις απροσπέλαστες πυκνές φάλαγγες των λαών του Βορρά, που παρέμεναν ακλό­ν η τες όπως τα αιώνια στρώματα πάγου».

Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 717, η Βυζαντι­νή Αυτοκρατορία υπό την ηγεσία του Λέοντα Γ ’ του Ισαύρου πάνω από τα μεγαλόπρεπα και απόρθητα τείχη τη ς Κωνσταντινούπολης είχε απωθήσει με την ίδια και μεγαλύτερη ε ­πιτυχία τους Αραβες αποτρέποντας τη ν ε ι­σβολή στην ανατολική Ευρώπη μέσω τη ς Βαλκανικής χερσονήσου.

Μ ετά τη ν ή ττα στο Πουατιέ οι απόγονοι του Μαρτέλου, οι επονομαζόμενοι «Καρολί- δες» βασιλείς, συνέσφιξαν το υς δεσμούς φι­λίας με την παπική εκκλησία, η οποία το υς α­ναγνώρισε ως νόμιμους βασιλείς. Υπό την η ­γεσία του γιου τού Μαρτέλου, Πιπίνου, του επονομαζόμενου Βραχέος λόγω του μικρού αναστήματος του, οι πόλεμοι κατά των Σαρα- κηνών συνεχίστηκαν με ιδιαίτερη επιτυχία.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του θρυ ­λικού Καρλομάγνου, απογόνου του Πιπίνου, στα εδάφη τη ς Ισπανίας έγιναν επτά φραγκι­κές εκσ τρα τείες εντό ς μιας εικοσαετίας. Τε­λικό αποτέλεσμα αυτών των συγκρούσεων ή ­ταν η οριστική εκδίωξη των μουσουλμανικών δυνάμεων πέρα από τα Πυρηναία. Συνέπεια

τη ς αραβικής υποχώρησης ήταν η δημιουρ­γία μιας συνοριακής επαρχίας/κομητείας με­ταξύ χριστιανικών και μουσουλμανικών δυ­νάμεων, κυριότερη πόλη τη ς οποίας υπήρξε η Βαρκελώνη.

Η επίδραση που είχαν αυτές οι εκστρα­τε ίε ς στην ανάπτυξη μιας σχετικής φιλολο­γίας γύρω από τη ν αντίσταση των χριστιανών Φράγκων έναντι των «άπιστων» Αράβων έγι- νε ιδιαίτερα αισθητή στο επικό ποίημα «Α­σμα του Ρολάνδου». Για το ν δυτικό μεσαιωνι­κό κόσμο αυτό το θρυλικό έπος, που περι­γράφει τους αγώνες του Καρλομάγνου και των συντρόφων του κατά των εχθρών του Χριστού, ήταν αντίστοιχο της ομηρικής Ιλιά- δας. Είναι ενδεικτικό πως στη μάχη του Χέι- στινγκς στην Αγγλία το 1066 οι Φραγκο-νορ- μανδοί ιππείς του Γουλιέλμου του Κατακτη- τή ξεκίνησαν τη ν επέλασή το υς κατά του σα- ξονικού ιππικού τραγουδώντας στροφές από το έπος του Ρολάνδου.

Μ ετά την αρχική ορμή κατά τη ν εξάπλω- ση του Ισλάμ ο ρυθμός των κατακτήσεων ε ­π ιβραδύνθηκε, ενώ η έλλειψ η ικανού αριθ­μού πολεμιστών και οι εμφ ύλιες συγκρού­σεις για την υφαρπαγή της εξουσίας μείω­σαν το πολεμικό σθένος των Αράβων. Στην ευρύτερη μαυριτανική Ισπανία και τη ν Πορ­τογαλία, τη ν επονομαζόμενη Ανδαλουσία, οι νέοι αραβικοί πληθυσμοί εγκατέστησαν την πρωτεύουσά τους Σεβίλλη, στην οποία συ­γκέντρωσαν τη διοικητική, θρησκευτική και πολιτιστική τους εξουσία. Η φήμη αυτής της πόλης κατά τη διάρκεια των μεσαιωνικών χρόνων είχε υπερβεί τα στενά όρια τη ς Ιβηρι- κής χερσονήσου.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μ ετά το 1240 νέο κέντρο του μουσουλ­μανικού πολιτισμού αποτέλεσε η Γρανάδα, που πολύ σύντομα εξελ ίχθη κε σε σπουδαίο χώρο αρχιτεκτονικής με τη δημιουργία αρι­στουργημάτων όπως το «κόκκινο» ανάκτορο Αλάμπρα, το οποίο ανεγέρθηκε το ν 14ο αιώ­να μέσα σε παλαιότερα τείχη από ερυθρόλι- θο - από όπου προέρχεται και η ονομασία του. Δ ιαθέτοντας πλούσιες β ιβλιοθήκες, τζαμιά, δημόσια λουτρά, εργαστήρια επ εξερ ­γασίας μετάλλου, μεταξιού και δέρματος οι μαυριτανικές πόλεις αποτελούσαν μεγάλα και ανθηρά εμπορικά και θρησκευτικά κ έ ­ντρα, καθώς και εσ τίες διάδοσης του πνεύ­ματος. Στη μαυριτανική νότια Ισπανία καλ- λ ιεργήθηκαν επιμελώς οι τέχνες και τα γράμ­ματα (η κεραμική, η ποίηση, η ξυλογλυπτική, η αριστοτέλεια φιλοσοφία, τα μαθηματικά, η αστρονομία, η γεωγραφία, η ιατρική, καθώς και η τέχνη τη ς μεταλλουργίας - με τα φημι­σμένα σπαθιά του Τολέδο). Παρά τις εμφ ύ­λιες διαμάχες η αυτοκρατορία των Αράβων αποτέλεσε μια ενιαία οντό τη τα μέσα στην ο­ποία οι πιστοί προσηλώθηκαν στη δημιουρ­γία εκπληκτικών έργων τέχνης.

Μ ετά το 1030 το ουμαϋάδικο χαλιφάτο τη ς Κόρδοβας κατακερματίσ τηκε σε είκοσι περίπου μ ικρότερα κρατίδια, τα οποία στο σύνολό τους αποτέλεσαν τη ν επονομαζόμε­νη μουσουλμανική Ανδαλουσία, που εξαπλω­νόταν στην Ιβηρική και στα παράλια τη ς βό­ρειας Αφρικής. Τα μεγαλύτερα από αυτά τα κρατίδια ήταν εκείνα της Σαραγόσα και του Τολέδο, τα οποία σύντομα και λόγω της συ­νοριακής το υς θέσης βρέθηκαν αντιμέτωπα με τα ισχυρότερα χριστιανικά βασίλεια του Βορρά. Ουσιαστικό μειονέκτημα τη ς αραβι­κής παράταξης ήταν η μικρή δύναμη ανδρών που μπορούσε να αντιπαραθέσει στα πεδία των μαχών. Για να αντισταθμίσουν τη σε βά­ρος τους κατάσταση σι ηγεμόνες τη ς Ανδα­λουσίας συχνά αναζήτησαν βοήθεια στις ο­μόθρησκες δυναστείες των Βερβέρων της βόρειας Αφρικής.

ΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΤα σημαντικότερα φεουδαρχικού τύπου

χριστιανικά βασίλεια του Βορρά ήταν εκείνα τη ς Καστίλλης, τη ς Λεόν (Αστουρίας) και της Αραγωνίας και η κομητεία τη ς Βαρκελώνης (Καταλωνίας), ενώ δυτικότερα βρισκόταν η α νεξάρτητη κομητεία της Πορτογαλίας. Ευ­ρισκόμενα υπό την επίδραση της γειτονικής Γαλλίας και της καθολικής εκκλησίας τα βα­σίλεια αυτά υιοθέτησαν δυτικού τύπου πολι­τισμό, με σημαντικές όμως π ολιτιστικές και στρατιωτικές επιρροές από την αραβική Αν­

Τυπική σ κη νή π ο λ ιο ρ κ ία ς κ α τά το ν 14ο α ιώ να . Ε ίνα ι ε μ φ α ν ή ς η χ ρ ή σ η

π ο λ ιο ρ κ η τικ ή ς μ η χ α ν ή ς κ α ι μ ε τ α κ ιν ο ύ μ ε ν ο υ π ο λ ιο ρ κ η τικ ο ύ π ύ ρ γ ο υ . Η ε ξ έ λ ιξ η σ τ ις

π ο λ ιο ρ κ ίε ς τω ν μ εσ α ιω ν ικ ώ ν π ό λεω ν τη ς δ υ τ ικ ή ς Ε υρώ π ης ε π η ρ ε ά σ τ η κ ε ά μ ε σ α από

τη ν επ α φ ή τω ν σ τα υ ρ ο φ ο ρ ικ ώ ν δ υ ν ά μ εω ν τη ς Π α λ α ισ τ ίν η ς μ ε τη ν α ν ώ τερ η

τ ε χ ν ο γ ν ω σ ία τω ν β υ ζα ν τιν ώ ν σ τρ α τώ ν.

δαλουσία.Οι αέναες εμφ ύλιες συγκρούσεις μεταξύ

των βασιλικών οίκων και της τοπικής ανώτε­ρης και κατώ τερης αριστοκρατίας, αποτε­λούσαν μόνιμο φαινόμενο τη ς εποχής. Αντι­κειμενικός στόχος ήταν πάντα η εδαφική ε ­πικυριαρχία, η επιρροή στα κατώτερα λαϊκά στρώματα και η συγκέντρωση πλούτου. Η ι- δεαλιστική προοπτική της ανάκτησης όλης τη ς Ιβηρικής χερσονήσου δεν στάθηκε ποτέ ικανή να τερματίσ ει τις αντιπαραθέσεις με­ταξύ των ισχυρότερων χριστιανών ηγεμό­νων, που ακόμα διατηρούσαν οράματα για τη ν επανασύσταση τη ς πάλαι ποτέ βησιγοτ- θ ικής αυτοκρατορίας. Ενδεικτικά αναφέρε- ται πως οι ηγεμόνες τη ς Λεόν, οι οποίοι πρω­τοστατούσαν στον αντιμουσουλμανικό αγώ­να, θεωρούσαν τους εαυτούς τους φυσικούς κληρονόμους των Γότθων και αυτοαποκα- λούντο «αυτοκράτορες».

Το 1246 η Γρανάδα, το τελευ τα ίο ισχυρό αραβικό βασίλειο της Ιβηρικής, έγινε υποτε­λές στους Καστιλλιανούς βασιλείς. Ο διαρ­κής ανταγωνισμός Καστίλλης-Αραγωνίας δεν σταμάτησε ούτε κατά τη διάρκεια του 13ου και του 14ου αιώνα. Αν και η ιδέα τη ς α­νάκτησης είχε αρχίσει να φθίνει, καθώς τα χριστιανικά βασίλεια τη ς Ισπανίας παρασυ- ρόμενα από τη δίνη του αγγλο-γαλλικού Εκα- το ντα ετο ύ ς Πολέμου αναλώθηκαν σε κατα­στρεπτικές εμφ ύλιες συρράξεις, οι επιδρο­

μές των Καστιλλιανών κατά των μουσουλμά­νων δ εν σταμάτησαν. Την ίδια περίοδο η επέ­κταση της Αραγωνίας στη Σικελία, τη νότια Ελλάδα και τη νότια Ιταλία προκάλεσε σφο­δρές συγκρούσεις με το γενοβέζικο βασί­λειο, που ουσιαστικά ανέστειλαν τη ν επ ιθετι­κή κάθοδο των Αραγονέζων προς τη μου­σουλμανική Γρανάδα.

Εναν αιώνα αργότερα η άφιξη της Ιεράς Εξέτασης στην Ισπανία (το 1478) και ο φόβος για το υς α ιρετικούς, σε συνδυασμό με την τραγική πτώση τη ς Κωνσταντινούπολης στα χέρια των «απίστων» και τη συνεχιζόμενη α­πειλητική παρουσία του μουσουλμανικού βασιλείου της Γρανάδας στην Ιβηρική, ώθη­σαν τους χριστιανούς ηγεμόνες να ενοποιή­σουν τους οίκους τους υπό ένα στέμμα πα­ραμερίζοντας τις προσωπικές τους διαφο­ρές. Ο γάμος τη ς βασίλισσας Ισαβέλλας της Καστίλλης με το ν βασιλιά Φερδινάνδο τη ς Α- ραγώνας, αν και εύθραυστος, κατάφερε να δώσει στα σ τρατεύματα μια κεντρική ηγεσία και ένα νέο όραμα: την εκδίωξη όλων των «ά­πιστων» από την καθολική και την ενιαία πλέον Ισπανία.

01 ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Απέναντι στους χριστιανικούς στρατούς του Βορρά αντιπαρατάχθηκαν οι Αραβες

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

(Μαυριτανοί) τη ς Ανδαλουσίας και οι σύμμα­χοί τους, οι πολεμοχαρείς Βέρβεροι. Ο λαός αυτός κατοικούσε στα δυτικά της Σαχάρας

και απ οτελείτο από εξισλαμισμένες νομα­δ ικές φυλές λευκώ ν πληθυσμών της

βόρειας Αφρικής, του επονομαζόμε­νου Μαγκρέμπ. Αρχικά οι βερβερικοί

στρατοί τη ς δυναστείας των Αλμοραβι- δών μετα ξύ των ετώ ν 1085 και 1147 και

αργότερα εκείνο ι τη ς δυναστείας των Αλ- μοχάδων ή Ενωτικών μεταξύ 1147 και 1220 επιχείρησαν και κατόρθωσαν ως έναν βαθ­μό να ανακόψουν τη μαζική αντεπίθεση της χριστιανικής σταυροφορίας.

Η πολεμική τακτική των Βέρβε- ρων ήταν μια ανεπτυγμένη μορ φή παλαιότερων τεχνικώ ν που χρησιμοποιούσαν οι φυλές τη ς βόρειας Αφρικής. Λόγω τη ς καταγωγής τους ως κάτοικοι τη ς ερήμου οι Βέρβεροι αρχικά δεν έ ­καναν μαζική χρή­ση του ιππικού, αλλά μετα- φ έρ ο -

νταν, εκσ τράτευαν και πολεμούσαν κυρίως επάνω σε καμήλες. Τα ζώα αυτά ενδείκνυντο για τη διάσχιση των δύσβατων εδαφών τη ς ε ­ρήμου προσφέροντας στρατηγικά πλεονε­κτήματα και στοιχεία αιφνιδιασμού στους α­ναβάτες τους, όμως από τακτική άποψη θεω ­ρούντο ακατάλληλα για μάχες εκ του συστά- δην. Με την εμφάνισή τους σκορπούσαν τρ ό ­μο στα άλογα των αντίπαλων στρατευμάτων, οπότε οι Βέρβεροι εκμετα λλευ όμενο ι τη ν α­ταξία στις εχθρ ικές γραμμές προσέγγιζαν και εξαπέλυαν τις επ ιθέσεις τους συνήθως πεζοί, σε μορφή φάλαγγας. Οταν οι φάλαγ­γ ες αυτές σχημάτιζαν αμυντική διάταξη για

την αντιμετώπιση εχθρικής επίθεσης οι άνδρες στην πρώτη γραμμή, που ήταν

οπλισμένοι με λόγχες και μεγάλες δ ερμάτινες ασπίδες, γονάτιζαν, ενώ ελαφ ρύτερα τμήματα των πί­σω γραμμών εκτό ξευα ν ακόντια, λίθους και βέλη εναντίον των ε ­χθρικών σχηματισμών.

Τέτοιοι συμπαγείς αμυντικοί σχηματισμοί αποδείχθηκαν πο­

λύ χρήσιμοι στην απώ­θηση εχθρικών τμ η ­

μάτων ιππικού τα οποία δεν κατόρ­

θωναν να δια- σ π ά -

σουν τις α ρ α β ι κ έ ς

θέσεις. Στις π λευρές του πεζικού οι α- φ ρ ικανο -α -

ρ α β ι κ ο ί σ τ ρ α τ ο ί

τοποθετούσαν μικρές μονάδες ιππικού οπλι­σμένες με κυρτά σπαθιά, που κατά τα πρώτα χρόνια της αραβικής εξάπλωσης παρέμεναν στατικές και αδρανείς. Οταν αργότερα ο πό­λεμος μετα φ έρ θη κε στην ορεινή ισπανική Ανδαλουσία, η ενσωμάτωση μεγαλύτερω ν α­ριθμών αλόγων στις τά ξεις των αραβικών στρατών κρίθηκε απαραίτητη. Οι μικρόσω­μες και ευ κ ίνη τες ράτσες των αραβικών αλό­γων μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη διάσπαση και την καταδίωξη ενός αποσυντο- νισμένου εχθρού, αλλά και για την κίνηση α- νιχνευτικώ ν σωμάτων στα δύσβατα ισπανικά βουνά.

Τα ελαφρά έφιππα τμήματα των πρώιμων αραβικών στρατών αποκαλούντο «γυμνό ιπ­πικό», δ ιότι δ εν έφ εραν θώρακα για προστα­σία. Σύμφωνα με μαρτυρίες η προσωπική φρουρά του Γιουσούφ ιμπν Τασουφίν, στρα­τιωτικού η γέτη των Βέρβερων, αποτελείτο από 500 άνδρες (κυρίως φραγκικής και το υρ ­κικής καταγωγής) οι οποίοι έφ εραν βαρύ ε ­ξοπλισμό. Τα αραβικά στρατεύματα συνι- στούσαν τακτικούς στρατούς των οποίων οι κινήσεις και οι εναλλαγές σχηματισμών κατά τη ν πορεία μιας μάχης γίνονταν υπό το ν συν­θηματικό ήχο μεγάλων τυμπάνων και με την ευρεία χρήση πολεμικών σημαιών και εμβλη ­μάτων.

Κατά τους αραβο-ισπανικούς πολέμους χριστιανοί και μουσουλμάνοι μισθοφόροι υ­πηρέτησαν συχνά και στα δύο στρατόπεδα, προσφέροντας τις υπηρεσίες τους σε βασι­λείς ή τοπικούς ισχυρούς άρχοντες με α­ντάλλαγμα κυρίως εδαφ ικές παραχωρήσεις, φορολογικές διευκολύνσεις και υλικές απο­λαβές.

ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Οι πολεμικές συρράξεις στην Ισπανία παρουσίαζαν σημαντικές δια-

ϊ φορές σε σχέση με τις αντίστοιχες των κεντρο-ευρωπαϊκών κρατών. Ο ατομικός εξοπλισμός των δυτικών στρατιωτών ήταν πολύ ελα φ ρύτε­ρος σε σχέση με εκείνων τη ς Γαλ­

λίας, της Ιταλίας και της Γερμανίας,

Σ τ ρ α τ ιώ τ η ς π εζ ικ ο ύ κ α τά τη ν π ο λ ιο ρ κ ία τη ς Γ ρ α ν ά δ α (1492). Ε ίνα ι ε ξ ο π λ ισ μ έ ν ο ς μ ε

λ ό γ χ η κ α ι κ ρ ά ν ο ς τύ π ο υ σ α λ έ τ . Ηπ ανοπ λ ία το υ κ α λ ύ π τε ι ό λ α τα μ έ ρ η

το υ σ ώ μ α το ς (π ρ ο σ έ ξ τ ε τη ν κ ά λ υ ψ η τω ν δ α κ τύ λ ω ν ). Ο ά ν δ ρ α ς φ έ ρ ε ι

σ α κ κ ίδ ιο μ ε τα π ροσω π ικά το υ α ν τ ικ ε ίμ ε ν α . Α π ό το ν ε ξο π λ ισ μ ό το υ φ α ίν ε τ α ι ό τ ι α ν ή κ ε ι σ το υ ς μ ισ θ ο φ ό ρ ο υ ς τ ο υ Φ ερ δ ιν ά ν δ ο υ τ η ς Α ρ α γ ω ν ία ς ε κ τ ό ς Ισ π α ν ία ς , επ ε ιδ ή ο ι Ισ π α ν ο ί π ε ζ ο ί π ου α ν ή κ α ν σ το υ ς φ ε ο υ δ α ρ χ ικ ο ύ ς σ τ ρ α τ ο ύ ς ή ε ίχ α ν σ τ ρ α τ ο λ ο γ ή σ ε ι α π ό τ ις π ό λ ε ις έ φ ε ρ α ν ω ς ε π ί το π λ ε ίσ το ν κ ρ ά ν ο ς κ α ι θ ώ ρ α κ α σ τ ή θ ο υ ς (π α ρ ο υ σ ία σ η : Τώνης Χ α τ ζ η δ η μ η τ ρ ίο υ , ε ικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η : Χ ρ ή σ το ς Γ ια ν ν ό π ο υ λ ο ς ).

Π ο λ ιο ρ κ ία ο χ υ ρ ω μ έν η ς μ εσ α ιω ν ικ ή ς π ό λ η ς . Το ν έο Ο π λο το υ Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ σ τα χ έ ρ ια τω ν Ισπανώ ν α π ο δ ε ίχ θ η κ ε π ο λ ύ τιμ ο . Η π λ η θ ώ ρ α π υ ρ ο β ό λ ω ν σ το ο π λ ο σ τά σ ιο τω ν εν ω μ έν ω ν α ρ α γ ω ν έζ ικ ω ν κ α ι κ α σ τιλ λ ιά ν ικ ω ν δ υ ν ά μ εω ν υπ ό το ν Φ ερ δ ιν ά ν δ ο κ α ι τη ν Ισ α β έ λ λ α έ κ α μ ψ ε τ ε λ ικ ά τα ισ χ υ ρ ά κ ά σ τρ α τ η ς Γ ο α ν ά δ α ς .

Σ κ η ν ή απ ό π ο λ ιο ρ κ ία π ό λ η ς μ ε σ υ ν δ υ α σ μ έν η χ ρ ή σ η ν α υ τικ ώ ν κ α ι χ ερ σ α ίω ν δυνά μεω ν. Π ο λ λ έ ς απ ό τ ις π α ρ α θ α λ ά σ σ ιες π ό λ ε ις τ η ς Ισ π α ν ία ς δ έ χ ο ν τα ν τ α κ τ ικ ά ε π ιθ έ σ ε ις από Σ α ρ α κ η ν ο ύ ς ε π ιδ ρ ο μ ε ίς τη ς β ό ρ ε ια ς Α φ ρ ικ ή ς .

λόγω τη ς ιδιομορφίας του κλίματος και των εδαφικών χαρακτηριστικών που δυσχέραι- ναν την τροφή, ενώ ακόμα και τα πολεμικά ά­λογα που ίππευαν στις μάχες ήταν πιο μικρο- καμωμένα από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές ρά­τσες.

Στη Δύση από το ν 8ο αιώνα και έπειτα η

χρήση του μακρού αναβολέα κατά την ίππευ­ση, σύμφωνα με τα φραγκικά πρότυπα του βαρέος ιππικού, έδ ινε σημαντικό π λεονέκτη ­μα στους Ισπανούς έναντι των Αράβων αντι­πάλων τους, δυσχέραινε όμως την ίππευση και την αφίππευση. Οι έφιπποι πολεμιστές καθισμένοι σε ψηλή σέλα στερέωναν γερά τα

πόδια το υς στους αναβολείς και φ έροντας ε ­ξάρτυση από αλυσοπλεγμένο θώρακα μπο­ρούσαν να χειρίζονται όπλα που ως τό τε χρη­σιμοποιούσαν αποκλειστικά οι πεζοί, χωρίς να φοβούνται τις δυσμενείς συνέπειες μιας πτώσης. Αν και υπήρξαν μεμονω μένες περι­πτώσεις έφιππων πολεμιστών με βαρύ οπλι­σμό και εξάρτυση, το ισπανικό ελαφρύ ιππι­κό παρέμεινε το κυρίαρχο σώμα στις ισπανο- αραβικές συγκρούσεις. Αντιγράφοντας τη μουσουλμανική τακτική του ανορθόδοξου πολέμου (ξαφνικές επιθέσεις και υποχωρή­σεις) οι ευέλικτο ι αναβάτες του ελαφρού ιπ­πικού έφεραν αλυσιδωτό θώρακα, ελαφρύ δόρυ, στρογγυλή ασπίδα, σπιρούνια, ξίφος και μαλακές μπότες, δ ιαθέτοντας έτσι μεγα­λύτερη ευκινησία αλλά μ ικρότερη δύναμη κρούσης από το βαρύ ιππικό τη ς υπόλοιπης Ευρώπης.

Κατά τη διάρκεια του 11ου και του 12ου αιώνα οι χριστιανικοί στρατοί απαρτίζονταν κυρίως από πεζούς λογχοφόρους, βαλλι- σ τροφόρους το ξό τες και σ τρατεύματα εξει- δ ικευμένα σε μάχες πολιορκίας. Κατά τους επόμενους δύο αιώνες η χρήση μισθοφόρων επαγγελματιών και ταγμάτων πολιτοφυλα­κής αποτέλεσε το ν κανόνα. Ξακουστοί για τη ν πολεμική το υς ικανότητα ήταν οι Αλμο- γάβαροι, γνωστοί και στον ελλαδικό χώρο από τη θυελλώ δη δράση τους με την περι­βόητη Καταλανική Εταιρεία του Ροζέ ντε Φλορ κατά τον 14ο αιώνα. Οπλισμένοι με σπαθί, ρόπαλο και τρία-τέσσερα ακόντια και ντυμένο ι με δέρματα ζώων όπως οι γερμανι­κές φυλές, οι Αλμογάβαροι αποτελούσαν ένα τυπικό δείγμα του σκληροτράχηλου Ισπανού μισθοφόρου τη ς περιόδου.

Κατά τα πρώτα χρόνια των συγκρούσεων οι χριστιανικοί στρατοί, μ ιμούμενοι τις αρα­βικές τακτικές, δ ιεξήγαγαν έφιππες επιδρο­μές μικρής εμβέλειας με αντικειμενικό στό­χο τη λεηλασία χωριών, την κλοπή ζώων και τη σύλληψη αιχμαλώτων. Σύντομα όμως οι π ολεμικές συγκρούσεις στην Ιβηρική μετα- τράπηκαν σε οργανικό τμήμα του ευρύτερα διαδεδομένου κινήματος των σταυροφοριών και του τζιχάντ.

Λόγω της θρησκευτικής φύσης των συ­γκρούσεων μέλη των γνωστότερων ιπποτι- κών ταγμάτων όπως οι Ιωαννίτες ή Οσπιτα- λιέροι, οι Ναϊτες και αργότερα άλλοι γηγε­νείς πολεμιστές-μοναχοί επάνδρωναν συχνά το υς χριστιανικούς στρατούς των ισπανικών και των πορτογαλικών βασιλείων, αν και κατά τα πρώτα χρόνια των συγκρούσεων μόνο οι Ναϊτες συμμετείχαν ως συγκροτημένο τάγμα- από το 1128. Η ανάμιξη των ταγμάτω ν αυ­τών κατά τη διάρκεια τη ς ανάκτησης ήταν πολύ ουσιαστική. Χαρακτηριστικά αναφέρε- ται πως ο Αλφόνσος Α ’ τη ς Αραγωνίας το 1131 σχεδίασε να καταστήσει τους Ναϊτες ιπ­π ότες κληρονόμους του. Αντίστοιχα όταν η

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Χαρακτηριστικά μεγάλα κράνη της εποχής των σταυροφοριών του 12ου αιώνα. Τέτοιου τύπου αμφίεση είχαν και αρκετοί από τους χριστιανούς ιππότες κατά τη διάρκεια της Ανάκτησης της Ισπανίας.

κομητεία της Πορτογαλίας ανακηρύχθηκε βασίλειο το 1143, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για την προσφορά τους ο Πορτογάλος βασι­λιάς δώρισε στους Ναϊτες το κάστρο της Σουρ, ενώ την ίδια χρονιά οι Ιωαννίτες απέ­κτησαν την πρώτη σταθερή βάση τους στην Καταλωνία.

Τα δύο φημισμένα τάγματα προοδευτικά εγκατέλειψαν την υπόθεση της ανάκτησης, καθώς οι πολεμικές τους δραστηριότητες ε­στιάζονταν κυρίως στον ευαίσθητο χώρο της Παλαιστίνης και των Αγίων Τόπων. Στη θέση τους δημιουργήθηκαν καινούργια ισπανικά και πορτογαλικά τάγματα με κύριο σκοπό την ενδυνάμωση του θρησκευτικού αγώνα, την επάνδρωση και την υπεράσπιση προκε- χωρημένων φυλακίων που κινδύνευαν από

τις μουσουλμανικές επιδρομές, την άσκηση ελέγχου σε περιοχές εκτός της επικρατείας ενός βασιλιά και, τέλος, την προώθηση, την ανάπτυξη και τη δημιουργία νέων πόλεων και χριστιανικών σφαιρών επιρροής. Οταν για παράδειγμα το 1157 οι Ναϊτες εγκατέλει- ψαν την απομονωμένη οχυρή θέση της Κα- λατράβα αφήνοντας τον δρόμο για το Τολέ­δο ακάλυπτο, ο ηγεμόνας της Καστίλλης Σά- ντσο ανακοίνωσε πως θα παραχωρούσε το κάστρο σε όποιον θα δεχόταν να υπερασπι­στεί τα εδάφη στα περίχωρα της περιβόητης ισπανικής πόλης. Το μήνυμα δεν έμεινε ανα­πάντητο. Μια ομάδα μοναχών υπό την καθο­δήγηση του ηγούμενου Ραμόν Σιέρρα μετα­φέρθηκε στο άδειο κάστρο ενισχυόμενη από στρατιώτες από την περιοχή της Να- βάρρας. Με αδιάκοπη δράση εναντίον των ε­πιδρομέων οι μοναχοί κατάφεραν να ασφαλί­σουν την ευρύτερη περιοχή του Τολέδο και το 1164 αντικαταστάθηκαν από ιππότες πο­λεμιστές, ενώ το τάγμα αναγνωρίστηκε επί­σημα από την παπική εκκλησία. Σε αναγνώ­ριση της βοήθειάς τους ο νέος ηγεμόνας της Καστίλλης, Αλφόνσος Η', τους παραχώ­ρησε πλήρη δικαιώματα σε όποιο κάστρο α- ποσπούσαν από τον εχθρό, καθώς και το ένα πέμπτο από τις μελλοντικές κατακτή­σεις του.

Στα μέσα του 14ου αιώνα η βόρεια Ισπα­νία μετατράπηκε σε δευτερεύον θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων του Εκατοντα- ετούς πολέμου. Η επιρροή των αγγλικών, γαλλικών και φλαμανδικών στρατών ήταν τόσο εντυπωσιακή ώστε η πολεμική ορολο­γία, οι ενδυμασίες, οι εξαρτύσεις, τα εμβλή­ματα και οι πολεμικές τακτικές του Ισπανού στρατιώτη έμοιαζαν πολύ με εκείνα των υπόλοιπων δυτικών στρατών.

Τον 15ο αιώνα το εντυπωσιακό βασιλικό στράτευμα της Καστίλλης περιελάμβανε βα­ρύ ιππικό οργανωμένο σε «λόγχες» και αρκε­τά τμήματα ελαφρού ιππικού οργανωμένα σε ίλες. Οι μονάδες πεζικού ήταν αναμεμιγ- μένες με το ιππικό, ενώ μόνο το νεογέννητο Οπλο του Πυροβολικού ήταν οργανωμένο ξεχωριστά. Εκτοξεύοντας σφαίρες βάρους 500 gr ως 50 kg με ρυθμό βολής ένα βλήμα ανά ώρα και βεληνεκές ως και 2.000 μέτρα το πυροβολικό από το 1480 και μετά προσέφερε στους Καστιλλιάνους σχετική τεχνολογική α­νωτερότητα και αυξημένη ισχύ πυρός, που σταδιακά αξιοποιήθηκε για να καμφθεί η α­ντίσταση των μεγαλόπρεπων κάστρων της Γρανάδας. Ουσιαστικά την υπεροχή στο ι­σπανικό στράτευμα την προσέφεραν η εύ­ρωστη οικονομία και οι πλούσιες αποθήκες των χριστιανικών βασιλείων, που κατάφερ- ναν να το ανεφοδιάζουν και να αντικαθι­στούν με γοργούς ρυθμούς τις απώλειες.

ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ - ΑΝΑΚΑΤΑΚΤΗΣΗ (1050-1212)

Το 1064 τα προσφάτως ενωμένα βασίλεια της Αραγωνίας και της Καταλωνίας με αφε­τηρία την πόλη Παμπλόνα και υπό την ηγεσία του κόμη Μπερενγκέρ Α’, κατέλαβαν τη συ­νοριακή πόλη Μπαρμπάστρο στη βόρεια

Ισπανία, με τη βοήθεια Φράγκων μισθοφό­ρων. Ταυτόχρονα στη Δύση οι πορτογαλικές δυνάμεις κυρίευαν την Κοϊμπρα.

Η προέλαση των χριστιανικών βασιλείων γνώρισε το αποκορύφωμά της το 1085, όταν οι καστιλλιανικές δυνάμεις του ενωμένου βασιλείου της Καστίλλης και της Λεόν υπό τον Αλφόνσο ΣΤ’ κατόρθωσαν να προσαρτή- σουν το περιβόητο μουσουλμανικό Τολέδο, αναγκάζοντας τον εμίρη Αλ-Μουταμίδ να ζη­τήσει εσπευσμένα στρατιωτική ενίσχυση από τους Βερβέρους. Η ανταπόκριση ήταν άμε­ση, καθώς την ίδια χρονιά ο Γιουσούφ ιμπν Τασουφίν, ηγέτης των Βερβέρων της δυνα­στείας των Αλμοραβιδών, διέσχισε τα στενά του Γιβραλτάρ και σκορπίζοντας κύματα εν­θουσιασμού στο αραβικό στρατόπεδο κατά- φερε να νικήσει τους Καστιλλιάνους το 1086 στη μάχη του Σαγκράθας. Η αντεπίθεση των μουσουλμάνων ήταν τόσο ορμητική ώστε τα αραβικά στρατεύματα μέχρι το 1091 είχαν α­ναπτυχθεί ως την πόλη της Βαλένθια, στην ανατολική Ισπανία, η οποία έκτοτε αποτέλε­σε το επίκεντρο ακατάπαυστων συγκρούσε­ων μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων.

Ανάμεσα στους πολλούς ισχυρούς περι­φερειακούς άρχοντες της Καστίλλης πιο διά­σημος υπήρξε ο Ροντρίγκο Ντιάζ ντε Βιβάρ, ο επονομαζόμενος στην αραβική γλώσσα Ελ Σιντ, δηλαδή ο άρχοντας. Αντίθετα με τους μύθους περί του ιδεαλισμού του και των δια­βόητων κατορθωμάτων του ο Σιντ ήταν ου­σιαστικά ένας κοντοτιέρος, ένας μεσαιωνι­κός μισθοφόρος - τέκνο της συγκεκριμένης εποχής. Παρέχοντας τις υπηρεσίες του σε χριστιανούς και μουσουλμάνους ηγεμόνες πολεμούσε κυρίως για προσωπικό του όφε­λος, με επιστέγασμα αυτής της δράσης την επιτυχή κατάληψη της πόλης Βαλένθια το 1094.

Η ανθηρή πόλη Βαλένθια αποτελούσε α­πώτερο στόχο των αραγωνικών στρατευμά­των από το 1086 μέχρι το 1089, οπότε την πο­λιόρκησαν συστηματικά εμποδιζόμενοι κυ­ρίως από τις δυνάμεις του Σιντ. Αντίστοιχα ο βασιλιάς της Καστίλλης Αλφόνσος επιχείρη­σε να καταλάβει την πόλη αρχικά με ναυτικό αποκλεισμό, με τη συνδρομή συμμαχικού ι­ταλικού στόλου. Ο ανεξάρτητος Σιντ επιτέ­θηκε κατά του Αλφόνσου και εμποδίζοντας την απόπειρα θαλάσσιου αποκλεισμού κατά- φερε να μείνει ο μοναδικός ισχυρός διεκδι­κητής, πολιορκητής και κατακτητής της Βα­λένθια.

Πριν από τον θάνατό του, το 1099, ο Σιντ κυρίευσε μια σειρά από κάστρα και πόλεις της ανατολικής Ισπανίας αυξάνοντας την προσωπική του περιφερειακή δύναμη, κα­θώς κατόρθωνε με ιδιαίτερη επιτυχία να αλ­λάζει διαρκώς συμμάχους και στρατόπεδα. Η απώλεια της ηγετικής αυτής φυσιογνωμίας είχε ως αποτέλεσμα την ανακατάληψη της Βαλένθια από τις ενισχυμένες μαυριτανικές δυνάμεις του Γιουσούφ το 1102. Τέσσερα χρόνια αργότερα ο Γιουσούφ απεβίωσε έχο­ντας κατορθώσει να αναστείλει την επέκτα­ση των χριστιανικών βασιλείων νοτίως του ποταμού Τάγου, ο οποίος αποτέλεσε πλέον το νέο φυσικό σύνορο μεταξύ του χριστιανι­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κού Βορρά και του μουσουλμανικού Νότου κατά μήκος της κεντρικής Ισπανίας.

Ο καινούργιος κύκλος συρράξεων εκδη­λώθηκε κυρίως βορειοανατολικά, στην κοι­λάδα του ποταμού Εβρου, η οποία αποτέλε- σε πεδίο συγκρούσεων για αρκετά χρόνια. Νέος στόχος των χριστιανικών δυνάμεων ή­

ταν πλέον η ισχυρή πόλη της Σαραγόσας, η επιχείρηση ανάκτησης της οποίας το 1118 ε­ξελίχθηκε σε διεθνή σταυροφορία. Μεγάλος αριθμός ιπποτών από τη νότια Γαλλία συμμε­τείχε στην πολιορκία της πόλης, μεταλαμπα­δεύοντας στους Ισπανούς την εμπειρία, το θρησκευτικό μένος κατά των «άπιστων» και

τις πολύτιμες γνώσεις που απέκτησαν από τις συγκρούσεις τους με μουσουλμανικούς στρατούς στην Παλαιστίνη. Ενας βετεράνος της πολιορκίας της Ιερουσαλήμ, ο Γκαστόν ντε Μπέρν διορίστηκε υπεύθυνος για την κατασκευή πολιορκητικών μηχανών και πυ­ροβολικού. Ως ανταμοιβή ο βασιλιάς της Α- ραγωνίας Αλφόνσος Α’ ο επονομαζόμενος Μαχητής, του παραχώρησε την πόλη όταν οι Ισπανοί σταυροφόροι την κυρίευσαν. Η αιμα­τοχυσία που επακολούθησε ήταν αναμενό­μενη για τέτοιου είδους πολιορκίες, ιδιαίτε­ρα στο πλαίσιο ενός «ιερού» θρησκευτικού πολέμου διεξαγόμενου και από τις δύο αντι- μαχόμενες παρατάξεις.

Ο νικητής αραγωνικός στρατός συνεχί­ζοντας τη θυελλώδη προέλασή του κατέκτη- σε τις πόλεις Τουδέλα και Ταραζόνα το έτος 1119, ενώ το επόμενο έτος ήταν η σειρά της Καλαταγιούδ να υποκύψει στη σταυροφορι- κή πολεμική μηχανή. Η απρόσμενη ήττα των χριστιανών το 1134 στην πόλη Φράγα και ο θάνατος του Αλφόνσου κλόνισαν το ηθικό της χριστιανικής παράταξης, η οποία ουσια­στικά έμενε «ακέφαλη». Ο κόμης της Βαρκε­λώνης Ραμόν Μπερενγκέρ Δ§ δεν έχασε τη μεγάλη ευκαιρία που του παρουσιάστηκε και αναλαμβάνοντας τη γενική διοίκηση των ι­σπανικών στρατευμάτων συνέχισε με επιτυ­χία την επιχείρηση απελευθέρωσης των πό­λεων Τορτόζα (το 1148) καιΛερίντα (το 1149).Λόγω της σημαντικής συμβολής τους στην πολιορκία της Τορτόζα ο Μπερενγκέρ δώρι­σε στους Ιωαννίτες ιππότες το προκεχωρη- μένο κάστρο της Αμπόστα.

Σύμφωνα με τους κανόνες της εποχής σε κάθε νέα περιοχή που κατακτούσαν οι χρι­στιανικοί στρατοί δημιουργούσαν νέες πό­λεις και επισκοπές. Από τον 11 ο αιώνα οι Κα- στιλλιάνοι άρχοντες και η καθολική εκκλη­σία ανέθεταν την προστασία των συνορια- κών γραμμών σε ιπποτικά τάγματα ή υποτε- «■* λείς βασσάλους, που ανάλογα με τη φήμη, την κοινωνική θέση, τον εξοπλισμό και την πολεμική δράση τους επιχορηγούντο με α­ντίστοιχα κονδύλια για τις επιχειρήσεις τους κατά των «απίστων». Με την πάροδο του χρόνου εύπορες ομάδες πολεμιστών που δεν τύγχαναν ευγενικής καταγωγής ανελάμ- βαναν την προάσπιση εδαφών με αντάλλαγ­μα τη φορολογική απαλλαγή τους έναντι του επικυριάρχου τους.

Στα μέσα του 12ου αιώνα η εξασθενημέ- νη στρατιωτικά δυναστεία των Αλμοραβιδών αντικαταστάθηκε από μια ισχυρότερη αφρι­κανική δυναστεία, τους Αλμοχαβίδες. Οι σκληροτράχηλοι και φιλοπόλεμοι Αλμοχαβί­δες (με τα χαρακτηριστικά ξυρισμένα κρα­νία) διέσχισαν εκ νέου τα στενά του Γιβραλ­τάρ και κατέλαβαν τη Σεβίλλη το 1147. Τον ί­διο χρόνο οι ενωμένες σταυροφορικές δυνά­μεις Αγγλων, Φλαμανδών και Γερμανών απο­βιβάστηκαν στην περιοχή της Λισσαβώνας και μετά από μια ιστορική πολιορκία ελευθέ­ρωσαν το σπουδαίο αυτό λιμάνι του Ατλαντι­κού. Για τα επόμενα πενήντα χρόνια είχε επι­τευχθεί στρατιωτική ισορροπία μεταξύ των δύο στρατοπέδων.

Οι χριστιανοί βασιλείς αντιλαμβανόμενοι

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αναπαράσταση μεσαιωνικής σύγκρουσης. Οπως αποκαλύφθηκε σε ανασκαφές μεσαιωνικών τάφων, τα βαριά σπαθιά της εποχής μπορούσαν να τσακίσουν τη σπονδυλική στήλη ενός ανθρώπου. Αλλα ευρήματα αποδεικνύουν πως οι τομές από επιθετικό κτύπημα μπορούσαν να ξεκινήσουν από την ωμοπλάτη και να φθάσουν στη βουβωνική χώρα.

τον κίνδυνο που διέτρεχαν από τους νέους εισβολείς άλλαξαν πολιτική και στρατηγική, ευνοώντας την ύπαρξη και την ανάπτυξη μι­κρότερων αραβικών ηγεμονιών ανάμεσα στα εδάφη τους και στο βασίλειο των ισχυρών Αλμοχαβιδών. Στο πλαίσιο αυτής της «νέας τάξης πραγμάτων» αναδείχθηκαν ανεξάρτη­τοι ηγεμόνες της μουσουλμανικής Ανδαλου­σίας όπως ο Ιμπντ Μαρντανίς, ο επονομαζό­μενος «βασιλιάς Λύκος». Αν και μουσουλμα­νικής καταγωγής, ο Μαρντανίς έτρεφε μεγά­λο μίσος κατά των Αλμοχαβιδών. Χρησιμοποι­ώντας χριστιανικά στρατεύματα και τακτικές εγκατέστησε την εξουσία του στη Σαραγόσα και στη Μούρθια, πολεμώντας με πάθος τους Βερβέρους. Το 1172, οπότε απεβίωσε ε- γκαταλελειμμένος από τους χριστιανούς συμμάχους του, ο Μαρντανίς είχε κατορθώ­σει να ισχυροποιήσει τη θέση του στην κε­ντρική Ισπανία υπό την ανοχή των χριστια­νών του Βορρά.

Το 1190 οι νέες επιδρομές των καστιλλια- νικών στρατευμάτων σε αραβικά εδάφη, κα­τά παράβαση των διμερών συμφωνιών ειρή­νης, ώθησαν τον χαλίφη Αλ-Μανσούρ να με­ταφέρει ένα ισχυρό εκστρατευτικό σώμα από την Αφρική στην Κόρδοβα. Ταυτόχρονα οι χριστιανικές δυνάμεις υπό τον Αλφόνσο Η' της Καστίλλης συγκεντρώνονταν στο Τολέ­δο με αντικειμενικό σκοπό να προωθηθούν νότια κατά των αραβικών θέσεων. Το καλο­καίρι του ίδιου χρόνου η εμπροσθοφυλακή των Καστιλλιανών συνετρίβη κατά τη μάχη της Σαλβατιέρα, ενώ με μια σειρά διαδοχι­κών επιτυχών τακτικών ελιγμών ο αραβικός στρατός υπερσκέλισε τις χριστιανικές δυνά­μεις και τελικά τις κατατρόπωσε το 1195 στη μάχη της Αλάρκος. Χιλιάδες Καστιλλιάνοι και μέλη του ιπποτικού τάγματος της Καλατρά- Θα σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν.

Η καταστροφή των χριστιανικών δυνάμε­ων είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια των ο­χυρών θέσεων του τάγματος της Καλατράβα και πληθώρας περιφερειακών φρουρίων. Ο Αλφόνσος ταπεινωμένος συνθηκολόγησε με τους μουσουλμάνους, όμως ο μεγάλος μάγι- στρος των ιπποτών της Καλατράβα (αγνοώ­ντας επιδεικτικά τη συνθήκη ειρήνης και θέ­λοντας να εκδικηθεί τη δεινή ήττα τους) κα­τέλαβε το 1196 το προκεχωρημένο κάστρο της Σαλβατιέρα και εγκατέστησε εκεί τη νέα βάση τους, δημιουργώντας ένα σημαντικό ρήγμα και μια μόνιμη απειλή στα μετόπισθεν των Αράβων. Αν και σε δεινή θέση οι τολμη­ροί υπερασπιστές του φρουρίου, μετονομα­σμένοι πλέον σε ιππότες του τάγματος της Σαλβατιέρα, άντεξαν με πείσμα την αραβική πίεση. Στα βορειοανατολικά η αντεπίθεση των αραγωνικών στρατευμάτων στην κοιλά-

Η χρήση τυμπάνων, σαλπίγγων και πολεμικών λαβάρων ήταν διαδεδομένη στους αραβικούς στρατούς από τα πρώτα χρόνια της αραβικής εξάπλωσης. Εδώ βλέπουμε αναπαράσταση της φρουράς του σουλτάνου, που παιανίζοντας εμψυχώνει τους πιστούς στρατιώτες του Ισλάμ.

V

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

δα του Εβρου, υπό την ηγεσία του Πέτρου Β ’ της Αραγωνίας, ανάγκασε τους Αλμοχαβίδες να ανασυγκροτηθούν μειώνοντας τη σφο- δρότητα και τη συχνότητα των επιθέσεών τους κατά των ιπποτών.

Το 1210 η εκεχειρία μεταξύ Καστίλλης και μουσουλμάνων έλαβε τέλος. Εναν χρόνο αργότερα ο Αλφόνσος επανέλαβε τις επιθέ­σεις του. Ο χαλίφης Αλ Ναζίρ αντέδρασε α­στραπιαία συγκεντρώνοντας στην Κόρδοβα ένα νέο εκστρατευτικό σώμα που προωθή- θηκε γοργά προς την περιοχή της Σαλβατιέ- ρα. Οι ιππότες δεν μπόρεσαν να αναχαιτί­σουν τις υπέρτερες αραβικές δυνάμεις και περιορίστηκαν στην ασφάλεια των τειχών τους ελπίζοντας ότι οι χριστιανικές ενισχύ­σεις θα κατέφθαναν σύντομα. Η επάρκεια σε τρόφιμα και τα ισχυρά τείχη στήριζαν το ηθι­κό των πολιορκουμένων, οι οποίοι αν και δέ­χονταν σφοδρή πίεση κατόρθωσαν να αντέ-

ξουν αρκετούς μήνες, μέχρι που το περιβόητο οχυρό κυ-

ριεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1211. Η πτώση της

Σαλβατιέρα είχε συμ­βολικό χαρακτήρα για τον χριστιανι­κό αγώνα, όμως

ουσιαστικά έ­δωσε την ευ-

κ α ι ρ ί α σ τ ο υ ς

χριστια­

νούς βασιλείς της Ισπανίας, στα ιπποτικά τάγματα και σε μια πληθώρα δυτικών σταυ- ροφορικών στρατευμάτων να συγκεντρώ­σουν τις δυνάμεις τους στο Τολέδο ανενό­χλητες, υπό τις ευλογίες του πάπα Ιννοκέντι- ου Γ1.

Στις 20 Ιουνίου 1212 οι σταυροφόροι, ξε- περνώντας τις προσωπικές διαμάχες τους, α­ναχαίτισαν τις αραβικές δυνάμεις σε διαδοχι­κές συγκρούσεις στη Μαλαγάνα και στην Κα- λατράβα. Σε αυτό το κρίσιμο σημείο οι Γάλλοι σταυροφόροι αποσύρθηκαν από την κοινή εκστρατεία ισχυριζόμενοι πως τα λάφυρα που τους διανεμήθηκαν ήταν ελάχιστα σε σχέση με αυτά που τους αναλογούσαν. Η δια­σπαστική κίνηση των Γάλλων δεν μείωσε την επιθετική ορμή των χριστιανών, οι οποίοι τε­λικά συνάντησαν τον κύριο όγκο του στρα­τού των Βερβέρων στις 13 Ιουλίου στη θέση Λας Νάβας ντε Τολόθα. Η σύγκρουση που ε­πακολούθησε έμεινε ιστορική για τη σφο- δρότητά της. Οι μουσουλμανικές δυ­νάμεις ηττήθηκαν κατά κράτος και έκτοτε ο "ιερός" αγώνας των Αράβων στην Ιβηρι- κή έλαβε καθαρά αμυ­ντικό χαρακτήρα, ενώ η δυναστεία των Αλ- μοχαβιδών κατέρρευ- σε ολοκληρωτικά.

ΑΝΑΚΑΤΑΚΤΗΣΗ (1212-1492)Η πτώση της αλμοχαβιδικής δυναστείας

σηματοδότησε την έναρξη εμφύλιων συ­γκρούσεων μεταξύ των μουσουλμανικών η­γεμονιών και την ανάδειξη νέων περιφερεια­κών ανδαλουσιανών δυνάμεων. Οι νικηφόροι χριστιανικοί στρατοί μη συναντώντας αξιό­λογη και συντονισμένη αντίσταση προέλαυ- ναν ανενόχλητοι στην καρδιά της μουσουλ­μανικής Ανδαλουσίας, η οποία παρουσίαζε εικόνα ερήμωσης και φτώχειας. Μοναδικές εστίες αντίστασης ήταν πλέον μεμονωμένες φρουρές, που αποκλεισμένες σε ανίσχυρα κάστρα παραδίδονταν μετά από σύντομες διαπραγματεύσεις στους χριστιανούς βασι­λείς. Μέχρι το 1324 τα ισπανικά στρατεύματα είχαν καταλάβει την ξακουστή Σεβίλλη, τη Σικελία, τη Σαρδηνία, τις Κανάριες νήσους και τη Μαγιόρκα.

Μέσα στη γενική αναταραχή μόνο το βα­σίλειο της Γρανάδας στη νοτιοανατολική Ιβη- ρική παρέμενε ισχυρό και παρουσιαζόταν ως η τελευταία εστία αντίστασης και μοναδική ασφαλής περιοχή για τους εναπομείναντες αραβικούς πληθυσμούς της Ισπανίας. Σύντο­μα εκεί κατέφυγαν η αραβική αριστοκρατία,

Βορειοαφρικανός ιππέας στον στρατό των Αλμοραβιδών καταχτητών της

Ανδαλουσίας (1086-91). Φέρει το μαύρο ένδυμα και κεφαλόδεσμο των νομαδικών φυλών της Σαχάρας. Το βαθυγάλαζο βήλο (λιθάμ)που καλύπτει το πρόσωπο ήταν το πλέον χαρακτηριστικό γνώρισμα των Αλμοραβιδών φυλών και φερόταν για θρησκευτικούς λόγους. Η διακόσμηση της εξάρτυσης του αλόγου είναι δείγμα βερβερικής ισλαμικής τέχνης. Η καρδιόσχημη ασπίδα αντάργκα, από δέρμα όρυγος (αφρικανικής αντιλόπης), φερόταν από τους νομάδες της Σαχάρας και

υιοθετήθηκε από τους ισλαμικούς στρατούς της Ιβηρικής

(παρουσίαση: Τώνης Χατζηδημητρίου,

εικονογράφηση: Χρήστος

Γιαννόπουλος για τη

ΣΙ).

7ο κάστρο της Σόνταμπα στην περιοχή της Σαραγόσας, στη βορειο-ανατολική Ισπανία .Τέτοιου είδους αμυντικές θέσεις αποτελούσαν τα προπύργια του Σιντ και των χριστιανικών δυνάμεων του Βορρά κατά τις πρώτες συγκρούσεις των δυνάμεων του Σιντ με τα μαυριτανικά οχυρά.

ένθερμοι μουσουλμάνοι πολεμιστές, φανατι­κοί οπαδοί του Ισλάμ και εξισλαμισμένοι Ισπανοί αγρότες, όλοι έτοιμοι να συνεχίσουν τον ιερό πόλεμο. Η πυκνοκατοικημένη και ο­ρεινή περιοχή της Γρανάδας έφθασε να α­ριθμεί τον 15ο αιώνα ένα εκατομμύριο κατοί­κους, που μπορούσαν να παρέχουν στα αρα­βικά στρατεύματα πλεόνασμα ικανών και μά­χιμων ανδρών. Εφαρμόζοντας αμυντική τα­κτική και στηριζόμενοι σε ένα σύμπλεγμα φρουρίων σε όλη την επικράτεια οι εμίρηδες της Γρανάδας κατόρθωσαν να αποτρέψουν τις ασυντόνιστες χριστιανικές απόπειρες ει­σβολής.

Στη βόρεια Αφρική το 1250 η νεοϊδρυθεί- σα μαροκινή δυναστεία των Βερβέρων Μαρι- νιδών αποτέλεσε τον φυσικό διάδοχο των Αλμοχαβιδών, τους οποίους εξόντωσε μέχρι το 1269. Οι Μαρινίδες εκμεταλλευόμενοι το στρατηγικής σημασίας λιμάνι της Θέουτα, α­πέναντι από το Γιβραλτάρ, στήριξαν τη Γρα­νάδα ως το 1340 ενισχύοντας το θησαυρο­φυλάκιό της με μεγάλες ποσότητες χρυσού και μεταφέροντας με τα πλοία τους έμψυχο υλικό για την επάνδρωση του στρατού της. Οταν η Θέουτα καταλήφθηκε από τους Πορ­τογάλους, το 1415, η αφρικανική ενίσχυση για τους Μαυριτανούς τερματίστηκε.

Το 1340 ο σουλτάνος του Μαρόκου Α- μπούλ Χασάν εκστράτευσε εναντίον των Ισπανών επικεφαλής 200 πολεμικών πλοίων και αφού συνέτριψε τον καστιλλιανικό στό­λο στα ανοικτά του Γιβραλτάρ, αποβίβασε τον στρατό του στην πόλη Αλγκεκίρας στη νότια Ισπανία. Τα ισχυρά μαροκινά στρατεύ­ματα ενισχυμένα από τον βασιλιά Γιουσούφ Α' της Γρανάδας συνέθεταν μια επιβλητική δύναμη, ο πρώτος στόχος της οποίας ήταν η πολιορκία της πόλης Ταρίφα. Απέναντι στους σχεδόν τετραπλάσιους Βερβέρους ο Αλφόν­σος ΙΑ' της Καστίλλης κατόρθωσε με επίπο­νες προσπάθειες να αντιτάξει 12.000 πεζούς και 8.000 ιππείς, ενώ προς βοήθειά του προ- σέτρεξαν 1.000 ιππότες από την Πορτογαλία υπό τον βασιλιά Αλφόνσο Δ1, καθώς και απο- σπάσματα από τα τρία σημαντικότερα ιπποτι- κά τάγματα (της Αλκαντάρα, της Καλατράβα και του Σαντιάγκο). Η συμμαχική στρατιά πα­ρατάχθηκε κατά μήκος της όχθης του ποτα­μού Σαλάντο, με τους Καστιλλιάνους απένα­ντι στους Βερβέρους και τους Πορτογάλους αντίκρυ στους Γρεναδίνους.

Η σύγκρουση που ακολούθησε χαρακτη­ρίστηκε από ιδιαίτερη σφοδρότητα, καθώς

Χειρόγραφο του 11ου αιώνα που αναπαριστά σκηνές πολέμου μεταξύ χριστιανών και Σαρακηνών, με προφανή αποτελέσματα: βάπτισμα ή εκτέλεση.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το μνημείο του θρυλικού Ελ Σιντ στην πόλη Μπουργκός της βόρειας Ισπανίας, στη

γενέτειρα περιοχή του.

όλοι γνώριζαν πως από το αποτέλεσμά της θα κρινόταν η έκβαση του μακροχρόνιου πο­λέμου. Στο αποκορύφωμα της συμπλοκής η φρουρά της πολιορκούμενης πόλης με μια αιφνιδιαστική και προσχεδιασμένη έξοδο έ- πληξε την ανυπεράσπιστη πλευρά της μου­σουλμανικής παράταξης, προκαλώντας σύγ­χυση στις γραμμές των Βερβέρων. Η απρό­σμενη επίθεση έκαμψε το ηθικό των τελευ­ταίων χαρίζοντας στους Καστιλλιάνους μια περίλαμπρη και ανέλπιστη νίκη, Η μανία των Ισπανών ήταν τέτοια ώστε κατά τη διάρκεια της καταδίωξης των υποχωρούντων Βερβέ­ρων χιλιάδες από αυτούς σφαγιάστηκαν και ελάχιστοι αιχμάλωτοι επέζησαν. Η Γρανάδα έ­μεινε πλέον αβοήθητη, καθώς η αφρικανική δυναστεία των Μαρινιδών δεν μπόρεσε ποτέ πάλι να φανεί απειλητική για την Ιβηρική.

Η αυλαία του δράματος θα έπεφτε έναν αιώνα αργότερα στην καρδιά του απομονω­μένου βασιλείου της Γρανάδας. Το 1479 τα ε­νοποιημένα βασίλεια της Καστίλλης και της Αραγωνίας αναζητούσαν μια ηθική αφορμή για να εισβάλουν στην αραβοκρατούμενη Γρανάδα. Η κατάληψη της στρατηγικής ση­μασίας πόλης της Αλχάμα από τον μαρκήσιο του Κάδιξ Ροντρίγκο Πονσέ της Λεόν, προκά- λεσε τη βίαιη αντίδραση του εμίρη της Γρα­νάδας Αμπού Χασάν, ο οποίος έσπευσε να τι­μωρήσει τον θρασύτατο εισβολέα,

Ο "κύβος είχε ριφθεί" και το νιόπαντρο βασιλικό ζευγάρι Φερδινάνδου-Ισαβέλλας με την ευλογία του πάπα Σίξτου Δ1 οργάνωσε μια γιγαντιαία σταυροφορική εκστρατεία για να τιμωρήσει τον Χασάν. Συγκεντρώνοντας ένα στράτευμα αποτελούμενο από ιππότες, πυροβολικό, μηχανικούς ειδικευμένους σε πολιορκίες πόλεων, οπλουργούς, επαγγελ-

ματίες μισθοφόρους, Ελβετούς και Γερμα­νούς σαρισσοφόρους, Γάλλους και Αγγλους τυχοδιώκτες και εθελοντές ο ισπανικός στρατός άρχισε τις απαραίτητες προετοιμα­σίες. Ο ρόλος της Ισαβέλλας στην οργάνωση και στον συντονισμό του νέου στρατεύμα­τος ήταν καθοριστικός. Επιβλέποντας προ­σωπικά τις προετοιμασίες των στρατιωτών η βασίλισσα εισήγαγε πρωτοποριακές μεθό­δους για την εποχή της, συμβάλλοντας στη δημιουργία ενός νέου ιατρικού σώματος το οποίο ακολουθούσε κατά πόδας το στράτευ­μα στα πολεμικά πεδία. Επίσης διέταξε τη συγκρότηση ενός ειδικού αποσπάσματος αγ­γελιοφόρων που θα εξασφάλιζε την απρό­σκοπτη ροή μηνυμάτων κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων.

Ο ισπανικός στρατός που συγκεντρώθη­κε στην Κόρδοβα από την ξηρά, σε συνδυα­σμό με τη δράση του καστιλλιάνικου στόλου που εμπόδιζε τον ανεφοδιασμό των Μαυρι- τανών από τις αφρικανικές ακτές, κατάφε- ραν (δύσκολα αλλά προοδευτικά) να λυγί­σουν τη θαρραλέα αντίσταση των Γρεναδί- νων μαχητών. Οσες πόλεις και κάστρα συν­θηκολογούσαν με τον στρατό του Φερδινάν- δου κατόρθωναν να παραμείνουν ανέπαφα, ενώ όσα αντιστέκονταν μετατρέπονταν σε χαλάσματα και σι κάτοικοί τους εξανδραπο­δίζονταν. Το 1487 η Μάλαγα υπέκυπτε στον σταυροφορικό χείμαρρο και στις 2 Ιανουαρί- ου 1492 η χιλιοτραγουδισμένη Γρανάδα πα- ραδιδόταν ταπεινωμένη στους Ισπανούς βα­σιλείς Φερδινάνδο και Ισαβέλλα. "Κλάψε σαν γυναίκα για ό,τι δεν μπόρεσες να υπερασπι- σθείς ως άνδρας", φέρεται πως είπε στον γιο της Μποαμπντίλ η ξακουστή Φατιμά, μητέρα του τελευταίου μουσουλμάνου ηγεμόνα της

Γρανάδας, καθώς αυτός αποχωρούσε ηττη- μένος από την πόλη του. Το δάκρυ του Ισλάμ για τα χαμένα εδάφη σηματοδοτούσε την α­νατολή της νέας ευρωπαϊκής υπερδύναμης, του ενιαίου καθολικού κράτους της Ισπα­νίας, το οποίο αντικατέστησε τις ανταγωνι­στικές Καστίλλη και Αραγωνία. Την ίδια χρο­νιά στο όνομα του Φερδινάνδου τα ισπανικά στρατεύματα θα κατακτούσαν και τον "Νέο Κόσμο", τη μακρινή αμερικανική ήπειρο, α- νοίγοντας μια νέα σελίδα στην ευρωπαϊκή και στην παγκόσμια ιστορία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1)Γιαννακόπουλος I. Κωνσταντίνος:ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΔΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΣΜΟΙ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ,Εκδοτικός Οίκος Κυρομάνος,1993.(2) Corf is A. Ivy & Wolfe Michael: THE MEDIEVAL CITY UNDER SIEGE, Boydel Press, 1995.(3) DelbruckHans: MEDIEVAL WARFARE, Bison Books, 1982.(4) Gravett Christopher, Hook Richard & Hook Christa: MEDIEVAL SIEGE WARFARE, Osprey Elite Series, 1999.(5) Heath Ian: ARMIES OF THE MIDDLE AGES.Volume 1, Wargames Research Group Publication,1982.(6) Hooper Nicholas & Benett Matthew: WARFARE IN THE MIDDLE AGES, Cambridge University Press,1996.(7) Howard Michael: Ο ΡΟΛΟΣ TOY ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗ ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Εκδόσεις Ποιότητα, 2000.(8) Humble Richard: WARFARE IN THE MIDDLE AGES, Magna Books, 1989.(9) Jones Archer: THE ART OF WAR IN THE WESTERN WORLD, Oxford University Press, 1987.(10) Μονκάδα Φρανθίσκο: ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΛΑΝΩΝ ΚΑΙ ΑΡΑΓΩΝΕΖΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥΡΚΩΝ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΩΝ, Εστία, 2000.(11) Keegan John: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ,Εκδόσεις Νέα Σύνορα-A.A. Λιβάνη, 1997.(12) Koch H. W.: HISTORY OF WARFARE, j f ß Creenwich Editions, 1998. mmm(13) Nicolle David & Angus Me Bride: ARMIES OF THE MUSLIM CONQUEST, Osprey Military Series,1993.(14) Nicolle David: THE FALL OF GRANADA 1481- 1492: THE TWILIGHT OF MOORISH SPAIN, Osprey Military Campaign Series, 1998.(15) Parker I. Geoffrey: THE TIMES-THE WORLD:AN ILLUSTRATED HISTORY, 2nd Ed. Harper Collins,1992.(16) Wise Terence & Embleton Gerald: MEDIEVAL EUROPEAN ARMIES, Osprey Military Series. 1999.(17) Wise Terence & Scollins Richard: THE KNIGHTS OF CHRIST, Osprey Military Series, 1999.(18) Βιβλιοθήκη Ελληνικού Μέλλοντος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ, Τυπογραφείο αδελφών Γεράρδου,1934.(19) John Mattheus & Bob Stewart: WARRIORS OF CHRISTENDOM, Brockhampton Press, London,1993.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Λ 1 I I I I I ■■■ \ # ΣΩ ΤΗ Ρ ΙΟ Σ ΠΑ ΠΑ ΒΑ ΣΙΛΕΙΟ Υ«C5S HUNLEY»Ο ΠΡΩΤΟΣ ΕΠΙΤΥΧΗΣ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΣ ΤΟΡΠΙΛΛΙΣΜΟΣ

11 Γ \■ ■ ταν ακούω τη θυρίδα του σκα- φους να ασφαλίζει πριν από την

κατάδυση, αισθάνομαι ότι ακούω τα καρφιά του φερέτρου μου να καρφώνονται σε αυ­τό".

"Είναι γνωστό το υψηλό θρησκευτικό συναίσθημα του Βρετανού ναυτικού, όταν όμως μιλάμε για τους πολεμιστές των υπο­βρυχίων μας, αυτό ξεπερνά κάθε προηγού­μενο".

Η πρώτη από τις φράσεις αυτές έχει ει­πωθεί από επιζήσαντα κυβερνήτη υποβρυ­χίου του Μεγάλου Πολέμου και η δεύτερη από τον λόρδο Μαουντμπάτεν.

Κανένας δεν θα μάθει ποτέ ποια ήταν τα συναισθήματα των εννέα ανδρείων Ανθενω­

τικών που τη νύκτα της 17ης προς τη 18η Φεβρουάριου 1864 κλείστηκαν σε μια σχε­δόν πειραματική συσκευή, ήδη βυθισμένη δύο φορές, με σκοπό να ανατινάξουν μια από τις ισχυρότερες κορβέτες των Βορείων.

Κατά το τέταρτο έτος του Πολέμου της Ανεξαρτησίας των Νοτίων Πολιτειών των ΗΠΑ όλα έδειχναν πως το Ναυτικό του Νό­του θα διεδραμάτιζε όλο και πιο ισχνό ρόλο στην έκβασή του. Οι απώλειές του, κυρίως σε βάσεις εξόρμησης και εφοδιασμού, αλλά και σε υλικό, ένα υλικό ούτως ή άλλως υπο­βαθμισμένο σε σχέση με αυτό του βιομηχα­νικού Βορρά, συμπλήρωναν το τραγικό εγ­γενές πρόβλημα-έλλειμμα του Νότου και σε στελέχη (1).

Σύγχρονη αναπαράσταση t o u "Hunley" εν πλώ (Dan Dowdy).

Εκτός από κάποιους (ηρωικού καθαρά χαρακτήρα) άθλους των μονάδων του Νό­του και του κατά βάση επιτυχούς «blockade running» (2) των μεσημβρινών παραλίων των ΗΠΑ, οι απώλειες του Νό­

του ήταν σχεδόν συντριπτικές. Η άλωση των φρουρίων Χαττεράς και Χίλτον-Χηντ και των οχυρών της νήσου Ρόανοκ, η ει­σβολή στον Μισισιπή και η άλωση της Νέας Ορλεάνης, του φρουρίου Μακ Χένρυ και της νήσου αριθμός 10, η επικείμενη εισβο­λή στη Λουϊζιάνα, είχαν φέρει σε απελπι­στική θέση το Ναυτικό της Συνομοσπον­δίας.

Ο πόλεμος για τους Νοτίους ήταν πια ένα σύνολο καθαρά αμυντικών επιχειρήσε­ων και τεχνασμάτων. Περιελάμβανε κατα­δρομές, εμβολές και άλλες ενέργειες ό­πως αυτές που ευφυή πνεύματα εφευρί­σκουν, σε δύσκολες για την πατρίδα στιγ­μές, με την ελπίδα να αναστρέψουν τις διαθέσεις του Αρη. Το ρωσικό σύστημα ναρκοθετήσεων Ζακόμπυ (3), που η αναπο- τελεσματικότητά του στον Κριμαϊκό Πόλε­μο το είχε απωθήσει στον χώρο σχεδόν της επιστημονικής φαντασίας, στα χέρια των ε­μπειροτεχνών του Νότου προσέλαβε έναν πιο εξελιγμένο χαρακτήρα. Εκτός αυτού η επιθετική νάρκη, «ναύκλαστρον» κατά τους Ελληνες θεωρητικούς του ναυτικού πολέμου του 19ου αιώνα, απετέλεσε το νέο και τρομερό όπλο της τορπίλλης, με το οποίο οι Νότιοι εξόπλισαν ένα νέο επίσης (όχι δικό τους) ναυπηγικό δημιούργημα, την τορπιλλάκατο (4). Οι νάρκες των Νο­τίων από τις 12 Δεκεμβρίου 1862 είχαν κα­ταβυθίσει τη θωρηκτή κανονιοφόρο

ΤΟ ΑΔΟΞΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ «KURSK» ΓΕΜΙΣΕ ΜΕ ΟΛΙΨΗ ΤΟΝ ΡΩΣΙΚΟ ΣΤΟΛΟ,ΣΧΕΔΟΝ ΤΟΣΟ ΜΕΓΑΛΗ, ΟΣΟ ΚΑΙ Γ ^ Ά ΑΥΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 1 / μ μ

ΡΩΣΟΪΑΠΩΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ.ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΜΑΣ ΘΥΜΙΣΕ ΟΤΙ U rΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ : ' ΟΙΚΤΡΟΤΕΡΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ; ΑΥΤΟΝ ΤΟΥ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΟΥ η # ΝΑΥΤΗ ΤΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ. ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΑΧΟΜΕΝΕΣ ΝΟΤΙΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ

Ο Οράτιος Χάνλεϋ. Στην περίπτωσή του ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ, ΤΟ 1864, Η ΘΛΙΨΗ 0 "πρωτομάστορας"ήταν και το θύμα.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ ΠΟΥ ΤΟΡΠΙΛΛΙΣΕ ΕΧΘΡΙΚΟ ΠΛΟΙΟ ΕΠΙΣΚΙΑΣΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΡΙΑΜΒΟ ΤΟΥ Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΑΥΤΗ ΓΕΜΙΖΕΙ ΑΚΟΜΗ ΜΕ ΣΥΓΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥΣ, ΑΦΟΤΟΥ ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΜΕ ΤΟΥΣ ΗΡΩΙΚΟΥΣ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥΣ ΑΝΑΚΑΛΥΦΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ ΤΟ 1995.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Γζέιμς Μακ Κλίντοκ, ένας από τους ® πλοίαρχος του τελευταίου πληρώματοςσυγχρηματοδότες του "Hunley". T0U υποβρυχίου, Τζων Ντίξον.

«Cairo», την οποία σήμερα ο φιλίστωρ επι­σκέπτης μπορεί να θαυμάσει αποκατεστη- μένη στο Εθνικό Πολεμικό Πάρκο του Βίκ- σμπεργκ.

Στο πλαίσιο αυτό και ενώ επέκειτο η· άλωση της Λουϊζιάνας και το οριστικό κλείσιμο του Μισισιπή, ο Νότος είχε ξεκι­νήσει τις αναζητήσεις του στον τομέα των υποβρυχίων τορπιλλισμών. Ο στραγ- γαλιστικός αποκλεισμός του Τσάρλεστον από τον Ενωτικό στόλο στέρευε τη μονα-

48 δική ικμάδα του Νότου, την εμπορία των mm εξαιρετικών αγροτικών του προϊόντων. Οι

"blockade runners" γίνονταν όλο και λιγό- τερο αποτελεσματικοί, αναγκαζόμενοι συχνά να απορρίπτουν το φορτίο τους ό­ταν καταδιώκονταν από τα όλο και εμπει­ρότερα εχθρικά σκάφη. Ηταν επιβεβλη­μένο να κατορθωθεί κάτι θεαματικό, πρωτόγνωρο, κάτι που θα καθήλωνε και θα ταπείνωνε την υπεροπτική οφρύ των ενωτικών ναυάρχων και, το κυριότερο, θα έδινε πάλι το χαμένο θάρρος στους ντό­πιους και στους ξένους - όπως ο δαιμό­νιος Χόμπαρτ (5) - "blockade runners" να συνεχίσουν και να αυξήσουν τις κατα- δρομικές ενέργειες για τον τερματισμό του αποκλεισμού.

Ο Οράτιος Λώζον Χάνλεϋ ήταν ένας από εκείνους τους πολυπράγμονες Αμε­ρικανούς, ένας "homo universalis” όπως ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, ένας πατριώτης του Νότου, με τα οράματα του ανθρώπου για τον οποίο η σωτηρία της πατρίδας εί­ναι μια απολύτως προσωπική υπόθεση. Κτηματίας, δικηγόρος, νομοθέτης και έ­μπορος, φλεγόταν από την επιθυμία να διαθέσει περιουσία, γνώσεις και στην α­νάγκη τη ζωή του για τη δόξα της Ομο­σπονδίας.

Η δημιουργία ενός νέου από τα πολ­λά όπλα του πολέμου αυτού, ενός όπλου που θα μπορούσε να πλήξει αποτελεσμα­τικά τον στόλο του εχθρού κάτω από τα ύφαλα, ήταν η ιδέα που υιοθετήθηκε α­μέσως από τον Χάνλεϋ. Συνεργάτες του στην προσπάθεια αυτή στάθηκαν οι πα­τριώτες Τζέιμς Μακ Κλίντοκ και Μπάξτερ Ουότσον. Την ομάδα των ιδιότυπων αυ­τών «συντριηράρχων» συμπλήρωναν ο α- νηψιός του γνωστού εφευρέτη και παρα­γωγού ραπτομηχανών, Ε. Σίνγκερ, που κατασκεύασε την επακόντιο τορπίλλη του υποβρυχίου, καθώς και ο Γκας Ουίτ- νυ, συγγενής του Ηλάι Ουίτνυ, εφευρέτη του βαμβακερού υφάσματος «τζην». Ο­λοι αυτοί οι επιχειρηματίες είχαν νιώσει τις οικονομικές συνέπειες του αποκλει­σμού περισσότερο από κάθε άλλον και ή­θελαν να κάνουν κάτι γι’ αυτό. Αποτέλε­σμα των προσπαθειών τους ήταν τον Αύ­γουστο του 1863 να σαλεύει στην αποβά­θρα του Τσάρλεστον η συσκευή που χα­ρακτηρίζεται ως το πρώτο υποβρύχιο (6). Επρόκειτο για ένα σκάφος βάρους 7,5 t, μήκους περίπου 13 m και πλάτους 1 m, που ανέπτυσσε ταχύτητα μέχρι και 4 kts όταν το χειριζόταν - κυριολεκτικά - το α­ναγκαίο οκταμελές πλήρωμά του. Ο χειρι­σμός αυτός διεξαγόταν με ένα σύστημα χειροκίνητων μοχλών που έδιναν τις α­παραίτητες στροφές στην έλικα (επί του θέματος της ταχύτητας θα επανέλθουμε αργότερα).

Το οκταμελές πλήρωμα είχε ως επικε­φαλής τον υποπλοίαρχο Τζων Παίην, ο ο­ποίος επέζησε από την πρώτη βύθιση του σκάφους. Πάνω στο θέμα της βύθισης αυτής υπάρχουν αντικρουόμενες πληρο­φορίες. Η μια εκδοχή αναφέρει την απώ­

λεια των οκτώ μελών του πληρώματος και της διάσωσης του Παίην. Η άλλη μας πλη­ροφορεί, διά στόματος του επιζήσαντος Τσ. Χάσκερ, ότι ο Τζων Παίην πάτησε πά­νω στον μοχλό ρύθμισης της κατάδυσης ενώ οι θυρίδες ήταν ανοικτές. Τέσσερα μέλη του πληρώματος διέφυγαν, ενώ τα υπόλοιπα χάθηκαν.

Στις 15 Οκτωβρίου 1863 το σκάφος α- ποτόλμησε το πρώτο του ταξίδι με τον ί­διο τον Χάνλεϋ (για άγνωστους λόγους) μέσα. Βυθίστηκε και πάλι αύτανδρο, δι­καιολογώντας τη μέχρι τότε ανεπίσημη ο­νομασία του "Peripatetic Coffin" (Περιφερό­μενο φέρετρο). Η δεύτερη βύθιση οφει- λόταν σε παράλειψη του κυβερνήτη, ο ο­ποίος δεν έκλεισε έγκαιρα μια βαλβίδα. Επίσης είναι πιθανό στη βύθιση να συνε- τέλεσε και το σβήσιμο του μοναδικού κε­ριού που φώτιζε το εσωτερικό του σκά­φους και η σύγχυση η οποία θα ακολού­θησε.Το σκάφος καρφώθηκε στον αμμώ­δη βυθό με κλίση 30 μοιρών. Ολα έδει­χναν ότι οι πειραματισμοί αυτοί είχαν τε­λειώσει. Ομως η ακένωτη δεξαμενή ηρώων της Αμερικανικής Μεσημβρίας έ­δωσε νέο πλήρωμα για το "περιφερόμενο φέρετρο", που έφερε πλέον το δοξασμέ­νο όνομα του αδικοχαμένου τριηράρχου του, "CSS/H.L.Hunley".

Ο υποπλοίαρχος Τζωρτζ Ντίξον ήταν ένας δυναμικός και ευπαρουσίαστος άν- δρας που ο πόλεμος είχε συντρίψει την προσωπική του ζωή: Του είχε στερήσει ό,τι αγαπούσε περισσότερο μετά την πα­τρίδα του, την αγαπημένη του αρραβω­νιαστικιά Κουίνη Μπένετ. Πάντοτε έφερε μαζί του ένα περίεργο αντικείμενο που του θύμιζε την αγαπημένη του. Επρόκει- το για ένα χρυσό εικοσαδόλαρο, το οποίο μια σφαίρα (κατά τη μάχη της Σάιλω) που προοριζόταν γι’ αυτόν το είχε διπλώσει σαν καμπανούλα και η ίδια είχε μείνει μέ­σα. Το νόμισμα αυτό του είχε δοθεί από την Κουίνη ως δώρο και θα στοίχιζε σε λί­γο καιρό στην Ενωση μια κορβέτα και κά- ποιες ζωές...

Ο Ντίξον σχεδόν παρεκάλεσε τον στρατηγό Μπώρεγκαρντ, διοικητή του Τσάρλεστον, να του αναθέσει τη διοίκηση του "καταραμένου" υποβρυχίου. Βέβαιο επίσης είναι ότι κατά τη συγκρότηση του πληρώματος θα πρέπει να πικράθηκαν πολλοί από τους εθελοντές που έσπευ- σαν. Προτιμήθηκαν βραχύσωμοι και χει­ροδύναμοι άνδρες. Μετά από 80 περίπου χρόνια θα τους ονομάζαμε μάλλον «καμι­κάζι» ή καλύτερα «Okha» (7).

Η Μοίρα αποκλεισμού που σάλευε α­γκυροβολημένη τη νύκτα της 17ης προς τη 18η Φεβρουάριου 1864 στο αποκλει­σμένο λιμάνι του Τσάρλεστον περιελάμ- βανε και την κορβέτα «USS Housatonic». Επρόκειτο για ένα σκάφος κατάλληλο για την καταδίωξη των τολμηρών εμπορο­πλοιάρχων του Νότου, κινούμενο τόσο με πανιά, όσο και με ατμό. Το πλοίο είχε κα- θελκυστεί στη Βοστώνη (Boston Navy Yard) στις 20-11-1861 και τέθηκε σε υπη-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Εξωτερική άποψη του "Hunley".

ρεσία στις 29-8-1862. Ηταν κλάσης «Ossipee», όπως και τα αδελφό του πλοία «Adirondack» και «Juniata». Οι ελικοκίνη- τες κορβέτες (κέρκουροι) της κλάσης αυ­τής είχαν εκτόπισμα 1.9341. Εφθαναν την ταχύτητα των 9-10 kts με τη Βοήθεια δύο ατμομηχανών Martin, ισχύος 700 hp. Ο ο­πλισμός τους περιελάμβανε έξι ραβδωτά πυροβόλα Parrott 4 in, 4 των 2 in και 13 λεί­ας κάννης.

Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι τη νύ­κτα εκείνη το χειροκίνητο υποβρύχιο ρυ- μουλκήθηκε μέχρι τη νήσο Σάλλιβαν, από όπου και εξόρμησε. Επίσης είναι λο­γικό η πλεύση αυτή να έγινε με ταχύτητα τέτοια που να μην κουράζει πολύ τους άνδρες του. Το σκάφος ήταν οπλισμένο με μια επακόντιο τορπίλλη. Το όπλο αυτό αποτελείτο από μια χαλύβδινη ράβδο προσαρμοσμένη στο πρόσθιο και επάνω μέρος της πλώρης. Στο πρόσθιο άκρο αυ­τής της ράβδου ήταν εφαρμοσμένη μια οδοντωτή αιχμή ακοντίου-καμακιού και μια εκρηκτική κρουσιφλεγής (;) συσκευή. Ηταν μια ιδιοκατασκευή του εκ των «συ- ντριηράρχων» του σκάφους Ε. Σίνγκερ.

Τα συμβάντα από τις 20.45 και μετά θα τα παρακολουθήσουμε από την ανα­φορά ενός αξιωματικού του «Housatonic».

«Στις 17 Φεβρουάριου, περί ώρα 8.45 βραδυνή, ο αξιωματικός υπηρεσίας (βάρ­δια) Μ.Ι.Κ. Κρόσμπυ αντελήφθη στον πε­ριβάλλοντα χώρο του σκάφους, περί τα 100 μέτρα από την πλώρη, κάποιο αντικεί­μενο κινούμενο μέσα στο νερό. Επρόκει- το για μια σανίδα που διολίσθαινε στην ε­πιφάνεια και κατευθυνόταν προς το σκά­φος. Εντός δύο λεπτών το αντικείμενο αυτό ήλθε σε θέση επαφής με το σκά­φος. Στο μεταξύ ανασύραμε την αλυσίδα (σ.σ. της άγκυρας) και θέσαμε τη μηχανή "όπισθεν", έχοντας καλέσει το πλήρωμα σε θέσεις μάχης. Αμέσως το τορπιλλικό έπληξε το πλοίο στη δεξιά του πλευρά, στο ύψος του μεγάλου ιστού, στο επίπε­δο της πυριτιδαποθήκης. Ηταν ανέφικτο να καταφερθεί πλήγμα τηλεβόλου. Η έ­κρηξη επήλθε ένα λεπτό μετά και το πλοίο βυθίστηκε από την πρύμνη, με κλί­ση προς τα αριστερά. Το μεγαλύτερο μέ­ρος του πληρώματος διασώθηκε πάνω στα κατάρτια και περισυνελέγη από τις λέμβους του "USS Canandaigua". Ο πλοί­αρχος Πίκεριν, πληγωμένος βαριά από

Η εσωτερική διάταξη του "Hunley“ σε σχέδιο της εποχής.

την έκρηξη, δεν μπόρεσε να συντάξει αυ­τοπροσώπως την αναφορά για την απώ­λεια του σκάφους του.

Φ.Γ. Χ ίγ γ ίν σ ο ν , υ π ο π λ ο ία ρ χ ο ς »

Η λιτή και περιεκτική αυτή (τυπικά α­μερικανική) αναφορά μάς επιτρέπει να διατυπώσουμε κάποια ενδιαφέροντα συ­μπεράσματα περί των δύο αντιπάλων σκαφών. Οσον αφορά το «Housatonic», το οποίο προφανώς απεικονίζει τη γενική ποιότητα της κατάστασης επιφυλακής των πλοίων της Ενωσης, εκεί υπήρξε μια αξιομνημόνευτη ετοιμότητα κατά τη νυ­κτερινή αυτή επίθεση. Εντός δύο λεπτών υπήρξε πλήρης κινητοποίηση του προσω­πικού. Η ανάσυρση της άγκυρας καί η οπι- σθοπορεία δείχνουν το επίπεδο εκπαί­δευσης και αυτοκυριαρχίας των ανδρών. Η ίδια η επισήμανση ενός σιωπηλού ε­χθρικού σκάφους αποτελεί επίτευγμα σε μια εποχή που οι προβολείς ήταν ακόμη άγνωστοι.

Το πλήγμα υπήρξε καίριο. Η ανατίνα- ξη της πυριτιδαποθήκης υπό συνήθεις συνθήκες επιφέρει μεγάλες απώλειες σε προσωπικό. Βέβαια το πλοίο ουσιαστικά "κάθισε" στον βυθό (περί τα 9 μέτρα βά­θος). Στην περίπτωση αυτή ο εξαρτισμός υπήρξε σωτήριος. Δύο μόνον αξιωματικοί και ελάχιστοι ναύτες ακολούθησαν το πλοίο στον βυθό. Σε νυκτερινούς τορπιλ- λισμούς που επρόκειτο να ακολουθή­σουν σε αυτόν τον πόλεμο, αλλά και σε άλλους, από την περίπτωση του «CSS Albemarle» (στην οποία θα αναφερθούμε) μέχρι το «Hifzi Rahman» ("ΣΙ", τ. 32) και το «Fethi Bulend», ο πανικός υπήρξε το χαρα­κτηριστικό γνώρισμα των βυθίσεών

τους.Περίεργη παραμένει η ίδια η βύθιση

του «Housatonic». Πώς ενώ το σκάφος δέχθηκε το πλήγμα δεξιά, βυθίστηκε με την πρύμνη και από αριστερά;

Το «Hunley» μετά την επιτυχία του φαίνεται ότι αναπόδισε και προσπάθησε να απομακρυνθεί. Απομακρυνόμενο ε­κτόξευσε και μια γαλάζια φωτοβολίδα η οποία έγινε αντιληπτή από τους συντρό­φους στη νήσο Σάλλιβαν. Η ενέργεια αυ- QQ τή είχε ως σκοπό αφενός να σημάνει την » επιτυχία της καταδρομής και αφετέρου να καλέσει σε βοήθεια και ρυμούλκηση.Το φωτεινό αυτό σήμα ήταν και η τελευ­ταία είδηση για το υποβρύχιο. Εκτοτε δεν το είδε κανένας και διατυπώθηκαν πολ­λές εικασίες για το τέλος του. Οι Ομο­σπονδιακοί της νήσου Σάλλιβαν περίμε- ναν αρκετά, αλλά μάταια...

Από την επιχείρηση αυτή προκύπτουν διάφορα ερωτήματα και διαπιστώσεις και για το «Hunley». Από την αναφορά του Χίγγίνσον εμφανίζεται ένα σημαντικό στοιχείο για την ταχύτητα της συσκευής.Με βάση όλα τα γνωστά δεδομένα το «Hunley» κάλυψε 100 μέτρα σε δύο λεπτά. Επρόκειτο άραγε για την κανονική του ταχύτητα -συνάρτηση ρευμάτων, κόπω­σης και προβληματικής πηδαλιούχησης - ή για ταχύτητα εμβολής: Η επακόντιος τορπίλλη εξερράγη ένα λεπτό μετά την πρόσκρουση. Αυτό μας ωθεί στο να συ- μπεράνουμε ότι η συσκευή του Σίνγκερ δεν ήταν κρουσιφλεγής, αλλά βραδυφλε­γής ή πυροδοτούμενη. Αυτό είναι και το λογικότερο, αν ληφθεί υπόψη ότι μετά την αγκίστρωση της τορπίλλης το σκά­φος έπρεπε να αναποδίσει ώστε να απο-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

φύγει τις συνέπειες της έκρηξης.Το «Hunley» βυθίστηκε αύτανδρο πο­

λύ κοντά στο θύμα του, επτά περίπου χι­λιόμετρα από την ακτή της Νότιας Καρο­λίνας. Πολύ κοντά στο ναυάγιο βρέθηκε και το μεταλλικό στέλεχος της επακοντί- ου τορπίλλης του Σίνγκερ.Την απάντηση στα ερωτήματα για τη βύθισή του ίσως μας τη δώσει η αρχαιολογική έρευνα. Το 1995 το ναυάγιό του επισημάνθηκε σε 9 μέτρα βάθος και ο επιχειρηματίας Κλάιβ Κάσσλερ, συγγραφέας του «Raise the Titanic», χρηματοδότησε την όλη επιχεί­ρηση.

Σήμερα οι νεκροί του «Hunley» ανα­παύονται στο κοιμητήριο «Magnolia», στη φιλόξενη γη του αμερικανικού Νότου, την οποία κάποτε υπερασπίστηκαν προ­σφέροντας την ίδια τους τη ζωή.

Υπάρχει και μια πληροφορία (8) με βά­ση την οποία το ναυάγιο είχε επισημαν- θεί από τους Βορείους αμέσως μετά τη βύθισή του, μάλιστα σε θέση εμπλοκής ως προς το θύμα του. Ισως οι Βόρειοι, υπό το κράτος της βιασύνης για την α­νέλκυση του «Housatonic» λόγω του συνε­χιζόμενου πολέμου, παρέλειψαν να ασχο­ληθούν με τον μυστηριώδη βυθισμένο ε­χθρό ή δεν σημείωσαν το στίγμα του ναυ­αγίου.

Θαυμασμό προκαλεί η επισήμανση του εχθρού εκ μέρους του Ντίξον και ο ε­λιγμός εμβολής. Το «Hunley» δεν ήταν ε­φοδιασμένο με περισκόπιο, όπως όλα τα σκάφη της κλάσης «David» εν γένει... Η κατόπτευση γινόταν από το φινιστρίνι του πρόσθιου πυργίσκου. Ο Ντίξον κατη- ύθυνε το σκάφος του κατά μέτωπον ενα­ντίον του αντιπάλου πλοίου, γνωρίζοντας ότι οι βάρδιες συνήθως παρακολουθούν

50 από τις πλευρές του. Γνώριζε ότι όσο πιο κοντά γινόταν η επισήμανσή του, τόσο πιο δύσκολο θα ήταν να υποστεί τις βο­λές του πυροβολικού. Από την εκτέλεση της εμβολής λοιπόν συμπεραίνουμε ότι υπήρξε καλός σχεδιασμός.

Οσον αφορά τη βύθιση του υποβρυχί­ου, οι περισσότεροι ιστορικοί διατυπώ­νουν την εκδοχή ότι η εκτόνωση των αε­ρίων της έκρηξης προκάλεσε ρήγματα με αποτέλεσμα την εισροή υδάτων. Ηδη οι ε­ρευνητές έχουν επισημάνει στο κύτος του ναυαγίου μια τρύπα περί τα 90 cm.

Κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα δεν προέκυψε από τη θυσία του «Hunley». Στις 18 Φεβρουάριου 1865, ακριβώς έναν χρόνο μετά, το Τσάρλεστον, η πόλη απ' ό­που είχε ξεκινήσει ο πόλεμος, έπεφτε στα χέρια του Σέρμαν. Κατά το διάστημα αυτό ο οικονομικός στραγγαλισμός του Νότου παρέμεινε αμείωτος.

Οι Νότιοι πραγματοποίησαν πολλές α­κόμα τορπιλλικές επιθέσεις. Ολες απέτυ- χαν, περιλαμβανομένης αυτής κατά της ναυαρχίδας των Βορείων, του θωρηκτού κριού (ram) «New Ironsides». Μια επακό- ντιος τορπίλλη 70 lb εξερράγη στο ύψος του μηχανοστασίου και δημιούργησε ένα μικρό ρήγμα, χωρίς άλλες συνέπειες. Α-

ντιθέτως το τορπιλλοβόλο των Ανθενωτι­κών από την έκρηξη ανατράπηκε και βυ­θίστηκε.

Είχε ήδη σημάνειη στιγμή της εκδίκη­σης του «Housatonic«. Οι Νότιοι στον πο­ταμό Ροανόκ διέθεταν έναν ισχυρό «κριό», το «CSS Albemarle». Το σκάφος αυτό είχε δρέψει δάφνες σε διάφορες συγκρούσεις. Εξω από το Πλύμουθ της Βόρειας Καρολίνας είχε βυθίσει με εμβο­λισμό το «USS Southfield». Ο στρατηγός Βέσσελ της Ενωσης, υπερασπιζόμενος στο Πλύμουθ μια οχυρή θέση, δέχθηκε τα πυρά του «CSS Albemarle». Ο υποπλοί­αρχος Φλάσσερ, διοικητής των δύο μι­κρών προφυλακίδων «USS Miami» και «USS Southfield», συνέζευξε τα πλοία του και τα έριξε στη μάχη κατά του ισχυρού αντιπάλου. Από τη σύγκρουση αυτή, ό­πως προαναφέραμε, βυθίστηκε το «Southfield» και το «Miami» τράπηκε σε

Εξωτερική άποψη ομοιώματος του "Hunley".

Σύγχρονη αναπαράσταση της προσβολής του "Housatonic" από το "Hunley"

(Dan Dowdy).

To "Hunley" ψρουρούμενο (ελαιογραφία του Chapman).

φυγή. Το συμβάν αυτό είχε ως συνέπεια να σταλεί επειγόντως στον ποταμό Ροα­νόκ ο πλοίαρχος Μελάγχθων Σμιθ, επικε­φαλής μιας μοίρας ισχυρών πλοίων.

Στη σύγκρουση που έγινε στις 5 Μαϊ- ου 1864 το «Albemarle» υπέστη τον εμβο­λισμό της αμφίπρωρης τροχήλατης κανο­νιοφόρου «USS Sassacus» υπό τον υπο­πλοίαρχο Ρόου. Παρά το ότι εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης, δεν έχανε ευκαιρία να παρενοχλεί συνεχώς τον στρατό της Ενωσης. Αυτά συνέβαιναν μέχρι την 27η Οκτωβρίου 1864, οπότε επήλθε το μοι­ραίο.

Το Πλύμουθ είχε πέσει στα χέρια των Βορείων και το «Albemarle» είχε δέσει με την πρύμνη του σε μια προκυμαία που προστατευόταν ακόμη από ένα πυροβο­λείο και ένα φράγμα από πασσαλοζεύγ­ματα. Μια μικρή ατμάκατος των Ενωτικών πέρασε με μεγάλη ταχύτητα τα πασσαλο­ζεύγματα και κτύπησε με την επακόντιο τορπίλλη της το θωρηκτό της Συνομο­σπονδίας. Από την έκρηξη το «Albemarle» βυθίστηκε σχεδόν αμέσως.

Κυβερνήτης του τορπιλλικού και τυ­χερότερος από τον Ντίξον ήταν ο υπο­πλοίαρχος Κάσσιγκ. Η ατμάκατος βυθί­στηκε αμέσως από τα πυρά των Νοτίων. Το πλήρωμα σώθηκε και αιχμαλωτίστηκε. Ο Κάσσιγκ πέταξε τη σπάθη, τα υποδήμα­τα και τη στολή και άρχισε να απομακρύ­νεται κολυμπώντας. Τα πλοία των Βορεί­ων απείχαν 12 nm. Προτιμώντας τον θά­νατο από την αιχμαλωσία άρχισε να κα- τευθύνεται προς την απέναντι όχθη. Α- φέθηκε στο ρεύμα του ποταμού μέχρι να φθάσει σε σημείο κατάλληλο για να απο­βιβαστεί στην όχθη αθέατος. Ακούγο- ντας βογκητά πίσω του ανέστρεψε και εί­δε τον κελευστή Γκούντμαν τραυματι­σμένο να κολυμπά και να βυθίζεται. Προ­σπάθησε να τον σώσει συγκροτώντας τον, αλλά εκείνος μετά από δέκα λεπτά τού γλίστρησε από τα χέρια και χάθηκε στον βυθό.

Εξαντλημένος ο Κάσσιγκ μετά από αρκετή ώρα βγήκε στην όχθη και έμεινε αναίσθητος στη λάσπη. Με την ανατολή του ηλίου συνήλθε. Βρισκόταν κοντά στο Πλύμουθ και σε απόσταση 30 μέτρων από τα χαρακώματα των Νοτίων. Επωφελού­μενος από τη στροφή του σκοπού διείσ- δυσε στην περιοχή και με ματωμένα χέ­ρια και πόδια (από τα αγκάθια) σύρθηκε σε ένα δάσος. Εκεί συνάντησε έναν γέρο­ντα νέγρο, του οποίου τη φιλοτιμία ενί- σχυσε με ένα εκατοδόλαρο και με μια μι­κρή Βίβλο που βρισκόταν στις τσέπες του. Τον έστειλε στο Πλύμουθ να του φέ­ρει ειδήσεις για το «Albemarle» και ένα κομμάτι ψωμί. Οταν επέστρεψε ο γέρο­ντας πέρασαν μαζί ένα πυκνό δάσος και γύρω στις 14.00 της 28ης Οκτωβρίου έ- φθασαν πάλι στην όχθη του ποταμού, ό­που ο Κάσσιγκ άρπαξε μια μικρή βάρκα και γυρίζοντάς την ανάποδα άφησε το ρεύμα να τον ωθήσει προς τα ναυλοχού­ντα πλοία της Ενωσης.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

rv_

ill Η -j

W . -Λ. Λ , , , . ,« .A i A f Ä ./κ « » λ. . .

Τομή του "Hunley" σε σχέδιο της εποχής.

Είχε ήδη βραδιάσει όταν το «Valley City» η προφυλακίδα των Βορείων, διέ- κρινε ένα περίεργο αντικείμενο να κινεί­ται προς το μέρος του. Ο φόβος του τορ- πιλλισμού έκανε τους ναυτικούς να κό­ψουν την άγκυρα και να ρίξουν τις λέμ­βους στο νερό. Ευτυχώς για τον Κάσσιγκ, σύντομα οι συνάδελφοί του αντελήφθη- σαν περί τίνος επρόκειτο. Οταν συνήλθε με άφθονο ρούμι στο κατάστρωμα του σκάφους και τους πληροφόρησε για το τέλος του τρομερού «Albemarle», οι επευ­φημίες τάραξαν την ησυχία της νύκτας. Ο υποπλοίαρχος δεύτερης τάξης Ουίλιαμ Κάσσιγκ προήχθη επ’ ανδραγαθία σε υ­ποπλοίαρχο πρώτης τάξης, δηλαδή κατά τους θεσμούς των Αμερικανών σε υπο- πλοίαρχο-κυβερνήτη. Αξίζει πριν κλεί- σουμε αυτό το άρθρο να μνημονεύσουμε τον διάλογό του με τη μητέρα του, όπως τον μετέφερε ο ίδιος στα απομνημονεύ­ματά του:

- Ανέλαβα έργο βαρύ που κανένας δεν πρέπει να το μάθει πριν τελειώσει. Το λέω μόνο σε σένα μητέρα μου, γιατί έχω ανά­γκη από τις προσευχές σου.

- Είμαι βέβαιη Ουϊλ ότι θα πετύχεις, αλλά δεν είναι δυνατόν να επιζήσεις. Για­τί σε διέταξαν ένα τέτοιο πράγμα...;

- Μητέρα ο «Albemarle» θα καταστρα- φεί! Αλλιώς δεν έχεις πια παιδί. Αν πεθά- νω, θα πεθάνω για το δίκιο!

Οι Ντίξον και Κάσσιγκ δείχνουν με τη ζωή τους το ποιόν των πρώτων τορπιλλι- στών. Δείχνουν το πνεύμα που αν δεν υ­πάρξει έστω και σε μια χούφτα ανδρών ε­νός στρατού, όσο τέλειος και αν είναι ο ο­πλισμός και όσο πλούσια και αν είναι τα μέσα το αποτέλεσμα θα είναι πάντοτε η

To "Housatonic" εν πλω σε εικόνα της εποχής.

αποτυχία.Κανένας άλλος, ίσως μέχρι που οι

πρώτοι πιλότοι σήκωσαν τα αεροπλάνα τους στους ουρανούς, δεν έζησε πιο ρι­ψοκίνδυνα από τους άνδρες των τορπιλ- λοβόλων. Και κανένας δεν βάδισε προς τον θάνατο πιο απελπισμένα από τους άνδρες των υποβρυχίων.

ΣΗ Μ ΕΙΩ ΣΕΙΣ(1) Με την έκρηξη του πολέμου 322 αξιωματικοί του Ναυτικού των ΗΠΑ, η αφρόκρεμα της αριστοκρατίας του Νότου, προσέφεραν τα ξίφη τους στην ιδιαίτερή τους πατρίδα. Παρόλα αυτά ο Βορράς έκλεισε γρήγορα το κενό καλώντας υπό τα όπλα τους περίφημους εμποροπλοιάρχους του. Ο Νότος απέμεινε οικτρά γυμνός από υπαξιωματικούς και εν γένει μεσαία στελέχη, τα οποία είναι η σπονδυλική στήλη κάθε στρατού ή ναυτικού.(2) Blockade running (διάσπαση αποκλεισμού). Μια από τις γοητευτικότερες θαλασσινές πολεμικές εποποιίες από την εποχή του αποκλεισμού της επαναστατικής Γαλλίας και παλαιότερα μέχρι τα θρυλικά μας «Αρκάδι» και «Πανελλήνιον», είναι οι διασπάσεις των αποκλεισμών και η διολίσθηση του πονηρού μικρού των θαλασσών «κάτω από τη μύτη» του επιτηρούντος μεγάλου.(3) Στις αρχές Ιουνίου του 1855, κατά τις επιχειρήσεις του Κριμαϊκού Πολέμου, προ της Κρονστάνδης η ατμοκίνητη κορβέτα που μετέφερε τους αρχηγούς των συμμαχικών δυνάμεων αποκλεισμού, ναυάρχους Ρόμπερτ Ντούντας και Σαρλ Πενώ, σε μια κατόπτευσή της κλονίστηκε από μια σειρά εκρήξεων στα ύφαλά της που προξένησαν κάποιες αβαρίες. Επρόκειτο για αποτέλεσμα της εφεύρεσης του καθηγητή Ζακόμπυ του Πανεπιστημίου της Αγ. Πετρούπολης. Αυτή

Σχεδίασμα της επακσντίου τορπίλλης του Σινγκερ.

ήταν ένα απλό κωνικό τενεκεδένιο κουτί γεμάτο πυρίτιδα, εκρηγνυόμενο με την πρόσκρουσή του στα ύφαλα. Επρόκειτο για την πρώτη νάρκη.(4) Περισσότερα βλ. στο άρθρο μας «Η αναμέτρηση της τορπίλλης με τον θώρακα. Ρωσοτουρκικός πόλεμος 1877-78», «ΣΙ», τεύχος 32, Απρίλιος 1999.(5) Περί αυτού επίσης στο άρθρο μας του τ.32 της «ΣΙ».(6) Είχαν προηγηθεί δύο άλλα σκάφη. Το πρώτο καταστράφηκε για να μην αποτελέσει λάφυρο των Βορείων όταν κατέλαβαν τη Νέα Ορλεάνη το 1861. Το δεύτερο βυθίστηκε στα ανοικτά της Μόμπιλ τον Φεβρουάριο του 1863. Τα σκάφη αυτά, τα οποία ονομάστηκαν «David», θα μπορούσαμε να τα θεωρήσουμε ως «κλάση» κατά τη νηολογική έννοια. Υπό το πρίσμα αυτό το «Hunley», έχοντας ελάχιστες διαφορές, θα μπορούσε να χαρακτηρίζεται ως κλάσης «David».(7) Οι «Okha» ήταν οι ανθρώπινες τορπίλλες των Ιαπώνων κατά τον Β ΠΠ.(8) Των Clerc-Rampal, «Les sous-marins», Hachette, 1919.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Μπάρνελλ: AI ΤΟΡΠΙΛΛΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΝΘΕΝΩΤΙΚΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ.(2) Conway's, ALL THE WORLD'S FIGHTING SHIPS 1860-1905.(3) Perry, Milton F.: INFERNAL MACHINES:THE STORY OF CONFEDERATE SUBMARINE AND MINE WARFARE, Baton Rouge, Louisiana State University Press, 1965.(4) Stern, Philip Van Dorn: SECRET MISSIONS OF THE CIVIL WAR, N. York, Rand Me Nally, 1959.(5) Librairie Hachette, Bibliotheque des Merveilles. Clerc-Rampal: LES SOUS-MARINS.(6) Διαδίκτυο: http://www.hunley.org/htm/ κλπ.

51

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΚΑΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Τα γερμανικά στρατεύματα παρελαύνουν στην κατεχόμενη A S ή να στις 7 Μαϊου 1941, ενώπιον του διοικητή της 12ης Στρατιάς στρατάρχη Βίλχελμ Λιστ.

ΓΕ Ω ΡΓΙΟ Σ X. ΚΑΤΣΙΜ ΗΤΡΟΣΑντιστράτηγος ε.α.

52

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣΚΑΘ’ ΟΛΗ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ­ΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ 01 ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΤΕ­ΛΕΥΤΑΙΩΝ ΕΙΧΑΝ ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΕΙ ΚΑΤΑ ΤΡΟΠΟ ΠΟΛΥ­ΠΛΟΚΟ. ΥΠΗΡΧΑΝ ΠΟΛΛΕΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΔΙΟΙΚΗ­ΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΟ ΠΡΟΣΤΡΙΒΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΑΛΥΨΕΙΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ, ΚΑΤΑ­ΣΤΑΣΗ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ 01 ΙΔΙΟΙ 01 ΓΕΡΜΑ­ΝΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΑΝ ΩΣ «ΤΟ ΧΑΟΣ ΤΩΝ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ» ΚΑΙ Η ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΖΟΤΑΝ ΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟ- ΧΗΣ.ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΕΡ­ΓΑΣΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑ­ΦΗ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΚΑΤΟΧΙΚΟΥ ΣΥ­ΣΤΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΣ ΧΩ­ΡΑΣ - Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗ- ΣΕΩΣ - ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 1943, ΟΤΑΝ, ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΟΛΟΓΗ­ΣΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΑΜΥ­ΝΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΑΝΕΛΗ-

ΦΘΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ, ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΑΠΟΧΩ­ΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ, ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ ΤΟΥ 1944. ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΖΕΤΑΙ ΟΤΙ ΚΡΙΘΗΚΕ ΣΚΟΠΙΜΗ Η ΠΑΡΑΘΕ­ΣΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΙΤΛΟΥ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ-ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ, ΩΣΤΕ

ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΧΘΟΥΝ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΥΣΕΙΣ - ΣΥΝΗΘΩΣ 01 ΟΝΟ­ΜΑΣΙΕΣ ΑΥΤΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΝΤΑΙ ΛΑΝ­ΘΑΣΜΕΝΑ ΑΠΟ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΕΠΑΡΚΩΣ ΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΕΚΕΙΝΗΣ, ΤΟΥΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥΣ Ο­ΡΟΥΣ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΤΙΣ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΓΙΑ ΝΑ ΤΙΣ ΑΠΟΔΩΣΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ.

0 ανώτερος διοικητής ΝΑ Ευρώπης, στρατάρχης ψον Βάιχς.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

53

Περί τα μέσα Αυγούστου του 1943, εν όψει αποβατικής ενεργείας εκ μέρους των Συμμάχων στην Πελοπόννησο και τις δυτικές

ακτές της Ελλάδας, η οποία εθεωρείτο επικει- μένη, της αναμενομένης με βεβαιότητα, επί­σης, συνθηκολογήσεως της Ιταλίας και της αυξανομένης εντάσεως της δράσεως των α­νταρτών στην Ελλάδα και στη Γιουγκοσλαβία, η γερμανική Ανώτατη Διοίκηση Ενόπλων Δυνά­μεων (Ober Kommando der Wehrmacht - OKW) προέβη στην αναδιάρθρωση των γερμανικών στρατευμάτων στη Βαλκανική (1). Με τη νέα διάρθρωση η έκταση δικαιοδοσίας τής υπό τον πτέραρχο Λαίρ Ομάδας Στρατιών Ε (Heeres Gruppe Ε), η οποία με έδρα τη Θεσσα­

λονίκη ήλεγχε μέχρι τότε ολόκληρο τον βαλ­κανικό χώρο, περιοριζόταν στον επιχειρησιακό έλεγχο της Ελλάδας και της από τους Βουλγά­ρους κατεχομένης ελληνικής Μακεδονίας.

Αυτή δε τέθηκε υπό τις διαταγές του Ανώ­τερου Διοικητή Νοτιοανατολής (Oberbefehlshaber Sudoest) στρατάρχη φον Βάιχς, ο οποίος συγχρόνως ήταν και διοικητής της νεοσυσταθείσας. με έδρα το Βελιγράδι, Ο­μάδας Στρατιών F (Heeres Gruppe F).

Παράλληλα συγκροτήθηκε, με έδρα επί­σης το Βελιγράδι, Στρατιωτική Διοίκηση ΝΑ Ευρώπης, στην οποία ανατέθηκε η ευθύνη της εξασφαλίσεως της τάξεως και της ασφά­λειας επί ολοκλήρου του κατεχομένου από

Γ ΐρμανός στρατιώτης στον λόφο του Αρδηττού (ψωτ. Bundesarchiv).

τον Γερμανικό Στρατό εδάφους της Βαλκανι­κής (πλην των περιοχών στις οποίες διεξάγο­νταν επιχειρήσεις), η εποπτεία των «εγχώ­ριων» διοικήσεων (κατοχικές κυβερνήσεις) και η εξασφάλιση των εφοδίων των απαραίτητων για τη διεξαγωγή, από μέρους των Γερμανών, του πολέμου. Υπό τον Στρατιωτικό Διοικητή Νοτιοανατολής (Militarbefehlshaber Sudoest), στρατηγό Φέλμπε, τέθηκαν, με τις ίδιες ακρι­βώς αρμοδιότητες, ο Στρατιωτικός Διοικητής Θεσσαλονίκης - Αιγαίου (στρατηγός Κρέ- ντσκυ) με έδρα τη Θεσσαλονίκη, ο ΣΔ Νότιας Ελλάδας (πτέραρχος Σπάιντελ) με έδρα την Α­

ΑΠ ΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

θήνα και ο ΣΔ Σερβίας με έδρα το Βελιγράδι.Στο μεταξύ στις 10 Ιουλίου 1943 πραγμα-

τοποιήθηκε η απόβαση των Συμμάχων στη Σι­κελία. Ακολούθησε η ανατροπή και η σύλληψη του Μουσολίνι και η ανάθεση, από τον Ιταλό βασιλιά, της πρωθυπουργίας στον στρατάρχη Μπαντόλιο. Επακολούθησε, κατόπιν μυστικών διαπραγματεύσεων με τους Αγγλοαμερικα- νούς, η σύναψη (3 Σεπτεμβρίου) ανακωχής, η οποία όμως ανακοινώθηκε (για λόγους στρα­τιωτικούς) στις 8 Σεπτεμβρίου 1943. Η αποστα­σία των Ιταλών, οι οποίοι μέχρι τότε διαβεβαί- ωναν επισήμως ότι «ο πόλεμος θα συνεχι- σθεί», προκάλεσε μία άνευ προηγουμένου έ­κρηξη του Χίτλερ. Η αντίδραση των Γερμανών υπήρξε ακαριαία. Τη νύκτα της 9ης Σεπτεμβρί­ου τέθηκε σε εφαρμογή η επιχείρηση «Achse» (Αξων). Η ιταλική εξουσία στην Ελλάδα κατα-

(Kreta Festung). Κατά τις αρχές του 1944 η Ομά­δα Στρατού Ε μετέτρεψε τρεις επιπλέον διοι­κήσεις σε σώματα στρατού. Αυτές ήταν η Στρατιωτική Διοίκηση Θεσσαλονίκης - Αιγαίου, το επιτελείο της οποίας μετετράπη σε επιτε­λείο του Korpsgruppe Salonika (που στη συνέ­χεια μετονομάσθηκε σε 91ο Σώμα Στρατού), η Διοίκηση Οχυρού Κρήτης και η Διοίκηση Ανα­τολικού Αιγαίου με έδρα τη Ρόδο.

Μετά την αναδιοργάνωση αυτή η διάρ­θρωση των γερμανικών δυνάμεων στην Ελλά­δα έλαβε την οριστική μορφή της, μέχρι την α­ποχώρηση των Γερμανών. Πρέπει να σημειωθεί ότι υπό την επιχειρησιακή διοίκηση της Ομά­δας Στρατιών Ε είχε τεθεί, για την περίπτωση συμμαχικής αποβάσεως, και το 2ο βουλγαρικό Σώμα Στρατού, το οποίο ακολουθώντας τις γερμανικές δυνάμεις είχε καταλάβει τις περιο-

54

Το μέγαρο της Σχολής Μεταξύ (Βασ. Σοφίας 11, μεταξύ των οδών Μέρλιν και Σέκερη), όπου επί Κατοχής βρισκόταν η έδρα της SIPO-SD (Gestapo). Κατεδαφίστηκε το 1960. Γ ια αρκετύ χρόνια εκεί υπήρχε υπαίθριος χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων.

λύθηκε κεραυνοβόλα. Η 11η Ιταλική Στρατιά, υπό τον στρατηγό Κάρλο Βεκιαρέλι, η οποία α- ποτελούσε τον Στρατό Κατοχής της Ιταλίας, διαλύθηκε και η δικαιοδοσία της γερμανικής Ομάδας Στρατιών Ε επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο.

Η υπό τον πτέραρχο Αλεξάντερ Λαίρ και με έδρα τη Θεσσαλονίκη Ομάδα Στρατιών Ε δεν είχε στρατιές. Το φθινόπωρο του 1943 διέ­θετε δύο Σώματα Στρατού, το 68ο Σώμα υπό τον πτέραρχο Φέλμυ και το 22ο Ορεινό Σώμα υπό τον στρατηγό Λάντς. Στο πρώτο, με έδρα την Αθήνα, είχε ανατεθεί η άμυνα της Αττικής και της Πελοποννήσου από αποβάσεις συμμα­χικών δυνάμεων. Το δεύτερο, με έδρα τα Ιωάν­νινα, έφερε την ίδια ευθύνη για την περιοχή της Ηπείρου και της δυτικής Ελλάδας, συμπε­ριλαμβανομένων των νήσων Κέρκυρας και Κε­φαλληνίας και της νότιας Αλβανίας. Επιπλέον υπήρχε και η Διοίκηση του Οχυρού Κρήτης

χές της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδο­νίας. Αναλυτικότερα η διάταξη και η στάθμευ­ση των μονάδων της Ομάδας Στρατιών Ε περί τα μέσα του έτους 1944 παρουσιάζονται στον εκτός του κυρίου κειμένου πίνακα.

Επιπροσθέτως, όμως, προς την τακτική οργάνωση της Ομάδας Στρατιών Ε, υπήρχε και μια άλλη γερμανική διοίκηση, στην πραγματι­κότητα μια «στρατιωτική Κυβέρνηση» για την κατεχόμενη Ελλάδα, με έδρα την Αθήνα, η ο­ποία δεν εξαρτάτο από τον διοικητή της Ομά­δας Στρατιών Ε, πτέραρχο Λαίρ, αλλά ελάμβα- νε οδηγίες από τον στρατιωτικό διοικητή Νο­τιοανατολής. Αυτή όμως σε κάθε τακτική ανά­γκη όφειλε να συμμορφώνεται προς τις οδη­γίες του Λαίρ. Αρχικά η γερμανική ζώνη κατο­χής στην Ελλάδα είχε διαιρεθεί σε δύο Στρατιωτικές Διοικήσεις, υπό τον στρατιωτικό διοικητή Νοτιοανατολής: Τη ΣΔ Θεσσαλονίκης- Αιγαίου (στρατηγός Κρέντσκι), στην οποία υ­

πάγονταν η περιοχή Θεσσαλονίκης και οι νή­σοι Σάμος, Λήμνος, Χίος, Μυτιλήνη και μια λω­ρίδα στα προς την Τουρκία σύνορα, και τη ΣΔ Νότιας Ελλάδας (πτέραρχος Σπάιντελ) με έ­δρα την Αθήνα, στην οποία υπάγονταν ο Πει­ραιάς και οι νήσοι του Σαρωνικού, τα Κύθηρα και η Μήλος. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιτα­λίας οι δύο διοικήσεις ενοποιήθηκαν σε μία, τη Στρατιωτική Διοίκηση Ελλάδας, υπό τον πτέ­ραρχο Σπάιντελ και με έδρα την Αθήνα. Στις 10 Σεπτεμβρίου 1943, με την ανάληψη των καθη­κόντων του, ο Σπάιντελ εξέδωσε την ακόλου­θη ανακοίνωση: «Ανέλαβον υπό την διοίκησίν μου ολόκληρον την Ελλάδα, συμπεριλαμβανο- μένης και της μέχρι τούδε ιταλικής ζώνης κα­τοχής, καθώς και της πόλεως Αθηνών. Αι μέχρι τούδε υπό των ιταλικών στρατιωτικών αρχών εκδοθείσαι διαταγαί παραμένουν προσωρινώς εν ισχύι, μέχρις αντικαταστάσεώς των υπό νε- ωτέρων γερμανικών διαταγών. Απασαι αι δια- ταγαί των γερμανικών στρατιωτικών αρχών δέ­ον όπως τηρηθούν απαρεγκλίτως».

Ο στρατιωτικός διοικητής Ελλάδας (Militarbefehlshaber Griechenland) ήταν επιφορ­τισμένος με τον διοικητικό έλεγχο της χώρας, εξαιρουμένου τού από τους Βουλγάρους κα- τεχομένου ελληνικού εδάφους (Ανατολική Μακεδονία - Θράκη), τη διατήρηση της τάξεως και της ασφαλείας, την επιτήρηση (Aufsicht) της ελληνικής κατοχικής Κυβερνήσεως και των δημοσίων υπηρεσιών, τη διατροφή του πληθυσμού και την εξασφάλιση εφοδίων απα­ραίτητων για τον Γερμανικό Στρατό (2).

Στο υπό γερμανική κατοχή ελληνικό έδα­φος επιβλήθηκε σειρά περιοριστικών αναγκα­στικών μέτρων από τον στρατιωτικό διοικητή Ελλάδας, με κανονιστικά διατάγματα, βασικά δε με το από 17 Ιουνίου 1943 διάταγμα «Περί

Ο πρώτος αρχηγός των εβστην Ελλάδα, Γιούργκεν Στρόοπ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο αρχηγός των S S κατά την τελευταία περίοδο της Κατοχής,στρατηγός των S S Βάλτερ Σιμάνα, σε φωτογραφία του 1944. Κάτω η υπογραφή του.

© e r H ö h e r e Η - m i d B o l i s e i f i l t i r f c r :.ä'Ja i id

<........ 1- ■■ ̂ «**---> :

προστασίας της εσωτερικής ειρήνης και των Αρχών Κατοχής», που δημοσιεύθηκε στο υπ' αριθ. 8 «Φύλλον Διαταγμάτων διά το Κατεχό- μενον Ελληνικόν Εδαφος» (Verordnungsblatt fur das Besetzan Griechishe Gebiet).

0 στρατιωτικός διοικητής Ελλάδας διέθε­τε επίσης το τρομερό δικαίωμα της επιβολής αντιποίνων εναντίον πολιτών για πράξεις στρεφόμενες εναντίον των γερμανικών δυνά­μεων. Στις 10 Οκτωβρίου 1943 εκδόθηκε η ακό­λουθη ανακοίνωση του μόλις αναλαβόντος κα­θήκοντα Στρατιωτικού Διοικητή Ελλάδας, πτε­ράρχου Σπάιντελ: «Πάσα απεργία θα θεωρεί­ται ως εχθρική εκδήλωσις του πληθυσμού έ­ναντι των Αρχών Κατοχής και αν ακόμη δεν θί­γονται αμέσως στρατιωτικά συμφέροντα. Το αυτό ισχύει και διά την υποκίνησιν εις απερ­γίαν και την απόπειραν απεργίας. Θα κατα- στείλω με άπαντα τα εις την διάθεσίν μου μέ­σα, αμειλίκτως, πάσαν τοιαύτην απόπειραν. Αι παραβάσεις εις το μέλλον θα τιμωρούνται εις βαρείας περιπτώσεις με θάνατον. Ιδίως η ποι­νή του θανάτου θα επιβάλλεται εις τους υπο- κινητάς και αρχηγούς. Οι λοιποί συμμετέχο- ντες εις απεργίας θα τιμωρούνται με βαρείας ποινάς φυλακίσεως και αποστολήν εις στρατό­πεδα καταναγκαστικών έργων».

Με άλλη ανακοίνωσή του, η οποία τοιχο- κολλήθηκε στους δρόμους της Αθήνας στις 25 Δεκεμβρίου 1943, ο ίδιος προειδοποίησε αμεί­λικτα ότι «Εις το μέλλον διά κάθε φονευόμε- νον Γερμανόν στρατιώτην θα εκτελούνται 50 Ελληνες, διά κάθε δε τραυματιζόμενον Γερμα­νόν στρατιώτην 10 Ελληνες...». Θα άρχιζε, έ­τσι, η επισημοποίηση του φοβερού μέτρου της εκτελέσεως ομήρων - μέτρων εξιλασμού (Suhnenmassnahmen) κατά τη γερμανική ορο­λογία - το οποίο σύντομα θα αποκτούσε ευρύ­τατες διαστάσεις. Οι ανακοινώσεις του ΣΔ Ελ­λάδας θα διαδέχονταν η μία την άλλη και η τρομερή αλυσίδα των εκτελέσεων θα συνεχι­

ζόταν μέχρι την αποχώρηση των Γερμανών. Οι ομαδικές εκτελέσεις αντιποίνων εξαγγέλλο­νταν, κατά κανόνα μέσω των εφημερίδων Τα θύματα, τα οποία συνήθως χαρακτηρίζονταν κομμουνιστές, ουδεμία βέβαια σχέση είχαν με τις πράξεις για τις οποίες διατάσσονταν τα α­ντίποινα.

Με μια άλλη τρομακτική ανακοίνωσή του (Bekantmachung), η οποία δημοσιεύθηκε στις αθηναϊκές εφημερίδες στις 30 Απριλίου 1944, ο πτέραρχος Σπάιντελ εξήγγειλε ότι για τον φόνο, στις 27 Απριλίου 1944, ενός Γερμανού στρατηγού και τριών συνοδών του στους Μο- λάους Πελοποννήσου θα ακολουθούσε ο τυφεκισμός, την 1η Μαϊου, 200 ομήρων και ο τυφεκισμός όλων των ανδρών τους οποίους θα συναντούσαν τα γερμανικά στρατεύματα επί της οδού Μολάων - Σπάρτης έξω από τα χωριά.

«Αποθήκες», οι οποίες τροφοδοτούσαν τα εκτελεστικά αποσπάσματα ήταν οι διάφο­ρες φυλακές, το φοβερό στρατόπεδο Χαϊδαρί- ου (πραγματικό «έμπεδο» θανάτου) και τα «μπλόκα» των αθηναϊκών συνοικιών, τα οποία γενικεύθηκαν από το καλοκαίρι του 1944. Σε πολλές, όμως, περιπτώσεις τα θύματα συλ- λαμβάνονταν χωρίς διάκριση στο σημείο όπου γινόταν φόνος ή τραυματισμός Γερμανού. Ο­μως ούτε η ομηρία, ούτε τα αντίποινα, ούτε το δόγμα της συλλογικής ευθύνης έκαμψαν το α­δούλωτο πνεύμα των Ελλήνων.

Εξάλλου, σε μία προσπάθεια αποπροσανα­τολισμού της κοινής γνώμης και προσεταιρι- σμού μεγάλης μερίδας του πληθυσμού, με μία άλλη ανακοίνωση του ΣΔ Ελλάδας, η οποία δη­μοσιεύθηκε στις εφημερίδες στις 26-10-43, α­ναγγέλθηκε ο απαγχονισμός, από τους φανο- στάτες της πλατείας Αμερικής, δύο Ελλήνων μεγαλεμπόρων του λαδιού, ως μαυραγοριτών και εκμεταλλευτών της πείνας του ελληνικού λαού.

Για την ενάσκηση των καθηκόντων του ο ΣΔ Ελλάδας διέθετε Στρατιωτικό Επιτελείο (Kommando Stab), υπεύθυνο για τις καθαρά στρατιωτικές υποθέσεις, και Επιτελείο Στρα­τιωτικής Διαχειρίσεως (Militärverwaltung Stab),

το οποίο ασχολείτο με τα πολιτικής φύσεως προβλήματα και διά του οποίου ασκείτο ο έ­λεγχος και η επίβλεψη επί της ανώτερης ελλη­νικής διοικήσεως (κατοχική Κυβέρνηση).

Ο στρατιωτικός διοικητής Ελλάδας ασκού­σε την εξουσία του σε όλη τη χώρα μέσω μιας Ανωτέρας Στρατιωτικής Διοικήσεως στη Θεσ­σαλονίκη (395 Oberfeld Kommantatur) και επτά άλλων περιφερειακών διοικήσεων (Feidkommandaturen) στην Αθήνα (FK 817), τη Λάρισα (FK 1029), τη Λαμία (FK 1031), το Αγρί­νιο (FK 1028), τη Χαλκίδα (FK 538), τα Ιωάννινα (FK 1032) και την Κόρινθο (FK 1042). Οι περιφε­ρειακοί αυτοί στρατιωτικοί διοικητές ασκού­σαν, κατά τις οδηγίες του στρατιωτικού διοι­κητή Ελλάδας, επίβλεψη επί της μέσης και της κατώτερης ελληνικής διοικήσεως (επίπεδο νο­μαρχιών). 5 5

Ο στρατιωτικός διοικητής Ελλάδας, υπεύ- ■*· θυνος για τον διοικητικό έλεγχο της χώρας, δεν διέθετε στρατιωτικές μονάδες, οι οποίες υπάγονταν στον διοικητή της Ομάδας Στρα­τιών Ε, πτέραρχο Λαίρ. Καθώς όμως αναπτυσ­σόταν η ανταρτική δράση, η χώρα βαθμιαία άρχισε να εξαρτάται όλο και περισσότερο από την τακτική διοίκηση, η οποία είχε την ευθύνη διεξαγωγής τακτικών επιχειρήσεων. Με την αρμοδιότητα αυτή ο Λαίρ εξαναγκαζόταν, ό­ταν η στρατιωτική κατάσταση το απαιτούσε, να εκδίδει διαταγές προς τους περιφερεια­κούς στρατιωτικούς διοικητές (Feldkommandaten), οι οποίοι όμως δεν ήταν υ­φιστάμενοί του, ασκώντας έτσι δικαιώματα ε­ξουσίας επί της υπό τον στρατιωτικό διοικητή Ελλάδας τελούσας Στρατιωτικής Διοικήσεως.Αυτό οδηγούσε αναπόφευκτα σε σοβαρές δια­φωνίες και προστριβές μεταξύ των δύο Γερμα­νών διοικητών στην Ελλάδα, δηλαδή μεταξύ του πτεράρχου Σπάιντελ, υπευθύνου για τον διοικητικό έλεγχο της χώρας, και του Λαίρ, που είχε επιφορτισθεί με καθήκοντα διεξαγω­γής τακτικών επιχειρήσεων.

Η ενάσκηση της γερμανικής διοικήσεως στην Ελλάδα, η οποία είχε καταστεί πολύπλο­κη λόγω της συγκρούσεως αρμοδιοτήτων με­ταξύ των Λαίρ και Σπάιντελ, έγινε ακόμη πιο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πολύπλοκη κατά τον Σεπτέμβριο του 1943, ό­ταν δημιουργήθηκε στην Αθήνα θέση Ανωτέ- ρου Αρχηγού των SS και της Αστυνομίας (Höhere SS und Polizei Führer Gricehenland), υπό τον οποίο τέθηκαν όλοι σι (στην Ελλάδα), σχη­ματισμοί της Γερμανικής Αστυνομίας και των SS, εκτός των μαχίμων SS (Waffen SS), τα ο­ποία είχαν εκχωρηθεί στην Ομάδα Στρατιών Ε. Ο κατέχων τη θέση αυτή, μολονότι τυπικά ή­ταν υφιστάμενος του στρατιωτικού διοικητή Ελλάδας, εν τούτοις για ζητήματα της αρμο- διότητάς του λάμβανε οδηγίες από το Βερολί­νο και συγκεκριμένα από την περιβόητη Κε­ντρική Υπηρεσία Ασφαλείας του Ράιχ (RSHA), γεγονός το οποίο οδηγούσε συχνά σε διαφω­νίες με τους πτεράρχους Λαίρ και Σπάιντελ, τους οποίους ουσιαστικά δεν λάμβανε υπόψη.

01 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΣΤΥΝΟΜ ΙΚΩΝ ΑΡΜ Ο ΔΙΟ ΤΗΤΩ Ν

Από την κατάληψη της χώ­ρας από τους

η γνωστή βραχυγραφικώς ως GFP (Γκε Εφ Πε), η οποία στις περισσότερες ελληνικές πηγές ταυτίζεται, λόγω αγνοίας, με την Gestapo.

Η Feldgendarmerie ήταν «στράτευμα τάξε- ως» ενταγμένο στον Στρατό εκστρατείας, με αποστολή τη λήψη και την εφαρμογή των ρυθ­μιστικών μέτρων στρατιωτικής κυκλοφορίας, την εξασφάλιση της τάξεως και της πειθαρ­χίας του στρατεύματος, την περισυλλογή και τη συνοδεία αιχμαλώτων πολέμου, την επίβλε­ψη και τον έλεγχο του πληθυσμού στις κατε- χόμενες περιοχές. Η Feldgendarmerie, το προ­σωπικό της οποίας προερχόταν από τη Γερμα­νική Χωροφυλακή, ήταν οργανωμένη σε ανε­ξάρτητους λόχους, οι οποίοι διετίθεντο κατά κανόνα από το κλιμάκιο της μεραρχίας και άνω. Στα κατεχόμενα εδάφη αυτοί αποτελού- σαν όργανα των κατά τόπους φρουραρχείων (Stadtkommandaturen) και στρατιωτικών διοική­σεων (Feldkommandaturen). Τα σε διατεταγμένη

Ανακοίνωση (γερμανικά και ελληνικά) του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή Ελλάδας για αντίποινα. Τοιχοκολλήθηκε στους δρόμους της Αθήνας τον Οκτώβριο του 1943.

Πρόσκληση για μεγάλη συναυλία των

Waffen S S που διοργανώθηκε από τον ανώτερο αρχηγό των S S και της Αστυνομίας

(στρατηγό Σιμάνα). Θα έπαιζε η μουσική μιας μεραρχίας των Waffen S S (Τρίτη, 23 Μαϊου 1944, κινηματοθέατρο «Παλλάς»),

Γερμανούς κατά τα τέλη Απριλίου του 1941 μέ­χρι και τον Αύγουστο του 1943 δεν υφίσταντο στην Ελλάδα γερμανικές αστυνομικές υπηρε­σίες. Η αστυνομική δικαιοδοσία τάξεως και α­σφαλείας ανήκε στον Γερμανό στρατιωτικό δι­οικητή Ελλάδας (Militarbefehlshaber) και στους υφισταμένους του περιφερειακούς στρατιωτι­κούς διοικητές (Feld Kommandanten). Η επο- πτεία της τηρήσεως, από μέρους του πληθυ­σμού, των περιοριστικών μέτρων ασκείτο μέ­σω στρατιωτικών υπηρεσιών αστυνομικών αρ­μοδιοτήτων, τις οποίες διέθετε ο Γερμανικός Στρατός εκστρατείας και οι οποίες ήταν η Feldgendarmerie (Στρατονομία) και η Geheime Feld Polizei (Μυστική Στρατιωτική Αστυνομία),

υπηρεσία όργανά της (φρουροί, περίπολοι, συ­νοδοί κλπ.) έφεραν, κρεμασμένη στο στήθος με αλυσίδα, χαρακτηριστική πεταλόσχημη με­ταλλική πλάκα με τη λέξη «Feldgendarmerie», λόγω της οποίας και αποκαλούντο από τους Α­θηναίους της εποχής «πεταλάδες», ταυτιζό­μενα λανθασμένα με τα όργανα της Γκεστάπο.

Η Geheime Feldpolizei, η οποία συγχέεται συχνά με την Γκεστάπο, ήταν αστυνομική υπη­ρεσία στρατιωτικά οργανωμένη, η οποία επι­λαμβανόταν, στα υπό γερμανική κατοχή εδά­φη, της διώξεως των κατά της ασφαλείας των γερμανικών στρατευμάτων στρεφομένων ε­νεργειών, όπως η κατασκοπεία, οι δολιοφθο­ρές, η προπαγάνδα, η ανατρεπτική δράση κλπ. Η GFP, της οποίας τα στελέχη ήταν επαγγελ- ματίες αστυνομικοί προερχόμενοι με απόσπα­ση από την Αστυνομία Ασφαλείας, ήταν οργα­νωμένη σε ανεξάρτητες ομάδες (GFP- Gruppen), οι οποίες διετίθεντο στον στρατό κατοχής από κλιμακίου σώματος στρατού και άνω, συνεργαζόμενες με τα γραφεία πληροφο­ριών - κατασκοπείας - αντικατασκοπείας (IC/AO) των σωμάτων στρατού και των υπηρε­σιών της Abwehr. Διοικητικά οι υπηρεσίες αυ­τές της GFP εξαρτώντο από τη Διεύθυνση GFP

Βαλκανίων, που ήταν ενταγμένη στη διοίκηση της Ομάδας Στρατιών F (Βελιγράδι). Προϊστά­μενος της υπηρεσίας αυτής ήταν ο ανώτερος αστυνομικός διευθυντής Στρατονομίας (Oberfeldpolizeidirektor) Δρ Ρόμαν Λόος.

Στην Ελλάδα λειτούργησαν οι εξής Ομά­δες GFP: α) Η 621 Ομάδα με έδρα τη Θεσσαλο­νίκη και περιοχές δικαιοδοσίας τις του Σώμα­τος Στρατού Θεσσαλονίκης και του Σώματος Στρατού Ιωαννίνων με παραρτήματα στο Αγρί­νιο και στα Ιωάννινα. 6) Η 510 Ομάδα στην Αθή­να, με περιοχή δικαιοδοσίας την του 68ου Σώ­ματος Στρατού Αθηνών και παραρτήματα στην Τρίπολη, στη Θήβα, στην Κόρινθο και στη Λαμία. Οι υπηρεσίες της GFP Αθήνας στεγάζο­νταν αρχικά στο επί της οδού Αβέρωφ 23 ξενο­δοχείο «Αλεξάνδρα» και στη συνέχεια μετα­φέρθηκαν στον Πειραιά. Υπήρχε ακόμη η 611 Gruppe με έδρα το Ηράκλειο Κρήτης και περιο­χή δικαιοδοσίας αυτή της διοικήσεως του Ο­χυρού Κρήτης. Πρέπει να διευκρινισθεί ότι η εξουδετέρωση, κατά την περίοδο 1941-1943, αριθμού πομπών ασυρμάτου λειτουργούντων στην Αθήνα και στον Πειραιά επ' ωφελεία συμ­μαχικών υπηρεσιών πληροφοριών, υπήρξε έρ­γο της GFP και όχι της Gestapo ή των SS (τα ο­ποία δεν είχαν ακόμη αφιχθεί στην Ελλάδα) ό­πως συνήθως αναφέρεται σε σχετικά ελληνικά δημοσιεύματα.

Κατά τον Σεπτέμβριο του 1943, κατόπιν της τοποθετήσεως (στην Ελλάδα) στελέχους των SS ως Ανωτέρου Αρχηγού των SS και της Αστυνομίας (Höhere SS - und Polizei Führer) και της ταυτόχρονης αφίξεως κλιμακίων καθαρώς αστυνομικών γερμανικών υπηρεσιών, η αστυ­νομική δικαιοδοσία (Polizeigewalt), η ασκουμέ- νη μέχρι τότε από τον στρατιωτικό διοικητή Ελλάδας και τους υφισταμένους του περιφε­ρειακούς στρατιωτικούς διοικητές, περιήλθε στις εδώ υπηρεσίες των SS. Από τα εκτελεστι­κά όργανα του στρατιωτικού διοικητή Ελλά­δας, τα επιφορτισμένα με αστυνομικά καθήκο­ντα, η Geheime Feld Polizei (Μυστική Στρατιωτι­κή Αστυνομία) περιορίσθηκε σε θέματα στρα­τιωτικής ασφαλείας, ενώ η αρμοδιότητα επί παντός θέματος πολιτικής ασφαλείας περιήλ­θε στο εδώ κλιμάκιο των SS. Η Feldgendarmerie (Στρατονομία) εξακολούθησε να ασκεί τα κα­θαρά στρατονομικά καθήκοντά της, με δικαιώ­ματα παρεμβάσεως σε πολιτικά αδικήματα, μόνον σε περιπτώσεις συλλήψεως επ’ αυτο- φώρω ή καταδιώξεως του δράστη. Και κατά τις περιπτώσεις όμως αυτές όφειλε να παραδίδει αμέσως τους δράστες στην Αστυνομία Ασφα­λείας. Σχετική διαταγή του στρατιωτικού διοι­κητή Ελλάδας, εκδοθείσα τον Μάιο του 1944, καθόριζε τις μεταξύ των στρατιωτικών αρχών και εκείνων των SS αρμοδιότητες.

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΚατά την περίοδο αυτή η Γερμανική Αστυ­

νομία αποτελείτο από δύο χωριστούς κλά­δους: Τον κλάδο της Αστυνομίας Τάξεως (Ordnungs Polizei - βραχυγραφικά ORPO), δηλα­δή την εν στολή αστυνομία, και τον κλάδο της Αστυνομίας Ασφαλείας (Sicherheits Polizei - βραχυγραφικά SIPO), ο οποίος περιελάμβανε την Αστυνομία Διώξεως Κοινού Εγκλήματος

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

(Kriminal Polizei - KRIPO) και την Μυστική Κρα­τική Αστυνομία (Geheime Staats Polizei), την Γκεστάπο - όπως ήταν γνωστή. Η πρώτη υφί- στατο και παλαιότερα στη Γερμανία. Η δεύτε­ρη υπήρξε δημιούργημα του εθνικοσοσιαλι- στικού καθεστώτος. Ηταν μια πολιτική αστυ­νομία η οποία ασχολείτο με τη δίωξη του πολι­τικού εγκλήματος (Politische Verbrechnugs Bekaempfnug), δηλαδή τη δίωξη των εχθρών του καθεστώτος. Αρχηγός της Γερμανικής Α­στυνομίας ήταν ο Χάινριχ Χίμμλερ, ο οποίος, ε­κτός της ιδιότητάς του αυτής, ήταν και αρχη­γός των SS του Ράιχ, δηλαδή ασκούσε ταυτό­χρονα και δημόσιο λειτούργημα ως αρχηγός της κρατικής Αστυνομίας και κομματική εξου­σία ως αρχηγός των SS του Ράιχ (Reichsfuhrer SS und chef der Deutsche Polizei).

Εκτός των παραπάνω δύο κλάδων της κρα­τικής Αστυνομίας υπήρχε και η Υπηρεσία Α­σφαλείας των SS, η Sicherheits Dienst, η γνωστή διά των αρχικών γραμμάτων SD, τα οποία προ- καλούσαν τον τρόμο τόσο στη Γερμανία, όσο και στις κατεχόμενες χώρες της Ευρώπης. Η υ­πηρεσία αυτή, συσταθείσα το 1931, είχε αρχι­κά ως αποστολή την παρακολούθηση των με­λών του Σώματος των SS. Αργότερα, μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, έλαβε νομική υπόσταση, αναγνωρισθείσα ως «πολιτική υπη­ρεσία επαγρυπνήσεως και πληροφοριών για το Κόμμα και το Κράτος». Επρόκειτο, δηλαδή, περί οργάνου καθαρά κομματικού, του οποίου το προσωπικό δεν αποτελείτο από επαγγελμα- τίες αστυνομικούς, αλλά από μέλη των SS. Τον Σεπτέμβριο του 1939 η Αστυνομία Ασφαλείας (η οποία περιελάμβανε τη Gestapo και την Ε- γκληματολογική Αστυνομία), κρατική υπηρε­σία, και η SD, κομματικό όργανο, συγχωνεύθη- καν σε μια νέα γιγαντιαία υπηρεσία: την Κε­ντρική Υπηρεσία Ασφαλείας του Ράιχ (Reichsicherheits Haupt Amt - RSHA) υπό τον γκρουπενφύρερ (αντιστράτηγος) των SS Ράιν- χαρντ Χάιντριχ, αρχηγό μέχρι τότε της SD. Τον Χάιντριχ διαδέχθηκε, μετά τη δολοφονία του (τον Μάιο του 1942 από Τσέχους πατριώτες στην Πράγα), ο γκρουπενφύρερ Καλτενμπρού- νερ.

Η δημιουργία της RSHA αποτέλεσε και το τελικό βήμα προς την καθυπόταξη της Αστυ­νομίας στα SS και στο κόμμα. Μετά τη δημι­

ουργία της το προσωπικό της Αστυνομίας Α­σφαλείας, δηλαδή οι αστυνομικοί της KRIPO και της Gestapo, εντάχθηκαν υποχρεωτικά στο Σώμα των SS, με βαθμούς αντίστοιχους προς τους κατεχομένους από αυτούς στην Α­στυνομία, αναφέρονταν δε και διά των δύο βαθμών, δηλαδή διά του της Αστυνομίας και του των SS (π.χ. «αστυνομικός επίτροπος και λοχαγός των SS»).

Ο Χίμμλερ προεδρεύει συσκέψεως. Διακρίνονται ο αρχηγός της KRIPO Νέμπε και οι Χάιντριχ (αρχηγός RSH A ) και Μύλλερ της Gestapo.

01 ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΑΣΤΥΝΟΜ ΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Αρχικά για μικρό χρονικό διάστημα στη θέση του ανώτερου αρχηγού των SS και της Α­στυνομίας στην Ελλάδα (Höhere SS und Polizei Führer Griechenland - HSSPF) τοποθετήθηκε o ταξίαρχος των SS και υποστράτηγος της Αστυ­νομίας Γιούργκεν Στρόοπ, ο εξολοθρευτής του εβραϊκού «γκέτο» της Βαρσοβίας, τον Μάιο του 1943. Είναι αυτός ο οποίος διέταξε την απογραφή όλων των Εβραίων της Ελλά­δας. Με ανακοίνωσή του, εκδοθείσα στις 3 Ο­κτωβρίου 1943 και δημοσιευθείσα στις εφημε­ρίδες στις 7 Οκτωβρίου 1943, καθορίζονταν, μεταξύ άλλων, και τα εξής: «(...) Εβραίοι μη συμμορφούμενοι προς τας διαταγάς αυτάς θα τυφεκίζονται. Μη Εβραίοι οι οποίοι αποκρύ­πτουν Εβραίους θα μεταφέρονται εις στρατό­πεδα συγκεντρώσεως, εφ’ όσον δεν επιβάλλε­ται εις αυτούς έτι βαρυτέρα ποινή (...). Απαγο-

ΕΔΡΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑΣ ΤΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ ΤΑΞΕΩΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Δ ιοικήσειςΧρονολογία εγκαταστάσεω ς Δ ιο ικη τές

Εδρες Π εριο χ ές δ ικαιοδοσίας (νομοί)

Δ ιο ικη τής Αστυνομίας Τάξεως

Βορ. Ελλάδας ή Μ ακεδονίας Από Δ εκ . 1943 (Σχης Δρ Σ το ύ τ)

Θεσσαλονίκη Θ εοσαλονίκης, Σερρών.Χαλκιδικής, Π ιερίας

Φλώρινας, Κοζάνης, Γρεβενών, Κιλκίς.

Δ ιο ικη τής Αστυνομίας Τάξεως Κ εντρ ικής Ελλάδας ή ΘεσσαλίαςΑπό Δ εκ . 1943 (Ανχης Γιόνουσετ)

Λάρισα Λάρισας, Τρικάλων, Καρδίτσας, Μ αγνησίας, Λαμίας (Φ θιώ τιδας).

Δ ιο ικη τής Αστυνομίας Τάξεως

Δ υτ. Ελλάδας ή Ηπείρου - Από Φ ε 6 .1944 (Ανχης Χάδρανεκ)

Ιωάννινα Ιωαννίνων, Κέρκυρας,

Θεσπρωτίας, Π ρέβ εζας, Α ρ τα ς, Α ιτω λίας και Ακαρνανίας, Κεφαλληνίας.

Δ ιο ικη τής Αστυνομίας Τάξεως

Ν οτιοανατολ ικής Ελλάδας Από Δ εκ . 1943 (Σχης Ν άγκελ)

Α θήνα

(Ο θω νος 6- τέτα ρ το ς όροφος)

Α ττικής , Βοιω τίας, Εύβοιας, Φωκίδας.

Δ ιο ικη τή ς Αστυνομίας Τάξεως Ν ότιας Ελλάδας ή Πελοποννήσου

Από Φ ε 6 .1944 (Ανχης Φόγκελσανγκ)

Κ όρινθο ς Κορινθίας, Αργολίδας, Αχαϊας, Ηλείας, Αρκαδίας, Λακωνίας Μ εσσηνίας (μ ε

π αραρτήματα στο Γύθειο , στην Τριφύλλια και στη Ζά κυνθο).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρεύεται εις τους Εβραίους να διέρχωνται από τας οδούς και τας δημοσίας πλατείας από της17.00 μέχρι της 07.00 ώρας (...)».

Υπό τις διαταγές του Στρόοπ τέθηκαν η Ελληνική Αστυνομία, η Χωροφυλακή και τα Ελ­ληνικά Τάγματα Ασφαλείας (3). Το γεγονός της υπαγωγής των σχηματισμών αυτών στον Στρό­οπ αναγγέλθηκε με την εξής ανακοίνωση του τελευταίου, η οποία δημοσιεύθηκε στις αθη­ναϊκές εφημερίδες στις 18 Οκτωβρίου 1943:

«I. Με την ημερομηνίαν της υπ' εμού ανα- λήψεως της υπηρεσίας, 16 Οκτωβρίου 1943, υ- πήγαγον υπό τας διαταγάς μου την Ελληνικήν Αστυνομίαν, την Χωροφυλακήν και τα Τάγματα Ασφαλείας.

II. Οι αναφερόμενοι σχηματισμοί εχρησι- μοποιούντο διά την τήρησιν της τάξεως και της ησυχίας. Εκάστη απόπειρα εναντίον των ανδρών των εν λόγω σχηματισμών στρέφεται συνεπώς εναντίον της ασφαλείας της χώρας. Εάν λάβουν χώραν εις το μέλλον απόπειραι ε­ναντίον ανδρών της Αστυνομίας, της Χωροφυ­λακής και των Ταγμάτων Ασφαλείας, θα λάβω άνευ δισταγμού αυστηρότατα μέτρα εναντίον των δραστών και των συμπαθούντων αυτούς κύκλους.

III. Εάν φονεύσουν οι πολιτικοί εγκληματί- αι μέλη των ανωτέρω σχηματισμών, θα τυφεκί­ζεται εις κάθε περίπτωσιν αριθμός τις των ο- μοφρόνων των εγκληματιών αυτών, εκ των γνωστών εις την αστυνομίαν.

Ο Ανώτερος Αρχηγός των SS και της Αστυνομίας

ΣτρόοπΤαξίαρχος των SS καί υποστράτηγος

της Αστυνομ ίας»Κατόπιν τούτου τα αντίποινα από μέρους

των γερμανικών αρχών επιβάλλονταν πλέον και για φόνους ή τραυματισμούς ανδρών των

ελληνικών σωμάτων ασφαλείας.Τον Στρόοπ διαδέχθηκε, από τον Οκτώ­

βριο του 1943, ο διαβόητος Βάλτερ Σιμάνα, δι­οικητής ταξιαρχίας των SS και υποστράτηγος των Μαχίμων SS, ο οποίος παρέμεινε στη θέ­ση αυτή μέχρι περίπου την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα (αναχώρησε στις 27 Σεπτεμβρίου 1944). Ο Σι­μάνα, ο οποίος λίγο πριν από την αποχώρησή του προήχθη στον βαθμό του ομαδάρχη (γκρουπενφύρερ) των SS και του αντιστρατή- γου των Μαχίμων (Waffen) SS (4), εφάρμοσε και αυτός αδυσώπητα την ίδια αρχή, την οποία είχε θεσπίσει ο προκάτοχός του Στρόοπ. Μό­νον οι μέσω των εφημερίδων εξαγγελθείσες ε­κτελέσεις τις οποίες διέταξε υπερβαίνουν τις χίλιες. Μια τυπική εξαγγελία αυτής της μορ­φής αντιποίνων είναι η ακόλουθη ανακοίνωση του Σιμάνα, η οποία δημοσιεύθηκε στις εφη­μερίδες στις 11 Μαϊου 1944: «Ως αντίποινα διά τα κατά την 22-4-44 απαχθέντα και αργότερον κτηνωδώς δολοφονηθέντα μέλη της Γερμανι­κής Αστυνομίας διέταξα σήμερον τον εν Αθή- ναις τυφεκισμόν 100 εν όλω κομμουνιστών. Διά πάσαν νέαν θρασύδειλον εξ ενέδρας δο­λοφονίαν θα επιβάλλωνται τα αυτά αντίποι­να».

Υπό τον ανώτερο αρχηγό των SS και της Α­στυνομίας (HSSPF) βρίσκονταν: α) Ο αρχηγός της Αστυνομίας Τάξεως (Der Befehlshaber der Ordnurys Polizei), συνταγματάρχης της Αστυνο­μίας Χέρμαν Φράντς. 6) Ο αρχηγός της Αστυ­νομίας Ασφαλείας και της Υπηρεσίας Ασφαλεί­ας (Der Befehlshaber der Sicherheitspolizei und der SD), συνταγματάρχης της Αστυνομίας και σταντάρτενφύρερ (συνταγματάρχης) των SS Δρ Βάλτερ Μπλούμε, ο οποίος υπαγόταν διοι­κητικά στον HSSPF, για ειδικά όμως καθήκο­ντα τελούσε υπό τον άμεσο έλεγχο της Κε­

58 Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 1944

• Στρατηγείο της Ομάδας Στρατού Ε στη Θεσσαλονίκη, υπό τον πτέραρχο Λαίρ.• 91ο Σώμα Στρατού, υπό τον στρατηγό Ερντμανσντορφ, επίσης στη Θεσσαλονίκη, με την 4η S S Αστυνομική Τεθωρακισμένη Μεραρχία Γρεναδιέρων (στην πραγματικότητα μη­χανοκίνητη μεραρχία πεζικού) στη Λάρισα υπό μετακίνηση διά Βελιγράδι, μια φρουριακή ταξιαρχία (1) στη Θεσσαλία, Ταξιαρχία στην Εδεσσα, φρουριακή Ταξιαρχία στη Λήμνο, με τάγμα στη Μυτιλήνη και λόχο στη Χίο.• 68ο Σώμα Στρατού στην Αθήνα, υπό τον πτέραρχο Φέλμυ, με την 41η φρουριακή Με­ραρχία στην Τρίπολη, την 117 Ορεινή Μεραρχία στην Κόρινθο και την 11η Αεροπορική Μεραρχία Εδάφους στην Αθήνα.• 22ο Ορεινό Σώμα Στρατού με έδρα τα Ιωάννινα, υπό τον στρατηγό Λαντς, με τη 10η Ο­ρεινή Μεραρχία στα Ιωάννινα, την 104 Ορεινή Μεραρχία στο Αγρίνιο, φρουριακή ταξιαρ­χία στην Κέρκυρα και φρουριακή ταξιαρχία στην Κεφαλληνία.• Διοίκηση Ανατολικού Αιγαίου με έδρα τη Ρόδο, υπό τον στρατηγό Κλέεμαν, με τη Μ ε­ραρχία Εφόδου (Sturm division) στη Ρόδο, μια φρουριακή ταξιαρχία στη Λέρο με τμήματά της (δυνάμεως τάγματος) στη Σάμο και στην Κω, τάγμα στην Κάρπαθο και διάφορες φρουρές δυνάμεως μέχρι λόχου στα λοιπά μικρότερα νησιά των Δωδεκανήσων.• Διοίκηση του Φρουρίου Κρήτης με έδρα τα Χανιά, υπό τον στρατηγό Μύλλερ, με την 22α Μεραρχία Γρεναδιέρων στο Ηράκλειο και την 133 Φρουριακή Μεραρχία στα Χανιά. Επιπρόσθετα στην περιοχή ευθύνης της Ομάδας Στρατού Ε βρισκόταν το 2ο Βουλγαρικό Σώμα Στρατού στην Ανατολική Μακεδονία, υπαγόμενο επιχειρησιακά στην Ομάδα Στρα­τού Ε.Σημείωση: Οι ψρουριακές ταξιαρχίες (Festungsbrigaden) αποτελούντο από 3-4 τάγματα τύπου «999», στα οποία υπηρετούσαν Γερμανοί ύποπτοι πολιτικών φρονημάτων (αντικα- θεστωτικοί), υπόδικοι για πολιτικά αδικήματα ή παραβάτες του στρατιωτικού ποινικού κώδικα, στους οποίους με τη θητεία τούς διδόταν η ευκαιρία να αποκατασταΘούν.

ντρικής Υπηρεσίας Ασφαλείας του Ράιχ (RSHA).

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, αναγόμενα στο έτος 1944, η οργανωτική δομή των παρα­πάνω υπηρεσιών στην Ελλάδα είχε ως εξής:• Διοίκησις Αστυνομίας Ασφαλείας και Υπηρε­σίας Ασφαλείας (SIP0-SD). Η SIP0-SD είχε ως αποστολή (5): α) Την παρακολούθηση της όλης ελληνικής εσωτερικής καταστάσεως και των κινήσεων όλων γενικά των οργανώσεων οι ο­ποίες δρούσαν στην Ελλάδα (πληροφορίες). 6) Τον εντοπισμό και την εξουδετέρωση συμμα­χικών υπηρεσιών πληροφοριών που ανέπτυσ­σαν δράση στην Ελλάδα (αντικατασκοπεία). γ) Την πάταξη ανατρεπτικών ενεργειών πολιτι­κού χαρακτήρα και της τρομοκρατικής δράσε- ως και την αντιμετώπιση των δολιοφθορών (α­σφάλεια).

Το κεντρικό κλιμάκιο της SIP0-SD Αθήνας είχε εγκατασταθεί στο έναντι του Εθνικού Κή­που υπάρχον τότε κτίριο της Σχολής Μεταξά και σε οικήματα του οικοδομικού τετραγώνου μεταξύ των οδών Κανάρη, Σέκερη, Βασιλίσσης Σοφίας και Μέρλιν. Επρόκειτο περί της υπηρε­σίας της γνωστής στους Αθηναίους της επο­χής εκείνης ως «Τα SS της οδού Μέρλιν», της οποίας οι «δραστηριότητες» συνέδεσαν την εν λόγω οδό με τις ζοφερότερες των αναμνή­σεων της Κατοχής.

Το κλιμάκιο της SIP0-SD Αθήνας αποτελεί- το από πέντε τμήματα (Abteilungen), τα οποία περιελάμβαναν αριθμό υποτμημάτων (Referaten).• Τμήματα I και II: Οικονομικές και διοικητικές υποθέσεις. Προϊστάμενος ήταν ο αστυνομικός σύμβουλος και ταγματάρχης των SS Ρούσε. Αρμοδιότητα: Διαχείριση χρηματικού, μισθο­δοσία, δαπάνες, τροφοδοσία, ιματισμός γερ­μανικού και ελληνικού προσωπικού, θέματα οργανωτικά, προσωπικού, αδειών κλπ. Από το τμήμα I εξαρτάτο και το στρατόπεδο συγκε- ντρώσεως Χαιδαρίου, το μεγάλο αυτό «έμπε- δο θανάτου», υπό τον διαβόητο ταγματάρχη των SS Ραντόμσκι.• Τμήμα III: Υπηρεσία Ασφάλειας (SD). Προϊ­στάμενος ήταν ο λοχαγός των SS Εσελμπαρθ. Στο τμήμα αυτό, σε αντίθεση με τα λοιπά τμή­ματα της SIP0-SD, δεν υπηρετούσαν επαγγελ- ματίες αστυνομικοί, αλλά προσωπικό της SD. Αποστολή του ήταν η παρακολούθηση της ό­λης εσωτερικής πολιτικής καταστάσεως και της δραστηριότητας των οργανώσεων, η επι­τήρηση της ελληνικής κατοχικής Κυβερνήσε- ως, η συλλογή πληροφοριών κυρίως πολιτικο­οικονομικής φύσεως, καθώς και η σύνταξη και η υποβολή (αρμοδίως) εκθέσεων και εκτιμήσε­ων επί της πολιτικής καταστάσεως στην Ελλά­δα. 0 προϊστάμενος του τμήματος αυτού ήταν και ο σύνδεσμος της υπηρεσίας SIP0-SD με την ελληνική κατοχική Κυβέρνηση.• Τμήμα IV: Καταπολέμηση Πολιτικού Εγκλή­ματος (Politische Verbrechungsbekampfung). Ε- πρόκειτο περί της Gestapo. Το τμήμα αυτό, δι- ευθυνόμενο από τον αστυνομικό σύμβουλο (Kriminal Rat) και λοχαγό των SS Μπάαχ, απέβη και το πλέον διαβόητο, λόγω της συμπεριφο­ράς του προσωπικού του προς τους συλλαμ- βανομένους. Από αυτό ολόκληρη η υπηρεσία της SIP0-SD της οδού Μέρλιν, όπου έδρευε,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο απαγχονισμός των δύο λαδεμπόρων στην πλατεία Αμερικής.

ταυτίσθηκε με την Gestapo. Το τμήμα IV, δια­θέτοντας μόνον αυτό (από όλα τα λοιπά τμή­ματα) την «εκτελεστική» δικαιοδοσία (Exekutivgewalt), διεδραμάτισε ρόλο πρωταγω­νιστή απαίσιας μνήμης σε συλλήψεις, ανακρί­σεις, βασανισμούς Ελλήνων πατριωτών και στις άνευ δίκης εκτελέσεις ομήρων. Οι κατα­στάσεις των μελλοθανάτων συντάσσονταν από το συγκεκριμένο τμήμα και διαβιβάζονταν στη συνέχεια μέσω αξιωματικού στον στρατο­πεδάρχη Χαϊδαρίου. Ο τελευταίος δεν είχε δι­καίωμα να αλλάξει ούτε τον αριθμό, ούτε τα ο­νόματα. Μόνο σε περίπτωση κατά την οποία κάποιον από τους υπό εκτέλεση ομήρους έ­κρινε απαραίτητο για την καλή λειτουργία του στρατοπέδου είχε δικαίωμα να τον αντικατα­στήσει με άλλον.

Το τμήμα IV υποδιαιρείτο στα ακόλουθα υ- ποτμήματα (Referate): α) IV1a: «Κομμουνι­σμός». Προϊστάμενος ήταν ο αστυνομικός επί­τροπος (Kriminal Kommisar) και υπολοχαγός των SS Καρλ Κναπ. Το υποτμήμα διαιρείτο σε υπηρεσία συλλήψεων και υπηρεσία ανακρίσε­ων. 6) IV1b: «Εθνικές οργανώσεις». Προϊστάμε­νος ήταν ο αστυνομικός επίτροπος και λοχα­γός των SS Μπαίμ. Αποστολή του τμήματος ή­ταν η παρακολούθηση και η δίωξη των εθνικι­στικών οργανώσεων αντιστάσεως. Σε αυτό α­νήκε και το γραφείο IVb4 (Δίωξη Εβραίων) με προϊστάμενο τον λοχαγό των SS Αντον Μπούρ- γκερ (Burger). Με την υπηρεσία αυτή συνεργά- σθηκε για την «τελική λύση» του «εβραϊκού προβλήματος» στην Ελλάδα το προς τούτο α- φιχθέν από τη Γερμανία ειδικό απόσπασμα (Sonderkommando) SS, υπό τους λοχαγούς SS Μπρούνερ και Βισλίτσενι. Το τελευταίο από­σπασμα, το οποίο έδρασε ανεξαρτήτως της SIPO-SD Αθήνας βάσει ειδικών οδηγιών στελ- λομένων απευθείας από το Βερολίνο (από το τμήμα IVB4 της RSHA, διευθυνόμενο από τον Αϊχμαν), προπαρασκεύασε και πραγματοποίη­σε τη συγκέντρωση και τη μεταφορά, στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως του Αουσβιτς,60.000 Εβραίων της Ελλάδας, γ) IV1c: «Ομάδες Αντιστάσεως» (Banden - "Συμμορίες” κατά τους Γερμανούς). Αποστολή του τμήματος ή­ταν η παρακολούθηση της δράσεως των ομά­δων αντιστάσεως. Προϊστάμενος ήταν ο αστυ­νομικός επίτροπος και ανθυπολοχαγός των SS Κόμπαργκ. δ) IV2: Παρακολούθηση αλλοδα­πών, ιδίως Ιταλών στρατιωτικών (λιποτακτών), ε) IV3: «Αντικατασκοπεία» (Abwehr). Προϊστά­μενος ήταν ο αστυνομικός επίτροπος και λο­χαγός των SS Χανς Μπουγιόν. Το υποτμήμα IV3 υποδιαιρείτο σε έξι ανακριτικά γραφεία (IV3a - IV3f, από τα οποία το γραφείο IV3b ασχολείτο με τον εντοπισμό πομπών ασυρμάτου. Μεταξύ των ανακριτών του τμήματος IV3 ήταν και ο α­στυνομικός βοηθός και επιλοχίας των SS Μπέ- κε, ο ανακριτής της εθνικής ηρωϊδας Λέλας Καραγιάννη, η οποία εκτελέσθηκε μαζί με 70 άλλους πατριώτες στο Δαφνί στις 7 Σεπτεμ­βρίου 1944, τις παραμονές της απελευθερώ- σεως! ζ) IV5: - Πρωτόκολλο - Γραμματεία - Διερ­μηνείς. Το γραφείο αυτό τηρούσε τις δικογρα­φίες, ευρετήρια και αρχεία, η) IVN: - Υπηρεσία συγκεντρώσεως πληροφοριών. Προϊστάμενος ήταν ο αστυνομικός επίτροπος (υπολοχαγός των SS) Καρλ Μάχερ. Αποστολή του τμήματος

ήταν η συλλογή πάσης φύσεως πληροφοριών και η διαβίβασή τους στα αρμόδια τμήματα προς εκμετάλλευση.• Τμήμα V: - Δίωξη Κοινού Εγκλήματος (KRIPO). Το τμήμα αυτό θεωρητικά μεν ασχο­λείτο με τις παραβάσεις του κοινού ποινικού κώδικα, στην ουσία δε συνέπραττε με το τμή­μα IV για τις συλλήψεις, τις ανακρίσεις κλπ. Προϊστάμενος ήταν ο αστυνομικός επίτροπος και λοχαγός των SS Σούλτσε.

Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η SIPO-SD ε­κτός του κεντρικού κλιμακίου της στην Αθήνα είχε εγκαταστήσει αριθμό περιφερειακών υ­πηρεσιών (Aussendienststellen) στις πρωτεύου­σες των κυριοτέρων νομών της χώρας. Μέσω των περιφερειακών υπηρεσιών παρακολου- θείτο η εξέλιξη της όλης εσωτερικής πολιτι­κής καταστάσεως. Τέτοιες «εξωτερικές υπη­ρεσίες», εξαρτώμενες απευθείας από το κε­ντρικό κλιμάκιο της SIPO-SD Αθήνας, λειτούρ­γησαν στη Θεσσαλονίκη, στην Πάτρα, στη Λά­ρισα, στη Λαμία, στα Ιωάννινα, στο Αγρίνιο, στην Κόρινθο, στη Σπάρτη και στον Βόλο. Το προσωπικό του κλιμακίου της SIPO-SD Αθή­νας, εκτός των περιπτώσεων κατά τις οποίες ενεργούσε με πολιτική περιβολή, έφερε τη στολή των SS με τα χαρακτηριστικά σύμβολα του Σώματος και τα γράμματα SD, τα οποία ε­νέπνεαν τον τρόμο ακόμη και στους Γερμα­νούς.• Τμήμα VI. Το τμήμα αυτό, στεγαζόμενο σε κτίριο επί της οδού Αμαλίας 4, εκτός της τυπι­κής εξαρτήσεως την οποίαν είχε από τον αρ­χηγό του κλιμακίου SIPO-SD Αθήνας, συνταγ­ματάρχη Μπλούμε, είχε διοικητική εξάρτηση από το κλιμάκιο του τμήματος VI (SD εξωτερι­κού) της RSHA στη Βιέννη. Το τμήμα VI με προϊστάμενο τον λοχαγό των SS Βαρτσινόφσκι ασχολείτο με την κατασκοπεία-αντικατασκο- πεία στη Μέση Ανατολή και την εκπαίδευση πρακτόρων, οι οποίοι αποστέλλονταν στη Μέ­ση Ανατολή προς διενέργεια κατασκοπείας σε βάρος των Συμμάχων, καθώς και πρακτόρων οι οποίοι θα δρούσαν στην Ελλάδα μετά την α­ποχώρηση των Γερμανών. Υπό τον έλεγχο του

τμήματος VI λειτουργούσαν δύο κλιμάκια, η Υ­πηρεσία (Dienstelle) 3000 στην Αθήνα και η Υπη­ρεσία 2000 στη Θεσσαλονίκη.• Διοίκηση της Αστυνομίας Τάξεως (ORPO). Στεγαζόταν στο επί της οδού Ζαλοκώστα πα­λαιό κτίριο του Υπουργείου Εξωτερικών. Υπό τον αρχηγό της Αστυνομίας Τάξεως Ελλάδας (BdO), συνταγματάρχη Φράντς, βρίσκονταν πέντε περιφερειακές διοικήσεις της Αστυνο­μίας Τάξεως (Kommantature der Ordnurys Polizei), οι οποίες αναφέρονται λεπτομερέστε­ρα στον σχετικό πίνακα.• Αστυνομικές μονάδες εκστρατείας. Εκτός των στατικών αστυνομικών υπηρεσιών έφθα- σαν στην Ελλάδα, από τον Σεπτέμβριο του1943, και αστυνομικές μονάδες εκστρατείας,που χρησιμοποιήθηκαν για την επιβολή της 59 ταξεως και τη δίωξη των ανταρτών. Μονάδες αυτής της κατηγορίας ήταν οι ακόλουθες: α)18ο Αστυνομικό Ορεινό Σύνταγμα (18 Polizei Gebirgsjäger Regiment). Το Σύνταγμα αυτό, δυ- νάμεως τριών αστυνομικών ταγμάτων με αστυ­νομική μοίρα ορειβατικού πυροβολικού, διοι­κητικά υπαγόταν στον αρχηγό της Αστυνομίας Τάξεως Ελλάδας, όταν όμως εχρησιμοποιείτο για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων εναντίον α­νταρτών ετίθετο υπό την τακτική διοίκηση του 68ου γερμανικού Σώματος Στρατού Αθη­νών Η μονάδα αυτή κατά τη διάρκεια της πα­ραμονής της στην Ελλάδα, από τις 15 Αυγού- στου 1943 μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου 1944, χρη- σιμοποιήθηκε σε επιχειρήσεις εναντίον α­νταρτών στην περιοχή Αττικοβοιωτίας και στην Εύβοια, για μικρό δε διάστημα σε παρεμ­φερείς αποστολές ανά την Πελοπόννησο. Τμή­ματά της εκ των στρατωνιζομένων εντός της Αθήνας, χρησιμοποιήθηκαν σε συνεργασία (σε μερικές περιπτώσεις) με τα Τάγματα Ασφαλεί- ας και τις ειδικές δυνάμεις της Αστυνομίας και της Χωροφυλακής (Μηχανοκίνητο Τμήμα Α­στυνομίας και Ειδική Ασφάλεια) κατά τις διά­φορες επιδρομές σε συνοικισμούς της Αθή­νας και του Πειραιά προς σύλληψη πολιτών, οι οποίοι είτε κλείνονταν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου ως όμηροι, είτε αποστέλλονταν στα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

γερμανικά στρατόπεδα συγκεντρώσεως, ενώ πολλοί εκτελούντο επιτόπου. Επρόκειτο περί των φοβερών «μπλόκων» των συνοικιών, τα ο­ποία γενικεύθηκαν κατά το καλοκαίρι του 1944 (6). 6) 4η Αστυνομική Μεραρχία SS (Polizeidivision). Η μεραρχία αυτή, με έδρα τη Λάρισα, έδρασε στην Ελλάδα κατά την περίο­δο Μαρτίου - Σεπτεμβρίου 1944. Συγκροτήθη- κε από άνδρες της Αστυνομίας Τάξεως και α­νήκε στο Σώμα των SS. Χρησιμοποιήθηκε σε ε­πιχειρήσεις εναντίον ανταρτών στη Θεσσαλία, τη Στερεά Ελλάδα, τη Δυτική Μακεδονία και την Ηπειρο, θέτοντας τις μονάδες της (7ο και 8ο Αστυνομικά Συντάγματα) υπό την τακτική διοίκηση των 68ου ΣΣ (Αθήνας), 22ου ΣΣ (Ιωαν- νίνων) και 91ου ΣΣ (Θεσσαλονίκης). Η διάβαση των μονάδων της αστυνομικής αυτής μεραρ­χίας των SS από την ελληνική ύπαιθρο άφησε ίχνη πρωτοφανούς αγριότητας. Ανδρες του 7ου Συντάγματος SS της Μεραρχίας φέρουν την ευθύνη των σφαγών και των καταστροφών που έγιναν ως «αντίποινα» στο Δίστομο (10 Ιουνίου 1944) και στην Κλεισούρα της Δυτικής Μακεδονίας (5 Απριλίου 1944) (7).

Εκτελέσεις και ωμότητες όμως κατά του αμάχου πληθυσμού διαπράχθηκαν και από μο­νάδες του τακτικού στρατού. Αναφέρονται εν­δεικτικά η καταστροφή και η σφαγή των Καλα­βρύτων (9-12-43) από άνδρες της 17ης Ορει­νής Μεραρχίας Πελοποννήσου και του χωριού Κομμένο Αρτας (16-8-44) από τμήματα της 1ης Ορεινής Μεραρχίας Ηπείρου.

01 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ABWEHRΓια να συμπληρωθεί η εικόνα των γερμανι­

κών κατοχικών υπηρεσιών στην Ελλάδα ανα- φέρονται και οι διάφορες υπηρεσίες της Abwehr, οι οποίες ονομάζονταν Front

Aufklarungs Truppen (FAT), δηλαδή Τμήματα Α- ναγνωρίσεως Μετώπου, α) Υπηρεσίες αρμο­διότητας συλλογής πληροφοριών (κατασκο­πεία): FAT 124 (έδρα Θεσσαλονίκη, με παραρ­τήματα στον Πολύγυρο, στην Κοζάνη και στη Λαμία), FAT 127 (Αθήνα - Νέο Ψυχικό, με πα­ράρτημα στην Κρήτη), FAT 170 (Πολυλά 5 - Κυ- πριάδου - Αθήνα, με σταθμούς στο Αγρίνιο, στη Ρόδο και στον Βόλο), FAT 171 (Ιωάννινα, με παράρτημα στην Κέρκυρα), FAT 175 (Αλεξαν­δρούπολη). 6) Υπηρεσίες αρμοδιότητας δολιο­φθορών. FAT 218 (Αθήνα), FAT 219 (Αθήνα), FAT 250 (Θεσσαλονίκη), γ) Υπηρεσίες αρμοδιότη­τας αντικατασκοπείας. FAT 375 (Αθήνα), FAT 377 (Ιωάννινα), FAT 382 (Κρήτη), FAT 383 (Χίος - Μυτιλήνη), FAT 384 (Ρόδος), FAT 390 (Θεσσαλο­νίκη).

Οι αναφορές και οι εκθέσεις των παραπά­νω υπηρεσιών, οι οποίες υπάγονταν διοικητικά στην Υπηρεσία Abwehr Νοτιοανατολής (Leitstelle Abwehr) με έδρα το Βελιγράδι, διαβι­βάζονταν στην Ομάδα Στρατιών Ε (Γραφείο Α- ντικατασκοπείας - Πληροφοριών - Ic/AO) και κοινοποιούντο στις διοικήσεις των σωμάτων στρατού, στις οποίες υπάγονταν από τακτικής πλευράς.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑΠαράλληλα με την πολύπλοκη στρατιωτι­

κή οργάνωση, την πολιτική εξουσία εκπροσω­πούσε ο πληρεξούσιος εκπρόσωπος του Ράιχ στην Ελλάδα, με αρμοδιότητα επί οικονομι­κών, πολιτικών και δημοσιονομικών θεμάτων. 0 ίδιος επίσης ήταν σύνδεσμος του γερμανι­κού Υπουργείου Εξωτερικών με την ελληνική κατοχική Κυβέρνηση. Τη θέση αυτή κατείχε αρχικά ο Δρ Γκύντερ Αλτενμπουργκ. Τον Ο­κτώβριο του 1942 ως ειδικός πληρεξούσιος

60 Η ΚΑΤΑΛΗΞΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΔΙΟΙΚΗΤΩΝ• Οι πτέραρχοι Λαντς, Φέλμυ και Σπάιντελ καταδικάσθηκαν τον Φεβρουάριο του 1948 από το αμερικανικό στρατοδικείο της Νυρεμβέργης («Δίκη των «νοτιοανατολικών στρα­τηγών») σε ποινές φυλακίσεως 12 και 15 ετών οι δύο πρώτοι και ο τρίτος σε 20 έτη. Το 1951 αποφυλακίσθηκαν.• Ο πτέραρχος Λαίρ καταδικάσθηκε από γιουγκοσλαβικό στρατοδικείο σε θάνατο, επει­δή κρίθηκε ένοχος για τον από αέρος βομβαρδισμό της γιουγκοσλαβικής πρωτεύουσας στις 6 Απριλίου 1941 (ήταν διοικητής του 4ου Αεροπορικού Στόλου της Luftw affe). Εκτε- λέσθηκε με απαγχονισμό στο Βελιγράδι το έτος 1947.• Ο στρατάρχης φον Βάιχς αποφυλακίσθηκε το 1948, επειδή διακόπηκε η εναντίον του ποινική δίωξη λόγω της κακής καταστάσεως της υγείας του.• Οι στρατηγοί Μπρόγιερ και Μύλλερ, διοικητές του Οχυρού Κρήτης, καταδικάσθηκαν από το ελληνικό δικαστήριο εγκληματιών πολέμου σε θάνατον και εκτελέσθηκαν με τυ­φεκισμό τον Μάιο του 1947. Στις εφημερίδες της 21ης Μαϊου 1947 δημοσιεύθηκε σχετι­κά η ακόλουθη επίσημη ανακοίνωση: «Χθες (20 Μαϊου), την 5ην πρωινήν και εις τον παρά τα στρατιωτικά κτίρια Χαϊδαρίου χώρον - όπου οι Γερμανοί εξετέλουν τους Ελληνας πα- τριώτας κατά την Κατοχήν - εγένετο η εκτέλεσις της θανατικής ποινής των Γερμανών στρατηγών Φρειδερίκου Γουλιέλμου Μύλλερ και Μπρσύνο-Οσβανλτ Μπρόγιερ, καταδι- κασθέντων την 9η Δεκεμβρίου 1946 εις θάνατον υπό του ειδικού ελληνικού στρατοδικεί­ου εγκληματιών πολέμου δΓ εγκλήματα πολέμου (φόνους, εμπρησμούς, αρπαγάς). Οι δύο Γερμανοί είχον υποβάλει αίτησιν χάριτος, απορριφθείσαν».• Ο στρατηγός των S S Στρόοπ παραδόθηκε από τους Αμερικανούς στους Πολωνούς και εκτελέσθηκε με απαγχονισμό το 1947 στη Βαρσοβία.• Ο στρατηγός των S S Σιμάνα αυτοκτόνησε τον Σεπτέμβριο του 1948 στις φυλακές του Σάλτσμπουργκ όπου εκρατείτο ως υπόδικος.• Ο διοικητής της SIPO-SD, συνταγματάρχης των S S Μπλούμεν, καταδικάσθηκε από το στρατοδικείο της Νυρεμβέργης σε θάνατο. Η ποινή του μετετράπη σε ισόβια και τελικά αποφυλακίσθηκε κατόπιν τριετούς φυλακίσεώς του.

του Ράιχ για τη ΝΑ Ευρώπη τοποθετήθηκε, με έδρα το Βελιγράδι, ο πρεσβευτής Δρ Νοϋμπά- χερ. Στην πραγματικότητα αυτοί οι εκπρόσω­ποι του γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών είχαν μάλλον συμβουλευτικό ρόλο στη γερμα­νική στρατιωτική διοίκηση, συμμορφούμενοι, κατά κανόνα, με τις τελικές αποφάσεις των στρατιωτικών διοικητών.

ΕΠΙΛΟ ΓΟ ΣΑυτές ήταν, περιληπτικά, η οργάνωση, η

δομή και οι αρμοδιότητες των διαφόρων γερ­μανικών υπηρεσιών στην Ελλάδα κατά την Κατοχή. Ομως το πλήρωμα του χρόνου για την απελευθέρωση της Ελλάδας είχε έλθει. Λόγω της ραγδαίας εξελίξεως των πολεμικών επιχειρήσεων στον βαλκανικό χώρο (κάθοδος των σοβιετικών στρατευμάτων στη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και τη Γιουγκοσλαβία) οι Γερμα­νοί, απειλούμενοι με αποκοπή και εγκλωβι­σμό, άρχισαν να αποσύρουν τις δυνάμεις τους και να εγκαταλείπουν σταδιακά την Ελ­λάδα με βραδύ ρυθμό, υφιστάμενοι επουσιώ­δη παρενόχληση τόσο από την πλευρά των α­νταρτών, όσο και από τις βρετανικές δυνά­μεις.

Αργά τη νύκτα της 11ης Οκτωβρίου 1944 ο πτέραρχος Χέλμουτ Φέλμυ, διοικητής των γερμανικών δυνάμεων Αθήνας, κήρυξε μονο- μερώς την Αθήνα (όχι και τον Πειραιά) ανοχύ­ρωτη πόλη με την ακόλουθη επιστολή του προς τον κατοχικό δήμαρχο Αθήνας (8): «Εχω την τιμήν να σας ανακοινώσω ότι ο Γερμανι­κός Στρατός εκήρυξε τας Αθήνας ανοικτήν πόλιν. Η αποχώρησις των γερμανικών στρα­τευμάτων από την περιοχήν της πόλεως ήρχι- σε. Το μέτρον τούτο λαμβάνεται με την προσ­δοκία ότι θα εκτιμηθεί επίσης και από τον ε­χθρόν».

Οι τελευταίες τελετουργικές πράξεις (υ­ποστολή της γερμανικής σημαίας από την Α­κρόπολη, συμβολική παράδοση των κλειδιών της πόλεως στον δήμαρχο της Αθήνας και κα­τάθεση στεφάνου από γερμανικό στρατιωτικό τμήμα στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη), έγιναν νωρίς το πρωί της επομένης, 12 Οκτω­βρίου 1944. Την ημέρα εκείνη έληγε επισήμως η κατοχή, η οποία είχε αρχίσει στις 27 Απριλί­ου 1941 (όταν οι Γερμανοί εισέρχονταν στην ελληνική πρωτεύουσα), και ο λαός σε παραλή­ρημα ενθουσιασμού πανηγύριζε την απελευ­θέρωσή του. Στις 18 Οκτωβρίου έγινε-και η τυ­πική αποκατάσταση του ελληνικού κράτους με την πανηγυρική είσοδο της υπό τον Γεώρ­γιο Παπανδρέου Κυβερνήσεως Εθνικής Ενό- τητος στην Αθήνα.

Η απελευθέρωση της Ελλάδας ολοκληρώ­θηκε με την παράδοση των τελευταίων γερ­μανικών φρουρών, οι οποίες είχαν παραμείνει απομονωμένες στην Κρήτη και σε μερικά νη­σιά του Αιγαίου, τον Μάιο του 1945, αμέσως μετά την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Γερ­μανίας. Η αποχώρηση όμως των Γερμανών δεν θα εσήμαινε, δυστυχώς και τη λύτρωση της Ελλάδας από τα δεινά της. Ο Δεκέμβριος του 1944 έριχνε ήδη τη φοβερή του σκ'ιά.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΗ Μ ΕΙΩ ΣΕΙΣ(1) Η απόβαση αυτή, όπως είναι γνωστό, δεν επρόκειτο να γίνει ποτέ στην Ελλάδα, όπως παραπλανούσαν οι Σύμμαχοι τους Γερμανούς και την ελληνική αντίσταση (Σχέδιο «Animals» - Ζώα), αλλά στη Σικελία (10 Ιουλίου 1943) και ακολούθως στις ακτές της Ιταλίας. Για την αντιμετώπιση της υποτιθεμένης αποβάσεως των Συμμάχων ο Χίτλερ έστειλε τον στρατάρχη Ρόμμελ, το μεγάλο στρατιωτικό αστέρι της Γερμανίας, για να οργανώσει την άμυνα της κατεχόμενης Ελλάδας. Ο Ρόμμελ έφθασε αεροπορικώς στη Θεσσαλονίκη στις 25 Ιουλίου 1943. Η άφιξή του όμως συνέπεσε με την καθαίρεση και τη σύλληψη του Μουσολίνι και την ανάθεση της πρωθυπουργίας, από τον βασιλιά της Ιταλίας, στον στρατάρχη Μπαντόλιο.Κατόπιν τούτου ο Ρόμμελ διατάχθηκε να επιστρέφει αμέσως στη Γερμανία.(2) Στρατιωτικοί διοικητές της Ελλάδας διετέλεσαν ο πτέραρχος (General der Flieger) Βάλτερ Σπάιντελ (8.9.43 - 31.5.44) και ο αντιστράτηγος Χάιντς Σόιερλεν (1.6.44 - 4.9.44). Ο Σπάιντελ δεν πρέπει να συγχέεται με τον συνώνυμό του στρατηγό του Στρατού Χάιντς Σπάιντελ, επιτελάρχη του Ρόμμελ κατά τη μάχη της Νορμανδίας το 1944.(3) Κατά την περίοδο αυτή είχαν συγκροτηθεί στην Αθήνα, από την κατοχική κυβέρνηση Ιωάν. Ράλλη, τρία ευζωνικά τάγματα ασφαλείας, για να αποτελέσουν μια αντίρροπη ένοπλη δύναμη προς τον ΕΛΑΣ Αθήνας. Τα τρία αυτά τάγματα απετέλεσαν το Ιον Σύνταγμα Ευζώνων Αθηνών (Sicherheits Evzonen Regiment κατά τους Γερμανούς), στρατωνίζονταν δε ως εξής: η διοίκηση του Συντάγματος με ένα τάγμα στους στρατώνες του Γουδί, ένα τάγμα στο εργοστάσιο Μαργαρίτη (σήμερα κατάστημα τράπεζας), επί της σημερινής οδού Καλλιρρόης, κοντά στον ναό του Αγ. Παντελεήμονος, και ένα τάγμα στα υπάρχοντα τότε παραπήγματα, στο τέρμα της οδού Πατησίων.(4) Ο βαθμός του ομαδάρχη (Gruppenführer) δεν πρέπει να συγχέεται με τον ομώνυμο χαμηλό βαθμό του τακτικού στρατού. Ο ομαδάρχης αντιστοιχούσε στον βαθμό του αντιστρατήγου του στρατού, τον οποίο ο κάτοχός του έφερε ταυτόχρονα (π.χ. «γκρουπενφύρερ» (ομαδάρχης) των S S και αντιστράτηγος (generaleutnant) των Μαχίμων (W affen) SS ).(5) Στην Ελλάδα, όπως και στις κατεχόμενες άλλες χώρες της Ευρώπης, οι υπηρεσίες της GESTAPO, της KRIPO και της SD συνεργάζονταν στενά στο πλαίσιο κλιμακίου SIPO-SD που τελούσε υπό εντεταλμένο αρχηγό SIPO-SD (Befehlshaber der SIPO- SD). Τα κλιμάκια αυτά ήταν διαρθρωμένα σε τμήματα αντίστοιχα των διευθύνσεων της RSH A και εξαρτώντο διοικητικά μεν, ως υπηρεσία, από τον ανώτερο αρχηγό των S S και της Αστυνομίας (H SSPF), επιχειρησιακά δε από τις αρμόδιες διευθύνσεις της RSHA. Προς υποδήλωση της ενιαίας υπηρεσίας της Αστυνομίας Ασφαλείας και της SD εχρησιμοποιείτο, γενικά, στα κατεχόμενα εδάφη η σύντμηση SIPO-SD. Η Γκεστάπο, η οποία δρούσε κατά κύριο λόγο εντός της Γερμανίας, ουδέποτε λειτούργησε επίσημα ως αυτοτελής υπηρεσία στις κατεχόμενες από τους Γερμανούς χώρες της Ευρώπης.

Στεφάνι των Γερμανών στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, λίγο πριν από την αποχώρησή τους (φωτ. Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ).

(6) Μια από τις πιο αιματηρές επιδρομές μονάδων S S σε συνεργασία με τα ευζωνικά Τάγματα Ασφαλείας έγινε στις 17 Αυγούστου 1944 στη συνοικία Κοκκινιά του Πειραιά. Επρόκειτο για το περίφημο «μπλόκο της Κοκκινιάς» το οποίο κατέληξε στη σύλληψη χιλιάδων κατοίκων, οι οποίοι οδηγήθηκαν αρχικά στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου και στη συνέχεια σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως στη Γερμανία, και στην επιτόπου εκτέλεση περίπου 100 κατοίκων.(7) Abwehr (Αμυνα): Η υπό τον ναύαρχο Κανάρη Μυστική Υπηρεσία των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων (κατασκοπεία- αντικατασκοπεία-δολιοφθορές). Μετά την εναντίον του Χίτλερ απόπειρα (20.7.44) η Abwehr διαλύθηκε, το δε απομένον τμήμα της ενσωματώθηκε στην Κεντρική Υπηρεσία Ασφαλείας του Ράιχ (RSH A ) ως Στρατιωτική Υπηρεσία (M ilitarishes Amt). Ο Κανάρης συνελήφθη, ως ενεχόμενος στην απόπειρα κατά του Χίτλερ, καταδικάσθηκε από

Η Αθήνα κηρύσσεται από τους Γερμανούς ανοχύρωτη πόλη. Παράδοση της πόλης στον δήμαρχο Αθηναίων Αγγελο Γεωργάτο στις 12 Οκτωβρίου 1944 (φωτ. Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ).

στρατοδικείο των S S σε θάνατο και εκτελέσθηκε με απαγχονισμό τον Απρίλιο του 1945, λίγο πριν από το τέλος του Γ ’ Ράιχ.(8) Ανακηρύχθηκε η Αθήνα και όχι και ο Πειραιάς ανοχύρωτη πόλη (Offener Stadt) μονομερώς από τους Γερμανούς, λόγω αρνήσεως του Συμμαχικού Στρατηγείου Μεσογείου να διαπραγματευθεί με τους Γερμανούς εάν προηγουμένως αυτοί δεν δήλωναν ότι παραδίδονται άνευ όρων.

Π Η ΓΕΣ-ΒΟ ΗΘ ΗΜ ΑΤΑ(1) Interrogation Report του Ειδικού Κέντρου Ανακρίσεως Αιχμαλώτων Πολέμου της 1ης Βρετανικής Στρατιάς, φάκ. 939, «Organisation and personalities of Gestapo and Sipo in Greece 1944».(2) Εκθεση Ασφαλείας (Security Summary) του 3ου Βρετανικού Σώματος Στρατού, No 1, με ημερομηνία 5 Νοεμβρίου 1944, Αθήνα.(3) Εκθεση του στρατηγού Σιμάνα, ανωτέρου αρχηγού των S S και της Αστυνομίας Ελλάδας, επί της δράσεως των γερμανικών αστυνομικών υπηρεσιών στην Ελλάδα, με ημερομηνία 2 Νοεμβρίου 1944 (Bericht der H SSPF über den Einsatz von Polizeikraften in Griechenland).(4) Ενορκη κατάθεση, στο 2o Ε Γ του ΓΕΣ (1 Μαϊου 1945), του διερμηνέα των γερμανικών αστυνομικών υπηρεσιών Αντωνάδου.(5) Τηλεφωνικός κατάλογος του Κλιμακίου SIPO-SD Αθήνας, έτους 1944.(6) Hassemann Friedrich: GESCHICHTE DER 4 S S PO LIZEI DIVISION.(7) Martin Seckendorf: H ELLAS UNTER DEM HAKENKREUZ, Αθήναι, 1998.(8) Εφημερίδες της εποχής (εκδίδονταν υπό καθεστώς λογοκρισίας των αρχών κατοχής).

61

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΟΑΝΤΣΙΟ

Βρετανοί στρατιώτες φωτογραφίζονται πάνω σε ένα άρμα Sherman. Αρκετοί ήταν εκείνοι που είχαν αντίρρηση για τη χρησιμοποίηση της 1ης βρετανικής Μεραρχίας στο Αντσιο, επειδή οι "Τόμμυς" χρησιμοποιούσαν διαφορετικού διαμετρήματος τυφέκια και πυροβόλα, οδηγούσαν διαφορετικά οχήματα και έτρωγαν διαφορετικού τύπου τροφές από τους Αμερικανούς. Η χρήση δύο αμερικανικών μεραρχιών στο πρώτο κύμα 9α διευκόλυνε αρκετά τη διοικητική μέριμνα και 9α απλοποιούσε το ζήτημα του ανεφοδιασμού, αλλά ο Τσώρτσιλ επέμενε για τη συμμετοχή των στρατιωτών του στην επιχείρηση "Shingle"

Το γερμανικό αντιαεροπορικό πυροβόλο των 88 mm εξακολουθούσε και στο Αντσιο να είναι η μάστιγα των συμμαχικών αρμάτων. Από τα σύμβολα που έχει ζωγραφίσει το πλήρωμα αυτού του όπλου στην κάννη του φαίνεται πως το συγκεκριμένο πυροβόλο ήταν υπεύθυνο για την καταστροφή τεσσάρων εχθρικών αρμάτων και ενός αεροσκάφους.

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Η ΑΠΟΒΑΣΗ

ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΣΤΟ

ΑΝΤΣΙΟ, ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟ

ΤΟΥ 1944, ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ

ΝΑ ΕΧΕΙ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙ ΣΕ ΜΙΑ

ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΗ ΚΑΙ

ΓΡΗΓΟΡΗ ΝΙΚΗ. ΑΝΤΙΘΕΤΑ

ΟΔΗΓΗΣΕ ΣΕ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ

ΠΛΕΟΝ ΑΙΜΑΤΟΒΑΜΜΕΝΑ

ΠΕΔΙΑ ΜΑΧΩΝ ΓΙΑ

ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΜΗΝΕΣ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Καθώς το 1943 έβαινε προς το τέλος του οι Σύμμαχοι έμοιαζαν να έχουν περιέλθει σε αμηχανία σχετικά με το τι θα έπρεπε να πράξουν στη συνέ­χεια στο μέτωπο της Μεσογείου. Σύμφωνα με

τα όσα είχαν συμφωνηθεί κατά τον προηγού­μενο Μάιο σε μια σύσκεψη ανωτάτων επιτε­λών στην Ουάσιγκτον, αμέσως μετά την κατά­ληψη της Σικελίας οι αμερικανικές μεραρχίες που δρούσαν ως τότε στο συγκεκριμένο θέα­τρο επιχειρήσεων όφειλαν να μεταψερθούν στο Ηνωμένο Βασίλειο προκειμένου να προε­τοιμαστούν εντατικά για το μεγάλο και αποφα­σιστικό εγχείρημα της διάβασης της Μάγχης. Οι ενστάσεις που είχε εκφράσει τότε ο Βρετα­νός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ, υπο­στηρίζοντας την ανάγκη να προσβληθεί το "μαλακό υπογάστριο" του Αξονα, είχαν απορρι- φθεί, αλλά από ό,τι έδειξαν αργότερα τα γεγο­νότα δεν είχαν σταματήσει να διατυπώνονται. Οπαδός της έμμεσης προσέγγισης ο Τσώρτσιλ οραματιζόταν μια συμμαχική εκστρατεία που θα εκμεταλλευόταν τις επιτυχίες στη βόρεια Αφρική και στη Μεσόγειο και θα επιχειρούσε να παραβιάσει το γερμανικό "Φρούριο Ευρώ­πη" όχι από την αναμενόμενη κατεύθυνση της δυτικής Γαλλίας, αλλά από τα Βαλκάνια ή την Ιταλία, με την προώθηση μιας ισχυρής αιχμής που θα στόχευε στη μοναδική οδό προσπέλα­σης της κεντρικής Ευρώπης από τον Νότο: το

κενό της Λουμπλιάνα. Οι Γερμανοί θα δέχο­νταν το πλήγμα στο πλευρό τους και η γηραιά ήπειρος θα απελευθερωνόταν από τον ζυγό του Χίτλερ πριν οι Σοβιετικοί προλάβουν να πατήσουν στα ανατολικά. Η θεωρία αυτή ήταν ίοως ευφυής και ενδιαφέρουσα, αλλά ήταν πρακτικά αδύνατο να εφαρμοστεί κατά τη συ­γκεκριμένη περίοδο και με τα δεδομένα μέσα των Συμμάχων. Δεν υπήρχαν αρκετά μεγάλα λιμάνια στη Μεσόγειο από όπου θα μπορούσε να ανεφοδιαστεί ένα ογκώδες στράτευμα, ενώ οι γερμανικές δυνάμεις οι οποίες καραδοκού­σαν κοντά στις Αλπεις θα καθιστούσαν την προέλαση εξαιρετικά δύσκολη.

Αν όμως διακρινόταν από κάτι ο Τσώρτσιλ, αυτό ήταν το πείσμα του. Μπορεί να έχασε τον πρώτο "γύρο", αλλά δεν εγκατέλειψε την προ­σπάθεια. Επί 28 χρόνια τον κατέτρεχε το φά­ντασμα της παταγώδους αποτυχίας στην Καλ- λίπολη (που είχε προέλθει από μια επίσης δική του ιδέα περί "μαλακού υπογαστρίου", όταν ή­ταν πρώτος λόρδος του Ναυαρχείου) και ήθε­λε να αποδείξει τόσο στον εαυτό του, όσο και στους πολυάριθμους επικριτές του ότι η αρχή της έμμεσης προσέγγισης ήταν σωστή και μπορούσε να αποφέρει θεαματικά αποτελέ­σματα. Ο Βρετανός πρωθυπουργός άσκησε όλη την επιρροή του για να καθυστερήσει τη μεταφορά των αμερικανικών μεραρχιών από τη Σικελία έπειτα από την κατάληψη του νησι­

ού και πέτυχε να κρατήσει αυτή τη δύναμη ως εφεδρεία σε περίπτωση που η προέλαση της βρετανικής 8ης Στρατιάς στη νότια Ιταλία συ­ναντούσε προβλήματα. Η στρατηγική κατά­σταση όμως άλλαξε άρδην όταν τον Αύγουστο η φασιστική κυβέρνηση του Μπενίτο Μουσο- λίνι κατέρρευσε. Οι Ιταλοί έδειχναν φανερά ότι ήθελαν να συνθηκολογήσουν, αλλά απα­ραίτητη προϋπόθεση για να το πράξουν ήταν να έχουν τη συνδρομή και την προστασία των συμμαχικών στρατευμάτων. Η αμερικανική 5η Στρατιά του 48χρονου στρατηγού Μαρκ Κλαρκ ήταν πια υποχρεωμένη εκ των πραγμά­των να παραμείνει στη Μεσόγειο. Ως τις αρχές Οκτωβρίου του 1943 οι Σύμμαχοι είχαν στην κατοχή τους τα αεροδρόμια της Φότζια και τα μεγάλα λιμάνια της Νάπολι και του Μπάρι και φαινομενικά είχαν πετύχει τους στρατηγικούς στόχους και υπαγόρευε η κοινή λογική. Επι­πλέον ο Χίτλερ είχε αντιδράσει άμεσα στην ι­ταλική "προδοσία" και είχε υιοθετήσει το σχέ­διο του στρατάρχη Αλμπερτ Κέσσελρινγκ για μια όσο το δυνατόν πιο παρατεταμένη άμυνα στο ορεινό έδαφος αυτής της χώρας. Τα γερ­μανικά στρατεύματα έδρασαν ακαριαία σύμ­φωνα με ένα προμελετημένο σχέδιο που έφε­ρε την ειρωνική ονομασία "Αξονας" και είχαν εισρεύσει στη βόρεια και στην κεντρική Ιταλία σε μεγάλους αριθμούς εξουδετερώνοντας και αφοπλίζοντας τον Ιταλικό Στρατό. Ο Κέσσελ- ρινγκ αντιλήφθηκε αμέσως ότι οι επιδεινούμε- νες καιρικές συνθήκες και το δύσβατο έδαφος του έδιναν μια μοναδική ευκαιρία να ανακόψει τη συμμαχική προέλαση σε μια συ­μπαγή γραμμή νότια της Ρώμης. Επί δεκαε­τίες οι μαθητές των στρατιωτικών σχολών της Ιταλίας μελετούσαν συστηματικά και καλού­ντο να διεξάγουν φανταστικές μάχες με αντι­κείμενο την υπεράσπιση αυτής ακριβώς της φυσικά οχυρής αμυντικής γραμμής, που έτε­μνε κάθετα την οροσειρά των Απεννίνων από τις ακτές της Αδριατικής στην Ορτόνα μέσω του Κασσίνο ως τις εκβολές του ποταμού Λίρι στην Τυρρηνική θάλασσα. Αμερικανοί και Βρε­τανοί δεν είχαν ιδέα για το πόσο ανθεκτική μπορούσε να είναι αυτή η αλυσίδα τοποθε­σιών (που ο Κέσσελρινγκ αποκαλούσε πια "γραμμή Γκούσταβ"), αλλά οι Γερμανοί επιτε­λείς ήταν εξοικειωμένοι με το θέμα και όταν παρουσιάστηκε η ανάγκη βελτίωσαν κατακό- ρυφα την ισχύ της, αναθέτοντας στους εργά­τες του μεθοδικού Οργανισμού Τοντ να κατα­σκευάσουν σειρά από οχυρωματικά έργα, κα­ταφύγια και πολυβολεία από σκυρόδεμα, ναρ­κοπέδια, αντιαρματικές παγίδες και τάφρους.

Η πρώτη βροχή του φθινοπώρου έπεσε στη Νάπολι την 1η Οκτωβρίου 1943 και γρήγο­ρα οι Αμερικανοί ξέχασαν όλα τα διαφημιστικά φυλλάδια που είχαν διαβάσει στην πατρίδα τους για την "ηλιόλουστη Ιταλία". Στην αρχή ή­ταν απλώς ένα ψιλόβροχο που ήλθε σαν ανα­κούφιση έπειτα από τους μήνες της ξηρασίας του καλοκαιριού, αλλά τον Οκτώβριο τα σύν­νεφα πύκνωσαν και τον επόμενο μήνα οι βρο­χές έπεφταν πια καταρρακτωδώς - με εξαίρε­ση μόνο τρεις ημέρες. Οι κοιλάδες μετατρά- πηκαν σε βάλτους και τα οχήματα βυθίζονταν ως τους άξονές τους. Τον Δεκέμβριο άρχισαν οι χιονοπτώσεις και μαζί τους ήλθαν τα πρώτα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η απόβαση στο Αντσιο υπαγορεύτηκε από την ανάγκη υπερκέρασης της "γραμμής Γ κ ο ύ σ τ α β Η τοποθεσία βρισκόταν κοντά στους αυτοκινητόδρομους 6 και 7που οδηγούσαν στη Ρώμη.

περιστατικά κρυοπαγημάτων. Οχυρωμένοι πί­σω από βράχους, μέσα σε σπηλιές ή πάνω σε θεόρατες κορυφές οι Γερμανοί επιβράδυναν τη συμμαχική προέλαση έως ότου αυτή στα­μάτησε τελείως και οι αντίπαλοι περιορίστη­καν πια σε ανταλλαγή πυρών πυροβολικού. 0 επικεφαλής της 15ης Ομάδας Στρατιών, στρα­τηγός σ§ρ Χάραλντ Αλεξάντερ, που είχε υρό τις διαταγές του την αμερικανική 5η Στρατιά και τη βρετανική 8η Στρατιά, τηλεγράφησε στον Τσώρτσιλ αναφέροντας την ανησυχία του για την εντεινόμενη γερμανική αντίσταση, καθώς και την υποψία του για την εκδήλωση μιας αντεπίθεσης από μέρους του εχθρού, ό­πως έδειχναν οι πληροφορίες για μετακίνηση νέων εφεδρειών πίσω από τη "γραμμή Γκού- σταβ". Οι Σύμμαχοι αναλώθηκαν σε νέες μετω­πικές προσβολές κατά της εχθρικής αμυντι­κής τοποθεσίας, μετέφεραν από τη Σικελία ο­λόκληρο το II αμερικανικό Σώμα και ενισχύθη- καν με νέες μονάδες του Γαλλικού Εκστρατευ-

τικού Σώματος.Καταλύτης για την απόβαση στο Αντσιο έ­

μελλε να είναι η διάσκεψη της Τεχεράνης, στα τέλη Νοεμβρίου. 0 Στάλιν είπε στους Τσώρ­τσιλ και Ρούζβελτ πως ο Κόκκινος Στρατός δεν διέτρεχε πια θανάσιμο κίνδυνο, είχε καταγάγει σπουδαίες νίκες σε βάρος της Wehrmacht και είχε αποκτήσει πια οριστικά την πρωτοβουλία κινήσεων. Εξέφρασε ωστόσο την πικρία του για τη μη εμπλοκή των Δυτικών συμμάχων του σε μια πιο δυναμική εκστρατεία, αναφέροντας ηως δεν χρησιμοποιούσαν κατά του εχθρού παρά μόνο ένα μικρό μέρος από τις μάχιμες μεραρχίες τους. Οι Δυτικοί άκουσαν αυτές τις παρατηρήσεις γνωρίζοντας ότι χρειάζονταν μερικούς μήνες ακόμα για να είναι σε θέση να αποβιβαστούν στην κατεχόμενη Γαλλία. Ομως μήπως θα μπορούσαν στο μεταξύ να κάνουν κάτι στο ιταλικό θέατρο;

Τα Απέννινα χώριζαν πρακτικά το μέτωπο σε δύο ανεξάρτητα τμήματα, όπου η 5η Στρα­τιά δρούσε στο δυτικό και η 8η στο ανατολικό. Εκμεταλλευόμενοι το ορεινό διακοπτόμενο έ­δαφος οι Γερμανοί κατόρθωναν ως τότε να κρατούν καθηλωμένες και τις δύο στρατιές, έ­χοντας μόλις οκτώ μεραρχίες στο μέτωπο. Οι

λόγοι γοήτρου είχαν επίσης ιδιαίτερη σημασία για τον Τσώρτσιλ, που υποστήριζε ανοικτά πως "τίποτα λιγότερο από την κατάληψη της Ρώ­μης δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ως επιτυ­χής έκβαση της εκστρατείας γι' αυτόν τον χρόνο". Υπήρχαν όμως τα μέσα για μια τέτοια επιχείρηση;

Ο Αλεξάντερ ενημέρωσε τον πρωθυπουρ­γό του ότι διέθετε 104 από τα μεγάλα αποβατι- κά σκάφη LST (Landing Ship Tank - αρματαγωγά) στη Μεσόγειο, αλλά ως τις 15 Φεβρουάριου 1944 τα 68 από αυτά έπρεπε να αναχωρήσουν για τη Βρετανία για να συμμετάσχουν στην ε­πιχείρηση "Overlord". Για να έχει οποιαδήποτε πιθανότητα επιτυχίας μια απόβαση στο Αντσιο θα έπρεπε να διενεργηθεί από δύο τουλάχι­στον μεραρχίες που η μεταφορά τους απαι­τούσε 84 σκάφη LST. Με ένα προσωπικό τηλε­γράφημά του στον πρόεδρο Ρούζβελτ ο Τσώρ­τσιλ ζήτησε την αναβολή της αναχώρησης των 68 αρματαγωγών "για τρεις εβδομάδες", κα­θώς αν οι Σύμμαχοι "δεν άρπαζαν αυτή την ευ­καιρία θα έπρεπε να αναμένουν την πλήρη χρεοκοπία της εκστρατείας στη Μεσόγειο μέ­σα στο 1944". Στις 28 Δεκεμβρίου έλαβε στο Μαρακές την απάντησή του: συμφωνούσε με την καθυστέρηση της αναχώρησης των απο­δοτικών, αλλά τόνιζε την πρωταρχική σημασία της επιχείρησης "Overlord". Ο "κύβος" για την απόβαση στο Αντσιο είχε ριφθεί.

Την ίδια ημέρα ο Τσώρτσιλ είχε εκτενή συ­ζήτηση με τους στρατηγούς Αϊζενχάουερ και Αλεξάντερ, κατά την οποία ο τελευταίος εξέ­θεσε το σχέδιό του για την αμφίβια επιχείρη­ση. Την απόβαση θα διενεργούσαν η έμπειρη 3η αμερικανική Μεραρχία Πεζικού και η βρε­τανική 1η Μεραρχία Πεζικού. Το μικρό λιμάνι του Αντσιο απείχε 45 km από τη Ρώμη και είχε εξαίρετο αιγιαλό για την απόβαση στρατευμά­των και οχημάτων. Προς τα βόρεια βρίσκονταν τα όρη Αλμπάνι, ύψους 1.000 m, που φρουρού­σαν τη δίοδο προς την Αιώνια Πόλη. Αν και το γνωστό ιστορικό ρητό λέει πως "όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη", τον χειμώνα του 1943-44 οι Σύμμαχοι είχαν μόνο τρεις δρόμους για να φθάσουν ως την ιταλική πρωτεύουσα, καθέ­νας από τους οποίους ήταν φραγμένος από τους Γερμανούς. Ο αυτοκινητόδρομος αρ. 6 που συνέδεε τη Νάπολι με τη Ρώμη περνώντας από το Βαλμοντόνε είχε "ρίζες" 25 αιώνων, α­κολουθώντας τα ίχνη της αρχαίας Βία Καζιλίνα που χρησιμοποίησαν κατά καιρούς οι ρωμαϊ­κές λεγεώνες, ο Καρχηδόνιος στρατηλάτης Αννίβας και ο Βυζαντινός στρατηγός Βελισά- ριος. Ομως τον είχαν κλείσει οι Γερμανοί στο Κασσίνο. Ο (δυτικότερος) αυτοκινητόδρομος αρ. 7, που περνούσε από τα όρη Αουρούντσι και τον ποταμό Γκαριλιάνο για να στρίψει έπει­τα προς την Τσιστέρνα και το Βελέτρι, να ελι- χθεί γύρω από τα όρη Αλμπάνι και να καταλή- ξει στη Ρώμη, δεν ήταν άλλος από την πασί­γνωστη Αππία Οδό που ακολουθούσαν οι Ρω­μαίοι αυτοκράτορες όταν επέστρεφαν θριαμ­βευτές στην πρωτεύουσά τους. Ηταν αδύνατο όμως να τον χρησιμοποιήσουν οι Σύμμαχοι καθώς ο εχθρός μπορούσε να τον φράξει πο­λύ εύκολα μέσα στις οφιοειδείς στροφές των ορέων Αουρούντσι. Ο τρίτος δρόμος, ο αυτο­κινητόδρομος αρ. 5, κατέληγε μεν στη Ρώμη

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

αλλά είχε κατεύθυνση από τα ανατολικά προς τα δυτικά και βρισκόταν πίσω από τη "γραμμή Γκούσταβ". Αν οι Σύμμαχοι ήθελαν να φθά- σουν στη Ρώμη θα μπορούσαν να το κάνουν μόνο με δύο τρόπους: με μετωπική επίθεση "ανοίγοντας" τη Βία Καζιλίνα ή με απόβαση από τη θάλασσα. Επέλεξαν να χρησιμοποιή­σουν και τους δύο ταυτόχρονα.

Με μια πρώτη ματιά στον χάρτη ήταν φα­νερό πως μια δύναμη που θα αποβιβαζόταν στο Αντσιο και θα προωθείτο γρήγορα προς το Βελέτρι, στην κοιλάδα μεταξύ των ορέων Αλ- μπάνι και Κόλι Λεπίνι, θα μπορούσε όχι μόνο να απειλήσει τη Ρώμη, αλλά και να θέσει υπό την κατοχή της και τους δύο αυτοκινητόδρο­μους αποκόπτοντας ουσιαστικά όλες τις ε­χθρικές μονάδες στον Νότο. Οι Βρετανοί θα αποβιβάζονταν βόρεια του Αντσιο και οι Αμε­ρικανοί νότια. Ολοι θα υπάγονταν στο VI Σώμα υπό τον 54χρσνο Αμερικανό υποστράτηγο Τζων Λούκας. Η επιχείρηση με την κωδική ονο­μασία "Shingle" θα γινόταν στις 22 Ιανουαρίου1944.

Η 3η Μεραρχία είχε διακριθεί τόσο στη Σι­κελία, όσο και στο Σαλέρνο και διοικείτο από τον 49χρονο στρατηγό Λούσιαν Τράσκοτ. Η βρετανική 1η Μεραρχία του υποστράτηγου Ουίλιαμ Πένυ είχε πολεμήσει στην Τυνησία και έπειτα από την κατάληψη της νήσου Παντελε- ρία ετηρείτο ως εφεδρεία. Η "αχίλλειος πτέρ­να" του VI Σώματος ήταν η κεφαλή του. Ο υπο­στράτηγος Λούκας τα είχε πάει αρκετά καλά ως τότε στην ιταλική εκστρατεία, αλλά οι με­γάλες ευθύνες που επωμίσθηκε μαζί με τη δι­οίκηση του VI Σώματος τον είχαν καταβάλει. Ε­πειτα από αρκετούς μήνες έντονης δράσης ε­ξέφραζε πια με κάθε ευκαιρία την απαισιοδο­ξία του για την τύχη της απόβασης στο Αντσιο: “Εχω τον απόλυτα ελάχιστο αριθμό πλοίων και αεροσκαφών... η δύναμη που πρέπει να αποβι­βαστεί με βιασύνη είναι ισχνή και δεν διαθέτω αρκετό πυροβολικό για να με υποστηρίξει". Ο Αλεξάντερ τον επέλεξε για τη διοίκηση των α­ποδοτικών τμημάτων επειδή απλώς "δεν υπήρ­χε άλλος σωματάρχης διαθέσιμος εκείνη την περίοδο". Θέλοντας να δώσει στον Λούκας κά­θε δυνατότητα επιτυχίας ο Κλαρκ αποφάσισε μια εβδομάδα πριν από την απόβαση να ενι- σχύσει το VI Σώμα με περισσότερες δυνάμεις μεταξύ των οποίων ήταν το μεγαλύτερο μέρος της αμερικανικής 1ης Τεθωρακισμένης Με­ραρχίας του Ερνεστ Χάρμον και ένα σύνταγμα της 45ης Μεραρχίας Πεζικού του Ουίλιαμ Η- γκλς. Αν χρειαζόταν θα ακολουθούσαν τα υ­πόλοιπα τμήματα αυτών των σχηματισμών. Οι φόβοι του Λούκας για τη σπουδή με την οποία είχε ετοιμαστεί η επιχείρηση επαληθεύτηκαν στις 19 Ιανουαρίου, όταν η γενική δοκιμή της απόβασης που έγινε κοντά στο Σαλέρνο κατέ­ληξε σε παταγώδη αποτυχία με την απώλεια αρκετού υλικού και ανδρών. Ομως δεν υπήρχε χρόνος για νέα δοκιμή. Η αρμάδα των 374 πλοί­ων που θα εκινείτο προς το Αντσιο δεν μπο­ρούσε φυσικά να μείνει κρυφή από τους Γερ­μανούς, αλλά οι συμμαχικές υπηρεσίες πληρο­φοριών πέτυχαν να αφήσουν τον εχθρό στο σκοτάδι σχετικά με τον πραγματικό στόχο της επιχείρησης, ωθώντας τον Κέσσελρινγκ να πι­στέψει ότι η απόβαση θα μπορούσε να εκδη­

λωθεί στην τοποθεσία Τσιβιταβέκια, βόρεια της Ρώμης, ή να είναι μια απλή παραπλάνηση για να μετακινήσει τις δυνάμεις του από τη "γραμμή Γκούσταβ".

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ "SHINGLE"Στις 21 Ιανουαρίου ένας εντυπωσιακός

στόλος με σκάφη όλων των ειδών από την κα­τηγορία του καταδρομικού και κάτω απέπλευ­σε από τον κόλπο της Νάπολι για τον προορι­σμό του. Τα 210 πλοία ήταν βρετανικά, 157 αμε­ρικανικά, τέσσερα ελληνικά, δύο ολλανδικά και ένα πολωνικό. Τα μεσάνυκτα έφθασαν έξω από την παραλία του Αντσιο χωρίς οι Γερμανοί να έχουν αντιληφθεί το παραμικρό. Ενώ τα ναρκαλιευτικά καθάριζαν την οδό προσπέλα­σης, τα αποβατικά παρελάμβαναν τις μονάδες εφόδου και έπαιρναν θέση εγγύτερα στις α­κτές περιμένοντας να κοπάσει ο σφοδρός βομβαρδισμός από τα ναυτικά πυροβόλα και τις ρουκέτες των 5 in. Η απόβαση ήταν απόλυ­τα επιτυχής και όλα έδειχναν ότι ο εχθρός (που ήταν άφαντος) είχε υποστεί έναν ανεπα-

από την ως τότε επιτυχία. "Φαίνεται ότι πετύ­χαμε απόλυτο αιφνιδιασμό", τηλεγράφησε α­μέσως μετά στον Τσώρτσιλ ο διοικητής της 15ης Ομάδας Στρατιών. "Εχω επισημάνει τη ση­μασία του να αποστείλουμε ισχυρά αναγνωρι­στικά αποσπάσματα σε βάθος για να αποκτή­σουμε επαφή με τον εχθρό, αλλά ως τώρα δεν έχω λάβει τίποτα νεώτερο για τις δραστηριό- τητές τους". Ο Τσώρτσιλ απάντησε στον ίδιο αισιόδοξο τόνο: "Σας ευχαριστώ για όλα τα μη- νύματά σας. Είμαι ευτυχής που επιδιώκετε κέρδη αντί να αρκείσθε στο να οχυρώσετε το προγεφύρωμα". Η κατάσταση στο Αντσιο όμως ήταν πολύ πιο στατική από ότι φοβόταν ο Αλε­ξάντερ ή πίστευε ο Τσώρτσιλ.

Ο Λούκας θυμόταν καλά τι είχε συμβεί στο Σαλέρνο τον προηγούμενο Σεπτέμβριο, όταν οι Γερμανοί κατέφεραν μέσα σε ελάχιστο χρό­νο τέτοιο αντικτύπημα κατά του προγεφυρώ­ματος ώστε λίγο έλειψε να ρίξουν στη θάλασ­σα τους Συμμάχους. Η κατάσταση σώθηκε τό­τε από τα σφοδρά πυρά των πολεμικών πλοί­ων. Ομως ο διοικητής του VI Σώματος δεν ήθε­λε να επαναληφθεί στο Αντσιο η ίδια ιστορία.

νάληπτο αιφνιδιασμό. Η 1η βρετανική Μεραρ­χία πάτησε στην ακτή "Peter" με δύο τάγματα Βρετανών κομμάντος (9ο και 43ο) λίγο νοτιό­τερα, ενώ η 3η αμερικανική Μεραρχία αποβι­βάστηκε στην ακτή "X-Ray" αφήνοντας την κα­τάληψη των πόλεων Αντσιο και Νετούνο στα τρία τάγματα Ρέηντζερ και στους αλεξιπτωτι­στές του 504 Συντάγματος και του 509 Τάγμα­τος. Ως τις 08.00 το Αντσιο, από όπου οι Γερμα­νοί είχαν απομακρύνει ολόκληρο τον πληθυ­σμό, είχε περιέλθει σταθερά στα χέρια των Α­μερικανών και εννέα ώρες αργότερα άρχισε η αποβίβαση βαρέων όπλων και οχημάτων. Βρε­τανοί και Αμερικανοί ενώθηκαν πίσω από την πόλη και το προγεφύρωμα απέκτησε πια συ­μπαγή μορφή με το αριστερό όριό του στον ποταμό Μοτέλα και το δεξιό στο πλάτους 80 m κανάλι Μουσολίνι. Μέσα στο πρώτο 24ωρο της επιχείρησης περισσότεροι από 36.000 άνδρες είχαν αποβιβαστεί, με την απώλεια μόνο 154 συναδέλφων τους.

Πάνω από 3.000 οχήματα και τεράστιες πο­σότητες εφοδίων είχαν συσσωρευθεί στο προ­γεφύρωμα από τις πρώτες κιόλας ώρες, παρέ­χοντας σημαντικές δυνατότητες στο VI Σώμα για τη συνέχιση των επιχειρήσεων. Οι Κλαρκ και Αλεξάντερ επισκέφθηκαν το Αντσιο την ε­πομένη και έμειναν απόλυτα ικανοποιημένοι

Το ορεινό έδαφος της Ιταλίας διευκόλυνε την άμυνα και ευνοούσε έναν στρατό που

δεν διέθετε σε αφθονία μηχανοκίνητα μέσα μεταφοράς. Στη φωτογραφία Γερμανοί αλεξιπτωτιστές μεταφέρουν εφόδια με

υποζύγια στις προωθημένες θέσεις τους.

Επεδίωκε να σταθεροποιήσει πρώτα τη θέση του και να σχηματίσει μια ισχυρή εφεδρεία πριν κινηθεί προς την ενδοχώρα και έφθασε μέχρι το σημείο να αρνηθεί στον Πένυ την α­ποβίβαση της υπόλοιπης Μεραρχίας του αρ­κετές ώρες μετά την κατάληψη του Αντσιο. Ο Λούκας περίμενε από στιγμή σε στιγμή να δε­χθεί επίθεση από τμήματα της 29ης και της 90ής Μηχανοκίνητης Μεραρχίας (Panzergrenadier) των Γερμανών, που πίστευε ότι στάθμευαν στην περιοχή της Ρώμης (στην πραγματικότητα μάχονταν ήδη 90 km μακρύ- τερα, στον ποταμό Γκαριλιάνο). Είχε ακόμα στο μυαλό του αποτυπωμένη τη συμβουλή του Κλαρκ: "Μη βγάλεις πολύ έξω τον λαιμό σου, Τζώνυ. Το έκανα στο Σαλέρνο και έμπλε­ξα άσχημα".

Αντί για τις ισχυρές γερμανικές δυνάμεις που ο Λούκας πίστευε πως θα τον κτυπούσαν άμεσα, ο Κέσσελρινγκ διέθετε εκείνες τις μέ­ρες κοντά στο Αντσιο μόνο ένα εξασθενημένο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

η mill ..... 1...1 ι »| ίι»'

mil

Καμίίολεόνε

3η M HXAN i>K lf# IT^ MEPAPXB

J I I \* r j / 'S j’ 'q. 4 ° p H ΑΛΜΠΑΝΙ \

i 1 ' : Αλμπάνο I ^

· Β ελέτρ ι

Βαλμοντόνε

65η MEPÄPXI, ΠΕΖΙΚΟΥ

„ - I 29ης MHXANOKINFTΚ α ρ ο το ε το ν . μ ε ρ α ρ χ ία ς

Α μυντική γραμμή τη νύκτα τη ς 24ης Ιανουαρίου

ΜΕΡΑΡΧΙΑΠΑΝΤΣΕΡ

"HERMANNm V x n J i GOERING"A t

I I* οs Ελη Π οντίνε

66

■ I» !m m

Η απόβαση στο Αντσιο έγινε ουσιαστικά χωρίς αντίσταση, αλλά οι μάχες που ακολούθησαν ήταν από τις σφοδρότερες του Β 1 Παγκοσμίου Πολέμου.

τάγμα της 29ης Μηχανοκίνητης Μεραρχίας, ενώ στην Τσιστέρνα βρίσκονταν για ανάπαυση στοιχεία της Μεραρχίας Πάντσερ "Hermann Goering". 0 Γερμανός στρατάρχης είχε "πιαστεί στον ύπνο" σχετικά με τον χρόνο και τον τόπο της απόβασης, αλλά γνώριζε καλά τα άφθονα αποβατικά μέσα των Συμμάχων και δεν του εί­χε διαφύγει η πιθανότητα εκδήλωσης μιας τέ­τοιος επιχείρησης. Αρκετές εφεδρείες είχαν λάβει διαταγές (σχέδιο "Ριχάρδος") για να κινη­τοποιηθούν άμεσα σε περίπτωση εχθρικής αμφίβιας κρούσης, οι δρόμοι που οδηγούσαν

προς τις δυτικές ιταλικές ακτές διατηρούντο καθαροί από το χιόνι και μεγάλες ποσότητες καυσίμων είχαν αποθηκευτεί σε παραλλαγμέ­να σημεία κατά μήκος τους. Η νέα επίθεση που είχε εξαπολύσει η 5η Στρατιά κατά της "γραμμής Γκούσταβ" στον Νότο στις 18 Ιανου- αρίου είχε υποχρεώσει τον Κέσσελρινγκ να α- ποδεσμεύσει τις δύο μεραρχίες που είχε ως ά­μεσα διαθέσιμη εφεδρεία στη Ρώμη για να στηρίξει τη δεξιά πτέρυγα του στρατηγού Βί- τινγκχοφ στο Κασσίνο, πιστεύντας πως (σύμ­φωνα με τις αναφορές που λάμβανε τόσο από τις δικές του υπηρεσίες πληροφοριών, όσο και από τον ίδιο τον αρχηγό της Abwehr, ναύαρχο Βίλχελμ Κανάρη), κάθε απόβαση των Συμμά­χων δεν ήταν πιθανή πριν από την παρέλευση τεσσάρων ή έξι εβδομάδων. Η απόφασή του αυτή θα ήταν ίσως μοιραία αν ο Λούκας επε-

δείκνυε λίγο περισσότερη τόλμη, αλλά η απρο­θυμία του τελευταίου να διακινδυνεύσει (του έλειπαν επίσης τα τεθωρακισμένα) έδωσε στους Γερμανούς πολύτιμο χρόνο για να μετα­κινήσουν τις εφεδρείες τους και να απομονώ­σουν το προγεφύρωμα του Αντσιο. Αντιδρώ- ντας με χαρακτηριστική ταχύτητα και αποφα­σιστικότητα στην είδηση της συμμαχικής από­βασης ο Κέσσελρινγκ ενεργοποίησε το σχέδιο "Ριχάρδος" και διέταξε τον στρατηγό Ρίτερ φον Πολ να μεταφέρει από τη Ρώμη στο προ­γεφύρωμα όσες περισσότερες αντιαεροπορι­κές πυροβολαρχίες μπορούσε με σκοπό να α­ποθαρρύνει την προέλαση του εχθρού, ενώ ο στρατηγός Σλέμερ, διοικητής του I Σώματος Αλεξιπτωτιστών, ανέλαβε προσωρινά την ευ­θύνη διεξαγωγής του αγώνα στο Αντσιο. "Κάθε μέτρο εδάφους είναι σημαντικό για μένα", δια­κήρυσσε ο στρατάρχης. Μονάδες από οκτώ διαφορετικές μεραρχίες άρχισαν να σπεύ­δουν για να κυκλώσουν τον συμμαχικό θύλα­κα: από τη "γραμμή Γκούσταβ", το Ρίμινι, τη Γέ­νοβα, την Πςρούτζια, το Λέγκχορν, τη Γιουγκο­σλαβία, τη νότια Γαλλία και την ίδια τη Γερμα­νία κατέφθαναν έμπειρα και καλά εξοπλισμέ­να στρατεύματα. Προς το παρόν όμως ο Κέσ- σελρινγκ είχε ελάχιστες δυνάμεις για να συγκροτήσει τον αντίπαλό του αν αυτός απο­φάσιζε να προχωρήσει. "Ο δρόμος για τη Ρώμη ήταν ανοικτός", παραδεχόταν ο επιτελάρχης του, στρατηγός Ζίγκφρηντ Βέστφαλ. "Ενα τολ­μηρό ταχυκίνητο απόσπασμα των Συμμάχων θα μπορούσε με βεβαιότητα να καταφέρει να διεισδύσει ως την πρωτεύουσα11.

Προς μεγάλη έκπληξη του Βέστφαλ και του Κέσσελρινγκ ο εχθρός παρέμενε εκπλη­κτικά παθητικός. Το μεσημέρι της 22ας Ιανου- αρίου και ενώ στο επιτελείο του Βέστφαλ επι­κρατούσε ακόμα πυρετώδης κινητικότητα και ένταση, ο Κέσσελρινγκ αντιλήφθηκε πως κάτι αναπάντεχο συνέβαινε στη συμμαχική πλευρά και είχε το αίσθημα ότι ο χειρότερος κίνδυνος είχε περάσει. Αντί να κινηθούν ορμητικά προς τα όρη Αλμπάνι με το πρώτο κύμα τους, οι Σύμμαχοι είχαν ακινητοποιηθεί και ετοίμαζαν χαρακώματα, χάνοντας τη μοναδική ευκαιρία που είχαν να κτυπήσουν και να διασπάσουν τον αντίπαλό τους. Οι αποβατικές δυνάμεις εί­χαν περιορίσει μόνες τους τους αντικειμενι­κούς σκοπούς τους και ο χρόνος πια έτρεχε ε­ναντίον τους, όσο οι γερμανικές δυνάμεις συ- νέκλιναν προς το Αντσιο από όλα τα σημεία του ορίζοντα. Ως το βράδυ της 23ης Ιανουάρι­ου οι Σύμμαχοι δεν είχαν κάνει ακόμα καμία α­πόπειρα να επεκτείνουν το προγεφύρωμά τους, οδηγώντας τον Κέσσελρινγκ στο ασφα­λές συμπέρασμα ότι "ο κίνδυνος μιας μεγάλης έκτασης διεύρυνσης του θύλακα δεν είναι πια άμεσος".

Η 3η Μηχανοκίνητη Μεραρχία των Γερμα­νών βρισκόταν πια απέναντι από τους Βρετα­νούς στο Καμπολεόνε, η 65η Μεραρχία Πεζι­κού οχυρωνόταν στη βόρεια όχθη του ποτα­μού Μολέτα, ενώ στον τομέα Τσιστέρνα-Λιτό- ρια συγκροτούσε τους Αμερικανούς η Μεραρ­χία "Hermann Goering". Η Luftwaffe εκμεταλλεύ- θηκε την εγγύτητα των βάσεών της στο Αντσιο και υπέβαλε το λιμάνι σε μια σειρά αε­ροπορικών προσβολών, κατά τις οποίες χρησι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μοποίησε και τις ραδιοκαθοδηγούμενες βόμ­βες των 1.212 kg που είχαν αποδειχθεί θανάσι­μες στο Σαλέρνο. Στις 23 Ιανουαρίου μια από αυτές βύθισε το βρετανικό αντιτορπιλλικό “Janus", ενώ λίγο αργότερα μια άλλη έπληξε (με καταστροφικά αποτελέσματα) το νοσοκο­μειακό πλοίο “St David" - παρά τα εμφανή σή­ματα του Ερυθρού Σταυρού που έφερε. Την ί­δια τύχη είχε και ένα σκάφος τύπου "Liberty".

Παρά τις λυσσώδεις επιθέσεις της Luftwaffe η αποβίβαση νέων δυνάμεων στο Α- ντσιο συνεχιζόταν. Το απόγευμα της 23ης Ια- νουαρίου η 1η Τεθωρακισμένη Μεραρχία και μια ταξιαρχία της 45ης Μεραρχίας Πεζικού άρ­χισαν να βγαίνουν στην ξηρά. Ομως ο Λούκας ήταν ακόμα επιφυλακτικός: "Πρέπει να κρατή­σω τα πόδια μου γερά στο έδαφος", έγραφε στο ημερολόγιό του, "να κρατήσω τις δυνάμεις μου και να μην κάνω καμία ανοησία. Είναι η πιο σημαντική αποστολή που έχω αναλάβει και

δεν πρέπει να την διακυβεύσω". Οι πληροφο­ρίες ανέφεραν ότι τουλάχιστον 40.000 Γερμα­νοί στρατιώτες βρίσκονταν γύρω από το προ­γεφύρωμα και η ειδική ημερήσια διαταγή που εξέδωσε ο Φύρερ καλούσε τα στρατεύματά του να κρατήσουν τις θέσεις τους πάση θυσία.

ΟΙ ΣΥΜ Μ ΑΧΟ Ι ΕΠΙΤΙΘΕΝΤΑΙΟσο διατακτικός και αν ήταν ο Λούκας δεν

μπορούσε να αποφύγει να επιτεθεί κατά του εχθρού, έστω και με σκοπό την εξασφάλιση περισσότερου χώρου για την καλύτερη ανά­πτυξη των δυνάμεών του. Οι τύχες της αποβα- τικής δύναμης στο Αντσιο και της 5ης Στρα­τιάς στο μέτωπο του Κασσίνο ήταν άμεσα συ- σχετιζόμενες. Οι δύο δυνάμεις, αν και χωρι­σμένες, συμμετείχαν από επιχειρησιακή άπο­ψη στην ίδια μάχη υποβοηθώντας η μια την άλλη. Αλλωστε ούτε ο σιδηροδρομικός κόμ-

Η Μεραρχία Πάντσερ "Hermann Goering" ήταν παλαιός γνώριμος των Συμμάχων, αφού την είχαν αντιμετωπίσει τόσο στη Σικελία, όσο και στο Σαλέρνο, όπου τους έφερε σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Στο Αντσιο επιβεβαίωσε για μια ακόμα φορά τη φήμη της ως επίλεκτης μονάδας.

βος του Καμπολεόνε, ούτε η Τσιστέρνα, που θα μπορούσαν να έχουν καταληφθεί εύκολα την πρώτη μέρα της απόβασης, βρίσκονταν σε συμμαχικά χέρια και ο εχθρός ο οποίος είχε ο­χυρωθεί εκεί αναμενόταν να προβάλει σκληρή αντίσταση. Οι δύο πόλεις όμως έπρεπε οπωσ­δήποτε να καταληφθούν αν το VI Σώμα ήθελε να έχει την παραμικρή ελπίδα να επεκτείνει το προγεφύρωμά του. Ο Λούκας διέταξε τον Πέ- νυ να στείλει ένα απόσπασμα προς το Καμπο­λεόνε και τον Τράσκοτ να πράξει το ίδιο προς την Τσιστέρνα.

Ο δρόμος που οδηγούσε από το Αντσιο στο Καμπολεόνε και στα όρη Αλμπάνι περνού­σε σε δύο σημεία από ανισόπεδους κόμβους, από τους οποίους ο πρώτος βρισκόταν στη δυ­τική άκρη του δάσους Παντιλιόνε και ο δεύτε­ρος στο χωριουδάκι Καροτσέτο. Λίγες εκατο­ντάδες μέτρα ανατολικά του Καροτσέτο βρι­σκόταν το χωριό Απρίλια, ένας πρότυπος συ­νοικισμός με σπίτια από κόκκινα τούβλα που είχε κατασκευάσει κατά τη δεκαετία του '30 το φασιστικό καθεστώς όταν αποξήρανε τα έλη της περιοχής. Ο συνοικισμός περιελάμβανε οι­κίες, καταστήματα, κοινοτικό κατάστημα, μια εκκλησία και ένα ιατρείο, αλλά η όψη των κτι­ρίων του ήταν τόσο αυστηρή και απέριττη ώ­στε οι Βρετανοί στρατιώτες υπέθεσαν ότι ε- πρόκειτο για κάποια βιομηχανική μονάδα και

Ο "ΧΑΜΟΓΕΛΑΣΤΟΣ ΑΛΜΠΕΡΤ"Ο Αλμπερτ Κέσσελρινγκ γεννήθηκε

στη Βαυαρία στις 30 Νοεμβρίου 1885. Ιδιαί­τερα εύστροφος και ολιγόλογος, από μικρή ηλικία επέλεξε το στρατιωτικό επάγγελμα και αργότερα το Οπλο του Πυροβολικού. Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε επί 43 μήνες σε επιτελικές θέσεις, αλλά πα- ρασημοφορήθηκε τέσσερις φορές. Ενας α­νώτερος του έγραφε στην αναφορά του γι'

αυτόν ότι είχε ένα εξαίρετο χάρισμα οργανωτικότητας που του ε­πέτρεπε να λαμβάνει γρήγορες και σωστές αποφάσεις. Ετσι δεν ή­ταν παράδοξο που ο Κέσσελρινγκ έγινε ένας από τους 100.000 άν­δρες της Reichsw ehr του Μεσοπολέμου, στην οποία κέρδισε την εκτίμηση του στρατηγού Χανς φον Σέεκτ.

Αν και ήταν προσωπικός φίλος του Γκαίριγκ από την εποχή της γέννησης της Luftw affe το 1935, ο Κέσσελρινγκ ήταν ένας επαγ- γελματίας στρατιώτης και όχι κάποια μαριονέτα του Εθνικοσοσια- λιστικού Κόμματος. Λόγω αυτής της στάσης του ήταν ανεκτός από την ιεραρχία, αλλά σπάνια ευνοούμενος. Εμαθε να πετά σε ηλικία 48 ετών και γρήγορα αναρριχήθηκε στις ηγετικές θέσεις της Luftw affe. Κατά την εκστρατεία κατά της Πολωνίας διοίκησε τον 1ο Αεροπορικό Στόλο, ενώ τον επόμενο Μάιο τον 2ο Αεροπορικό Στόλο στη σαρωτική επίθεση κατά της Γαλλίας και των Κάτω Χω­ρών, όπου η άριστη απόδοσή του σκιάσθηκε από την ισοπέδωση του Ρόττερνταμ. Στις 19 Ιουλίου 1940 έλαβε τη στραταρχική ρά­βδο και το καλοκαίρι του 1941, επικεφαλής και πάλι του 2ου Αερο­πορικού Στόλου, πρωτοστάτησε στην εντυπωσιακή συντριβή της Σοβιετικής Αεροπορίας στο έδαφος κατά τα πρώτα 24ωρα της επι­χείρησης "Μπαρμπαρόσσα". Τον Νοέμβριο του 1941 ανέλαβε κα­

θήκοντα διοικητή στο θέατρο της Μεσογείου, όπου ελίχθηκε θαυ­μάσια ανάμεσα στις συμπληγάδες του φιλόδοξου Ρόμμελ και των επιφυλακτικών Ιταλών.

Τα κυριότερα προσόντα του Κέσσελρινγκ, που του επέτρεπαν να επιβιώνει και να αναρριχάται στις κορυφαίες θέσεις της σρτα- τιωτικής ηγεσίας, ήταν η ψυχρή λογική με την οποία έβλεπε τα πράγματα και η ακατάβλητη θέληση. Αυτά του εξασφάλισαν τη δι­οίκηση των στρατευμάτων στην Ιταλία τη στιγμή που ο στρατάρχης Ρόμμελ φαινόταν ως το αδιαφιλονίκητο “φαβορί" για τη συγκεκρι­μένη θέση. Κατά την κρίσιμη συνάντηση που είχαν οι δύο στρατάρ­χες με τον Χίτλερ τον Σεπτέμβριο του 1943, όταν τα πάντα έμοια­ζαν να καταρρέουν στην Ιταλία για τον Αξονα, ο Κέσσελρινγκ κέρ­δισε τις εντυπώσεις ισχυριζόμενος ότι θα μπορούσε να υπερασπι- σθεί διαδοχικές αμυντικές τοποθεσίες κρατώντας τους Συμμά­χους σε απόσταση ασφαλείας από τις Αλπεις για αρκετούς μήνες, ενώ ο Ρόμμελ ξεκαθάρισε ότι έπρεπε να εγκαταλειφθεί ολόκληρη η Ιταλία ως τον Πάδο. Η σταθερότητα και η αποφασιστικότητα του Κέσσελρινγκ ταίριαζαν με τη νοοτροπία του Φύρερ, που δήλωνε ότι κατά τη γνώμη του "στρατιωτική διοίκηση χωρίς αισιόδοξη στά­ση δεν είναι δυνατή". Ο "χαμογελαστός Αλμπερτ" έφερε σε πέρας το δύσκολο έργο του υποχρεώνοντας τον εχθρό να πολεμήσει σκληρά για κάθε σπιθαμή ιταλικού εδάφους, κερδίζοντας κατά την πορεία τα διαμάντια στον Σταυρό των Ιπποτών, μια τιμή που επιφυ­λάχθηκε μόνο σε 27 Γερμανούς αξιωματικούς. Η προσωπικότητα και η στρατιωτική αξία του Κέσσελρινγκ είχαν τέτοιο βεληνεκές ώ­στε ακόμη και όταν πέθανε, 15 χρόνια μετά τον σκληρό αγώνα της Ιταλίας, διατηρούσε τον σεβασμό όχι μόνο των ανδρών που υπηρέ­τησαν υπό τις διαταγές του, αλλά και των εχθρών οι οποίοι τον εί­χαν αντιμετωπίσει στο πεδίο της μάχης.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

έδωσαν στο χωριό την ονομασία "εργοστάσιο". Στην περιοχή της Απρίλια οι Σύμμαχοι υποχρε­ώθηκαν να δώσουν την πρώτη σοβαρή τους μάχη με τον εχθρό και πέτυχαν να καταλά­βουν το χωριό υφιστάμενοι αρκετές απώλειες. Ηταν φανερό πως η προέλαση δεν θα ήταν πια καθόλου εύκολη υπόθεση, όπως διαπίστωσαν και οι Αμερικανοί της 3ης Μεραρχίας που βά­δισαν προς την Τσιστέρνα συναντώντας Γερ­μανούς στρατιώτες και αυτοκινούμενα πυρο­βόλα οχυρωμένα σχεδόν σε κάθε σπίτι. Η γερ­μανική αντίσταση είχε ενταθεί και το λιμάνι του Αντσιο άρχισε να δέχεται περιοδικά τις τε­ράστιες οβίδες των 272 kg που έριχνε εναντίον του ένα γιγαντιαίο σιδηροδρομικό πυροβόλο των Γερμανών (διαμετρήματος 280 mm) καθώς ξεπρόβαλλε, για μικρά χρονικά διαστήματα κάθε φορά, από μια σήραγγα στην περιοχή του Βελέτρι.

Η προέλαση γινόταν πια με εξαιρετικά βραδύ ρυθμό και ο Τσώρτσιλ, που είχε βιαστεί να τηλεγραφήσει στον Στάλιν ότι "ο καιρός στο Αντσιο είναι ευνοϊκός και ελπίζω να έχω καλά νέα για να σας μεταφέρω σύντομα", απο­γοητεύτηκε από την πρόοδο της επιχείρησης. Ο Αλεξάντερ πίεσε στις 27 Ιανουαρίου τον Κλαρκ να "επισπεύσει την επίθεση με τη μεγί­στη δυνατή ενεργητικότητα πριν καταφθά- σουν οι εχθρικές εφεδρείες" και εκείνος μετέ- βη αμέσως στο προγεφύρωμα για να διαπιστώ­σει από κοντά τους λόγους της καθυστέρη­σης. "Προφανώς κάποιοι στα υψηλότερα κλι­μάκια πιστεύουν ότι δεν έχω προχωρήσει με τη μέγιστη ταχύτητα", έγραφε με πικρία ο Λού­κας, "αλλά πιστεύω ότι έχουμε πετύχει περισ­σότερα από όσα θα είχε κάποιος το δικαίωμα να αναμένει... Χθες εκφορτώσαμε εκτός από άνδρες και 4.0001 εφοδίων. Αν έσπευδα προς τα όρη Αλμπάνι αμέσως μετά την απόβαση δεν θα είχα καταφέρει τίποτα περισσότερο από το να εξασθενίσω τις δυνάμεις μου και να τις εκθέσω χωρίς επαρκή υποστήριξη σε κίν­δυνο καταστροφής... Το μόνο σώφρον πράγμα ήταν να κάνω αυτό που έκανα. Απέκτησα ένα προγεφύρωμα και οργανώθηκα για να το κρα­

τήσω. Παρενόχλησα τον εχθρό με μικρά αποσπάσματα

χωρίς να εμπλέκω δυνάμεις επιπέδου μεραρχίας και πά­νω μέχρι να έχω ο­λόκληρο το Σώμα στην ξηρά και καλά διατεταγμένο και ε­

φοδιασμένο... Με τα

διαθέσιμα πλοία δεν υπήρχε καμία δυνατότη­τα να συσσωρεύσουμε την απαιτούμενη ισχύ γρηγορότερα και οποιοσδήποτε έχει κάποιες γνώσεις περί διοικητικής μέριμνας θα το είχε διαπιστώσει από την αρχή... Εκανα ό,τι είχα διαταχθεί να κάνω, αν και ήταν ριψοκίνδυνο. Μπορώ να νικήσω αν με αφήσουν να κάνω τη δουλειά μου, αλλά δεν γνωρίζω αν μπορώ να α- ντέξω την πίεση τού να έχω τόσους ανθρώ­πους συνεχώς πάνω από το κεφάλι μου".

Στις 29 Ιανουαρίου ο Λούκας διέθετε πια70.000 άνδρες, 27.0001 εφοδίων (60% από αυ­τούς αφορούσαν πυρομαχικά) και περισσότε­ρα από 500 πυροβόλα, ενώ 237 άρματα ήταν έ­τοιμα να τον υποστηρίξουν καθώς η 1η αμερι­κανική Τεθωρακισμένη Μεραρχία είχε ολοκλη­ρώσει την αποβίβασή της. Οι στόχοι της επίθε­σης παρέμειναν ίδιοι. Η βρετανική 1η Μεραρ­χία όφειλε να καταλάβει το Καμπολεόνε με τη βοήθεια ενός αριστερού υπερκερωτικού ελιγ­μού από την 1η Τεθωρακισμένη Μεραρχία, ενώ η 3η Μεραρχία μαζί με το 504 Σύνταγμα Α­λεξιπτωτιστών και την 6615 Δύναμη Ρέηντζερ των ΗΠΑ θα έπρεπε να κυριεύσει την Τσιστέρ- να. Ο Κέσσελρινγκ όμως διέθετε πλέον στοι­χεία οκτώ μεραρχιών γύρω από το Αντσιο, με τμήματα άλλων πέντε να βρίσκονται καθ' ο­δόν. Στις 30 Ιανουαρίου οι Βρετανοί βρίσκο­νταν πια πάνω στα υψώματα που δέσποζαν του Καμπολεόνε, στα μισά του δρόμου για τα όρη Αλμπάνι, αλλά όλες οι απόπειρες τους να πλησιάσουν την πόλη και τον σιδηροδρομικό σταθμό της απέτυχαν. Τα αμερικανικά άρματα που υποτίθεται ότι θα προσέβαλλαν τον ε­χθρό πλευρικά κόλλησαν στη λάσπη και όσα α­νέβηκαν στην υπερυψωμένη σιδηροδρομική γραμμή για να μπορέσουν να κινηθούν άνετα έγιναν εύκολος στόχος για τα γερμανικά αυτο­κινούμενα πυροβόλα που καραδοκούσαν. Η 1η βρετανική Μεραρχία δεν μπορούσε να κατα­λάβει το Καμπολεόνε και τα αμερικανικά τε­θωρακισμένα συμπτύχθηκαν προς το δάσος Παντιλιόνε.

Η ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΩΝ ΡΕΗΝΤΖΕΡΗ επίθεση στον τομέα των Αμερικανών εί­

χε ως αιχμή της τους άριστα εκπαιδευμένους άνδρες του 1ου και του 3ου Τάγματος Ρέη­ντζερ του συνταγματάρχη Ντάρμπυ. Αυτοί ή­ταν πολεμιστές επίλεκτοι, θεωρούμενοι ως ει­δικοί για μάχες σε κατοικημένες περιοχές και για νυκτερινές επιδρομές. Αποστολή τους ή­ταν να ξεκινήσουν μέσα στο σκοτάδι από τις αμερικανικές γραμμές και να προχωρήσουν α­θέατοι ως την Τσιστέρνα, την οποία αφού εκ­καθάριζαν αιφνιδιάζοντας τον εχθρό θα κρα­τούσαν σταθερά σαν αγκάθι στα νώτα των Γερμανών, υποβοηθώντας έτσι την προέλαση

Ο άνθρωπος που διαδέχθηκε τον Λούκας ήταν ο υποστράτηγος Λούσιαν Τράσκοτ, ο σκληροτράχηλος διοικητής της αμερικανικής 3ης Μεραρχίας Πεζικού. Στο Αντσιο έδωσε ίσως την καλύτερη μάχη της σταδιοδρομίας του, αν και ομολόγησε ότι η αντικατάσταση του Λούκας από μέρους του τού δημιούργησε μια από τις πιο δυσάρεστες εμπειρίες που είχε στον πόλεμο.

της 3ης Μεραρχίας. Η διαδρομή που θα ακο­λουθούσαν θα ήταν κατά μήκος της τάφρου Φόσα ντι Παντάνο, που διακλαδιζόταν βόρεια από το κανάλι Μουσολίνι προς την πόλη. Οι Γερμανοί όμως είχαν ενισχύσει την άμυνά τους στην περιοχή της Τσιστέρνα προσθέτο­ντας στην υπάρχουσα Μεραρχία "Hermann Goering" στοιχεία της 715 Μεραρχίας. Μη γνω­ρίζοντας την αύξηση των δυνάμεων του ε­χθρού οι Ρέηντζερ ξεκίνησαν στη 01.30 φορ­τωμένοι με όσες χειροβομβίδες μπορούσαν να μεταφέρουν, bazooka και δύο ταινίες φυσιγ­γίων για τα πολυβόλα των 0,30 in ανά άτομο πε­ρασμένες στους ώμους τους. Προχωρούσαν μέσα στη νύκτα με μεγάλη προσοχή ελπίζο­ντας πως θα διαφύγουν από την προσοχή του εχθρού και θα εκπληρώσουν την αποστολή τους.

Οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν τις κινήσεις των τολμηρών εχθρών τους πριν ακόμα οι πρώτοι Ρέηντζερ εξέλθουν από την κοίτη του Φόσα ντι Παντάνο, αλλά έδωσαν στα στρατεύ- ματά τους τη διαταγή να μη βάλουν, αφήνο­ντας τα ανυποψίαστα θύματά τους να πλησιά­σουν περισσότερο στην παγίδα που τους ετοί­μαζαν ώστε τα πυρά να είναι δραστικότερα. Οι Αμερικανοί καταδρομείς βγήκαν από την τά­φρο χωρίς να υποπτεύονται ότι βάδιζαν κυριο­λεκτικά μπροστά στις κάννες των γερμανικών πολυβόλων και πυροβόλων. Φθάνοντας σε α­πόσταση 500 m από τα πρώτα σπίτια της Τσι- στέρνα δέχθηκαν ξαφνικά καταιγισμό πυρός το οποίο ήταν σφοδρό, ανελέητο και θανατη­φόρο. Ο ένας από τους διοικητές των ταγμά­των σκοτώθηκε ακαριαία και ο άλλος τραυμα­τίστηκε. Πολλοί αξιωματικοί που ηγούντο των ανδρών τους κτυπήθηκαν μέσα στα πρώτα δευτερόλεπτα και όσοι επέζησαν διέταξαν τους στρατιώτες τους να διασπαρούν σε μι­κρές ομάδες αναζητώντας όποια κάλυψη μπο­ρούσαν να βρουν για να μη δίνουν εμφανή στόχο. Ως το ξημέρωμα λίγοι είχαν απομείνει ζωντανοί από τα θεριστικά πυρά των Γερμα­νών, κρυμμένοι σε αγροικίες και αρδευτικά κα­νάλια έξω από την Τσιστέρνα. Σε μια απεγνω­σμένη προσπάθεια να σώσει τα δύο τάγματά του ο Ντάρμπυ έστειλε το 4ο Τάγμα του από την κατεύθυνση του δρόμου με υποστήριξη αρμάτων. Ομως παρά τον ηρωισμό που επέδει- ξαν για να σώσουν τους συντρόφους τους οι Ρέηντζερ δεν μπόρεσαν να προχωρήσουν προσκρούοντας στην αλύγιστη γερμανική α­ντίσταση. Ολες οι έφοδοι της 3ης Μεραρχίας αποκρούστηκαν επίσης με σημαντικές απώ­λειες. Το 1ο και το 3ο Τάγμα Ρέηντζερ ήταν πια καταδικασμένα, περικυκλωμένα από χιλιάδες Γερμανούς εφοδιασμένους με όλμους και αρ­κετά αυτοκινούμενα πυροβόλα. Από τους 767 Ρέηντζερ που είχαν ξεκινήσει μέσα στην κοίτη του Φόσα ντι Παντάνο μόνο έξι επέστρεψαν στις φίλιες γραμμές.

Σε μια χαρακτηριστική κίνηση προπαγάν­δας οι Γερμανοί παρήλασαν με τους αιχμάλω­τους Ρέηντζερ μέσα από τους δρόμους της Ρώμης, περνώντας μάλιστα μπροστά από το Κολοσσαίο, όπου κινηματογράφησαν τη σιω­πηλή πομπή τους για να τονώσουν το ηθικό του γερμανικό· λαού, αλλά και για να τρομο­κρατήσουν τοι τλούς που είχαν βασίσει ό­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λες τις ελπίδες τους στη γρήγορη απελευθέ­ρωσή τους από τους Συμμάχους. Ηταν μια τραγική κατάληξη για τους περήφανους Ρέη- ντζερ, που είχαν καταγράψει στο ενεργητικό τους εντυπωσιακές επιτυχίες στην Αφρική, στη Σικελία και στη νότια Ιταλία, πολύ περισσό­τερο επειδή η απόλυτη ήττα τους σημειώθηκε κάτω από τα μάτια των δύο αξιωματικών που πρωταγωνίστησαν στη συγκρότηση αυτών των ειδικών μονάδων: του Τράσκοτ και του Ντάρ- μπυ. Τον Μάρτιο του 1944 οι 199 επιζώντες του 4ου Τάγματος Ρέηντζερ στάλθηκαν πίσω στις ΗΠΑ για να χρησιμεύσουν ως εκπαιδευτές σε μονάδες νεοσυλλέκτων του πεζικού, ενώ το 2ο και το 5ο Τάγμα - που έλαβαν μέρος στην ει­σβολή στη Νορμανδία - διακρίθηκαν για τη δράση τους, όπως και το 6ο Τάγμα που πολέ­μησε στον Ειρηνικό.

Η ΣΕΙΡΑ ΤΟΥΦΟ Ν ΜΑΚΕΝΣΕΝ

Η οργή και η αγανάκτηση που είχε κυριεύ­σει τους ανώτατους διοικητές των Συμμάχων στις αρχές Φεβρουάριου 1944 για την κατά­σταση στο Αντσιο αντικατοπτριζόταν σε μια δήλωση του Τσώρτσιλ: "Πιστεύαμε ότι είχαμε εξαπολύσει έναν αγριόγατο στην ακτή, αλλά α­ντίθετα αυτό που πήραμε ήταν μια φάλαινα που την είχε εκβράσει το κύμα". Οι απώλειες του VI Σώματος ανέρχονταν ήδη σε 6.500 άν­δρες. Ακόμα και οι περιορισμένες προελάσεις των μεραρχιών είχαν σχηματίσει θύλακες που έπρεπε να αμυνθούν απέναντι σε εχθρικές α­ντεπιθέσεις. Ο Τράσκοτ ήταν σε σχετικά καλύ­τερη θέση, με τα έλη Ποντίνε να καλύπτουν το δεξιό πλευρό του, αλλά ο Πένυ δεν διέθετε στον τομέα του τέτοια φυσικά κωλύματα για να τον προστατεύσουν. Η 1η βρετανική Με­ραρχία είχε ωθήσει μια σφήνα μέσα στις γερ­μανικές γραμμές, "επικίνδυνα εκτεθειμένη και ευπαθή σε κάθε πλευρά της" - όπως παραδέ­χονταν οι επιτελείς της.

Στην ημερήσια διαταγή του ο Χίτλερ πα­ρότρυνε τα στρατεύματά του να αφανίσουν “το απόστημα νότια της Ρώμης”, επειδή κατά τα λεγόμενό του αυτή η μάχη είχε ειδική σημα­σία καθώς η απόβαση στο Αντσιο σηματοδο­τούσε την αρχή της εισβολής στην Ευρώπη που είχε προγραμματιστεί για το 1944... "Αντι­κειμενικός σκοπός των Συμμάχων είναι να κα­θηλώσουν τις δυνάμεις μας μακριά από τη Βρετανία όπου σταθμεύει ο κύριος όγκος των δυνάμεών τους και να αποκτήσουν εμπειρία για μελλοντικές επιχειρήσεις... Πρέπει να κα­ταστήσουμε σαφές στον εχθρό ότι η μαχητική ισχύς της Γερμανίας είναι ακατάβλητη και ότι η εισβολή που σχεδιάζει για το έτος 1944 θα πνιγεί μέσα στο αίμα των Βρετανών στρατιωτών".

Ο συντονισμός του αγώνα για την εξάλειψη του προγεφυρώματος πέρασε στη συνέχεια στο επιτελείο της γερμανικής 14ης Στρατιάς, που κατέφθασε από τη Βερόνα υπό την ηγεσία του στρατηγού Εμπερχαρντ φον Μάκενσεν. Ο Κέσσελρινγκ τον είχε επι­φορτίσει με διπλή αποστολή: να ενδυναμώσει την άμυνά του και να λάβει τα απαραίτητα μέ­τρα για να περιορίσει και να καταστρέψει το

Οι Βρετανοί συλλαμβάνουν έναν ακόμη Γερμανό στρατιώτη. Οι περισσότεροι αιχμάλωτοι μιλούσαν ελεύθερα για τις μονάδες τους και ήταν μάλλον ευχαριστημένοι που είχαν τελειώσει με τον πόλεμο, σκεπτόμενοι περισσότερο την τύχη των ίδιων και των οικογενειών τους παρά εκείνη του Γ 1 Ράιχ.

προγεφύρωμα. Στις αρχές Φεβρουάριου οι πι­θανότητες επιτυχίας μιας γερμανικής αντεπί­θεσης στο Αντσιο διαγράφονταν αρκετά ευ­νοϊκές. Οι Σύμμαχοι δεν ήταν σε θέση να πραγματοποιήσουν νέα απόβαση σε άλλο ση­μείο, οι αεροπορικές τους δυνάμεις εμποδίζο­νταν από την επικρατούσα κακοκαιρία και οι ε­πιθέσεις της 5ης Στρατιάς κατά της "γραμμής Γκούσταβ" είχαν αποδειχθεί άκαρπες. Οι Γερ­μανοί είχαν χάσει 7.000 άνδρες στη μάχη του Αντσιο, αλλά λάμβαναν συνεχώς ενισχύσεις που σύντομα θα τους έδιναν αριθμητική υπε­ροχή. Η άφιξη της 362 και της 715 Μεραρχίας Πεζικού, της 15ης Μηχανοκίνητης, της 26ης Πάντσερ, της 4ης Μεραρχίας Αλεξιπτωτιστών και της 114 Μεραρχίας Κυνηγών έδωσε στον φον Μάκενσεν τη δυνατότητα να αναλάβει με τη σειρά του την πρωτοβουλία και να καταφέ­ρει το δικό του κτύπημα. Οι συμμαχικές αερο­πορικές δυνάμεις έκαναν ό,τι μπορούσαν για να εμποδίσουν τις μετακινήσεις αυτών των ε­φεδρειών σφυροκοπώντας το οδικό και το σι­δηροδρομικό δίκτυο της κεντρικής Ιταλίας, αλλά μετά τις 24 Ιανουαρίου οι καιρικές συν­θήκες απαγόρευσαν τις πτήσεις. Επιπλέον οι Γερμανοί, που είχαν χάσει την αεροπορική υ­περοχή στη Μεσόγειο από την εποχή του Ελ Αλαμέιν, είχαν προσαρμοστεί θαυμάσια στις νέες απαιτήσεις και είχαν εξελιχθεί σε πραγματικούς δεξιοτέχνες της * ~W

παραλλαγής και της απόκρυψης, ενώ επισκεύ­αζαν με απίστευτη ταχύτητα τις κατεστραμμέ­νες γέφυρες.

Μελετώντας τις πιθανές κατευθύνσεις που θα έπρεπε να έχει η σχεδιαζόμενη αντεπί­θεσή του ο Κέσσελρινγκ διαπίστωσε πως προ­φανής επιλογή ήταν ο άξονας του δρόμου Αλ- μπανο-Αντσιο, όπου οι Βρετανοί ήταν ήδη ά­σχημα τοποθετημένοι, "σαν ένα δάκτυλο που έδειχνε προς το Καμπολεόνε" με μήκος 6 km και πλάτος μόλις 1 km. Οι Γερμανοί χρειάζο­νταν το υπερυψωμένο έδαφος δυτικά του θύ­λακα για να βελτιώσουν την παρατήρησή τους και τον οδικό κόμβο του Καροτσέτο για να συ­γκεντρώσουν άρματα και πυροβόλα. Ο Κέσ- σελρινγκ θα αφιέρωνε το διάστημα 3-10 Φε­βρουάριου σε προκαταρκτικές κρούσεις με στόχο να καταλάβει μια καλύτερη γραμμή έ­ναρξης για τη μεγάλη έφοδο που θα ακολου­θούσε.

Η γερμανική επίθεση εκδηλώθηκε στις23.00 της 3ης Φεβρουάριου ρίχνοντας το κύ­ριο βάρος στη μέση του "δακτύλου" και απο- σκοπώντας στο να αποκόψει τα τρία τάγματα της 3ης Ταξιαρχίας των Βρετανών που κατεί­χαν την κορυφή του θύλακα. Επειτα από σφο­δρά πυρά πυροβολικού το πεζικό της 3ης Μη­χανοκίνητης Μεραρχίας των Γερμανών κτύπη- σε βίαια την αριστερή παρειά του θύλακα τσα­κίζοντας το Τάγμα Ιρλανδών Φρουρών, που α­γωνίστηκε απελπισμένα για να συγκροτήσει τον πολυπληθή εχθρό. Ταυτόχρονα από τη δε­ξιά παρειά εκδηλώθηκε η επίθεση της 71ης Μεραρχίας Πεζικού, που συνέτριψε με το βά­ρος των αριθμών της το Τάγμα των Γκόρντον Χαϊλάντερς. Στις 10.00 το επόμενο πρωί οι δύο γερμανικές μεραρχίες συναντήθηκαν πάνω στον δρόμο Καμπολεόνε-Αντσιο μέσα σε κα­ταρρακτώδη βροχή, αποκόπτοντας την 3η βρετανική Ταξιαρχία. Ο στρατηγός Πένυ δεν μπορούσε να περιμένει καμία βοήθεια ούτε από τα αεροσκάφη, που ήταν καθηλωμένα, ού­τε από τα άρματα του Χάρμον, που ήταν αδύ­νατο να κινηθούν εκτός οδών μέσα στη λά-

Το 1944 η Wehrmacht ήταν υποχρεωμένη να βασίζεται όλο και περισσότερο στα

πυροβόλα εφόδου, που ήταν ευκολότερα και φθηνότερα στην κατασκευή από τα

κανονικά άρματα μάχης, αλλά εξίσου θανατηφόρα στη μάχη, αφού έφεραν

πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος και υψηλής αρχικής ταχύτητας βλήματος σε

έναν μη περιστρεφόμενο πυργίσκο. Το εικονιζόμενο Sturmgeshutz 40 φέρει ένα

πυροβόλο 75 mm και χρησιμοποιεί το πλαίσιο

του PzKpfwlll.

69

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σπη.Ευτυχώς για τον Πένυ είχε μόλις φθάσει

στο προγεφύρωμα του Αντσιο η 168 Ταξιαρχία του Κένεθ Ντέιβιντσον, προερχόμενη από την 56η βρετανική Μεραρχία που μαχόταν στον τομέα του Κασσίνο. Τα τρία τάγματά της (10ο Ρόγιαλ Μπερκσάιρς, 1ο Ιρλανδών Τυφεκιοφό- ρων του Λονδίνου και 1 ο Σκωτσέζων του Λον­δίνου) θα βοηθούσαν την 1η Μεραρχία να σώ­σει την 3η Ταξιαρχία της. Με εμπροσθοφυλα­κή τους Σκωτσέζους του Λονδίνου σι Βρετα­νοί άνοιξαν τελικά δρόμο ως τους πολιορκημέ- νους συναδέλφους τους και ο Πένυ διέταξε την 3η Ταξιαρχία να αρχίσει την υποχώρησή της μέσα από τη στενή δίοδο. Ο ελιγμός εκτε- λέστηκε με επιτυχία. Οι Βρετανοί έχασαν 1.400 άνδρες, αλλά διατήρησαν τη συνοχή των μο­νάδων τους και επέφεραν στους Γερμανούς τις ίδιες απώλειες σε προσωπικό.

Ανήσυχος ο Κλαρκ επισκέφθηκε για μια α­κόμα φορά το προγεφύρωμα και συνέστησε την οργάνωση μιας "τελικής αμυντικής γραμ­μής" για την προστασία του Αντσιο, η οποία συ­νέπιπτε ουσιαστικά με τον αρχικό χώρο που εί­χε κρατήσει ο Λούκας. Στο άκρο δεξιό, κατά μήκος του καναλιού Μουσολίνι, βρισκόταν πια η 1η Ειδική Δύναμη με 1.800 Αμερικανούς και Καναδούς μαχητές, που είχε φθάσει στο Α­νταίο στις 2 Φεβρουάριου. Αριστερά της κατεί­χε θέσεις το 179 Σύνταγμα της αμερικανικής 45ης Μεραρχίας. Στη συνέχεια παρατασσόταν η 3η Μεραρχία απέναντι στην Τσιστέρνα και η 1η βρετανική Μεραρχία στο κέντρο και το αρι­στερό, ενισχυμένη με τους Αμερικανούς αλε­ξιπτωτιστές. Η 1η Τεθωρακισμένη Μεραρχία και τα υπόλοιπα δύο συντάγματα της 45ης Με­ραρχίας τηρούντο ως εφεδρεία. Αν αυτές οι

Ο υποστράτηγος Τζων Λούκας απαλλάχθηκε στις 22 Φεβρουάριου 1944 από τη διοίκηση του VI Σώματος επειδή δεν επέδειξε τη δέουσα επιθετικότητα στο Αντσιο. Ο ίδιος έλεγε αργότερα σε ένα δηκτικό σχόλιό του για τον ρόλο του Τσώρτσιλ στην επιχείρηση του Αντσιο: "Το όλο θέμα είχε μια έντονη οσμή Καλλίπολης και προφανώς ο ίδιος ερασιτέχνης ήταν στο τιμόνι".

δυνάμεις είχαν αποβιβαστεί από την αρχή της επιχείρησης "Shingle", ο Λούκας ίσως θα είχε καταφέρει να τελειώσει τη μάχη για τη Ρώμη σε λίγα 24ωρα.

Η δοκιμασία των Βρετανών δεν είχε τελει­ώσει ακόμα. Επειτα από την επιτυχία του στην αποκοπή του "δακτύλου" ο φον Μάκενσεν με­τέφερε την πίεσή του στο χωριό Απρίλια, μέσα και γύρω από το οποίο είχαν οχυρωθεί τα τάγ­ματα της 168 Ταξιαρχίας. Στο Καροτσέτο βρί­σκονταν οι Σκωτσέζοι Φρουροί και οι Γρεναδιέ­ροι Φρουροί με τους Ιρλανδούς Φρουρούς ως εφεδρεία, ενώ δυτικότερα ακόμα, στην κορυ­

70

φογραμμή Μπουονριπόζο, είχε οχυρωθεί το 2ο Τάγμα Νορθσταφορντσάιρς. Πίσω του βρι­σκόταν, προσπαθώντας να κερδίσει χρόνο για αναδιοργάνωση, η 3η Ταξιαρχία. Ο φον Μάκεν­σεν είχε σχεδιάσει μια ακόμα κλασική επίθεση τύπου "λαβίδας" για να καταλάβει το Καροτσέ­το και να ανοίξει δρόμο προς το Αντσιο, ρίχνο­ντας την Ομάδα Μάχης του υποστράτηγου Φριτς Γκράσερ από τα δυτικά και την 65η Με­ραρχία Πεζικού από τα ανατολικά. Εξαπέλυσε την έφοδό του στις 7 Φεβρουάριου, και πάλι στις ένδεκα τη νύκτα, χρησιμοποιώντας τα ί­δια κύματα πεζικού που κραύγαζαν πολεμικές ιαχές. Αυτή τη φορά η επίθεση από τα ανατο­λικά δεν διείσδυσε αρκετά βαθιά, αλλά η Ομά­δα Μάχης του Γκράσερ κατάφερε πάλι να ανα­τρέψει με τη σφοδρότητα της εφόδου της το 2ο Τάγμα Νορθσταφορντσάιρς και να καταλά­βει την κορυφογραμμή Μπουονριπόζο, θέτο­ντας σε κίνδυνο ολόκληρη τη βρετανική τοπο­θεσία. Με το ξημέρωμα της 8ης Φεβρουάριου ο Πένυ δεν είχε άλλη επιλογή από το να επι­διώξει την ανακατάληψη των υψωμάτων στέλ­νοντας εκεί τα ήδη εξουθενωμένα τάγματα των Σέργουντ Φόρεστερς και του Βασιλικού Ελαφρού Πεζικού του Σρόπσαϊρ, που φυσικά απέτυχαν να εκτοπίσουν τον πολυαριθμότερο εχθρό. Οι Βρετανοί βρίσκονταν σε δύσκολη θέση και ήταν αμφίβολο πια για πόσο διάστη­μα θα μπορούσαν να διατηρούν την κατοχή του χωριού Καροτσέτο και του συνοικισμού Α­πρίλια. Ο Λούκας τούς διέταξε να αγωνιστούν με πείσμα επιτόπου, αν και εκμυστηρεύθηκε ότι θα προτιμούσε "να έχει μια αμερικανική με­ραρχία εκεί" αντί για τους άνδρες του Πένυ, που θεωρούσε ότι ήταν γενναίοι αλλά όχι τόσο καλά εκπαιδευμένοι όσο οι δικοί του.

Η ΙΣΧΥΣ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟΥχρι να αποκατασταθεί η επαφή.

Το παράδοξο είναι πως οι Σύμμαχοι διέθεταν συνολικά λιγότε- ρα πυροβόλα από τον αντίπαλό τους και δεν είχαν τίποτα που θα μπορούσε να συγκριθεί με τα βαριά πυροβόλα των 170 και των 210 mm που παρέτασσε η Wehrmacht, χωρίς να υπολογιστούν τα σιδη­ροδρομικά πυροβόλα των 280 mm. Η διαφορά αυτή αντισταθμιζό­ταν κάπως από τα ναυτικά πυροβόλα των καταδρομικών και των α- ντιτορπιλλικών και, όταν ο καιρός το επέτρεπε, από την αεροπο­ρία. Τα αμερικανικά πυροβόλα των 105 και των 155 mm υστερού­σαν γενικά σε βεληνεκές έναντι των βαρύτερων γερμανικών, αλλά αυτό που τους έδινε κρίσιμο πλεονέκτημα ήταν η αφθονία των πυ- ρομαχικών τους. Οι Αμερικανοί μπορούσαν να ρίχνουν στους Γερ­μανούς οβίδες σε αναλογία 20:1 κατά τις μονομαχίες πυροβολι­κού, κάτι που έδινε στη συμμαχική πλευρά μεγάλο τακτικό πλεονέ­κτημα.

Περισσότερα από 400 συμμαχικά πυροβόλα υποστήριξαν την άμυνα του προγεφυρώματος κατά τη μαζική επίθεση του φον Μά­κενσεν στις αρχές Φεβρουάριου του 1944, ρίχνοντας στον εχθρό κατά μέσο όρο 25.000 οβίδες την ημέρα. Στην ακόμη σφοδρότερη μάχη που έγινε στις 16 του μήνα το Κέντρο Διεύθυνσης Πυρός του VI Σώματος διέταξε 224 βρετανικά και αμερικανικά οβιδοβόλα να ρίξουν εναντίον ενός γερμανικού τάγματος που προήλαυνε επι­κίνδυνα και εκείνα απάντησαν με καταιγιστικούς ρυθμούς. Κάθε πυροβόλο των 155 mm έθαλλε ένα βλήμα ανά έξι δευτερόλεπτα και το μισό γερμανικό τάγμα καταστράφηκε μόνο από αυτά τα πυ­ρά! Είναι χαρακτηριστικό πως το πυροβολικά της 45ης Μεραρχίας, που είχε βάλει 167.153 οβίδες κατά τους τέσσερις προηγούμενους μήνες της εκστρατείας του στην Ιταλία, μόνο τον Φεβρουάριο του 1944 στο Αντσιο έριξε 129.732!

Ακόμη και αρκετά χρόνια μετά τη μάχη οι βετεράνοι του Α- ντσιο συμφωνούσαν πως ο κυριότερος λόγος για τη σωτηρία του προγεφυρώματος ήταν η θαυμάσια υποστήριξη που είχαν από το αμερικανικό πυροβολικό. Η 3η Μεραρχία Πεζικού διέθετε στις αρ­χές Φεβρουάριου, εκτός από τις δικές της επτά πλήρεις μοίρες πυ­ροβολικού, και όλο το πυροβολικό του VI Σώματος. Ετσι κατέστρω­σε τα σχέδια των βολών της ώστε να συγκεντρώνει τον μέγιστο δυ­νατό όγκο πυρός σε οποιοδήποτε σημείο του μετώπου με ή χωρίς απευθείας παρατήρηση. Σε περίπτωση που οι ενσύρματες επικοι­νωνίες κόβονταν οι πυροβολαρχίες είχαν διαταγή να βάλλουν ενα­ντίον προκαθορισμένων στόχων με συγκεκριμένη πυκνότητα μέ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αντιμετώπιζε όμως και ο Λούκας τα δικά του προβλήματα. Την ημέρα που οι Σέργουντ Φόρεστερς και το Βασιλικό Ελαφρύ Πεζικό του Σρόπσαϊρ πραγματοποιούσαν την αποτυ­χημένη αντεπίθεσή τους ο Τσώρτσιλ ζήτησε από τον Κλαρκ να τον πληροφορήσει για τον αριθμό οχημάτων κάθε τύπου που βρίσκονταν μέσα στο προγεφύρωμα, για να λάβει την εκ­πληκτική απάντηση ότι ήταν 18.000! Η αναλο­γία ενός οχήματος για κάθε τέσσερις άνδρες που μάχονταν στο Αντσιο δίνοντας έναν στατι­κό αγώνα ήταν σίγουρα εξαιρετικά υπερβολι­κή, ωθώντας τον Βρετανό πρωθυπουργό να ε- πισημάνει σαρκαστικά προς τον Λούκας: "Φαί­νεται πως έχουμε μεγάλη υπεροχή σε σωφέρ επί του εχθρού”.

Τη στιγμή που η Ομάδα Μάχης του Γκρά- σερ προκαλούσε σύγχυση στο κέντρο της συμμαχικής γραμμής, η Ομάδα Μάχης Μπέρ- γκερ προσπαθούσε να πιέσει τους Αμερικα­νούς από την κατεύθυνση της Τσιστέρνα με στόχο να τους οδηγήσει πίσω στο κανάλι Μου- σολίνι και, αν ήταν δυνατό, ως το Νετούνο. Ο φον Μάκενσεν πίστευε ότι τα καλύτερα απο­τελέσματα θα τα πετύχαινε η κρούση του Γκράσερ, που λογάριαζε να κυριεύσει την Α­πρίλιο στις 10 Φεβρουάριου και το Αντσιο στις

Οι Σύμμαχοι υποχρεώθηκαν να χύσουν πολύ αίμα για να νικήσουν στο Αντσιο. Οι νεκροί, οι τραυματίες και οι αγνοούμενοι τους υπολογίστηκαν σε 40.000.

20, κόβοντας στα δύο το συμμαχικό προγεφύ­ρωμα. Επειτα θα ακολουθούσε μια απλή υπό­θεση εκκαθάρισης στις αρχές Μαρτίου. Ως τό­τε ο Λούκας κρατούσε την 45η Μεραρχία σε ε­φεδρεία, με εξαίρεση το 179 Σύνταγμά της που είχε αναπτυχθεί στο κανάλι Μουσολίνι. Τη νύκτα της 31ης Ιανουαρίου το 157 Σύνταγμα του ίδιου σχηματισμού ανέλαβε τη φρούρηση του ποταμού Μολέτα στο αριστερό και το βρά­δυ της 10ης Φεβρουάριου το εναπομείναν 180 Σύνταγμα αντικατέστησε την κατάκοπη 2η βρετανική Ταξιαρχία. Λίγο αργότερα το 179 με­ταφέρθηκε επίσης στο κέντρο για να πάρει τη θέση της εξαντλημένης 168 βρετανικής Τα­ξιαρχίας που είχε χάσει τα 2/3 των ανδρών της.

Η 45η Μεραρχία είχε έναν πρόσθετο λόγο να αποδείξει για μια ακόμα φορά την αξία της. Ανήκε στις μονάδες της Εθνοφρουράς και κα­τά τη μάχη του Σαλέρνο είχε ως διοικητή τον στρατηγό Τρόυ Μίντλτσν. Οταν ο Κλαρκ ανέ­φερε ότι σκεπτόταν να εκκενώσει το προγε­φύρωμα του Σαλέρνο, ο Μίντλτον τού έστειλε

το ακόλουθο λακωνικό σήμα: "Μαρκ, άφησε αρκετά πυρομαχικά και εφόδια. Η 45η μένει". Με νέα στρατεύματα στη διάταξη μάχης του ο Λούκας ήταν έτοιμος να αντεπιτεθεί. Επέλεξε να ανακαταλάβει την Απρίλια με το 179 Σύ­νταγμα, αλλά και οι δύο έφοδοι που εξαπέλυ­σε αποκρούστηκαν με σοβαρές απώλειες.

"ΨΑΡΕΜΑ"Στο μεταξύ νέες ενισχύσεις αναζωογόνη­

σαν τις δυνάμεις του φον Μάκενσεν. Ανάμεσα σε αυτές ήταν και το περίφημο Σύνταγμα Πεζι­κού "Lehr” της περιοχής Βερολίνου-Σπαντάου, που έφθασε από τη Γερμανία με προσωπική ε­ντολή του Χίτλερ. Από την άλλη πλευρά το VI Σώμα έλαβε μόνο την υπόλοιπη 56η βρετανική Μεραρχία, αλλά και αρκετά πυροβόλα από την 5η Στρατιά. Η επόμενη κίνηση των Γερμανών, που υπερείχαν με 125.000 άνδρες έναντι100.000 των Συμμάχων, θα ήταν και πάλι στο Καροτσέτο, επιμένοντας στην αρχική επιλογή της διχοτόμησης του προγεφυρώματος κατά μήκος του δρόμου Αλμπανο-Αντσιο. Ο φον Μάκενσεν ονόμασε τη νέα επίθεσή του, που α- ναμενόταν να είναι σφοδρότερη από οποιαδή- ποτε προηγούμενη, επιχείρηση "Ψάρεμα", ελ­πίζοντας ίσως ότι με το πέρας της οι στρατιώ­τες του θα ήταν σε θέση να ψαρέψουν στην παραλία του Αντσιο! Τα στρατεύματά του θα χρησιμοποιούσαν για πρώτη φορά τα τηλεκα­τευθυνόμενα μικρά ερπυστριοφόρα Goliath, που καθένα τους ήταν φορτωμένο με 96 kg TNT και είχε ένα καλώδιο μήκους 700 m. Μέσα στην πυκνή πρωινή ομίχλη, στις 06.30 της 16ης Φεβρουάριου, η 3η Μηχανοκίνητη Μεραρχία και η 715 Μεραρχία Πεζικού των Γερμανών έρι­ξαν τους φανατισμένους στρατιώτες τους κα­τά κύματα πάνω στις θέσεις της 45ης Μεραρ­χίας, υποστηριζόμενους από μικρές ομάδες τεθωρακισμένων. Τα άρματα έβαλλαν από μι­κρές αποστάσεις και αποσύρονταν για να ανε- φοδιαστούν με πυρομαχικά, ενώ το γερμανικό πεζικό διείσδυε στις αμερικανικές γραμμές μέσα από τις χαράδρες της περιοχής.

Η μάχη διήρκεσε όλο το πρωί. Ολες οι έ­φοδοι αποκρούστηκαν με βαριές απώλειες για τους Γερμανούς, αλλά οι τελευταίοι εξακολου­θούσαν να επιτίθενται παρά τα θεριστικά πυ­ρά που τους αποδεκάτιζαν, εμπλέκοντας 14

Στοιχείο όλμου των Γερμανών αλεξιπτωτιστών ετοιμάζεται να βάλει

με βλήμα των 81 mm κατά των αμερικανικών θέσεων.

τάγματα εναντίον των Αμερικανών. Την επομέ­νη πέτυχαν να απομονώσουν το 157 Σύνταγμα, που ωστόσο συνέχισε τον αγώνα, και απώθη­σαν την υπόλοιπη Μεραρχία της Εθνοφρου­ράς προς τη θάλασσα, χωρίς όμως να πετύ- χουν τη διάσπασή της. Η συμμαχική αεροπο­ρία πραγματοποίησε 700 εξόδους βομβαρδί­ζοντας τους Γερμανούς και η μάχη μέσα στη λάσπη απέκτησε αυξημένη βιαιότητα. Το Σύ­νταγμα "Lehr", που φημιζόταν για την αφοσίω­ση και την πειθαρχία των ανδρών του (με το ι­διαίτερα εντυπωσιακό παρουσιαστικό), είχε κατά το ήμισυ εμπειρία πραγματικής μάχης, αλλά ο φον Μάκενσεν αναγκάστηκε να το χρη­σιμοποιήσει στην πρώτη γραμμή έπειτα από ρητή διαταγή του Χίτλερ. Ως αποτέλεσμα οι στρατιώτες του έπεσαν πάνω στους βετερά- J ] νους της αμερικανικής 45ης Μεραρχίας και κομματιάστηκαν χωρίς έλεος. Η σφαγή παρου­σίαζε τόσο αποκρουστικό θέαμα ώστε το Σύ­νταγμα "Lehr“ κάμφθηκε και τράπηκε σε φυγή σπέρνοντας τον τρόμο και στα υπόλοιπα τμή­ματα που το ακολουθούσαν.

Στις 17 Φεβρουάριου ο Κλαρκ ανέθεσε στον Τράσκοτ βοηθητικό ρόλο στο στρατηγείο του VI Σώματος και τοποθέτησε τον στρατηγό Τζων Ο' Ντάνιελ επικεφαλής της 3ης Μεραρ­χίας. Ο Τράσκοτ έμεινε κατάπληκτος όταν ε­νημερώθηκε για την κρισιμότητα της κατά­στασης στο κέντρο του μετώπου. Παρά την πεποίθηση του Ηγκλς ότι η Μεραρχία του θα άντεχε και αυτή τη δοκιμασία, ήταν γνωστό ότι ο φον Μάκενσεν (που απέφυγε να εμπλέξει τις τεθωρακισμένες εφεδρείες του) διέθετε το βράδυ της ίδιας ημέρας πέντε συντάγματα για να δημιουργήσει το ρήγμα το επόμενο πρωί.Οι Γερμανοί κέρδισαν και πάλι ελάχιστες εκα­τοντάδες μέτρα με τεράστιο αντίτιμο. Στις 19 Φεβρουάριου οι δυνάμεις της 14ης Στρατιάς έδειχναν καθαρά ότι είχαν φθάσει στο όριο της αντοχής τους και δεν μπορούσαν πια να ε- παναλάβουν τις σφοδρές εφόδους τους. Συ­νέχισαν όμως να ασκούν όση πίεση μπορού­σαν λόγω της εξαίρετης πειθαρχίας τους, μέ­χρι τις 20 Φεβρουάριου. Πέντε ημέρες αδιάκο-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πης μάχης είχαν αποφέρει στους Γερμανούς μόνο ενάμισυ χιλιόμετρο εδάφους. Οι πεισμα­τάρηδες Αμερικανοί είχαν πολεμήσει με τέ­τοιο μένος και θέληση ώστε απέτρεψαν την καταστροφή του προγεφυρώματος.

ΕΞΟΔΟΣΚάθε πλευρά είχε χάσει από την αρχή της

απόβασης ως τις 20 Φεβρουάριου τουλάχι­στον 19.000 άνδρες. Στις 22 Φεβρουάριου ο Κλαρκ επωφελήθηκε από την ανάπαυλα της μάχης για να αντικαταστήσει τελικά τον Λού­κας με τον δυναμικότερο Τράσκοτ (που επι­πλέον τα πήγαινε πολύ καλύτερα με τους Βρε­τανούς). Μια εβδομάδα μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ο Αμερικανός στρατηγός α­ντιμετώπισε την τελευταία απεγνωσμένη από­πειρα των Γερμανών να κάμψουν την 3η Με-

J2 ραρχία επιτιθέμενοι από την Τσιστέρνα. Η Με- ■ββ ραρχία Πάντσερ "Hermann Goering", η 26η Πά-

ντσερ και η 362 Πεζικού απέσπασαν ελάχιστα εδαφικά κέρδη και η ορμή τους γρήγορα χάθη­κε. Ο Κέσσελρινγκ όφειλε πια να παραδεχθεί ότι δεν μπορούσε να εξαλείψει το προγεφύ­ρωμα του Αντσιο και διέταξε τη διακοπή της ε­πίθεσης, αν και οι σποραδικές αψιμαχίες συνε­χίστηκαν για αρκετές ακόμα ημέρες. Στις αρ­χές Μαρτίου έστειλε τον Βέστφαλ στο Βερολί­νο για να εξηγήσει σε μια τρίωρη ακρόαση στον μαινόμενο Φύρερ τους λόγους της απο­τυχίας. Ο επιτελάρχης του Κέσσελρινγκ εξέ­θεσε με αφοπλιστική ειλικρίνεια την κατάστα­ση και στο τέλος απέσπασε τη συγκατάβαση του Χίτλερ. Φεύγοντας δέχθηκε από τον στρα­τάρχη Κάιτελ, αρχηγό του επιτελείου της OKW, το ακόλουθο σχόλιο: Ήσουν τυχερός. Αν εμείς οι ανόητοι λέγαμε έστω και τα μισά από αυτά, ο Φύρερ θα μας είχε κρεμάσει".

Μια περίεργη ηρεμία επικράτησε στο μέ­τωπο του Αντσιο κατά τις επόμενες εβδομά­δες, καθώς οι Γερμανοί δεν έκαναν κάτι για να καταστρέψουν το προγεφύρωμα, αρκούμενοι στον βομβαρδισμό του με αεροσκάφη και πυ­ροβόλα. "Στόχος μας ήταν να μην επιτρέψου­με στον εχθρό να έχει ούτε λεπτό ηρεμίας", έ­λεγε ο Κέσσελρινγκ. "Η όλη εμπειρία μέσα στον συνωστισμένο ανθυγιεινό θύλακα θα

Γο τυφέκιο Kar 98b ήταν το τυπικό φορητό όπλο του γερμανικού πεζικού στο Αντσιο. Είχε διαμέτρημα 7,92 mm και δεχόταν δεσμίδα πέντε φυσιγγίων με αρχική ταχύτητα βολίδας 785 m/sec.

πρέπει να ήταν φοβερά δυσάρεστη". Οι Σύμ­μαχοι από την πλευρά τους έσκαβαν όλο και πιο βαθιά ορύγματα, αφού με την έλευση της άνοιξης είχε κατέβει η στάθμη των υπογείων υδάτων. Με συνεχείς ραδιοφωνικές εκπομπές οι Γερμανοί συνέχιζαν τον ψυχολογικό πόλεμο σε βάρος των αντιπάλων τους καλώντας τους να παραδοθούν επειδή δεν άξιζε να θυσιά­σουν τη ζωή τους την ώρα που άλλοι καλοπερ- νούσαν σε ασφαλείς μονάδες στις ΗΠΑ και στη Βρετανία. Η "Σάλλυ" με τη γοητευτική φω­νή ενημέρωνε τους στρατιώτες των Συμμά­χων ότι βρίσκονταν "στο μεγαλύτερο αυτοσυ- ντηρούμενο στρατόπεδο αιχμαλώτων του κό­σμου"!

Η μάχη του Αντσιο τελικά κρίθηκε από την επιτυχία των ορεσίβιων Μαροκινών να υπερ­κεράσουν μέσω των ορέων Αουρούντσι τη "γραμμή Γκούσταβ” και από την αυτοθυσία των φανατισμένων Πολωνών που καθήλωσαν τις γερμανικές δυνάμεις στο ίδιο το Κασσίνο. Στις 23 Μαϊου 1944 η γερμανική 10η Στρατιά βρισκόταν σε πλήρη υποχώρηση αντιμετωπί­ζοντας τον κίνδυνο της κύκλωσης και είχε έλ­θει πια η ώρα για τις δυνάμεις του Αντσιο, που αριθμούσαν επτά μεραρχίες, να εξέλθουν από το προγεφύρωμα. Σύμφωνα με το σχέδιο "Buffalo" του Τράσκοτ, που ενέκρινε ο Αλεξά­ντερ, το VI Σώμα θα εξορμούσε προς Βορρά με στόχο την κατάληψη του Βαλμοντόνε και των ορέων Αλμπάνι, ώστε να κοπεί εγκαίρως ο αυτοκινητόδρομος αρ. 6 και να εγκλωβιστούν οι γερμανικές δυνάμεις που έσπευδαν προς τη Ρώμη και τη σωτηρία. Ο Κλαρκ όμως πί­στευε ότι οι Γερμανοί δεν θα μπορούσαν να παγιδευτούν απλά με την κατάληψη του αυτο­κινητόδρομου και ότι σε μια τέτοια περίπτωση θα αναζητούσαν προφανώς οδούς διαφυγής μέσω δευτερευόντων δρόμων. Θεωρούσε επί­σης πως αν προωθείτο προς το Βαλμοντόνε θα εξέθετε το αριστερό πλευρό του σε κίνδυ­νο προσβολής από τις γερμανικές δυνάμεις που στάθμευαν στα όρη Αλμπάνι, ενώ είπε πως το σχέδιο του Αλεξάντερ ανέθετε απλώς στο VI Σώμα την αποστολή "να ρίξει ένα σχοινί για να τραβήξει την 8η Στρατιά του Ολιβερ Ληζ ώστε να καταλάβει αυτή τη Ρώμη". Ο επαγγελ­ματικός εγωισμός του Κλαρκ δεν θα τον άφη­νε να επιτρέψει σε οποιοδήποτε άλλο τμήμα ε­κτός από αμερικανικό να είναι εκείνο που θα εισερχόταν πρώτο στην Αιώνια Πόλη.

Στις 05.30 της 23ης Μαϊου 500 συμμαχικά πυροβόλα άνοιξαν πυρ εναντίον των Γερμα­νών από το προγεφύρωμα του Αντσιο και τέσ­σερις μεραρχίες επιτέθηκαν προς την Τσι- στέρνα. Λίγο μετά το πρώτο φως της 25ης του μήνα οι προφυλακές του VI Σώματος συναντή- θηκαν με εκείνες του II Σώματος που έρχο­νταν από τον Νότο, θέτοντας και τυπικά τέλος σε μια πολιορκία που κράτησε 123 ημέρες. Την ίδια ημέρα έπεσε και η Τσιστέρνα. Ο Τράσκοτ ετοιμάστηκε να κινηθεί ορμητικά προς το Βαλμοντόνε, αλλά η παρέμβαση του Κλαρκ

τον σταμάτησε, αφήνοντας μόνο το 1/3 των α­μερικανικών δυνάμεων να συνεχίσει την ώθη­ση προς τον αυτοκινητόδρομο αρ. 6, με τον κύριο όγκο να στρέφεται προς τη Ρώμη. Οι Βρετανοί εξεγέρθηκαν από την αχαρακτήρι­στη συμπεριφορά του Αμερικανού στρατηγού παρατηρώντας ότι μέσα σε μια νύκτα θυσίαζε την ευκαιρία να καταστρέψει ολόκληρη τη δε­ξιά πτέρυγα της 10ης Στρατιάς του φον Βίτιν- γκχοφ απλώς και μόνο για να είναι ο πρώτος που θα μπει στη Ρώμη.

Αν και δεν είναι βέβαιο πόσες γερμανικές δυνάμεις θα πετύχαινε να αποκόψει το VI Σώ­μα αν ο Κλαρκ το άφηνε να συνεχίσει την πο­ρεία του προς το Βαλμοντόνε, το σίγουρο εί­ναι πως χρειάστηκε να πολεμήσει σκληρά για να διασπάσει την ημιτελή "γραμμή Καίσαρ" που οι Γερμανοί ετοίμαζαν πυρετωδώς νότια της Ρώμης. Η αμερικανική 36η Μεραρχία ανα­κάλυψε τυχαία ένα ασθενές σημείο στο Μόντε Αρτεμίσιο που ο εχθρός δεν είχε προλάβει να οχυρώσει και το κατέλαβε με 8.000 άνδρες έ­πειτα από μια νυκτερινή πορεία, αφού κατέ­σφαξε αθόρυβα τους λίγους Γερμανούς σκο­πούς που βρήκε στην κορυφή του. Η "γραμμή Καίσαρ" είχε διαρραγεί και ο Κέσσελρινγκ, α­φού κήρυξε τη Ρώμη "ανοχύρωτη πόλη", υπο­χώρησε βορειότερα αναζητώντας νέα φυσικά ισχυρή αμυντική τοποθεσία, την οποία βρήκε τελικά κατά μήκος του ποταμού Αρνο στη Φλωρεντία.

Η μαζική επίθεση του στρατηγού Αλεξά­ντερ πέτυχε τον σκοπό της, αλλά με τρομερό τίμημα. Οι συμμαχικές απώλειες για τη διά­σπαση της "γραμμής Γκούσταβ" και την κατά­κτηση της Ρώμης ανήλθαν σε 40.000 άνδρες, ενώ οι Γερμανοί έχασαν 38.000. Τα αμερικανικά και τα βρετανικά στρατεύματα εισήλθαν στην ιταλική πρωτεύουσα στις 4 Ιουνίου 1944, σε μια φευγαλέα στιγμή θριάμβου πριν η προσο­χή της παγκόσμιας κοινής γνώμης μετατοπι- σθεί πλήρως σε ένα άλλο γεγονός που θα συ- νέβαινε αρκετά βορειότερα: τη μεγάλη απόβα­ση στη Νορμανδία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) C. Hibbert: ΑΝΖΙΟ: THE BID FOR ROME, Ballantine's Books, 1970.(2) K. Macksey: KESSELR IN G : GERMAN M ASTER STRATEGIST O F THE SECOND WORLD WAR, Greenhill, 2000.(3) P. Mansoor: THE Gl O FFEN SIVE IN EURO PE, University Press of Kansas, 1999.(4) W. Seymour: DECISION IN BATTLE, Da Capo Press, 1982.(5) F. Sheehan: ANZIO: EP IC O F BRAVERY, Oklahoma University Press, 1994.(6) THE SOUTHERN FRONT, Time-Life Books, 1991.(7) R. Trevelyan: THE FORTRESS, Buchan & Enright, 1985.(8) THE ITALIAN CAMPAIGN, Time-Life Books, 1999.

I

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

Είσοδος στον κόλπο της Σούδας.Βρετανοί στρατιώτες

περιεργάζονται το κρητικό τοπίο, που βλέπουν για πρώτη φορά. Πολλοί από αυτούς δεν 9α έφευγαν ποτέ από το νησί.

Θα έπεφταν κατά τη μεγάλη Μάχη της Κρήτης λίγους μήνες

αργότερα.

από τους εμπολέμους ήταν μεγί­στης στρατηγικής σημασίας. Για τους Βρετανούς το νησί σήμαινε ένα προκεχωρημένο σημείο ανε­φοδιασμού και καταφύγιο για τον στόλο τους 680 χλμ. "εμπρός" από τον ναύσταθμο της Αλεξάνδρειας. Σήμαινε ακόμα προκεχωρημένα α­εροδρόμια από όπου τα αεροπλά­να τους μπορούσαν να επιχειρούν

Εν πλω για την Ελλάδα. Στρατιώτες της Βρετανικής Κοινοπολιτείας επάνω στο κατάστρωμα πολεμικού σκάφους. Πολλοί από αυτούς προορίζονται για την άμυνα της Κρήτης.

Τα βρετανικά στρατεύματα άρχισαν να καταφθάνουν στην Κρήτη, με τη σύμφωνη γνώμη της Ελληνικής Κυβέρνησης, αμέσως μετά την αιφνιδιαστική επίθεση κατά της Ελλάδας από τους Ιτα­λούς στις 28 Οκτωβρίου 1940. Στον κόλπο της Σούδας δημιουρ- γήθηκε ένας σταθμός ανεφοδια­σμού για τον Βρετανικό στόλο της Μεσογείου, ενώ βελτιώθηκαν οι λιμενικές εγκαταστάσεις και τα α­εροδρόμια στο νησί - για να τα

(1940-41)χρησιμοποιήσει η RAF. Οταν οι Γερμανοί επιτέθηκαν στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941, η Κρήτη χρησιμοποιήθηκε ως ενδιάμεσος σταθμός για τα στρατεύματα της Κοινοπολιτείας που εκινούντο για να πολεμήσουν στην ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά πριν τελειώσει ο Α­πρίλιος το νησί μετατράπηκε σε τόπο υποδοχής των στρατευμά­των που υποχωρούσαν μετά την α­πώλεια της "Μάχης της Ελλάδας". Η κατοχή της Κρήτης από κάποιον

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ

Προσκαλούμε τους αναγνώστες που έχουν στο αρχείο τους φωτογρα­φίες σχετικές με τη στρατιωτική μας ιστορία ή οποιοδήποτε αντικείμενο στρατιωτικού ενδιαφέροντος, να μας τις διαθέσουν προσωρινά συνοδευό- μενες - αν είναι δυνατόν - από σχετικό κείμενο. Εμείς από την πλευρά μας αναλαμβάνουμε να προχωρήσουμε στην καλύτερη δυνατή παρουσίαση, δη­μοσιεύοντας το όνομα του αποστολέα (αν το επιθυμεί), και εγγυόμαστε την επιστροφή του υλικού μετά τη δημοσίευση (Περιοδικό «Στρατιωτική Ιστο­ρία», ΤΘ 3951,10210, Αθήνα, υπόψη κ. Π Τερνιώτη).

εναντίον των δυνάμεων του Αξο­να. Για τους Γερμανούς η Κρήτη α­ντιπροσώπευε το ιδανικό σημείο από όπου θα μπορούσαν να ελέγ­χουν την ανατολική Μεσόγειο και να υποστηρίζουν τα στρατεύματά τους τα οποία πολεμούσαν στη βόρεια Αφρική και αεροπορικές βάσεις για να επιχειρούν εναντίον

στόχων του εχθρού στην Αίγυπτο και στη Μέση Ανατολή. Η μάχη για τη διεκδίκηση της Κρήτης σε λίγο θα άρχιζε...

Επιμέλεια: Γιάννης Τερνιώτης

Κρήτη, 1941. Ενας Αυστραλός και δύο Ελληνες στρατιώτες πριν από τη μεγάλη μάχη που πλησιάζει.

Ο αρχιστράτηγος των δυνάμεων Μέσης Ανατολής, σερ Αρτσιμπαλντ Ουέιβελ, στην Κρήτη. Επιθεωρεί την κατασκευή αμυντικών έργων σε

στρατηγικά σημεία του νησιού. Το ΑΙΑ πυροβόλο που φαίνεται ακριβώς από πίσω είναι των 3,7 in.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Διονύσης Σ. Γάγγας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝΕκδόσεις «I. Σιδέρης»Αθήνα, Δεκέμβριος 2000 Σελίδες 447

Ο διαπρεπής διεθνολόγος κα­θηγητής Σβάρτσενμπεργκ διατύπω­σε εύστοχα το αξίωμα περί κατανόη­σης του δικαίου της ειρήνης εντός του διεθνούς συστήματος πολιτικής ισχύος, απαραιτήτως μέσα από το δίκαιο του πολέμου. Η νομική αντι­μετώπιση των συνεπειών που απορ­ρέουν από μια ένοπλη σύγκρουση α­πασχόλησε έντονα τους θεμελιωτές του διεθνούς δικαίου κατά τον πα­ρελθόντα αιώνα, συνεχίζοντας να α-

7 5 ποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευ­σης και έντονης αμφισβήτησης μέ­χρι σήμερα. Η δυναμική σύγκρουση αντικρουόμενων εθνικών συμφερό­ντων οδήγησε συχνά τις κρατικές ο­ντότητες σε δυναμικές αντιπαραθέ­σεις μεταξύ τους, οι οποίες κατέλη- ξαν αρκετές φορές στην κατάφωρη παραβίαση και κατάργηση κάθε έν­νοιας δικαίου και σεβασμού προς την ανθρώπινη φύση. Οι ένοπλες συγκρούσεις που σημειώθηκαν κα­τά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα κατέδειξαν αρχικά την έλλειψη ικα­νού και αποτελεσματικού θεσμικού νομικού πλαισίου, το οποίο θα έπρε- πε να επιδρά αποτρεπτικά ως προς την άσκηση ανεξέλεγκτης και βίαιης εξουσίας σε βάρος τόσο των ηπη- μένων, όσο και των αμάχων. Η διε­θνής κοινότητα προσπαθώντας να αντιδράσει απέναντι σε γεγονότα τα οποία κατέλυαν βασικές έννοιες του ατομικού και του συλλογικού δικαί­ου, θέσπισε μια σειρά αρχών που στη συνέχεια οδήγησαν στην εφαρ­μογή του δικαίου των ενόπλων συ­γκρούσεων. Το δίκαιο του πολέμου αποτελείται από ένα σύνολο διε­θνών κανόνων, συμβατικών και εθι­μικών, οι οποίοι προσδιορίζουν τα ό­

ρια άσκησης της αναγκαίας ένοπλης βίας - στο πλαίσιο της στρατιωτικής σύγκρουσης - παράλληλα με τις αρ­χές που επιβάλλουν συγκεκριμένη συμπεριφορά των εμπολέμων προς τα άτομα τα οποία υφίστανται τα α­ποτελέσματα αλλά δεν συμμετέ­χουν στη σύρραξη. Η φύση του δι­καίου μεταβλήθηκε από την τεχνο­λογική εξέλιξη των εξοπλισμών και την εμφάνιση νέων πολεμικών μεθό­δων, με συνέπεια να επικρατήσει ο πλέον δόκιμος όρος περί του δικαί­ου των ενόπλων συρράξεων'ή συ­γκρούσεων, ώστε να καλυφθούν α­κόμη και εχθροπραξίες περιορισμέ­νης έκτασης. Το βιβλίο μέσα σε επτά κεφάλαια παρουσιάζει, αναλύει και κυρίως επιχειρεί να εισαγάγει τον α­ναγνώστη στις βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου των ενόπλων συ­γκρούσεων. Η κεντρική διάθεση του έργου γίνεται από τις εκδόσεις «I. Σιδέρης» (Σόλωνος 116,105 64, Αθή­να, τηλ. 3833434, fax: 3832294).

Δημητρης Λούπης

Ο Π ΙΡ ΙΡ Ε ΙΣ (1465-1553) ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΕΙ ΤΟ ΑΙΓΑΙΟΕκδόσεις «Τροχαλία»Αθήνα, 1999 Σελίδες 500

Οι εκδόσεις Τροχαλία παρου­σίασαν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό τη μελέτη του συγγραφέα Δη- μήτρη Λούπη αναφορικά με την ο­θωμανική χαρτογραφία του Αιγαίου, στην οποία έχει ενσωματωθεί η πρώ­τη πλήρης μετάφραση στα ελληνικά, από το οθωμανικό πρωτότυπο του έργου του Πίρι Ρέις με τίτλο «Βιβλίο της ναυσιπλοΐας». Ο πρώην πειρα­τής και μετέπειτα ναύαρχος του ο­θωμανικού ναυτικού Πίρι Ρέις συνέ­θεσε ένα σύνολο ναυτικών οδηγιών και χαρτών των νησιών και των λιμέ­νων της Μεσογείου. Στο βιβλίο πα­

ρατίθεται το μέρος του άτλαντα στο οποίο περιγράφονται το Αιγαίο με όλα τα νησιά και τις ακτές του, τα Ε­πτάνησα, η Κύπρος και γενικότερα οι περιοχές ελληνικού ενδιαφέρο­ντος. Ο Οθωμανός ναύαρχος παρέ­χει σημαντικά ιστορικά στοιχεία για τη φυσιογνωμία, την αρχαιολογία, την ιστορική γεωγραφία, το περιβάλ­λον, την τοπωνυμία και τη ναυτική τεχνολογία του ελληνικού αρχιπελά­γους. Η εργασία του απέδωσε τον πλέον κατατοπιστικό ναυτικό άτλα­ντα της Μεσογείου κατά το πρώτο ή- μισυ του 16ου αιώνα, περιόδου ακ­μής της οθωμανικής ναυτικής ι­σχύος. Το βιβλίο περιέχει 65 εικόνες συνοδεία υποσημειώσεων σε αραβι­κή γραφή, την οποία χρησιμοποιού­σαν οι Οθωμανοί μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Ο συγγραφέας παραθέτει επίσης στοιχεία σχετικά με την κατάσταση που επικρατούσε στη Μεσόγειο κατά τη συγκεκριμέ­νη χρονική περίοδο και την εξέλιξη του αυξανόμενου ναυτικού ανταγω­νισμού μεταξύ της ισλαμικής Ανατο­λής και της χριστιανικής Δύσης, Ο­θωμανών και Βενετών. Το βιβλίο κυ­κλοφορεί από τις εκδόσεις «Τροχα­λία», και η κεντρική του διάθεση γί­νεται από την «Πρόχορος Α.Ε.» (Στα­δίου 44 Αθήνα, 105 64, τηλ. 3215561 - 3215774).

Ιωάννης Σ. Θεοδωράτος lantheod@compulink.gr

Χρήστου Ε. Σκουτέλα ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΜΙΣΤΟΣ- ΠΛΗΘΩΝ.Ο «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΕΛΛΗΝ» ΣΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥΕκδόσεις «Δημιουργία» Αθήνα, 1999

«Είμαστε δηλαδή... Ελληνες στην καταγωγή, όπως μαρτυρεί τόσο η γλώσσα μας, όσο και η πατροπαρά­δοτη παιδεία μας». Η διατύπωση αυ­τής της κοινότοπης ιδέας αποτελού- σε τον 15ο αιώνα μια ρηξικέλευθη πράξη, μια υπέρβαση της παραδοσια­κής ιδεολογίας του βυζαντινού κρά­τους, αφού οι κάτοικοι της συρρικνω- μένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας α- ποκαλούσαν (και θεωρούσαν) τους ε­αυτούς τους Ρωμαίους και όχι Ελλη­νες. Την υπέρβαση αυτή τόλμησαν να διακηρύξουν ανοικτά μόνο ο πλατω- νιστής φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός (που προσέλαβε την προσωνυμία Πλήθων, πιθανότατα ως εκδήλωση θαυμασμού για το πρότυπό του) και μια ομάδα μαθητών του. Η δράση του Πληθωνα ξεπέρασε τα στενά όρια

της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και ε- πεκτάθηκε στην Ιταλία, όπου, στο πλαίσιο της συμμετοχής του στη βυ­ζαντινή αντιπροσωπεία που έλαβε μέρος στη Σύνοδο Φερράρας-Φλωρε- ντίας (με σκοπό την ένωση των Εκ­κλησιών και απώτερο στόχο την αποστολή στρατιωτικής βοήθειας στο Βυζάντιο), ο Πλήθων συνανα- στράφηκε Ιταλούς λογίους της πρώι­μης Αναγέννησης και επηρέασε ση­μαντικά τις πνευματικές τους αναζη­τήσεις. Με αυτό τον τρόπο συνέβαλε στην προώθηση της Αναγέννησης και στην ευκολότερη αποδοχή των Ελλήνων λογιών που αναζητούσαν καλύτερη τύχη στη Δύση. Τη σημαντι­κή, όχι όμως ευρύτερα γνωστή, προ­σφορά του σημαντικού Βυζαντινού φιλοσόφου εξετάζει η ευσύνοπτη (αλλά περιεκτική) μελέτη του Χρή­στου Σκουτέλα, εκπαιδευτικού και φέρελπι νέου ιστορικού. Στο πρώτο κεφάλαιο του έργου εξετάζεται η πε­ρίοδος της νεότητας και της εκπαί­δευσης του Πλήθωνα. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύονται τρία υπομνή­ματα του Πλήθωνα με αποδέκτες τον αυτοκράτορα Μανουήλ Β1 Παλαιολό- γο και τον δεσπότη του Μυστρά Θεό­δωρο Β1, στα οποία ο διορατικός λό­γιος πρότεινε μέτρα για την κοινωνι­κή αναμόρφωση και την αμυντική θω- ράκιση της Πελοποννήσου. Στο τρίτο κεφάλαιο εκτίθενται οι πνευματικές ανησυχίες του φιλοσόφου κατά τη διάρκεια της Συνόδου Φερράρας- Φλωρεντίας. Στο τέταρτο παρουσιά­ζεται το τελευταίο και σημαντικότε­ρο φιλοσοφικό του έργο, με τίτλο "Νόμων συγγραφή", καθώς και η με­ταγενέστερη απήχηση της δράσης του. Σε δύο παραρτήματα παρουσιά­ζονται η δράση του σεΐχη Μπεντρε- ντίν, ριζοσπάστη Οθωμανού μεταρ­ρυθμιστή και σύγχρονου τού Πλήθω­να, και ένας χρονολογικός πίνακας των κυριότερων γεγονότων της πε­ριόδου 1354-1465.

Νίκος Νικολούδης

ΧΡ. Ε. ΣΚΟΥΤΕΛΑ

rempnocT6MICTOC - ΠλΗΘΟ)Ν

Ο “ αναγενντ/5ΐακός Έλλην” στα τελευταία χρόνια του Βυζαντίου

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Γιώργος Στάμκος

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΥΣΣελ. 287, 5.300 δρχ.

Η μυστική γεωπολιτι­κή θέαση του ελληνικού χώρου και οι άγνωστες δυνάμεις που επέδρασαν και επιδρούν καθοριστικά στην πορεία του Ελληνι­σμού.

Μπέρναρντ Λιούις

ΟΙ ΑΣΣΑΣΙΝΟΙΣελ. 245, 5.200 δρχ.

Η ιστορία του κρυ­φού ισλαμικού τάγματος που το έτρεμαν τόσο οι σταυροφόροι, όσο και ο­λόκληρο το μουσουλμα­νικό κατεστημένο.

D O N A L D G . K R A U S E

Η ΤΕΧΝΗΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥΓ ΙΑ Σ Τ ΕΛ Ε Χ Η Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε Ω ΝΗ τηιΛίΐκΐ (κχρ*ι roll hKhoimm κτψ&ον τιμ> κινίζιπι

νολΐμαρχου Σουν Τζου οι μιιι via ιρμηνιίιι, ym ιυν otryxpovo άνθροιπα των επιχιιρήοεοτν

ϋ ΐ ϋ m

iiä ä ä i

Ι Κ Λ Ο Π Ι Χ Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Ιωσήφ Κασσεσιάν

0 «ΑΤΥΧΟΣ» ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1897Σελ. 180,2.500 δρχ.

Εξιστόρηση των γε­γονότων και του παρα­σκηνίου που οδήγησαν τον Ελληνικό Στρατό στην ήττα κατά τον «ά­τυχο» πόλεμο του 1897.

Ανδρέας Καλαντζάκος

Η ΡΟΥΜΕΛΗ ΤΟ 1821 ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ, ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ, ΑΡΧΑΙΟΚΑΠΗΛΟΙ Σελ. 101,2.000 δρχ.

Συλλογή επιλεγμένων αποσπασμάτων γραμ­μένων από φιλέλληνες ε­θελοντές, μέσα από τα ο­ποία σκιαγραφείται η Ρού­μελη κατά την Επανάστα­ση του 1821.

Ιωάννης Λουκάς

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣελ. 389, 7.280 δρχ.

Η πρώτη ολοκληρω­μένη παρουσίαση της γεωπολιτικής επιστήμης στην ελληνική βιβλιο­γραφία, από τον σημα­ντικότερο εκπρόσωπο του χώρου καθηγητή I. Λουκά.

ΜΝΗΜΕΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

ΑΠΟ ΤΟ ’40 ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ

Μ ιγιαμότο Μουσάοι

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΠΕΝΤΕ ΔΑΚΤΥΛΙΔΙΩΝΣελ. 110,1.900 δρχ.

Ενα από τα πλέον α­ντιπροσωπευτικά δείγμα­τα της ιαπωνικής σκέψης περί του μάχεσθαι, γραμ­μένο από τον τελευταίο α­νίκητο μονομάχο - σαμου­ράι.

Ντόναλντ Κράουζε

Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΓΙΑ ΣΤΕΛΕΧΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝΣελ. 170, 3.330 δρχ.

Η στρατηγική σκέψη του Σούν Τζού ειδικά δια­σκευασμένη για χρήση στο πεδίο των εμπορικών επιχειρήσεων από διευ­θυντές.

Ρωμαίδη - Ζέιτζ

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙΠΟΛΕΜΟΙ1912-1913Σελ. 226,15.000 δρχ.

Φωτογραφική παρου­σίαση των Βαλκανικών Πο­λέμων (1912 - 1913), μέσα από το εξαίρετο λεύκωμα των Ρωμαϊδη-Ζέιτζ που α­νακαλύφθηκε τυχαία στην Αλεξάνδρεια της Αίγυ­πτου.

Πανελλήνιος Ενωσις Αγωνιζομένων Νέων (ΠΕΑΝ)

ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣΣελ. 298,10,400 δρχ.

Μια σημαντική έκδο­ση σπάνιων ιστορικών τεκμηρίων από την πε­ρίοδο της γερμανικής κα­τοχής, με την αρωγή του συλλόγου των φίλων της ΠΕΑΝ.

Κλάδος Εκδόσεων Επικοινωνιακής και Μορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΜΝΗΜΕΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ’40 ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗΣελ. 559,15.600 δρχ.

Παρουσίαση της ηρωι­κής πορείας της Εκκλη­σίας της Ελλάδος κατά τα δύσκολα χρόνια της τρι­πλής κατοχής.

Η διάθεση των βιβλίων της σελίδας αυτής γίνεται από το βιβλιοπωλείο “Ελεύθερη Σκέψις”, Ιπποκράτους 112, Αθήνα, Τ.Κ. 11472, τηλ. 3630697, 3614736 (στέλνονται και με αντικαταβολή).

ο «ATYX0S» ελληνοτουρκικός:ΙΙ0ΑΕΜ0Ϊ TOY 1897

Η ΡΟΥΜΕΛΗ ΤΟ 1881Πίριηγητές, Έβίλοντές, Άρχαιοκά*ηλοι

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

78

ΠΕΡΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΩΝ ΠΟΛΕΜΟΥ

Είμαι ένας από τους πολ­λούς αναγνώστες του περιοδι­κού σας, συνδρομητής από το δεύτερο τεύχος του. Θα ήθελα να σας συγχαρώ για την προσπά­θεια που καταβάλλετε για μία, στο πλαίσιο του ανθρωπίνως δυ­νατού, παρουσίαση των ιστορι­κών γεγονότων, αντικειμενι-κά, χωρίς συναισθηματισμούς και προκαταλήψεις. Βέβαια από τό­τε που εκδόθηκε το αδελφό πε­ριοδικό "Αεροπορική Ιστορία" η σχετική με τις αεροπορικές επι­χειρήσεις ύλη έχει μειωθεί αρ­κετά, χωρίς πάντως να εξαλει- φθεί τελείως, όπως φοβόμουν, ενώ το επίπεδο των άρθρων και της εν γένει ύλης του περιοδι­κού είναι λίαν αξιόλογο. Ελπίζω να μην εκδοθεί κάποιο άλλο νέο περιοδικό στο μέλλον (π.χ. "Ιστορία των αρμάτων") το οποίο θα οδηγήσει την ύλη στον κατα­κερματισμό της και τους ανα­γνώστες σε διλήμματα και αδιέ­ξοδα. Στο τεύχος 31 είχε παρου- σιασθεί ένα άρθρο αναφορικά με τις δίκες Γερμανών εγκλημα­τιών πολέμου στην Ελλάδα. Με έχει απασχολήσει πολύ το αν οι νικητές του συγκεκριμένου πο­λέμου (δεν αναφέρομαι στους Ελληνες, των οποίων οι θυσίες, ως λαού, ήταν κατά πολύ μεγα­λύτερες από τα κέρδη που απε- κόμισε η πατρίδα μας, ιδιαίτερα αν προσμετρηθεί και το ότι πριν λήξει αυτός μας οδήγησαν οι "σύμμαχοι” σε έναν αδελφοκτό- νο πόλεμο, τις συνέπειες του ο­ποίου μπορεί να διακρίνει κάποι­ος ακόμη και σήμερα σε ανθρώ­πους λίγο μεγαλύτερης ηλικίας) ήταν λιγότερο εγκληματίες από τους ηττηθέντες, τη στιγμή μά­λιστα που οι δικές τους ενέργει­ες (π.χ. ο βομβαρδισμός της Δρέσδης) δεν επιβάλλονταν από ιδεολογικό υπόβαθρο περί κατωτέρων και ανωτέρων φυ­λών, παρά μόνο από ωφελιμιστι­κά κίνητρα. Τελικά ο Χίτλερ σε τίποτε άλλο δεν είχε τόσο δίκαιο όσο στο ότι οι Σοβιετικοί με τους Αγγλοαμερικανούς αποτε- λούσαν τα δύο σκέλη μιας ασύν­δετης και πρόσκαιρης συμμα­χίας, που σύντομα θα αλληλο- σπαράσσονταν. Αυτό ήταν ακό­μη λογικότερο αν λάμβανε κά­ποιος υπόψη του ότι οι δυτικοί σύμμαχοι δεν ήταν λιγότερο πα­ραδοσιακοί αντιμπολσεβικιστές από τους Γερμανούς εθνικοσο- σιαλιστές (άλλωστε οι Αγγλοι ή­ταν αυτοί που είχαν εκστρατεύ­σει παλαιότερα στην Κριμαία για

να εμποδίσουν τους Κομμουνι­στές να καταλάβουν την εξου­σία και όχι οι Γερμανοί), ενώ ο­πωσδήποτε δεν έβλεπαν με κα­λό μάτι την ενδυνάμωση της ΕΣ- ΣΔ, που αναμφισβήτητα μετά τον πόλεμο αποτέλεσε τη μεγα­λύτερη δύναμη της Ευρώπης. Βλέποντας το θέμα από τη σκο­πιά αυτή πολύ αμφιβάλλω ως προς το αν η δίκη της Νυρεμ­βέργης και κάθε άλλη παρόμοι­ου τύπου είχε το ηθικό υπόβα­θρο το οποίο θα έπρεπε να έχει μία δίκη τέτοιου μεγέθους και σημασίας ή αποτελούσε απλώς την υλοποίηση της ρήσης "ο έ- χων το μαχαίρι κόβει το πεπόνι" και μία ρίψη στάχτης στα μάτια των λαών, ώστε να μην αντιλη- φθούν τι έγινε στη Γιάλτα. Αυτό άλλωστε μαρτυρεί και το πόσο γρήγορα η άρτι αποναζιστικο- ποιηθείσα Δυτ. Γερμανία πέρα- σε στο στρατόπεδο των "καλών" Αγγλοαμερικανών κατά των "κα­κών" Σοβιετικών. Στο άρθρο σας λοιπόν (για να επανέλθουμε στο θέμα μας) είδα ότι κάποιοι στρα­τηγοί των δυνάμεων κατοχής κατηγορήθηκαν για τις εκτελέ­σεις πολιτών, την ερήμωση χω­ριών κλπ. Τα ερωτήματα που α­νακύπτουν είναι μάλλον ακαν­θώδη. Υπάρχει πρακτικά δυνα­τότητα συλλήψεως ανταρτών ό­ταν αυτοί έχουν την υλική και την ηθική συμπαράσταση ενός λαού ο οποίος τους τροφοδοτεί και τους κρύβει; Τι δυνατότητες έχει ο εκάστοτε διοικητής οιασ- δήποτε στρατιωτικής δυνάμεως κατοχής να ελέγξει την περιοχή του χωρίς τη χρήση τρομοκρα­τίας, όταν σαμποτάρονται οι γραμμές ανεφοδιασμού του, σκοτώνονται οι στρατιώτες του (συχνά με αποκρουστικό τρόπο) κλπ.; Είναι γνωστό ότι ο πόλε­μος συνήθως εξωτερικεύει τη χειρότερη πλευρά των ανθρώ­πων. Βέβαια είναι απαράδεκτο και ηθικά μεμπτό να εκτελού- νται άμαχοι μόνο και μόνο για τις αυξημένες απώλειες που υ­πέστησαν κατά τη μάχη οι επι- κρατήσαντες (περίπτωση Στού- ντεν). Εξίσου μεμπτό όμως είναι να διαπράττονται βαρβαρότη­τες από αντάρτες ή πολίτες κα­τά μεμονωμένων στρατιωτών, Προ δύο ετών είχα μεταβεί στην Κρήτη και επεσκέφθην τα πεδία των μαχών του 1941, Οταν λοι­πόν συζήτησα με κάποιο ντόπιο για την καταστροφή της Κανδά- νου, μου είπε ότι αυτή κατε- στράφη διότι κάποιοι άρρενες κάτοικοι του χωριού συνέλαβαν μια χούφτα Γερμανούς στρατιώ­τες και θεώρησαν “καλό" να σκο­

τώσουν κάποιους από αυτούς (όταν ήταν ήδη αιχμάλωτοι), α­φού τους είχαν κόψει τα γεννη- τικά όργανα και τους τα είχαν βάλει στο στόμα. Κάποιος από τους αιχμαλώτους κατόρθωσε να το σκάσει ενώ οι δράστες της προρρηθείσας "γενναίας" πρά­ξης γλένταγαν και είπε στους δι­κούς του τι είχε συμβεί. Χωρίς σε καμμία περίπτωση να θέλω να δικαιολογήσω αυτό που επα­κολούθησε, τι θα εδύνατο να πράξει ο κινών τα νήματα Γερμα­νός διοικητής; Να βρει τους δράστες ήταν αδύνατο, αφού οι συγχωριανοί τους δεν θα τους αποκάλυπταν. Είχε λοιπόν να ε- πιλέξει μεταξύ της ατιμωρησίας, συνεπαγόμενης απώλεια του η­θικού των ανδρών του και "απο- θράσυνση" των ντόπιων με πιθα­νότητα εκδηλώσεως παρομοίων φαινομένων και στο μέλλον, και της αποδόσεως συλλογικής ευ­θύνης σε όλο το χωριό (μαζί με τα ξερά πάντα καίγονται και τα χλωρά), με ό,τι αυτό εσήμανε. Ποιος στρατιωτικός θα επέλεγε το πρώτο, αποδεχόμενος τις συ­νέπειες, και δεν θα περνούσε από στρατοδικείο; φυσικά δεν ή­ταν δικαιολογημένες όλες οι πε­ριπτώσεις βίας των κατοχικών στρατευμάτων (μάλλον οι λιγό- τερες θα μπορούσαν να δικαιο­λογηθούν). Ομως, υπό το κρά­τος του φάσματος της ήττας του έθνους των, του φόβου των στρατιωτών για το τι θα πάθαι- ναν αν τυχόν τους ξεμονάχιαζαν αντάρτες και της εν γένει ψυχο­λογίας του μέσου στρατιώτη (ο οποίος σε κάθε πόλεμο πιστεύει ότι υπηρετεί την πατρίδα του, α­νεξάρτητα με το δίκαιο ή το άδι­κο αυτής), πιστεύω ότι παρόμοι­ες περιπτώσεις υπήρξαν πολύ "μικρότερα εγκλήματα" απ' ότι οι εκτελέσεις Κυπρίων από τους "πάντα συμμάχους μας" Αγ­γλους, οι σκοτωμοί εκατοντά­δων χιλιάδων Βιετναμέζων πολι­τών από τους "φιλελεύθερους και ανθρωπιστές" Αμερικανούς ως δήθεν Βιετκόγκ και η απο­στολή στη Σιβηρία, σε στρατό­πεδα εργασίας (που και εκεί, αν και δεν αναφερόταν ρητώς, "α­πελευθέρωνε τον άνθρωπο"), ε­κατομμυρίων αντιφρονούντων από τον Στάλιν και τους διαδό­χους του. Σε αυτές τις περιπτώ­σεις όμως, όπως και σε αμέτρη­τες άλλες, δεν υπήρξαν πομπώ­δεις δίκες, ούτε εκτελέσεις ε­γκληματιών πολέμου, αν και σί­γουρα υπήρξαν τέτοιοι. Πικρό και συνάμα νωπό παράδειγμα α- ποτελούν οι αεροπορικές επι­δρομές του ΝΑΤΟ κατά της Σερ­

βίας, της οποίας όλος ο λαός χα­ρακτηρίστηκε "τρομοκράτης" από τους αρχιτρομοκράτες της CIA και του Λευκού Οίκου το χρώμα του οποίου μάλλον είναι αντίθετο με την ψυχή των κα­τοίκων του. Τείνω λοιπόν να εν- στερνισθώ την άποψη ότι οι ε­γκληματίες πολέμου που δικά­σθηκαν μετά τον Β ’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν ήταν περισσότερο εγκληματίες από τους κατηγό­ρους τους ή από εγκληματίες κατοπινών και παλαιότερων πο­λέμων ή καταστάσεων. Απλά υ­πήρξαν πιο άτυχοι κατά την ι­στορική συγκυρία. Επί του θέ­ματος θα ήθελα τη γνώμη του συντάκτη του άρθρου σας.

Μιχαήλ Χάνος, Χαλκίδα.

"ΣΙ": Οπως πάντοτε σε έναν πό­λεμο "πρέπει" να υπάρχουν οι "καλοί“ και οι "κακοί", ο "δίκαιος" αγώνας και ο "κακός" εισβολέας και αυτά πρέπει να τα πιστεύουν οπωσδήποτε όλοι οι αντιμαχό- μενοι, αλλιώς δεν θα υπάρχει το υπόβαθρο που θα δικαιολογεί την αιματοχυσία. Αλίμονο σε ε­κείνον που θα ωθηθεί ή θα ξεκι­νήσει έναν πόλεμο και δεν θα πιστέψει στο δίκαιο του αγώνα του. Η ήττα του είναι προδιαγε­γραμμένη (βλ. Ιταλία κατά τον Β ’ΠΠ, όπου ο λαός ποτέ δεν πεί- σθηκε ότι θα έπρεπε να επανα- συσταθεί η ρωμαϊκή αυτοκρατο­ρία). Σε οποιαδήποτε περίπτωση η θανάτωση αμάχων είναι έγκλη­μα και μάλιστα τιμωρείται και από τα οικεία στρατοδικεία. Ε­κτός αυτού δεν ισχύει το αντί­θετο, δηλαδή η έγκριση επιβο­λής αντιποίνων σε αμάχους. Το αντάρτικο γεννιέται όταν οι δυ­νάμεις κατοχής αρχίζουν τις αυ­θαιρεσίες και τις βιαιοπραγίες. Εφόσον ο λαός δεν υποστεί τις αρνητικές συνέπειες μιας ε­χθρικής στρατιωτικής κατοχής, δεν θα αντιδράσει. Το 7ο Σύ­νταγμα Πεζικού κατά τον ελλη- νοϊταλικό πόλεμο υπαγόταν στην I Μεραρχία Πεζικού (Λαρί- σης) και με την έναρξη των επι­χειρήσεων χρησιμοποιήθηκε στον τομέα της Πίνδου προς ε­νίσχυση της Ταξιαρχίας Ιππικού. Αργότερα υπήχθη πάλι στην I ΜΠ και συμμετείχε στην κατά­ληψη της Κλεισούρας, χωρίς να υποστεί βαριές απώλειες. Για ά­γνωστους λόγους το 7ο ΣΠ δια­λύθηκε στις 10-2-1941.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣΛΙΝ ΠΙΑΟ (1 9 0 7 -1 9 7 1 )Ο Λ ΙΝ Π ΙΑ Ο , Ε Ν Α Σ Α Π Ο ΤΟΥΣ Μ ΕΓΑΛΥΤΕΡΟΥΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥΣ ΠΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Η ΣΑ Ν Μ Ε ΣΤΟ ΧΟ ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΟΥ Κ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣΜ Ο Υ ΣΤΗ Ν Κ ΙΝ Α , Δ ΙΑ Κ Ρ ΙΘ Η Κ Ε Ω Σ ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΕΦ ΑΡΜ Ο ΣΤΗΣ ΤΩΝ Θ Ε Ω Ρ ΙΩ Ν ΤΟΥ ΑΝΤΑΡΤΟ ΠΟ ΛΕΜ Ο Υ Η ΣΤΑ ΔΙΟ ΔΡ Ο Μ ΙΑ ΤΟΥ ΑΚ Ο Λ Ο Υ Θ Η ΣΕ Ε Κ Ε ΙΝ Η ΤΟΥ Μ Α Ο ΤΣΕ ΤΟΥΝΓΚ,ΑΛΛΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΗΤΑΝ ΑΔΟ ΞΟ .

Ο Λιν Πιάο ή Λιν Μπιάο γεννή- θηκε το 1907 στην επαρχία Χού-πέι. Ηταν γιος ενός ευκατάστατου εργο- στασιάρχη. Μεγάλωσε στην πόλη Γουχάν στην κεντρική Κίνα, κοντά στον ποταμό Γιανγκ Τσε. Πολύ μι­κρός ακόμα, περί τα τέλη της δεκα­ετίας του 1910, ενώ παρακολουθού­σε μαθήματα σε γυμνάσιο σχετί- σθηκε με ριζοσπαστικά στοιχεία και στις αρχές της δεκαετίας του 1920 ασπάσθηκε τη θεωρία του κομμου­νισμού. Το 1925 εισήχθη στη στρα­τιωτική ακαδημία Χουάμ-πόα, η ο­ποία επίσημα τουλάχιστον ήταν ε­θνικιστική. Ομως οι απαιτήσεις της εκπαίδευσης είχαν αναγκάσει τους Κινέζους να καλέσουν στην ακαδη­μία Ρώσους εκπαιδευτές. Αποτέλε­σμα ήταν να σπουδάσουν εκεί πολ­λοί μελλοντικοί Κινέζοι κομμουνι­στές μέχρι τη διάσπαση του ενωμέ­νου μετώπου το 1927. Την εποχή ε­κείνη οι δυνάμεις των εθνικιστών της Κουομιτάνγκ και των Κινέζων κομμουνιστών είχαν συμμαχήσει για να απαλλάξουν την Κίνα από την κυριαρχία των πολέμαρχων. Ετσι στην ακαδημία διοικητής ήταν ο ε- θνικιστής Τσανγκ Κάι Σεκ, αλλά στο επιτελείο υπήρχαν πολλά μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας (ΚΚΚ), όπως για παράδειγμα ο Τσού Εν Λάι. Ο Λιν Πιάο το 1925 έγινε μέ­λος του ΚΚΚ. Ομως το 1926 πήρε μέ­ρος στη λεγάμενη Βόρεια Εκστρα­τεία, τη στρατιωτική επιχείρηση που πραγματοποίησε ο Τσανγκ Κάι Σεκ για να ανακαταλάβει τη βόρεια Κίνα την οποία δυνάστευαν οι τοπι­κοί πολέμαρχοι.

Το 1927 το μέτωπο Κουομιτάν- γκ - ΚΚΚ διασπάσθηκε και ο Τσανγκ Κάι Σεκ διέταξε εκκαθαρίσεις στον στρατό. Ο Λιν Πιάο μαζί με άλλους κομμουνιστές κατόρθωσε να δια- φύγει. Μετά από πολλές περιπέτει­ες και πολλές κρίσιμες νίκες που πέτυχε - χρησιμοποιώντας με μεγά­λη επιτυχία τακτική ανταρτοπολέ­μου - ίδρυσε το 1931 (στην επαρχία Γιάν-ξι) το Γιάν-ξι Σοβιέτ, που ήταν

το πρώτο σημαντικό σε έκταση τμή­μα της Κίνας υπό κομμουνιστικό έ­λεγχο. Κατά το διάστημα αυτό προήχθη σε ανώτατους βαθμούς στον Ερυθρό Στρατό των Κινέζων και από το 1929, σε ηλικία μόλις 22 ετών, ήταν διοικητής σώματος στρατού.

Το 1934 ο Τσανγκ Κάι Σεκ εξε- στράτευσε κατά του Γιάν-ξι και κα­τόρθωσε να κυκλώσει τους κομμου­νιστές. Ο Λιν Πιάο ήταν ένας από τους κύριους διοικητές του Ερυ­θρού Στρατού. Μάλιστα ηγήθηκε της επίθεσης που έγινε για τη διά­σπαση του κλοιού των εθνικιστών. Η ενέργεια αυτή σηματοδότησε την έ­ναρξη της Μεγάλης Πορείας των 9.600 χιλιομέτρων με την οποία ο Μάο Τσε Τούνγκ οδήγησε τον Ερυ­θρό Στρατό της Κίνας στο βόρειο τμήμα της χώρας.

Στο μεταξύ ξέσπασε ο λεγόμε­νος Δεύτερος Σινοϊαπωνικός Πόλε­μος (1937-1945). Κατά τη διάρκειά του ο Λιν Πιάο ήταν διοικητής με­ραρχίας και τον Σεπτέμβριο του 1937 σημείωσε μια μεγάλη νίκη ενα­ντίον των Ιαπώνων στη διάβαση Πιν- γκ-χσινγκ, κοντά στο Μεγάλο Σινικό Τείχος. Ομως στο μεγαλύτερο μέ­ρος του πολέμου αυτού δεν είχε ε­νεργό δράση. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, από τα τέλη του 1938 ή τις αρχές του 1939, βρισκόταν στη Μόσχα. Εχει ειπωθεί ότι η μετάβασή του εκεί υπαγορεύθηκε από την α­νάγκη να αναρρώσει από πληγές που είχε υποστεί στο πεδίο της μά­χης. Υπάρχει όμως και μια διαφορε­τική άποψη (ίσως η επικρατέστερη), με βάση το ότι μετά την επιστροφή του από τη Μόσχα και από το 1942 ως το 1945 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Αντίστασης στην πρωτεύουσα των κομμουνιστών Γιάν-αν.

Μετά την ήττα της Ιαπωνίας α­κολούθησε η περίοδος του Κινεζι­κού Εμφυλίου Πολέμου (1945-1949). Ο Λιν Πιάο ήταν άριστος εφαρμο­στής του ανταρτοπολέμου, γνώριζε όμως ότι το συγκεκριμένο είδος ή­

ταν πόλεμος του αδυνάτου κατά του δυνατού. Η φήμη που είχε για τις τακτικές και τις στρατηγικές του ικανότητες οδήγησαν τον Μάο Τσε Τούνγκ να τον διορίσει διοικητή ό­λων των κομμουνιστικών δυνάμεων στη Μαντζουρία. Ο Μάο συγκέ­ντρωσε τον στρατό του στη Μα­ντζουρία διότι η κατάληψή της από τους Σοβιετικούς, το 1945, παρου­σίαζε μια χωρίς προηγούμενο στρα­τηγική ευκαιρία για τους κομμουνι­στές. Στον πόλεμο αυτό, που ήταν το αποκορύφωμα της σύγκρουσης μεταξύ εθνικιστών και κομμουνι­στών, ο Λιν Πιάο αρχικά αναγκάστη­κε να εφαρμόσει τακτικές ανταρτο­πολέμου, αλλά σταδιακά κατόρθω­σε να συγκροτήσει τις ομάδες των ανταρτών σε μεγάλες μονάδες ικα­νές να διεξάγουν συμβατικό πόλε­μο.

Το 1947 ο Λιν Πιάο ανέλαβε επι­θετικές επιχειρήσεις και απομόνω­σε τις δυνάμεις των εθνικιστών στις μεγάλες πόλεις. Το 1948 τις εξουδε­τέρωσε κατά τη διάρκεια της εκ­στρατείας του Λιάο-σεν. Επρόκειτο για μια από τις μεγαλύτερες μάχες του Εμφυλίου Πολέμου, στην οποία ο Λιν έδειξε τις μεγάλες τακτικές ι- κανότητές του. Μετά την επιχείρη­ση αυτή οι δυνάμεις του κινήθηκαν νότια και κατέλαβαν μετά από αιμα­τηρή μάχη το Τιέν-τσιν. Στη συνέ­χεια πέτυχαν την παράδοση του Πε­κίνου. Με το τέλος του 1949 οι στρα­τιές των κομμουνιστών κινήθηκαν μέσα από την κεντρική Κίνα και κα­τέλαβαν την Καντόνα, την τελευ­ταία μεγάλη πόλη στον Νότο. Ο Λιν Πιάο που ήταν μόλις 42 ετών, είχε α­ποκτήσει πλέον και τη φήμη ενός λαμπρού στρατηγικού μυαλού και θεωρείτο από τους πιο πιστούς ο­παδούς του Μάο Τσε Τούνγκ. Με τη νίκη των κομμουνιστών στον Εμφύ­λιο Πόλεμο γεννήθηκε η Λαϊκή Δη­μοκρατία της Κίνας.

Στη συνέχεια ο Μάο υπήρξε γενναιόδωρος απέναντι στον Λιν Πιάο, τοποθετώντας τον σε πολιτι­

κές θέσεις στην κυβέρνησή του. Ο­μως καθ' όλη τη διάρκεια της δεκα­ετίας του 1950 ο Λιν έμεινε στο πα­ρασκήνιο, γεγονός που οδήγησε με­τά την πτώση του στο να κατηγορη- θεί ότι δεν συμμετείχε στον πόλεμο της Κορέας. Το 1959 ο Μάο τον διό­ρισε υπουργό Εθνικής Αμυνας και αρχηγό του Λαϊκού Απελευθερωτι­κού Στρατού της εθνικής στρατιω­τικής δύναμης της κομμουνιστικής Κίνας. Ο Λιν χρησιμοποίησε τον στρατό για να ενισχύσει την πολιτι­κή θέση του Μάο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ήταν εκείνος που συνέταξε το γνωστό "Μικρό Κόκκινο Βιβλίο" με τα αποφθέγματα του Μάο και επέβαλε στους στρα­τιώτες να το αποστηθίσουν. Το 1966, με την έναρξη της “Πολιτιστικής Ε ­πανάστασης", ο Μάο έγινε ένα είδος ειδώλου, ενώ το 1969 το εθνικό συ­νέδριο του ΚΚΚ ανακήρυξε τον Λιν Πιάο ως διάδοχο του Μάο. Αυτή ή­ταν και η αρχή του τέλους του Λιν. Ακολουθώντας τη γνωστή «συντα­γή» των δικτατόρων ο Μάο, που φο­βήθηκε τη δύναμη την οποία απο­κτούσε ο Λιν Πιάο, άρχισε από το 1970 να τον υπονομεύει. Ο Λιν με τη σειρά του, για να προλάβει τον Μάο, σχεδίασε τη δολοφονία του. Ομως τα σχέδιά του απέτυχαν και αναγκά­στηκε να δραπετεύσει. Ο ίδιος και η οικογένειά του προσπάθησαν να διαφύγουν στη Σοβιετική Ενωση, με την ηγεσία της οποίας είναι πιθανό να είχε έλθει σε συνεννόηση για την ανατροπή του Μάο. Σύμφωνα με τις επίσημες κινεζικές πηγές το αερο­πλάνο του συνετρίβη στις 12 Σε­πτεμβρίου 1971 ενώ πετούσε πάνω από τη βόρεια Κίνα. Υπάρχουν υπο­ψίες ότι αυτό καταρρίφθηκε, αλλά δεν είναι δυνατό να επιβεβαιωθούν και έτσι η επίσημη εκδοχή περί του θανάτου του έχει γίνει αποδεκτή.

Δημήτρης Γιδεών

79

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ