สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ งานสํารวจ ศึกษา และปริวรรตวรรณกรรมทองถิ่นภาคกลาง

ดรณ� แก�วนัย พัชรี ศรีเพ็ญแก�ว

บรรณาธิการ

ศูนย สยามทรรศน ศึกษา คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล จัดพิมพ เผยแพร! พุทธศักราช ๒๕๕๖

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ข

ท่ีปรึกษา

ศาสตราจารย ดร.คุณหญิงสุริยา รัตนกุล ประธานท่ีปรึกษาศูนย สยามทรรศน ศึกษา อาจารย วิกัลย พงศ พนิตานนท ท่ีปรึกษาศูนย สยามทรรศน ศึกษา อาจารย ดร.อภิลักษณ เกษมผลกูล ท่ีปรึกษาศูนย สยามทรรศน ศึกษา อาจารย ศิธรา จุฑารัตน ประธานศูนย สยามทรรศน ศึกษา

บรรณาธิการ นายดรณ แก/วนัย เจ/าหน/าท่ีวิจัยประจําศูนย สยามทรรศน ศึกษา นางสาวพัชรี ศรีเพ็ญแก/ว เจ/าหน/าท่ีวิจัยประจําศูนย สยามทรรศน ศึกษา

ภาพปก

จิตรกรรมฝาผนังภายในพระอุโบสถวัดเนินสูง อําเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี อายุราวสมัยรัชกาลท่ี ๕ เล!าเรื่อง มหาเวสสันดรชาดก ตอนกัณหาชาลีและพลโยธาออกไปรับเสด็จพระเวสสันดรและพระนางมัทรีกลับมาครองกรุงสัญชัย

ออกแบบปก: นายสุทธิพงษ ตะเภาทอง นักวิชาการโสตทัศนศึกษา คณะศิลปศาสตร

สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ งานสํารวจ ศึกษา และปริวรรตวรรณกรรมทองถ่ินภาคกลาง

ISBN 978-616-279-222-9

พิมพ ครั้งแรก ๕๐๐ เล!ม พ.ศ. ๒๕๕๖ ศูนย สยามทรรศน ศึกษา คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล

จัดพิมพ เผยแพร!

ศูนย สยามทรรศน ศึกษา คณะศิลปศาสตร มหาวทิยาลัยมหิดล | ค

คํานิยม

ปFจจุบันต/นฉบับของวรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลางซ่ึงจัดเก็บตามภูมิภาคต!างๆ ยังมีจํานวนมากท่ีไม!ได/รับการปริวรรตและจัดพิมพ เผยแพร! ซ่ึงนับวันจะสูญหาย และอยู!ในภาวะวิกฤต เนื่องจากขาดการดูแลรักษาและอนุรักษ อย!างถูกวิธี คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล ในฐานะหน!วยงานท่ีมียุทธศาสตร ท้ังด/านการบริการวิชาการ การทํานุบํารุงศิลปวัฒนธรรม และสร/างสรรค สังคมสุขภาวะ เพ่ือการพัฒนาอย!างยั่งยืน จึงเห็นความสําคัญอย!างเร!งด!วนในการอนุรักษ และเผยแพร!องค ความรู/เก่ียวกับวรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลาง เพ่ือสร/างเครือข!ายทางวัฒนธรรมซ่ึงประกอบไปด/วยนักวิชาการ นักศึกษา ในมหาวิทยาลัยกับปราชญ ชาวบ/าน รวมท้ังสะท/อนให/เห็นถึงบทบาทของคณะศิลปศาสตร ในการอนุรักษ วรรณกรรมพ้ืนบ/าน จึงสนับสนุนงบประมาณให/ศูนย สยามทรรศน ศึกษา ซ่ึงมีนโยบายในการส!งเสริม สนับสนุน และเผยแพร!องค ความรู/ท่ีเก่ียวข/องกับไทยศึกษา โดยเฉพาะอย!างยิ่งการศึกษา ค/นคว/า และวิจัยด/านวรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลาง เพ่ือตอบสนองความต/องการของท/องถ่ิน สังคม และประเทศชาติโดยส!วนรวม ได/จัดโครงการ “สยามปกรณ ” เพ่ือการศึกษา สํารวจ ปริวรรต และจัดพิมพ วรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลางข้ึน ต้ังแต! พ.ศ. ๒๕๕๔ เปQนต/นมา

จากการดําเนินโครงการ “สยามปกรณ ” ดังกล!าว ทําให/ศูนย สยามทรรศน ศึกษาสํารวจพบข/อมูลวรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลางจํานวนมากท้ังวรรณกรรมนิทาน วรรณกรรมคําสอน วรรณกรรมตํารา วรรณกรรมศาสนา และวรรณกรรมประวัติศาสตร โดยได/จัดทําบัญชี การจัดเก็บ และทําสําเนา เพ่ือนํามาจัดพิมพ เผยแพร!จนสําเร็จเปQนผลงานหนังสือของโครงการ อย!างไรก็ดี ต/นฉบับวรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลางยังมีอีกจํานวนมากท่ีรอการค/นคว/าและอนุรักษ ดังนั้น ใน พ.ศ. ๒๕๕๖ นี้ คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล จึงสนับสนุนให/ศูนย สยามทรรศน ศึกษาจัดทําโครงการ “สยามปกรณ ” เพ่ือการศึกษา สํารวจ ปริวรรต และจัดพิมพ วรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลาง ระยะท่ี ๒ ข้ึนอีกครั้ง โดยความร!วมมือกับสาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล และภาคีเครือข!าย จนสามารถนําข/อมูลวรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลางจากจังหวัดนครสวรรค ลพบุรี สิงห บุรี นครปฐม และตราด จํานวน ๘ เรื่อง มาปริวรรตเปQนภาษาไทยปFจจุบัน เพ่ือให/ผู/อ!านได/รับอรรถรสและความรู/จากเนื้อหาของวรรณกรรมง!ายยิ่งข้ึน ท้ังหมวดวรรณกรรมศาสนา หมวดวรรณกรรมคําสอน และหมวดวรรณกรรมนิทาน

ในนามของคณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล หวังเปQนอย!างยิ่งว!า หนังสือเล!มนี้จะก!อเกิดความภาคภูมิใจแก!ท/องถ่ินผู/เปQนเจ/าของต/นฉบับ และยังประโยชน สูงสุดต!อหน!วยงานการศึกษาท้ังภาครัฐและเอกชน ตลอดจนผู/สนใจในวรรณกรรมท/องถ่ินท่ัวไป ได/เข/ามาศึกษาและสืบต!อองค ความรู/ในวรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลาง จึงขอขอบคุณประธานศูนย สยามทรรศน ศึกษา เจ/าหน/าท่ี และเครือข!าย ท่ีร!วมแรงร!วมใจ วิริยะ อุตสาหะ

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ง

จนสําเร็จเปQนหนังสืออันทรงคุณค!าเล!มนี้ข้ึน ให/เปQนมรดกของท/องถ่ิน สังคม และเปQนเครื่องสําแดงความเปQน “อารยะ” ของชาติไทยสืบไป

อาจารย ดร.อภิลักษณ เกษมผลกูล

คณบดีคณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล

ศูนย สยามทรรศน ศึกษา คณะศิลปศาสตร มหาวทิยาลัยมหิดล | จ

คํานํา

วรรณกรรมลายลักษณ เปQนวรรณกรรมท่ีถ!ายทอดโดยผ!านลายลักษณ อักษร อาจโดยการเขียน การจารหรือจารึกลงในวัสดุต!างๆ เช!น แผ!นศิลา แผ!นไม/ แผ!นทองเหลือง ฐานพระพุทธรูป ผ/า ใบลาน เปQนต/น ซ่ึงเดิมเรามักพบหลักฐานการสร/างวรรณกรรมประเภทนี้จากแผ!นศิลา เช!น จารึกอักษรปFลลวะซ่ึงได/รับอิทธิพลจากอินเดียตอนใต/ อักษรหลังปFลลวะซ่ึงพัฒนามาเปQนอักษรขอมโบราณ อักษรมอญโบราณ หรืออักษรธรรมล/านนา อักษรธรรมล/านช/าง และอักษรไทยน/อย ซ่ึงพบหลักฐานท้ังในประเทศไทยและประเทศเพ่ือนบ/าน เนื่องจากแผ!นศิลาดังกล!าวสามารถรักษาเนื้อความของวรรณกรรมลายลักษณ ให/คงอยู!ได/อย!างยาวนาน ต!อมาจึงพัฒนามาบันทึกในวัสดุอ่ืนๆ ซ่ึงหาได/ง!ายข้ึนกระท่ังนิยมบันทึกในกระดาษประเภทต!างๆ ในปFจจุบัน

วรรณกรรมลายลักษณ ของภาคกลางในสมัยรัตนโกสินทร ตอนต/นนิยมบันทึกเปQนอักษรไทยโบราณและอักษรขอมโดยใช/ภาษาไทย และมักจะบันทึกลงในสมุดข!อยหรือสมุดไทยดํา-ไทยขาว หรือจารลงในใบลาน ซ่ึงพบเห็นได/ท่ัวไปตามวัดในพุทธศาสนา ลักษณะการประพันธ มีท้ังท่ีเปQนร/อยแก/วและร/อยกรอง เฉพาะท่ีเปQนร/อยกรองนั้นส!วนใหญ!แต!งเปQนคํากลอนและคํากาพย โดยมีแหล!งท่ีมาจากวรรณคดีมุขปาฐะ ซ่ึงแต!งข้ึนในท/องถ่ินแล/วถ!ายทอดสืบต!อกันมาแบบปากต!อปาก หรือผ!านกลอนขับประเภทต!างๆ ก!อน อาจมีเนื้อหาท้ังท่ีเปQนนิทาน ตํานาน เรื่องประโลมโลก แม/กระท่ังเรื่องประวัติศาสตร ภายหลังเม่ือมีผู/รู/หนังสือและมีความสามารถทางเชิงประพันธ ในท/องถ่ินจึงได/นําไปแต!งใหม!เปQนลายลักษณ อักษรท้ังการประพันธ ประเภทร/อยแก/วและร/อยกรอง โดยอาจปรับเปลี่ยนเนื้อหาบางส!วนให/เข/ากับความนิยมของท/องถ่ิน

แหล!งท่ีมาของวรรณกรรมลายลักษณ ในภาคกลางอีกอย!างหนึ่ง คือ วรรณคดีลายลักษณ ของเก!า เปQนวรรณคดีลายลักษณ ท่ีมีหลักฐานว!าได/มีการบันทึกมาก!อน ส!วนใหญ!มักเปQนวรรณกรรมทางศาสนา เช!น พระไตรปSฎก มหาชาติเวสสันดรชาดก ปFญญาสชาดก ไตรภูมิ เปQนต/น วรรณกรรมประเภทตํารา เช!น ตําราปลูกเรือน ตํารานรลักษณ ตําราดูสัตว ตําราเทพจร เปQนต/น และวรรณคดีราชสํานัก เช!น พระมาลัยคําหลวง บทละครเรื่องรามเกียรต์ิ เปQนต/น วรรณคดีลายลักษณ ของเก!าเหล!านี้แพร!กระจายไปในท/องถ่ินต!างๆ ของภาคกลาง รวมท้ังภาคตะวันออกของไทย ท้ังท่ีบันทึกในสมุดไทย ใบลาน หรือในรูปมุขปาฐะ จนเปQนท่ีนิยมและเปQนท่ีรับรู/ของคนส!วนใหญ! และส!งอิทธิพลต!อการสร/างสรรค วรรณกรรมในท/องถ่ินในเวลาต!อมา

การแพร!กระจายของวรรณคดีท/องถ่ินนั้นเปQนการถ!ายทอดจากต/นฉบับเก!าไปยังฉบับใหม!เพ่ือต/องการอนุรักษ รูปแบบหรือเนื้อหาของวรรณคดีไว/ หรือผู/ประพันธ ประสงค จะประยุกต วรรณคดีเรื่องนั้นๆ เปQนลักษณะเฉพาะของท/องถ่ินตน ดังนั้น บางครั้งอาจจะทําให/รายละเอียดบางอย!างของเรื่อง เช!น ชื่อเรื่อง ชื่อตัวละคร ชื่อสถานท่ี อนุภาคสําคัญ ปรับเปลี่ยนไปจากต/นฉบับเดิม เรื่องใดท่ีได/รับความนิยมแพร!หลายยาวนานก็ยิ่งทําให/มีการปรับเปลี่ยนรายละเอียดมากข้ึน ต!อมาเม่ือมีการบันทึกให/เปQนลายลักษณ อักษรจึงอาจถือว!าเปQน

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ฉ

วรรณกรรมเรื่องเดียวกันแต!เปQนคนละสํานวนไป หรือหากมีการผนวกเนื้อหาเรื่องต!างๆ และปรับเปลี่ยนรายละเอียดจนแตกต!างไปจากโครงเรื่องเดิมก็อาจถือได/ว!าเปQนวรรณคดีท/องถ่ินท่ีสร/างสรรค ข้ึนใหม!ได/

ศูนย สยามทรรศน ศึกษาในฐานะหน!วยงานวิจัยด/านไทยศึกษาของคณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล ซ่ึงมีนโยบายในการส!งเสริม สนับสนุน และเผยแพร!องค ความรู/ท่ีเก่ียวข/องกับไทยศึกษา โดยเฉพาะอย!างยิ่งการศึกษา ค/นคว/า และวิจัยด/านวรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลาง เพ่ือตอบสนองความต/องการของท/องถ่ิน สังคม และประเทศชาติโดยส!วนรวม ได/จัดทําโครงการ “สยามปกรณ ” เพ่ือการศึกษา สํารวจ ปริวรรต และจัดพิมพ วรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลาง ระยะท่ี ๒ ข้ึน ซ่ึงเปQนโครงการต!อเนื่องจากระยะท่ี ๑ ใน พ.ศ. ๒๕๕๔ โดยความร!วมมือกับสาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล และภาคีเครือข!าย เนื่องจากยังมีข/อมูลวรรณกรรมท/องถ่ินจํานวนมากท่ีเสี่ยงต!อการถูกทําลายและสูญหาย และเพ่ือปWองกันไม!ให/หน!วยงานท่ีแสวงหาผลประโยชน เชิงพาณิชย เข/ามาคุกคาม อันจะทําให/มรดกทางวัฒนธรรมของชาติสูญสลายไปก!อนเวลาอันควร ดังนั้น ศูนย สยามทรรศน ศึกษา และเครือข!ายจึงเร!งดําเนินการเก็บข/อมูลดังกล!าวอย!างต!อเนื่องต้ังแต! พ.ศ. ๒๕๕๔ เปQนต/นมา เพ่ือรวบรวม ปริวรรต และจัดพิมพ เปQนรูปหนังสือแล/วนําไปบันทึกเข/าสู!ฐานข/อมูลสารสนเทศวรรณคดีท/องถ่ินภาคกลางของศูนย ฯ เพ่ือเผยแพร!และเปSดให/สาธารณชนได/เข/าใช/บริการต!อไป

การจัดพิมพ หนังสือ “สยามปกรณ ปริวรรต ปริทรรศน วรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลาง เล!ม ๒” ในครั้งนี้ คณะทํางานได/คัดสรรวรรณกรรมซ่ึงมีลักษณะเฉพาะในท/องถ่ินมาจัดพิมพ จํานวน ๘ เรื่อง แบ!งเปQนวรรณกรรมศาสนา จํานวน ๕ เรื่อง ได/แก! พลเมืองเกาะกง ฉบับวัดไผ)ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด ขับพลท)าพริก ฉบับวัดไผ)ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด ขับพลมหาราชหนองโสน ฉบับวัดไผ)ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด ป0จจันตนคโรปมคาถา ฉบับวัดไผ)ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด และพระไตรภูมิพระสังฆะ ฉบับวัดเกยไชยเหนือ อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค� วรรณกรรมนิทาน จํานวน ๒ เรื่อง ได/แก! ปลาบู)ทอง ฉบับบ�านวัดมะเกลือ ตําบลคลองโยง อําเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม และลักษณวงศ� ฉบับวัดตองปุ อําเภอเมือง จังหวัดลพบุรี และวรรณกรรมคําสอน จํานวน ๑ เรื่อง ได/แก! สุภาษิตสอนชาย – หญิง ฉบับวัดพิกุลทอง ตําบลพิกุลทอง อําเภอท)าช�าง จังหวัดสิงห�บุรี โดยข/อมูลได/รับการปริวรรตและบรรณาธิการจากบุคลากรของศูนย สยามทรรศน ศึกษา เพ่ือจะยังประโยชน ให/สูงสุดต!อการศึกษาและค/นคว/าวรรณกรรมท/องถ่ินของผู/อ!านสืบไป

ศูนย สยามทรรศน ศึกษาขอกราบขอบพระคุณเจ/าอาวาสวัดเกยไชยเหนือ จังหวัดนครสวรรค เจ/าอาวาสวัดตองปุ จังหวัดลพบุรี เจ/าอาวาสวัดพิกุลทอง จังหวัดสิงห บุรี เจ/าอาวาสวัดโยธานิมิต วัดไผ!ล/อม วัดท!าโสม วัดบุปผาราม วัดหนองเสม็ด วัดสุวรรณมงคล และวัดไทรทอง จังหวัดตราด ท่ีกรุณาอํานวยความสะดวกในการเก็บข/อมูลของคณะทํางานเปQนอย!างดี

ขอขอบคุณวัฒนธรรมจังหวัดตราด และจังหวัดตราด สําหรับการประสานงาน และการอํานวยความสะดวกในการลงพ้ืนท่ีเก็บข/อมูลจังหวัดตราด

ท/ายสุดขอกราบขอบพระคุณอาจารย ดร.อภิลักษณ เกษมผลกูล คณบดีคณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล ท่ีริเริ่มโครงการนี้และทุ!มเทกําลังสติปFญญา แรงใจแรงกาย และสนับสนุนโครงการนี้ตลอดมา อีกท้ังกรุณาร!วมเดินทางเก็บข/อมูล อนุเคราะห ข/อมูล ประสานงาน ตลอดจนให/คําแนะนํา และข/อคิดอันเปQน

ศูนย สยามทรรศน ศึกษา คณะศิลปศาสตร มหาวทิยาลัยมหิดล | ช

ประโยชน อย!างยิ่งต!อการดําเนินงานของศูนย ฯ ขอบคุณคุณดรณ แก/วนัย และคุณพัชรี ศรีเพ็ญแก/ว เจ/าหน/าท่ีวิจัยประจําศูนย ฯ คุณอุมาวรรณ ทองสุพรรณ เครือข!ายผู/นําชุมชนของศูนย ฯ นายธนภัทร พิริย โยธินกุล นักศึกษาชั้นปYท่ี ๔ สาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร ท่ีได/พยายามทุ!มเททํางานอย!างอุตสาหะตลอดการดําเนินงาน

ศูนย สยามทรรศน ศึกษา หวังเปQนอย!างยิ่งว!าหนังสือ “สยามปกรณ ปริวรรต ปริทรรศน วรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลาง เล!ม ๒” นี้ จะอํานวยประโยชน ในการศึกษาวรรณกรรมท/องถ่ินและสร/างแรงบันดาลใจให/คนในท/องถ่ินรักและหวงแหนวรรณกรรมของตน ขวนขวายในการศึกษาและอนุรักษ วรรณกรรมท/องถ่ินอันเปQนมรดกของชาติให/คงอยู!คู!กับสังคมไทยสืบไป

อาจารย ศิธรา จุฑารัตน

ประธานศูนย สยามทรรศน ศึกษา คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ซ

สารบัญ

คํานิยม ............................................................................................................................................................. ค คํานํา ................................................................................................................................................................ จ บทนํา: รายงานการดําเนินงานโครงการ “สยามปกรณ�” เพ่ือศึกษา สํารวจ ปริวรรต และจัดพิมพ�วรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง ของศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา พัชรี ศรีเพ็ญแก ว .......................................................................................................................... ๓ หมวดวรรณกรรมศาสนา พลเมืองเกาะกง ฉบับวัดไผ)ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด ดรณ� แก วนัย .............................................................................................................................. ๑๑ ขับพลท)าพริก ฉบับวัดไผ)ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด ดรณ� แก วนัย .............................................................................................................................. ๓๓ ขับพลมหาราช หนองโสน ฉบับวัดไผ)ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด ดรณ� แก วนัย .............................................................................................................................. ๔๕ ป0จจันตนคโรปมคาถา ฉบับวัดไผ)ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด ดรณ� แก วนัย .............................................................................................................................. ๕๕ พระไตรภูมิพระสังฆะ ฉบับวัดเกยไชยเหนือ อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค� ดรณ� แก วนัย .............................................................................................................................. ๖๙ หมวดวรรณกรรมนิทาน ปลาบู)ทอง ฉบับบ�านวัดมะเกลือ ตําบลคลองโยง อําเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม ดรณ� แก วนัย ............................................................................................................................. ๑๑๗ ลักษณวงศ� ฉบับวัดตองปุ อําเภอเมือง จังหวัดลพบุรี ดรณ� แก วนัย ............................................................................................................................. ๑๓๙ หมวดวรรณกรรมคําสอน สุภาษิตสอนชาย – หญิง ฉบับวัดพิกุลทอง ตําบลพิกุลทอง อําเภอท)าช�าง จังหวัดสิงห�บุรี ดรณ� แก วนัย ............................................................................................................................. ๑๘๓ ภาคผนวก โครงการสยามปกรณ เพ่ือศึกษา สํารวจ ปริวรรต และจัดพิมพ วรรณกรรมท/องถ่ินภาคกลาง .......................... ๒๑๑ คําสั่งแต!งต้ังคณะกรรมการจัดโครงการสยามปกรณ ฯ .................................................................................... ๒๑๕

ศูนย สยามทรรศน ศึกษา คณะศิลปศาสตร มหาวทิยาลัยมหิดล | ฌ

ศูนย สยามทรรศน ศึกษา .................................................................................................................................. ๒๑๗ รายนามคณะกรรมการบริหารศูนย สยามทรรศน ศึกษา ................................................................................... ๒๑๙ แนะนําเอกสารวิชาการของศูนย สยามทรรศน ศึกษา ....................................................................................... ๒๒๑

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ญ

สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ งานสํารวจ ศึกษา และปริวรรตวรรณกรรมทองถิ่นภาคกลาง

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๓

บทนํา: รายงานการดําเนินงานโครงการ “สยามปกรณ�” เพ่ือการศึกษา สํารวจ ปริวรรต และจัดพิมพ�วรรณกรรมท&องถิ่นภาคกลาง

ของศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา

พัชรี ศรีเพ็ญแก ว๑

วรรณกรรมท�องถ่ินเป"นวรรณกรรมท่ีถ$ายทอดในกลุ$มชนใดกลุ$มชนหนึ่งมาเป"นระยะเวลานาน มีท้ังท่ีบันทึกเป"นลายลักษณ�อักษรและท่ีไม$ได�บันทึกเป"นลายลักษณ�อักษร หรือท่ีเรียกว$า “มุขปาฐะ” คือการเล$าเรื่องสืบต$อกันมา ซ่ึงวรรณกรรมท�องถ่ินมีคุณค$าต$อชีวิตความเป"นอยู$ของมนุษย�ในทุกยุคทุกสมัย เพราะเป"นสิ่งให�ความรู� ให�ข�อคิดข�อเตือนใจในการดํารงชีวิต ตลอดจนสามารถนําองค�ความรู�ท่ีได�ไปประยุกต�ใช�เพ่ือประกอบอาชีพหรือประกอบกิจกรรมต$างๆ

ภูมิภาคในประเทศไทยแต$ละแห$งล�วนมีวรรณกรรมท่ีบันทึกเรื่องราวต$างๆ ของแต$ละท�องถ่ินไว�ซ่ึงสามารถสะท�อนให�เห็นถึงประวัติศาสตร� ความเป"นมา การดํารงชีวิต ฯลฯ ของคนในยุคสมัยนั้นได� อย$างไรก็ตาม ในป9จจุบันวรรณกรรมท�องถ่ินท่ีบันทึกเป"นลายลักษณ�อักษร เช$น สมุดไทย ใบลาน เป"นต�น นับเป"นเอกสารท่ีหาได�ยาก เพราะไม$ได�รับการเก็บรักษาอย$างถูกวิธีด�วยความรู�เท$าไม$ถึงการณ� หรือถูกมองว$าเป"นเอกสารโบราณท่ีไม$มีประโยชน�ต$อคนในยุคป9จจุบัน เอกสารดังกล$าวจึงถูกทําลาย บ�างก็นําไปเผาหรือบดทําเป"นมวลสารของพระเครื่องหรือสิ่งศักด์ิสิทธิ์ต$างๆ แต$ท้ังนี้ยังมีเอกสารบางส$วนท่ีหลงเหลือซ่ึงสามารถหาพบได�ในพิพิธภัณฑ�ท�องถ่ิน หรือภายในวัดต$างๆ ซ่ึงมีท้ังท่ีสภาพชํารุดแล�ว และท่ีสภาพสมบูรณ�แต$เป"นเพียงส$วนน�อย

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษาเห็นความจําเป"นอย$างเร$งด$วนท่ีต�องอนุรักษ�วรรณกรรมท�องถ่ินเหล$านั้นไว�และเผยแพร$องค�ความรู�ต$างๆ ท่ีเก่ียวข�อง จึงได�จัดโครงการ “สยามปกรณ�” เพ่ือสํารวจ ศึกษา ปริวรรต และจัดพิมพ�วรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลางข้ึนเป"นครั้งท่ี ๒ โดยมีวัตถุประสงค�เพ่ือเก็บรวบรวมข�อมูล ปริวรรตและเรียบเรียง พร�อมท้ังวิเคราะห�เอกสารโบราณ นําไปสู$การเผยแพร$และพัฒนาองค�ความรู�ท่ีเก่ียวกับวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง รวมถึงแลกเปลี่ยนความรู� ทัศนคติในเชิงมนุษยศาสตร� ระหว$างนักวิชาการ นักศึกษา และปราชญ�ชาวบ�านหรือชุมชนท�องถ่ิน

ท้ังนี้คณะทํางานได�ออกสํารวจและเก็บข�อมูลในจังหวัดท่ีอยู$ในพ้ืนท่ีภาคกลาง เบ้ืองต�นเก็บข�อมูล ณ จังหวัดกาญจนบุรี จังหวัดลพบุรี จังหวัดนครสวรรค� ฯลฯ ล$าสุดได�ลงพ้ืนท่ีจังหวัดตราดเม่ือวันท่ี ๒๒ – ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๕๕ โดยสํารวจเอกสารโบราณในวัดสําคัญของจังหวัดตราด ได�แก$ วัดโยธานิมิต วัดท$าโสม วัดสุวรรณมงคล วัดไผ$ล�อม และวัดหนองเสม็ด เป"นการเก็บรวบรวมต�นฉบับเพ่ือจัดทําบัญชีรายชื่อเอกสารโบราณของแต$ละวัด และสําเนาเอกสารบางส$วนเป"นไฟล�ภาพดิจิทัลเพ่ือนําไปปริวรรตและจัดพิมพ�เป"นหนังสือเผยแพร$ต$อไป ซ่ึงผลของการสํารวจเอกสารโบราณ มีดังนี้

๑ เจ�าหน�าท่ีวิจัยประจําศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๔

วัดโยธานิมิต

วัดโยธานิมิตหรือวัดโบสถ� เป"นวัดหลวงในจังหวัดตราด ไม$มีหลักฐานการสร�างท่ีแน$นอน วัดนี้มีความสําคัญทางประวัติศาสตร� กล$าวคือ เป"นสถานท่ีท่ีพระเจ�าตากสินใช�รวบรวมไพร$พลคราวเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งท่ี ๒ และได�ใช�กําลังพลขนมูลดินไว�เพ่ือสร�างวัด ต$อมาในสมัยรัชกาลท่ี ๓ ได�โปรดเกล�าฯ ให�เจ�าพระยาพระคลังคุมทัพเรือมาทําสงครามกับเขมร และระหว$างท่ีพักกองทัพอยู$นั้น ได�พร�อมใจกันสร�างวัดข้ึนขนานนามว$า วัดโยธานิมิต เพ่ือเป"นเครื่องเตือนใจและระลึกถึงการท่ีเคยได�ร$วมรบ ร$วมกิน ร$วมนอนมาด�วยกัน โบราณสถานท่ีสําคัญของวัดนี้ ได�แก$ วิหาร (อุโบสถเก$า) ซ่ึงเป"นศิลปะแบบอยุธยา ภายในมีภาพเขียนเรื่องเวสสันดรชาดก และเคยเป"นสถานท่ีถือน้ําพิพัฒน�สัตยาของข�าราชการเมืองตราด๒ เจ�าอาวาสรูปป9จจุบัน คือ พระเทพสุเมธมุนี ท$านได�อนุญาตให�คณะทํางานสํารวจเอกสารโบราณ และได�รับความร$วมมือเป"นอย$างดีจากชาวบ�านท่ีเข�ามาดูแลวัดในการช$วยค�นหาและเคลื่อนย�ายเอกสารโบราณมาให� ท้ังนี้ คณะทํางานสํารวจและจัดทําบัญชีรายชื่อเอกสารโบราณซ่ึงเป"นสมุดไทยได�ท้ังสิ้น ๗๒ เรื่อง และได�สําเนาภาพเอกสารบางส$วนไว� นอกจากนี้คณะทํางานยังได�เก็บภาพภายในพระอุโบสถเก$า ท่ีป9จจุบันกลายเป"นพระวิหาร ซ่ึงเป"นท่ีเก็บโบราณวัตถุ อาทิ หนังสือใบลาน คัมภีร�สําหรับเทศน� และรอยพระพุทธบาท พระวิหารนี้ได�รับการบูรณะครั้งล$าสุดเม่ือ พ.ศ. ๒๕๑๘ โดยซ$อมแซมหลังคา เสา ประตู หน�าต$าง แม�ว$าฝาผนังภายนอกจะชํารุด แต$ยังคงรักษารูปทรงเดิมไว�

ภาพการดําเนินงานเก็บข&อมลูวัดโยธานิมิต

๒ คณะกรรมการฝNายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ, (๒๕๔๒), อ�างถึงใน สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเพ่ือพัฒนาชนบท มหาวิทยาลัยมหิดล และสํานักงานวัฒนธรรมจังหวัด กระทรวงวัฒนธรรมม, (๒๕๔๙), วัดโยธานิมิต (ตราด). สืบค�นเม่ือ ๗ กุมภาพันธ� ๒๕๕๖, จาก http://www.mapculture.org/mambo/index.php?option=comcontent&task=view&id=836&Itemid=57

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๕

วัดท-าโสม

วัดท$าโสมเป"นวัดเก$าแก$ของตําบลท$าโสม ก$อสร�างเม่ือ พ.ศ. ๒๔๐๕ เดิมชื่อวัดศรีษะปาราม ต$อมาต้ังชื่อใหม$ให�สอดคล�องกับหมู$บ�านจึงต้ังชื่อว$า "วัดท$าโสม" ได�รับพระราชทานวิสุงคามสีมาเม่ือ พ.ศ. ๒๕๐๕ เม่ือเริ่มเข�ามาในบริเวณวัดก็จะเห็นพระพุทธรูปปางประทานพรซ่ึงมีความศักด์ิสิทธิ์ท่ีประชาชนชาวท$าโสมให�ความเคารพนับถือ วัดท$าโสมมีพระหยกท่ีประดิษฐานเป"นพระประธานพระอุโบสถ หลังใหม$ เป"นหยกท่ีนํามาจากเมืองจีน ซ่ึงเป"นพระหยกท่ีใหญ$ท่ีสุดในภาคตะวันออกและเป"นพระหยกท่ีหายากและมีความงดงามยิ่ง ภายในอุโบสถยังมีภาพจิตรกรรมฝาผนังท่ีงดงาม และยังมีศาลาร�อยปtซ่ึงป9จจุบันได�รับการปรับปรุงเป"นศูนย�บูรณาการวัฒนธรรมไทย สายใยชุมชน ตําบลท$าโสม เป"นแหล$งศึกษาหาความรู� แหล$งศึกษาดูงานและพิพิธภัณฑ�๓ คณะทํางานได�ลงพ้ืนท่ีเก็บข�อมูลภายในพิพิธภัณฑ� พบว$ามีเอกสารโบราณประเภทสมุดไทย จํานวน ๓๙ เรื่อง โดยได�จัดทําบัญชีรายชื่อและสําเนาไฟล�ภาพดิจิทัลไว�บางส$วนเพ่ือนําไปปริวรรต ท้ังนี้คณะทํางานได�รับความร$วมมือและการอํานวยความสะดวกต$างๆ จากวัดท$าโสมเป"นอย$างดี โดยมีอาจารย�ผู�ดูแลพิพิธภัณฑ�เป"นผู�ประสานงานและให�ข�อมูล

ภาพการดําเนินงานเก็บข&อมลูวัดท-าโสม

วัดสุวรรณมงคล

วัดสุวรรณมงคลเป"นท่ีประดิษฐานพระพุทธสุวรรณมงคล ซ่ึงเป"นพระพุทธรูปนั่งศิลปะสมัยอู$ทอง สร�างด�วยเนื้อโลหะหน�าตักกว�าง ๔ ศอก สูง ๖ ศอก โดยสมเด็จเจ�านวล เป"นญาติกับอุป9ชฌาย�ซ่ึงเป"นเจ�าอาวาสในสมัยนั้น อัญเชิญมาจากวัดสังข�กระจายธนบุรี คนท้ังหลายเรียกว$า “หลวงพ$อทอง” เป"นพระพุทธรูปท่ีมีลักษณะงดงาม และเม่ือวันท่ี ๒๘ กรกฎาคม ๒๕๑๗ ได�รับพระราชทานนามจากพระบาทสมเด็จพระเจ�าอยู$หัวว$า “พระพุทธสุวรรณมงคล”๔ เจ�าอาวาสวัดสุวรรณมงคล คือ พระครูมงคลป9ญญากร ได�อนุญาตให�คณะทํางานสํารวจเอกสารโบราณ ซ่ึงเก็บไว�ท่ีโรงเรียนพระปริยัติธรรมฯ จากการสํารวจพบเอกสารโบราณเป"นสมุดไทยมีจํานวน

๓ สํานักงานจังหวัดตราด, วัดท�าโสม ต.ท�าโสม, สืบค�นเม่ือ ๗ กุมภาพันธ� ๒๕๕๖, จาก http://www.trat.go.th/tat/ index_wattasom.htm

๔ ศูนย�ข�อมูลกลางทางวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม, (๒๕๕๔), อุโบสถวัดสุวรรณมงคล, สืบค�นเม่ือ ๒๔ มีนาคม ๒๕๕๖. จาก http://www.m-culture.in.th/album/50491

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๖

ท้ังหมด ๒๗ เรื่อง เก็บอยู$ในหีบไม� ท้ังนี้คณะทํางานได�จัดทําบัญชีและสําเนาไฟล�ภาพดิจิทัลไว�ส$วนหนึ่ง พร�อมท้ังเก็บรักษาเอกสารด�วยการห$อผ�าและบรรจุใส$หีบ นอกจากนี้เจ�าอาวาสยังได�มอบวัตถุมงคลแก$คณะทํางานและพาเยี่ยมชมพระอุโบสถวัดสุวรรณมงคลอีกด�วย

ภาพการดําเนินงานเก็บข&อมลูวัดสุวรรณมงคล

วัดไผ-ล&อม

วัดไผ$ล�อมต้ังอยู$บนถนนหลักเมือง ต.บางพระ อ.เมือง จ.ตราด เป"นวัดท่ีมีบทบาทสําคัญท่ีสุดต$อการศึกษาของ จ.ตราด โดยเหตุท่ีวัดนี้เคยเป"นท่ีพํานักของบิดาแห$งการศึกษาจังหวัดตราด คือ ท$านเจ�าคุณพระวิมลเมธาจารย�วรญาณคณานุรักษ�สังฆปราโมกข� (เจ�ง จันทสโร) หรือ ท$านเจ�าคุณเฒ$า ผู�ผลักดันให�วัดไผ$ล�อมเป"นแหล$งกําเนิดโรงเรียนประถมศึกษาและมัธยมศึกษาใน จ.ตราด และยังเป"นโรงเรียนสอนนักธรรม สอนภาษาบาลี ให�ท่ีพักและอุปการะนักเรียนในชนบทท่ีเข�ามาเรียนต$อระดับสูงในตัวจังหวัด ให�ทุนการศึกษาแก$เยาวชนเป"นประจําทุกปtตลอดมา ให�บริการห�องสมุดแก$ภิกษุ สามเณร และบุคคลท่ัวไป๕ คณะทํางานเคยได�ลงพ้ืนท่ีเก็บข�อมูลและสํารวจเอกสารโบราณวัดไผ$ล�อมในส$วนของสมุดไทยไปแล�วครั้งหนึ่ง ในครั้งนี้จึงได�สํารวจเอกสารประเภทใบลาน พบว$ามีจํานวนท้ังสิ้น ๑๗๐ เรื่อง เอกสารใบลานส$วนใหญ$มีไม�ประกับ บ�างก็เป"นผ�าห$อคัมภีร�ห$อ

๕ คณะกรรมการฝNายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ, (๒๕๔๒), อ�างถึงใน สํานักงานพระพุทธศาสนาจังหวัดตราดล, (๒๕๕๒), วัดไผ�ล อม, สืบค�นเม่ือ ๗ กุมภาพันธ� ๒๕๕๖. จาก http://trt.onab.go.th/index.php?option=com_content&view=article&id=120& Itemid=147

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๗

ไว�และเก็บใส$หีบบรรจุ โดยเอกสารท้ังหมดเก็บไว�เป"นอย$างดีในห�อง “งานสารสนเทศและห องสมุดชุมชน วัดไผ�ล อมตราด อ.เมือง จ.ตราด” ท้ังนี้คณะทํางานได�สํารวจ และสําเนาไฟล�ภาพดิจิทัลใบลานบางส$วนเพ่ือนํามาปริวรรต นอกจากนี้ยังได�เก็บภาพลายผ�าห$อคัมภีร�และหีบบรรจุใบลานไว�ด�วย

ภาพการดําเนินงานเก็บข&อมลูวัดไผ-ล&อม

วัดหนองเสม็ด

วัดหนองเสม็ดประกาศจัดต้ังเม่ือปt พ.ศ. ๒๔๐๐ ได�รับวิสุงคามสีมาเม่ือวันท่ี ๑๓ พฤศจิกายน ๒๔๕๖ พระประธานประจําอุโบสถ ปางมารวิชัย เป"นศิลปะสมัยกรุงรัตนโกสินทร�ตอนต�น มีพระครูโฆษิตวิริยะคุณ เป"นเจ�าอาวาส และดํารงตําแหน$งเป"นเจ�าคณะตําบลหนองโสน และเป"นพระวินยาธิการ (ตํารวจพระ) วัดหนองเสม็ดเป"นวัดพัฒนาตัวอย$างปt พ.ศ. ๒๕๔๓ และยังให�การสนับสนุนพ้ืนท่ีกับหน$วยงานราชการ องค�กรต$างๆ ในการจัดประชุม อบรม หรือจัดกิจกรรม เนื่องจากทางวัดมีความพร�อมท้ังด�านสถานท่ี วัสดุ อุปกรณ� นอกจากนี้วัดหนองเสม็ดยังให�การสนับสนุนการอนุรักษ�ศิลปะท�องถ่ิน เช$น หนังตะลุง โหงฟาง และรําสวด ของศิลป�นพ้ืนบ�านอีกด�วย๖ คณะทํางานได�ลงพ้ืนท่ีวัดหนองเสม็ดเป"นวัดแรก แต$เบ้ืองต�นเจ�าอาวาสไม$สามารถให�สํารวจเอกสารโบราณได� เนื่องจากไม$แน$ใจว$าเก็บกุญแจไว�ท่ีไหน คณะทํางานจึงมาสํารวจอีกครั้งในภายหลัง พบเอกสารโบราณจํานวนมาก มีท้ังสมุดไทย จํานวน ๑๐๘ เรื่อง ซ่ึงบางเรื่องมีภาพวาดท่ีงดงาม คณะทํางานได�

๖ ศูนย�ข�อมูลกลางทางวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม, (๒๕๕๕), วัดหนองเสม็ด, สืบค�นเม่ือ ๒๖ มีนาคม ๒๕๕๖. จาก http://www.m-culture.in.th/album

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๘

สําเนาไฟล�ภาพดิจิทัลไว�บางส$วนและจัดทําบัญชีรายชื่อไว� นอกจากนี้ยังพบคัมภีร�ใบลานอีกจํานวนหนึ่งซ่ึงคาดว$าจะมาสํารวจและจัดทําบัญชีอีกครั้งในโอกาสต$อไป

ภาพการดําเนินงานเก็บข&อมลูวัดหนองเสม็ด

นอกจากการสํารวจและปริวรรตเอกสารโบราณในพ้ืนท่ีจังหวัดตราดแล�ว ศูนย�ฯ ได�นําเอกสารโบราณท่ี

น$าสนใจของจังหวัดอ่ืนๆ ในพ้ืนท่ีภาคกลางมารวบรวมและปริวรรตเพ่ิมเติม เพ่ือแสดงให�เห็นถึงความเหมือนและความแตกต$าง รวมท้ังสะท�อนให�เห็นวิถีชีวิตของประชาชนในแต$ละท�องถ่ินของภาคกลางมากยิ่งข้ึน

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๙

หมวดวรรณกรรมศาสนา

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๐

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๑

พลเมืองเกาะกง ฉบบัวัดไผ-ล&อม อําเภอเมือง จังหวดัตราด

ดรณ0 แก วนัย๗

พลเมืองเกาะกง เป"นชุดความรู�ในกัณฑ�มหาราชของคัมภีร�มหาเวสสันดรชาดก ฉบับวัดไผ$ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด โดยผู�แต$งได�นําเอาความรู�เก่ียวกับภูมิศาสตร� ประวัติศาสตร� สังคม ศีลธรรม และภาษา ของพลเมืองเกาะกง (ประเทศกัมพูชา) เข�ามาแทรกในเนื้อหาเพ่ือเทศนาแก$ประชาชนในท�องถ่ินนี้ นอกจากผู�ฟ9งจะได�รับฟ9งธรรมะและความรู�ดังกล$าวแล�ว ยังจะได�รับความสนุกสนานกับเนื้อเรื่องท่ีชวนตลกขบขันอีกด�วย เวสสันดรชาดกปรากฏอยู$ในนิบาตท่ี ๒๒ ของคําสอนหมวดชาดก ในขุททกนิกาย สุตตันตป�ฎก เป"นชาดกท่ีกล$าวถึงพระเวสสันดร ซ่ึงเป"นพระชาติท่ีบําเพ็ญบารมีพระโพธิสัตว�ได�ครบท้ัง ๑๐ บารมี คือ เนกขัมมบารมี วิริยบารมี เมตตาบารมี อธิษฐานบารมี ป9ญญาบารมี ศีลบารมี ขันติบารมี อุเบกขาบารมี สัจบารมี และทานบารมี โดยเฉพาะการบําเพ็ญทานบารมีของพระองค�ท่ีทรงบริจาคบุตร คือ พระชาลี พระกัณหา และบริจาคภริยา คือพระนางมัทรี แก$ผู�ท่ีมาขอเพ่ือความสําเร็จในพระโพธิญาณ จึงมักเรียกเรื่องมหาเวสสันดรชาดกอีกชื่อหนึ่งว$า “มหาชาติ” ดังปรากฏหลักฐานในจารึกสมัยสุโขทัยท่ีกล$าวถึงเรื่องนี้ท้ังในชื่อ มหาเวสสันดรและมหาชาติปะปนกัน๘ แสดงถึงความนิยมเรื่องเวสสันดรชาดกของไทยปรากฏหลักฐานมาต้ังแต$สมัยสุโขทัย ดังข�อความในจารึกนครชุม ท่ีกล$าวว$า พระไตรป�ฎกจะสูญหายหากคนสวดไม$ได�และชาดกอ่ืนๆ ไม$สมบูรณ� ความว$า

อันว�าพระป2ฎกไตรนี้จักหายและหาคนรู จักแท มิได เลย ยังมีคนรู คนสเล็กสน อยไซร ธรรมเทสนาอันเป7นต นว�า พระมหาชาติหาคนสวดแลมิได เลย ธรรมชาดกอันอ่ืนไซร มีต นหาปลายมิได มีปลายหาต นมิได เลย จําพวกอภิธรรมไซร พระป;ฏฐาน และพระยมก ก็จักหายเม่ือนั้นแล๙

ส$วนหลักฐานท่ีบ$งชี้ความนิยมในเรื่องเวสสันดรชาดกได�อย$างเด$นชัดคือสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงโปรดเกล�า ฯ ให�ประชุมนักปราชญ�ราชบัณฑิตร$วมกันแปลแต$งเรื่องมหาชาติเป"นภาษาไทยเม่ือ พ.ศ. ๒๐๒๕ โดยใช�ชื่อ “มหาชาติคําหลวง” เป"นการยกศัพท�คาถาบาลีแปลสลับภาษาไทย โดยใช�คําประพันธ�ประเภทต$างๆ เช$น ร$าย โคลง ฉันท� กาพย� เป"นต�น เพ่ือให�เจ�าพนักงานใช�สวดถวายในระหว$างเทศกาลเข�าพรรษา และในรัชกาลสมเด็จพระเจ�าทรงธรรมก็ได�โปรดเกล�าฯ ให�ประชุมนักปราชญ�ราชบัณฑิตแปลแต$งมหาชาติคําหลวงข้ึนใหม$ท้ัง ๑๓ กัณฑ� อีกฉบับหนึ่งโดยใช�คําประพันธ�แบบร$ายยาว เรียกว$า “กาพย�มหาชาติ”

๗ เจ�าหน�าท่ีวิจัย ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล ๘ ธนิต อยู$โพธ์ิ, ตํานานเทศน�มหาชาติ, (กรุงเทพฯ: สํานักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี, ๒๕๒๔), หน�า ๕. ๙ ประชุมจารึกภาคท่ี ๘, (กรุงเทพฯ: สํานักหอสมุดแห$งชาติ กรมศิลปากร, ๒๕๔๘), หน�า ๖๑.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๒

สันนิษฐานว$า เพ่ือให�ประชาชนเข�าใจเรื่องได�ง$ายกว$ามหาชาติคําหลวง เพราะมีศัพท�บาลีปรากฏอยู$น�อยและเน�นร$ายยาวภาษาไทยเป"นสําคัญ๑๐ ในสมัยกรุงศรีอยุธยาต�นฉบับมหาเวสสันดรชาดกจํานวนหนึ่งสูญหายเนื่องจากสงคราม แม�สมัยกรุงธนบุรีก็ไม$ปรากฏหลักฐานความนิยมเนื่องจากระยะเวลาสั้นเพียง ๑๕ ปt แต$เม่ือล$วงถึงสมัยรัตนโกสินทร�พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ�าจุฬาโลกมหาราชทรงโปรดเกล�าฯ ให�มีการฟ��นฟูประเพณีมหาชาติข้ึนใหม$ใน พ.ศ. ๒๓๔๘๑๑ นับจากนั้นเป"นต�นมาจึงได�ปรากฏหลักฐานว$ากวีท่ีมีชื่อเสียงจากหลายสํานักได�แปลแต$งร$ายยาวมหาเวสสันดรชาดกข้ึนใหม$อีกหลายสํานวน และหนึ่งในสํานวนท่ีเป"นท่ีนิยมอย$างแพร$หลาย คือ ร$ายมหาเวสสันดรชาดกพระนิพนธ�ของสมเด็จพระมหาสมณเจ�า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส พระองค�ทรงนิพนธ�ไว�ท้ังสิ้น ๑๑ กัณฑ� โดยเว�นกัณฑ�มหาพนและกัณฑ�มัทรี เหตุท่ีสํานวนของพระองค�ได�รับความนิยมกว$าสํานวนอ่ืนๆ อาจจะเพราะความเด$นในศิลปะการประพันธ� การใช�ภาษาอันประกอบด�วยคําท่ีไพเราะ งดงามด�วยเสียงและความหมาย ตลอดจนการใช�โวหารท่ีให�ภาพชัดเจน ลึกซ้ึงกินใจ๑๒

เนื้อความโดยย-อ มหาเวสสันดรชาดก ฉบับพระนิพนธ�ในสมเด็จพระมหาสมณเจ�า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส และกวีอีก

๒ ท$าน คือ พระยาธรรมปรีชา (บุญ) และขุนวรรณวาทวิจิตร กัณฑ�ท่ี ๑๑ กัณฑ�มหาราช ประดับด�วยคาถา ๖๓ พระคาถา เป"นไปตามคติท่ีว$า “คนดีตกน้ําไม$ไหลตกไฟไม$ไหม�” กล$าวถึง ตอนชูชกต้ังใจพาสองพระกุมารกลับไปหานางอมิตตดา ท่ีเมืองกลิงคราษฎร� แต$เทพยดาดลใจให�ชูชกเดินทางผิดกลายเป"นเดินทางเข�าสู$กรุงสีพีของพระเจ�ากรุงสัญไชย ฝNายพระเจ�ากรุงสัญไชย คืนก$อนท่ีจะได�พบสองพระกุมารได�ทรงพระสุบินนิมิตว$า มีบุรุษรูปร$างน$าเกลียดน$ากลัวนําดอกบัวสองดอกมาถวาย ซ่ึงโหรหลวงทํานายว$า จะมีพระญาติใกล�ชิดท่ีพลัดพรากไปกลับสู$พระนคร

รุ$งข้ึนชูชกก็มีโอกาสนําสองพระกุมารเข�าเฝ�าพระเจ�ากรุงสัญไชยและพระนางผุสดี ท้ังสองพระองค�ดีพระทัยยิ่งนัก จึงพระราชทานสิ่งของไถ$องค�พระนัดดาท้ังสอง ตามท่ีพระเวสสันดรทรงกําหนดไว� และทรงให�จักเลี้ยงชูชก ด�วยอาหารคาวหวานมากมาย ชูชกบริโภคเกินขนาดจนไฟธาตุไม$อาจเผาผลาญได� อาหารไม$ย$อย สุดท�ายก็ถึงแก$ความตาย หลังจากท่ีประกาศให�วงศาคณาญาติให�มารับ แล�วไม$มีผู�ใดมารับ ทรัพย�ท่ีได�รับก็ถูกริบเข�าคลังหลวง

เม่ือพระเจ�ากรุงสัญไชยทรงสดับเรื่องราวจากพระนัดดาท้ังสองท่ีต�องระกําลําบากกับพระชนกชนนี

๑๐ ธนิต อยู$โพธ์ิ, เรื่องเดียวกัน, หน�า ๑๑. ๑๑ ธนิต อยู$โพธ์ิ, เรื่องเดียวกัน, หน�า ๒๓. ๑๒ กุลนิจ คณะฤกษ�, การศึกษาร-ายยาวมหาเวสสันดรชาดก พระนิพนธ�สมเด็จพระมหาสมณเจ&า กรมพระปรมาณุชิต

ชิโนรส, (วิทยานิพนธ�หลักสูตรปริญญาอักษรศาสตรมหาบัณฑิต ภาควิชาภาษาไทย บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๔๒), หน�า ๖ – ๗.

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๓

พระเจ�ากรุงสัญไชยจึงทรงเตรียมยกพยุหยาตราไปรับพระเวสสันดรกับพระนางมัทรีกลับพระนคร๑๓ การมีเทศน�มหาชาตินิยมทํากันหลังฤดูทํานาเสร็จคือราวเดือนอ�าย (ต้ังแต$วันสารทไทยเป"นต�นไปบาง

แห$งก็ทําช$วงสงกรานต�) ส$วนจํานวนวันท่ีจัดนั้นจัดเสร็จภายใน ๑ วันกับ ๑ คืนตามคตินิยม (ถือกันเป"นประเพณีว$า ถ�าใครฟ9งจบท้ัง ๑๓ กัณฑ�ในวันเดียวย$อมได�บุญมากถ�าไม$บรรลุโลกุตรธรรมก็จะได�พบพระศรีอริยเมตไตรย) จัดเฉพาะกลางวันรวม ๓ วันบ�าง ท้ังนี้แล�วแต$ความสะดวกเป"นสําคัญ เม่ือมีการเทศน�มหาชาติ จะนิยมประดับประดาสถานท่ีเทศน�ให�เป"นเสมือนปNา เพ่ือให�คล�ายปNาเมืองกบิลพัสดุ� โดยจัดให�มีต�นกล�วย ต�นไม�ประดับตามประตูวัด และท่ีธรรมมาสน�เทศน� เป"นต�น

ความนิยมในการแต$งร$ายยาวมหาเวสสันดรชาดกเพ่ือใช�เทศน�สั่งสอนให�คนรับรู�เข�าใจในหลักธรรมตลอดจนโน�มน�าวให� เ กิดความศรัทธาต$อพระเวสสันดรโพธิสัตว� เ พ่ือเป"นส$วนหนึ่ งของการสืบทอดพระพุทธศาสนานี้ไม$ได�มีเฉพาะในส$วนกลางของประเทศไทยเท$านั้น เนื่องจากได�กระจายไปยังภาคต$างๆ รวมท้ังภาคตะวันออกของไทยด�วย โดยเฉพาะกวีในจังหวัดตราดได�นําเอาหลักการประพันธ�แบบร$ายมาใช�ในการแต$งมหาเวสสันดรชาดกผนวกกับเรื่องท่ีผู�แต$งได�สร�างข้ึนจากแนวคิดต$างๆ เช$น ศาสนาผนวกกับจินตนาการและอารมณ�เป"นข�อเขียนท่ีแสดงออกเป"นเรื่องราวและนิยมเล$าสืบต$อกันมา๑๔ เป"นต�น จนกลายเป"นเอกลักษณ�เฉพาะท�องถ่ิน ทําให�ผู�ฟ9งได�รับความรู�ท้ังหลักธรรมตามเจตนาเดิมของการฟ9งมหาเวสสันดรชาดก เกร็ดความรู�ด�านภูมิศาสตร� ประวัติศาสตร� สังคม ภาษา และความสนุกสนานกับอารมณ�ของตัวละคร ภูมิหลังพลเมืองเกาะกง

เกาะกง เดิมไทยเรียก ป9จจันตคิรีเขตร บ�างสะกดว$า ป9ตจันตคีรีเขตร� หรือประจันต�คิรีเขตต� เป"นจังหวัดหนึ่งของประเทศกัมพูชา ท่ีมีพ้ืนท่ีติดชายฝ9�งทะเล ต้ังอยู$บริเวณภาคตะวันตกเฉียงเหนือของราชอาณาจักรกัมพูชา ทิศเหนือติดกับจังหวัดโพธิสัตว� ส$วนทิศตะวันออกติดกับจังหวัดกําปงสป�อ และจังหวัดกัมปอต ส$วนทิศตะวันตกเฉียงใต�ติดกับเมืองสีหนุวิลล� และอ$าวไทย

ชาวเกาะกงท้ังท่ีมีเชื้อสายเขมรและไทยเรียกเมืองนี้ว$า เกาะกง ซ่ึงมีความหมายตรงตัวว$า "เกาะท่ีช่ือกง" ต$อมาเม่ือช$วงท่ีเกาะกงอยู$ภายใต�อิทธิพลของกรุงสยาม รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล�าเจ�าอยู$หัว ได�พระราชทานนามเมืองแห$งนี้ว$า ป9จจันตคิรีเขตร๑๕ ซ่ึงมีความหมายว$า "ปลายเขตแดนท่ีภูเขา" และต้ังนามเมืองให�คล�องกับเมืองประจวบคีรีขันธ� (เดิมชื่อ บางนางรมย�) ซ่ึงเมืองท้ังสองต้ังอยู$ในแนวรุ�งเดียวกัน ดังปรากฏไว�ความว$า๑๖

๑๓ เพลินพิศ สุพพัตกุล, แผนการจัดการเรียนรู&วิชา ท๓๑๑๐๑ ภาษาไทย ขั้น ม.๔, (บุรีรัมย�: โรงเรียนประโคนชัยพิทยาคม, ๒๕๕๖), เข�าถึงได� เ ม่ือวันท่ี ๒๒ มีนาคม ๒๕๕๖, เข�าถึงได�จากเว็บไซต�http://www.sahavicha.com/?name=media&file= readmedia&id=1598

๑๔ บุปผา ทวีสุข, วรรณกรรมท&องถ่ิน, (กรงเทพฯ : สัมพันธ�พานิช, ๒๕๔๔), หน�า ๖. ๑๕ รุ$งมณี เมฆโสภณ, คนสองแผ-นดิน, (กรุงเทพ : บ�านพระอาทิตย�, ๒๕๕๑), หน�า ๓๕ – ๓๗. ๑๖ ประชุมประกาศรัชกาลท่ี ๔ พ.ศ. ๒๓๙๔ – ๒๔๐๐, (พระนคร : องค�การการค�าของคุรุสภา, ๒๕๐๓), หน�า ๓๗.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๔

"...ขุนสารประเสริฐรับพระบรมราชโองการใส�เกล าฯ ทรงพระกรุณา โปรดเกล าฯ สั่งว�า เมืองบางนางรมย0นั้นโปรดเกล าฯ ให เรียกเมืองประจวบคีรีขันธ0 กับท่ีเกาะกงนั้น โปรดเกล าฯ ให เรียกว�า เมืองป;จจันตคิรีเขตร ให กรมวังหมายไปยังกรมพระกลาโหม กรมท�า กรมพระศุภรัต สัสดีซ ายขวา ให เรียกชื่อเมืองท้ัง ๒ ให ถูกตามแบบรับสั่ง" พลเมืองเกาะกง เป"นเอกสารใบลานเลขทะเบียน รหัส ผล.ล. ๐๗๒๑๗ ตู�หมายเลข ๒ ชั้นท่ี ๑ จัดเป"น

หมวดประวัติศาสตร� เขียนด�วยอักษรไทยเป"นภาษาบาลีและภาษาไทย ป9จจุบันต�นฉบับจัดเก็บท่ีวัดไผ$ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด ๑๘ไม$ปรากฏวันเดือนปtและชื่อผู�แต$ง ลักษณะการประพันธ�ใช�ประเภทร$ายทํานองเทศน�เพ่ือใช�เทศน�แก$ประชาชนท่ัวไป มีจํานวน ๑ ผูก รวม ๕๓ หน�า แต$ละหน�าใช�น้ําหมึกสีดําเขียนบนใบลานหน�าละ ๓ แถว แถวละ ๔ บรรทัด และมี ๘ หน�า ท่ีเขียนเป"นแถวเดียว ๔ บรรทัด

การปริวรรตครั้งนี้ผู�ปริวรรตจะถอดความเป"นอักษรไทยป9จจุบันเพ่ือให�ผู�อ$านเข�าใจง$ายได�ทันที หากมีคําใดท่ีเป"นท่ีสงสัยไม$สามารถเข�าใจได�ผู�ปริวรรตจะคงอักษรไว�ตามต�นฉบับ และข�อความใดท่ีเนื้อความไม$สมบูรณ�เนื่องจากต�นฉบับเลอะเลือนหรือขาดหายไปผู�ปริวรรตจะใช�เครื่องหมายจุดไข$ปลา (...) แทนเพ่ือให�ทราบว$ายังมีเนื้อความอ่ืนอีก

เนื้อเรื่องของพลเมืองเกาะกง เป"นพระราชโองการของพระเจ�าสัญไชยท่ีต�องการรวบรวมไพร$พลเพ่ือไปต�อนรับพระเวสสันดรกลับ

พระนคร โดยผู�แต$งเน�นพรรณนาเฉพาะประเด็นการขับประชาชนพลเมืองจากท่ัวทุกมุมโลกให�เข�ามาเป"นไพร$พลในการครั้งนี้ ดังนั้น เนื้อเรื่องพลเมืองเกาะกงจึงจะไม$ได�เน�นถึงพระเวสสันดรและบารมีของพระองค� ด�วยเหตุท่ีผู�แต$งพลเมืองเกาะกงต�องการเล$าแทรกบริบทของภูมิศาสตร� ประวัติศาสตร� สังคม และภาษา ของคนท่ัวโลกโดยให�ชาวเกาะกงเป"นศูนย�กลางในการรวบรวมไพร$พล เพ่ือให�ร$วมกระบวนไปต�อนรับพระบารมีของพระเวสสันดรอันจะได�ตรัสรู�ในอนาคต

การพรรณนาวิถีชีวิตความเป"นอยู$ของท�องถ่ิน สังคม และวัฒนธรรมในภาคตะวันออกของประเทศไทยในสมัยนั้นผ$านวรรณคดีพลเมืองเกาะกงจึงได�บอกเล$าภูมิศาสตร�ท้ังของไทยและท่ัวโลกว$าขณะท่ีแต$งเรื่องนี้ผู�แต$งได�รับรู�ข�อมูลต$างประเทศมาอย$างไรบ�าง อันเป"นภูมิความรู�ความสามารถท่ีแสดงว$าผู�แต$งเป"นคนมีการศึกษา เนื่องจากแสดงให�เห็นถึงการกวาดต�อนไพร$พลไม$เฉพาะภายในเกาะกง ภาคตะวันออก และท่ัวประเทศไทยเท$านั้น เนื้อหายังกล$าวถึงการกวาดต�อนไพร$พลในอุษาคเนย� ประเทศตะวันออกกลาง แอฟริกา และยุโรปอีกด�วย

อย$างไรก็ดี ต�นฉบับของเรื่องยังมีความสับสน เพราะจากเนื้อความท่ีปรากฏในใบลานมีบางตอนท่ีไม$ต$อเนื่อง และพบว$ามีลายมือเขียนมากกว$าหนึ่งคนข้ึนไป บางตอนก็เขียนหน�าละ ๓ แถว ๔ บรรทัด บางตอนก็

๑๗ ผล.ล. ๐๗๒ คือ รหัสต�นฉบับเรื่องพลเมืองเกาะกง ผล. หมายถึง วัดไผ$ล�อม ล. ๐๗๒ หมายถึง ต�นฉบับใบลานเรื่องท่ี ๗๒ ๑๘ ในท่ีน้ีผู�ปริวรรตได�ศึกษาเน้ือหาแล�วเห็นว$าพลเมืองเกาะกงเป"นส$วนหน่ึงของกัณฑ�มหาราชในคัมภีร�มหาเวสสันดรชาดก จึง

จัดไว�ในหมวดวรรณกรรมทางศาสนา

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๕

เขียนแถวเดียวท้ังหน�ามี ๔ บรรทัด ประการสําคัญมีการบอกเลขหน�าลานท่ีซํ้าซ�อน ประเด็นดังกล$าวเป"นไปได�ว$า ต�นฉบับพลเมืองเกาะกงนี้อาจจะมีหลายสํานวนก็ได� แต$ผู�รวบรวมนํามารวมไว�ในผูกเดียวกัน จึงควรจะศึกษาสํานวนอ่ืนๆ ต$อไป

แม�ว$าต�นฉบับจะไม$สมบูรณ�แต$เนื้อความท่ีปรากฏในพลเมืองเกาะกงนี้ก็จะทําให�ผู�ฟ9งหรือผู�อ$านสนุกสนานไปกับเรื่องราวตลกขบขันของตัวละครท่ีผู�แต$งยกมาเป"นตัวอย$าง ท้ังเรื่องการเก้ียวสาวของคนชนบท การทํามาค�าขายของชาวต$างประเทศ และชื่อภูมิประเทศต$างๆ ท่ัวโลกในสมัยนั้น

เนื้อหาเรื่องย-อของพลเมืองเกาะกง

สมเด็จพระเจ�ากรุงสันไชยมีพระราชโองการสั่งให�อํามาตย�และเจ�าหน�าท่ีท่ีเก่ียวข�องไปเร$งจัดแจงกระบวนพยุหะโยธีให�พร�อมโดยเกณฑ�ไพร$พลจากชาวเกาะกง ประชาชนในภาคตะวันออกของไทย และภูมิภาคอ่ืนๆ และท่ัวโลก เพ่ือท่ีพระองค�จะใช�เป"นกองพยุหยาตราเสด็จออกไปรับพระเวสสันดรให�กลับมาครองราชวัง ถ�าใครขัดรับสั่งให�เฆ่ียนตีได� โดยให�สัสดีแจกจ$ายพระราชโองการส$งไปท่ัวโลก และให�จัดแจงเสบียงเพ่ือจะได�เลี้ยงทหาร

องค�ความรู&จากเรื่องพลเมืองเกาะกง เม่ือวิเคราะห�จากเนื้อหาของพลเมืองเกาะกงพบว$าประกอบด�วยองค�ความรู�ต$าง ๆ ตามลําดับ ดังนี้ การประกอบอาชีพ ประชาชนในแถบนี้มีอาชีพกสิกรรมและค�าขาย เช$น การไปถอนกกมาทอเสื่อว$า

“ยังพวกหนึ่งเล�าเวย ยังพวกหนึ่งเล�าวา พวกเจ าหนุ�มสาวเกรียวกราวหนักหนา ครั้นแล วข าวปลาชวนกันไปถอนกก ท้ังผู น อยผู ใหญ�ชวนกันไปอีกยก โกยข าวใส�ครกตําเสบียงอาหาร พลูนาบหมากแห งจัดแจงทุกประการ”

หรือความว$า

“จดเอาบัญชีเกณฑ0ไปให สิ้น ท่ีอยู�รกอยู�ปFาทํามาหากิน ไทยแลนด0เมียจีนก็ขับไปให ทัน” “ขุนหม่ืนทนายชาวไร�ชาวนา กวาดต อนให สิ้นเจGกจีนหนักหนา ไปเท่ียวทําปานาอยู�ท่ีชายทะเล ลูกเมีย

ไม�มีไปนั่งโศกีสีเก เช าๆ ลงทะเลใส�เคยใส�กุ ง” เป"นต�น เรื่องการเก้ียวพาราสีและเรื่องเพศ เนื้อหาได�แทรกเรื่องราวของหนุ$มสาวท้ังเป"นเรื่องสัปดนและเรื่อง

เพศ เช$น

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๖

“นางคนหนึ่งฉวยได ดันไว จนตัวโอน กกมันขาดกระจายสิล มหงายจมโคลน เออมันงามจริงๆ ดูเหมือนลิงทโมน สองมือรูดโคลนซักผ าซักผ�อน ถอดเสื้อออกจนหมดดูพระรถขาวลอน เพ่ือนกันผันผ�อนวิ่งย อนเข ามาชม ดูนั่นดูนี่ดูของดีออกกลม แล วจึงแก ผ าห�มลงนั่งอวดของกัน ว�าของเจ าติดจะเล็กมันไม�สู เกกเหมือนของฉัน ฝFายอ อนางคนนั้นว�าของฉันติดจะโต นางคนหนึ่งพึงต้ังหัวว�าของอ๊ัวะตอโบL นางนมยานพาโลว�าไอ ผัวมันแกล ง ฉันจะพัดออกไปเยี่ยวมันก็เหนี่ยวเอาเต็มเต็มแรง พวกนางนมแห งเสียใจไปเอง”

หรือความเก่ียวกับเรื่องเพศว$า

“เจ าหนุ�มๆ แลมุ�งมันใส�เอาตุงกางเกง ลุกข้ึนยืนเขย�งแลไม�พริบตา พวกเจ าถอนกกทํา

ตลกสิ้นท�า เห็นสาวๆ เดินมาแล วดีเนื้อดีใจ ท่ีเคยพูดเคยจาก็เข ามาปราศรัย ท่ียังไม�เข าใจทําพูดไถลเกอๆ ฉันขอหมากกินสักคําทําพยักพเยิด เขาไม�อือไม�เออแล วเสียอกเสียใจ จึงขยับเข ามาพูดจาปราศรัย ว�าฉันรักลูกใจจริงๆ ฆ�าตายเถิดสี นางผู หญิงขัดใจด�าให ทันที มันทําพูดค�อยๆ ฉันออกมาคอยอยู�เม่ือก้ี มึงอย�าเซ าอย�าซ้ีไอ อัปรีย0ท้ังชาติ เจ าผู ชายว�าข ามันเล�นเอาผ าฉันแทบขาด ไอ จังไรอุบาทว0มึงช�างอาจมาว�า ฉันนี้รักแม�ทองสีมาแต�ปNระกา นางผู หญิงโกรธาด�าว�าวุ�นวาย กูไม�รักกูไม�รู ไอ เจ าชู ละลาย ฝFายเจ าผู ชายฉวยได ข อมือ อนิจจาดวงจิตเจ าไม�คิดแล วฤๅ ไม�สงสารหวนจือแข็งข่ือเป7นลํา”

หรือตอนท่ีว$า

“ยังพวกหนึ่งเล�าพวกไอ เหล�าเจ าชู เย าเรือนไม�อยู�เท่ียวดูผู หญิง หลงรักข างเดียวหัด

เก้ียวหัดวิ่ง เท่ียวเดินรุ�งรีงให ผู หญิงเห็นตัว สมคะเนในใจว�ากูคงได เป7นผัว พูดจาน�าหัวพวกไอ ม่ัวชมเชย เออชังนึกไปได ชั่งไม�อายเขาเลย พูดจาเฉยๆ ว�ากูเป7นคู�สร าง...รูปร�างแช�มช อยสาวน อยทําหน า ครันถึงเวลาไปเท่ียวตามควาย ไอ เจ าชู คนนั้นติดพันมากหลาย ครั้นรู แยบคายตามไปสกัด มุ�งหมายจะเท่ียวเดินเลี้ยวลวดลัด ชั่งไม�กลัวสิ่งสัตว0ออกสกัดทุกวัน พูดจากันไปชั่งพิไรยรําพัน ออสีกาข างนั้นก็ไม�พรั่นไม�พรึง พูดจาอ�อนๆ ผันผอนให ถึง พ�อแม�รู ข�าวจะฉาวจะอึง พ�ออย�าทําดีดีง งดก�อนเถิดรา ไอ เจ าชู ตอบไปกลัวอะไรนั่นข า แม�จงได เมตตาตัวข าไม�ลวง ฉวยได ชายผ าแลตาออกกลวง ผ าห�มพลัดตกแลหัวอกเป7นพวง ทําหน าออกง�วงได ท�วงได ที อัศจรรย0บันดาลสะท านธรณี กบเขียดกินข้ีอึงม่ีท้ังปFา ไล�งัวไล�ควายมันสบายนักหนา ครั้นจวนเวลากลับมาทันใด พ�อแม�จึงถามว�าอีงามไปไหน เจ าจึงแก ทันใดว�าฉันไปไล�ควาย พ�อแม�โกรธาด�าว�ามากหลาย เออมึงไปไล�ควายทําอะไรจึงช า บอกกูเร็วไวมึงอย�าได มุสา อ�อลูกสาวปดว�า ฉันช าเพราะไปข้ี พ�อแม�เดือดด�ามึงพูดจาเอาแต�ดี บอกว�าไปข้ีผิดท่ีดอกกระมัง กูเห็นแปลกอยู�ท้ังกายทําไมจึงทรายติดหลัง เช�นนี้มิบังอยู�ฤๅอีอัปรีย0 นางจึงตามกลอนดิฉันไปนอนหงายข้ี เออมันงาม

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๗

แล วสีใครข้ีนอนหงาย พิเคราะจริตก็เห็นผิดท้ังกาย แก มขวาแก มซ ายถูกอะไรจึงแดง ปดว�ายุงมันขบดิฉันตบเอาเต็มแรง แกมฉันจึงแดงพ�ออย�าแคลงไปเลย แก จนสิ้นสงสัยบดได เฉยๆ ชั่งไม�รู บ างเลยหลงเชื่อว�าจริง” เรื่องศีลธรรม เป"นการบอกเล$าเรื่องการเก้ียวสาวซ่ึงเป"นเรื่องทางศีลธรรม เช$น

“ยังพวกหนึ่งเล�าพวกไอ เหล�าเจ าชู มิได เหลียวแลดูรูปร�างหน าตา สําคัญว�ากูเหมาะพิเคราะห0จนสิ้นท�า ทําจริตกิริยาอวดกล าอวดดีเท่ียวรักเขาท้ังบ านไม�ได ท�านสักที ต้ังแต�บ าโลกีย0จนไม�มีเรือนอยู� ไอ โคตรเอ็งเป7นไทยสิเอาไว หางหนู เท่ียวอาศัยเขาอยู�ไอ ศัตรูสีกา เห็นสาวๆ ท่ีไหนแล วคงเข าไปหา พูดเล�นเจรจาจนเขาด�าหัวให ไอ เจ าชู ก มหน ามิได ว�าอะไร กลับลงกระไดเดินไปเคหา ล มตัวลงนอนเทพจรตงภา มันไม�คิดขายหน าเป7นบ าในใจ ปล้ําเก้ียวกว�าปNสักทีก็ไม�ได มันให น อยน้ําใจช�างกระไรตัวกู เสียแรงไปเก้ียวเจ าไม�เหลียวแลดูฦๅ Rจะเป7นราหูแทรกอยู�ดอกกระมัง จึงเผอิญไม�ได น อยใจจริงจัง ไม�เป7นนอนเป7นนั่งคลุ มคลั่งไปทีเดียว เพ่ือนฝูงท้ังหลายเห็นเข าได เกรียว เมียเจGกคนเดียวเก้ียวได ท้ังบ าน” เรื่องภาษา การแสดงให�เห็นว$าผู�แต$งมีภูมิความรู�ด�านภาษาซ่ึงพรรณนาการใช�ภาษาจีนในประเทศไทย

เช$น

“พวกกําป;Sนอุตริเก็บกะป2เก็บเกลือ ครกบากสากกะเบือเก็บเสื่อปูนอน ตุ�มน้ําตุ�มท�าเก็บผ าเก็บผ�อน เก็บมุ งเก็บหมอนเก็บช อนเก็บชาม เออช�างทํากันเองมิได เกรงได ขาม ได ของงามๆ ยิ่งกว�าไปเมืองญวน เจGกหนีผลีผลามแจวตามกันเป7นพรวน ร องไห คร่ําครวญคิดเสียดายกางเกง ปTUงหมวยบ�ได จะไปนั่งพะฉิวเช�ง ฉวยได แต�เข�งหาบวิ่งเข าปFา เจGกแคะไหหลําไปเท่ียวทําปานา เร�งขับเข ามาอย�าเหลือให หลง กวาดต�อนเอาครัวไปให�ท่ัวเกาะกง” เรื่องวัฒนธรรม ความเช่ือ และประเพณีชาวพุทธ วิถีชีวิตของประชาชนในแถบนี้ยึดโยงอยู$กับศาสนา

พุทธและไสยศาสตร� เช$น

“พ�อแม�ตกใจวิ่งออกไปวัด ว�าเจ าคุณโปรดสัตว0นิมนต0ไปบิณฑบาต กรมการท�านศรัทธาถวายมาเป7นขาด บวชอยู�อาวาสสองประสาลาศึก ออกเท่ียวเร�หาเม่ือเพลาดึกๆ เพศเก�ายังฮึกจนต องขอสมา” หรือความว$า

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๘

“คลองละเวชัมเนชํานาน บ านค อบ านด�านเชี่ยวชาญข างยา ทําคุณทําไสยเข าใจหนักหนา ห วยแร งห วยกาเวียนมาบังปรือ คลองกูดคลองปอยกยอแข็งตือ เจGกไทยไล�คือขับปรือข้ึนไป ช�อกหัวยาการเข าจับเอาให ได เขมรอยู�ไพร�เข าใจปล�อยคุณ ใครทําเกะกะพ�อดอยเม็ดขนูน กลับมาแล ววุ�นท องข้ึนท องพอง บ านเล็กเมืองใหญ�ข้ึนไปตะฟอง โพธิสัตว0มัตตะบองทุกช�องทุกแกว โยธาทหารจัดการออกแซ� ใครทําเชือนแช เฆ่ียนหลังมันลง ปลายนาปลายท�าอยู�ปFาอยู�ดง ไปเท่ียวทํารง จัดหาบจัดคอน” เป"นต�น เรื่องภูมิศาสตร�และประวัติศาสตร� การเล$าเรื่องประวัติศาสตร�และภูมิศาสตร�ท้ังของประเทศไทยและ

ท่ัวโลกในพลเมืองเกาะกงเป"นจุดเด$นของวรรณคดีเรื่องนี้ เพราะเป"นการแสดงให�เห็นภูมิความรู�ของผู�แต$งในเรื่องดังกล$าวได�เป"นอย$างดี อันแสดงว$าชาวเกาะกงมีกวีท่ีมีการศึกษาดี เช$น

“เหล�าพญาพระหลวง ขุนหม่ืนท้ังปวงรู ราชคดี นายสนิทนายเสน�ห0 นายเลอาวุธนายสูด

จินดา เจ าแสนีโคตรทู ท ายน้ําท้ังสี่จตุกมกรมเจ าป2ตัด เร�งเอาสารยัติจัดสรรฎีกา สัสดีซ ายขวาป2ดตราข้ึนไป เมืองเหนือเมืองไตยเม่ือไชยนาเวก เมืองเอกเมืองโทเมืองตรีจัตวา หงสาอังวะเมาะตะมะยันกุง มัตตะกุก วยซองมัตตะบองท องน้ํา สันชางเชียงใหม� พิชัยบรงคาง...โยธาตะวันออกเท่ียวชอนเท่ียวซอกอยู�ปFาอยู�ดง ไอ พวกเขาวงอยู�ดงหนักหนา อาบหว�านอาบยาไปมาหากัน คงกระพันชาตรี ไอ พวกเอาผีสีมันดีถ วนหน า ฟ;นด วยสันตราไม�มาเข ามัน ถ ามันถูกแผลเก�าสีมันเข ากว�านั้น พวกนี้ขยันให มันถางทาง แปดริ้วป;งคางบางเหียบางปะกง สูจงอย�าละ เมืองฉะเชิงเทราเกณฑ0เอาให สิ้น”

และการกล$าวถึงประเทศต$าง ๆ เช$น

“เหล�าพญาพระหลวง ขุนหม่ืนท้ังปวงรู ราชการ หม่ืนผลาญนายแผลงขุนแขวงสารวัตร เจ ากรมยะลัดเร�งจัดโยที ให เจ าพญาสําภาวะดีจดเอาบัญชี ฝFายเมืองมัดไตรสัสดีซ ายขวา ขีดตราออกไปเมืองเล็กเมืองใหญ�ฝFายคดีตะวันตก ฝารั่งเมืองแขกบ านแยกทางบก พงันพงกเลือกเอาตัวดี ชาวเกาะลังกาเมืองพาราณสี เกณฑ0ตามบัญชีขับปรี่ข้ึนไป เยรูซาเลมกินเค็มเหลือใจ ชาวเมืองยูใตยไพล�ไปสุมาเรีย... เมืองอาโปลีกัปริศีนมา บ านนาซะเรดวีเศษหนักหนา เมืองเพียนกาดีนมาหะรัน เมืองผําฟูเลียมีเมิยขยัน ตานารบ านนั้นขับหันลงมา พวกนี้รูปจะบอกเข าอยู�นอกศาสนา แว�นแคว นลังกากลับมาให สิ้น”เป"นต�น

สรุป

พลเมืองเกาะกงเป"นส$วนหนึ่งของกัณฑ�มหาราชในมหาเวสสันดรชาดก ฉบับวัดไผ$ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด มีความแตกต$างไปจากสํานวนอ่ืนท่ีเน�นเรื่องพระบารมีของพระเวสสันดรเป"นสําคัญ แต$พลเมือง

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๙

เกาะกงเน�นเฉพาะประเด็นการขับพลชาวเกาะกงและประชาชนชาวไทยและท่ัวโลกเพ่ือให�เข�ามาร$วมเป"นกองพยุหยาตราของพระเจ�ากรุงสัญไชยเพ่ือจะเสด็จไปต�อนรับพระเวสสันดรกลับมาครองพระนคร ในการรวบรวมไพร$พลดังกล$าวผู�เขียนพรรณนาให�เห็นภาพภูมิประเทศ ประวัติศาสตร� สังคม ศีลธรรม และภาษา โดยเน�นความตลกขบขันของตัวละครท่ีกล$าวถึงเพ่ือให�ผู�ฟ9งหรือผู�อ$านได�รับความสนุกสนานซ่ึงแทรกด�วยธรรมะซ่ึงจัดเป"นสารัตถะรอง อันเป"นหนึ่งในชุดความรู�ของขับพลมหาราชฉบับวัดไผ$ล�อมซ่ึงเป"นเอกลักษณ�ของวรรณกรรมท�องถ่ินนี้ เพราะนอกจากพลเมืองเกาะกงแล�วยังมีขับพลอ่ืนๆ อีก เช$น ขับพลท$าพริก ขับพลมหาราชหนองโสน เป"นต�น ดังจะกล$าวต$อไปข�างหน�า

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๐

บรรณานุกรม

กุลนิจ คณะฤกษ�. การศึกษาร-ายยาวมหาเวสสันดรชาดก พระนิพนธ�สมเด็จพระมหาสมณเจ&า กรม พระปรมาณุชิตชิโนรส. วิทยานิพนธ�หลักสูตรปริญญาอักษรศาสตรมหาบัณฑิต ภาควิชาภาษาไทย บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๔๒.

ธนิต อยู$โพธิ์. ตํานานเทศน�มหาชาติ. กรุงเทพฯ : สํานักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี, ๒๕๒๔. บุปผา ทวีสุข. วรรณกรรมท&องถ่ิน. กรุงเทพฯ : สัมพันธ�พานิช, ๒๕๔๔. ปทิตตา พูพะเนียด. ร-ายยาวมหาเวสสันดรชาดก พระนิพนธ�สมเด็จพระมหาสมณเจ&ากรมพระปรมานุชิต

ชิโนรส : การแปลเพ่ือการรับรู&สาร. วิทยานิพนธ�หลักสูตรปริญญาอักษรศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาภาษาไทย ภาควิชาภาษาไทย บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๕๓.

ประชุมจารึกภาคท่ี ๘. กรุงเทพฯ : สํานักหอสมุดแห$งชาติ กรมศิลปากร, ๒๕๔๘. ประชุมประกาศรัชกาลท่ี ๔ พ.ศ. ๒๓๙๔ – ๒๔๐๐. พระนคร : องค�การการค�าของคุรุสภา, ๒๕๐๓. พรทิพย� ซังธาดา. ร-ายยาวมหาเวสสันดรชาดก : การศึกษาวิเคราะห�รูปแบบและศิลปะการประพันธ�.

วิทยานิพนธ�หลักสูตรการศึกษามหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, ๒๕๓๒. เพลินพิศ สุพพัตกุล. แผนการจัดการเรียนรู&วิชา ท๓๑๑๐๑ ภาษาไทย ข้ัน ม. ๔. บุรีรัมย� : โรงเรียน

ประโคนชัยพิทยาคม, ๒๕๕๖. เข�าถึงได�เม่ือวันท่ี ๒๒ มีนาคม ๒๕๕๖, เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www.sahavicha.com/?name=media&file=readmedia&id=1598

รุ$งมณี เมฆโสภณ. คนสองแผ-นดิน. กรุงเทพฯ : บ�านพระอาทิตย�, ๒๕๕๑.

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๑

พลเมืองเกาะกง ฉบบัวัดไผ-ล&อม อําเภอเมือง จังหวดัตราด

๏ ราชาสันชโย สมเด็จพระเจ�ากรุงสันไชธิบดี จึงมีพระราชโองการด�วยสั่งว$า โภอํามัดจาหา ดูก$อนน$ะอํามาตย�เอยๆ สูจงเร$งรัดจัดแจง ตามตําแหน$งหน�าท่ี เป"นกระบวนพยุหะโยธีให�พร�อมเสร็จ กูจักเสด็จออกไปรับพระลูกกูให�กลับมาครองวัง ถ�าใครขัดรับสั่งเฆ่ียนหลังมันลง สัสดีแจกจ$ายเขียนหมายไปส$ง อย$าให�เหลือหลงทุกแขวงอําเภอ ราชการครั้งนี้ทวงทีนักเหน�อ ถ�าใครทําเผอเรอเห็นจะต�องหลังลาย กํานันพันนายบ�านรําคาญใจหาย ท้ังไพร$ท้ังนายวุ$นวายอลหม$าน จัดแจงเสบียงจะได�เลี้ยงทหาร ท่ีมีลูกมีหลานเอาไปบวชเป"นเณร กลัวจะต�องไปทับส$งสํารับเช�าเพล ถ�าเขามากะเกณฑ�แก�ตัวลนๆ ว$าเจ�าเณรเจ็บปวดเจ�ากุ…

๏ ยังพวกหนึ่งเล$าเวย ยังพวกหนึ่งเล$าวา พวกเจ�าหนุ$มสาวเกรียวกราวหนักหนา ครั้นแล�วข�าวปลาชวนกันไปถอนกก ท้ังผู�น�อยผู�ใหญ$ชวนกันไปอีกยก โกยข�าวใส$ครกตําเสบียงอาหาร พลูนาบหมากแห�งจัดแจงทุกประการ ท้ังน้ําอ�อยน้ําตาลยัดใส$หม�Nอปูน นัดกันสัญญาจัดหาพร�อมมูล นางสาวๆ พ่ึงรุ$นจัดหาหม�อข�าว เจ�าหนุ$มๆ พอใจคิดจะไปกับเขา ลุกข้ึนแต$เช�าหิ้วหม�Nอข�าวลงเรือ หนุ$มสาวคราวนั้นชวนกันไม$เหลือ บ�านใต�บ�านเหนือลงเรือพร�อมกัน แจวออกจากท$าพูดจาสนั่น ท่ีสนิทติดพันตามกันไม$ห$าง พวกเจ�าข�าสากีแจวรี่ไปพลาง ครั้นถึงบ�านล$างแวะข้ึนข้ีข้ึนฯ เยียวเจ�าหนุ$มๆ ตามน�องขนพองเกรียวๆ ดูนี่ดูนั่นจนชั้นนั่งเยี่ยว ลืมตัวทีเดียวสายเลียวออกตึง กินหมากกินพลูหยุดอยู$หน$อยหนึ่ง แล�วก็แล$นตะบึงตรงไปปากคลอง ครั้นถึงปNากกชวนกันยกข�าวของ หมากพลูสํารองท่ีจะเอาไปกิน สาวๆ นั้นก็เหลือใส$เสื้อออกปลิ้น ทํามาหากินมิได�คิดเหน็ดเหนื่อย ยกข้ึนไปพลันตามกันออกเฉ่ือย ถึงจะเหน็ดจะเหนื่อยเจ�าหนุ$มๆ ไม$ว$า ถอนกกครั้งนี้มันเป"นท่ีสูกขา เกรียวกราวฉาวฉ$าท่ีในปากจูด บ�างก็ถอนบ�างก็ชักบ�างก็รักบ�างก็บูด บ�างก็นั่งบ�างก็พูดอึกทึกท้ังปNา เจ�าหนุ$มๆ น�อยๆ ไปนั่งคอยสีกา การงานเป"นอึงไม$รําพึงลําภา เท่ียวสลักพูดจาต้ังท$าจะเก้ียว นุ$งลายห$มแพรเชือนแชไปทีเดียว ถ�าเขามาเกรียวๆ แล�วเลี้ยวเข�าในรก อยากจะได�สีกาทําตาปะหลกๆ แลดูหัวอกสิขนลุกขนชัน เถิงจะทําเส�นมันไม$เป"นเลศสักอัน กูจะพูดนางคนนั้นติดพันดูที ถ�าเขามาจริงๆ มันใส$เอาวิ่งไปข้ี หนุ$มน�อยเหล$านี้มันอัปรีย�ทายาท แต$พอแลเห็นนมเล$นเอาถล$มแทบขาด เท่ียวเดินเท่ียวนาดเกลื่อนกลาดกันไป บ�างเข�านั่งซุ�มปNาทําตาออกใส มันให�คิดแค�นใจเพ่ือนกันขวางคอ นางสาวๆ ท้ังนั้นพูดกันออกจ�อ เท่ียวเดินกอดคอเล$าให�กันฟ9ง ว$าฉันเกลียดเจ�าคนนั้นช$างดันทุรัง เก้ียวฉันหลายครั้งฉันก็ด$าหัวให� มันยังขืนรังแกตอแยเหลือใจ นางคนหนึ่งว$าให�พูดอะไรอย$างนั้น เกิดเป"นหญิงนิสัยเหมือนดอกไม�บนสวรรค� กลิ่นรสดีครันแล�วคงมีคนปอง นางคนหนึ่งว$าแม$ฉันเกลียดแต$ไอ�ผมหยอง มันช$างเท่ียวตามมองน�องนี้ช$างจริงๆ ติฉินนินทาร่ําวาทุกสิ่ง พวกนางผู�หญิงปรึกษากันไป ถอนกกถอนม่ัวมันจะชั่วเม่ือไร นางคนหนึ่งฉวยได�ดันไว�จนตัวโอน กกมันขาดกระจายสิล�มหงายจมโคลน เออมันงามจริงๆ ดูเหมือนลิงทโมน สองมือรูดโคลนซักผ�าซักผ$อน ถอดเสื้อออกจนหมดดูพระรถขาวลอน เพ่ือนกันผันผ$อนวิ่งย�อนเข�ามาชม ดูนั่นดูนี่ดูของดีออกกลม แล�วจึงแก�ผ�าห$มลงนั่งอวดของกัน ว$าของเจ�าติดจะเล็กมันไม$สู�เกกเหมือนของฉัน ฝNายอ�อนางคนนั้นว$าของฉันติดจะโต นางคนหนึ่งพึงต้ังหัวว$าของอ๊ัวะตอโบ� นางนมยานพาโลว$าไอ�ผัวมันแกล�ง ฉันจะพัดออกไปเยี่ยวมันก็เหนี่ยวเอาเต็มเต็มแรง พวกนางนมแห�งเสียใจไปเอง เจ�าหนุ$มๆ แลมุ$งมันใส$เอาตุงกางเกง ลุกข้ึนยืนเขย$งแลไม$พริบตา พวกเจ�าถอนกกทําตลกสิ้นท$า เห็นสาวๆ เดินมาแล�วดีเนื้อดีใจ ท่ีเคยพูดเคยจาก็เข�ามาปราศรัย ท่ียังไม$เข�าใจทําพูดไถลเกอๆ ฉันขอหมากกินสักคําทําพยักพเยิด เขาไม$อือไม$เออแล�วเสียอกเสียใจ จึง

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๒

ขยับเข�ามาพูดจาปราศรัย ว$าฉันรักลูกใจจริงๆ ฆ$าตายเถิดสี นางผู�หญิงขัดใจด$าให�ทันที มันทําพูดค$อยๆ ฉันออกมาคอยอยู$เม่ือก้ี มึงอย$าเซ�าอย$าซ้ีไอ�อัปรีย�ท้ังชาติ เจ�าผู�ชายว$าข�ามันเล$นเอาผ�าฉันแทบขาด ไอ�จังไรอุบาทว�มึงช$างอาจมาว$า ฉันนี้รักแม$ทองสีมาแต$ปtระกา นางผู�หญิงโกรธาด$าว$าวุ$นวาย กูไม$รักกูไม$รู�ไอ�เจ�าชู�ละลาย ฝNายเจ�าผู�ชายฉวยได�ข�อมือ อนิจจาดวงจิตเจ�าไม$คิดแล�วฤๅ ไม$สงสารหวนจือแข็งข่ือเป"นลํา นางผู�หญิงเดือดด$าว$าไอ�ห$าเจ�ากรรม ข$วนยับระยําไปไม$ละ เขกหัวลงเสียงแฉะราวกะแกะลงปะ เจ�าผู�ชายวาสอๆ ขอป9ญญาพาที พูดจาอ�อแอ�ว$าฟ�าแผ$เถิดเม่ือก้ี ฉันก็เจ็บเต็มทีถูกเข�าท่ีท�ายทอย มันไม$ตกไม$ลงเล$นจนกงออกหอย พูดจาค$อยๆ ว$าอีถ$อยจังไร มิปtนี้ก็ปtหน�ากูจะไปหาให�ได� ไอ�เจ�าชู�จังไรไม$เข�าใจหากิน เสียใจเต็มประดาทํานัยน�ตาออกปลิ้น พวกหนึ่งได�ยินมันหัวเราะเต็มที แม�นกูเป"นเช$นนั้นจะหมีฉันเสียเม่ือก้ี คู$เก$าเรามีพูดจาปราศรัย อาตมาไม$รู�ด�วยว$าอยู$บ�านไกล พวกหนึ่งเล$าไซร�ใส$กันข�างเพลง โต�ตอบกันไปตามนี้ใส$นักเกลง แลดูกางเกงยิ่งกว$าชักสายยนต� ไอ�ท่ีว$ากันไว�มันก็ไม$เป"นผล สู�อดสู�ทนข�าวปลาอาหาร ท่ีเขารู�เรื่องรอยเขาก็พลอยรําคาญ ไม$เป"นการเป"นงานเก้ียวพานกันไป ถอนกกแต$ละทีมันเล$นเอาข้ีแทบไหล เสร็จสรรพกลับไปเถิงบ�านทันที พวกเจ�ามดลากข�างยดย$างเหลือดี จดเอาบัญชีเกนไปให�สิ้น ท่ีอยู$รกอยู$ปNาทํามาหากิน ไทยแลนด�เมียจีนก็ขับไปให�ทัน พระราชโองการกูตรัสบัดนี้แล ๚๛

๏ ยังพวกหนึ่งเล$าพวกไอ�เหล$าเจ�าชู� มิได�เหลียวแลดูรูปร$างหน�าตา สําคัญว$ากูเหมาะพิเคราะห�จนสิ้นท$า ทําจริตกิริยาอวดกล�าอวดดี เท่ียวรักเขาท้ังบ�านไม$ได�ท$านสักที ต้ังแต$บ�าโลกีย�จนไม$มีเรือนอยู$ ไอ�โคตรเอ็งเป"นไทยสิเอาไว�หางหนู เท่ียวอาศัยเขาอยู$ไอ�ศัตรูสีกา เห็นสาวๆ ท่ีไหนแล�วคงเข�าไปหา พูดเล$นเจรจาจนเขาด$าหัวให� ไอ�เจ�าชู�ก�มหน�ามิได�ว$าอะไร กลับลงกระไดเดินไปเคหา ล�มตัวลงนอนเทพจรตงภา มันไม$คิดขายหน�าเป"นบ�าในใจ ปล้ําเก้ียวกว$าปtสักทีก็ไม$ได� มันให�น�อยน้ําใจช$างกระไรตัวกู เสียแรงไปเก้ียวเจ�าไม$เหลียวแลดูฦๅ �จะเป"นราหูแทรกอยู$ดอกกระมัง จึงเผอิญไม$ได�น�อยใจจริงจัง ไม$เป"นนอนเป"นนั่งคลุ�มคลั่งไปทีเดียว เพ่ือนฝูงท้ังหลายเห็นเข�าได�เกรียว เมียเจ�กคนเดียวเก้ียวได�ท้ังบ�าน ไอ�เจ�าชู�นึกจํานงเห็นจะลงเป"นการ เห็นเขาไปเล$นงานสิทนทานไม$ได� กูก็คนเหมือนกันจะแพ�มันทําไม คํ่าลงเม่ือไรกูจะไปสักที นางผู�หญิงเล$าก็ชั่วทําตัวไม$ดี ลูกผัวก็มีไม$เป"นท่ีนําพา ถึงไอ�ผัวมันไม$รู�นึกว$าอยู$ศาลา แขกไทยไปมาภรรยารับรอง เออช$างทําเลือนเหมือนราวกะเดือนสิบสอง แต$เจ�าชู�จองครองนั้นไม$ชอบน้ําใจ ถึงจะพูดจะจากูจะด$าหัวให� ผิดจากนั้นไปแล�วกูไม$ละมัน ฝNายข�างไอ�เจ�าชู�แลดูตะวัน พอคํ่าลงพลันดีเนื้อดีใจ จัดแจงแต$งตัวหวีหัวทันใด พันหางหนูเข�าไว�ลุกไปท่ีนอน เสกข้ีสีปากเสกหมากเสกหมอน ขอให�ได�บังอรกอดนอนสักคืน ไอ�เจ�าชู�ข้ีหมาทําหน�าไม$ลื่น ครั้นจวนดึกด่ืนลงข้ึนเดินไป มืดคํ่าถลําตาก็อุตส$าห�แข็งใจ ด�วยไอ�ของจังไรมันเตือนไว�บ$อยๆ ไอ�เภาเดินหัวไม$ร�องว$าแม$เจ�ายอดสร�อย ซัดพ่ีเสียให�ลอยนวล หลงรักนี่กระไรจนหัวไหล$ออกม�วน เป"นพิภัก พิพวนเดินด$วนไปพลัน ถึงบ�านผู�หญิงยืนนิ่งอยู$ท่ีนั่น คอยฟ9งสําคัญกลัวว$าคนจะมี ฉวยไม�แข็งๆ เข�าไปแย$งลองดี เห็นคนไม$มีปtนเรือนข้ึนมา นางผู�หญิงรู�ตัวว$าไอ�คนชั่วข้ึนหา มันให�เคืองเต็มประดาด�วยถ�าอยู$ในห�อง แม�นเข�ามาในนี้กูจะตีกูจะถอง ลุกข้ึนนั่งยองๆ จ�องจะตี ไอ�เจ�าชู�คนชั่วไม$รู�ตัวสักที ทําตายิบหยีเดินชีเข�าไป เป�ดประตูในห�องค$อยย$องเข�าใกล� นางผู�หญิงขัดใจมันก็ใส$เข�าด�วยหมัด ถูกอกดังเสียงอุกลงไปจุกอัดๆ หายใจก็ขัดมันก็ซัดเอาพอ ลงนอนคุดคู�แลหางหนูจอนจอ นางผู�หญิงเล$าหนอใจคอเต็มประดา ไอ�เจ�าชู�หน�าผีแทบจะข้ีรดผ�า นางผู�หญิงเดือดด$ามึงเข�ามาทําไม ไอ�เจ�าชู�จึงแกคิดว$าแม$จะให� กูได�ว$าเม่ือไรเร$งออกไปจากห�อง ไอ�เจ�าชู�ขัดในหายใจไม$คล$อง ไอ�ข้ีผึ้งข้ีพลองเสกทามาเปล$า ไม$เป"นผลเป"นประโยชน�เขาไม$โปรด

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๓

ให�เรา หายใจเขวาๆ เดินเยากลับไป ตรงเข�าท่ีนอนทอดถอนใจใหญ$ คิดเสียน้ําใจด�วยอีจังไรมันชก ให�รําคาญนัดดวนเดือดกลัวว$าเลือดจะตกมก มันให�แสนวิตกช้ําอกช้ําใจ เอาเลือดแรกกับสุรากินยาภายใน เมียเขาท่ีไหนแล�วกูไม$ไปเก้ียวเลย ถูกนางดอกชุมเห็ดกูนี้เข็ดมึงแล�วเหวย ทีนี้กูจะเลยไปเท่ียวเก้ียวสาวๆ กับแม$ม$ายผัวร�างกูจะร�างสักคราว ถึงจะอึงจะฉาวกูจะเปNาด�วยเสน$ห� ไอ�เจ�าชู�เช$นนี้สามปtไม$เป"นเล$ห� เท่ียวเดินโซเซเร$ไปตามบ�าน เห็นสาวๆ ท่ีไหนไปให�เขาใช�กวนตนมิได�คิดเกียจคร�านทํากันแทบตาย เหน็ดเหนื่อยไม$ว$าพอได�เห็นหน�าโฉมฉาย สู�จนทนอายให�เขาใช�ต$างด$านางสาวๆ เล$าก็ชั่วมิได�กลัวเวรา แกล�งใช�แทบตายเรากับควายทํานา ไอ�เจ�าชู�ข้ีหมาสําคัญว$าเขารัก ดีใจล�นเหลือมันใส$เอาหางเสือแทบหัก ถ�าเขาพูดเขาทักทําพยักพเยิด ว$าเจ�างามละอองแม$จงครองกะเถิด ต้ังแต$พ่ีเกิดมาจนถึงปNานนี้ มิได�พบได�ปะมิได�จะสักที พูดจาจู�จี้จนสตรีมันชัง ติเตียนความรู�ว$าของครูไม$ขลัง ข�าวของมีบ�างเอาเท่ียวให�ผู�หญิง พวกเจ�าบ�าการักช$างหลงรักเขาจริงๆ ทําพะว�าพะวิ่งให�ผู�หญิงมันรัก เขาก็ลุกข้ึนฉวยโขกด�วยตวัก เจ�าผู�ชายท่ีรักมิได�โกรธสักที สู�ทนล�นเหลือถึงสากกะเบือก็ไม$หนี นางสาวๆ รู�ทีชวนกันเย�ากันยอ ว$าพ่ีชายเจ�าขาขอสมาเถิดพ$อ เอาเสวียนก�นหม�อคล�องคอเข�าไว� มันช$างงามสง$าเหมือนเทวดาครัวไฟ มันช$างอดทนได�ไม$มีใจโกรธา บ�างเข�าฉุดหางหนูลากถูไปมา ก�มหัวออกซุนวิ่งหมุนถลา เสียงหัวเราะเฮฮาอยู$บนกลางนอกชาน มิได�โกรธผู�หญิงอุตส$าห�วิ่งทะยาน แล�วเอามือลงกรานคลานไปกุกกัก พลัดตกลงลองคันกลองแทบหัก จึงเอามือเข�าผลักชักหลุดมาได� ไอ�เจ�าชู�หน�าเก$าคิดว$าเขาพอใจ ทําเป"นพูดปราศรัยฉันขอบใจจริงๆ ช$างไม$คิดขายหน�าราวกับเป"นข�าผู�หญิง ไอ�นักเลงหน�าสิงห�สู�นิ่งสู�ทน ถึงจะด$าให�ยับหมดก็นึกว$ารดน้ํามนต� กินเหล�าแต$ละหนแล�วพูดจาใจหาย ลูกสาวใครมีไปให�มันตีแทบตาย เพ่ือนฝูงท้ังหลายเขาก็พลอยขายหน�า พวกเจ�าหม�อโลกีย�มันจู�จี้หนักหนา เร$งขับเข�ามาแต$บรรดาเจ�าชู� วิชาติดจะขลังจนเข�ารังหางหนู อย$าให�มันอยู$เพราะไม$รู�หากิน บ�านล$างบ�านบนซุกซนไปสิ้น เพ่ือนบ�านร�านถ่ินเท่ียวกินเท่ียวนอน สู�เร$งกรวดตราชาวปNาชาวดอน ขับไปเสียก$อนอย$าให�นอนอยู$บ�าน มดหมอท้ังหลายท่ีเคยใช�ว$าการ รักษาพยาบาลคนเจ็บคนไข� ถือว$ากูประสิทธิ์วางยาผิดเข�าไป ถึงจะอุดก็ไม$ไหวเอาข้ีไหลยังรุ$ง แก�ผิดสําแดงเล$นเอาแดงไปท้ังมุ�ง ตกใจหน�ายุ$งข้ีพุ$งไม$หยุด หมอชํานาญหนักหนาวางยาดีสุด กว$าจะแก�ไข�หยุดเล$นเอาคนเกือบตาย พวกเจ�าเหล$านี้ล�วนแต$ดีใจหาย ขุนหม่ืนทนายชาวไร$ชาวนา กวาดต�อนให�สิ้นเจ�กจีนหนักหนา ไปเท่ียวทําปานาอยู$ท่ีชายทะเล ลูกเมียไม$มีไปนั่งโศกีสีเก เช�าๆ ลงทะเลใส$เคยใส$กุ�ง ไอ�กางเกงมันเปtยกดอกลําเจียกออกตุง ฟ9นหางหนูออกยุ$งบุกน้ําบุกท$า ครั้นได�ข$าวสําคัญว$ากําป9�นออกมา ตกใจหนักหนากลับมาทันที จัดแจงข�าวของสํารองจะหนี เอากระสอบดีๆ ใส$ของทุกคน พอกําป9�นข้ึนมาไม$เป"นนาเป"นกล เก็บของอลวนลงเรือหนีไป ท้ิงบ�านท้ิงโรงท้ิงโพงท้ิงไห จีวรผ�าไตรท้ิงไว�จนสิ้น ตกใจหนักหนาราวกับห$าจะกิน ชั้นว$ากล�องสูบฝ��นเก็บสิ้นไม$เหลือ พวกกําป9�นอุตริเก็บกะป�เก็บเกลือ ครกบากสากกะเบือเก็บเสื่อปูนอน ตุ$มน้ําตุ$มท$าเก็บผ�าเก็บผ$อน เก็บมุ�งเก็บหมอนเก็บช�อนเก็บชาม เออช$างทํากันเองมิได�เกรงได�ขาม ได�ของงามๆ ยิ่งกว$าไปเมืองญวน เจ�กหนีผลีผลามแจวตามกันเป"นพรวน ร�องไห�คร่ําครวญคิดเสียดายกางเกง ป��งหมวยบ$ได�จะไปนั่งพะฉิวเช$ง ฉวยได�แต$เข$งหาบวิ่งเข�าปNา เจ�กแคะไหหลําไปเท่ียวทําปานา เร$งขับเข�ามาอย$าเหลือให�หลง กวาดต&อนเอาครัวไปให&ท่ัวเกาะกง ท่ีมันถือคนทรงก็เกณฑ�เอาไปด�วย ได�แต$โทนสองไปตีไปกว$าจะม�วย ท่ีคนเจ็บคนปNวยมิได�ดูได�แล หยูกยาก็ไม$มีลงแต$ผีออกแส� ถ�ามันซ้ีบอแง�สิว$าเจ�าหักคอ นับถือข�างไสยจนมิได�หาหมอ เม่ือคนเจ็บออกง�อแล�วตีโทนยังรุ$ง เหล�ายาหาเลี้ยงหมดเสบียงเป"นกระบุง คนเจ็บตีพุงสิว$าผิดสําแดง ตีโทนร่ําไปจุดไต�ออกแดง จนเขาด$าเขาแช$งก็เพราะด�วยหนวกหู เขาช$างคิดธิบายเป"นตายไม$รู� เป"ดไก$หัวหมูนั้นกูจะเอา

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๔

ยกขวดมารินนั่งกินแต$เหล�า พวกเจ�าข้ีเมาขับเอาตัวไป ชาวบกชาวเรืออย$าให�เหลืออยู$ได� ถ�าใครเจ็บใครไข�จะได�ใช�โลงผี นายตํารวจตรวจตราตามบรรดาคนดี พวกเจ�าเหล$านี้ทําบัญชีเอาตัว เมียเจ�กเมียไทยมันเล$นไปจนท่ัว มิได�เกรงได�กลัวถือตัวว$ากล�า เมียเข�าท่ีไหนปtนปNายข้ึนหา เสียเงินแต$ละคราสี่ห�าตําลึง เท่ียวทําแต$ชั่วพวกเจ�าตัวข�าฉ่ึง เล$นจนฉาวจนอึงอึกทึกท้ังบ�าน พ$อแม$จะด$าเท่ียวว$าประจาน ไอ�เจ�าชู�บูราณหน�าด�านจริงๆ เท่ียวเดินเกะกะพอไปปะผู�หญิง ทําสําออยอ�อยอ่ิงว$าฉันไม$ท้ิงเลยหนา นางผู�หญิงเมียเขาว$ามึงอย$าเข�ามาว$า ลูกผัวของข�าเขาจะด$าจะตี ไอ�เจ�าชู�วอนว$าเมตตาฉันสักที ถึงผัวจะด$าจะตีพ่ีมิให�ถูกน�อง แต$ขยับเข�ามาสีแลดูผ�าออกพอง ไอ�เจ�าผู�ผัวนั่งมองอยู$ท่ีช$องประตู กุยหมึงออกไปว$าพูอิในกังกู� มือพันหางหนูโกรธาตาแดง แต$ไอ�เพลาะอยู$กับตัวก็ให�เจ�าผัวมันแย$ง ลอนแกนหมดตัวแลดูหัวออกแดง ไอ�เจ�าชู�หน�าแห�งเดินแกว$งไปบ�าน เสียใจไม$เบาถุงกระเป�าออกยาน มันให�แสนรําคาญงุ$นง$านเต็มที คิดเสียดายผ�าแพรแทบจะแง�ลงกะท่ี ทําหน�าเหมือนผีเสียทีครันๆ คิดโกรธในใจว$ากูไม$กลัวมัน แต$ไปทําเช$นนั้นจนผัวมันฟ9นแทบตาย พาแผลกลับมารักษายังไม$หาย ข�างเจ�าผัววุ$นวายข้ึนไปฟ�องกรมการ หาตัวมันมาปรึกษาว$าขาน ไอ�เจ�าชู�หน�าด�านรับผิดจนเสร็จ กรมการปรึกษาจะลงอาชญาให�มันเข็ด ครั้นว$าสําเร็จจะเอาตัวไปตี ไอ�เจ�าชู�ขอโทษได�โปรดสักที รงค�เสนฉันมียกให�นายสักหาบ กรมการดีใจว$ากูคงได�เอกลาภ ปล$อยไอ�ใจบาปแจวราบกลับไป ครั้นจะเอาเข�าจริงสิเท่ียววิ่งออกไขว$ เข�ามาเอาตัวไปเกาะไว�เร$งรัด พ$อแม$ตกใจวิ่งออกไปวัด ว$าเจ�าคุณโปรดสัตว�นิมนต�ไปบิณฑบาต กรมการท$านศรัทธาถวายมาเป"นขาด บวชอยู$อาวาสสองประสาลาศึก ออกเท่ียวเร$หาเม่ือเพลาดึกๆ เพศเก$ายังฮึกจนต�องขอสมา สี่บาทยกให�ดีใจหนักหนา ทําไมกับเงินตราแต$อย$าให�ถูกเฆ่ียน มิได�คิดขายหน�าพูดจาวนเวียน รอดตนพ�นเฆ่ียนกลับเวียนไปใหม$ ไม$เข็ดไม$ละพอไปปะเคราะห�ร�าย ผัวเขาจับได�ไปหานายตัดสิน รับสัตย�ทุกท$าก�มหน�าดูดิน จึงพูดประสาจีนสีเนียวห�อลือ พอแว$วเข�าหูเสียงป9�บนายก็รับว$าอือ ครั้นทวงไม$ได�เอาตัวไปไสข่ือ สองคนก$นชื่อติดข่ือคอละขา ถูกเฆ่ียนถูกตีสิบท่ีคอละลา นางผู�หญิงร�องว$าไปด�วยเสียงดังๆ ว$า ของกูไม$ให�มึงก็ไม$อยากฟ9ง ให�กูพลอยเจ็บหลังชกโคตรแม$อึง มิได�แลได�เหลียวเลยเจ�าเซ้ียวข�าฉึง ลือมิได�พะซ่ึงเลียวจึงไล$คือ ทนเจ็บทนอายถูกท้ังหวายท้ังข่ือ ทําพุงออกทือเลิกฤๅกันไป พวกเจ�าตกกู�ให�อยู$ไม$ได� เร$งขับเอาไปจะได�ช$วยดูแล ชาวบ�านร�านถ่ินไปกินโต�ะออกแซ$ ท้ังผู�เฒ$าผู�แก$แซ$ไปท้ังนั้น ข�างชาวบ$าวเจ�าสาวก็ไปช$วยเขาอยู$ท่ีนั่น ได�ไปขอไปสู$แต$ยังไม$อยู$ด�วยกัน ชาวบ�านท้ังนั้นชวนกันเฮฮา กินเหล�าเมามัวมิได�กลัวขายหน�า เรียกเจ�าสาวออกมาทําพูดจาปราศรัย เกิดพนันขันต$อพูดล$อลองใจ ถ�าเอ็งจูบผัวได�เราจะให�เงินตรา ข�างละหกสลึงจะให�ถึงราคา ท้ังข�างซ�ายข�างขวาเป"นราคาสามบาท ถ�าไม$ดังก็ไม$เอาว$ากล$าวเป"นขาด อ�อเจ�าสาวนั้นหนอใจคอทายาท พูดกันสิทธิขาดแล�วเรียกเจ�าบ$าวออกมา ฝNายข�างเจ�าผู�ชายนั่งอายก�มหน�า นางผู�หญิงวิ่งผวาคว�าคอเข�ากอด เหนี่ยวลูกข�างเจ�าบ$าวจูบเอาข�างละฟอด อ�อเจ�าบ$าวเง�างอดคิดอายเต็มประดา ท่ีเขาดูอยู$ท้ังนั้นหัวเราะกันเสียงฮา ช$างไม$อายขายหน�าเห็นกับเงินสามบาท ผู�ท่ีแพ�พนันก็ให�ป9นเป"นขาด เสียเงินสามบาทเพราะผู�หญิงจูบผู�ชาย กลางธารกํานัลมันน$าขันใจหาย เกิดมาเกือบจะตายยังไม$เคยได�ยิน กินโต�ะครั้งนั้นลือสนั่นไปสิ้น เพ่ือนบ�านร�านถ่ินเขาก็เท่ียวนินทา พวกเจ�าเหล$านี้เต็มท่ีหนักหนา สู�เร$งตรวจตราขับมาอย$าฟ9ง ขุนหม่ืนพันนายบ�านเร$งการประดัง พร�อมเสร็จสะพรั่งดุจดังพระราชโองการ กูตรัสบัดนี้แล ๛

๏ โภอัมมจา หาอัมมาดเอย สุทิเช�าเจ�าเหล$าพญาพระหลวง ขุนหม่ืนท้ังปวงรู�ราชคดี นายสนิทนายเสน$ห� นายเลอาวุธนายสูดจินดา เจ�าแสนีโคตรทู ท�ายน้ําท้ังสี่จตุกมกรมเจ�าป�ตัด เร$งเอาสารยัติจัดสรรฎีกา สัสดี

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๕

ซ�ายขวาป�ดตราข้ึนไป เมืองเหนือเมืองไตยเม่ือไชยนาเวก เมืองเอกเมืองโทเมืองตรีจัตวา หงสาอังวะเมาะตะมะยันกุง มัตตะกุก�วยซองมัตตะบองท�องน้ํา สันชางเชียงใหม$ พิชัยบรงคาง มัตตะเดิงเริงรางเมืองฝางลับแล เมืองแพร$เมืองเก$าเมืองลาวเมืองแมน ทางแดนต$อแดนทุกแคว�นทุกแห$ง มัตตะมะกําแพงระแห$งแม$ตาก ไชโยไชยากปากน้ําเมืองโคลง ไอละโวงเมืองปาไวละว�ากวางตุ�ง นอกกรุงในกรุงถัดคุงสําเภา บ�านง้ิวบ�านเงาบ�านลาวแคลีง ตัวยิ่งตัวยงสู�เร$งตรวจตรา ปากน้ําบังพุทรา ถ�าผัวมันไม$อยู$ฉุดหางหนูเมียมันมา ฉุดคร$าอย$าฟ9งระเกระกังใจรัง ลดตราดกวาดเอาให�สิน ปากแพรกปากพรีงบางกะชีงบ�านโคก ปNาโมกกวางทองหนองเรนหนองยาง ทุกบึงทุกบางเรือจ�างจอมปลอม บ�านโคกยายมอมบ�านคอมนางแลง เกณฑ�เอาทุกแห$งบ�านแรงแกงขม บ�านกุมบังคมเมืองพรหมป9งตะพาน อย$าให�อยู$บ�านวัดตานบ�านแหลม เกณฑ�เอาทุกแห$งบังกระแชงสองคอนคะนอนสีกูก มันไม$มีทุกข�เล$นสนุกต$างๆ ไอ�บ�านบางไทรบ�านไหมปลายยาง บ�านง้ิวบ�านขวางผิดอย$างแต$ก$อน บ�านแต$งแกงร�อนมวยปาปtบอน ออมอญสามโคกพุจาโอกตะโบกขายโอ$งขายอ$างรูปงามสําอางขายครกกะเบือ เชิงกรานบ�านเหนือ แหลมเหนือแหลมใต�บางไทรบ�านนา ตําอีกทําผาท$าข�ามท$าคอยบ�านใหม$น้ําจอย บ�านเปรตส�มปNอยเปรตน�อยเปรตใหญ$ มอญไทยูบัง บางพูดพาสร�างริมฝ9�งสองแคว ตลาดแก�วตลาดขวัญ สองหัวเมืองนั้นอย$าให�หลงเหลือ บางอ�อบางแขมบางกะป� สามแสนสามปลื้มสําเพ็งเร$งเอาตัวไป วัดทองวัดใหม$วัดลุ$มวัดดอน บางบอนบางขวางคลองล$างวัดตลาด สอนลางแหลมจากตามฟากเตาขะนอง ในคลองสองแคว บางกระแก�วบางกระกอก บางกระปรอกน้ําส�ม ไปจนสําเร$สําราสําใรยคนท�ายขนอน บางพึงจังรอนมันฉ$อนแตร$ผี มันดีแต$จะลักมาก เกียวพีงกระชากแลกเหล�าแลกหมาก ครั้นเจ�าของเขาด$าฟ9นหมากฟ9นพลู อย$าให�มันอยู$ถูเจ�าตัวมา บางรักบางขาสันลาสีนา กลับมาบางบอนย�อนมาบางขุนเทียนเวียนมาบังปราม วัดพิกุลบางขวางบ�านการในสวนเท่ียวไปให�ถ�วนทุกบึงทุกบาง ใครขัดใครอย$าวางยาละ ใครทําเกะกะจดเอาชื่อเสียง ทะระนบโพเรียงๆ เรียงกันไป วัดสะบางไผ$บางใหญ$โพทอง บางขนุนขุนกองบางสีทองบางโตนด ถึงวัดพลับใหญ$บังคอแหลม แถมไปเช$าในบางโคลๆ น�อยโคลใหญ$วัดตอกในบางโพงพาง บ�านด$านรายทางเอาบังบาล ยีพระสาฃลาให�ทํานาเกลือ ชาวเรือชาวบกยกให�สิ้นเชิง มันละเลิงแต$จะหนีไอ�พวกบางพลีได�ดีเพราะปลา แล�วไร$แล�วนาเวทนาแต$ควาย มันไปได�สบายเหมือนหนึ่งควายเขาอ่ืน กลางวันกลางคืนจ�างชักจ�างโยง บางพลีบางชะโลงพระโขนงสําโรงมันโกงใจหาย ลักวัวลักควาย มันไปเข�าใกล�นายลักควายเสือเดือน ให�เพ่ือนลักไป ลักควายดังเนื้อแลกเรือคลั่งไคล� ผลัดเปลี่ยนกันไปส$งไปส$งมา โยธาตะวันออกเท่ียวชอนเท่ียวซอกอยู$ปNาอยู$ดง ไอ�พวกเขาวงอยู$ดงหนักหนา อาบหว$านอาบยาไปมาหากัน คงกระพันชาตรี ไอ�พวกเอาผีสีมันดีถ�วนหน�า ฟ9นด�วยสันตราไม$มาเข�ามัน ถ�ามันถูกแผลเก$าสีมันเข�ากว$านั้น พวกนี้ขยันให�มันถางทาง แปดริ้วป9งคางบางเหียบางปะกง สูจงอย$าละ เมืองฉะเชิงเทราเกณฑ�เอาให�สิ้น ไทยจีนมากมี... ............. ............ ยับยอลงมาบางกระสอบวาง... สีมันกินแต$ปลา กับเวียนวนมาโรงนากหนองมนไปจนบางพระ ออกมาหสีมหาราชาอ$าวกระลิงบ�านนา... เกาะสีชังบ�านบ�านบังละมุงบ�านนาพร�าวหนองขามมีตามริมทูก หางขโมยออกยูงลักงัวลักควาย บ�านหนองน้ําขาวมันฉาวใจหาย ขับไล$ออกไปหนองพลเทพ บ�านจุกเมอนาเกลือหนองเกด อย$าให�เหลือเศษท้ังบ�านหนองใหญ$ บ�านนาจอมเทียนขับเวียนข้ึนไป บ�านหนองปลาไหลว$ายมาอําเภอ บางสะเรตัวดีไม$มีเสมอ ขับเรอออกมา สัตหีบย$านนี้ตัวดีนักนา ชวนกันลงนาวาเท่ียวตีเรือกลางคืน พอเจ�าของเขาต่ืนเผ$นนกเผ$นกา เวียนมาบ�านปลอดตลอดบ�านพลา ท$าประดูทับมารเวียนมาระยองบ�านหนองมะหาด เร$งกวาดเอาไป ก$อนเมืองนั้นเล$าบ�านเก$าบ�านไคย บ�านหนองตะการบ�านจะหานนั้นไซร� กับรับออกไป

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๖

บ�านนาขอขวัญ บ�านไผ$บ�านตะนําขับมงคะลัน ขับเวียนไปพลันจนถึงบ�านแลง กะทอล�อบ�านแกลงๆ ข�างแกล�งบ$น ของกะเฉด บ�านกะรูนทะ....ประนศ... สูอย$าละเว�นรนย$านทางเกวียนขับเวียนออกมา ก$อนระหนองโพรงมันโกงนักนา สูอย$าให�อยู$ ปากน้ําประแสสนมตัวผู� ภังรากเจ�าชู�เล$นเมียชาวเกลือ เมียเองเมียกูเล$นอยู$เสมอ บ�านกะและตะรายขับเรือออกมา บ�านสะมานไชยเวียนไปนาสุทรา บ�านท$าสันลาท$าในยนยางอังตโนดหนองบัวจับตัวอย$าวาง ขับเวียนมาล$างบ�านเขาหัวนอน ทางแดนทะเลบ�านเสเขาแก�วบ�านห�วยระกําชังทําเร็วแร�ว กราดห�อข้ึนมา บ�านเขาบสีบ�านสีภะยาอยู$ดงอยู$ปNาเกณฑ�มาอย$าให�หลง บางกะจะจะเนินวงลงไปเมืองเก$า พลับพลาเขาเรืองขับเนืองกันเข�า เขาสะบาปโปงแรกหญ�าแฝกไม$เบา เกณฑ�เอามาด�วยนะท่ีรูปสวยๆ จะช$วยรางยา ขับคนเข�ามาบ�านพลิ้วปากคัน ตะปอนน�อยตะปอนใหญ$ลักควายขยัน ข�างรูดบังยะเกาเกณฑ�เอาให�ทัน เกวียนหักเกวียนลั่นขับรันออก น้ําชูบ�านคลูงมันยุ$งนักหนา บ�านซรีงศาลาเวยมาระวันยาร หนุ$มๆ สาวๆ เกณฑ�ไปให�หมดขับลดออกมา บ�านวักบ�านบNอนักพ�อแต$ปลา สูเร$งตรวจตราตามมาแสนกุง สลาปางละมิยะมันเกาบีบกันยังรู$ง ช$างสานกระบุงเร$งขับมันไป บ�านสะลักเข�าหมู$ให�มันอยู$ไม$ได� ท$าโสมมันใส$ก็เข�าใจทํานา ... ชื่อคลองยาบ�านตะแบกมาลา พรหมชาติเวียนมาเกาะช�างน้ําเชี่ยว แหลมมะขามคลองป�อ ยกยอมือเหนียวขับเหลียวไปล$าง เอาปะดู$แลมรกพันก็ขยันต$างๆ หาดทรายขาววาวอย$างแหลมสอกอ$าวยวน ขับหวนลงไปในยรูกใธยมูกตานิกคลองใหญ$ ขับร$นลงไปโอบย$านหินโค�ง ช�างนอนเกาะปอตกบ$อตายโหง กลับมาเสาธงลงบางงาช�าง บางกระสอบกลองกลอย สูปล$อยไว�บ�าง ขับลงไปล$างเกาะเสม็ดเกาะกง ตะบูนหักตะใตยขับไปอย$าหลง แหลมเปราะแหลมปรง ลงไปแพรกกะสัดลัดลงพีมาด สะเงาจาหนีตัวดีทายาด จะแตะจะกาดกรายมาคลองเป�ง สัดซอทะนงตัวบงตัวเกงเร$งขับลงไป สัดไปท$าโสม สีลามะนางอยู$หว$างกะโภงโสม ค$อยเล$าคอยโลมอย$าให�วูน บ�านฆอสําหาวท้ังบ$าวท้ังขุน มาโจโอลาฟูนเกาตูนเกาะโคด กับโยดลงไปบ�านเขาตะเล็ง ตะปอดบ�านตานทําการระเริง จูราจูเทิงจับตัวมาด�วยจะได�ช$วยนําทาง จะหลองลวงโหขับใยไปล$าง บ�านไสรยนารางสะมีถ$อต$อไป ง$อสูจูยันเจ�กหจันนั่นไซร� บัณฑิตมันให� บ�านไกลเลหยวง ฟูเวียนเวียนมาแต$บันดารือครองทุกบ�านทุกช$องย$องมาเรื่อยพะตัง สินจิวสินจอยมากน�อยมาฟ9ง ว$าใครขัดรับสั่งเฆ่ียนหลังมันลง ป9นกวนสวนหมากลูยากจูยง พูลาใบตรงเกณฑ�ลงเรือไหล ยังบ�านกงยิตัวดีเหลือใจ ขับต$อลงไปเถิงเมืองหุ�ยย�าน อ$งโดยองเคจับคอเข�ชํานาญ ท$าคอกไตรานขังไว�ไม$เบา ซ้ือขายก็คล$องมันเป"นของกับข�าว แพงถูกก็เอาพวกไอ�เจ�าอัปรีย� เร$งขับเอาตัวศูนหัวบารนี แม�นใครหลีกหนีเร$งเอาพันนายบ�าน เฆ่ียนตัวเสียก$อนไปอูทรตระลากานทูกโรงทูกร�าน จนกระท่ังตังเก๋ีย แม�นผัวไม$เล$นชู�กับเมีย เก็บเอาหัวเบ้ียทีละฟองสองฟอง ถ�ามันเป"นแม$หม�ายเก็บทวายเป"นลวง อังเดือกวังดวงตามกระทรวงขุนนาง ทนุเล็กเมืองนอย สวนจอยสวนฝาง เตกเซิยนมะจีงขอมขับอ�อมไปล$าง อย$าเว�นอย$าวาง จนเมืองปะสักขับยักมาก$อน พวกนี้เหลาะแหละป9นแงะไซง$อน เท่ียวซอกเท่ียวซอน ย�อนไปเมืองเหอ ทางบกทางทะเลขับเร$ลงมา โชดกวํานาวตาขาวหนักหนา วางป�นสามคราท้ิงบ�านท้ิงเมือง ขับเนื่องข้ึนมาสะแดกแขกตีวิ่งหนีเข�าปNา ขับรนออกมาเมืองฟูไทยมาด ออกชื่อว$าไทยตกใจตะยาด ครั้งยกไปตีเยี่ยวข้ีออกราด ข�าวของเกลื่อนกลาดไม$ลําพึงลําภร ใจผัวภะรักเมียท้ิงเสียหนักหนา ขับวนออกมาเมืองพนมเปญ กะมิทอไผ$ล�อมสวนมอญก็เป"น สูอย$าละเว�นขับเวียนข้ึนมา บางพระทุ$งใหญ$เข�าใจหนักหนา ดูดีย�อฬัอปลาทํานาทําไร$ ขับร$นข้ึนไปคลองใหญ$ท$าฉาง ย$านสนมพริกจูกจีกต$างๆ ตะลูมพูกนาร�างวางไปตกหนอง บางกรองท$าเสมออย$าให�เหลือให�หลง ข้ึนไปปางโปงเวียนลงสีฟูทอง บ�านละต$อตกคักยักไปตะโลรอง ปางทูนตรองนองเขาซรองกระวาน คลองแจงคลองละเวชัมเนชํานาน บ�านค�อ

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๗

บ�านด$านเชี่ยวชาญข�างยา ทําคุณทําไสยเข�าใจหนักหนา ห�วยแร�งห�วยกาเวียนมาบังปรือ คลองกูดคลองปอยกยอแข็งตือ เจ�กไทยไล$คือขับปรือข้ึนไป ช$อกหัวยาการเข�าจับเอาให�ได� เขมรอยู$ไพร$เข�าใจปล$อยคุณ ใครทําเกะกะพ$อดอยเม็ดขนูน กลับมาแล�ววุ$นท�องข้ึนท�องพอง บ�านเล็กเมืองใหญ$ข้ึนไปตะฟอง โพธิสัตว�มัตตะบองทุกช$องทุกแกว โยธาทหารจัดการออกแซ$ ใครทําเชือนแช เฆ่ียนหลังมันลง ปลายนาปลายท$าอยู$ปNาอยู$ดง ไปเท่ียวทํารง จัดหาบจัดคอน ๏๛

๏ โภอัมมะจา หาดูกรรมะอัมมาดเอย สูทีชาวเจ�าเหล$าพญาพระหลวง ขุนหม่ืนท้ังปวงรู�ราชการ หม่ืนผลาญนายแผลงขุนแขวงสารวัตร เจ�ากรมยะลัดเร$งจัดโยที ให�เจ�าพญาสําภาวะดีจดเอาบัญชี ฝNายเมืองมัดไตรสัสดีซ�ายขวา ขีดตราออกไปเมืองเล็กเมืองใหญ$ฝNายคดีตะวันตก ฝารั่งเมืองแขกบ�านแยกทางบก พงันพงกเลือกเอาตัวดี ชาวเกาะลังกาเมืองพาราณสี เกณฑ�ตามบัญชีขับปรี่ข้ึนไป เยรูซาเลมกินเค็มเหลือใจ ชาวเมืองยูใตยไพล$ไปสุมาเรีย เมืองใจกูบโตมนโทอาเซีย เมืองตูราเนียภะธูเตยโรมา เมืองกาใลยเลีย ลูเปtยคาซา ไปเมืองยอนบาเมืองคามัดสะโค อารัปลูคคาเมืองพาระโส เมืองกับปะโตอิโดนีอน เมืองลูศะตราเมืองบาบิลน อย$าเว�นสักคนไปจนสารุ$น สาละมิจําเภาชาวเกาะกะรีต เมืองสะลูใกยะ เมสะบะตาเมีย มาเตียนเวียนไปเมืองใตยซาเรีย อันตีโอเตีย มูเซียตูรินาย ชาวเกาะกูพะรู กินจุใจหาย แทงวัวแทงควาย กินตาปt บ�านกิใลยเกียมักพาเมียหนี เมืองอาโปลีกัปริศีนมา บ�านนาซะเรดวีเศษหนักหนา เมืองเพียนกาดีนมาหะรัน เมืองผําฟูเลียมีเมิยขยัน ตานารบ�านนั้นขับหันลงมา พวกนี้รูปจะบอกเข�าอยู$นอกศาสนา แว$นแคว�นลังกากลับมาให�สิ้น เมืองดีซีเกียเล$นเมียเจ�กจีน กาฬนกันสิ้นเพราะด�วยลูกเมีย เมืองฟtลิปโป ลูกาโอเนีย เมืองอัดตาเลีย ซูเรียเพระเก สูเร$งกรวดตราลงมาเคระเบ ปวนเตชีวปtเล เมืองเหโรตะ วาเลกสันโต เมืองโตรระวะ เมืองอาคายะ เมืองกระรีนโซ เมืองซูวะใตร ออกไปฟ9นโท เมืองเอพีโซ โยมาเกงเกรีย เมืองมิทะสีน อะซีนภะรูเกีย เมืองกาลาเตีย เมเรียอาโซ เมืองปาตารา เวียนมาตูโร เมืองมีเลโท เมืองโกปูดสะเนีย เมืองตัดสะละนีกะ เมืองอีตาเลียมากีโตเนีย ขับเรี่ยออกไป แม$ผัวไม$อยู$กูเอาลูกตะไภ� ขับรนออกไป เมืองใตรกูลีโย บ�านเล็กเมืองใหญ$ ขับไปอักโข เวียนมาใกยโป จับโปโลเนีย หะลีนสีนสูด สามูดตราเกีย ไม$ได�ผัวก็เมียขับเรี่ยเข�ามา เมืองตะลีมา ยวนวายหนักหนา วอนแขกพม$า สูอย$าละมัน อยู$เกาะอยู$เขา เลือกเอาทิคอ ยันพ�นจากเมือง ยันข้ึนไปสาโน พวกฝารั่งเศสเหียมเหดโยโส ในเมืองโรโคใหญ$โตหนักหนา ขับรนเข�ามา อยู$ปNาอยู$เขาเสเพลไม$เบา จับเอาให�สิ้นทางแดนต$อแดนแว$นแคว�นเมืองจีน มันไม$ไปสิ้น ถวิกินของเซ$น เจ�กแคะไหหลํา ตัวกําตัวเขน สูอย$าละเว�นเวียนมาเมืองจีง บ�านลู$มบ�านดอน กวาดต�อนให�สิ้น เขียนตัวเป"นจีนรายชื่อบัญชี ให�เสมียนดูแลตามแซ$เขามีแซ$นั่นแซ$นี่ แซ$พืงแซ$งัน แซ$ตันแซ$แต� แซ$แปแซ$อืง แซ$ฃิงแซ$หะตะวี แซ$หะรีวแซ$อี แซ$ลีแซ$เสาว แซ$หลาวแซ$งัว แซ$อ$อ แซต$อ แซ$ชู แซ$อู แซ$ออง แซ$ก�วง แซ$กัว แซ$เกง แซ$เลง แซ$แลก แซ$แอก แซ$ไกย พวกเหล$านี้จดใส$บัญชี เมืองใหญ$เมืองโต เมืองโทเมืองตรี พวกเจ�กเหล$านี้ สูอย$าให�อยู$ ขับไปเนืองๆ จับเมืองธือหู แม�นผัวไม$อยู$กูเอาเมียไป เมืองเจียงเลงหูให�อยู$ไม$ได� ขับร$นข้ึนไปเมืองเกียงเลงหู หนทางวันเดียว ถึงเซียวจวีหู เมืองหินหัวกะยู�ลู�ไปป9กเกีย เมืองหองจือหูเล$นชู�กับเมีย สูอย$าละเสีย ขับเรี่ยลงมา เมืองหีนหวยหู เจ�กอยู$หนักหนาขับต$อลงมา เมืองจังปูนเลง เมีองเจียงจือหู กีนหมูก็เก$งถูนคียเฉง ขับเร$งลงมา เมืองจันจวีหู หางหนูตุงผ�าพวกนี่หนักหนา ขับมาให�หมด เมืองลงเตกวนมันชวนกันปด เกณฑ�มาให�หมด จีนให�แต$งล�วนป9กเถาจีนแส� ขายแพรขายมวน เมืองตังทัวกวน ขับหวนลงมาเมืองเปงโหกวน เจ�กยวนหนักหนา ขับร$นลงมาถึงลําเจงกวนพวกนี้ขยัน เกณฑ�มันให�ถ�วน ขับหวนลงมาเมืองเจียววันกวน มันกระปวนหนักหนา ขับต$อลงมา

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๘

เกียงมูยกูยตัง ไอ�มูยเกียวเถา เกณฑ�เอาอย$าฟ9ง เวียนไปเคตัง กลับลังสีกูน ขับต$อลงมา ซัวข�าเจ�าประคุณ จีงหลืมออกวุ$นขับรูนออกมาเตียวแกนซโป มันโง$หนักหนา ขับต$อออกมาถึงเมืองเตียวเจียว เภาวเหลงเก$งกาจ เป"นลูกสะราชห�วยเซียว ย�อนไปกิดเจียว เลี้ยวลงใหยพองกอย ตัวนายตัวไพร$เกณฑ�ไปเสียด�วย เรียงมาหูยใลยกวย เกณฑ�ม�วยท้ังบ�าน ข้ึนไปเยาเภงก�วยเอาไปช$วยราชการ ล�วนแต$ตัวทหาร มันชํานาญสัตรา พวกเจ�าเหล$านี้ตัวดีหนักหนา ขับย�อนลงมาถึงเมืองลอกหกกวย เวียนกลับคืนไปเซียงไห�นั่นด�วย เกณฑ�หมดเกณฑ�ม�วย จนเมืองเลียงโน เตียจวีโหเตียน เบียดเบียนกันโข พวกนี้โยโส ขับตัวลงไป เวียนมาละวกสูนกวย เกณฑ�ด�วยอย$าไว� ขับต$อลงไปถึงเมืองใหหวงกวย สูอย$าละเว�น พวกเจ�าเล$นป�อนหวย แม�นมันบอกปNวย คิดเอาเงินตรา เวียนลงไหลํา รําเข�ายังกีดจา ขับเวียนลงมายังลูกาต$อไป เมืองป9งใทจา จับปลาเหลือใจ สูอย$าละไว�เวียนไปชังละกา ไหหลําเหล$านี้ตัวตีหนักหนา ขับต$อลงมาหวงเหงกาท้ังเมือง ขับไปให�สีนกินฝ��นผอมเหลือง อย$าให�อยู$เมือง ขับเนื่องลงมา เลกนอย$าฟ9ง เถิงฟ9งเองกา เวียนไปสีดเยียวกา ขับมาให�สิ้นเมืองชําเลงกา ต�มยาขายฝ��นกวาดเอาให�สิ้นจนถึงปูนปูศา พวกนี้ไม$โง$แตะโปหนักหนา ขับร$นลงมาเมงบวยกาต$อไป เมืองอูตรีโกกดาทํานาทําไร$ เป"นคนเข�าใจทําได�ทูกสิ่ง ใตยอวนเมืองมีมีแต$ผู�หญิง น$าสงสารจริงๆ อดข�าวอดปลา ท่ีเจ�กไม$มีเมียได�เสียกันหนักหนา ไอ�ท่ีเงียนเต็มประดาก็ลงมาใต�อวน ได�ลูกได�เมีย สูเอียกันกับยวนพวกเจ�าจังกวนขับมาให�ท่ัว ลําโอสูดแกนปลายแดนตีงสัว เร$งจับเอาตัวอย$าให�หนีไปได�

การฟากตะวันตก เกณฑ�ยกคืนไป แขกฝารั่งนี่ไซร� ขับไปให�สิ้น เมืองไม�สําปะหลัง พวกไอ�รั่งกินฝ��น ขับไปให�สิ้นจนตลอดเปtยหงามัลละกะกูนเตียน เวียนลงเยียวหวา กลับย�อนข้ึนมา ยะหนยังหัง แประแปไรกลับไปเลหนัง ขับมาอย$าฟ9ง จนกะหนังกูหนีง เมืองเรียวเมืองกูแระ แวะเข�าปารีง กะลันตัน ตัวยีงมักชีงสัตรี ขับเวียนลงมา เมืองมาราตานี พวกเจ�าเหล$านี้ มักกับกับโจร ลงเป"นแขกสลัด เท่ียวสกัดข�างโน�น ยะเรวีลําโทน ตรงเตาตีชิง เก็บเอาเงินทอง เอาเจ�าของมักกะลิง บ�างก็หนีข้ึนตลิ่ง บ�างก็วิ่งลงทะเล ปลากะลามกัดแย$ง ด�ามพระแสงโด$เด$ ง$ายกว$าปรําเปร กลิ้งข้ึนหาดทราย แขกสลัดเหล$านี้ มันอัปรีย�ใจหาย จับตัวให�ได� ตรงเอาไปตอก เร$งขับข้ึนมาแต$บันดาเมืองนอก อยู$ทูกแถวทูกตรอก ย�อนยอกกันมา เมืองบังตานู เมืองสะตูมารา เมืองสะโตมนีนา เวียนมากะลียง เมืองปะลีตปะเลียน เกณฑ�เตียนอย$าให�หลง บ�างก็หิวตัวยงยวนลงเมืองไทร เกาะหมาก เกาะพร�าว เกณฑ�เอาให�ได� กลับย�อนลงไปเมืองตรังก�างปลา เกณฑ�กันออกยุ$ง พัทลุงสังขลา ขับต$อข้ึนมา จนเมืองละคอนย$านนี้ยังชั่ว เอาตัวไปก$อน ใครทํายอกย�อน เรียกเอาเงินเสีย เมืองปรานตัวยง ไม$ได�ถึงเกาะเตียไม$ได�ผัวเกาะเมีย ขับเรี่ยข้ึนมา อ$าวปะแลดย$านนี้ ตัวดีหนักหนา ขับต$อข้ึนมาถึงทองพะเนียร ถ�าใครแก$งแย$ง เอาตะแองลงเฆ่ียน ตามันมีอาเภียนเก็บเอาเสียด�วย สะแมราดย$านนี้ บอกหนีบอกปNวย เกณฑ�มาให�ม�วย จนจูลาลําทอง ถ�าใครขัดสารตรา เอาใส$คาเฆ่ียนทอง ตูงชะนูดปากคลอง อย$าให�ลงอยู$ได� บ�านทุ$งบ�านนาบ�านปNาบ�านไร$กลับเวียนลงไปจนเมืองสะลาง เมืองพม$ารามัญ เกณฑ�กันอย$าให�ค�าง กลับย�อนลงมาล$าง ตะก่ัวทุ$งตะก่ัวปNา เกณฑ�กันเนืองๆจนถึงเมืองกงหรา ตําเรียงภังงา ย�อนมาสมภักษร เมืองชงันฟูมควง เกณฑ�ล$วงไปก$อน เมืองจะมูยานกอน ย�อนมาเมืองยัน ชาวเมืองพูนพีน ทําถ่ินคะบัน ลําพูนลําพัน ขับรันเข�ามา ทาทองหัวเขา เกณฑ�เอาหนักหนา ขับต$อเข�ามา เมืองกะแตะเมืองกราม คอระศักตัวการ ไปบ�านม$วงขาม ขับมาลามปาม จบท$าทองอูแท เมืองวะเนะยะลอง อยู$ทูกช$องทูกแดน สูอย$าทําเชือนแช พอมาเมืองกราย ท$ามากท$าน�อย ถอยไปเมืองคะมาย บ�านนี้ฉิบหาย ลักกรายขยัน บ�านพนังสมูย เดินฉูยไปภะงัน เวียนลงมาครัน ถึงตะโกรางสวน บ�านสีววีใสย ขับไปให�ถ�วน

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๙

ท$าแซกแยกสวน มัดตะเวาะเกาะมา ขับตัวมาก$อน เมืองชุมภอนไชยา เมืองปะทิวปะตํา เข�ามายังรําภวน ย�อนไปยังสน เผ$นโภนเข�ายวน เมืองกุยเมืองปราน จัดการอย$าวาง เร$งกันยังทําจนฉะอํานางยาง กลับลงมาล$าง ยังทะลูยังแก�ว ย�อนไปตะโนดหลวง ตามกระทรวงมีแล�ว กลับเวียนคลาดแคล�ว มาโพพระยังอาน สํามะโลงลาดโพ เท่ียวโวท้ังบ�าน นาพรมยี่สาร บ�านแหลมปลาทะเล บางช�างพรีบพรี ตัวตีตัวเอ� บ�านริมทะเล เซเข�าแม$กลอง สองฟากแม$น้ํา บ�านอําภะวา กับรนข้ึนมา สันเจ�ายังกูง บางน�อยบางสะแก จับแซ$ป9ดยูง เวียงทูนเวียงทูง ขับยูงข้ึนมา พญาราชเดชพญาแสนท�องฟ�า ขับต$อข้ึนมา พญาราชบุรี บ�านโภทาราม ขับตามบัญชี บางเลาการบูรี ลูมช�างแกงไม� ขับต$อข้ึนไป พระสูวันนะคีรี คุมไพร$กะเรี่ยง เยียเลี่ยงถึงท่ี พวกเจ�าเหล$านี้ เร$งขับตัวมา เวียนลงบ�านบ$อ ข้ีช$อลวยท$า ขับรนเข�ามา นาโคกนาขวาง อีรําทําแรงยับแยงไปล$าง กาลังบึงบาง วางมาสุพัน ท$าจีนมหาไชย เข�าใจขยัน สูอย$าละมัน จนสีสะกระปรื วัดลาววัดคก ลกยักใลยคือ หายหัวหวนจือ ขับรี่เข�ามา ถึงบ�านรําพูนชุลมนหนักหนา เท่ียวเก่ียวแต$ยาเวทนาจริงๆ บางปอนบางสลักเท่ียวลักแต$ขิง พวกนี้ดีจริงจับตัวเอาไป ปากน้ําเจ�าพญา ออกมาทุ$งใหญ$ บ�านเหนือแลใต� ปลายห�วยปลายคลอง เกณฑ�ให�พร�อมกันให�ทันเดือน ๑๒ ทุกบ�านทุกช$องเร$งรัดจัดการ...

...ชองเกณฑ�ชองนักหนา ยกหาบใส$บ$าเจ�าว$าเจ�าเวย ออนางเมียเสียใจร�องไห�เบยๆ พอไอ�นุกูเอยเม่ือไรเลยจะมา บนบานสารกล$าวทุกท�าวเทวดา ขอให�ผัวของข�าไปดีมาดี ออเจ�าเจ�กอยู$ทีนั้นว$าอัวะจะกันให�ลือสี พูดจาอุอิว$าลือจะคิดติดตัว ออเจ�าชองไม$รู�ยืนอยู$ท่ีนั่น ร�องว$าโกะเลวอินนองเจ�าติตัน โปตอบียีบอัน ซรวงอ่ืนให�แจง ข�างเจ�าเจ�กโกรธาคีดว$าเขาแช$ง ร�องว$าพุคาฉีง วัวมืงลือระแวง ข�างเจ�าชองยืนแข็งอีนโกะแจงยังกี อันโปนองยีบลีนกับมองอีนโมยที เจ�กว$า พุกจิตอระบิก็ยังทรา พวกเจ�าเหล$านี้ตัวดีนักหนา เร$งขับลงมาแต$บันดาพลไพร$ ชาวบ�านชาวเมืองเกณฑ�เนื่องกันไป บ�านเหนือบ�านใต�เร$งให�เต็มท่ี พวกไอ�คนนอกย$างเดินทางเหม็นข้ี ไอ�เทาเอียตัวดีก็จับไปเสียด�วย ตีนมือมันแข็งไปช$วยแรงเลขสวย เกณฑ�ไปให�ม�วยหมดท้ังนายท้ังไพร$ ...

...เป"นหน�าเป"นก�น แสนยากแสนจนแลก�นออกเขียว ดูๆ ก็เวทนามันนุ$งผ�าผืนเดียว บิดๆ เบ้ียวๆ ประเดียวก็ไพลออกมา ออนางเมียแลเห็นร�องว$า เยอไอ�เยนตักยา ผัวตกประหม$านุ$งผ�าเสียใหม$ พวกนี้ยังชั่วเกณฑ�ตัวเอาไป ปtนลักหักไฟมอบให�แก$มัน เกณฑ�ไปไม$เร$งไพร$พลวัน ทําเกยึนขยันทุกหมวดทุกกอง สิบคนต$อเล็มเกณฑ�เต็มทํานอง ยังไม$ทันทําของสีเงินร�อนเป"นไฟ ความคิดยังชั่วเกณฑ�เอาตัวไป อยู$บ�านไม$ได�กลัวจะต�องอาบัติ เลขฅีนเลขพอง เลขควงเลขขัด เลขบ�านเลขวัดจัดตามตําแหน$ง สัดดมสัสดีเอาบัญชีไปแจง เขียนหมายฎีกาป�ดตราออกแดง คลองใหญ$ห�วยแรงขับลงมา พันนายบ�านกวานปวดแกบ$น แก�ไขให�พ�นทนเฆ่ียนทนตี แต$ได�ยืนพองตราบ$างก็พากันหนี พวกเจ�าเหล$านี้หลบลี้ราชการ ขุนหม่ืนทนายวุ$นวายท้ังบ�าน ท้ังข�าวสุกข�าวสารจัดใส$หาบคอน สูเร$งตรวจตราชาวปNาชาวดวน ด�วยราชการรวนเร$งกันจอแจ เก็บควายเก็บเกวียนเฆ่ียนกันออกแส� เข็นเกลือจอแจเอาไปส$งพระตะบอง ไอ�ลางคนเข�าใจรู�ในทํานอง เสียเงินเสียทองหลุดตัวออกได� เอาขุนหม่ืนขัดๆ ยัดส$งให�ไป ยากจนชั่งใครกูไม$รู�ไม$เห็น พวกชองตกยากมันลําบากแสนเข็น ผัวต�องกะเกณฑ�เมียก็ต�องสารเซืออู ลูกเต�าเอาไปขายเอามาใช�คาเชื่อ ส$วยรงก็เหลือเร$งกันจอแจ พวกไอ�เจ�าตอระบิโสกีออกแส� หนุ$มๆ แก$ๆ หน�าแงทุกคน แต$ชั้นจะทรงผู�สาก็ไม$…

๏ ยังพวกหนึ่งเล$าพวกไอ�เหล$าเจ�าชู� เย�าเรือนไม$อยู$เท่ียวดูผู�หญิง หลงรักข�างเดียวหัดเก้ียวหัดวิ่ง เท่ียวเดินรุ$งรีงให�ผู�หญิงเห็นตัว สมคะเนในใจว$ากูคงได�เป"นผัว พูดจาน$าหัวพวกไอ�ม่ัวชมเชย เออชังนึกไปได�ชั่งไม$อาย

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๓๐

เขาเลย พูดจาเฉยๆ ว$ากูเป"นคู$สร�าง เอทองไอ�ทีห$มคือนุ$งหยาง พวกเจ�าหมอลากข�างเร$งขับมันไป มักแชมักเชือนอยู$เรือนไม$ได� ไปแอบว$าไสยบ�านโน�นบ�านนี้ หลงรักข�างเดียว ปล้ําเก้ียวกว$าปt จุๆ จิๆ จนเขาเกลียดเขาชัง ไอ�นักเลงหน�าโพลแบกแต$โง$รุงรังเพ่ือนอยู$ข�างหลังนินทากาเล ว$าไอ�ชู�เช$นนั้นหมีได�ฉันแต$งเม กลับเดินโซเซเร$เข�าไปบ�าน ขายหน�าผู�หญิงนอนกลิ้งอยู$บนร�าน คุนคินรําคาญทอดอกทอดใจ ท่ีเขาอยู$ข�างหลังเล$นเรื่องพระสังสินไชย พวกเหล$านี้ไซร� ขับไล$มันมาท่ีไม$สมเหมือนนึก คิดหึกนักหน�า โมโหโกรธาคิดจาคิดฟ9น อยู$เรือนไม$ได�เท่ียวไปทุกวัน ขวางคอไม$ได�ขัดใจตัวสั่นท้ังข�างนี้ข�างนั้นโกรธกันเสียหมด เท่ียวผูกพยาบาทผักกาดก็ไม$ลด อ�อยแตงพลูสดฟ9นหมดไม$เหลือเขาจะแช$งจะด$าพูดจาไม$เชื่อ ไอ�ตะกุดใส$เรือก็เอามาฟ9นเสียด�วย เขาไม$รู�ไม$เห็นฟ9นเล$นจนม�วย ต�นอ�อยต�นกลอยก็พลอยม�วยเปล$าๆ เดินตามถนนลกก�นออกขาว ถือดาบยาวๆ เท่ียวไปทุกแห$ง อตส$าห�ต้ังความเพียรจุดเทียนออกแดง ถ�าเขาด$าเขาแช$งทําเป"นไม$ได�ยิน บ�านเหนือบ�านใต�เท่ียวไปจนสิ้น ข�าวปลาไม$ได�กินท�องแห�งท�องเหยือ อดหลับอดนอนถอนใจเสยือๆ นอนอยู$คนเดียวฝ9นเห็นผู�หญิง เสียงฟากมันลั่นก็สําคัณว$าจริง ให�ละเมอยุ$งยิ่งลุกข้ึนเท่ียวหาพบแตงโมหนูเจาะเป"นเจ�าเคราะห�นักหนา ฉวยได�มีดพร�าไอ�เฒ$าก็ผ$าแตงโม หนูกัดเอาไว�ร�องไห�ออกโฮ พ$อแม$ด$าโวว$ามึงเป"นอะไร แก�ตัวทันทีว$าฉันนี่เจ็บไข� คิดเสียน้ําใจเป"นอะไรอย$างนี้ เจ็บสุดกําลังแทบจะภังกะข้ีลุกข้ึนทันทีจุดใต�มาส$อง ดูมาดูไปเลือดไหลเป"นกอง ชุลมุนมาแขกหัวแตกเป"นช$อง ฉวยดินสอพองทาไว�ทันที ทนเจ็บทนด$าทําหน�าเหมือนผี ไอ�เจ�าชู�อย$างนี้ขับไล$ลงมา พวกไอ�เจ�าอัปรีย�ผิดท่ีหนักหนา การงานเป"นอ่ึงไม$ลําพึงลําภา เท่ียวสะกัดพูดจาต้ังท$าอย$างเดียว พ$อแม$จะบ$นสู$ทนไปเท่ียว ไอ�ข�างโน$นก็เกรียวไอ�ข�างนี่ก็กราว เพ่ือนกันก็หึ่งเล$นจนอึงจนฉาว เพลงสั้นเพลงยาวเล$นฉาวไปทุกแห$ง ไอ�ข�างโน$นก็แย$งไอ�ข�างนี่ก็แย$ง ทําประจบประแจงตาแดงเป"นไฟ ล�มตัวลงนอนทอดถอดใจใหญ$ ขัดเนื้อแค�นใจเพ่ือนอะไรอย$างนี้ แม�นมึงมาบ$อยๆ กูจะต$อยสักที ท้ังข�างโน$นข�างนี้ไม$ได�ดีกันเลย พวกไอ�เจ�ากรมหึงลมเฉยๆ คิดจะแต$งเพลงยาวก็ไม$เข�ากันเลย ไอ�ข�างต�นเป"นเกยไอ�ข�างปลายเป"นกด เขียนแต$ยอกับดอพิมพ�หอเสียหมด ไอ�เจ�าชู�เต็มอดเล$นกดมะตอ คุนคินน้ําใจยิ่งกว$าใครฟ9นคอ พูดจาออกจ�อไอ�มือก็ง�อกะด$าง ล�มตัวลงนอนถอนใจเถีงนาง ปล้ํากอดหมอนข�างจนนุ$นแตกกะจุย เกาก�นกรากๆ แลข้ีกลากเป"นขุย ลุกข้ึนเปNาขลุ$ยมันไม$นุยสักที ต้ังใจสวดมัน มันให�บ$นมาระสี พวกเจ�าเหล$านี้เร$งขับมันมา รูปร$างแช$มช�อยสาวน�อยทําหน�า ครันถึงเวลาไปเท่ียวตามควาย ไอ�เจ�าชู�คนนั้นติดพันมากหลาย ครั้นรู�แยบคายตามไปสกัด มุ$งหมายจะเท่ียวเดินเลี้ยวลวดลัด ชั่งไม$กลัวสิ่งสัตว�ออกสกัดทุกวัน พูดจากันไปชั่งพิไรยรําพัน ออสีกาข�างนั้นก็ไม$พรั่นไม$พรึง พูดจาอ$อนๆ ผันผอนให�ถึง พ$อแม$รู�ข$าวจะฉาวจะอึง พ$ออย$าทําดีดีง งดก$อนเถิดรา ไอ�เจ�าชู�ตอบไปกลัวอะไรนั่นข�า แม$จงได�เมตตาตัวข�าไม$ลวง ฉวยได�ชายผ�าแลตาออกกลวง ผ�าห$มพลัดตกแลหัวอกเป"นพวง ทําหน�าออกง$วงได�ท$วงได�ที อัศจรรย�บันดาลสะท�านธรณี กบเขียดกินข้ีอึงม่ีท้ังปNา ไล$งัวไล$ควายมันสบายนักหนา ครั้นจวนเวลากลับมาทันใด พ$อแม$จึงถามว$าอีงามไปไหน เจ�าจึงแก�ทันใดว$าฉันไปไล$ควาย พ$อแม$โกรธาด$าว$ามากหลาย เออมึงไปไล$ควายทําอะไรจึงช�า บอกกูเร็วไวมึงอย$าได�มุสา อ$อลูกสาวปดว$า ฉันช�าเพราะไปข้ี พ$อแม$เดือดด$ามึงพูดจาเอาแต$ดี บอกว$าไปข้ีผิดท่ีดอกกระมัง กูเห็นแปลกอยู$ท้ังกายทําไมจึงทรายติดหลัง เช$นนี้มิบังอยู$ฤๅอีอัปรีย� นางจึงตามกลอนดิฉันไปนอนหงายข้ี เออมันงามแล�วสีใครข้ีนอนหงาย พิเคราะจริตก็เห็นผิดท้ังกาย แก�มขวาแก�มซ�ายถูกอะไรจึงแดง ปดว$ายุงมันขบดิฉันตบเอาเต็มแรง แกมฉันจึงแดงพ$ออย$าแคลงไปเลย แก�จนสิ้นสงสัยบดได�เฉยๆ ชั่งไม$รู�บ�างเลยหลงเชื่อว$าจริง ให�บังเกิดวุ$นวายท้ังผู�ชายผู�หญิง แก�ได�ทุกสิ่งกลอกกลิ้งเต็มที สูเร$งจัดแจงตามแควงนาที พวกเจ�าเหล$านี้เร$งขับมันมา พวกหนึ่งเหล$า

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๓๑

ไซร�เลื่อมใสศรัทธา ราวกะไปเข�าเวรครั้งตาเถรออกมา อัฎสานังพระทํา ลุกข้ึนรําเป"นท$า ตบแข�งตบขาเผ$นมาเผ$นไป ถูกหลักถูกคอไขปอออกไส บ�างก็สั่นท้ังตัวยกหัวไควๆ ยุงกัดท่ีอกเหนือฟกเป"นไต ร�องเพลงลําไยว$าเรามาไปด�วยกัน ยกตีนยกมือว$าอ$อคือสวรรค� เก็บดอกบุษบันท่ีในชั้นดาวดึงส� ไอ�ลางคนก�มหัวตีตัวตึงๆ ผลุดลุกถลึงกลิ้งไปเป"นวง ฉันกลัวเต็มทีราวกะผีมันลง ชั่งไม$รู�สึกองค�ว$าเจ็บตัวท้ังกาย ผ�าผวาไม$มีเล$นเอาข้ีแทบทลาย สูหย$าทําวุ$นวาย เขาเสียศรัทธา พวกเจ�าเหล$านี้ตัวดีหนักหนา เร$งขับมันให�ทันพระราช…

๏ ยังพวกหนึ่งเล$าเวย ๆ ว$าพวกไอ�เจ�าหนุ$มๆ มันชุมนุมหนักหนา ได�สิบสี่สิบห�าเริ่มรักผู�หญิง นึกจะพูดจะจามันให�ประหม$าจริงๆ เท่ียวเดินกรุงกรีงผาดไปผาดมา แต$งเนื้อแต$งตัววีหัวผัดหน�า เอากระจกมาส$อง นั่งมองหนักหนา หัดยักแต$ค้ิวหลิ่วไปหลิ่วมา พิเคราะห�ดูหน�าไม$เป"นท$าเป"นทาง เสียแต$ข�างท�องตืดจะพองจะกาง พัดไปท$อนล$างหีดกัดรุงรัง รูบไม$เทียมเขาอดข�าวเสียบ�าง ให�บ้ันเอวมันก่ิว เล$นจนหิวหลายครั้ง ไม$เป"นนอนเป"นนั่งพวกไอ�รังแกจาน คิดจะพูดสักทีกับนางสีพุตาน ในใจให�สะท�านด�วยอาการไม$เคย กูจะพูดยังไรจนใจจีงเว�ย ทํานี่ทํานองยังไม$คล$องไม$เคย คิดได�เฉยๆ ดูน$าหัวเราะ ถ�าเขาเดินมาใกล�สีเหง่ือไหลเผาะๆ ไม$ยิ้มไม$เยาะก�มหน�าก�มตา ถ�าเขาเดินกลับไปเสียใจหนักหนา คิดโมโหโกรธาเดือดด$าในใจ ไม$เคยพบเคยเห็นเอวนี้เป"นอะไร เข�ามาจนใกล�แล�วพูดจาไม$ออก หน�าตาออกขาวหญิงชาวบ�านนอก พูดจากลับกลอกคิดการคีนมาย ข�างผู�หญิงกลัวว$าเจ�าชู�รักใคร$ แกล�งเดินออกไปให�เห็นทุกวัน ข�างฝNายเจ�าชู�แลดูตัวสั่น คิดการครั้งนั้นอีกคะทีกคนเดียว ใจคอตึกๆ นึกจะพูดเก้ียว ขนลุกเกรียวๆ ว$าจะเก้ียวยังไร กูจะพูดให�ดีว$าตัวพ่ีนี่ไซร� ประสงค�รักใคร$สุดใจจริงๆ ให�ฟ�าผ$าฟ�าผีตัวพ่ีไม$ท้ิง ทําตะปอยอ�อยอ่ิงทุกสิ่งสารพัน กูพูดยังนี่เห็นจะดีขยัน แม�นเขาอยู$ไกลๆ แล�วคิดได�สารพัน ไอ�เจ�าชู�พันธุ�นั้นไม$เข�าใจหากิน เล$นแต$ลายนีกกรีกไม$รู�สิ้น ฉวยได�แพรลีนเท่ียวไปทุกแห$ง คิดจะพูดให�ได�ฉวยไม�ไปแยง เขาด$าเขาแช$งก็ไม$โกรธไม$เคีอง ทนเจ็บทนด$า แอบฝาแอบเตือง นางผู�หญิงรู�เรื่องย$างเยื้องออกมา แต$พอเยียมประตูไอ�เจ�าชู�เห็นหน�า มันให�ตกประหม$าตัวสั่นทาวๆ ครั้นเขาเดินลงมาดูหน�าออกขาว ใจเต�นออกกราวถอยหน�าถอยหลัง พูดจาไม$ออกแทบจะตอกมารัง ทรุดตัวลงนั่งถอนใจหือๆ นางผู�หญิงเข�าใกล�ว$าทําไมเจ�าฤๅ ลงนั่งกอดมือนี่ทุกข�ร�อนอะไร ไอ�เจ�าชู�ข้ีหมาพูดจาก็ไม$ได� เหง่ือย�อยลามไหลโทรมท่ัวท้ังกาย ไอ�ท่ีกรองเอาไว�นั่นมันก็ลืมไปเสียหาย ร�อนท่ัวท้ังกายวุ$นวายจริงๆ เนื้อหนังหดหู$จุนจุทุกสิ่ง ถึงจะงามเพรีดพริ้ง ไม$ขอแลขอดู ข�างสีกานั่นไซร�เข�าไปใกล�เจ�าชู� แกล�งถามไปดูว$า ไม$รู�ความเลย นี่ลวงดอกฤๅขา ครั้นเข�ามาแล�วก็เฉย ไม$พูดบ�างเลยก�มหน�าก�มตา ไอ�เจ�าชู�ได�ยินแทบจะสิ้นชีวา แข็งใจเต็มปะดาไอ�ประหม$าก็ไม$ฟ9ง ไม$พูดไม$จาผินหน�าผินหลัง ยับๆ ยั่งๆ อึดอัดน้ําใจ แต$ขยับจะพูดกลับรุดไปไม$ได�อัปจนสิ้นใจไม$รู�ชั่วรู�ดี นึกจะใครกอดรัดให�สนัดสักที แต$ยืนๆ หดๆ จนตดแตกตําปt พูดประสมกับตดว$าพ่ีไม$ปดดอกสี จึงหน�าข�าฟ�าผีว$าพ่ีมาด�วยรัก เต็มขีนศรัทธาให�ประตีกตัก น�องเอยน�องรักเจ�าผลักไมตรี อกเรียมเกรียมกรอบ มันให�บอบถึงท่ี พูดจาอูอีราวกับผีมันอํา ฝNายข�างสีกามันก็ด$าว$ากํา เจ�าอย$าพูดช�าๆ ข�าไม$เคยพบ คิดจะพูดดีๆ ทําทีมาประจบ เจ�าผู�ชายบัดซบฉันไม$คบดอกจ�า ไอ�เจ�าชู�ผู�ชายวุ$นวายหนักหนา ไม$เคยพูดเคยจาก�มหน�าเสียท่ีเดียว นึกๆ แล�วก็หายอกใจเสียวๆ พูดได�คําเดียวว$าฉันรักจริงๆ ฝNายข�างสีกานั้นก็ว$าทุกสิ่ง ทางเล$นทางจริงดุงดีงไปยมา เจ�าอย$าพูดเช$นนั้นตัวฉันจะว$า พ$อแม$เขาจะด$าจะบูชาไม$ได� พูดจาพร่ําเพร�อน$าเชื่อน้ําใจทําเป"นขัดใจกลับไปทันที ไอ�เจ�าชู�ข้ีหมาทําตาเหมือนผี เสียใจเต็มทีตีอกเสียงผลุง ฟ9ดเนิ้อฟ9ดตัวเกาหัวออกยุ$ง คิดไว�เต็มพุงลืมไปหมดสิ้น แค�นอกแค�นใจน$าจะไปกินฝ��น ยุให�หนักดีนพูดจาไม$เป"น พรุ$งนี้มาไม$ทําแสนเข็น เม่ือเวลาเย็นๆ จะมาคอยท่ีนี่ ลุกข้ึนหน�าเฟ��อนกลับไปเรือนทันที หยิบกระดาษมาพลัน

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๓๒

สักยันต�ชมภาลี เอาข้ีผึ้งปากผีป9�นรูปป9�นรอย ทําผงอีดทีเจเป"นเสน$ห�สาวน�อย อีปุนอีปอยปล$อยสิ้นความรู� ปลุกเสกยังรุ$งเสียงยุงออกชุ ข�าวของไม$ดูเสียหายไม$ว$า พ$อแม$จะบ$นสุทนสุด$า ไม$เป"นกินข�าวกินปลาต้ังท$าอย$างเดียว อดนอนอดหลับเล$นเอาตับออกเขียว ไอ�เจ�าชู�หน�าตรูดนั่งพูดคนเดียว หัดว$าหัดเก้ียวลดเลี้ยวแต$ดี กูจะพูดยังนั้น กูจะพูดยังนี้ จึงละฝาผีตัวพ่ีตัวฉัน แม$ๆ เจ�าเห็นจะรักเราครัน พูดจายังนั้นเห็นจะสมคะเน ไอ�เจ�าชู�เช$นนี้สามปtไม$เป"นเล$ห� ครั้นคํ่าโพล�เพล�เดินเร$ออกไป เท่ียวมองเท่ียวดูเจ�าอยู$ท่ีใน มองหาออกวุ$นเข�าใต�ถุนครัวไฟ ไม$เห็นอะไรขัดใจหนักหนา ฉวยไม�มาได�แอบไปเคาะฝา เสียงดังคราวๆ หมาเห$าออกฉ$า ไม$เห็นออกมาปtนผาข้ึนไป เป�ดบ�านหน�าต$างตีนย$างเข�าได� ลอดตัวลงไปจิตใจขยัน ให�สะทกสะท�าน ไอ�กระดานก็ลั่น ยีงหย$องยิ่งสั่นเหยียบขันเสียงฉ$า ใจหายไปสิ้นแทบจะปลี้นลงมา ถอยหลังถอยหน�าตัวสั่นทาวๆ แข็งใจภาวนาดูหน�าออกขาว หย$องไปอีกเล$าถึงเขาริมมุง นั่งแอบลงใกล�ตกใจสะดุ�งเอ้ือมมือเป�ดมุ�ง กลับสะดุ�งสุดตัว ใจตอตืงตันมือสั่นรัวๆ แข็งใจจับตัว ตาม่ัวไปสิ้น จดๆ จองๆ ขนพองตาปลี้น นางผู�หญิงได�ยินคําเจ�าผู�ชาย ขัดใจหนักหนาด$าว$าฉิบหาย มึงเข�ามาใยไอ�จังไรอัปรีย� ไอ�เจ�าชู�ว$าขาฉันเข�ามาเม่ือตะก้ี ยังจะพูดทะไลเร$งออกไปเถิดสี ไอ�เจ�าชูอีดอัดว$าฉันวันประหัดเดือนสี่ พูดจาอุอีราวกับผีมันอํา เหง่ือย�อยลามไหลยิ่งกว$าไปอาบน้ํา กรีกไอ�เม่ือคํ่าลืมไปหมดม�วย เลขยันต�ท้ังหลายสักไปเสียด�วย พูดจางงงวยให�ระทวยระทด งกๆ งันๆ ว$าตัวฉันไม$ปดทําหน�าสลดคอยคะยดเข�ามา เล�าโลมโฉมยงจนนางปลงเสน$หา ไอ�เจ�าชู�ข้ีหมาชักหน�าออกเซียว ให�ประหม$าเป"นเหน็บประเด๋ียวก็เจ็บท�องเยี่ยว เนื้อน�อยพลอยเหี่ยวหดไปจนหมดจุดไอ�หน�าจอกตะรอก เยี่ยวไม$ออกสักหยด กลับลุกเข�าไปจิตระทดคอยโป�คอยปด ลดเลี้ยวเต็มที ถูกตัวเข�าเม่ือไรมันก็ให�เจ็บท�องข้ี แค�นอกแค�นใจเออนี่เป"นอะไรเช$นนี้ แม�นเขาทําพยศถ�ามีตดก็ดี ทุดไอ�หน�าผีถอยหนีทุกครั้ง มันประหม$าจริงๆ จนผู�หญิงออกชัง ถอยหน�าถอยหลังไม$เป"นก�มเป"นการ จนสว$างเสียเปล$าไม$ได�เข�ารับประทาน ไอ�เจ�าชู�หน�าด�านซมซานเหลือใจ อดหลับอดนอนนั่งถอนใจไป อย$าเอาตัวมันไว�ขับมันไปเสียด�วย ไอ�นักเลงหน�าโง$ไม$เป"นโสสักหน$อย ขับมาให�ม�วยอย$าให�มันอยู$บ�าน เห็นใครสนิทใจจะงาน เท่ียวเดินซมซานหน�ด�านไม$น�อย เนื้อตัวเป"นเหน็บมันให�เจ็บลูกกระป�อย เท่ียวนั่งหน�าจ�อยมันให�ง�อยไปท้ังตัว ทุกโรงทุกบ�านเร$งขับมันไป ๚๛

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๓๓

ขับพลท-าพริก ฉบับวัดไผ-ล&อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด

ดรณ0 แก วนัย

ขับพลท$าพริกเป"นชุดความรู�ท่ีปรากฏในกัณฑ�มหาราชของมหาเวสสันดรชาดก ฉบับวัดไผ$ล�อมอําเภอเมือง จังหวัดตราด ท่ีผู�แต$งบอกเล$าเรื่องราวของท�องถ่ินท้ังเรื่องภูมิศาสตร� ประวัติศาสตร�ท�องถ่ิน สังคม และศีลธรรมสอดแทรกเข�ามาในวรรณกรรมท่ีเป"นท่ีนิยมแพร$หลายในสังคมไทย โดยมุ$งหวังเพ่ือให�คนท�องถ่ินเข�าใจง$าย เห็นภาพแจ$มชัดในเนื้อหา และได�รับความสนุกสนานเพลิดเพลินกับตัวละครท่ีมีวิถีชีวิตใกล�เคียงกับตนเอง โดยให�ประเด็นด�านการบําเพ็ญบารมีของตัวละครเอกอย$างพระเวสสันดรเป"นสารัตถะรอง

วรรณคดีท�องถ่ิน หมายถึง วรรณคดีท่ีแต$งข้ึนหรือเผยแพร$อยู$ในท�องถ่ินต$างๆ ของไทย ซ่ึงมีท้ังท่ีถ$ายทอดด�วยปาก คือ เล$าหรือขับร�องเป"นเพลง เรียกว$า "วรรณคดีมุขปาฐะ" และท่ีถ$ายทอดเป"นตัวหนังสือ เรียกว$า "วรรณคดีลายลักษณ�" ซ่ึงแต$งเป"นรูปแบบร�อยแก�วหรือร�อยกรอง ผู�แต$งส$วนใหญ$เป"นคนในท�องถ่ิน เขียนหรือเล$า เพ่ือสื่อเรื่องราวความคิด ความรู�สึกกับคนในท�องถ่ิน ถ�อยคําภาษาท่ีใช�จึงเป"นภาษาท�องถ่ิน โดยท่ัวไปแบ$งวรรณคดีท�องถ่ินออกเป"นกลุ$มใหญ$ๆ ตามถ�อยคําภาษาท่ีใช�เป"น ๔ กลุ$ม กล$าวคือ วรรณคดีภาคกลางใช�ภาษาไทยกลาง วรรณคดีล�านนาใช�ภาษาถ่ินเหนือ วรรณคดีอีสานใช�ภาษาอีสาน และวรรณคดีภาคใต�ก็ใช�ภาษาถ่ินใต� หากเป"นวรรณคดีลายลักษณ�ท่ีเขียนข้ึนในสมัยก$อน ก็มักใช�ตัวอักษรท่ีใช�ในท�องถ่ินด�วย๑๙

วรรณคดีท�องถ่ินบางเรื่องอาจมีท่ีมาหรือได�รับอิทธิพลบางส$วน มาจากวรรณคดีท�องถ่ินอ่ืน ซ่ึงอยู$ใกล�เคียงและมีขนบธรรมเนียมประเพณีและภาษาคล�ายคลึงกัน นอกจากนี้ ยังอาจพบวรรณคดีท�องถ่ินในกลุ$มชนท่ีมีวัฒนธรรมต$างๆ ซ่ึงอยู$อาศัยมาต้ังแต$สมัยโบราณ หรืออพยพเข�ามาภายหลัง ในแต$ละภาคของไทย เช$น ในภาคเหนือ มีวรรณคดีของกลุ$มคนไทยลื้อ ไทยเขิน และไทยใหญ$ ในภาคอีสานทางใต� มีวรรณคดีของกลุ$มชน ท่ีพูดภาษาส$วย ในภาคใต�มีวรรณคดีของกลุ$มชนท่ีนับถือศาสนาอิสลาม และในภาคกลาง มีวรรณคดีของกลุ$มชนท่ีพูดภาษามอญ วรรณคดีของไทยโซ$งและไทยพวน เป"นต�น ตามความหมายข�างต�นนี้ ขับพลท$าพริก จึงถือเป"นวรรณกรรมท�องถ่ินของจังหวัดตราดท่ีบอกเล$าเรื่องราวในชุมชนผ$านวรรณกรรมทางศาสนา เรื่องมหาเวสสันดรชาดก อันแสดงภูมิป9ญญาของกวีท�องถ่ินท่ีมุ$งสื่อสารกันเฉพาะประชาชนท่ีอาศัยในภูมิภาคเดียวกัน จนกลายเป"นลักษณะเฉพาะ ภูมิหลังของขับพลท-าพริก

ขับพลท$าพริกเป"นเอกสารใบลานเลขทะเบียน ผล.ล. ๐๗๐๒๐ ตู�หมายเลข ๒ ชั้น ๑ หมวดตําราสงครามใช�เขียนด�วยน้ําหมึกสีดํา อักษรไทยโบราณและภาษาไทย เป"นฉบับลานดิบและมีไม�ประกับ ซ่ึงไม$ปรากฏชื่อผู�

๑๙ สารานุกรมไทยสําหรับเยาวชนฯ, เล$มท่ี ๓๑, เรื่องท่ี ๓ วรรณคดีท�องถิ่น, ความหมายของวรรณคดีท&องถ่ิน, เข�าถึงได�เม่ือวันท่ี ๒๒ มีนาคม ๒๕๕๖, เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://kanchanapisek.or.th

๒๐ ผล.ล. ๐๗๐ คือ รหัสต�นฉบับเรื่องขับพลท$าพริก ผล. หมายถึง วัดไผ$ล�อม ล. ๐๗๐ หมายถึง ต�นฉบับใบลานเรื่องท่ี ๗๐

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๓๔

แต$งและวัน เดือน ปtท่ีแต$ง๒๑ ลักษณะการประพันธ�ใช�ประเภทร$ายทํานองเทศน�เพ่ือใช�เทศน�แก$ประชาชนท่ัวไป การเขียนแบ$งใบลานแต$ละหน�าออกเป"น ๓ แถว แถวละ ๔ บรรทัด โดยอ$านจากแถวซ�ายไปขวาแล�วค$อยข้ึนหน�าใหม$ตลอดไปจนจบ ต�นฉบับจัดเก็บท่ีวัดไผ$ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด

การปริวรรตครั้งนี้ผู�ปริวรรตจะถอดความเป"นอักษรไทยป9จจุบันเพ่ือให�ผู�อ$านเข�าใจง$ายได�ทันที หากมีคําใดท่ีเป"นท่ีสงสัยไม$สามารถเข�าใจได�ผู�ปริวรรตจะคงอักษรไว�ตามต�นฉบับ และข�อความใดท่ีเนื้อความไม$สมบูรณ�เนื่องจากต�นฉบับเลอะเลือนหรือขาดหายไปผู�ปริวรรตจะใช�เครื่องหมายจุดไข$ปลา (...) แทนเพ่ือให�ทราบว$ายังมีเนื้อความอ่ืนอีก

คําว$า “ขับพล” ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ เป"นคํากริยา แปลว$า ยกทัพ, เคลื่อนกองทัพเข�าโจมตีข�าศึก เม่ือรวมกับคําว$า ท$าพริก ซ่ึงเป"นหมู$บ�านหนึ่งในจังหวัดตราด จึงหมายถึง การรวบรวมพลเมืองของบ�านท$าพริกเพ่ือไปเข�ากองพยุหยาตราของกษัตริย� ในท่ีนี้ คือ กองพยุหยาตราของพระเจ�าสัญไชยในมหาเวสสันดรชาดก

ด�วยชื่อเรื่องท่ีใช�ว$า “ขับพลท$าพริก” มีเนื้อหาเก่ียวกับการรวบรวมไพร$พลเพ่ือออกไปต�อนรับพระเวสสันดรในกัณฑ�มหาราช ในมหาเวสสันดรชาดก ท่ีใช�สําหรับเทศน�มหาชาติ ผู�แต$งเป"นคนท�องถ่ินได�ผูกเรื่องให�ชาวบ�านท$าพริกในสมัยนั้นมีส$วนร$วมในการเข�าไปบําเพ็ญบารมีของพระโพธิสัตว�ขณะเสวยพระชาติเป"นพระเวสสันดร เพ่ือให�ผู�ฟ9งเข�าใจง$ายและเห็นภาพแจ$มชัด และเกิดความสนุกสนานขณะท่ีพระเทศนาก็เป"นได� เนื่องจากไม$ปรากฏในต�นฉบับว$าผู�แต$งเป"นใครและเขียนข้ึนเม่ือใด เม่ือสืบค�นถึงสถานท่ีจึงทราบว$ามีตําบลท$าพริกอยู$จริง ซ่ึงเป"นตําบลหนึ่งในอําเภอเมือง จังหวัดตราด แสดงว$าชุมชนท$าพริกกับชุมชนวัดไผ$ล�อมซ่ึงอยู$ในอาณาเขตของอําเภอเมือง จังหวัดตราด เช$นเดียวกันมีการติดต$อสัมพันธ�กันระหว$างนักปราชญ�ท�องถ่ินของท้ังสองแห$งเพ่ือแลกเปลี่ยนวรรณกรรมกันในสมัยก$อน จึงปรากฏว$า ต�นฉบับขับพลท$าพริกฉบับใบลานนี้ถูกนํามาจัดเก็บไว�ท่ีวัดไผ$ล�อม

ประวัติของตําบลท-าพริก อําเภอเมือง จังหวัดตราด ผู�สูงอายุเล$าว$า อดีตกาลนานมาแล�ว ตรงท$าน้ําศาลเจ�าพ$อท$าพริกในป9จจุบันนี้ มีต�นพริกใหญ$ข้ึนอยู$หนึ่ง

ต�น ลําต�นสูงใหญ$มาก ครั้นต�องการเก็บเมล็ดพริกไปรับประทานต�องใช�ไม�สอยหรือเอาเก�าอ้ีมารองรับ ประกอบกับท$าน้ําแห$งนี้เป"นบริเวณท่ีชาวบ�านใช�เป"นท$าน้ําเทียบเรือสินค�า มีเรือใบลําใหญ$บรรทุกสินค�าต$างๆ เช$น มูลเป"ด มูลไก$ กากปลา หรือสินค�าอ่ืนๆ เป"นต�น ท่ีชาวบ�านหามาได�นํามาขายท่ีนี่ ส$วนมากจะซ้ือขายกันในช$วงบ$าย เพราะเป"นช$วงท่ีเรือหาปลาออกหาปลาในตอนบ$ายและจะกลับเข�าฝ9�งอีกครั้งตอนบ$ายของวันรุ$งข้ึน ช$วงเวลาท่ีเรือเข�าจะมีสัญญาณเปNาแตรเสียงยาว แสดงว$าได�ปลามาก ถ�าเปNาแตรเสียงสั้นแสดงว$าได�ปลาน�อย ชาวบ�านก็ออกจะมาซ้ือขายกันท่ีนี่ ชาวบ�านจึงเรียกว$า "ท$าพริก" นับต้ังแต$นั้นมา พร�อมท้ังนําไปต้ังเป"นชื่อตําบลว$า "ตําบลท$าพริก" มาจนถึงป9จจุบัน

๒๑ ในท่ีน้ีผู�ปริวรรตได�ศึกษาเน้ือหาแล�วเห็นว$าขับพลท$าพริกเป"นส$วนหน่ึงของกัณฑ�มหาราชในคัมภีร�มหาเวสสันดรชาดก จึงจัดไว�ในหมวดวรรณกรรมทางศาสนา

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๓๕

ต$อมาตําบลท$าพริกได�เปลี่ยนเป"นสุขาภิบาล และเม่ือมีพระราชบัญญัติเปลี่ยนแปลงฐานะจากสุขาภิบาลเป"นเทศบาล พ.ศ. ๒๕๔๒ ซ่ึงประกาศในราชกิจจานุเบกษาฉบับกฤษฎีกา เล$ม ๑๑๖ ตอนท่ี ๙ ก วันท่ี ๒๔ กุมภาพันธ� พ.ศ. ๒๕๔๒ เป"นผลให�สุขาภิบาลท$าพริกเปลี่ยนแปลงฐานะเป"นเทศบาลตําบลท$าพริกเนินทราย ต้ังแต$วันท่ี ๒๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๔๒ มีพ้ืนท่ี ๑๓ ตารางกิโลเมตร โดยครอบคลุมพ้ืนท่ี ๒ ตําบล ได�แก$ พ้ืนท่ีหมู$ท่ี ๑ ตําบลท$าพริก และเป"นบางส$วนของหมู$ท่ี ๒, ๓, ๔, ๕, ๖ ตําบลท$าพริก และเป"นบางส$วนของหมู$ท่ี ๑, ๒, ๓, ๕, ๖ และหมู$ ๗ ตําบลเนินทราย และเม่ือมีประกาศกระทรวงมหาดไทย ด$วนท่ีสุดท่ี มท. ๐๘๙๐.๒/๔๖๑๗ ลงวันท่ี ๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ เรื่อง รวมองค�การบริหารส$วนตําบลท$าพริกกับเทศบาลตําบลท$าพริกเนินทราย เข�าด�วยกันจึงทําให�เทศบาลตําบลท$าพริกเนินทรายมีพ้ืนท่ี ๔๑ ตารางกิโลเมตร โดยครอบคลุมพ้ืนท่ีรวม ๒ ตําบล ประกอบด�วยพ้ืนท่ีตําบลท$าพริกท้ังหมด และบางส$วนของหมู$ท่ี ๑, ๒, ๓, ๕, ๖ และหมู$ ๗ ตําบลเนินทราย ป9จจุบันมีประชากรในเขตเทศบาลตําบลท$าพริกเนินทรายท้ังหมดประมาณ ๖,๕๘๒ คน แยกเป"นชายประมาณ ๓,๒๔๙ คน หญิงประมาณ ๓,๓๓๓ คน ความหนาแน$นของประชากรต$อพ้ืนท่ีประมาณ ๑๖๐.๕๓ คน ต$อ ๑ ตารางกิโลเมตร๒๒ ส$วนอาณาเขตนั้น ทิศเหนือจรดตําบลท$ากุ$ม และหมู$ท่ี ๖ ตําบลเนินทราย ทิศใต�จรดอ$าวไทย และหมู$ท่ี ๑ ตําบลเนินทราย ทิศตะวันออกจรดตําบลตะกาง และทิศตะวันตกจรดแม$น้ําตราด

ลักษณะคําประพันธ� คําประพันธ�ท่ีปรากฏในขับพลท$าพริกนั้นเป"นประเภทชนิดร$ายยาวทํานองเทศน�มหาชาติ ร-ายยาว เป"นชื่อร$ายชนิดหนึ่งท่ีมีลักษณะคล�ายร$ายโบราณ ใช�แต$งบทเทศน� บทสวด บทกล$อมลูก เป"น

ต�น ไม$จํากัดวรรคและคํา แต$ละวรรคไม$ควร น�อยกว$า ๕ คํา นิยมส$งสัมผัสส$งท�ายวรรคหน�า และรับสัมผัสในวรรคถัดไปท่ีคําใดก็ได�สัมผัสเชื่อมกันไปเช$นนี้จนจบ๒๓

สําหรับร$ายยาวท่ีนํามาใช�ประพันธ�วรรณคดีท�องถ่ินท่ีต�องว$าเป"นทํานอง เช$น เทศน�มหาชาติ เทศน�ธรรมวัตร เม่ือจบความตอนหนึ่งๆ มักลงท�ายด�วยคําว$า นั้นแล นั้นเถิด นี้แล ฉะนี้แล คําว$า นั้นแล นิยมใช�เม่ือสุดกระแสความตอนหนึ่งๆ หรือจบเรื่อง เม่ือลง นั้นแล ครั้งหนึ่ง เรียกว$า "แหล$" หนึ่ง ซ่ึงเรียกย$อมาจากคํา นั้นแล นั่นเอง เพราะเวลาทํานองจะได�ยินเสียง นั้นแล เป"น นั้นแหล$ ดูตัวอย$างได�ในหนังสือเวสสันดรชาดกร$ายยาวนี้ด�านล$าง สรุปกฎการแต$งร$ายยาวมีดังนี้

๑. บทหนึ่งจะมีก่ีวรรคก็ได� มักจะมีต้ังแต$ ๕ วรรคข้ึนไป ก็ไม$กําหนดตายตัวแน$นอน จะมีก่ีคําก็ได�แล�วแต$จะเห็นเหมาะมักอยู$ระหว$าง ๘ – ๑๓ คํา

๒. การสัมผัส มีดังนี้ คําสุดท�ายของวรรคต�น จะส$งสัมผัสไปยังวรรคต$อไป คําใดก็ได�ยกเว�นคําแรกและคําสุดท�าย ซ่ึงไม$นิยมรับสัมผัส ส$วนการส$งและการรับด�วยเอกโท อย$างร$ายท่ีกล$าวมาแล�วนั้น ไม$ถือเป"นระเบียบ

๒๒ ประวัติตําบลท-าพริกเนินทราย จังหวัดตราด, เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๑๗ กรกฎาคม ๒๕๕๕, เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www. thaphriknoensai.com/

๒๓ ราชบัณฑิตยสถาน, พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรุงเทพฯ : บริษัทนานมีบุ�คส�พับลิเคช่ันส� จํากัด, ๒๕๔๙).

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๓๖

เคร$งครัดนัก การแต$งร$ายยาวผู�แต$งจะต�องรู�จักเลือกใช�ถ�อยคําและสัมผัสในให�มีจังหวะรับกันอย$างสละสลวย และจํานวนคําท่ีใช�ในวรรคหนึ่งๆ ก็ไม$ควรยาวเกินกว$าช$วงระยะหายใจครั้งหนึ่งๆ

ตัวอย-าง ๏ ยังพวกหนึ่งเล$าพวกไอ�เจ�าเสเพล เท่ียวเดินเกเรโวเวไม$เข�าเรื่อง เท่ียวสกัดลัดแลงโดนเขาแช$งท้ังเมือง

พวกเจ�าตาเหลืองเท่ียวไปมองสีกา ใต�ถุนลุนลองเท่ียวมองเท่ียวหา นัดกันสัญญานั่งท$าอยู$ดิน....

เนื้อเรื่องโดยย-อของขับพลท-าพริก เป"นเรื่องราวการรวบรวมไพร$พลของขุนหม่ืนและทนายท่ีได�รับบัญชาจากพระเจ�าสัญไชยแห$งกรุงสีพีให�

ไปรวบรวมไพร$พลชาวบ�านท$าพริก แล�วขับเข�ามาประจําการในกองพยุหยาตราเพ่ือออกไปรับเสด็จพระเวสสันดรให�เสด็จกลับมาครองพระนครสีพี

องค�ความรู&ท่ีปรากฏในขับพลท-าพริก เรื่องราวเก่ียวกับองค�ความรู�ท่ีปรากฏในเทศนาทําให�ผู�ฟ9งหรือผู�อ$านได�รับความรู�ด�านต$างๆ ได�แก$ การประกอบอาชีพ ชาวท$าพริกสมัยนั้นประกอบอาชีพกสิกรรมมีการทําไร$ ทํานา และการค�าขาย สภาพภูมิศาสตร� ประวัติศาสตร� สังคม และศีลธรรม สภาพบ�านเรือนของชาวท$าพริกสมัยนั้นนิยม

สร�างบ�านเรือนตามริมคลอง กิจวัตรประจําวัน นอกจากทําไร$ทํานาแล�ว สาวๆ มีหน�าท่ีในการเลี้ยงวัวเลี้ยงควาย โดยมักจะปล$อยวัวควายออกไปเลี้ยงตามท�องทุ$งนาแถวหมู$บ�าน ถึงตอนเย็นจึงจะออกมาต�อนวัวควายกลับบ�าน นอกจากนี้ ยังมีภาระหน�าท่ีในการตักน้ําจากบ$อในแถบหมู$บ�านมาบริโภค เนื่องจากสมัยนั้นยังไม$มีน้ําประปาใช� ซ่ึงเป"นโอกาสอันดีท่ีหนุ$มๆ ในหมู$บ�านเหนือหรือบ�านใต�จะเข�าไปไปเก้ียวพาราสี ส$วนหนุ$มๆ ท่ีเกเรก็มักจะชุมนุมกันตามสถานท่ีต$างๆ เช$น ขอบสะพาน เป"นต�น และมีเรื่องเล$าสัปดนต$างๆ เช$น ชายหนุ$มข$มขืนควายหรือฝ9นว$าได�เสียกับสาวๆ แต$ละเมอไปข$มขืนแตงโมท่ีหนูเจาะไว� เป"นต�น เรื่องศีลธรรมจากพฤติกรรมชิงสุกก$อนหามของหนุ$ม-สาว ซ่ึงหญิงสาวออกไปต�อนควายตามทุ$งนาแล�วไปมีความสัมพันธ�ฉันท�ชู�สาวกับชายหนุ$มจนพ$อแม$จับพิรุธได� แม�พ$อแม$จะไต$สวนอย$างไรหญิงสาวก็ไม$ยอมรับจนมีข�อความท่ีตอบคําถามแบบน้ําขุ$นๆ เช$น ดิฉันไปนอนข้ี เป"นต�น ซ่ึงสร�างความตลกขบขันให�แก$ผู�อ$านได� นอกจากนี้ ยังบอกเล$าถึงการทําบุญในพุทธศาสนา และประเพณีการแข$งเรือระหว$างหนุ$มสาวอีกด�วย

อย$างไรก็ดี ไม$ว$าหนุ$มๆ จะเป"นจําพวกเจ�าชู� เกเร นักเลงหัวไม� หรือผู�ศรัทธาในพระศาสนา ซ่ึงอยู$ในบ�านท$าพริกท้ังชาวไทย ชาวจีน หรือเชื้อสายแขก เจ�าพนักงานของพระเจ�าสัญไชยก็ไม$ถือเป"นข�อยกเว�นท่ีจะเกณฑ�เข�าไปในกองพยุหยาตราท้ังหมด

สรุป

ขับพลท$าพริกเป"นองค�ความรู�ด�านภูมิศาสตร� ประวัติศาสตร�ท�องถ่ิน สภาพสังคม ศีลธรรม และวิถีชีวิตของท�องถ่ินของชาวบ�านท$าพริก อันเป"นส$วนหนึ่งของกัณฑ�มหาราชในมหาเวสสันดรชาดก ท่ีผู�แต$งบอกเล$าผ$าน

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๓๗

วรรณกรรมท่ีได�รับความนิยมแพร$หลายอย$างมหาชาติเรื่องนี้ โดยเน�นประเด็นการรวบรวมพลเมืองท�องถ่ินเพ่ือเข�ารวมเป"นกองพยุหยาตราของพระเจ�าสัญไชยมาเป"นเหตุให�ออกพระราชโองการเพ่ือให�มีสิทธิโดยชอบธรรมในการขับพลครั้งนี้ ผู�แต$งได�นําภูมิป9ญญาดังกล$าวข�างต�นมาสอดแทรกในเนื้อหาเพ่ือให�ผู�ฟ9งหรือผู�อ$านเข�าใจง$าย เห็นภาพแจ$มชัด และเกิดความสนุกสนาน โดยให�ประเด็นการสั่งสมบารมีของพระเวสสันดรชาดกเป"นสารัตถะรอง เนื่องจากในเนื้อหาไม$ได�กล$าวถึง อันเป"นลักษณะเฉพาะขององค�ความรู�ชุดกัณฑ�มหาราช มหาเวสสันดรชาดก ฉบับวัดไผ$ล�อม จังหวัดตราด

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๓๘

บรรณานุกรม

กุลนิจ คณะฤกษ�. การศึกษาร-ายยาวมหาเวสสันดรชาดก พระนิพนธ�สมเด็จพระมหาสมณเจ&า กรม พระปรมาณุชิตชิโนรส. วิทยานิพนธ�หลักสูตรปริญญาอักษรศาสตรมหาบัณฑิต ภาควิชาภาษาไทย บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๔๒.

ธนิต อยู$โพธิ์. ตํานานเทศน�มหาชาติ. กรุงเทพฯ : สํานักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี, ๒๕๒๔. บุปผา ทวีสุข. วรรณกรรมท&องถ่ิน. กรุงเทพฯ : สัมพันธ�พานิช, ๒๕๔๔. ปทิตตา พูพะเนียด. ร-ายยาวมหาเวสสันดรชาดก พระนิพนธ�สมเด็จพระมหาสมณเจ&ากรมพระปรมานุชิต

ชิโนรส : การแปลเพ่ือการรับรู&สาร. วิทยานิพนธ�หลักสูตรปริญญาอักษรศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาภาษาไทย ภาควิชาภาษาไทย บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๕๓.

ประวัติตําบลท-าพริกเนินทราย จังหวัดตราด. เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๑๗ กรกฎาคม ๒๕๕๕. เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www.thaphriknoensai.com/

ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรุงเทพฯ : บริษัทนานมีบุ�คส�จํากัด, ๒๕๔๙.

อภิลักษณ� เกษมผลกูล. วรรณคดีท&องถ่ินศึกษา ภาค ๑ วรรณคดีลายลักษณ�ภาคกลาง. นครปฐม: สาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๕๑.

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๓๙

ขับพลท-าพริก ฉบับวัดไผ-ล&อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด

๏ ยังพวกหนึ่งเล$าพวกไอ�เจ�าเสเพล เท่ียวเดินเกเรโวเวไม$เข�าเรื่อง เท่ียวสกัดลัดแลงโดนเขาแช$งท้ังเมือง พวกเจ�าตาเหลืองเท่ียวไปมองสีกา ใต�ถุนลุนลองเท่ียวมองเท่ียวหา นัดกันสัญญานั่งท$าอยู$ดินไม$เห็นลงมาทําตาออกปลิ้น น้ําใจดุนดีนลุกชะลีนออกมา เพ่ือนฝูงท้ังนั้นชวนกันเร$หา ไอ�เจ�าชู�ข้ีม�าเสียใจเต็มที รุ$งเช�าเข�าปNาทําหน�าเหมือนผี รักเขาข�างเดียวไม$ได�เก้ียวสักที พบกระบือเขารีท่ีปNาสะเม็ด นั่งลงบริกรรมปลงธรรมะสังเวช ดูของวีเศษขนลุกขนชัน นึกรักกระบือวิ่งดือไปพลัน ออนางควายตัวนั้นตกใจวิ่งหนี ไอ�เจ�าชูวอนว$าเมตตาฉันสักที วิ่งตามไม$ทันด�วยไอ�นั้นออกชี้ แข็งใจเต็มทีวิ่งรีเข�ามา จับควายไม$ได�ขัดใจนักหนา วิ่งตามออกมาควายพาลงหนอง ฉวยหางพาดบ$าทําตาออกพอง ฝNายคนริมหนองแลเห็นแยบคาย ชี้ให�กันดูว$าเจ�าชู�เล$นควาย หัวเราะแทบตายว$ามันไม$เคย ไอ�เจ�าชู�ทําชั่วไม$รู�ตัวบ�างเลย ทําหน�าตาเฉยเล$นเกยมกก$อโจน ด้ินเสียงกึกน้ําลึกเพียงคอ ท�องน้ําจอนจอหน�างอคืนมา ฝNายคนริมหนองเดินย$องมาหา แกล�งพูดแกล�งจาถามว$าแยบคาย ไอ�เจ�าชู�ใจร�อนราวกะถูกศรนารายณ� อกควันขวัญหายวุ$นวายจริงจริง อับอายขายหน�าไม$เหมือนว$ากับผู�หญิง ต�องบอกตามจริงว$าข�างานน�อยหนึ่ง เพ่ือนกันหัวเราะว$ามันเหมาะแล�วฤๅมึง ไอ�เจ�าชู�ว$าอย$าอึงช$วยป�ดความเสียที ชาวบ�านนั้นรู�มันจะพุกะจี พวกเจ�าเหล$านี้เร$งขับมันไป อย$าให�อยู$บ�านมันรําคาญเหลือใจ ชาวนาชาวไร$ขับไปให�สิ้น เจ�าชู�ข้ีม�าไม$ทํามาหากิน เท่ียวปลอกเท่ียวปลิ้นหากินกลางคืน เขาแช$งเขาด$าทําหน�าไม$ลื่น คํ่ามืดดึกด่ืนอุตส$าห�เท่ียวไป ครั้นเย็นลงเล$าสาว ๆ นั่นไซร� ชวนกันออกไปไล$ควายมาบ�าน เจ�าหนุ$ม ๆ รู�ชัดไปสกัดตะพาน เท่ียวเดินงุ$นง$านทุกบ�านทุกเรือน หนุ$ม ๆ น�อย ๆ พลอยไปกะเพ่ือน ไม$อยู$เหย�าอยู$เรือนเท่ียวเชือนเท่ียวแช กรุ�งกริ่งใจหายนุ$งลายห$มแพร หนีพ$อหนีแม$แชไปทุกวัน ต้ังใจทําเสน$ห�ไม$เป"นเล$ห�สักอัน กูจะพูดนางนั้นติดพันดูที เสียแรงกูเรียนเพียรมากว$าปt ถ�าเขามาจริง ๆ มันใส$เอาวิ่งไปข้ี หนุ$มน�อยเหล$านี้มันอัปรีย�ทายาด แต$พอแลเห็นหน�ามันใส$เอาผ�าแทบขาด เท่ียวเดินเท่ียวนาดเกลื่อนกลาดกันไป เข�านั่งสุมปNาทําตาออกใส$ มันให�แค�นคัดใจเพ่ือนกันขวางคอ สาว ๆ ท้ังนั้นพูดกันออกจ�อ ทําปรานีประนอเล$าให�กันฟ9ง ว$าฉันเกลียดเจ�าคนนั้นมันชั่งดันทุลัง พูดฉันหลายครั้งฉันก็ด$าหัวให� มันยังขืนตอแยรังแกเหลือใจ ฝNายข�างหนึ่งไซร�ว$าขัดใจจริงๆ มันชั่งพูดชั่งจาร่ําว$าทุกสิ่ง พวกนางผู�หญิงปรึกษากันไป เท่ียวหาควายฝูงตามทุ$งไสว แลนสกัดขวักไขว$บางไล$บางโจน พลัดตกปลักควายล�มหงายจมโคลน เออมันงามจริง ๆ ดูเหมือนลิงทะโมน สองมือรูดโคลนซักผ�าซักผ$อน เปลื้องเสียจนหมดดูพระรถเจ�าหล$อน เพ่ือนกันผันผ$อนวิ่งเข�ามาดู ชมนั่นชมนี่ชมไปสิพระครู แล�วแก�ออกดูนั่งอวดของกัน ว$าของเจ�าตีดจะเล็กไม$สู�เกกเหมือนของฉัน ฝNายข�างหนึ่งนั้นว$าของฉันตีดจะโต ฝNายข�างหนึ่งพ่ึงต้ังหัวว$าของวัวตอโบ พูดกันออกโวไม$ได�กลัวใดเกรงเจ�าหนุ$มๆ แลมุ$งมันใส$ เอาตุงกางเกงลุกข้ึนเขย$งแลไม$พริบตา สาวๆ ท้ังหลายไล$ควายกลับมา ครั้นถึงตีนท$าชุลมุนวุ$นวาย ท่ีเป"นพรหมจารีข้ึนข่ีหลังควาย ค$อยโยกค$อยย�ายข่ีควายตามคลอง สาวๆ สันทัดไล$สกัดตามช$อง เจ�าหนุ$มๆ นั่งกองดีเนื้อดีใจ ท่ีเคยพูดเคยจาเขาก็มาปราศรัย ท่ียังไม$เข�าใจพูดไถลเก�อๆ ฉันขอหมากกินสักคําทําพะยาพพะเยอ เขาไม$อือไม$เออเสียอกเสียใจ มีขยับเข�ามาพูดจาปราศรัย ว$าฉันรักสุดใจจริงๆ ด$าตายเถิดสี นางผู�หญิงขัดใจด$ไปทันที มันทําพูดค$อยๆ ฉันออกมาคอยอยู$เม่ือก้ี มึงอย$าเซ$าอย$าซ้ีไอ�อัปรีย�ท้ังชาติ เจ�าผู�ชายว$าทะมันเล$นเอาผ�าฉันแทบขาด ไอ�จังไรอุบาทว�มึงชังอาจมาว$า ฉันนี่รักแต$หนูมาแต$ปtระกา นางผู�หญิงโกรธาด$าว$าวุ$นวาย รักใคร$ไม$รู�ไอ�เจ�าชู�หลังลาย ฝNายเจ�าผู�ชายฉวยได�ข�อมือ อนิจจาดวงจิตเจ�าไม$คิดแล�วฤๅ ไม$สงสารหวน

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๔๐

จือแข็งต้ือเป"นลํา นางผู�หญิงเดือดด$าว$าไอ�ห$าเจ�ากรรม ควรยับระยําร่ําไปไม$ละ ปล$อยกลิ้งลงเสียงแฉะราวกะแกะลงปะ เจ�าผู�ชายว$าชะๆ ข�อนั้นอย$าพาที พูดจาอ�อแอ�ว$าฟ�าแผ$เถอะเม่ือก้ี ฉันเจ็บเต็มทีถูกเข�าท่ีท�ายทอย มันไม$ตกไม$ลงเล$นจนกงออกหอย พูดจาค$อยๆ ว$าอีกอยจังไร มิวันนี้ก็วันหน�ากูจะหาไห�ได� ไอ�เจ�าชู�จังไรไม$เข�าใจหากิน เสียใจเต็มประดาลูกสะบ�าออกปลิ้น พวกหนึ่งได�ยินหัวเราะเต็มที แม�นกูเช$นนั้นจะหนีฉันเสียเม่ือก้ี คู$เรายังมีพูดจาปราศรัย อาตมาไม$รู�ด�วยอยู$บ�านไกล พวกหนึ่งเล$าไซร�ใส$กันข�างเพลง โต�ตอบกันไปตามนิสัยนักเลง แลดูกังเกงยิ่งกว$าชักสายยนต� ไอ�ท่ีว$ากันไว�มันก็ไม$เป"นผล สู�อดสู�ทนข�าวปลาอาหาร ท่ีเขารู�เรื่องร�อยเขาก็พลอยรําคาญ ไม$ทําการทํางานนั่งตะพานทุกวัน ด�วยเป"นท่ีประชุมหนุ$มหนุ$มท้ังนั้น อกใจไม$พรั่นคงจะตันทุลัง มันรังแกจริงๆ จนผู�หญิงออกชัง เพ่ือนอยู$ข�างหลังนินทากาเล ว$าไอ�ชู�เช$นนั้นมิได�ฉันแต$งเม กลับเดินโซเซเร$เข�าไปบ�าน ขายหน�าผู�หญิงนอนกลิ้งอยู$บนร�าน คิดถึงตะพานทอดอกทอดใจ ท่ีเขาอยู$ข�างหลังเล$นพระสังสินไชย พวกเหล$านี้ไซร�ขับไล$มันมาที ไม$สมเหมือนนึกคิดหึกหนักหนา ให�โมโกรธาคิดด$าคิดฟ9น อยู$เรือนไม$ได�เท่ียวไปทุกวัน ขวางคอไม$ได�ขัดใจตัวสั่น ท้ังข�างนี้ข�างนั้นโกรธกันเสียหมด เท่ียวผูกพยาบาทผักกาดก็ไม$ลด อ�อยแตงพลูสดฟ9นหมดไม$เหลือเขา จะแช$งจะด$าพูดจาไม$เชื่อ ไอ�ตระกุดใส$เรือก็เอามาฟ9นเสียด�วย เขาไม$รู�ไม$เห็นฟ9นเล$นจนม�วย ต�นอ�อยต�นกล�วยก็พลอยม�วยเปล$าๆ เดินตามถนนรถก�นออกขาว ถือดาบยาวๆ เท่ียวไปทุกแห$ง อุตส$าห�ต้ังความเพียรจุดเทียนออกแดง ถ�าเขาด$าเขาแช$งทําเป"นไม$ได�ยิน บ�านเหนือบ�านใต�เท่ียวไปจนสิ้น ข�าวปลาไม$ได�กินท�องแห�งทองเหี่ยว อดหลับอดนอนหัวพังพอนออกเขียว นอนอยู$คนเดียวฝ9นเห็นผู�หญิง ว$าได�เข�าไปหาพูดจาจริง ๆ ให�ละเมอยุ$งยิ่งลุกข้ึนเท่ียวคว�า พบแตงโมหนูเจาะเป"นเจ�าเคราะห�หนักหนา คิดว$าสีกาไอ�เฒ$าก็ผ$าแตงโม หนูกัดเอาไว�ร�องไห�ออกโหๆ พ$อแม$ด$าโวว$ามึงเป"นอาไร แก�ตัวทันทีว$าฉันนี้เจ็บไข� คิดเสียน้ําใจเป"นอะไรยังนี้ เจ็บสุดกําลังแทบจะพังกาคี ลุกข้ึนทันทีจุดไฟมาส$อง ดูมาดูไปเลือดไหลเป"นกอง ชุลมุนม�าแรกหัวแตกเป"นซ$อง ฉวยดินสอพองทาไว�ทันที ทนเจ็บทนกะทําหน�าเหมือนผี ไอ�เจ�าชู�อย$างนี้อย$าให�มันอยู$ เท่ียวละเมอลงใหลพวกไอ�ตกคู ฝ9นเห็นเล$นชู�ก็สําคัญว$าจริง อวดว$าเป"นหัวไม�ตีได�ทุกสิ่ง สีมือเขายังชั่วตีเอาหัวผู�หญิง มันชั่งดีจริงๆ จนออกล่ําออกลือ เพ่ือนขวางไม$ได�ถอนใจหือๆ คิดแค�นใจนักไปเท่ียวป9กหนังสือ จดหมายรายชื่อแช$งด$าไม$เบา รูปไม$มุสาให�ฝ�าผ$าหัวเต$า ชั้นว$าลานนอกเขาก็เท่ียวไปรังแก ด�อมมองชะโงกเสียงโพลกออกแซ$ หนุ$มๆ แก$ๆ แซ$ไปท้ังลาน ช$วยกันอุตลุดราวกะกรุดสงกรานต� ไอ�เจ�าชู�บูรานไพล$มาช$วยหลังโรง คอยดูทวงทีเหมือนกะผีตายโหง ลงนั่งคงโค�งราวกะเจ�กขอทาน เห็นเขาเดินมาใกล�ดีใจใครจะปาน ทําเป"นพูดอ$อนหวานฉันขอทานสักที แม$อย$าเคืองฉันเลยทรามเชยเจ�าพ่ี จงเอ็นดูพ่ีสักทีเถิด หนุ$มๆ เด๋ียวนี้ไม$เสียทีเขาเกิด พึงเข�าใจเอาเถิดท้ังประสกสีกา อย$าให�อยู$บ�านมันรําคาญหนักหนา เร$งขับตัวมาอย$าช�าเร็วพลัน พวกเจ�าเล$นชู�หางหนูออกชัน ยังพวกหนึ่งนั้นชวนกันหนักหนา เดือนสี่เดือนสามอดน้ําอดท$า สาวๆ ชาวบ�านอลหม$านหนักหนา ครั้นรุ$งข้ึนมาเรียกกันออกแซ$ พวกไอ�เจ�าชู�ไปคอยดูคอยแล สาวๆ แก$ๆ ชวนกันออกไป หาบคุรุหาบถังมันรุงรังเหลือใจ หาบน้ําแต$ละทีมันใส$เอาข้ีแทบไหล บ$อน้ําก็ไกลแข็งใจเดินมา แต$ล�วนพันละทันตามกันหนักหนา พูดเล$นเจรจาไม$เป"นท$าเป"นทาง เจ�าหนุ$มท่ีเป"นตอแหลจนงอกข�าง เท่ียวสกัดตามทางพูดจาปราศรัย ข�างผู�หญิงโกรธามันก็ด$าหัวให� ไอ�เจ�าชู�งงงวยว$าฉันจะช$วยหาบไป ยังจะพูดไถลไอ�จังไรจังโคน ไอ�เจ�าชู�ว$าขาฉันจะพาไปตะโปน พูดจาว$าโลนไอ�หัวโกร�นท้ังชาติ ฉันนี่รักสุดใจลูกมะไฟแทบขาด กูจะไปหาบน้ํามึงอย$าทําอุบาทว� ไอ�เจ�าชู�ฉลาดลองใจตูที ฉวยเอาหัวคานเขาทะยานวิ่งหนี ไอ�นักเลงหน�าข้ี เสียอกเสียใจ พวก

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๔๑

เจ�าเสเพลเดินเร$ตามไป พวกหนึ่งเหล$าไซร�ลอบไปท่ีบ$อ ยังไม$มีผู�ใดปราศรัยออกจ�อ ไม$ทันรู�ตัวนั่งมัวแต$ผลอ เข�าไปเจอะท่ีปNอปล$อยหอแทบตาย สาวๆ ท้ังนั้นชวนกันผันผาย ท้ังผู�หญิงผู�ชายวุ$นวายท้ังนั้น ไม$เข็ดไม$หลาบยังไปหาบทุกวัน ถึงบ$อด�วยพลันตักน้ําใส$ถัง ชิ่งกันอุตลุดแย$งฉุดไม$ฟ9ง จนไอ�คุรุกับถังแทบจะพังทําลาย ตักน้ําตักท$ามันเฮฮาใจหาย ชิ่งกันวุ$นวายจนปากบ$อออกเลอะ แกล�งหกเสียทันใดน้ําไหลออกเปรอะ แย$งกันยําเยอะจนสายโพง แทบขาด ข�างสีกาขัดใจตักน้ําไล$สาด เจ�าหนุ$มๆ ข้ีขลาดเผ$นไปทันที ย$องไปเงียบๆ วางไปเหยียบเอาข้ี ขัดใจเต็มทีไอ�อัปรีย�ก�นด�วน ครั้นสําเร็จเสร็จความหาบตามกันเป"นพวน สาวๆ เดินด$วนชวนกันนาฏกราย สายถังขาดแกร็กพลัดแตกกระจาย หกล�มนอนหงายทับข้ีควายเป"นกอง อายสุดกําลังลุกข้ึนนั่งยองๆ คิดเสียดายแต$ของเสียอกเสียใจ เจ�าหนุ$มๆ เจ�ามาพูดจาปราศรัย เออเจ�าเป"นอะไรหลั่งไหลออกเป��อน ข�างผู�หญิงขายหน�าพูดจาออกเฟ�อน ลุกข้ึนไปเรือนพวกเพ่ือนหัวเราะ ถังแตกระยํามันเป"นกําเป"นเคราะห� รูปร$างเมาะเจาะสีหลังติดข้ีควาย พวกเจ�าเหล$านี้มันจู�จี้ใจหาย ขุนหม่ืนทนายขับไล$ลงมา อย$าให�อยู$บ�านมันรําคาญหนักหนา เท่ียวพูดเท่ียวจาอวดฆ$าอวดฟ9น แม�นใครทํากองแกงว$าจะแทงท้ังนั้น พูดอวดเพ่ือนกันกูไม$พรั่นจริงๆ ต้ังหม�อใบบัวว$ากูไม$กลัวสักสิ่ง ท้ังผู�ชายผู�หญิงจนออกเข็ดสีมือ ไอ�ท่ีมันเชือดคอตายนั้นมิใช$กูฤๅ อวดไม�อวดมืออวดถือกระดง อวดข�างความรู�อวดอยู$อวดคง พูดจาไม$ตรงราวกะองกะเทย เขาไม$รู�ไม$เห็นอวดเล$นเฉยๆ ชั่งไม$คิดบ�างเลยอวดได�ตาปt ถ�าเขาเล$นเข�าบ�างสีกกรังวิ่งหนี พวกเจ�าเหล$านี้อัปรีย�สาหัส พูดจายังชั่วว$ากูไม$กลัวสารพัด สามสัดสามนัดยัดป�นยิงเสีย คีดหีกกีกกักราวกะยักปtมะเมีย ไม$ได�ไม$เสียหึกอยู$คนเดียว มายยิงท้ังนั้นเพ่ือนกันออกเสียว เม่ือเปล$าๆ ทีเดียวพูดได�ทุกวัน ท่ีเขาตายลงจริงๆ ว$ากูยิงท้ังนั้น พูดจาขันๆ เพ่ือนกันหัวเราะ เท่ียวไปเสาะหาเรียนวิชาสะเดาะ ชั่งไม$คีดพีเคราะห�ต้ืนลึกหนาบาง ไปเท่ียวแย$งสาวๆ มันเล$นเอาฉาวอีกข�าง บ�านบนบ�านล$างเท่ียวไปทุกแห$ง เข�าไปในวัดเท่ียวสกัดแสดง ให�เขาด$าเขาแช$งก็ไม$เจ็บไม$อาย ฝNายข�างสีกาเขาศรัทธามากหลาย แต$งตัวเดินกรายชายเข�าไปวัด พร�อมกันหลายคนเข�าไปปรนนิบัติ สาวๆ สันทัดนั่งวิป9สสนา อยู$ในวิหารช�านานหนักหนา ต้ังใจศรัทธาภาวนาทุกวัน ไอ�เจ�าชู�รู�ข$าวเดินสาวมาพลัน แอบไปท่ีนั่นคอยด�อมคอยมอง แต$พอเหลือบเห็นหน�าโคนขาออกพอง ลงหะหนังตรึกตรองท�อหะอกท�อใจ อนอันตันจีดกูจะคิดยังไร เล$นนอกออกเดนเดินไปเดินมา แลชมท่ีอกมันชั่งฟกตุงผ�า แม�นอยู$ไกลริมฝากูจะคว�าสักที แลๆ มองๆ จนหัวกลองหะออกชี้ รักเขาข�างเดียวไม$ได�เก้ียวสักที ทํากระไรยังนี้จึงจะสมใจปอง นั่งคิดจนง$วงทําบ$วงเข�าคล�อง ลอดไปตามช$องเก่ียวของสําคัญ มันไม$ติดสักหนพระสุทนออกชัน ชักบ$วงมาพลันคนไปคนมา ทอดใจหือๆ หัวหวนจือตุงผ�า ดังอกจะหักเพราะความรักสีกา เข�าไปยืนแอบฝาบ$วงคว�าไปพลัน พลาดไปไม$ติดยืนบิดตัวสั่น พอเขารู�พร�อมกันท้ิงบ$วงวิ่งหนี เผ$นดูเสียงตังแทบจะพังกาคี เขาบ$นค$อยๆ ว$า ไอ�ถ$อยอัปรีย� ออเจ�าชู�ยังนี้ผิดท่ีหนักหนา การงานเป"นอึงไม$ลําพึงลําพา เท่ียวสกัดพูดจาต้ังท$าอย$างเดียว พ$อแม$จะบ$นสุทนไปเท่ียว ไอ�ข�างโน�นก็เกรียวไอ�ข�างนี้ก็กราว เพ่ือนกันก็หึ่งเล$นจนอึงจนฉาว เพลงสั้นเพลงยาวร�องจนเสียงแหบ คิดชิงนางงามไม$ได�ความสักแห$ง ข�างโน�นก็แย$งข�างนี้ก็แย$ง ทําประจบประแจงว$าของเองของกู แทบจะเป"นบ�าหลังแล�วก็นั่งลงคู� โอโอไอ�หนูมึงจะดุอะไร ฉวยเชือกมาผูกไว�กับลูกมะไฟ ขัดเนื้อแค�นใจเพ่ือนอะไรอย$างนี้ แม�นมึงมาบ$อยๆ กูจะต$อยสักที ท้ังข�างโน�นข�างนี้ไม$ใคร$ดีกันเลย พวกไอ�เจ�ากรมหึงลมเฉยๆ คิดแต$งเพลงยาวก็ไม$เข�ากันเลย ไอ�ข�างต�นเป"นเกยไอ�ข�างปลายเป"นกด เขียนแต$ยอกับคอพิมพ�หอเสียหมด ไอ�เจ�าชู�เต็มอดเล$นกดมะตอ ขุ$นขีนน้ําใจยิ่งกว$าใครฟ9นคอ พูดจาออกจ�อไอ�มือก็งอก็ข�าง ลมตัวลงนอนถอนใจถึงนาง ปล้ํากอดหมอนข�างจนนุ$นแตกกระจุย เกาก�นกรากๆ แลข้ีกลากเป"นขุย ลุกข้ึน

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๔๒

เปNาขลุยมันไม$หนุ$ยสักที ตังใจสวดมนต�มันให�บ$นมารศรี พวกเจ�าเหล$านี้เร$งขับมันมา รูปร$างแช$มช�อยสาวน�อยทํานา ครั้นถึงเวลาไปเท่ียวตามควาย ไอ�เจ�าชู�คนนั้นติดพันมากหลาย ครั้นรู�แยบคายตามไปสกัด มุ$งหมายจะเก้ียวเดินเลี้ยวลอดลัด ช$างไม$กลัวสิ่งสัตว�ออกสกัดทุกวัน พูดจากันไปช$างพิไรรําพัน ออสีกาข�างนั้นก็ไม$พรั่นไม$พรึง พูดจาอ$อนๆ ผันผ$อนให�ถึง พ$อแม$รู�ข$าวจะฉาวจะอึง พ$ออย$าทําดีดึงงดก$อนเทิดรา ไอ�เจ�าชู�ตอบไป กลัวอะไรนั่นข�า แม$จงได�เมตตาตัวข�าไม$ลวง ฉวยได�ชายผ�าแลตาออกกลวง ผ�าห$มพลัดตกแลหัวอกเป"นพวง ทําหน�าออกง$วงมิได�ท�วงได�ติง ท้ังสองภิรมย�ได�สมทุกสิ่ง อัศจรรย�ยุ$งยิ่งจานจริงท้ังปNา ไล$งัวไล$ควายมันสบายนักหนา ครั้นเถิงเวลากลับมาทันใด พ$อแม$จิงถามว$าอีงามไป เจ�าจึงแก�ทันใดว$าฉันไปไล$ควาย พ$อแม$โกรธาด$าว$ามากหลาย เออมึงไปไล$ควายทําไมจึงช�า บอกกูเร็วไวมึงอย$าได�มุสา ข�างลูกสาวปดว$าฉันช�าเพราะไปข้ี พ$อแม$เดือดด$ามึงพูดจาเอาแต$ดี บอกว$าไปข้ีผิดท่ีดอกกระมัง กูเห็นแปลกอยู$ท้ังกายทําไมจึงทรายติดหลัง เช$นนี้มีบ�างอยู$ฤๅอีอัปรีย� นางจึงแก�ตามกลอนดิฉันไปนอนหงายข้ี เออมันงามแล�วสีใครเขาข้ีนอนหงาย พิเคราะห�จริตก็เห็นผิดท้ังกาย แก�มขวาแก�มซ�ายถูกอะไรจึงแดง ปดว$ายุงมันขบดิฉันตบเอาเต็มแรง แก�มฉันจึงแดงพ$ออย$าแคลงไปเลย แก�จนสิ้นสงสัยปดได�เฉยๆ ช$างไม$รู�บ�างเลยหลงเชื่อว$าจริง ให�บังเกิดวุ$นวายท้ังผู�ชายผู�หญิง แก�ได�ทุกสิ่งกลอกกลิ้งเต็มที สูเร$งจัดแจงตามแขวงนาที พวกเจ�าเหล$านี้เร$งขับมันมา ไอ�เม่ือเดือน ๑๒ กึกก�องนักหนา ทอดกฐินรันยา ชวนกันลงเรือยาว ชิงกันออกกลุ$มท้ังหนุ$มๆ สาวๆ ตีกลองเป"นสัญญาชวนกันมาเกรียวกราว ลงพายเรือยาวนั่งเป"นสองแถว ดูงามเพริดแพรวเสร็จแล�วทันใด ชวนแข$งทันใดเป"นอะไรเหล$าขา ข�างฝNายผู�หญิงว$าจริงๆ ฤๅหนา ข�างผู�ชายว$าข�าออกท$าทันที ถอนยาวถอนสั้นเล$นกันถึงท่ี เร็วแล$นไม$ย$อนแคมอ$อนยู$ยี่ เล$นจนน้ําเป"นฝอยเข�าตะบอยถึงดี เรือยาวลํานี้แล$นดียังชั่ว จ�วงพายเต็มคันหัวสั่นรัวๆ โยกเนื้อโยกตัวเปtยกท่ัวท้ังลํา เล$นจนสิ้นสีมือร�องหือไล$จ้ํา เกือบจะขาดร่ําไรจ้ําส$งไป ไอ�คนหนึ่งลงท$องนั่งยองๆ ข้ีไหล ข�างผู�หญิงดีใจพุยได�พุยเอา จนหัวไหล$ออกม�วนชักชวนไปเล$า พายเรือไม$เล็กราวกะเจ�กตะเภา พุยเอาพุยเอาไม$เป"นท$าเป"นทาง พายจนก�นเป"นเนยมันให�เจ็บสีข�าง ไม$แพ�ไมชนะอยู$คะละกันพลาง ยกพายมาวางมือก็กางไม$ออก เขาช$างพายแข็งๆ มิเสียแรงบ�านนอก แต$ชาวบางกอกก็ออกเข็ดสีมือ ยังชั่วทุกคนพายจนหลังซือ เจ็บตัวเจ็บมือมิได�คิดขยาด พายมาแกร็กๆ ตดแตกเสียงพราด เพ่ือนร�องถามมาก็ปดว$าผ�าฉันขาด เอะผิดประหลาดผ�าขาดทําไมจึงเหม็น พูดจาว$าเล$นอ้ืออึงกันไป มันสนุกล�นเหลือท้ังบ�านเหนือบ�านใต� มีงานเม่ือไหร$พายไม$ระอา ชาวบางพระออกขยันไม$อาจพนันสีกา แพ�เขาทุกครามันไม$หน�าจะแดง หยุดพักยักตาสูบยาออกแดง เขาช$างมีแรงเล$นจนจมใบพาย ท่ีเจ�ายังติดพันพายดันแทบตาย พวกนี้ใจหายขับไล$ลงมา ทุกบ�านทุกแห$งรั้วแขวงกรมทา ชาวไร$ชาวนาจับปลาขยัน ได�คันเบ็ดคนละคันวิ่งรันไปหนอง อยากใคร$ได�ปลาหูตาออกพอง ค$อยเดินค$อยเก่ียวเขียดทันที เอาคันเบ็ดยัดกันลุกลนราวกะผี ซัดไปข�างโน�นแล�วก็โยนมาข�างนี้ ลากมารีๆ ตามท่ีชินไชย ไอ�ปลาช$อนแลเห็นมุ$งคะเมนมาแต$ไกล แลหัวออกใสวิ่งใกล�เข�ามา ไม$สําคัญทันคิดว$าชีวิตจะสังขา ยกหัวการาอ�าปากออกแดง พอไอ�เขียดถึงปากความอยากเหลือแรง เผ$นทะลึงเข�าแย$งหุบดังเสียงโผง ไอ�เจ�าของโขยงยักเบ็ดเสียงผลุง ไอ�คันเบ็ดขัดขาคํ้าผ�าออกตุง หางหนูออกยุ$งลากเอาข้ึนมา ไอ�นักเลงชื่นชมว$ากูจะต�มปลาร�า ปล้ําปลดแต$ปลาจนเกล็ดล$อนท้ังตัว พวกเจ�าเหล$านี้ล�วนแต$ดีไม$ชั่ว เท่ียวเดินโคลงหัวอวดตัวว$าดี หกล�มจมคูหางหนูถูกข้ี ขัดใจเต็มทีลุกข้ึนเดินมา พวกหนึ่งเล$าไซร�เลื่อมใสศรัทธา ราวกะไปเข�าเวรครั้งตาเถรออกมา อดสานั่งพระธรรมลุกข้ึนรําเป"นท$า ตบแข�งตบขาเผ$นมาเผ$นไป ถูกหลักถูกตอไข$ปอออกใส บ�างสั่นท้ังตัวยกหัวไขวๆ ยุงกัดท่ี

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๔๓

อกเนื้อฟกเป"นไต ร�องเพลงร่ําไปว$ากูจะไปสวรรค� ข้ึนต�นเสม็ดดูระเห็จระหัน ถึงปลายไม�พลันพลัดตกแทบตาย ผ�าผ$อนไม$มีเล$นเอาดีแทบทลาย สูอย$าทําวุ$นวายเขาจะเสียศรัทธา จบ๚๛

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๔๔

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๔๕

ขับพลมหาราช¶๛ หนองโสน ฉบับวัดไผ-ล&อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด

ดรณ0 แก วนัย

ขับพลมหาราช หนองโสน เป"นอีกชุดความรู�หนึ่งท่ีผู�แต$งบอกเล$าเรื่องราวของท�องถ่ินท้ังเรื่องการเมืองการปกครอง ภูมิศาสตร� ประวัติศาสตร� เศรษฐกิจ สังคม ความเชื่อ และศีลธรรม ซ่ึงปรากฏอยู$ในกัณฑ�มหาราชของมหาเวสสันดรชาดก ฉบับวัดไผ$ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด ซ่ึงเป"นวรรณกรรมท่ีเป"นท่ีนิยมแพร$หลายในสังคมไทย โดยมุ$งหวังเพ่ือให�คนท�องถ่ินเข�าใจง$าย เห็นภาพแจ$มชัดในเนื้อหา และได�รับความสนุกสนานเพลิดเพลินกับตัวละครท่ีมีวิถีชีวิตใกล�เคียงกับตนเอง โดยให�ประเด็นด�านการบําเพ็ญบารมีของตัวละครเอกอย$างพระเวสสันดรเป"นสารัตถะรอง เนื่องจากไม$ได�กล$าวถึง ภูมิหลังขับพลมหาราชหนองโสน

ขับพลมหาราช (บ�านหนองโสน) เป"นเอกสารใบลานรหัสเอกสาร ผล.ล. ๐๘๑๒๔ ตู�หมายเลข ๒ ชั้นท่ี ๑ หมวดตําราสงคราม๒๕ เขียนด�วยน้ําหมึกสีดําเป"นอักษรไทยโบราณ ใช�ภาษาไทยและภาษาบาลี ต�นฉบับเป"นลานดิบและมีไม�ประกับ แต$ไม$ปรากฏชื่อผู�แต$งและวัน เดือน ปtท่ีแต$ง มีจํานวน ๑๓ หน�า ลักษณะการเขียนจะแบ$งเป"นหนึ่งแถวในแต$ละหน�าและมี ๕ บรรทัด กําหนดให�อ$านจากซ�ายไปขวาแล�วค$อยข้ึนหน�าใหม$ตลอดไปจนจบ ส$วนเลขหน�าแต$ละผูกใช�ตัวเลขไทย ป9จจุบันต�นฉบับจัดเก็บท่ีวัดไผ$ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด

การปริวรรตครั้งนี้ผู�ปริวรรตจะถอดความเป"นอักษรไทยป9จจุบันเพ่ือให�ผู�อ$านเข�าใจง$ายได�ทันที หากมีคําใดท่ีเป"นท่ีสงสัยไม$สามารถเข�าใจได�ผู�ปริวรรตจะคงอักษรไว�ตามต�นฉบับ และข�อความใดท่ีเนื้อความไม$สมบูรณ�เนื่องจากต�นฉบับเลอะเลือนหรือขาดหายไปผู�ปริวรรตจะใช�เครื่องหมายจุดไข$ปลา (...) แทนเพ่ือให�ทราบว$ายังมีเนื้อความอ่ืนอีก

ขับพลมหาราช หนองโสน ผู�แต$งนําเอาภูมิศาสตร� สังคม ของบ�านหนองโสนท่ีมีอยู$จริงผูกเข�ากับภูมิป9ญญาท�องถ่ินมาใช�อธิบายเหตุการณ�ท่ีผู�แต$งจินตนาการข้ึนแทรกเข�ามาในกัณฑ�มหาราชในคัมภีร�มหาเวสสันดรชาดก เพ่ือให�ผู�ฟ9งหรือผู�อ$านเข�าใจง$าย เห็นภาพแจ$มชัด และเกิดความสนุกสนาน จึงเกิดเป"นลักษณะเฉพาะของชุดองค�ความรู�นี้ข้ึน

ประวัติบ&านหนองโสน ประวัติความเป"นมามีว$า เดิมมีหนองน้ําขนาดใหญ$อยู$แห$งหนึ่ง มีต�นโสนข้ึนเป"นจํานวนมากชาวบ�านจึง

เรียกว$า "หนองโสน" เม่ือมีผู�คนเข�ามาอยู$อาศัยบริเวณดังกล$าวจํานวนมากข้ึนจนกลายเป"นหมู$บ�านจึงเรียกว$า

๒๔ ผล.ล. ๐๘๑ คือ รหัสต�นฉบับเรื่องขับพลท$าพริก ผล. หมายถึง วัดไผ$ล�อม ล. ๐๘๑ หมายถึง ต�นฉบับใบลานเรื่องท่ี ๘๑ ๒๕ ในท่ีน้ีผู�ปริวรรตได�ศึกษาเน้ือหาแล�วเห็นว$าขับพลท$าพริกเป"นส$วนหน่ึงของกัณฑ�มหาราชในคัมภีร�มหาเวสสันดรชาดก จึงจัด

ไว�ในหมวดวรรณกรรมทางศาสนา

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๔๖

“บ�านหนองโสน” ภายหลังมีการแบ$งเขตปกครองของออกเป"นตําบล ชาวบ�านจึงเรียกชื่อหนองน้ําแห$งนี้เป"นชื่อตําบลว$า "ตําบลหนองโสน" อยู$ในเขตอําเภอเมือง จังหวัดตราด

ลักษณะภูมิประเทศ/ภูมิอากาศ ตําบลหนองโสนพ้ืนท่ีส$วนใหญ$เป"นท่ีราบเชิงเนิน และบางส$วนเป"นท่ีราบลุ$ม ปNาชายเลน บางส$วนติดต$อ

กับทะเล จากท่ีสภาพพ้ืนทีตําบลหนองโสนมีพ้ืนท่ีหลากหลาย ประชาชนในตําบลประกอบอาชีพท่ีหลากหลาย ท้ังทํานา ทําสวนผลไม� สวนยางพารา ตําบลหนองโสนมีสภาพภูมิอากาศแบบร�อนชื้น ฝนตกชุกตลอดท้ังปt บางวันมี ๓ ฤดู คือ ช$วงเช�าอากาศหนาวเย็น ช$วงกลางวันร�อน และช$วงบ$ายหรือเย็นฝนตก

ลักษณะคําประพันธ� คําประพันธ�ท่ีปรากฏในขับพลมหาราชหนองโสนนั้นเป"นประเภทร�อยกรองชนิดร$ายยาวทํานองเทศน�

มหาชาติ ร-ายยาว เป"นชื่อร$ายชนิดหนึ่งท่ีมีลักษณะคล�ายร$ายโบราณ ใช�แต$งบทเทศน� บทสวด บทกล$อมลูก เป"น

ต�น ไม$จํากัดวรรคและคํา แต$ละวรรคไม$ควร น�อยกว$า ๕ คํา นิยมส$งสัมผัสส$งท�ายวรรคหน�า และรับสัมผัสในวรรคถัดไปท่ีคําใดก็ได�สัมผัสเชื่อมกันไปเช$นนี้จนจบ มีดังนี้

๑. บทหนึ่งจะมีก่ีวรรคก็ได� มักจะมีต้ังแต$ ๕ วรรคข้ึนไป ก็ไม$กําหนดตายตัวแน$นอน จะมีก่ีคําก็ได�แล�วแต$จะเห็นเหมาะมักอยู$ระหว$าง ๘ – ๑๓ คํา

๒. การสัมผัส มีดังนี้ คําสุดท�ายของวรรคต�น จะส$งสัมผัสไปยังวรรคต$อไป คําใดก็ได�ยกเว�นคําแรกและคําสุดท�าย ซ่ึงไม$นิยม

รับสัมผัส ส$วนการส$งและการรับด�วยเอกโท อย$างร$ายท่ีกล$าวมาแล�วนั้น ไม$ถือเป"นระเบียบเคร$งครัดนัก การแต$งร$ายยาวผู�แต$งจะต�องรู�จักเลือกใช�ถ�อยคําและสัมผัสในให�มีจังหวะรับกันอย$างสละสลวย และจํานวนคําท่ีใช�ในวรรคหนึ่งๆ ก็ไม$ควรยาวเกินกว$าช$วงระยะหายใจครั้งหนึ่งๆ

ตัวอย-าง ราชาสนฺชโย สมเด็จพระเจ�ากรุงสนไชยธิบดี จึงมีพระราชโองการตรัสสั่งว$า โภอมฺมจฺจา ห$าดูกร

อํามาตย�เอย สุทีชาวเจ�าจงจัดแจงพหลสกลโยธา กูจะยาตราไปยังเขาสิงขรวงกต จะนิมนต�พระเวสสันดรให�ลาพรต กลับเข�ามาครอบครองบุรีดังเก$า...

เรื่องย-อขับพลมหาราชหนองโสน สมเด็จพระเจ�าสัญไชยพระราชบิดาของพระเวสสันดรได�มีพระราชโองการตรัสสั่งแก$อํามาตย�ให�จัดแจง

พลโยธาเพ่ือยาตราไปยังเขาวงกต โดยมีวัตถุประสงค�จะนิมนต�พระเวสสันดรให�ลาบวชจากเพศฤๅษีแล�วกลับเข�ามาครองเมืองดังเก$า ในการเตรียมการครั้งนี้ทรงรับสั่งให�ข�าราชบริพารท้ังหลายเร$งรัดจัดพลโยธาให�ได�ถึงสิบสองอักโขภิณี ประกอบด�วย ขุนตํารวจซ�ายขวา วังหน�าวังหลัง สารวัตรจัดแจง ขุน แขวง รองคลัง เป"นต�น สําหรับ

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๔๗

เมืองชั้นนอกรับสั่งให�เจ�าเมืองต$างๆ จัดแจงเกณฑ�ไพร$ชาวบ�านท้ังหมด โดยมอบหมายให�ขุนหม่ืน กํานัน นายบ�าน เร$งรัดจัดแจงชาวไร$ชาวนาขับเอามาทุกแห$ง โดยการป�ดประกาศท้ังในเมืองและนอกเมืองด�วยตราแดง ให�ทําบัญชีแล�วไปเกณฑ�เอาตัวไพร$พลในหัวเมืองชั้นโทและหัวเมืองชั้นตรีในรอบบริเวณ ถ�าไม$ได�ผัวก็นําเมีย ไม$ได�กงก็เอาเต่ีย ไม$ได�เมียก็นําลูกมา ใครขัดพระราชโองการก็ให�เฆ่ียน ฉุดคร$า จองจํา นอกจากผู�ขัดขืนจะต�องไปฟ�องตุลาการเองแล�วยังอาจถูกเฆ่ียนตีด�วยหวายอีกด�วย

องค�ความรู&ท่ีได&จากขับพลมหาราชหนองโสน ด&านการปกครอง การปกครองในสมัยนั้นหัวเมืองต$างๆ ข้ึนตรงต$อพระมหากษัตริย�ในส$วนกลาง โดย

แบ$งเป"นพระนคร หัวเมืองชั้นโท หัวเมืองชั้นตรี ตําบล หมู$บ�าน สําหรับตําแหน$งข�าราชการถ�าเป"นส$วนกลางจะประกอบด�วย อํามาตย� ขุนตํารวจซ�ายขวา วังหน�าวัง

หลัง สารวัตรจัดแจง ขุน แขวง รองคลัง แต$หากเป"นหัวเมืองตําบลหรือหมู$บ�านก็จะมีเจ�าเมือง ขุนหม่ืน กํานัน นายบ�าน เป"นผู�ดูแลปกครองผู�ใต�บังคับบัญชา และผู�ใต�บังคับบัญชาท่ีตกอยู$ในเง่ือนไขการเกณฑ�พลโยธาได�แก$ไพร$ ทาส พ$อค�าพาณิชย� และชนต$างชาติท่ีเข�ามาอาศัยในประเทศ

ด&านกฎหมาย พระเจ�าแผ$นดินจะตรากฎหมายข้ึนเพ่ือใช�บังคับให�ประชาชนปฏิบัติตาม เรียกว$า ตราแดง หากไม$ได�รับความเป"นธรรมก็สามารถฟ�องร�องจากตุลาการเพ่ืออุทธรณ�หรือฎีกาได� ในการเกณฑ�ทหารหากใคร$ขัดขืนหรือหนีราชการก็ต�องถูกลงโทษด�วยการเฆ่ียนด�วยหวาย

ด&านเศรษฐกิจ พบว$า ประชาชนมีอาชีพกสิกรรม ได�แก$ การทํานา ทําไร$ ค�าขาย และอาชีพประมง สําหรับเงินตราท่ีใช�ได�นําเปลือกหอยมาใช�เป"นเบ้ียในการแลกเปลี่ยนสินค�า สินค�าสําคัญได�แก$ ข�าว พืชไร$ และอาหารทะเล เป"นต�น โดยจะมีพ$อค�าชาวจีนท่ีอพยพมาจากจีนแผ$นดินใหญ$เข�ามาต้ังรกรากจนกลายเป"นพลเมืองของท�องถ่ินไปเป"นพ$อค�ารายใหญ$ในหมู$บ�าน

ด&านความเช่ือ ประชาชนนับถือพุทธศาสนาเห็นได�จากการท่ีประชาชนนับถือศีล ๕ แต$ก็มักมีคนละเมิดจนพระภิกษุต�องคอยดูแลผลประโยชน�ของวัดไม$ให�ชาวบ�านเข�ามาขโมยสิ่งของ หรือทุศีล กล$าวคือ การทําบาป ๕ ประการ ได�แก$ ๑) การจับกบ จับปลาในวัด ๒) การลักขโมยสิ่งของของเพ่ือนบ�าน ๓) การพูดเท็จ หลอกลวง ๔) การประพฤติผิดในภรรยาของชาวบ�าน และ ๕) ด่ืมน้ําเมา ผู�อ$านจะเห็นว$าในขับพลมหาราชบ�านหนองโสนได�สอดแทรกความเชื่อทางศีลธรรมเหล$านี้ไว�ตลอด เพ่ือสั่งสอนประชาชนให�ตระหนักถึงการกระทําคุณงามความดี ถ�าผิดพลั้งไปกระทําเข�าก็จะได�รับโทษทัณฑ� นอกจากนี้ยังมีความเชื่อเรื่องไสยศาสตร�ผสมกับศาสนา เช$น การร$ายมนต�ให�ผู�อ่ืนนอนหลับ เป"นต�น

ด&านสังคม ประชาชนมีการดําเนินชีวิตแบบเรียบง$ายตามป9จจัยทางธรรมชาติ เช$น ทําไร$ ทํานา ตามฤดูกาล การเลี้ยงชีวิตด�วยการจับปลา กบ และเขียด มาเป"นอาหาร ลักษณะเครื่องมือท่ีใช�ในการจับสัตว�จะประกอบด�วย เรือหาปลา เรือแจว สุ$ม เบ็ด ข�อง ไต�สําหรับให�แสงสว$าง ป�นดินดํา เป"นต�น ฤดูท่ีชาวบ�านออกจับสัตว�มากท่ีสุดคือฤดูฝนประมาณต้ังแต$เดือนหกของปtเป"นต�นไป จนกว$าจะสิ้นฤดู นอกจากนี้ยังพบเครื่องมือในงานช$างได�แก$ สิ่ว ขวาน พร�า เป"นต�น ซ่ึงใช�สําหรับสร�างหรือซ$อมแซมบ�าน

สําหรับอาหารท่ีชาวบ�านมักจะทําเป"นประจํา คือ แกงส�มปลาช$อน

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๔๘

ส$วนการละเล$นท่ีเป"นสิ่งต�องห�าม เช$น การพนันทายเบ้ีย อีโปง อีปอย เล$นถ่ัว เป"นต�น ก็ยังเป"นท่ีนิยมของคนในสมัยนี้

สรุป

ขับพลมหาราชบ�านหนองโสน เป"นองค�ความรู�ท่ีกวีในท�องถ่ินได�นําเอาภูมิป9ญญาต$างๆ ท้ังด�านการเมืองการปกครอง เศรษฐกิจ สังคม กฎหมาย ศาสนา และความเชื่อ ท่ีปรากฏในท�องถ่ิน มาแทรกไว�ในวรรณกรรมท่ีได�รับความนิยมแพร$หลายของสังคมไทย คือ กัณฑ�มหาราชของคัมภีร�มหาเวสสันดรชาดก โดยนําประเด็นท่ีพระเจ�าสัญไชยมีพระราชโองรับสั่งให�พนักงานท่ีเก่ียวข�องไปรวบรวมพลเมืองบ�านหนองโสนให�เข�ามาร$วมในกองพยุหยาตราเพ่ือจะไปรับเสด็จพระเวสสันดรให�กลับเข�ามาครองพระนคร ซ่ึงเนื้อหาไม$ได�กล$าวถึงเรื่องการสร�างพระบารมีของพระเวสสันดรแต$เน�นการรวบรวมไพร$พลชาวหนองโสน

พระราชโองการดังกล$าวนํามาซ่ึงเหตุการณ�และพบองค�ความรู�ต$างๆ ดังกล$าวแล�วซ่ึงปรากฏในหมู$บ�านหนองโสน เช$น ความสัมพันธ�ของคนในสังคม ค$านิยมของสังคม การแต$งกาย ท่ีอยู$อาศัย เครื่องใช�ไม�สอย อาหารการกิน ยารักษาโรค ประเพณี และความเชื่อต$างๆ เป"นต�น โดยเฉพาะความเชื่อด�านพุทธศาสนา ผ$านค$านิยมและประเพณีในการฟ9งเทศน�ด�วยภาษาท�องถ่ินเพ่ือจะอธิบายสังคมว$าวรรณกรรมท�องถ่ินเรื่องนี้มีความใกล�ชิดกับผู�คนในชุมชนท้ังทัศนะการมองโลก คติธรรม จริยธรรม หรือสภาพชีวิตต$างๆ เพ่ือให�ผู�ฟ9งเกิดความรักและความภาคภูมิใจในท�องถ่ินของตน ตระหนักถึงคุณค$า หวงแหนท่ีจะอนุรักษ� และภูมิใจท่ีจะเผยแพร$วรรณกรรมท�องถ่ินนี้ นอกเหนือจากความเชื่อท่ีว$า ผู�ท่ีได�ฟ9งเทศน�มหาชาติจนครบ ๑๓ กัณฑ�ในวันเดียวแล�วจะได�ไปเกิดในศาสนาพระศรีอาริยเมตไตรยเป"นการสั่งสมกุศลบารมีดังกล$าวแล�ว ยังจะได�รับความสนุกสนานจากเนื้อเรื่องซ่ึงได�ยกตัวอย$างการเปรียบเปรยพฤติกรรมของคนในหมู$บ�านหนองโสนท่ีมีลักษณะต$างๆ เช$น บางคนชอบทําบาปด�วยการตกปลาในวัด ชอบลักขโมยของเพ่ือนบ�าน ชอบเล$นการพนันและพฤติกรรมความเจ�าชู� เป"นต�น เป"นการบรรยายพฤติกรรมด�วยถ�อยคําท่ีตลกขบขัน ลักษณะการแต$งวรรณกรรมท�องถ่ินดังกล$าวนี้จึงเป"นลักษณะเด$นของกวีผู�แต$งวรรณกรรมท่ีจัดเก็บในวัดไผ$ล�อม จังหวัดตราด

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๔๙

บรรณานุกรม

กุลนิจ คณะฤกษ�. การศึกษาร-ายยาวมหาเวสสันดรชาดก พระนิพนธ�สมเด็จพระมหาสมณเจ&า กรมพระปรมาณุชิตชิโนรส. วิทยานิพนธ�หลักสูตรปริญญาอักษรศาสตรมหาบัณฑิต ภาควิชาภาษาไทย บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๔๒.

ธนิต อยู$โพธิ์. ตํานานเทศน�มหาชาติ. กรุงเทพฯ: สํานักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี, ๒๕๒๔. บุปผา ทวีสุข. วรรณกรรมท&องถ่ิน. กรุงเทพฯ: สัมพันธ�พานิช, ๒๕๔๔. ปทิตตา พูพะเนียด. ร-ายยาวมหาเวสสันดรชาดก พระนิพนธ�สมเด็จพระมหาสมณเจ&ากรมพระปรมานุชิต

ชิโนรส: การแปลเพ่ือการรับรู&สาร. วิทยานิพนธ�หลักสูตรปริญญาอักษรศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาภาษาไทย ภาควิชาภาษาไทย บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๕๓.

ประวัติบ&านหนองโสน ตําบลหนองโสน อําเภอเมือง จังหวัดตราด. เข�าถึงได�เม่ือวันท่ี ๖ กุมภาพันธ� ๒๕๕๖ เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www.nongsanotrat.com/

ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรุงเทพฯ: บริษัทนานมีบุ�คส�จํากัด, ๒๕๔๙.

อภิลักษณ� เกษมผลกูล. วรรณคดีท&องถ่ินศึกษา ภาค ๑ วรรณคดีลายลักษณ�ภาคกลาง. นครปฐม: สาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๕๑.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๕๐

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๕๑

ขับพลมหาราช¶๛ หนองสะโหน

๏ ราชาสนฺชโย สมเด็จพระเจ�ากรุงสนไชยธิบดี จึงมีพระราชโองการตรัสสั่งว$า โภอมฺมจฺจา ห$าดูกรอํามาตย�เอย สุทีชาวเจ�าจงจัดแจงพหลสกลโยธา กูจะยาตราไปยังเขาสิงขรวงกต จะนิมนต�พระเวสสันดรให�ลาพรต กลับเข�ามาครอบครองบุรีดังเก$า สุทีชาวเจ�าจงเร$งรัดจัดพหลโยธี ให�ได�ถึงสิบสองอักโขภิณีนับคณนา ขุนตํารวจซ�ายขวาวังหน�าวังหลัง สารวัตรจัดแจงขุนแขวงรองคลัง เข�าเวรออกเวรกะเกณฑ�ทุกครั้ง แม�นเหลืออยู$บ�างเรียกเอาเงินเสีย ทําบัญชีเอาตัวไม$ได�ผัวก็เมีย ไม$ได�กงก็เอาเต่ีย ไม$ได�เมียก็ลูก ท่ีมันขัดท�องตราเอาใส$คาเข�าผูก ท่ียังไม$มีลูกให�มันต้ังความเพียร เมืองโทเมืองตรีมีในสังเวียน ขับมาให�เตียนอย$าให�เหลือสักแห$ง เมืองนอกบอกมาป�ดตราออกแดง เจ�าเมืองจัดแจงเกณฑ�ไพร$ชาวบ�าน แม�นใครทํายอกย�อนให�ไปอุธรณ�กระลาการ ติดบนติดบานก็อย$าเห็นแก$มัน ราการครั้งนี้มันเป"นท่ีกวดขัน ขุนหม่ืนท้ังนั้นเร$งรัดจัดแจง บ�านไร$บ�านนาขับมาทุกแห$ง เท่ียวแอบเท่ียวแฝงซอกห�วยธารเขา แม�นจับตัวได�เสียหวายไม$เบา เฆ่ียนนายมันเข�าเร$งเอาตัวไพร$ กํานันพันนายบ�านจัดการวุ$นวาย ชาวนาชาวไร$ขับให�ข้ึนมา เร$งเร็วอย$าช�าขับมาให�ครบ

๏ ยังพวกหนึ่งเล$า พวกไอ�เจ�าส$องกบ หาไต�ไว�ครบดบกันท้ังบ�าน ครั้นถึงเดือนหกฝนตกได�การ กบออกกระสารเท่ียวคลานหากิน เป�ดรูข้ึนมาหัวคาอยู$สิ้น เสียงเพ่ือนมันร�องตาพองตาปลิ้น ออกเท่ียวหากินตามถ่ินหัวขะนา ฝนตกสุๆ หัวชูการา ทําหน�าทําตาอ�าปากร�องโอบๆ ไอ�ตัวผู�ไปพบเต�าขยับเข�ามา เจ�าตัวเมียแลเห็นมันก็เผ$นไปหาทวงทีกีริยา ราวกับหมาเดือนสิบสอง พวกเจ�าเหล$านั้นชวนกันไปส$อง เท่ียวด�อมเท่ียวมองตามทุ$งตามนา พวกเพ่ือนชาวบ�านอัศจรรย�หนักหนา จุดไต�เดินมามือคว�าได�คองู บ�างก็ฉวยได�สุ$มบ�างก็ฉวยตะบอง ฝนตกฟ�าร�องเดินย$องออกไป เสียงร�องออบๆ ค$อยหมอบเข�าใกล� ไอ�กบจังไรมันไพล$กินข้ี เจ�านักเลงไม$รู�แลดูเห็นดีได�ท$วงได�ทีจึงตีเสียงผลุง ไอ�ข้ีมันฟุ�งถูกเลอะจนสิ้น ข�างเพ่ือนร�องด$าว$าไอ�ห$าเสือกิน ข้ีเลอะจนสิ้นต�องปลิ้นเสื้อออกล�าง ออกเท่ียวไปมาจุดไต�มาพลาง ไอ�กบหัวด$างร�องครางออบๆ เจ�านักเลงฉวยสุ$มวิ่งกะถะลุมเข�าครอบ ไอ�กบมับหมอบวิ่งกระโดดไปห�วย เจ�านักเลงหนุ$มๆ เข�าไปสุ$มเอาข้ีควาย สําคัญว$าได�ก็ดีใจเต็มท่ี ล�วงมือค�นหามันก็บ�าเอาข้ี ยังไม$รู�ตัวดีเป"นดีออกอึง ชักมือข้ึนจากสุ$มเป"นกลุ�มตึงๆ ไอ�ข�างเพ่ือนร�องหึ่งมือมึงถูกอะไร เจ�านักเลงหัวกระดูกว$ามือกูถูกข้ีควาย กบกอยก็ไม$ได�ลงไปล�างหน�า อึงแสท้ังนาเม่ือเวลาคํ่าๆ ถือไต�คนละลําบุกน้ําบุกท$า บ�างเอาข�องผูกก�นเดินปนกันมา ชาวไร$ชาวนาเท่ียวหาใจหาย บ�างก็จับเป"น บ�างก็เล$นข�างตาย ออนางเมียป9�นฝ�ายผัวไปส$องกบ ครั้นไม$ได�กับมาเมียมันด$าเสียดบอะไรก็ไม$พบ มึงเท่ียวหลบอยู$ท่ีไหน ไอ�เจ�าผัวขัดใจท้ิงไต�เสียงผลุง แก�ข�องออกจากก�นนั่งลงบ$นหน�ายุ$ง กูก็เท่ียวยังรุ$งมันไม$พบสักที ออนางเมียหุนหันว$าเจ�าขยันถึงดี กูนี่เหม็นแต$ข้ีมึงไปติดท่ีไหนมา ไอ�เจ�าผัวเดือดดุมุทะลุหนักหนา บอกแก$ภรรยาว$าผ�ากูติดข้ี พบไอ�กบจังไรกูฉวยเอาไม�ไปตีไพล$ไปถูกกองข้ีมันกระฉูดเลอะจนสิ้น ออนางเมียได�ยินขัดใจเต็มประดา เออมันงามแล�วสิไม$บัดสีเลยว$า ไม$อาบน้ําอาบท$าไม$น$ายินดี ไอ�เจ�าผัวได�ยินลงด้ินทันที อาบน้ําขัดสีเหม็นข้ีก็หาย กลับข้ึนบนเรือนค$อยเคลื่อนค$อยคล�าย พวกเจ�าอสุรกายวุ$นวายท้ังบ�าน เท่ียวหลบเท่ียวลี้เท่ียวหนีราชการ เร$งขับมันไปอย$าให�อยู$บ�าน ท้ังรวงทุกร�านเร$งขับมันมา

๏ ยังพวกหนึ่งเล$าพวกไอ�เจ�ายักษา มันไม$คิดอนิจจาล$อปลาในวัด พวกเจ�าเหล$านี้อเวจีมันจะกัด กินแต$ปลาวัดอยู$ทุกปtทุกเดือน ถึงเดือนหกเดือนเจ็ดฉวยคันเบ็ดออกจากเรือน เท่ียวชักชวนเพ่ือนเย�าเรือนไม$ลําภา จับ

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๕๒

เขียดใส$ถุงดูออกยุ$งไม$เป"นท$า แบกคันเบ็ดการาเดินมาเร็วพลัน ถึงฟากข�างวัดลวดลัดขยันถือคันเบ็ดคนละอัน แอบเข�าไปต�นไทร ไอ�ปลาช$อนเจ�ากรรมอยู$ในกรําไม$ได�ออกเท่ียวขวักไขว$ไล$หุบลูกเหยื่อ ล�วนแต$ตัวโตๆ เกล็ดหัวไม$เหลือ เท่ียวหุบลูกเหยื่อเสียงเพรียกไปท้ังคลอง เจ�านักเลงได�ยิน ตาปลิ้นตาพอง จับเขียดออกจากข�องเก่ียวเบ็ดทันที เอาคันยัดก�นลุกลนราวกะผี ซักไปข�างโน�นแล�วก็โยนมาข�างนี้ลากมารีๆ ตามท่ีชินไชย ไอ�ปลาช$อนแลเห็นมุ$งเขม�นมาแต$ไกล แลหัวออกใสวิ่งใกล�เข�ามา ไม$สําคัญทันดีกว$าชีวิตจะสังขา ยกหัวการาอ�าปากออกแดง พอไอ�เขียดถึงปากความอยากเหลือแรง เผ$นทะลึ่งเข�าแย$งหูบดังเสียงโผง ไอ�เจ�าของบ$โยงยักเบ็ดเสียงผลูง ไอ�คันเบ็ดขัดขาคํ้าผ�าออกตุง ปลาด้ินผลุงๆ ติดห�อยร$องแร$ง ไอ�ยักษาดีใจว$าจะได�ต�มแกง ท้ิงคันเบ็ดเข�าแย$งหัวสั่นหัวคลอน ปลดยัดใส$กระชังเกล็ดท้ังล$อนจ�อน สงสารปลาช$อนลงไปนอนหัวแดง เอาไปแช$น้ําพลิกคว่ําพลิกตะแคง ไอ�นักเลงเขาแช$งด$าได�ทุกปt จึงเล$นไปไม$เพลินใจถึงที มันฉวยถ่ีๆ ดีกว$าล$อท่ีอ่ืน สุดแต$คํ่าลงเม่ือไรย$องไปทุกคืน มันไม$เข็ดไม$ลื่นเท่ียวยื่นการา ครั้นว$าพระท$านรู�ว$าไอ�ศัตรูขโมยปลาลงไปเท่ียวหามือคว�ากระสุน แลเห็นเงาๆ รู�ว$าไอ�เจ�าประคุณ ฉวยได�กระสุนยิงไปตําปุ มันตกใจครันๆ วิ่งรันลงพลุ ไอ�ขโมยเดือดดุด$าว$าอึงคะนึง คว�าถ่ินฉวยไม�ปาเข�าไปตรึงๆ พระวิ่งทะลึ่งข้ึนกุฎีหายเงียบ ไอ�ขโมยเช$นนี้สามปtก็เต็มเพียบ พระชวนกันเงียบคิดจะจับเอาตัว ไอ�ขโมยปลาวัดมือจัดไม$ชั่วไม$เกรงไม$กลัวยิ้มหัวกลับไป อยู$มาหลายวันนอนฝ9นไป ไม$เข�าสํานักต�นไทรเคยได�ทุกคราว ไอ�ขโมยล$อปลาไม$รู�ว$าจะฉาว ส$วนว$าพระรู�ข$าวไปบอกเล$ากันท่ัว ไปสกัดทุกแห$งคอยแย$งเอาตัว บ�างก็ย$องเข�าไปหมายใจจะจีดหัว ไอ�ขโมยก็ชั่วไม$รู�ตัวสักนิด กําลังเพลินล$อปลา พระก็ราเข�าไปชิด โดเข�าให�ติดฉวยมือทันใด ร�องข้ึนอึงคะนึงเผ$นทะลึ่งก็ไม$ไว� ไอ�ขโมยตกใจตัวสั่น ราวกับนก แต$คันเบ็ดไม$ท้ิงกอดนิ่งอยู$กับอก ตัวสั่นงกๆ ราวกับลงตังจี พระฉุดยุดคร$าแย$งมาถึงท่ี ไอ�ขโมยอัปรีย�กลัวข้ีแทบไหล ขอโทษขออภัยเจียนใจแทบขาด บ�างก็ฉุดคร$าไปบ�างเอาไม�ตามฟาด ไอ�ขโมยข้ีขลาดกลัวถองเต็มที ครันขืนปรากฏมันทําพูดอู$อ่ี ฝNายพระท$านขัดใจฉวยไม�มาจะตี ไอ�นักเลงหน�าข้ีขอโทษขออภัย แต$นี้เบ้ืองหน�าข�าไม$ทําสืบไป ถ�าขืนล$ออีกไซร�ฉันให�เฆ่ียนห�าสิบ พระเคืองหนักหนาด$าว$าไอ�ถ$อย มึงมาทําบ$อยๆ กูก็รู�อยู$สิ้น จึงให�ทําทัณฑ�บนว$าไอ�คนทมิฬ ต้ังแต$นี้หากินแต$นอกวัดนอกวา ไอ�นักเลงดีใจร�องไปว$าเจ�าข�า ท่ีนี่ฉันไม$มาล$อปลาอีกเลย พระจึงปล$อยตัวมาไอ�ยักษาไปเฉยลงดินเดินเลยดีใจไม$น�อย ไอ�เฒ$าเดินหัวเม�ฮวงว$าแม$เทยอดสร�อยซัดพ่ีให�ลอยนวลรีบด$วนออกจากวัด เดินบ$นพึมพําคือตัวกรรมมันมากัด พวกเจ�าล$อปลาวัดเร$งจับมันไป ไอ�พงเบ็ดทอดแหเชือนแชอยู$ไม$ได� ไอ�เบ็ดเหวี่ยงเล$าไซร�ก็เข�าใจหากิน ไอ�สุ$มปลายกยอไปผูกคอมาให�สิ้น ลูกเจ�กหลานจีนอย$าให�เหลือให�หลง

๏ ยังพวกหนึ่งนั้นท่ีชํานาญล$อกะพงแจวเรือโขยงโค�งไปปากคลอง อยากเข�าแทบตายไอ�น้ําลายออกเป"นฟอง ครันถึงปากคลองลากกล$องข้ึนมา เป�ดกลักทันใดตีเหล็กไฟสูบยา ครั้นแล�วสําเร็จลากเบ็ดออกมา จับกุ�งก�ามกรามหักก�ามหักขา เก่ียวเข�ากลางตัวไอ�ข�างหัวการา แจวเรือซัดฉากลากไปลากมา น้ําเชี่ยวสาหัสบัดเข�าหว$างขา โยนไปข�างซ�ายแล�วก็ย�ายมาขวา ไอ�ตะพงเห็นกุ�งแล$นพุ$งออกมา ใยยาวยิ่งกว$าราวกะปลากระโห� หัวหูทูเกลี้ยงราวกะเง่ียงชะโด มันโตเหลือโตวิ่งโผล$เข�ามา ไอ�กําลังมันยากอ�าปากแดงจ�า ตัวสั่นงักๆ ไม$รักชีวา มืดหัวมัวตาข้ึนมาทันใจ ฉวยเข�าตําอุบหุบเหยื่อ เอาไว� ตัวสั่นหวั่นไหวน้ําลายไหลหยด อมเหยื่อไว�หมดกดเบ็ดเยือกๆ ไอ�เจ�าของตาเหลือกตกใจสะดุ�ง ยักเบ็ดเสียงผลุงปลาสะดุ�งสุดตัว มันแรงเหลือแรงหัวแกว$งออกรัว ปล้ํากันจนอ$อนเกล็ดล$อนท้ังตัว มันโตไม$ชั่วลอยตัวข้ึนบน กลับหัวลงดันต�องเอาคันยัดก�น มันพาลงร$องไอ�เจ�าของออกบ$น เอาข้ึนเรือไม$ได�ปลามันใหญ$กว$าคน ชักคันเบ็ดออกจากก�นโยนลงในน้ํา มันก็ลากการาพาเรางุ�มง$าม แจวเรือไล$

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๕๓

ตามฉวยด�ามไม$ทัน ไอ�คันเบ็ดมันสั้นวิ่งหันอุตลุด แจวเรือไล$ตามฉวยด�ามเข�าฉุด ติดมันไม$หลุดฉุดข้ึนบนเรือ หัวหูจอนจอเกล็ดคอไม$เหลือ เจ�านักเลงดีใจว$าจะได�ใส$เกลือ เปtยกน้ําออกเหง่ือแจวเรือกลับมา ครันแจวอาดๆ หัวผักกาดตุงผ�า พวกเหล$านี้หนาขับมาให�สิ้น ยังพวกหนึ่งเล$าพวกเจ�าใจทมิฬ ไม$ทํามาหากินคอยแต$ยีขนของกัน ปรับทุกเพ่ือนท้ังมันชวนกันย$องเบา จบกันไปอีกเล$าเท่ียวด�อมเท่ียวมอง ได�แต$ผ�าชุบน้ําเดินตามกันเป"นกอง ถอกไอ�จองครองเท่ียวไปมองสีกา เดินกรายชายมาแด$บรรดาเพ่ือนฝูง ทํากระตุ�งกระต้ิงสุงสิงเจียวเฟย เดินเหินเกะกะเท่ียวไล$พาลสาวๆ ไอ�คนสามหาวเล็บยาวโงงๆ เล$นอิโปงอิปอยเล$นเบ้ียเล$นหอย เล$นพายเล$นถ่ัวจนตัวยับย$อย เสียหายไม$น�อยถอยลงนุ$งปอปอก เท่ียวยอกเท่ียวย�อนร�องละครชวาๆ กูขยันคบกันย$องเบาหยิบเอาหม�อข�าวคว�าเอาหม�อแกง ลักแห�งลักเหี่ยวลักเค่ียวลักมีดลักฉีดลักน�อยลักหอยใส$เข็ม ลักเต็มประดาลักหมาไล$เนื้อลักข�าวลักเกลือเอาไปเผื่อเพ่ือนฝูง ลักมุงลักมารลักขวานผ$าฟ�น ลักป�นยิงเสือลักเสื่อปูนอนลักหมอนกํามะหยี่ ไอ�ขโมยตัวดีลักปt�เลาหัก ลักหมากลักพลูพอเจ�าของไม$รู�คุดคู�นอนหลับ อ$านมนต�สําทับว$า อ อา อิ อี อา ได� ๗ ที หลวงชีพอใจ เดินย$องเข�าไปหลับสิ้นทุกคน เกะในมนต�ขลังพ�นป9ญญา ลักเอาห$อผ�าล�วงเอาหีบใหญ$ ไอ�ขโมยดีใจลักนอนเสียด�วย เกณฑ�หมดเกณฑ�น�อยร�อยเราจริงๆ เหลือแต$จับป�งท้ิงไว�ให�เจ�าของ ท้ังเงินท้ังทองเอาไว�ให�บ�าง เสสัง ออกมาแสบท�องเต็มประดาเข�าไปคว�าข�าวตัง อดบ�างอยากบ�างแต$พอยังชั่ว ลักงัวลักเกวียนลักเตียนเต็มประดา ลักด�ายลักไหมลักควายทํานา ลักมีดลักพร�าลักคร$าลูกสาว เสียเงินไม$เบา ๒ บาท ๓ บาท ไอ�ขโมยหัวขาดข้ึนกวาดตามช$อง เอาขอเข�าเก่ียวเหนี่ยวลงตามล$อง ลักข�าวลักของเงินทองแพรพรรณ เจ�าของเสียใจร�องไห�ครันๆ ลักด�ายเขาป9�นลักขันลักกระบวย ไอ�กะป�ในกระถางมันก็วางเอาไปด�วย ข�าวสารก็ม�วยลักถ�วยลักชาม ไอ�ขโมยเขาแช$งลักแกงหลวงราม ไอ�ขโมยสําสามเขารําเอาพลู ออเจ�าของไปดูเสียอกเสียใจ ไอ�ขโมยข้ีกลากลักมากชาวไร$ เจ�าของออกไล$วิ่งไพล$ตกคู ถูกขวากแทบตายนอนหงายจุนจู� ออเจ�าของไปดูผลุนลุกข้ึนได� ขโมยจังไรเขาใส$หัวเผือกแหกรั้วแหกเรือก แบกหัวเผือกออกมา ไอ�ขโมยเจ�ากรรมข�าวรําเอาหมา ไอ�เจ�าของร�องด$าออกวิ่งเต็มที เอาเครื่องแปงลักแย$งลองข่ีลักหูกไนยกีลักผีตายโหง ลักกอรงอาเพ่ือน ลักเทียนปtกโลงเล$นกงโค�ง ลักโพงตักน้ํา ลักรํา ลักเรือง ลักเด่ืองทําทอง ตาโตะจายเจ�าของเสียอกเสียใจ ลักแหกริมฝาลองพาไปได� ขโมยจังไรลักไปจนม�วย เข�าหักลูกประแจเอาของแก$ไปด�วย เก็บหมดเก็บม�วยท้ังผ�านุ$งผ�าห$ม ออเจ�าของเสียดายของหายระงม ขโมยเจ�ากรมลักส�มระกํา ลักย$อยลักยับลักจับลักทํา ไอ�ขโมยเจ�ากรรมลักคลํานมยาน ขโมยโยกเยกลักเขกหัวล�าน ลักสิ่วลักขวาน ลักผานตาเถร ลักแกนตะคต ลักปลดชายกะเบน ลักของชาวบ�าน ลักกระวานขะเม$น ลักทรัพย�ลักสิน ลักกินข�าวเย็น ไอ�เจ�าของไม$เห็นสําคัญว$าม�า ลักมีดลักตะไกยลักไหน้ําปลา ลักหีบบายศา ลักยาลักพลู ลักไขกําป9�น ลักดันประตู ลักเป�ดสะพูกปะไอ�จุกรังผุ ไอ�ขโมยใจอ$อนลุกนอนเป"นคุง พวกเหล$านี้หนาสูอย$าให�อยู$ ไอ�ขโมยเล$นชู�สูอย$าให�ฟ9ง ไอ�เจ�าตัวไม$รู�เล$นชู�ลับหลัง เข�าใต�ถุนลุนช$องเท่ียวมอง เท่ียวฟ9งแสนเหลือทน ข้ึนไปค�นเอา ท้ังอดบ�างอยากบ�างแต$พอยังชั่ว ไอ�นักเลงลักเสื่อผอมทําปลอมเจ�าผัว ฝNายข�างผู�หญิงนอนกริ่งไม$รู�ตัว ละมอพอฝ9นสําคัญว$าผัว ไม$รู�สึกตัวว$าขโมยลักของ ตกเนื้อตกใจจุกไตยข้ึนสอง แลไปข�างหน�าต$างฝาพังเป"นช$อง ไอ�เจ�าชู�ลอดล$องลงไปมองท่ีดิน บ�างยินค$อยๆ ว$าไอ�ถ$อยเสือกิน ถ�ากูจับตัวได�ว$าจะตายให�สิ้น ไอ�ขโมยได�ยินนั่งอยู$ใต�ถุน ห$มผ�าเก$าๆ หมาเห$าออกวุ$น ออกจากใต�ถุนวิ่งผลุนไปบ�าน ข้ึนเรือนนอนกะร�องว$ากูได�ของสําราญ อึกทึกครึกครื้นตะละได�คืนวิมาน ไอ�เจ�าชู�ชูร�านขโมยได�ตาปt พาเมียเขาหนี วิ่งรี่เข�าปNาอกเขาอกเราแทบบันดายตาย ลักเรือลักพายหนีลงไปล$าง ไอ�เจ�าผัวเสียใจร�องไห�ครวญคราง ตบอกตําผางลมจับเป"นครู$ นั่งลงร�องไห�อดเสียดายแม$

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๕๔

อีหนู ลักอ่ืนลักได�ลักหัวใจกู อีเมียเล$าก็ชั่วท้ิงผัวไปตามชู� เสียแรงกูรักอีอกตัญ�ู มันไม$ยําไม$เกรงข$มเหงน้ําใจกู พวกขโมยเล$นชู�ขับไปให�สิ้น๛

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๕๕

ปMจจันตนคโรปมคาถา ฉบับวัดไผ-ล&อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด

ดรณ0 แก วนัย

ป9จจันตนคโรปมคาถา ฉบับวัดไผ$ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด เป"นพระธรรมเทศนาท่ีผู�แต$งประพันธ�ข้ึนเพ่ือแสดงพระธรรมเทศนาถวายพระราชวงศ�ท่ีเสด็จประพาสจังหวัดตราด เนื่องในโอกาสสําคัญ อย$างใดอย$างหนึ่ง ท้ังนี้เพราะในหน�าสุดท�ายของพระธรรมเทศนานี้ องค�พระธรรมกถึกได�กล$าวถวายพระพรความว$า

“สมเด็จพระเชฏฐาธิบดี พร อมด วยสมเด็จพระเชฏฐภคินีบพิตรทรงบําเพ็ญพระนิพัทธ

กุศลในอภิลักขิตสมัยเช�นนี้เสมอมา หวังจะยังพระหฤทัยให ชื่นบาลโสมนัส แม ถึงจะทรงบําเพ็ญในอภิลักขิตสมัยเช�นนี้ สมด วยโอวาทะนุศาสนีของสมเด็จพระผู มีพระภาคท่ีตรัสไว มีนัยดังได ถวายวิสัชชนามา ฯ ถวายวิสัชชนาพระธรรมเทศนาฉลองพระเดชพระคุณประดับพระป;ญญาบารมีสมด วยควรแก�กาลเวลา ขอถวายพระพร”

ภูมิหลังของปMจจันตนคโรปมคาถา ป9จจันตนคโรปมคาถาเป"นเอกสารกระดาษฝรั่งทะเบียน ผล.ฝ. ๐๐๓๒๖ จัดเก็บในหีบบรรจุใบลานบนตู�หมายเลข ๒ หมวดศาสนา ไม$ปรากฏชื่อผู�แต$งและวัน เดือน ปt ท่ีแต$ง ลักษณะการประพันธ�เป"นกัณฑ�เทศนาสําหรับถวายพระราชวงศ� โดยเขียนด�วยน้ําหมึกสีดําและสีน้ําเงินซ่ึงเป"นการเขียนซํ้าในชั้นหลังเนื่องจากน้ําหมึกเลอะเลือน เป"นอักษรไทยป9จจุบันด�วยภาษาไทยและภาษาบาลี มีจํานวน ๑๐ หน�า แต$ละหน�ามีหนึ่งแถวและแต$ละแถวมีจํานวนบรรทัดไม$สมํ่าเสมอบางหน�ามี ๓, ๔ หรือ ๕ บรรทัด ป9จจุบันต�นฉบับจัดเก็บท่ีวัดไผ$ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด

คําว$า ปMจจันตนคโรปมคาถา แยกเป"น ๓ คํา ได�แก$ ป9จจันตนคร อุปมา และคาถา๒๗ คําว$า ป9จจันตนคร หมายถึงว$า "เมืองปลายแดน" ซ่ึงรู�จักกันในนามเมืองป9จจันตคีรีเขตร�๒๘ หรือเกาะกง

ประเทศกัมพูชาในป9จจุบัน คําว$า อุปมา [อุปะ, อุบปะ] เป"นคํานามหมายถึงสิ่งหรือข�อความท่ียกมาเปรียบ มักใช�เข�าคู$กับอุปไมย

ในประโยคเช$น เรื่องนี้มีอุปมาฉันใด อุปไมยก็ฉันนั้น หากเป"นคํากริยาหมายถึงเปรียบเทียบ เป"นภาษาบาลีและสันสกฤต

ส$วนคําว$า คาถา มีสองความหมาย ได�แก$ เป"นคํานาม หมายถึง คําประพันธ�ประเภทร�อยกรองในภาษาบาลี อัตราของฉันท� คือ ๔ บาท เรียกว$า คาถาหนึ่ง อีกความหมายหนึ่ง หมายถึง คําเสกท่ีถือว$าศักด์ิสิทธิ์

๒๖ ผล.ฝ. ๐๐๓ คือ รหัสต�นฉบับเรื่องป9จจันตนคโรปมคาถา ผล. หมายถึง วัดไผ$ล�อม ฝ. ๐๐๓ หมายถึง ต�นฉบับเป"นกระดาษฝรั่งเรื่องท่ี ๓

๒๗ ราชบัณฑิตยสถาน, พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรุงเทพฯ : บริษัทนานมีบุ�คส�จํากัด, ๒๕๔๙). ๒๘ ประชุมประกาศรัชกาลท่ี ๔ พ.ศ. ๒๓๙๔ – ๒๔๐๐, (พระนคร : องค�การการค�าของคุรุสภา, ๒๕๐๓), หน�า ๓๗.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๕๖

ในท่ีนี้ผู�เขียนให�ความหมายว$า คําประพันธ�ร�อยกรองภาษาบาลีท่ีแปลเป"นภาษาไทยเพ่ือเปรียบเทียบเมืองป9จจันตคีรีเขตร� (เมืองปลายแดนท่ีมีภูเขาเป"นเขต) กับกิเลสมารในใจของมนุษย�

ท่ีมาของการประพันธ� พระธรรมเทศนากัณฑ�นี้ยังไม$มีการจัดพิมพ�เผยแพร$หรือวิเคราะห�ท่ีมาของการแต$งมาก$อน หากศึกษา

ประวัติศาสตร�เก่ียวกับเอกสารท่ีเก่ียวข�องจังหวัดป9จจันตคีรีเขตร�หรือเกาะกง ประเทศกัมพูชา และการเสด็จประพาสจังหวัดตราดของพระราชวงศ�จักรีจะพบว$าในปt พ.ศ. ๒๓๙๘ (จ.ศ. ๑๒๑๗) ซ่ึงเป"นปtท่ี ๕ แห$งการข้ึนครองราชย�ของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล�าเจ�าอยู$หัวได�มีพระบรมราชโองการให�ต้ังเกาะซ่ึงเป"นส$วนหนึ่งของเมืองตราดมาก$อนข้ึนเป"นเมืองใหม$ โดยพระราชทานนามเมืองนี้ว$า เมืองป9จจันตคีรีเขตต� (เกาะกง) เม่ือจัดต้ังเมืองนี้ข้ึนมาแล�ว เมืองป9จจันตคีรีเขตต�จึงเป"นเมืองหน�าด$านแทนเมืองตราด เพราะเป"นเมืองท่ีมีเขตติดต$อกับเขมรและญวน๒๙

ต$อมาเม่ือครั้งเหตุการณ� ร.ศ. ๑๒๒ สมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู$หัว เกาะกงหรือจังหวัดป9จจันตคีรีเขตร�และจังหวัดตราดได�ตกเป"นเมืองข้ึนของประเทศฝรั่งเศสในวันท่ี ๓๐ ธันวาคม ๒๔๔๗๓๐ นับจากนั้นมาเมืองตราดจึงตกอยู$ในความยึดครองของฝรั่งเศส จนถึงวันท่ี ๒๓ มีนาคม ๒๔๔๙ จึงได�มีการตกลงทําหนังสือสัญญาข้ึนอีกฉบับหนึ่งเรียกว$า "หนังสือสัญญาระหว�างสมเด็จพระเจ าแผ�นดินสยามกับเปรสสิเดนต0แห�งรีป;ปลิคฝรั่งเศส" ฝรั่งเศสจึงคืนเมืองตราดให�ไทยตามเดิม แต$ฝNายไทยจะต�องยอมยกดินแดนเมืองพระตะบอง เมืองเสียมราฐ และเมืองศรีโสภณ เป"นเง่ือนไขแลกเปลี่ยน เมืองท้ังสามนั้นมีดินแดนประมาณ ๕๐,๐๐๐ ตารางกิโลเมตร แลกกับเมืองตราด ประมาณ ๒,๙๑๙ ตารางกิโลเมตร ยกเว&นเมืองปMจจันตคีรีเขตต� (เกาะกง) ฝรั่งเศสมิได&คืนแต-ประการใด การทําสัญญาฉบับนี้ ทําในวันท่ี ๒๓ มีนาคม ๒๔๔๙ แต$ได�มีพิธีรับมอบเมืองคืนเม่ือวันท่ี ๖ กรกฎาคม ๒๔๕๐ เวลา ๙.๐๐ น. ฝNายฝรั่งเศสมีรุซโซ อาระมองค� อังมินิส ตราเตอร� เดอแซร�วิศ เซวิลเลอ เรสิดังค� เดอฟรังค� ณ เมืองกําปอด เป"นข�าหลวงฝNายฝรั่งเศส พระยาศรีสหเทพข�าหลวงฝNายไทยเป"นผู�รับมอบ๓๑

หลังพิธีมอบส$งมอบเมืองตราดคืนจากฝรั่งเศสแล�ว ได�มีพิธีสมโภชเมืองโดยตกแต$งประดับประดาสถานท่ีราชการและอัญเชิญพระบรมฉายาลักษณ�พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู$หัว ข้ึนประดิษฐานบนศาลากลางจังหวัด แล�วนิมนต�พระภิกษุรวมจํานวน ๕๕ รูป เท$าพระชนมายุของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู$หัว และมีการสวดมนต�เย็น โดยมีพระครูสังฆปาโมกข� เจ�าคณะจังหวัดจันทบุรี เป"นประธานกลางคืนมีการประดับโคมไฟและมีมหรสพ ตามอาคารบ�านเรือนมีการตกแต$งและต้ังเครื่องบูชา มีการเลี้ยงอาหารแก$ข�าราชการชั้นผู�ใหญ$ชั้นผู�น�อย รุ$งข้ึนตอนเช�ามีการตักบาตรแด$พระภิกษุสงฆ� เสร็จแล�วเวลา ๑๔.๐๐ น. เชิญพระบรมฉายาลักษณ�ประดิษฐานท่ีหน�าศาลากลางจังหวัดแล�วข�าหลวงประจําจังหวัดเชิญธงมหาราชข้ึนสู$ยอดเสา ลั่นกลองชัยและประโคมดนตรี กองทหารและตํารวจทําวันทยาวุธและยิงสลุต เรือมกุฎราชกุมารซ่ึง

๒๙ ประวัติมหาดไทยส-วนภูมิภาคจังหวัดตราด, (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ�อักษรสมัย, ๒๕๒๗), หน�า ๗๖๐. ๓๐ พระบริหารเทพธานี, "ประวัติจังหวัดตราด," นาวิกศาสตร�, ปtท่ี ๑๘ เล$มท่ี ๘ (สิงหาคม ๒๔๗๘), หน�า ๑๘๙๑ – ๑๘๙๒. ๓๑ หลวงสาครคชเขตต�, จดหมายเหตุความทรงจําสมัยฝรั่งเศสยึดเมืองตราด, (นนทบุรี : ศรีป9ญญา, ๒๕๕๒) หน�า ๘๑.

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๕๗

ยังทอดสมออยู$ท่ีปากอ$าวก็ยิงสลุตด�วย พระสงฆ�สวดชัยมงคลคาถา บรรดาข�าราชการและประชาชนต$างพากันเปล$งเสียงไชโย ๓ ครั้ง เสร็จแล�วพระครูเจ�าคณะจังหวัดจันทบุรีอ$านคาถาพระพรชัยแทนพระสงฆ�ทางฝNายราษฎรมีขุนสนิท กํานันตําบลวังกระแจะอ$านคําถวายชัยมงคลในนามประชาชน มีข�อความต$อไปนี้

"ขอเดชะฝNาละอองธุลีพระบาทปกเกล�าปกกระหม$อม ข�าพระพุทธเจ�าราษฎรจังหวัดตราดขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาสกราบบังคมทูลพระกรุณาทราบฝNาละอองธุลีพระบาทว$า การท่ีจังหวัดตราดได�กลับคืนมาเป"นพระราชอาณาจักรไทยตามเคยอย$างแต$ก$อนนั้น เป"นพระเดชและพระมหากรุณาธิคุณในใต�ฝNาละอองธุลีพระบาทเป"นล�นเกล�าล�นกระหม$อมหาท่ีสุดมิได� และข�าพระพุทธเจ�าท้ังหลายได�กลับมาเป"นข�าขอบขัณฑเสมาพ่ึงพระบรมโพธิสมภารในใต�ฝNาละอองธุลีพระบาท รวมกับพลเมืองซ่ึงเป"นชาติเดียวกันตามเดิมนั้น เป"นท่ียินดีของข�าพระพุทธเจ�าเป"นอย$างยิ่ง ข�าพระพุทธเจ�าท้ังหลายได�มาประชุมพร�อมกันอาราธนาพระสงฆ�มาเจริญพระพุทธมนต�แล�ว ได�ถวายอาหารบิณฑบาตแลขอให�ใต�ฝNาละอองธุลีพระบาททรงพระเจริญ พระชนมายุยืนนาน สถิตดํารงในสิริราชสมบัติยืนนาน ทรงพระเกษมสําราญ ปราศจากสรรพโรคาพิบัติอุป9ทวันตราย มีพระราชประสงค�กิจสิ่งใด ขอให�สําเร็จดังพระราชประสงค�จงทุกประการเทอญ"๓๒

คําถวายชัยมงคลนี้ได�มีการจัดทําคําแปลเป"นภาษาอังกฤษส$งไปทูลเกล�าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระเจ�าอยู$หัวโดยทางโทรเลข ณ ยุโรปด�วย เม่ือทรงทราบฝNาละอองธุลีพระบาทแล�ว พระองค�ได�ทรงมีพระราชโทรเลขพระราชทานตอบมาจากเมืองตรอนเซียม ประเทศนอรเวย� มีข�อความดังนี้

"ถึงผู�ว$าราชการกรมการ และราษฎรเมืองตราด เรามีความจับใจเป"นอย$างยิ่งในถ�อยคําท่ีเจ�าท้ังหลายได�กล$าวแสดงความจงรักภักดีต$อตัวเรา เรามีความยินดีท่ีได�เมืองตราดกลับคืนและขออนุโมทนาในการกุศลท่ีเจ�าท้ังหลายได�พร�อมกันจัดทําในคราวนี้ การท่ีเจ�าท้ังหลายได�พลัดพรากจากเรานั้น เรามีความเสียดายเป"นอันมากแต$บัดนี้มีความยินดีนักท่ีเจ�าท้ังหลายได�กลับคืนมาในพระราชอาณาจักรของเรา ซ่ึงเราจะเป"นธุระจัดการทะนุบํารุงให�เจ�าท้ังหลายได�รับความสุขสําราญต$อไปภายหน�า เราจะได�มาเมืองตราดเพ่ือเยี่ยมราษฎรชาวเมืองตราด ซ่ึงเป"นท่ีชอบพอและได�เคยพบปะกันมาแต$ก$อน ๆ แล�วนั้นด�วย"๓๓

การเสด็จพระราชดําเนินประพาสเมืองตราด การท่ีประชาชนชาวจังหวัดตราดได�มีโทรเลขไปกราบทูลแสดงความยินดีท่ีได�กลับคืนมาสู$อาณาจักร

ดังกล$าวแล�วนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู$หัวได�มีพระราชปรารถว$า เม่ือเสด็จนิวัติพระนครจะเสด็จแวะเมืองตราดก$อน ดังนั้นหลังเสด็จพระราชดําเนินกลับจากยุโรปโดยประทับเรือพระท่ีนั่งมหาจักรี ซ่ึงทางฝNายผู�รักษาพระนครได�จัดการไปรับเสด็จท่ีเมืองปtนังเม่ือวันท่ี ๒๖ ตุลาคม ๒๔๕๐ จึงได�เสด็จมายังเมืองตราดโดยมาประทับแรมท่ีเกาะกูด เม่ือวันท่ี ๑๑ พฤศจิกายน ๒๔๕๐ ได�เสด็จประพาสเกาะกระดาษและถึงเมืองตราดในตอนเช�าวันท่ี ๑๓ พฤศจิกายน ๒๔๕๐๓๔

๓๒ หลวงสาครคชเขตต�, เรื่องเดียวกัน, หน�า ๘๓. ๓๓ เรื่องเดียวกัน, หน�า ๘๔. ๓๔ ราชกิจจานุเบกษา, เล$ม ๒๔, (วันท่ี ๑๒ มกราคม ร.ศ. ๑๒๖), หน�า ๑๑๑๒ – ๑๑๑๔.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๕๘

เม่ือเสด็จออกจากเรือพระท่ีนั่งข้ึนประทับพลับพลาท่ีท$าเรือแล�วพระสงฆ�สวดชัยมงคลคาถาถวายเสร็จแล�วพระบริรักษ�ภูธรผู�ว$าราชการเมืองตราด กราบบังคมทูลพระกรุณาอัญเชิญเสด็จพระราชดําเนินไปประทับ ณ ท่ีพักผู�ว$าราชการเมือง เม่ือเสด็จพระราชดําเนินถึงพลับพลาท่ีประทับซ่ึงมีพระสงฆ� ประชาชนและข�าราชการคอยเฝ�าทูลละอองธุลีพระบาทอยู$ ฝNายคณะสงฆ�มีพระญาณวราภรณ� เจ�าคณะมณฑลจันทบุรี เป"นประธาน เจ�าอธิการแจ�งว$าท่ีเจ�าคณะรอง๓๕ ได�อ$านคําถวายพระพรชัยมงคลแทนพระสงฆ�เมืองตราดแสดงความยินดีท่ีเสด็จพระราชดําเนินมาประพาสเมืองตราด มีข�อความต$อไปนี้

คําถวายพระพรมงคลของพระภิกษุสงฆ�เมืองตราด “ขอถวายพระพร เจริญพระสิริสวัสด์ิพิพัฒนมงคลพระชนม�สุขทุกประการ จงมีแด$สมเด็จพระบรม

บพิตรพระราชสมภาร พระองค�สมเด็จพระปรมินทรธรรมิกมหาราชาธิราชเจ�าผู�ทรงพระคุณธรรมอันประเสริฐอาตมาภาพพระภิกษุสงฆ�ในแขวงเมืองตราด ขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาสแสดงป�ติคาถาในเบ้ืองต�น และถวายพระพรมงคลในท่ีสุด

การท่ีได�เมืองตราดกลับมาเป"นราชอาณาเขตสยามตามเดิม เป"นเหตุให�พุทธศาสนิกชนต้ังต�นแต$พระภิกษุสงฆ�ได�กลับมาพ่ึงพระบรมราชสมภาร บรมราชูปถัมภ�ของสมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ�า ซ่ึงเป"นเอกอัครพุทธศาสนูปถัมภก ทรงพระคุณธรรมอันมหาประเสริฐ บําเพ็ญพุทธศาสนกิจตามสามารถด�วยพระมหากรุณาธิคุณหาท่ีสุดมิได� ข�อนี้ทําให�เกิดป�ติยินดีเป"นอย$างยิ่งอยู$แล�ว และยังซํ้าเสด็จพระราชดําเนินประพาสเมืองตราดในครั้งนี้ เพ่ือให�ชาวเมืองได�เห็นเป"นสวัสดิมงคล และแสดงพระเมตตาคุณท่ีมีอยู$ในประชาชนชาวเมืองตราดเป"นอันมาก จึงได�เกิดความปราโมทย�โสมนัสทวียิ่งข้ึน ด�วยมาระลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณเป"นต�นนั้น จึงพร�อมใจกันต้ังสัตยาธิษฐานถวายพระพรมงคล

พาหุ สหสฺสมภินิมฺมิตสาวุธนฺตํ ครีเมขลํ อุทิตโฆรสเสนมารํ

ทานาทิธมฺมวิธินา ชิตวา มุนินฺโท ตนฺเตชสา ภวตุ เต ชยมงฺคล ํ

สมเด็จพระผู�มีพระภาคย�มหามุนินทร�ได�ทรงชนะมารกับท้ังเสนาอันร�ายกาจ ทรงคีรีเมขล�เป"นราช

คชาธาร มีกรพันหนึ่งซ่ึงทรงสรรพอาวุธอันนฤมิต แล�วด�วยธรรมวิธีคือพระบารมีสิบทัศมีพระทานพระบารมี เป"นต�น ด�วยอานุภาพแห$งสมเด็จพระทศพลมหามุนินทร�ซ่ึงทรงชนะมารนั้น ขอชัยมงคลอันเลิศจงมีแด$สมเด็จพระบรมบพิตรพระราชสมภารเจ�าผู�ทรงพระคุณธรรม อันมหาประเสริฐและขอพระพุทธาทิรัตนัตตยานุภาพจงอภิบาลอุปถัมภ�สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ�าให�ทรงเกษมสานต� ทรงพระชนมายุยืนนาน และทรงบริบูรณ�ด�วย วรรณ สุข ทุกทิวาราตรี ยิ่งด�วยพระกําลังปฏิภาณปรีชาและวรกาย ผู�มุ$งหมายอนัตถจงเสื่อมสูญ

๓๕ พระวิมลเมธาจารย�วรญาณคณารักษ� สังฆปาโมกข� (เจ�ง จันทสโร) เจ�าคณะจังหวัดตราดในเวลาต$อมา

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๕๙

และกลับนําประโยชน�เก้ือกูลมา สรรพอุปสรรคอุป9ทวันตราย ทุกขโรคาพาธภัยพิบัติจงพินาศ ราชลาภจงหลั่งไหลมาทุกทิศานุทิศ สรรพธรรมิกราชประสงค�จงประสิทธิดังพระราชหฤทัย โดยไม$เนิ่นช�า สยามานาเขตจงไพศาลและบริบูรณ�ด�วยประโยชน�สาร ขอสมเด็จพระบรมบพิตรพระราชสมภารเจ�าทรงสถิตยืนนานในพระบรมราชมไหศวริยสมบัติ เพ่ือได�ทรงอุปถัมภ�พระบรมพุทธศาสนาให�ถาวรเจริญยิ่ง และเพ่ือประชาราษฎรได�ประสบสิ่งซ่ึงเป"นคุณประโยชน�สุขท่ัวหน�าด�วยพระเมตตา คุณ พระกรุณาคุณพระบรมราชูปถัมภ�โดยธรรมมิกอุบายเป"นนิจนิรันดร� ขอถวายพระพร”๓๖

พระบาทสมเด็จพระเจ�าอยู$หัวทรงมีพระราชดํารัสตอบแล�ว พระสงฆ�สาธุพร�อมกัน จากนั้นได�พระราชทานย$ามท่ีระลึกการเสด็จพระราชดําเนินประพาสยุโรปแก$พระสงฆ� พระสงฆ�ถวายอดิเรกเสร็จแล�วพระองค�ได� เสด็จออกหน�าพลับพลา ข�าราชการมณฑลจันทบุรีและเมืองตราดตลอดจนราษฎรเข�าเฝ�าทูลละอองธุลีพระบาทพร�อมกัน ผู�ว$าราชการเมืองตราดได�อ$านคําถวายพระพรชัยมงคล ในนามประชาชนเมืองตราด มีข�อความต$อไปนี้

คําถวายชัยมงคลของประชาชนชาวเมืองตราด “ขอเดชะฝNาละอองธุลีพระบาทปกเกล�าปกกระหม$อม ข�าพระพุทธเจ�าขอพระราชทานพระบรมราช

วโรกาสกราบบังคมทูลพระกรุณาแทนบรรดาข�าราชการและประชาชนราษฎรอันล�วนร$วมฉันทสโมสร คํานึงถึงพระเดชพระคุณในใต�ฝNาละอองธุลีพระบาทท่ีได�ทรงพระราชอุตสาหะเสด็จมาถึงเมืองตราด ให�ข�าพระพุทธเจ�าท้ังหลายได�ถวายบังคมแทบเบ้ืองพระบาทยุคลในเวลาวันนี้ จําเดิมแต$ข�าพระพุทธเจ�าท้ังหลายได�ทราบความตามโทรเลขท่ีพระราชทานมาแต$ใน เวลาเสด็จประพาสอยู$ ณ ประเทศยุโรปเม่ือ ณ เดือนกันยายน ทรงพระกรุณาดํารัสว$าจะเสด็จมาให�ข�าพระพุทธเจ�าท้ังหลายได�เฝ�าถึงเมืองตราดนี้ ก็ได�พากันต้ังหน�าหมายตาคอยด�วยความยินดีท่ีจะได�ประสบมงคลสมัยอันนั้นอยู$ แต$มิได�คาดเลยว$าจะทรงพระราชอุตสาหะเสด็จมาในเวลาขากลับจากประเทศยุโรปก$อน ได�เสด็จคืนยังพระราชนิเวศน�มณเทียรสถานในพระราชธานีท่ีได�เสด็จจรจากพรากไป แล�วเป"นช�านาน ท่ีสู�ทรงทรมานพระองค�เสด็จมาท้ังนี้จะพึงคิดเห็นได�แต$ด�วยเหตุอย$างเดียว คือ ว$าทรงพระเมตตาแก$ชาวเมืองตราดเหมือนอย$างบิดาท่ีมีความอาวรณ�ระลึกถึงบุตรแล�ว และมิได�คิดแก$ความลําบากยากเข็ญอย$างไร สู�ฝNาฝ�นทูรประเทศทางกันดารไปเพ่ือแต$ท่ีจะให�เห็นหน�าบุตรเป"นท่ีต้ัง ดังนี้ อันน้ําใจของประชาชนชาวเมืองตราด เม่ือได�แลเห็นพระองค�ผู�ทรงพระคุณอันประเสริฐในเวลาวันนี้ ความป�ติยินดีต้ืนเด็มอกไปท่ัวหน�า พ�นวิสัยท่ีจะพรรณนาด�วยถ�อยคําให�ทรงทราบได�ว$า ความยินดีท่ีได�เฝ�าทูลละอองธุลีพระบาทในครั้งนี้มีแก$ชาวเมืองตราดสักเพียงใด ถ�าจะมีท่ีเทียบเปรียบได�ก็แต$ด�วยความยินดีของพระชาลีนางกัณหาเม่ือได�กลับไปพบเห็นพระเวสสันดรและนางมัทรีท่ีกล$าวไว�ในกัณฑ�ฉขัติยบรรพนั้นพอจะนับว$า เป"นทํานองเดียวกันได�ด�วยประการท้ังปวง

อํานาจความป�ติยินดีท่ีมีท่ัวหน�ากันในครั้งนี้กับท้ังอํานาจกุศลบุญราศีอันบังเกิดแต$ความกตัญ�ูกตเวทีของชาวเมืองตราด ซ่ึงได�มีม่ันคงต$อใต�ฝNาละอองธุลีพระบาทท้ังในเวลาทุกข�และสุขสืบเสมอมาทุก เม่ือนี้ สมควรจะอ�างเป"นสัจจาธิษฐานแห$งข�าพระพุทธเจ�าท้ังหลายซ่ึงจะพร�อมกันทูลถวายพระชัยมงคลให�ประสิทธิในใต�ฝNา

๓๖ ราชกิจจานุเบกษา, เล$ม ๒๔ (วันท่ี ๑๒ มกราคม ร.ศ. ๑๒๖), หน�า ๑๑๑๘ – ๑๑๑๙.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๖๐

ละอองธุลีพระบาทในเวลานี้ และด�วยอํานาจสัจจาธิษฐานนั้นข�าพระพุทธเจ�าท้ังหลายของพระราชทานถวายพรแด$สมเด็จพระบรมนาถบพิตรพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู$หัวขอให�ทรงพระเจริญสิริสุขสวัสด์ิพิพัฒน�มงคล พระชนมายุสถาพร ขอให�ทรงมีชัยชํานะแก$อริราชดัสกรท่ัวทิศานุทิศ และขอให�สรรพราชกิจประสิทธิ์สมดังพระราชหฤทัยจํานงจงทุกประการเทอญ ขอเดชะ”๓๗

เม่ืออ$านจบแล�วได�บรรจุคําถวายชัยมงคลในกล$องงาซ่ึงทําเป"นรูปกระบอกยอดเป"นพระเก้ียวทองคําทูลเกล�าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระเจ�าอยู$หัว จากนั้นได�มีพระราชดํารัสตอบ ดังต$อไปนี้

พระราชดํารัสตอบประชาชนชาวเมืองตราด “ดูกรประชาชนอันเป"นท่ีรักของเรา ถ�อยคําซ่ึงเจ�าท้ังหลายได�มอบฉันทะให�กล$าวเฉพาะหน�าเราเวลานี้

เป"นท่ีจับใจอย$างยิ่ง สมัยเม่ือเราต�องพลัดพรากจากเขตแดนอันเป"นท่ีพึงใจซ่ึงเราได�ใส$ใจบํารุงอยู$ เม่ือนึกถึงประชาชนท้ังหลายอันเป"นท่ีรักใคร$คุ�ยเคยของเราต�องได�รับความเปลี่ยนแปลงอันประกอบไปด�วยความวิบัติไม$มากก็น�อย ย$อมมีความเศร�าสลดใจเป"นอันมากเพราะเหตุฉะนั้น ครั้นเม่ือเราได�รับโทรเลขจากเมืองตราดในเวลาท่ีเราอยู$ในประเทศยุโรป เป"นสมัยเม่ือเราได�มาอยู$รวมกันอีกจึงมีความยินดีอย$างยิ่ง มีความปรารถนาท่ีจะใคร$ได�มาเห็นเมืองนี้และเจ�าท้ังหลายเพ่ือจะได�ระงับความลําบากอันใดซ่ึงจะเกิดข้ึนด�วยความเปลี่ยนแปลงและเพ่ือจะได�ปรากฏเป"นท่ีม่ันใจแก$เจ�าท้ังหลายว$าการท้ังปวงจะเป"นท่ีม่ันคงยืนยาวสืบไป เจ�าท้ังหลายผู�ท่ีได�ละท้ิงภูมิลําเนาจะได�กลับเข�ามาสู$ถ่ินฐานและได�ละเว�นการทํามาหากินจะได�มีใจอุตสาหะทํามาหากินให�บริบูรณ�ดังแต$ก$อนและทวียิ่งข้ึน ซ่ึงเจ�าท้ังหลายคิดเห็นว$าเราเหมือนบิดาท่ีพลัดพรากจากบุตรจึงรีบมาหานั้น เป"นความคิดอันถูกต�องแท� ขอให�เชื่ออยู$ในใจเสมอสืบไปในเบ้ืองหน�าดังเช$นท่ีคิดเห็นในครั้งนี้ว$า เราคงจะเป"นเหมือนบิดาของเจ�าเสมอตลอดไป ย$อมยินดีด�วยในเวลามีความสุข และจะช$วยปลดเปลื้องอันตรายในเวลามีภัยได�ทุกข�

บัดนี้เรามีความยินดีท่ีได�เห็นเจ�าท้ังหลายมาสโมสรประชุมกัน ณ ท่ีนี้ด�วยหน�าตาอันเบิกบาน ซ่ึงเป"นพยานว$าถึงเราได�อยู$ในประเทศท่ีไกล แต$รัฐบาลของเราได�จัดการต�อนรับเจ�าท้ังหลายโดยความเอ้ือเฟ��อเป"นธรรม และมีความกรุณาสมดังความปรารถนาและคําสั่งของเราเป"นท่ีพอใจในความจงรักภักดีของเจ�าท้ังหลาย ท้ังในเวลาท่ีล$วงมาแล�วและในเวลานี้จึงมีความปรารถนา ท่ีจะให�เมืองตราดนี้อยู$เย็นเป"นสุขสมบูรณ�และขออํานวยพรแก$ประชาราษฎรให�มีความเจริญสุขสิริสวัสด์ิ ทํามาค�าข้ึนบริบูรณ�ม่ังค่ังสืบไปในภายหน�า”๓๘

เม่ือจบพระราชดํารัสแล�วประชาชนได�เปล$งเสียง "สาธุ" พร�อมกัน จากนั้นได�พระราชทานพระแสงสําหรับเมือง๓๙ โดยผู�ว$าราชการเมืองเป"นผู�รับจากพระหัตถ� และอัญเชิญข้ึนพาดไว�เหนือบันไดแก�วบนโต�ะบูชา ประชาชนและข�าราชการได�พร�อมกันโห$ถวายพระพรชัยมงคล ๓ ครั้ง พระสงฆ�เจริญพระพุทธมนต� พนักงานประโคมดนตรี

หลังจากนั้นพระองค�ได�โปรดเกล�าฯ ให�พนักงานแจกเสมาท่ีระลึกในการเสด็จประพาสยุโรปให�แก$เด็กและหัวหน�าราษฎรทุกชาติทุกภาษาด�วย เสร็จแล�วพระะบาทสมเด็จพระเจ�าอยู$หัวได�เสด็จพระราชดําเนิน

๓๗ เรื่องเดียวกัน, หน�า ๑๑๑๙ – ๑๑๒๐. ๓๘ เรื่องเดียวกัน, หน�า ๑๑๒๐ – ๑๑๒๑. ๓๙ ป9จจุบันยังคงเก็บรักษาไว�ท่ีศาลากลางจังหวัดตราด

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๖๑

ประพาสถนนในเมืองแล�วเสด็จพระราชดําเนินกลับถึงท$าเรือในเวลา ๑๖ นาฬิกา เสด็จประทับเรือพระท่ีนั่งออกจากท$าเรือต$อไปยังเมืองจันทบุรี

ในส$วนของประวัติศาสตร�วัดไผ$ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราดนั้น ช$วง พ.ศ. ๒๔๔๕ – ๒๔๔๗ นั้นเจ�าอาวาสคือพระวิมลเมธาจารย�วรญาณคณานุรักษ� (เจ�ง จนฺทสโร) ได�รับมอบวัดบุรินทร� ซ่ึงเป"นวัดธรรมยุตและร�างมาต้ังแต$สมัยตราดเป"นของฝรั่งเศส ใน พ.ศ. ๒๔๔๗ เพ่ือรื้อถอนยกให�เป"นสิ่งปลูกสร�างเป"นสมบัติของวัดไผ$ล�อม ต$อมา พ.ศ. ๒๔๗๙ หลังจากสร�างโบสถ�และกําแพงแก�วแล�วเกิดสงครามอินโดจีนจึงยังไม$มีการฉลอง จนกระท่ังกําหนดการผูกพัทธสีมาและฉลองโบสถ�วัดไผ$ล�อมข้ึนเม่ือวันท่ี ๒๐ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๘๘ ซ่ึงในการฉลองครั้งนี้มีการจัดให�มีเทศนาเรื่องปฐมสังคายนา เรื่องไตรสิกขา และเรื่องถอนพัทธสีมา แต$ไม$ปรากฏว$ามีการแสดงเทศนาเรื่องป9จจันตนคโรปมคาถาแต$อย$างใด ท้ังนี้ในโอกาสดังกล$าวทายกทายิกาส$วนใหญ$เป"นชาวจังหวัดตราดไม$พบว$ามีการเชิญเสด็จพระราชวงศ�องค�ใดมาประกอบพิธีแต$อย$างใด๔๐

อย$างไรก็ดี วัดไผ$ล�อมเป"นวัดท่ีมีบทบาทสําคัญท่ีสุดต$อการศึกษาของจังหวัดตราด ด�วยเหตุท่ีท$านเจ�าคุณพระวิมลเมธาจารย�วรญาณคณานุรักษ�สังฆปาโมกข� (เจ�ง จันทสโร) หรือท$านเจ�าคุณเฒ$า เป"นบิดาแห$งการศึกษาจังหวัดตราด คือ เป"นผู�ผลักดันให�วัดไผ$ล�อมเป"นแหล$งกําเนิดโรงเรียนประถมศึกษาและมัธยมศึกษาในจังหวัดตราด และยังเป"นโรงเรียนสอนนักธรรม สอนภาษาบาลี ให�ท่ีพักและอุปการะนักเรียนในชนบทท่ีเข�ามาเรียนต$อระดับสูงในตัวจังหวัด ให�ทุนการศึกษาแก$เยาวชนเป"นประจําทุกปtตลอดมา ให�บริการห�องสมุดแก$ภิกษุ สามเณร และบุคคลท่ัวไป๔๑ อีกท้ังท$านยังเป"นผู�ร$วมสมัยในเหตุการณ� ร.ศ. ๑๒๒ รวมท้ังการเสด็จประพาสจังหวัดตราดของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู$หัวครั้งเสด็จกลับจากยุโรปอีกด�วย

หลักฐานทางประวัติศาสตร�ดังกล$าวข�างต�นนี้ผู�ประพันธ�ได�นําเหตุการณ�มาเป"นอุทาหรณ�เพ่ืออธิบายความและเปรียบเทียบในพระธรรมเทศนา เรื่องป9จจันตนคโรปมาคาถา

เนื้อเรื่องย-อของปMจจันตนคโรปมาคาถา การแสดงพระธรรมเทศนากัณฑ�นี้ ได�นําคาถาบาลีมาต้ังและอธิบายทีละบาทพร�อมท้ังยกตัวอย$าง

เปรียบเทียบ เช$น นครํ ยถา ปจฺจนฺตํ คุตฺตํ สนฺตรพาหิรํ เอวํ โคเปถ อตฺตานํ ขโณ มาโว อุปจฺจคา ขณาตีตา หิ โสจนฺติ

นิรยมฺหิ สมปฺปRตา

๔๐ อภิลักษณ� เกษมผลกูล, “ประวัติวัดไผ$ล�อม,” รายงานการวิจัย การสํารวจและปริวรรตวรรณคดีท&องถ่ินจังหวัดตราด พลังปMญญาจากวัฒนธรรมวรรณศิลปTของกวีในเมืองตราด, (ตราด: ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๕๕), หน�า ๒๔ – ๓๒.

๔๑ สํานักงานพระพุทธศาสนาจังหวัดตราด, คณะกรรมการฝUายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ, (ตราด : คณะกรรมการฝNายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ, สํานักงานพระพุทธศาสนาจังหวัดตราด, ๒๕๔๒), หน�า ๑๕๐.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๖๒

แปลว$า นครอันต้ังอยู$สุดแดน เป"นเมืองหน�าศึก ชนท้ังหลายเขาป�องกันรักษาเป"นกวดขัน ท้ังภายในภายนอกฉันใด ท$านท้ังหลาย จงระวังรักษาตนฉันนั้น ขณะอย$าได�ล$วงท$านท้ังหลายไปเสีย เพราะชนท้ังหลายอันขณะล$วงไปแล�ว ย$อมไปเต็มแน$นอยู$ในนิรยโลกโศกเศร�ารันทดอยู$ดังนี้

อธิบายว$า นครอันต้ังอยู$สุดแดนเป"นเมืองข�าศึกล$อแหลมต$ออันตรายอันประเทศผู�ทรงอํานาจท้ังหลายจะพึงชิงอํานาจเข�าปกครองในนครนั้น เม่ือชนท้ังหลายผู�อยู$ในนครนั้น ไม$ต�องการให�อํานาจทางปกครองนั้นไปตกอยู$ในเอ้ือมมือของต$างประเทศได� ก็ต�องอาศัยการอบรมความรู�ในยุทธวิธี จัดการเมืองให�เรียบร�อยดีท้ังภายในและภายนอก เช$น สร�างป�อมปราการบํารุงกําลังคือทหารตระเตรียมรี้พลพาหนะ สั่งสมทรัพย�สมบัติพัสดุ ศาสตราวุธ ยุทธภัณฑ� แลเสบียงอาหาร จัดการป�องกันรักษาและทํานุบํารุงให�พระนครสมบูรณ�รุ$งเรือง เป"นต�น

การปกครองป�องกันรักษาพระนครอย$างกวดขันเพ่ือไม$ให�ศัตรูท้ังหลายท้ังภายในและภายนอกมากล้ํากรายทําให�เดือดร�อนได�อย$างนครอันต้ังอยู$สุดแดนท่ีต�องป�องกันรักษาเป"นกวดขันท้ังภายในและภายนอกนั้นอุปมาฉันใด การปกครองตนก็เหมือนฉะนั้น ต�องตระเตรียมอาวุธภายในไว�ให�พอกัน การต$อสู�ศัตรู คือ กิเลสมาร ให�พ$ายแพ�ด�วยอาวุธคือป9ญญา พระบรมศาสดาทรงตรัสวิธีรักษาตนเหมือนหมู$ชนรักษาพระนคร เพ่ือจะให�ถอนปลดเปลื้องตนให�หลุดพ�นจากกองทุกข� ซ่ึงคําว$า “ตน” ในท่ีนี้ได�แก$จิตใจนี้เอง เพราะความกําหนด ความขัดเคือง ความหลง จัดเป"นอุปสรรคก้ันกางใจให�ห$างไกลจากความสงบ เป"นเหตุให�เกิดทุกข� คือ ความโศกพิไรรําพัน เจ็บกาย ไม$สบายใจ คับใจ แค�นใจ ต�องอาศัยความอุตสาหะบากบ่ันด�วยกําลังธรรม คือพยายามทําสติให�ม่ันคง ไม$ปล$อยให�อารมณ�ภายนอกคือ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ อันจะทําให�เกิด โลภ โกรธ หลง เข�าไปทาง ตา หู จมูก ลิ้น กายได� ด�วยอาการท่ีสํารวมระวังรักษาทวารไว� มีการสํารวมจักษุเป"นต�น อารมณ�อันใดจะนํามาซ่ึงคุณอุป9ทวะอุดหนุนจิตให�ผ$องใส ทําจิตใจให�สว$างไสว ห$างไกลจากความโลภ โกรธ หลงได� ก็ปล$อยให�อารมณ�เหล$านั้นเข�าไปภายในไม$ห�ามปราม เหมือนทหารยามรักษาประตูพระราชวัง ห�ามคนท่ีควรห�าม อนุญาตคนท่ีควรอนุญาต สําหรับคนท่ีจะผ$านประตูเข�าไปในประตูพระราชวังฉะนั้น เม่ืออาศัยความบากบ่ันด�วยกําลังธรรมเช$นนี้ จึงสามารถท่ีจะถอนตนให�หลุดพ�นจากหล$มคืออุปสรรคนั้นได� ดุจกุญชรท่ีตกหล$มพยายามถอนตนให�พ�นได�เพราะอาศัยเท�าหน�าเท�าหลังแลงวงรวมกําลังกันฯ ความบากบ่ันด�วยกําลังธรรมเช$นนี้นั้น เป"นคุณอันสําคัญในการอุปถัมภ�กิจการให�ลุล$วงไปได�ท้ังทางโลกและทางธรรม นอกจากนี้ การท่ีบุคคลรู�จักกาลท่ีต�องต$อสู�หรือป�องกันตนเองจากข�าศึกก็เปรียบเหมือนบุคคลท่ีขยันหม่ันเพียรชําระจิตใจอยู$เสมอก็จะหลุดพ�นจากทุกข�ได�

สรุป

ป9จจันตนคโรปมคาถา ฉบับวัดไผ$ล�อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด ได�นําเอาอุทาหรณ�เม่ือครั้งท่ีสยามเสียจังหวัดตราดและเมือง ป9จจันตคีรีเขตร�ให�แก$ประเทศฝรั่งเศส ประมาณ พ.ศ. ๒๔๔๗ – ๒๔๔๙ มาเปรียบเทียบเพ่ืออธิบายเหตุการณ�ท่ีเก่ียวข�องกับเมืองป9จจันตคีรีเขตร�ว$า การป�องกันประเทศตามแนวชายแดนต�องรู�จักวิธีป�องกันและเตรียมความพร�อมท้ังยุทธป9จจัยและอาวุธเหมือนกับการป�องกันกิเลสมารในใจตนเองจากความโลภ โกรธ หลง ก็ต�องมีป9ญญาและความขยันหม่ันเพียรชําระจิตใจให�ผ$องใสอยู$เสมอจึงจะพ�นทุกข�ได� ผู�ปริวรรตสันนิษฐานว$า พระธรรมเทศนาเรื่องนี้ประพันธ�ข้ึนหลังสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู$หัว เนื่องจากการวิเคราะห�ลายมือเขียนท่ีปรากฏในกัณฑ�เทศนานี้เป"นตัวอักษรและภาษาไทยสํานวนป9จจุบัน แม�จะมีการ

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๖๓

เขียนซํ้าลายมือเดิมเนื่องจากน้ําหมึกเลอะเลือนก็ตาม แต$ก็เป"นรูปอักษรไทยป9จจุบัน เป"นไปได�ว$าหลังรัชกาลท่ี ๕ คงจะมีพระราชวงศ�ซ่ึงเป"นพระเชษฐาและพระเชษฐภคินีของพระเจ�าแผ$นดินพระองค�ใดพระองค�หนึ่งเสด็จประพาสจังหวัดตราดในวโรกาสสําคัญ ผู�ประพันธ�จึงประพันธ�พระธรรมเทศนานี้ถวาย แม� ณ ป9จจุบัน จะยังระบุชัดเจนลงไปไม$ได�ว$าพระธรรมเทศนานี้ประพันธ�ถวายพระราชวงศ�พระองค�ใด แต$พระธรรมเทศนาเรื่อง ป9จจันตนคโรปมคาถาของวัดไผ$ล�อมก็เป"นหลักฐานชิ้นสําคัญท่ีแสดงถึงพระราชกรณียกิจสําคัญของพระราชวงศ�ในสยามประเทศ

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๖๔

บรรณานุกรม

คณะกรรมการฝUายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ. ตราด: คณะกรรมการฝNายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ, สํานักงานพระพุทธศาสนาจังหวัดตราด, ๒๕๔๒.

ประชุมประกาศรัชกาลท่ี ๔ พ.ศ. ๒๓๙๔ – ๒๔๐๐. พระนคร: องค�การการค�าของคุรุสภา, ๒๕๐๓. ประวัติมหาดไทยส-วนภูมิภาคจังหวัดตราด. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ�อักษรสมัย, ๒๕๒๗. พระบริหารเทพธานี. "ประวัติจังหวัดตราด." นาวิกศาสตร�. ปtท่ี ๑๘ เล$มท่ี ๘ (สิงหาคม ๒๔๗๘). ราชกิจจานุเบกษา. เล$ม ๒๔. (วันท่ี ๑๒ มกราคม ร.ศ. ๑๒๖). ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรุงเทพฯ: บริษัทนานมีบุ�คส�จํากัด,

๒๕๔๙. สาครคชเขตต�, หลวง. จดหมายเหตุความทรงจําสมัยฝรั่งเศสยึดเมืองตราด. นนทบุรี: ศรีป9ญญา, ๒๕๕๒. อภิลักษณ� เกษมผลกูล. “ประวัติวัดไผ$ล�อม.” รายงานการวิจัย การสํารวจและปริวรรตวรรณคดีท&องถ่ิน

จังหวัดตราด พลังปMญญาจากวัฒนธรรมวรรณศิลปTของกวีในเมืองตราด. ตราด: ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๕๕.

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๖๕

ปMจจันตนคโรปมคาถา วัดไผ-ล&อม อําเภอเมือง จังหวัดตราด

นครํ ยถา ปจฺจนฺตํ คุตฺตํ สนฺตรพาหิรํ เอวํ โคเปถ อตฺตานํ ขโณ มาโว อุปจฺจคา ขณาตีตา หิ โสจนฺติ นิรยมฺหิ สมปฺปRตา

แปลว$า นครอันต้ังอยู$สุดแดน เป"นเมืองหน�าศึก ชนท้ังหลายเขาป�องกันรักษาเป"นกวดขัน ท้ังภายในภายนอกฉันใด ท$านท้ังหลาย จงระวังรักษาตนฉันนั้น ขณะอย$าได�ล$วงท$านท้ังหลายไปเสีย เพราะชนท้ังหลายอันขณะล$วงไปแล�ว ย$อมไปเต็มแน$นอยู$ในนิรยโลกโศกเศร�ารันทดอยู$ดังนี้

พระพุทธภาษิตนี้ อธิบายว$า นครอันต้ังอยู$สุดแดนเป"นเมืองข�าศึกล$อแหลมต$ออันตราย อันประเทศผู�ทรงอํานาจท้ังหลายจะพึงรบกวน เพ่ือต�องการชิงอํานาจเข�าปกครองในนครนั้น เม่ือชนท้ังหลายผู�อยู$ในนครนั้น ไม$ต�องการให�อํานาจทางปกครองนั้นไปตกอยู$ในเอ้ือมมือของต$างประเทศได� ก็ต�องอาศัยการอบรมความรู�ในยุทธวิธี จัดการเมืองให�เรียบร�อยดีท้ังภายในและภายนอก ในเวลาเม่ือยังทรงความเป"นอิสระอยู$ด�วยตนหวังผลคือ ความสงบศึก ไม$ให�ประเทศผู�ทรงอํานาจมาเบียดเบียนได� เช$นสร�างป�อมปราการบํารุงกําลังคือทหารตระเตรียมรี้พลพาหนะ สั่งสมทรัพย�สมบัติพัสดุ ศาสตราวุธ ยุทธภัณฑ� แลเสบียงอาหาร จัดการป�องกันรักษาและทํานุบํารุงให�พระนครสมบูรณ�รุ$งเรือง เพ่ือจะได�เป"นเครื่องเพ่ิมพูนโภคทรัพย�และกําลังให�ยิ่งข้ึนไปจนสุดวิสัยท่ีอาจเป"นได� อันกิจเช$นนี้ใช$จําต�องทําไว�ให�พร�อมสรรพในเวลาสงบยังไม$มีศัตรูมารบกวน จะปล$อยไว�ให�ขาดตกบกพร$อง จะตระเตรียมสิ่งของอาวุธยุทธภัณฑ�แลเสบียงอาหาร เฉพาะในการท่ีทันประสงค�ไหนเลยจะทัน อันชนท้ังหลายผู�อยู$ในนครนั้น เขาคิดการปกครองป�องกันรักษาพระนครอย$างกวดขัน ไม$ให�ประเทศผู�ทรงอํานาจนั้นๆ หม่ินได� ศัตรูท้ังหลายท้ังภายในและภายนอกเห็นเช$นนั้น ย$อมขยาดไม$อาจมากล้ํากรายทําให�เดือดร�อนได� ต�องด�วยเทศนานัยพุทธภาษิตสองบาทข�างต�นว$า นครํ ยถา ปจฺจนฺตํ คุตฺตํ สนฺตรพาหิรํ นครอันต้ังอยู$สุดแดน เป"นเมืองหน�าศึก ชนท้ังหลายเขาป�องกันรักษาเป"นกวดขันท้ังภายในและภายนอกนั้นใดฯ การปกครองตนก็เหมือนฉะนั้น ต�องตระเตรียมอาวุธภายในไว�ให�พอกัน ต$อสู�ศัตรูคือกิเลสมารให�พ$ายแพ�ด�วยอาวุธคือป9ญญา สมเด็จพระมหามุนีบรมศาสดาทรงพระมหากรุณาตรัสวิธีรักษาตนเหมือนหมู$ชนรักษาพระนคร พระประสงค�เพ่ือจะให�ถอนปลดเปลื้องตนเพ่ือจะให�หลุดพ�นจากกองทุกข� ก็คําว$า “ตน” ในท่ีนี้กล$าวโดยนิปปริยายได�แก$จิตใจนี้เอง ความกําหนด ความขัดเคือง ความหลง นี้จัดเป"นอุปสรรคก้ันกางใจให�ห$างไกลจากความสงบ เป"นเหตุให�เกิดทุกข� คือ ความโศกพิไรรําพัน เจ็บกาย ไม$สบายใจ คับใจ แค�นใจ ผู�มีอัธยาศัยเก่ียวข�องอยู$ในทางนี้ชื่อว$า ตกหล$ม คือจมอยู$ในสังสารวัฏฏ� อุปสรรคความขัดข�องทับถมทําให� สภาวะจิตไม$รู�จักอาย ต�องอาศัยความอุตสาหะบากบ่ันด�วยกําลังธรรม คือพยายามทําสติให�ม่ันคง ไม$ปล$อยให�อารมณ�ภายนอกคือ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ อันจะทําให�เกิด โลภ โกรธ หลง เข�าไปทาง ตา หู จมูก ลิ้น กายได� ด�วยอาการท่ีสํารวมระวังรักษาทวารไว� มีการสํารวมจักษุเป"นต�น ต�องตามนิพนธ�ภาษิตว$า จกฺขุนา สํวโรสาธุ การสํารวมจักษุยังประโยชน�ให�สําเร็จดังนี้ แลมีสติตรวจตรารักษาจักษุกายเป"นต�น เห็นว$าอารมณ�อันใดจะนํามาซ่ึงผล คืออภิชฌาแลโทมนัส ก็ป�องกันไว�ไม$ยอมปล$อยให�เข�าไปภายในได� อารมณ�อันใดจะนํามาซ่ึงคุณอุป9ทวะอุดหนุนจิตให�ผ$องใส ทําจิตใจให�สว$างไสว ห$างไกลจากความโลภ โกรธ หลงได� ก็ปล$อยให�อารมณ�เหล$านั้นเข�าไปภายในไม$ห�ามปราม เหมือนทหารยามรักษาประตูพระราชวัง ห�ามคนท่ีควรห�าม อนุญาตคนท่ีควรอนุญาต สําหรับคนท่ีจะผ$านประตูเข�าไปในประตูพระราชวัง

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๖๖

ฉะนั้น เม่ืออาศัยความบากบ่ันด�วยกําลังธรรมเช$นนี้ จึงสามารถท่ีจะถอนตนให�หลุดพ�นจากหล$มคืออุปสรรคนั้นได� ดุจกุญชรท่ีตกหล$มพยายามถอนตนให�พ�นได�เพราะอาศัยเท�าหน�าเท�าหลังแลงวงรวมกําลังกันฯ ความบากบ่ันด�วยกําลังธรรมเช$นนี้นั้น เป"นคุณอันสําคัญในการอุปถัมภ�กิจการให�ลุล$วงไปได�ท้ังทางโลกและทางธรรม

สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ�าจึงทรงสรรเสริญความบากบ่ันด�วยกําลังของธรรมนั้นว$า เป"นทางแห$งความสงบ ยกเรื่องพ$อค�าเกวียนในชาดกมาเทียบกับทางธรรม (ว$า) พวกพ$อค�าเกวียนนั้นตกอยู$ในทางกันดาร พยายามขุดบ$อจนได�น้ําสมประสงค�ทําตนให�รอดพ�นอันตรายแห$งชีวิตจึงตรัสพุทธภาษิตว$า อกิลาสุโน วณฺณปเต ขณนฺตา อุทยฺคเณ ตตฺถ ปปV อวินฺทุ˚ เอวํ มนี วิริยพลู ปปนฺโน อภิลาสุ วินฺเท หทยสฺส สนฺติ ชนท้ังหลายมีความขวนขวายไม$เกียจคร�าน เพียรขุดอยู$ในทางทราย ก็ได�พบน้ําในทางตอนนั้นสมประสงค� ผู�มีป9ญญารู�จักเหตุผล ประกอบตนด�วยความเพียรแลกําลังกาย กําลังความคิด ไม$เกียจคร�าน ก็พึงจะได�ความสงบใจดุจเดียวกันฯ พระพุทธภาษิตนี้ ทรงยกย$องความเพียรว$าเป"นเหตุให�ถึงความสงบ เพราะเม่ือมาปรารภความเพียร พยายามหาความจริงปลุกป9ญญาให�แก$กล�าข้ึนโดยลําดับ ธรรมก็จะปรากฏชัดพร�อมท้ังเหตุแลผล จิตใจของตนก็จะสว$างไสวปราศจากความสงสัยท้ังปวง ล$วงเสียซ่ึงกิเลสมาร ต�องด�วยเทศนาบรรหารพุทธภาษิตว$า ยทา หเว ปาตุภวนฺติ ธมฺมา เป"นอาทิ ความว$าเม่ือใดธรรมท้ังหลายย$อมปรากฏชัดแก$พราหมณ� ผู�มีความพยายามเพ$งเล็งอยู$ เม่ือนั้นความเคลือบแคลงสงสัยของพราหมณ�นั้นย$อมสิ้นไป เพราะมารู�ธรรมพร�อมท้ังเหตุคือป9จจัย แลความสิ้นไปแห$งป9จจัยเหล$านั้นด�วย แต$นั้นท$านย$อมกําจัดมารกับท้ังเสนาเสียได� ต้ังอยู$เหมือนพระอาทิตย� ยังท�องฟ�าให�สว$างฉะนั้น การรักษาจิตด�วยวิธีดังท่ีวิสัชนามา ได�ชื่อว$ารักษาตนเหมือนนรชนรักษาพระนคร ต�องด�วยพระโอวาทท่ีตรัสสอนไว�ในบาทท่ี ๓ ว$า เอวํ โคเปถ อตฺตานํ ท$านท้ังหลายพึงปกครองตน (เหมือนนรชนปกครองพระนคร) ฉะนั้น ฯ ถ�าบุคคลไม$ปกครองโดยอาการเช$นนี้ ในเวลาท่ีตนยังสามารถกระทําได� ปล$อยให�ขณะสมัยล$วงเลยไปเสียเปล$า ย$อมได�รับความเศร�าใจภายหลัง เพราะราตรีล$วงไปชั้นแห$งวัยก็ละและดับไปพร�อมกัน ครั้นจะปรารภกระทํากิจนั้นๆ ก็ไม$สามารถเพราะคลาดจากวัยท่ีตนควรจะทําเสียแล�ว การปล$อยให�เวลาเสียไปเพียงใด เป"นความเสียประโยชน�เพียงนั้น ฯ สมเด็จพระสรรเพชญ�พุทธเจ�าจึงประทานพระบรมพุทโธวาทแก$ภิกษุท้ังหลายไว�เป"นเครื่องเตือนจิตว$า กถมฺภูตสฺส เม รตฺตินฺทิว อีติปตนฺ ตีติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ อันผู�เป"นบรรพชิตควรพิจารณาคํานึงเนืองๆ ว$า เราเป"นอยู$อย$างไร วันคืนเปลืองไปๆ ดังนี้ ฯ เวลาท่ีเปลืองไปย$อมไม$กลับหลัง จึงควรให�เปลืองไปด�วยดี ฯ สมเด็จพระผู�มีพระภาคจะทรงแสดงแบบอย$างในข�อนี้ อันสมควรแก$บรรพชิต จึงตรัสแจกนิทเทสแห$งความเป"นผู�รู�จักกาลดังนี้ว$า กถXฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาลXฺXู โหติ ดูก$อนภิกษุท้ังหลาย ภิกษุเป"นกาลัญ�ูผู�รู�จักกาลเป"นไฉน อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุกาลํ ชานาติ ดูก$อนภิกษุท้ังหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย$อมรู�จักกาลว$านี่กาลแห$งอุทเทสคือเรียนหรือบอกบาลี นี่กาลแห$งปริปุจฉาคือให�อธิบายความแห$งอุทเทสนั้น มีกาลแห$งอันบําเพ็ญความเพียร นี่กาลแห$งอันหลีกเร�นพักผ$อน ภิกษุเป"นผู�รู�จักกาลฉะนี้ ฯ ในฝNายคฤหัสถ�มณฑลพระองค�ก็ตรัสพุทธนิพนธ�แสดงไว� ท้ังข�างเสียข�างดีดังนี้ว$า อติสีตํ อติอุณฺหํ อติสายมิทํ อหุ อิติ วิสฺสฏYฐกมฺมนฺเต อตฺถา อจฺเจนฺติ มาณเว ฯ ประโยชน�ท่ีประสงค�ท้ังหลาย ย$อมไม$ล$วงซ่ึงหมู$มาณพ ผู�มีการอันสละเสีย ด�วยอ�างเลสว$า หนาวนัก ร�อนนัก เวลาเย็นนักแล�วดังนี้เป"นต�น โย จ สีตXฺจ อุณฺหXฺจ ติณาภิยฺโย น มXฺญติ กรํ ปุริสกิจฺจานิ โสสุขา น วิหายติ ฯ ส$วนชนใดไม$สําคัญเห็นหนาวแลร�อนยิ่งกว$าหญ�า อธิบายว$า ติณชาติเป"นของไม$สําคัญอันใด ในเม่ือนําเข�าไปเปรียบด�วยไม�ใหญ$ฉันใด หนาวแลร�อนก็เป"นไปตามฤดูกาล ไม$ควรถือเป"นประมาณ

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๖๗

ในเม่ือนําเข�าไปเทียบกับเวลาท่ีต�องเสียไป ชนนั้นทํากิจของบุรุษอยู$ ย$อมไม$คลาดจากสุข ดังนี้ ฯ บุคคลผู�รู�จักใช�กาลให�มีผลได�เพียงใด ก็จัดว$าปฏิรูปการี ผู�มีปกติทําสมควรเพียงนั้น ย$อมอาจประกอบการงานให�ได�ระเบียบไม$อากูล สามารถจะเพ่ิมพูนธุระให�มีผลไพบูลย�ยิ่งกว$าชนผู�ไม$รู�จักใช�เวลา ถึงปราชญ�ผู�ปรีชาคิดประดิษฐ�เครื่องอุปกรณ�นั้นๆ ข้ึนมากหลาย ก็ด�วยความมุ$งหมายว$าจะได�ใช�เวลาให�จุธุระเป"นท่ีตั้ง ความประพฤติแม$นยํา ในเวลายังเป"นธรรมเนียมท่ีจําปรารถนา ก็ด�วยความประสงค�ดุจเดียวกัน ฯ เพราะประกอบกิจนั้นๆ ไม$ทันต$อเวลา ผลท่ีปรารถนาย$อมไม$สมประสงค� เช$นแม$ทัพไม$ยกพลเข�าโจมตีศึกในเวลาท่ีเป"นที ก็จะต�องเสียรี้พลพาหนะเป"นอันมากในอันใช$เหตุ แลอาจถึงปราชัยก็เป"นได� ฯ แต$เม่ือจะกล$าวโดยนิปปริยาย พระองค�ทรงหมายให�ข$มจิตในเวลาท่ีคิดฟุ�งซ$าน ประคองจิตไว�ในสมัยท่ีกําลังควรแก$การงาน ยกย$องจิตในสมัยท่ีคิดย$อท�อต$อกิจการ ก็เม่ือบุคคลปกครองจิตของตนให�ต�องกับกาลเทศะเช$นนี้ ชื่อว$าไม$ปล$อยเวลาให�ล$วงไป สมด�วยเทศนานัยท่ีพระองค�ตรัสสอนไว� ในบาทท่ี ๔ ว$า ขโณ มาโว อุปจฺจคา ขณะอย$าล$วงท$านท้ังหลายไปเสีย ดังนี้ ฯ แล�วสมเด็จพระผู�มีพระภาคทรงแสดงถึงผลท่ีของคนท่ีปล$อยให�สมัยล$วงเลยไปเปล$า ย$อมได�รับความโศกเศร�าเดือดร�อนท้ังภพนี้แลภพหน�าด�วย สองบาทพระคาถาสุดท�ายว$า ขณาติตา หิ โสจนฺติ นิรยมฺหิ สมปฺ ปRตา เพราะชนท้ังหลายอันขณะสมัยล$วงเลยไปเสียแล�ว ย$อมไปเต็มแน$นเบียดเสียดอยู$ในนิรยโลกโศกเศร�ารันทดอยู$ดังนี้ ฯ๔๒ (สมเด็จพระเชษฐาธิบดี พร�อมด�วยสมเด็จพระเชษฐภคินีบพิตรทรงบําเพ็ญพระนิพัทธกุศลในอภิลักขิตสมัยเช$นนี้เสมอมา หวังจะยังพระหฤทัยให�ชื่นบานโสมนัส แม�ถึงจะทรงบําเพ็ญในอภิลักขิตสมัยเช$นนี้ สมด�วยโอวาทนุศาสนีของสมเด็จพระผู�มีพระภาคท่ีตรัสไว� มีนัยดังได�ถวายวิสัชนามา ฯ ถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาฉลองพระเดชพระคุณประดับพระป9ญญาบารมีสมด�วยควรแก$กาลเวลา ขอถวายพระพร)

๔๒ “อย$าอ$าน” เป"นข�อความท่ีผู�ประพันธ�ทําเชิงอรรถไว�ในต�นฉบับทีหลัง

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๖๘

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๖๙

พระไตรภูมิพระสังฆะ ฉบับวัดเกยไชยเหนือ อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค� พ.ศ. ๒๔๑๗ – ๒๔๑๘

ดรณ0 แก วนัย

พระไตรภูมิพระสังฆะ ฉบับวัดเกยไชยเหนือ อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค� ระบุว$าสร�างข้ึน พ.ศ.

๒๔๑๗ – ๒๔๑๘ ยังไม$มีการจัดพิมพ�เผยแพร$มาก$อน ลักษณะการประพันธ�เป"นรูปแบบทํานองเทศน� เนื้อหา

พรรณนาคุณของพระรัตนตรัย คือ พระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ� กล$าวถึงอานิสงส�การยึดม่ันในศีล ๕ และ

อกุศลกรรมบถ ๑๐ ประการ๔๓ หมายถึง ทางแห$งกรรมดี ทางทําดี หรือทางแห$งกรรมท่ีเป"นกุศล กรรมดีอันเป"น

ทางนําไปสู$ความสุขความเจริญหรือสุคติ เป"นธรรมส$วนสุจริต ๑๐ ประการ จึงเรียกชื่อว$า กุศลกรรมบถ ๑๐

ได�แก$

ท่ีเป"นกายกรรม มี ๓ อย$าง คือ ไม$ฆ$าสัตว� ไม$ลักทรัพย� ไม$ประพฤติผิดในกาม

ท่ีเป"นวจีกรรม มี ๔ คือ ไม$พูดเท็จ ไม$พูดส$อเสียด ไม$พูดคําหยาบ ไม$พูดเพ�อเจ�อ

ท่ีเป"นมโนกรรม มี ๓ คือ ไม$โลภอยากได�ของเขา ไม$พยาบาทปองร�าย เห็นชอบตามคลองธรรม

(สัมมาทิฐิ) กุศลกรรมบถ ก็คือสุจริตทางกาย ทางวาจา และทางใจนั่นเอง

ท้ังนี้ การแสดงเนื้อหาในแต$ละหัวข�อจะยกอุทาหรณ�ให�เห็นภาพความน$ากลัวของบุคคลท่ีประพฤติผิด

ต$างๆ โดยยกตัวอย$างต้ังแต$ชันชีพะนรก กาละสุตะนรก โรรูพะนรก เป"นต�น และสรรเสริญผู�ประพฤติดีปฏิบัติ

ชอบเม่ือจุติจากเมืองมนุษย�แล�วก็จะไปบังเกิดในสวรรค�ท้ัง ๑๖ ชั้น ตามยถากรรมของตน โดยการพรรณนาถึง

อานิสงส�การฟ9งธรรม การทําบุญให�ทาน การสร�างพระพุทธรูป การก$อเจดีย�ทราย การสร�างส�วม การทอดผ�าปNา

การภาวนา การสวดมนต� การฌาปนกิจศพไม$มีญาต การทําธงถวายพระพุทธเจ�า การถวายน้ําผึ้งแก$พระภิกษุ

และพระป9จเจกโพธิเจ�า การก$อไฟให�ทานแก$พระภิกษุ การสรงน้ําแก$พระภิกษุ

นอกจากนี้ ยังพบไตรภูมิสํานวนอ่ืนในวัดเกยไชยเหนือด�วย ซ่ึงสันนิษฐานว$ามีผู�แต$งหลายคนเนื่องจาก

ลายมือไม$เหมือนกัน แต$ต�นฉบับไม$สมบูรณ� ผู�ปริวรรตจึงนํามาแสดงเท$าท่ีสามารถจะอ$านได�

๔๓ พระพรหมคุณาภรณ� (ประยุทธ� ปยุตฺโต), พจนานุกรมพุทธศาสตร� ฉบับประมวลธรรม, (กรุงเทพฯ: เอส. อาร�. พริ้นต้ิง

แมส โปรดักส�, ๒๕๕๓).

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๗๐

ภูมิหลังพระไตรภูมิพระสังฆะ ฉบับวัดเกยไชยเหนือ จังหวัดนครสวรรค� พ.ศ. ๒๔๑๗ – ๑๘

พระไตรภูมิพระสังฆะ ต�นฉบับจัดเก็บท่ีวัดเกยไชยเหนือ จังหวัดนครสวรรค� เกิดจากการจัดทําโครงการ

สํารวจและปริวรรตวรรณกรรมท�อง ถ่ินภาคกลางของศูนย�สยามทรรศน� ศึกษา คณะศิลปศาสตร�

มหาวิทยาลัยมหิดล ระหว$าง พ.ศ. ๒๕๕๔ – ๒๕๕๕ ซ่ึงได�สําเนาเป"นไฟล�ภาพดิจิทัลจากต�นฉบับท่ีบันทึกด�วย

อักษรไทยในสมุดไทย ท้ังท่ีบันทึกเป"นภาษาบาลีและภาษาไทย โดยการบันทึกและการพรรณนาใช�ทํานองการ

เทศนา กล$าวคือ ต้ังกระทู�ด�วยภาษาบาลีแล�วอธิบายเป"นภาษาไทยไปต้ังแต$ต�นจนจบ

อย$างไรก็ตาม ไม$ปรากฏชื่อผู�ประพันธ� แต$จากเนื้อความในตอนท�ายของไตรภูมิระบุผู�แต$งใช�สรรพนาม

ว$า “อาตมา” ดังนั้น เม่ือรวมกับความหมายของชื่อเรื่องท่ีว$า ไตรภูมิพระสังฆะ จึงสันนิษฐานได�ว$าผู�แต$งคงเป"น

พระภิกษุสงฆ�ท่ีทรงความรู�ในท�องถ่ินแถบวัดเกยไชยเหนือ จังหวัดนครสวรรค� และแต$งข้ึนเพ่ือใช�แสดงธรรมแก$

พุทธศาสนิกชนเนื่องในโอกาสต$างๆ

ในการถ$ายถอดเนื้อหาในไตรภูมิฉบับนี้ ผู�ปริวรรตจะถ$ายถอดตามตัวอักษรป9จจุบัน เพ่ือให�ผู�อ$านเข�าใจ

เนื้อความของไตรภูมิได�อย$างถ$องแท� และสามารถวิเคราะห�เนื้อความของไตรภูมิได�โดยตลอด อย$างไรก็ตาม

ข�อความหรือคําใดไม$สามารถเข�าใจได�แจ$มแจ�งผู�ปริวรรตจะคงอักษรไว�ตามต�นฉบับ ส$วนข�อความท่ีเลอะเลือน

หรือไม$สามารถอ$านได�ผู�ปริวรรตจะใช�จุดไข$ปลา (...) แทน

เนื้อเรื่องย-อของไตรภูมิพระสังฆะ ผู�ประพันธ�กล$าวบทสรรเสริญคุณพระรัตนตรัยมี “อิติปRโสภะคะวา อะระหังสัมมาสัมพุทโธวิชา จะ

ระณะสัมปMนโน สุคะโตโลกะวิทู อะนุตตะโร ปุรีสะธัมมะสาระถี สัตถาเทวะมนุสสานังพุทโธภะคะวาตี” เป"นต�น เพ่ือพรรณนาคุณของพระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ� ซ่ึงบุคคลท่ีปฏิบัติตามพระพุทธเจ�า ศึกษาพระธรรม และปฏิบัติตามพระสงฆ�ผู�ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบแล�วสามารถกระทําตนให�พ�นทุกข� กล$าวคือ บรรลุพระนิพพานได� โดยพระพุทธเจ�าตรัสว$าศาสนาของพระองค�จะมีอายุถึง ๕ พันปt

ผู�ใดฆ$าสัตว�ด�วยมือตนเองก็ดีหรือให�คนอ่ืนกระทําก็ดี ผู�นั้นครั้นตายจากมนุษย�โลก จะไปตกอยู$ในสันชีพะนรก ๆ ซ่ึงจะต�องทนทุกข�ด�วยประการต$างๆ ในนรกนี้และนรกบริวารถึง ๑๖ ขุม เช$น ถูกทุบด�วยฆ�อนเหล็ก คีมเหล็ก หอกดาบ คือคาโซ$ตรวน สายบรรทัดเหล็ก ลุกเป"นเปลวไฟ เป"นต�น ได� ๕ ร�อยชาติจึงจะสิ้นกรรม

ผู�ใดลักทรัพย�ผู�อ่ืนหรือใช�ผู�อ่ืนลักก็ดี ผู�นั้นครั้นตายจากมนุษย�โลกจะไปตกในกาละสุตะนรกๆ เสวยกรรมสองพันปtทิพย�หรือ ๙ ล�านปtในเมืองมนุษย� ครั้นสิ้นกรรมแล�วมาเกิดในมนุษย�โลก เป"นทาสเจ�าทรัพย� ๕ ร�อยชาติ จึงสิ้นกรรมแล�ว

ชายหญิงผู�ใดได�ล$วงประเวณีท$านด�วยจิตกําหนัดผู�นั้นครั้นตายจากมนุษย�ไปตกโรรูพะนรก ๆ ซ่ึงมีอายุยืนสองพันปt ทนทุกข�ด�วยน้ําแสบร�อน ขวานกรด มีง้ีวสามต�นซ่ึง ยมพระบาลเอาหอกเท$าใบพายแทงบุคคลผู�นั้นให�ข้ึนง้ิวสุดยอด ลมพัดง้ิวนั้นหักลง ครั้นสิ้นกรรมแล�วจึงข้ึนมาเกิดเมืองมนุษย� มาเป"นผียักษ�เท่ียวกินซ่ึงรกคน

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๗๑

แลอาจมทรมานอยู$ ๕ ร�อยชาติ เป"นหมาบ�า ๕ ร�อยชาติ เป"นสตรีภาพ ๕ ร�อยชาติ เป"นข�าเจ�าผัว ๕ ร�อยชาติ เป"นกะเทย ๕ ร�อยชาติ เป"นสตรีภาพหมีพอใจมนุษย�พอใจแต$สุนัขเป"นผัว ๕ ร�อยชาติ จึงจะสิ้นกรรม

ผู�ใดกล$าวคํามุสาวาทหรือลวงท$านผู�อ่ืนๆ ให�เสียตัวแลเสียทรัพย� ผู�นั้นตายจากมนุษย�โลกจะไปตกมหาโรรูพะนรก ๆ นั้นมีกําแพงเหล็กล�อมรอบ ลุกเป"นเปลวไฟ มีอาจมเครื่องอุลามกเป"นอาหาร ครั้นสิ้นกรรมแล�วก็ข้ึนมาเกิดเมืองมนุษย� เป"นคนโหดร�ายให�สงสาร ปากเหม็นดังอาจม จะเจรจาสิ่งใด ๆ ไม$มีคนจะเชื่อฟ9ง มีเสียงดังเสียงกา มีแต$คนเกลียดชัง ไม$มีผู�ใดจะเอ็นดู ๕ ร�อยชาติ จึงจะสิ้นกรรม

ผู�ใดส$องเสพสุราแล�วตายจากมนุษย�จะไปตกดาพะนรกๆ มีอายุยืนตามอายุสัตว�นรก มีลิ้นแลบออกจากปากได� ๙ โยชน� มีปากเท$ารูเข็ม แต$เป"นเปรตอยู$ ๕ ร�อยชาติ มาเกิดเมืองมนุษย�เป"นหมาบ�า ๕ ร�อยชาติ มีกลิ่นตัวเหม็น มีแต$ท่ีผู�จะเกลียดชัง หามีผู�ท่ีจะเมตตา ๕ ร�อยชาติจึงจะสิ้นกรรม

หากผู�ใดไม$ได�ฆ$าสัตว�ด�วยกายกรรม วจีกรรม มโนกรรม ประกอบด�วยเมตตา กรุณา แก$สัตว� ผู�นั้นตายจากมนุษย�โลก ก็จะไปเกิดอยู$ในสวรรค�สักกะเทวโลก ประกอบไปด�วยนางเทพพะอักษรกัลยาเป"นยศศักด์ิบริวาร ครั้นจุติจากสวรรค�ลงมาเกิดเมืองมนุษย� เป"นพญาบรมจักรพรรด์ิถึง ๕ ร�อยชาติ จะได�เป"นพญาประเทศราช ๕ ร�อยชาติ

ผู�ใดไม$ได�ลักทรัพย�ท$านด�วยกายแลวาจา แลน้ําจิต ผู�นั้นตายจากมนุษย�โลกจะได�ไปเกิดอยู$ในชั้นยามาดุสิตานิมมานรดี ท้ังสามชั้นฟ�า จะมีอายุยืนตามอายุเทพดานั้น ครั้นจุติจากสวรรค�ลงมาเกิดเมืองมนุษย�จะมีอายุตามอายุมนุษย�นั้นแล จะประกอบไปด�วยโภคสมบัติ

ผู�ใดไม$ได�ล$วงประเวณีท$านด�วยกายกรรม วาจากรรม มโนกรรม ท$านผู�นั้นครั้นตายจากมนุษย�โลกก็จะได�ไปเกิดในชื่อกามาวจรภพ สวรรค�ท้ัง ๖ ชั้นฟ�า จะมีรูปงามประเสริฐ มีอายุตามบุญสร�างมา แล�วก็จะเป"นท่ีรักท่ีชอบใจแก$เทพะดาธิดาในเมืองสวรรค�ทุกๆ องค�ไป ครั้นจุติจากสวรรค�ลงมาเกิดเมืองมนุษย� แล�วก็จะมีรูปงามประเสริฐ มีแต$ผู�จะสรรเสริญชื่นชม

ผู�ใดเว�นจากมุสาวาท ต้ังอยู$ในความสัตย� ผู�นั้นครั้นจุติจากมนุษย�โลก ก็จะไปเกิดอยู$เมืองสวรรค�ชั้นยามาวจรภพท้ัง ๕ ชั้นฟ�า มีนางเทพอัปษรเป"นยศศักด์ิบริวาร ครั้นจุติลงมาเมืองมนุษย� แม�นจะเจรจาสิ่งใดก็ไพเราะ แล�วจะได�เป"นพญาในชมพูทวีป และได�พบองค�พระศรีอาริยะเมตไตรยพุทธเจ�า

ผู�ใดเว�นจากการเสพสุรา ครั้นจุติจากมนุษย�โลกจะเกิดในชื่อกามาวจรภพสวรรค�ท้ังหกชั้นฟ�า มีอายุตามเทวดานั้นแล มีรูปงามประเสริฐ ครั้นจุติจากสวรรค�จะลงมาเกิดในมนุษย�โลกจะได�เป"นเจ�าแผ$นดินอันประเสริฐ

ผู�ใดจําเริญศีลมิได�กินอาหารล$วงเวลาตะวันบ$าย ผู�นั้นครั้นจุติจากมนุษย�โลก ก็จะได�ไปเกิดในดาวดึงส� เป"นสมเด็จอัมรินทร� เป"นใหญ$ในดาวดึงส�สวรรค� มีนางเทพอักษเป"นยศศักด์ิบริวาร มีอายุยืนพันปtทีพย�

ผู�ใดจําศีลไม$ได�ดูรําฟ�อน ผู�นั้นครั้นตายจากมนุษย�จะไปเกิดในยามาสวรรค� จะมีอายุสองพันปtทิพย� ๒ มีนางเทพอักษรกัลยาเป"นยศศักด์ิบริวาร

ผู�ใดจําศีลไม$ได�นั่งนอนเหนืออาสนะเตียงต่ัง อันสูงอันงามควรค$าเป"นอันมาก ครั้นจุติจากมนุษย�โลกจะได�ไปเกิดในนิมมานนรดี มีอายุได�แปดพันปtทิพย�

ผู�ใดจําศีลมิได�ถือเงินทองท้ังปวง ผู�นั้นครั้นตายจากมนุษย�โลกจะได�ไปเกิดเป"นพญาในวิมานปรนิมมิตวสวัตดี มีอายุได�หม่ืนปtทิพย� มีนางอักษรกัลยาเป"นยศบริวาร

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๗๒

ผู�ใดจําศีลเว�นจากมิได�กล$าวคําเหลาะแหละ ปลงจิตลงเห็นอนิจจัง จะได�มนุษย�สมบัติ สวรรค�สมบัติตราบเท$าถึงนิพพานสมบัติ

ผู�ใดเป"นอะสังขาริก ครั้นจุติจากมนุษย�โลกจะไปเกิดอยู$ในชั้นพรหมปาริสัชชา มีรูปงามประเสริฐ มีอายุยืนท่ียิ่ง ครั้นจุติจากพรหมลงมาเมืองมนุษย�แต$จะปรารถนาพระนิพพานสิ่งเดียว ครั้นเท่ียวท$องไปมากว$าพบพระพุทธเจ�าองค�หนึ่งองค�ใดแล�วก็จะเข�าพระนิพพาน

ผู�ใดเว�นจากมิได�กล$าวคําหยาบ มิได�เบียดเบียนท$านผู�อ่ืน ให�เสียตัวแลเสียทรัพย� ปลงจิตเห็นอนิจจา จะได�สวรรค�สุข ตราบเท$าถึงนิพพาน ครั้นตายจากมนุษย�โลกก็จะได�ไปเกิดในชั้นพรหมปริสัชชา ท$องเท่ียวไปมาระหว$างชั้นพรหมและมนูษย�โลกพบพระพุทธเจ�าองค�หนึ่งองค�ใด แล�วก็จะเข�านิพพาน

ผู�ใดเว�นจากมิได�กล$าวคําหยาบช�าหลากล�าหาญ สั่งสอนลูกหลานบ$าวไพร$ ให�กล$าวถ�อยอันไพเราะเป"นสุนทรมงคล พิจารณาเห็นรูปกายไม$จีรัง ไม$เป"นแก$นเป"นสาร ต้ังจิตภาวนาอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ก็ดี พร�อมด�วยจิตอันหนึ่ง เจตะสิก ๒๗ เป"น ๒๘ คือมิจฉาทิฏฐิ ๖๒ ประการ พร�อมด�วยพระไตรป�ฎกท้ัง ๘ หม่ืน ๔ พัน พระธรรมขันธ�จะได�มนุษย�สมบัติ สวรรค�สมบัติตราบเท$าถึงนิพพานสมบัติ

เม่ือพรรณนานรกและสวรรค�ดังกล$าวข�างต�นแล�วไตรภูมิฉบับนี้ก็กล$าวถึงนรก เมือง มนุษย� และสวรรค�โดยพิสดาร และกล$าวถึงการกําเนิดโลกใหม$ โดยยกพระธรรมเทศนาของพระพุทธเจ�าท่ีกล$าวถึงอายุของมนุษย�โลกไว�ว$า อายุแห$งมนุษย�ท้ังหลายเม่ือกําหนดร�อยปtข้ึนไปถึงอสงไขย แล�วก็ประมาทตนลงอายุคนก็จะถอยลงมาทุกๆ ถึง ๑๐ ปt ก็แก$ชรา แล�วอายุคนท้ังหลายกลับถอยข้ึนไปถึงอสงไขย แล�วก็ถอยลงมา ๑๐ ปt แก$ชรา แต$ถอยข้ึนถอยลงอยู$ฉะนี้ถึง ๑๐ ครา เพลิงประลัยกัลย�จึงจะไหม�โลก แล�วเกิดโลกใหม$ครั้งนั้นพระศรีอาริย�เมตไตรยจะมาตรัสรู�เป"นพระพุทธเจ�า ซ่ึงเป"นโลกท่ีพรั่งพร�อมไปด�วยโภคสมบัติเนื่องจากมนุษย�ประพฤติตนดี ผู�ประสงค�สิ่งใดก็จะได�ตามใจปรารถนา เป"นต�น

หลังจากนั้นกล$าวถึงอานิสงส�ของการฟ9งธรรมเทศนาว$า ไม$เคยฟ9งก็ได�มาฟ9งแล ได�ฟ9งแล�วก็มีน้ําใจผ$องใส จะบรรเทาเสียซ่ึงโทสะ โมหะ โลภะ เสียได� ได�ฟ9งแล�วก็จะดัดแปลงน้ําใจหยาบช�า จะได�ซ่ือตรงต$อพระศาสนา จะได�สมบัติอย$างนั้นประการหนึ่ง ฟ9งเนืองๆ แล�วมีน้ําใจเลื่อมใสยินดีศรัทธาในพระพุทธศาสนา และอธิบายคําว$า “กัปและกัลป�” “อเนกอนันต�ๆ” และคําว$า “อนันตัง” อย$างพิสดาร

กล$าวถึงอานิสงส�ต$างๆ เช$น อานิสงส�ของผู�มีศรัทธาทําบุญแลให�ทาน ผู�มีศรัทธาสร�างพระพุทธรูป พระสถูปและเจดีย� แสดงผลอานิสงส�ของผู�สร�างพระพุทธรูปด�วยไม�ว$าจะได�เกิดเป"นมหาเศรษฐี ก$อพระเจดีย�ทรายจะได�เป"นมหาเศรษฐี ๕๐๐ ชาติ ขุดสระจะได�เป"นมหาเศรษฐี ๕๐๐ ชาติ สร�างส�วมแลขุดหลุมเว็จให�ทานจะได�เป"นพญาจักรพรรดิตราธิราช ทอดผ�าปNาจะได�เป"นมหาเศรษฐี และหากผู�ใดสร�างพระวิหารได�บุญกัลป� ๑ ก$อพระเจดีย�ได�บุญ ๒ กัลป� สร�างอารามได�บุญ ๓ กัลป� ปลูกศรีมหาโพธิได�บุญ ๔ กัลป� ผู�ใดสวดมนต�เช�าคํ่า ได�บุญ ๑๐ กัลป� ภาวนานะโมพุทธายะ จะหายบาปท้ังหลาย จะได�บุญ ๗ โกฏี ๗ พัน ๗ ร�อยกัลป� ภาวนา อีติปtโสภควา จะได�บุญหม่ืนกัน อานิสงส�การฌาปนกิจศพไม$มีญาตจะได�บริวาร ๒ หม่ืน เผ$าศพบิดา มารดา ได�บริวารหม่ืน ๑ เผาศพภิกขุสงฆ�ท่ีเป"นครูบา อาจารย� จะได�บริวาร ๗ เป"นต�น

เห็นได�ว$าสังคมไทยภาคกลางในไตรภูมิพระสังฆะนี้ มีความเชื่ออันยึดโยงอยู$กับเรื่องราวภพภูมิต$างๆ ท้ัง

ภูมิของมนุษย�ซ่ึงเป"นสถานท่ีบ$มเพาะคุณความดีหรือสถานท่ีกระทําความชั่ว แล�วแต$ว$ามนุษย�คนใดจะสร�างสม

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๗๓

บารมีด�านใดมากกว$ากันซ่ึงข้ึนอยู$กับการประพฤติในโลกมนุษย� ภพภูมิของผีหลังจากมนุษย�ตายไปแล�วแต$ยังไม$

ไปเกิดในภพภูมิอ่ืนก็จะวนเวียนให�ดีและร�ายแก$ชาวโลก ภูมิของสวรรค�ท่ีเชื่อว$าหลังตายจากความเป"นมนุษย�ไป

แล�วผู�กระทําความดีก็จะได�เสวยสุขและมีสวรรค�เป"นท่ีสถิต ตรงกันข�ามหากมนุษย�คนใดประพฤติไม$ดีด�วย

ประการต$างๆ ก็จะไปตกนรก ซ่ึงเป"นสถานท่ีเสวยทุกขเวทนาเป"นชั้นๆ ไปตามความผิดของตน เรื่องราวดังกล$าว

นี้พบในคัมภีร�ท่ีสร�างข้ึนตามหลักทางศาสนาพุทธและถือว$ามีอิทธิพลต$อความเชื่อของสังคมไทยมากท่ีสุดคือ

“ไตรภูมิ”

คําว$า ไตรภูมิ มาจากคําภาษาบาลีว$า เตภูมิ แปลว$า ภพท้ัง ๓ คือ กามภพ รูปภพ อรูปภพ ตามไสย

ศาสตร�เรียกว$าสวรรค� มนุษยโลกและบาดาล หรือเรียกอีกอย$างว$า ตรีภูมิ๔๔ ท่ีอยู$ท่ีอาศัยของสัตว�โลกเรียกว$า

ภูมิ

กามภูมิเป"นท่ีอยู$ของผู�บริโภคกาม คือ ยังมีความอยาก ความรัก ความใคร$ ความโลภ ความโกรธ ความ

หลง เดือดร�อนวุ$นวายด�วยกามตัณหา มี ๑๑ ภูมิ รูปภูมิเป"นท่ีอยู$ของผู�ท่ีได�รูปฌานมี ๑๖ ภูมิ อรูปภูมิเป"นท่ีอยู$

ของผู�ท่ีได�อรูปฌานมี ๔ ภูมิ รวมท้ังหมด ๓๑ ภูมิ ซ่ึงสัตว�โลกย$อมเวียนว$ายตายเกิดเอากําเนิดหมุนเวียนไปมาใน

ภูมิเหล$านี้ไปจนกว$าจะบรรลุพระอรหัตตัดกิเลสเป"นสมุจเฉจปหานจึงจะข�ามพันวัฏฏสงสาร ไม$ต�องมาเวียนว$าย

ตายเกิดในภูมิเหล$านี้อีกต$อไป๔๕

วรรณคดีต$างๆ ท่ีแต$งข้ึนเก่ียวกับไตรภูมิมีท้ังท่ีเป"นชื่อไตรภูมิโดยตรงและปรากฏในชื่ออ่ืน คัมภีร�ท่ีใช�ชื่อ

ไตรภูมิโดยเฉพาะ คือ ไตรภูมิพระร$วง และมีชื่อเรียกหลายชื่อ ได�แก$ ไตรภูมิพระร$วง เตภูมิกถา ไตรภูมิกถา ไตร

ภูมิโลกวินิจฉัย ไตรภูมิโลกสัณฐาน และเตภูมิโลกวินิจฉัย ท่ีกล$าวชื่อแตกต$างกันอาจเป"นเพราะแต$ละคัมภีร�จะ

เน�นอธิบายเนื้อหาต$างกัน เช$น ไตรภูมิโลกสัณฐาน เพราะว$าด�วยลักษณะของโลกท้ัง ๓ ภูมิ ไตรภูมิโลกวินิจฉัย

หรือเตภูมิโลกวินิจฉัย เพราะเป"นการอธิบายลักษณะของโลกท้ัง ๓ ภูมิ๔๖ เป"นต�น

ไตรภูมิพระร$วง เป"นวรรณคดีพุทธศาสนาท่ีแต$งในสมัยสุโขทัยประมาณ พ.ศ. ๑๘๘๘ โดยพระราชดําริ

ในพระมหาธรรมราชาลิไทยหรือพญาลิไทยท่ีทรงรวบรวมข�อความต$างๆ ในคัมภีร�พระพุทธศาสนา นับแต$

พระไตรป�ฎก อรรถกถา ฎีกา และปกรณ�พิเศษต$างๆ มาเรียบเรียงข้ึน โดยมีพระประสงค�ท่ีจะเทศนาโปรดพระ

มารดา และเพ่ือจําเริญพระอภิธรรม เนื้อหาของไตรภูมิจะเก่ียวกับโลกสันฐานซ่ึงมีโครงสร�างสําคัญ ๓ ส$วน ดังนี้

๔๔ ราชบัณฑิตยสถาน, พจนานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรุงเทพฯ: นานมีบุ�คส�พับลิเคช่ันส�, ๒๕๔๖), หน�า ๔๘๓ – ๔๘๔.

๔๕ สํานักนายกรัฐมนตรี, สมุดภาพไตรภูมิบุราณฉบับกรุงธนบุรี, (กรุงเทพฯ: โรงพิมพ�ยูไนเต็ดโปรดักช่ัน จํากัด, ๒๕๒๕), หน�า ก.

๔๖ กล่ิน คงเหมือนเพชร, “ไตรภูมิ ฉบับบ�านกระบ่ีน�อย,” ใน วรรณกรรมทักษิณ วรรณกรรมคัดสรร เล-ม ๑, (กรุงเทพฯ: อมรินทร�พริ้นต้ิงแอนด�พับลิชช่ิง, ๒๕๔๘), หน�า ๔๙.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๗๔

�. กามภูมิ เป"นท่ีตั้งแห$งความใคร$ แบ$งออกเป"นสองประเภท คือ อบายภูมิ และสุคติภูมิ

๑.๑ อบายภูมิ แบ$งออกเป"นสี่ภูมิได�แก$ นรกภูมิ ติรัจฉานภูมิ เปรตภูมิ และอสูรกายภูมิ

๑.๒ สุคติภูมิ เป"นส$วนของกามาพจรภูมิหรือกามสุคติภูมิ แบ$งออกเป"นเจ็ดชั้น คือ มนุษย�ภูมิ

สวรรค�ชั้นจตุมหาราชิกาภูมิ สวรรค�ชั้นตาวติงสาภูมิ (ดาวดึงส� - ไตรตรึงษ�) สวรรค�ชั้นยามาภูมิ สวรรค�ชั้นตุสิตา

ภูมิ (ดุสิต) สวรรค�ชั้นนิมมานรดีภูมิ และสวรรค�ชั้นปรนิมมิตวสวัตดีภูมิ

กามาพจรภูมิท้ังเจ็ดชั้นเป"นท่ีต้ังอันเต็มไปด�วยกาม เป"นท่ีท$องเท่ียวของสัตว�ท่ีลุ$มหลงอยู$ใน รูป เสียง

กลิ่น รส โผฏฐัพพะ อันเป"นอารมณ�อันพึงปรารถนา เม่ือรวมกับอบายภูมิอีกสี่ชั้นเรียกว$า กามภูมิสิบเอ็ดชั้น

�. รูปภูมิ หรือ รูปาวจรภูมิ ได�แก$ รูปพรหมสิบหกชั้น เริ่มต้ังแต$พรหมปริสัชชาภูมิ ท่ีอยู$สูงกว$าสวรรค�

ชั้นหก คือ ปรนิมมิตวสวัตดี มากจนนับระยะทางไม$ได� ระยะทางดังกล$าวอุปมาไว�ว$า สมมติมีหินก�อนใหญ$เท$า

โลหะปราสาทในลังกาทวีป หินก�อนนี้ท้ิงลงมาจากชั้นพรหมปริสัชชาภูมิ หินก�อนนั้นใช�เวลาถึงสี่เดือนจึงจะตกลง

ถึงพ้ืน ถัดจากพรหมปริสัชชาภูมิข้ึนไปถึงชั้นท่ีสิบเอ็ด ชื่อชั้นอสัญญีภูมิ เป"นรูปพรหมท่ีมีรูปแปลกออกไปจาก

พรหมชั้นอ่ืนๆ คือ พรหมชั้นอ่ืนๆ มีรูป มีความรู�สึก เคลื่อนไหวได� แต$พรหมชั้นอสัญญีมีรูปท่ีไม$ไหวติง ไร�

อริยาบท โบราณเรียกว$า พรหมลูกฟ9ก ครั้นหมดอายุ ฌานเสื่อมแล�วก็ไปเกิดตามกรรมต$อไป

รูปพรหมท่ีสูงข้ึนไปจากอสัญญีพรหมอีกห�าชั้นเรียกว$า ชั้นสุทธาวาส หมายถึงท่ีอยู$ของผู�บริสุทธิ ผู�ท่ีจะ

ไปเกิดในพรหมชั้นสุทธาวาสคือ ผู�ท่ีสําเร็จเป"นพระอริยบุคคลชั้นพระอนาคามี คือเป"นผู�ท่ีไม$กลับมาสู$โลกนี้ต$อไป

ทุกท$านจะสําเร็จเป"นพระอรหันต�แล�วนิพพานในชั้นสุทธาวาสนี้

�. อรูปภูมิ หรืออรูปาพาจรภูมิ มีสี่ชั้น เป"นพรหมท่ีไม$มีรูปปรากฏ ผู�ท่ีไปเกิดในภูมินี้คือผู�ท่ีบําเพ็ญ

เพียรจนได�บรรลุฌานโลกีย�ชั้นสูงสุด เรียกว$าอรูปฌานซ่ึงมีอยู$สี่ระดับได�แก$ผู�ท่ีบรรลุอากาสานัญจายตนะฌาน

(ยึดหน$วงเอาอากาศเป"นอารมณ�) จะไปเกิดในอากาสานัญจายตะภูมิ ผู�ท่ีบรรลุวิญญาณัญจายตนะฌาน (ยึด

หน$วงเอาวิญญาณเป"นอารมณ�) จะไปเกิดในวิญญาณัญจายตะภูมิ ผู�ท่ีบรรลุอากิญจัญญายตนะฌาน (ยึดหน$วง

เอาความไม$มีเป"นอารมณ�) จะไปเกิดในอากิญจัญญาตนะภูมิ และผู�ท่ีบรรลุเนวสัญญานสสัญญายตนะฌาน (ยึด

หน$วงเอาฌานท่ีสามให�ละเอียดลงจนเป"นผู�มีสัญญาก็มิใช$ ไม$มีญาก็มิใช$) จะไปเกิดในแนวสัญญานาสัญญายตนะ

ภูมิ พรหมเหล$านี้เม่ือเสื่อมจากฌานก็จะกลับมาเกิดในรูปพรหมภูมิ หรือภูมิอ่ืนๆ ได�เช$นกัน

นอกจากนั้นแล�ว มีการกล$าวถึงสิ่งต$าง ๆ ในโลกและในจักรวาล มีภูเขาพระสุเมรุเป"นแกนกลาง

แวดล�อมด�วยกําแพงน้ําสีทันดรสมุทรและภูเขาสัตตบรรพต อันประกอบด�วย ภูเขายุคนธร อินิมธร กรวิก

สุทัศนะ เนมินธร วินันตกะ และอัสสกัณณะ กล$าวถึงพระอาทิตย� พระจันทร� ดาวนพเคราะห� และดารากร

ท้ังหลายในจักรวาล เป"นเครื่องบ$งบอกให�รู�วันเวลาฤดูกาล และเหตุการณ�ต$าง ๆ กล$าวถึงทวีปท้ังสี่ท่ีต้ังอยู$รอบ

ภูเขาพระเมรุมาศ ชมพูทวีปอยู$ทางทิศใต�กว�าง ๑๐,๐๐๐ โยชน� มีปริมณฑล ๓๐๐,๐๐๐ โยชน� มีแผ$นดินเล็ก

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๗๕

ล�อมรอบได� ๕๐๐ มีแผ$นดินเล็กอยู$กลางทวีปใหญ$สี่ผืน เรียกว$า สุวรรณทวีป กว�างได� ๑,๐๐๐ โยชน� มีปริมณฑล

๓๐,๐๐๐ โยชน� เป"นเมืองท่ีอยู$ของพญาครุฑ

การกําหนดอายุของสัตว�และโลกท้ังสามภูมิ มีกัลป� มหากัลป� การวินาศ การอุบัติ การสร�างโลก สร�าง

แผ$นดินตามคติของพราหมณ�

ท�ายสุดของภูมิกถา เป"นนิพพานคถาว$าด�วยนิพพานสมบัติของพระอริยะเจ�าท้ังหลาย วิธีปฏิบัติเพ่ือ

บรรลุพระนิพพาน อันเป"นวิธีตามแนวทางของพระพุทธศาสนา

ไตรภูมิพระร$วงเป"นหลักฐานชิ้นหนึ่งท่ีแสดงให�เห็นถึงพระปรีชาสามารถอย$างลึกซ้ึงในด�านพุทธศาสนา

ของพญาลิไทยและเป"นวรรณคดีโลกศาสตร�เล$มแรกท่ีแต$งเป"นภาษาไทยเท$าท่ีมีหลักฐานอยู$ในป9จจุบันนี้๔๗ ซ่ึง

สมัยหลังมีการคัดลอกถ$ายทอดกันมาหลายฉบับ ฉบับเก$าท่ีสุดท่ีคัดลอกมาอยู$ในสมัยกรุงธนบุรี จารโดยพระมหา

ช$วย วัดปากน้ํา เม่ือ พ.ศ. ๒๓๒๑ ซ่ึงได�มาจากเมืองเพชรบุรี

ไตรภูมิพระร$วงเป"นลักษณะร$วมของมนุษย�ทุกชาติทุกภาษาท่ีพยายามจะค�นหาคําตอบเก่ียวกับกําเนิด

ของโลกและจักรวาล รวมท้ังกําเนิดของสัตว�ทุกจําพวกถึงการกําเนิดข้ึนและเบ้ืองหลังจากการตายแล�ว ท่ีสําคัญ

ไตรภูมิพระร$วงเป"นแหล$งสําหรับสอนศาสนาทางอ�อมแก$สามัญชนท่ัวไป โดยยกเอาเรื่องนรกสวรรค�มาเป"น

แรงจูงใจซ่ึงมักจะได�ผลดีกว$าการสอนหลักธรรมแบบตรงๆ อิทธิพลของไตรภูมิพระร$วงท่ีมีต$อความคิดความเชื่อ

ของคนไทยสมัยโบราณท่ีเด$นชัดคือความเชื่อเรื่องบาป บุญ คุณ โทษ นรก สวรรค�๔๘ ความไม$เท่ียงแท�แน$นอน

ของชีวิตท่ีอยู$ในโลกนี้และความเชื่อท่ีถือว$ามีพลังและสร�างเสน$ห�จูงใจประชาชนท่ีสุดคือความเชื่อในอานิสงส�

แห$งการสดับฟ9งไตรภูมิกถาว$าจะทําให�ได�พบโลกพระศรีอาริย�ท่ีจะมาถึงในอนาคต จากความเชื่อดังกล$าวมานี้ทํา

ให�คนไทยสมัยโบราณมีค$านิยมในการทําบุญสั่งสมบารมีแล�วต้ังความปรารถนาให�ได�บังเกิดในสวรรค�วิมานชั้นท่ี

สูงๆ ข้ึนไปและท่ีเด$นชัดท่ีสุดคือค$านิยมในการทําบุญแล�วต้ังความปรารถนาให�ได�บังเกิดในโลกยุคพระศรีอาริย�๔๙

ส$วนวรรณคดีท่ีกล$าวถึงไตรภูมิแต$ใช�ชื่อเรียกเป"นอย$างอ่ืนนั้นมีการรวบรวมข้ึนราวพุทธศตวรรษท่ี ๑๖

เป"นการรวบรวมเรื่องราวเก่ียวกับจักรวาลข้ึนเป"นคัมภีร�โดยเฉพาะเรียกว$า “วรรณกรรมบาลีประเภทโลก

ศาสตร�”๕๐ เนื่องจากแต$งเป"นภาษาบาลีและกล$าวถึงการกําเนิดและการดับของโลกและจักรวาล ซ่ึงเป"นภพภูมิ

หนึ่งในไตรภูมิ การอธิบายลักษณะสรรพสิ่งต$างๆ ของโลกและจักรวาลตามคติทางพุทธศาสนา โดยเฉพาะอย$าง

๔๗ นิยะดา เหล$าสุนทร, ไตรภูมิพระร-วง : การศึกษาท่ีมา, (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ�แม$คําผาง, ๒๕๔๓), หน�า ๑๑. ๔๘ เสถียรโกเศศ, [นามแฝง], เล-าเรื่องในไตรภูมิ, (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ�คลังวิทยา, ๒๕๑๘), หน�า ๒๕. ๔๙ ธีรวัส บําเพ็ญบุญบารมี, โครงการธรรมศึกษาวิจัย สัมมาทิฏฐิ: ศึกษาคัมภีร�พระไตรปRฎก อรรถกถากถาวัตถุและคัมภีร�

ทางพุทธศาสนา, (กรุงเทพฯ : โครงการอนุรักษ�คัมภีร�มหาบัณฑิตสาขาวิชาพุทธศาสน�ศึกษา มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๕๐), หน�า ๑๐.

๕๐ แม$ชีวิมุตติยา (สุภาพรรณ ณ บางช�าง), “จักกวาฬทีปนี ลักษณะเด$น ภูมิป9ญญา และคุณค$า,” ในชุดโครงการวิจัย “วรรณกรรมล&านนา: ภูมิปMญญา ลักษณะเด-น และคุณค-า,” (กรุงเทพฯ: สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย, ๒๕๕๔), หน�า ๘.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๗๖

ยิ่งคติความเชื่ออันยึดโยงอยู$กับเรื่องการสร�างโลก บาป บุญ สวรรค� การเวียนว$ายตายเกิด พระศรีอาริย� นรก

ราหูอมจันทร� และความเชื่อเรื่องปลาอานนท�หนุนโลก เป"นต�น คติความเชื่อเหล$านี้ปรากฏอยู$ในคัมภีร�

พระไตรป�ฎกและอรรถกถา เช$นเดียวกับท่ีมาของไตรภูมิพระร$วง จึงเรียกว$าแนวคิดเรื่อง โลกศาสตร�๕๑ ซ่ึงถือว$า

มีอิทธิพลต$อศิลปวัฒนธรรม ธรรมเนียมประเพณี และวิธีการดําเนินชีวิตของคนในสังคมไทยอย$างมาก

คัมภีร�ประเภทโลกศาสตร�ภาษาบาลีท่ีสําคัญซ่ึงมีเนื้อความเก่ียวกับความรู�เรื่องโลกและจักรวาล

ประกอบด�วย

ลําดับ ช่ือ ผู&แต-ง สถานท่ีแต-ง สมัยท่ีแต-ง

๑ โลกป9ญญัติปกรณ� พระสัทธัมมโฆสเถระ พม$า พุทธศตวรรษท่ี ๑๖

๒ ชินาลังการฏีกา พระพุทธรักขิตาจารย� ลังกา พุทธศตวรรษท่ี ๑๗

๓ อรุณวตีสูตร ไม$ปรากฏชื่อผู�แต$ง สันนิษฐานว$าแต$งข้ึน

ท่ีเมืองหริภุญชัย

ก$อน พ.ศ. ๑๘๘๘

๔ โลกุปป9ตติ พระสิริสมันตภัทท

บัณฑิตเถระ

พุกาม ประเทศพม$า สมัยพระเจ�านรปติสิทธู

พ.ศ. ๑๗๑๖

๕ โอกาสโลกทีปนี พระสังฆราชปตูจี พระสังฆราชปตูจี สมัยพระเจ�าสโตมิ

นพญา พ.ศ. ๑๙๐๗ –

๑๙๑๐

๖ โลกทีปกสาร พระสังฆราชเมธังกร สันนิษฐานว$าแต$งข้ึน

ท่ีเมืองเมาะตะมะ

พม$า หรือท่ีเมือง

สุโขทัย

พ.ศ. ๑๙๐๔ – ๒๐๖๓

๗ จักกวาฬทีปนี พระสิริมังคลาจารย� เชียงใหม$ พ.ศ. ๒๐๖๓

๘ โลกสัณฐานโชตรตนคัณฐี ไม$ปรากฏชื่อผู�แต$ง สันนิษฐานว$าแต$งข้ึน

ในประเทศไทยสมัย

อยุธยา

พ.ศ. ๒๐๖๓ – ๒๒๙๐

๕๑ สุภาพรรณ ณ บางช�าง, “วรรณกรรมโลกศาสตร�ในพุทธศาสนาเถรวาท,” ใน เอกสารประกอบการประชุมเชิงวิชาการ เรื่อง “วรรณกรรมเก่ียวกับโลกศาสตร�และสุภาษิตพระร-วง,” (บัณฑิตศึกษาภาควิชาภาษาไทย จุฬาลงกรณ�มหาวิทยาลัย, วันท่ี ๘ กันยายน ๒๕๒๗ ณ ห�องประชุมสารนิเทศ,) หน�า ๒.

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๗๗

คัมภีร�ดังกล$าวได�เสนอแนวคิดเก่ียวกับจักรวาลไว�มีท้ังส$วนท่ีคล�ายคลึงกันและแตกต$างกัน แต$คัมภีร�ท่ี

กล$าวถึงจักรวาลอย$างกว�างขวางท่ีสุดได�แก$ คัมภีร�จักกวาฬทีปนี เนื่องจากได�อธิบายเก่ียวกับภูมิวิทยา มีภูเขา

แม$น้ํา สระ บ$อน้ํา ทวีป ปNา มนุษย� เทวดา และอมนุษย� ท่ีอาศัยอยู$ในจักรวาล เป"นต�น

วรรณกรรมโลกศาสตร�จึงถือเป"นวรรณกรรมท่ีอธิบายเรื่องโลกและจักรวาลตามคตินิยมทางพุทธศาสนา

ท่ีมีปรากฏในพระไตรป�ฎกและอรรถกถา ซ่ึงนักปราชญ�ทางพุทธศาสนาได�นํามารจนาในรูปแบบต$างๆ เป"นการ

สะท�อนให�เห็นภาพของโลกและจักรวาลทางภูมิศาสตร� แสดงให�เห็นความเปลี่ยนแปลงไม$แน$นอนของธรรมชาติ

อันจะมีผลให�เกิดความสังเวชใจ เพ่ือให�คนท้ังหลายละเว�นจากการกระทําบาป ประกอบแต$กรรมดีด�วยความไม$

ประมาท๕๒

เห็นได�ว$าโครงสร�างคัมภีร�ประเภทไตรภูมิและคัมภีร�โลกศาสตร�มีการกล$าวถึงโลกและจักรวาลท่ี

เชื่อมโยงสัมพันธ�กันในรูปแบบต$างๆ ดังนั้น หากจะกล$าวว$าคัมภีร�ประเภทอ่ืนๆ เช$น ตํานานหมาเก�าหาง นิทาน

ควายให�กําเนิดคน ปรัมปราไทอาหม ปูNสังกะสา ย$าสังกะสี หรือคัมภีร�ปฐมกัป เป"นต�น อันเป"นแนวคิดด้ังเดิม

เก่ียวกับการกําเนิดโลกและจักรวาลของชนชาติไทยในแถบเอเชียอาคเนย�แล�ว ก็ถือได�ว$าคัมภีร�หรือตํานาน

เหล$านี้มีเนื้อหาเก่ียวข�องกับไตรภูมิแบบด้ังเดิมของชนชาติไทยได�ด�วย

ตํานานหมาเก&าหาง กล$าวถึงความเป"นมาของข�าวซ่ึงเป"นเรื่องเล$าของชาวจ�วงในมณฑลกวางสี

ประเทศจีนไว�ว$า “ครั้งนั้นมีหมา ๙ หางตัวหนึ่งข้ึนไปบนสวรรค� แล�วเอาหางท้ังเก�าจุ$มลงไปในกองข�าวของ

สวรรค� เพ่ือขโมยพันธุ�ข�าวมาให�มนุษย� พันธุ�ข�าวสวรรค�ก็ติดท่ีหางท้ัง ๙ แล�วหนีลงมา แต$เทวดาเห็นก$อน จึงไล$

ตาม แล�วใช�เทพอาวุธฟาดฟ9นหมาท่ีขโมยพันธุ�ข�าว เทพอาวุธฟาดถูกหางขาดไป ๘ หาง หมาจึงเหลือหางเดียว

พร�อมพันธุ�ข�าวท่ีติดหางหมามาให�มนุษย�”๕๓

นิทานควายให&กําเนิดคน เป"นคําบอกเล$าเคล�านิทานเก่ียวกับควายให�กําเนิดคนในอุษาคเนย� ซ่ึงมีลักษณะคล�ายคลึงกับเรื่อง “ข าวปลาหมาเก าหาง ประชุมคําบอกเล�าเก�าแก�เก่ียวกับกําเนิดต นข าว” อันเป"นเรื่องเล$าเก่ียวกับความเชื่อว$าด�วย คน ข�าว ควาย ในสังคมอุษาคเนย� เรื่องเล$าเก$าแก$ของกลุ$มชนสองฝ9�งโขงเก่ียวกับควายให�กําเนิดคน มีอยู$หลายสํานวนท่ีเป"นลายลักษณ�อักษรปรากฏอยู$ในพงศาวดารล�านช�างว$า “บรรพบุรุษคนถือกําเนิดเกิดมาจากลูกน้ําเต าปุงท่ีงอกออกมาจากซากกะโหลกควายท่ี พระยาแถนส�งมายังโลก จนเม่ือปูFผู วิเศษเอาเหล็กเผาไฟกับสิ่วแทงน้ําเต าเป7นรู คนเราก็พรั่งพรูออกมาแบ�งกันเป7น ๕ พวก”

๕๒ วารุณี ศิริวัฒนธนา, การศึกษาเรื่องไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา, (กรุงเทพฯ: สาขาวิชาภาษาไทย ภาควิชาภาษาไทย, บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๓๑), หน�า ๑.

๕๓ สุจิตต� วงษ�เทศ, ข&าวปลาหมาเก&าหาง : ประชุมคําบอกเล-าเก-าแก-เก่ียวกับกําเนิดต&นข&าว, (กรุงเทพฯ: มติชน, ๒๕๔๖).

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๗๘

ส$วนชาวลัวะเล$าว$า “นอกจากวัวจะสอนมนุษย0ให รู จักกินข าวแล ว หญิง-ชายยังรู จักการมีลูกด วยการเลียนแบบพฤติกรรมของวัวอีกด วย ชาวลัวะเลยยกย�องวัวให เป7นผู สร างโลก”๕๔

ตํานานท้ังสองเรื่องนี้ชี้ให�เห็นแนวความคิดด้ังเดิมของชาวอุษาคเนย�ท่ีกล$าวถึงการสร�างโลกมนุษย�

เทวดา สวรรค� และการดํารงอยู$ของสรรพสัตว� อันเป"นแนวคิดด้ังเดิมก$อนท่ีศาสนาต$างๆ จะเข�ามามีอิทธิพลต$อ

ชุมชนในแถบนี้ ดังนั้นแนวคิดแบบไตรภูมิของชาวอุษาคเนย�จึงดํารงอยู$เช$นนี้มาเนิ่นนานแล�ว และถือเป"น

พัฒนาการเริ่มต�นของแนวคิดเก่ียวกับโลกท้ัง ๓ หรือไตรภูมิ

ปรัมปราไทอาหม กล$าวถึงวิถีชีวิตของชาวไทท่ีอาศัยอยู$เป"นชนชาติ ยึดโยงอยู$ด�วยภาษาและวัฒนธรรม

เดียวกัน มีมโนภาพเรื่องฟ�า เทพเจ�า จิตวิญญาณ ขวัญบ�านขวัญเมือง และสิ่งมีชีวิตเหนือธรรมชาติ โดยจักรวาล

ทัศน�เก่ียวกับ ฟ�า-ขวัญ-เมือง ของไทอาหมเป"นระบบความเชื่อต�นรากหรือศาสนาด้ังเดิมของชนเผ$าไท ซ่ึงสําคัญ

ยิ่งต$อพัฒนาการของสังคมระยะต�น ท่ียังมีการรวบรวมชุมชนย$อยกระชับเข�าเป"นสังคมเดียว โดยแต$ละชุมชน

ยังคงอํานาจอิสระของตนอยู$๕๕

ตํานานด้ังเดิมท่ีเป"นแนวคิดความเชื่อแบบไตรภูมิซ่ึงถือว$าทันสมัยและมีโครงสร�างคล�ายกับไตรภูมิมากท่ีสุดและแพร$หลายในสังคมอุษาคเนย�ได�แก$ เรื่อง ปู�สังกะสา ย�าสังกะสี หรือปฐมกัปป

ตํานานความเช่ือ เรื่อง ปูUสังกะสา ย-าสังกะสี๕๖ กล$าวถึงอดีตกาลได�เกิดแผ$นดินและสิ่งมีชีวิตข้ึนในโลกนี้ มีท้ังสวรรค�นรก อเวจี ครุฑ นาค เทวดา พระอินทร� พระพรหม และพระอาทิตย�พระจันทร�แต$ยังไม$มีแสงส$องมายังพ้ืนโลก ได�บังเกิดอากาศแปรปรวน มืดมัว นานเข�าก็บังเกิดมีเมฆ ควันลอยอยู$ในอากาศ มีลมแรงพัดเมฆควันลอยไปมา เคว�งคว�างไปทางเหนือทีหนึ่ง แล�วก็ลอยมาทางใต�หาทิศทางไม$ได� เป"นอย$างนั้นอยู$นานแสนนานจึงได�บังเกิดเป"นน้ํา มหาสมุทร ในคัมภีร�เรียกว$า “ปฐมมูล ปฐมกัปป�”

ก$อนท่ีจะมีปลาอานนท�หนุนแผ$นดินนั้น มีเพียงมหาสมุทรลอยไปมาอยู$ในอากาศ ลมพัดลอยเคว�งคว�างไปมาหาทิศทางไม$ได� ลมพัดน้ําอยู$นานจนเกิดเป"นแผ$นดินเล็กๆ แผ$นดินเล็กๆ นี้แยกออกเป"นสองส$วน ลอยไปในมหาสมุทร ต$อมาอีกนานแผ$นดินท้ังสองก็เริ่มขยายตัวใหญ$ข้ึน บังเกิดมนุษย�ผู�ชายอยู$บนแผ$นดินหนึ่งชื่อว$า “ปูNสังไกยสา” และเกิดมนุษย�ผู�หญิงอีกแผ$นดินหนึ่งชื่อว$า “ย$าสังไกยสี” มนุษย�คู$แรกท้ังสองนี้เกิดจากการรวมตัวของสรรพสิ่งต$างๆ ป9�นรูปสัตว�ก็เป"นสิ่งมีชีวิตจริงๆ มนุษย�คู$แรกท้ังสองนี้ได�สร�างสรรพสิ่งข้ึนในโลก

อยู$ต$อมาเกิดลมพายุพัดพาแผ$นดินท้ังสองลอยไปตามน้ํามาพบกัน ปูNสังไกยสา ย$าสังไกยสี ก็ได�พูดคุยกันและอยู$ด�วยกัน แล�วจึงคิดจะสร�างมนุษย�ชายหญิงเพ่ิมเติมเพราะรู�ว$าการท่ีมีผู�คนมากๆ จะสนุกสนานกว$าอยู$ผู�เดียวเหมือนแต$ก$อนท่ีแผ$นดินยังแยกกัน มนุษย�ชายหญิงท่ีปูNสังไกยสา ย$าสังไกยสี สร�างข้ึนมามากมาย รวมกันอยู$ ครั้นอยู$รวมกันนานวันเข�า ธรรมชาติก็ดลใจให�เกิดตัณหาแก$มนุษย�ท้ังหลาย คนท่ีมีตัณหาสมสู$กันจึงมี

๕๔ สุจิตต� วงษ�เทศ, ควายให&กําเนิดคน, (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ�ศิลปวัฒนธรรม, ๒๕๔๘). ๕๕ รณี เลิศเล่ือมใส, จักรวาลทัศน� ฟ̂า-ขวัญ-เมือง คัมภีร�โบราณไทอาหม, (กรุงเทพฯ: วิถีทรรศน�, ๒๕๔๔). ๕๖ สุภณ สมจิตศรีป9ญญา, ปูUสังกะสา ย-าสังกะสี, (มหาสารคาม: ศูนย�ศิลปวัฒนธรรม วิทยาลัยครูมหาสารคาม, ๒๕๓๕).

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๗๙

ลูกหลานสืบต$อมา เพราะมีตัณหาสมสู$กันมนุษย�ท่ีปูNสังไกยสา ย$าสังไกยสี สร�างมานั้นจึงมีรูปร$างเปลี่ยนเป"นแก$ชรา และมนุษย�ชายหญิงก็ยิ่งมากทวีคูณสืบต$อมาถึงทุกวันนี้

ในตํานานยังเล$าถึงการสร�างโลกสร�างจักรวาลของปูNย$าท้ังสองว$า ครั้นสร�างมนุษย�ชายหญิงแล�ว ปูNย$าท้ังสองก็สร�างเขาพระสุเมรุเป"นแกนกลางของจักรวาล มีทวีปท้ังสี่ คือ ชมพูทวีป อุตรกุรุทวีป บุรพวิเทหทวีป และอมรโคยานทวีป อยู$ท้ังสี่ทิศของเขาพระสุเมรุ สร�างเขาสัตภัณฑ�คีรี ๗ เทือกเขาล�อมรอบเขาพระสุเมรุ มี เนมินธร ยุคนธร อิสินธร กรวิก สุทัสน� อัสกัณ และวิตกคีรี และมีแม$น้ําล�อมรอบเขาท้ังเจ็ด ซ่ึงเชื่อว$าคือทะเลสีทันดร หลังจากนั้นก็ให�พระอาทิตย�และพระจันทร�ส$องแสงและเดินรอบจักรวาล ทวีปท้ังสี่ก็ได�รับแสงอาทิตย�โดยครบถ�วน แล�วจึงเกิดราศี ๑๒ ราศี และฤดูท้ังสาม มีพระอาทิตย�เป"นตาโลกมาต้ังแต$ปฐมกัป ชักรถผ$านเขาพระสุเมรุผ$านจักรวาลโดยรอบ และเดินเร็วกว$าพระจันทร� พระจันทร�จึงถูกพระอาทิตย�บังแสงเกิดเป"นเดือนดับ (ข�างแรม) และหากพระอาทิตย�ไม$บังแสงจันทร�จะเกิดเดือนเพ็ญ (เดือนเต็มดวงในวันเพ็ญ)

ณ ชมพูทวีป ท่ีเชิงเขาพระสุเมรุมีทางน้ําไหลออกมา ๔ ทาง คือ ทางปากราชสีห� ทางปากช�างแก�ว ทางปากม�าและทางปากวัวอุสุภราช ไหลรอบเขาพระสุเมรุออกมาผ$านโขดหิน ภูผาจนมาเป"น แม$น้ํามูล แม$น้ําโมง และแม$น้ําอโนมา มีสระอโนดาตน้ําใสสะอาด พ้ืนเป"นทรายเงินทรายทองริมท$าน้ํา ปูNสังไกยสาย$าสังไกยสีได�ตกแต$งเป"นท่ีบําเพ็ญเพียรของพระพุทธเจ�า และพระป9จเจกพุทโธ และพวกฤาษี

ณ ท่ีแห$งนั้นได�เกิดดอกไม�งามสะพรั่งในบริเวณฝ9�งน้ํา ท้ังแม$น้ําคงคา ยมุนา อจิรวดี สรภู มหิมหาสาคเรศ น้ําไหลเรื่อยต$อไป แผ$กว�างสาขาอยู$ในชมพูทวีป มีแม$น้ําของ (โขง) เป"นเค�าในภาคพ้ืนชมพูทวีปและมีเกาะลังกาอยู$ฟากน้ํา ปูNสังไกยสาย$าสังไกยสีเป"นสามีภรรยาท่ีสร�างสรรพสิ่งในโลก และได�สั่งสอนให�มนุษย�โลกต้ังตนอยู$ในศีล สร�างกุศลบําเพ็ญ เพ่ือจะได�ไปเกิดในสวรรค� หากใครอยากจะไปเกิดอยู$ในนรกอเวจี ก็ให�สร�างกรรมเวร จะได�จมอยู$ใต�นรกอเวจี๕๗

ตํานาน เรื่องเล$า และนิทานปรัมปราต$างๆ เหล$านี้ ดํารงอยู$ในอุษาคเนย�มานานก$อนท่ีจะได�รับอิทธิพล

ทางศาสนา และเนื้อหาต$างๆ มักจะกล$าวถึงมิติของไตรภูมิเสมอ เม่ือความเชื่อเรื่องไตรภูมิและจักรวาลซ่ึงถือ

เป"นองค�ความรู�ท่ีมาจากชมพูทวีปหรืออินเดียในพ้ืนท่ีส$วนใดส$วนหนึ่ง มิใช$ครอบคลุมท้ังหมดอันปรากฏอยู$ใน

คัมภีร�พระเวทของศาสนาพราหมณ� แพร$หลายมายังดินแดนอ่ืน เช$น อุษาคเนย�ท่ีหมายรวมถึงประเทศไทย อันมี

พระพุทธศาสนาประดิษฐานเป"นหลักใหญ$๕๘ เป"นต�น จึงถูกนําเข�ามาผสมผสานกับแนวคิดด้ังเดิมเหล$านี้เข�าไป

ด�วยอย$างกลมกลืน นั้นแสดงว$า นอกจากคัมภีร�ท่ีมีชื่อเรียกว$าไตรภูมิแล�ว ตํานาน เรื่องเล$า นิทานปรัมปราต$างๆ

ดังกล$าวแล�วก็อาจอนุโลมได�ว$าเป"นส$วนหนึ่งของแนวคิดแบบไตรภูมิด�วย

พระพุทธศาสนาเข�ามาสู$ดินแดนท่ีเป"นประเทศไทยในป9จจุบันเม่ือประมาณ พ.ศ. ๒๓๖ สมัยเดียวกันกับ

ประเทศศรีลังกา ด�วยการส$งพระสมณทูตไปเผยแผ$พระพุทธศาสนาในประเทศต$างๆ ๙ สาย โดยการอุปถัมภ�

๕๗ นิทานพ้ืนบ&าน-ปูUสังกะสา ย-าสังกะสี, เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๑๖ เมษายน ๒๕๕๕, เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://นิทานพ้ืนบ�าน.itemedia.org/นิทานพ้ืนบ�าน-ปูNสังกะส/

๕๘ รุ$งโรจน� ภิรมย�อนุกูล, ไตรภูมิ : จักรวาลทัศน�ของชาวพุทธ “ความเชื่อ” กับ “ภูมิวัฒนธรรม,” เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๑๗ เมษายน ๒๕๕๕, เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www.lek-prapai.org/watch.php?id=196

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๘๐

ของพระเจ�าอโศกมหาราช กษัตริย�อินเดียในขณะนั้น เดิมประเทศไทยรวมอยู$ในดินแดนท่ีเรียกว$าสุวรรณภูมิ ซ่ึง

มีขอบเขตกว�างขวาง ในป9จจุบันหมายถึงพ้ืนท่ีใน ๗ ประเทศ ได�แก$ ไทย พม$า ศรีลังกา เวียดนาม กัมพูชา ลาว

มาเลเซีย โดยสันนิษฐานว$ามีศูนย�กลางของสุวรรณภูมิอยู$ท่ีจังหวัดนครปฐมของประเทศไทย เนื่องจากได�พบ

โบราณวัตถุท่ีสําคัญ เช$น พระปฐมเจดีย� และรูปธรรมจักรกวางหมอบเป"นหลักฐานสําคัญ เป"นต�น แต$ประเทศ

พม$าก็สันนิษฐานว$ามีศูนย�กลางอยู$ท่ีเมืองสะเทิม ภาคใต�ของประเทศพม$า เช$นเดียวกัน อย$างไรก็ตาม เป"นท่ีตก

ลงกันว$าพระพุทธศาสนาได�เข�ามาสู$สุวรรณภูมิในยุคนี้ นําโดยพระโสณะและพระอุตตระ พระเถระชาวอินเดียท่ี

เดินทางมาเผยแผ$พระพุทธศาสนาในแถบนี้ จนเจริญรุ$งเรืองมาตามลําดับ ดังนั้น อิทธิพลทางศาสนาจึงเริ่มเข�า

มาในสังคมไทยมากข้ึนพร�อมกับแนวคิดเรื่องจักรวาลวิทยาในทางพระพุทธศาสนา ซ่ึงกล$าวถึงการเกิดข้ึนแห$ง

จักรวาลต$างๆ ท้ังกําเนิดของโลกและจักรวาล และเทหวัตถุท้ังหลาย เช$น ดวงอาทิตย� ดวงจันทร� ดาวเคราะห�อัน

เป"นความรู�ทางจักรวาลวิทยา เป"นต�น นอกจากนี้ยังแสดงรายละเอียดเพ่ิมเติมเก่ียวกับสิ่งมีชีวิตและลักษณะของ

ชีวิตหลายชนิดท่ีอาศัยอยู$ในจักรวาลอีกด�วย๕๙

คัมภีร�ในพระพุทธศาสนาท่ีปรากฏแนวคิดเรื่องจักรวาลวิทยา คือ คัมภีร�อัคคัญญสูตร ซ่ึงพระพุทธเจ�า

ทรงแสดงให�เห็นถึงแนวความคิดดังกล$าวว$า ในอดีตกาลนั้นโลกนี้เคยพินาศไปแล�วและสัตว�ท้ังหลายต$างก็ไปเกิด

ในชั้นอาภัสสรพรหม ต$อเม่ือโลกอุบัติข้ึนมาใหม$ สัตว�เหล$านั้นก็จุติมาสู$โลกนี้ ด�วยการเกิดข้ึนจากใจ กินปtติเป"น

อาหาร มีแสงสว$างในตัว แล$นไปได�ในอากาศ มีสภาพเหมือนชั้นอาภัสสรพรหม ในขณะท่ีโลกวิวัฒนาการข้ึนมา

ใหม$ๆ นั้น จักรวาลท้ังจักรวาลยังคงมีแต$น้ํา ไม$มีแสงสว$าง มีแต$ความมืด ไม$มีดวงอาทิตย�และดวงจันทร� ไม$มีดาว

นักษัตรทุกชนิด ไม$มีกลางวันและกลางคืน ไม$ปรากฏเวลาเป"นเดือน เป"นปt มนุษย�ท่ีจุติจากอาภัสสรพรหม อาศัย

อยู$ในโลกตอนนั้น ไม$ปรากฏเพศชาย และเพศหญิง แต$ก็รู�ตัวว$าเป"นสัตว�มนุษย� ๖๐

แนวคิดดังกล$าวแม�จะไม$ได�บ$งบอกถึงจุดกําเนิดโดยตรงของจักรวาลแต$ก็ถือได�ว$าเป"นมุมมองเก่ียวกับ

โลกและจักรวาลในพระพุทธศาสนาแล�ว ส$วนโครงสร�างของโลกและจักรวาลมีการกล$าวถึงกระจัดกระจายท่ัวไป

ในพระสุตตันตป�ฎก เช$น ๑) ลักษณะของจักรวาลหนึ่งๆ ท่ีกําหนดขอบเขตความกว�างของทางโคจรของพระ

อาทิตย�และพระจันทร� แต$ละจักรวาลประกอบด�วยพระอาทิตย� พระจันทร� เขาสิเนรุ ชมพูทวีป อปรโคยานทวีป

อุตตรกุรุทวีป ปุพพวิเทหทวีป มหาสมุทร เทวโลกชั้นต$างๆ มีชั้นจาตุมมหาราชิก ชั้นดาวดึงส� ชั้นยามา ชั้นดุสิต

ชั้นนิมมานรดี ชั้นปรนิมมิตวสวัสวตี ไปจนถึงพรหมโลก จักรวาลพันจักรวาลรวมกันเรียกว$า โลกธาตุขนาดเล็ก

๕๙ Mc. Govern, William Montgomery, A Manual of Buddhist Philosophy, (Lucknow : OriantalReprinters, 1976), page 8.

๖๐ พระไตรป�ฎก เล$มท่ี ๑๑ พระสุตตันตป�ฎก เล$มท่ี ๓ ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค, อัคคัญญสูตร, เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๒๖ มีนาคม ๒๕๕๕, เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=11&A=1703&Z=2129

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๘๑

จํานวนล�านจักรวาลเป"นโลกธาตุขนาดกลาง จํานวนแสนโกฏิจักรวาลรวมเป"นโลกธาตุขนาดใหญ$๖๑ ๒) สิ่งมีชีวิต

ท้ังหลายในโลกและจักรวาลมีกําเนิด ๔ ลักษณะ คือ ชลาพุชะ สัตว�ท่ีเกิดในครรภ� อัณฑชะ สัตว�ท่ี

เกิดในไข$ สังเสทชะ สัตว�ท่ีเกิดในไคล และโอปปาติกะ สัตว�ท่ีผุดข้ึน๖๒ 3) สิ่งมีชีวิตท้ังหลายท่ีเกิดมามี

รูปแบบการดําเนินชีวิตท่ีแตกต$างกันไปตามผลกรรมของตนเป"น ๕ คติ คือ นิรยะ ติรัจฉานโยนิ เปรตวิสัย

มนุษย� และเทวดา๖๓ เป"นต�น

สําหรับโครงสร�างจักรวาลวิทยาในไตรภูมิพระร$วงนั้นพบว$าในงานวิจัยของสุภาพรรณ ณ บางช�าง๖๔ ท่ี

ได�นํามาอธิบายถึงแนวคิดนี้เป"นครั้งแรก ซ่ึงเป"นแนวคิดท่ีเป"นพ้ืนฐานให�เกิดขนบธรรมเนียมประเพณีไทย โดย

จําแนกย$อยออกเป"นเรื่องของโครงสร�างไตรภูมิและเรื่องสาระไตรภูมิ

โครงสร&างไตรภูมิ ให�ภาพของจักรวาลตามคติพุทธศาสนาเถรวาทท่ีพัฒนาข้ึนหลังสมัยพุทธกาล นั่นคือ

ภาพจักรวาลท่ีมีเขาพระสุเมรุเป"นแกนกลาง จากเขาพระสุเมรุลงมามีดินแดนอันเป"นท่ีอยู$อาศัยของสิ่งมีชีวิต

ต$างๆ ท่ีสําคัญคือชมพูทวีป ซ่ึงเป"นท่ีอยู$ของมนุษย� เบ้ืองตํ่าลงไปเป"นท่ีอยู$ของสัตว�ในอบายและนรกท่ีได�รับความ

ทุกข�ทรมานด�วยประการต$างๆ เหนือเขาพระสุเมรุข้ึนไปเป"นท่ีอยู$ของเทวดา ต้ังแต$เทวดาในระดับกามภูมิ สูงข้ึน

ไปถึงเทวดาในระดับรูปภูมิและอรูปภูมิท่ีเรียกว$า พรหม ดังนั้นจักรวาลพุทธศาสนาจึงประกอบด�วย ๓ ชั้นสูงไป

หาตํ่า คือ อรูปภูมิ เป"นท่ีอยู$ของพรหมหรือพรหมโลก รูปภูมิ เป"นท่ีอยู$ของเทวดาระดับสูง รวมเทวดาท้ัง

ระดับสูงและระดับตํ่าเรียกว$า เทวโลก และกามภูมิ เป"นท่ีอยู$ของเทวดาระดับตํ่า ตํ่าลงไปเป"นมนุษย�และสัตว�

เดรัจฉาน ตํ่าท่ีสุดเป"นอบายภูมิ

ส$วนสาระไตรภูมินั้นกล$าวถึงชีวิตในไตรภูมิดําเนินไปตามกฏสําคัญ คือ กฎแห$งกรรม และกฎแห$งไตร

ลักษณ� มีความไม$เท่ียงแท� เป"นต�น ด�วยเหตุท่ีมีกฎธรรมชาติดังกล$าว สรรพชีวิตในไตรภูมิจึงควรกระทํากรรมดี

เพ่ือยกระดับจิตใจอันหมายถึงการยกระดับสภาพชีวิตท้ังหมดของตนให�สูงข้ึน เสวยชีวิตท่ีดีข้ึน ประณีตข้ึน

ละเอียดข้ึนในกระแสไตรภูมินี้ และโดยเหตุท่ีชีวิตในไตรภูมิเป"นชีวิตท่ีไม$สมบูรณ�ถึงจะละเอียดประณีตในทางจิต

และสภาพชีวิตอย$างไรก็ยังอยู$ในเง่ือนไขของกฎแห$งกรรมและสภาพไตรลักษณ�นั้น ดังนั้น เป�าหมายสูงสุดของ

๖๑ พระไตรป�ฎก เล$มท่ี ๒๐ พระสุตตันตป�ฎก เล$มท่ี ๑๒ อังคุตตรนิกาย เอก-ทุก-ติกนิบาต จูฬนีสูตร, อานันทวรรค, เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๒๖ มีนาคม ๒๕๕๕, เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=20&A=5985&Z=6056

๖๒ พระไตรป�ฎก เล$มท่ี ๑๒ พระสุตตันตป�ฎก เล$มท่ี ๔ มัชฌิมนิกาย มูลป9ณณาสก� มหาสีหนาทสูตร, กําเนิด ๔, เ ข� า ถึ ง เ ม่ื อ วั น ท่ี ๑ ๖ เ ม ษ า ย น ๒ ๕ ๕ ๕ , เ ข� า ถึ ง ไ ด� จ า ก เ ว็ บ ไ ซ ต� http://www.84000.org/tipitaka/ pitaka_item/ v.php?B=12&A=2296&Z=2783

๖๓ พระไตรป�ฎก เล$มท่ี ๒๐ พระสุตตันตป�ฎก เล$มท่ี ๑๒ อังคุตตรนิกาย เอก-ทุก-ติกนิบาต, เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๑๖ เมษายน ๒๕๕๕, เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=20&A=1003&Z=1058&pagebreak=0

๖๔ สุภาพรรณ ณ บางช�าง, ขนบธรรมเนียมประเพณี : ความเชื่อและแนวการปฏิบัติในสมัยสุโขทัยถึงสมัยอยุธยาตอนกลาง, (กรุงเทพฯ: โครงการเผยแพร$ผลงานวิจัย ฝNายวิจัยจุฬาลงกรณ�มหาวิทยาลัย, ๒๕๓๕), หน�า ๒๓.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๘๒

ชีวิตจึงอยู$ท่ีการพ�นจากชีวิตในกระแสแห$งกรรมและสภาพไตรภูมิ บรรลุถึงชีวิตเหนือไตรภูมิซ่ึงเรียกว$า นิพพาน

คือ สภาวะท่ีดับทุกข�สิ้นเชิง

จากคติความเชื่อเรื่องจักรวาลวิทยาในไตรภูมิจะเห็นได�ว$า จักรวาลวิทยาเป"นโครงสร�างหลักของ

วรรณกรรมเรื่องไตรภูมิโดยแท� และส$งอิทธิพลให�เกิดคัมภีร�ประเภทไตรภูมิต$อมาในสมัยหลัง ท้ังการคัดลอกไตร

ภูมิใหม$และสร�างข้ึนใหม$ท้ังฉบับในส$วนต$างๆ ของประเทศไทย ดังท่ีค�นพบเพ่ิมข้ึนกระท่ังป9จจุบัน อย$างไรก็ดี

เราปฏิเสธไม$ได�ว$า แนวคิดดังกล$าวมีกําเนิดมาจากเรื่องราวการสร�างโลกจากตํานาน คัมภีร� หรือเรื่องเล$าต$างๆ

ต$อเม่ือศาสนาเจริญรุ$งเรืองข้ึนนักปราชญ�ผู�นําทางศาสนาหรือศาสดาต$างๆ ก็มักจะใช�แนวคิดดังกล$าวมา

เชื่อมโยงกับความเชื่อของคนด้ังเดิม เพ่ือให�ง$ายต$อการเผยแพร$ศาสนาของตน

ประการสําคัญ แม�มีการศึกษาค�นคว�ามากข้ึนเก่ียวกับไตรภูมิท้ังแง$มุมทางศาสนา ด�านศิลปะ หรือด�าน

วรรณกรรมโลกศาสตร� แต$ยังไม$ปรากฏว$าได�มีการศึกษาเปรียบเทียบแนวคิดเรื่องจักรวาลวิทยาในไตรภูมิ

ท�องถ่ินในประเทศไทย และบางคัมภีร�อาจจะเลือนหายไปกับประเพณีสมัยใหม$แล�วบางส$วน การศึกษา

พัฒนาการของแนวคิดเรื่องจักรวาลวิทยาของไตรภูมิในภูมิภาคของประเทศไทยนี้ในสมัยสุโขทัยได�รับอิทธิพล

จากศาสนาพุทธเถรวาทเป"นหลัก แต$เม่ือถึงสมัยกรุงศรีอยุธยาคติความเชื่อดังกล$าวในศาสนาพราหมณ�กลับ

ได�รับการยอมรับมากข้ึน และส$งอิทธิพลของคติความเชื่อในการสร�างวรรณกรรมเรื่องไตรภูมิจนได�รับการ

ส$งเสริมมากในท่ีสุดในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย๖๕ ลักษณะดังกล$าวแสดงให�เห็นว$า แนวคิดจักรวาลวิทยาใน

ไตรภูมิเกิดการแย$งชิงความเป"นใหญ$ระหว$างแนวคิดทางศาสนาพุทธและศาสนาพราหมณ�๖๖ข้ึน อย$างไรก็ตาม

สังคมไทยเป"นสังคมหนึ่งท่ีมีการผสมผสานวัฒนธรรมความเชื่อต$างๆ ได�เป"นอย$างดี เห็นได�จากแรกเริ่มนั้น

แนวคิดจักรวาลวิทยามีอยู$แล�วในชุมชนด้ังเดิมมาก$อนในกลุ$มคนไทตระกูลต$างๆ จนกระท่ังมีการรับเอาศาสนา

พราหมณ�เข�ามาในหมู$ชนชั้นปกครองผสมผสานกับความเชื่อด้ังเดิมอย$างประนีประนอม ต$อมาเม่ือมีการเผยแพร$

พระพุทธศาสนาเข�ามายังดินแดนสุวรรณภูมิ จึงได�รับเอาพระพุทธศาสนามาประดิษฐานตราบจนป9จจุบัน๖๗

สรุป การเกิดข้ึนของไตรภูมิแต$ละสํานวนในประเทศไทยมีจํานวนน�อยเท$าท่ีพบแล�วในป9จจุบัน เช$น ไตรภูมิ

กถา ฉบับพระมหาธรรมราชาลิไท ไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา ฉบับพระยาธรรมปรีชา (แก�ว) ไตรภูมิฉบับบ�านกระบ่ี

๖๕ ธิดา สาระยา, “ไตรภูมิกับการจัดระเบียบความคิดในประวัติศาสตร�สังคมไทย,” ใน ท&องถ่ิน ประวัติศาสตร�ท่ีสัมพันธ�กับสังคมมนุษย�, (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ�เมืองโบราณ, ๒๕๓๙), หน�า ๑๔๘.

๖๖ อภิลักษณ� เกษมผลกูล, “เม่ือพระอิศวรชวนพระพุทธเจ�าซ$อนหา” ต�นเค�าและปริศนาธรรมจากวรรณกรรมท่ีปรากกอนุภาคซ$อนหารหว$างพระอิศวรกับพระพุทธเจ�า, ใน The Journal of the Faculty of Arts Mahidol University, 1, 2 (July 2005): page 15.

๖๗ เรื่องเดียวกัน, หน�า ๑๖.

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๘๓

น�อย ถือเป"นฉบับภาคใต� ไตรภูมิฉบับหอสมุดแห$งชาติกรุงปารีส ไตรภูมิฉบับล�านนา ไตรภูมิฉบับอีสาน และไตร

ภูมิฉบับภาษาเขมร ซ่ึงแปลโดยอําไพ คําโท เป"นต�น ดังนั้น การค�นพบไตรภูมิในจังหวัดนครสวรรค� ซ่ึงเป"น

จังหวัดในภาคกลางของประเทศไทยและมีอายุในช$วงรัชกาลท่ี ๕ นี้ ซ่ึงยังไม$มีการเผยแพร$มาก$อนจึงมีความ

น$าสนใจ เพราะสามารถศึกษาหรือเปรียบเทียบองค�ความรู�จากภูมิป9ญญาท�องถ่ินภาคกลางจากไตรภูมิฉบับนี้กับ

ไตรภูมิฉบับอ่ืนๆ ได� ถึงการแพร$กระจายความเชื่อเก่ียวกับไตรภูมิ ขนบธรรมเนียมท�องถ่ิน หรือรูปแบบวิธีการ

ประพันธ� นอกจากนี้ ไตรภูมิพระสังฆะเป"นวรรณกรรมพุทธศาสนาแท�เพราะประพันธ�ข้ึนโดยพระสงฆ� เพ่ือแสดง

ธรรมเทศนาแก$ประชาชนในท�องถ่ิน อันจะสะท�อนให�เห็นคุณค$าของวรรณกรรมท�องถ่ิน เป"นการเผยแพร$และ

อนุรักษ�รูปแบบวรรณกรรมไตรภูมิซ่ึงเป"นสมบัติของสังคมไทยต$อไป

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๘๔

บรรณานุกรม

กลิ่น คงเหมือนเพชร. “ไตรภูมิ ฉบับบ�านกระบ่ีน�อย.” ในวรรณกรรมทักษิณ วรรณกรรมคัดสรร เล-ม ๑. กรุงเทพฯ: อมรินทร�พริ้นต้ิงแอนด�พับลิชชิ่ง, ๒๕๔๘.

ธิดา สาระยา. “ไตรภูมิกับการจัดระเบียบความคิดในประวัติศาสตร�สังคมไทย.” ใน ท&องถ่ิน ประวัติศาสตร�ท่ีสัมพันธ�กับสังคมมนุษย�. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ�เมืองโบราณ, ๒๕๓๙.

ธีรวัส บําเพ็ญบุญบารมี. โครงการธรรมศึกษาวิจัย สัมมาทิฏฐิ: ศึกษาคัมภีร�พระไตรปRฎก อรรถกถากถาวัตถุและคัมภีร�ทางพุทธศาสนา. กรุงเทพฯ: โครงการอนุรักษ�คัมภีร�มหาบัณฑิตสาขาวิชาพุทธศาสน�ศึกษา มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๕๐.

นิทานพ้ืนบ&าน-ปูUสังกะสา ย-าสังกะสี. เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๑๖ เมษายน ๒๕๕๕. เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://นิทานพ้ืนบ�าน.itemedia.org/นิทานพ้ืนบ�าน-ปูNสังกะสา/

นิยะดา เหล$าสุนทร. ไตรภูมิพระร-วง: การศึกษาท่ีมา. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ�แม$คําผาง, ๒๕๔๓. พระไตรปRฎก เล-มท่ี ๑๑ พระสุตตันตปRฎก เล-มท่ี ๓ ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค, อัคคัญญสูตร. เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๒๖

มีนาคม ๒๕๕๕. เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/ v.php?B =11&A=1703&Z=2129

พระไตรปRฎก เล-มท่ี ๒๐ พระสุตตันตปRฎก เล-มท่ี ๑๒ อังคุตตรนิกาย เอก-ทุก-ติกนิบาต จูฬนีสูตร, อานันทวรรค. เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๒๖ มีนาคม ๒๕๕๕. เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www.84000.org/ tipitaka/pitaka2/v.php?B=20&A=5985&Z=6056

พระไตรปRฎก เล-มท่ี ๑๒ พระสุตตันตปRฎก เล-มท่ี ๔ มัชฌิมนิกาย มูลปMณณาสก� มหาสีหนาทสูตร, กําเนิด ๑เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๑๖ เมษายน ๒๕๕๕. เข�าถึงได�จากเว็บไซต�http://www.84000.org/tipitaka/ pitaka_item/v.php?B=12&A=2296&Z=2783

พระไตรป�ฎก เล$มท่ี ๒๐ พระสุตตันตป�ฎก เล$มท่ี ๑๒ อังคุตตรนิกาย เอก-ทุก-ติกนิบาต. เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๑๖ เมษายน ๒๕๕๕. เข�าถึงได�จากเว็บไซต�http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B =20&A=1003&Z=1058&pagebreak=0

พระพรหมคุณาภรณ� (ประยุทธ� ปยุตฺโต). พจนานุกรมพุทธศาสตร� ฉบับประมวลธรรม. กรุงเทพฯ: เอส.อาร�.พริ้นต้ิง แมส โปรดักส�, ๒๕๕๓.

พระสังฆราชเมธังกร. โลกทีปกสาร. หอสมุดแห$งชาติตรวจชําระเรียบเรียง. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ�มหาจุฬาลงกรณ�ราชวิทยาลัย, ๒๕๒๙.

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, บัณฑิตวิทยาลัย. ดุษฎีบัณฑิต อันดับท่ี ๒. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ�สุขภาพใจ, ๒๕๔๖.

แม$ชีวิมุตติยา(สุภาพรรณ ณ บางช�าง). “จักกวาฬทีปนี ลักษณะเด$น ภูมิป9ญญา และคุณค$า.” ในชุดโครงการวิจัย “วรรณกรรมล&านนา: ภูมิปMญญา ลักษณะเด-น และคุณค-า.” กรุงเทพฯ: สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย, ๒๕๕๔.

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๘๕

ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรุงเทพฯ: นานมีบุ�คส�พับลิเคชั่นส�, ๒๕๔๖.

รณี เลิศเลื่อมใส และจุไรรัตน� แสนใจรักษ�, บรรณาธิการ. ฟ̂า-ขวัญ-เมือง จักรวาลทัศน�ดั้งเดิมของไท: ศึกษาจากคัมภีร�โบราณไทยอาหม. กรุงเทพฯ: มูลนิธีวิถีทรรศน�, ๒๕๔๔.

รุ$งโรจน� ภิรมย�อนุกูล. ไตรภูมิ: จักรวาลทัศน�ของชาวพุทธ “ความเช่ือ” กับ “ภูมิวัฒนธรรม.” เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๑๗ เมษายน ๒๕๕๕. เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www.lek-prapai.org/watch.php?id= 196

วารุณี ศิริวัฒนธนา. การศึกษาเรื่องไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา. กรุงเทพฯ: สาขาวิชาภาษาไทย ภาควิชาภาษาไทย, บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๓๑.

สถานีวิทยุกระจายเสียงแห$งประเทศไทย. “จักรวาล.” ในบทวิทยุรายการ “รู& รัก ภาษาไทย.” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห$งประเทศไทย เม่ือวันท่ี ๑ กันยายน พ.ศ. ๒๕๕๓ เวลา ๗.๐๐ – ๗.๓๐ น., เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๒๖ มีนาคม ๒๕๕๕, เข�าถึงได�จากเว็บไซต�http://www.royin.go.th/th/knowledge /detail.php?ID=3789

สถานีวิทยุกระจายเสียงแห$งประเทศไทย. “จักรวาล.” ในบทวิทยุรายการ “รู& รัก ภาษาไทย.” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห$งประเทศไทย เม่ือวันท่ี ๓ กันยายน พ.ศ. ๒๕๕๓ เวลา ๗.๐๐ – ๗.๓๐ น. เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๒๖ มีนาคม ๒๕๕๕. เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www.royin.go.th/th/know ledge/detail.php?ID=3791

สถานีวิทยุกระจายเสียงแห$งประเทศไทย. “จักรวาล.” ในบทวิทยุรายการ “รู� รัก ภาษาไทย.” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห$งประเทศไทย เม่ือวันท่ี ๒ กันยายน พ.ศ. ๒๕๕๓ เวลา ๗.๐๐ – ๗.๓๐ น. เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๒๖ มีนาคม ๒๕๕๕. เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www.royin.go.th/th/know ledge/detail.php?ID=3790

สุจิตต� วงษ�เทศ. ข&าวปลาหมาเก&าหาง: ประชุมคําบอกเล-าเก-าแก-เก่ียวกับกําเนิดต&นข&าว. กรุงเทพฯ: มติชน, ๒๕๔๖.

_______. ควายให&กําเนิดคน. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ�ศิลปวัฒนธรรม, ๒๕๔๘. สุภณ สมจิตศรีป9ญญา. ปูUสังกะสา ย-าสังกะสี. มหาสารคาม: ศูนย�ศิลปวัฒนธรรม วิทยาลัยครูมหาสารคาม,

๒๕๓๕. สุภาพรรณ ณ บางช�าง. “วรรณกรรมโลกศาสตร�ในพุทธศาสนาเถรวาท.” ใน เอกสารประกอบการประชุมเชิง

วิชาการ เรื่อง “วรรณกรรมเก่ียวกับโลกศาสตร�และสุภาษิตพระร-วง.” จัดโดยบัณฑิตศึกษาภาควิชาภาษาไทย จุฬาลงกรณ�มหาวิทยาลัย, วันท่ี ๘ กันยายน ๒๕๒๗ ณ ห�องประชุมสารนิเทศ.

_______. ขนบธรรมเนียมประเพณี: ความเช่ือและแนวการปฏิบัติในสมัยสุโขทัยถึงสมัยอยุธยาตอนกลาง. กรุงเทพฯ: โครงการเผยแพร$ผลงานวิจัย ฝNายวิจัยจุฬาลงกรณ�มหาวิทยาลัย, ๒๕๓๕.

สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา. น้ําบ-อเกิดแห-งวัฒนธรรมไทย. กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนาพานิช, ๒๕๒๙. สํานักนายกรัฐมนตรี. สมุดภาพไตรภูมิบุราณฉบับกรุงธนบุรี. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ�ยูไนเต็ดโปรดักชั่น, ๒๕๒๕. เสถียรโกเศศ, [นามแฝง]. เล-าเรื่องในไตรภูมิ. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ�คลังวิทยา, ๒๕๑๘.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๘๖

ศิราพร ณ ถลาง . การวิ เคราะห�ตํ านานสร&างโลกของคนไท. นนทบุรี : สาขาวิ ชา ศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, ๒๕๓๙.

อภิลักษณ� เกษมผลกูล, “เม่ือพระอิศวรชวนพระพุทธเจ�าซ$อนหา” ต&นเค&าและปริศนาธรรมจากวรรณกรรมท่ีปรากฏอนุภาคซ-อนหารหว-างพระอิศวรกับพระพุทธเจ&า. ใน The Journal of the Faculty of Arts Mahidol University, 1, 2 (July 2005): 15.

Mc. Govern, William Montgomery. A Manual of Buddhist Philosophy. Lucknow: Oriantal Reprinters, 1976.

Stein, Rebecca L., & Stein, Philip L. The anthropology of religion, magic and witchcraft. Boston, MA : Pearson, 2005.

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๘๗

พระไตรภูมิพระสังฆะ วัดเกยไชยเหนือ อําเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค�

๏ หน&าต&นหนังสือพระไตรภูมิพระสังฆะ ป�กุน เดือน ๖ ๚๛ ๏ อิติปRโสภะคะวา อะระหังสัมมาสัมพุทโธวิชาจะระณะสัมปMนโน สุคะโตโลกะวิทู อะนุตตะโร ปุรีสะ

ธัมมะสาระถี สัตถาเทวะมนุสสานังพุทโธภะคะวาตี ๏ ภะคะวา อันว$าสมเด็จพระผู�มีพระภาคเป"นอันงาม อะระหัง พระองค�หักเสียแล�ว ซ่ึงสังสาวะ จัก

กล$าวคือ... สัมพุทโธ อันตรัสรู�เญยยะธรรมด�วยท้ังปวงด�วยพระองค�เอง มีโดยประพฤติ...สํานักอยู$ใน วิชาจะระณะสัมปMนโน ประกอบไปด�วยวิชาจะระณะ สูคะโต มีพระ...อันงาม โลกะวิธู รู�ซ่ึงท่ีสุดแห$งโลก อะนุตตะโร หาบุคคลจะเปรียบเสมอมิได�...ปุริสธัมมะสาระถี เป"นบุรุษอาชาไนยอันประเสริฐ สัตถาเทวะมนุสสานัง พระองค�เป"นครูแห$งเทวาแลมนุษย�ท้ังปวง พุทโธภะคะวาตี พระองค�คิดอยู$ในอริยมรรคผล ระลึกถึงพระพุทธิเจ�า ๕๖ พระองค�

๏ สวากขาโต ภะคะวะตาธัมโม สันทิฏฐิโก อะการีโก เอหิปMสสิโก โอปะนะยิโก ปMจจะตังเวทิตัพโพ วิญXูหิตี

๏ ธัมโม อันว$าพระธรรม ภะคะวาติ อันสมเด็จพระผู�มีพระภาคเป"นอันงาม สวากขาโต ตรัสพระธรรมเทศนาเป"นอันดี สันทิฏฐิโก ให�เห็นประจักษ�ชั่วนี้แลชั่วหน�า อะกาลิโก... (เป"นสิ่งท่ีปฏิบัติได� และให�ผลได�ไม$จํากัดกาล) ได�ล$อลวงสัตว�ให�หลง เอหิปMสสิโก เป"นท่ีเรียกแห$งสรรพสัตว�ท้ังปวง...ให�...แก�วอันพิสดาร คือพระนิพพานอันสุขุม โอปะนะยิโก สัตว�จําพวกใดมีน้ําใจโอนอ$อนน�อมลงสุภวิ... ทิตัพโพวิญXูหีติ ก็ตรัสรู�อริยมรรคผล เป"นอริยบุคคลอันวิเศษ สิ้นเสียกิเลสท้ังปวง ล$วงเข�าสู$พระนิพพาน ปMจจัตตังเอวัง เท่ียงแท� จึงรําลึกถึงพระธรรมะเจ�า...พระองค�อยู$ดังนี้

๏ สุปะฏิปMนโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ อุชุปะฏิปMนโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ ญายะปะฏิปMนโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ สามีจิปะฏิปMนโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ ยะทีทัง จัตตาริ ปุริสะยุคานิ อัฏฐะปุริสะ ปุคคะลานิ เอสะภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ อาหุเนยโย ปาหุเนยโย ทักขิเณยโย อัญชะลีกะระณีโย อะนุตตะรัง ปุญญักเขตตัง โลกาสาติ.

๏ สาวะกะสังโฆ อันว$าพระสงฆ�อันเป"นอริยสาวก ภะคะวะโต แห$งพระผู�มีพระภาคเป"นอันงาม สุปะฏิปMนโน ประพฤติเล$าเรียนเป"นอันดี อุชุปะฏิปMนโน ปรนนิบัติโดยรู�เห็น สามีจิปะฏิปMนโน ยกข�อปรนนิบัติเป"นใหญ$ จัตตาริ ปุริสะยุคานิ เป"นบุคคล ๘ จําพวก เอสะ มะวะ เอโส ปุคคะโล อันว$าบุคคล ๘ จําพวกนั้น สาวะกะสังโฆ พระสงฆ�สาวกแห$งสมเด็จพระพุทธิเจ�า ผู�มีพระภาคเป"นอันงาม อาหุเนยโย ล�างเสียแล�วซ่ึงอุลามก ปาหุเนยโย นําเสียแล�วซ่ึงอุลาบาปมิได�ก$อเก้ือ ท่ีจะกระทํา...ในวัฏฏะสงสาร ทักขิเณยโย ควรทักขิเณยทาน อัญชะลีกะระณีโย ควรท่ียก...ไว�นมัสการ ปุญญักเขตตัง เป"นเนื้อนาบุญอันเลิศ อะนุตตะรัง อันประเสริฐยิ่ง...โลกัง แห$งโลก ระลึกถึงพระสังฆะ ๑๔ พระองค�แล ๛

๏ ...สัมพุทโธ จะตุวีสะติ อะสังไขยานิ สะถีนสะตะสะหัสสาโกฏิโย เอโกพุทโธปะโม เอโกพุทโธ อันว$าสมเด็จพระพุทธิเจ�าแต$ละพระองค� ปะโมจะยิ ตรัสพระสธรรมโปรดสรรพสัตว�ท้ังปวง ให�พ�นจากวัฏฏะสงสาร ล$วงเข�าสู$พระประทีป...จะตุวีสตีอะสังเขยยานี ได� ๒๔ อสงไขย อัฏฐิสะตะสะหัสสาโกฏิโย กับหกส...กันทุกๆ

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๘๘

พระองค�มา อัมหากัง ปะนะ สัมพุทโธ แม�นอันว$า สมเด็จบวรมะมิน...นารถศาสดาจารญาณะสัพพัญ�ู...บรมครูของเรา พระองค�ได�ตรัสแก$พระประมาที...พุทธีญาณ เหนือท่ีพระรัตนบัลลังก�แก�ววิเชียร ภายร$มไม�พระมหาโพธิ ปะ...เท่ียวลีนลาศตรัสพระสธรรมเทศนา โปรดสรรพสัตว�ท้ังปอง ให�ล$วงเข�าสู$มรรคาเป"นอริยบุคคลอันวิเศษ สิ้นเสียกิเลสท้ังปวง ล$อลวงให�เข�าสู$พระปะระนิพพาน...สังเขยยานี ได� ๒๐ อสงไขย สะลักขัน จะ โกฏีโย กับสามล�าน ๖ แสน ๒ หม่ืน ... (กํา) หนดเท$านั้นยังมิถ�วนพระพุทธเพณี หน$อพระชีนสีห�บูราณมา ฝNายพระวะสาจวน...เข�าสู$พระประระนิพพาน จึงทรงพระอาวัษทะนาการ ดูก็รู�ว$าสัตว�ยังลงช�านานอยู$ ในวัฏฏะสงสาร จัตตารี อะสังเขยยานี ยิ่งได�อีก ๔ อสงไขย วะสะลักขัน จะ โกฏีโย...ล�าน ๔ แสน ๗ หม่ืน ๓ พันตัว ถ�าจะเป"นธาตุวินัย แลธรรมะวินัยควรจะได�ธรรมาพิศมัย ด�วยกําลังพระธาตุแลพระธรรม นียานีกัง จะนําสัตว�จําพวกนั้น ให�เข�าสู$พระปะระนิพพาน แล�วด�วยอนาวรญาณนี้ สมเด็จพระชีนสีห�เจ�า จึงบัญญัติพระวรพุทธศาสนาไว� เพ่ือจะให�ทรงถ�วนท้ัง ๕ พันพระวะสา

๏ ปานาตีปาตาเวระ ผู�ใดได�ฆ$าสัตว�ด�วยมือตนเองก็ดี ผู�ให�คนอ่ืนกระทําก็ดี ผู�นั้นครั้นตายจากมนุษย�โลก จะไปตกอยู$ในสันชีพะนรก ๆ นั้นมีกําแพงเหล็กล�อมรอบแต$ละลูกเป"นเปลวไฟ กว�างยาวแสนโยชน�จัตุรัศมีแต$ขุมใหญ$มีบริวาร ๑๖ ขุม ไกลกันร�อยโยชน� มีหม�อเหล็ก ฆ�อนเหล็ก คีมเหล็ก หอกดาบ คือคาโซ$ตรวน สายบรรทัดเหล็ก ลุกเป"นเปลวไฟ มีภูเขาหินกรด แร�งปากเหล็ก กาปากเหล็ก หนอนเท$าลําตาล หน�าเท$าช�างสาร ยมพระบาลเอาสัตว�ผู�นั้นไปท้ิงลงแล�วขุมบริวารเข�าไปก$อนจนถึงขุมใหญ$ ยืนตามอายุสัตว�ในสันชีพะนรกนั้นฯ จึงถึง...ออกมาตกบริวาร เหมือนดังเข�าเม่ือแรกเข�าไปนั้นฯ ครั้นสิ้นกําหนดในนรกแล�วจึงมาเกิดในมนุษย�โลก เป"นคนโหดร�ายให�สงสาร เป"นปมเปา กลาก เกลื้อน ข้ีเรือน คุดทะราด ได� ๕ ร�อยชาติจึงจะสิ้นกรรม อายุสัตว�ในนรกนั้นยืนได�พันปtทิพย� ในชั้นจาตุมหาราชิกานั้น ถ�าจะคณนาปtเมืองมนุษย�ได� ๙ ล�านปtเป"นวันหนึ่งจาตุมะราชิกานั้น

๏ อาทินาปานา ผู�ใดลักทรัพย�ท$านก็ดี ใช�ผู�อ่ืนลักก็ดี ผู�นั้นครั้นตายจากมนุษย�โลก จะไปตกในกาละสุตะนรกๆ นั้น มีอายุยืนสองพันปtทิพย� ถ�าจะคณนาปtมนุษย�โลกนี้ ได� ๙ ล�านปt กาฬะสุตตะนรกนั้นแผ$นดินเหล็กลุกเป"นเปลวไฟ มีหินกรดล�อมรอบ กว�างได�แสนโยชน� จัตุรัศมีบริวาร ๑๖ ขุม ใกล�กันร�อยโยชน�ต$าง ๆ กัน มียมพระบาลเอาสัตว�หมู$นั้นไปท้ิงลงขุมใหญ$ มีอายุยืนสองพันปtทิพย� แล�วถอยออกมาตกบริวารถ�วนทุกขุม ครั้นสิ้นกรรมแล�วมาเกิดในมนุษย�โลก เป"นทาสเจ�าทรัพย� ๕ ร�อยชาติ จึงสิ้นกรรมแล�ว๚

๏ กาเมสุมิจฉาจาราเวฯ ชายหญิงผู�ใดได�ล$วงประเวณีท$านด�วยจิตกําหนัด เมถุนระสังวาส ผู�นั้นครั้นตายจากมนุษย�โลกไปตกโรรูพะนรก ๆ นั้นมีอายุยืนสองพันปt มีน้ําแสบร�อน ขวานกรด มีง้ีวสามต�นสูงโยชน�...หนามยาว ๑๖ องคุลี ต�นใกลักันร�อยโยชน� งอกข้ึนริมแม$น้ําเวตะระนที แลมีหม�อกรดอยู$ในแม$น้ําได�ร�อยโยชน� ๑ แล�วมีภูเขากรดล�อมรอบ ขุมใหญ$กว�างได�แสนโยชน� จัตุรัศมีบรีวาร ๑๖ ขุม ใกล�กันร�อยโยชน� ๑ มีอายุต$าง ๆ กัน ยมพระบาลเอาหอกเท$าใบพายแทงบุคคลผู�นั้นให�ข้ึนง้ิวสุดยอด ลมพัดง้ิวนั้นหักลง...แม$น้ําแสบร�อนพ�นพรรณนาแล�ว ก็ตกลงถูกหนามหวายแสนกัลป� แล�วหวายน้ําร�อนแสบท$องเท่ียวท้ังชายหญิง แล�วก็ตกหม�อน้ํากรด ตัวนั้นก็ขาดท$อนน�อยท$อนใหญ$ ทรมานแสนกัน แล�วยมพระบาลเอาสัตว�ผู�นั้นท้ิงลงในบริวารท้ัง ๑๖ ขุม ครั้นสิ้นกรรมแล�วจึงข้ึนมาเกิดเมืองมนุษย� มาเป"นผียักษ�เท่ียวกินซ่ึงรกคน แลอาจมทรมานอยู$ ๕ ร�อยชาติ เป"นหมาบ�า ๕ ร�อยชาติ เป"นสตรีภาพ ๕ ร�อยชาติ เป"นข�าเจ�าผัว ๕ ร�อยชาติ เป"นกะเทย ๕ ร�อยชาติ เป"นสตรีภาพหมีพอใจมนุษย�พอใจแต$สุนัขเป"นผัว ๕ ร�อยชาติ จึงจะสิ้นกรรมซ่ึงล$วงประเวณีท$าน

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๘๙

๏ มุสาวาทาฯ ผู�ใดกล$าวคํามุสาวาท หาไม$ว$านี้ ดี...ลวงท$านผู�อ่ืนๆ ให�เสียตัวแลเสียทรัพย� ผู�นั้นตายจากมนุษย�โลกจะไปตกมหาโรรูพะนรกๆ นั้นมีกําแพงเหล็กล�อมรอบ ลุกเป"นเปลวไฟ มีอาจมเครื่องอุลามกเป"นอาหาร มีหนอนปากกรดใหญ$เท$าลําตาล หมาเท$าช�างสาร มหาโรรูพะนรกใหญ$กว�างแสนโยชน� จัตุรัศมีบริวาร ๑๖ ขุม ใกล�กันร�อยโยชน� มีอายุ ๒ กัน ยมพระบาลเอาสัตว�ผู�นั้นท้ิงลงขุมบริวารกราบเท$าถ�วนทุกขุมจนถึงขุมใหญ$ แล�วก็ถอยตกออกมาถ�วนทุกขุม ครั้นสิ้นกรรมแล�วก็ข้ึนมาเกิดเมืองมนุษย�โลก เป"นคนโหดร�ายให�สงสาร ปากเหม็นดังอาจม จะเจรจาสิ่งใดๆ ไม$มีคนจะเชื่อฟ9ง มีเสียงดังเสียงกา มีแต$คนเกลียดชัง ไม$มีผู�ใดจะเอ็นดู ๕ ร�อยชาติ จึงจะสิ้นกรรมแล๚

๏ สูราเม๚ ผู�ใดส$องเสพสุราแล�วตายจากมนุษย�โลกจะไปตกดาพะนรกๆ มีอายุยืนตามอายุสัตว�นรก มีลิ้นแลบออกจากปากได� ๙ โยชน� มีปากเท$ารูเข็ม แต$เป"นเปรตอยู$ ๕ ร�อยชาติ มาเกิดเมืองมนุษย�โลกเป"นมี ๑๐ ประการ ได� ๕ ร�อยชาติ เกิดเป"นหมาบ�า ๕ ร�อยชาติ มีกลิ่นตัวเหม็น มีแต$ท่ีผู�จะเกลียดชัง หามีผู�ท่ีจะเมตตา ๕ ร�อยชาติจึงจะสิ้นกรรม ท่ีกินสุราแต$ชาติเดียวท่ีเดียว ฯ๛

๏ ปานาตีปาตาฯ ผู�ใดหมีได�ฆ$าสัตว�ด�วยกายกรรม วจีกรรม มโนกรรม ประกอบด�วยเมตตา กรุณา แก$สัตว� ผู�นั้นตายจากมนุษย�โลก ก็จะไปเกิดอยู$ในสวรรค�สักกะเทวโลก ประกอบไปด�วยนางเทพพะอักษรกัลยาเป"นยศศักด์ิบริวาร บางก็ดีดศรีขับกล$อมบําเรอ ตุรียางนนตรี ท้ังหาบํารุงเทวบุตรผู�นั้นหมีให�อนาทรร�อนใจเลย ต้ังแต$จะเสวยกรรมกราบเท$าสิ้นบุญของตนสร�างมานั้น ครั้นจุติจากสวรรค�ลงมาเกิดเมืองมนุษย�โลก เป"นพญาบรมจักรพรรด์ิตราธิราชถึง ๕ ร�อยชาติ จะได�เป"นพญาประเทศราช ๕ ร�อยชาติ บ$ห$อนจะมีกลากเกลื้อนข้ีเรือนคุดทะราด โปเปาท้ังปวง แลความอะรียะซ่ึงจะเป"นศัตรูแก$ท$านบ$ห$อนจะมีเลย แล�วก็จะเป"นพญาในบุพพะวีเทหะทวีป แลมีแผ$นดินนั้นใหญ$ได� ๙ พันโยชน� เป"นปริมณฑล มีดวงแก�วมินิเป"นโภชนะสมบัติ ถ�าจะปรารถนาสิ่งใดๆ ก็นึกได�ด�วยดวงมณี จะมีตนสูงได� ๔ วา มีอายุพันปt มีหน�าอันกลม มีแม$น้ําชื่อสาคอน มีเก�า...เจ็ดชั้นๆ พันโยชน�หนึ่ง

๏ อะทินนาฯ ผู�ใดมิได�ลักทรัพย�ท$านด�วยกายแลวาจา แลน้ําจิต ผู�นั้นตายจากมนุษย�โลกจะได�ไปเกิดอยู$ในชั้นยามาดุสิตานิมมานรดี ท้ังสามชั้นฟ�า จะมีอายุยืนตามอายุเทพดานั้น ครั้นจุติจากสวรรค�ลงมาเกิดเมืองมนุษย�จะมีอายุตามอายุมนุษย�นั้นแล จะประกอบไปด�วยโภไคยด�วยสูรียะสมบัติ เป"นต�นด�วยแก�วแหวนแสนสรรพรัตนะเงินทอง ผืนผ�าช�างม�าข�าคนบ$ห$อนจะจุลาจนฉิบหายด�วยภัย ๔ ประการ คือราชภัย อัคคีภัย อุทกภัย ภัยต$างๆ บ$ห$อนจะมีแก$ท$านเลย จะได�เป"นพญาอยู$ในอุดรนะกาโรทวีป มีแผ$นดินใหญ$กว�างได� ๘ พันโยชน� แลก็จะมีปราสาททอง จะมีอายุยืนได� ๕ ร�อยปtทิพย� ย$อมกินด�วยต�นกามะพฤกษ� มียุนามุมเมือง มีสมุทร ๗ อัน ชื่อว$ามีคะสาคร ใหญ$แปดพันโยชน� มีเกาะแก�วอันใหญ$ได�สองพันโยชน�แล ฯ

๏ กาเมสุมิจฉาจาราเวฯ ผู�ใดเว�นจากมิได�ล$วงประเวณีท$านด�วยกายกรรม วาจากรรม มโนกรรม ท$านผู�นั้นครั้นตายจากมนุษย�โลกก็จะได�ไปเกิดในชื่อกามาวจรภพ สวรรค�ท้ัง ๖ ชั้นฟ�า จะมีรูปงามประเสริฐ มีอายุตามบุญสร�างมา แล�วก็จะเป"นท่ีรักท่ีชอบใจแก$เทพะดาธิดาในเมืองสวรรค�ทุกๆ องค�ไป ครั้นจุติจากสวรรค�ลงมาเกิดเมืองมนุษย� แล�วก็จะมีรูปงามประเสริฐ มีแต$ผู�จะสรรเสริญชื่นชม แล�วจะเป"นท่ีรักแก$คนทุกๆ ตัวไป แม�นจะมีบุตรภรรยาบ$ห$อนจะเอาใจออกหากจากท$านเลย ผละนั้นจะตามส$งท$านไปเกิดเป"นพญา ในมอระโคยาเนทวีป มี

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๙๐

แผ$นดินใหญ$ ๗ พันโยชน� ย$อมกินด�วยอากาศ จะนึกสิ่งใดก็ชี้มือข้ึนไป ก็ตกลงมาแล�วจะมีตัวสูงได�หกวา มีอายุยืนหกพันปt มีสมุทรชื่อพฦคะสาคร มีเกาะล�อมรอบเป"นบริวารได�พันโยชน�แลฯ

๏ มุสาวาทา ผู�ใดเว�นจากมุสาวาท ต้ังอยู$ในความสัตย� ผู�นั้นครั้นจุติจากมนุษย�โลก ก็จะไปเกิดอยู$เมืองสวรรค�ชั้นยามาวจรภพท้ัง ๕ ชั้นฟ�า มีนางเทพะอักษรกัลยาเป"นยศศักด์ิบริวาร แม�นจะเจรจาสิ่งไรก็ไพเราะแก$สาวสวรรค�ท้ังปวง บ$ห$อนจะมีความโกรธแก$ท$านผู�นั้นเลย มีอายุตามเทพะดานั้น ครั้นจุติลงมาเมืองมนุษย� แม�นจะเจรจาสิ่งใดเป"นท่ีเสนาะแก$มนุษย�ท้ังปวง แม�นผู�ใดจะกล$าวคําอําพรางท$านหมีได�เลย ครั้นเห็นหน�าก็ยินดีเป"นนักหนา แล�วจะใดเป"นพญาในชมภูทวีปเป"นเท่ียงแท�ยิ่งคะนักหนา ® ถึงว$าให�ช�างม�าข�าคนหญิงชายเป"นทาน ทรัพย�สิ้นเงินทองบ�านเมืองสิ่งระมาก ๗ แสน ๒ ก็ดี อานิสงส�ยังมิเท$าท ี่บุคคลถือสัตย�มิได�บูชานั้นใดเลย ท$านผู�นั้นจะได�พบองค�พระศรีอาริยะเมตไตรยเจ�าเป"นเท่ียงแท�ยิ่งคะนักหนา ฯ

๏ สุราเม ฯ ผู�ใดเว�นจากหมิได�เสพสุราแล�ว ครั้นจุติจากมนุษย�โลกจะเกิดในชื่อกามาวจรภพสวรรค�ท้ังหกชั้นฟ�า มีอายุตามเทพะดานั้นแล มีรูปงามประเสริฐ เว�นจากศีลทุคันโธ มีกลิ่นอันชั่วแล�วจะเว�นจากอาตมาแล�วจะมีนางฟ�าอันพึงพอใจ ครั้นจุติจากสวรรค�จะลงมาเกิดในมนุษย�โลก จะได�เป"นเจ�าแผ$นดินอันประเสริฐ๚ ถ�าแม�นผู�ใดเว�นจากบาปท้ัง ๕ ประการนี้ ได�แล�วจะประเสริฐหมิได�เกิดในกระกูลอันชั่วเลย แม�นจะเจรจาก็ไพเราะ จะมีคนรับคํานั้นก็อ$อนหวาน แม�นจุติจากมนุษย�อันจะไปเกิดในเมืองนรกนั้นไม$มีเลย สิ้นชีวิตแล�วคงจะไปเกิดในจาตุมะหาราชิกา มีอายุยืน ๕ ร�อยปtทิพย�ๆ นั้นถ�าจะคณนาปtเมืองมนุษย�ได� ๙ ล�านปt ๏ มีเมถุนดังมนุษย�นี้แล ฯ

® วิกาละโภชนาเว ๏ ผู�ใดจําเริญศีลมิได�กินอาหารล$วงเวลาตะวันบ$าย ผู�นั้นครั้นจุติจากมนุษย�โลก ก็จะได�ไปเกิดในดาวะดึงส� เป"นสมเด็จอัมรินทร�อินธรเจ�าฟ�าสูลาลัย เป"นใหญ$ในดาวะดึงษา มีนางเทพะอักษรกัลยาเป"นยศศักด์ิบริวาร มีอายุยืนพันปtทีพย� ถ�าจะคณนาปtเมืองมนุษย�โลกนี้ได� ๙ ล�านปt จึงได�พันปtทิพย� พันปtมนุษย�จึงได�วันหนึ่งในดาวะดึงษาสวรรค�

® นัจจักคีตะวาทีตะวีสู ฯ ผู�ใดยจําศีลหมีได�ดูรําฟ�อน ผู�นั้นครั้นตายจากมนุษย�จะได�ไปเกิดในยามาสวรรค� จะมีอายุสองพันปtทิพย� ๒ ถ�าจะคณนาปtเมืองมนุษย�ได� ๑๔ โกฏิกะ ๔ ล�านปtจึงจะถ�วนสองพันปtทิพย� ร�อยปtมนุษย�จึงได�วันหนึ่ง ๑ ในยามาสวรรค� จะมีนางเทพะอักษรกัลยาเป"นยศศักด์ิบริวาร อเนกโกฏี ๑๐

® อุจจาสะยะนะมะหาสะยะนาเวฯ ผู�ใดจําศีลมิได�นั่งนอนเหนืออาสนะเตียงต่ัง อันสูงอันงามควรค$าเป"นอันมาก ครั้นจุติจากมนุษย�โลกจะได�ไปเกิดในนิมมานนรดี มีอายุได�แปดพันปtทิพย� ถ�าจะคณนาปtเมืองมนุษย�โลกนี้ได�สองร�อยโกฏิกับ ๔ ล�าน จึงจะถ�วนพันปtทิพย� ๘ ร�อยปt เมืองมนุษย� จึงได�วันหนึ่งในนิมมานรดีแล ฯ

® ชาตะรูปะระชะตะฯ ผู�ใดจําศีลมิได�ถือเงินทองท้ังปวง ผู�นั้นครั้นตายจากมนุษย�โลกจะได�ไปเกิดเป"นพญาในวิมานปรนิมมิตวสวัตดี มีอายุได�หม่ืนปtทิพย� ถ�าจะคณนาปtมนุษย�โลกนี้ได� ๙ ร�อยโกฏิปtกับ ๖ ล�านปt จึงถ�วนหม่ืน ๑ พันปtเมืองมนุษย�จึงได�วันหนึ่งในปรนิมมิตวสวัตดี จะมีนางอักษรกัลยาเป"นยศะบริวาร นับได�อเนกโกฏีแล๚

ผู�ใดจําศีลเว�นจากมิได�กล$าวคําเหลาะแหละให�ท$านผู� อ่ืนหัวเราะเล$นก็ดี๚ ปลงจิตลงเห็นอนิจจัง พิจารณาเห็นว$าไม$จีรังการ อุตส$าห�นั่งภาวนาว$า พุทโธ ก็ดี อะระหัง ก็ดี พร�อมด�วยจิตอันนิ่งกับเจตะสิก ๒๗ เป"น ๒๘ คือ มิจฉาทิฏฐิ มิจฉาทิฏฐิ ๖๒ ประการ พร�อมด�วยพระไตรป�ฎก ท้ัง ๘ หม่ืน ๔ พัน พระธรรมขันธ�จะ

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๙๑

ได�อานิสงส�ยกยอคําบูชาท$าน ให�ได�มนุษย�สมบัติ สวรรค�สมบัติกราบเท$าถึงนิพพานสมบัติ เป"นบรมสุขยิ่งกว$าสุขท้ังปวงด�วยน้ําจิตซ่ือตรงปลงลงเห็นพระอนิจจัง จึงมิได�พูดสัมผัปปลาปะวาจาแก$บุคคลผู�ใด ๒ แลฯ

® อุเบกขาญาณะสัมปะยุตตัง ฯ เป"นอะสังขาริก (อ ( ไม$มี ) + สังขาริก ( การปรุงแต$ง, การชักชวน ) ไม$มีการชักชวน หมายถึง สภาพของจิตท่ีมีกําลัง เม่ือจะมีการกระทําสิ่งใด ไม$ต�องมีการชักชวนด�วยกายหรือวาจาของบุคคลอ่ืน หรือชักชวนด�วยใจของตนเอง เพราะสภาพจิตมีกําลังท่ีจะกระทําสิ่งนั้น ๆ ด�วยความต้ังใจ เช$น ต้ังใจจะไปชมมหรสพ ถึงจะมีคนชักชวนหรือไม$ก็ต�องไปอยู$แล�ว ขณะนั้นเป"นโลภมูลจิตท่ีเป"นอสังขาริก หรือต้ังใจท่ีจะใส$บาตรด�วยศรัทธา ขณะท่ีต้ังใจแล�วก็ไปใส$บาตรนั้น เป"นกุศลจิตท่ีเป"นอสังขาริก) ครั้นจุติจากมนุษย�โลกจะไปเกิดอยู$ในชั้นพรหมปาริสัชชา แลพรหมปโรหิตา มหาพรหมา จะมีรูปงามประเสริฐ มีอายุยืนท่ียิ่ง ครั้นจุติจากพรหมลงมาเมืองมนุษย�แต$จะสร�างสมภาร จะกระทําบาปนั้นก็หามิได� จะปรารถนามนุษย�สมบัติ สวรรค�สมบัติก็หามิได� จะปรารถนาพระนิพพานสิ่งเดียว ครั้นเท่ียวท$องอยู$ไปมากว$าจะพบพระเจ�าองค�หนึ่งองค�ใด แล�วจะเข�าปาฏิโมคะมหานครณีฤๅพาน

� เปสุณะวาจาฯ ผู�ใดเว�นจากมิได�กล$าวคํายุงหยาบ มิได�เบียดเบียนท$านผู�อ่ืน ให�เสียตัวแลเสียทรัพย� ปลงจิตเห็นอนิจจา ภาวนาว$า อนิจจัง อะระหัง พุทโธ ทุกขัง ก็ดี พร�อมด�วยจิตเจตะสิก ๒๗ คือมิจฉาทิฏฐิ ๖๒ ประการ พร�อมด�วยพระไตรป�ฎกท้ัง ๘ หม่ืน ๔ พัน พระธรรมขันธ�จะได�มนุษย�สุข จะได�สวรรค�สุข ตราบเท$าถึงนิพพานสุขยิ่งสุขท้ังปวง ด�วยเดชะเห็นอนิจจัง ครั้นตายจากมนุษย�โลกก็จะได�ไปเกิดในชั้นปริสัชชา พรหมปโรหิตา มหาพรหมา จะมีรูปงาม อายุยืนท่ียิ่ง ครั้นจุติจากพรหมลงมาเมืองมนุษย�จะมีรูปงามประเสริฐกว$าคนท้ังปวง ปากหอมตัวหอมจะทําบาปหามิได� จะปรารถนามนุษย�สมบัติ สวรรค�สมบัติหามิได� จะปรารถนาแต$พระนิพพานสิ่งเดียว ท$องเท่ียวไปมากว$าจะพบพระเจ�าองค�หนึ่งองค�ใด แล�วก็จะเข�าปาฏิโมคะมหานครนิฤๅพานแลฯ

® ผรุสะวาจา ® ผู�ใดเว�นจากมิได�กล$าวคํายุงหยาบช�าหลากล�าหาญ แม�นจะสั่งสอนลูกหลานบ$าวไพร$ ข�าไทยท้ังปวงกล$าวถ�อยอันไพเราะเป"นสุนทรมงคล ควรท่ีจะรับโอวาทปราศจากโทษท้ังปวง ๘ ประการ พิจารณาเห็นรูปกายไม$จีรังการ ไม$เป"นแก$นเป"นสาร แต$ผืนอศุภะเน$าเป��อยพึงเกลียดชัง ไม$จีรังการต้ังจิตภาวนาอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ก็ดี พร�อมด�วยจิตอันหนึ่ง เจตะสิก ๒๗ เป"น ๒๘ คือมิจฉาทิฏฐิ ๖๒ ประการ พร�อมด�วยพระไตรป�ฎกท้ัง ๘ หม่ืน ๔ พัน พระธรรมขันธ�จะได�มนุษย�สมบัติ สวรรค�สมบัติตราบเท$าถึงนิพพานสมบัติ เป"นท่ีบรมสุขเป"นท่ีจีรังการมิได�ตายแล เกิดประเสริฐกว$าท้ังปวงแล๚ แม�นจะให�ทานเงินทองช�างม�าข�าทาสหญิงชาย โค กระทิง มหิงสา ข�าชายหญิง สิ่งละ ๗ แสน ๒ ก็ดี อานิสงส�นั้นยังมิเท$าท่ีท$านมิได�กล$าวคําหยาบช�ากล�าหาญได�เลย๚ ครั้นจุติจากมนุษย�โลก จะไปเกิดในชั้นพรหมปริสัชชา พรหมปโรหิตา มหาพรหมา จะมีรูปงามยิ่งยวดยิ่งกว$าคนท้ังปวง บุญนั้นจะตามส$งตราบเท$าเข�าสู$พระนีฤๅพานแล ครั้นจุติจากสวรรค� ลงมาเมืองมนุษย�จะทําบาปก็หามิได� แต$จะสร�างสมภารจะปรารถนามนุษย�สมบัติก็หามิได� ปรารถนาพระนิพพานสิ่งเดียว แลท$องเท่ียวไปมากว$าจะพบพระเจ�าองค�หนึ่งองค�ใด แล�วจะเข�าสู$ปาฏิโมคะมหานครนีฤๅพานแลฯ

® จะว$าต้ังแต$มนุษย�ถึงเมืองสวรรค�ฯ๚ ร�อยปtเมืองมนุษย�จึงเป"นวัน ๑ ในชั้นจาตุมหาราชิกาสวรรค� ร�อยปtเมืองชั้นจาตุมหาราชิกาจึงเป"นวันหนึ่งคืนหนึ่งในดาวะดึงษา ร�อยปtดาวะดึงษาจึงเป"นวัน ๑ ในชั้นยามา ร�อยปtชั้นยามาจึงเป"นวันหนึ่งในชั้นดุสิตา ร�อยปtชั้นดุสิตาจึงเป"นวัน ๑ ในชั้นนิมมานรดี ร�อยปtชั้นนิมมานรดีจึงเป"นวัน ๑ ในชั้นปรนิมมิตวสวัตดี ร�อยปtชั้นปรนิมมิตวสวัตดีจึงเป"นวัน ๑ ในชั้นปริสัชชา ร�อยปtปริสัชชาจึงเป"น

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๙๒

วัน ๑ ในพรหมปโรหิตา ร�อยปtปโรหิตาจึงเป"นวัน ๑ ในชั้นมหาพรหมา ร�อยปtมหาพรหมาจึงเป"นวันหนึ่งในสันชีพนรก ® ถ�าจะคณนาปtเมืองมนุษย�นี้ได� ๕ ล�านโกฏิปtเมืองมนุษย�จึงได�วันหนึ่งในสันชีพนรกชั้นต�นแล ® ร�อยปtในสันชีพนรกจึงเป"นวันหนึ่งในกาฬสุตตนรก ร�อยปtกาฬสุตตนรกจึงเป"นวัน ๑ ในสังฆาฏนรก ร�อยปtในสังฆาฏนรกจึงเป"นวัน ๑ในโรรุวนรก ร�อยปtโรรุวนรกจึงเป"นวัน ๑ ในมหาโรรุวนรก ร�อยปtมหาโรรุวนรกจึงเป"นวัน ๑ ในตาปนนรก ร�อยปtตาปนนรกจึงเป"นวัน ๑ ในมหาอเวจีท่ีสุดนรกเหลือท่ีพรรณนา

® พรรณนานรกขุมใหญ$ท้ัง ๘ ขุม ใต�เขาตรีกูฏลงไป ๔ พันโยชน�จึงลงไปถึงสันชีพนรก มีบริวาร ๑๖ ขุม หญิงชายจําพวกใดฆ$าสัตว�เป"นให�จําตายจะไปตกอยู$ในสันชีพนรก มีอายุยืนพันปtทิพย� สันชีพนรกนั้นอายุเทวดาในชั้นจาตุมหาราชิกาได�ร�อยปtทิพย� ถ�าจะคณนาปtมนุษย�นี้ได� ๙ โกฏิปtแล แต$สันชีพนรกนั้นลงไป ๖ หม่ืน ๔ พันโยชน� จึงถึงกาฬสุตตนรก ๒ แต$โดยยาว ๒ พันโยชน� ลึก ๑๘ โยชน� แผ$นดินเป"นเหล็กลุกเป"นไฟ มีนายอะนีรียะบาลรักษา อยู$ด�านละ ๑๐ คน มีมือถืออาวุธต$างๆ ไล$ท่ิมแทงสัตว�นรก กระทําต$างกันกว$าจะสิ้นกรรมท่ีตนกระทํามานั้น แต$อยู$เมืองคนทนอยู$ในนรกได�ถึงพันปtทิพย�แล๚ อายุเทวดาในดาวดึงษาถ�าจะคณนาปtเมืองมนุษย�ได�สามล�าน ๖ แสนปtเมืองมนุษย�จึงเป"นวันหนึ่งกาฬสุตตนรกแล๚ ๒ มีบริวาร ๑๖ ขุมแล

® แต$กาฬสุตตนรกลงไปได� ๔ พันโยชน� จึงลงไปถึงโรรุวนรก โดยยาว ๔ พันโยชน� กว�าง ๔ ร�อยโยชน� ลึกสามร�อยหกโยชน� มีบริวาร ๑๖ ขุม มีนายอะรียะบาลด�านละ ๑๐ คน ไล$ท่ิมแทงสัตว�ในนรก ได�ความเจ็บปวดทนทุกขเวทนาอยู$ในกลางเปลวไฟ นายอะรียะบาลจึงเอาขอเหล็ก ชักเอากระดูกออกมาท่ัวท้ังกาย แล�วเอาไปท้ิงลงน้ําแสบร�อน ทนทุกข�อยู$ได�พันปtนรกนั้น อายุเทวดาในยามายืนสองพันปtทิพย� พรรณนาปtเมืองมนุษย�ได� ๔ โกฏิ กับ ๕ ล�านปtเมืองมนุษย�นี้ จึงเป"นวัน ๑ คืน ๑ ในโรรุวนรก ทนทุกข�ลําบากต$างๆ นายอะรียะบาลจึงเอาสูบมาสูบไฟให�ออกจากทวารท้ัง ๙ แห$ง ได�ความทุกข�เวทนากว$าจะสิ้นกรรมของตนทํามาแล๚

®๚ แต$โรรุวนรกลงไป ๔ พันโยชน�จึงถึงมหาโรรุวนรก ยาวได� ๘ พันโยชน� มีค$ายเหล็กล�อมรอบ มีปNาหวายกรดลุกเป"นเปลวไฟ ปNากว�างไกลกันสามร�อยโยชน� มีนายอะรียะบาลด�านละ ๑๐ คน มีมือถืออาวุธต$างๆ ไล$แทงสัตว�นรกให�เข�าปNาหวายกรด ขวากกรดข$ายเหล็กกรดยมพระบาลล�อมกันเข�าท่ิมแทงสัตว�นรกๆ กลัวความตายแล$นนี้เข�าไปในปNาหวายกรด ถ�าถูกเข�าท่ีในเนื้อก็ขาดเป"นท$อนน�อยท$อนใหญ$ ได�ความเจ็บปวดเวทนานัก กินแต$เลือดเนื้อของตัวเองเป"นอาหาร ทนทุกข�อยู$ช�านานได� ๘ พันปtเมือง(มนุษย�)นรก อายุเทวดาในชั้นดุสิตายืนได�สีพันปtทิพย� พรรณนาปtเมืองมนุษย�ได� ๕ สิบ ๗ โกฏิ ๖ ล�านปtเมืองมนุษย�จึงเป"นวัน ๑ มหาโรรุวนรกนั้นมีบริวาร ๑๐๖ ขุม๚

® แต$นั้นลงไปลึกได� ๔ พันโยชน� จึงถึงตาปนนรกๆ โดยยาวได�หม่ืน ๖ พันโยชน� กว�างได�พัน ๖ ร�อยโยชน� ลึกได�ร�อย ๔๘ โยชน� มีบริวาร ๑๐๖ ขุม มีนายนีรยะบาลด�านละ ๑๐ คน มีมือถืออาวุธต$างๆ แทงสัตว�นรกให�เลือดไหลซับซาบอาบตนลง แล�วเอาขอเก่ียวทอดลงกลางไฟๆ นรกไหม�เป"นจุลระวีจุลไป แล�วก็เกิดข้ึนมาเล$า ยมพระบาลเขาก็เอาไปท้ิงลงหม�อทองแดง สัตว�นรกก็ทนเวทนากว$าจะสิ้นกรรมท่ีตนสร�างมาแต$อยู$เมืองคนทนวิบากอยู$ในนรกช�านานหม่ืนหกพันปtในเมืองนรก อายุเทวดาในวิมานรดีได� ๘ พันปtทิพย� จะคณนาปtเมืองมนุษย�ได�สองร�อย ๓๔ โกฏิกับ ๔ ล�านปt จึงได�วัน ๑ ในตาปนนรกแล๚

® แต$ตาปนนรกลึกลงไป ๔ พันโยชน� จึงถึงมหาตาปนนรกๆ นั้นยาวได�สองพันสองร�อยโยชน� ลึกสองพัน ๙๑๖ โยชน� มีบริวาร ๑๖ ขุม มียมพระบาลด�านละ ๑๐ คน มีมือถือหอกใหญ$ไล$ท่ิมแทงสัตว�ในนรกได�ความ

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๙๓

เจ็บปวดทนเวทนา แล�วท้ิงลงหม�อเหล็กลุกเป"นไฟ ก็เป"นจุลวีจุลไป แล�วก็เป"นข้ึนมาเล$า ยมพระบาลจึงเอาท้ิงลงในน้ํานรก อันแสบร�อนพ�นประมาณ แล�วก็กินน้ําหนองเลือดเนื้อของตนเอง เป"นอาหารทนทุกขเวทนากว$าจะสิ้นกรรมท่ีสร�างมา ทนทุกข�อยู$ช�านานได�ถึง ๖ หม่ืนพันปtนรก อายุเทวดาในชั้นพรหมปริสัชชา ยืนได�สามหม่ืน ๖ พันปtทิพย� ถ�าจะคณนาปtเมืองมนุษย�นี้ เอากัปป�หนึ่งแบ$งออกเป"นสามส$วน เอาส$วนหนึ่งนั้นจึงได�วันหนึ่งแล แต$นั้นลงไปพันโยชน�จึงลงไปถึงสังฆาฏนรก แต$ยาวได�หม่ืน ๖ พันโยชน� โดยกว�างสามหม่ืน ๖ พันโยชน� แต$ลึกได�โดย ๕ โยชน� มีบริวาร ๑๖ ขุม มียมพระบาลด�านละ ๑๐ คน มีมือถืออาวุธต$างๆ ท่ิมแทงสัตว�นรก ก็ได�ความเจ็บปวดพ�นประมาณ ยมพระบาลเอาสัตว�นรกท้ิงลงไปกลางเปลวไฟ แลในหม�อทองแดงลุกเป"นเปลวไฟ ก็ไหม�เป"นจุละวีจุลไป แล�วก็เป"นข้ึนมา ยมพระบาลจึงท้ิงลงในน้ําร�อนแสบพ�นประมาณ ทนทุกขเวทนาอยู$ช�านานได�ถึงหม่ืนปtเมืองนรก อายุเทวดาในชั้นพรหมปริสัชชานั้นยืนได�หกพันปtทิพย� ถ�าจะคณนาปtมนุษย� เอากัปป� ๑ มาแบ$งออกสามส$วนเอาส$วน ๑ จึงเป"นวัน ๑ คืน ๑ ในสังฆาฏนรกแล๚

® จะพรรณนานรกขุมใหญ$ชื่อมหาอเวจีนรก ใหญ$กว$านรกท้ังปวงแล แต$ยาวโดยยาวแสนสองหม่ืน ๘ พันโยชน� กว�างหม่ืน ๖ พันโยชน� ลึกหม่ืน ๖ พันโยชน� มีนายนิรยบาลด�านละ ๑๐ คน ผู�ใดทํากรรมมหันตโทษ คือป9ญจนียกรรมท้ัง ๕ คือ ป�ตุฆาต มาตุฆาต โลหิตุปบาท สังฆะเภท หรือภิกขุนีโทษศก กรรมท้ังห�านี้ผู�ใดได�กระทําแล�วมิพ�นมหาอเวจีเลย ผู�ใดกระทําพระพุทธรูปหัก พระสถูปแลเจดีย� ทําร�ายพระศรีมหาโพธิ พระ สธรรม ฆ$าบิดาแลมารดาเสีย กรรมท้ังนี้ผู�ใดได�กระทําแล�วถึงจะทําบุญสักเท$าใดๆ ก็คงจะไปตกอเวจีก$อนเป"นเท่ียงแท� มหันตโทษข�อท้ังนี้ใหญ$ท่ียิ่งไม$พ�นเลย๚ คือยุยงให�พระสงฆ�ผิดกันแลให�หมองใจกัน กระทําดังนี้ก็ตกมหาอเวจี คือฆ$าบิดามารดา มีอยู$สามประการ ฆ$าด�วยศัตราวุธ ฆ$าด�วยโหรายาพิษ ฆ$าด�วยวาจาประการ ๑ ว$ากล$าวแก$ปบิดามารดาด�วยคําหยาบช�า ให�ท$านแค�นเคืองจนน้ําตาไหลออกเม่ือไรก็ว$าฆ$าเสียเม่ือนั้นแลฯ

® จะว$าด�วยอยู$ในมหาอเวจีมีตัวใหญ$ได�คาพยุตหนึ่ง สองคาพยุตบ�าง บางคนใหญ$โยชน�หนึ่งบ�าง เหมือนหนึ่งเถรเทวทัตต�ทําให�โลหิตพระบาทของสมเด็จพระพุทธิเจ�าออกก็ต�องตกอยู$ในมหาอเวจีมีตัวใหญ$ได�สองโยชน� มีหลาวเหล็กป9กกระหม$อมตลอดปลายตีนข�างหนึ่ง ป9กแต$หน�าตลอดหลัง ตรึงเข�ากับภูเขาทนทุกขเวทนาในมหาอเวจีได�กัปป�หนึ่ง อายุเทวดาในชั้นพรหมปโรหิตานั้นยืนได� ๗ หม่ืนสองพันปtทิพย� ถ�าจะคณนาปtเมืองมนุษย�เอากัปป�หนึ่งแบ$งออกสองส$วนเอาส$วนหนึ่งจึงได�วันหนึ่งคืนหนึ่งแลฯ

®๚ จะว$านรกขุมใหญ$มีอยู$นอกจักรวาลชื่อว$าโลกันต�นรก มีเปรตอสุรกายๆ นั้นเป"นรูทะลุปรุโปรงด่ังตาข$าย ปากอยู$กลางกระหม$อม หน$วยตาดังปู เอาหัวคะใลดินเอาจมูกดูดอาจมกินเป"นอาหาร เป"นดังนั้นดูประหนึ่งค�างคาว มีเหล็บยาวเก่ียวห�อยหัวอยู$ริมกําแพงจักรวาล มืดมนหนักหนา แสงพระอาทิตย�ก็ส$องไม$ถึงเลย ผู�ใดถือผิดว$าชอบเขาชอบว$าผิดหาบุญบาปมิได�

® จะพรรณนาโดยสูงข้ึนไปถึงสวรรค�แปดชั้นฟ�าให�ท$านท้ังหลายฟ9ง ® ต้ังแต$แผ$นดินสูงข้ึนไป ๔ หม่ืนสองพันโยชน� จึงถึงชั้นจาตุมหาราชิกาท่ีอยู$ท�าวจตุโลกบาล แต$ชั้น จา

ตุมหาราชิกาข้ึนไป ๔ หม่ืนสองพันโยชน� จึงถึงดาวดึงษา เป"นท่ีอยู$แห$งท�าวโกศรีอัมรินทราธิราช แต$ดาวดึงษาสูงข้ึนไป ๘ หม่ืน ๔ พันโยชน� จึงถึงชั้นยามามีผืนแผ$นดินทิพย� เป"นท่ีอยู$แห$งเทวดายามาเทวบุตรท้ังหลาย แต$ยามาข้ึนไปถึงชั้นดุสิตา สูงแสนหกหม่ืนแปดพันโยชน�มีแผ$นดินทิพย�เป"นท่ีอยู$แห$งดุสิตาเทวบุตร แต$ชั้นดุสิตาข้ึนไปถึงชั้นนิมมานรดี สูง ๓ แสน ๓ หม่ืน ๖ พันโยชน� มีแผ$นดินทิพย� เป"นท่ีอยู$แห$งท�าวสุวดีเทวบุตรแล แต$ชั้น

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๙๔

นิมมานรดีข้ึนไปถึงชั้นปรนิมิตตสวัตดี สูงได�หกแสนหม่ืนสองพันโยชน� มีผืนแผ$นดินทิพย� เป"นท่ีอยู$แห$งท�าวมาราธิราชเทวบุตร แต$ชั้นปรนิมมิตสวัตดีข้ึนไปถึงพรหมปริสัชชา สูงหกแสนเจ็ดหม่ืนสองพันโยชน� แต$ชั้นพรหมปริสัชชาข้ึนไปถึงพรหมปโรหิตาแลพรหมมหาพรหมมา สูง ๖ แสน ๙ หม่ืน ๒ พันโยชน� อันเครื่องบริโภคเป"นทิพย�ยิ่งกว$าสมบัติบรมจักรร�อยเท$าแสนทวีแลฯ แต$ความสุขท้ังหลายยังมิเท$าความสุขท่ีท$านผู�รักษาศีลมีได�เลย๚

® ๚ ภะคะวา องค�สมเด็จพระมหากรุณาโปรดพระสธรรมเทศนาแก$พระสารีบุตรเถรเจ�า สารีปุตฺต ดูก$อนสารีบุตร อายูง อันวาอายุ มะนุสสานัง แห$งมนุษย�ท้ังหลาย กําหนดร�อยปtข้ึนไป ปtหนึ่งทวีข้ึนไป กระนี้ทุกๆ ที อายุคนท้ังหลาย ครั้งนั้นยืนข้ึนไปถึงอสงไขย แล�วก็ประมาทตนลงก็ตายแตกต่ืนกันมาดู ครานั้นอายุคนก็ถอยลงมาทุกๆ ปtแล ถอยลงถึง ๑๐ ปt แก$ชรา แล�วอายุคนท้ังหลายกลับถอยข้ึนไปถึงอสงไขยอีกเล$า แล�วก็ถอยลงมา ๑๐ ปt แก$ชรา แต$ถอยข้ึนถอยลงอยู$ฉะนี้ถึง ๑๐ คราแล เพลิงประลัยกัลย�จึงจะไหม�มา เม่ือขณะไฟจะไหม�มาครั้งนั้น พระอาทิตย�ข้ึนถึงเจ็ดดวง แต$แรกข้ึนมาเป"นปฐม ๒ ดวง สัตว�ในแผ$นดินก็ร�อนกระวนกระวาย รุ$งข้ึนมาก็ ๓ ดวง รุ$งข้ึนอีก ๔ ดวง รุ$งข้ึน ๕ ดวง สัตว�ท้ังหลายก็ร�อนหนักหนาหาท่ีอยู$มิได� เพราะแผ$นดินร�อนนัก แล$นสับสนอยู$วุ$นวายบ�างก็อุ�มลูกจูงหลานพากันนี้ไปหาท่ีพ่ึงเย็น ก็หามิได� ก็ตายลงสิ้นกําลัง ครั้นพระอาทิตย�ข้ึนมาถึง ๖ ดวง แผ$นดินก็เป"นควันกลุมไป ครั้นถ�วนคํารบถึง ๗ ดวง แผ$นดินก็ลุกเป"นไฟไหม�โลก มีเปลวตลอดถึงจาตุมหาราชิกา ตลอดถึงดาวดึงษาๆ ตลอดถึงชั้นยามาๆ ตลอดถึงดุสิตาๆ ตลอดถึงวิมานรดีๆ ตลอดถึงปรนิมิตตสะวัตดีๆ ตลอดถึงพรหมปริสัชชาๆ ตลอดถึงพรหมปโรหิตาๆ ตลอดถึงมหาพรหมา อัปปมานา อาภัสรา แต$ไฟไหม�อยู$กลาปะหนึ่งแล ครั้นแล�วฝนตกหกปt ฝนเม็ดเท$ามะง่ัวมะนาว ใหญ$เท$ามะกะระออม แลเท$าปราสาท เท$าภูเขา ฝนตกอยู$กลาปะหนึ่ง น้ําจึงท$วมข้ึนไปถึงศุภกิณหามหาพรหมๆ ท้ังหลายอันเคยดูดอกบัวมากน�อยเท$าไรงอกข้ึนไปแต$แผ$นดินนี้ พรหมท้ังหลายก็รู�ว$าพระพุทธิเจ�าจะมาตรัสในแผ$นดินเท$าดอกบัวแล พรหมท้ังหลายมีพระเนตรอันเป"นทิพย� แลเห็นสว$างท่ัวท้ังจักรวาล เม่ือพรหมเห็นดอกบัวเท$านั้นจึงรู�ว$าพระเจ�าจะมาตรัสเท$านั้นแล๚ ต้ังแต$นั้นลมก็พัดข้ึนไปถึงเวหัปผลาพรหม แต$ลมพัดอยู$กลาปะหนึ่งน้ําจึงแห$งลงจึงเป"นขอบจักรวาลท้ัง ๔ ทวีป เกิดแผ$นดินแต$หน�าสองแสน ๔ หม่ืนโยชน� มีเขาตรีกูฏนั้นเป"นสามยอดคาบเอาเขาพระสุเมรุมาศนั้น สูงได�แสนหม่ืนแปดพันโยชน� แต$จมลงใต�พระสมุทรนั้น ลึก ๘ หม่ืน ๔ พันโยชน� พ�นน้ําก็ ๘ หม่ืน ๔ พันโยชน� เท$ากัน เขาพระสุเมรุมาศนั้นแต$ใหญ$อ�อมนอกได�สองแสน ๕ หม่ืนสองพันโยชน� ข�างบูรทิศคือบุพพวีเทหะทวีป เขานั้นย$อมเงิน ข�างทักษิณะทิศคือชมภูทวีป เขาย$อมแก�วนิละ ข�างประจีมะคือมะระโคยาเน เขานั้นย$อมแก�ว ข�างอุดระทิศเมืองอุดอนณะกาโรเขาคือทองคํา แต$เขาพระสุเมรุมาศนั้นออกไปมีแม$น้ําสีทันดอน กว�าง ๘ หม่ืน ๔ พันโยชน� ลึก ๘ หม่ืน ๔ พันโยชน� จึงถึงเขายุคนธรนั้น สูงได� ๘ หม่ืน ๔ พันโยชน� แต$จมลงในพระสมุทร ๔ หม่ืนสองพันโยชน� จึงถึงแม$น้ําสีทันดรมหาสมุทรๆ แต$ลึก ๔ หม่ืน ๒ พันโยชน� โดยกว�างก็เท$ากัน จึงถึงเขาอีสีนธร โดยสูง ๑๐ หม่ืน ๒ พันโยชน� จมลงไปใต�พระมหาสมุทร ๒ หม่ืนกับพันโยชน� พ�นน้ําข้ึนไปไกลกันหม่ืนกับพันโยชน� โดยหนาแสนห�าพันโยชน�จึงถึงสีทันดรสมุทร กว�างหม่ืน ๒ พันโยชน� ลึกเท$ากัน แต$นั้นลงไปจึงถึงเขากาละวีกๆ สูงสองหม่ืนกับพันโยชน� จมลงใต�นั้นแสน ๕ พันโยชน� พ�นน้ําก็เท$ากัน นอกเขากาละวีกมีแม$น้ําสีทันดรลึกได�หม่ืน ๕ ร�อยโยชน� กว�างก็เท$ากัน แล�วจึงถึงเขาสุทัศน�ๆ สูงได�หม่ืน ๕ ร�อยโยชน� จมลงใต�นั้นได� ๕ ร�อยโยชน� พ�นน้ําก็เท$ากัน โดยหนา ๕ ร�อย ๕๐๕ โยชน� จึงถึงแม$น้ําสีทันดรๆ ลึก ๕ พันสองร�อยโยชน� กว�างก็เท$ากันจึงถึงเขาเนมีนๆ สูงได� ๕ ร�อย ๒๐๕ โยชน� จมลงในมหาสมุทรได�สองพันหกร�อย ๗๐๕ โยชน� จึงถึงแม$น้ํา

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๙๕

สีทันดรๆ ลึกได�สองพัน ๖ ร�อย ๒๕ โยชน� กว�างก็เท$ากัน จึงถึงเขาวีนันตกๆ นั้นสูงได�พัน ๖ ร�อย ๒๕ โยชน� กว�างก็เท$ากัน แต$จมลงใต�พระสมุทรพัน ๓ ร�อย ๑๐๒ โยชน� กับ ๔ พันวา พ�นน้ําข้ึนไปสามพัน ๓ ร�อยโยชน� กับอีก ๑๒ โยชน� กับ ๔ พันวา จึงถึงแม$น้ําสีทันดร ลึกได�พัน ๓ ร�อย ๑๒ โยชน� กับนั้น โดยกว�าง ๗ พันโยชน� ปริมณฑลดุจจะวงเดือนเม่ีอวันเพ็งอันหน�าคนกลมดังวงเดือน มีไม�แคฝอยประจําทวีป ปรากฏกว$าไม�ท้ังหลาย มีปราสาทย$อมประดับด�วยแก�ว ๗ ประการ สูงได�สิบโยชน� อายุคนท้ังหลายยืนได� ๔ พันปt เครื่องอาหารเป"นทิพย�อยู$ในอากาศ คนท้ังหลายมีสีดุจจะเงิน ดวงหน�ากลมดังวงเดือนเม่ือวันเพ็ง เกาะทวีปอุดอนนะภาโรนั้นเป"นสี่เหลี่ยม โดยกว�างได� ๘ โยชน� มีไม�กามพฤกษ�ประจําทวีป ปรากฏกว$าไม�ท้ังหลาย มีปราสาททองสูงได� ๑๓ โยชน� คนท้ังหลายสูงได�ห�าวา มีอายุยืนได�ห�าพันปt เครื่องบริโภคเกิดในต�นไม�กามพฤกษ�นั้นแล เครื่องประดับกายสารพัดท้ังปวงก็มีครบครัน อยู$ในต�นไม�กามพฤกษ�นั้นแลฯ

® คนท้ังปวงก็อยู$ใต�ต�นไม�เป"นปราสาทแล มีแท$นเตียงต่ังฝูกหมอนอันเป"นทิพย� คนท้ังหลายหาเป"นคู$ผัวเมียไม$ ชายก็อยู$ส$วนชาย หญิงก็อยู$สวนหญิงๆ งามดังสาวพรหมจารีเม่ืออายุ ๑๕ ปtแล�ว ชายก็งามดังพรหมจารีเม่ืออายุ ๑๖ ปtนั้น มีสีเนื้อดังทองนพคุณ เหมือนหนึ่งพิมพ�เดียวกัน ถ�าจะเสพมาตุคามนั้นแม�นพบแม$ของตนครั้นเข�าใกล� น้ํานมก็ไหลออกมาจึงรู�ว$าแม$ตนแล๚

® คนท้ังหลายอันมีครั้งนั้นก็เป"นคํารบเจ็ดวัน ครั้นล$วงแปดวันก็คลอดมีแต$ความสุขหาทุกข�มิได�เลย ลูกอ$อนออกมาก็งามด่ังทองคํา ครั้นออกจากครรภ�แล�วก็ดูดนิ้วมือกินต$างนม ครั้นถึง ๗ วัน แล�วก็เดินไป ชายก็อยู$ตามหมู$ชาย แลหญิงก็อยู$ตามหญิง แล�วรูปนั้นก็บริสุทธิ์มิตํ่านักมิสูงนัก มีดวงหน�าเป"นสี่เหลี่ยม เป"นท่ีชอบใจแก$เทวดาท้ังหลาย รูปร$างเหมือนกันสิ้น ท้ังเมืองอูดอนนะภาโรนั้น เกาะอมรโคยาเนหทวีปกว�างได� ๙ โยชน� เกาะนั้นมีสองสถานด่ังวงพระจันทร� เม่ือแรม ๘ คํ่า สิ้นท้ังทวีปนั้นแล เกาะชมภูทวีปเรานี้หน�ากว�างหม่ืนโยชน� คนท้ังหลายสูงตํ่าหาประมาณมิได� บ�างใหญ$บ�างเล็กบ�างสูงบ�างตํ่า บ�างขาวบ�างดํา ชาวชมภูทวีปนี้เลี้ยงชีวิตด�วยยากนัก เพราะขวนขวาย มีดวงหน�าดุจจะดังหัวรถสิ้นท้ังทวีปแล เกาะชมภูทวีป ๕ ร�อยโยชน� ไปข�างเขาหัศะกันข�างทวีปหิมพานต�นั้น สูงกว$าชมภูทวีปห�าร�อยโยชน� มีเขาประดับหิมพานต�นั้น กว�างได�สองแสน ๔ หม่ืนโยชน� ปNาหิมพานต�นั้นกว�างสองหม่ืน ๑๐ พันโยชน� จึงมีเขาไกรยลาศท่ีสุด พญาธรรมิคะราชอยู$เหนือเขาไกรยลาศนั้น แต$พ้ืนพระสุเมรุราชออกมานั้น มีปNาพระหิมพานต�เป"นท่ีพระฉิมพลีมีไม�ง้ิวปรากฏแก$ไม�ท้ังหลาย มีวิมานพญาครุฑอยู$ท่ีไม�ฉิมพลีนั้นแต$ตีนเขาพระสุเมรุมาศไปถึงขอบกําแพงจักรวาล ไกลกัน ๑๐ แสน ๘ หม่ืน ๙ พัน ๗ ร�อย ๒๕ โยชน� แต$เขาสุเมรุราชไปถึงเขายุคนธร หว$างกลางนั้นเป"นทางพระอาทิตย�แลพระจันทร เท่ียวส$องทวีปสิ้นท้ังนั้น เป"นวิถีให�รู�จักปtแลเดือนแลวันคืน แต$ตีนเขาข้ึนไป ทางพระจันทรแลพระอาทิตย� โดยสูงแปดพันวา ปริมณฑลพระจันทร�กว�างใหญ$ได� ๑๕ โยชน� พระอาทิตย�นั้นก็กว�างใหญ$ ๑๕ โยชน� มีพิไชยะรทรงในปริมณฑลพระอาทิตย�นั้น เป"นไพรยชนวิมานหานสาร มียศศักด์ิบริวารนางสนมกรมใน มีท้ังสวนแก�วอุทยาน มีท้ังโบกโขรณี ในปริมณฑลพระอาทิตย�นั้นแล๚ พระอาทิตย�เดินเร็วกว$าพระจันทร�วันละ ๙ โยชน� เร็วกว$ากัน ๗ พัน ๕๐๐ โยชน�แลฯ๛ (อยู$ยอดเขายุคนธร)

๚® ท�าวจตุโลกบาลท้ัง ๔ เสด็จอยู$ชั้นจาตุมหาราชิกา ท$านรักษาโลกท้ังหลายอยู$ยอดเขายุคนธรท้ัง ๔ ทิศ ท�าวทศรถเป"นเจ�าแก$ฝูงมนุษย�ท้ังหลายอยู$ทิศเบ้ืองบน ท�าววีรุฬหกเป"นเจ�าแก$ฝูงกุมภัณฑ� อยู$ข�างทักขิณะทิศ ท�าววิรุฬป9กษ�เป"นเจ�าแก$ฝูงนาคอยู$ข�างประจิมทิศ ท�าวกุเวรุราชเป"นเจ�าแก$ยักษีอยู$ข�างทิศอุดร ท$านท�าวท้ัง ๔

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๙๖

องค�นี้มีอายุยืนได�ร�อยปtทิพย� ถ�าจะคณนาปtเมืองมนุษย�นี้ได�เก�าล�าน ๕๐ ปt เมืองมนุษย�จึงจะวันหนึ่งคืนหนึ่งในชั้นจาตุมหาราชิกาแล ท�าวท้ัง ๔ นายมาพิจารณาดูโลกท้ังหลายได�ทําบุญแลทําบาป ท$านยอมจดหมายเอาชื่อเสียงคนมิจฉาทิฏฐิ ถือผิดว$าชอบไม$อยู$แก$ศีล ๕ ศีล ๘ ย$อมกระทําปานาติบาป อทินนาทาน กาเมสุมิจฉา แลมุสาวาทา แลสุราเมรัย ท�าวท้ัง ๔ องค�นี้ ย$อมจดหมายเอาบัญชีมา แล�วเอาถวายกะพระยายมราช ถ�าผู�ใดอยู$แก$ศีลพระพุทธิเจ�าแล�ว อุตส$าห�ทําบุญให�ทานเมตตาภาวนา สดับตรับฟ9งพระสธรรมเทศนา ปรนนิบัติครูบาอาจารย� ท$านผู�ใดได�สั่งสอนเป"นต�นบิดามารดา อย$ากระทําให�เดือดร�อนสิ่ง ๑ สิ่งใด ท�าวจตุโลกบาลก็เขียนชื่อลงแพรทองแล�วท$านจึงทูลศรีษะนําข้ึนไปถวายแก$สมเด็จอัมรินทราธิราชฯ

® จะว$าต้ังแต$แผ$นดินข้ึนไปถึงดาวดึงษาได� ๑๐ หม่ืนสองพันโยชน� ไพรชนของพระอินทร�โดยกว�าง ๔ หม่ืนโยชน� มหาปราสาทของพระอินทร�สูงพันโยชน� เมียพระอินทร�มีอยู$สองโกฏีกับห�าล�านพระองค� เมียหลวงมี ๔ พระองค� ชื่อว$านางดุชะดา นางสุธรรมา นางสุนนทา นางสุจิตตรา แต$ละพระองค� ๆ มีบริวารเสมอกันองค�ละหกโกฏิสองแสนห�าพันนาง มีแผ$นศิลาแก�วเป"นบัณฑุรัตนกัมพล อาสนะของพระอินทร�โดยยาวหกสิบโยชน� มีต�นปาริกชาติปรากฏแก$ไม�ท้ังหลาย เป"นร$มพระจุฬามณีเจดีย�ซ่ึงบรรจุพระเกศแลพระเข้ียวแก�วเบ้ืองขวาของสมเด็จพระพุทธิเจ�า พระจุฬามณีสูงแปดโยชน� ครั้นถึงวันอัฏฐมีป9ณณรสี ๘ คํ่า ๑๕ คํ่า เทพะยุเจ�าท้ังหลายย$อมมาประชุมกัน แล�วก็ทําสักการะบูชาวันทนาการพระจุฬามณีมิได�ขาด เทพะยุเจ�าท้ังหลายมาด�วยยศศักด์ิบริวาร ประดับเครื่องอาภรณ�อันเป"นทิพย� มาทําสักการะบูชาด�วยธูปเทียนฉะวาลา ข�าวตอกแลดอกไม�อันเป"นทิพย� แล�วนั่งตามตําแหน$งเป"นลําดับกันลงมาฯ

® ยังมีเทวบุตรองค�หนึ่งชื่อว$าเบญะสิงขรเทวบุตรๆ พระเทวบุตรพระองค�นี้เป"นใหญ$แก$เทวดาท้ังปวง ท$านย$อมเกล�าผมเป"นห�าแห$งแล ใส$มงกุฏแห$งละอัน เทวบุตรองค�นั้นไปต$อทีหลังเทวดาท้ังปวงเป"นธรรมกถึก ท$านเคยสําแดงธรรมเทศนาให�แก$เทวดาท้ังหลายท้ังปวงฟ9ง ก็ไพเราะเพราะยิ่งคะนักหนา เหล$าเทพดาท้ังปวงนั้นมีอายุยืนพันปtทิพย� จะพรรณนาโดยมนุษย�นี้ได�สามโกฏิหกล�านปtเมืองมนุษย�จึงจะเป"นวันคืนหนึ่งในดาวดึงษาๆ เทวดานั้นมีพระองค�สูง ๖ พันวา ทรงเครื่องอาภรณ�แต$ละพระองค�ได�หกสิบเล$มเกวียน เป"นต�นอัมรินทราธิราชอันอยู$ในดาวดึงษานั้น เทวดาในชั้นจาตุมหาราชิกาแลดาวดึงษานั้นเสวยกามคุณเหมือนมนุษย�นี้แล๚

® จะว$าแต$ดาวดึงษานั้นสูงข้ึนไปถึงชั้นยามาไกลกัน ๘ หม่ืน ๔ พันโยชน� เทวดาในชั้นยามามีอายุยืนสองพันปtทิพย�แล ถ�าจะคณนาปtเมืองมนุษย� ได� ๑๔ โกฏิกับ ๔ ล�านสองร�อยปtเมืองมนุษย�นี้ จึงเป"นวันคืนในชั้นยามาสวรรค�แล เทวดาในยามามีพระองค�สูงแปดพันวา ชื่อว$ายามาเทวราช เสวยกามคุณเหมือนมนุษย�นี้แล๚

® จะว$าต้ังแต$ยามาข้ึนไปดุสิตา ไกลกันแสนหกหม่ืน ๘ พันโยชน� อายุเทวดาชั้นนี้ยืนได� ๔ พันปtทิพย� ถ�าจะคณนาปtเมืองมนุษย�ได� ๑๐ โกฏิ กับ ๖ ล�านกับร�อยปtเมืองมนุษย�นี้ จึงเป"นวันคืนในดุสิตานั้น แต$ดุสิตาข้ึนไปถึงนิมมานรดีไกลกันสามแสนสามหม่ืนหกพันโยชน� เทวดาชั้นนี้สูงสามหม่ืน ๖ พันวา มีอายุยืนได�แปดพันปtทิพย� ถ�าจะนับปtเมืองมนุษย�ได�สองร�อยสามโกฏิร�อย ๘๐ ปt เมืองมนุษย�จึงจะเป"นคืนในนิมมานรดี เทวดาชั้นนี้มีความยินดีเหมือนมนุษย�เรานี้แล แต$นิมมานนรดีข้ึนไปปรนิมมิตวสวัตดีนันมีอายุยืนได�หม่ืนหกพันปtทิพย� ถ�าคณนาปtเมืองมนุษย�นับได� ๑๘ โกฏิกับ ๖ ร�อยปtเมืองมนุษย�จึงจะเป"นวันคืนในปรนิมมิตวสวัตดี เทวดาผู�ใหญ$ชื่อว$าพัตตะเทวบุตร ฝNายองค�หนึ่งชื่อว$าพญามาราธิราช เป"นใหญ$กว$าเทวบุตรท้ังปวงแล เทวดาชั้นนั้นมีความยินดีเหมือนมนุษย�เรานี้แลฯ๚ พรรณนาหกชั้นฟ�าจบเท$านี้แล๚๛

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๙๗

® พรรณนาท้ังพรหมหกชั้นตNอไป ให�ท$านท้ังหลายฟ9ง แต�ชั้นพรหมปริสัชชาเอากัปป�หนึ่งแบ$งออกเป"นสองส$วน เอาแต$ส$วนหนึ่ง อายุพรหมปริสัชชาแลพรหมปโรหิตามีอายุยืนได�กัลป�หนึ่ง มหาพรหมมีอายุได�กัปป�หนึ่ง พรหมท้ังสามชั้นนี้สูงข้ึนไปได�แปดแสนสามหม่ืนหกพันโยชน� เป"นปะสาฏสัปะตารียะ มีอายุยืนได�สองกัปป� อัปมาณาภานั้นอายุสะมะได� ๔ กัน อายุภัสราอายุยืนได� ๘ กัน พรหมท้ังสามชั้นนี้มีตัวสูงได�โยชน� ๑ เป"นทุติยฌาน ปริตตสุภาอายุสามสิบกัปป� สุภกิณหกาพรหมมีอายุยืนหก ๑๐ กัลป� พรหมท้ังสามชั้นนี้สูงข้ึนไปได�ล�าน ๕ แสนสองหม่ืนหกพันโยชน� เป"นตติยะฌาน เวหัปผลาพรหมมีอายุยืนได� ๕๐ กัปป� อสัญญีพรหมมีอายุยืนห�าร�อยกัลป� พรหมท้ังสามชั้นนี้มีอายุยืนได�สองล�านกับ ๕ แสนหกพันร�อยปtทิพย� ปtติอ่ิมไปด�วยความยินดี ชื่อว$าจตุตถฌานแลอตัปปาพรหม อายุยืนได�สองพันกัลป� พรหมสูงได�สามล�าน ๙ แสนสามหม่ืน ๘ พัน ๔ ร�อยโยชน� แลสุทัสสาพรหมมีอายุ ๔ พันกัลป� พรหมชั้นนี้สูง ๔ ล�านสองแสน ๘ หม่ืน ๔ พันโยชน� สุทัสสีพรหมมีอายุยืนหกพันกัลป� สูง ๔ ล�าน ๖ แสน ๓ หม่ืน กับพันสองร�อยโยชน� แลอกนิฏฐาพรหมท้ัง ๑๖ ชั้นนี้ คือ รูปพรหมแลอรูปพรหมท้ัง ๑๖ ชั้นนี้เป"นฌานแล๚ พรหมปริสัชชาข้ึนไปถึงอากาสานัญจายตนะมีอายุยืนได� ๘ หม่ืน วิญญาณัญจายตนอายุยืนแสนหกพันกัปป� (อา)กิญจัญญายตนมีอายุยืนได� ๘ หม่ืนกัปป� พรหมท้ัง ๔ ชั้น นี้เป"นอรูปพรหม ไม$มีรูปมีแต$ดวงจิต ชื่อว$า อะปะวาอะปายา แล

® จะว$าต้ังแต$พ้ืนแผ$นดินข้ึนไปโดยสูงข้ึนไป ๗ โกฏิล�านกะ ๘ แสน ๕ หม่ืน ๖ พันโยชน� ถ�าจะเอาศิลาโดยกว�างแลสูงนั้นได�พันโยชน� ท้ิงลงมาได�ถึง ๓ เดือนกับ ๘ วัน กับ ๒๐ นาที จึงเถิงแผ$นดิน

® สมเด็จพระพุทธิเจ�าตรัสธรรมเทศนาว$าดังนี้ กามคุณเป"นท่ีแห$งเอกาทัสสา ๑๑ ฐาน คือ นรก เปรต เดรัจฉาน อสุรกาย แต$ชั้นจาตุมหาราชิกา แต$ดาวดึงษา ยามา ดุสิตา นิมมานรดี ปนิมมิตวสวัตดี ๖ ชั้นฟ�านี้ คือ กามคุณเหมือนมนุษย�นี้แล๛ รูปภูมิรอบสะมะโนนาฏ คือ รูปพรหมท้ัง ๑๖ ชั้นนี้ คือพรหมปริสัชชา พรหมปโรหิตา มหาพรหมมา ปริตตาภา อาภัสรา อัปปมาณสุภา สุภกิณหะกา เวหัปผลาพรหม สัญญีสัจจา อวิหา อตัปปา สุทัสสา สุทัสสี อกนิฏฐกา ท้ัง ๑๖ ชั้นนี้ คือรูปพรหมแลอรูปพรหม ภูมิจตุตถา คือ รูปพรหม ๔ ชั้น คืออากาสานัญจายตนะ อากิญจัญญายตนะ วิญญาณัญจายตนะ เนวสัญญานาสัญญายตนะ ๔ ชั้นคืออรูปพรหมหากายมิได� ตะทะสาเอกตีสตี แต$สถาน ๑๑ นี้ เป"นกามภูมิ แลรูปภูมินั้นเป"นอากาศเปล$าหาท่ีสุดมิได� สูงกว�างได� ๑๒ โยชน� พรหมท้ังหลายก็ย$อมไปนมัสการมิได�ขาดแล๚

®๚ จะว$าถึงจิตอันหนึ่ง เจตสิก ๒๗ เข�ากันกับจิตอันหนึ่ง คะโลใจทุกข� เวทนาใจทัน สัญญาใจรบ เจตนาใจเดิน เอกคตาใจเดียว ชีรีตีมิยังใจเทียว มนสิกาโรใจนึก ใจท้ัง ๗ นี้ ชื่อสรรพจิตษาทาน นวีคะโก ใจตรึก วีจาโรใจตรอง อะทุโมเกใจตรNง วีรียังใจเควะ ปtติใจคราน ทโมใจท้ัง ๖ นี้ ชื่อป9กคีรีนจิต ท้ัง ๑๓ ตัวนี้ ชื่อว$า ยัตตะมานาเจตสิก โมโหโมใจเมา อหิริกังใจเหือดมิได�ละอายแก$บาป อโนตัปป9งใจกล�ามิกลัวบาป อุทะจังใจฟุ�งกระหนก โลโภใจโลภ ทิฏฐีใจนั้นว$ามีตน มโนใจยกตนเป"นใหญ$ โทโสใจโกรธ ตะลาใจริษยา มัจฉริยะใจตระหนี่ กุกกุจังจีนังใจกินแหนงใจซบเซา มิถังใจกลับ วีจีกีจฉาใจสงสัย ๑๔ ตัวนี้ชื่อสังขารขันธ� สีรีเข�าด�วยกันเป"น ๒๐๗ ตัว ยังมีมิจฉาทิฏฐิต$อไป ๚๛

® ผู�ใดต้ังม่ันอยู$ในศีล ๕ แลต้ังอยู$ในทศกุศลกรรมบถ ๑๐ ประการ คือ รักษาศีลให�ทานไม$ตระหนี่ทรัพย� น้ําใจซ่ือตรง ๑ น้ําใจอ$อนต้ังอยู$ในการกุศล ไม$ยินดียินร�าย ไม$สรรเสริฐนินทาท$านผู�ใด ไม$เบ่ือปลา ไม$เบ่ือสัตว�ท้ังปวง ขันตีอดใจ มีแต$กรองการกุศล ต้ังอยู$ในคติท้ังห�าประการ ะ ฉันทาคตินั้นมิได�กล$าวถ�อยคําหยาบช�า

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๙๘

โทสาคตินั้นคือมิผูกโกรธขึงท$านผู�ใด โมหาคติมิได�จองเวรพยาบาทแก$ท$านผู�ใดๆ ผู�ใดถือศีลห�าเป"นนิจจศีล ะ แลบาปธรรมท้ัง ๑๔ ตัวนั้นคือมักโลภ มักหลงถือผิดเป"นชอบ ใจกระด�างมักโกรธมิกลัวแก$บาป มิอายแก$บาป มักง$วงเหงาหาวนอน มักเบียดเบียนแก$สัตว� สงสัยในพระรัตนตรัย ใจฟุ�งซ$าน ริษยาแก$ท$าน ตระหนี่ทรัพย�ไม$บําเพ็ญทาน มักเดือดร�อนใจ ๑๔ ตัวนี้แต$จะพาไปอบายภูมิเป"นเท่ียงแท�แล๛ สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปโป สัมมาวาจา สัมมากัมมันโต สัมมาอาชีโว สัมมาวายาโม สัมมาสติ สัมมาสมาธิ ให�ต้ังม่ันอยู$ในสัมมาทิฏฐิ ป9ญญาให�พิจารณาปลNงเห็นพระทุกขัง อนิจจัง อนัตตา ว$ามิได�เท่ียงแท�มิได�เป"นแก$นสาน พิจารณาตามทางธรรมพระเจ�าตรัสเทศนาสั่งสอนไว� สิ่งใดผิดให�ละวางเสีย สิ่งใดชอบแล�วอุตสาหะปรNนนิบัติตามทางธรรม สัมมาสังกัปโป คือดําริสิ่งใดๆ ให�บริสุทธิ์การกุศล สัมมาวาจา คือเจรจาสิ่งไรๆ แต$โดยสัตย�โดยจริง เป"นยุติธรรมเป"นการกุศล ให�ปราศจากมุสาวาท ป�สุณวาท สัมผัปลาวาท พูดหยาบช�า สัมมากัมมันโต ให�ต้ังตัวไว�เป"นอันดี ให�ซ่ือตรงต$อพระศาสนา มิได�น�อมค�อมไปการบาป แลอกุศลท้ังปวง สัมมาอาชีโว ทํามาหากินเลี้ยงชีวิตโดยชอบธรรม มิได�เลี้ยงชีวิตโดยโกหกมารยา ปราศจากขายของ ๕ ประการ สุราประการ ๑ โหรายาพิษประการ ๑ เครื่องศัตราอาวุธประการ ๑ เนื้อสดปลาสดประการ ๑ ขายหมูเป"ดไก$ประการ ๑ ค�าคน ช$วยมาถูกแล�วเอาขายให�แพงหว$างค$าตัวแล�วคิดค�าเอามากข้ึนไปบาปนักบาปหนา สัมมาวายาโม ให�มีความเพียรเป"นอันดีในการกุศล ให�อุตสาหะสวดมนต�ไหว�พระ ต้ังอยู$ในพระรัตนตรัย ให�หม่ันฟ9งธรรมเทศนา ให�มีความเพียรในการกุศล สัมมาสติ ให�รอบคอบเป"นอันดี ไม$รู�หลงรู�ลืมพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ� เอาคุณเป"นอารมณ�ทุกๆ อิริยาบถ อย$าให�ละวางเสียหามิได� สัมมาสมาธิ เป"นอารมณ�อุเบกขา มัธยัสถ�มิได�เป"นฉันทา คือนั่งนอนเดินยืน อย$าได�ละวางเสีย สัมมาสมาธิ เอาอารมณ�เป"นอุเบกขา มัธยัตถ�มิได�เป"นฉันทาโทสา ผูกพยาบาทคาดเวรแก$ท$าน ผู�ใดหาป9ญญามิได�ชายหญิง ให�อุตสาหะปรนนิบัติดังกล$าวมานี้แล บุคคลผู�นั้นจะเอาตัวออกจากวัฏฏสงสาร จะพ�นจากอบายภูมิเป"นเท่ียงแท�แล๚๛ ให�อุตสาหะปรนนิบัติทําตาม กว$าวาสนาบารมีจะแก$กล�าข้ึนกว$าจะปลงลงเห็นพระทุกขัง พระอนิจจัง พระอนัตตา ก็จะบ$ายหน�าเข�าสู$ปาตีโมคะมหานครณีฤๅพานเป"นท่ียิ่งไม$รู�ตายแลเกิด แล๚๛

® ฟ9งธรรมเทศนามีอานิสงส� ๕ ประการ ไม$เคยฟ9งก็ได�มาฟ9งแล ได�ฟ9งแล�วก็มีน้ําใจผ$องใส จะบรรเทาเสียซ่ึงโทสะโมหะโลภะ ละเสียได�ประการหนึ่งๆ ได�ฟ9งแล�วก็จะดัดแปลงน้ําใจหยาบช�า จะได�ซ่ือตรงต$อพระศาสนา รู�คุณผละศีลผละทาน จะได�สมบัติอย$างนั้นประการหนึ่ง ฟ9งเนืองๆ แล�วมีน้ําใจเลื่อมใสยินดีศรัทธาในพระพุทธศาสนา ก็จะพาไปท่ีชอบประการ ๑ เป"น ๕ ประการด�วยกัน ผู�ใดปรารถนาพระเจ�า คือ กิเลสสันโดษ ๑ ปราศจากทรัพย�ออกทําทาน ปราศจากบุตรภรรยา ๑ หม่ันให�ทานรักษาศีล ๑ สาธยะผู�ใดรักษาศีล ๕ ประการ กับท้ังพระไตรสรณคมน� ต้ังหม่ันอยู$ในกุศลกรรมบถ หม่ันอยู$ในคติ ๔ ประการ แล�วปราศจากพระธรรม ๔ ตัว ปราศจากอกุศล ๑๐ ได�ชื่อว$าผู�นั้นมีป9ญญาหัปปะตุจตุระบายเสียม่ันคง ท$านผู�นั้นจะบ$ายหน�าสู$เมืองสวรรค� ประกอบไปด�วยนางเทพอักษรกัลยา เป"นยศศักด์ิบริวาร นับอเนกโกฏีแล ๏ ถ�าผู�ใดมิได�ต้ังอยู$ในศีล ๕ แลบาปธรรม ๑๔ ตัว อกุศลกรรม ผู�นั้นก็จะตกนรกมหาอเวจี เป"นเท่ียงแท�สู$อบายภูมิทนทุกข�เวทนาอยู$หึงนานนับกัปป�กัลป�แล๚

® ท$านผู�ใดๆ ยังมิรู�ว$ากัปป�แลกัลป�นั้นจะมากน�อยเท$าใดก็ยังไม$แจ�ง รู�แต$ว$ากัปป�กัลป�ไม$รู�ว$ามากน�อยเท$าใดก็มิรู�ท่ีท$านรู�ก็มี เราจะวีถานให�ท$านผู�ยังไม$รู�ฟ9งจงรําพึงดูกัปป�แลกัลป�นั้น มีสระอันหนึ่งลึกได�โยชน� กว�างก็โยชน�หนึ่ง จตุรัสมีเม็ดพันธุ�ผักกาดเต็มเปt�ยมเสมอขอบสระนั้น ครั้นถึงกําหนดพันปt ๑ แล�วเทวดาก็มาหยิบเอาไป

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๙๙

เม็ดหนึ่ง กราบเท$าเม็ดพันธุ�ผักกาดหมดเม่ือไรก็ได�ชื่อว$ากัปป�กัลป� ๑ มิฉะนั้น กําแพงสูงโยชน� ๑ กว�างก็โยชน� ๑ จตุรัส ครั้นถึงพันปtเทวดาเอาต�นหญ�าคามาจุ$มน้ําไปสลัดลงในกําแพงนั้น กราบเท$าน้ําเต็มเปt�ยมเสมอกําแพงเม่ือไรก็เรียกว$ากัปป�กัลป�แล

® อเนกอนันต�ๆ เล$าจะวีถานให�ท$านฟ9ง ฝนตกสามวันสามคืนเสมอไม$หนักไม$เบา เม็ดฝนนั้นเท$าไร ละอองฝนนั้นเท$าไร ก็ได�ชื่อว$าอนันตังนี้แล๚ ท$านผู�ใดมีป9ญญาจงเร$งรําพึงเถิด ผู�ใดทําบาปไปตกนรกแล�วเห็นไม$ได�ทันพระศรีอาริย�แล๚ ถ�าผู�ใดมิศรัทธาจะรักษาพระไตรสรณคมน�เป"นโลกีย�ทุกวันนี้มีอยู$ ๕ ประการ คือถNวายตัวเป"นโยม ถวายตัวเป"นข�าใช�สอย ถวายตัวจะขอรักษาพระไตรสรณคมน� จะขอต้ังม่ันอยู$เป"นนิตย�ทุกคํ่าเช�า จะคํารบนมัสการลําลึกถึงทุกอิริยาบถ ท$านผู�รักษาพระไตรสรณานี้ เห็นพระพุทธรูป พระสถูปแลเจดีย� พระสงฆะเถรเณรไปนมัสการ ผู�นั้นก็ขาดพระไตรสรณาแลข�อหนึ่งเป"นการในพระศาสนา การพระพุทธพระธรรม ตัวรู�แล�วเกียจคร�านมิเอาใจใส$ละเมินเสีย ท$านผู�นั้นก็ขาดพระไตรสรณาคมน� ข�อหนึ่งติเตียนพระพุทธรูปแลพระธรรม พระสงฆะเถรเณร ว$าร�ายต$างๆ ก็ขาดแล ข�อหนึ่งคบหามิจฉาทิฏฐิ หาประโยชน�มิได� พวกมิจฉาทําตามเมืองเพทพาษาเข�า ตัวก็สรรเสริญต$างๆ อย$างนี้ก็เป"นมลทินมิควร ข�อหนึ่งถือภูตแลปtศาจบวงสรวง เชิญอ�อท�าวมาลงว$าเป"นใหญ$ศักด์ิสิทธิ์ช$วยตัวได� ก็ขาดพระไตรสรณาคมน� ข�อหนึ่งเขาสมมุติว$าเทพารักษ�อยู$แห$งตําบลนั้น ไปมาต�องคํารบนบนอบตัวไปบนมิควรเป"นมลทินแต$พระรัตนตรัย ผู�รักษาพระไตรสรณาคมน�จะไว�ได�แต$สองประการ ไว�ด�วยกลัวโพยภัยอันตราย ไว�ด�วยเป"นครูสั่งสอนวิชาการศิลปศาสตร�ประการหนึ่ง นอกจากนั้นไปแล�ว พระไตรสรนาคมน�เจ�าจะขาดเร็วนักแล ถ�ามีป9ญญารู�ว$าขาดแล�วก็สมาทานเอาใหม$ ดูท่ีสํานักพระสงฆะแลพระวิหารการปุเรียน จําเพาะพักตรพระพุทธรูป พระสถูปแลเจดีย�แลพระศรีมหาโพธิ ถ�าขัดสนดูท่ีอันใดสงัดสมควรจงกราบกรานแล�วนมัสการ จึงสมาทานเอาพระไตรสรณาคมน�คิดดู ให�ระลึกทุกเวลาเถิด รักษาศีล ๕ เป"นนิจจศีล ต้ังอยู$ในทศกุศล ๑๐ ประการ อุตส$าหะรักษาศีล ๑ ไม$กระหนี่ทรัพย� ๑ น้ําใจซ่ือตรNง ๑ น้ําใจอ$อน ต้ังอยู$ในการกุศล ๑ ไม$ยินดีไม$ยินร�าย ๑ ไม$สรรเสริญ ๑ ไม$นินทา ๑ ไม$เบียนสัตว� ๑ ขันตีอดใจ ๑ ตรองแต$การกุศล ๑ ต้ังอยู$ในคติ ๔ ประการ ฉันทาคตินั้น หามิได�กล$าวคําหยาบช�า ๑ โทษาคติมิได�ลง ภยาคติมีกลัวอาย

® กล$าวมาท้ังนี้เป"นทางจะไปทางสวรรค�นิพพานเท่ียงแท�นักหนาแล มิจฉาทิฏฐิ ผู�ใดเว�นจากมิได�ถือผิดเป"นชอบ เชื่อคุณพระพุทธิเจ�า ผู�นั้นครั้นจากมนุษย�แล�วจะไปเกิดในดุสิตาสวรรค� มีวิมานแก�วสูง ๑๒ โยชน� มีนางฟ�าแห$ห�อมเป"นยศศักด์ิบริวาร นับได�ร�อยโกฏี ครั้นจุติจากสวรรค�ลงมาเกิดจะได�เป"นพญาในชมภูทวีป ทรงทศพิธราชธรรม ๑๐ ประการ บุคคละผู�ใดได�ให�ธรรมเทศนาเป"นทานก็ดี ฟ9งก็ดี ได�บุญ ๘ ประการแล๚ มิจฉาทิฏฐิท่ีผู�ใดถือฉมิจฉาทิฏฐิ ถือผิดว$าชอบ ถือเผ$าสกุลล�วนม่ังมีทรัพย� ถือยศศักด์ิมานะ ดูหม่ินมิได�เชื่อคุณพระศาสนาพระพุทธิเจ�า ผู�นั้นก็จะบ$ายหน�าลงอเวจีแลฯ

® ผู�ใดเห็นพระภิกษุเถรเณรเท่ียวบิณฑบาตทําเมินหน�าเสีย กระยาจกคนยากมารับทาน เห็นแล�วขู$กระหวาดว$าหยาบช�า ขับเสียเป"นอัปมงคล น้ําใจจะให�จําเริญแก$ตัวผู�เดียว ท$านผู�มีป9ญญาเห็นพระภิกษุเถรเณรบิณฑบาต กระยาจกคนยากไร�มารับทานให�โดยสุจริต แม�นว$ามิหาไม$บอกเล$าด�วยคําอ$อนหวานไพเราะจําเริญสวัสดี เป"นสุนทรมงคล ผลศีละทานจะตามรักษาเป"นเครื่องประดับประดางามกว$าแก�วแหวนเงินทอง ซ่ึงจะประดับนอกกาย ผละทานจะเป"นเสบียง ซ่ึงจะไปพระนิพพาน ผละบุญทําไว�จะเป"นท่ีพ่ึงคํ้าชูตัวแล

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๐๐

® เม่ือสิ้นชีวิตจากเมืองคนแล�ว พญายมราชท$านย$อมถามว$า เม่ือท$านอยู$เมืองคนนั้นท$านได�ปลงเทวทูตท้ัง ๕ บ�างฤๅว$าหาไม$ ได�ปลงทุกขัง ปลงอนิจจัง ปลงอนัตตา บ�างฤๅหาไม$ เทวทูตห�าประการ คือลูกอ$อนจมมูตร ๑ คนชราหัวหงอกฟ9นหักถือไม�เท�าหงกหงัน ๑ คนเป"นมะเร็ง ข้ีเรือนกุฏฐังเป"นหนองไหล ๑ คนโทษตัดตีนสิ้นมือ คนตายบุพโพโลหิตไหล หยดย�อยมีกลิ่นอันเหม็น เราท$านฟ9งแล�วจงเร$งรําพึงคิดดู เกิดมาแล�วมิพ�นความตายเลย แม�นตัวได�ปลงเห็นแล�วก็บอกออกไป แล�วท$านจึงปล$อย แม�นว$ามิได�ปลงท$านก็ด$าว$ามึงนี่เป"นคนใจแข็ง มึงนี่มิใช$มนุษย� ใช$บุรุษใช$สตรี มึงนี่เป"นคนพาล ท$านก็ให�ทําโทษเอาตัวไป ท้ิงลงในหม�อเหล็กแดง กงจักรตัดพัดหัวขาดตีนขาดไป บ�างก็ท้ิงลงในเถ�าลึง ลงน้ําแสบร�อนบ�างๆ ก็สุนัขแร�งกาจิกหน$วยตา ไส�พุงเรี่ยรายท้ังเป"นๆ บ�างก็อยู$ในมูตรคูถหนอนใหญ$เท$าลําตาลบ�าง เท$าเรือโกลน ๔ วา ๕ วาบ�าง เอาสายบรรทัดเหล็กใหญ$เท$าลําตาลทอดลงดีดตัวเข�าแล�ว เอาขวานทากแล�วซัดลงในหม�อเหล็ก ทนทุกข�ต$างๆ อยู$ต้ังกัปป�แลกัลป� กราบเท$าจนสิ้นเวรแล�วเม่ือใดก็จะมาเกิดเป"นคนโหดร�าย ให�สงสารอยู$ในเมืองมนุษย� เป"นกระยาจกยากไร�จะหาใส$ปากก็ท้ังยาก หากินก็ขัดสน เพราะบาปตนมากนักมากหนา แต$ทนทุกข�อยู$ในนรกชั่วกัปป�พุทธทันดร แต$แสงพระอาทิตย�ส$องมิถึงเลย สัตว�ทนทุกข�เวทนาอยู$ ท้ังนี้เพราะบาปตนทําใส$ตัวเองจะโทษใคร แต$ร�องไห�ร�องครางอยู$ทุกเวลาราตรี อดข�าวปลาอาหาร จะรับประทานแต$สักเม็ดก็หามิได� กินแต$เลือดหนองของตนเองเป"นอาหาร ยมพระบาลท$านให�กินก�อนเหล็กแดง แล�วก็ท้ิงลงในไฟน้ําทองแดง เค่ียวเป"นจุลมหาจุลไป แล�วก็เป"นข้ึนมาเล$า กรรมยังไม$สิ้นคราบใด ทนทุกข�ไปกว$าจะสิ้นเม่ือนั้น ญาติวงศ�พงษา บิดามารดาจะช$วยได�ก็ไม$มี แม�นผู�ใดทําบุญไว� บุญนั้นตามช$วยคํ้าชูท$านผู�นั้น นักปราชญ�พึงสันนิษฐานเข�าใจ ให�เห็นโทษในอบายภูมิ จงมีน้ําใจอ$อนน�อมลงเห็นพระทุกขัง พระอนิจจัง พระอนัตตา อุตส$าหะฟ9งพระธรรมเทศนา รักษาศีลตามคําสมเด็จพุทธิเจ�า ตรัสพระสธรรมเทศนาสั่งสอนไว� ก็จะพ�นจากอบายภูมิท้ัง ๔ ครั้นจบธรรมเทศนา พระภิกษุก็ลุถึงธรรมาพิศมัยได�โสดา สักคีทาคา อนาคาอรหัตต� เป"นอันมากแล๚

ปานาติปาตา จงถือเอาให�ม่ันซ่ึงสิกขาบทอันจะเว�นซ่ึงชีวิตสัตว�ตัวเป"นให�จําตาย มีองค� ๕ ประการดังนี้ อทีนนาทานา ถือไว�ให�ม่ันซ่ึงสิกขาบท อันเว�นเสียจากลักทรัพย�ท$าน แลสิ่งของๆ ท$านมิได�อนุญาตให� มีองค� ๕ ประการ กาเมสุมิจฉา ถือเอาให�ม่ันซ่ึงสิกขาบทอันเว�นจากกระทําผิดท้ังหลาย คือไปเสพด�วยหญิงมีผัวมิควรเสพ หญิงมิควรเสพมีอยู$ ๒ จําพวก ลูกเมียเขาเป"นท่ีสุด หญิงจําพวกหนึ่งจิดอันเสพเมถุนะธรรมนั้น เพียงส$องเสพนี้มีองค� ๔ ประการ มุสาวาทา ถือเอาให�ม่ันซ่ึงสิกขาบท อันท่ีเจรจามุสาวาทมีองค� ๔ ประการ คือความเท็จ ส$อวเสียดท$านผู�อ่ืนให�ได�ยาก เสียกายแลเสียทรัพย� กล$าวเท็จว$าจริง หาไม$ว$ามี ดีว$าร�าย เห็นท$านมีอันจะกินแล�วคิดจุลาจนจะให�เขาฉิบหาย เสมือนหนึ่งทําร�ายตนเอง อย$าพึงสมาคมจงดับใจเสียให�หาย โทษท้ังนี้มีองค� ๔ ประการ สุราเม จงถือเอาให�ม่ันซ่ึงสิกขาบทอันจะเว�นจากส$องเสพสุรากินน้ําเมาคือสุราเมรัย ท้ังนี้มีองค� ๕ ประการ เมรัยมี ๕ ประการ อันปานาต$างๆ ยาพึงสมาคมเร$งละวางเสีย จึงจะพ�นอบายแลเปรตเดรัจฉานแล๚

ผู�ใดมีศรัทธาจะทําบุญแลให�ทาน ทําบุญเม่ือขาดตักบาตรเม่ือจน จะได�กุศลลําเลิศนัก ประการหนึ่งให�ทานเม่ือข�าวแพง แลกข�าวมิออกมาใหม$ ๑ ให�พระภิกษุอาพาธ ๑ ให�ภิกษุเดินทาง ๑ ให�ภิกษุอาคันตุกะมาใหม$ ยังไม$รู�แห$งท่ีจะบิณฑบาต ๑ ทําบุญให�ทานนอกศาสนา ไม$เท$าทําในศาสนาได� ให�ทานนางโคแลแม$หญิง แลช�างม�าข�าคน ถาดเงินแลถาดทองสิ่งละ ๘ หม่ืน ๔ พัน หลุมลึกได� ๑๖ ศอก เต็มไปด�วยเงินแลทอง แลถาดเงินถาดทองนั้นมาก อาจจะชักรถไปบนปากถาดนั้นได� ทําครั้งนั้นพระเจ�าเป"นเวลา มหาพราหมณ�มีทรัพย�มากอยู$เมือง

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๐๑

สาวัตถี เป"นบุตรทิศาปาโมกข� ทําครั้งนั้นไม$สู�ทําในศาสนา ได�บุญนั้นไม$เท$าถวายจังหันแก$พระโสดาหนหนึ่ง ทําแก$พระโสดาไม$เท$าทําแก$สักคีทาคาอ่ิมหนึ่ง ทําแก$พระสักขิทาคาไม$เท$าแกพระอรหันต�อ่ิมหนึ่ง ทําแก$พระอรหันต�ไม$เท$าทําแก$พระเจ�าครั้งหนึ่ง ทําแก$พระเจ�ายังไม$เท$าถวายเข�าสงฆ� มีพระพุทธรูปเป"นประธานๆ บุญนั้นยังไม$เท$าทํากุฏีวิหารๆ บุญนั้นยังไม$เท$าให�ทานภิกษุมาแต$ทิศท้ัง ๔ ยังไม$เท$ารักษาพระไตรสรณาคมม�ๆ ไม$เท$ารักษาศีลๆ ไม$เท$าเมตตาแก$สัตว�ๆ ไม$เท$าปลงลงเห็นพระไตรลักษณ�ว$าไม$เท่ียงแท�ย$อมแปรปรวน ผู�นั้นจะได�เสวยสมบัติกราบเท$าเข�าสู$พระนิฤๅพานแล ๚๏๚

® สาธุสะผู�ใดมีศรัทธาสร�างพระพุทธรูป พระสถูปแลเจดีย� ก็จะมีอานิสงส�ลําเลิศประเสริฐนักแล๚๛๚ สร�างพระพุทธรูปด�วยทองคําจะปรารถนาเป"นพระก็จะสมความปรารถนาเป"นพระพุทธิเจ�าองค� ๑ สร�างด�วยเงินได�เป"นพญาจักรพรรดิตราธิราช สร�างพระด�วยดินจะได�เป"นมหาเศรษฐี๚๏๚ สร�างด�วยอิฐหินบดได�เป"นเทวดา สร�างด�วยทองสําริดแลทองแดงทองเหลืองได�เป"นพระพรหม ทําด�วยศิลาจะได�เป"นพระอินทร� สร�างด�วยไม�จะได�เป"นพญาป9ดทะเว�น สร�างพระบดจะได�เป"นคนมีป9ญญากว$าคนท้ังหลาย อยู$ในชมพูทวีป สร�างพระพุทธรูปจะไว�ในวิหารแลโบสถ�เป"นท่ีไว�นมัสการแห$งเทวาแลมนุษย�จะได�อานิสงส�ได�อสงไขยหนึ่ง สร�างพระเจดีย�ทรายมีอานิสงส�เม็ดละกัลป�ๆ จะนับมิได�เลย สร�างเจดีย�ด�วยอิฐแลปูนแลไม�ได�บุญ ๕ กัลป�แล�วจะมีป9ญญาทรงพระไตรป�ฎกทุกๆ ชาติ โปรดทาสให�บวชเป"นเณรได�บุญ ๕ กัลป� ถ�าบวชเป"นภิกษุได�บุญ ๔ กัลป� ถ�าบวชลูกเป"นเณรบิดามารดาได�บุญ ๘ กัลป� ถ�าบวชเป"นภิกษุได�บุญ ๑๖ กัลป� ผัวบวชเมียได�บุญ ๑๖ กัลป� บวชเป"นภิกษุณีผัวได�บุญ ๓๒ กัลป� ถ�าบวชตัวเองเป"นเณรได�บุญ ๑๖ กัลป� บวชเป"นภิกษุได�บุญ ๖๕ กัลป� ร$างเคหาของตัวไปปลูกเป"นกุฎี แลสาลาโรงธรรมบุญได� ๓๐ กัลป�แล ทําส�วมถานถวายพระสงฆ�ได�บุญ ๑๙ กัลป� ขุดบ$อน้ําได�บุญ ๒ กัลป� ๚๛ ถวายกฐินได�บุญ ๕ กัลป� ได�นางแม�นแสนหนึ่ง มีปราสาทแก�วสูง ๑๒ โยชน� มีแก�ว ๗ ประการ จุติลงมาจะได�เป"นพญาจักรพรรดิตรา ๕๐๐ ชาติ ๏ สามเณรปรนนิบัติภิกษุได�บุญ ๗ กัลป� ® กวาดวัดได�บุญทีละ ๕๐๐ๆ กับบริวาร ๕,๐๐๐ ได�ไหว�พระได�บุญอีกอนันตังหนึ่งแล ๚๛

อนันตังนั้นถ�าจะคณนาฝนตก ๓ วัน ๓ คืน ไม$หยุดหย$อนเสมอไม$หนักไม$เบา เม็ดฝนเท$าไร ละอองเท$าไรประสมเข�าแล�วเรียกว$าอนันตังปริมานังแล ๚๛

ถ�าผู�ได�สร�างพระพุทธรูปด�วยไม�ได�เป"นมหาเศรษฐี ๕ ร�อยชาติ สร�างด�วยหินจะได�เป"นพญาสามละราช ๕๐๐ ชาติ สร�างด�วยอิฐจะได�เป"นเสนาธิบดี ๕๐๐ ชาติ ทําด�วยงาจะได�เป"นพญาประเทศราช ๕๐๐ ชาติ ทําด�วยเงินจะได�เป"นพญาจักรพรรดิตราธิราช ๕๐๐ ชาติ สร�างด�วยแก�วจะได�เป"นพระป9จเจกโพธิเจ�าองค�หนึ่ง ทําด�วยทองแดงจะได�เป"นพระอินทร� ๕๐๐ ชาติ สร�างด�วยทองสําริดจะได�เป"นพระอรหันต�องค�หนึ่ง ทําด�วยแก�วจะได�เป"นพระโพธิสัตว�องค�หนึ่ง สร�างด�วยทองเหลืองจะได�เป"นมหาพรหม ๕๐๐ ชาติ สร�างด�วยทองคําจะได�เป"นพระพุทธิเจ�าองค�หนึ่ง

๏ ก$อพระเจดีย�ทรายจะได�เป"นมหาเศรษฐี ๕๐๐ ชาติ ขุดสระจะได�เป"นมหาเศรษฐี ๕๐๐ ชาติ จะมีสระโบกโขระพัดแล�วไปด�วยกําแพงแก�ว ๗ ประการแล ๚๛

(ผู�ใด) สร�างส�วมแลขุดหลุมเว็จให�ทานจะได�เป"นพญาจักรพรรดิตราธิราช ปราสาททองสามปราสาทๆ ทองอยู$กลาง แล�วจะมีกลิ่นตัวหอมได�โยชน�หนึ่ง มีรูปงามประเสริฐนัก ๕๐๐ ชาติ ทอดตะพานให�คนเดินจะได�เป"นพญาประเทศราช ๕๐๐ จะมีถนนแก�วกลางเมือง ต้ังศาลาให�คนอาศัยจะได�เป"นพระอินทร�มีปราสาททองสูง

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๐๒

ได� ๑๐๐ โยชน� จะมีนางฟ�าแห$ห�อมเป"นบริวาร นับได�สองโกฏี บุญนั้นตามส$ง ๕๐๐ ชาติ สร�างวิหารจะได�เป"นพญาจักรพรรตราธิราช จะมีปราสาททอง ๗ หลัง จะเสวยสุข ๕๐๐ ชาติ ได�ถวายพระกฐิน จะได�เป"นพญาจักรพรรดิตรา ๕๐๐ มีบริวาร ๓๖ โกฏี สร�างเสาธงจะได�เป"นพญามหาเสนาบดี มีกําภุฉัตรงอกข้ึนมาหน�าพระลาน ๕๐๐ ชาติ สร�างหนังสือจะได�เป"นพญาจักรพรรดิตรา จะมีป9ญญาทรงพระไตรป�ฎกท้ัง ๘ หม่ืน ๔ พัน จนกราบเท$าเข�าสู$พระนิพพาน ® สร�างระฆังจะได�เป"นมหาเสนา จะมีเสียงไพเราะเพราะยิ่งนักหนา เป"นท่ีชอบใจแก$ฝูงคนยินดี ๕๐๐ ชาติ ชายหญิงบวชข�าคนของตัวโปรดจะได�เป"นพระอินทร� ๕๐๐ ชาติ บวชลูกจะได�เป"นเทวดาอยู$ในชันดุสิตา ๕๐๐ บวชตัวเองจะได�เป"นเทวดาเสวยรมชมสมบัติท้ัง ๖ ชั้นฟ�า กราบเท$าเข�าสู$พระนิพพานแล

® ทอดผ�าปNาจะได�เป"นมหาเศรษฐี จะมิผ�าคลังผ�าแปดหม่ืน ๔ พันคลัง เสวยสมบัติเป"นบรมสุข ๕๐๐ ชาติแลฯ

ภะคะวา อันว$าสมเด็จพระสร�อยสาระเพชุดาญาณโปรดประทานธรรมเทศนาไว�ว$า ผู�ใดสร�างพระวิหารได�บุญกัลป� ๑ ก$อพระเจดีย�ได�บุญ ๒ กัลป� สร�างอารามได�บุญ ๓ กัลป� ปลูกศรีมหาโพธิได�บุญ ๔ กัลป� โปรดข�าให�เป"นไทยได�บุญ ๕ กัลป� ให�เรือนเป"นทานได�บุญ ๖ กัลป� ให�ล�านเป"นทานได�บุญ ๙ กัลป� ให�ทานธรรมเทศนาได�บุญ ๗ กัลป� ให�ทานในวัน ๘ คํ่า ได�บริวารถึงพัน ๑ ให�ทานในวัน ๑๕ คํ่า ได�บริวาร ๕ พัน ให�ทานในวัน ๑๔ คํ่า ได�บริวารพัน ๑ แล ให�ทานวันจันทร�อังคารได�บริวารพัน ๑ ให�เม่ือคณะยังขาดอยู$นั้นได�อนันต� ๑ กวาดวัดในท�องพระวิหารได�บริวารพัน ๑ ให�ยาเป"นทานได�บริวาร ๓ พัน ให�ทานผ�าขาวได�บริวารพัน ๑ ได�ให�ผ�าขาวร�อยผืนยังไม$เท$าจีวรผืนหนึ่ง ผ�าจีวรร�อยผืนยังมิเท$าผ�ากฐินผืน ๑ กฐินร�อยผืนไม$เท$าผ�ามหาบังสุกุลผืน ๑

® ผู�ใดสวดมนต�เช�าคํ่า ได�บุญ ๑๐ กัลป� ภาวนาเนาวะหาระคุณ คือ อะระหังสุคะโตภะคะวา ได�บุญ ๑๕ กัลป� ภาวนาไตรลักษณะญาณได�บุย ๑๙ กัลป� ภาวนาเมตตากรุณาได�บุญ ๓๓ กัลป� ภาวนามุทุตาได�บุญ ๑๔ กัลป� ภาวนาอุเบกขาได�บุญ ๑๖ กัลป� ภาวนามะอะอุอุอะมะ ได�บุญ ๑๙ กัลป� ภาวนานะโมตัสสะภะคะวะโต จะได�เป"นพระ ภาวนา อะระหังสุคะโต จะได�เป"นเทวดา ภาวนาสัมมาสัมพุทธัสสะ จะพลันถึงพระนพพานแล ภาวนาทุกได�ร�อยคาบจะพ�นจากบาปทุกข�แล ๚๛

ภาวนาเม่ือนอน ๑๗ คาบ หายบาปทุกเม่ือ ภาวนาเม่ือตะวันเท่ียง ๒๗ คาบ จะถึงนิพพาน ภาวนาสังวีทาปุกะยะปะ จะพ�นจากมือพญามัจจุราช ภาวนานะโมพุทธายะ จะหายบาปท้ังหลาย จะได�บุญ ๗ โกฏี ๗ พัน ๗ ร�อยกัลป� ภาวนา อีติปtโสภะคะวา จะได�บุญหม่ืนกัน ภาวนาพุทธา พุทธานุสสติ ได�บุญหม่ืนกัลป� ภาวนา อัฐิอิมัสมึงกาเย ได�บุญหม่ืนกัลป� ภาวนาอวิชา ได�บุญ ๑๗ กัลป� ภาวนากุสลา ได�บุญ ๑๔ กัลป� ภาวนา อทุกขัง ได�บุญ ๑๗ กัลป� จะไปเกิดในชื่อ กามาวจรภพสวรรค�แล ๚ ภาวนาอนนิจจัง อนัตตา จะไปเกิดในพรหมะโลก ® รับโมทะนาเขาได�บุญกัลป� ๑ ® ได�ให�เมียเป"นทานได�บุญ ๑๖ กัลป�

๏ สวดมนต� ๑๐ ปt มิเท$าจําศีลวันหนึ่ง จําศีล ๑๐ ปt มิเท$าภาวนาจตุพรหมะวิหารวัน ๑ ภาวนาจตุพรหมร�อยปtมิเท$า ภาวนานโมพุทธายะวันหนึ่งๆ ร�อยปt มิเทาปลงพระไตรลักษณะญาณวันหนึ่ง บูชาพระพุทธีเจ�าด�วยเทียนร�อยเล$มไม$เท$าประทีปดวง ๑ บูชาดอกไม�หากลิ่นมิได�ร�อยดอกไม$เท$าดอกไม�มีกลิ่นดอกหนึ่ง ให�ทานดอกไม�ได�บริวาร ๙ พัน ๏ จําศีลวันพระได�บริวาร ๕ พันแล ให�ทานวัตถุป9จจัยท้ัง ๔ ในวันพระได�บริวาร ๖ หม่ืน ๏ ร�องบอกให�เขาเอาข�าวมาใส$บาตรได�บุญบริวาร ๘ หม่ืน ๏ ก$อพระทรายได�บริวารหม่ืน ๑ ๚๛

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๐๓

® หญิงชายผู�ใดได�เอาผีไปเผาได�บริวาร ๔ หม่ืน ช$วยกันทําของการสพนั้น เป"นต�นว$าช$วยกันแล�วจะได�อานิสงส�โอละฦกหนึ่งยิ่งนักหนา ๏ มีน้ําใจเลื่อมใสศรัทธา ชักชวนกันมาถึงปNาช�าแล�ว ให�รู�จักบังสุกุล ว$าอานีจัง รูปสัตว�ท้ังหลาย ครั้นหายใจเข�าออกมิได�แล�วก็ย$อมเป��อยเน$าสาธารณ� แม�นตัวข�าเองก็จะเหมือนกัน ถ�าเอากระดูกผีนี้มาเผ$าไหม�แล�วได�บุญกับบริวารหม่ืน ๑ ผู�ใดเผาผีไม$มีญาติบริวาร ๒ หม่ืน เผ$าศพบิดา มารดา ได�บริวารหม่ืน ๑ เผาสพภิกขุสงฆ�เป"นครูบา อาจาริยะ ได�บริวาร ๗ โกฏี เผาสพปูNย$าตายาย ได�บริวาร ๘ หม่ืน

ภะคะวา อันวาสมเด็จพระผู�มีพระภาคยะเป"นอันงาม มีพระพุทธฎีกาตรัสบัณฑูรไว�นั้นว$า บุคคลผู�ใดกตัญ�ูผู�รุ�คุณบิดามารดา ครูบาอาจารียะ ได�สนองคุณปลงศพเผาผี ผู�นั้นจะมีอานีสงส�ประเสริฐก็จะได�ไปเกิดในเมืองสวรรค�สักกะเทวโลกเป"นเท่ียงแท� ครั้นจุติแล�วก็จะมาเกิดเป"นพญาจักรพรรดิตราธิราช ๘๐ ชาติ แลว�จะไปเกิดเป"นพญาประเทศราช ๘๐ ชาติ แล�วจะไปเกิดเป"นมหาเศรษฐี มีทรัพย�มากกว$าคนท้ังหลาย ประกอบไปด�วยโภคะไคไอยรียะสมบัติ ในโลกนี้ ได�อานีสงไขยชาติ เม่ือตอนเอากําเนิดท$องเท่ียวไปมา ผลบุญนั้นก็จะคํ้าชู ช$วยอุปถัมภ�ส$งให�กว$าจะถึงพระนิพพานเป"นท่ีสุด

® ถ�าบุคคลผู�ใดมีศรัทธาเอาผ�ามาทําธงบูชาพระพุทธิเจ�าจะมีอานิสงส�มาก ล้ําเลิศประเสริฐนัก ถ�าแลว$าลมพัดธงนั้นแกว$งไกว โบกไปข�างทิศบูรพา เจ�าธงก็จะได�เป"นพญาจักรพรรดิตราธิราช เม่ือลมนั้นพัดไปข�างทิศอาคเนย� เจ�าธงจะได�เป"นมหาเศรษฐีอันประเสริฐ ลมพัดไปข�างทิศทักษิณ เจ�าธงจะได�เป"นท�าวจตุโลกบาล ลมพัดไปข�างประจิมทิศ เจ�าธงจะได�เป"นพญาสามละราช ลมพัดธงไปข�างทิศพายัพ เจ�าธงจะมีป9ญญาทรงพระไตรป�ฎก รู�ธรรมท้ังหลาย เม่ือลมนั้นพัดธงไปทิศอุดร เจ�าธงจะได�เป"นมหาพรหม ประเสริฐกว$าพรหมท้ังหลายท้ังปวง เม่ือธงนั้นโบกไปข�างทิศอีสาน เจ�าธงจะได�เป"นสมเด็จอัมรินทร� อินทระเจ�าฟ�าสุลาลัย ®ฯ เม่ือธงนั้นโบกข้ึนบนอากาศ เจ�าธงจะได�เป"นพระพุทธิเจ�าองค�หนึ่งแล

® บุคคละผู�ใดได�สร�างธงไว�จะมีอานิสงส�มากมายดุจจะเล$ากล$าวมาดังนี้ ท$านจะปรารถนาสิ่งใดๆ ก็จะสมความปรารถนา แล�วจะมีฤทธิอานุภาพมากนักแล

® บุคคละผู�ใด ได�ถวายน้ําผึ้งรวงแก$พระภิกษุสงฆ�องค�ใดๆ ก็ดี ผละอานิสงส�จะมากนักหนา จะได�ไปเกิดเป"นพญาองค�หนึ่ง จะมีอานุภาพแผ$ไปบนอากาศโยชน� ๑ แผ$ลงไปใต�บาดาลโยชน� ๑ เม่ือใดราชาภิเษกแล�ว ๆ มีฝูงนกท้ังหลายนําเครื่องบรรณาการมาถวาย ยังมีเทวดานําเอาไม�สีฟ9นมาถวายแต$ปNาหิมพานต� ทุกวันมิได�ขาด มีพญานาคราชเอาดินแดงแสงงามมีศรีกว�างขวาง ยังมีเทวดาในอากาศ แล�วเอาผลมะขามป�อมเป"นยาทิพย�อันวิเศษมาถหวายให�ระงับโรคท้ังปวง มีนกแขกเต�าเอาข�าวสาลีอันมีรสหอมยิ่งนักหนา ยังมีฝูงหนูท้ังหลายเข�าช$วยกันมาเกล็ดข�าวเปลือกให�เป"นข�าวสาร มีพักคนต�องตักตํา ฝูงหมีท้ังหลายคาบเอาฟ�นมาถวายแต$ละวัน ๒๕ ร�อยเกวียนเข็น ยังมีเทวดาองค�หนึ่งนําเอาทานมาถวายแต$ปNาหิมพานต� แต$ละวันสูงประมาณสองศอกทุกวัน ยังมีเทวาองค�หนึ่งนําเอาอ�อยเท$าลําตาลมาแต$ปNาหิมพานต� ยังมีเทวาหมู$หนึ่งเอาน้ํามาแต$สระอโนดาตมาถวายวันละ ๑๖ กันละออมทุกวัน ยังมีวานรฝูงหนึ่งนําเอาขนุนมาถวายทุกวัน ยังมีฝูงผึ้งท้ังหลายคาบเอาน้ําผึ้งมาถวายวันละ ๗ อมทุกวัน แล�วท�าวพญาทุกเมืองนําเครื่องดอกไม�เงินทองมาถวายทุกๆ ปt มิได�ขาด เพราะอานิสงส�ท่ีได�ถวายน้ําผึ้งรวงแล ๏ อันอานิสงส�ท่ีถวายน้ําผึ้งนั้นแจ�งอยู$ในคัมภีร�มหาวงศ�นั้นแล�ว ว$ามาท้ังนี้ คือ พญาธรรมะโศกกะราช เธอได�ถวายน้ําผึ้งรวงแก$พระป9จเจกโพธิเจ�าครั้งนั้นแลฯ

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๐๔

® บุคคละผู�ใดก$อเพลิงให�ทานแก$พระภิกษุสงฆ�เม่ือฤดูหนาว ให�พิงไฟ มีอานิสงส�มาก ถ�าบุคคลผู�นั้นเกิดไปร�อยชาติแสนชาติก็ดี บ$อได�มีความทุกข�ยากเลย จะมีเชดชาอานุภาพดังหนึ่งพระอาทิตย� จะมีฤทธิดังท�าวมหาพรหม มีฉะนั้นดังพญามาราธิราช มิฉะนั้นดังพญาสามละราช จะมีบริบูรณ�ด�วยโภไคไอรียะสมบัติ กราบเท$าเข�าสู$นีฤๅพาน บุญตามอุปถัมภ�คํ้าชูให�ไปเกิดท่ีสกุล บ$อห$อนจะเป"นคนเข็นใจเลย แล�วจะมีรูปงามนักมิพักแต$ง ผิวเนื้อดังทองนพคุณ สมบูรณ�ประเสริฐกว$าคนท้ังปวง จะเป"นท่ีรักท่ีชมแห$งเทวาแลมนุษย� ท$องเท่ียวอยู$ไปมาบ$อได�เกิดในสกุลอันชั่วเลย เม่ือครั้งสมเด็จพระพุทธิเจ�าเรายังสร�างพระบารมีอยู$นั้น ได�เสวยพระชาติเป"นหญิง พระองคืได�ถวายน้ํามันพันธุ�ระผักกาด แก$พระพุทธิเจ�าแต$ปางก$อนนั้น ถ�าบุคคละผู�ใด ได�มีศรัทธาตามประทีปถวายบูชาพระพุทธเจ�า แขวนไว�บนอากาศ คือโคมนั้น บุคคละผู�นั้นเกิดไปชาติหน�า จะมีรัศมีสว$างไปท้ัง ๔ ทิศ บุคคละผู�นั้นเกิดไปชาติใดๆ มีรูปงามประเสริฐงามดังทองนพคุณ เป"นท่ีชอบใจเทวาแลมนุษย� จะเป"นพญาจักรพรรดิตราธิราช ประกอบไปด�วยนางแก�ว ช�างแก�ว ม�าแก�ว คหบดีแก�ว ขุนคลังแก�ว ๗ ประการ ได�เสวยสมบัติจีรังการยืนนานแล ผู�ใดได�ถวายไม�สีฟ9นแลน้ําบ�วนปากแก$พระสงฆ� ผู�นั้นเกิดชาติใดๆ ร�อยชาติแสนชาติไป จะมีรูปโฉมโนมพรรณก็งามนัก ผิวเนื้อดังทองนพคุณ จะมีฟ9นงามด่ังแสงทอง กลิ่นปากนั้นหอม เจรจาก็ไพเราะหอมดังดอกอุบล เป"นท่ีชื่นชมแห$งคนท้ังหลาย มิได�เกิดในสกุลคนชั่วแลคนยาก คนถ$อยคนเข็นใจเลย เพราะได�ถวายน้ําบ�วนปากแลไม�สีฟ9นแก$พระภิกษุสงฆ�แล ผละอานิสงส�ใช$แต$เท$านั้นว$าไว�เป"นใจความพอรู� จะปรารถนาสิ่งอันใดจะสมความปรารถนาแลฯ

® ผู�ใดได�สรงน้ําแก$พระภิกษุ ผู�นั้นจะมีรูปงามนัก ผิวเนื้วดังหนึ่งทองนพคุณ พอใจแก$คนท้ังหลาย จะมีกําลังมากนัก มีพาหนะก็มากเป"นอนันตัง ประกอบไปด�วยข�าวปลาอาหารมากมาย จะมีหมู$นางนารีแวดล�อม จะมีบุตรชายหญิงก็ดีย$อมอยู$ในโอวาท จะประเสริฐแก$มนุษย�ท้ังหลาย บ$อห$อนจะเกิดเป"นคนยากเลย เกิดเป"นพญาทุกชาติ แลสกุลพราหมณ� จะมีป9ญญากว$าคนท้ังหลาย เฉียบแหลมกล�าหาญ อานุภาพมากนักแล ๚

® ๚ อันว$าเทวาในเมืองฟ�านั้นใกล�จะจุตินั้นมีอยู$ ๔ ประการ คือว$าสิ้นบุญอย$างหนึ่ง สิ้นอายุประการหนึ่ง สิ้นอาหารประการ ๑ คือความโกรธนั้นอย$างหนึ่งแล

® ครั้งนั้นสมเด็จพระพุทธิเจ�าเสด็จอยู$ในนิโครธาราม เมืองกบิลพัสดุ�มหานคร เปล$งฉัพพรรณรังสี ๖ ประการ เสด็จนั่งอยู$ท$ามกลางสงฆ� พระองค�งามไปด�วยรัศมี ๖ ประการ เห็นปานประหนึ่งพระจันทร�เม่ือวันเพ็ญ แลหมู$ดาวแวดล�อม เป"นบริวารงามนักหนา จึงเทศนาพระพุทธวงศ�ให�พระสงฆ� ภิกขะเว ดูก$อนสงฆ�ท้ังปวง แผ$นดินนี้อันนี้ชื่อภัทรกัปป�อยู$นักหนา ทรงพระเจ�าได� ๕ พระองค� พระกกุสนโทพระองค�หนึ่ง พระโกนาคมองค�หนึ่ง พระกัสสปพระองค�หนึ่ง พระตถาคตองค�หนึ่ง พระศรีอารียะเมตไตรยองค�หนึ่ง อันจะได�ตรัสในภัทรกัปป�แผ$นดินนี้ ครั้นจบพระธรรมเทศนาลงแล�ว พระสารีบุตรจึงทูลถามสืบไป ข�าแต$พระองค�ผู�ทรงพระภาคยะเป"นอันงาม พระเจ�าจะมาตรัสภายภาคหน�านั้น แต$พระเมตไตรยองค�เดียวฤๅๆ ยังจะมีพระเจ�าอ่ืนมาตรัสต$อไป ขอพระองค�จงโปรดแสดงธรรมเทศนาแก$ข�าผู�ชื่อสารีบุตร แต$พระเจ�าตรัสไป แล�วล$วงลับไปพระนิพพาน พ�นท่ีจะนับจะคณนาหามิได� ยังพระอนาคตภายภาคหน�าอีกสิบพระองค� ต้ังแต$พระศรีอารียะเมตไตรยจะมาตรัสก$อนพระเจ�าท้ัง ๙ พระองค� พระศรีอารียะเมตไตรยองค�หนึ่ง สร�างพระบารมีมามากนัก ะ๛ ชื่อวิริยกาทึก ๑๖ อสงไขยกําไรแสนกัปป� จึงได�ตรัสแก$พระโพธิญาณแล แต$อดีตกาลล$วงมาถึงสมเด็จพระพุทธิเจ�าเราได�ตรัสแล�ว พระเมตไตรยโพธิสัตว�ก็ลงมาเอาปฏิสนธิในครรภ�นางการะจะณีเทวี ผู�เป"นอัครมเหสีแห$งสมเด็จพญาอชาตศัตรู

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๐๕

ครั้นอยู$ในครรภ�ถ�วนทศมาส ๑๐ เดือน จึงประสูติออกจากครรภ�พระมารดา พระยาตีวงสาจึงให�พระนามชื่อว$าเจ�าอะชีตะกุมาร ส$วนพระเจ�าอชาตศัตรูผู�บิดา ครั้นได�ฟ9งพระธรรมเทศนาสานมันยะพระสูตร พระเจ�าเทศนาในสวนชื่อกะอําพะนาราม ก็เลื่อมใสยินดีในพระพุทธศาสนา ครั้นเจ�าอะชีตะกุมารค$อยจําเริญใหญ$ข้ึนมา จึงทรงพระราชศรัทธาพามาบวชไว�เป"นเณรในพระศาสนา ครั้นพระชันสาคํารบถ�วน จึงให�อุปสมบทพระอะชีตะภิกขุแล�วพระองค�จึงพาพระอะชีตะภิกขุกับพระสงฆ�ท้ังปวง ไปสู$เมืองกบิลพัสดุ� พระองค�เสด็จอยู$ในนิโครธาราม เพ่ือจะไปโปรดพระยาตีวงษาในกาละครั้งนั้น สมเด็จนางมหาปชาบดีโคตมี ผู�เป"นพระพุทธมารดาเลี้ยง มีพระทัยชื่นชมโสมนัสศรัทธาจึงถวายผ�าแก$พระเจ�าสองผืน สมเด็จพระพุทธิเจ�าจึงรับเอาผืนหนึ่ง พระราชทานให�เป"นสงฆ�ผืนหนึ่งเพ่ือจะให�อานิสงส�มากแก$พระมารดาของพระองค�นั้น พระอะชีตะภิกขุนั่งอยู$ท่ีสุดสงฆ�ท้ังปวง จึงรับเอาผ�านั้นไว� พระสงฆ�ท้ังปวงมิได�รู�ว$าพระอะชีตะภิกขุองค�นี้ เป"นหน$อเนื้อโพธิสัตว�จะได�ตรัสเป"นพระเจ�าภายหน�า ชื่อว$า พระศรีอารียะเมตไตรย ในภัทรกัปป�นี้ พระสงฆ�ท้ังปวงจึงล$วงเข�ามานินทาติเตียน ว$าภิกขุองค�นี้มีความโลภเจตนาเห็นแต$ผ�าเนื้อดี ไม$มีความอายแก$สงฆ�ท้ังหลาย

® ครั้งนั้นสมเด็จพระพุทธิเจ�าผู�มีพระภาคยะเป"นอันงาม ทอดพระเนตรเห็นว$าพระสงฆ�ท้ังปวง นินทาพระอะชีตะภิกขุ ครั้งนั้นสมเด็จพระองค�ดําริว$าสงฆ�ท้ังปวงนี้ มิได�รู�ว$าพระอะชีตะภิกขุองค�นี้ ลูกของตถาคต เป"นหน$อเนื้อโพธิสัตว� อันจะได�ตรัสแก$พระโพธิญาณ ควรตถาคตจะตัดความสงสัยพระสงฆ�ท้ังปวง อย$าได�ล$วงเข�ามานินทา ไม$รู�ว$าหน$อเนื้อพระโพธิสัตว�ลงมาสร�างพระบารมี จึงมีพระพุทธฎีกาตรัสห�ามพระสงฆ�ท้ังปวง อย$าล$วงเข�ามานินทาลูกของตถาคต ใช$จะเห็นแก$ผ�าเนื้อดีนั้นหามิได� ลูกตถาคตองค�นี้เป"นหน$อเนื้อพุทธังกูร มีพระพุทธฎีกาตรัสเท$านั้นแล�ว ก็ยิ่มแย�มพระโอฐออกให�ปรากฏแก$สงฆ�ท้ังปวง พระอานนทะเถรครั้นเห็นพระเจ�าแย�มพระโอฐ พระอานนท�จึงยอกรชุลีเหนือศีรษะ ก็ทูลถามว$า พระพุทธิเจ�าข�า เหตุอันใดพระองค�จึงแย�มพระโอฐ คุณแลโทษจะมีแก$พระภิกขุองค�ใด ขอพระองค�จงโปรดเทศนาแก$ข�าผู�อานนท� ในกาลบัดนี้เถิด สมเด็จพระผู�มีพระภาคย�เป"นอันงาม ได�ฟ9งพระอานนท�อาราธนา จึงมีพุทธฎีกาทํานายพระอะชีตะภิกขุ ให�อานนท�ว$า ดูกรอานนท� อะชีตะภิกขุองค�นี้ลูกของตถาคตใช$ว$าเป"นสามัญญะสัตว�หามิได� เป"นหน$อเนื้อพุทธังกูร บริบูรณ�ด�วยบารมีสามสิบทัศน�...(จะ) ได�ตรัสแก$พระโพธิสัพพัญ�ู เข�ามาบวชในศาสนาของพระตถาคตบัดนี้มีดุจจะพระจันทร�เม่ือวันเพ็ญบริบูรณ� เมฆหมอกก้ันกางไว� หามีผู�ใดจะรู�ว$าพระจันทร�อยู$ตรงไหนหามิได� ถ�ามิฉะนั้นไซร� ดุจจะหนึ่งถ$านไฟ หากเถ�ากลบอยู$หาผู�ท่ีจะรู�ว$าไฟอยู$ตรงไหนไม$ ถ�ามิดังนั้นดุจจะดังดาวประกายพฤกษ� เข�ามาเคียงพระจันทร� ถ�ามิดังนั้นดุจจะหนึ่งเขายุคนธรอันไกลพระสุเมรุมาศราชคีรีเป"นปฐพีเมืองดาวดึงษา อานนท�เอย พระอาชิตะภิกขุองค�นี้ยังอีก ๑๖ อสงไขย กําไรแสนกัปป� ได�ตรัสเป"นพระพุทธิเจ�าองค�หนึ่ง ทรงพระนามชื่อว$า พระศรีอาริยเมตไตรย ในพุทธกัปป"นี้แล๚

® ครั้นพระเจ�าทํานายให�พระอานนท�ฟ9งครั้งนั้น พระสารีบุตรจึงรู�อัชฌาสัย แจ�งใจแห$งเทวาแลมนุษย� พระสารีบุตรปรารถนาฟ9งเรื่องราวพระศรีอารียะเจ�าตรัสในภัทรกัปป�อันนี้ สารีบุตรจึงยกกรชุลีเหนือศรีษะ แล�วอาราธนา ว$าข�าแต$พระมหากรุณา พระพุทธฎีกาทํานาย พระอะชีตะภิกขุองค�นี้ จะตรัสเป"นพระเจ�าองค�หนึ่งระหรือพระนามะชื่อว$าพระศรีอารียเมตไตรย พระรูปพระโฉมจะงามเป"นอย$างไร ขอพระองค�โปรดข�าผู�สารีบุตรบัดนี้เถิด

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๐๖

® พระเจ�าจึงเทศนาให�สารีบุตรฟ9ง ดูกรสารีบุตร ตถาคตบัญญัติศาสนาไว� ๕,๐๐๐ ปt ศาสนาถ�วน ๕,๐๐๐ ปt แล�วจะอันตรธาน คนท้ังหลายจะปราศจากความอาย มิได�นับถือแก$กันว$ามารดาแลพ่ีสาว ยอมมัวเมาด�วยตัญหารสะมาคมแก$กัน เป"นภริยาสามีดุจจะสัตว�เดรัจฉาน มีสุนัขเป"นต�น เม่ืออกุศลนําไปในสันดานท่ัวทุกตัวคนดังนี้ คนท้ังหลายก็จะถอยอายุลงมาจนถึง ๑๐ ปt เป"นกําหนดแก$เฒ$า ครั้งนั้นจะเกิดมิคสัญญีฆ$าฟ9นแก$กัน บุคคลผู�ใดรู�ว$าความจะเกิดมีด�วยเหตุอัศจรรย� ครั้นเห็นกันดุจจะเนื้อ มือจับอันใดก็กลายเป"นอาวุธฆ$าฟ9นกันตาย คนมีป9ญญาไปซ$อนอยู$ซอกห�วยธาร เข�าแต$ฆ$าฟ9นกราบเท$าถึง ๗ วัน ครั้งนั้นคนตายเสียเป"นอันมาก ครั้นพ�น ๗ วันแล�ว คนท้ังหลายก็บังเกิดใจกุศล ให�มีเมตตาแก$กัน ครั้นมีลูกหญิงชาย อายุยืนข้ึนไปทุกๆ ที กราบเท$าถึงอสงไขย คนท้ังหลายไม$รู�จักความตายเลย ครั้งนั้นก็ประมาทตัว อายุก็ถอยจากอสงไขย ลงมากราบเท$าถึง ๗ หม่ืนปt คนท้ังหลายอายุ ๕๐๐ จึงจะทําการวิวาหะมงคลแก$กัน ครั้งนั้นชาวชมภูทวีปจะม่ังค่ังไปด�วยโภไคยไอยสมบัตินักหนา จึงมีเมืองอันหนึ่งใหญ$ยาวได...โยชน� กว�าง ๗ โยชน� มีปราสาทแก�ว ๗ ประการ โดยสูงกว�างยาวได�โยชน� โดยสูง ๑๕ โยชน� จึงมีพระมหากษัตริย�องค�หนึ่ง ทรงพระนามะชื่อว$า สังฆะจักรพรรดิตรา เสวยสมบัติในเมืองเกตุมะตีนคร ด�วยพระสังฆะจักรนั้นต้ังอยู$ในทศพิธราชธรรม ๑๐ ประการ ในขณะเม่ือพระศรีอารียะเจ�าจะลงมาตรัส มีห$าฝนตกโดยชอบธรรมถึง ๑๐ วัน ตกมาห$า ๑ ® ๕ วันตกห$า ๑ ผืนแผ$นราบดังหน�ากลอง ฝูงคนท้ังหลายม่ังค่ังไปด�วยเครื่องประดับประดาอาภรณ�พรรณนาๆ ทรงเครื่องประดับเห็นงามดุจจะหนึ่งเทวบุตรเทวธิดา สมเด็จพระสังฆะจักรพรรดิตรา เสวยสมบัติในเมืองเกตุมะวะตีนคร มีพระมหากษัตริย� ๘ หม่ืน ๔ พัน พระองค�แวดล�อมเป"นยศะบริวาร มีปุโรหิตพราหมณ�ประเสริฐนัก หาผู�จะเสมอมิได� ชื่อว$าพราหมณ�ประโรหีด ภรรยาปุโรหิตชื่อว$านางพราหมะวะดี ครั้งนั้นเทวดาจึงอาราธนาพระศรีอารียะเมตไตรยโพธิสัตว� ให�ลงมาเอาปฏิสนธิในครรภ�พระมารดา พระโพธิสัตว�จึงรับอาราธนาแล�วจึงพิจารณาเห็นเมืองเกตุมะวะตีนครใหญ$หลวงกว$าเมืองท้ังปวง สมแก$เราจะลงไปเอาปฏิสนธิ แล�วพิจารณาเห็นสกุลธิดาแลมารดาท้ังสอง สร�างพระบารมีถ�วนแสนกัลป� ควรท่ีจะเป"นบิดามารดาของพระองค�ใด ก็จุติจากดุสิตาลงมาเกิดในครรภ�พระมารดา เวลาป9จจุสมัยจะใกล�รุ$งราชะราตรี ในวันเพ็ญเดือน ๘ พร�อมด�วยอัศจรรย� ๓๒ ประการ มีแผ$นดินไหวเป"นต�น ท�าวจตุโลกบาลท้ัง ๔ ในจักรวาลก็ถือพระขันธ�แก�ว มาพิทักษ�รักษอยู$ในห�วงพระบรรทม ใช$แต$เท$านั้น ท�าวจตุโลกบาลท้ัง ๔ หม่ืนองค�ก็มาพิทักษ�รักษา แต$พิทักษ�รักษาประตูปราสาทเมือง กราบเท$าถึงภูเขาจักรวาล กราบเท$าถ�วน ๑๐ เดือน เม่ือสมเด็จพระมารดาทรงครรภ�บริบูรณ�ถ�วน ๑๐ เดือน จึงมีพระทัยปรารถนา เพ่ือจะไปชมสวนแก�วอุทยาน เสด็จทรงคานหามทองมีบริวารแวดล�อมเป"นอันมาก เสด็จประพาสชมดอกไม� ดาดไปด�วยหมู$นก แลแมลงภู$ร่ําร�องกึกก�องไป ในสวนอุทยาน มีไม�กากะทิง ครั้นถึงเวลาจะประสูติพระบรมโพธิสัตว� พระหัตถ�เบ้ืองขวานางก็เหนี่ยวก่ิงไม�กากะทิงไว� บ$ายพระพักตรไปสู$บูรทิศเสด็จยืนประสูติ พระบรมโพธิสัตว� ในร$มไม�กากะทิงนั้น อันลัคนะยืนประสูติพระเจ�าลูกครั้งนั้น เป"นประเวณีพระพุทธมารดาสืบๆ กันมาทุกๆ พระองค� เม่ือพระบรมโพธิสัตว�เจ�า ประสูติออกจากครรภ�พระมารดา พระองค�ก็เหยียดพระบาทท้ังสองออกมา ณ กาลครั้งนี้

๏ อาตมาภาพเขียนแล�ววันศุกร� เดือน ๙ ข้ึน ๑๕ คํ่า ปtกุน สัตตศก คิมหันตฤดู พระศาสนาล$วงได�สองพันสี่ร�อย ๑๗/๑๘ พระวัสสาเป"นกําหนด

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๐๗

ไตรภูมิ วัดเกยไชยเหนือ ฉบับพลัด๖๘

[...ใดแล….ได�….กว�างศิลาหนาได�...ได�ศิลา…ได�...โยชน� ใต�นั้นลงไปจึงมีสิมนูนนําหน�าได�...ได�...มลงไปนั้น เป"นแต$อากาศ เป"นอากาศเปล$าหามิได�เลย...มิได�แล�วแลฯ ® ทีนี้จะพรรณนาในนรกท้ัง ๘ ขุม...ให�มนุษย�ท้ังหลายให�เร$งจําไว�ในใจไม$ช$วยใครได� ช$วยได�แต$พระเจ�าแล จะเกิดมาเสียเปล$าท้ังชาติ...ยังว$าไม$เอาดีกัน จึงจะได�เกิดมาเป"นมนุษย� ทําชั่วมาช�า ทําดีมาเกิดเป"นมนุษย� ได�สร�างบารมี ยิ่งยิ่งข้ึนไปแลฯ ® ใต�เขาตรีกูฏลงไปนั้น ลึกได�สี่พันโยชน� จึงลงเถีงสันชีพะนรก โดยยาวได�ร�อยโยชน� กว�างได�ห�าสิบโยชน� ลึกได�เก�าโยชน�ปริมณฑล อ�อมรอบได�ร�อยโยชน� มีข$ายเหล็กอ�อมล�อมรอบ มียมภะบาลอยู$รักษา ด�านละสี่คน อาวุธ....อาวุธข$ายล�อมรอบได�ร�อยโยชน� มีบริวารได�สิบหกขุม ผู�ใดค�าสัตว�ตัวเป"นจําตายตกในสันชีพะนรก มีอายุยืนได�พันปt ในสันชีพะนรกนั้นแล อายุเทวดาในชั้นจาตุมหาราชิกานั้นยืนได�ร�อยปtทิพย� ถ�าจะคณนาในมนุษย�นี้ได�เก�าล�านปtจึงได�วันหนึ่งในสันชีพะนรกนั้นแล แต$สันชีพะนรกนั้นไป...สิบแปดโยชน�...กว�าง...ร�อยโยชน� มีแผ$นเหล็กลุกเป"นเปลวไฟ มีนายนีรยบาล...ทนทุกข�เวทนา อยู$ดังนี้เป"นช�านานได�สองร�อยปtในนรก อายุเทวดาในดาวดึงสาอายุยืนแปดพันปtแล ถ�าจะคณนาในปtมนุษย�ได�สามแสนหกหม่ืนปtมนุษย� จึงได�วันหนึ่งในกาฬะสุตนรกนะแล มีบริวารได�สิบหกขุมแล แต$กาฬะสุตนรกลงไป...พันโยชน�จึงเถิงโรรุวนรก ยาวได�สี่พันโยชน� กว�างได�สี่ร�อยโยชน� ลึกได�สามร�อย...มีนายนิรยบาลอยู$รักษา ด�านละสิบคน ถือหอกดาบไล$ท่ิมแทงเปรตนรก ...ปวดทนทุกขเวทนา...ลําบากอยู$ในกลางเปลวไฟ แล�วนายนิรยะบาลเอาขอเหล็กอันลุกเป"นเปลวไฟนั้น เก่ียวลากออกแล�วจึงสูบให�ไฟนั้น...ไหม�ออกมา..ทางปากท้ังจมูกท้ังหูท้ังตา ท้ังทวารเก�าแห$ง ก็ท้ิงทอดลงไปในนรก นั้นก็...ทนทุกขเวทนาลําบากนักหนา นายนีรยะบาลจึงเอาขอเหล็กชักข้ึนมาเล$าจึงเอาเหล็กกรดเขาชักเอากระดูกลากออกมาท้ังกาย แล�วจึงเอาไปท้ิงลงในน้ํากรด อันร�อนอันแสบนักหนา ด�วยบาปกรรมสัตว�ท้ังหลาย ด�วยทํากรรมมาแต$หนหลังเป"นอันมากจึงมาทนทุกขเวทนานัก กรรมต$างๆ มีอายุยืนได�สี่พันปtในนรกนั้น ไม$เท$ากรรมในโรรุวนรก...ได�สองพันปt ถ�าจะคณนาในมนุษย�ได�สิบสี่ล�าน...กับสี่ล�านปtในมนุษย�จึงเป"นวันหนึ่งคืนหนึ่งในโรรุวนรกนั้นแล ® มีบริวารได�สิบหก...นับลงไปได�สี่พันโยชน�จึงเถิงโรรุวนรก แต$ยาวได�แปดพันโยชน� กว�างได�แปดร�อยโยชน� ลึกได�เจ็ดโยชน� มีข$ายเหล็กกางก้ันไว�รอบ มีปNาหวายกรดขวากกรดบัวกรด ปชะลันติ อันเป"นเปลวลุก ป9กอยู$เต็มไป ในท่ีไกลได�สามร�อยโยชน� มีนายนีรยบาลอยู$รักษาด�านสี่คน มีมือถืออาวุธหอกดาบไล$ท่ิมแทงฆ$าฟ9น สัตว�ในนรก ต�อนเข�าไปในเชิงหวายกรด ควางกรด สระน้ํากรด มีบัวกรด นายนิรยบาลก็ไล$ท่ิมแทง ล�อมเข�าฆ$าฟ9นสัตว�นรกก็กลัวตาย ก็หนีเข�าเซีงหวาย ตัวก็ขาดร�อยท$อนพันท$อน บ�างหนีเข�าพงกว�างตัวก็ขาดเป"นท$อน บ�างหนีลงกรดเป"นจุลธุลีไป แล�วเป"นข้ึนมาเล$า ทนทุกขเวทนาลําบากนักหนา นายนิรยบาลมันก็ล�อมเข�าช$วยกันไล$ท่ิมแทงเปรตนั้น ก็กลัวความตายก็ชวนกันวิ่งแล$นหนีไป เห็นรกก็บุกเข�าไป แต$ส$วนเซ่ิงหวายกรด ตัวเปรตนั้นก็ขาดเป"นท$อนน�อยแลท$อนใหญ$ เลือดหยดลามไหลเรี่ยรายเต็มไป บ�างวิ่งหนีกระจัดกระจาย พรัดพรายกันไป วิ่งเข�าเซ่ิง

๖๘ ไตรภูมิส$วนน้ีต�นฉบับลายมือเขียนแตกต$างไปจากต�นฉบับไตรภูมิพระสังฆะข�างต�น สันนิษฐานว$าผู�เขียนเป"นคนละคนกัน ข�อความพรรณนาความทุกข�ของสัตว�นรกท้ัง ๘ ขุม ซ่ึงซํ้ากับข�อความข�างต�น และข�อความไม$สมบูรณ� เน่ืองจากต�นฉบับชํารุด

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๐๘

หวาย...ก็วิ่งเข�าเห็นรก ขวากกรดท้ังนั้น บ�างวิ่งหนีลงน้ํา สําคัญว$าเป"นน้ํา แสบบัวกรดท้ังนั้น เปรตก็โถมลงไป ก็เป"นจุลไป แล�วก็เป"นข้ึนมา นายนิรยบาลนั้นเอาขอเหล็กเก่ียวลากข้ึนมา ชวนกันท่ิมแทงสับฟ9น แล�วเป"นข้ึนมา นายนีรยบาลก็เกาะขอเหล็กลุกเป"นไฟ ขอสับเก่ียวข้ึนมา จึงเอาไปท้ิงลงหม�อทองแดง เป"นจุลไปแล�วก็เป"นข้ึนมา นายนีรยบาลก็เอาขอแต$ล�วนเปลวไฟ ก็สับเก่ียวเอาฉูดลากข้ึนมา ก็เอาไปทอดท้ิงลงในกระทะเหล็ก แต$ล�วนเปลวไฟรุ$งเรืองเต็มไป ก็เผาเปรตไหม�เป"นจุลไป ละเอียดเป"นน้ําไป แล�วก็เป"นข้ึนมา ทนทุกขเวทนาลําบากนักหนา ด�วยกรรมทํามาเป"นคนไม$ดีกรรมมันก็ตามติดตัวมา เกิดมาจะเป"นมนุษย�นี้ก็ยากนักหนา ด�วยบุญทํามามากจึงเป"นมนุษย� เป"นสัตว�เสียมากหลายต$างต$างกันไป ทรมานกายช�า... ได�ถึงหม่ืนหกพันปtในนรก อายุเทวดาในนิมมานรดียืนได�แปดพันปt ...คณนาในมนุษย�ได�สองร�อยสามสิบโกฏิกับสี่ล�าน จึงเป"นวันหนึ่งคืนหนึ่งในนรกนั้นแลฯ ® แต$นันลงไปไกลได�สี่พันโยชน�จึงเถิงดาพะนรก แต$ยาวได�สามหม่ืนสองพันโยชน� กว�างได�สามพันสองร�อยโยชน� ลึกได�สองร�อยเก�าสิบหกโยชน� มียมพะบาลรักษาด�านละสิบคน มีถืออาวุธหอกดาบไล$ท่ิมแทงสัตว�ในนรก เจ็บปวดเลือดลามไหล...กายาทนเวทนานัก ตายแล�วก็เกิดมาเล$า ยมพะบาลนั้นก็ชวนกันไล$ท่ิมแทงไปอีกเล$าลําบากนัก ได�หม่ืนหนึ่งสองพันปtในนรก อายุเทวดาในวิมานรดีสวรรค�นั้น ยืนได�สามหม่ืนสองพันปt ถ�าจคณนาในมนุษย�ปtมนุษย� ได�เก�าร�อยยี่สิบแปดโกฏิกับหกล�านปt จึงเป"นวันหนึ่งคืนหนึ่งในมหาดาพะนรกนั้นแล มีบริวารได�สิบหกขุมแล

® แต$นั้นลงไปได�สี่พันโยชน� จึงเถีงสังคาตะนรกนั้นแล ยาวได�หกหม่ืนสี่พันโยชน� กว�างได�สามพันหกร�อยโยชน� ลึกได�ร�อยเก�าสิบหกโยชน� มียมพะบาลรักษาด�านละสี่คน มีมือถืออาวุธหอกดาบ ไล$ท่ิมแทงสัตว�ในนรก เจ็บปวดทนทุกเวทนาลําบากนักหนา ยมพะบาลก็เอาไปท้ิงลงไปในหม�อทองแดง อันลุกเป"นแปลวไฟ ก็ไหม�เป"นจุลไปสิ้นแล�วก็กลับเป"นข้ึนมาเล$า ยมพระบาลนั้นเอาไปทอดท้ิงลงในน้ําแสบอันนักหนา แล�วก็ดูดเอาเลือดเน$าหนองเน$าในตัวเองกินเป"นอาหาร ทนทุกขเวทนาอยู$เป"นช�านาน ได�หกหม่ืนสี่พันในนรกนั้นแล เทวดาในชั้นพรหมปริสัชชา อายุยืนได�หกพันปt ถ�าจะคณนาในปtมนุษย�เอากัปป�หนึ่ง แบ$งออกเป"นสามส$วนเอาแต$สส$วนหนึ่ง เป"นวันหนึ่งคืนหนึ่งในสังคาตะนรกแล มีบริวารได�สิบหกขุมเหมือนกันสิ้นแล

® ทีนี้จะพรรณนาถึงโลกันตะนรกขุมใหญ$ สี่ขุมเป"นพญาขุมใหญ$ กว$าขุมท้ังหลายขุมนี้อยู$...สี่ขุมนี้เป"นพญาขุม ใครได�ขุมนี้แล�ว อย$าได�เกิดเป"นคนเลย บาปนั้นหนักหนา หาอัปประมาณมิได� จมอยู$ช�านาน นับอสงไขยกําไรแสนมะกัปปะตีโกฏี แต$ยาวได�แสนสองหม่ืนแปดพันโยชน� กว�างได�หม่ืนหกพันโยชน� ลึกได�หม่ืนโยชน� มีนายนีรยบาลอยู$รักษาด�านแปดสิบคน มีมือถืออาวุธหอกดาบแหลนหลาวชะมวกครบสามขาเครื่องอาวุธต$างๆ กันอยู$รอบปากขุม แล�วก็ลงไปไล$ท่ิมแทงเปรตกระจัดกระจาย เปรตนั้นหนีซ$านข้ึนมาปากขุม นายนีรยบาลมันก็ล�อมท่ิมแทงเปรตหัวขาดตัวก็ขาด ตีนด�วนมือก็ด�วนเป"นท$อนน�อยแลท$อนใหญ$ คนผู�กระทําบาปกรรมเป"นมหันตะโทษ คือโทษใหญ$นั้นคือ ป9ญจะอริยกรรมท้ังห�าประการ คือ ป�ตุฆาต ๑ แลมาตุฆาต ๑ ให�โรหิตทะบาท ๑ ภิกขุณีโทศก ๑ สังฆเภท ๑ กรรมะท้ังห�านี้กรรมมากนัก ถ�าบุคคลผู�ใดทําดังนี้ มิได�ผุดเกิดเลย ทรมานกายอยู$ชูทันดอนระกันแล คือ ฆ$าบิดามารดา ๑ กระทําพระพุทธรูปให�แตกหกทะลาย ๑ สับยางพระสีมหาโพธิให�โลหิตทะบาท ๑ ฆ$าพระสงฆ� ๑ เสพกับภิกขุณี ๑ ห�าประการนี้ร�ายนักอุตส$าห�บําหยัดไว�เถิดก็จะพ�นเป"นประโยชน�ข�างหน�าแล

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๐๙

® สังฆเภทนั้นคือยุยงให�สงฆ�เศร�าหมองเจ็บช้ําน้ําใจกัน ก็ตกมหาอเวจีแล ® ฆ$าบิดามารดาครูอุป9ชฌาย�อาจารย� ด�วยเครื่องศัตราอาวุธประการหนึ่ง ฆ$าด�วยโหรายาพิษประการหนึ่ง ฆ$าด�วยวาจาประการหนึ่ง แลวาหยาบช�าแก$บิดามารดา ให�ได�ความแค�นเคือง เศร�าโศกนักน้ําตาตกเม่ือใดก็ได�ชื่อว$า ด$าเสียด�วยวาจาแล ถ�า บุคคละผู�ใดมีป9ญญาหยุดถ�าสัตว�จงบําหยัด ให�ได�ก็จะพ�นนรกขุมใหญ$แล

® สัตว�ในนรกมหาเวจีนั้น มีตัวอันใหญ$ได�คาพยุตหนึ่งบ�าง สองคาพยุตบ�าง ลางเปรตสูงโยชน�หนึ่งบ�าง สองโยชน�บ�าง สามโยชน�บ�างแล

® มหาเถรทัตต� ก็ทําโลหิตทะบาท แก$สมเด็จพระพุทธิเจ�า ก็ตกลงมหาเวจี ตัวใหญ$ได�สองร�อยโยชน� หลาวเหล็กแทงตลอดตีนเล็มหนึ่ง ตรึงเข�าไว�กับภูเขา ทนทุกขเวทนาลําบากนักหนา มหาเวจีนรกนั้นหนามีฝาป�ดงับงับงํามีดป�ดไว�กระด�วย กระทําด�วยเหล็กแต$หนาได�เก�าโยชน� อายุเปรตในมหาเวจีนั้นยืนได�กัลป�หนึ่ง ในมหา เวจีอายุเทวดาในชั้นพรหมะปโรหิตานั้น ได�เจ็ดหม่ืนสองพันปt ถ�าจะคณนาในมนุษย�เอากัปป�หนึ่งแบ$งออกเป"นสองส$วน เอาแต$ส$วนหนึ่ง เป"นวันหนึ่งคืนหนึ่งในมหาเวจีนั้นแล ® นรกใหญ$ท้ังแปดขุมมีบริวารตาละสีขุม นรกใหญ$ขุมหนึ่งมีบริวารได�สิบหกขุมแล

® ท่ีนี้จะพรรณนาแต$นรกขุมใหญ$ แปดขุมก็จบลงเท$านี้แล ® นรกท้ังหลายอันอยู$นอกเขาจักรวาลนั้นชื่อโลกันตะนรก มีเปรตอสูรกายตัวตลอดปรุโปรง ประดุจจะ

ดังตาข$ายดังชวนดังแห สิ้นท้ังตัวมีปากอยู$กลางกระหม$อม มีหน$วยตาเล็กเท$าในตาปู เอาจมูกไล�กินดูดเอาอาจมเพ่ือกินเป"นอาหาร เปรตคนหนึ่งเป"นตัวค�างคาวมีเล็บยาวห�อยอยู$กําแพง จักรวาลนั้นแล

® โลกันต�นรกนั้นอยู$นอกกําแพงจักรวาลและมืดนักหนา พระอาทิตย�ส$องแสงไปไม$ถึงเลย ถ�าบุคคละผู�ใดถือมิจฉาทิฏฐิ ถือผิดเป"นชอบ ถือชอบว$าผิด ว$าบุญ ว$าหาบุญหามิได� หาบาปบ$มิได� ไม$เชื่อในคําพระเจ�าเทศนา ว$าไม$เท่ียงไม$แท�ไม$มีจริงไซร� บุคคละผู�นั้นถ�าตกลงในโลกันตะนรก เป"นอันเท่ียง...]

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๑๐

ภาพประกอบไตรภูมิพระสังฆะ

� เมืองดาวดึงสาอยู$ยอดเขาพระสุเมรุ สูงได�หม่ืนโยชน� เป"นท่ีพระอินทราธิราชเขาอยู$แลฯ แต$ดาวดึงส�ข้ึนไปถึงยามาไกลได� ๘๔,๐๐๐ โยชน�....

® พระจุฬามณีสูงได� ๘ โยชน� บรรจุพระเข้ียวขวาพระเกศแลฯ ® ต�นปาริกชาติสูงได�ร�อยโยชน�แลฯ

® จาตุมหาราชิกาอายุยืนได�ห�าร�อยปt เป"นท่ีอยู$ท�าวจตุโลกบาลแลฯ

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๑๑

® พระอาทิตย�อยู$โดยสูงได� ๒๒,๐๐๐ โยชน� ปริมณฑลนั้น ๕๐ โยชน�แล๚๛ ® เขาพระเมรุสูงได� ๘๒,๐๐๐ โยชน� ® เขากําแพงจักรวาลสูงได� ๘๒,๐๐๐ โยชน�แลฯ

ฯ อัปปมาณสุภาฯ ฯ ปริตตสุภาฯ ฯ อาภัสรา ๚ ฯ อัปปมานาภา

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๑๒

ฯ ปริตตาภา ฯ ฯ มหาพรหมา ฯ พรหมะปโรหิตาฯ ฯ พรหมะปาริสัชชา

ปรนิมมิตวสวัตดี ® เทวดาในชั้นนิมมานรดีสูงได�หกหม่ืนสี่พันวาแล แต$นี้...ได� ๑๗๓,๐๐๐ โยชน� จึงสิ้นแลฯ

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๑๓

® อันตะรัง แต$หว$างชั้นวิมานได�สี่หม่ืนสองพันโยชน�เทวดาชั้นดุสิตาสูงได�หม่ืนหกพันวา อายุยืนได�สี่พัน

ปtทิพย� แลแต$ดุสิตาข้ึนไปถึงนิมมานรดีไกลกันได� ๓๓๖,๐๐๐ โยชน�แลฯ๛ เทวดาในชั้นดุสิตานี้สูงได� ๓๒,๐๐๐ วาแลฯ

® อันตะรัง แต$หว$างชั้นวิมานไกลกันได�สี่หม่ืนสองพันโยชน� กายเทวดาในชันยามาสูงได�แปดพันวา มีอายุได�สองร�อยปtทิพย�แล เอาศิลาท้ิงลงมาสิบหกวันกับยี่สิบเบดยามจึงถึงดาวดึงส� แต$ยามาข้ึนไปถึงดุสิตาไกลกันได� ๖๐,๐๐๐ โยชน� เทวดาสูงได� ๘,๐๐๐ วา แลฯ๛

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๑๔

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๑๕

หมวดวรรณกรรมนิทาน

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๑๖

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๑๗

ปลาบู-ทอง ฉบับบ&านวัดมะเกลือ ตําบลคลองโยง อําเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม

ดรณ0 แก วนัย

นิทานเรื่องปลาบู$ทองเดิมเป"นวรรณกรรมมุขปาฐะท่ีเล$าสืบต$อกันมา จนกระท่ังมีผู�นําไปแต$งเป"น

วรรณกรรมลายลักษณ� และรู�จักกันแพร$หลายมากข้ึนเม่ือมีการจัดพิมพ�เป"นหนังสือนิทานของโรงพิมพ�วัดเกาะ (วัดสัมพันธวงศ�) ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู$หัว๖๙ และได�แพร$กระจายไปยังท�องถ่ินต$างๆ ท่ัวภูมิภาคของไทย นิทานเรื่องนี้กล$าวถึงความเชื่อในด�านต$างๆ เช$น ความเชื่อเรื่องไสยศาสตร� เรื่องกรรม เรื่องบาปบุญตามแนวทางพระพุทธศาสนา และขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรมของท�องถ่ิน ภูมิหลังต&นฉบับเรื่องปลาบู-ทอง

นิทานเรื่อง ปลาบู$ทอง ฉบับบ�านวัดมะเกลือ ตําบลคลองโยง อําเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม นี้เป"นฉบับพลัดท่ีบันทึกในสมุดไทยดํา จํานวน ๑ เล$ม ด�วยอักษรและภาษาไทย หน�าละ ๕ บรรทัด จํานวน ๓๔ หน�า ไม$ปรากฏชื่อผู�แต$ง จัดอยู$ในหมวดวรรณกรรมนิทาน ลักษณะการแต$งใช�บทร�อยกรองประเภทกาพย� ประกอบด�วย กาพย�ฉบัง กาพย�ยานี และกาพย�สุรางคนางค�

ลักษณะและความเป"นมาของนิทานเรื่องปลาบู$ทองฉบับนี้มีลักษณะท่ัวไปคล�ายคลึงกับฉบับอ่ืนท่ีพบในภาคกลาง กล$าวคือ เชื่อว$าเป"นนิทานท่ีเล$าสืบต$อกันมาแต$โบราณโดยไม$ปรากฏหลักฐานว$ากําเนิดข้ึนต้ังแต$เม่ือไร และใครเป"นผู�นํามาเผยแพร$คนแรก ดังเช$นฉบับท่ีพบเป"นสมุดไทยดําซ่ึงเก็บรักษาไว�ท่ีหอสมุดแห$งชาติก็ไม$ระบุชื่อผู�บันทึกและปtท่ีบันทึก และหนังสือปลาบู$ทองท่ีพิมพ�โดยโรงพิมพ�เจริญราษฎร� หน�าวัดเกาะ ก็ไม$ปรากฏชื่อผู�แต$ง ไม$บอกเวลาและวัน เดือน ปtท่ีแต$งเช$นเดียวกัน และมีเนื้อความคล�ายคลึงกัน๗๐

ปลาบู$ทองฉบับบ�านวัดมะเกลือนี้ ต�นฉบับจัดเก็บรวมไว�ในซองกระดาษกับต�นฉบับสมุดไทยเรื่องอ่ืน ซ่ึงเป"นฉบับพลัดเช$นเดียวกัน และไม$ปรากฏชื่อเรื่อง ผู�แต$ง และวัน เดือน ปt ท่ีแต$ง อย$างไรก็ตาม เนื้อหากล$าวถึงความนอบน�อมต$อครูอาจารย�เม่ือต�องการเรียนมนตร� หม่ันรักษาศีล สมาธิ ป9ญญา จะได�เกิดทันพระศาสนาพระศรีอาริยเมตไตรยเม่ือพระพุทธศาสนาถ�วน ๕,๐๐๐ ปtแล�ว เป"นต�น การปริวรรตครั้งนี้ ผู�ปริวรรตได�นํามาไว�ในต$อจากเนื้อความเรื่องปลาบู$ทองฉบับนี้ด�วย

สําหรับการปริวรรตเนื้อเรื่องปลาบู$ทองฉบับบ�านวัดมะเกลือนี้ ผู�ปริวรรตจะถ$ายถอดตามตัวอักษรเป"นภาษาไทยป9จจุบัน เพ่ือให�ผู�อ$านเข�าใจเนื้อความได�ง$าย และสามารถเข�าใจเนื้อความได�โดยตลอด เพ่ือให�เกิด

๖๙ เตือนใจ สินทะเกิด, วรรณคดีชาวบ&านจาก “วัดเกาะ,” (ปริญญานิพนธ�หลักสูตรการศึกษามหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, ๒๕๒๐), หน�า ๓๕.

๗๐ เสาวลักษณ� อนันตศานต�, วิเคราะห� “ด�านมืด” ของนิทานเรื่อง ปลาบู$ทอง, วารสารรามคําแหง, ปtท่ี ๒๒ ฉบับท่ี ๔ (ตุลาคม – ธันวาคม ๒๕๔๘), หน�า ๔.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๑๘

อรรถรสในการอ$าน อย$างไรก็ตาม หากข�อความ ประโยค หรือคําใดไม$สามารถเข�าใจได�แจ$มแจ�ง ผู�ปริวรรตจะคงอักษรไว�ตามต�นฉบับ ส$วนข�อความท่ีเลอะเลือนหรือไม$สามารถอ$านได�ผู�ปริวรรตจะใช�จุดไข$ปลา (.) แทน

เนื้อเรื่องย-อของปลาบู-ทอง ทารฏเศรษฐีมีอาชีพทอดแหหาปลามาขาย มีภรรยา ๒ คน คือ นางคนิษฐาและนางคนิษฐี นางคนิษฐา

มีบุตรสาวชื่อเอ้ือย ส$วนนางคนิษฐีมีบุตรสาวชื่ออ�ายและอ่ี วันหนึ่งทารฏเศรษฐีพาคนิษฐาไปจับปลาในคลอง ไม$ว$าจะเหวี่ยงแหไปก่ีครั้งก็ได�มาเพียงปลาบู$ทองท่ีต้ัง

ท�องตัวเดียวเท$านั้น จนกระท่ังพลบคํ่าเศรษฐีก็ตัดสินใจท่ีจะเอาปลาบู$ทองท่ีจับได�เพียงตัวเดียวนี้กลับบ�าน ทว$า คนิษฐาผู�เป"นภรรยาเกิดความสงสารปลาบู$ จึงขอให�เศรษฐีปล$อยปลาไป ทารฏเศรษฐีเกิดบันดาลโทสะจึงฟาดนางคนิษฐาจนตายและท้ิงศพลงคลอง

เม่ือกลับถึงบ�านเอ้ือยก็ถามหาแม$ เศรษฐีจึงตอบไปว$า แม$ของเอ้ือยได�หนีตามผู�ชายไป และจะไม$กลับมาบ�านอีกแล�ว นับต้ังแต$วันนั้นคนิษฐีผู�เป"นแม$เลี้ยงของเอ้ือย อ่ีและอ�ายน�องสาวท้ังสองก็กลั่นแกล�งใช�งานเอ้ือยเป"นประจําโดยท่ีทารฏเศรษฐีไม$รับรู�และไม$สนใจ

เอ้ือยคิดถึงแม$มากจึงมักไปนั่งร�องไห�อยู$ท$าน้ํา และได�พบกับปลาบู$ทองซ่ึงเป"นนางคนิษฐาท่ีกลับชาติมาเกิด เม่ือเอ้ือยรู�ว$าปลาบู$ทองเป"นแม$จึงได�นําข�าวสวยมาโปรยให�ปลาบู$ทองกิน และมาปรับทุกข�ให�ปลาบู$ทองฟ9งทุกวัน

นางคนิษฐีและลูกสาวเห็นเอ้ือยมีความสุขข้ึน เม่ือถูกกลั่นแกล�งก็อดทนไม$ปริปากบ$น จึงสืบจนพบว$านางคนิษฐาได�มาเกิดเป"นปลาบู$ทองและได�พบกับเอ้ือยทุกวัน ดังนั้นเม่ือเอ้ือยกําลังทํางานนางคนิษฐีจึงจับปลาบู$ทองมาทําเป"นอาหารและขอดเกล็ดท้ิงไว�ในครัว

เอ้ือยได�พบเกล็ดปลาบู$ทองก็เศร�าใจเป"นอย$างมาก จึงนําเกล็ดไปฝ9งดินและอธิษฐานขอให�แม$มาเกิดเป"นต�นมะเขือ เอ้ือยมารดน้ําให�ต�นมะเขือทุกวันจนงอกงาม เม่ือคนิษฐีทราบเรื่องเข�าก็โค$นต�นมะเขือ และนําลูกมะเขือไปจิ้มน้ําพริกกิน

เอ้ือยเก็บเมล็ดมะเขือท่ีเหลือไปฝ9งดินและอธิษฐานให�แม$ไปเกิดเป"นต�นโพธิ์เงินโพธิ์ทองในปNา และไม$ให�ผู�ใดสามารถโค$น ทําลาย หรือเคลื่อนย�ายต�นโพธิ์เงินโพธิ์ทองได�

วันหนึ่งพระเจ�าพรหมทัตเสด็จประพาสปNาได�พบกับต�นโพธิ์เงินโพธิ์ทองเข�า จึงโปรดให�นําเข�าไปปลูกในวัง แต$ไม$มีผู�ใดสามารถเคลื่อนย�ายต�นโพธิ์เงินโพธิ์ทองได� พระเจ�าพรหมทัตจึงประกาศว$าผู�ใดท่ีเคลื่อนย�ายต�นโพธิ์เงินโพธิ์ทองได�จะให�รางวัลอย$างงาม

นางคนิษฐี อ�ายและอ่ีลูกสาวเข�าร$วมลองถอนต�นโพธิ์เงินโพธิ์ทองด�วยแต$ไม$สําเร็จ เอ้ือยขอลองบ�างและอธิษฐานจิตบอกแม$ว$าขอย�ายแม$เข�าไปปลูกในวัง เอ้ือยจึงถอนต�นโพธิ์เงินโพธิ์ทองได�สําเร็จ

พระเจ�าพรหมทัตถูกชะตาเอ้ือยจึงชวนเข�าไปอยู$ในวังและแต$งต้ังให�เอ้ือยเป"นพระมเหสี ฝNายคนิษฐีและลูกสาวอิจฉาเอ้ือยจึงส$งจดหมายไปบอกเอ้ือยว$า ทารฏเศรษฐีปNวยหนักขอให�เอ้ือยกลับมาเยี่ยมท่ีบ�าน

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๑๙

เม่ือเอ้ือยเดินทางกลับมาบ�าน นางคนิษฐีก็ได�แกล�งนํากระทะน้ําร�อนไปวางไว�ใต�ไม�กระดานเรือน และทํากระดานกลไว� เม่ือเอ้ือยเหยียบกระดานกลก็ตกลงในกระทะน้ําร�อนจนถึงแก$ความตาย นางคนิษฐีให�อ�ายปลอมตัวเป"นเอ้ือยและเดินทางกลับไปยังวังของพระเจ�าพรหมทัต

เอ้ือยได�ไปเกิดใหม$เป"นนกแขกเต�า เม่ือเกิดใหม$แล�วก็บินกลับเข�าไปในพระราชวัง พระเจ�าพรหมทัตเห็นนกแขกเต�าแสนรู� ไม$รู�ว$าเป"นเอ้ือยกลับชาติมาเกิดแต$ก็เลี้ยงไว�ใกล�ตัว อ�ายเห็นดังนั้นก็ไม$พอใจ สั่งคนครัวให�นํานกแขกเต�าไปถอนขนและต�มกิน

แม$ครัวถอนขนนกแขกเต�าและวางท้ิงไว�บนโต�ะ นกแขกเต�าจึงกระเสือกกระสนหลบหนีเข�าไปอยู$ในรูหนู มีหนูช$วยดูแลจนขนข้ึนเป"นปกติ แล�วเอ้ือยก็บินเข�าปNาไปจนไปพบกับพระฤๅษี พระฤๅษีตรวจดูด�วยญาณพบว$า นกแขกเต�าคือเอ้ือยกลับชาติมาเกิด จึงเสกให�เป"นคนตามเดิม และวาดรูปเด็กเสกให�มีชีวิตเพ่ือให�เป"นบุตรของเอ้ือย เม่ือเด็กนั้นโตข้ึนจึงขออนุญาตเอ้ือยเพ่ือเดินทางไปค�นหาบิดา เอ้ือยจึงเล$าเรื่องท้ังหมดให�บุตรชายฟ9ง และร�อยพวงมาลัยเพ่ือให�บุตรชายนําไปให�พระเจ�าพรหมทัต

เม่ือพระเจ�าพรหมทัตได�พบกับบุตรชายของเอ้ือยและพวงมาลัย จึงขอให�เด็กชายเล$าเรื่องท้ังหมดให�ฟ9งว$าได�มาลัยมาอย$างไร เด็กชายก็เล$าตามท่ีเอ้ือยเล$าให�ฟ9ง เม่ือทราบเรื่องท้ังหมดแล�วพระเจ�าพรหมทัตก็สั่งประหารชีวิตอ�าย อ่ี และนางคนิษฐี และไปรับเอ้ือยเพ่ือให�กลับมาครองบัลลังก�ร$วมกันอีกครั้ง

สรุป

นิทานเรื่องปลาบู$ทองฉบับภาคกลางส$วนใหญ$มีลักษณะคล�ายคลึงกันท้ังคติความเชื่อและรูปแบบการนําเสนอของตัวละคร แต$ฉบับบ�านวัดมะเกลือนี้มีรายละเอียดท่ีแตกต$างไปบ�าง เช$น การกล$าวถึงอาชีพของเอ้ือยในเรื่องเป"นคนเลี้ยงโค หรือตอนท่ีแม$ถูกนางคนิษฐีขอดเกล็ดนั้นก็เพ่ิมตัวละครเป"ดเข�ามาเก็บเกล็ดปลาบู$ทองเอาไว�เพ่ือนํามาให�เอ้ือย หรือพ$อของเอ้ือยฉบับนี้ใช�ชื่อว$า ทารฏเศรษฐี ซ่ึงฉบับอ่ืนใช�ชื่อทารกเศรษฐี เป"นต�น ดังนั้น ปลาบู$ทองฉบับวัดบ�านมะเกลือนี้ จึงน$าสนใจเนื่องจากมีรายละเอียดท่ีแตกต$างจากฉบับอ่ืน และเป"นนิทานท�องถ่ินท่ีมีคุณค$าท้ังด�านวรรณกรรม คติความเชื่อเรื่องบาปบุญ การกลับชาติมาเกิด วัฒนธรรมประเพณี และเป"นฉบับท่ียังไม$มีการจัดพิมพ�เผยแพร$มาก$อน ข�อด�อยของฉบับนี้มีเพียงประการเดียวคือต�นฉบับไม$สมบูรณ�เท$านั้น

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๒๐

บรรณานุกรม เตือนใจ สินทะเกิด. วรรณคดีชาวบ&านจาก “วัดเกาะ.” ปริญญานิพนธ�หลักสูตรการศึกษามหาบัณฑิต

มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, ๒๕๒๐. ริสา แก�วจินดา. การศึกษาเปรียบเทียบนิทานเรื่องปลาบู-ทองฉบับภาคกลางและฉบับภาคอีสาน.

วิทยานิพนธ�ปริญญาหลักสูตรศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาไทยศึกษา มหาวิทยาลัยรามคําแหง, ๒๕๔๖.

เสาวลักษณ� อนันตศานต�. วิเคราะห� “ด�านมืด” ของนิทานเรื่อง ปลาบู$ทอง. วารสารรามคําแหง. ปtท่ี ๒๒ ฉบับท่ี ๔ (ตุลาคม – ธันวาคม ๒๕๔๘).

หอพระสมุดวชิรญาณ. ปลาบู-ทอง. กรุงเทพฯ: หอพระสมุดวชิรญาณ, ม.ป.ป. อภิลักษณ� เกษมผลกูล. สยามปกรณ�ปริวรรต เล-ม ๑ งานสํารวจ ศึกษา และปริวรรตวรรณกรรมท&องถ่ิน

ภาคกลาง. นครปฐม: ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๕๔. อภิลักษณ� เกษมผลกูล. วรรณคดีท&องถ่ินศึกษา ภาค ๑ วรรณคดีลายลักษณ�ภาคกลาง. นครปฐม: คณะศิลป

ศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๕๑.

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๒๑

ปลาบู-ทอง ฉบบับ&านวัดมะเกลือ ตําบลคลองโยง อําเภอพุทธมณฑล จังหวดันครปฐม

ปลาบู$ทอง ฉบับบ�านวัดมะเกลือ ตําบลคลองโยง อําเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม หมวด

วรรณกรรมนิทาน ไม$ปรากฏชื่อเรื่อง ชื่อผู�แต$ง และวัน เดือน ปt ท่ีแต$ง เนื้อความต้ังแต$นางคนิษฐา แม$ของเอ้ือยตายแล�วไปเกิดเป"นปลาบู$ทองแล�ถูกนางคนิษฐีนํามาขอดเกล็ดทําเป"นอาหาร เป"ดจึงอมเกล็ดไว�เพ่ือนํามาให�เอ้ือยนําไปปลูกเป"นต�นมะเขือ จนถึงเอ้ือยร�อยพวงมาลัยให�บุตรชายเพ่ือนําไปด�วยขณะตามหาพระราชบิดา โดยร�อยเป"นเรื่องราวต$างๆ เพ่ือให�พระราชบิดาจําได�ว$าเป"นฝtมือการร�อยมาลัยของเอ้ือย

…. …..

®… มาเทียมเลย ลูกจะตายตามไป ตามหาพระ... ลูกน�อยเคยมา...

® ข�าทีกูที ลูกเป"นกําพร�าใครจะปาน พระทูลเหนือ... นางกลิ้งหน�า..

® ...พรายไว�จะมาวายชนม� ตีอกฟกช้ําร่ําไห�เสือกสน กําพร�านี้...พน เจ�าทรงสลบไป..

® ....ธรณี ครันได�สมประฤดี นางแก�วกําพร�า เจ�าไล$โคมา ..ยนลงไป

® ต�อนโคพลางร�องไห� ครวญถึงแม$พระมารดา สองมือฝายน้ําตา เจ�าครวญมาถึงบ�านพลัน

® ส$วนเป"ดเห็นนางมา นางกําพร�า..อาสัญ เป"ดนั้นจึงผายผัน แล$นมาพลันถึงเทวี

® กําพร�าถามเป"นนัย พ่ีขา.... ยังเห็นพระชนนี พ่ีจงบอกแก$น�องรา

® เป"ดนั้นจึงบอกเล$า แก$โฉมเจ�าพังงา เข�าไปเก็บเอามา สู$กันกินจอมขวัญ

® พ่ีได�แต$เกล็ดใน พ่ีอมไว�เอววัน จึงคายออกมาพลัน ให�จอมขวัญนางเทวี

® นางได�เล็ดมะเขือ ทูนข้ึนเหนือเกล�าเกสี อนิจจาพระชนนี กรรมสิ่งไรแต$ปางหลัง

® ขอดไว�ชายผ�าห$ม นางเชยชมทุกเวลา ครั้นคํ่าย่ําสนธยา เจ�าครวญหาพระชนนี

® ครั้นรุ$งข้ึนแล�ว แผ�วพระสูรียา

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๒๒

กําพร�าเจ�าเทวี จึงต�อนงัวออกไปพลัน ® ไปถึงริมทุ$งนา แก�วกําพร�าเจ�าโศกศัลย�

ปล$อยงัวออกไปพลัน ฝูงงัวนั้นคิดเอ็นดู ® เท่ียวกินแต$ใกล�ๆ ไม$ไปไกลนางเทวี

นางได�เอ็นดู พ่ีงัวเอ$ยอย$าไปไกล ® ครั้นนางสั่งโคแล�ว จึงคลาดแคล�วเข�าร$วมไทร

นั่งอยู$ริมต�นไม� คิดไฉนใจนางเทวี ® จึงเอาเม็ดมะเขือ ข้ึนเหนือเกล�าเกสี

แม�นว$าพระชนนี เป"นเท่ียงแท�แน$ในใจ ® นางจึงต้ังสัจจา เม่ือแม$ข�าซ่ึงตายไป

ขอให�ปรากฏใจ เหมือนต้ังใจข�าสมพอง ® ลูกรักจะปลูกไว� ขอจงได�เป"นโพธิ์ทอง

โพธิ์เงินงามเรืองรอง ท้ังสองต�นงามเสมอกัน ® ครั้นเจ�าพิศถานแล�ว นางน�องแก�วขุดหลุมพลัน

จึงเอาเม็ดมะเขือนั้น ใส$ในหลุมด�วยยินดี ® เทวาอันสิ่งสู$ คิดเอ็นดูนางเทวี

บันดาลให�เกิดมี เป"นโพธิ์เงินแลโพธิ์ทอง ® ใสสดเขียวอยู$ชอุ$ม งามเป"นพุ$มอยู$ท้ังสอง

ก่ิงก�านเรืองรอง ท้ังสองงามพ�นใจ ® ส$วนว$านางกําพร�า เห็นแก$ตานางทรามวัย

เทวีเจ�าดีใจ นางกราบไหว�พระมารดา ® แม$เอยพระแม$เจ�า ลูกน�อยเล$าคลายโสกา

ลูกรักพบมารดา เหมือนเห็นหน�าพระชนนี ® เม่ือนั้นพระมารดา ม�วยมรณาไปเป"นผี

สิงสู$ค$อยอยู$ดี ท่ีโพธิ์ทองของกัลยา ® มารดาจึงว$าไป ลูกทรามวัยเจ�าแม$อา

ตัวแม$นี้เล$าน$า จะมาอยู$ด�วยจอมขวัญ ® นางเอ้ือยอยู$จอมขวัญ ฟ9งมารดาเร$งหือฤๅหัน

เจ�ากราบลงด�วยพลัน แม$จอมขวัญของลูกเอย ® แม$เอยพระแม$เจ�า ลูกสร�อยเศร�าราบ$สะเบย

เจ�าคุณของลูกเอย ลูกลําบากยากนักหนา ® แต$นี้เจ�าอย$ากลัว ลูกรักทูนหัวของแม$อา

ตัวแม$จะรักษาแก�ว กําพร�าอย$าอาลัย

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๒๓

® กําพร�าผู�เทวี ฟ9งชนนีเจ�าดีใจ ชื่นชมภิรมย�ใน นางทรามวัยผู�โฉมยง

® ยามเย็นลงไรๆ สูรีโยทัยหัสดงจะคํ่าลง นางโฉมยงลามารดา คอยอยู$เถิดพระแม$เจ�า

® ลูกน�อยเล$าจะขอลา พรุ$งนี้ลูกจะมาหา มารดาผู�โฉมยง ว$าพลางนางช$มชัว

® ต�อนฝูงงัวให�ผันผาย ถึงบ�านนางโฉมฉาย ใจคิดหวังถึงมารดา ต้ังแต$วันนั้นมา

® นางกําพร�าผู�ฉายา ครั้นต�อนงัวออกมา แก�วกําพร�าเจ�าเข�าไป เชยชมต�นโพธิ์ทอง

® อันเรืองรองรจนา เช�าๆ เจ�าเข�ามา เจ�ากราบไหว�เป"นนิจกาล สูคะนางน�องแก�วของพ่ีเอย

® เม่ือนั้นพระบาท พรหมทัตธิราช คิดในวิญญา

จะใคร$พิภาสปNา ในปNาไพรสาน จึงมีโองการ ตรัสสั่งเสนา ® ให�แต$งรถรัด ผูกคชหัตถ� กรรทัดกระบัดบอคลา

เสนีแจจัน รีพลโยธา เราจักลีนลา พีภาสชมไพร ® อํามาตย�ก�มเกล�า รับโองการเจ�า กราบลาคลาไคล

ตรวจตราม�ารถ ผูกคชสารใน รีพลไสว เสนีเสนา ® ผูกช�างพระท่ีนั่ง ยืนอยู$สะพรั่ง แทบเกยชาลา

จึงเข�ามาทูล แก$พระราชา รีพลโยธา เสร็จแล�วทุกประการ ® เม่ือนั้นพระบาท ท$านท�าวธิราชา สมเด็จจะภูธร

ประดับพระองค� ทรงเครื่องอําภรณ� อันงามบวร กุณฑลกุศไสย ® ทรงขันแก�ว ยอรยาตรคลาดแคล�ว ย$างข้ึนเกยชัย เสด็จเหนือคอช�าง เยื้องย$างคลาไคล ห�อมล�อมซ�ายขวา ระยาชุมสาย

® พัดโบกจามร อภิรมย�สะล$อน เหลื่อมๆ พรายๆ แกรสังข�ฆ�องกลอง กึกก�องเหลือหลาย พระโฉมฉาย เสด็จจากภารา

® ท�าวบ$ายหน�าช�าง เข�าในปNากว�าง ชมไม�พฤกษา ล�นกศโกศสอย ห�อยย�อยลงมา จีกแจงจันปNา เคลนคลาอาภรณ�

® ครีดควาดมะหาดดง ประดู$ปรูโป รังมีก$ายกอง ไม�เกดแลไม�แก�ว เป"นทิวแถวอยู$เนืองนอง สูกห$ามงามเรืองรอง เป"นทิวทองไป

® ท�าวชมป9กษี อีกท้ังหัศดีน อินทรีย�บินไป บ�างรําบ�างร�อง กึกก�องในไพร$ ลางหมู$บินไป บ�างจับรังนอน

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๒๔

® ลิงค$างบ�างไล$ โลดโผนโจนไป เข�ามาเวียนวน ชะนีมีกอง ร่ําร�องหากัน สมเด็จทรงธรรม� ละลานพระทัย

® ท�าวชมมฤคา เท่ียวกินเล็มลา ในปNาพงไพร$ โคเถ่ือนเกลื่อนกลาด วิ่งมาวิ่งไป เสือสีห�หมีเม$น เล$นแล$นไปมา

® เสด็จเข�าในดง ยิ่งลายิ่งหลง พบต่ืนพระทัย ก่ิงการสาขา ระรื่นชื่นใจ เห็นงามสดใส แสนสนุกนักหนา

® เย็นลงไรๆ พระสูรีแสงใส ใกล�คํ่าสนธยา พ่ีเลี้ยงจึงทูล ให�ตั้งพลับพลา ร$มไทรเร็วพลัน

® พระพายชายพัด โพธิ์ทองหลัดไป ผาดผันดังชิงช�า ผ$างเพียงเพลงสวรรค� เสด็จจะทรงธรรม� ฟ9งเสียงสําเนียง

® ท�าวฟ9งไพเราะ ฟ9งเสียงเสนาะ ไพเราะเพราะเพรียง สมเด็จจะราชา มาละห�อยคอยหา เทวาบ$ายเบ่ียง เล�าโลมราชา

® ท�าวตรัสให�แต$ง บรรดากับแกล�ม แต$งเครื่องโภชนา ขนมนมเนย ธูปเทียนชวาลา ถวายแก$เทวา อารักษ�พระไพร

® ท�าวตรัสให�หา ชาวพ$อเสภา ดนตรีเพลงใน บ�างดีดกระจับปt� สีซอเสียงใส ขับกล$อมท�าวไท� ดังเพลงสวรรค�

® พ่ีเลี้ยงจึงร่ํา ทําตามลําเนา ปt�แก�วลายพรรณ ขับรําตามเพลง ร�องต$อขานกัน สมเด็จทรงธรรม� เสด็จเข�าท่ีบรรทม

® ศรีแก�วกลอยสวาท น�องท�าวปรางค�มาส เทวีเอวกลม ท�าวลืมท�าวแม$ กํานัลนักสนม ท�าวเสด็จบรรทม ใต�ร$มพระไทร

® เวลาใกล�รุ$ง พระอาทิตย�พวยพุ$ง รุ$งข้ึนแสงใส สมเด็จทรงธรรม� บรรทมหลับไป ต่ืนข้ึนบัดใจ เล็งแลไปมา

® พิศดูโพธิ์ทอง โพธิ์เงินเรืองรอง ท้ังสองรจนา ใครหนอปลูกไว� งามกระไรนักหนา สมเด็จจะราชา คิดในพระทัย

® คิดแล�วมิช�า ตรัสสั่งเสนา อย$าช�าเร$งไป เสาะสางหา ดูให�แจ�งใจ โพธิ์ทองของใคร ปลูกไว�ในสถาน

® อํามาตย�ก�มเกล�า รับโองการเจ�า บัดเด๋ียวมินาน แล$นไปพรั่งพรู ถามดูอาการ แก$นายโคบาล เลี้ยงงัวกลางนา

® ละเด็กเลี้ยงงัวนั้น จึงบอกด�วยพลัน ตามมีบัญชา โพธิ์เงินโพธิ์ทอง ท้ังสองนั้นหนา ของนางกําพร�า ปลูกไว�ท้ังสอง

® ตัวนางนั่นไซร� เลี้ยงงัวร$มไทร ต้ังใจสมพอง ครันถึงเวลา นางมาโดยปอง อยู$ร$มโพธิ์ทอง นางน�องอาศัย

® เสนาได�ฟ9ง แล$นไปโดยหวัง เท่ียวหาทรามวัย

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๒๕

พบนางกําพร�า ริมปNาพงไพร อํามาตย�เข�าไป ถามนางกัลยา ® ดูราเจ�าพ่ี ขอถามด�วยดี ตามพระบัญชา

โพธิ์เงินโพธิ์ทอง ท้ังสองนั้นหนา ของนางกัลยา ปลูกไว�ฤๅไฉน ® นางแก�วกําพร�า ได�ฟ9งเสนา หมีช�าบอกไป

โพธิ์เงินโพธิ์ทอง ท้ังสองนั้นไซร� ของข�าปลูกไว� ต$างพระมารดา ® อํามาตย�จึงกล$าว ดูรานางน�อง ผู�โฉมโสภา

จะบอกให�รู� โฉมตรูให�หา ตรัสใช�ข�ามา ไฉ�ยาเข�าไป ® เชิญแม$เชิญเจ�า เชิญนางหนุ$มเหน�า เจ�าจงเร็วไว

เจ�าอย$าตกใจ จะได�ลาภใหญ$ อรทัยไฉ�ยา ® ว$าแล�วแคล�วคลาด จึงพานางนาฏ มายังพลับพลา

ครั้นถึงกราบไหว� ทูลไท�ราชา ข�านี่แล�วนา ซ่ึงปลูกโพธิ์ทอง ® ก่ิงก�านสาขา เห็นงามแก$ตา สีเหลืองเรืองรอง

ฝูงเขาท้ังหลาย อยู$เฝ�าโพธิ์ทอง ของนางกัลยา

® ฉบัง ® ® เม่ือนั้นพรหมทัตราชา ทอดพระเนตรแลมา

เห็นนางกําพร�านารี ® เอวบางร$างน�อยมีศรี ยิ่งพิศยิ่งดี

สองศรีเจ�างาม ® ชอบพระทัยท�าวเอ้ือนโองการ กรัสถามไปอรทรามวัย

ท�าวไทมีความปรานี ® ดูรากัลยานารี แรกเริ่มเดิมที

เจ�านี้เป"นลูกสาวใคร ® ทอหูกทอผ�าซ้ือขายสําหรับการผู�หญิง บิดาของเจ�าอยู$ไหน

นามกรเจ�าชื่อไร ® อรทัยเจ�าเลี้ยงงัวกลางนา ทําเนียมเป"นสาวโสภา

ทอหูกทอผ�าซ้ือขายสําหรับการผู�หญิง ® เจ�าจงบอกเล$าแต$ตามจริง ใครเลยเป"นหญิง

มาเท่ียวเลี้ยงงัวอยู$คนเดียว ® เราถามตามจริงโดยปอง โพธิ์ทองพรรณนาราย

โฉมฉายเจ�าปลูกฤๅนา ® ข�าบาทขอทูลราชา พ$อข�าบริจา

ชื่อว$าทารฏเศรษฐี

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๒๖

® มีแก�วแหวนเงินทอง สมบัติมากมี ท้ังนี้ย$อมมีทุกข�

® อันเวราจะมาตามทัน พ$อข�ากระสัน มีเมียสองคนด�วยดี

® ชีวาแก�วคนิษฐี ยาแฝดนางดี มันทําให�พ$อหลงใหล

® วันหนึ่งมารดาข�าไป กับพ$อคลาไคล ทอดแหท่ีในคงคา

® พ$อข�าซ่ึงโกรธโกรธา ตีโบยแม$ข�า ให�ถึงซ่ึงความอาสัญ

® มารดาแม$ข�าทรงธรรม� ครั้นม�วยอาสัญ เกิดมาเป"นปลาบู$พรรณราย

® ข�าบาทอัฏฏะข�าขวนขวาย คํ่าเช�าเพรางาย รําอ$อนร$อนให�กิน

® ปรนนิบัติรักษาเป"นอาจิณ เคยเรียกให�กิน เป"นนิจจะทุกวันวาร

® เมียน�อยริษยาจัณฑาล ใช$ลูกคนพาล ฆ$าเสียให�ม�วยบรรลัย

® ข�าบาทเพียงจะขาดใจ กลิ้งเกลือกเสือกไป ร�องไห�ถึงพระชนนี

® ผัวเมียกริ้วโกรธแสนทวี ชวนกันดาตี ข�านี้เพียงม�วยบรรลัย

® ฝูงเป"ดได�เกล็ดปลาไว� คายออกบัดใจ มาให�ข�าน�อยบ$อหมีนาน

® ชมเชยพลบคํ่าร่ําไร เหมือนหนึ่งข�าได� เห็นหน�าพระชนนี

® สุรางคนางค� ®

® เอาเกล็ดมารดา ห$อกับชาวผ�า หน�าดําลางไล� รอนรนพ�นตัว ต�อนงัวออกไป เดินพลางร่ําไห� ถึงพระมารดา

® นางแก�เกล็ดปลา แม�นแท�แม$ข�า มารดาทรามวัย ให�เป"นมะเขือ ทันเนื้อทันใจ ข�าพิศสถานไว� ด่ังใจจินดา

® เทวาปรานี บันดาลธรณี งอกคืนด�วยพลัน

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๒๗

เหมือนด่ังจินดา เทวาสาบสัน ลูกเคราครามครัน ดกยิ่งเหลือใจ ® บัดนั้นเทวี จึ่งนางคนิษฐี เรียกลูกทันใจ

ลูกรักแม$อา อย$าช�าเร$งไป แม$อีจังไร บัดนี้เป"นหมา ® คอยดูท$าทาง เจ�าท$อนเอามา อย$าให�มันเห็น

ท้ังลูกท้ังใบ เจ�าอย$าได�เว�น เอามาเค้ียวเล$น อย$าให�เหลือเลย ® กินแล�วหมีช�า ส$วนลูกใบการ ท่ีไปเอามา

ใช$ลูกสายใจ เอาไปเร็วรา ท้ิงลงคงคา ให�ลอยน้ําไป ® ส$วนเป"ดทราบไซร� ได�เล็ดลูกใน มะเขืองามดี

จะอมไว�ท$า กําพร�าเทวี เนื้อพระชนนี กําพร�าจอมขวัญ

® ฉบัง ® ® บัดนั้นสมเด็จพระบาท ท�าวพรหมธิราช

อาจกลันโลกา ® ท$านท�าวฟ9งเจ�าเล$ามา มีความเสน$หา

จึงขอเอาโพธิ์ท้ังสอง ® ท$านเห็นแม$นแท�แก$ตา จักใคร$ปรารถนา

ปลูกไว�ท่ีหน�าบัญชร ® นางแก�วกําพร�าสายสมร ฟ9งพระภูธร

หมีช�าก็กล$าววาจา ® พระองค�จงโปรดเกศา แม�ท�าวปรารถนา

ก็ตามป9ญญาพระภูมี ® ข�าน�อยขอถวายด�วยดี ขอเชิญภูมี

ยกยอเข�าไป ® ท�าวฟ9งคํานางทรามวัย ท�าวเสด็จลงไป

บัดใจก็ยกโพธิ์ทอง ® สองกรชักทอนโดยปอง โพธิ์เงินโพธิ์ทอง

ท้ังสองนี้ได�วาดไว� ® ท�าวเรียกโยธานอกใน ข�าหลวงช$วงใช�

อีกท้ังอํามาตย�มนตรี ® รี้พลกล$นเกลื้อนมากมี เสนาแล$นเข�า

ก็เข�ามายกบ$อหมีนาน ® เทวาท$านมาบันดาล โพธิ์ทองกระการ

จะวาดจะไว�ก็ไม$มี

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๒๘

® ท�าวกรัสสั่งแก$เสนี เอาพวนนั้นพวนอันดี มาผูกให�กริ่งตรา

® คชสารห�าวหาญตัวกล�า กร�าด�วยพวนนั่นหนา ก็ขาดโดยจง

® ไม$ได�วาดไว�ญิ่นกรง ท�าวคชพิศวง งวยงงในพระหือฤๅทัย

® เสนามนตรีทูลไข พ�นกําลังหมีได� จะไว�เลยหนา

® ขอท�าวโปรดเกล�าเกศา ให�นางกําพร�า ฉายาเจ�ายกดูเถิดรา

® ท�าวไทยได�ฟ9งเสนา กรัสเรียกชายา นางแก�วกําพร�านารี

® ดูรากัลยามารศรี ขอเทวีมายก มายอเร็วพลัน

® นางแก�วกําพร�าจอมขวัญ ก�มเกล�าอภิวันท� ผายผันเดินมา

® ยกมือข้ึนเหนือเกศา กราบลงสามลา เจ�าต้ังสัจจาพิศถาน

® สุรางคนางค�น&องเอย ®

® นางไหว�เทวา อันอยู$รักษา โพธิ์ทองพิสดาร แม�นแท�แม$ข�า กําพร�าสงสาร มาม�วยบันดาล นิราศรักหักใจ

® อาลัยหวนไปพระแท$นรุงรัง ต้ังแต$ครวญหมีได�ชวนขวัญใจไปด�วยกัน

ด�วยอยู$ห$างต$างบ�านนานๆ ปะ เหมือนเลยละนิ่มนุชสุดกระสัน แต$นามจิตคิดถึงทุกคืนวัน จะจากกันหักรักพะวันใน ปtวอกนักษัตรอัฐศก ชะตาตกต�องไปถึงไพรสณฑ� ลงนาวาหน�าวัดพระเชตุจุมพน...

® ….. ….. .แล�วเกรียมไว�

ท่ีเกยชาลา ครั้นเพลาบ$าย พระฤๅสาย สระสรงกายา ® แล�วทรงเครื่องต�น รสสุคันธมาลา เสด็จแล�วมิช�า

จากพลับพลาไชย สมเด็จภูธร เสด็จกุญชร บทจรคลาไคล

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๒๙

® พวกพลโยธา ช�างม�าไสว ท�าวไทไคลคลา พลหอกแหลนหลาว พลทวนคันยาว พลดาษดา พลป�นเยียดยัด

® เป"นขบวนกันมา ธงชัยไปหน�า เสด็จเข�าเวียงชัย นครเวียงวัง รี้พลท้ังหลาย บ�างมาเรียงราย เหนื่อยร�องนักหนา

® หิวหอบบอบร$าง ท่ีกลางมรรคา ตามเสด็จจะท�าวไทย พรหมทัตราชา เสด็จถึงวัง เทียบช�างพระท่ีนั่ง ข้ึนเกยชาลา

® พระเสด็จเข�าไป ปราสาทไชยรจนา ข้ึนแท$นมหา วิเชียรกูศไสย ตรัสถามข�าหลวง ขอมเฒ$าท้ังปวง กํานันนอกใน

® กรงนกโฉมตรู ของกูอยู$ไหน ให�รักษาไว� เอามาอย$านาน สาวใช�ซ�ายขวา ยกกรงออกมา ถวายพระภูบาล

® เห็นแต$กรงเปล$า ท�าวมีโองการ แขกเต�าเสียงหวาน ของกูอยู$ไหน ทรงพระโกรธา กริ้วโกรธนักหนา จับพระไชย

® กระทืบพระบาท ผาดเสียงเปรี้ยงไป เร$งเร็วลงไป หานกมา แม�นหามิได� ตัดเกล�าเสียบไว� สิ้นท้ังหญิงชาย

® จะเฆ่ียนขับ สับทุกเวลา ให�เฆ่ียนอัตรา กว$ามันจะตาย เฒ$าแก$ชาวแม$ ข�างในอัดแอ มากระหนกตกใจ

® เซ็งแซ$วุ$นวาย เรือนน�อยเรือนใหญ$ ข�าไทยท้ังหลาย ทุกแห$งแพร$งพราย ห�องหับท้ังหลาย ไม$สบพบพาน เท่ียวหาสถาน

® ท่ัวทุกกระทรวง ทุกละเมาะเสาะสาง หาสิ้นท้ังปวง บรรดาข�าหลวง ไม$มีจิตใจ ค�นคว�าหาจับ

® ขานว$าไม$พบ นางนกป9กษา มาทูลท�าวไท� จงได�เมตตา ข�าบาทเท่ียวหา ไม$ประสบพบพาน

® เม่ือนั้นพรหมทัต ครั้นได�ฟ9งอรรถ กริ้วโกรธโกรธา รับสั่งให�เฆ่ียนขับ จับหูกเวลา ให�ตีอัตรา

® คํ่าเช�าเพรางาย เสด็จเข�าสู$ห�อง แลเห็นกรงทอง เพียงจะขาดใจตาย ระทัดพระทัย ราไรไม$วาย

® ฤๅหนึ่งผันผาย หนีไปรวงรัง ฤๅหนึ่งแขกเต�า มีคู$คลึงเคล�า อยู$เล�ากระม่ังน�า อยู$ในรวงรัง ฟ9งดูก$อนรา

® คํ่าเช�าเพรางาย สมเด็จฤๅสาย พระเนตรผันผาย เหลียวแลซ�ายขวา คิดถึงป9กษา พระทัยใจท�าว ละห�อยคอยหา

® นานช�าหลายวัน ไม$มารวงรัง ฤๅป9กษีแก�ว ตายแล�วกระม่ัง หือฤๅทัยคิดหวัง ถึงนางป9กษา

® แขกเต�าโฉมตรู อยู$ปล$องรูหนู รําพึงคดี

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๓๐

ปtกหางหลุดลุ$ย เพียงจะม�วยเป"นผี ร�องไห�รักตัว คิดแต$ในใจ ® กูจะทําไฉน ให�พ�นยายครัว ปtกหางลุ$ยหลุด

สิ้นสุดท้ังตัว เกลือกว$ายายครัว จะมาพบพาน ® กูอยู$ในท่ีนี่ ฝูงคนมากนี่ ไปมาช�านาน

เดินไปเดินมา เกลือกว$าพบพาน เห็นมิเป"นการ แม�นแท�แลนา ® มากูจะไป จากปล$องรูหนู ค$อยไปค$อยมา

เท่ียงคืนการะสัน คนหลับนักหนา นางนกป9กษา ค$อยคลานออกไป ® คอยแอบคอยแฝง แฝงตัวกลัวภัย ครั้นว$ารุ$งข้ึน

เข�าเร$งอยู$ใน ครั้นคํ่าจึงค$อยไป ได�หลายราตรี ® ครั้นถึงพงไพร ค$อยเกลือกค$อยไป ตามได�ตามมี

จึงบรรลุถึง ดาบสฤๅษี อยู$ในพงพี ฤทธีมหีมมา ® วันนั้นดาบส มาเท่ียวจงกรม หน�าบรรณศาลา

เห็นนกแขกเต�า เดินเข�ามาหา ปtกหางซ�ายขวา เป"นเลือดลามไหล ® เห็นน$าอนิจจา จะเป"นเหยี่ยวกา มันพาเอาไป

จะฉีกกินเนื้อ เป"นเหยื่อฤๅไฉน กลิ้งเกลือกนี่ได� ซ$อนซุกบุกมา ® ฤๅว$าชวนบิน จะไปหากิน ตามแม$แลหนา

เห็นเป"นทุกขัง ตกรังลงมา เป"นน$าอนิจจา แก$สัตว�เดรัจฉาน ® พระดาบสเจ�า ได�ยื่นมือจับเอา แขกเต�าบ$มินาน

จึงเลี้ยงเจ�าเข�าไว� ตามบุญสมภาร เอ็นดูเดรัจฉาน รอดจากความตาย ® อยู$มาวันหนึ่ง ดาบสรําพึง ในใจโดยหมาย

แขกเต�าตัวนี้ รอดจากความตาย อุตส$าห�เสือกกาย มาถึงสถาน ® กูจะชุบให� เป"นมนุษย�ข้ึนไซร� ไว�ในสถาน

ตักน้ําหาไฟ ลูกไม�อาหาร จะได�ใช�วาน นวดฟ9�นบาทา ® จึงพระฤๅษี ต้ังกองพิธี บัดเดียวบ$คลา

จึงอ$านอาคม คาถาอาคม จึงเอาป9กษี วางเหนืออัคคี ® พระเพลิงเผาผลาญ แขกเต�าบัดดาล เป"นข้ึนบัดใจ

มาเป"นกษัตรี คิดว$าตัวกู เอ็นดูป9กษา มาเป"นกษัตรี ® บัดนี้เล$าหนา ได�ชูบข้ึนแล�ว ดาบสใจแก�ว

มีความเมตตา จะเลี้ยงเจ�าไว� ตามบุญฉายา พานางเข�ามา ในพระกุฎี ® ดาบสถามไป ดูพอฤทัย เม่ือเป"นป9กษี

เหตุไรจึงมา ถึงอารามชี เลือดไหลระรี ท่ัวท้ังกายา ® กําพร�าเทวี จึงเล$าคดี แต$หลังนั้นมา

ข�าเจ�านี่ฤๅ นามมะชื่อกําพร�า ท$านแกล�งมาฆ$า มารดาข�าตาย

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๓๑

® ครั้นแล�วแม$ข�า เกิดมาเป"นปลา อันงามพรรณนาราย แม$อุตส$าห�มา หาข�าโฉมฉาย เขาแกล�งคิดร�าย มาให�บรรลัย

® ได�แต$เกล็ดปลา ข�าเจ�านี่แล เพียงม�วยบรรลัย ข�าพิศศะฐาน ตามความแค�นใจ เกิดพลันทันใด เป"นมะเขือหมีนาน

® คํ่าเช�าเพรางาย ข�าพระโฉมฉาย อุตส$าห�พยาบาล ครั้นมันรู�แห$ง มันแกล�งตามผลาญ พระแม$สงสาร ให�ม�วยมรณา

® แม$เลี้ยงนั่นไซร� จึงใช�ข�าไป เลี้ยงงัวกลางนา ได�มะเขือสองเล็ด อันเหลือนั้นหนา คิดถึงมารดา ข�าจึงพิศศะฐาน

® ปลูกไว�กลางดิน ใจจิตถวิล บัดเดียวบ$นาน เกิดเป"นโพธิ์ทอง ข�าไหว�วันทา คํ่าเช�าเพรางาย

® จึงท�าวพรหมทัต เจ�าจอมกษัตริย� เสด็จชมพฤกษา เห็นโพธิ์ทองท้ังสอง ดูงามโสภา สมเด็จราชา ชอบพระหือฤๅทัย

® จึงขอโพธิ์ทอง อันงามเรืองรอง ยกย$องเอาไป รับตัวข�าเจ�า เข�าไปเวียงไชย ต้ังให�เป"นใหญ$ กว$านางท้ังหลาย

® ข�าบาทคลายใจ อยู$ปรางค�สุขสุกใส ไม$มีอันตราย จึงรู�ไปถึง แม$น�อยใจมารดา ว$าข�าโฉมฉาย เป"นนางพญา

® จึงใช�ลูกสาว เข�าไปบอกเล$า เป"นไข�ปNวยหนัก เพียงจักมรณา ให�ข�าออกมา ถึงเคหาใน

® ทําดานระหกไว� ข�าไม$สงกา ข�าบาทจํานง เหยียบไปโดยจง หกลงเล$าหนา ในน้ําอันร�อนรน จนม�วยชีวิต

® ข�าน�อยจึงมา เกิดเป"นป9กษี มันแต$งลูกสาว มันให�ไปพลัน แทนข�าเทวี ท�าวไทยไหลหลง ด�วยมนต�มันดี

® สมเด็จภูมี ไม$รู�เลยนา ข�าบาทสําคัญ ทรงโพธิ์ทองนั้น คิดถึงพระมารดา

® วันหนึ่งข�าไป ถึงในพารา ข�าบาทลีลา ไปถึงปรางค�ใน กราบไหว�พระบาท พระผู�จอมนารถ พิศวาสจะขาดใจ

® จึงแต$งกรงทอง เรืองรองสุกใส เอาข�าน�อยไว� ข�างแท$นรจนา วันหนึ่งพระบาท เสด็จจะไปประพาส คล�องช�างกลางดง

® อยู$แต$ชาวแม$งวยงง ชะรอยกรรมจํานง แต$ข�าบริจา นางจึงลอบลัก ข้ึนบนตําหนัก บัดเดียวบ$คลา

® ฉวยได�ค้ันคอ ห$อชายภูษา เอาข�าน�อยมา หลังให�ยายครัว มันให�ถอนขน ปtกหางบัดดล อกสั่นระรัว

® ข�าทําเป"นตาย บ$ได�ตึงตัว จึงเฒ$ายายครัว

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๓๒

ว$าข�ามรณา มันวางข�าไว� เท่ียวหาฟ�นไฟ ครั้นไปลับตา ® ข�าบาทกลิ้งเกลือก เสือกไปบ$คลา จึงเซซังมา

ลุถึงพันปt พระเจ�าใจบุญ มาพบพระคุณ โปรดเกล�าเกศา ® ขออยู$พึงบุญ พระคุณภูมี ข�าไม$รู�ท่ี

แห$งหนจะไป

® ฉบัง ® ® พระดาบสฟ9งนางนกทูลไข เอ็นดูทรามวัย

ตกยากกระไรเป"นช�านักนา ® คิดพลางจึงคลาไคล แต$งบรรณศาลา

ชายาเจ�าอยู$สําราญ ® อยู$ด�วยดาบสช�านาน แสวงหาอาหาร

มาปรนนิบัติพระฤๅษี ® น้ําอาบน้ําฉันอันมี นั่งกุฎีนวดฟ9�นพระบาทา

อยู$ไปหลายเดือนตรา ® ดาบสจินดา มิช�าก็คิดในใจ

เรียกนางกําพร�าทรามวัย ® จะได�สิ่งไรให�เป"นเพ่ือน เทวีเอ็นดูเจ�า

อยู$เดียวเปลี่ยวศรี ® จักรวาลอ่ืนมี จึงเขียนรูปท้ังหลาย

เขียนเป"นนกกลาย ® ให�นางโฉมฉาย จะพอใจรูปสิ่งอันใด

นางดูก็ไม$ชอบใจ ® ท�าวเขียนอ่ืนให� เขียนรูปพญาหงส�ทอง

เป"นรูปราชะชีรผันผยอง ® โคกระทิงสิงห�ทอง เยื้องย$องก็งามยอระยง

เห็นแล�วนางแก�วกรากลง ® ข�าไม$จํานง ประสงค�สิ่งรูปนี้นา

ท�าวจึงเขียนรูปพญาครุฑ ® เห็นงามแก$ตา เกลือกว$าจะชอบหือฤๅทัย

เขียนเป"นรูปกินนรงามอําไพ ® เพชระยาธรใน ร�อนไปถึงในเวหา

โฉมตรูพิศศะดูใบหน�า

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๓๓

® ข�าบาทบริจา มิได�จะมาชอบใจ .....

® ดาบสเขียนรูปอ่ืนให� แม�นเจ�าพอใจ จะชุบข้ึนให�มินาน

® จึงเขียนเป"นรูปกุมาร งามลําเพาพาน ประมาณสิบห�าปt

® ยื่นให�อรทัยเทวี เจ�าดูรูปนี้ จะชั่วจะดีเป"นไฉน

® เจ�าพิศตริตรองอาลัย ข�าบาทพอใจ จักใคร$เลี้ยงดูกุมาร

® ดาบสชุบรูปบ$อมินาน จึงชุบกุมาร บัดเดียวก็เป"นข้ึนมา

® รูปโฉมเจ�างามนักหนา นางแก�วกําพร�า ชายาเจ�าอุ�มเอาทันใจ

® ส$วนองค�กุมารทรามวัย ครั้นนางอุ�มไว� ก็ไห�ชะอ�อนกินนม

® โลมลูบจูบพลางนางชม ทูนเกล�าทูนผม นางรักสุดเสน$หา

® ดาบสอวยพรนัดดา ให�นามราชา ชื่อเจ�าลพถะกุมาร

® คอยเลี้ยงรักษาพยาบาล อยู$จําเริญมานาน กุมารเจ�ารู�เจรจา

® รู�ความถามอ$านคาถา ศิลปะศาสตรา ก็รู�ชํานาญชาญดี

® สําคัญว$านางเทวี เป"นพระชนนี ดุจจะดังบังเกิดในครรภ�

® ฝNายว$ากําพร�าจอมขวัญ ว$ากุมารนั้น เกิดในอุทรเทวี

® ส$วนว$าดาบสฤๅษี ในใจภูมี ส่ําว$าพระไอยะกา

® อยู$เย็นเป"นสุขะเปรมปรา จําเริญชันนะษา อายุเจ�าได�เจ็ดปt

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๓๔

® ยานี ® ® เป"นชาวหนุ$มชุ$มชวย ออระยอดถะกุมาร

จึงถามพระชนนี เห็นท$วงทีแต$หลังมา ® เจ�าคุณของลูกเอ$ย แม$ทรามเชยบอกลูกรา

เหตุไรแม$จึงมา อยู$ในปNาพนาลัย ® เห็นแต$พระไอยะกา พระบิดาข�าไปไหน

ฤๅว$าม�วยบรรลัย เม่ือลูกน�อยอยู$ในครรภ� ® เพ่ือนยากเจ�าแม$เอย พระทรามเชยผู�ทรงธรรม�

แม$จะบอกแก�วจอมขวัญ ให�รู�แต$เดิมมา ® ตัวแม$ณะบุญเรือง อยู$ในเมืองพระพารา

คนผิดมันริษยา มันแกล�งฆ$าให�แม$ตาย ® พ$อเจ�าไปคล�องช�าง ในปNากว�างพระโฉมฉาย

อยู$หลังมันคิดร�าย แม$จึงตายมรณา ® แม$จึงซอกซอนมา อยู$ในปNาพนาลี

พ$อเจ�าพระภูมี ชื่อพรหมทัตราชา ® แม$คิดถึงโพธิ์ทอง อันเรืองรองงามโสภา

แต$แม$จากเมืองมา เป"นนานช�าไม$เห็นเลย ® จะเป"นฤๅว$าจะตาย พระโฉมฉายเจ�าแม$เอ�ย

ความทุกข�บ$สะเบย เม่ือไรเลยจะได�เห็น ® ความทุกข�เป"นเหลือล้ํา อีเจ�ากรรมมันทําเข็ญ

แม�นว$ามันรู�เห็น มันจะตามมาเขียนผลาญ ® ลูกฟ9งแม$ปรารภ จึงเจ�าลพถะกุมาร

ท้ังนี้ไว�พนักงานข�า ลูกจะเข�าไปพารา ® จะใคร$ไปดูเล$น พลางจะเห็นพระบิดา

เท่ียวเล$นในพารา ชมช�างม�าเล$นสําราญ ® นางว$าแก$ลูกรัก พระจอมจักรยอดเยาวมาลย�

จะไปเท่ียวสําราญ ไปให�ถึงพระลานชัย ® พระองค�เป"นท�าวพรหมทัต จอมกษัตริย�กับไพร$พล

ชมไม�ในไพรสณฑ� ไปพบต�นโพธิ์ทองท้ังสอง ® เห็นงามเป"นนักหนา ต้ังพลับพลาลงโดยปอง

ให�หาซ่ึงเจ�าของ ของผู�ใดปลูกไว�หนา ® นางกรองปทุมชาติ เม่ืออํามาตย�แล$นไปหา

พาตัวเจ�าของมา มาถามแล�วท�าววอนขอ

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๓๕

® นางกรองดอกไม�ขาว เม่ือท$านท�าวเข�ายกยอ เอาพวนมาชะลอ จนพวนขาดไม$หวาดไหว

® พวงหนึ่งเม่ือนางน�อง ยกโพธิ์ทองข้ึนบัดดล พวงหนึ่งเอาเข�าไป สมด�วยท�าวซ่ึงปรางค�ใน

® นางกรองพวงหนึ่งห�อย เม่ือเมียน�อยอีกาลี ใช�ลูกมาด�วยดี มารับพ่ีให�ออกไป

® พวงหนึ่งทํากระดานหก ให�นางตกลงทันใจ ในน้ําร�อนม�วยบรรลัย แต$งลูกมาแทนตัว

® พวงหนึ่งเป"นนางป9กษา นางบินมาจะหาผัว สมเด็จพระนะหัว เอาขังไว�ในกรง

® น�อง.... ......

สุภาษิตคําสอน ไม-มีช่ือเรื่อง ฉบับบ&านวัดมะเกลือ ตําบลคลองโยง อําเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม

® ..... ......

เหมือนกันนั้นแล$เจ�า จงถือเอาอย$าห$วงเลีน ® เรียนเล$าอย$าเมีน จะเพลิดเพลินในวิชา

เจ�าอย$าทําโหดหืน เรียนต้ืนๆ แล�วรั้งรา ® ขุดบ$อพ$อคงคา จงอุตส$าห�ขุดลงไป

ต้ืนๆ น้ําไม$มี ต$อถึงท่ีน้ําจึงไหล ® ตักกินสําราญใจ ก็อาศัยแต$ความเพียร

ถึงว$าป9ญญาดี หมีได�มีความเพียรเรียน ® ดีแต$เท่ียวแวะเวียน ไม$มีเพียรในวิชา

ท่ีไหนจะได�รู� ถือว$ากูมีป9ญญา ® ความรู�เหมือนแก�วแหวน ท$านหวงแหนแสนทวี

แม�นใครความเพียรมี ต้ังภักดีไหว�บูชา ® ท$านจึ่งจะบอกให� เป"นนิสัยสืบๆ มา

แต$ครั้งจักตระภา- ณรายต�องนบนอบ ® ครูจึงมอบวิชาการ เยี่ยงอย$างใช�เท$านี้

เรื่องบาลีก็วิตถาร อมอัมวิชาการ ® ชื่อผู�บาลท�าวอุเทน หน$อเหนือกษัตรา

มีวิชาชัดเจน ร$ายมนต�ประกาศเล$น

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๓๖

® เรียกขะเช$นดังจินดา …… ท�าวจันทะประโชด อันเป"นโสตกระสัตรา

® ใช�พลยกโยธา จับพระยาอุเทนไป เรานี้อยากเรียนมนตร� ตามเลขกลของท$านไทย

® อุเทนทูลชะลองไขย พระอยากได�วิชากล แม�นท�าวไม$ถือตน จะเรียนมนต�ต�องนพคุณ

® ท�าวจันทะประโชด ทรงพิโรธเร$งอดสู ว$าท$านอําความรู� ท$านจะสู�มรณา

® แม�นบอกมนต�ให� จะปล$อยไปไม$สังขา อุเทนตอบบัญชา ไม$วันทาไม$บอกมนต�

® จะฆ$าก็จงฆ$า จะก�มหน�าสู�เสียชล ผู�ดีแลหมีจน ย$อมอมไว�เม่ือนพไหว�จึ่งให�เรียน

® นี่แหล$ะท$านท้ังหลาย จงขวนขวายต้ังพากเพียร นพคุณให�แนบเนียน จึ่งจะเรียนได�วิชาดี

® เจ�าสัญชาติเชื้อชาย ความละอายเจ�าจงดี ความรู�ชูราศี เป"นสัตรีรูปเป"นทรัพย�

® ชาติชายถึงรูปงาม วิชาทรามก็สับปลับ เป"นคนตรึกลึกลับ ใครจะนับว$าดี

® เหมือนหนึ่งดอกชะบา รจนาก็แต$สี กลิ่นอายก็ไม$มี เหมือนคนท่ีวิชาการ

® อบเชยรากฝ9งดิน มีกลิ่นหอมย$อมฤๅนาม เหมือนคนรูปไม$งาม มีความ....

….. …… อันร$างกายของเราเป"นอนิจจัง อย$ามาดหมายว$าจะอยู$สู$แผ$นดิน

® ท่ีหนุ$มตายก$อนแก$ก็มีชุม ท่ีแก$ตายก$อนหนุ$มก็ชุมอยู$ อย$าหลงมักให�ได�รําคาญ ท้ังหนุ$มสาวจงเร$งระมัธยัสถ�ตน อย$าก$อกรรมทําบาปอันหยาบช�า คือปานาอะทินนาอันให�ผล ตัวสูราเมรัยให�มืดมน จะพาตนไปสู$อเวจี

® จะพาใจได�หาญในการชั่ว ทะนงตัวอวดโวล�วนโมหาร มุสาวาทส$อเสียดทรัพย�เขาเอา เลี้ยงบุตรภรรยาเป"นอาจิณ นิยมจิตคิดเห็นว$าเป"นผาสุก คือทําทุกข�โทษชั่วใส$ตัวสิ้น มิได�คิดจิตเอาแต$ได�กิน ประมาทหม่ินพูดเพ�อละเมอเมา

® กาเมสูมิจฉาตัณหามืด ให�โทษผิดส$องเสพด�วยเมียเขา

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๓๗

เพราะสตรีพาลทําชั่วให�มัวเมา คําพระเจ�าก็ไม$สรรเสริญชม เบ�าบัญก็จะทันให�เห็นโทษ ท$านไม$โปรดมีแต$จะทับถม ท้ังร$างกายก็ไม$น$าสมาคม อย$านิยมเลยกับเล$นไม$เป"นอัน

® ศีลห�าเป"นมหาองคศีล ประเสริฐสิ้นในมนุษย�สุดสวรรค� ก็จะได�มีผลแก$ตนครัน ก็จะทันพระสอาริยเมตไตรย เกิดมาชาตินี้ได�มาพบพระศาสนา ไม$เห็นองค�ทรงกรุณาในวิหา เห็นแต$รูปจําลองแทนองค�พระทรงญาณ พระราชทานศาสนาไว�ห�าพัน

® พระไกรยป�ฎกยกไว�แปดหม่ืน สี่พันพระขันธ� ก็เหมือนหนึ่งพบองค�ระทรงธรรม� อุตส$าห�หม่ันปรนนิบัติบัญญัติตาม คงจะชูตนให�พ�นทุกข� เสวยสุขในวิมานชาญสนาม ถึงจะอยู$ในมนุษย�ก็สุดงาม ด�วยทําตามต�องบทพระทศพล

® เป"นบุญแล�วมาเห็นแก�วสว$างพบ เร$งปรารภขนสร�างทางกุศล ถึงมิอย$าได�นึกแหนงแคลงตนว$าไม$ตาย แต$พระองค�ทรงพุทธสุดทวีป ยังดับชีพไปนิพพานจนสูญหาย อันเราท$านมันรําพึงถึงความตาย จะค$อยคลายความชั่วท่ีมัวเมา กว$าจะได�เป"นมนุษย�นี้สุดจะยาก

® ด่ังว$ากลิ้งครกข้ึนบนเขา จะเปรียบความให�เห็นเป"นลําเนา เหมือนหนึ่งเต$าวนว$ายในสายชล จักขุบอดหมีเห็นเดือนตะวัน ต$อร�อยวันจึงจะเห็น เราเกิดมามากกว$านั้นเป"นนักหนา เป"นบุญธรรมลําเลิศท่ีเกิดมา เร$งรักษาศีลพระเจ�าทรงบัญญัติ

® รู�ว$าตนจนอยู$ยังไม$ทํา คือว$ากําบังจิตอย$าคิดหลง ถึงไม$มีทรัพย�สิ่งไรน้ําใจปอง ……..

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๓๘

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๓๙

ลักษณวงศ� ฉบับวัดตองปุ อําเภอเมือง จังหวัดลพบุรี

ดรณ0 แก วนัย

ลักษณวงศ� เป"นวรรณกรรมท่ีได�รับความนิยมแพร$หลายต้ังแต$อดีตซ่ึงอยู$ในรูปแบบวรรณกรรมมุขปาฐะและต$อเม่ือนํามาบันทึกเป"นวรรณกรรมลายลักษณ�ในสมุดไทยแล�วยิ่งได�รับความนิยมแพร$หลายมากข้ึน เนื่องจากแต$งเป"นกลอนนิทานเหมือนกับกลอนแปดหรือกลอนสุภาพ โดยเฉพาะสํานวนของสุนทรภู$ ท่ีได�รับความนิยมอย$างมาก เพราะมีสํานวนกลอนไพเราะ ระยะหลังจึงมีการจัดพิมพ�เป"นหนังสือและแต$งเป"นบทละครโทรทัศน�ทําให�วรรณกรรมเรื่องลักษณวงศ�เป"นท่ีนิยมและได�รับการจัดทําเป"นละครโทรทัศน�หลายครั้งกระท่ังป9จจุบัน นิทานคํากลอนเรื่องลักษณวงศ� ซ่ึงแพร$หลายในภาคกลางอันเป"นสํานวนของสุนทรภู$นั้น ระบุว$า มาจากนิทานพ้ืนบ�านอันเป"นเรื่องเล$าในหมู$ชาวบ�านในรูปมุขปาฐะ และมีผู�แต$งเป"นวรรณกรรมลายลักษณ�ไว�แต$เดิม ต$อมาสุนทรภู$เกรงว$านิทานเรื่องนี้จะสูญหายจึงนํามาแต$งใหม$ดังเนื้อความว$า๗๑ จะขอรื้อร�างปางประถม สุดเสียดายด�วยนิยายจะสูญจม จึงนิยมพยายามเท่ียวถามมา อย$างไรก็ดี สมเด็จพระเจ�าบรมวงศ�เธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพทรงวินิจฉัยว$า๗๒ เรื่องลักษณวงศ�นี้น$าจะมีผู�แต$งหลายคนเนื่องจากเป"นเรื่องยาวและแต$งข้ึนเพ่ือถวายเจ�านาย เพียงแต$ให�มีชื่อสุนทรภู$ปรากฏในหนังสือเท$านั้น ดังความว$า

...เรื่อง ลักษณวงศ�พิเคราะห�ดูเห็นเป"นสํานวนกลอนสุนทรภู$แต$งแต$ ๙ เล$ม สมุดไทยต$อนั้นดู

เป"นสํานวผู�อ่ืนแต$งตามกลอนสุภาพอีก ๗ เล$ม แล�วแต$งเป"นบทละครต$อไปอีก ๒๓ เล$ม รวมเป"นหนังสือ ๓๙ เล$ม สมุดไทย ในฉบับท่ีพิมพ�ขายมีกลอนนําหน�าว$า “เป"นของแต$งถวายเจ�านาย” แต$กลอนนั้นเห็นได�ว$าตัดเอากลอนท่ีมีอยู$ข�างต�นเรื่องโคบุตรมาดัดแปลง น$าสงสัยว$าเป"นของผู�อ่ืนเอามาเติมเข�าต$อชั้นหลัง เพียงแต$จะให�มีชื่อสุนทรภู$ปรากฏในหนังสือนั้น...

๗๑ สุภา พูนผล, การศึกษาเปรียบเทียบวรรณกรรมเรื่อง ลักษณวงศ� บัวระวงไกลสอน ท&าวสุริวงศ� และพระลัคนาวงศ�, วิทยานิพนธ�หลักสูตรปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาวรรณคดีไทย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร�, ๒๕๕๑: หน�า ๔.

๗๒ สมเด็จฯ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ, ชีวิตและผลงานของสุนทรภู-, พิมพ�ครั้งท่ี ๙, (กรุงเทพฯ: คุรุสภา, ๒๕๔๓), หน�า ๓๑.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๔๐

นิทานเรื่องลักษณวงศ�ของสุนทรภู$นอกจากจะได�รับความนิยมอย$างแพร$หลายเนื่องจากเนื้อเรื่องสนุกสนานชวนติดตามแล�วยังมีความคล�ายคลึงกับนิทานท�องถ่ินอีกสามภูมิภาคของไทย ไม$ว$าจะเป"นเรื่อง บัวระวง ไกลสอน ของภาคเหนือ ซ่ึงแต$เดิมแต$งเป"นนิทานชาดกให�พระภิกษุใช�ในการเทศนา และต$อมาปรับเปลี่ยนแบบมาเป"นคร$าวซอเพ่ือเพ่ิมความสนุกสนานมากข้ึน หรือเรื่อง ท&าวสุริวงศ� ของภาคอีสานท่ีนํามาอ$านในบุญงันเฮือนดีและนํามาแต$งเป"นหมอลําเรื่องในป9จจุบัน เช$นเดียวกับเรื่อง พระลัคนาวงศ� ของภาคใต�ท่ีนิยมนําไปแสดงเป"นหนังตะลุงหรือโนรา อันแสดงถึงความแพร$หลายและความนิยมของนิทานเรื่องนี้ได�อย$างดี๗๓ ภูมิหลังต&นฉบับเรื่องลักษณวงศ� ฉบับวัดตองปุ การสํารวจวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง ณ วัดตองปุ อําเภอเมือง จังหวัดลพบุรี โดยศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล เม่ือวันท่ี ๑๙ พฤษภาคม ๒๕๕๔ พบว$า หนังสือเรื่องลักษณวงศ�บันทึกในสมุดไทย ๓ ฉบับ ซ่ึงไม$ปรากฏชื่อผู�แต$ง และวันเดือนปtท่ีแต$ง ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษาจัดให�อยู$ในหมวดวรรณกรรมนิทาน รหัส ลพ.ตป. จัดเป"นฉบับพลัดท่ี ๑ ๒ และ เล$มท่ี ๘ ในการปริวรรตครั้งนี้ เม่ือเปรียบเทียบกับฉบับของสุนทรภู$แล�วผู�ปริวรรตจัดเรียงเนื้อเรื่องตามเหตุการณ� ดังนี้ ฉบับพลัดท่ี ๒ ๑ และ เล$มท่ี ๘

ฉบับพลัดท่ี ๒ มีลักษณะชํารุด ไม$มีปก ในตอนท�ายกล$าวว$าเป"นฉบับ ลักษณวงศ�พลัดแม- รวมอยู$ในเรื่องโคบุตรด�วย และจากข�อความท่ีกล$าวให�ผู�อ$านกลับไปอ$านต$อหน�าปลายก็แสดงว$า ฉบับพลัดนี้เป"นหน�าต�น บันทึกในสมุดไทย รวม ๑๗ หน�า แต$ละหน�ามี ๗ บรรทัด ผู�ปริวรรตเห็นว$าโครงเรื่องเป"นตอนท่ีลักษณวงศ�ต่ืนข้ึนมาไม$พบพระมารดาจึงเท่ียวหาจนพบกับพระฤๅษีและนางทิพเกษร ซ่ึงน$าจะเป"นฉบับท่ีเป"นต�นเรื่องของลักษณวงศ� ก$อนฉบับพลัดท่ี ๑ และ ฉบับท่ีสมบูรณ� คือ เล$มท่ี ๘ ดังนั้น ผู�ปริวรรตจึงนํามาเรียงเนื้อหาไว�ก$อนฉบับอ่ืน

ฉบับพลัดท่ี ๑ มีลักษณะชํารุด ไม$มีปก มีจํานวน ๑๐ หน�า แต$ละหน�ามี ๗ บรรทัดเช$นเดียวกัน เนื้อหาเป"นตอนท่ี ลักษณวงศ�เรียนวิชากับฤๅษีแล�วจึงออกติดตามพระมารดา เล$มท่ี ๘ มีลักษณะค$อนข�างสมบูรณ�ท้ังหน�าต�นและหน�าปลาย มีจํานวน ๑๒๐ หน�า แต$ละหน�ามี ๕ บรรทัด จากการวิเคราะห�ลักษณะต�นฉบับและลายมือท่ีเขียนน$าจะเป"นผู�แต$งคนละคนกับสองฉบับข�างต�น เนื้อความเป"นตอนท่ี ลักษณวงศ�ได�ลาพระฤๅษีไปตามหาพระมารดา พระฤๅษีมอบอาวุธและม�าเสกให� ตอนนางทิพเกษรเสียใจท่ีพระฤๅษีสิ้นชีพจึงคิดจะฆ$าตัวตายแต$นกแก�วมาห�ามไว� นางกินรีท้ังห�าจึงมาชวนนางทิพเกษรและพาไปอยู$ด�วย จนถึงลักษณวงศ�ตามหานางทิพย�เกสรจนพบแล�วกําลังจะพากลับเมือง วิชาธรผ$านมาเห็นจึงแอบลักนางทิพเกษรไป แล�ววิชาธรอีกตนผ$านมาเห็นและอยากได�นางทิพเกสรเป"นชายา วิชาธรท้ังสองจึงสู�กันจนตาย และตอนท่ีลักษณวงศ�ตามหานางทิพเกษรจนไปถึงเมืองยักษ�และขออาศัยอยู$กับยักษ�สองผัวเมียท่ีอุทยานของเมืองนัคราช

๗๓ สุภา พูนผล, เรื่องเดียวกัน, หน�า ๔.

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๔๑

เรื่องย-อของลักษณวงศ� ท�าวพรหมทัต มีมเหสี ชื่อ สุวรรณอําภา และมีพระราชโอรส ชื่อ ลักษณวงศ� ท�าวพรหมทัตพานาง

สุวรรณอําภาและลักษณวงศ�ไปประพาสปNา นางยักษ�หม�ายแปลงกายเป"นกวางทองมาล$อ นางสุวรรณอําภาอ�อนวอนท�าวพรหมทัตให�จับกวางทอง กวางทองกลายร$างเป"นนางยักษ�และบอกท�าวพรหมทัตว$าเป"นอุบายของมเหสีและโอรส ท�าวพรหมทัตเสียใจและร�องไห�จนสลบ นางยักษ�จับม�าของพระองค�กิน นางยักษ�แปลงกายเป"นหญิงงาม ท�าวพรหมทัตจึงชวนให�นางมาเป"นชายาและพานางกลับเมือง

ท�าวพรหมทัตสั่งประหารนางสุวรรณอําภาและลักษณวงศ�แต$พระอินทร�มาช$วยไว� นางยักษ�แปลงต้ังครรภ�และคลอดบุตรสาวออกมามีนามว$านางทัศโกสุม

นางสุวรรณอําภาและลักษณวงศ�หนีเข�าปNา ขณะนอนหลับนางสุวรรณอําภาถูกพญายักษ�ชื่อท�าววิรุญ-มาศลักไป นางสุวรรณอําภาได�พบกับลิงปNาจึงฝากผ�าสไบให�ลักษณวงศ� ท�าววิรุญมาศจะล$วงเกินนางสุวรรณอําภา นางอธิษฐานขอให�ประเวณีในกายหายไป

ส$วนลักษณวงศ�ต่ืนข้ึนมาไม$พบพระมารดาก็เท่ียวออกตามหา ได�พบกับพระฤๅษีและนางทิพเกสร ลักษณวงศ�ร่ําเรียนวิชากับพระฤๅษี ไม$นานขอลาไปตามหาพระมารดา พระฤๅษีมอบอาวุธและม�าวิเศษให�ลักษณวงศ�พบกับฝูงลิงปNาและได�รับผ�าสไบท่ีมารดาฝากไว�ให� ส$วนนางสุวรรณอําภาก็ฝ9นเป"นลางว$าพระโอรสจะมาตามหา

ลักษณวงศ�ปลอมตัวเป"นฤๅษีน�อยไปสืบข$าวของพระมารดาในเมืองพญายักษ� ลักษณวงศ�พาพระมารดาหนีไป ท�าววิรุญมาศไปหานางสุวรรณอําภาท่ีปราสาทแต$ไม$พบ เม่ือเห็นจดหมายท�ารบก็โกรธมากจึงรวบรวมพลออกไปสู� และเกิดลางร�ายข้ึนกับยักษ� แต$ด�วยมานะจึงออกไปรบ ท�าววิรุญมาศปลอมตัวเป"นพระอินทร�มาหลอกเพราะสู�ลักษณวงศ�ไม$ได�แต$ม�าวิเศษรู�ทัน ท�าววิรุญมาศจึงถูกลักษณวงศ�ฆ$าตาย

กองทัพยักษ�มาสวามิภักด์ิ ลักษณวงศ�พามารดาไปครองเมืองมยุรา ลักษณวงศ�ฝ9นถึงนางทิพเกสรจึงขอพระมารดาไปตามหานาง แต$นางสุวรรณอําภาขอให�ไปช$วยท�าวพรหมทัตก$อน ลักษณวงศ�ทําทีเป"นศัตรูเข�าไปล�อมเมืองและขอท�ารบกับท�าวพรหมทัต นางยักษ�แปลงปลอมตัวเป"นท�าวพรหมทัตออกมาสู�แทน เม่ือนางยักษ�แพ� ความจริงจึงถูกเป�ดเผย นางยักษ�ถูกนําตัวไปฆ$า ท�าวพรหมทัตสั่งให�จัดงานรับขวัญมเหสีและโอรสอย$างสมพระเกียรติ จากนั้นลักษณวงศ�จึงขอลาท�าวพรหมทัตไปรับนางทิพเกสร

ฝNายนางทิพเกสรเสียใจท่ีพระฤๅษีสิ้นชีพจึงคิดฆ$าตัวตายแต$นกแก�วมาห�ามไว� นางกินรีท้ังห�าจึงมาชวนนางทิพเกสรไปอยู$ด�วย

ลักษณวงศ�ตามหานางทิพเกสรเม่ือเห็นอาศรมไหม�เป"นเถ�าถ$านก็คิดว$าทุกคนตายไปแล�ว แต$นกแก�วเล$าความจริงให�ฟ9ง ลักษณวงศ�จึงตามหาและได�พบกับนางกินรีรัตนา และได�นางเป"นชายา นางพาลักษณวงศ�ไปหานางทิพเกสรท่ีถํ้า

ลักษณวงศ�ได�นางทิพเกสรและนางกินรีท่ีเหลือเป"นชายา แล�วพานางทิพเกสรกลับเมือง โดยลักษณวงศ�เล$านิทานเรื่องกระต$ายกับจระเข� และเรื่องเสือให�นางทิพเกสรฟ9ง จนท้ังสองหลับไป วิชาธรผ$านมาลักตัวนางทิพเกสรไป มีวิชาธรอีกตนผ$านมาเห็นและอยากได�นางทิพเกสรเป"นชายา วิชาธรท้ังสองต$อสู�กันจนตาย นางทิพเกสรจึงออกตามหาลักษณวงศ�

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๔๒

เทวดาแปลงกายเป"นพราหมณ�แก$และมอบแหวนวิเศษให�นางทิพเกสรไว�แปลงกายเป"นพราหมณ�หนุ$ม ชื่อพราหมณ�เกสร ส$วนลักษณวงศ�ตามหานางทิพเกสรถึงเมืองอุบลและขออาศัยอยู$กับยายมาลีท่ีอุทยาน

ลักษณวงศ�ได�พบกับนางยี่สุ$นซ่ึงเป"นธิดาเจ�าเมือง ลักษณวงศ�แอบเอาสารรักซ$อนในมาลัยให�นางยี่สุ$นและได�นางเป"นชายา ท�าวกรดสุริการสั่งจับตัวท้ังคู$มาลงโทษ ลักษณวงศ�สู�กับท�าวกรดสุริการจนชนะ ท�าวกรดสุริการยกบ�านเมืองและธิดาให�

พราหมณ�เกสรพบกับนายพรานท่ีกลางปNาจึงขอกลับเข�าเมืองด�วย เม่ือรู�ความจริงเรื่องลักษณวงศ�ก็เสียใจมาก จึงขอให�นายพรานพาไปถวายตัวกับลักษณวงศ�

ลักษณวงศ�แปลกใจท่ีพราหมณ�เกสรหน�าตาเหมือนนางทิพเกสร พราหมณ�เกสรแกล�งถามเรื่องนางทิพเกสร ลักษณวงศ�ลองใจพราหมณ�โดยให�เลือกแหวนกับดาบ

นางยี่สุ$นคิดกําจัดพราหมณ�เกสรโดยหาว$าพราหมณ�ลวนลามนาง ลักษณวงศ�สั่งประหารพราหมณ�เกสร แต$ร$างของพราหมณ�เกสรกลับกลายเป"นผู�หญิงและคลอดโอรส ลักษณวงศ�เสียใจมากจนคิดจะฆ$านางยี่สุ$น แต$ท�าวกรดสุริการขอร�องไว� ลักษณวงศ�สั่งให�จัดพิธีศพของนางทิพเกสรอย$างสมเกียรติ

พระฤๅษีไปเกิดเป"นพรหมอยู$บนสวรรค� ด�วยความแค�นจึงลักศพของนางทิพเกสรไปพร�อมกับชุบชีวิตให� นางทิพเกสรขอถวายตัวเป"นข�ารับใช�พระพรหมเพ่ือตอบแทนบุญคุณ พระพรหมเล$าเรื่องโอรสให�นางทราบแต$ห�ามไม$ให�ไปหา จากนั้นก็เรียกม�าวิเศษคืนและเสกม�าเป"นข้ีผึ้งผงแล�วฝากไว�กับนางทิพเกสร พระพรหมให�นางทิพเกสรบวชเป"นชีอยู$ในปNาและเปลี่ยนชื่อเป"นจันทรังสี และเสกดอกมณฑาทิพย�และดอกมหาหงส�ให�เป"นพ่ีเลี้ยง จากนั้นก็ลากลับสวรรค�

ลักษณวงศ�เป�ดโกศและไม$พบร$างของนางทิพเกสร เม่ือรู�ว$าม�าวิเศษหายไปก็เสียใจมากจนคิดฆ$าตัวตาย แต$เหล$ากษัตริย�ห�ามไว� ลักษณวงศ�เรียกโหรหลวงมาถามจนทราบความ

นางยี่สุ$นให�กําเนิดโอรส แต$ลักษณวงศ�ไม$ค$อยสนใจเพราะเศร�าเรื่องนางทิพเกสร ท�าวกรดสุริการต้ังชื่อโอรสของนางทิพเกสรว$า “เกสรสุริวงศ�” ส$วนโอรสของนางยี่สุ$นให�ชื่อว$า “วงษ�สุมาลี”

ลักษณวงศ�ลาท�าวกรดสุริการกลับเมืองโดยอ�างว$าจะไปเยี่ยมเยียนบิดามารดา และพาเกสรสุริวงศ�ไปด�วย แต$ไม$ยอมให�ท�าวกรดสุริการ นางมณีอัมพรและนางยี่สุ$นตามไปด�วย

นกยักษ�จับเกสรสุริวงศ�และพระพ่ีเลี้ยงสวัสดิวงษาบินหนีไป ลักษณวงศ�สั่งให�กองทัพกลับเมือง แล�วออกตามหาเกสรสุริวงศ� นกยักษ�นําเกสรสุริวงศ�และพ่ีเลี้ยงไปมัดไว� แล�วออกไปเล$นน้ําให�คลายร�อน เทวดารักษาปNาสงสารกุมารท้ังสองจึงแปลงกายเป"นคนแก$มาช$วยเหลือและมอบอาวุธวิเศษให�แก$เกสรสุริวงศ�

นกยักษ�บินออกตามหากุมารท้ังสอง เกสรสุริวงศ�แผลงศรเป"นภูเขาก้ันไว�จนนกยักษ�ข�ามมาไม$ได� เกสร สุริวงศ�และพ่ีเลี้ยงหลงเข�าไปในเขตของท�าวนาคา ท�าวนาคาและมเหสีเห็นกุมารท้ังสองก็นึกรักจึงชวนให�ลงไปอยู$ท่ีเมืองบาดาล

เกสรสุริวงศ�คิดถึงบิดามากจึงหลอกท�าวนาคาว$าจะไปเท่ียวปNา เกสรสุริวงศ�หนีไปพร�อมพ่ีเลี้ยงแล�วเดินไปตามทิศท่ีพระอินทร�บอกในฝ9น จนได�พบกับลักษณวงศ�

ลักษณวงศ�ไปหานางกินรีท้ังห�าเพ่ือจะขอให�ช$วยตามหานางทิพเกสร นางกินรีรัตนาได�พบกับนางชีจันทรังสีแต$ว$านางไม$ยอมรับว$าคือนางทิพเกสร

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๔๓

ลักษณวงศ�และนางกินรีไปหานางจันทรังสีท่ีอาศรม แต$นางไม$ยอมรับว$าเป"นนางทิพเกสร เกสรสุริวงศ�อาสาจะไปพูดกับมารดา นางจันทรังสีเห็นเกสรสุริวงศ�ก็ไม$แน$ใจจึงอธิษฐานเสี่ยงทายขอให�น้ํานมพุ$งเข�าในปากของโอรส

เกสรสุริวงศ�เกลี้ยกล$อมให�มารดายกโทษให�ลักษณวงศ�แต$ไม$สําเร็จ ลักษณวงศ�ร�องไห�จนสลบไป เกสร สุริวงศ�และคนท้ังหลายร�องไห�จนสลบตามไป ส$วนนางทิพเกสรคิดว$าสามีและโอรสตายแล�วก็ร�องไห�จนสลบไปเช$นกัน

พระพรหมจึงลงมาไกล$เกลี่ยและมอบม�าวิเศษคืนให�ลักษณวงศ� พระพรหมชุบนางมณฑาและนางมหาหงส�ตามคําขอร�องของนางทิพเกสร ท้ังเสกม�าวิเศษให�เกสรสุริวงศ� และมอบรถแก�วให�ลักษณวงศ�ใช�เป"นพาหนะพาทุกคนกลับเมือง ลักษณวงศ�ไปส$งนางกินรีท้ังห�าท่ีถํ้าแก�ว แล�วพาทุกคนกลับเมืองพาราณสี

ส$วนท�าวพรหมทัตและนางสุวรรณอําภามอบราชสมบัติให�ลักษณวงศ� เกสรสุริวงศ�ลาไปเยี่ยมท�าวนาคาเพราะสํานึกในบุญคุณ ได�พบอาศรมของพระฤๅษีจึงเข�าฝากตัวเป"น

ศิษย� พระฤๅษีพบดอกบัวประหลาดจึงเด็ดมาไว�ท่ีอาศรม พบกุมารีจึงต้ังชื่อให�ว$านางบุษบง วงษ�สุมาลีคิดอยากจะไปตามหาบิดาแต$คิดจะไปเรียนวิชากับพระฤๅษีก$อน จึงไปลาท�าวกรดสุริการ นาง

มณีอัมพร และนางยี่สุ$นเพ่ือออกเดินทาง จนมาพบกับพระฤๅษีท่ีกลางปNาจึงเข�าไปขอเป"นศิษย� วงษ�สุมาลีเข�าไปหาผลไม�ในปNาแล�วหลงทางจนพบกับม�าวิเศษ จึงชวนให�ม�าวิเศษมาอยู$ด�วยแต$ม�าวิเศษ

ไม$ยอม วงษ�สุมาลีวิ่งไล$จับม�าวิเศษด�วยความโกรธแค�น เกสรสุริวงศ�เห็นวงษ�สุมาลีวิ่งไล$จับม�าของตนก็ไม$พอใจ ท้ังสองต$อสู�กันแต$ศรกลับกลายเป"นมาลัยและอาหาร พระฤๅษีออกมาห�ามและบอกว$าท้ังสองเป"นพ่ีน�องกัน

เกสรสุริวงศ�ลาพระฤๅษีไปหาท�าวนาคา วงษ�สุมาลีขอตามไปด�วย เกสรสุริวงศ�ให�วงษ�สุมาลียืมม�าวิเศษข่ีกลับไปลาพระฤๅษีท่ีอาศรม แล�วพระฤๅษีชุบม�าวิเศษให�วงษ�สุมาลี ท้ังสองพ่ีน�องเดินทางไปหาท�าวนาคา

ท�าวนาคาชวนเกสรสุริวงศ�และวงษ�สุมาลีไปอยู$ท่ีเมืองบาดาล ต$อมาเกสรสุริวงศ�กับวงษ�สุมาลีขอลาท�าวนาคากลับเมือง ท�าวนาคาจึงขอเดินทางไปด�วย ระหว$างทางท้ังหมดได�พบกับนกยักษ� เกสรสุริวงศ�เข�าไปต$อสู�และฆ$านกยักษ�จนตาย แล�วเกสรสุริวงศ�ขออนุญาตท�าวนาคาชุบชีวิตนกยักษ� จากนั้นก็ปล$อยไป

เกสรสุริวงศ� วงษ�สุมาลี และท�าวนาคา ลาพระฤๅษีกลับเมือง และรับนางบุษบงไปอยู$ด�วย จากนั้นก็ไปหาพระฤๅษีซ่ึงเป"นอาจารย�ของวงษ�สุมาลี พระฤๅษีชุบนางจากดอกไม�ให�เป"นคู$ครองวงษ�สุมาลี ต้ังชื่อให�ว$า ปทุมรัศมี จากนั้นจึงพากันกลับเมืองพาราณสี

ลักษณวงศ�จัดงานอภิเษกให�เกสรสุริวงศ�กับนางบุษบง และสั่งให�เกสรสุริวงศ�ไปส$งท�าวนาคาและวงษ�สุมาลีกลับเมือง เกสรสุริวงศ�จึงไปส$งวงษ�สุมาลีกับนางปทุมรัศมีท่ีเมืองอุบล นางยี่สุ$นได�ฝากขอโทษลักษณวงศ�ถึงเรื่องในอดีต

ท�าวพรหมทัตกับนางสุวรรณอําภาขอลาไปบวชอยู$ในปNา เหล$ากษัตริย�พากันไปส$ง จากนั้นก็กลับเมืองและอยู$ครองบ�านเมืองอย$างมีความสุข

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๔๔

สรุป นิทานเรื่อง ลักษณวงศ� ฉบับวัดตองปุนี้ แต$งเป"นนิทานคํากลอน แนวคิดเป"นเรื่อง ทําดีได&ดี ทําช่ัวได&ช่ัว คือ ผลของการกระทําของมนุษย�ว$าผู�ใด กระทําผิดหรือกระทําชั่วจะได�รับผลชั่วตอบแทน ผู�ใดกระทําความดี ผลแห$งความดีนั้นก็จะคุ�มครองหรือตามมาสนองในภายหลัง ดังเช$น นางสุวรรณอําภาเป"นคนดีจึงทําให�พระอินทร�ทรงลงมาช$วยจนรอดพ�นจากการถูกประหาร แม�ถูกท�าววิรุณจักร (“วิรุญมาศ”ตามฉบับภาคกลาง) จับตัวไป แต$ความซ่ือสัตย�ต$อสามีและคุณความดีของนางจึงทําให�ท�าววิรุณจักรทําอะไรนางไม$ได� หรือในกรณีของนางทิพเกสร การท่ีนางสามารถรอดพ�นเง้ือมมือของวิชาธรได�ก็เพราะนางซ่ือสัตย�ต$อลักษณวงศ� ครั้นนางพบอุปสรรคใดๆ ก็มักจะมีคนคอยให�ความช$วยเหลืออยู$ตลอดเวลา ไม$ว$าจะเป"นนางกินรีท่ีพานางไปอาศัยอยู$ด�วย เป"นต�น แม�ว$าลักษณวงศ�ฉบับนี้จะไม$สมบูรณ�และเป"นเพียงส$วนหนึ่งในจํานวน ๙ เล$ม เท$านั้น แต$เนื้อความท่ีปรากฏนั้นก็แสดงให�เห็นถึงความแตกต$างจากฉบับภาคกลางอ่ืนบ�าง กล$าวคือ เหตุการณ� สถานท่ี และชื่อตัวละคร ตอนท่ีลักษณวงศ�ไปตามหาพระมารดานั้น เนื้อความตามฉบับภาคกลางเป"นเมืองยักษ�ชื่ออุบล ผู�ครองเมืองชื่อท�าววิรุณมาศ และมีลูกสาวชื่อยี่สุ$น แต$ฉบับนี้ใช�ชื่อว$าเมืองนัคราช เจ�าเมืองชื่อรุณจักร และมีลูกสาว ชื่อบุษะมารี หากวิเคราะห�ตามเนื้อความเจ�ากรุงนัคราชเป"นเมืองของนาค แต$ตามเหตุการณ�นี้ลักษณวงศ�กําลังไปขออาศัยยักษ�สองสามีภรรยาในสวนอุทยานของเมืองยักษ� ซ่ึงใช�ชื่อและเหตุการณ�ขัดแย�งกัน อย$างไรก็ตาม เป"นไปได�ว$าการได�รับข�อมูลเรื่องราวต$างๆ ในอดีตอาศัยการบอกเล$าซ่ึงอาจจะคลาดเคลื่อนไปจากข�อมูลส$วนใหญ$ท่ีชาวบ�านรับรู�กันก็ได� แต$นี่คือเสน$ห�ของวรรณกรรมท�องถ่ินฉบับนี้ ซ่ึงยังไม$เคยได�รับการเผยแพร$มาก$อน ดังนั้น นอกจากแง$คิดเรื่องทําดีได�ดี ทําชั่วได�ชั่ว แล�วคุณค$าของนิทานลักษณวงศ�ฉบับวัดตองปุนี้จึงอยู$ท่ีความเป"นนิทานของท�องถ่ิน ท่ีแต$งโดยนักปราชญ�ชาวบ�าน อันเป"นปราชญ�ส$วนหนึ่งของสังคมไทยท่ีควรค$าแก$การอนุรักษ�และสืบต$อในผลงานการประพันธ�

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๔๕

บรรณานุกรม

ชลดา เรืองรักษ�ลิขิต. ชีวประวัติและผลงานของสุนทรภู-. พิมพ�ครั้งท่ี ๒. กรุงเทพฯ: โครงการเผยแพร$ผลงานวิชาการ คณะอักษรศาสตร� จุฬาลงกรณ�มหาวิทยาลัย, ๒๕๔๕.

ตํารา ณ เมืองใต�. อิเหนา ลักษณวงศ� สมุทรโฆษ. พิมพ�ครั้งท่ี ๕. กรุงเทพฯ: บริษัทโรงพิมพ�ไทยวัฒนาพานิช จํากัด, ๒๕๔๕.

พ.ณ. ประมวญมารค (นามแฝง). นิทานคํากลอนสุนทรภู- สิงหไกรภพ ลักษณวงศ� โคบุตร. พระนคร: โรงพิมพ�อักษรสัมพันธ�, ๒๕๐๑.

รื่นฤทัยสัจจพันธุ�. วรรณคดีศึกษา. กรุงเทพฯ: บริษัทธารป9ญญา, ๒๕๔๔. สุภา พูนผล. การศึกษาเปรียบเทียบวรรณกรรมเรื่อง ลักษณวงศ� บัวระวงไกลสอน ท&าวสุริวงศ� และพระ

ลัคนาวงศ�. วิทยานิพนธ�หลักสูตรปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาวรรณคดีไทย บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร�, ๒๕๕๑.

ดํารงราชานุภาพ, สมเด็จฯ กรมพระยา. ชีวิตและผลงานของสุนทรภู-. พิมพ�ครั้งท่ี ๙. กรุงเทพฯ: คุรุสภา, ๒๕๔๓.

อภิลักษณ� เกษมผลกูล. สยามปกรณ�ปริวรรต เล-ม ๑ งานสํารวจ ศึกษา และปริวรรตวรรณกรรมท&องถ่ินภาคกลาง. นครปฐม: ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๕๔.

อภิลักษณ� เกษมผลกูล. วรรณคดีท&องถ่ินศึกษา ภาค ๑ วรรณคดีลายลักษณ�ภาคกลาง. นครปฐม: คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๕๑.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๔๖

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๔๗

ลักษณวงศ� วัดตองป ุอําเภอเมือง จังหวัดลพบุรี

หมวดวรรณกรรมนิทาน ต�นฉบับสมุดไทย วัดตองปุ อําเภอเมือง จังหวัดลพบุรี เนื้อความต้ังแต$ ยักษ�จับพระมารดาของลักษณวงศ�ไปและพยายามจะข$มขืนแต$นางอธิษฐานจนประเวณีหายไป ลักษณวงศ�ต่ืนมาไม$พบพระมารดาจึงออกเท่ียวหาจนไปพบพระฤๅษีและนางทิพเกษร พระฤๅษีสั่งสอนลักษณวงศ�และนางทิพเกสร ลักษณวงศ�เรียนวิชากับฤๅษีและขอออกติดตามหาพระมารดาท่ีเมืองยักษ�มยุรา นางทิพเกสรไปอยู$กับนางกินรีท้ังห�าหลังจากฤๅษีสิ้นชีพแล�ว ลักษณวงศ�ตามหานางทิพเกสรจนพบนางกินรีและได�นางกินรีท้ังห�าเป"นชายา แล�วพานางทิพเกสรกลับเมืองระหว$างทางวิชาธรมาลักนางทิพเกสรและวิชาธรอีกตนมาพบจึงแย$งนางทิพเกสรและต$อสู�กันจนตายท้ังสองตน ลักษณวงศ�ไปตามหาพระมารดาท่ีเมืองนัคราชของท�าวรุณจักร

®……… ……… ....กาเวลาจร จะกล$อมม่ิงดวงสมรให�นิทรา

® แล�วเอนแอบแนบน�องประคองปก พระแจ�งปดหดท$านยักษา ทรงกันแสงแกล�งกล$าวด�วยวาจา ให�ยักษาเจ็บช้ําด�วยคําคม

® ไม$มีอายชายชื่อมิจฉาชาติ ใจจะขาดผิดอย$างทางประถม ท้ังกาเมสุมิจฉาเป"นอารมณ� เท่ียวเชยชมชิดไม$คิดอาย

® ให�ลูกพร�าไปจากแม$น$าสังเวช เป"นชายเศษอกุศลคนท้ังหลาย ชั่งไม$อายแก$สามนพลนิกาย ไม$ขอเห็นเช$นชายเหมือนกุมภันฑ�

® อสูรินทร�ได�ยินคําท่ีร่ําว$า ยินแสนสุดเสน$หาแล�วรับขวัญ เจ�างามงอนชะอ�อนทุกสิ่งอัน อย$าโศกศัลย�แสนแค�นให�เสียนวล

® อย$าโกรธด$าถึง..ว$าให�สาหัส ไม$เคืองขัดโฉมงามทรามสงวน ถึงตัวตายก็ไม$วายสวาทนวล แม$อย$าจวนคิดถึงระแวงแครง

® พลางถนอมอุ�มนางข้ึนวางตัก นางค�อนควักพลิกผลักแล�วกันแสง ยักกระหวัดรัดรอบเจ�าด�วยแรง ครุฑแย$งพญาวาสุกรี

® เปรียบด่ังมหาราชอันใหญ$หลวง ขยอกสุริยาในราศี เดชสัตย�อธิษฐานของเทวี ประเวณีสูญหายในกายพลัน

® พญามารขวยเขินแล�วเมินพักตร� ไม$ประจักษ�แล�วนึกๆ อางขนาง ก็พดพอยปล$อยปละแล�วละวาง ประสาทนางมาเป"นอย$างไรไป

® หมายจําพามาเลี้ยงไว�เคียงคู$ เอ�อก็ดูเป"นกรรมอะไรไฉนนี่ แม�นใครรู�ดูน$าละอายใจ กรรมอะไรกระนี้ๆ น$าอดสู

® จะบอกใครให�รู�ก็อายจิต จําจะป�ดมิให�แจ�งท้ังสองหู ดําริพลางทางกรัสแก$โฉมตรู เจ�าเรียนรู�เป"นไฉนนางฉายา

® เจ�ามีผัวตัวนางก็มีบุตร ใยมาสุดสิ้นความเสน$หา

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๔๘

ไม$เคยเห็นเหมือนหนึ่งเช$นกัลยา แม$เมตตาบอกความแต$ตามจริง ® สงสารเจ�าเยาวลักษณ�วิลัย งามโฉมประโลมยอดขัตติยาหญิง

เห็นความสัตย�สุดจริต คนึงคิดในพระทัยนาง ® อันครั้งนี้อสูรีไม$ทา... จะพูดไว�มิให�มีราคีหมาง

ตําริแล�วแก�วตาจึงว$าพลาง พระไปร�างพรากลูกมาเชยชม ® แต$ร�องไห�ยังไม$วายน้ําตาตก ก็สุดอกท่ีจะร$วมภิรมย�สม

แม�นรักน�องยาหมองในอารมณ� กําลังกรมแล�วดูเหมือนแกล�งกัน ® ท้ิงเนิ่นนานกานรักย$อมหนักหน$วง ตามกระทรวงให�เป"นสุขเกษมศานต์ิ

มิตรจิตแล�วก็มิตรพอใจกัน อย$าหุนหันเสน$หาจงปรานี ® เจ�ากรุงมารฟ9งสาส�นยิ่งแสนชื่น เพียงจะกลืนไว�ในทรวงของยักษี

ไม$นึกแหนงพจชะมาท่ีพาที อสูรีเสียรู�เพราะหลงรัก ® ประคองหัตถ�รับขวัญแล�วบรรหาร น$าสงสารยูบภักษ�จําเริญศักด์ิ

อย$าถือโทษโกรธพ่ีเลยนงลักษณ� เพราะความรักสุดเรียมจะรอรา ® แต$นี้ไปพ่ีไม$ให�เจ�าเคืองขัด ศรีสวัสด์ิอย$าได�ทรงกันแสงหา

แม$ทรามชมจงบรรทมเถิดแก�วตา แล�วยักษาจากแท$นสุวรรณพลัน ® แล�วจัดสาวสรรค�นางกํานัลล�วนน�อยๆ ให�เคียงคอยปรนนิบัติน�องจอมขวัญ

นางสําหรับขับก็พร�อมกัน แล�วกุมภัณฑ�จึงกําชับสนมใน ® อย$าทําให�ขวัญเมืองเจ�าเคืองขัด กูจะเสียนเสียให�ตัดษัย

สั่งสําเร็จเสร็จประสาทชัย ก็มิได�ไปแท$นนางเทวี ® ฝNายฝูงกํานัลนางสาวสรรค� ก็พร�อมกันมาประสาทนางโฉมสี

ท่ีเหล$านางดูริยางคะนนตรี ก็ดีดสีขับกล$อมอยู$พร�อมกัน ® พนักงานเครื่องต�นสุคนธรส คอยนอบนบน�อมนางจอมขวัญ

บ�างอยู$งานให�สําราญจําเริญครัน ในสุวรรณรัศชัชวาล ® ปางพะเยายอดกัลยายิ่งวิเศษหญิง วิโยคยิ่งค่ังแค�นแสนสงสาร

คิดถึงพระลักษณวงศ�ในดงดาน โอ�ปNานฉะนี้พ$อจะอยู$เทียว ® เม่ือฟ��นกายสายสมรไม$เห็นแม$ ตลึงแลลิงโลดละลานเหลียว

จะอ�างว�างกลางดงแต$องค�เดียว จะแลเหลียวแลแลรอบคีรีสี ® สูดกําลังแล�วจะทรงกันแสงไห� จะแลเหลียวเปลี่ยวใจอยู$ริมสระสี

จะกู$ก�องร�องเรียกพระชนนี เม่ือสูดเรียกแล�วจะตีอูราทรวง ® ปางพระสูรีโยทัยจะใกล�คํ่า พ$อจะร่ําไห�อาลัยหวน

ท้ังผีโปงปNากระหึ่มอยู$ครึ้มครวญ จะลามลวนหลอกหลอนริมทางเดิน ® ความรักแม$ๆ จะตายด�วย ไม$มอดม�วยแล�วมาร�างให�ห$างเหิน

โอ�ๆ กรรมทําไว�ให�เผอิญ พ$อจะเดินเปล$าเปลี่ยวอยู$เดียวดาย

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๔๙

® นางโศกแสนอาดูรพูนเทวศ พระชลละเนตรหลั่งไหลไม$ขาดสาย ไม$เสื่อมสร$างว$างเว�นเวลาคลาย ระกํากายกรอมกรมอารมณ�หมาง

® ภิงสมบัติสถานในเมืองยักษ� ไม$หาญหักความโศกท่ีหมองหมาง จนเผือดผอมกรอมซูบพระกายนาง อยู$ในปรางค�เพชรัตน�อสูรา๛

® จะขอหยุดยั้งยกเรื่องในเมืองยักษ� จะกล$าวถึงลักษณวงศ�โอรสา เย็นพยับอับแสงพระสูริยา ท่ีมนตรากรึงก็คลายองค�

® วิเวกเสียงป9กษาชะนีโหย ผีโขมดโวยเหวยเสียงสําเนียงแจ�ว ผวาแว$วฟ��นสมประดีองค� ไม$เห็นองค�พระชนนีท่ีเคียงนอน

® ให�เสียวๆ เหลียวหาในปNาใหญ$ เสียงเรไรร�องจริงๆ ริมสิงขร ยะเยือกเย็นทุกเส�นหญ�าพนาดอน ยิ่งอาวรณ�วันๆ พรั่นพระทัย

® เจ�ากู$ก�องร�องเรียกตะโกนหา พระมารดาจรดลไปหนไหน ยิ่งเรียกๆ ก็ยิ่งเงียบสงัดไป แสงอูทัยมืดมิดเค�าเมฆมัว

® พระสูรเสียงสําเนียงสนั่นแจ�ว ลูกต่ืนแล�วมาเถิดแม$ทูนหัว แม$ไปไหนให�ลูกอยู$แต$ตัว ลูกเกรงกลัวเสือสิงห�มันวิ่งมา

® เจ�าครวญคร่ําร่ําเรียกจนสุดเสียง เท่ียวมองเมียงตามสุมทุมพุ$มพฤกษา ยิ่งแลเหลียวเปลี่ยวในในหิมมะวา เจ�าโสกากัมปนาทเพียงขาดใจ

® แม$ทูลกระหม$อมจอมโลกของลูกเอ�ย ลูกแลไม$เห็นใครเลยไปอยู$ไหน ฤๅเกิดเหตุเภทพาลประการใด แม$บรรลัยจากลูกเม่ือนิทรา

® ฤๅเสือสิงห�ฝtสางกลางปNาชัฏ มาขบกัดกินเสียเป"นภักสา แม�นมอดม�วยด�วยสัตว�มาบีฑา พระมังสาเลือดเนื้อจะเรี่ยราย

® ฤๅหัสดินอินทรีย�มาฉวยฉาบ พิฆาตคาบซากศพไปสูญหาย จึงทอดท้ิงลูกไว�ให�ไกลกาย ไม$วอดวายฤๅพระแม$มาจากจร

® โอ�สงสารพระผ$านเกล�าเจ�าประคุณ มาสิ้นบุญเสียจริงๆ ในสิงขร อดส$าห�เซซังมาในปNาดอน เพ่ิงหยุดนอนลงวันนี้ก็มีภัย

® เม่ือแรกหยุดไสยาเวลาเช�า จนกราบเท$าสิ้นแสงพระสูรีไสใหม$ พลิกฟ��นต่ืนเลยประหลาดใจ แล�วร่ําไรกลิ้งเกลือกลงโศกา

® เจ�าประคุณทูลกระหม$อมของลูกเอ�ย มาละเลยลูกไว�ให�โหยหา จะตายเป"นมิได�เห็นหน�าพระมารดา นี่เนื้อว$าเวรามาตามทัน

® พระสูรียงก็ลงไปลับแล�ว แม$ทูนกระหม$อมแก�วลูกไม$เห็น ยิ่งพลบคํ่าก็ยิ่งย่ํายูเยอีกเย็น ยิ่งเขม�นก็ยิ่งมืดมัวลง

® วังๆ สังเวชริมเชิงเขา สงัดเหงาเงียบเสียงในปNาระหง สะอ้ืนอ�อนวอนระทดระทวยองค� สลบล�มลงแน$นิ่งไม$ติงกาย

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๕๐

® พอสิ้นแสงพระสูริยงบนอากาศ ก็โอภาสจันทร�แจ$มกระจ$างฉาย น้ําค�างโรยโปรยปรอยกระจ$างพราย พระพายชายเฉ่ือยพัดรําเพยพาด

® เสาวคนธ�ล�นโรยมารวยริน เจ�าพลิกฟ��นออระองค�น$าสงสาร ไม$เห็นมารดายุพาพาล ยิ่งแดดาลโดดด้ินอยู$องค�เดียว

® เห็นสุดสูญอยู$แล�วพระทูลกระหม$อมแม$ ลูกแลๆ ก็สุดนัยนาเหลียว จะอยู$ใยในดงแต$องค�เดียว จะท$องเท่ียวติดตามไปตามบุญ

® แล�วยกหัตถ�วัธยาเทพาอารักษ� ท่ีสํานักในลําเนาภูเขาเขิน แม�นมารดาข�าบาทขาดสิ้นบุญ ขอพระคุณอย$าให�แคล�วหนทางเดิน

® ชลละนัยน�ไหลหลั่งลงพรากๆ เสด็จจากสิงขรชะง$อนผา พระแลเหลียวลิงโลดสันโดษเดิน ด�วยแสงจันทร�แจ$มจําเริญในราวไพร

® ค$อยเลาะลัดตัดเดินมากลางดง กันแสงทรงโศกาปริ่มจะตัดษัย พระพายพัดกระหวัดก่ิงพฤกษาไหว เห็นเงาไม�คล�ายเหมือนพระชนนี

® วิ่งผวาคว�ากอดเอาก่ิงแก�ว เห็นผิดแล�วดังจะล�มลงกับท่ี แล�วแข็งขืนฟ��นสมประฤๅดี เจ�าโศกีเล็ดลอดสีนลามา

® เสียงกระหึ่มครึ้มครามเสียงช�างโคลง ท้ังผีโปงปูNเจ�าลําเนาผา เสียงกู$ก�องร�องเกริ่นเนิ่นวันนา กูมารากัมปนาทเพียงจะขาดใจ

® จนดาวเดือนเลื่อนลับภูเขาแก�ว แจ�วๆ ไก$ขันสนั่นไหว เหมือนเสียงแม$เหลียวแลละลานใจ เป"นเสียงไก$วังเวงบรรเลงลอย

® หยุดสะอ้ืนขืนจิตคิดรันทด น้ําพระเนตรหยดลงฝอยๆ สูริยงทรงเวชยันต�ลอย สว$างพร�อยพุ$มพฤกษาอยู$พรายๆ

®สงสารลักษณวงศ�ทรงกันแสง ไม$รู�แห$งทางไปพระทัยหาย บาดระบับยับย$อยเป"นรอยร�าย ค$อยทรงกายเซซังมากลางดง๛

® ขอยกกลับจับกล$าวถึงดาวบส อันทรงพรตอยู$ในไพรระหง กระบิคิดฤทธีเรืองจําเริญองค� นั่งเสือทรงชฎาคากรอง

® พระมุนนีมีนามมหาเมฆ อติเรกโสภีไม$มีสอง สํารวมญาณนมัสการพระเพลิงกอง อยู$ในท�องหิมมะวาพนาลี

® เธอได�นางกลางสัตตบงกช พระดาวบสเลี้ยงไว�ในไพรสี หอมรําจวนนวลเนื้อกูมารี ด่ังมาลีเสาวรสเรณูนวล

® พระฤๅษีมีศักด์ิเธอรักใคร$ ให�อยู$ในอาศรมสุดสงวน จนประมาณนานเนิ่นจําเริญนวล อายูเจ�าถ�วนแปดขวบประจวบกัน

® จึงต้ังนามตามศักด์ิสายสมร ชื่อนางทิพย�เกสรสาวสวรรค� อยู$ในบรรณศาลาสิทธาจารย�

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๕๑

® ครั้นรุ$งเช�าดาวบสเธอไปปNา แสวงหาผลไม�ในไพศาล จึงสั่งสอนธิดายุพาพาล เยาวมาลย�แม$อย$าไปไกลศาลา

® ชิงช�าตาผูกไว�ก่ิงแก�ว ครั้นเย็นแล�วอย$าลืมเก็บบุปผา ครั้นเสร็จสอนคอนหาบสาแหรกมา เข�าสู$ปNาตามเพศพระชีไพร๛

® จะกล$าวถึงลักษณวงศ�พงศ�กษัตริย� โทมนัสเศร�าสร�อยละห�อยไห� ได�เจ็ดวันด้ันเดินผู�เดียวไป พอเกือบใกล�อาศรมก็สุดแรง

® เห็นศาลาหน�ามุขกระหง$านเง้ือม ละลานเหลื่อมแลดูระยับแสง มีเสาหงธงป9กอยู$กลางแปลง ให�คลางแคลงสงสัยอยู$ไปมา

® นี่อาศรมฤๅษีฤๅผีสาง อยู$ท่ีกลางเวิ้งว�างชะวากผา ถึงตายเป"นก็ให�เห็นประจักษ�ตา กูมารารีบไปในไพรวัน

® ถึงกุฎีฤๅษีริมสิงขร เห็นนางเทพเกสรสาวสวรรค� กูมารีศรีสวัสด์ิวิไลวรรณ อยู$หน�าบรรณศาลาเอกากาย

® ไม$เห็นองค�ทรงศักด์ิพระนักสิทธิ์ จึงพินิจนึกในพระทัยหมาย อันนักสิทธิ์ย$อมสถิตอยู$เดียวดาย เหมือนนิยายเล$าไว�แต$ก$อนมา

® อาศรมนี่ก็ท่ีฤๅษีแล�ว ใยนางแก�วจึงมาอยู$น$ากังขา จะว$าคู$สู$สมภิรมยา ดูดวงหน�าเด็กนั้นไม$ควรกัน

® จะนิ่งอยู$ไหนจะรู�เนื้อความเล$า จําจะเข�าไปให�ใกล�หน�าไถ$ถาม แล�วตรงมาศาลาพังงางาม เจ�าถามตามประสาเด็กด�วยยินดี

® นี่แน$ะนางใครมาสร�างพระอาศรม ของทรามชมสร�างฤๅพระฤๅษี ก็ผู�ใหญ$ไปข�างไหนไม$เห็นมี อยู$กุฎีคนเดียวหน�าเปลี่ยวใจ

® ปางทิพย�เกสรสมรมาด เห็นองค�ราชกูมารน$าปราศรัย ด�วยเคยเป"นคู$สร�างแต$ปางไกล ให�มีใจโสมนัสสวัสดี

® จึงตอบความตามเด็กไม$ขวยเขิน พ่ีชั่งเดินมาได�ในไพรสี ตัวคนเดียวเท่ียวเดินในพงพี ไม$กลัวผีกลางปNาช$างกล�าหาญครัน

® นี่อาศรมพระเจ�าตาของข�าสร�าง ท$านไปกลางปNาหาภิกสาจาร มานั่งนี่ก$อนพ่ีเราจะได�พูดกัน ท้ังเผือกมันของน�องนี่มีถมไป๛ …….. ……..

® หน$อกษัตริย�ฟ9งสาส�นสําราญจิต เข�านั่งชิดกัลยาแล�วปราศรัย แม$อารีดีจริงพ่ีขอบใจ จะเล$าให�แจ�งความแต$ตามตรง

® พ่ีชื่อลักษณวงศ�พงศ�กษัตริย� จากสมบัติมาในไพรระหง กับมารดรมานอนค�างในกลางดง เมือฟ��นองค�หาแม$ไม$เห็นเลย

® ตัวคนเดียวเท่ียวมาในปNาสูง เห็นแต$ฝูงสิงห�สัตว�แลน�องเอ�ย

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๕๒

แสนกันดารบ�านเมืองไม$มีเลย อดเหวยข�าวน้ําระกําใจ ® พ่ีหิวโหยโรยแรงมานานนัก แทบว$าจักบรรลัยในไพรศาล

พระฤๅษีดีดอกฤๅดูกัน จะอยู$กันจะได�ฤๅฉายา ® นางฟ9งเล$าเข�าใจให�สงสาร เจ�าลนลานเข�าไปเลือกเอาพฤกษา

ท้ังม$วงปรางนางหยิบมานาๆ แสบท�องมากินเล$นให�เย็นใจ ® พระฤๅษีดีดอกจะช$วยบอกพระตาให�อาศัย ได�วิ่งเล$นเช�าเย็นสบายใจ

เก็บดอกไม�ไว�ท$าตาเพลาเย็น ชิงช�าตาผูกไว�ต�นแก�ว ® พ่ีกินแล�วน�องจะพาไปไกวเล$น พ่ีเคยไกวฤๅว$าไกวยังไม$เป"น๛

®๛ กลับไปหาหน�าปลายเถิด ®๛ มีอยู$สองเรื่องโคบุตรก็มีอยู$ด�วยกัน ลักษณวงศ�พลัดแม$๛

........ ........ ……จึงผายผัน .....

แล�วสั่งสอนธิดาวิลาวัลย� จงรักกันพ่ีน�องท้ังสองรา ® อย$าหยาบหยามตามความบิดาสั่ง เม่ือภายหลังจะได�พ่ึงพระเชษฐา

แล�วท�าวเลือกเผือกมันท่ีได�มา ให�นัดดาสองเสวยสว$างใจ ® สูริยงลงลับในไพศาล สว$างจันทร�แจ$มแจ�งพฤกษาไสว แล�วชวนสองพระเจ�าหลานสําราญใจ เข�านอนในอาศรมแล�วสวดมนต� ® ท้ังคาถาอาคมอันเลิศแล�ว ให�คลาดแคล�วศาสตราเป"นห$าฝน นีระมิตบิดเบ้ือนในกายตน ถึงอับจนจวนตัวไม$กลัวตาย

® หน$อกษัตริย�สังวัธธิยายเวทย� ซ่ึงวิเศษจําได�ดั่งใจหมาย ท้ังเวทมนตร�บ$นคล$องไม$เคลื่อนคลาย แสนสบายอยู$ในบรรณศาลา

® อยู$วันหนึ่งจึงองค�พระทรงพรต ลูกไม�หมดจะไปเท่ียวเสวยพฤกษา สั่งกูมารหลานรักท้ังสองรา วันนี้ตาจะออกไปไพรพนม

® เจ�าอยู$หลังสังวัธธิยายเวทย� อยู$แต$เขตศาลาพระอาศรม

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๕๓

พระสั่งสอนแล�วก็จรจากจงกรม เข�าพนมแนวปNาพนาดร ® ฝNายพระลักษณวงศ�พงษ�กษัตริย� โสมนัสตามคําฤๅษีสอน

อุตสาห�บ$นมนตราสถาพร เจ�าไม$จรจากบรรณศาลา ® นางโฉมยงองค�ทิพย�เกสร เฝ�าวิงวอนชักชวนพระเชษฐา

พ$อตาไปไกลแล�วไม$กลับมา เล$นชิงช�าเถิดพ่ีอย$าบ$นพระมนต�เลย ® พระฟ9งนางพลางว$าพ$อตาสั่ง แม�นผิดพลั้งท$านจะตีเจ�าพ่ีเอ�ย

เวลานี้พ่ีไม$เล$นแล�วทรามเฉย พระแกล�งเฉยเล$าบ$นพระมนตรา ® นางเกสรข�อนควักแล�วผินผัน ได�เห็นกันดีแล�วพระเชษฐา

แต$นี้ไปอย$าได�มาเจรจา ไม$ปรารถนาเรียกพ่ีแต$นี้ไป ® พระแกล�งเฉยพ$อเล$าแต$คาถา นางกัลยาแค�นเพียงเลือดตาจะไหล

เข�านั่งเคียงส$งเสียงให�แซ$ไป ทะยานใจจะจังทาลพระโฉมยง ® พระรู�แจ�งว$านางแกล�งมาส$งเสียง ไม$ถุ�มเถียงถอยหนีนางละหง

นางโฉมงามจึงตามมาเคียงองค� จะให�พระลักษณวงศ�เจ�าลืมมนต� ® หน$อกษัตริย�ขัดเคืองชําเลืองค�อน แม$เกสรนี่มาแกล�งทุกแห$งหน

เขาลุกแล�วยังเท่ียวพาลจังทาลคน จนเวทมนต�เล$าเลือนออกเป��อนไป ® นางฟ9งคําซํ้าแค�นเข�าหยิกข$วน เขาได�ควรแล�วฤๅมาลืมเอาได�ง$ายๆ

ปากของใครๆ ก็ร�องให�ก�องไป เจ�าหัวใจกามาห�ามจํานัญจา ® พระรับหัตถ�ป9ดป�องประคองไว� อุ�ยอาไรนี่มาหยิกเอานักหนา

ทะยานใจเข�าไม$ไปแล�วโกรธา พระตามาแล�วจะฟ�องให�ต�องตี ® ใยมิฟ�องข�าจะร�องกระนั่นแหล$ะ แกล�งกระแซะเข�าไปใกล�พระโฉมศรี

ลักษณวงศ�เดินกรงมากุฎี นางเทวีตามหลังมานั่งเคียง ® ทํารางฟ�องแล�วฤๅยังมานั่งนิ่ง ถ�าฟ�องจริงแล�วจะร�องให�สุดเสียง

พระถอยหนีศรีสวัสด์ิมานั่งเรียง ขยับเมียงเข�าไปให�ใกล�ไวทุกที ® พระแย�มยิ้มพริ่มพรายด�วยหายโกรธ ด�วยมาโนชทรามขนองท้ังสองศรี

คิดว$ากล�ามิรู�กลัวจะต�องตี ขอจูบทีเถิดไม$ฟ�องแล�วน�องรัก ® แล�วกอดจูบพูดจาประสาเด็ก ด�วยเล็กๆ อยู$ท้ังสองไม$ถือศักด์ิ

นางเกสรวอนชวนพระทรงลักษณ� ไปข้ึนชักชิงช�าเล$นให�เย็นใจ ® พระฟ9งคําร่ําชวนเป"นหลายครั้ง มิตามยังจะขัดอัชฌาศัย

จู�จี้คิดคร�านรําคาญใจ ก็ว$าไปสิไปเล$นเสียเห็นวัน ® นางเทวีดีใจเข�ากอดรัด หน$อกษัตริย�พานางมาพายฝ9น

พระแกล�งเดินเมินไปมิให�ทัน นางแจ$มจันทร�วิ่งไปจนลับตา ® พระแกล�งร�องเวย.... ........

........ ........ ๛

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๕๔

® …..... แลไปเห็นรูปนะพ่ีกรงนี่ไป ……..

® พระฟ9งนางค$อยสร$างซ่ึงความทุกข� พลอยสนุกยิ้มแย�มอยู$แจ$มใส พ่ีกินของด�วยกันหน$อยจึงค$อยไป พระทรามวัยเจ�าเสวยท้ังสององค�

® จนอ่ิมหนําสําเร็จสํารวนสวน พระเชิญชวนจุงหัดนางนวลละหง ในชิงช�าพาไปเถิดแม$โฉมยง แล�วสององค�เดินเรียงมาเคียงกัน

® ข้ึนชิงช�าหาเชือกทําสายชัก กับพระลักษณวงศ�สาวสวรรค� ชาเจ�าหงส�ส$งเสียงประสานกัน ดังจักกะจั่นแจ$วๆ ในดงดอน

® ไม$เขินขวยด�วยสองยังเล็กนัก อารมณ�รักกันเหมือนเพ่ือนสโมสร จนบ$ายแสงสูรังสีระวิวอน สองบังอรเจ�าลงสรงพระคงคา

® แล�วนางงามทรามสงวนนวลละหง ชวนพระลักษณวงศ�เก็บบุปผา ท่ีปลูกไว�ใกล�บรรณศาลา เก็บจําปาพุทธชาดอังชันป9น

® ยี่สนูแซมแกมกับชมพูเทศ อังกาบเกดสูมแสงสร�อยสน บ�างหล$นดาษกลาดกลางแผ$นดินดง เสาวคนธ�รินๆ รสเรณู

® พระเด็ดพุดหยุดยื่นให�โฉมศรี กูมารีรับจากหัตถ�มาทัดหู น$าชมเชยแช$มช�อยแล�วเชิดชู ร่ํารวนเรียงเคียงคู$ท้ังสองรา

® แล�วชวนกันผันผายมาอาศรม สองภิรมย�นั่งร�อยบุปผา เวลาควรจวนพระเจ�าตามา ท้ังสองราเล็งแลชะแง�คอย

® จะกล$าวถึงบาทบงสุ�ผู�ทรงพรต เท่ียวเลือกลดเก็บเลือกพฤกษาสร�อย ได�กล�วยกลายหลายพรรณท้ังมันกลอย ตะวันคล�อยกลับมาศาลาไล

® ถึงกุฎีพระฤๅษีจึงปลงหาบ กูมารกราบพระสีทาน้ําตาไหล พระทรงศักด์ิทัศนาเห็นหน$อไท� ไม$แจ�งใจตรัสถามเนื้อความพลัน

® กูมารน�อยนี้เจ�ามาแต$ไหนเล$า ชั่งเท$าๆ กันกับเกสรพระหลานขวัญ หน$อกษัตริย�มัสการพระทรงธรรม� กันแสงสันเล$าเรื่องแต$แรกมา

® มารดามาพลัดกําจัดจาก ความลําบากหลานรักมีนักหนา มาพบพระองค�จงช$วยทรงชีวา ขอสิกสาอยู$เป"นศิษย�พระทรงญาณ

® พระฤๅษีแจงคดีแต$หนหลัง อนิจจังอนัตตาน$าสงสาร จากสมบัติพลัดแม$มาแด$ดาน แล�วเล็งญาณแจ�งจิตในกิจจา

® อันนางทิพย�เกสรพระหลานรัก กับพระลักษณวงศ�อนาถา เคยเป"นคู$สู$สมภิรมยา กูศลพาสองพบประสบใจ

® พระสีทาเล�าโลมโฉมสวัสด์ิ แล�วเอ้ือนอรรถบอกแจ�งแถลงไข บิดาเจ�าหลงรักอียักไพร ไม$อาลัยลูกเมียจนเสียการ

® เม่ือมารดาพาเจ�ามานอนนั้น ท�าวกุมภัณฑ�พาไปในสถาน

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๕๕

ไปอยู$เมืองมยูราพญามาร ไม$ช�านานดอกน$ะเจ�าจะพบกัน ® อยู$ศาลาตาเถิดจะสั่งสอน ให�รู$งเรืองฤทธิรอน...

........ ........ ®...วายตะกายวิง สมรม่ิงตกใจเป"นนักหนา

ร�องกราดกรีดวิดวิ่งตะบึงมา ถึงเชษฐากอดไว�ไม$วางมือ ® พระทําเป"นกลัวตัวสั่นรําพันบอก ผีมันหลอกโตน�อยไปแล�วฤๅ

อ�าปากแหกตาโตเท$ากระป� มังร�องหือๆ อยู$ท่ีลางหนทางไป ® นางฟ9งความตามกิจด�วยจิตยิ่ง หมายว$าจริงมันคงไม$สงสัย

ก็ชวนกันกลับมาศาลาไล เก็บดอกไม�ไว�ท$าพระอาจารย�๛ ® ปานพระองค�ทรงพรตปรากฏกล�า ได�พฤกษาเต็มสองกระเช�าสาน

กลับมากุฎีเข�าท่ีศาลาลาน เรียกกูมารกษัตราธิดาดวง ® มานั่งพร�อมล�อมข�างแล�ววางหาบ ตาได�ลาภมาให�เจ�าแต$เขาหลวง

แล�วทรงฉันแบ$งป9นมะม$วงพวง ของท้ังปวงปริงปรางลงวางพลัน ® ท้ังมันเผือกเลือกกองให�สองหลาน พระทรงญาณนั้งยังบัลลังก�ชั้น

ค$อยเป"นสุขทุกคืนทิวาวัน จะนับจะประมาณคณนานั้นกว$าปt ® กูมารลักษณวงศ�ผู�ทรงฤทธิ์ แสนประสิทธิมนต�เวทวิเศษศรี

ชํานิชํานาญการณรงค�จะราวี พระฤๅษีให�ศรพระพระขัณฑ�ไช ® พระลองแรงแพลงเล$นทุกเย็นเช�า พระโน�มน�าวโกงแผ$นดินไหว

เสียงพิลึกกึกก�องพนาไล กําเริบใจจะไขประจญมาร ® วันหนึ่งเข�าท่ีไสยาสน�เวลาดึก อนาถนึกดังแค�นแสนสงสาร

แต$เจ�าจากอกมารดามาช�านาน โอปานฉะนี้ทูลกระหม$อมจะกรอมใจ ® รําลึกถึงลูกน�อยจะสร�อยเศร�า ทุกคํ่าเช�าจะกําสรดกันแสงไห�

จะแลเหลียวเปลี่ยวเปล$าเศร�าพระทัย ด�วยอยู$ในเง้ือมพญามาร ® โอ�แม$ทูลกระหม$อมของลูกเอ�ย พระแม$เคยอยู$ประสาทราชฐาน

เวรได�ให�แม$ไปแดดาน พระกูมารทรงโศกโสกาลัย ® สะอึกสะอ้ืนให�กําสรดรันทดจิต ให�ขุกขิดคลั่งแค�นไม$หลับใหล

จนไก$แก�วแจ�วขันสนั่นไพร วิหคในต่ืนจากรังอยู$พรั่งพร�อม ® น้ําค�างโรยโปรยฟองสู$มารดร มาหอมชินรินโรยอยู$โหยหวน

สงสารหน$อกษัตราโสกาครวญ แล�วกลืนกลั่นโศกไว�ในอุรา ® ครั้นรุ$งเช�าคราวบทบรรทมต่ืน สําราญรื่นนั่งหน�าพระอาศรม

ลักษณวงศ�กรงเข�ามาบังคม แล�วสามชมทูลลาสิทธาจารย� ® รําลึกตรึกถึงพระแม$เจ�า จะโศกเศร�าแสนสุดท่ีสงสาร

พระเจ�าตาว$าอยู$ในเมืองมาร แม�นหนึ่งนานพระชนนีจะมรณา

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๕๖

® หลานจะลาตามไปในเมืองยักษ� สังหารหักโต�ตอบไอ�ยักษา ให�ย$อยยับจะได�รับองค�พระแม$มา พระเจ�าตาช$วยบอกให�ไปตาม

® พระฤๅษีฟ9งสาส�นพระหลานรัก เห็นแหลมหลักเหล็กเพชรไม$เข็ดขาม จึงตรัสว$าตาอยากให�ไปตาม จะแจ�งความเวียงไชให�ไคลคลา

® ตัวตาปรารมย�หนักด�วยหลานรัก ยังอ$อนพระชันนะสา กลศึกลึกสุดท่ีจะอุปมา ยิ่งกว$ามหาสมุทรสุดทวีป

® อันความรักมักเสียซ่ึงทรัพย�สิน ใครดูหม่ินมักกลิ้งลงเป"นผีกลางสนาม นี่แน$ะหลานการกลในโลกีย� ฤๅดีดด้ินรูปรสสวาจา

® อันการประเวณีนั้นมีสาม รสกามเกลือกกลั้วเป"นภักษา ยังไม$ปานรสวาจา เป"นชายอย$าได�วายระแวงแคลง

® การณรงค�จงดําริให�เหลือหลาย ศึกยังไม$วายแต$ตะวันนั้นยอแสง อย$าตามความพระอาทิตย�คิดระแวง ธิดาแจ�งเจ�าจงจําไว�ใส$ใจ

® อันเมืองยักษ�ไปนั้นก็ไกลสุด ข�ามสมุทรหิมมะวาปNาไสว จะชักม�าให�มันพาเจ�าเหาะไป จะชิ่งชัยช$วยเจ�าเบากําลัง

® แล�วท�าวป9�นภาชีด�วยข้ีผึ้ง พระหัตถ�คลึงพลางทางภาวนาคาถาขลัง บังเกิดภาชีมีกําลัง พระตรัสสั่งสองราชนัดดา

® ถึงเมืองยักษ�ปลอมเข�าไปในกรุงศรี เอาภาชีเสกซ$อนพวกยักษา ให�เล็กเท$าเม็ดทรายแล�วไคลคลา อันม่ิงมาเจ�าอย$าไว�ให�ไกลใกล�

® อย$าพลาดพลั้งจงระวังซ่ึงขันศร ถึงยามนอนอย$าได�ตื่นจนเท่ียงสาย สิ้นอาวุธเหมือนสิ้นสุดชีวิตวาย พระหลานชายเจ�าจงไปมิใช$เยาว�

® ท่ีเภทภัยสารพัดกําจัดแคล�ว ให�ผ$องแผ$วเป"นบูรมสุโข จงปรากฏท่ัวทิศอิสโร มีเตโชชัยชนะยักษ�

® พระรับพรอ$อนเกศลงกราบไหว� ให�อาลัยพระมุนีผู�มีศักด์ิ สะอึกสะอ้ืนแข็งขืนอารมณ�นัก แล�วผินพักตร�ตรัสสั่งนางกัลยา

® แม$เกสรอยู$ก$อนเถิดนะน�อง อย$าหม$นหมองม่ิงมะเป"นสุขา พ่ีลําลึกกรึกถึงพระมารดา จําจะลาพลัดพรากไปจากกัน

® เยาวมาลย�ฟ9งสารให�สร�อยเศร�า ด�วยเปลี่ยวเปล$าหือฤๅทัยนางจอมขวัญ ตามประสาทารกเจ�ารักกัน มิอาจท่ีจะกลั้นชลละนายุพาพาล ๛

® แล�วร�อยชั่งจึงสั่งพระเชษฐา พบมารดาแล�วจงคืนมาสถาน แม�นพบได�รบพุ$งกับยักษ�มาร รีบประหารเสียให�ยับจึงกลับมา

® พระฟ9งคํานางสั่งเข�านั่งใกล� ชลละนัยน�องเนตรท้ังซ�ายขวา แล�วจูบกอดพลอดสั่งกันสองรา บังคมลาบาทบงสุ�พระทรงญาณ

® พระฤๅษีชี้บอกหนทางให� พ$อรีบไปตามเชลียงเฉียงอีสาน

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๕๗

จะพบเมืองมยุราพระยามาร แล�วหลานจะได�พบพระชนนี ® พระรับคําจําได�ในไพรสัณฑ� จับพระคันศรทรงอันเรืองศรี

เผ$นข้ึนหลังภาชีจรลีทักษิณได�สามลา ขยับองค�ลงเท�ากระทืบโครม ® สินธพโผนเผ$นข้ึนพระเวหา พระทรงญาณหลานสาวเปล$าอุรา

ไม$พริบตาแลตามจนลับองค� ® หน$อกษัตริย�ทัศนาดูอาศรม ลับพนมแนวไม�ไพรระหงส�

พระชลละนัยไหลหลั่งละลุมลุมลง ระทวยองค�มาบนหลังอาชาไนย ® อัสดรร�อนรีบเข�ากลีบเมฆ แสนวิเวกหวาบหวามพระทัยหาย

เข�าดันหมอกออกเมฆมาไรๆ กําหนดในมรคาสีท�าทาย ® คว�างๆ ..จน..แสงแดดออกแผดสาย พยับส$องต�ององค�อยู$พรายๆ

พระโฉมฉายชักพญาอาชาไนย ® ดูเรียงร�อยร$อนลงสิงขร อัสดรเดินไปในไพศาล

แสนสบายด�วยพระพายรําเพยผ$าน สู$ทาธารรา.... ® รื่นๆ หอมกลิ่นผกามาศ บุพพิชาติเชยชายไม$วายโหย

พระหอมกลิ่นสุกรมเม่ือลมโปรย ยิ่งเดินโกยกะจิตคิดรัญจวน ® เห็นนางนกกกลูกประคองกอด สะท�อนทอดหีณไห�อาลัยหวน

เหมือนพระแม$เราเคียงนอนถนอมนวล สุด(ส)งวนเคียงลูกไม$ไกลกราย ® ชลละนัยไหลหลั่งลงผล็อยๆ ยิ่งละห�อยโหยหาน้ําตาไหล

ขืนอารมณ�ชมรุกข�เรียงราย ริมเชิงชายสิงขรชะง$อนเอน ® มะเด่ือดกตกต่ืนเดียรดาษ ก็โอภาสผลละแดงด่ังแสงเสน

วายุโศกโยกไกวสะบัดเอน ในประเวณวางเวิ้งคีรีเคียง ® แก�วกะทุมกุมกระถ่ินต�นฝ��นฝาง กระ....... ๛

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๕๘

หน&าต&นหนังสือลักษณวงศ� เล-ม ๘๛

® โอพ่ีลักษณะวงศ�ของน�องเอ�ย น�อง...เห็นแต$หน�าตา ใครจะหาผลไม�....กิน ไม$ราคินเฝ�าปลอบให�ชอบใจ

® แต$เล็กๆ โลมเลียงถึงเพียงนี้ ด$าตีสักเพลาก็หาไม$ เม่ือยามนอนเวียนนั่งระวังระไว ข�าบรรลัย.ใครเล$าจะเฝ�าทํา

® นางยกกรข$อนทรวงเข�าผางๆ สะอ้ืนพลางโหยไห�พิไรร่ํา ขวนกายเลือดหยดระยํา กรรมเอ�ยกรรมเป"นยังไรไม$ใครตาย

® โอ�พ่ีลักษณะวงศ�ของน�องเอ�ย กระไรเลยยิ่งคอยก็ยิ่งหาย มาท้ิงน�องไว�ในปNาจนตาลาย น�องจะวายชีวาไม$มาทัน

® ไล$เสือช�างกลางไพร$ไปไหนสิ้น ไม$มากินกัดขาให�อาสัญ จะอยู$ดํารงชีวงศ�กษัตริย�คีวัน จะผินผันพ่ึงใครในไพระพง

® บ�างแลเหลียวเปลี่ยวใจท้ังซ�ายขวา ล�วนรุกขาเข�าเคียงเรียงระหง อกเอ�ยเพียงจะขาดใจบรรลัยลง พระสูรียงเยือนเย็นไม$เห็นใคร

® นิมนต�พ$อข�ากลับมารับด�วย ฉันจะม�วยด�วยแล�วไม$อยู$ได� ...กาก$อนสร�างมาปางใด มาจํา...แค�นแสนทวี

® เสียแรงเกิดด�วยเข�าชาติอนาถเนจ แสนสมเพช...พัดจะบัดสี ท้ังบิดามารดรก็ไม$มี อยู$พงพีพระไอยะกา

® บุญมาได�เชษฐาประชายาก หมายจะฝากชีวงจนสงขา ก็ด�วยไปไกลลับไม$กลับมา ได�พึงบุญไอยะกาก็มาตาย

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๕๙

® โอ�จะพ่ึงใคระเล$าทีนี่หนึ่ง จะพ่ึงพ่ีเห็นผิด..อย$าคิดหมาย จะอยู$ใยให�ยากลําบากกาย ผูกคอตายเสียเถิดประเสริฐดี

® พระไอยะกากายเขียวไปสิ้นแล�ว ท่ีผ$องแผ$วสิ้นสดสลดศรี จะปลงศพถวายไฟยังไรดี เป"นนารีแรงน�อยก็จนใจ

® โอ�พ$อร$มโพธิ์ทองของน�องแก�ว หากอยู$แล�วก็ช$วยกันแก�ไข เป"นสุดอกสุดจิตจะคิดไป ไม$อาไรแก$ชีวิตแล�วอกอา

® สงสารแก�วเกิดกับสําหรับทวีป จะสิ้นชีพลงด�วยครวญรัญจวน.. สะอ้ืนเสือกเกลือกกลิ้งกับบาทา เจ�าประคุณหลานอาจะลาแล�ว

® นางลุก...ออกมาหน�าพระอาวาส เอาผ�าผูกคอคาดกับก่ิงแก�ว บังคมแทบ.....เขาลําเนาแนว เสียงแจ�วๆ ส$งสารถึงพ่ียา

® ยังมีสองวิหคเจ�านกแก�ว แจ�วๆ จับอยู$บนภูผา สองผัวเมียโศกศัลย�ด�วยกัลยา จึงร�องว$าห�ามนางเป"นทางรก

® หม$อมแม$นางอย$าลาพ$อวางชีวาลัย จงกรองใจดูให�ควรอย$าหวนหัก อยู$ท$าพระเชษฐาเถิดประเสริฐนัก เจ�าแก�วรักดอกจึงห�ามเจ�างามงอน

® นางสดับนกน�อยชั่งอ�อนวอน สะท�อนถอนใจใยอาลัยหวน เจ�าแก�วเอยอย$าว$าเลยไม$เห็นควร อย$ามาสวนให�ข�าช้ําระกําใจ

® นกสนองว$าแม$ทองชมภูนุช เสียดายสุดภักด์ิแม$ดั่งดวงฉาย พระเชษฐามาแล�วจะเห็นใคร พระหน$อไท�ก็จะม�วยไปด�วยกัน

® โฉมสมรฟ9งสุนทรเจ�าสองนก นางตีอกโศกีไม$มีขอน เอากรกอดก่ิงแก�วแล�วจาบัน สะอ้ืนอ�นหักๆ ให�หนักไป

® จะกล$าวถึงกินราท้ังห�าโฉม ลอยโพยมตามกันงามไสว เห็นนางนั่งตีอกแล�วชกใจ ความไลย�ร$อนรัดลงปฐพี

® เข�าใกล�นวลละอองแล�วร�องถาม แม$โฉมงามเป"นอย$างไรไฉนนี้ ใครทําไมฤๅพระไยยกีตี ขอชีวีไว�เถิดน�องไม$ต�องการ

® นางเกสรฟ9งยิ่งเทวศ ก็หลับเนตรมิได�แปลเฉลยสาร สะอ้ืนอ�นกลั้นดวงฤดีการ จะแจ�งการนั้นมิใคร$จะได�เลย

® ห�ากินนรวอนถามแม$งามม่ิง แม$นิ่งเถิดอย$าร�องเลยน�องเอ�ย เราเป"นหญิงเหมือนกันอย$าพลันเลย เจ�าทรามเชยเล$าความไปตามกรง

® โฉมสมรร�องไห�พลางทางสนอง ชีวิตน�องวันนี้เป"นผุยผง พระไอยะกาข�าม�วยบรรลัยลง จะคืนคงทาระกรรมไปทําไม

® เล$าพลางสองกรเจ�าข$อนอก กินนอนตกใจต่ืนสะอ้ืนไห� แสนสงสารนีฤๅมนเป"นพ�นไป แม$สายใจมีกรรมได�ทํามา

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๖๐

® นิ่งเท$านั้นเถิดน�องอย$าร�องนัก พลางเข�าชักผ�าพันท่ีหัตถา ประคองโอบอุ�มเอาเจ�าลงมา ช$วยกันเช็ดชลมาให�สําราญ

® ประคองพลางประโลมโฉมเฉลา เป"นบุญเราเคยรักสมัครสมาน ไปทําสูรีกานมณีเขา พ่ีไม$มีลูกผัวล�วนตัวเปล$า

® อยู$กับพงศ�ศักด์ินางป9กษี บิดามารดรตายมาหลายปt ตัวของพ่ีชื่อสร�อยสุวันนา

® นางคนนี้ชื่อมณีเทวาวาดนุชนาถ คนนี้ชื่อบุปผา คนนี้ฤๅชื่อจันทร�พักตรา รัตนาสุดท�องเป"นน�องน�อย

® แม$ไปด�วยกันเหมือนฉันญาติ มิให�สองสุดสวาทเจ�าเศร�าสร�อย พ่ีลาศพพระมุนีพ่ีจะคอย ตะวันคล�อยจวนเวลาจะคลาไคล

® นางสาวน�อยร�อยชั่งคอยฟ9งปลอบ ก็ชื่นชอบค$อยสร$างกันแสงไห� โอ�พ่ีกินนะราเมตตาใจ พระคุณใส$บนเศียรไม$ลืมเลย

® ถ�าม�วยมิดจิตดับเสียลับเนตร ไม$พูนเทวศพันธะแล�วพ่ีเอ$ย จะอยู$ไปน�องไม$มีความสะเบย ไม$เคยทุกข�ก็จะทุกเวลา

® จะทุกข�ถึงพระมุนีแล�วมิน$า จะโศกช้ําถึงนเรศรพระเชษฐา พระพ่ียาจรดลไปหนไหน นางเล$าความตามจริงทุกสิ่งไป แต$เดิมได�เป"นเพ่ือนยากจนจากจร

® นางกินนรประคองว$าน�องแก�ว ไม$ตายแล�วคงจะสมอารมณ�สมร พ่ีจะเปลี่ยนเวียนเวรกินนอน ให�ร�ารอนคอยรับพระพ่ีนาง

® พ่ีกินนรกรุณากับข�าน�อย สนองถ�อยสารพัดไม$ขัดขวาง กระนั้นพ่ีช$วยข�าท้ังห�านาง เราคิดการจะไหว�พระเพลิงพลัน

® แม$ชี่มน�อยร�อยชั่งจงฟ9งพ่ี พระกุฎีไอยะกาท่ีอาสัญ ใคร$จะครองสององค�พระทรงธรรม� เราช$วยกันจุดกุดเป"นกองฟ�น

® นางเกสรเสียดายพระอาวาส แสนสวาทอาลัยไห�สะอ้ืน อุตส$าห�แข็งใจต้ังสติข้ึน เก็บมาลาร�อยรื่นทุกสิ่งครบ

® กินนรเก็บมาลาแล�วพานาง ขอสมาแล�ววันทาบูชาศพ พระสุรียาสายัญจะพลันพลบ ต$างคํารบรีบออกพระกุฎี

® จึงชวนกันเอาเพลิงมาจุดกุด อัคคีรูดรุดรุ$งโชติดูโรจน�ศรี ผางโผงปงป9งท้ังพงพี อัคคีหืกหักโหมก$อโครมครืน

® นางเกสรร�องด้ินจะสิ้นชีพ กินนรรีบปลอบน�องประคองชื่น เวลานี้น�องไม$เคยคืน ขยับยืนพ่ีจะอุ�มเจ�าเข�าบินไป

® ว$าพลางทางพร�อมเขาล�อมสมร กุมกรอรนุชยุดไสว ปtกผยองป�องพยุงบํารุงไป ด่ังรถไชยเชิญเทพพะทิดดา

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๖๑

® สงสารสมรวอนยังแก$ฝูงนก วิหคช$วยบอกเหตุพระเชษฐา ว$าข�าไปอยู$กับหมู$พ่ีกินนรา ให�เชษฐาตามติดทิศอุดร

® แจ�วๆ แว$วปNาพนาเวส กินเรศรบินไปในสิงขร ถึงประตูคูหาแล�วพาจร เข�าห�องนอนล�วนแก�วอันแววพราย

® รินรสร�อยรินกลิ่นมาลี กระลบศรีสวาทไม$รู�หาย มาลากลาฏดอกออกกระจาย วิเชียรพรายกระจ$างสว$างตา

® กินนรชวนสมรแทนตน เข�านั่งแนบพัดวีท้ังซ�ายขวา ครั้นรุ$งแจ�งเรืองแสงพระสูรียา เก็บมาลาร�อยสร�อยสังวาลวง

® ประดับกายชายสมรเกสรน�อย เท่ียวเศร�าสร�อยพฤกษาในปNาระหง บํารุงเลี้ยงประโลมนางโฉมยง เอกอนงค�มิได�มาอนาทร

® กินราเปลี่ยนแวนกันแกนกลับ ระวังรับทรงฤทธิ์อดิศร สมระม่ิงคนีงถึงภูธร ให�อาวรณ�มิได�เว�นทิวาวัน

® ขอรื้อเรื่องเบ้ืองบทพระยศราช พระหน$อนารถพรหมทัตณรงค�สรรค� โฉมพระลักษณวงศ�ผู�ทรงธรรม� เทวกระสังเถีงองค�นางนงนุช

® ชาวสนมนั้นม้ินไม$ชินเนตร แสนเทวศพระทวีเป"นท่ีสุด พระอาทิตย�เทวประเทืองข้ึนเรืองรุด พระทรงสุดเสด็จจะคลาไคล

® เขาเผาสองทูลกระหม$อมพระจอมนาถ อภิวาททูลแจงแถลงไข ลูกขอลาบาทบงสุ�พระทรงไชย จะออกไปรับนางกลางอรัญ

® จําจะสนองคุณองค�ให�จงมาก เม่ือยามยากนางถนอมกระหม$อมฉัน ขอทูลลารีบกลับไปฉับพลัน สิบห�าวันกลับมาบังคม

® พรหมทัตกรัสสนองนอเรศร พ$อดวงเนตรกรัสจีงทุกสิ่งสม บิดาเสด็จจะคอยพ$อทรามชม ไปบังคมบาทบงสุ�พระทรงพรต

® พระชนนีว�าเล$าว$าเจ�าพ$อ จะยกแห$เป"นกระบวนให�ถ�วนหมด แม$จะไปเพียนองค�พระทรงยศ ราชรถเชิญรับพระน�องมา

® พระโอรสทูลสนองสองกษัตริย� ซ่ึงทรงกรัสรับใส$ในเกสา ควรมิควรสุดแท�จะกรุณา พระอิศราท้ังสองจงครองวัง

® ศัตรูหมู$ไพรีมันมีมาก พระจรจากจะวุ$นวายข้ึนภายหลัง เชิญพระองค�อยู$ดํารงนัคคะรัง ลูกบังคมลากับภาชี

® เจ�าพ$อดวงจิตของบิดา พ$อว$ามานี้ก็ต�องทํานองดี ตามแต$ใจเจ�าจงไปกับเสนี เป"นท�องท่ีสงครามเห็นงามจริง

® ข�าแต$องค�พระทรงฤทธิ์ป�ตตุเรศ ซ่ึงโปรดเกศกรัสสนองกระหม$อมฉัน จะเดินทางกลางปNาจะช�าครัน เสนานันจะลําจะบากยากสกนไม$

ต�องการ

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๖๒

® ให�ประชานินทาฉาว ลูกจะรีบเหาะหาวไปเวหน กับสินทับรีบไปบัดดล พอได�นางนีฤๅมนจะคืนมา

® โอ�พระผู�เป"นบุตรสุดสวาท จะนิราศแรมห�องอนาถา บิดาโรคเจริญเกิดชรา ไม$รู�ว$าวันมรณาเม่ือไรเลย

® เจ�าอยู$เพ่ือนพ$อก$อนเถิดลูกเอ�ย อย$าตัดห�องใหญ$อาลัยเลย ทุกวันนี้พ$อสะเบยด�วยดวงใจ

® ทูลกระหม$อมจอมเกล�าพระเจ�าพ$อ มารานรอหาญหักให�ตัดไส แม�นอยู$เมืองเห็นเครื่องจะกรอมใจ จะลรรลัยลงสักวันเป"นม่ันคง

® สองกษัตริย�ฟ9งอรรถพระโอรส แสนกําสรดอันอึงตะลึงหลง ทรงเข�าเคียงประคองท้ังสององค� สุดจะทรงกรัสห�ามก็ตามใจ

® พระป�ตุเรศว$าโอ�พระยอดรัก ด่ังคนควักนัยนาก็ว$าได� พระชนนีวาทีนี้จะเห็นใคร ด่ังดวงใจแม$จะขาดออกจากกาย

® นางโกสูมว$าภูมิมหาโพธิ จะสันโดษเด็จไปก็ใจหาย พระวงศาว$าท่ีนี้ไม$มีความสบาย แสนเสียดายเจ�าประคูณอยู$อูนวัง

® พระป�ตุรงค�ว$าพ$อไปจงไสเยสน� อย$าเทวศทุกข�ทนเหมือนหนหลัง ประมาณควรว$าจวนไปจากวัง ให�สมหวังในองค�อนงค�นาง

® ปางพระป��นป�โยวาโรรส นอบประณตรบพระท้ังสองข�าง พระเยื่องบาทยุระมายังปรางค� เสร็จสะอางเครื่องทรงอลงกรณ�

® พระหัตถีขับศรสุวรรณพระขันฑ�เพชร พระญาติวงศ�ส$งเสด็จอยู$สลอน ข้ึนม�าพระท่ีนั่งอลงกรณ� หัสดรเผ$นพยองลําผองทะยาน

® แสนระเรื่อยเชื่อยเขาลับเมฆ แลวิเวกเอกองค�น$าสงสาร เคยทรงรถบทแสงพระสูรีกาน มาทนทานแดดลมระบมองค�

® พระสูรียงทรงกรดกําดัดกล�า พระอาชญาลงในไพระหง สะย�าต่ืนรื่นราบดังปราบลง รุกขชาติคาดดงเป"นดอกดวง

® ปางทรงผละผิดเพ้ียนเป"นพวงเพน วีหกเห็นหักเจ�าแหนหวง ทะแลบลัดเลี้ยวเท่ียวทะลวง ก็โจนจวงจับจิตกันจอแจ

® จตุบาทเบ่ิงบุกเม่ิงมุ$งมาด หวังสวาทวิ่งวุ$นเสียนไสว ละเลิงโลดเล$นละลานแล เข�าตําแยย$องแอบทะยานโยน

® เขาโขนขันโขดขุดเป"นขอบขาด น้ําฝาฝุมฟาดเป"นฝอยฝน สีนลาโปปมเปาเปนปม ว$ะแวบวนวู$วามว$ะแวบแวว

® ภูวะเรศลีนลากับม�าแก�ว ข�ามคีรีสิขะเรศพนมแนว ภานุมาศคลาดสะแคล�วพระเมนทอง

® พอสิ้นแสงสูรียันพระจันทร�แจ$ม พระเข�าแรมหยุดยั้งในสิงขร

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๖๓

สงัดเสียงป9กษาศะกอน ชะนีวอนร�องเว$ยวิเวกดง ® เรไรแจ�วจักกระจั่นสนั่นจ�า เย็นยะเยือกหย$อมหย$าปNาระหง

พระทรงไสยากับม�าทรง ลําลึกถึงป�ตุรงค�พระมารดา ® ปNานฉะนี้เจ�าประคูณพ$อทูนเกศ จะทูเรศถึงลูกเสน$หา

ไหนจะวายเว�นเสวยพระชนละมา แต$ว$าเป"นกรรมจํามาก็จําไกล ® อกเอ�ยเคยอยู$บูรีเรือง มาขุ$นเคืองนอนกับเนิ่นสะไลย

เคยบรรทมไสยาสบนอาสน�ชัย อนงค�ในเคยแสนบํารุงเคียง ® เพราะรักน�องต�องนอนอนาถเนจ แว$ววาฏสัตว�ร�องคะนองเสียง

เห็นแต$ม่ิงอัสดรเข�านอนเคียง ไม$พอเพียงท่ีจะพากันมาทุกข� ® พระคิดถึงป�ตุราศมาตุรงค� กันแสงทรงโสกีไม$มีสุข

จะคืนยังนคราผวาลุก แล�วคุกคิดถึงสมรเสมอใจ ® เจ�าดวงเนตรของพ่ีไม$มีสอง ลออจองงามขําพ่ีจําได�

พ่ีมาแล�วยอดสร�อยอย$าน�อยใจ จะเชิญให�นิ่มน�องไปครองวัง ® พระคะนึงถึงนอนรําจวนจิต ก็สิ้นคิดทุกทนในหนหลัง

ลืมกษัตริย�สององค�ดํารงวัง พระลืมท้ังความยากลําบากมา ® บรรทมม$อยผล็อยกลับหลับสนิท ประคองชิดยอดสร�อยเสน$หา

ละเมอกอดพระยาอาชา รู�สึกกายาแล�วปลุกมโนไมย ® ลุกข้ึนเถิดพระยาม�าสนธพ พระสูรียาส$องพบสบสมัย

พระกรัสพลางทางข้ึนทรงอาชาไนย มโนไมยเหาทะยานข้ึนเมฆา ® ข�ามคีรีสิขะเรศเขตอรัญธร เจตะวันรีบเหาะในเวหา

ยื่นพระหัตถ�ชี้บอกกับพ่ีม�า ® ดูกรงหน�าคีรีนั้นพ่ีสาน กรงนั้นท่ีสาลาพระอาจารย�

พฤกษาษานข้ึนกลาดประหลาดใจ ® อัสดรร$อนลงท่ีกรงท่ี เห็นกุฎีเพลิงผลาญประหารไหม�

หน$อกษัตริย�ให�อนาถเพียงขาดใจ พระชนไนยไหลหลั่งลงพรั่งพราย ® พ่ีอัสดรราชประหลาดแล�ว ท้ังน�องแก�วไอยะกามาสูญหาย

ชะรอยเพลิงไหม�กุฎทรุดทะลาย พากันตายวายชีพในอัคคี ® ฤๅกษัตริย�ยักษาภาราไนย ประพาสไพรพบนางพาไปปรางค�ศรี

พระไอยะกาอาดูรพูนทวี พระโสกีโศกศัลย�จนบรรลัย ® เม่ือสิ้นบุญเจ�าประคุณพระนักสิต จึงไฟเพลิงติดลามมาสาไหม�

มิกระนั้นฤๅพ่ีอาชาไนย ประหลาดใจหนาพ่ีภาชี ® พระกรัสพลางทางเล็งเพ$งพระเนตร ดูสังเกตอูบประจานสถานท่ี

เห็นกระดูกเกลื่อนกลาดกลางธูลี พระจักรีร�อนอ้ันตันพระทัย

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๖๔

® พระกรกอดกันทัดแล�วกรัสร่ํา แสนระกํากันแสงสะอ้ืนไห� อัสดรกําสรดรันทดใจ น้ําตาไหลพรากๆ รําพันครัน

® หน$อกษัตริย�กรัสว$าพ่ีม�าแก�ว เห็นแม$นแล�วไอยะกาเราอาสัญ พระน�องน�อยพลอยม�วยไปด�วยกัน กระดูกนั้นกูกกลาดขาดสะดิน

® สินธพทูลว$าอนิจจาท้ังตาหลาน เพลิงชั่งผลาญม�วยหมดจนสุดสิ้น โอ�ทีนี้หมีได�เห็นหน�าพระภูมินทร� จะต�องกินแต$ทุกข�ระทมทน

® พระเลิศภพว$าพระจอมกระหม$อมหลาน น$าสงสารมาบรรลัยในไพรสณฑ� พระหลานปานว$าหลานตน ท้ังเวทมนตร�บนบอกแล�วหยอกเชย

® เม่ือหลานลาเฝ�าร่ําและกําชับ เม่ือหลานกลับหมีได�เห็นเจ�าคุณเอ�ย ยังหมีได�ทดแทนเจ�าคุณท$านทดแทนเจ�าคุณเลย อกเอ�ยกรรมๆ ให�กําไกล

® โอ�แม$ทิพพะเกสรสมรม่ิง เจ�าม�วยจริงฤๅน�องไปอยู$ไหน ฤๅแม$แค�นว$าคอยจึงน�อยใจ เจ�าแกล�งไปลับพ่ีฤๅน�องยา

® แม$มาเถิดข้ึนภาชี บรรลัยฤๅน�องพ่ีเรียกไม$มาหา สะอ้ืนพลางทางสอดนัยเนตร กูดูสู$ในแดนพนาลัย

® เห็นสัตว�สิงห�วิ่งลับแล�วกลับหาย เหมือนละม�ายม่ิงมิตรพิสมัย ผวาวางเรียกน�องออกก�องไพร ชายสุดใจมาเถิดนะแม$มา

® พระสอดส$องมองเขม�นไม$เห็นพักตร ให�ลําลักอกโอยละโหยหา เจ�าพ่ีเอยแม�นม�วยมรณา เจ�ากลับมารับด�วยจะม�วยตาม

® จะหาไหนได�สองเหมือนน�องรัก แม$สมศักด์ิอัคคะเรศเกศสนาม ท้ังกรีโลกจะมาเลียงไม$เคียงงาม ทรามสวาทควรถนอมเป"นมิตร

® ฤๅเทวัญองคะได�พอใจโฉม ลักไปโลมในวิมานสําราญจิต แม�นรู�ว$าสุรารีด จะขอคิดสงครามไม$ขามเลย

® มีท้ังชนกชนนีบุรีราช เพราะสวาทน�องนี้เจ�าพ่ีเอ�ย ไม$พบพักตรโฉมหมีอยู$เลย จะตายตามทรามเชยในดงดอน

® สงสารหน$อขัตตียาวะราโลก กันแสงโศกด้ินโดยถึงดวงสมร กระโกนก�องร�องหาด�วยอาวรณ� อัสดรร�องไห�อาลัยหลาน ๛

® จะกล$าวถึงนกแก�วท้ังคู$น�อย ตะนอยตะวันคล�อยกลับมาพฤกษาน เห็นขัตติยาอาชาชาญ เข�ายิ่งทะยานเพ่ิมพูนอาดูรโดย

® เจ�าป9กษาท้ังสองจึ่งร�องถาม พ$อโฉมงามเป"นไฉนจึงไห�โหย น$าสงสารภักแจ$มจะแรมโรย อ$ะคูนโดยด�วยอันใดท่ีในดง

® พระฟ9งความป9กษามาปราศรัย ข�าขอบใจป9กษาพญาหงส� เรานี่ฤๅชื่อพระลักษณวงศ� มาตามองค�เกสรสมรน�อย

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๖๕

® เจ�าแก�วเอยรู�เห็นเป"นไฉน ศาลาไม�ยับระย�าย�อย ท้ังองค�ไอยะกานัดดาน�อย ประหลาดพลอยสูญหายไปแห$งใด

® นกพลาถวายอรรถขัตติเยศ พระทรงเดชก็เป"นศิษย�พิสมัย อันพระองค�ทรงธรรม�นั้นบรรลัย นางทรามวัยกันแสงแสนทวี

® ได�ยินน�องร�องไห�หาเชษฐาหนัก แล�วร่ํารักโศกสัญถึงฤๅษี นางกลมกลัดอารมณ�ไม$สมประดี ท้ังสองกรข$อนอุราครวญ

® นางจะผูกคอตายวายชีวิต ฉันนี้คิดสงสารสามสงวน แล�วห�ามปรามนางแล�วทางชวน พอห�านวลกินนรีกินนรานั้นบินมา

® ลงประคองร�องห�ามแล�วถามเรื่อง เข�าปลดเปลื้องผ�าพันท่ีหัตถา นางชวนกันปลงศพพระไอยะกา เผาศาลาม�วยไหม�บรรลง

® แม$เกสรสังเหตุถึงเชษฐา ว$ากินนราพาไปในไพรระหง คุณพ$อฤๅชื่อพระลักษณวงศ� จงรีบทรงตามนางทางอุดร

® จักรพงษ�ทรงฟ9งหลั่งน้ําเนตร แสนสมเพชพุ$มพวงดวงสมร เจ�าแก�วเอ�ยช$วยนําทางนางกินนอน ให�บิดดรไปพบกะมารดา

® เจ�าสองนกทูลเล$าอย$าเศร�าสร�อย ช�าสักหน$อยกีนนราจะมาหา เจ�าเคยป9นแวนเปลี่ยนกันเวียนมา คอยหาท�าวอยู$ทุกวัน

® พระกูมารฟ9งสารวิหกห�าม เห็นชอบความปรีเปรมเกษมสันต� เก็บมาลาบูชาอัคคีพลัน พระทรงธรรมเสด็จนั่งอยู$หน�าเนิน

® ปางนั้นสายสมรกินนรน�อย ก็บินลอยลิ่วระพาเวหาเหิร โผนผวาผาลงท่ีตรงเนิน นางสะเท้ินภูธรทํารอนรา

® ชําเลืองดูโฉมประโลมเนตร กินเรศนึกรักเป"นหนักหนา ชะชั่งงามครามครันเป"นขวัญตา ถ�าได�เป"นภัสดาจะดีจริง

® นี่ฤๅชื่อพระลักษณวงศ� สมกับองค�เกสรละมอนละม่ิง ให�นึกรักทรงฤทธิ์คิดประวิง ด�วยตัวเป"นหญิงมาน$าละอายชาย

® ภูวนารถดูนางไม$วางเนตร ท่ีความเทวศอาดูรนั้นสูญหาย พระชายเนตรแย�งเยื่องชําเลืองชาย จึงเปรียบปรายเป"นลํานวนแล�วชวนหลง

® น�องเอ�ยพ่ีคอยเจ�าน�อยฤๅ โปนลงมือพ่ีเถิดน�องอย$าหมองหมาง กินนรีฟ9งชะอ�อนสุนทรพลาง ในทรวงนางทราบเสียวกระสันใจ

® สนองเทียบเปรียบทักกับป9กษา โฮยเจ�าแก�วจาหากินไปถ่ินไหน มาคอยข�านานอยู$ฤๅไร ผลไม�ใครดูน$ารัก

® สกุลแก�วฟ9งสารสนองท้ังสองข�าง รู�ว$านางรักองค�พระทรงศักด์ิ ท้ังพระลักษณวงศ�ก็จงรัก จึงพลอยชักชี้ชวนสํานวนดี

® เจ�าแก�วเอ�ยชาวรักแล�วกอดเชิญ แม$ยอดกินนราลงมานี่

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๖๖

พ่ีจะให�ลูกทองเป"นของดี เจ�าไม$มีเอาไปไว�ถนอมชม ® ชะเจ�านกชั่งแค�นชั่งแสนงอน นี่ใครสอนพูดเล$นไม$เห็นสม

เขาพูดด�วยแล�วก็ลามเป"นความคม กลัวคารมเขาไม$รักให�เกิดความ ® พ่ีงามพริ้มนิ่มเนื้อไม$เชื่อฉัน อะไรนั้นแลเลื่องเรืองอาราม

ขอเชิญพ่ีมาจะบอกความ ท$านมาตามหม$อมแม$เกสร ® พ่ีสาวเอ�ยคอยท$าจะพาหาว ไม$ชวนขล$าวปราศัยอย$างไรเล$า

คุณพ$อจ�าจงเรียกแม$นงเยาว� ท่ีพึงเพากินนราท่ีพานาง ® หน$อกษัตริย�ฟ9งอรรถสนองถ�อน แม$ฉ๋ิมน�อยกินนราลงมาล�าง

พ่ีขอถามความน�อยเถิดนวลนาง อย$าถือทางเกียจฉันเลยขวัญตา ® นางกินนรร�องไห�พลางหมีใคร$สนอง กระบวนลองแลเสน$หา

ฉันไม$ไปว$ากระไรก็ว$ามา พระสูรียาจวนเย็นจะอย$าไป ® อนิจจาเจ�านงลักษณ�พักปล�น พระสูรียันเทวะยังสูงเป"นไหนๆ

มานี่พ่ีจะถามแม$ทรามวัย เจ�าเกสรไปไหนเล$าเจ�าไฉยา ® เกสรใครๆ ไหนนี้ชั่งรู�จัก กลัวจะรักเอาชื่อเขามาเดาว$า

หากรู�จักแน$แล�วแต$เดิมมา ว$าเป"นนางเชษฐาจะเห็นจริง ® ฉะน�อยฤๅแม$ป��นกินเรศ เจ�าดวงเนตรลิ้นลมคารมหญิง

พ่ีจะเล$าให�เนื้อเย็นได�เจ�าเห็นจริง ขอเชิญม่ิงแม$มานั่งฟ9งความ ® ฟ9งท่ีนี่ก็ได�ยินดอกหม$อมพ่ี เล$าคดีเถิดใครเขาไม$ห�าม

โอ�แม$ป��นกินเรศกําดัดงาม พ่ีได�ทุกข�ยากลําบากมา ® แม$อย$ารังเกียจกันเหมือนฉันญาติ เอาชีวาตพ่ีไว�เถิดโฉมฉาย

เจ�าม่ิงสมรมิตรอย$าคิดอาย ขอกระจายอนุสนธิ์ให�น�องฟ9ง ® กินรีนฟ9งท�าวเธอกล$าววอน ก็บินลงกรงหน�าสีนลาบัง

พระกรัสว$าอนิจจังแม$นกทอง พอบุญน�องมาพบกับพ่ีชาย ® พ่ีจะเล$าเริ่มแรกแต$เดิมมา ข�าเป"นพ่ีเกสรนางโฉมฉาย

แสนสนิทพิศวาสไม$กลาดคลาย ตัวพ่ีชายชื่อลักษณวงศ� ® พ่ีไปเฝ�ามารดรกระจอนกลับ จะกลับมารับทรามสงวนนวลละหง

ร�องไห�หาป9กษาก็บอกกรง ว$าโฉมยงกินนราเจ�าพาไป ® แม$โฉมงามทรามกอดแม$ยอดสร�อย เกสรอยู$สุขฤๅเป"นไฉน

เอ็นดูพ่ีแก�วตาช$วยพาไป ให�พ่ีได�พานพบประสบกัน ® กินนรฟ9งเหตุพ�นแต$หนหลัง เห็นสัจจังจริงทุกสิ่งสรรค�

จึงทูลความตามกรงพระทรงธรรม� นี่ได�ฉันดอกนางจึงไม$วางวาย ® โอ�เจ�าม่ิงมาลัยแม$ใจบุญ จะลืมคุณม่ิงมิตรอย$าคิดหมาย

พ่ีไม$มีทองแก�วแหวนอันแพรวพราย มีแต$กายพ่ีจะกอดเจ�าแทนคุณ

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๖๗

® โฮยอะไรเชษฐามาว$าฉัน ไม$เห็นขันเลยสักนิดมาคิดอุ$น ฉันไม$อยากได�ตอบแทนพระคุณ อันข�อคุณนั้นอย$าหมายไม$ขอฟ9ง

® อนิจจาเจ�าโฉมเฉลาเยาวลักษณ� จะห�ามรักฉันใดไฉนบ�าง ไม$ชอบกอดฤๅแม$ยอดยุภาพัง ขออุ�มอังแทนคุณพออุ$นกาย

® ฆ$าตายเถิดเกิดมาพ่ึงเคยเห็น เม่ือตัวทุกข�มองถึงน�องหาย ร�องไห�หาชลนาไม$วางวาย ช$วยธิบายวอนว$าช$วยพาไป

® กลับมาชวนเสน$หาท้ังสุข ชั่งไม$ทุกข�ลงคอท่ีข�อไหน เจ�านิ่มนวลละอองทองอุไร งามอะไรแต$พ่ีเห็นไม$เว�นกรอม

® เขาว$างามเหมือนกินนรชะอ�อนพริ้ง ก็งามจริงดวงแชล$มท้ังแก�มหอม ฉันไม$งามอย$ามายอน$ะคุณจอม ไม$เหมือนหม$อมแม$เกสรท$านงอนงาม

® เจ�าเนื้อเกลี้ยงอย$ามาเถียงนัยน�ตามพ่ี เขาไม$ดีดอกเป"นรองเจ�าสองทราม อย$ามายอเลยฉันพอรู�จักความ เชิญมาตามฉันเถิดไปหาเมีย

® อนิจจาเจ�าเนื้อเย็นเขาเป"นน�อง อย$าชี้ช$องชวนเลิกให�ฤกษ�เสีย ถ�าแม�นแม$ยอดหญิงเป"นม่ิงเมีย เห็นไม$เสียพอสมจะชมกัน

® ฉ$ะหม$อมสารพัดจะสรรกรัส ฉันเป"นสัตว�ป9กษาพนาสัณฑ� เอามนุษย�ฤๅมาเปรียบประเทียบฉัน อย$ารําพันไปให�ยากมาอยากรัก

® อนิจจาเจ�าโฉมยงนางนงนุช พระอุณรุทพุทธพงษ�ผู�ทรงศักด์ิ กับกินนรก็ได�สมอารมณ�รัก เยาวลักษณ�เจ�าก็รู�อยู$เต็มใจ

® กระนั้นสีเหมือนรักชักเรื่อง ผูกเนื่องนึกว$าแต$ตามได� เรื่องไม$ก็ประดิษฐ�ให�ติดใจ ท่ีไหนใคระเขาจะรู�ไม$เท$าทัน

® โอ�แม$ป��นกินรีมณีเนตร ไม$สังเวชบ�างเลยนางสาวน�อย กรัสพลางกุมกรกินนรพลัน รําพันเชยเนื้อกรมเจ�าสมกัน

® เล็บเช$นนี้หยิกใครก็ไม$เจ็บ โฮยอะไรยึดมือแล�วถือเล็บ จะหมีเจ็บแล�วฤๅเนื้อเหลือทน

® อย$าว$าฉันน$ะหม$อมพ่ีนี่ก็ร�อง ตามเถิดน�องกลัวใครในไพรสณฑ� เป"นน$าแค�นข$มแหงไม$แกรงคน เห็นว$าจนแล�วจึงทําให�หน่ําใจ

® ยังไม$วางฤๅยังดีมายี่ยุด เป"นมนุษย�ใครจะยังไรได� ชั่งไม$อายผีสางท่ีกลางไพร เม่ือกลับไปเถิดจะบอกพ่ีกินนรี

® อย$าเลยน�องขอตัวพ่ีกลัวแล�ว เจ�าแก�วแก�มควรโกรธพิโรธพ่ี จะวางแล�วพ่ีขอท่ีของดี จุ�บสักทีถึงฟ�องไม$ขามเลย

® ฉ$ะคารมหม$อมนี่กระไร ชั่งแค�นใคระออกมาว$า เด๋ียวนี้แลหนาเล็บจะลงอย$าสงสัย ไม$รักเล็บแล�วจะหักกระหักไป น$าน�อยใจไม$จับแต$มือเลย

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๖๘

® อนิจจาเจ�านงนุชแสนสุดสวาทพ่ี ได�กระแล�วอย$าร�องเลยน�องเอ�ย ถึงจะฆ$าก็ตามนางทรามเชย ไม$วางเลยสู�ม�วยลงด�วยงาม

® ไม$น$าขันเขาท่ีไหนจะไปล$ะ ว$าฉันจะข$มแหงไม$เกรงขาม ทําสะบัดหยิกข$วนกระบวนงาม พระยิ่งลามชมชิดเข�าติดพัน

® อุ�มอนงค�กรงเข�าคูหาห�อง ประหัตถ�ต�องพุ$มพวงประทุมถัน นางผลักหัตถ�ป9ดป�องประคองกัน พระทรงธรรม�สวมสอดกอดประคอง

® ต$างเทพพะดาจับระบํารําฟ�อน สโมสรเชยชมประสมสอง เกิดวิบัติสัตว�สิงห�วิ่งคะนอง ก็กึกก�องอัศจรรย�ท้ังโลกา

® สองพ่ีสมพาดสวาทเพ่ิม เชยเฉลิมชมชัดเสน$หา กินรีนสาวสวรรค�รัตนา บังคมแทบบาทาพระภูธร

® เชิญเสด็จไปยังคีรีมณีรัตน� พระทรงสวัสด์ิจะได�พบพ่ีเกสร ปNานฉะนี้คอยหาจะอาวรณ� ทิพากรจรเย็นจะยาตรา

® พระฟ9งโฉมโลมน�องประคองกอด แม$ยิ่งยอดนารีขนิษฐา พลางชํานวนยวนหยอกแล�วออกมา เรียกอาชาภาชีข้ึนข่ีทรง

® กินรีป��นโถมโพยมมาด พระจอมนารถรีบตามนางนวลละหง ถึงประตูคูหาก็ถาลง สี่อนงค�กินนราออกมาพลัน

® แลเห็นหน$อสูรีวงศ�เทวะทรงเครื่อง เหลือบชําเลืองเพ็งพิศจิตกระสัน บ�างทําอายแอบหลังแล�วบังกัน บ�างจรจัลเข�าไปแจ�งนางเทวี

® แม$เกสรจ�าพระเชษฐามาถึงแล�ว ทรงผ$องแผ�วนิ่มน�องอย$าหมองศรี มอระมิดแจ�งจิตก็ยินดี เห็นพักตรพระเจ�าพ่ีก็ดีใจ

® ผวาเข�ากอดบาทบงสุ�พระทรงศักด์ิ เจ�าซบพักตรโสกาสะอ้ืนไห� พระทรงสวัสด์ิอัดอ้ันตันพระทัย ให�สงสัยพิศวงนางนงนุช

® เม่ือน�อยนวลลําแล�วขําขาว ครั้นสาวเหลืองศรีเป"นท่ีสุด ด่ังนางแก�วรุ$งเรืองเมืองมนุษย� สมเป"นองค�มงกุฎสนมนาง

® กันแสงพลางรับขวัญไปทันที กินรีสี่คนไม$ทนได� พลอยสงสารร่ํารักพ�องท้ังสองศรี แล�วเชิญชวนโฉมตรู$กับภูมี เข�าท่ีถํ้าแก�วอันแววพราย

® ปางอัดสะไลยประไพพักตร ท้ังความรักความใคร$หมีได�หาย นางบังคมทูลคดีพระพ่ีชาย พระไปสบายฤๅด$วนเสด็จมา

® เจ�าเม่ิงแม$ขวัญเมืองอย$าเคืองแค�น แสนทวีความเทวศของเชษฐา เจียนจะไม$ได�คืนชีวามา ด�วยทําศึกยักษาสงครามครัน

® ชําเรศศึกว$าจะกลับมารับน�อง ก็ขัดข�องติดต$อเป"นคอขัน ต�องยกทัพกลับคืนนครพลัน ฆ$าอีมารอาธรรม�ให�วายชนม�

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๖๙

® พ่ีคิดถึงโฉมฉายไม$วายนึก ก็ติดศึกขัดข�องถึงสองหน พอเสร็จศึกก็มาบัดดล เจ�ายอดม่ิงนีฤๅมนอย$าหมองนวล

® จึงแล�วทูลกล$าวเฝ�าขัด ฉ$ะชั่งกรัสคิดมาก็น$าสวน สักสิบศึกแสนแม�นเห็นไม$สมควร รับกับนวลนางกระเห็นขัดจริง

® ท้ังสิ้นส$วนอาชาวราฤทธิ์ ตาประสิทธิ์ให�พระองค�ล�วนยิ่ง แม�นจะรับศึกศัตรูจริง จะสมสิ่งปรารถนาไม$ช�าเลย

® หมีช�าคอยสนมบันสนุก ทุกข�สุขยิ่งยังท้ังของเสวย หมีได�ลาแล�วฤๅมาไกลเชย อย$าช�าเลยอยู$หลังจะคลั่งไคล�

® โอ�เจ�าพักตรเปล$งจํารัส เป"นความสัตย�พ่ีจะแจงแถลงไข อนงค�อ่ืนหม่ืนนางสนมใน ไม$ชอบใจแล�วก็เลยชัง

® แม$อย$าว$าเช$นนั้นเลยขวัญเนตร พ่ีแสนเทวศหมีได�วายสวาทห�อง สู�สละนัคเรศนิเวศวัง เพราะกําลังความรักจึงหักมา

® แม�หมีชั่วแล�วก็เนื้อว$ากรรมพ่ี ไม$ปรานีแล�วเนื้อเย็นมาเข$นฆ$า ไม$มีหอกดาบแล�วฤๅแก�วตา ยื่นมือมาพ่ีจะให�พระขันฑ�คม

® นางโฉมยงยิ้มเยื้องชําควร เห็นว$าเช�าควรแล�วให�สาสม ไม$หลงแล�วจะทําเหมือนคําคม ให�ทรามชมท่ีในวังนั้นครั้งกรอม

® คิดแล�วๆ ก็แค�นน$าฆ$าไล$ เพราะเจ็บใจโศกเศร�าจนซีดผอม น�อยฤๅคอยเช�าคํ่าทุกวันกรอม จนพระจอมไอยะกานั้นบรรลัยไป

® ทูลพลางทางเช็ดชลเนตร นางยอกรก�มเกศกันแสงไห� หน$อกษัตริย�รับขวัญไปทันใจ สายสุดใจม่ิงแม$อย$าโศกเลย

® เจ�างามสุดกษัตรีในสี่ทวีป จนสิ้นชีพมีใครมองแล�วน�องเอ�ย เป"นกรรมแล�วแก�วตาอย$าว$าเลย เชิญไปเชยไอยสวรรค�นิเวศวัง

® นางรัตนาทูลสนองสองสนิท ให�แค�นจิตคิดถึงเนื้อความหลัง เม่ือแรกฟ9งความยังอําพราง ครั้นฟ9งๆ รู�แน$ก็เสียใจ

® ลุกทะลึ่งพืงผังสะบัดก�น ทําบิดตนยักคอแล�วพอให� พ่ีท้ังสี่กินราจะอยู$ไหน เรามาไปนิทราประชานก

® ท้ังสี่นางฟ9งน�องสนองว$า เห็นกริยานั้นประหลาดก็ลุนอก ชะรอยนางรัตนามาทําอุรามก จําจะป�ดปกเนื้อความเจ�างามไว�

® คิดแล�วมีสุนทรเกสรสวรรค� นิ่งเท$านั้นเถิดน�องอย$าร�องไห� แม$อยู$กับเชษฐาจะลาไป พ่ีจะนอนห�องในแล�วไชยา

® ว$าแล�วทําอําพวนข�างคน ต$างนอนทางนึกเสน$หา จะใคร$ได�หน$อกษัตริย�เป"นภัสดา จนเวลาเกือบรุ$งพระสุรียง

® ปางหน$อวราชินราช ประโลมนาถนุชช$ะน�องนางนวลละหง

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๗๐

� หน&าปลาย ๛ เล-ม ๘

พระจูบพิตชิดน�องประคององค� โฉมส$ะนงค�เสน$หาพระสามี ® ไม$เคยชายกายสั่นประหวั่นหวาด ภูวนาถเล�าโลมนางโฉมศรี

เกิดวิกลโลลาท้ังราตรี เทพดาราศีเสียดายนาง ® กระช$อนฉาวดาวฤกษ�ระบือเลื่อง ท่ีรู�เรื่องตีทรวงเข�าผางๆ

บ�างพลอยครึงเครงทําเพลงพลาง บ�างตีเขาสูรียางอยู$คนเดียว ® พยับกล�าฟ�าร�องอยู$เปรี้ยงๆ สนั่นเสียงปูNเจ�าภูเขาเขียว

บ�างรําเห$โลแลโหเกลียว บ�างไล$เลี้ยวจับนางอยู$กลางแปลง ® ฝนสวรรค�ล�นพุ$งออกฝูมฝา เมฆขลาแล$นแลบประแปรบแสง

รามสูรเดือดดันทะยานแรง ก็กวัดแกว$งขวานประหารดัง ® แก�วแปลบพักตรยักคะยืด นางแม$พลิกกําป9บขยับยั้ง

ขว�างขวานเปลืองกระเดืองดัง นางฟ�าพลางล�มแพละจนแก�วพลัด ® อสูราขว�างขวานประหารฉาว ถูกจําเพาะกลางตะแคงขัด

อสูราถาโถมกระโจมรัด นางพลิกพลัดช$วยแก�วแล�วแบกาง ® ปางนรินทร�ร$วมรักสมัครสมร ทิพากรส$องแสงข้ึนสางๆ

ต่ืนบรรทมปลุกนางประคองคาง สว$างแล�วแก�วพ่ีจงต่ืนพลัน ® ฝNายยุพินกินนเรศวิเศษศักด์ิ นึกสมัครปรีเปรมเกษมสัน

บ�างเอาผลละพฤกษาออกมาพลัน จึงชิ่งกันมาถวายพระภูธร ® นางคนหนึ่งว$าของฉันหวานชิด สุดสนิทรสชาติประหลาดหวาน

นางคนหนึ่งว$าฉันนี้ไม$ปาน ท้ังหิมพานต�หาเทียบไม$เปรียบเลย ® นางคนหนึ่งว$าของฉันนี้ยอดอย$าง ของสองนางนั้นพระองค�อย$าหลงเสวย

นางคนหนึ่งว$าของฉันไม$น$าเชย ถึงเสวยแล�วหวานไม$ปานปูน ® น$าวัดน$าทูลพลันของฉันขม ดีแต$ดมแล�วก็ถึงให�กลิ่นสูญ

พระฟ9งกินราท้ังห�าทูล ให�เพ่ิมพูนบริพัฒน�ในหัดทัย ® จึงกรัสว$าของน�องนั้นหวานหมด อร$อยรสยอดดีจะมีไหน

ไม$ทันกินแต$ใจยื่นก็ชื่นใจ ลูกไม�หิมมะวาเห็นน$ารัก ® นางทําเนตรน�อยช�อยเยื้องชําเลืองหยอก เป"นไม$ออกอาลัยให�ประจักษ�

โฉมทิพย�เกสรทําค�อนขวัก เอาดอกรักมาขย้ําแล�วซํ้าปราย ® พระกุมารยิ้มสรวลแล�วชวนเสวย เวลาคล�อยแจ$มแจ�งจนแสงสาย

กินราห�าคนกระวนกระวาย เขม�นหมายท่ีจะร$วมภิรมย�เชย ® กระไรเลยเป"นเคราะห�จําเพาะเป"น ท้ังนางทางฉันเจ็บกายเป"นเหน็บปวด

เสียดนี่สุดเข็น

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๗๑

นางนั้นก็เคืองนัยน�ยะนาน้ําตากระเด็น เผอิญเป"นพิการแต$มารยา ® นางฟ9งพ่ีวันนี้จะอยู$ก$อน เจ�าจงจรดวงจิตอย$าอิจฉา

ท้ังสี่นางยิ้มเย�านางพนาสัณฑ� ปางอนงค�องค�นางสร�อยสุวัน แกล�งป�องกันน�องให�สมคิด

® ทํามารยาราคีเป"นทีไข หนาวสุดใจปวดเสียดให�เวียนจิต แล�วเล$นตาชวนองค�พระทรงฤทธิ์ รําจวนจิตเข�าห�องแล�วร�องคราง

® พระกุมารรู�แยบคายสายสวาท ยุรยาตรเข�าห�องประคองคาง แม$เกสรน�อยพลอยชวนไปเยือนนาง เข�านวดฟ9�นหยิกหยอกพระสามี

® หน$อกษัตริย�กรัสเคืองชําเลืองข�อน ด่ังแสงศรแยงหยิกกันเสียดศรี นางกินนรเคืองแค�นแสนทวี เห็นได�ทีแล�วจึงทูลพระภูธร

® ถึงเจ็บไข�ไม$สะเบยก็เลยหาย ด�วยอับสายประทุมบนสิงขร อดซํ้าบินเล$นบนชะโลทร สุดจะจรครั้งนี้ด�วยเจ็บครัน

® โฉมพระลักษณวงศ�ผู�ทรงยศ จึงตอบรสพจนาถนางสาวน�อย เป"นไรพ่ีจะพาสุดาจัน แม$ขวัญเมืองอย$าเคืองอารมณ�หมาง ว$าพลางทางประคองกอดอุ�มพยุงนาง

® นางเกสรสุดแค�นให�แน$นอก น้ําตาตกทรวงกรมอารมณ�หมาง จะหวงหึงคิดถึงพระคุณนาง เป"นสุดอย$างท่ีจะคิดให�ขัดใจ

® ครั้นเห็นพ่ีกินรีนนั้นผินพักตร เข�ายื้อคร$าเชษฐาไม$ปราศรัย พระทรงศักด์ิสู�ทนด�วยจนใจ พระภูวนัยพากินรีนเดิน

® พระยกองค�สู$ข้ึนม�าแก�ว ข้ึนทรงแล�วลิ่วฝNาเวหาเหิร ครั้นถึงบับพะตาสิ่นลาเนิน พระเชิญชวนโฉมงามข้ึนเง้ือมเขา

® ประคองพลางทางร�องว$าน�องรัก เจ�าเจ็บนักจริงฤๅน�อง พระโฉมเฉลาประสานสอดกอดกันก็บรรเทา ยูบพะเยายอดรักอย$าหนักใจ

® นางสร�อยสุวันมารยาว$าน$าแค�น ชั่งแสนเวทนาชั่งว$าได� อย$าทําฉันนี้ข้ึนทําให�น้ําใจ อย$าไม$ใจเลยไม$คิดซ่ือถือตาย

® อนิจจาเจ�าดวงการะเกดวิเศษศรี ไม$รักพ่ีแล�วโรคไม$หาย เม่ือโกรธแล�วพ่ีจะถึงให�เจ�าตาย แสนเสียดายพ่ีจะแก�ให�เต็มมือ

® แล�วจูบพิตปรางปรูงจรุงริน เข�าเชยชินกับน�องประคองถือ เกิดพะยูเป"นพยับกระพือหือ

® สองภิรมย�ชมสะเบยเชยสบาย นางกินนรคลายหายโรคท่ีโศกสร�อย พอเพลาสายัญตะวันคล�อย ก็เหาะลอยลงคีรีพลัน

® สมรม่ิงเกสรกระหมวดพักตร ไห�หวงรักทูลกระหม$อมพระจอมขวัญ ท้ังไต$ถามความกรงด�วยแกรงกัน พ่ีสร�อยสุวันเจ็บหายสบายใจ

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๗๒

® เม่ือสักครู$อัศจรรย�ออกลั่นโลก ภูเขาโยกโคลงคลอนชะง$อนไหว น$ากลัวจะทะลายกระจายไป ประหลาดใจพ่ีสร�อยสุวันนา

® สร�อยสุวันคิดแค�นแสนทวี ไม$ได�ยินเหมือนหนึ่งคําเขาว$า เม่ือรากรีกึกก�องท้ังโลกา ท่ีจะว$าศรีไม$ว$าเจ�าหน�านวล

® ท้ังสองแค�นๆ ข�างขยับ พระจักรพงษ�ทรงสดับก็แย�มสรวล อัศจรรย�ครั้งใดไฉนนวล เออก็ควรไม$รู�ถึงหูเลย

® พระกรัสพลางทางปลอบท้ังสองโฉม ทรามประโลมแม$อย$าหมองเลยน�องเอ�ย ท้ังนี้เพราะบุญชูเป"นคู$เชย ทรามสะเบยเชยสบายอย$าหมายกัน

® ท้ังสองนางทูลพลันฉันไม$เคือง ตาชําเลืองค�อนขมดูคมสัน พระทรงยศทะเวหยอกไม$ยิ้มกัน พระสูรียงเยื้องรถลงไรๆ

® ส$วนสี่กินรีนนั้นบินร$อน มาสิงขรคูหาท่ีอาศัย สุดสวาทด�วยองค�พระทรงชัย เอามาลัยจอระจันทน�มาถวายพลัน

® พระโฉมงามล้ําโลกประโยมยิ่ง รับเอามาลัยแล�วรับขวัญ พ่ีขอบใจเจ�าเหลือแม$เนื้อจันทน� เจ�ารักกันแก�วตาอย$าราคี

® กินรีสี่สาวแล�วกล$าว พอแล�วเย�าเย�ยเนื้อเย็นผู�เป"นพ่ี พ่ีเวียนเคล�าเศร�าใจก็ให�ดี โศกยังนี้นักมักไม$เว�นคืน

® พ่ีน�องตัดพ�อแล�วล$อหล$อน แม$เกสรก�มหน�าไม$ฝNาฝ�น ให�อัดอ้ันสุดกลั้นน้ําตากลืน ไม$มีชื่นอกกรมระบมใจ

® ท้ังห�ากินราสาพีพักตร ให�ร$วมรักทรงฤทธิ์พิสมัย ต$างนางต$างแจ�งกระจ$างใจก็ดีกัน ไปไม$เคียดรังเกียจกัน

® ปางหน$อธิบดินทร�ป��นกระหม$อม ท�าวถนอมแต$เกสรสวรรค� เสด็จจะอยู$คู$หาสิบห�าวัน พระทรงธรรม�จินดาถึงธานี

® จึงชวนม่ิงเยาวมิตรขนิษฐ�น�อย แม$ยอดสร�อยอยู$ใยในไพรศรี เชิญไปอยู$ปรางค�มาศอันรูจี ไปเป"นศรีชาวจอมสนมนาง

® นางเกสรฟ9งจึงประนมบรมนารถ ข�าพระบาททูลสนองให�หมองหมาง ดังหนามแยกหยอกไม$วายวาง เชิญเสด็จข้ึนปรางค�มาศประสาททอง

® พระเยาวรสพจมานแก$กินเรศ เจ�าดวงเนตรนงเยาว�เศร�าหมอง เราก็ได�สมจิตสนิทสนอง ขอเชิญน�องไปด�วยกันเถิดขวัญตา

® กินรีนตีทรวงไห�ใจจะขาด แสนสวาทอาลัยพระเชษฐา ร�องไห�พลางทางทูลท้ังน้ําตา พระนีราร�างรักจึงหักไป

® อันข�าน�อยสุดรักก็สุดฤทธิ์ เป"นสุดคิดท่ีจะตามเสด็จได� ด�วยเป"นสัตว�เชื้อวงศ�อยู$พงไพร ผิดวิสัยท่ีจะอยู$กับผู�คน

® โอ�เจ�าดวงสมรกินนรแก�ว พ่ีรู�แล�วว$าอยู$ในไพรสณฑ�

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๗๓

เป"นสุดรักท่ีจะร�างให�ทุกข�ทน นีฤๅมนแม$จงอยู$ในอุทยาน ® พ่ีจะทําห$วงแก�วด�วยทองพิมพ� สะพรั่งพริ้มหน�ามุขสนุกสนาน

จะบําเรอโฉมขําให�สําราญ เยาวมาลย�แม$หมีให�หมองละอองนวล ® พระยอดเยาวมิตรพิศวาสของเมียแก�ว แจ�งอยู$แล�วว$าพระรักบํารุงสงวน

แต$หากเห็นว$าไปอยู$ไม$คู$ควร ซ่ึงพระชวนจึงไม$ไปตามบัญชา ® พระเคืองว$าขัดจึงตัดเศียร ให�ตายกลาดขาดสะเดียนในแนวปNา

รักสนิทหมีได�คิดแก$ชีวา วาสนาหมีได�พ่ึงพระบทมาลย� ® สุดอาลัยสุดใจแล�วน$ะทูลกล$าว ด�วยเกรงเขาติฉินทุกถ่ินฐาน

จะมีแต$ทุกข�ทูมอับประมาณ ในอูรีนรานระทูมใจ ® โอ�ทีนี้ต้ังแต$จะไกลเนตร จะทนเทวศก�มหน�าน้ําตาไหล

ยามกินจะกินแต$ชลละนัย ยามนอนก็ไห�ไม$วายครวญ ® สู�เสียตัวไม$ได�กลัวจะเสียศักด์ิ ไม$เห็นรักท่ีร�างให�ห$างหวน

โอ�สงสารอกเอ�ยไม$เคยครวญ ท้ังเสียนวลแล�วหมีหน่ําจะกรอม ® อย$าเพ$อด$วนเสด็จไปไกลนัก กําลังรักยังไม$วายคลายวายถนอม

พระไม$โปรดประนีประนอมยอม เชิญพระจอมจักระทรงฟ9น ® จะสู�สิ้นชีวาท้ังพ่ีน�อง พระจงลองฤทธีเร$งพระแสงขัณฑ�

ให�ฤๅว$ากินนรานี้อาธรรม� สิ้นชีวันเพราะว$าลงทะนงรัก ® พระฟ9งสาส�นสาวสวรรค�รําพันว$า ดังอูรานั้นจะรานสะท�านหัก

พระชลเนตรโทรมซาบลงอาบพักตร ให�รักใคร$อยู$หมีใคร$จะไคลคลา ® พระน�องเอยใช$พ่ีไม$มีสวาท ใจจะขาดลงด�วยความเสน$หา

สุดอาลัยพ่ีแล�วนะแก�วตา ด�วยกลัวฤทธิ์อิสราบิดา ® พ่ีทูลลามาสิบห�าวัน ก็เกินโองการพระผ$านเกล�า

จะลาโฉมยงนางนงเยาว� แม$อย$าเสราะสร�อยเลยจงครองตัว ® กินรีตีทรวงสะอ้ืนอ�อน แม$เกสรพ่ีจะสูญแล�วทูนหัว

พิศวงหลงปลื้มจนลืมตัว เราร$วมผัวเรียงภักด์ิเพราะรักชม ® พระยาบาทขาดโทษเจ�าโกรธพ่ี จงหยิกตีตบด$าให�สาสม

พ่ีแกรงตัวกลัวแล�วน$ะทรามชม แม$อย$ากรมกรอมใจไปนักเลย ® เจ�าได�เคืองพ่ีจะขอสะมาแม$ เราต้ังแต$แลลับแล�วน�องเอ�ย

เวลานอนเคยร$วมสะนอมเชย เจ�าแม$เอยเคยร$วมยากจะจากไป ® นางโฉมยงให�สงสาร ดังเพลิงผลาญซ$องสุ$มกันแสงไห�

ท่ีความเคืองแค�นระคายนั้นหายไป รับอาภัยกินราท้ังห�านาง ® น�องไม$ถือโทษอาภัยพิไรพ่ี อย$าราคีเคืองข�องท้ังสองข�าง

ท้ังพ่ีศรีสะรัตนานาง จะจากข�างลับพักตรน�องขอลา

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๗๔

® ช$วยชีวิตแล�วเลี้ยงไว�ถึงเพียงนี้ พระคุณพ่ีน�องใส$ในเกศา เคยสําราญร$วมสุขทุกเวลา อนิจจาวิบากมาจากกัน

® โอ�เสียดายป9จจะธรท่ีน�อย เสียดายสร�อยมาลัยในไพรสณฑ� เสียดายขันขานประสานกัน เสียดายคณฑีพ่ีร่ําระบําเวียน

® เสียดายเอ�ยเคยฟ9งเสียงสําเนียงหงส� เสียดายดงรุกขชาติสวาทเลียน เสียดายประทุมมาศขาดสะเดียน เสียดายต�นตะเคียนวิเชียรพราย

® เสียดายพ่ีพาน�องไปท$องเท่ียว จะแลเหลียววาบวับแล�วลับหาย ม�าสิ่นลาลาฏพลางประพาสชมสัตว�ในไพรศรี กระเจิ่งโจนวิ่งตามจามมะจูรี

® คชสีห�โตสิงห�กระทิงโทน เผ$นผันผะยองออกหยอกเม$น กระต$ายเต�นจีบนางกระต$ายโพน จิ้งจอกโจนเลยหยอกจิ้งจอกโจน

ไล$โลดกิเลนพลัน ® นางโฉมยงถามองค�พระทรงเดช กระต$ายเทศวงชาติประหลาดขัน

ไม$รู�กีนกรีนเป"นนิรันดร� อัศจรรย�เหตุผลนั้นกลใด ® พระสดับวาทีนยูพินถาม จึงแจ�งความตามกรงไม$สงสัย

นี่แหละน�องพ่ีจะเล$าให�เข�าใจ กระต$ายไพระเดิมลงเล$นในคงคา ® จระเข�มันเห็นเขม�นหมาย พอกระต$ายลงกินท่ีตีนท$า

ผะรุนไล$พังพาบข้ึนคาบผ�า คํารามว$าฮือกระหึ่มครวญ ® กระต$ายน�อยฉลาดตวาดว$า ไอ�กุมภามึงคิดให�ผิดเพ้ียน

ร�องฮือๆ ทําถามคํารามครวญ ไม$เห็นควรคิดเกรงเท$าข้ีตา ® ถ�าเองร�องห�าๆ แล�วน$ากลัว พ$อทูนหัวกูข�ออย$าวานว$า

ตะเข�โตโง$เปล$าเขลาป9ญญา ก็ร�องว$าข้ึนเห็นว$าเป"นดี ® ครั้นร�องห�าอ�าปากไม$ทันหับ กระต$ายพลับโดดโขยงหัน

ไอ�กุมพีนลิ้นขาดออกทันที ด�วยต�องสี่เท�าถีบกระต$ายไพร ® ต้ังแต$นั้นไม$มีลิ้น กระต$ายกุมพีนไม$มาได�

ก็สู�กินน้ําค�างอยู$กลางไพร จะเท็จจริงอย$างไรไม$รู�เลย ® นางสนองว$าสะเนาเพราะหน$อพ่ี ไม$เสียทีปรีชาเจ�าข�าเอ�ย

ทรงพระสรวลรวนรื่นชื่นสะเบย นางทรามเชยถามข�อพยัคฆา ® เหตุไฉนเสือร�ายจึงลายพร�อย ชะร�อยมีเหตุฤๅเชษฐา

มีสีเหลืองเรืองแรมแต$เดิมมา ก็เป"นตําราเล$าความตามนิยาย ® ยังมีชายหนึ่งชราอนาโถ ชื่อตาโปแค�นขัดไปตัดหวาย

พยัคฆ�ย$องมองหมอบแล�วยอบกาย เขม�นหมายขะขบตาโขกิน ® ตาเฒ$าเหลียวหลังพับเสือ ก็กลัวเหลือลานจิตคิดถวิล

ทําอูบายลายล$อพยัคฆิน อูเมมึงไอ�ทมิฬมึงจะทําไม

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๗๕

® มึงไม$รู�ฤๅว$าจะเกิดกูลาหล ท้ังพุงคนสิ่งสัตว�จะตัดไสย น้ําจะท$วมท�องฟ�าสูลาไลย ฝูงมัจฉาปลาใหญ$จะกินเดือน

® กูจะรีบรัดตัดหวายอูบายฉลาด กูจะแขวนญาติวงศ�บรรดาเพ่ือน คงจะรอดชีวิตสิ้นท้ังเรือน ไอ�ข้ีเรื้อนมึงไม$รอดจะวอดวาย

® ไอ�เสือกลัวตัวสั่นพรั่นชีวิต คลานเข�าชิดวอนไหว�เหมือนใจหมาย เจ�าจอมตาช$วยชีวิตฉันไว�อย$าให�ตาย พ$อเอาหวายผูกคอข�าแขวนที

® ตาโคเข�าผูกคอไอ�เสือโคร$ง ข้ึนแขวนโยนไว�หมีให�หนี แล�วเฆ่ียนเสือร�ายลายพร�อยเป"นรอยรี พยัคฆีดิ้นขาดกระโดนี้ไป

® ไอ�เสือร�ายลายพร�อยเป"นรอยหวาย ก็สืบสายเป"นสกุลไม$สูญหาย เขาเล$าความตามกันสะกันสนั่นไป พ่ีจําได�ก็มาให�เจ�าฟ9ง

® นางเกสรตอบสาส�นพระผ$านเศียร ฉ$ะชั่งเขียนกรัสว$าเอาตามหวัง โอ�แม$ยอดยาจิตไม$อนิจจัง พ่ีเล$าให�ฟ9งแล�วก็ฬะให�ลานใจ

® พระกรัสพลางทางกรเข�ากอดโฉม สองประโลมเชยชิดพิสมัย ตะวันรอนอ$อนแสงพระสูรียา

® พระชักอาชาเข�าหยุดเนิ่นสะไลย รอยๆ เกสรสูมาไลย นางทรามวัยทรงพระธรรม�ก็บรรทม

® สินธพเท่ียวเลี้ยวลดไปเล็มหลา ในเชิงผาท$าธารสําราญรมย� พระพายเรือนรื่นชื่นอารมณ� สินธพไปชมนางม�าอาชาไนย๛

® จะกล$าวถึงหีดษาวีชาธร ระเห็จร$อนเหาะมาหน�าสะไลย

แลเห็นสองไสยาสน�ประหลาดใจ แลวิไลยนวลละอองท้ังสององค� ® วิชาธรร$อนลงจากเวหา เข�าแอบผ�ามองชิดพิศวง

แสนสวาทกันระวะราทรง นกจะใคร$ได�อนงค�มาชมภิรมย�รัก ® แม$งามสุดผุดผ$องสะอ$องเอ่ียม ไม$มีใครเทียมอรทัยท้ังไกรจักร

หลับก็ยิ้มงามเหมือนจะเยือนทัก วรลักษณ�ผ$องเพียงพระจันทร ® มะหีดษาคลุ�มคลั่งกําลังรัก หมายจะลักเทพีสีสมร

เอาโอสถเสกปรายกระจายจร ละอองอองตกต�องท้ังสององค� ® ข่ีพงษ�วิชาธรไม$ขัดข�อง ขยับย$องเข�าไปอุ�มนางนวลละหง

ข้ึนสะแอวเร็วรีบด�วยฤทธิรงค� ก็เหาะกรงลอยละลิ่วไป ® ยังระทดผอบหาต่ืนไม$ ประคองอุ�มชมอร$อยใจ

กอดกระหวัดสั่นให�ตื่นพลัน ® ส$งสารสมรวิชาธรลักมา เจ�านิทราหลับอยู$สนิทเกษมศานต�

ต�องการชายชิดคิดสําคัญ นางหมายม่ันว$าบรรทมด�วยภูมี

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๗๖

® เพราะสะกดระทดใจให�ฟ9�นเฟ�อน นางหลงเป��อนกอดคว�าคิดว$าพ่ี วีรนธรหมีได�วางนางเทวี เจ�าฟ��นสมประดีไม$มีใจ

® เจ�าข$วนหยิกผลักเอาหนักมือ เจ�าหลับเนตรกรีดวะวีดร�อง มาช$วยน�องด�วยเถิดพ$อทูนหัวเอ�ย นางโฉมยงองค�สั่นระเริ่มร�อ โดยความกลัวฤทธะยาไอยธรรม�

® พระยาธรปลอบนางนวลละหง อันภัสดาคงบรรลัยในไพรวัน อย$าหมายหม่ันท่ีจะตามนางงามมา

® พ่ีจะพาดวงจันทร�อย$ากันแสง ไปตําแหน$งท่ีอยู$ในคูหา ว$าพลางทางเหาะระเห็จมา ประคองกอดว$ะนิดดาแต$เบาๆ

® แล�วร$อนร�าถาลงหน�ายุคุนทะเรศ วางอรเนตรบนยอดเขา พระยาธรปลอบนางนงเยาว� อย$าสร�อยเศร�าเลยน�องให�หมองหมาง

® พ่ีพานุชเพราะสุดเสน$หา จึงสู�กล�าทําการเข�าหาญหัก หมายจะมอบชีวายุภาพักตร แม$เยาวลักษณ�อย$าสลัดตัดอาลัย

® เป"นบุญพิเทพพะยูดาช$วยอวยประสิทธิ์ จึงได�ม่ิงสมรมิตรมาพิสมัย ว$าพลางทางช$วยชายสไบ นางทรามวัยป�ดป9ดสะบัดกร

® ได�ฟ9งปลอบหมีได�ชอบพระทัยโฉม ดังน้ํากรดลงโทรมทรวงดวงสมร สะอ้ืนพลางทางตอบพระยาธร ฉ$ะชั่งอ�อนได�ไม$มีอายชายอาธรรม�

® เม่ือคู$เขาก็ยังเคียงประคองชิด ชั่งปลดปลิดมาให�ขาดสวาทหวั่น พ่ึงพบชายแพศยาใจอาธรรม� มาบากบ่ันคู$ชมภิรมยา

® แม�นนางเดียวเปลือยในไพรสี ก็ควรท่ีจะนิทเสน$หา ท้ังไร�ญาติขาดคู$ท่ีพ่ึงพา มีวาสนาเขาก็อยู$เป"นคู$กัน

® นี่เชื่อฤทธิ์ฤๅคิดลักเอาคนหลับ ผู�ใดใครเขาจะนับว$าแข็งขัน ไม$กลัวภัยจตุโรในโลกันต� นับอนันต�ทุกขะทรมาน

® ท้ังง้ิวกรดคมยิ่งกรดกรีด สิบหกองคุลีประหารพล$าน เพลิงนรกก็จะไหม�ประไลยลาญ โยมพระบาลเขาจะทําระยํายับ

® อย$าก$อกรรมเวรเลยทูนหัว ช$วยพาตัวน�องไปส$งกลับ อานิสงส�นับอเนกอนันต�นับ ท้ังฝูงอักษรเทพพะเจ�าจะอวยชัย

® พิไรพลางทางคิดถึงองค�ผู�ทรงภพ พอนางลงสะอ้ืนไห� น้ําพระเนตรนองพระชลละนัย ป��มบรรลัยอยู$บนหลังยูคูนธร

® โอ�แม$ยอดกัลยาวราหญิง เสมอระม่ิงอย$าสะอ้ืนอ�อน นี่แน$ะค�อนนัยยะนาพะงางวน ชั่งแขควรว$าได�ไม$เจ็บคํา

® แม$โกรธถึงจะว$าให�สาหัส สารพัดไม$ถือความเจ�างามขํา เพราะสุดรักลงท่ีกรงคํา ในคําพูดแสดงก็แจ�งใจ

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๗๗

® แม�นสัตกรีมีคู$ประสมสอง ถ�าชายต�องสมสนิทพิสมัย ถึงง้ิวกรดก็จะมาทําไม$อ$ะไมอะไรใคร พ่ีได�ไปก็จะควั่นไปราญรอน

® พระยายมเป"นญาติไม$อาจหาญ แจ�งการอยู$ว$าโลมโฉมสมร จะมาช$วยแต$งงานสยุมพร แม$อย$ารอนรดรักให�ราคิน

® ซ่ึงอนงค�จะให�ส$งไปคืนท่ี ทุกเทวัญจันกรีจะติฉิน ว$าโฉดเขลาไม$รู�เท$าทันยูภาพิน เหมือนมณีนิลตกอยู$เหนือมือชาย

® ผู�ใดใครจะไม$จํานงสนอง จะสนองหมีให�หมองประคองถือ อย$าหมายเลยท่ีจะส$งแม$บุญฤๅ จะชั่วดีอยู$กับดวงสวาทเดียว

® เชิญผินมาข�างนี้เถิดศรีสวาท อย$าเคืองขัดว$าไม$แกรงขูมเหงเกียว สุดจะหักห�ามใจอาลัยเจียว อย$าน�อยเหนียวไปเลยม่ิงมนทาทอง

® เป"นกุศลผลละสร�างมาแต$ปางก$อน จึงได�ยอดยุพยงประสมสอง ว$าพลางกางกรเข�าประคอง นุชชะน�องเง้ือหวาสิ่นลาฟ9น

® วิชาธรถอยหลังยังขยาด ก็ไม$อาจจะเข�าชิดให�คิดพลัน ย$างยอกรวอนไหว�ทุกเทวัญ ท้ังทรงธรรม�ท�าวไทสิทธิ์บําจําริ

® ช$วยกันวิดทะยาอันกล�าแกล�ว ให�คลาดสะแคล�วขออย$าให�มาหักหาญ ยิ่งเปลี่ยวจิตเปล$าใจอาลัยลาญ ยุพาพาลร�ายกาจไม$ราชน ๛

® จะกล$าวถึงพระธรสัญจรเท่ียว คนเดียวเหาะข�ามมากลางหน บรรลุถึงศิขรินอิสินธร แว$วเสียงนีฤๅมนโสกาลัย

® ชําเลืองแลเห็นองค�นางทรงโฉม งามประโลมเลิ่นล้ําในดํ้าไทย กับวิทยาธรเข�านั่งเคียงอนงค�ใน ให�มีใจปฏิพัทธ�กําดัดนาง

® กูจะชิ่งเอาไปไว�ชมสมสมร คิดแล�วพระยาธรร�องถากถาง เอไอ�เลาลิงโลดกระด$างล$าง ชีวามึงจะตายทําลายลง

® มึงลักม่ิงสมรมิตรพิสมัย ไอ�หน�าไพรหน�ากามตะลามหลง เช$นชาติเชื้อม่ิงไม$ควรแก$นวลละหง ด�วยดํารงเพศม่ิงสกุลกา

® อันตัวกูผู�เลื่องวราฤทธิ์ เห็นสมกับม่ิงสมรมิตรขนิษฐา แม�นรักชื่นแล�วให�รีบจอระคลา เห็นชีวามึงคงจะถึงตาย

® พระยาธรฟ9งวิทยาว$า ยิ่งโกรธาร�องเมไอ�ฉิบหาย จองหองหักหืกโอหังมาต้ังกาย ท้ังมือซ�ายฉวยขวาคฑาทวน

® ถีบทะลึ่งถึงทะลวงไล$พิฆาต หมายจะฟ9นสักพันทวน ข่ีกระเด็นเต�นกระดอนโดดกายกระดอน ดินสะท�อนดังสะท�านสะท�อนด่ัง

® ตามเหี่ยมกระหาญโมโหหึก อึกกระทึกก�องกระทบไม$ถอยหลัง พลางทะไล$ไพรทะล�นพ�นประทัง ข�างโน�นป9งข�างนี้ป�งก็ถึงตาย

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๗๘

® ท้ังสองหืกสองโอหังก็สังขา เพราะด�นหาพาชีพจนฉิบหาย กเฬวรากซากศพประกบกาย ริมเชิงชายสิขเรศคีรีวัน

® สงสารม่ิงเยาวมิตรขนิษฐา เห็นวิทยาวางวายชีวาสัญ สยดสยองเกสาโลมาชัน ให�วะหาดวิญญายูพาพาล

® เห็นโลหิตไหลกองออกนองกลาด นุชนาถเบียนหน�าน$าสงสาร ให�นึกกลัวอรกายท่ีวายปราณ เยาวมาลย�ลงจากคีรีวัน

® คอยหลีกเลียบมาตามน้ําสะไลย สันโดษเดียวเปรียวใจในไพรสี พระชลละไหลหลั่งลงรินๆ คิดถึงป��นปกเกล�ายิ่งเศร�าใจ

® โอ�พระม่ิงทูนกระหม$อมของเมียเอ�ย เมียไม$แจ�งเลยว$าอยู$แห$งหนตําบลไหน เม่ือคราหลับอยู$กับภูวนัย จะใกล�ไกลไม$แจ�งรู�แห$งทาง

® ย$างหยุดสะอ้ืนยืนอยู$ทอดพระทัยถอน สองพระกรค�อนทรวงเข�าผางๆ โอ�กรรมเมียได�ทํามาแต$ก$อนปาง จึงจําร�างแรมเร$มาเอ�องค�

® นางกู$ก�องร�องเรียกอยู$แจ�วๆ เสียงแว$วๆ เร$งคิดพิศวง ฟ9งสําเนียงหมีใช$เสียงจักรพงษ� นางทอดองค�ลงสะอ้ืนพิไรครวญ

® อนิจจาเกสรเอ�ย ปานฉะนี้ พระทรงภพจะปรารภร่ําไห�พิไรหวน จะท$องเท่ียวหาองค�อนงค�นวล จะคร่ําครวญอยู$กับม�าอาชาไนย

® โอ�ชีพเมียเห็นจะไม$เหลือเป"นเหยื่อสัตว� แต$วิบัติแกรงจํานงมาจงผลาญ ยิ่งสะอึกสะอ้ืนไห�อาลัยลาญ ยุภาพังสุดสิ้นกําลังลง

® พระชลละเนตรฟูมฟองลงนองพักตร แทบเจียนจักมอดม�วยเป"นผุยผง สลบลงอยู$กับพ้ืนพระธรณี

® รุกขะทุกวิมานบันดาลเงียบ เย็นระเยียบเยือกระย�อท้ังไพรศรี สงสารนงนุชสุดสิ้นวิสัญญี ท้ังโกกิลากากีก็ซบเซา

® ทุกอกสัตว�ในพนัสไพระหง ก็งวยงงเงียบง$วงสงัดเหงา พลอยสงสารโศกเศร�าด�วยนงเยาว� ทุกลําเนาแนวเนิ่นพนมวัน

® พระพายชายเกสรมารื่นๆ ค$อยชวยชื่นฟ��นกายนางสาวสวรรค� ด�วยกายาสุดาจันทร� ให�หวาดหวั่นวังเวงวิเวกใจ

® อนิจจาโอ�เกสรเอ�ย อย$าบ$นเบยเห็นชีพจะตัดไสย นัยจะพบองค�พระทรงชัย จะด่ันด�นครรไลไปตามกรรม

® แม�นกุศลผลละสร�างแต$ปางก$อน ไม$ม�วยมอญกรรมจะมาอุปถัมภ� คงจะสบพบองค�พระทรงธรรม� ขอเทพพะช$วยแนะนําวิถีทาง

® พอสุรีฉายบ$ายคล�อยค$อยลีนลาศ นุชนาถเปรี่ยวใจในไพรกว�าง พฤกษาไสวครวญครึ้มกระหึ่มคราง อนงค�นางขวัญหายไม$วายกลัว

® ครั้นยอแสงสุรีศรีชะนีน�อย เท่ียวโหยห�อยร�องหาผัว

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๗๙

เสียงวิยๆ วังเวงจิตยิ่งคิดกลัว โอ�เหมือนตัวน�องร�องเรียกหาพระทรง ธรรม�

® แสนสงสารกษรสมรแม$ เฝ�าแต$กําสรดกันแสงสัญ ด�นครรไลพลางชมพนมวัน โอ�ผลละจันทน�เหมือนเมียจากกําจัดจร

® สายหยุดเหมือนเมียจากกําจัดจร สายหยุดเหมือนเมียยุดยิ่งวิโยก ไม�รักเหมือนเมียโศกถึงทรงธรรม� นิลป9ทม�เหมือนหนึ่งเพชรพระยาธร ไม�รังเหมือนมันร�องไห�แรมรา

® โอ�ต�นปลาวเหมือนมันปลิดให�ปล$าข�าง ผลละทรางเหมือนแทรกเท่ียวซอกหา เพลานอนเหมือนเมียน�องสู�ชลละนา โอ�ผวาเหมือนเมียวอนทุกเทวัญ

® ยิ่งนึกหวนครวญหาไม$วายโหย สันโดษเดียวเดินโดยในไพรสัณฑ� บรรลุถึงรังรุกขะเทวัญ เป"นช$วงชั้นชิดชื่อฉะอือลม

® สงสารนงนุชทรุดนั่งกําลังเหนื่อย …….. ……..

๛ ส้ินฉบับเสียเท-านี้แล&วท-านเอ�ย อย-าติเลยฉัน...

……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ® ยามบรรทมใครจะชมเหมือนทรามชื่น จะสะอ้ืนใจหายไม$วายไห�

เสียดายดอกบัวหลวงจะร$วงโรย เม่ือลมเชยเคยชื่นอารมณ�ชม ® เสียดายปรางยังกรุงด�วยเรืองเดช เสียดายเกศจอมจูไรผม

เคยถนอมพ่ีจะกรอมอารมณ�กรม ใครจะชมเหมือนพ่ีเชยเคยประคอง ® ถึงเรื่องหลังครั้งกษัตริย�ท่ีพลัดคู$ พิเคราะห�ดูก็ไม$เศร�าเหมือนเราสอง

พระสูวัฒน�พลัดพรากประทูมทอง เพราะพรานย$องยิ่งตายไม$วายกรอม ® พระชินรัตน�พลัดกลิ่นนะรีนรัก พระทรงศักด์ิโศกรูปจนสูบผอม

พระจนสุดจิตอุรากรอม อิเหนาจอมสูรีวงพงษ�ชวา ® ร�างระเขินบุษบาน้ําตาตก ไม$เหมือนอกเรียมหวนรําจวนหา

พลางทางทรงโศกามา พระสูรียาเย็นลับโพยมไพร ® ท้ังลิงค$างบ$างชะนีผีโขมด เสียงหวีดโวดเขาเขินเนิ่น...

หึงๆ พึงร�องระงมไพร พระภูวนัยเร$งรีบเหาทะยาน ® นคร...โตรโหฐาน คู$เวียงวังด่ังเมืองมัฆวาน

ล�วนยักษ�มารหญิงชายอยู$..กอง ® พระแลรอบขอบราชกรุงกระกูน จึงเห็นท่ีพระตําหนักในสวนขวัญ

พระเหาะกรงลงหยุดพักตําหนักจันทร� แล�วทรงธรรม�แลเห็นกระท$อมในอุทยาน ® กับสองเท�าเฝ�าสอนลอนยักษ�แก$ พระแลๆ ว$าจะใคร$ปราศรัยสาร

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๘๐

แล�วกรึกกรองในป9ญญาปรีชาชาญ อันยักษ�มารจิตมันฉกรรจ�ใจ ® จะกําราบเสียให�ราบแต$แรกถาม จะไขความม่ันคงไม$สงสัย

แล�วถอดสองเกือกแก�วอันแววไว พระขว�างไปเป"นพระยาวาสุกรี ® ขยับเค้ียวๆ กรามคํารามร�อง เข�าไล$สองยักษ�เฒ$าเฝ�าสวนศรี

ท้ังสองยักษ�ยายตาเห็นนาคี ก็วิ่งหนีลนลุกลงคุกคลาน ® ตาวายยายวิ่ง...ผัว อารามกลัวนาคาอันกล�า...

นาคกระหวัดรัดสองผัวเมีย... กราบกรานทรงพักตรพระจักรา ® พอตายักษ�แลเห็นพระทรงฤทธิ์ ...วอนไหว�ร�องไห�จ�า

พระโฉมยงยินดีในปรีดา จึงชงคากรัสถามเนื้อความพลัน ® นี่แน$ะสวนเจ�าฤๅใคระสร�าง อย$าอําพรางเลยเราไม$ฆ$าให�อาสัญ

ท้ังตายายกราบไหว�แลทูลพลัน นี่สวนของแม$บุษะมารี ® นางเป"นลูกสาวเจ�ากรุงนัคราช นามพระบาทรุณจักรท�าวยักษรี

นางเอากําเนิดเกิดในกนระนี เป"นนารีรูปมนุษย�เห็นสุดงาม ® พรุ$งนี้เช�าเจ�าแม$จะมาสวน ข�าทูลท$านพระองค�ประจงถาม

พระทรงฟ9งยายยักษ�ประจักษ�ความ จึงกรัสห�ามมากรายให�ครายพลัน ® แล�วโลม...เอาใจ ท้ังสองเฒ$าพระถอดธํามรงค�ออกทําขวัญ

ท$านตายาย...อย$าแค�นอย$าเคืองกัน ตกรางวัล...ไปเล$าถึงเจ�านาย ® วันนี้...เสียไสยในตําหนัก พอผ$อนพักสักคืนต่ืนสาง

พอได�ชมโฉม...ของเจ�านาย ท$านตายายอย$าไปเล$าว$าเรามา ® ตาเฒ$ารับธํามรงค�ของทรงฤทธิ์ ให�ชื่นจิตผัวเมียเสน$หา

พระโฉมกรูจะใคร$ดูพระธิดา จะไสยาในตําหนักก็ตามที ® แต$เช�ากรู$ลงไปอยู$ในเรือน ถ�าจะเสด็จ..จะบอกโฉมศรี...

…….. ……..

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๘๑

หมวดวรรณกรรมคําสอน

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๘๒

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๘๓

สุภาษิตสอนชาย – หญิง ฉบับวัดพิกุลทอง ตําบลพิกุลทอง อําเภอท-าช&าง จังหวัดสิงห�บุรี

ดรณ0 แก วนัย

สังคมไทยสมัยโบราณมีการแบ$งหน�าท่ีกันอย$างชัดเจนระหว$างชายกับหญิง ฝNายชายจะเป"นฝNายออกไปทํางานนอกบ�าน ส$วนฝNายหญิงจะรับผิดชอบดูแลกิจการงานบ�านท้ังปวง วรรณคดีสอนชายเป"นวรรณคดีท่ีเน�นสอนผู�ชายในสังคมให�รู�หน�าท่ีต$างๆ ของตน เช$น หน�าท่ีปฏิบัติต$อบิดามารดา หน�าท่ีปฏิบัติต$ออุป9ชฌาย�อาจารย� หน�าท่ีต$อภรรยา หน�าท่ีปกครองบุตรธิดา เป"นต�น ท้ังนี้เพ่ือจะได�เป"นผู�นําครอบครัวและผู�นําสังคมท่ีดีต$อไป ส$วนวรรณคดีสําหรับสอนหญิงจะเน�นด�านการดูแลบ�านเรือน มารยาทในการครองเรือน รวมถึงวิธีปรนนิบัติสามี๗๔ ดังนั้นการเรียนรู�ศาสตร�แขนงต$างๆ ท้ังชายและหญิงจึงเป"นสิ่งจําเป"น และวรรณคดีสําหรับสอนนี้จะปรากฏในรูปของวรรณคดีสุภาษิต สุภาษิตสําหรับสอนชายนั้นพบไม$มากนัก ดังเรื่อง พ-อสอนลูก แต$งเป"นคํากลอน เป"นวรรณคดีท�องถ่ินของจังหวัดพิษณุโลก เนื้อเรื่องกล$าวถึงพ$อสั่งสอนลูกชายวัย ๑๖ ปt ให�รู�จักเลือกคบเพ่ือนท่ีดี หลีกเลี่ยงอบายมุขทุกประเภท๗๕ เช$น จงเจียมจิตพ�ออย�าคิดทะนง อย�าอาจองค0อ้ือฉาวทําห าวหาญ อย�าผูกสนิทชิดชอบกับคนพาล จะรําคาญได ยากลําบากตัว ท่ีลวงคนคบมิตรไม�คิดบาป ทํายุ�งหยาบยากใจมิใช�ชั่ว มิจฉาจารพาลกรรมเข าใส�ตัว ให มืดมัวมิได คิดแก�เวรา๗๖ ส$วนสุภาษิตสอนหญิงจะพบมากกว$า แม�จะยังไม$ทราบอย$างชัดเจนว$าใครคือผู�แต$งคนแรก ก็มีผู�แสดงความคิดเห็นเก่ียวกับเรื่องนี้ไว�หลายท$าน เช$น สมเด็จกรมพระยาดํารงราชานุภาพทรงกล$าวไว�เม่ือ พ.ศ. ๒๔๖๕ ว$าผู�แต$งสุภาษิตสอนหญิง คือ สุนทรภู$๗๗ ดังข�อความว$า “สุนทรภู�เห็นจะแต�งเม่ือราวปN พ.ศ. ๒๓๘๐ – ๒๓๘๓ พิเคราะห0ตามสํานวนดูเหมือนหนังสือเรื่องนี้สุนทรภู�จะแต�งขาย เป7นสุภาษิตสําหรับสตรีสามัญท่ัวไป ความไม�บ�งว�าแต�งให ผู หนึ่งผู ใดโดยเฉพาะ”

๗๔ อภิลักษณ� เกษมผลกูล, วรรณคดีท&องถ่ินศึกษา ภาค ๑ วรรณคดีลายลักษณ�ภาคกลาง, (นครปฐม: คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๕๑), หน�า ๗๑ – ๗๒.

๗๕ ทิพย�สุดา นัยทรัพย�, วรรณกรรมคําสอน วัดบางสะพาน ตําบลวังทอง อําเภอวังทอง จังหวัดพิษณุโลก, (พิษณุโลก : ศูนย�วัฒนธรรมจังหวัดพิษณุโลก วิทยาลัยครูพิบูลสงคราม), ๒๕๒๙.

๗๖ อภิลักษณ� เกษมผลกูล, เรื่องเดียวกัน, หน�า ๗๓. ๗๗ สมเด็จกรมพระยาดํารงราชานุภาพ, ชีวิตและงานของสุนทรภู-, พิมพ�ครั้งท่ี ๑๕, (กรุงเทพฯ: อมรการพิมพ�, ๒๕๔๓),

หน�า ๖ – ๗.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๘๔

นอกจากสุภาษิตสอนหญิงดังกล$าวแล�วยังพบว$าในท�องถ่ินภาคกลางก็มีการแต$งสุภาษิตสอนหญิงในสมุดไทยและมักแทรกในตําราเรียน เรื่อง ประถม ก กา และสวัสดิรักษาพิทยา เช$น สุภาษิตสอนหญิง ฉบับท่ีคัดลอกโดยพระแป�น จังหวัดลพบุรี ซ่ึงเม่ือเทียบเคียงกับฉบับหอสมุดแห$งชาติพบว$ามีเนื้อหาคล�ายคลึงกันมาก แต$มีบางวรรคท่ีใช�ถ�อยคําเหมือนกันและใช�ถ�อยสลับกัน เป"นไปได�ว$าสุภาษิตสอนหญิงท้ังสองฉบับอาจคัดลอกมาจากต�นฉบับเดียวกัน และจะต�องมีการแก�ไขในฉบับใดฉบับหนึ่งหรือท้ังสองฉบับ หรืออาจเกิดการผิดพลาดจากการคัดลอก ประการสําคัญฉบับคัดลอกโดยพระแป�น จังหวัดลพบุรีนี้ไม$ระบุว$าใครเป"นผู�แต$งดังกลอนท่ีว$า๗๘ ฯ ข า ฯ ผู ประดิษฐ0คิดสนอง ขอประคองคุณใส�ไว ในผม

ให ประเสริฐเลิศล้ําด วยคําคม โดยอารมณ0อารีรักชักอภิปราย

ดังนั้น เป"นไปได�ว$าปราชญ�ในท�องถ่ินท่ีมีภูมิความรู�ด�านกาพย� กลอน สามารถแต$งตําราเรียนประถม ก กา และสุภาษิตสอนหญิงได�แล�วในสมัยนั้นหรือได�ทําการคัดลอกตําราดังกล$าวจากส$วนกลางเพ่ือนําไปเผยแพร$ในท�องถ่ิน ภูมิหลังเรื่องสุภาษิตสอนชาย – หญิง ฉบับวัดพิกุลทอง สุภาษิตสอนชาย – หญิง ฉบับวัดพิกุลทอง ตําบลพิกุลทอง อําเภอท$าช�าง จังหวัดสิงห�บุรี บันทึกในสมุดไทย ด�วยอักษรไทยและภาษาไทย จํานวน ๕๑ หน�า หน�าละ ๕ บรรทัด เป"นฉบับท่ีแทรกอยู$ในหนังสือสมุดไทยเรื่องประถม ก กา ของวัดพิกุลทอง เนื้อความระบุว$าเป"น “นิทานพระร$วงแต$งเป"นฉันท�” แสดงว$า เป"นฉบับท่ีคัดลอกมาจาก สุภาษิตพระร-วง

สุภาษิตพระร-วง ถือได�ว$าเป"นวรรณคดีคําสอนท่ีเก$าแก$ท่ีสุดของไทย ท่ีปรากฏหลักฐานเป"นลายลักษณ�อักษร พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล�าเจ�าอยู$หัว ทรงสันนิษฐานว$า กษัตริย�ในสมัยกรุงสุโขทัย ทรงพระราชนิพนธ� มีนักวรรณคดีหลายท$านกล$าวว$า คําว$า “พระร$วง” เป"นสมญานามเรียกแทนชื่อกษัตริย�ทุกพระองค�ของสุโขทัยเท$านั้น และนักวรรณคดีเหล$านี้ก็ยังเชื่ออีกว$า กษัตริย�ท่ีแต$งสุภาษิตพระร$วงน$าจะเป"น พ-อขุนรามคําแหงมหาราชและพระมหาธรรมราชาลิไทย เพราะท้ังสองพระองค�เป"นนักปราชญ�ท่ีมีพระจริยวัตรเหมือนกัน คือ ทรงสั่งสอนประชาชน ซ่ึงพ$อขุนรามคําแหงมหาราชเคยทรงสอนธรรมะแก$ราษฎรบนพระแท$นมนังคศิลา ส$วนพระมหาธรรมราชาลิไทยก็ทรงสอนประชาชนด�วยหนังสือไตรภูมิพระร$วง ซ่ึงถ�าตรวจสอบจากลักษณะภาษาท่ีใช�แต$งนั้น น$าจะเป"นภาษาในสมัยของพ$อขุนรามคําแหงมหาราชมากกว$า เนื่องจากใช�คําง$ายๆ สําหรับปฏิบัติในชีวิตประจําวัน ไม$ใช�ศัพท�สูง ไม$กล$าวถึงอภินิหารต$างๆ เหมือนอย$างเช$นไตรภูมิพระร$วง อีกท้ังสํานวนภาษายัง

๗๘ พิทยา ว$องกุล, สุภาษิตสอนหญิงฉบับใหม$ ผลงานของสุนทรภู$จริงหรือ?, การศึกษา, ๑๖ (๑) (ตุลาคม ๒๕๓๕), หน�า ๒๘.

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๘๕

คล�ายกับศิลาจารึกของพ$อขุนรามคําแหงมหาราช นักวรรณคดีหลายท$านรวมไปถึงพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล�าเจ�าอยู$หัวจึงเชื่อว$า “สุภาษิตพระร$วง” นั้นเป"นของพ$อขุนรามคําแหงมหาราช๗๙

สุภาษิตสอนชาย – หญิง ฉบับวัดพิกุลทอง ตําบลพิกุลทอง อําเภอท$าช�าง จังหวัดสิงห�บุรี ลักษณะคําประพันธ�ในส$วนบทกลอนแต$งเป"นฉันท� ส$วนคําสวดแต$งเป"นกาพย� เพ่ือให�สามารถสวดได�สี่คน ดังความว$า

ท�านผูกเป7นคําฉันท0 บทกลอนนั้นต นแลปลาย

คําพระผู ฤๅสาย บรรทูลไว ในโลกีย0 ท�านผูกเป7นคําสวด คํายิ่งยวดเนื้อคดี

ท�านแต�งเป7นยานี ให สวดได ท้ังสี่คน สุภาษิตสอนชาย – หญิง วัดพิกุลทอง

ฉันท�๘๐ คือ ลักษณะถ�อยคําท่ีกวีได�ร�อยกรองข้ึน ให�เกิดความไพเราะ ซาบซ้ึง โดยกําหนดคณะ ครุ ลหุ

และสัมผัสไว�เป"นมาตรฐาน ฉันท�ของไทยได�รับอิทธิพลมาจากอินเดีย ซ่ึงเดิมแต$งเป"นภาษาบาลีและสันสกฤต โดยเฉพาะในภาษาบาลีมีตําราท่ีกล$าวถึงวิธีแต$งฉันท�ไว�เป"นแบบฉบับเรียกว$า "คัมภีร�วุตโตทัย" ต$อมาไทยเรานํามาประยุกต�ใช�ตามแบบนิยมของไทย โดยเพ่ิมเติมบังคับสัมผัสข้ึน เพ่ือให�เกิดความไพเราะ ซ่ึงแตกต$างจากฉันท�ท่ีปรากฏในคัมภีร�วุตโตทัย

ฉันท�ในภาษาบาลี แบ$งออกเป"น ๒ ชนิด คือ ฉันท�วรรณพฤติและฉันท�มาตราพฤติ ฉันท�ใดกําหนดด�วยตัวอักษร คือ วางคณะ และกําหนดเสียงหนักเบา ท่ีเรียกว$า ครุ ลหุ เป"นสําคัญ ฉันท�นั้นเรียกว$า วรรณพฤติ ส$วนฉันท�ใดกําหนดด�วยมาตรา คือ วางจังหวะสั้นยาวของมาตราเสียงเป"นสําคัญ นับคําลหุเป"น ๑ มาตรา คําครุนับเป"น ๒ มาตรา ไม$กําหนดตัวอักษรเหมือนอย$างวรรณพฤติ ฉันท�นั้นเรียกว$า มาตราพฤติ

ฉันท�ท่ีนิยมแต$งในภาษาไทยเป"นฉันท�วรรณพฤติเป"นพ้ืน ท่ีเป"นมาตราพฤติไม$นิยมแต$ง เพราะจังหวะและทํานองท่ีอ$านในภาษาไทยไม$สู�จะไพเราะเหมือนฉันท�วรรณพฤติ แม�ฉันท�วรรณพฤติท่ีท$านแปลงมาเป"นแบบในภาษาไทยแล�ว ก็ไม$นิยมแต$งกันท้ังหมด ในคําฉันท�เก$าๆ มักนิยมแต$งกันอยู$เพียง ๖ ฉันท� ได�แก$ อินทรวิเชียรฉันท� โตฎกฉันท� วสันตดิลกฉันท� มาลินีฉันท� สัททุลวิกกีฬิตฉันท� และสัทธราฉันท� อย$างไรก็ดี นักแต$งฉันท�ของไทยมักแต$งกาพย�ฉบังและกาพย�สุรางคนางค�ปนไปกับฉันท�ด�วย และคงเรียกว$า คําฉันท0เหมือนกัน เหตุท่ีโบราณนิยมแต$งเฉพาะ ๖ ฉันท� คงเป"นเพราะฉันท�เหล$านี้สามารถจะแต$งเป"นภาษาไทยได�ไพเราะกว$าฉันท�อ่ืนๆ และท$านมักนิยมเลือกฉันท�ให�เหมาะกับบทของท�องเรื่อง เป"นตอนๆ เช$น บทไหว�ครู นิยมใช� สัททุลวิกกีฬิตฉันท� หรือ สัทธราฉันท�

บทชมหรือบทคร่ําครวญ นิยมใช� อินทรวิเชียรฉันท� หรือ วสันตดิลกฉันท�

๗๙ ธนิต อยู$โพธ์ิ, สุภาษิตพระร$วง, ในหนังสือท่ีระลึกวันสถาปนากรมศิลปากร พ.ศ. ๒๕๐๕, (กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๐๕), หน�าคํานํา.

๘๐ วิทยา ผิวงาม, ร&อยกรองไทย, เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๕ พฤษภาคม ๒๕๕๖, เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www.baanjomyut. com/library_2/thai_poetry/03.html

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๘๖

บทสําแดงอิทธิฤทธิ์หรืออัศจรรย� นิยมใช� โตฎกฉันท� (แต$คําฉันท�เก$าๆไม$ใคร$นิยมใช� โตฎกฉันท�) บทดําเนินความยาวๆ ในท�องเรื่อง นิยมใช� กาพย�ฉบัง หรือ กาพย�สุรางคนางค� ในป9จจุบันนี้นิยมแต$งภุชงคประยาตฉันท�เพ่ิมข้ึนอีกฉันหนึ่ง และมักใช�แต$งในตอนพรรณนาโวหารหรือ

ข�อความท่ีน$าต่ืนเต�น ความนิยมดังกล$าวนี้อาจจะเป"นแนวคิดหนึ่งท่ีผู�แต$งสุภาษิตชาย – หญิง ฉบับวัดพิกุลทองนํามาใช�

นอกจากนี้ การเรียกชื่อฉันท�ยังเรียกตามการเปลี่ยนแปลงทางฉันทลักษณ�ของร�อยกรอง ดังท่ี ชิต บุรทัต ได�แทรกครุ - ลหุ เพ่ิมใน กาพย0สุรางคนางค0 ๒๘ ทําให�เกิดความไพเราะมากยิ่งข้ึน คนรุ$นต$อมาจึงมักเรียกเป"น สุรางคนางค"ฉันท" ๒๘ และเห็นว$าเหมาะสําหรับข�อความท่ีให�ความรู�สึกคึกคัก สนุกสนาน โลดโผน ต่ืนเต�น ดังตัวอย$างคําประพันธ�

® สะพรึบสะพรั่ง ณหน าและหลัง ณ ซ ายและขวา

ละหมู�ละหมวด ก็ตรวจก็ตรา ประมวลกะมา สิมากประมาณ ® นิกายเสบียง ก็พอก็เพียง พโลปการ

และสัตถภัณ ฑสรรพภาร จะยุทธราญ กะเรียกระดม สามัคคีเภทคําฉันท0, ชิต บุรทัต

ท้ังนี้ คนไทยยังมีความเชื่อท่ีว$ากาพย�เป"นคําประพันธ�ท่ีดัดแปลงมาจากฉันท� แต$สําหรับกาพย�ฉบังนี้ไม$ปรากฏว$ามาจากฉันท�ชนิดใด และไม$เหมือนกาพย�ชนิดใดในตํารากาพย� กาพย�ฉบังเป"นฉันทลักษณ�เขมร โดย ฉบัง มีรากจากคําเขมรว$า “จฺบําง” หรือ “จํบําง” (ไทยใช�ว$า จําบัง) แปลว$า รบ, สงคราม แต$กวีเขมรบรรยายฉากสงคราม เคลื่อนทัพ สู�รบ ด�วยฉันทลักษณ�ท่ีเขมรเรียกบทพํโนล (ปุมโนล) แล�วไทยเรียก ฉบัง๘๑

ร�อยกรองประเภทกาพย�ท่ีปรากฏในสุภาษิตสอนชาย – หญิง วัดพิกุลทอง ประกอบด�วย กาพย�ยานี (สุรางคนางค�) ๒๘ สุรางคนางค� และฉบัง ดังนี้

๑. กาพย�ยานี

กาพย�ยานี บทหนึ่งมี ๔ วรรค วรรคท่ีหนึ่งเรียกวรรคสดับ วรรคท่ีสองเรียกวรรครับ วรรคท่ีสามเรียกวรรครอง วรรคท่ีสี่เรียกวรรคส$ง โดยแบ$งเป"นวรรคแรก ๕ คํา วรรคหลัง ๖ คํา รวม ๑๑ คํา จึงเรียก ยานี ๑๑

สัมผัสของกาพย�ยานี ๑๑ มีสัมผัสในบท ๒ แห$ง คือ ๑. คําสุดท�ายของวรรคท่ี ๑ สัมผัสกับคําท่ี ๑ หรือคําท่ี ๒ และ ๓ ของวรรคท่ี ๒ ของบาทเอก ส$วนใน

บาทโทนั้น ป9จจุบันมีผู�นิยมแต$งให�สัมผัสเช$นเดียวกับบาทเอก แต$มิได�ถือเป"นสัมผัสบังคับ ๒. คําสุดท�ายของวรรคท่ี ๒ สัมผัสกับคําสุดท�ายของวรรคท่ี ๓

๘๑ สุจิตต� วงษ�เทศ, กาพย�ฉบัง ฉันทลักษณ�เขมร วรรณคดียุคต�นอยุธยา, มติชนสุดสัปดาห�, ฉบับประจําวันศุกร�ท่ี ๒๐ เมษายน ๒๕๕๕..

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๘๗

สัมผัสระหว$างบท คือ คําสุดท�ายของบท สัมผัสกับคําสุดท�ายของวรรคท่ี ๒ ในบทต$อไป๘๒ ดังตัวอย$าง

® กาพย�ยานี ๑๑ ๛ หญิงชายอันเกิดมา ในโลกาย�อมมีศรี

เร�งฟ;งเนื้อคดี ฟ;งจงถ่ีเร�งจําเอา ป;ญญาจงเว นไว คิดจงได อย�าโฉดเขลา

แม นคบเพ่ือนฝูงเล�า เอาเป7นมิตรสหายตน ดูราท�านท้ังหลาย ท้ังหญิงชายอย�ามัวหม�น

เร�งคิดรักษาตน จึงจะเทียมท�านท้ังหลาย คบเพ่ือนอันบัณฑิต รู จักคิดอภิปราย

คําครูท�านสังคาย วิฉายไว ให เป7นผล ครั้นคบด วยคนพาล หมีการจักมัวหม�น

ความร ายมาถึงตน เพราะคนชั่วฉิบหายเอง สุภาษิตสอนชาย – หญิง วัดพิกุลทอง

๒. กาพย�สุรางคนางค�

กาพย�สุรางคนางค� บทหนึ่งมี ๗ วรรคข้ึนต�นด�วยวรรครับ ต$อด�วยวรรครอง และวรรคส$ง แล�วข้ึนต�นด�วยวรรคสดับ – รับ – รอง – ส$ง ตามลําดับรวม ๗ วรรค เป"น ๑ บท แต$ละวรรคมี ๔ คํา ๑ บทมี ๗ วรรค รวม ๒๘ คํา จึงเรียกว$า กาพย�สุรางคนางค� ๒๘

สัมผัสของกาพย�สุรางคนางค� มีดังนี้ ๑) สัมผัสนอกหรือสัมผัสระหว$างวรรค อันเป"นสัมผัสบังคับ คําสุดท�ายของวรรคต�น (วรรครับ) สัมผัส

กับคําสุดท�ายของวรรคถัดไป คือวรรครอง คําสุดท�ายของวรรคท่ีสามคือวรรคส$งสัมผัสกับคําสุดท�ายของวรรคท่ี

ห�า (วรรครับ) คําสุดท�ายของวรรคท่ีสี่ (วรรคสดับ) สัมผัสกับคําท่ีหนึ่งหรือสองของวรรคท่ีห�า (วรรครับ) และคํา

สุดท�ายของวรรคท่ีห�า (วรรครับ) ส$งสัมผัสกับคําสุดท�ายของวรรคท่ีหก (วรรครอง) สัมผัสระหว$างบท ของกาพย�

สุรางคนางค� คือ คําสุดท�ายของวรรคท่ี ๗ (วรรคส$ง) เป"นคําส$งสัมผัสบังคับให�บทต$อไป ต�องรับสัมผัสท่ีคํา

สุดท�ายของวรรคท่ี ๓ (วรรคส$ง)

๒) สัมผัสใน แต$ละวรรคของกาพย�สุรางคนางค� แบ$งช$วงจังหวะเป"นวรรคละสองคํา ดังนี้

หนึ่งสอง – หนึ่งสอง หนึ่งสอง – หนึ่งสอง หนึ่งสอง – หนึ่งสอง ฯลฯ ฉะนั้นสัมผัสในจึงกําหนดได�ตามช$วงจังหวะของแต$ละวรรคนั้นเอง

๘๒ ประยอม ซองทอง, การแต-งคําประพันธ�, (กรุงเทพฯ : ไทยวัฒนาพานิชย�), ม.ป.ป.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๘๘

ข&อสังเกต กาพย�สุรางคนางค�ไม$เคร$งสัมผัสใน จะมีหรือไม$มีก็ได� ขอเพียงใช�คําท่ีอ$านแล�วราบรื่น ตามช$วงจังหวะของแต$ละวรรคนั้น ๆ เท$านั้น ส$วนสัมผัสนอกระหว$างวรรคท่ีสองกับท่ีสามและวรรคท่ีหกกับวรรคท่ีเจ็ด จะมีหรือไม$มี ก็ได�ไม$บังคับเช$นกัน ตัวอย$าง

๛กาพย�สุรางคนางค� ๒๘ ๛

® จักเปรียบเทียบเทียม เร�งดูธรรมเนียม เพ่ือนฝูงท้ังหลาย ใหญ�เพียงนี้แล ว สูเร�งขวนขวาย อย�าได อับอาย เพ่ือนบ านแห�งตน

® สูฟ;งเราว�า น้ําใจปรารถนา ซ่ึงอันเป7นผล พ�อแม�อย�าเสีย พ่ีน องเผ�าตน เร�งแสวงหาผล อันเป7นแก�นสาร

สุภาษิตสอนชาย – หญิง วัดพิกุลทอง

๓. กาพย�ฉบัง

กาพย�ฉบัง บทหนึ่งมีเพียงหนึ่งบาท บาทละ ๓ วรรค บังคับจํานวนคําและสัมผัส ไม$มีบังคับเอก – โท หรือครุ-ลหุ กาพย�ฉบังท่ีกวีนิยมใช�ในวรรณกรรมต้ังแต$โบราณคือ กาพย�ฉบัง ๑๖

กาพย�ฉบัง ๑๖ หนึ่งบทมี ๑๖ คํา ๓ วรรค วรรคละ ๖ – ๔ – ๖ คํา ตามลําดับ บังคับสัมผัสท�ายวรรคแรกกับวรรคท่ีสอง สัมผัสระหว$างบทส$งจากท�ายวรรคแรก ไปยังท�ายวรรคแรกในบทต$อไป ดังตัวอย$าง

® กาพย�ฉบัง ๑๖ ๛

แม�สอนท้ังนี้ด วยดี จงเจ ามามิ ละลายอย�าได นอนใจ

แม นว�าเกียจคร านการได อย�าตามน้ําใจ สิ่งใดอย�าได โลเล

เฝ`าคอยพลอยพดอย�าให พลอดพลําลําเล โว เว จะเกิดกุลี

หยุดยั้งชังใจจงดี หนักหน�วงถ วงที ท้ังนี้เร�งคิดถึงตัว

สุภาษิตสอนชาย – หญิง วัดพิกุลทอง สําหรับการปริวรรตเนื้อเรื่องสุภาษิตสอนชาย – หญิง ฉบับวัดพิกุลทองนี้ ผู�ปริวรรตจะถ$ายถอดตาม

ตัวอักษรเป"นภาษาไทยป9จจุบัน เพ่ือให�ผู�อ$านเข�าใจเนื้อความได�ง$าย และสามารถเข�าใจเนื้อความได�โดยตลอด เพ่ือให�เกิดอรรถรสในการอ$าน อย$างไรก็ตาม หากข�อความ ประโยค หรือคําใดไม$สามารถเข�าใจได�แจ$มแจ�ง ผู�

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๘๙

ปริวรรตจะคงอักษรไว�ตามต�นฉบับ ส$วนข�อความท่ีเลอะเลือนหรือไม$สามารถอ$านได�ผู�ปริวรรตจะใช�จุดไข$ปลา (...) แทน เนื้อความย-อของสุภาษิตสอนชาย – หญิง ฉบับวัดพิกุลทอง

สุภาษิตสอนชาย – หญิง ฉบับวัดพิกุลทองนี้เป"นนิทานร�อยกรองประเภทฉันท�และกาพย�สอนเรื่องต$างๆ ดังนี้

๑. การศึกษา การศึกษานั้นสอนให�กุลบุตรและกุลธิดาม่ันศึกษาเล$าเรียนท้ังทางโลกและทางธรรม ไม$

ว$าจะเป"นหนังสือไทย ขอม และมอญ ท้ังกลางคืนกลางวันทุกคัมภีร� ด�วยความต้ังใจ จดจํา และเล$าสืบกันไป

เพ่ือโตข้ึนจะได�มีงานทํา หาทรัพย�ได� กระท่ังมีเงินทองเลี้ยงชีพและทรัพย�สมบัติ

๒. หน&าท่ีปรนนิบัติบิดา มารดา ครู อาจารย� สอนให�เชื่อฟ9งพ$อแม$ ครูอาจารย� ปฏิบัติตามคําสั่งสอน

เม่ือท$านสิ้นชีพให�ทําการฌาปนกิจศพให�ท$าน บวชอุทิศส$วนกุศล และหม่ันสร�างกุศล ไม$ประพฤติผิดศีล ๕ ท้ัง

ชายและหญิง เพ่ือตายไปแล�วจะได�ไปสวรรค�

๓. การคบมิตร ให�คบบัณฑิต ให�รู�จักศึกษาน้ําใจมิตร ไม$คบคนท่ีต$างฐานะเกินไป มีน้ําใจต$อ

ผู�ใต�บังคับบัญชา สอนไม$ให�ทําผิดกฏหมาย

๔. การประกอบอาชีพ การเดินทางท้ังทางบก ทางเรือ ในคํ่าคืนหรือท$องไปในปNาต�องระมัดระวัง เชื่อ

ฟ9งคําโบราณท่ีสั่งสอนเรื่องการดํารงชีวิตแง$มุมต$างๆ

๕. การแต-งกาย สอนให�นุ$งห$มด�วยความเหมาะสมกับฐานะและรูปร$าง

๖. มารยาท สอนให�เป"นคนอ$อนน�อมถ$อมตน การเดิน การยืน ต$อหน�าพระสงฆ�ให�มีสัมมาคารวะ ไม$

แสดงอาการเบ่ือหน$ายในการฟ9งธรรม มีใจเมตตากรุณา ไม$ริษยาท$าน

หากแยกเป"นคําสอนระหว$างชาย – หญิง พบว$ามีเนื้อหาคําสอนท่ีแตกต$างกัน ดังนี้ สุภาษิตสอนชาย เม่ือเด็กม่ันศึกษาเล$าเรียนให�ยิ่งกว$าคนอ่ืน เม่ือโตข้ึนขยันทําการงาน รักษาศีล ปรนนิบัติบิดามารดา ครู

อาจารย� สอนไม$ให�อวดเก$งต$อคนอ่ืน สอนให�ศึกษาพระธรรมวินัย พระวิป9สสนา หากเป"นครูอาจารย�ลูกศิษย�คนใดมีความต้ังใจให�บวชสืบทอดพระศาสนา

สุภาษิตสอนหญิง เม่ือเป"นสาวให�เชื่อฟ9งมารดา มารยาทเรียบร�อย นุ$งห$มเหมาะสมกับวัย รู�จักรักษาทรัพย� เม่ือแต$งงาน

แล�วรู�จักปรนนิบัติสามี อย$าข$มศักด์ิต$อสามี ซ่ือสัตย�ต$อสามี และรู�จักทําการเรือน สอนให�เจียมเนื้อเจียมตัวเม่ือไปบ�านท$าน รู�จักรักษาทรัพย�ท่ีสามีหามาได� รู�จักสั่งสอนตักเตือนผู�ใต�บังคับบัญชาเม่ือกระทําผิด มีอัธยาศัยดี ไม$พูดจาหยาบคาย ไม$เรียนไสยศาสตร� ไม$เท่ียวดูฟ�อนรําประโคมดนตรี

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๙๐

สรุป คุณค$าของสุภาษิตสอนชาย – หญิง ฉบับวัดพิกุลทอง ตําบลพิกุลทอง อําเภอท$าช�าง จังหวัดสิงห�บุรี

เป"นคําสั่งสอนชาย – หญิงต้ังแต$เด็กจนกระท่ังเป"นผู�ใหญ$ท้ังเรื่องการศึกษา การทําหน�าท่ีบุตรธิดาท่ีดี เป"นลูกศิษย�ท่ีดีของครูอาจารย� เม่ือโตข้ึนมีการงานท่ีดีแล�วรู�จักรักษาทรัพย� รักษาศีล หม่ันภาวนา ยึดม่ันในศาสนา รู�จักมารยาทในชุมชน มารยาทในการพูด การคบมิตร การประกอบอาชีพ รู�จักอ$อนน�อมถ$อมตน หากเป"นหญิงต�องรักนวลสงวนตัว มีมารยาทในการแต$งกาย เม่ือแต$งงานต�องซ่ือสัตย�ต$อสามี รู�จักทําการเรือน ไม$เรียนไสยศาสตร� เม่ือมีบุตรธิดาต�องรู�จักสั่งสอนบุตรธิดาให�เป"นคนดี สุภาษิตเรื่องนี้เป"นนิทานคําฉันท�และกาพย�ซ่ึงคัดลอกมาจากสุภาษิตพระร$วงซ่ึงไม$ปรากฏชื่อผู�แต$ง วัน เดือน ปt ท่ีแต$ง สันนิษฐานว$านักปราชญ�ท�องถ่ินเป"นผู�คัดลอกเพ่ือนําไปเผยแพร$ โดยท่ัวไปสุภาษิตจะพบว$าเป"นเรื่องสอนหญิงมากกว$าชายและแต$งเป"นลักษณะร$ายสุภาพ ดังนั้นสุภาษิตสอนชาย – หญิง ฉบับวัดพิกุลทองนี้แต$งเป"นฉันท�และกาพย�จึงมีคุณค$าทางวรรณคดีไทยซ่ึงนับวันจะหาได�ยากควรค$าแก$การสืบต$อและอนุรักษ�ไว�เป"นสมบัติของสังคมไทยสืบไป

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๙๑

บรรณานุกรม

กรมวิชาการ, สถาบันภาษาไทย. หนังสือชุดวรรณกรรมภาษิตและคําสอนประชุมสุภาษิตพระร-วง. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ�ครุสภาลาดพร�าว, ๒๕๔๒.

กําธร กิตติภูมิชัย. ข&อคิดสุภาษิตพระร-วง. พิมพ�ครั้งท่ี ๑๙. กรุงเทพฯ: ธนาคารกรุงเทพ จํากัด, ๒๕๑๘. คณะกรรมการคัดสรรและเผยแพร$วรรณกรรมของชาติ. ประชุมสุภาษิตพระร-วง. กรุงเทพฯ: กรมวิชาการ

กระทรวงศึกษาธิการ, ๒๕๔๒. ครรภครรลองร&อยกรองไทย. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๔๔. ชลดา เรืองรักษ�ลิขิต. อ-านสุภาษิตพระร-วง ฉบับวิเคราะห�และถอดความ. กรุงเทพฯ: โครงการเผยแพร$ผลงาน

วิชาการ คณะอักษรศาสตร� จุฬาลงกรณ�มหาวิทยาลัย, ๒๕๔๙. ฐะปะนีย� นาครทรรพ. “กาพย�.” สารานุกรมไทยสําหรับเยาวชนฯ เล-มท่ี ๑๗. กรุงเทพฯ: โครงการสารานุกรม

ไทยสําหรับเยาวชน โดยพระราชประสงค�ในพระบาทสมเด็จพระเจ�าอยู$หัว, ๒๕๓๖. ดํารงราชานุภาพ, สมเด็จกรมพระยา. ชีวิตและงานของสุนทรภู-. พิมพ�ครั้งท่ี ๑๕. กรุงเทพฯ: อมรการพิมพ�,

๒๕๔๓. ธนิต อยู$โพธิ์. สุภาษิตพระร-วง ฉบับพิมพ�เป�นท่ีระลึกในวันสถาปนากรมศิลปากร พ.ศ. ๒๕๐๕. กรุงเทพฯ:

กรมศิลปากร, ๒๕๐๕. ทิพย�สุดา นัยทรัพย�. วรรณกรรมคําสอน วัดบางสะพาน ตําบลวังทอง อําเภอวังทอง จังหวัดพิษณุโลก.

พิษณุโลก: ศูนย�วัฒนธรรมจังหวัดพิษณุโลก วิทยาลัยครูพิบูลสงคราม, ๒๕๒๙. นวพร คําเมือง. เปรียบเทียบท-วงทํานองการประพันธ�นิทานคํากลอนเรื่องกายนครกับสุภาษิตสอนหญิง.

สารนิพนธ�หลักสูตรปริญญาการศึกษามหาบัณฑิต สาขาวิชาภาษาไทย บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, ๒๕๔๘.

นิยะดา เหล$าสุนทร. "สุภาษิตพระร$วง: การศึกษาเชิงประวัติ." เอกสารประกอบการประชุมเชิงวิชาการเรื่อง วรรณกรรมเก่ียวกับโลกศาสตร�และสุภาษิตพระร-วง. กรุงเทพฯ: บัณฑิตวิทยาลัย ภาควิชาภาษาไทย จุฬาลงกรณ�มหาวิทยาลัย, ๒๕๒๗.

ประยอม ซองทอง. การแต-งคําประพันธ�. กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนาพานิชย�, ม.ป.ป. พิทยา ว$องกุล. สุภาษิตสอนหญิงฉบับใหม$ ผลงานของสุนทรภู$จริงหรือ?. การศึกษา. ๑๖ (๑) (ตุลาคม ๒๕๓๕),

หน�า ๒๒ – ๒๘. มงกุฎเกล�าเจ�าอยู$หัว, พระบาทสมเด็จพระ, ๒๔๒๓ – ๒๔๖๘. สุภาษิตพระร-วงคําโคลงและโครงสุภาษิต.

ธนบุรี: กรมศิลปากร, ๒๕๐๓. ลํายอง สําเร็จดี. วิเคราะห�ท-วงทํานองการประพันธ�ของสุนทรภู-เพ่ือสืบค&นผู&แต-งนิราศอิเหนาและสุภาษิต

สอนหญิง. วิทยานิพนธ�หลักสูตรปริญญาการศึกษามหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ พิษณุโลก, ๒๕๒๙.

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๙๒

วิทยา ผิวงาม. ร�อยกรองไทย. เข�าถึงเม่ือวันท่ี ๕ พฤษภาคม ๒๕๕๖. เข�าถึงได�จากเว็บไซต� http://www. baanjomyut.com/library_2/thai_poetry/03.html

สุจิตต� วงษ�เทศ. กาพย�ฉบัง ฉันทลักษณ�เขมร วรรณคดียุคต�นอยุธยา. มติชนสุดสัปดาห� ฉบับประจําวันศุกร�ท่ี (๒๐ เมษายน ๒๕๕๕).

สุภาพร มากแจ�ง. กวีนิพนธ�ไทย ๑ – ๒. กรุงเทพฯ: โอเดียนสโตร�, ๒๕๓๙. สุนทรภู$. สุภาษิตพระร-วงสุภาษิตสอนหญิง, ๒๓๒๙ – ๒๓๙๘. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๐๙. สุภาษิตพระร-วง. พระนคร: กรมศิลปากร, ๒๕๐๙. อภิลักษณ� เกษมผลกูล. วรรณคดีท&องถ่ินศึกษา ภาค ๑ วรรณคดีลายลักษณ�ภาคกลาง. นครปฐม: คณะศิลป

ศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๕๑.

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๙๓

สุภาษิตสอนชาย – หญิง ฉบับวัดพิกุลทอง ตําบลพิกุลทอง อําเภอท-าช&าง จังหวัดสิงห�บุรี

........ ........ มีมาแต$คนหนหลัง โครพจบสุดหยุดยั้ง ชั่วดีหนหลัง พลาดพลั้งอย$าได�มีภัย

๚ ๏ ๚ ประถมกอกาจบบริบูรณ�แต$เท$านี้แล ๚๛

® ข�าไหว�ท้ังพระธรรม อันเลิศล้ําอีกท้ังพระสงฆ� สรรเพชญอันปลดปลง จงสําเร็จท$านท้ังหลาย

® ท$านผูกเช�าไหว�ท้ังพระธรรม ทุกคํ่าเช�าผูกเหนือเกล�า นบนิ้วต$างดอกบัว ข�าขอถวายดังใจจง

® ท$านผูกเป"นคําฉันท� บทกลอนนั้นต�นแลปลาย คําพระผู�ฤๅสาย บัณฑูลไว�ในโลกีย�

® ท$านผูกเป"นคําสวด คํายิ่งยวดเนื้อคดี ท$านแต$งเป"นยานี ให�สวดได�ท้ังสี่คน

® แม�นผิดเพ้ียนตัวได� คิดจงได�อย$าฉหน ต้ังใจฟ9งนิทาน จงพ�นทุกขะจากสงสาร

® ฟ9งราณะทิด ตํารงจิตจงชื่นบาน ต้ังใจฟ9งนิทาน คําพระร$วงแต$งเป"นฉันท�

� ๒๘ ๛

® จึงพระเป"นเจ�า เล็งเห็นท่ัวท�าว ไตรโลกยท้ังสาม ท$านจึงแต$งไว� ให�เป"นเนื้อความ พระผู�โฉมงาม แต$งไว�โดยจง

๏ เม่ือน�อยนั้นหนา ให�เรียนวิชา อย$าได�ไหลหลง ต้ังใจจงหม่ัน เรียนธรรมพระองค� อย$าให�ไหลหลง เรียนทุกสิ่งอัน

๏ หนังสือไทยขอม อักษรมอญ เรียนทุกพรรณ ให�เร$งอุตส$าห� กลางคืนกลางวัน ม่ันคงสําคัญ เรียนทุกคัมภีร�

๏ ท$านสอนสิ่งใด ต้ังเนื้อต้ังใจ จําไว�ให�ดี เล$าสืบกันไป จําให�ถ�วนถ่ี ท$านสอนท้ังนี้ ฟ9งแล�วจําเอา

๏ ต$อใหญ$ข้ึนมา รูปทรงโสภา เนื้อหนังลําเภา จึงหาเงินทอง ตามใจแห$งเขา หาทรัพย�นั้นเล$า ต$อใหญ$ข้ึนมา

๏ อย$าลักทรัพย�ท$าน มีพระโองการ ทรงพระเมตตา

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๙๔

พระสั่งสอนไว� ท่ัวทุกภาษา คนในโลกา เร$งฟ9งโองการ ๏ ปรนนิบัติพ$อแม$ ท$านผู�เฒ$าแก$ เลี้ยงครูจารย�

ถ�าไปเรือนอ่ืน อย$าได�อยู$นาน ให�เร$งคิดอ$าน เถิงการเรือนตน ๏ อุตส$าห�คํ่าเช�า ใส$บาตรพระเจ�า เร$งสร�างกูศล

จะได�ยืนนาน ด�วยทานแห$งตน เร$งสร�างกูศล ไว�เผื่อวันตาย ๏ สวดมนต�ไหว�พระ เร$งทํากระบะ อย$าให�คลาดคล�าย

ให�ทําดังนี้ ท้ังหญิงท้ังชาย เม่ือหลับตาตาย จะได�ไปสวรรค� ๏ มีพระโองการ ตรัสสั่งสอนท$าน ทุกสิ่งทุกพรรณ

ถ�าว$าเข็นเรือ ทอดโกลนพลัน สอนทุกสิ่งพรรณ เราท$านท้ังหลาย ๏ อย$าโยนเตียงต่ัง ข้ึนนอนข้ึนนั่ง ของจักพลันตาย

ของกุศล ใจนั้นอย$าหมาย ท้ังสูอราบาย อย$ากินมัวเมา ๏ อย$าดูเยี่ยงถ�วย ครั้นแตกมอดม�วย สาธารณ�สูญเปล$า

ดูเยี่ยงสําริด แตกแล�วยังเอา ถ�วยแตกอับเฉา สูญเปล$าสาธารณ� ๏ เข�าปNาเข�าดง อย$าได�ลืมหลง ลืมพร�าลืมขวาน

พระพุทธีเจ�า ตรัสสอนทุกประการ ให�เร$งประมาณ อย$าได�ลืมตน ๏ อนึ่งเล$าไซร� อย$าเท่ียวเร$ไป คบคนม่ัวหม$น

ฆ$าเนื้อเบ่ือปลา ทําอกูศล อย$าได�เรียนมนต� ล$อลวงใจสาว ๏ อย$าทํากล�าแข็ง อวดเรี่ยวอวดแรง มีๆ ฉาวๆ

โฉงๆ เฉงๆ อย$าทําสําหาว สิ่งใดพลันห�าว พลันแตกวอดวาย ๏ ท$านให�ประหยัด น้ําใจตระกัด อย$านอกกฎหมาย

ถ�าจะจับจงม่ัน ถ�าจะค้ันจงตาย อย$าทําเป"นอาย แก$ครูสั่งสอน ๏ ท่ีทางดงกว�าง ท่ีปNาเสือปNาช�าง อย$าหลับอย$านอน

ระมัดระวัง ท�าวไทยสั่งสอน แก$ฝูงนีกร ท่ัวทุกประการ ๏ แขกไทยไปมา อย$าขัดอัชฌา ให�มาประมาณ

อย$าขึงอย$าโกรธ ใจชื่นใจบาน หมากพลูตระการ ตบแต$งโดยจง ๏ บิดามารดา มอดม�วยมรณา อย$าทําโอ�องค�

โกนหัวโกนเปล$า ด�วยใจจํานง คิดการจะปลง ศพพระมารดา ๏ คนโฉดคนเขลา คนโง$คนเง$า ไม$พิจารณา

ข�าสาวชาวแม$ คอยเลี้ยงรักษา คํ่าเช�านั่นหนา ท$านให�เอ็นดู ๏ นุ$งห$มท้ังหลาย สมรูปสมกาย อย$าให�อดสู

แก$แล�วมีสม จะห$มชมพู นักปราชญ�ท$านครู เยาะเย�ยไยไภย ๏ หิ่งห�อยเรืองอยู$ อย$าได�แลดู อย$าเปNาใส$ไฟ

แง$หินใส$แก�ว อย$าคิดไว�ใจ เผาศัตรูไซร� เร$งให�เร$งกลัว

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๙๕

๏ อนึ่งเล$าหนา จักไปจักมา คํ่ามืดซะมัว เทียวคนผิดชอบ ท$านรุมกันหัว ท$านให�ระวังตัว เดินในราตรี

๏ มีพระบัญญัติ ท$านให�ระมัด บ�านเมืองอันมี เม่ือตนเดินไป ในยามราตรี กระเวนท$านมี จะผูกคอไป

๏ เดินทางกลางคืน คนโหดคนหื่น ต�องโทษประไล ไม$ฟ9งคําท�าว ไม$เอาใจใส$ พระเจ�าว$าไว� แต$โบราณมา

๏ อนึ่งนั้นเล$า อย$าตีงูเจ�า ให�เป"นเหยื่อกา หมาร�ายไล$ข$ม อย$าข$มคอมา ฟ9งพระบัญชา ว$าไว�โดยจง

๏ ถ�าเดินไปพบ พอไปประสบ เจ�าไทยพระสงฆ� หลีกหนีหนทาง นบนอบตัวลง ไหว�ทางพระสงฆ� ลูกพระศาสดา

๏ อนึ่งเล$าไซร� ถ�าจักเท่ียวไป ในกลางคงคา ถ�าน้ําเชี่ยวนัก ประค่ินวินชา น้ําเชี่ยวนักหนา อย$าได�ขวางเรือ

๏ ถ�าเป"นผู�หญิง ต้ังแต$ความจริง อย$าได�ล้ําเหลือ ถ�านั่งฟ9งธรรม อย$าหน$ายอย$าเบ่ือ อย$าได�ล้ําเหลือ แก$สามีตน

๏ ถ�าลงอาบน้ํา อย$าเล$นโจนน้ํา เป"นสาละวน ให�มีกิริยา จึงจะว$าคน อย$าทําสาละวน เป"นคนสาธารณ�

๏ จะให�สิ่งใด ดูอัธยาศัย แต$พอประมาณ รักกันนั้นหนา อย$าทําสาละวน แต$พอประมาณ ค$อยสงวนจงดี

๏ ถ�าว$าค�าขาย อย$าคบมูลนาย อันม่ังอันมี คนตกเข็ญใจ ท$านไม$ใยดี คบเพ่ืออันมี แต$บังควรตัว

๏ ฝูงหญิงท้ังหลาย ได�ฟ9งนิยาย อย$าได�เมามัว ถ�าเข�าบ�านท$าน เจียมเนื้อเจียมตัว อย$าได�เมามัว ประค่ินวินชา

๏ ฝูงหญิงนี่เล$า สิ่งสินผัวเจ�า ป�ดไว�ตรึงตรา อย$าได�เป�ดไข ให�เป"นจุลา ผัวรักนักหนา ชายชังคอตาย

๏ การเป"นแม$เรือน ผิดชอบตักเตือน ข�าไทยท้ังหลาย กลมเกลียวด�วยกัน นวดหมอยา ท$านท�าวกล�ามา ปราศรัยยินดี

๏ หยาบช�าทารุญ ให�หม$นหมองศรี พญาทธียายี ท$านไม$นําพา .... .... ....

๏ อย$าดูถูกท$าน ว$าหมอสาธารณ� เจรจาหยาบช�า อยู$ดีทีไข ท$านไม$ระนําพา เพราะตนหยาบช�า เจรจากล�าแข็ง

๏ ข้ึนชื่อไม�อ$อน คอยหยุดคอยหย$อน แต$พอเต็งแรง ห$อนหักฤๅไฉน หมีใช�ไม�แข็ง แต$พอเต็มแรง ค$อยโน�มน�าวไป

๏ ฝูงคนท้ังหลาย เร$งฟ9งนิยาย จําไว�ใส$ใจ

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๙๖

ข�าวของเหลือตรา คอยปกงําไว� ถึงทีจะได� ไว�ใช�เม่ือแพง ๏ ให�เร$งประหยัด คําพระไตรลักษณ� ให�ไว�สําแดง

ถ�าผู�มักกิน อย$าของแพง ว$าไว�สําแดง แก$คนท้ังหลาย ๏ อย$าอวดอย$าอ�าง จะสู�ด�วยช�าง มิกลัวตัวตาย

ให�ผินแลดู ถึงรูปถึงกาย สู�ด�วยช�างพลาย ใครห$อนจักมี ๏ สู�เสียเงินทอง จะเอามากอง อย$าให�หมองศรี

สงวนศักด์ิไว� สําหรับผู�ดี อย$าให�หมองศรี สู�เสียเงินทอง ๏ อย$าเรียนตระวาด ปลุกผีดีศาจ ภูติพรายท้ังผอง

ใครทําดังนี้ ย$อมเศร�าศรีหมอง ปลุกผีกลางคลอง ย$อมเศร�าหมองศรี ๏ เม่ือยามเข�านอน ประนมยอกร ....

.... อย$าได�แพร$งพราย อุตส$าห�ขวนขวาย ทํามาหากิน ๏ สิ่งใดผัวรัก หุงข�าวต�มผัก เป"นประนีนทีน

ทําดังนี้แล สําหรับแผ$นดิน คํ่าเช�าอาจิณ ผัวรักจนตาย ๏ เกิดมาเป"นหญิง ให�รู�ทุกสิ่ง เร$งต้ังใจหมาย

เรียนทุกสิ่งอัน ท้ังซ้ือท้ังขาย ให�เร$งขวนขวาย ท่ีจะหาเงินทอง ๏ ถ�าว$าผัวด$า ก�มหน�าตํ่าตา อย$าแผดเสียงร�อง

ค$อยว$าค$อยกล$าว ถ�อยคําทํานอง อย$าหม$นอย$าหมอง ขัดข�องอัชฌา ๏ ดูฟ�อนดูรํา จําอวดมันทํา อย$าได�ปรารถนา

พระเจ�าว$าไว� ให�ฟ9งบัญชา ฝูงคนถ�วนหน�า ฟ9งแล�วจําเอา ๏ หนุ$มแลสาว อย$าทําสําหาว โมโหโง$เง$า

เร$งพิจารณา อย$าเชื่อถือเอา ฟ9งคําพระเจ�า จักได�ไปสวรรค� ๏ ถ�าช�างมาไล$ แล$นหนีจงไกล อย$าอยู$ท$ามัน

ช$างร�ายเหลือกล�า ถ�ามันไล$ทัน มีดดีผ$อนผัน มันแทงคนตาย ๏ ถ�าอยู$แห$งใด ทํารั้วเรือกไว� กันตัวอย$าคล�าย

เร$งคิดผ$อนผัน โดยดังท่ีหมาย อย$าทํามักง$าย เป"นคนมัวหม$น ๏ เกิดมาเป"นชาย เร$งคิดชี้หมาย อย$าได�ฉงน

ถ�าเรียนความรู� ให�ยิ่งกว$าคน จักได�เป"นผล ในโลกโลกีย� ๏ หมอ... .... ไหว�พระด�วยดี

ให�คิดถึงคุณ แห$งพระชินสี ภาวนาตาปt อันได�ข้ึนใจ ๏ อย$านอนหลับเปล$า ไหว�พระพุทธีเจ�า ตามพระวินัย

เม่ือหลับตาตาย จากโลกวิสัย จักพาตนไป สวรรค�วิมาน ๏ ผู�เป"นธิบดี ครูอันมีศรี คือพระอาจารย�

สั่งสอนลูกศิษย� ถ�วนทุกประการ ให�เขียนให�อ$าน จงทุกอักษร

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๙๗

๏ ลูกศิษย�ผู�ใด ต้ังเนื้อต้ังใจ มโนสาทร ผู�เป"นอาจารย� อุตส$าห�สั่งสอน พระธรรมบวร ไว�สืบศาสนา

๏ อนึ่งเล$าไซร� บทกลอนสอนไว� ในพระบัญชา ภายในไขออก ภายนอกนํามา มีพระบัญชา ว$าไว�โดยจง

๏ พระสมุทรใหญ$กว�าง อย$าอวดอย$าอ�าง อย$าคิดทะนง จะว$ายข�ามไป ด�วยใจประสงค� จงคิดปลดปลง ไว�แต$ในใจ

๏ บ$าวสาวเด็กหนุ$ม ปtกยังมีชุม อวดจักบินไป ครั้นบินมิรอด ท$านเย�ยไยไภย บทกลอนสอนไว� ให�พิจารณา

๏ ส$อเสียดเบียดท$าน ไม$คิดไม$อ$าน คนอับป9ญญา ครั้นเม่ือตนตาย จากโลกโลกา เพราะทําโทษา โทษมาถึงตัว

๏ อนึ่งเล$าหนา ในพระศาสนา ต้ังใจจํานง กวาดวัดผัดแผ$ว เร$งเอาใจปลง อย$าเป"นคนหลง อยู$ในเคหา

๏ อนึ่งเล$าไซร� ต้ังเนื้อต้ังใจ เข�าไปวัดวา ไถ$ถามนักปราชญ� ท$านผู�อุป9ชฌาย� สังสันทนา ถึงยกถึงธรรม

๏ สิ่งใดฉงน เม่ือจะวายชนม� มอดม�วยอาสัญ ถามพระอุป9ชฌาย� ท$านผู�รู�ธรรม จักได�ไปสวรรค� เร$งให�ทําตาม

๏ จะใคร$ไปสวรรค� ให�รู�ยกธรรม เร$งไถ$เร$งถาม อย$าเป"นคนหลง ทําใจวู$วาม อุตส$าห�ไถ$ถาม จึงจะได�ไปสวรรค�

๏ อย$าดูเยี่ยงคน ใจร�ายอกูศล อยู$ได�บุษบัน เกสรโรยหลง ต�องหัวทุกวัน ไม$รู�สําคัญ ว$ากลิ่นบัวบาน

๏ ส$วนว$าแมลงภู$ บินมาวะวู บัดเด๋ียวบ$นาน มาเอาเกสร ฟNอนดอกบัวบาน คนในสงสาร ดูเยี่ยงภุมรา

๏ อุปมานี้เล$า เหมือนคนโฉดเขลา ถ$อยอับป9ญญา อยู$ในดอกบัว ตัวไม$ปรารถนา แม�นเป"นภุมรา เอาทรัพย�เกสร

๏ แมลงภู$นั้นเล$า อุปมาตัวเขา คนป9ญญาหย$อน อยู$ไกลเท$าใกล� มาเอาเกสร ใจนั้นสาธร เอาทรัพย�บัวบาน

๏ คนด่ังนี้แล อาจารย�ท$านแก ย$อมรู�ทุกประการ คนดีคนร�าย ท$านทายประมาณ ท$านรู�ทุกประการ แต$หลังโพ�นมา

๏ อนึ่งเล$าไซร� ให�ดูเยี่ยงไก$ ใจไม$มาระสา เสียงลูกเสียงตัว ปกป�องกันมา ตานั้นค$อยคลา ปากนั้นหากิน

๏ ใจรู�ใจรอบ รู�เลี้ยงรู�ลอบ เป"นประนีนทีน กาฉกลูกไป คนไล$ตามบิน กูกให�ลูกกิน คํ่าเช�าเพรางาย

๏ อนึ่งเล$าไซร� อย$าดูเยี่ยงไก$ มะเมอมะหมาย

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๑๙๘

ตนไข$ไว�แล�ว กระตากเกียกกาย ฝูงคนท้ังหลาย เอาไข$ตนกิน ๏ ไก$นี้นะเจ�า อุปมาตัวเขา คนในแดนดิน

ท่ีมีสับปลับ รู�แต$จะหากิน ความรู�ไม$สิ้น เนื้อความท้ังหลาย ๏ อนึ่งเล$าหนา ให�ดูเยี่ยงกา มะเมอมะหมาย

เพ่ือนกันต�องโทษ มาสิ้นท้ังหลาย ชวนกันขวนขวาย ช$วยทุกข�เพ่ือนตน ๏ ฤๅหนึ่งเล$าหนา อย$าดูเยี่ยงกา ใจอกุศล

แต$ฉกแต$ลัก เหย�าเรือนฝูงคน ใจอกุศล มิได�เมตตา ๏ ลูกตนตนรัก ลูกท$านประจักษ� มิได�กรุณา

ฉีกกินท้ังเป"น ใจนั้นริษยา ในโลกา อย$าดูเยี่ยงมัน ๏ กานี้นะเจ�า อุปมาตัวเขา คนใจอาธรรม

จักได�สิ่งใด ย$อมเลือกย$อมสรรค� ซ่ึงแบ$งซ่ึงป9น มักมากโดยจง ๏ รักเเต$เพ่ือนกัน ครั้นต�องโทษทัณฑ� ต้ังใจจํานง

บินมามากมาย ด�วยใจประสงค� ชวนกันร$อนลง ช$วยทุกข�เพ่ือนตน ๏ ดีบ�างร�ายบ�าง ท$านจึงกล$าวอ�าง มีเป"นษาผล

ใจบาปหยาบคาย ใจร�ายอกุศล ดูราฝูงคน อย$าดูเยี่ยงกา ๏ รู�นั้นมีถ�วน ความรู�มีล�วน คนอับป9ญญา

อยู$ในโลกีย� ย$อมดังนี้หนา แม�นดูเยี่ยงกา เลือกเอาแต$ดี ๏ เยี่ยงนกยางเจ�า จับอยู$นั้นเล$า ริมฝ9�งนที

ค$อยกินค$อยอยู$ มารยาทอันดี หากินตามมี ท$านไม$นินทา ๏ จับอยู$จ�องมอง อยู$กับริมคลอง คอยมองดูปลา

ไม$บินเสริดสัง ดุจจะด่ังหนึ่งกา ค$อยมีกิริยา ไม$บินเสริดสัง ๏ คอยพิศดูปลา ไม$ได�ไม$ว$า ท้ังหลายไม$ชัง

ไม$เหมือนหนึ่งกา บินหาเสริดสัง ไม$เท่ียวเซซัง เหมือนนกท้ังหลาย ๏ อันนกท้ังเจ�า อุปมาตัวเขา คนรู�ธิบาย

ค$อยกินค$อยอยู$ ไม$รู�วุ$นวาย เอาแต$สบาย ตามไต$เลี้ยงตน ๏ หนูตัวหนึ่งหนา อยู$ไกลมรรคา ในปNาไพรสณฑ�

ข�าวเปลือกเต็มนา คอยรักษาตน มิใคร$จุลาจล ไว�ขายเม่ือแพง ๏ มีนกแขกเต�า ไปเท่ียวซ้ือข�าว บินไปด�วยแรง

จะไปซ้ือข�าว วันนั้นข�าวแพง บินไปด�วยแรง ถึงเขาบัดดล ๏ ..ถามไป ว$าเจ�าทรามวัย น�อยๆ นีฤๅมน

ข�ามาหาเจ�า มีความกังวล แม$ผู�นีฤๅมน น�อยๆ มีศรี ๏ หนูท$านว$า ใครนั่นเล$าหนา เป"นศรีสวัสดี

เชิญเจ�าเข�ามา เคหาแห$งพ่ี เจ�ามาวันนี้ ประสงค�สิ่งใด

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๑๙๙

๏ แขกเต�าร�องขาน ว$านางนงคราญ ทรงโฉมไฉไล ข�ามาหาเจ�า ซ้ือข�าวทรามวัย อันเจ�ากองไว� บัดนี้โดยจง

๏ หนูร�องท$านเล$า แก$นกแขกเต�า เจ�ามาประสงค� จะมาซ้ือข�าว ฤๅเจ�าโฉมยง ตามเจ�าประสงค� จะขายตามมี

๏ เม่ือนั้นนกยาง จะไปซ้ือบ�าง ว�างมาด�วยดี บินไปหาหนู เจ�าเขาอันมี ร$อนลงมาท่ี หนูอยู$โดยจง

๏ จึงร�องเข�าไป ถ�อยคํานั้นไซร� หยาบช�าทะนง ดูราหนูเฒ$า เรามาประสงค� ซ้ือข�าวโดยจง ตนขายตามมี

๏ เหวยหนูนางหางยาว กูมาถึงเหย�า เรือนตนวันนี้ จะมาชื้อข�าว ของตนด�วยดี หนวดตนอันมี แลเห็นรุ$มร$าม

๏ หนูนั้นร�องขาน ว$าใครสามานย� มาว$าลามปาม เจรจาหยาบคาย มิได�เกรงขาม มึงนี่พลุ$มชน ไปด�วยแรงพล$าม อย$ามาเรือนกู

๏ ข�าวกูหาไม$ นกยางจังไร กินกับท�องคู มึงนี่คําหยาบ อ�างตนอ�างกู มึงนี่พล$ามพลู เร$งไปอย$านาน

๏ ย$อมด่ังนี้แล อาจารย�ท$านแก ไว�ในสงสาร ให�เป"นธรรมเนียม รู�จักประมาณ ไว�ในสงสาร เร$งคิดถึงตัว

๏ อันนกแขกเต�า เชื้อวงศ�พงศ�เผ$า เหล$าดีมิชั่ว เจรจาหยาบช�า มิรักษาตัว คนดีมีชั่ว เขาเผ$าตระกูล

๏ เจรจามีศรี ท้ังหลายยินดี คนไม$อาดูร เจรจาไพเราะ ถ�อยคําไม$สูญ คนเผ$าตระกูล มีครูสั่งสอน

๏ ใจดีใจเกลี้ยง เจรจาเพราะเพรียง มโนสาธร เทพามนุษย� ท$านย$อมอวยพร ถ�อยคําสั่งสอน โอนอ$อนเจรจา

๏ อนึ่งเล$าไซร� เขาซ้ือข�าวก็ได� เป"นศรีโสภา เพราะด�วยสิ่งใด ได�เพราะวาจา กลมเกลี้ยงไปมา เป"นศรีแก$ตัว

๏ อันนกยางเจ�า เจรจาว$ากล$าว ไม$รู�เกรงกลัว ถ�อยคํายุ$งหยาบ นักปราชญ�ท$านหัว เพราะใจตนชั่ว ไม$มีครูสอน

๏ อนึ่งเล$าโสด ไม$เป"นประโยชน� ไม$สถาพร หญิงชายผู�ใด ไม$มีครูสอน ท้ังเทพนีกร ไม$เลี้ยงรักษา

๏ หยาบช�ากล�าแข็ง อวดเรี่ยวอวดแรง ใจจิตริษยา นกยางนี้แล ไม$มีป9ญญา โหดหื่นนักหนา ไม$มีใครปูน

๏ ซ้ือข�าวมิได� หนูด$าจังไร คนถ$อยตระกูล เจรจาไม$เพราะ จึงไม$คุ�มทุน เป"นคนตระกูล ถ$อยอับป9ญญา

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๐๐

๏ นิยายนี้แล อาจารย�ท$านแก ให�มีกิริยา แต$หลังโพ�นมา จําเอาใส$ใจ แล�วถ�อยรักษา ให�มีกิริยา ถ�อยคําอ$อนหวาน

๏ แต$น้ําใจเอง อย$าเอาเป"นครู คนอันธพาล เจรจาพาที ไม$มีประมาณ คนคิดคนอ$าน แต$น้ําใจเอง

๏ อย$าเอาเป"นครู นักปราชญ�ท$านรู� หัวเล$นเครงๆ สมรู�ร$วมคิด แต$คนนักเลง ฟ9งใจตนเอง ไม$มีครูสอน

๏ นิยายนี้แล จําไว�ให�แน$ เป"นสถาพร ผู�เฒ$ากล$าวมา ว$าไว�สั่งสอน ให�เป"นบทกลอน เป"นศรีสวัสดี ๛

® ยานี ๛

๏ หญิงชายอันเกิดมา ในโลกาย$อมมีศรี เร$งฟ9งเนื้อคดี ฟ9งจงถ่ีเร$งจําเอา

๏ ป9ญญาจงเว�นไว� คิดจงได�อย$าโฉดเขลา แม�นคบเพ่ือนฝูงเล$า เอาเป"นมิตรสหายตน

๏ ดูราท$านท้ังหลาย ท้ังหญิงชายอย$ามัวหม$น เร$งคิดรักษาตน จึงจะเทียมท$านท้ังหลาย

๏ คบเพ่ือนอันบัณฑิต รู�จักคิดอภิปราย คําครูท$านสังคาย วิฉายไว�ให�เป"นผล

๏ ครั้นคบด�วยคนพาล หมีการจักมัวหม$น ความร�ายมาถึงตน เพราะคนชั่วฉิบหายเอง

๏ นิทานดังนี้แล ท$านกล$าวแก$แต$ก$อนเพลง สุดแท�แต$ใจเอง หากจะมารักษาตัว

๏ หญิงใดหน�าแช$มช�อย สาวหนุ$มน�อยจะมีผัว เอานี่ทานนี่ใส$ตัว จึงจะพ�นอันตราย

๏ ชายใดอันหนุ$มน�อย หน�าแช$มช�อยคือเดือนฉาย กินเหล�าอันเมามาย ชายนี้แลเป"นบัดสี

๏ ชายใดไม$โฉดเขลา ไหว�พระเจ�าทุกราตรี จึงนับว$าชายดี อยู$ในโลกย�โลกา

๏ ชายใดอันคํานับ หมีสับปลับดีนักหนา รักษาภริยา บ$มีให�อนาทร

๏ หญิงใดจะมีผัว เอาใส$ตัวเป"นอาภรณ� พระร$วงท$านสั่งสอน แก$ฝูงสัตว�ท่ัวท้ังหลาย

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๐๑

๏ หญิงใดวาจาดี รู�จักท่ีอภิปราย รักษาผัวปริ่มตัวตาย หญิงนี้แลนับว$าดี

๏ หญิงใดรู�คิดอ$าน รู�การงานทุกถ�วนถ่ี มักรักษาแต$คนดี หญิงนี้แลมีสกุล

๏ หญิงใดรู�คํานับ รู�หอมหยับมิให�สูญ ไว�ทรัพย�นับเพ่ิมพูน หญิงนี้แลนับว$าดี

๏ พระร$วงท$านกล$าวมา เป"นคาถาแลบาลี สอนสัตว�ในโลกีย� ได�ฟ9งแลเร$งจําเอา

๏ หญิงใดอันร�ายหนัก แพ�สิ้นศักด์ิอันอับเฉา ฟ9งแล�วเร$งจําเอา หญิงนี้เล$าไม$ใช$หญิง

๏ หญิงใดใจเบ็ดเตล็ด เห็นเท็จแลจริงๆ ดังนี้มิใช$หญิง ชั่วทุกสิ่งทวาสาธารณ�

๏ หญิงใดใจวอดเวช เรียนยาแฝดอันพิษคาน จักทนในนรการ อย$าทําชั่วดังนี้หนา

๏ เกิดมาชาติใด เป"นบ�าใบบ$ไคลคลา ใครทําดังนี้นา อยู$แห$งใดย$อมหมองศรี

๏ หญิงใดใจมักมาก ใจออกหากตัวสามี หญิงนั้นใจคีนี อยู$เรือนใครบ$เป"นการ

๏ หญิงใดรอบคอบ ย$อมประกอบคําอ$อนหวาน หญิงใดบ$ปูนปาน หญิงนี้แลเป"นมงคล

๏ หญิงใดอันรู�เลี้ยง กล$าวคําเกลี้ยงแก$ผัวตน หญิงนี้เป"นมงคล ยิ่งกว$าหญิงในแดนไตร

๏ หญิงใดไม$รู�อาย แก$ผู�ชายอันเดินไป เปลื้องผ�าเป�ดนมไว� แกล�งให�ชายแลเห็นนม

๏ หญิงใดเดินนาดกราย แลเห็นชายทําให�สม เปลื้องผ�าแกล�งเป�ดนม หญิงนี้แลใจอาธรรม

๏ หญิงใดไม$แต$งแง$ เม่ือพ$อแม$ถึงแก$กรรม หญิงใดใจรู�ธรรม รู�จักกิจพระวินัย

๏ เม่ือนั้นเป"นทุกข� ไม$สนุกแต$เศร�าใจ สบายเท$าใด ใจใครจะพาที

๏ หญิงใดตัวเป"นข�า ใจนั้นหนาเป"นผู�ดี หญิงนั้นใจมีศรี อยู$เรือนใครเป"นมงคล

๏ ส$วนตัวนั้นเป"นข�า เร$งอุตส$าห�สร�างกุศล

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๐๒

หญิงเป"นมงคล ท$านนับว$าหญิงดี ๏ หญิงใดอันผัวรัก อย$าข$มศักด์ิต$อสามี

จึงเป"นศรีอยู$แก$ตัว ๏ ผัวตนรักตนชอบ อย$าได�ลอบลับหลังผัว

ระริกแลเล$นหัว เห็นรักผัวทําไว�ใจ ๏ สิ่งใดอันผัวหับ ของท่ีลับอย$าเป�ดไข

รู�แล�วไว�ใจใน ครั้นนานไปจะหมองศรี ๏ ขาดแล�วจะต$อเข�า คําผู�เฒ$าว$ามิดี

นานไปจะหมองศรี จงภักดีอย$าหึงษา ๏ เม่ือยามจะเข�านอน ป9ดฟูกหมอนอย$าได�คลา

คํ่าเช�าเร$งรักษา อย$าสงกาแก$ข�าไทย ๛

๛ สุรางคนางค� ๛ ๏ ข�อเรียนเขียนผูก คําแม$สอนลูก เม่ือแรกเป"นสาว

เป"นกลอนสอนสู ให�รู�เรื่องราว อันมีลูกสาว สืบๆ กันไป ๏ ใครอย$ากินแหนง ว$าเราแกล�งแต$ง เยาะเยยไยไภย

แต$งตามโวหาร โบราณคําไทย แต$พอจําได� ไว�เป"นเรื่องราว ๏ ธรรมเนียมมารดา เลี้ยงบุตรีมา เห็นว$าเป"นสาว

คํ่าเช�าเข�านอน สั่งสอนทุกคราว จักให�ลูกสาว รู�หลักเทียมคน ๏ คอยเล$นคอยหัว คอยเสง่ียมเจียมตัว อย$าทําสาละวน

แขกไทยไปมา ลุกนั่งชอบกล อุตส$าห�ขวายขวน ระวังฟ9งเสียง ๏ อย$าชิงพูดจา นั่งกลางขวางหน�า อย$าเข�านั่งเคียง

เร�นอยู$แต$ลับ คอยตรับฟ9งเสียง อย$าล�อต$อเถียง พ่ีน�องข�าไทย ๏ อย$าหัวเสียงดัง ลูกน�อยร�อยชั่ง แม$สอนจําไว�

อย$าเล$นมีฉาว ผิดอย$างสาวไป ดูเอาใจใส$ การงานแห$งตน ๏ ฟ9งคําแม$ว$า หญิงอย$างนี้หนา อย$าดูเยี่ยงมัน

อับอายขายหน�า พ่ีน�องเผ$าพันธุ� ใจร�ายฉกรรจ� สอนไม$ต�องหู ๏ แต$งแง$กรุยกราย นุ$งหลายห$มลาย หวังจะให�ชายดู

แสนงอนค�อนแต$ง ผัดแป�งแกล�งอู� อีร�ายนอกครู เดินกรายชายไป ๏ ครั้นพบสบตา สยายเกสา เปลื้องผ�าห$มไหม

ยิ้มแย�มแถมเยาะ ว$าเหมาะแก$ใจ ไม$กล�าเกรงใคร พวกเผ$าเหล$าตน ๏ หน�าตาเผอเรอ ไม$ขวยไม$เขอ คฤๅดังหุ$นยนตร�

ผินพักตร�ควักค�อน ตามงอนแห$งตน ไม$กล�าเร$งคน จะเยยไยไภย

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๐๓

๏ รู�ว$ามีงาน ไม$เกียจไม$คร�าน ถึงไหนก็ไป นุ$งห$มไม$เศร�า ยิ้มเช�าเข�าไป แต$เช�าคลาไคล ครั้นคํ่ามาเรือน

๏ ตระกูลคนดี หม่ันหมักภักดี ไม$มีท่ีเตือน รีบรอมหอมหยับ สินทรัพย�กับเรือน ไม$มีท่ีเติม พลั้งพลาดขาดไป

๏ ซ้ือขายจ$ายการ นับๆ อ$านๆ คิดเฟ��องคิดไพ เบ้ียหนึ่งสองเบ้ีย มิให�เสียไป ต�นทุนกําไร คิดไว�ทุกคราว

๏ ปกงําสามสี เก็บไว�ทุกท่ี หมีให�มีฉาว อย$างนี้ดีแล เนื้อแท�ว$าสาว จําคําตามราว อย$างสาวท่ีดี

๏ รักตัวดูอย$าง ทองคําสําอาง อย$าให�เสียที แม$เลี้ยงเจ�ามา ยากแค�นแสนที อย$าให�เสียที เหนื่อยพักปลักกาย

๏ แม$เลี้ยงเจ�ามา พิทักษ�รักษา บ$ได�คลาดคลา เพราะทองอุไร จะให�สืบสาย เหมือนหญิง ท่ีมีตระกูล

๏ ลูกน�อยกลอยใจ ช$วยประสมเก็บไว� จะได�อุดหนุน ตามมีตามได� จะให�เป"นทุน สุดแท�แต$บุญ ลูกรักชักมา

๏ เคยคู$อยู$ครอง จักให�เป"นสอง สมสนิทเสน$หา แม$หวังฝ9งปลูก รักลูกนักหนา ถ�าว$าชั่วช�า ไม$มาปรานี

๏ ถ�าออกนอกใจ เงินทองไม$ให� ทําโพยโบยตี ตบต$อยย$อยยับ แล�วจักขับหนี เร$งคิดจงดี นางทองอูไร

๏ ข�าไทยไร$นา โคกระบือช�างม�า เงินทองข�าไทย ปองปลูกลูกเต�า ขวัญข�าวกลอยใจ ทํามาหาได� จักเพ่ิมเติมลง

๏ บุญเราสร�างมา เกิดพบศาสนา แห$งพระพุทธองค� ได�ฟ9งพระเจ�า อย$าได�ไหลหลง ฟ9งธรรมพระองค� มโนสาธร

๏ ฟ9งธรรมพระเจ�า อย$าได�ซบเซา โง$เง$าหาวนอน ต้ังสติจงม่ัน ผูกพันคําสอน อย$าจําบทกลอน จําแต$เรื่องราว

๏ ตัวแม$แกล�งหาว เห็นหน�าเจ�า ร�อยชั่งยังสาว ฟ9งคําจําไว� แต$ตามเรื่องราว ตัวเจ�ายังสาว จะปลูกตัวไป

๏ ฟ9งราทูนหัว ลางคนคนชั่ว ไม$เอาหูใส$ พ$อแม$ด$าสอน ไม$อ$อนน้ําใจ ทําอิดอัดให� ลูกยายชายหนี

๏ ฉบัง ๏

๏ แม$สอนท้ังนี้ด�วยดี จงเจ�ามามิ ละลายอย$าได�นอนใจ

๏ แม�นว$าเกียจคร�านการได� อย$าตามน้ําใจ

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๐๔

สิ่งใดอย$าได�โลเล ๏ เฝ�าคอยพลอยพดอย$าให� พลอดพลําลําเล

โว�เว�จะเกิดกุลี ๏ หยุดยั้งชังใจจงดี หนักหน$วงถ$วงที

ท้ังนี้เร$งคิดถึงตัว ๏ ผูกรักชักชู�สู$ผัว จังไรใช$ชั่ว

เสียตัวเขาหัวไยไภย ๏ ประกอบชอบกลคนใด สู$ขอพอใจ

ยกให�จึงเป"นทองท่ี ๏ นินทาว$าร�ายบ$อมี ตามเรื่องโลกีย�

อันมีสืบกันมา ๏ ถ�าคู$เคยครองสองรา เป"นตัวเป"นผัว

ปกป�องครอบครองกันไป ๏ นับว$าสามีเป"นใหญ$ พ$อแม$ยกให�

สิ่งใดอย$าได�ดูแคลน ๏ ซ่ือต$อจึงได�เป"นแก$น ผูกพันม่ันแม$น

อยู$สุขสําราญบานใจ ๏ กระเหน็จเท็จต$อข�อใด อย$าอําพรางไว�

เล$าให�แต$ตามสัจจา ๏ บําเรอเชอภักด์ิรักษา ยากเย็นเห็นหน�า

เจ็บใจได�ฝากผีกัน ๏ ปรนนิบัติรักษาทุกวัน อย$าเคียดเดียดฉันท�

สิ่งนั้นจะเป"นมงคล ๏ นบนอบสามีจะเป"นผล ผิดชอบแห$งตน

ผิดท้ังมโนวาจา ๏ หญิงใดทําตามธรรมา ถ�าว$าปรารถนา

ชาติหน�าจะได�เป"นชาย ๏ ชาตินี้ถ�ายังมิตาย เกิดทรัพย�มากมาย

ท้ังหลายยําเยงเกรงกลัว ๏ ดูหม่ินถ่ินแคลนแก$ผัว เป"นใหญ$แก$ตัว

หญิงชั่วใจบาปหยาบช�า ๏ ม่ังมีเป"นดีครั้นชีวา สิ้นทรัพย�อัปรา

อาตมาไปตกอวิจี

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๐๕

๏ จมอยู$ได�แสนหม่ืนปt ครั้นพ�นอวีจี อัปรีย�ในโลกสงสาร

๏ ผูกกลอนสอนไว�ได�การ ถ�าคนใจพาล จะติจะฉินนินทา

๏ บาปกรรมซํ้าลงหนักหนา เพราะใจหยาบช�า นินทาในคําเราสอน

๏ รําพึงคํานึงดูก$อน จําได�ใจอ�อน จะเห็นซ่ึงโทษโทษา

๏ เราสร�างให�ทานสืบมา ได�บุญโอฬา เป"นวาสนาสืบไป

๏ เลี้ยงลูกปลูกต�นคนไป ผู�ดีเข็ญใจ จําไว�พอเป"นเรื่องราว

๏ สํานวนควรการท$านกล$าว ไว�เป"นเรื่องราว ผูกไว�ให�เป"นคําสอน

๏ มิได�ก$อสร�างแต$ปางก$อน หญิงชายบวร อันเกิดในโลกโลกีย�

๏ รูปร$างก็หน�าบัดสี อาภัพอัปรีย� บ$ห$อนจะมิเทียมคน

๏ อุตส$าห�มาสร�างกูศล จงเร$งขวายขวน ทําบุญแผ$ผลสืบไป

๏ ชาติก$อนมิได�ทําไว� เกิดชาติใดๆ บ$ห$อนจะรู�ม่ังมี

๏ ผู�ใดท่ีใจอารี เชื่อถือบารมี จงเร$งจําศีลให�ทาน

๏ ครั้นตายไปเกิดในวิมาน สฤงคารบริวาร พูนเกิดอยู$ในเมืองสวรรค�

๏ จุติมาเกิดในครรภ� อันมีตระกูลม่ังมี ……

๏ รูปร$างก็งามมีศรี มีป9ญญาดี เปรมปรีดิ์อยู$ในเมืองคน

๏ สิ่งใดไม$พักขวายขวน ด�วยเดชะผล กูศลเพ่ิมพูนมาเอง

๏ เป"นท่ีอาศัยยําเกรง เพราะด�วยตัวเอง

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๐๖

กูศลปางเพลงสร�างมา ๏ ชาตินี้บุญตัวนักหนา พบพระศาสดา

เพราะบุญสร�างมาม่ันหมาย ๏ ๒๘ ๛

๏ จักเปรียบเทียบเทียม เร$งดูธรรมเนียม เพ่ือนฝูงท้ังหลาย ใหญ$เพียงนี้แล�ว สูเร$งขวนขวาย อย$าได�อับอาย เพ่ือนบ�านแห$งตน

๏ สูฟ9งเราว$า น้ําใจปรารถนา ซ่ึงอันเป"นผล พ$อแม$อย$าเสีย พ่ีน�องเผ$าตน เร$งแสวงหาผล อันเป"นแก$นสาร

๏ สูใช$คนถ$อย เงินทองหักน�อย เผ$านามพิสดาร ชาติเชื้อพญารีย ผู�ดีโบราณ ใช$เผ$าสามานย� ชาติเชื้อแดเขลา

๏ พญารียสีสถาน พญารียจ$ายการ พญารียแอบเอา พญารียคีครึ่ง พึงเสียลําเนา พญารียเรืองเฒ$า ปูNย$าตายาย

๏ เรื่องราวลูโสด ใช$เหล$าคนโหด รู�หลักมากมาย ย$อมเชื้อพญารีย มีทรัพย�มากมาย ปูNย$าตายาย หน$อเนื้อพญารีย

๏ ตัวสูเกิดมา ในวงศ�พงษา ย$อมล�วนคนดี เหล$าก$อพ$อแม$ เนื้อแท�พญารีย รู�หลักมากมี แต$ดั่งเดิมมา

๏ ปูNตาสูโสด ใช$เหล$าคนโหด ย$อมมีป9ญญา รู�ขีดรู�เขียน ชําเนียรเลขผา ฉลาดในวาจา สํานวนควรการ

๏ ฝNายปูNฝNายตา แต$เก$าก$อนมา ย$อมคนกล�าหาญ เป"นเนื้อพญารีย ลุกนั่งในสถาน รู�หลักชํานาญ เชื้อสายของตน

๏ เขาย$อมคนดี รู�หลักม่ังมี แทบถ�วนทุกคน เขาใช$คนโหด โฉดเขลาเหมือนตน อย$าทําจุลาจล เสียวงศ�พงษา

๏ ถ�าสูคิดดี รู�หลักศักด์ิศรี ให�มีวิชา แม�นทรัพย�สิ่งสิน จะทรามลงมา ครั้นมีวิชา จักเพ่ิมเติมลง

๏ สูจงเร$งคดี รําพึงในจิต เร$งคิดขวายขวน เร$งขีดเขียนอ$าน อย$าคร�านการตน จึงนับว$าคน เนื้อแท�ผู�ดี

๏ ถ�าสูเกียจคร�าน ความคิดความอ$าน สิ่งใดบ$มี แม�นพวกพ�องสู ม่ังมีเป"นดี ใช$สูจะมี สิ่งสินเทียมทัน

๏ แม�นมีเงินทอง ข�าไทยเนืองนอง พ$อแม$แบ$งป9น ให�ไว�เท$าใด จะสาบสูญพลัน เพราะตัวสูนั้น บ$รู�วิชา

๏ ประการหนึ่งโสด ชื่อว$าคนโหด โฉดเขลาป9ญญา แม�นพ$อแม$ให� สิ่งสินเหลือตรา บ$ห$อนรักษา ไว�ได�ยืนยง

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๐๗

๏ แม�ถ$อยป9ญญา มีความเพียรกล�า ทรัพย�นั้นจะคง เดชะความเพียร จักเพ่ิมเติมลง ทําได�ไว�คง เพราะความเพียรตน

๏ รูปงามยิ่งนัก เชื้อชาติสูงศักด์ิ ล้ํากว$าฝูงคน แม�นมีสมบัติดี ยวดยิ่งสากล บ$รู�เทียมคน อับอายบัดสี

๏ เหมือนดอกไม�แดง งามดีสีแสง กลิ่นอายบ$มี โดยตาคนเห็น ดูจะกลิ่นจักดี ท่ีแท�บ$ดี กลิ่นอายอันใด

๏ แม�นรู�บ$มิทัน ถ$อยท้ังพงษ�นาม โขลดเขลาเข็ญใจ แม�นเผ$ากระยาจก ตกร�ายเท$าใด มีความรู�ใช� ย$อมได�มีเอง

๏ แม�นความรู�มี ชูรูปชูศรี เป"นท่ียําเกรง เงินทองของแก�ว เกิดด�วยบุญเอง คนหากยําแยง เพราะความรู�มี

๏ ความรู�นี้โสด แม�นใครใจโหด ไม$ถามถ�วนถ่ี แต$นั่งนอนอยู$ ความรู�บ$มี แม�นป9ญญาดี ดีแต$ป9ญญา

๏ เม่ือใดใจรักษ� ความรู�ความหลัก เร$งขวนขวายหา อ$านเขียนเรียนรู� แต$ผู�เมธา ความเพียรเป"นหน�า ความรู�จึงมี

๏ แม�นถึงเล$าเรียน ผิถอยความเพียร ไม$ถามถ�วนถ่ี เรียนแต$สะเพร$า รู�เล$าไม$ดี ความเพียรบ$มี รู�นั้นถ$อยทราม

๏ เม่ือใดผูกพัน จิตใฝNใจฝ9น ดําริตริความ ท่ีใดบ$แจ�ง ขัดข�อไถ$ถาม ได�ต�นปลายความ จึงรู�หลักแหลม

๏ เกิดมาเป"นคน สิ่งใดเป"นผล จงเร$งสอดแนม เรียนรู�จงแจ�ง อย$ารู�พลอมแพลม รู�ฤซ$อนแกม จึงนับว$าดี

๏ รู�ใดจงถนัด รู�จงสันทัด เต็มภูมิอันมี สิ่งใดแม�นรู� มากแล�วก็ดี ความคร�านอย$ามี ชําให�ชํานาญ

๏ แม�นรู�เท$ารู� อย$าได�นิ่งอยู$ เร$งดูถมถาน มากแล�วก็ดี ทําสิ่งใดๆ จงให�วิถาน เรื่องราวบูราณ อย$าได�หลีกหนี

® ฉบัง ๛

๏ เราสอนท้ังนี้ด�วยดี จงสูเร$งมี ละอายอย$าได�นอนใจ

๏ แม�นเกียจคร�านการใด สูอย$านอนใจ แลสูจงเร$งธรรมมาร

๏ ฟ9งคําเราผู�อาจารย� เร$งขวนขวายการ แลสูจะคุ�มครองตน

๏ ป9ญญาสูน�อยทรพล สูไม$เจียมตน

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๐๘

แลสูจะได�ความอาย ๏ พ่ีน�องพวกพ�องหญิงชาย เขาจะดูคลาย

แลเขาบ$ได�เกรงตน ๏ เพราะนําใจทุรพล รู�ไม$ ..

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๐๙

ภาคผนวก

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๑๐

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๑๑

โครงการ “สยามปกรณ�” เพ่ือศึกษา สํารวจ ปริวรรต และจัดพิมพ�วรรณกรรมท&องถ่ินภาคกลาง

�. ช่ือโครงการ โครงการ “สยามปกรณ�” เพ่ือศึกษา สํารวจ ปริวรรตและจัดพิมพ�วรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง

�. หน-วยงานท่ีรับผิดชอบโครงการ ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล

�. ผู&รับผิดชอบโครงการ อาจารย� ดร.อภิลักษณ� เกษมผลกูล สอดคล&องกับภารกิจและยุทธศาสตร�ของคณะศิลปศาสตร�และรองรับยุทธศาสตร�ของมหาวิทยาลัยมหิดล

ภารกิจของคณะศิลปศาสตร� ยุทธศาสตร�ของคณะศิลปศาสตร� � ด�านการบริหารจัดการ � ให�สาธารณชนมีความเชื่อม่ันในสถาบันฯ

� ด�านการจัดการเรียนการสอน � พัฒนาให�เกิดสมรรถนะท่ีหลากหลายในการทํางาน

� ด�านการวิจัย � พัฒนาหลักสูตรให�ทันสมัย

� ด�านการบริการวิชาการ � สร�างสรรค�สังคมสุขภาวะและทํานุบํารุงศิลปวัฒนธรรม

� ด�านการทํานุบํารุงศิลปวัฒนธรรม เพ่ือการพัฒนาอย$างยั่งยืน

รองรับยุทธศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล

� สร�างความเป"นเลิศในงานวิจัย

� สร�างองค�กรแห$งการเรียนรู�และความเป"นเลิศทางวิชาการ

� สร�างความเป"นเลิศในการบริการสุขภาพและบริการวิชาการ

� สร�างความเป"นสากล

รองรับวัฒนธรรมองค�กร (Core Values) ของมหาวิทยาลัยหรือไม-

� รองรับ

� ไม$รองรับ

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๑๒

�. หลักการและเหตุผล วรรณกรรมท�องถ่ินถือว$ามีความสําคัญอย$างยิ่ งต$อการศึกษาศาสตร�ต$างๆ ท้ังภาษาศาสตร� ประวัติศาสตร� สังคมศาสตร� และมนุษยศาสตร� โดยเฉพาะอย$างยิ่งต$อการศึกษาองค�ความรู�ของท�องถ่ินต$างๆ ท้ังวิถีชีวิต ความคิด ความเชื่อ ถ$ายทอดผ$านตัวอักษรท่ีถ$ายทอดเรื่องราวในวรรณกรรมท�องถ่ิน

วรรณกรรมท�องถ่ินจึงนับได�ว$ามีความสําคัญยิ่ง ต$อการค�นคว�า ศึกษา และวิจัยด�านไทยศึกษา ใน

ป9จจุบันผู�ศึกษา ค�นคว�า และอนุรักษ�วรรณกรรมท�องถ่ินนั้นยังถือได�ว$ามีจํานวนไม$มาก ประกอบกับยังมี

วรรณกรรมท�องถ่ินอีกเป"นจํานวนมากท่ียังไม$มีผู�ศึกษา ค�นคว�า หรือได�รับการตีพิมพ�เผยแพร$ ดังนั้นโครงการ

“สยามปกรณ�” เพ่ือศึกษา สํารวจ และปริวรรตวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง โดยศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะ

ศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล นี้ จึงถือเป"นประโยชน�อย$างยิ่งต$อการค�นคว�า ศึกษา วิจัยด�านไทยศึกษา ท้ังยัง

เป"นการช$วยอนุรักษ�และเผยแพร$วรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลางอีกทางหนึ่งด�วย

ท่ีผ$านมาศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� ได�มีโอกาสทํางานร$วมกับชุมชนต$างๆ ในท�องถ่ินภาคกลาง โดยเฉพาะอย$างยิ่งในด�านภาษาและวัฒนธรรม อาทิ โครงการท่ีเก่ียวข�องกับศาลายาศึกษา ซ่ึงมุ$งเน�นการศึกษา และเก็บข�อมูลเก่ียวกับท�องถ่ินตําบลศาลายา อําเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม และการดําเนินการสํารวจ อนุรักษ� และศึกษาเอกสารโบราณของวัดต$างๆ เป"นต�น ระหว$างการดําเนินงานเหล$านี้พบว$ายังมีวรรณกรรมท�องถ่ินหลายเรื่องท่ียังไม$ได�รับการศึกษา และตีพิมพ�เผยแพร$ ซ่ึงข�อมูลยังคงอยู$ในรูปแบบเอกสารโบราณ เช$น ใบลาน สมุดข$อย เป"นต�น

ในโอกาสท่ีคณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดลได�จัดต้ังศูนย�สยามทรรศน�ศึกษาข้ึน โดยมีวัตถุประสงค�สําคัญ เพ่ือส$งเสริมและเผยแพร$องค�ความรู�ในศาสตร�ต$างๆ ท่ีเก่ียวข�องกับไทยศึกษา รวมท้ังผลิตงานวิจัยและโครงการด�านไทยศึกษาท่ีเป"นท่ียอมรับท้ังในระดับชาติ และนานาชาติ เพ่ือตอบสนองความต�องการของสังคม ซ่ึงนําไปสู$แนวทางการดําเนินงานของศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา ประการหนึ่งซ่ีงรองรับวัตถุประสงค�ดังกล$าว คือ การปริวรรตเอกสารโบราณ จัดพิมพ� และเผยแพร$เอกสารงานวิจัย ตํารา และผลงานต$างๆ ด�านไทยศึกษา โดยเฉพาะวรรณกรรมท่ียังไม$เคยได�รับการตีพิมพ�มาก$อน นอกจากนี้วัตถุประสงค�ของศูนย�สยามทรรศน�ศึกษาดังกล$าวยังได�สอดคล�องกับพันธกิจท่ีสําคัญอย$างหนึ่งของคณะศิลปศาสตร� ท่ีเน�นบทบาทในการบริการวิชาการด�านศิลปศาสตร�ท่ีสอดคล�องกับความต�องการของชุมชนและสังคม ตลอดจนการทะนุบํารุงศิลปวัฒนธรรม ศาสนา และส$งเสริมภูมิป9ญญาไทยด�วย

ด�วยเหตุนี้ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล จึงได�จัดโครงการสํารวจและปริวรรตวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง เพ่ืออนุรักษ�และเผยแพร$องค�ความรู�เก่ียวกับวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง และสร�างเครือข$ายทางวัฒนธรรมซ่ึงประกอบไปด�วยนักวิชาการ นักศึกษา ในมหาวิทยาลัยกับปราชญ�ชาวบ�าน ตลอดจนเป"นแนวทางในการส$งเสริมให�ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษาเป"นศูนย�กลางของฐานข�อมูลวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลางท้ังในระดับภูมิภาคและระดับชาติ ซ่ึงโครงการสํารวจและปริวรรตวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลางนี้

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๑๓

นับว$าเป"นกิจกรรมท่ีเป"นรูปธรรมกิจกรรมหนึ่งท่ีจะสะท�อนให�เห็นถึงวัตถุประสงค�ของศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา และพันธกิจของคณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล

�. วัตถุประสงค�ของโครงการ �. เพ่ือปริวรรต และเรียบเรียง พร�อมท้ังวิเคราะห�เอกสารโบราณ หรือเอกสารท�องถ่ินท่ีเก่ียวกับ

วรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง �. เพ่ือเก็บรวบรวมข�อมูลและจัดทําฐานข�อมูลงานวิจัยท่ีเก่ียวกับวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง �. เพ่ือเผยแพร$และพัฒนาองค�ความรู�ท่ีเก่ียวกับวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง �. เพ่ือแลกเปลี่ยนความรู� ทัศนคติในเชิงมนุษยศาสตร�ระหว$างนักวิชาการ นักศึกษา ในมหาวิทยาลัยกับ

ปราชญ�ชาวบ�าน หรือชุมชนท�องถ่ิน �. ระยะเวลาการปฏิบัติงาน

กันยายน ๒๕๕๕ – ธันวาคม ๒๕๕๕

�. จํานวนผู&เข&าร-วมโครงการ คณาจารย�และเจ�าหน�าท่ี ๕ คน วิทยากรและผู�ดําเนินการเสวนา ๕ คน นักวิชาการและผู�สนใจท่ัวไป ๙๐ คน

. สถานท่ีปฏิบัติงาน คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล และเขตพ้ืนท่ีภาคกลางท่ีเก็บรักษาวรรณกรรมท�องถ่ิน

. ลักษณะการปฏิบัติงาน �. สํารวจเส�นทางการเดินทาง และพ้ืนท่ีต$างๆ ในภาคกลาง ท่ีเหมาะสมแก$การลงพ้ืนท่ีเก็บข�อมูล �. สํารวจเอกสาร และรวบรวมรายชื่อหนังสือ งานวิจัย และตํารา ต$างๆ ท่ีเก่ียวข�อง เพ่ือจัดทําเป"นบัญชี

รายชื่อหนังสือ �. สํารวจและเก็บข�อมูลวรรณกรรมท�องถ่ินในพ้ืนท่ีต$างๆ ของภาคกลาง ท่ีได�คัดเลือกไว� �. ปริวรรตวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลางท่ีได�จากการลงพ้ืนท่ีเก็บข�อมูล �. นําข�อมูลท่ีได�จากการปริวรรตมาเรียบเรียง และวิเคราะห� พร�อมท้ังจัดพิมพ�เผยแพร$เป"นเอกสารวิชาการ �. จัดการบรรยายหรือเสวนาทางวิชาการเพ่ือเผยแพร$ผลการดําเนินงานและองค�ความรู�ท่ีได�จากการวิจัย

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๑๔

��. งบประมาณ งบประมาณสนับสนุนจากคณะศิลปศาสตร�

��. ผลท่ีคาดว-าจะได&รับ ๑. องค�ความรู�เก่ียวกับวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลางได�รับการอนุรักษ�และเผยแพร$ ๒. สามารถผลิตฐานข�อมูลงานวิจัยท่ีเก่ียวกับวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลางเพ่ือประโยชน�ในการศึกษา

ค�นคว�า และวิจัย ๓. สร�างเครือข$ายทางวัฒนธรรมซ่ึงประกอบไปด�วยนักวิชาการ นักศึกษา ในมหาวิทยาลัยกับนักวิชาการ

ต$างมหาวิทยาลัยและปราชญ�ชาวบ�าน ๔. สามารถนําไปใช�ในการขยายผลเพ่ือส$งเสริมให�ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษาเป"นศูนย�กลางของฐานข�อมูล

วรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลางท้ังในระดับภูมิภาคและระดับชาติ

๑๒. ดัชนีช้ีวัดความสําเร็จของโครงการ (KPI)

๑. จํานวนวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลางท่ีได�รับปริวรรตและเผยแพร$ ไม$น�อยกว$า ๕ เรื่อง ๒. จัดทําบัญชีรายชื่อของวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลางท่ีสํารวจพบได� ๑ เล$ม

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๑๕

คําส่ัง คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล ท่ี ๓๑๓ / ๒๕๕๕

เรื่อง แต-งตั้งคณะกรรมการจัดโครงการสยามปกรณ�: เพ่ือการศึกษา สํารวจ ปริวรรต และจัดพิมพ�วรรณกรรมท&องถ่ินภาคกลาง ครั้งท่ี ๒

--------------------------------- เพ่ืออนุรักษ�และเผยแพร$องค�ความรู�เก่ียวกับวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง และสร�างเครือข$ายทาง

วัฒนธรรมซ่ึงประกอบไปด�วยนักวิชาการ นักศึกษา ในมหาวิทยาลัยกับปราชญ�ชาวบ�าน รวมท้ังสะท�อนให�เห็นถึงบทบาทของคณะศิลปศาสตร�ในการอนุรักษ�วรรณกรรมพ้ืนบ�าน ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา จึงได�จัดโครงการสยามปกรณ�: เพ่ือการศึกษา สํารวจ ปริวรรต และจัดพิมพ�วรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง ครั้งท่ี ๒ ข้ึน และเพ่ือให�การดําเนินงานเป"นไปด�วยความเรียบร�อยและมีประสิทธิภาพ จึงขอแต$งต้ังคณะกรรมการดําเนินงาน ดังมีรายนามต$อไปนี้

�. อาจารย� ดร.อภิลักษณ� เกษมผลกูล ประธานกรรมการ

�. อาจารย�อรวี บุนนาค กรรมการ

�. อาจารย�ศิธรา จุฑารัตน� กรรมการ

�. อาจารย�สุธาทิพย� เหมือนใจ กรรมการ

�. อาจารย�วศวรรษ สบายวัน กรรมการ

�. อาจารย�ยิ่งยศ กันจินะ กรรมการ

�. อาจารย�ฐิติภา คูประเสริฐ กรรมการ

�. อาจารย�วริศรา โกรทินธาคม กรรมการ

. นางสาวพัชรี ศรีเพ็ญแก�ว กรรมการ

�. นายดรณ� แก�วนัย กรรมการและเลขานุการ ท้ังนี้ ต้ังแต$บัดนี้เป"นต�นไป จนกว$าการดําเนินงานจะแล�วเสร็จ สั่ง ณ วันท่ี ๖ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๕

(รองศาสตราจารย�สมชื่น ฮอนซา จูเนียร�) รักษาการแทนรองคณบดีฝNายวิจัย วิชาการ และวิเทศสัมพันธ� คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๑๖

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๑๗

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา (Center of Thai Studies)

คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล

ศูนย�สยามทรรศน� ศึกษา ก$อต้ัง ข้ึนเ ม่ือเดือนธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๓ สังกัดคณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล เพ่ือเป"นองค�กรท่ีมุ$งศึกษาและค�นคว�าองค�ความรู�ในศาสตร�ต$างๆ ท่ีเก่ียวข�องกับสังคมไทย และเป"นศูนย�กลางข�อมูลด�านไทยศึกษาท้ังในระดับภูมิภาคและระดับชาติ ท้ังยังส$งเสริมการค�นคว�า วิจัย และสร�างเครือข$ายร$วมกับหน$วยงานต$างๆ ด�านไทยศึกษา รวมถึงเผยแพร$องค�ความรู�ทางด�านไทยศึกษา ผลิตงานวิจัยและโครงการด�านไทยศึกษาท่ีเป"นท่ียอมรับท้ังในระดับชาติและนานาชาติ เพ่ือตอบสนองความต�องการของสังคม ตลอดจนส$งเสริมและสนับสนุนให�นักวิชาการในศาสตร�แขนงต$างๆ ท้ังภายในและภายนอกมหาวิทยาลัยท่ีสนใจศึกษาเรื่องเก่ียวกับประเทศไทยได�ทํางานร$วมกันเพ่ือสร�างสรรค�และพัฒนาองค�ความรู�ด�านไทยศึกษาให�มีประสิทธิภาพมากยิ่งข้ึน

ป9จจุบันศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา มีโครงการและกิจกรรมต$างๆ เป"นจํานวนมาก โดยมีแผนการจัดทําฐานข�อมูลงานวิจัยด�านไทยศึกษา เพ่ือเป"นคลังความรู�ในการศึกษาวิจัยและสร�างความเข�าใจสถานการณ�ป9จจุบันของงานวิจัยและโครงการต$างๆ ด�านไทยศึกษา จัดบรรยายและสัมมนาวิชาการ ตลอดจนการประชุมวิชาการ เพ่ือเผยแพร$และแลกเปลี่ยนองค�ความรู�ด�านไทยศึกษาของนักวิชาการศาสตร�แขนงต$างๆ ท้ังในระดับชาติและนานาชาติ จัดอบรมเชิงปฏิบัติการเพ่ือฝ�กทักษะเก่ียวกับองค�ความรู�ในสังคมไทยในด�านต$างๆ แก$ผู�สนใจ อันจะนํามาสู$การสืบทอดและอนุรักษ�องค�ความรู�ของศาสตร�แขนงต$างๆ ในสังคมไทย เพ่ือกระตุ�นความสนใจแก$นักวิชาการให�เกิดการเรียนรู�และนํามาสู$การศึกษาวิจัยต$อไป นอกจากนี้ยังมีการปริวรรตเอกสารโบราณ จัดพิมพ� และเผยแพร$เอกสาร งานวิจัย ตํารา และผลงานต$างๆ ด�านไทยศึกษา เก็บรวบรวมข�อมูลองค�ความรู�ในศาสตร�แขนงต$างๆ ท่ีเก่ียวกับสังคมไทยท่ีอยู$ในภาวะวิกฤต โดยเฉพาะข�อมูลท่ียังไม$เคยได�รับการตีพิมพ�เผยแพร$มาก$อน ตลอดจนบริการให�คําปรึกษาเก่ียวกับองค�ความรู�เรื่องศาสตร�แขนงต$างๆ ในสังคมไทยแก$หน$วยงานต$างๆ ท้ังภาครัฐและภาคธุรกิจ ป9จจุบัน ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษาต้ังอยู$ท่ีห�อง ๒๐๓ ชั้น ๒ อาคารคณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล โทรศัพท� ๐ ๒๔๔๑ ๔๔๐๑ – ๔ ต$อ ๒๐๒ โทรสาร ๐ ๒๔๔๑ ๔๒๑๘ เป�ดให�บริการค�นคว�าคลังข�อมูลเพลงพ้ืนบ�านไทย คลังข�อมูลเอกสารโบราณ และคลังข�อมูลเอกสารท่ีเก่ียวข�องกับชุมชนศาลายาและจังหวัดนครปฐม ในวันและเวลาราชการ

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๑๘

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๑๙

รายนามคณะกรรมการบริหารศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล

๑. ศาสตราจารย� ดร. คุณหญิงสุริยา รัตนกุล (ประธานท่ีปรึกษา) ๒. อาจารย�วิกัลย� พงศ�พนิตานนท� (ท่ีปรึกษา) ๓. อาจารย� ดร.อภิลักษณ� เกษมผลกูล (ท่ีปรึกษา) ๔. อาจารย�ศิธรา จุฑารัตน� (ประธานศูนย�ฯ) ๕. อาจารย�อรวี บุนนาค (รองประธานศูนย�ฯ) ๖. อาจารย�วิภา งามฉันทกร (กรรมการ) ๗. อาจารย�ชนกพร พัวพัฒนกุล (กรรมการ) ๘. อาจารย�ฐิติภา คูประเสริฐ (กรรมการ) ๙. อาจารย�วศวรรษ สบายวัน (กรรมการ) ๑๐. อาจารย�ยิ่งยศ กันจินะ (กรรมการ) ๑๑. อาจารย� ดร.สุธาทิพย� เหมือนใจ (กรรมการ) ๑๒. อาจารย�วริศรา โกรทินธาคม (กรรมการและเลขานุการ) ๑๓. นายดรณ� แก�วนัย (กรรมการและผู�ช$วยเลขานุการ) ๑๔. นางสาวพัชรี ศรีเพ็ญแก�ว (กรรมการและผู�ช$วยเลขานุการ)

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๒๐

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๒๑

แนะนําเอกสารวิชาการของศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา

เอกสารวิชาการลําดับท่ี ๑ ปฐมสาร

“ปฐมสาร” เป"นหนังสือสโมสรข�าราชการจังหวัดนครปฐมท่ีจัดพิมพ�ข้ึนเพ่ือเป"นท่ีระลึกในงานเทศกาล

นมัสการพระปฐมเจดีย�ของทุกปt เนื้อหาภายในเล$มประกอบด�วยประวัติศาสตร�จังหวัดนครปฐม “ปฐมสาร”

เล$มสําคัญคือฉบับ พ.ศ. ๒๔๙๓ ซ่ึงมีเนื้อหาเก่ียวกับคํานมัสการพระปฐมเจดีย� คาถา เย ธมฺมา ซ่ึงพบในจารึกท่ี

พระปฐมเจดีย� ความเป"นมาของเมืองนครปฐม ประวัติพระประโทณเจดีย� ประวัติอําเภอสามพราน เรื่อง

พระราชวังสนามจันทร�และสุนัขทรงเลี้ยงของรัชกาลท่ี ๖ “ย$าเหล$” คําขวัญประจําจังหวัดนครปฐมสมัยนั้น

นอกจากนี้ยังมีภาพและเรื่องโฆษณาต$างๆ ในสมัยนั้นเป"นจํานวนมาก หนังสือ “ปฐมสาร” ฉบับนี้ นอกจากจะ

บันทึกประวัติศาสตร�และวัฒนธรรมของจังหวัดนครปฐมในอดีตแล�ว ยังทําให�ทราบถึงเอกลักษณ�ของจังหวัด

นครปฐมในอดีต ท่ีไม$ปรากฏการกล$าวถึงในป9จจุบัน ซ่ึงเป"นข�อมูลท่ีสะท�อนจากคําขวัญจังหวัดนครปฐมใน

ขณะนั้น หนังสือดังกล$าวมีความสําคัญและมีคุณค$าอย$างยิ่งต$อการศึกษาประวัติศาสตร�และวัฒนธรรมท�องถ่ิน

ของจังหวัดนครปฐม อีกท้ังยังเป"นการอนุรักษ�และต$ออายุเอกสารให�คงอยู$สืบไป

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๒๒

เอกสารวิชาการลําดับท่ี ๒ สยามปกรณ�ปริวรรต เล-ม ๑: งานสํารวจ ศึกษา

และปริวรรตวรรณกรรมท&องถ่ินภาคกลาง

“สยามปกรณ�ปริวรรต เล-ม ๑” เป"นหนังสือท่ีได�คัดสรรวรรณกรรมจํานวนหนึ่งจากการสํารวจ

วรรณกรรมท�องถ่ินภาคสนามในพ้ืนท่ีภาคกลางมาปริวรรต โดยในเล$ม ๑ นี้ ได�คัดเลือกและนํามาจัดพิมพ�

จํานวน ๑๐ เรื่อง แบ$งเป"น หมวดวรรณกรรมนิทาน จํานวน ๒ เรื่อง ได�แก$ ษรีเมืองกลอนสวด ฉบับหอสมุด

แห-งชาติ กรุงเทพฯ และ สังขปMตตชาดก ฉบับวัดใหญ-พล้ิว จังหวัดจันทบุรี หมวดวรรณกรรมคําสอน จํานวน

๑ เรื่อง ได�แก$ โลกนิติ ฉบับวัดเกาะหงษ� จังหวัดนครสวรรค� หมวดวรรณกรรมตํารา จํานวน ๑ เรื่อง ได�แก$

พระสมุทรอธิไทยโพธิบาท ฉบับวัดตองปุ จังหวัดลพบุรี หมวดวรรณกรรมศาสนา จํานวน ๕ เรื่อง ได�แก$

กาพย�มงคลทีปนี ฉบับวัดตองปุ จังหวัดลพบุรี มหาเวสสันดรชาดก กัณฑ�มหาราช ฉบับวัดไลย� จังหวัด

ลพบุรี พระอานิสงส�การสร&างสะพาน ฉบับวัดเขาชําห&าน จังหวัดจันทบุรี มรณสงคราม ฉบับวัดพลับ

จังหวัดจันทบุรี และ พระมาลัยกลอนสวด ฉบับวัดกาญจนบุรีเก-า จังหวัดกาญจนบุรี หมวดพงศาวดารและ

ประวัติศาสตร� จํานวน ๑ เรื่อง ได�แก$ กฎหมายหลักไชย ฉบับวัดพิกุลทอง จังหวัดสิงห�บุรี โดยศูนย�ฯ ได�รับ

ความร$วมมือจากบุคลากรของศูนย�ฯ และเครือข$าย เป"นผู�ปริวรรตและเขียนบทนําเรื่อง เพ่ือจะยังประโยชน�แก$

ผู�อ$านให�ทวีมากข้ึน

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๒๓

เอกสารวิชาการลําดับท่ี ๓ ประชุมเพลงทรงเครื่อง: สืบสานตํานานเพลงพ้ืนบ&านจากโรงพิมพ�วัดเกาะ

“ประชุมเพลงทรงเครื่อง: สืบสานตํานานเพลงพ้ืนบ&านจากโรงพิมพ�วัดเกาะ” แบ$งออกเป"น ๒ ภาค ได�แก$ ภาค ๑ แต-งองค�: รวมบทความคัดสรรว-าด&วยเพลงทรงเครื่อง อันประกอบไปด�วย บทความเก่ียวกับเพลงพ้ืนบ�านและเพลงทรงเครื่องจากนักวิชาการชั้นนําด�านเพลงพ้ืนบ�าน อาทิ รศ.สุกัญญา สุจฉายา อาจารย�เอนก นาวิกมูล ผศ.บัวผัน สุพรรณยศ ส$วน ภาค ๒ ทรงเครื่อง: ประชุมเพลงทรงเครื่องจากโรงพิมพ�วัดเกาะ ท่ีลงพิมพ�ท่ีโรงพิมพ�ราษฎร�เจริญ (วัดเกาะ) รวม ๙ เรื่อง ได�แก$ เรื่องโคบุตร เรื่องจันทะโครบ เรื่องพระรถ เรื่องลิ้นทอง เรื่องนางมโนราห� เรื่องขุนช�างขุนแผน เรื่องไกรทอง เรื่องลักษณวงศ� และเรื่องพระอภัยมณี นอกจากนี้คณะผู�จัดทําจึงได�นําบทท่ีใช�แสดงเพลงทรงเครื่องท้ัง ๓ ครั้ง ท่ีเคยแสดงในงานเดินตามรอยครู เชิดชูเพลงเก$า น�อมเกล�าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระเจ�าอยู$หัว มาแล�ว ได�แก$ เพลงทรงเครื่องเรื่องพระเวสสันดร เพลงทรงเครื่องเรื่องขุนช�างขุนแผน และเพลงทรงเครื่องเรื่องพระอภัยมณี รวมท้ังยังได�นําบทแสดงเพลงทรงเครื่องท่ีจะแสดงในครั้งนี้ คือ เพลงทรงเครื่องเรื่องหงส�หิน มาลงพิมพ�ไว�ในภาคผนวกของหนังสือด�วย

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๒๔

เอกสารวิชาการลําดับท่ี ๔ กระจ-างครูผู&ถวายพระอักษร:

๑๓๐ ป� ครูกระจ-าง แสงจันทร� บรรพกวีเมืองตราดและปMจจันตคีรีเขตร

หนังสือ “กระจ-างครูผู&ถวายพระอักษร” ๑๓๐ ป� ชาตกาล ครูกระจ-าง แสงจันทร� บรรพกวีเมือง

ตราดและเมืองปMจจันตคีรีเขตร� เป"นหนังสือท่ีศูนย�สยามทรรศน�ศึกษาร$วมกับสาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลป

ศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล จัดพิมพ�เนื่องในโอกาสครบรอบ ๑๓๐ ปt ชาตกาล ครูกระจ$าง แสงจันทร� พ.ศ.

๒๕๕๔ ซ่ึงเป"นนักกวีของจังหวัดตราดและจังหวัดป9จจันตคีรีเขตร� (เกาะกง) ประเทศกัมพูชา ท$านได�รังสรรค�

ผลงานกวีนิพนธ�ไว�เป"นจํานวนมาก อีกท้ังชีวประวัติของท$านยังเป"นสิ่งท่ีน$าเรียนรู�และน$าศึกษา เนื่องจากได�

แสดงให�เห็นถึงความสามารถและด�วยโชคชะตาของท$านท่ีนําพาให�เด็กชาวบ�านเกาะกง ชายแดนพระราชอาณา

เขตสยามในขณะนั้น ได�เข�าถวายตัวเป"นมหาดเล็กในสมเด็จฯ เจ�าฟ�ากรมหลวงลพบุรีราเมศวร� ภายในหนังสือจึง

ประกอบด�วยประวัติและผลงานของท$าน และมีส$วนท่ีเป"น ประชุมวรรณคดีนิทาน นิราศ และบทร�อยกรองของ

ครูกระจ$าง แสงจันทร� ไว�อย$างครบถ�วนอีกด�วย นอกจากนี้ในตอนท�ายเล$มยังได�จัดพิมพ�รายงานตรวจราชการ

ของหลวงคิรีเนมีทวีป ปลัดเมืองป9จจันตคีรีเขตร� ร.ศ. ๑๒๑ สงเคราะห�เข�าไว�ซ่ึงเป"นเหตุการณ�ร$วมสมัยกับช$วง

ชีวิตของครูกระจ$าง แสงจันทร� เพ่ือประโยชน�ในทางวิชาการสืบไป

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๒๕

เอกสารวิชาการลําดับท่ี ๕

ลายพระหัตถ�สมเด็จฯ เจ&าฟ̂า กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ� ประทานแก-พระพินิจวรรณการ

เรื่อง ตรวจชําระหนังสือพระอภัยมณีและประชุมบทละครดึกดําบรรพ�

ปtพุทธศักราช ๒๕๕๕ สํานักงานเขตบางกอกน�อย กรุงเทพมหานคร ร$วมกับวัดศรีสุดารามวรวิหาร

และคณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล ได�กําหนดจัดงานสดุดีกวีสุนทรภู$และอนุรักษ� ส$งเสริมศิลปะและ

วัฒนธรรมไทยข้ึน ณ วัดศรีสุดารามวรวิหาร ในการนี้ คณะกรรมการดําเนินงานเห็นควรให�มีการจัดพิมพ�

วรรณกรรมอันเนื่องด�วยสุนทรภู$ข้ึน โดยพิจารณาว$าลายพระหัตถ�สมเด็จพระเจ�าบรมวงศ�เธอเจ�าฟ�า กรมพระยา

นริศรานุวัดติวงศ� ท่ีได�ประทานแก$พระพินิจวรรณการ (แสง สาลิตุล) เรื่อง การตรวจชําระหนังสือพระอภัยมณี

และประชุมบทละครดึกดําบรรพ� เพ่ือจัดพิมพ�ในโอกาสสําคัญต$างๆ ระหว$าง พ.ศ. ๒๔๖๗ – ๒๔๖๘ นั้น เป"น

วรรณกรรมประวัติศาสตร�ท่ีมีการนํามาจัดพิมพ�แล�วหลายครั้งในสมัยรัชกาลท่ี ๖ ท้ังข�อความในลายพระหัตถ�ก็มี

ประโยชน�ท้ังด�านการศึกษาอักษรศาสตร�และวรรณคดี ประการสําคัญ เป"นการจัดพิมพ�วรรณคดีอันเนื่องด�วย

ผลงานของสุนทรภู$ซ่ึงเป"นกวีเอกของโลก คณะกรรมการดําเนินงานจึงเห็นสมควรให�มีการจัดพิมพ�ลายพระหัตถ�

ดังกล$าวข้ึนโดยคงลักษณะตัวอักษรให�เหมือนกับต�นฉบับเดิมทุกประการ จึงนับว$าเป"นหนังสือท่ีได�บันทึก

กระบวนการชําระวรรณคดีไว�ได�อย$างครบถ�วนของผู�ทรงคุณวุฒิด�านวรรณคดีไทยในยุครัตนโกสินทร� อันจะเป"น

ประโยชน�ยิ่งต$อวงวิชาการภาษาและวรรณคดีไทยอย$างมาก

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๒๖

เอกสารวิชาการลําดับท่ี ๖ พลังปMญญาจากวัฒนธรรมวรรณศิลปTของกวีในเมืองตราด

รายงานผลการวิจัยการสํารวจและปริวรรตวรรณคดีท�องถ่ินจังหวัดตราด: พลังป9ญญาจากวัฒนธรรม

วรรณศิลป�ของกวีในเมืองตราด มีวัตถุประสงค�สําคัญคือมุ$งสํารวจและอนุรักษ�ต�นฉบับเอกสารโบราณ ตลอดจน

ปริวรรตข�อมูลวรรณกรรมท�องถ่ินจังหวัดตราด จัดทําเป"นเอกสารอ�างอิงทางวิชาการ พิมพ�เผยแพร$ และ

ประชาสัมพันธ�วรรณกรรมท�องถ่ินของจังหวัดตราดให�เป"นท่ีรู�จักกว�างขวางยิ่งข้ึน ผลการสํารวจและปริวรรต

วรรณกรรมท�องถ่ินนี้จึงทําให�เห็นมุมมองเรื่องเมืองตราดผ$านกวีท�องถ่ิน ความเป"นเมืองแห$งพระพุทธศาสนาซ่ึง

ชาวเมืองดํารงตนอยู$ในฐานะพุทธศาสนิกชน ความเป"นเมืองแห$งนักปราชญ�และแหล$งสั่งสมองค�ความรู� ความ

เป"นเมืองท$าและเมืองแห$งพาณิชย�นาวี ความเป"นเมืองแห$งความหลากหลายทางชาติพันธุ� และความเป"นเมือง

แห$งการเพาะปลูกและปศุสัตว� สิ่งเหล$านี้สะท�อนให�เห็นว$า ความเจริญรุ$งเรืองของเมืองตราดในป9จจุบันเป"นผล

มาจากการเรียนรู�ประสบการณ� ความคิดสร�างสรรค� และความทุ$มเทอุตสาหะของบรรพชนชาวตราดได�อย$าง

ชัดเจน

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๒๗

เอกสารวิชาการลําดับท่ี ๗

การศึกษาภาษาไทยในสมัยก-อน

ในโอกาสท่ีศาสตราจารย� ดร.คุณหญิงสุริยา รัตนกุล ประธานท่ีปรึกษาของศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา

ได�รับรางวัลเชิดชูเกียรติ “รางวัลผู&มีคุณูปการต-อการใช&ภาษาไทย” เนื่องในโอกาสวันภาษาไทยแห$งชาติ

ประจําปtพุทธศักราช ๒๕๕๕ ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษาจึงได�จัดพิมพ�หนังสือซ่ึงเป"นผลงานของอาจารย�คุณหญิง

เรื่อง “การสอนภาษาไทยในสมัยก�อน” ท่ีเคยลงพิมพ�ในวารสารภาษาและวัฒนธรรมเม่ือ ๓๐ ปtล$วงมาแล�ว

(เดือนกรกฎาคม – ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๒๕) อนึ่ง การจัดพิมพ�บทความเรื่อง “การสอนภาษาไทยในสมัยก�อน”

ของศาสตราจารย� ดร.คุณหญิงสุริยา รัตนกุล เป"นครั้งท่ี ๒ นี้ กองบรรณาธิการได�จัดทําเชิงอรรถเพ่ิมเติมเพ่ือ

อธิบายตําแหน$งหรือข�อมูลท่ีอ�างถึงให�เป"นป9จจุบัน โดยคงเชิงอรรถเดิมของศาสตราจารย� ดร.คุณหญิงสุริยา

รัตนกุล ไว� ส$วนเชิงอรรถใหม$จะมีข�อความข�างท�ายว$า “บรรณาธิการ” นอกจากนี้ กองบรรณาธิการยังได�จัดหา

ภาพประกอบเพ่ิมเติมเพ่ือให�ผู�อ$านเข�าใจข�อมูลได�ชัดเจนมากยิ่งข้ึนอีกด�วย

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๒๘

เอกสารวิชาการลําดับท่ี ๘

กาลครั้งหนึ่ง...ถึงกาลครั้งนั้น: พิพิธภัณฑ�บ&านวัดมะเกลือ

พิพิธภัณฑ�ท�องถ่ินบ�านวัดมะเกลือ เป"นโครงการร$วมมือระหว$างชาวบ�านวัดมะเกลือกับโครงการ

ศิลปศาสตร�อาสา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล มานับต้ังแต$ปtพุทธศักราช ๒๕๕๒ การดําเนินงาน

ดังกล$าวเป"นการสานต$อเจตนารมณ�ของพระครูบวรธรรมานุสิฐ เจ�าอาวาสวัดมะเกลือ ท่ีมุ$งหมายจะให�เกิดแหล$ง

เรียนรู�ทางวัฒนธรรมแก$ชาวชุมชนวัดมะเกลือ เพ่ือส$งต$อองค�ความรู�ของท�องถ่ินสู$อนุชนรุ$นหลังต$อไป อย$างไรก็ดี

คณะทํางานได�พิจารณาว$า เพ่ือให�พิพิธภัณฑ�บ�านวัดมะเกลือเป"นแหล$งเรียนรู�ท่ีสมบูรณ�นั้น สมควรจะได�มี

เอกสารวิชาการไว�เป"นข�อมูลอ�างอิงแก$ผู�สนใจสําหรับใช�ในการศึกษาค�นคว�าประวัติศาสตร� วิถีชีวิต และ

วัฒนธรรมของชาวบ�านวัดมะเกลือ จึงร$วมกันจัดทําหนังสือ “กาลครั้งหนึ่ง...ถึงกาลครั้งนั้น: พิพิธภัณฑ�บ&านวัด

มะเกลือ” ข้ึน และมอบเป"นอภินันทนาการแก$ผู�เข�าร$วมพิธีเป�ดพิพิธภัณฑ�เพ่ือจะได�อนุสรณ�ถึงวันแห$งความ

ชื่นชมปtตินั้น

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๒๙

เอกสารวิชาการลําดับท่ี ๙

ประชุมเรื่องเมืองนครไชยศรี

ประชุมเรื่องเมืองนครไชยศรี เล$มนี้เป"นการประชุมเอกสารประวัติศาสตร�ท่ีเก่ียวเนื่องกับเมืองนครปฐม

เม่ือครั้งท่ียังมีนามว$า “เมืองนครไชยศรี” ในการจัดพิมพ�ครั้งนี้ได�คัดสรรเอกสารหายากจํานวน ๔ เรื่อง ได�แก$

เอกสารการตรวจราชการเมืองนครไชยศรี พระนิพนธ�ในสมเด็จพระเจ�าบรมวงศ�เธอ กรมพระยาดํารงราชา-

นุภาพ ต&นเหตุของนามนครชัยศรี พระนิพนธ�ในพระวรวงศ�เธอ กรมหม่ืนพิทยาลาภพฤฒิยากร จดหมายเหตุ

เรื่องส&มโอเมืองนครไชยศรี เป"นเอกสารราชการระหว$างรัฐบาลไทยกับรัฐบาลอเมริกันเรื่องขอพันธุ�ส�มโอเมือง

นครไชยศรีไปปลูกท่ีประเทศสหรัฐอเมริกา ซ่ึงเป"นเอกสารท่ียังไม$เคยจัดพิมพ�มาก$อน และเอกสารเรื่องสุดท�าย

คือ นิราศเมืองนครไชยศรี ของกวีนิรนามจากวังหลวงท่ีกล$าวถึงการเดินทางจากพระนครมายังเมืองนครไชยศรี

เอกสารดังได�คัดสรรมาล�วนเป"นเอกสารท่ีมีคุณค$ายิ่งด�านไทยศึกษา และเป"นข�อมูลสําคัญในการพัฒนาชุมชน

ด�วยข�อมูลประวัติศาสตร�สู$มิติเศรษฐกิจสร�างสรรค� เพ่ือความยั่งยืนของชุมชนต$อไป

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๓๐

เอกสารวิชาการลําดับท่ี ๑๐ ศิลปศาสตรมหิดล

เป"นหนังสือท่ีศูนย�สยามทรรศน�ศึกษาจัดพิมพ�เฉลิมพระเกียรติคุณเนื่องในวโรกาส ๑๒๐ ปt วันพระราชสมภพสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก พุทธศักราช ๒๕๕๕ ตามโครงการพินิจพิทยา เรื่อง สมเด็จพระบรมราชชนกกับหนังสือ ภาษา และงานศิลปะ ท่ีจัดข้ึนเม่ือวันท่ี ๔ กรกฎาคม ๒๕๕๕ ซ่ึงได�รับเกียรติจากอาจารย�วิกัลย� พงศ�พนิตานนท� อนุกรรมการวิชาการ มูลนิธิสมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ�า และหัวหน�างานจดหมายเหตุและพิพิธภัณฑ� สถานเทคโนโลยีทางการศึกษา คณะแพทยศาสตร�ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล ให�เกียรติมาเป"นองค�ปาฐกถาพิเศษในวันดังกล$าว ผลการจัดโครงการจึงรวบรวมข�อมูลจัดพิมพ�เป"นหนังสือ “ศิลปศาสตรมหิดล” ข้ึน ซ่ึงเนื้อหาประกอบด�วยบันทึกปาฐกถาพิเศษในโครงการ ชุมนุมพระราชนิพนธ�ด�านศิลปศาสตร�ของสมเด็จพระบรมราชชนก พระกรณียกิจเก่ียวกับหนังสือ ภาษา ศิลปะ รวมท้ังคําขานพระนามและราชาศัพท�ท่ีเก่ียวกับสมเด็จพระบรมราชชนก หนังสือนี้จึงให�คุณค$าท้ังด�านประวัติพระราชวงศ�และพระเกียรติคุณด�านศิลปศาสตร�ของพระองค� ผู�ทรงเป"นคุณูปการต$อการศึกษาและสาธารณสุขของไทย

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๓๑

เอกสารวิชาการลําดับท่ี ๑๑ บรมราชเทวีชลบุรีสถิต

“บรมราชเทวีชลบุรีสถิต สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ&ากับเมืองชลบุรี” เป"นหนังสือท่ีคณะศิลป

ศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล จัดพิมพ�ข้ึนเนื่องในวโรกาสสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดําเนินทอดพระเนตรนิทรรศการเฉลิมพระเกียรติเฉลิมฉลองวาระ ๑๕๐ ปt พระราชสมภพสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ�า ระหว$างวันท่ี ๑๙ – ๒๐ มีนาคม ๒๕๕๖ ณ โรงพยาบาลสมเด็จพระบรมราชเทวี ศรีราชา จังหวัดชลบุรี เนื้อหาแสดงพระประวัติและบทความอันเนื่องด�วยพระกรณียกิจของสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ�า ได�แก$ ปฐมกถา สมเด็จพระพันวัสสาราชการุณย�สู-ภูมิภาคตะวันออก, บรมชนกนาถราชสถาน รัชกาลท่ี ๔ กับเมืองชลบุรี: จากพระบรมชนกนาถสู-พระราชธิดา, ศาสนการราชศุภกิจ สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ&ากับการพระศาสนาในเมืองชลบุรี และพิพิธอาชีวการกรณีย� สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ&ากับการสงเคราะห�อาชีพในเมืองชลบุรี และบูรพาสมัยวิถีบรมราชเทวีสมัย วิถีชีวิตและวัฒนธรรมชลบุรีในสมัยสมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ&า หนังสือเล$มนี้จึงเป"นเกียรติประวัติของเมืองชลบุรีอันเก่ียวเนื่องกับสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ�า ท่ีทรงมีพระมหากรุณาต$อราษฎรในด�านการสาธารณสุข การสงเคราะห�อาชีพ และการพระศาสนา จนเป"นผลสืบเนื่องให�เมืองชลบุรีเจริญรุ$งเรืองตราบเท$าทุกวันนี้

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๓๒

เอกสารวิชาการลําดับท่ี ๑๒ สยามปกรณ�ปริวรรต เล-ม ๒: งานสํารวจ ศึกษา

และปริวรรตวรรณกรรมท&องถ่ินภาคกลาง

หนังสือ “สยามปกรณ�ปริวรรต ปริทรรศน�วรรณกรรมท&องถ่ินภาคกลาง เล-ม ๒” เป"นรายงานผล

การศึกษาตามโครงการ “สยามปกรณ�” เพ่ือการสํารวจ ศึกษา ปริวรรต และจัดพิมพ�วรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง ระยะท่ี ๒ ซ่ึงเป"นโครงการต$อเนื่องจากระยะท่ี ๑ ใน พ.ศ. ๒๕๕๔ ของศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล ซ่ึงคณะทํางานได�คัดสรรวรรณกรรมท่ีมีลักษณะเฉพาะในท�องถ่ินมาจัดพิมพ� จํานวน ๘ เรื่อง แบ$งเป"นวรรณกรรมศาสนา จํานวน ๕ เรื่อง ได�แก$ พลเมืองเกาะกง ขับพลท-าพริก ขับพลมหาราชหนองโสน ปMจจันตนคโรปมคาถา และพระไตรภูมิพระสังฆะ วรรณกรรมนิทาน จํานวน ๒ เรื่อง ได�แก$ ปลาบู-ทอง และลักษณวงศ� และวรรณกรรมคําสอน จํานวน ๑ เรื่อง ได�แก$ สุภาษิตสอนชาย – หญิง ข�อมูลท้ังหมดได�รับการปริวรรตและบรรณาธิการจากบุคลากรของศูนย�สยามทรรศน�ศึกษาและเป"นข�อมูลท่ียังไม$มีการเผยแพร$มาก$อน ดังนั้น ผลการศึกษาครั้งนี้จะช$วยให�ผู�อ$านได�ข�อมูลอันประโยชน�เก่ียวกับวรรณกรรมท�องถ่ินภาคกลาง และมีส$วนในการเผยแพร$และอนุรักษ�มรดกทางวัฒนธรรมของสังคมไทยให�คงอยู$สืบไป

ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวทิยาลัยมหิดล | ๒๓๓

ผู�สนใจเอกสารวิชาการของศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล สามารถติดต$อได�ท่ี ร�านศิลปาธิป คณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล และศูนย�หนังสือมหาวิทยาลัยมหิดล

ร�านหนังสือ Hamony มหาวิทยาลัยมหิดล ศูนย�หนังสือจุฬาลงกรณ�มหาวิทยาลัย และร�านริมขอบฟ�า

หรือติดต$อโดยตรงได�ท่ี ศูนย�สยามทรรศน�ศึกษา ห�อง ๒๐๓ ชั้น ๒

อาคารท่ีทําการชั่วคราวคณะศิลปศาสตร� มหาวิทยาลัยมหิดล โทรศัพท� ๐ ๒๔๔๑ ๔๔๐๑ – ๔ ต$อ ๒๐๒, ๐ ๒๔๔๑ ๔๒๑๘

โทรสาร ๐ ๒๔๔๑ ๔๒๑๘ เว็บไซต� http://www.la.mahidol.ac.th/thaistudies

| สยามปกรณปริวรรต เลม ๒ ๒๓๔