Sigríður Kristín Gísladóttir

Iðjuþjálfi SHA og Akraneskaupstaðar

September 2008

Flóra skynjunar

Kitlar þig ofboðslega? Þarftu helst að mæta að morgni til í

ræktina til að hafa orku í daginn? Þoliru ekki merkimiða í fötunum

þínum? Viltu helst hafa dregið fyrir gluggana? Færðu ónot í tennurnar þegar þú sérð

fólk bíta í blautan ullarvettling? Vinnuru best með ípodinn hátt stilltan?

2

Skólabörn með ADHD

Sum ryðja úr sér svörum og athugasemdum Önnur grípa frammí og troðast inn í leiki Mörg þeirra haldast illa að verki Einhver eru sífellt að fara úr sætinu sínu Þau fara ekki að alltaf að fyrirmælum Enn önnur truflast auðveldlega og ónáða

aðra

3

Skynug börn í erli dagsins

Skynúrvinnsla (sensory processing)

Vísar til þess hvernig við tökum á móti og vinnum úr þeim aragrúa skynáreita, sem á okkur dynja á hverju augnabliki

Vísar einnig til þess hvernig við breytum þessum áreitagraut í nytsamar upplýsingar um það sem er að gerast í og umhverfis okkur

(Dunn, 1999)

4

Allt er best í hófi....

Hæfileg áreiti best, en misjafnt hvar mörkin liggja

Ofgnótt áreita leiðir til þess að barn dregur sig í hlé eða jafnvel bregst við með neikvæðri hegðun

Ef flótti er ekki í boði getur það valdið streitu, kvíða og hegðunarvanda

5

Líkan Dunn um skynúrvinnslu. Þýtt og staðfært úr Adolescent/Adult Sensory Profile: User’s Manual (Brown og Dunn, 2002) 6

Skynþröskuldur

Stýrir magni áreita sem þarf til að fá fram viðbrögð frá taugakerfi

Hár þröskuldur þýðir að það þarf mikið áreiti til að kalla fram viðbrögð

Ef þröskuldurinn er lágur þarf lítið áreiti til að framkalla viðbrögð

7

Skynþröskuldur og atferli skv. líkani Dunn um skynúrvinnslu

Atferli og viðbrögð Skyn-þröskuldur

Atferli í samræmi við þröskuld

Atferli í mótvægi við þröskuld

Hár Ekkert virðist trufla Virðast ekki heyra Draumlynd Drollarar

Sækja í gauragang Hugmyndaríkt Opin Til í slaginn

Lágur

Truflast auðveldlega Eftirtektarsöm Viðkvæm Kvartsár

Vanaföst Forðast hið óvænta

Stjórnsöm Elskar röð og reglu

8

HAAA? ... Þú meinar.... Já, endilega!

Namm! Spennandi - ég get ekki beðið!

Oj, nei – ég þoli ekki fiskilykt

Nei takk!!

9

Sókn í skynáreiti

Leitast við að auka skynupplifanir í daglegu lífi

Klifra, hoppa, eru á iði og hafa hátt

„Þetta var gaman, haltu áfram, ég vil meiri hamagang”

10

Viðkvæmni fyrir skynhrifum

Skynupplifanir meiri en annarra í daglegu lífi

Orðhvöt, kvartsár og truflast auðveldlega

„Hættu, þetta fer í mig”

Gefa líka gaum af ýmsu sem fer framhjá flestum

11

Matslistinn Sensory Profile

Með Sensory Profile er lagt mat á atferli og viðbrögð barna við ýmsum áreitum í dagsins önn, með það fyrir augum að laga umhverfi og kröfur að þeirra þörfum

School Companion eða Skólafélaginn er nýjasti matslistinn í Sensory Profile fjölskyldunni

12

ADHD og skynjun

Rannsókn gerð af Mangeot og félögum (2001) benti til þess að börn með ADHD áttu mörg hver erfitt með að fínstilla skynboð og viðbrögð sín við þeim

Meiri dreifing var í viðbrögðum ADHD úrtaksins

Niðurstöður benda til þess að ódæmigerð skynúrvinnsla og áhrif hennar á daglegt líf barna með ADHD sé hugsanlega vangreind

13

Rannsókn gerð á ísraelskum leikskólabörnum með ADHD bendir til þess að börn með ADHD virðast glíma við ýmsan skynúrvinnsluvanda sem er umfram það sem almennt er talið til lykileinkenna ADHD

(Yochman, Parush og Ornoy, 2004)

14

Börn á leikskólaaldri – Íslensk rannsókn

Marktækur munur kom fram á Sensory Profile. Það sem m.a. einkenndi ADHD hópinn var:

Meiri sókn í skynáreiti Meiri tilfinningaleg viðbrögð Minnkað þol/vöðvaspenna Skert athygli/truflast auðveldlega Minni eða tifandi gaumur Viðkvæmni fyrir áreitum

(Sigríður Kr. Gísladóttir, 2005)

15

Börn leikskólaaldri –frh.

Samkvæmt niðurstöðunum þurfa börn með ADHD á meiri aðlögun umhverfis að halda

Dagleg færni þeirra, sérstaklega félagsfærni er ekki eins góð og jafnaldra þeirra

Ódæmigerð skynúrvinnsla getur torveldar að þau nái tökum á æskilegri færni og þannig hindrað fulla þátttöku

16

Skólabörn með ADHD

Sum grípa frammí og troðast inn í leiki Einhver eru sífellt að fara úr sætinu sínu Þau fara ekki að alltaf að fyrirmælum Enn önnur truflast auðveldlega og ónáða

aðra

17

Beislum jákvæða eiginleika ADHD

Aðlaga umhverfið þannig að það feli í sér hæfileg áreiti

Krefst áræðni, vilja, þrautseigju, staðfestu Oft þarf að reyna ýmsar leiðir áður en ráð

finnast

18

Gagn og gaman

Vitneskja um ólíka skynúrvinnslu ýtir undir að fólk í umhverfi barna geri raunhæfar væntingar

Afraksturinn er vonandi aukinn skilningur á mikilvægi þess að stilla magn daglegra áreita að þörfum hvers og eins

Þekking af þessum toga er krydd í tilveruna

19

Heimildir

Brown og Dunn (2002). Adolescent/Adult Sensory Profile: User’s Manual . The Psychological Corporation

Dunn W. (2007). Living Sensationally. Understanding Your Senses. Jessica Kingsley Publishers

Dunn, W. (2001). The sensations of everyday life: Empirical, theoretical, and pragmatic considerations. American Journal of Occupational Therapy, 55(6), 608-620

Dunn, W. (1999). The Sensory Profile: User’s manual. The Psychological Corporation

Mangeot , S.D. Miller, L.J., McIntosh. D.N, McGrath-Clack J, Simon, J. Hagerman, R:J. og Goldson, E, (2001). Sensory modulation dysfunction in children with attention deficit hyperactivity disorder. Developmental Medicine and Child neurology. 43. 300-406

Sigríður K. Gísladóttir (2005). Occupational Performance and everyday sensations of preschool children in Iceland. Lokaritgerð

Yochman, A., Parush, S. Og Ornoy, A. (2004) Responses of preschool children with and without ADHD on sensory events in daily life. American Journal of Occupational Therapy, 58, 294-302

20