simon ašič - ljekovito bilje

О~ SIMON ASIC

UEKOVJ[TO BIUE

1 PRIRUCNIK ZA SAКUPUANJE

UEKOVITOGA BIUA

11 RECEPTI

Dusevic & Кrsovnik d.o.o . Rijeka 1999.

•

fdekovito Ьфе 7 Kazalo

Kazalo

Predgovor hrvatskom izdanju ......................................................................... ..... 5

1. Prirucnik za sakupljanje ljekovitoga bilja

Predgovor prvom izdanju ................................................................................... 17 Upute za citanje ................................................................................................ 19 Angelika .. .... ...................... ..... .................. ......... ................................................. 21 Anis ................................................................................................................... 21 Arnika ............................................................................................... ....... .......... 22 Articoka ............................................................................................................. 23 Bazga, crna ............................................................ ............... .......... .. ........ ... .. .... 24 Bedrenika, velika ................................................................... .. ..... .............. ....... 25 Bla.Zenak ............................................................................................................ 25 ВоЬ .................................................................................................................... 26 Bor, bijeli ........................................................................................................... 27 Borovica ........ .............................................................. ...... .. .... ..... ...................... 28 Borovnica, obicna .............................................................................................. 29 Bosiljak ............................. :-: ............................................................................... 30 Breza ............................................................................................................... .. 30 Brocika, prava ............ ..................................................... .. ...... .. .............. .. ........ 31 Brsljan ..... ........ .. ...... ........................................ .. .............. .................................. 32 Brusnica ... ............... ........... .............................. ......... ............................ .. .......... 33 Bujad .............................. ................ ............ ....................... .. ....... ..... .... ...... ........ 33 Celer ............................................................................. : ........................ .... ........ 34 Cikla .................................................................................................................. 35 Crnjusa .............................................................................................................. 36 Crvotocina ....... ..................... ................ .......... ........................... ...... ... .......... ..... 36 Cakalj ... ...... ......... ............... ..... .............. ......... ..................... ........................... ... 37 Cestoslavica, ljekovita ........................................................................................ 38 Cicak ................................................................................................................. 39 Cistac ................................................................................................................. 40 Cubar ............. ....... .. .................... ... ............... ... ... ............. .. .............. .... ........... .. 40 Cuvarkuca· . .................. ..... ................................................................. ................ 41 Divizma ............................................................. .. .............. ................................ . 42 Dobricica ........................................................................................................... 42 Dubacac ............................................................................................................. 43 Dunja ................................................................................................................. 44 Dvornik .............................................................................................................. 44 Estгagon ............................................................................................................ 45 Gavez ... ............ .................. .......... .. ........ .... .. .... ..... .... ..... ................ .... ................ 46 Glog, crveni .... .. ... ................. .......... ......... ... ................. ............. .................... ..... 47 Gorusica. crna .. ............... ............. ........................ ............. .. . .. . ..... .................. ... 48 Grah, obicni .................... ................................................. ..... ....... ...................... 49 Hmelj ................................................................................................................. 50 Hrast, luznjak ...................................................................... .... .. ............ .... ........ 50 Hren, ljuti .......................................................................................................... 51 Idirot .................................................................................................................. 52 Imela .................................................................................................................. 53 Jagoda, sumska .................................................. .... ........................... ........ ........ 54 Ј agorcevina ........................................................................................................ 55 Jasen, gorski ................................................. : ................................................... 55 Jecam, dvoredni ................................................................................................ 56 Kadulja ............................ ... .................. ..................................... ....... ...... ........ ... 57 Kamilica ............................................................................................................. 58

I.Jekovito Ьфе 8 Kazalo

Kelj ....... ..... .... .... ....... ............................. ........ .... ...... .. ... ..... ...... .. ...... ............ ...... 59 Kesten , divlj i .............. .. ..... ........... .. .... ............ ... .. ....... .. .. .. ....... .................... .. ..... 59 Кicica ... .. .. ... ..... ..... .. ... .. .... . ... .... .... ............ ... ....... ............................ ................ .... 60 Кim .......... ................................. ...... ........ ... ........................................ .... .......... .. 6 1 Kokotac ......... ..... ...... ....... ............................ .. ... ..... ...... ....................................... 62 Konopljusa ................ ....... . ......... .. ........ ...................................................... ........ 62 Kopriva ........ ...................... ..... ... .... .... ........................ .. ........ .. ... .... ......... ... .... ..... 63 Kopriva. mrtva ....................... ..... ............... ... ....... ... .................. .. .... ................. .. 64 Koromac ......................... .... ..... ... ......... ........ .... ...... ........ .. ......... .. ...... ...... ........... 64

• Кrkavina ....... ......... ..... ................ ... ...... .......................... .. .. .... .... ... .. .............. ..... 65 Кrumpir ... ...................... ....... ..... . ........... .. ... ............... .. .. ....... ..... .. ............... ....... 66 Kukuru z .............. ........... .... .... ..... ..... ... .................. .......... .......... .. ................... .... 67 Ku pina ................... .. .. ..... .................... .. ........................... .... ... ...... .. .. ................. 67 Ku pu s ..... .. .... ... ....... ...... .. ... .. ............... ... ... ........................... .. .... .... .... ..... ........... 68 Lan ..... ... ....... .. .... .... .. ............ ... ................. .... ... .. ... .... .. .......... .......... ... . .. ..... .. ... .. . 69 Lavanda ................. .... ......... ........ ................. .. .................. ........ .. .. ... ................... 70 Lazarkinj a, mirisna ...... .. .... ... .. ............. .. ................ ... ........ .. ....... ........ ................ 71 Lijesk a ........... ........ ... ..... .. ... ........... ........ ............ ...... ........ .. ... .. ..... .......... ............ 72 Lipa .... ............. .... ....... ................ ...................... ................... ...... ... ... ...... ...... ... .... 72 Lisaj, islandski .. ............................ ................................................. ... .. ... .. .......... 73 Lopuh ........ ... .................... ................... ......................... ......... ............................ 74 Lovor ....................... .... ....... ........................................................ ... .. ................... 7 5 Luk, bijeli ............................. ............................................................. ... ............. 75 Luk, crveni ............. ............................................ ....................... ....... ................. 76 Lu k, d ivlji ............................ ............................. ...................... ........................ ... 7 7 Luk, morski ........................ .................... .. ....................... ...... ........ .. .................. 78 Ljublca, mirisn a .............. .................... ....................... .... ....................... . ..... .. ..... 79 Lj upcac, ljekoviti .......... ........................ ............ .. ....... .... ....... ............. ...... ........... 80 Macuh ica, divlja ....... ... .. ..... .. .. .... ..... .............. ..... .... .... ... ...... ....... .. ..................... 80 Majcina dusica ................. ........ ................ .... ........ ..... ................................. ....... 81 Malina ....... ...................................... .. ..... ... ....... .. ... .... .. .... . .................... .......... .. .. 82 Marulja ........................ . ... ........ ..... ...... ................. ...... ... ... .. ... ..... .. .............. .. ...... 82 Mas!acak ................ ............................... ..... .. .. ... ..... ... . ... ... ... ... .... .. .. .. ..... ... ...... .. .. 83 Maslina ..................... ............................ ..... .... .... .. ..... .. ......... ...... ... . .. ...... .. .. .... .... 84 Ma ticnj ak .... ........ ...... ... ... .... ..... ..... .. ... ...... .. ........ .. .............. ............. .. . .. ........... ... 85 Mazuran ...... ...... ... ....... ..... ... .......... ...... .................................. .. ...... ... .............. ... 8 5 Med'1etka .................. ............ . ....... ..... .. .............. . ................ ......... ... ..... ............. 8 6 Metvica, pa pren a .............. .... ............... ......... ..... ..... ... ..... ...... ... ..... ... ... ... .... . .... .. . 87 Misjakinja ......... ..... .. ... ......... .......... .. ..... .......... .......... ..... .... .... .. .. ................... .. ... 87 Mravin ac ............ ..... ................. .... ....... ... ...... ............... ..... .. ........ ........................ 88 Mrkva ............................... .... .. .. ... .... ... .. .................................... .. .................... ... 89 Neven , pravi ........... ...... .. .... ..... ....... .. ... ... .. ......... .. ....... .. .... ... ..... .......... .. ........ ...... 89 Ocanica ............. .... .. ..... .... ... ... ........ .... ...... ..... ..... .... ... .... ....... ...... ........ .. .............. 90 Odo!jen .. ........................ ... ... .. .. ..... ........................ ........ .. .. ............. .......... .. . ....... 91 Oman, veliki ......................... ... .. ...... ............................ .. ....... ....... ... ......... .......... 92 Orah ...... ... .. ....... . ............................... .. ..... ... .. ........ ....... ........ .. ....... ... ................. 93 Oslad ....... ........ ....... ... ................... .. . .. ... ....... ... ..... ..... ...... ... ... ...... ............ ........... 94 Os ljebad .......... ... .... ..... .. .. ..................... ......... ..... ... .. ...... ..... ... .. ......... ............. ..... 94 Papra t , muska ........... .. ............... .. ........ .. ..... ...... .... ... ............................ ...... ....... 9 5 Pastirska iglica ..... . ............. .... ..... ........... ......... .. ......... .... .. ... .. .... ......... .......... . .. .. 96 Pelin . divlji . ..... .. .................. .... ......... .. ... .... .. ... ..... ..... .... .......... .... .......... ... ........ ... 96 Pelin . pravi ........ .......... ... ....... ............... .. ................... ..... ... ........................... .... . 97 Persin .... .... ..... ... .......... ....... ... ...................................... ............ .... .... ............ .. ... . 98 Pe toprsta , uspravna ........ .. ....... ...................... ........... ..... .... ................ .. .. .. .......... 99 Pirika ..... .... .... ......... .. ....... .... .. .. ....... .. ...... ............ ............ ... ...... ........................ 100

Цekovito bi!je 9 Kazalo

Piskavica .. ... .... ..... ..... . .. ...... .. .... .. . ... .............. ...... .............. ... . ... ..... .. .............. .... 101 Plucnjak .. ..... .... ................ .. ............. ....... ....... ..... ......... ........ .... .. ... ........ ... .... ..... 101 Pljuskavica ....... . ...... ... ......... .. ..... .......... ... .. ... ..... ........... .... .. . ... .. .... ...... .... .......... 102 Podbijel .... ...... ... ....... .. ............. .... .. .. .... .. .... ... .. .. ......... .... ... ... .. .. ..... ...... ... . ... ....... 103 Povrtnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Preslica. poljska ............. .. ... .. ... ...... .. .... ... .. . ....... .. ............ ... .... ........ .... ... .. ... ...... 105 Rabarbara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Ranjenik, pravi ..... .. ... .... ....... ... .. . ...... ..... .. .. .. .... ......... .... ........ ... ... ...... ............... 106 Ribiz, crni .... ... .... ........ ......... .. . ...... ... ........ ..... .. .............. ... ..... .. ... ... ... ...... .. ........ 1 07 Rosopas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 08 Rusomaca ...... ... ...... ..... ... ... ... .. . .. .. .. .... .. ........ ......................... .... .... ........ .. ... ... .. . 109 Rutvica .. .......... .... .... ... ..... .. .. .. .. ...... ... ... ..... ..... .............. ....... ...... .. . ...... : ... ....... . .. 110 Ruza , pasja ....... .. ..... ...... .. .. ........ ....... ..... .. .. .. ..... ... .. ........ .. .... ..... .. ......... ...... .. . ... 111 Ruza, vrtna ..... ... ....... ....... .. ................ .. ... ...................... ........ ... ..... ... .. .. ....... ... .. 112 Ruzmarin . ... ... .. ... .. .. ... .... . ... ....... ... . .... .. ... .. ....... .. ..................... .. ........... ......... .... 113 Sapunika .... ..... ........ .... ... .... .... .... .. ..... ................ ............... ... ............. .. .... ...... ... 114 Siristara ....... .. .... ......... . ..... .. ... .. .. .............. .. .... ... .. ....... .... ...... ... .... ........... .. ..... ... 114 Sljez, bijeli ..... ... ... .... ........ . .. .......... .................. ...... .... ...... ... ... .. ..... .. ................. . 115 Sljez, crni .. ...... .. ... ... .. ...... ..... .. .... ...... ...... .......... ... ....... .. ............ .... ... ..... .. ... .. .. . .. 1 16 Smreka .. .. ..... .... .... .... .... _.... ..... ........... ... ........... ... .. .......... ....... ... ... .... .. ....... ...... .. 117 Sporis , obicni .. .. ...... ... ..... .... .... .. ... .. ..... .... ... ..... ... .... .... .. ..... ....... ....... .. .. .. .. ... .. .... 118 Steza ................ .. . ...... ... ............. ... .. .. ....... .... ... . .. . ... ... ..... .... ....... .. .. ........ .... .. .... . . 119 Stolisnik. ....... ... .. ....... ... .... ..... .. .... .. ...... .... .... .. ...... . ......... ....... .. .. ..... ..... .. ... .. .... . .. 120 Suncokret ............................. .. ..................... ... ... .. .... ........ .... .... ... .. ... .. .... ..... ..... 121

~~~~;:: ::: : ::::::::: :::: ::::::: ::::: : : ::: : : :: : : :: :: :::::::: : : : : : : : :: : ::: :::::: ::::::: ::: :: :: : :: : ::: :::::: : :: : :::: : : ~ ;; Timijan .. .. . ...... .. .. .. ... .... .. .... ........ ... ...... ... ....... .... ..... ..... ... .... ........ ........ ... ... ... .... . 123 Tratincica .... ............. ...... .. ...... , ........ ... ....... .................... .. ......................... .... .. .. 124 Trnina .. .... .................. ................ .... ........ ..... .... . ........... ................. . ...... .... .. ....... 124 Trputac, uskolisni ... ... .. .. .. .... ...... ..... ........... .... ......... ................ ... .. ...... .... .......... 125 Trputac. veliki .... .... ... . ..... .... .... .... ... ... ... .. .... ..... .... ... . ... ...... .... .. ...... . ....... ............ 126 Turica ..... ....... ........ ... .... ..... ......... ..... ... .... .. .. ... ...... ..... ... ..... .. ...... .. ... ... .. .... .. .... ... 127 Vodopija . .. .. ........... .... ......... .. ....... ... ... ..... ................ ............ ....... ... ... .... ... . ...... ... 127 Vrba. bljela ... .... .. .... ............. ............. .... ..... .. ........ ... .......... ... ....... .. ... . .......... .... . 128 Vrbolika. sitnocvjetna ... .... .. ...... .......... ... .. ... .. .. ... ............................... ..... .. .. .... .. 129 Vrkuta .. . .. ... .. .. ... ... ....... ... .... .. .. ....... ....... ......... ... .. ............ ..... .. .......... .. .... .. ..... ... 130 Zdravcica ...... ........ ...... ..... ... ....... ..... .. ...... .. ......... .. ..... .... ... ...... ... .. ...... ........... .... 131 Zecji trn .. .... .. .... ... .. .. ... ............. ..... .... ....... .. ......... ...... .. .......... ... .... .. .. ... .... ... ...... 132 Zimzelen ..... .... ... ........ ...... ...... ... ..... ... ........ .... .... ... ...... .. ...... ... ...... . ..... ... ... ......... 133 Zlatnica . .... .. ...... .... .. ...... ................. ..... ........ ... . ... ....... ..... .. .. .. ..... .. ... .... ... ..... ...... 134 Zob .. ..... . .. . .... .... .. .. ... .... ... .. .. .... ............... .... .. ... ... .... ... .... . .. . .. .... ..... . ........ .. ... .. .... 134 Zeravac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Zutika, trpka ..... .. ... ... .... ..... .. .......... .... ............ ... ...... ... .. ....... ....... .. ...... ... ..... ..... 136

П. Recepti

Кnjizi kao popudblna .. . .......... . .... .. ..... ........ .. ...... ... ..... .. .. ..... .. ......... . ........ ......... 139 Upute za citanje ....... ... ...... .... .. ... ... .... . .... ... ....... ... ....... .... .. ................. ...... .... .... 139 Орсе upute .... ........ ....... .. ........... .......... .. ............. .. ... .... ... ... .. .. ..... ...... ..... .. ........ 141 Afte ... ...... .... ... .... ... ... .. ................ .. .. .... ........................ .. .. .. ....... .. ........ ............. .. 152 Akne ....... ........... . .. ...... ..... ............ ................ ...... ... ......... .... .. .. .. ....... .. ........ ....... 152

ergija ... ... .......... .... ... .... .. .......... ........ .... . ...... ..... .. .. ..... .. .... .. ..... .. .... .. ..... .... ... . . 154 .. - oholizam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 ;:14

IJekovito Ьфе 10 Kaza[o

Amputacija ................. ....... .. ................ .... .................... .. ... ............................... 155 Angina .................................................................................. ....... .................... 155 Angina pectoris ...................................... ............ ....... .... ....... ... ... ... ..... ........ ... ... 157 Apetit (tek) .............. ...... ...... ............................. .. .............. .. ...... ....... .... .... .. ....... 159 Aritrnija (porernecaji srcanoga ritrna) .......... .... .... ................ . ... ...... .. ........... ...... 160 Arterioskleroza (ovapnjenje zila) .................................... . ..... ..... ................... .... 161 Artritis (upala zglobova) ............. ..... ....... .. ........................... ... .... .... .................. 163 Astrna ...... . ........ ........... ... .......... ...... ................................................................. 164 Avitarninoze ....................... ..... ........................................ .. ...... ..... ........ , ........... 168 Bijelo pranje ......... .... ....................................................................................... 168 Bljedilo . ............ ...................... ........ ......... ........ .............. .... ........ .. .......... ........... 169 Bolovi ................................ ........ ...... ................ ........................................... ...... 170 Bradavice . . . .. . . . .. . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . .. . .. . . . . . . . . . . . . . .. . .. .. . . .. . . .. . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . . . . .. . . 1 71 Bronhitis ........................ ... ........................................................................ ....... 172 Bubrezi . .... ........................................ ......... ...... .. .......... ...... ........... .. ........ . ........ 175 Celulit .. ......................... ........... ........ ............ .................................................... 183 Cirkulacija krvi ........................................................... .................... ................. 183 Ciroza jetre .................. ..... .. ... .. ....................... ..... ............ .. .......................... .... 184 Crijeva .................................... .. .................... .............. ................................... .. 185

g~ee~i.:. ~-~~~ .. (~~-~-~~~~) .. :::::::::::: ::::: ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: ~ ~~ Dekubltus (zalezaj) ........................................................... ... ............................ 192 Depresija ........... ... .... ... .......................... ......... ............... ........ ..... ............. ... ...... 193 Desni ....................................................... ...................................... ....... ........ ... 194 Difterija ....... .. ............................................................ ............. .......................... 195 Divlje rneso .............................................................. .' ....... ................................ 196 Dizenterija (srdoboja) ....................................................................................... 196 Djecje gliste, bljele gliste ................................................................................. 197 D1akavost ............... .. .............................. .. ............. ... ................. ..... .. ................ 197 Dojenje .......................................................... ..... ............ .... ....... .... ................... 197 Dojke ............... : .... ............. ... ......................................... ..... ...................... ..... .. 198 Ekcerni .... ; .. ........................ ...... ......... ......... .... .................................................. 198 Epilepsija (padavica) ........................................... .. ............................. .. .... ........ 201 Flegrnona ......................................................................................... ................ 203 Gangrena (vucac) ...... .... ............... .... .. ......... ...... ....... .......... ...... .. .. ... ................. 203 Giht (ulozi, podagra) ....................................... ..... .... ........ ....... ....... .. ................ 204 Glas, glasnice ................ .. ..... ........................... ... .. .. ..... ... ................................. 205 Glava - glavobolja ....................................... ............................ ......... .. ..... .. . .... 207 Gliste ...... .. ............................................................................................... ... ..... 209 Gljivicna upala ................................................................... .................. ............ 21 О Gnojenje ............... .................................................................. ... ...................... 211 Gojaznost (pretjerana, bolesna deЬljina) .......................................................... 212 . Grёevi - opcenito ............ ............ ..... ................................................... , ........... 213 Gripa ................................ ............................................................ ................ ... 214 Grlo - upala ................................... .. ... ....... .... ................................................ 215 Groznica ...................... .. .................. ...... ........ ...................................... ..... ... .... 217 Gusa (gusavost, strurna) ............. .. .................................................. . ... ... ..... ... .. 217 Gusteraёa (pankreas) ....................................................................... .. .............. 218 Halucinacije (osjetilne prijevare, privid osoba, predrneta i pojava) .................. 218 Hernofilija .................................................. ... ..................................... .. ............. 218 Hemoroidi ("zlatna zila", suljevi) ...................................................................... 219 Herpes .. ........................................................................................................... 222 Нipohondrija ..... ..... ... ............................................................... .. ........... .... ....... 223 Histerija ......... ................................. ............ .............................. ............ .. . ........ 224 Hripavac ......... ... ................. .. ......................... ....... ........................................... 225

1 . - . - ".; - 1

- - ---Cila-- _______...__ '-- ~ ---------~--------

ldekovito Ьфе 11 Kazalo

Hиnjavica .... .. .... ............. ........... .. .... .. ....... ...... .. ... ....... . .......... . ....... ............ ....... 225 Ihtioza (riЬlj a koza. riЬlja ljиskavost) .......... .... ................................................. 226 lscrplj enost ........ .. .... ... ..... ............ ............... .... ...... .................. ..... .................... 227 Isёasenj e, иgаnисе .. ... .. .. ................. .. ........... ......... ........ ......... ........ .. ..... .......... 228 Is ij a s .. ....... ... ....... .............. .. ..... ..... ... ... .. .... ..... .. ......... ................... ...... .. .... ........ 229 Iznemoglost (malaksalost, os labj elost) ........... .... .......................... ........ ...... ..... . 230 J ajnici ............. ... ..... .. ...... ............ ..... ............ .... ....... .. ............................... ........ 231 J etra ................ .......... .... ............ .................. .. ...... ... ...... ........... ........................ 231 Jezik . ... ..... ... .. .... ...... ...... ................. ...... ......... ...... .. .. ...................... ... ....... ... . .... 235 Кар .. ... .. ........... . .. ..... ... .. .. .... ............ .. ............. .. ... .... ........ ........... .......... ..... ... .... 236 Kasalj ... .. .......... . ... ... ........ .. ....................................... ...................... . ................. 237 Kila ........... .... .... ... .... .. ... .. . .... .................................... ......... .............................. . 240 Koles terol (za smanjivanje koliёine и krvi) .................. .. ...... .. .......................... 240 Koprivnjaёa .... ..... ... .. .......... .............................. ........ ........... . ........... ..... .. .......... 24 1 Kosa. vlasiste .. .. ................. ... ........... .......... ...... .. ........ ....... ....... .. ........... ..... ... . .. 241 Kosti ..... .. ........ ......... .. ... ....... .... .. ................. ............... .. ............ ............ ....... .. ... 245 Koza . .. .. . .. ..... ... ... ... ... ... .. ... .... .. .. .... ... ...... ...... .... . ... ..... .... ..... .. .. ..... ... ..... ... ....... . ... 246 Кraljesnica - bolovi - istros enost kraljesaka .............. .. ........ ... ..................... 252 Кrastavost .......... .. .... ....... .......... ... .............. .... ... .... ..... ... ... . ... ... ... .. ..... ......... ...... 253 Кrv - proёiscavanje i јаёаn]е ................... .. ................................ .......... ........... 254 Кrvarenje .. . .... . .. . ...... ... .... .... ..... ... .. ....... ... . ... .. .. ..... ... ... .. ... ........ о ••••• • ••••••••• • •••••••• 255 Кrvavi izmet i/ili ispljиvak .. .... ....... .. .. ... о .... . ... . ..... о ........ .... ...... .. .. .. . о ................ 258 Кrvni tlak ... ....... ....... .. .. .. ........ . о .. ............ . о ........................ о . ... . ................. .. .... . . . 258 Киrје oko ........ ........ ... .... .... ...... .. ............... о ...... . ...... . . .. ........ . .. . ...... . .......... .. . о •••• 262 Leиkemij a ... .... .... ... ....... .... ......... 0 ... . . .. .. . ···· о ·· ··· . ..... . .. . . . . . ...... . . .. ........ . ....... . ...... . . 263 Limfne zlijezde - oteёene (skrofиle , gиke) ...... .. .. .. ....... ................................... 264 Lisaji ..... ... ... .. ...... ............ .... .. ...... .. о ····· ооо ....... оо ··· оо ...... .. . . . . ... о . .. . ........................ 265 Listovi (misici) па nogama - grёevi ....... . ...... .. ........... .. .... .......... .. ... .. .... .... ...... 266 Lиmbago (heksensиs , иsjed) ili krizobolja ........................ .. ........... .. . .. . ...... .... .. 267 Malarija о о о о .. о о .. .... .. о . ...... о о о ... ...... о о о .. о о ... ........ .... .... о . . .. ...... ..... . .. . ... . . . .......... .. ....... 268 Maternica . о о ... о о о о ..... о о •• о ...... о. о о. о ......... ..... ... .. ... ... . . . .. ...... .. .... . ............ . ................. 269 Melankolija о ... о о о ..... . о о. о о. о о о ••••• о о о о. о .. . ... . о ..... . . ..... . о .... .. . . ...... . ........ . . о .. .. . . ........ . ... . .. 269 Meningitis , ира! а mozdanih ovojnica ... о ••• о. о .......... о . о ....... . о ......................... о •••• 270 Menstrиacija (mjeseёnica , zenski cvijet) ..... .. ... ...... . о .. ..... .... ...... . ...... .. .. о .. ..... . ... 270 Metabolizam .... ........ .. ......... ......... о ... .. ........... . .. . .... . .. ...... . ... ............. . ...... .. .... . .... 2 7 1 Migr ena .. .. ... .... .... ... . oo · ···· · ···· ··· · ·· · · · ···· · ··o·o . .. ... .. . . .... . .... .. .. o ... ... . ..... . ... .. ... . o. oo .. ... ... 271 Mij en a (menopaиza , klimakterij ) ...... ............... ................. .... ....... ....... ..... ....... .. 273 Mioka rditis (и раЈа srёanoga misica) .оо.о ... .. . . . . ......... ... . .. ................. .. ..... . .... . о·· · . 275 Misici ... .... .... .. ... ..... .. ..... 0 .... .. . .... . 0 ... о ..... . .. . ........ . . . ............................................. 275 Mj ehиr ...... оо • оо . . ... о .о о о оооо.о.о о .о .. оо . о ...... . . ....... ооо ........ оооо .. оо .. ооо •••• • ••••••••• о ...... . ..... о • • •• 278 Mokraca . ... ... .. ....... .. .. ........ ... .. . ... о о .. . ........ . .............. .. .............. о о ...... . ..... . ......... . . 284 Mokrenje и posteljи .. о о о о ... . ..... . .... . . .. .. . ........ о ............... . ............... . .... . ...... ... ....... 286 Mozak ........ .. .... ... ... ....... ............... оо ... .... ...... ...... . . ...... о • • о ......... . ........ . .......... оо ••• • 287 Mrsavljenje ..... .... . .. . .. ... оо••о···оо оо оОоо .. ...... .......... о . оооооо • • о • • ·ооо••о о о ... ... . о •••••• • ••• •• • • • • ••• • 288 Мисаnј е .... ... ................... .. .... о .. . ....... ... .. . . о •• о •••• о •• о •• • о ...... о ................................... 289 Nadima nj e ............ ..... ....... ..... о .. о о .. . ... .. .. ........ . .. . ... ... .. . ... о • • ••• о . ....... . ............... . .... 290 Naglиhost .. . .. ...... .... ..... о .......... . . . .. .. ..... . . .. . . ......................... . .................... .. . . ..... 29 1 Nagnjeёenja ........ . о о о ......... . ....... ... . о ........ ... ............. . ..................... . ...... . . . ........... 291 Neplodnost ... ... ...... ... ........ . о о ...... ... ... . .................... о ............ . ......... . ............... .. ... 292 Nesanica о .. . . . . ооо . ..... . о ..... . ... ... ........... о ........... . ........ . .. о ...... о ......... . ........ ········о·· · ••• 293 Nesvij est ... о о .. о •• о ..... о .... .... ... ... ..... . о о о. о о о о .. ...... ..... . о о .. . о о о о о ••• о о о о .... о о . о •• о. о о ... . ...... о . . ... 295 Nesvj estica ... .. .. . оо ... оооооо о .... . . . оо·· ··· ·оо оооо ....... .. ..... . ..... о.о·· .. ··•оо· ..... ооо•·•оо • •• о ........ . ... 295 Noge о .... оо о .ооо . .... . о ... ... о . .. ... ...... о.о .. .. ... . .. . о ....... . о.оо.о . ... ... ....... .. .... .. ............ . ........... 297 Nokti ......... .. ...... ...... .... о .. оо ..... оо .. .. .. . ..... . о . о ..... ... .................... . о ........ . ............. .. ... 304 Nos ·· · · · · · ···· ·· ·· о· ·· · · ···о ...... . .... оооо ... .... ... . ... ооо··· ·· ·· · ··· · ····· · · · ·· ·· ··о······ ......... ... .. .. . . ...... 304

Чekovito bi!Je 12 Kazalo

Oci ................................................................................................................... зо6 Onemocalost .............................. ..... ..... ................................. .. ...... .. ................. З12 Oparine- opekline ......................................................................................... З1З Osipi (ekcemi) .................................................................................................. З15 Ospice ........... ...... ......................................... ................... .... ........... ... .... ... ....... . З16 Otekline ........................................................................................................... З 16 OzeЬline ........................................................................................................... З17 Pamcenje- jacanje .................................. .. ..................................................... З18 Parkinsonova bolest ......................................................................................... З 18 Peludna groznica (sijenska, polinoza) .............................................................. З 19 Рјеgе ........................................ .......... .................... .......... ......... .... ..... ..... ......... З19 Pluca ........ .... ... .. ... ...................................... .... .. .................................... .. .......... 320 РоЬасај - spontani .................................... . ............... .... .................... .... ...... .. . З24 Podrigivanje ..................................................................................................... 325 Pomanjkanje apetita (nedostatak teka) ............................................................ 325 Porod ............................................................................................................... 325 Posjekotine (porezotine) .............................................. ... ........ .. ... .... ..... ........... . 326 Potistenost ....................................................................................................... 326 Potkoznjak. poganac. potkozni cir (furunkul) ...... ........ ......... .... .... .......... ......... З26 Povracanje ...... ... ..... ..... .... ...... ............................. ................... ........... ... ...... .... .. З28 Prehlada .......................................................................................................... З29 Preosjetljivost - psihicka ................................................................................ 330 Prist - gnojni .................................................................................................. 331 Prijelomi, frakture, lornovi .......................................... ............ ... ......... ... ...... .... 331 Probava ............................................................................................................ ЗЗ2 Probavni organi ............................................... .' ............. . .......... .... ........... ........ ЗЗ4 Proljev .......... ..................... ...... ............... ...... ......................... ... ..... .... ... ... ......... 336 Pronшklost ... ............ ................................. ...................................................... З38 Prostata ......................................................... ........ ....... .... ..... ....... . .. ................ 339 Psorijaza (ljuskavica) ..... ..... ........... . ................................................................. 340 Pusenje ........................................................................................ . .. ................. 341 Rahitis ........ .... . ....... .......... ...... ......... .......... ..... ........................... . ..................... 341 Rak ...... .... .. ... ....................... ...... ... ........................................................ ... ........ З42 Rane ................................................................................................................ З47 Reumatizam ............. .. ............ .. ... .... ....................................................... ..... ..... 349 Rubeola (crljenica) ........................................................................................... 353 Ruke ................................................................................................................ 354 San ............................................................. ................. ....... . ................. ... ..... ... 355 Shizofrenija ...................................................................................................... 355 Sinusi (u ceonome dijelu i u gornjoj celjusti) ..................... ................... .... .. .. .. 356 Skleroza. multipla ............................................................................................ 356 Skorbut ................... ...... .. ........................... .......... .............. .... ................. ......... З57 Slabokrvnost ..... ... ...................... .................... .... ........... .... ....... ... .. ................... 358 Slezena .. ... ........................... ........................ .............. ........... ........................... 360 Slijepo crijevo (apendiks, crvuljak) - upala ..................... ....... ................... ..... 361 Spolna moc, smanjena ....... ................................................................. .. .......... 361 Spolna prenadra2enost ...... .. ............................................................................ 362 Srce ................................................................................................................. 362 Staracke tegobe ............................................................................................... 370 Strah, tjeskoba .... .. . .......... ... ............. .... .. ..... ............................... ... ............. ..... 371 Strana tijela ..................................................................................................... 372 Suncanica ........................................ ....... ..... ............ ...... ................... ............... 372 Svrab (suga), scabies ............................................................................................. З 72 Svrbez, svrЬljenje ............... ...... .... ........ .. .... ... ........................ ..... ...................... 374 Sarlah ...... ......... .... ... ...................................... ...... ................. ................. .... .. .... 374

• - & ; -

~ - - - -~ ·~ -- ~~------- -

Цekovito bifje 13 Kazalo

Secerna bolest (dijabetes) ............................. ................ .... .. ..... ...... ... ..... ...... .... 375 Stetni kukci i nametnici ............................................ .................................. . .. . 376 stitnjaca, zlijezda ................................................................ .. ........... ... ............. 376 Stucanje ... ... ..................... .. ..... ... ... .. . ..... .. ........................ ................................. 377 Tetive ..... ............... ......... ............................................................................ .. .... 378 Tifus ..... .. ................................................................ .... ...... .............. ... .. ............ 378 Tjeskoba .. ..... .... .............. ................................ ................................................. 379 Trakavica ............... ......... . ...... .. .......... ...... ...................... ... .. ...... ... .......... .. ........ 379 Trbuh ............................................................................ ...... .. .. ... .. ....... .. ........... 380 Tromboza ................................ ............................................. ... . ........................ 381 Trovanja ........................................... ................ .................... .. ... .............. ........ . 381 Тrudnoca .. ...... .. ....................................................... ........ .. ... ........ ....... ..... ..... . . 383 Tuberkuloza kostiju ..................................................... ..... .. ...... ... .... .... ............ 384 Ubodi ........................................................... .. .. ... ......... ................ . ..... .. ............ 384 Ugrizi, ujedi ......... .. ....................................... ... ..................... ... ...... ..... ............. 385 Uho ............................ ...... ................................................................................ 386 Umor ..................................................................................... .. .. .. ........ ... .. ....... . 392 Upala pluca, pneumonija ....................................................... ... ................ ....... 393 Usnica ....................................... .. .......................................................... ........... 394 Usta ................................. -:-: ........................................................................ ...... 395 Usljivost ...... .. ............................................... ... .................................... .. ..... ..... . 397 Uzetost ....................................... ....................................................... ... ...... .... .. 398 Vene .......................... .................... ................. .......... .. .................... .. ... ... ... ...... . 399 Vene - prosirene ...................... .... .................................. ....... ..... .......... ..... ..... 400 Virusi .. ..... .... ...................................... ...... ......................................... ....... ... ..... 403 Vodena bolest ..................................... ........... ....... ........... ................................ 403 Vrat - heksensus. ukocen vrat ........................................................ . ...... .... ... 405 Vrtoglavica ............................... .' .................................................... . ........... ....... 405 Vrucica, povisena tjelesna temperatura ................................................... ....... . 406 Zacece ............................................................................................. ... .............. 408 Zatvor, tvrda stolica (opstipacija) ..................................................................... 408 Zausnjaci, zausci, mumps .......................... .. ................................................... 410 Zglobovi .... .... . ............................ .... ..................................................... ... .... ... ... 41 О Znojenje ....................................................................................... ... .. ............... 410 Zubi ................................................. ........... ............................................... . ..... 411 Zdrijelo- upala .............................................................................................. 414 Zelucana kiselina .............................................. ............... ......... ...... .... ........... .. 414 Zeludac .... ..... ....... ... ......................... .. ......................................................... .. ... 415 Zgaravica ... ... ....................................................................................... .... ........ 424 Zile - krvne .................................... ................................................................ 425 Zivci .................................................................................. ....... ....... .. ............... 425 Zuc .................................................................................................................. 434 zucni mjehur. zucnjak .......................... ..... .................................... ........... .... .. 437 Zulj ....... ... .. .................................. .... .................. ........... ............. .. ..... ............ .. . 439 Zutica ....... .. ..................................... ....................... ........................... ... ........ ... 439

Kazalo ljekovitih Ьiljaka ................ ... ..................... .......................... ................. 441 Kazalo ljekovitih Ьiljaka (latinska imena) ......................... ....... ... ..................... 451

Umjesto pogovora .................................................................................. . ......... 453

I PRIRUCNIK ZA SAКUJPUANJE

UEKOV1TOGA BilJA

Цekovito ЬЦје 17

Predgovor pгvom izdanju Prirucnika za sakuplja,Ye Yekovitoga Ьфа

Predgovor

Hvala Bogu, zazvao sam yetos 20. svibnja Svevi.Sryega posto sam napokon priredio rukopis za trecи knjigи. Doista, hvala Воgи koji mije и osamdeset trecoj godini iivota i nakon dva irifarkta te ипаtоё zamomoj astmi ipak podario toliko zdravya da sam mogao raditi, ali hvala i nekim dobrim !jиdima koji sи mi pomogli da obradim opseino gradivo. Nelca im Bog to stostrulco vrati.

Odlиёio sam da си prirediti lcryigи о !jelcovitom Ьфи sa slilcama и boji, dodati lcratlco pojasnjerye о glavnim znaёajlcama i nabrojiti pojedina ryihova !jelcovita svojstva. Dobre slilce и boji trebale Ьi sluiiti иnyesto iscrpna opisa yelcovitog Ьфа. Osim toga talco to Ьфе nece Ьiti teslco pronaci и prirodi. Treca се knjiga, Pomoc iz domace ljekarne, pridon!jetijos boyem sluienjи prvom i drugom lcnjigom.

Prirodиje и nasoj l!jepoj zem!ji Bog bogato podario. Dok beremo cvjetove i listove, dok vadimo lcor!jenje i gиlimo lcorи s drveca, time ne siromasimo bogatstvo prirode /соје пат је darovano, vec prirodи samo malo proтjedujemo. Stoga salcиpimo samo onolilco Ьфа lcolilco moiemo potrositi zajednи godinи. Kod иpotrebe palc toga bi!ja moramo Ьiti precizni i strpyivi: ozdravyerye dolazi polagano, а lcada se dogodi, ondaje teme!jito.

Na lсопси Ьih dodao i lcratah: recept. Da ne Ьismo prebrzo oti.Sli, /са/со veli jedna slovenslca poslovica, и "lcrtiёinu zemyи" (podzemye} , tj . па onaj sv!jet, p!jmo ёај КRRT (slov. - kopriva, regrat, rman, trpotec}, nyesavinи ёаја od lcoprive, maslaёlca, stolisnilca i trpиca. Koprivajaёa i diie razinи hemogloЬina,

maslaёalc иpravya metabolizmom, stolisnilc odliёno djelиje па ielиdac i susjedne organe, а trpиtac pobo!jsava prokrv!jenost organizma. Те ёetiri Ьфkе zapravo mogи predstav!jati sve !jelcovito bi!je, а osim toga moiemo ih naci posvuda.

Nelca Boiji Ыagoslov prati i trecи lcryigи, lcao sto је pratio prve dv!je.

И zdrav!je, dragi zem!jaci!

Stiёna, 1989. о. Simon Asiё, cistercit

Upute za citanje 19 Цekovito Ьфе

Upute za citanje

И srediSпjeт dijelи kryige ро abecedi sи posloieпe, i opisaпe yekovite Ьiyke, sve od aпgelike do iиtilovke. Opisи Ьiyke priloieпaje i slika и boji. Opis se sastoji od dvajи dijelova:

kratka opisa Ьiyke, пjeziпih yekovitih dijelova i pojediпih yekovitih pripravaka;

pregleda пelagoda, bolesti orgaпa ili dijelova tijela kojiтa ti pripravci тogu ротосi.

Rijec OPREZ иpozorava паs па slиcajeve kad тоrато Ьiti osoЬito oprezпi jer Ьi пepravilпo роstирапје ili пekoпtroliraпo иiivaпje razпih pripravaka тoglo Ьiti ijako stetпo.

Nakoп srediSпjeg dijela kпjige slijede predтetпo kazalo (tegobe, bolesti, orgaпi, dijelovi tijela) i kazalo latiпskih пaziva Ьiyaka.

Tko о pojediпiт Ьiуkата ieli dozпati vise podataka, тоiе ih пасi и dodatпiт izvoriтa i literatиri koji sи пavedeпi и kпjizi Domaca ljekarna р. Simona AsiCa (1. dio - Recepti}, Mohoтjeva druiba, Сеуе 1995.

Za svaku bolest raste cvijetak! Та stara sloveпska poslovica svjedoci пат da su jos пasi preci pozпavali тас prirode i da sи јој vjerovali. Podosta је vec иstaпovila i potvrdila i zпaпost. Zпaпstveпa sи istraiivaпja dalajasпije i precizпije spozпaje о tоте kako vaya upotrebyavati yekovito Ьiуе da bisтo пjegova yekovita svojstva ропајЬоуе iskoristili. Stoga pri sаkируапји, sиSепји. pohraпjivaryи i preradi тоrато potaпko slijediti ove ириtе:

Sto beremo i sakupljamo?

• Briiyivo odrediтo (ideпtificirajтo) Ьiуkи da пе Ьisто greskoт иbrali pogresпи ili cak otrovпи.

• Ljekovite Ьiyke пikad пе beriтo i пе sаkируајто uz cestи. ali пi ako sи zapraseпe ili pak zатаzапе.

• Beriтo sато опај dio Ьiyke koji сета doista иpotrijeЬiti za lijeceпje (прr. cvjetove, listove}, а пе trgajтo i пе сирајто cijelи bifjkи.

• Pojediпe sи yekovite Ьiyke rijetke, иgroieпe, ра stoga i zasticeпe. Stoga ih пе beriтo и prirodi, vec ih, ako је ikako тоgисе, uzgajajтo и vrtи.

Kad beremo i sakupljamo?

• Веrето dok sи Ьiyke и cvatи ili рrета ириtата (прr. lisce borovпica Ьеrето prije по sto ЬоЬiсе sazru).

• Nikad пе Ьеrето vlaiпe bifjke.

• Kaтilicu, tiтijaп, таiиrап i druge bifjkejaka тirisa sаkируато za vrucih, sиhih podпeva dok izlисији пajviSe etericпih иуа.

Kako sakupljamo?

• Sаkируато и kosarи ili papimatи vrecicи; Ьiyke пikad пе pritisceтo. • Osteceпe dijelove Ьiyke odstraпiтo vec kod Ьrапја.

Kako sиSimo?

• Ljekovite Ьiyke иvijek sиsiтo и hladи i па prozracпoт prostoru.

•

IJekovito ЬЦје 20 Upиie za citanje

• Svjeie паЬrапе ЬЦјkе valja sto prije i пе odvec gиsto rasprostrti па prikLadпoj podLozi za sиsепје (drvo, papir, tkaпiпa) . .

• Korijerye operemo, obriSemo i objesimo па nyesta gdje ima propиha.

Kako pohranjujemo?

• ОsиSепо 1jekovito Ьi1је (droge) pohraryиjemo и prozracпim cistim papimatim vrecicama, и kartoпskim kиtijama Ш и stakLeпkama pokriveпim pLatпeпim иbrusima. Nikad ga пе pohraпjиjemo и pLasticпim vrecicama!

• Korijeпje i sjemeпje spremamo и vrecice od tkaпiпe. • Na vrece i vrecice пapiSemo ime Ьi1jke i datum Ьrапја.

• Sve Ьilje cиvamo и sиhom, prozracпom i tamпom prostoru.

• Bi1je cиvamo роsеЬпо prema vrstama i cijelo, а пе zdrobljeпo . ZdroЬimo ga i razreiemo tek prije иpotrebe. Aromaticпo Ьi1је пе droЬimo (metvica, kamilica). Korijeпe, gomo1je, plodove i sjemeпje koji и seЬi imajи 1jekovite sastojke moramo zdroЬiti, по tek пeposredпo prije иpotrebe.

• Vесiпи droga moramo паkоп godiпи dапа bacitijer s vremeпom gиЬе 1jekovita svojstva. No postoje i izпimke: primjerice kora grma krkaviпe prikLadпaje za ироrаЬи tek паkоп godiпe dапа.

Kontrola

Bi1jke koje smo pohraпili s vremeпa па vrijeme va1ja pregledatijer ih moie пapasti plijesaп, mo1jci ili pak пеkа drиga gamad. Ako se to dogodi, Ьi1је

moramo bacitijer djeLomice Ш роtрипо gиЬi 1jekovita svojstva i moie postati cak i stetпo (otrovпe pLijesпi!).

Od sLaba ljekovitog Ьi1ја пе moiemo spraviti dobre Lijekove. То poпajprije stoga sto ieLimo da 1jekoviti pripravci Ьиdи prvoklasпi i djeLotvomi, da pomaiи savladati boLest. Zato иvijek brii1jivo radimo, driimo se ириtа i пе kиријmо 1jekovito Ьilje ЬiLo od koga!

Bиdimo svjesпi сiпјепiсе daje Lijeceпje cvjetovima zпаtпо marye пasilпo prema пasem tijeLи, а stoga i dиgotrajпije od Lijeceпja иnyetпim lijekovima; koпacno је ozdrav1jeпje stoga ieme1jito. Stoga bиdimo strp1jivi i иstrajпi.

Kad Ьilje sami Ьiramo i beremo, ироzпајmо se s djeLovanjem svake Ьi1jke kоји cemo иpotrijeЬiti. OPREZ! Svaka povrsnost u prepoznavanju Ьiljki i nj ihova djelovanja moze imati za nas opasne posljedice. Sami sakиp1jajmo i иpotreb1javajmo samo опо bi1je koje doista dobro poznajemo.

Ako imamo maLи dјеси, tada је osoЬito vaiпo da za svakи sitпicи bas odmah пе poseiemo za aпtiЬioticima. AпtiЬiotike radije sacиvajmo za stvamи (аkиtпи) boLest, а marye prehlade lijecimo cajevima, iпhalacijama i odmorom и topLoj postelji. Stoga Ьi и svakoj kиCi osim aspiriпa, alkohola, razпih zavoja, masti i lijekova, koji morajи Ьiti pri rиci svakom иkисапiпи, иvijek trebalo Ьiti i 1jek ovitoga Ьilja. Popis toga Ьi1ја napravimo sami uz pomoc prirucпika za 1jekovito Ьi1је, а s obzirom тш zdravstvene poteskoce s kojima smo пајсеsсе sиосепi. И паsој Ьi dom(J.coj Ye.kami trebaLi Ьiti: kamilica, kadи1ja, stolisnik, lipa, majcina dиsica, smrekini vrsci, sipak, s1jez, trpиtac, maiиran. pravi сај (ruski, iпdijski}, hrastova kora, и1је od p1jиskavice (gospiпe trave) i amikina rinktиra.

dr. Nada Jeromen

1 --· -,: ' •• 1

- ..... - ~ .... --~----- ~---

Angelika 21

ANGEliКA ljekovita ange/ika, vrtna angelika, andelika, andelov korijen, korijen sv. Duha, kravojac, siris, trubaljka, zubata, slov. angelika Angelica arhangelica

Djeluje slicno idirotu. Srodna је kimu i slatkome anisu. Listove sakupljamo prije

cvata. Dvogodisnji podanak vadimo ujesen; operemo ga, izrezemo ро duzini na cetiri dijela; ne susimo ga na umjetnoj toplini da ne izguЬi ,

aromu. Upravo zbog toga od korijena pripravljamo kapi i tinkture, radije nego са ј. Cajeve kuhamo uglavnom od lisca i sjemenja.

-

Anis

~ Сај uЬlaiava tegobe izazvane migrenom, smiruje zivce, sprecava znojenje. Т otklanja vrtoglavicu, povecava gipkost zila. Disni organi: grgljanje cajem

prociscava grlo, usnu supljinu, јаса sluznicu disnih organa. Probava: sprecava nadutost. pospjesuje izlucivanje zuci i zelucanih sokova, smiruje nervozu crijeva i smanjuje bolove u njima. prociscava krv, lijeci katar. U сај mozemo dodati i siristaru, а kod zatvora krkavinu. U manjim kolicinama djeluje poticajno, а u vecima ~pravo protivno tome. Vino od korijena: 60 g isjeckana korijena namacemo dva dana u litri Ьijeloga vina, potom dodamo 2 g .praska od korijena, namacemo jos dva dana, potom ocijedimo. Uzimamo ро dvije zlice na dan protiv grceva, zivcanih smetnji i lose probave. Korisne su kupelji cijeloga tijela. pogotovo kod reume Ш pak kad zelimo smiriti zivce. No to treba trajati samo nekoliko minuta! OPREZ! Sokovi su angelikina korijena naime jako aktivni, tako da mogu izazvati cak i upalu koze. Oci valja zastititi od svakog doticaja s tekucinom u kojoj smo ga kuhali Ш namakali!

ANIS anis, anii, anason, slatki koromat, vrtni jediC, onajz, onliz, s/atki janii, slov. janei Pimpinella anisum

J ednogodisnja је biljka glatke, оЬlе, prugaste staЬljike. Veliki su stitasti cvjetovi zlatnozuti,

listovi su koncasti, plodovi rebrasti i pomalo spljosteni. Njegov је miris aroшatican i ugodan. Korijenje је ljekovito. а vadimo ga u ozujku i travnju . Plodove sakupljamo ujesen, а zeleni dio cijelo ljeto. Susimo ga u hladu. Budimo oprezni da anis ne Ьismo zamijenili s otrovnim

Anis 22 Ami~a

stitarkama, stoga ga dobro pogledajmo! Otrovne su stitarke kukuta (Conium maculatum), mala kukuta ili divlji persin (Aethusa cynapium) i trubeljika (Cicuta virosa). - ·

~ Anisov је сај izvrsno sredstvo protiv astme i hripavca. Odlicno pomaze f kod katara disnih organa, potpoma:le iskasljavanje. Male kolicine jacaju

zeludac i crijeva, pospjesuju izlucivanje sokova, а kod bronhitisa poticu sluznicu na izlucivanje sluzi. Kod reume ga valja dodati drugim pripravcima za utrljavanje. Plodove stavljq_mo u cajeve za ciscenje, јег dobro zagriju cijelu utrobu. Zato је dobro dodati i kim i slatki anis (nekoc su ga u sali zvali "prdljivac") . Anis se ubraja u cetiri sredstva za ciscenje, а to su: anis , sparoga , persin i celer. Djeluje protiv nadimanja, grceva, procesa truljenja, vj etrova. Valja mu dodati i kim! Anisovo ulje : poma:le protiv nadimanja. lijeci katar, smanjuje bolove u grlu kod promuklosti ako ga kapnemo u vodu za grgljanje. Vino uzavrelo s anisom lijeci razne bolesti bubrega i mjehura, olaksava bolno mokrenje, pospjesuje menstruaciju. Povoljno djeluje na jetru i slezenu. Кim i koromac djelotvorniji su od anisa, ali ih on uveliko nadmasuje ро okusu. Najbolje је pomijesati njihove smrvljene plodove i to u jednakome omjeru (1 : 1 : 1). Anis upotгijeЬljen kao zacin povoljno utjece na probavu, sprecava vjetrove . Upotrebljavamo ga u spravljanju peciva. Dodajemo ga u krusno tijesto, kiselo zelje i salate . Od smrvljenoga sjemenja. natopljenoga u rakiji, doblvamo ukusnu anisovu rakiju za raznoliku uporabu.

ARNIКA brdanka, тога, moravka, moravka gorska, veprina, veprovac, s!ov. arnika A. rnica montdna

A rnika је trajnica. Djelice cvata sakupljamo od sviЬnja do lipnja, naglo ih susimo i

cuvamo na tamnome mjestu. Vec od davnina a rnika slovi kao djelotvoran pucki lijek. Djeluje s licno kamilici i nevenu, ali је mnogo јаса . Najbolje ju је pripremiti kao tinkturu. Nikad је ne kuhamo, vec samo parimo. Ponajprije sluzi za vanjsku uporabu. Ne Ьi smjela nedostajati n i u jednom kucanstvu. OPREZ! Za unutrasnju u porabu moramo је uzimati vrlo oprezno , umjereno i pod lijecnickim nadzorom. Mogla Ьi stetiti srcu. Buduci da је jaka, namaceno је u omjeru 1 : 10, ili jos vecemu, а uzimamo 2 do З kapi na ca su vode.

U Hrva tskoj је zakonom zastiCena- zabranjeno је svako branje!

Та је tinktura izvrsno sredstvo za raskuzivanje i prvi lijek za rane svih vrsta, ра tako i one gnojne , te za sve vrste ozljeda, poput onih od udarca

....,__ , • -- 1

- - ~- ..... - ---~-------

Amika 23 Artiёoka

ili nagnjecenja. Pospjesuje zacjeljivanje rana kao oЬlog na gazi ili platnenoj krpi: uzmemo cajnu zlicicu tinkture ria pola litre prokuhane vode jer Ьi veca doza nadra2ila kozu i izazvala upalu. Tinkturu utrljavamo kod reume: ЗО g cvijeta namocimo u 70 g alkohola. Za unutarnju uporabu: samo 2 do З kapi na casu vode za lijecenje bubrega, srca i zeluca. UpotreЬljava se i kod otrovanja gljivama. OPREZ! Kod svakog trovanja gljivama valja odmah lijecniku! Lijecenje Ьiljem moze Ьiti samo pomoc lijecnikovoj terapiji . Kod gripe poma2u kapi arnike, dalшko samo 2 do З kapi. Promatrajmo reakciju! Sюjetujmo se s lijecnikom! Те kapi (2-З) uzimamo kad је u pitanju staracko srce radi prosirenja koronarnih zila. One takoder prociscavaju krv i pospjesuju izlucivanje mokrace. Vanjska upotreba tinkture sluzi i za uklanjanje bubuljica.

ARTICOКA slov. articoka Cynara cardunculus

в iljka nalik na stricak naraste i do dva metra. Cvat јој је ljublcast. Listove saku

pljamo u vrijeme cvata, korijene iskopavamo ujesen. Susimo ih u hladu na 40° Celzijevih. UpotreЬljavamo је poput pelina za razlicite likere. Vec su stari Egipcani, Grci i Rimljani articoku izuzetno cijenili kao povrce i kao ljekovitu Ьiljku. Articoku mozemo uzivati kao povrce, mozemo је samljeti i piti kao sok, а mozemo piti i sok od kuhane articoke.

~ Regulira djelovanje jetre, cisti је i јаса. Pospjesuje tek i probavu. U Т crijevima uЬlazava nadimanje. Odstranjuje masnoce i kolesterol iz krvi,

smanjuje ovapnjenje zila, sprecava anginu pektoris, astmu, urtikariju (koprivnjacu), mozdanu kap. reumu. Snizava secer u krvi i tako poma2e dijabeticarima da se dobro osjecaju. Regulira izlucivanje zuci. Pospjesuje ozdravljenje kod zutice. Otvara zucne kanale. UЬlazava napade zucnih kamenaca. Kod bubreznih bolesnika articoka poma2e izlucivanju uree iz krvi, а bjelancevina iz mokrace. Uspjesno poma2e kod upale bubreznih casica i bubrezne skleroze. Kod zastoja mokrace tjera na mokrenje i poma2e kad bolesnik tesko urinira.

•

Bqzga, ста 24

BAZGAP CRNA bazgovina, crna zova, oblcna bazga, zova, zovika,

zovina, slov. bezeg

Sambucus nigra

S pada и najomiljenije ljekovite Ьiljke. UpotreЬljavamo njezin cvijet, lisce, boblce i

korи te korijen. Boblce sadrze риnо vitamina С i drиgih vitamina. Od kore se иpotreЬljava njezin srednji, zeleni sloj. OPREZ! Sirova је bazga pomalo otrovna, stoga је ne иpotreЬljavamo kao takvи. Sve valja skиhati. Cvijet osиsimo naglo i spremamo ga и dobro zatvorene posиde. Boblce osиsimo ili pak od njih priredimo dzem ili marmeladи. Сај od cvijeta:

Bazga, ста

сајnи zlicicи prelijemo s cetvrt litre kipиce vode, nakon nekoliko minиta procijedimo i pijemo tijekom dana, gиtljaj ро gиtljaj. Marmelada od boblca: 2 kg boblca zgnjecimo ili propasiramo te kиhamo и malo vode иz dodatak У2 kg secera. Kad veci dio tekиcine ispari, smjesи spremimo и staklenke. Marmelada је vrlo иkиsna i zdrava. Od boblca kojima dodamo limиn bez kore i nekoliko boblca zиtike nacinimo sirиp и sokovnikи. Osvjezиjиce је i ljekovito i piCe spravljeno od cvjetova namocenih и vodi.

~ Сај иЬlazava katar и disnim organima i kasalj, olaksava iskasljavanje. f lijeci иpaljeno grlo, pomaze kod gripe, astme, bronhitisa, pocetne faze

ираlе рlиса, hripavca, ospica, sarlaha, isijasa, reиme, teske prehlade. Сај od li§ca cisti krv i najbolje је sredstvo protiv neciste koze. Pomaie kod gihta. Dobar је protiv neиgodna tjelesnog zadaha. Za preznojavanje kod vrиcice dovoljan је i mlacan сај od bazgina cvijeta jer sadrzi tvari koje роsрјеsији znojenje: dvije cajne zlicice cvijeta prelijemo s cetvrt litre vrele vode, nakon deset minиta procijedimo i pijemo tijekom dana gиt]jaj ро gиtljaj. Сај od bazgina i orahova lisca otklanja nesanicи. Сај od lisca i kore pomaze kod zacepljenosti, ali i kod nemogиcnosti zadrzavanja mokrace. Kod vodene bolesti skиhamo vino s boblcama i pijemo pomalo i sto cesce. Stиcene listove stavljamo na bolna mjesta kao oЬlog. То primjenjиjemo kod trigeminиsa, tj. neиralgije lica. Lisce је djelotvorno kao oЬlog i kod hemoroida. Przimo li pak na и]ји cvat иmocen и tijesto, doblvamo zdravo jelo.

' - .. • - ' 1

- - ~ - ~ - ~- -----.а..--~-- __ , ___ _

Bedrenika, velika 25

BEDRENIКAP

VELJIКA veliki bedrinac, blberusa, velika siljevina, slov. bedrenec, Ьibernelica Pimpinella mdior

B1aienak

Z a lijecenje upotreЬljavamo osoЬito korijen. Stoga vec ljeti oЬiljezimo stanista bedrenike

kako Ьismo kasnije, u proljece, pronasli i iskopali njezino odebljalo korijenje. То cinimo и оzијkи i travnjи, te и rијnи i listopadи. Korijenje operemo, razrezemo ро dиzini, sиsimo ga nanizano na иzici na рrориhи, и sиsionici ili и pecnici na temperatиri od 4оос. Korijenje cиvamo na vrlo sиhи mjestи i и dobro zatvorenoj posиdi jer se inace jako navlazi. Bedrenika је poprilicno jak lijek, stoga је иpotrebljavamo samo иmjereno; сајnи zlicicи korijenja prelijemo s cetvrt litre vrele vode i svakoga dana popijemo 2 do З salice toga саја. OPREZ! Prevelika Ьi kolicina mogla biti stetna za bиbrege.

~ Сај и disnim organima иЬlaiava astmи i katar, promиklost, te rastapa f slиz. Nezasladenim cajem grgljamo i njime ispiremo grlo. Pomaze i kod

angine i bronhitisa te ираlе grla i prehlada. Сај zasladиjemo medom. Djelotvoran је kod bиbreznih kamenaca, kamena и mjehиrи te kod vodene bolesti. Ublazиje tegobe и menstrиaciji. Кneipp је ovim cajem lijecio rеиmи i ираlи bиbrega. Bedrenika smanjиje tegobe izazvane nadimanjem trbиha .

zaиstavlja proljev, smiruje probavne smetnje. Ako ga pijemo, smirиje se i zgaravica.

BLAZENAK Ьlaienak pravi, carevo oko, gгobnik, klinCit, koncac, mitrovica, turica, zetja kiselica, zecja stopa, iuta djetelina, iuti kaгanfilit, slov. sгetena Geum urbdnum

T rajnica је koja raste pokraj sиma, grmlja i zivica. Cvjetovi sц ти zиte Ьоје, а plodovi

sи loptice s kиkicama. Podanak vadimo u sviЬnjи, а nadzemni dio zanjemo dok cvate. Podanak sиsimo na zrakи, zeleni dio povezиjemo и sveznjeve te objesimo na zracnome mjestu.

Вlaienak 26 ВоЬ

~ Pucka medicina upotreЬljava сај od korijena i nadzemnoga dijela Ьiljke f ponajprije za jacanje organizma. Istucani korijen kao oЬlog lijeci razlicite

upale, primjerice ociju i mozdane ovojnice. Na oci stavljamo istucanu Ьiljku, а kod upale mozdane ovojnice cijelu glavu i vrat omotamo stucanim korijenom. Тај oЬlog mijenjamo svakih 12 sati. Za tri dana bolest se oblcno smiri. Сај od zelenoga dijela Ьiljke, pomijesan s kaduljom, јаса srce i zaustavlja proljev. Kod bolesnih pluca uzimamo tri dijela Ьla:lenka te ро jedan kadulje, paprene metvice i rutvice, namacemo 24 sata u crnom vinи, potom procijedimo. Bolesnik treba piti svaki dan З do 7 риtа ро jedan gиtljaj toga napitka. Cajem od korijena i zelenoga dijela lijecimo иpaljenu slиznicи и ustima i grlu, hemoroide, te ispiremo "otvorene noge". Сај od korijena јаса zivce i tijelo kod орсе slabosti, poslije dizenterije i proljeva, kod bijeloga pranja, krvarenja iz maternice. Poma:le i kod bronhitisa, bolesti jetre, reиme, melankolije. Vino и kojemu se namakao korijen (70 grama na litru) popravlja losu probavu, zaustavlja proljev, иЬla:lava giht i reиmu. Тinktura Uedan dio korijena i pet dijelova rakije), kao i spomenuto vino, lijeci i ekceme, lisaje, kronicnu reumu, olaksava smetnje kod mjesecnice i zelиcane tegobe. Treba је иzimati З puta na dan ро 15 do 20 kapi. Melankolici i ljиdi koji imaju slabo srce i zeludac trebali Ьi uzimati 2 риtа na dan prasak od korijena na vrsku noza.

во в slov. ЬоЬ Vfciafaba

в оЬ је mahunarka poput graha, graska i lece. Ljudi su ga uzgajali vec u broncanom

dоЬи jer ima veliku hranjivu vrijednost. Odgovara ти svaka ~emlja i svagdje иspijeva. Najukиsnije је s\jeze zrnje ako ga kuhamo u mahunama. Izvadimo li pak zrnje i skuhamo li ga и kiseloj juhi, zacinimo ga cиbrom. Juha се tako postati i иkusnija i zdravija. Osusena bobova zrna imaju jako debelи kozicи koja jelo cini neukиsnim. No mozemo si pomoci ako bobovo zrnje namocimo prethodnu vecer kao sto cinimo i s grahom. Iduceg ga dana skuhamo, ocijedimo vodu, а zrnje poprzimo u tavi. Tako се ona debela kozica postati mekom, а mi cemo imati osjecaj kao da jedemo najиkusnije ljesnjakove jezgre. Bobovo zrnje vrlo гаdо napada zizak i ono postaje crvljivo. То mozemo sprijeciti ako snopove ЬоЬа sиsimo na "kozolcи", posebnoj susnici za sijeno, medu snopovima paprati. Ona naime odblja ziske.

TCvijet i staЬljika ЬоЬа tjerajи na mokrenje, а tako djeluju i drиge mahиnarke. ВоЬ navodno vrlo ucinkovito sprecava rak. Za svoga posjeta

Poljskoj 1979. godine vidio sam nepregledna polja zasijana bobom. PriCali

-- _...__ - 1

• 1 - ~ - - - ~- ~ ~ _______ ...........____ ___ -------

ВоЬ 27 Bor, byeli

su mi da se ЬоЬ naveliko uzgaja u Poljskoj, ali i dalje ргеkо Ьivseg Sovjetskog Saveza sve do daleke Кine. Zasto? 1\тгdili su mi da uzivanje boba·uspjesno cuva od гаkа. U kгajevima gdje upotгebljavaju velike kolicine ЬоЬа, ta је bolest manje pгisutna. ВоЬ navodno uspjesno гastjeгuje poljske miseve. Jedan mi је vocar pгipovijedao: "Kad sadim drvca, na dno i uz гuЬ jame stavljam nekoliko snopova bobove slame. Na taj nacin uspjesno cuvam koгijenje od tih stetocina." Na dгugom sam pak mjestu cuo: "Otkad u svakoj gгedici posadimo i nekoliko zгna ЬоЬа, poljskih miseva vise nema."

BORP BIJElJI Ьi/оЬог, crveni Ьог, oblcni Ьог, sumski Ьог, slov. Ьог

Pinus sylvestris

вог dоЬго uspijeva i u nizinama i u planinama. U ргоlјесе sakupljamo pupoljke koji

su jos pokгiveni smedim ljuskama. Susimo ih u hladu na pгopuhu i cuvamo u dоЬго

zatvoгenim posudama. OPREZ! Вог opcenito nije za unutгasnju upotгebu јег jako nadгazuje bubгege. U iglicama ima mrtogo vitamina С. Osusene, one zadгzavaju vгijednost najdulje godinu dana. Smolu Ьога dodajemo masti sto је pripгemamo od loja, ulja i voska. Вог imajace ljekovito djelovanje od smгeke.

~ Udis3.?je рага od iglica koгisno је kod astme, bгonhitisa, kaslja i upale f gгla. Сај od сеsега pгociscava krv, ali тога Ьiti blag, u omjeгu 1 : 10.

Stoga iglice гadije upotгebljavamo s dгugim Ьiljkama. Kupelji se od svjezih iglica upotгebljavaju kod osipa, lisajeva, gihta i гeume. Iscгpak iz сеsега odstгanjuje lisajeve. Za vanjsku upotгebu va]ja zakuhati svjeze pupo]jke u vodi. Рага koja se pritom гazvija djelotvornaje kod zacepljenja nosne supljine i za ispiгanje gгla; osim toga sluzi za гaskuzivanje zгaka u pгostoгijama.

•

Boгovica 28

BOROVJICA oblcna borovica, brinje, kleka, plava kleka, smreka, smrika, smrca, smric, smrkva, smrika, venja, slov. brin Junfperus communis

воЬiсе dozrijevaju u drugoj ili cak trecoj godini. Sakupljamo ih kad postanu modrikaste,

tj. oЬicno u listopadu i studenome. Aromaticne su, а iglice imaju okus ро smoli, malo gorak. Najlakse ih sakupljamo tako da ispod grma rasprostremo plahtu ра stapom otresamo ЬоЬiсе . а potom odstranimo iglice i grancice. OPREZ! Ljudi koji boluju na bubrezima ne Ьi smjeli konzumirati borovice , а i trudnice Ьi trebale izbjegavati Ьilo kakve pripravke od borovica.

Boгovica

TBorovica је sva ljekovita: ЬоЬiсе, iglice, grancice. Boblce nadrazuju bubrege, stoga ih mogu upotreЬljavati samo ljudi zdravih bubrega, ali

ne dulje od sest tjedana. Сај pospjesuje izlucivanje mokrace i mokracne kiseline. Povo]jno djeluje kod reumatskih te'goba, astme, ozeЬlina. Lijecenje ро Кneippu: prvoga dana polako va]ja zvakati 5 ЬоЬiса, drugoga dana treba saivakati jednu vise, i tako sve dok se ne dostigne 15 ЬоЬiса, а zatim opet svakoga dana ро jednu boЬicu manje, do 5 ЬоЬiса. Potom va]ja naciniti prekid od nekoliko mjeseci; nakon toga lijecnik се nas uputiti trebamo li ovo lijecenje ponoviti. ВоЬiсе poticu tek, сај uЬlazava kasalj , zaustavlja proljev, pomaie kod nadimanja, zgaravice, bolesti jetre i zuci te reumatizma, prociscava disne organe. Јаса otpornost org-anizma na bolesti, lijeci pokvareni zeludac i vraca zelju za hranom. UЬlaiava vodenu bolest, obnavlja zglobove . Rakija od borovice: 100 g zgnjecenih ЬоЬiса namacemo 14 dana u alkoholu i vise puta protresemo bocu. Potom procijedimo i upotreЬljavamo za masazu kod isijasa. gihta i reшne . Тај pripravak uzimamo i na kocki s ecera (ро 20 kapi) radi bolje probave . Borovica је omiljena i kao zacin: boblce stavljamo u kacu s kiselim kupusom, dodajemo ih tamnim umacima i mnogim mesnim jelima. Radi prociscavanja zraka u prostorijama boblce stavljamo na zar i dimimo. Kod zaraznih bolesti boblce zvacemo .

-~. - "' ' -- 1

- __....._ ~- - ~~- ------

--- 11 ---

Borovnica, оЬiспа 29

BOROVNICAP OBICNA borovnjaca, crna jagoda, divlja mrca, mrca, mrtvovnica, prava borovnica, s/ov. borovnica Vaccinium myrtfllus

Z a lijecenje upotreЬljavamo listove i boblce. Listovi predstavljaju glavni domaci lijek

protiv secerne bolesti. Djelotvorni su jedino ako ih naberemo prije no sto sazru boblce. Nakon toga nemaju ljekovite vrijednosti. Listove susimo u tankim slojevima u hladu ili u pecnici na 40°С. Boblce jedemo svjeze ili osusene i ulozene

Borovnica, oЬicna

u rakiju. Susimo ih na 45°С. Od njih pravimo i ekstrakt (iscrpinu) s rakijom, cijedimo sok ili pak spravljamo marmeladu.

~ Sok је najbolji za grgljanje, а marmelada rashladuje bolnu vrelinu ! upaljenih usta i zdrijela. Najdjelotvorniji је sirov sok. Suhe boblce

zaustavljaju proljev, osoblto kod male djece, dok svjeze djeluju kao Ьlagi purgativ. Na taj nacin pomaiu kod zacepljenosti. Oparak od listova uЬlaiava upalu mokracnog mjehura i rnokracovoda. Tom је pripravku dobro dodati jos i koprive, maslacak, stolisnik i kupinu. Borovnice utjecu na vid i cuvaju ocnu mreznicu. Stoga ih preporucuju pilotima, automobilistima koji cesto voze nocu i sportasima. Osusene boblce zaustavljaju krvarenje hemoroida. Sok lijeci zelucani i crijevni katar, pomaie kod probavnih smetnji, nedostatka teka. Za lijecenje secerne bolesti moramo listove ubrati prije no sto sazru plodovi. Oni sadrze mirtilin. On је toliko djelotvoran da ga neki nazivaju i Ьiljni inzulin. OPREZ! Lijecnik treba ustanoviti koliko imamo secera u krvi. Сај od listova ne smijemo piti bez nadzora. Сај pripremamo ovako: jusnu zlicu isjeckanih listova prelijemo salicom kipuce vode. Nakon 10 ga minuta ocijedimo i pijemo nezasladena tijekom dana, ро gutljaj svakoga sata. Na taj nacin popijemo 2 do З salice na dan. Rakija od borovnica: 4 pregrsti boblca namacemo 4 tjedna u litri domace rakije. Uzimamo u kapima protiv proljeva i zatvora. Vino od borovnica: boblce namacemo u crnom vinu 10 dana. Njime lijecimo sve bolesti zeluca, crijeva, katare i nedostatak teka. Uzimamo ga cesto, no samo ро cajnu zlicicu. •

Bosijjak 30

BOSJilJAK bosilj, bosilje, bosiok, feslidan, mislotin, murtela, murtola, тагјапес, slov. bazilika Ocimum basflicum

U zgajamo ga na suncanome mjestu, ali u zavjetrini; osjetljiv је na hladnocu. Zanjemo

gornji dio Ьiljke vise puta godisnje dok cvate, od lipnja do rujna, te ga susimo u hladu ili susionici na temperaturi od 40°С. Osusen је slankasta okusa. Zatim ga sitno nasjeckamo, cuvamo na tamnome mjestu u dobro zatvorenoj posudi, jer ako ishlapi izgubl vrijednost i kao lijek i kao zacin.

Breza

TZa сај uzimamo staЬljike s listovima osusene Ьiljke: l zlicicu Ьiljke prelijemo s cetvrt litre vrele vode, nakon 10 minuta procijedimo, te pijemo

pomalo nekoliko salica na dan. I to samo 8 dana, а nakon stanke od 14 dana valja nastaviti s lijecenjem. Сај pijemo radi uЬlazavanja plucnoga katara, grgljamo njime; on zaustavlja cak hripavac. Rane koje teze zacjeljuju lijeci oЬlog od toga саја. Сај pomaze bolesnirfl mokracnim putovima: ako su bolesni bubrezi, prehladen mokracni mjehur, ako је mokrenje bolno i peckavo. Zaustavlja Ьijelo pranje. Dodajemo mu i brezino lisce. Lijeci i bolesnu jetru, vodenu bolest i giht. Bosiljak uЬlazava zelucani katar, pomaze kod nadutosti, vjetrova i zatvora, vraca tek. Uspjesno smiruje zivce, otklanja nesanicu, uЬlazava nervozu. Bosiljak mozemo, kao ukusan i Jjekovit zacin, dodavati osoblto masnim jelima radi lakse probave. Pecenim riЬama uz bosiljak dodajmo i ruzmarin i kadulju. Svjezi listovi bosiljka daju jelima osoblto dobar okus, а korisni su za probavu i zdravlje uopce. Bosi]jak pospjesuje izlucivanje mlijeka kod majki koje doje. Lijeci i afte, ako tim cajem ispiremo usta. Pcelari Ьi ispred kosnica trebali staviti plitke posude s cajeni od bosiljka zasladenim medom. Pcele се ostati zdrave i otporne na pcelinju grizu.

BREZA s/ov. Ьгеzа Betula pendula

B reza је poznato ukrasno drvo Ьijele kore i dugih, visecih grana. Raste ро sumama i

pasnj a cima, а sade је u parkovima i vrtovima. Listovi imaju fin, Ьlag miris, а gorka su okusa.

-.. __....._ - - ~· - --- ~- -- -- -----

Breza 31 Broci/ca, prava

Sakupljamo ih u sviЬnju i lipnju, susimo ih naglo, u hladu ili na 40°С. Ne kuhamo ih, samo ih prelijemo vrelom vodom! Brezu је dobro mijesati s lipinim cvijetom.

T~reza је jako ljekovita, osoblto za mokracne organe. tj. bubrege i mjehur. . Сај pospjesuje izlucivanje mokrace i zuci, cak 5 do 8 puta iznad prosjeka. Сај ne nadraiuje bubrege, samo ih dobro prociscava. Uklanja kamence i pijesak iz bubrega i mjehura, prociscava krv. UЬlazava boli kod gihta i reume. Kod vrucice brezu mijesamo s lipinim cvijetom. Znatno uЬlaiava secernu bolest, pogotovo u pocetnim fazama. Lijeci arteriosklerozu i odstranjuje bjelancevine iz mokrace. Ima antiblotsku vrijednost. Kupelji od lisca ili kore lijece kozne bolesti, necistu kozu, svrab, uklanjaju celulit. lstodobno treba piti brezin сај za ciscenje iznutra i stavljati oЬloge od listova. Kod otecene gusterace pijemo сај od brezine kore: 20 g kore i 10 g korijandra kuhamo u 2,5 dl Ьijeloga vina. Cajne mjesavine: za pijesak i kamence -breza, razgon, pirika, vodopija; za giht i reumu- breza, kopriva, pasji drijen; za vodenu bolest - breza, kopriva, ruzmarin, si.Pak, preslica.

р

BROCIКAP

PRAVA Ьгосас, brotac, ivan-cvet, ivanjsko cvijete, ivanova trava, siriste, siristica, slipava, iuta brotika, iuta Jivadna brotika, iuti brotac, slov. Jakota, prava in plezajoca Gdlium verum

B rocika raste ро suhim travnjacima, pasnjacima, putovima, zivicama i nasipima. Us

pravna, dlakava staЬljika naraste do 60 cm uvis. Cvate od lipnja do rujna. Zuti, sitni cvjetovi intenzivno mirisu ро medu. Biljku beremo dok cvate.

TLjekovitost: smiruje grceve, potice mokrenje i po~pjesuje znojenje. Dobro djeluje kod zivcanih bolesti, padavice, nervoze. Сај od brocike skuhamo

i pijemo i kod probavnih smetnji, upale mjehura i bubrega, vodene bolesti, ·zenskih bolesti, oboljenja slezene i gusterace. Ako је otezano mokrenje, takoder valja pokusati s brocikom. Kod oteklih limfnih zlijezda stavimo na nekoliko sati oЬloge sto smo ih nacinili od prilicno topla саја. Pokusajmo slicno i kod raka koze: svjeze iscijeden sok nakapamo na bolesnu kozu i ostavimo da se osusi. Mozemo napraviti i mast. Sok od svjeze Ьiljke pomijesamo sa svjezim' maslacem i namazemo kozni osip, lisaje , gnojne izrasline, otvrdnuca, ра i izrasline raka koze. Mast mijenjamo svaka tri sata.

Brocika, prava 32 Brsyan

UpotrijeЬljene krpice potom spalimo jer svaki риt moramo иzimati nove. Slicne иcinke ima i priljepaca (brocac, brocanka, divlji broc, brocenica, prilip, prilipaca, prikrp, krpigиz, krpelj, hvatavac, prihvat, рирсас, lepиsa, slov. plezajoca lakota, Galium aparine), izrazita penjacica jer naraste do visine od 1,5 metra. Ima sitne, Ьijele c\jetove sto tvore pahиljaste cvatove. StaЬljika је na koljencima zadeЬljala i dlakava. Listici sи dиgиljasti, kopljasti i zavrsavajи malim, oStrim bodljama. Najdjelotvorniji је svjezi sok. Biljkи mozemo i sиsiti.

BRSlJAN slov. brsljan Hedera helix

B rsljanovi sи plodovi, ЬоЬiсе, otrovni. Ро nekim misljenjima osoblto sи dobri i

ljekoviti listovi brsljana crvenkaste Ьоје koji raste ро stijenjи. Listove sakиpljamo и kolovozи i rијnи, sиsimo ih oprezno i polako na zrakи, а moze i na sиnси.

TТvari iz brsljana zaиstavljajи razvijanje nekih gljivica. UpotreЬljavamo 1 brsljanov

list na litrи bljeloga vina. То pijemo protiv bronhitisa, kaslja, katara, ali i hripavca i astme, te kod dekontaminacije od pesticida i radioaktivnoga zracenja. Сај pripremamo ovako: 1 сајnи zlicicи osusenih listova prelijemo s cetvrt litre vrele vode, nakon 10 minиta procijedimo, mozemo zasladiti medom, te pijemo. Katkad se taj сај preporucиje kod reиmatskih bolesti, tegoba sa zиcnim mjehиrom, te za ciscenje koze. Brsljan djelиje na srce i Zile, lijeci bijelo рrсщје. crijevni i zelиcani katar, regиlira neredovitи mjesecnicи. U tom ga slисаји mijesamo s rиtom. OPREZ! Uzimamo samo 1 do 2 lista srednje velicine na litrи vode, inace se mozemo otrovati. Ako doЬijemo proljev, to је znak da је doza prevelika. Kad voda zavre, dodamo list i odmah sklonimo роsиdи s vatre. Brsljan, dobro zdroЬljen, stavimo na kиrje oko. То ponavJjamo sve dok kшје oko ne otpadne s koze. Ako brsljanovom vodom peremo glavи, иklonit cemo иSi i gnjide. Кираmо li se и toj vodi, nestat се svraba.

- .- _.....__ - - ~4 - - - - ~ -- -- --

Brusnica 33

BRUSN][CA borovka, brasnjaca, brusnik, crvena borovnica, slov. brusnica Vaccfnium vitis-idaea

R aste u brdovitim predjelima, najcesce u borovim sumama. Cvjetovi su јој gotovo bez

mirisa, dok boblce cudesno ugodno mirisu i imaju rezak, kiselkast okus. Listovi su bez mirisa, а njihov је okus ponesto gorak i trpak. Boblce sakupljamo u kolovozu i rujnu. Plod brusnice sadrzi obllje vitamina А, В i С. Mozemo napraviti izvrsnu marmeladu ako pomijesamo jabuke, mrkvu i brusnice.

BL!Jad

TBrusnica је antiseptik ~ lijeci ponajprije mokracne organe, tj. bubrege, mokracovode i mjehur. Сај vrlo dobro lijeci katar mjehura, upalu bubrega

te uЬlazava grceve mjehura i pomaze kod mokrenja u postelju. Сај dobro djeluje i kod gihta i reume. Boblce, preradene u marmeladu, otklanjaju nedostatak teka i djelotvorno zaustavljaju proljev. Sok od brusnica pospjesuje izlucivanje mokrace. Cetvrt kilograma boblca, namakanih 4 1jedna u litri rakije, daje brusnicni cvijet, dobar domaci lijek za najtezu grizu ili proljev. Listovi brusnice ucinkovitiji su od onih medvjetke koji se upotreЬljavaju kod upale mokracnih organa.

BUJAD bujaca, velika раргаt, goгska раргаt, orlova раргаt, stelja, slov. ргаргоt Pteridfum aquilfnum

ma na tisuce vrsta papratnjaca medu koje se ubraja u bujad (kao i paprat). Ugljen је

-·elikim dijelom nastao u davnini upravo od .:uma velikih papratnjaca. U nas је najrasirenija

ujad. Radioaktivna је, i tu osoblnu zadrzava ·~ije godine . Bujad zanjemo ujesen. Kad se = O\i osuse na stabljici, skinemo ih s nje i ima napunimo jastucnicu ili slamaricu. Takvu

aricu mozemo staviti i na jogi-madrac.

amarica i jastuk nabljeni liscem bujadi najzdraviji su lezaj sto ga ozemo zamisliti. Na njemu se covjek dobro odmori, umor jednostavno

-- је. Buhe. stjenice i usi ne podnose bujad i bjeze od nje. Takav lezaj

•

Вчјаd 34 Celer

lijeci grceve, trganje u udovima, giht i reumu, reumatsku glavobolju i reumatsku zubobolju. Korijen bujadi otklanja neugodne boli u listovima, te ga stoga moramo drzati pokraj listova u postelji. Kupke u uvarku od lisca i korijena lijece giht, reumu, cak i gangrenu. Svjeza bujad u jastuku lijeci nagluhost nastalu od prehlada i propuha. Dakako, i glavu treba dobro pokrivati. S\jezi listovi bujadi, privezani uz celo i oci, Ьistre pogled i uklanjaju titranje pred ocima. Suha bujad u cipelama uklanja umor i grij e noge. Lumbago (kriZobolja, heksensus) се Ьiti brzo izlijecen snopiCem svjeze bujadi koji privezemo na pogodeno mjesto. Neko се vrijeme bolovi biti cak jaci, ali uskoro jenjavaju i nestaju. Kod lurnbaga ma:limo kriza vise puta i uljem od pljuskavice. Na taj се nacin tkivo postati gipkije i podatnije. ра је i veca mogucnost da cemo· ga prikladnim razgiЬavanjem normalizirati. Rakija u kojoj se namakao korijen bujadi izvrsno је sredstvo za utrljavanje i masa:lu kod gihta i reume. Za masiranje bolesnih udova te opeklina i oparina (opeklina izazvanih vrucom parom) izvrstan је iscjedak bujadi u domacem jabucnom octu: oveci svezanj listova i korijena bujadi nasitno narezemo, prelijemo s 4 do 5 litara domacega jabucnog octa, namacemo tri dana, ocijedimo u staklenke i dobro zacepimo. OPREZ! Bujad је i otrovna, stoga је konzumirajmo vrlo oprezno. Bujad tjera gliste, а unistava cak i trakavicu. Bolesnik treba nataste popiti salicu саја od bujadi i tako ostati (nataste) jos dva sata. То се lijecenje mozda morati nastaviti jos oko osam dana dok svi nametnici ne uginu ili ne izidu. OPREZ! Bujad djeluje na maternicu, stoga је trudnice ne smiju uzimati ni lezati. na njoj .

CElER cereviz, pravi celer, selen, vrtni celer, slov. zelena A.pium graveolens

Dvogodisnja је Ьiljka mesnata. gomoljasta, odeЬljala korijena. Uzgaja se u vrtovima

kao vrlo cijenjeno povrce , а i vrlo је ljekovit. Miris ј е celera nekima neugodan. Okus је sirove Ьiljke aromatican i ostar, no kuhani је celer vrlo ukusan. Cvate od lipnja do rujna. Svjeze staЬljike i listove beremo od lipnja, ра do konca kolovoza, а gomolje iskopavamo od sredine rujna sve do zime.

~ Ljekovitih tvari ima najvise u prijesnu, s\jeze f iscijedenu soku iz gomolja, staЬljika i listo'Va. Listova uzmirrio sto manje

da sok ne Ьi Ьiо gorak. Sok uzimamo tri puta na dan prije jela, sam ili pak pomijesan s drugim sokovima. Umjesto soka jos је bolje celer konzumirati kao jelo, varivo i salatu. Sok popravlja krvnu sliku i povoljno utjece na prokrvljenost organizma i opcenito na cirkulaciju u tijelu. Kod koznih bolesti naribamo zajedno celer i jabuku, dodamo р о volji oraha i secera i to uzimamo za jacanje krvi. Uveliko pomaze kod plucnog katara, grceva u prsima s

- - - - ~. - - - ~ -- -- - ~-

Celer 35 Cikla

napadajima straha, kod nadimanja, slaboga zelиca te nedostatka teka. Lijeci bolesti sto ih иzrokиje pomanjkanje vitamina jer sadrzi obllje vitamina А, В, С i Е. Sok је izvrstan lijek za giht, rеиmи i vodenи bolest te gojaznost;. za tи svrhи pijemo cesce ро 2 do З jиsne zlice soka. Sok znatno pospjesиje izlиcivanje mokrace. No za bиbrezne bolesnike ipak је prejak. OPREZ! Bиbrezni ga bolesnici smijи иzimati samo vrlo иmjereno. Osim toga tko иzima sok od celera, ne smije imati poteskoca sa srcem. Imamo li ираlи bиbrega, celer ne smijemo иzimati. Dijabeticari Ьi celer trebali sto vise jesti и jиhama i иmacima jer povrh svega znatno pospjesиje probavи . Sok dobro regиlira mjesecnicи, ali ga ne preporucamo trudnicama jer Ьi kod njih mogao izazvati poteskoce. Nasjeckani svjezi korijen stavljamo na grиdi kao oЬlog kod kvrzica u dojkama. Kod otezana mokrenja listove i nasjeckan korijen skиhamo и vinи ili vodi и kasи, kоји potom и vrecici toplи polaiemo na mjehиr. Celer је и svim oЬlicima vrlo djelotvorna dijeta za dijabeticare. Celer kao zacin potice tek, а pripremljen kao јиhа, varivo, salata ili na drugi nacin djelиje okrepljиjиce na cijeli organizam. Сај od celera otklanja prhиt i јаса vl~siste ako njime peremo glavи. ·

CIKlA cvekla, slov. rdeta pesa Beta vulgaris

U zgajamo је и vrtovima, na njivama i и vecim nasadi~a. Uzgojena је od divlje repe. Ima

zadeЬljao, mesnat korijen crvene Ьоје. I listovi sи јој prozeti crvenilom. Bogata је mnogim vitaminima i mineralima, stoga је vazna и prehrani. Slovi i kao izvrstan lijek koji ne Ьismo smjeli zanemariti. Jos prije 2000 godina Ьila је cijenjena kao izvrstan lijek za krv.

TU crvenoj је boji mnogo zeljeza koje obnavlja crvena krvna zrnca, а иjedno prociscava krv,

otklanja smetnje krvotoka, osoblto ako је krvni tlak nizak. Prema najnovijim tvrdnjama sirov sok od cikle zaиstavlja rast tиmora jer sadrzi antikancerogenи tvar antocijan; lijeci i leukemijи. Dragocjeno је sredstvo protiv stetnih zracenja, radioaktivnosti i X-zraka. Sok od cikle иpotreЬljavamo kod povisene tjelesne temperatиre, gripe, ираlе рlиса i иорсе kod bolesti disnih organa. Тај је lijek djelotvoran i kod bolesti mokracnih organa te bolesti jetre i zиci . Као dopиnski lijek иpotreЬljava se kod bolesti nadbиbreznih zlijezda. Aminokiseline и cikli dјеlији povoljno na rad zivaca i mozga. Sok tjera na mokrenje, otapa mokracnи kiselinи, zacjeljиje rane. Ljиdi s osjetljivim plиcima i slabasna djeca trebali Ьi piti sok od cikle zasladen medom. Kod ezih bolesti treba piti pola litre soka na dan, а kad se stanje poboljsa, ро · etvrt litre. Sok valja piti jos 2 mjeseca nakon ozdravljenja. Kиhana se cikla .е moze smatrati ozblljnim lijekom.

Cmju.Sa 36

CRNJUSA crnica, crnina, crnusa, crnjusina, erika (proljetna); jesenski vrijes, vrijesak, vrisac, vrist Oesenska), slov. resa (spomladanska i jesenska) Erica carnea (pro!jetna); Calluna vulgaris Uesenska)

P roljetna i jesenska crnjusa jednako su upotreЬljive , svjeze ili osu§ene. Sakиpljamo

Ьiljkи и cvatи; Ьiljkи mozemo ogoliti ili јој odrezati vrske cvjetnih staЬljika. Кneipp ји је cijenio i na neki nacin iznova otkrio. Tradicionalna је medicina ne иzima и obzir, а рисkа је vrlo cijeni.

Crvotoёina

W Svicarski zиpnik Kйnzle smatra је jakim sredstvom, stoga је ne Ьismo f smjeli иpotreЬljavati samи, vec samo kao dodatak borovici ili kadиlji, kиhanи и crnom vinи ili samo namocenи. Сај lijeci rеиmи, bolesti bиbrega i mjehиra, bиbrezne kamence i pijesak. Prociscava krv i na taj nacin pomaie kod ekcema i koznih osipa, gihta i reиme. Сај је dobar i za ispiranje иpaljenih осiји i smanjivanje bolova и · njima. Сај иpotreЬljavajи i za иmivanje i oЬloge kod koznih bolesti, isijasa, gihta i reиme. Сај od cvjetova, zasladen medom, lagano иspavljиje. Uputa: 1 сајnи zlicicи preliti salicom vode. Dodajmo med. Тај је сај vrlo dobar lijek kod bolesti spolnih organa, pogotovo prostate. Саји od crnjиse dodajte i korи od lipe te timijan. Сај neko vrijeme pijemo svakи vecer.

CRVOTOC][NA lisicak, lisicjak, lisicji гер, plavun, prasumljica, precica, slov. lisicjak Lycop6dium clavatum

с rvotocina је niska zimzelena trajnica koja ima nekoliko metara dиgи, poleglи

staЬljikи iz koje izbljajи иspravni ogranci. Na donjoj se strani razvijajи brojni sitni korijeni koji crpe hranи iz zemlje. Cijela је Ьiljka gиsto pokrivena iglicastim listovima. Uspravni ogranci nose na vrhи ро dva ili tri kijacasta klasa sa sporama и oblikи sиmpornozиtoga praska. Тај se pra§ak иpotreЬljava и ljekarnistvи. Crvotocina raste ро cetinarskim · i mijesanim sиmaina, na zemljistи obraslи

- .. . - 1 - "":" - __......_. --~ - .._.... ~~- - -- - - -

Crvotocina 37 CakaY

vrijesom, ро OSOJШm pasnJacima. Kad sakupljamo tu Ьiljku, odsijecamo samo vrhove. Sakupljamo је od lipnja do rujna. Za suncana vremena oprezno stresamo prasak na papir, ра u staklenu posudu koju dobro zatvorimo. Тај se prasak ne lijepi i ne tone u vodi.

ТСај pripravljen od te Ьi]jke smanjuje boli u mjehuru i bubrezima te otapa kamence. Pijemo ga kod gihta i reume, nadimanja. proljeva, zelucanih i

crijevnih grceva, spolnih bolesti. Lijeci oboljelu jetru i zuticu. Istocni ga narodi upotreЬljavaju kod rahitisa: kupaju se u tome caju, а i piju ga. Ako сај pijemo, bolje је da ga ne kuhamo, vec samo prelijemo vrelom vodom. Uputa: jedna cajna zlicica na jednu salicu vode. Tako neka odstoji bar cetvrt sata. Prasak crvotocine posipamo ро ranama, lisajima, svrbezu kod starijih ljudi, ро raspuklinama na kozi, kod herpesa . Nekoc se taj prasak upotreЬljavao za njegu dojencadi. Stocari upotreЬljavaju Ьiljku kao сај za bolesnu stoku, kod metiljavosti, grceva, kas]ja, grize, oteklina, kostane i plucne tuberkuloze. OPREZ! Lijek uzimajmo samo u malim kolicinama, јег је u odredenoj mjeri otrovan. (Spore nisu opasne, а zeleni dijelovi sadrze otrovne tvari.)

v

САКАLЈ bablno zelje, benedikta, Ьiskupova brada, Ьlaieni ckalj, pitoma sikavica, sikalina, slov. kordaЬenedikta Cn{cus bened{ctus

J ednogodisnja је Ьiljka, visine do 60 cm, pomalo slicna stricku. Raste ро kamenjarima

obalnoga podrucja. Listovi su јој dlakavi i ljepljivi. Cvate od lipnja do kolovoza, а cvjetne su јој glavice zute. Sazrijeva u kolovozu i rujnu, а plodovi su јој duguljasti. Uzgaja se i u vrtovima. Katkad је dosadan korov. Beremo Ьiljku u cvatu bez korijena.

~ Cakalj је gorka ljekovita Ьiljka za vanjsku i unutrasnju upotrebu. Dobra ! је ponajprije kod bolesti jetre i zuci, probavnih smetnji, nadimanja,

zatvora, bolesti s visokom temperaturom, lijenih crijeva. Proci§cava i poboljsava krv, stoga se preporucuje piti taj сај kod smetnji zbog losega sastava krvi, slabokrvnosti. Povoljno djeluje na pluca i srce, stoga se te Ьiljke valja sjetiti kod upale pluca, kaslja. katara, plucne i srcane astme. kod slaboga srca, kod smetnji u vezi sa zelucem i crijevima. Korisna је protiv nesanice i smetnji u vezi sa zivcima. Odlican је lijek protiv temperature, zaustavlja krvarenja, istjeruje gliste. Као lijek za hemoroide preporucuju se sjedece kupke. Biljku osusimo i zdroblmo u prasak kojim posipamo rane da brze zacijele. Cak se i kod kanceroznih rana stanje poprilicno poboljsa. Organizam јаса i ako Ьiljku pijemo kao сај: cajna zlicica nasjeckane Ьiljke

•

CakaY 38 CestosLavica, !jekovita

na salicu vode (vruc preljev) 2 do З puta na dan. OPREZ! Pretjeramo li , moze izazvati povracanje. То svojstvo koristimo kod otrovanja hranom da ispraznimo zeludac.

CESTOSlA V][CAP LJEKOVITA cestoslavica zmijina, dupcac, pozemljusa, razgon, razlog, s/ov. jeticnik Ver6nica officinalis

Гf"'rajnica је to s korijenom koji puze. Cvjetni .1. grozdovi imaju Ьlijedomodre cvjetove. Cvate

od svibnja do kolovoza. Bolje uspijeva na suhim mjestima, osoblto na spaljenim krcevinama i u Ьlizini hrpa drvenoga ugljena. Biljku sakupljamo za cvata, ali bez korijena. Susimo је u hladu. Tek dobro osusenu biljku isjeckamo na 'sitno i spremimo. Cestoslavica sadrzi mnogo ljekovitih tvari.

ТСај lijeci ponajprije disne organe. Јаса prsa i oslabjela pluca, smanjuje kasalj, upotreЬljavamo ga za znojenje. Lijeci tuberkulozu i mokracne

organe, cisti bubrege i mjehur te jetru, slezenu i krv; na taj nacin јаса organizam i smanjuje razlicite tegobe. Pomaze kod smetnji u zelucu, crijevima i drugim probavnim organima. Кneipp ga preporuca protiv gihta i reume. Djelotvoran је kod lijecenja ekcema i drugih koznih bolesti, osoblto onih s dosadnim svrbezom, jer prociscava krv sto је osnovni uvjet za otklanjanje svrbeza. Cestoslavicu uspjesno mijesamo s raznim drugim Ьiljkama, kao primjerice za prsa: dva dijela cestoslavice, dio divizme , dio plucnjaka, dio trpuca. Сај za jetru: dva dijela cestoslavice, dio lazarkinje. dio plucnjaka, dio maslackova korijena. Сај protiv ekcema i bolesti koze te staracke svrbezi: dva dijela cestoslavice, dio bazge, dio divlje macuhice, dio orahova lisca. Kod bolesnoga grla cajem ispiremo zdrijelo. Kod svih spomenutih bolesti mozemo si pomoci tako sto cemo staviti svjezu cestoslavicu na bolesna mjesta.

1 - . - , ' 1

"' - -- ~~ -- --~-- -- --- -

Ciёak 39

С][САК takalj, komodljika, lopuh, lopusina, polusina, repje, repuh, repun, repusina, veliki titak, slov. repinec

. Arctium lappa

Dvogodisnja је Ьiljka, visoka 1,5 m; drze ga korovom, ali је zbog svojih sastojaka,

osoЬito inиlina, dragocjena ljekovita Ьiljka.

Raste pokraj pиtova, иz zidove, hrpe kamenja, rиsevine. Cvate od lipnja do rиjna. Voli gnojenи zemljи i sиncani polozaj. Korijene iskapamo od travnja do listopada, rezemo ih ро dиzini i sиs1mo . Listove beremo i SVJeze ih иpotreЬljavamo, а plodove nakon sto dozrijи .

Ciёak

~ Zbog inиlina sok је cicka izvrstan kod bolesne jetre. Pospj esиje f izlиcivanje zиci, pomaze dijabeticarima. Korijen је, pripremljen kao

varivo, vrlo dobar za dijabeticare. Сај lijeci i prociscava krv. Као dodatak kиpelji pomaze kod koznih bolesti, pijemo li ga istodobno dok se kиpamo .

Pomoci се nam i svjezi sok; njega istisnemo iz korijena tako da ga zdroЬimo ,

prelijemo s 2 salice vode, namacemo nekoliko sati i potom popijemo. Sok lijeci i vlazne lisaje, potkozne cireve, necistи kozи, mladenacke akne. Sok svjezega korijena kapamo na ekceme, otvorene rane, opekline i cekamo da se na njima osиsi . Cajem ispiremo ispиcane иsne, mjehиrice и иstima i zdrijelи. Сај od sjemena dobar је protiv bиbreznih kamenaca, tjera na mokrenje, zaиstavlja dizenterijи i regиlira mjesecnicи. Ulje , maslinovo ili sezamovo, и kojemи sи se namakali zdroЬljeni korijeni, sprecava ispadanje kose i lijeci prhиt. Za istи svrhи mozemo korijen namakati i и rumи . Cickove listove kиhane и vinи stavljamo na otekline, bolna kriza, kozne ираlе . Сај od listova lijeci mjehиr, rеиmи, giht, razne ираlе. Protiv masne kose svaki dan иtrђavamo и vlasiste sok od svjezih listova. Hodamo li ро vrиcem sиnси,

stavimo na glavu cickov list. То се goditi glavi jer се је cиvati od vrиcine .

Takva је zastita mnogo bolja od sesira ili rирса . Kad se list osиsi, stavimo novi. Mozemo za zastitи od sиnca иpotrijeЬiti i druge ljekovite listove.

Cistac

CISTAC betonika, bukvica, slov. cistec Bet6nica officindlis

40

S tabljika mu је cetverobridna, cvijet grimizno crven. Raste na suhim, prisojnim travnja

cima. StaЬljiku rezemo pedalj iznad tla jer је njezin donji dio drvenast; ima slab miris i gorak okus. Vec је u starome vijeku Ьiо jedna od najpoznatijih ljekovitih Ьiljki. U novije su ga doba potisnuli kemijski proizvodi. Jedinstvena је Ьiljka, stoga је nazivaju ljekovita bukvica. Najkorisnija је pripremljena kao oparak, prelivl1-na vrelom vodom ili Ьijelim vinom.

CuЬar

TKod napadaja astme ili plucnog katara popijemo dnevno, gutljaj ро gutljaj, 2 do з salice oparka pripremljena s ро jednom cajnom zlicicom

Ьiljke na salicu vode. Lijeci proljeve i uЬlazava crijevne tegobe. Сај rastvara sluz u plucima, а poma:le i kod katara zeluca, zutice, bolesti mjehura i bubrega te dakako kod vodene bolesti. Ро 1 do 2 salice cajnog oparka na dan daje se omrsavjeloj djeci za oporavak. Pom~e i jaki uvarak dodan vodi za kupelj. Uvarak (u vinu) lijeci rane. Za rane koje tesko zacjeljuju uspjesne su kupelji i oЬlozi. Zene Ьi koje pate od rana zbog prosirenih vena morale vise upotreЬljavati cistac. Njime Ьi se izlijecile mnogo brze nego kemijskim preparatima. Zene Ьi ga takoder trebale upotreЬljavati kod smetnji za mjesecnice, kod krvarenja iz maternice i uopce svih zenskih tegoba. Nekoc su tom Ьiljkom uspjesno lijecili (pocetnu) histeriju. dusevne bolesti i padavicu. Vrelim vinom prelivena poma:le kod krvave stolice; pijemo је gutljaj ро gutljaj. Oparkom lijecimo upaljeno grlo, bolesne desni te ispiremo usta i uЬla:lavamo kronicni reumatizam.

v

CUBAR bresina, cubrika, oiepek, setraj, vrisak, vrtni vrijesak, s/ov. setraj Satunija hortensis

J ednogodisnja је Ьiljka, visoka do 40 cm. Uzgaja se pretezno u vrtovima kao aroma

ticna Ьiljka koja је ujedno i ljekovita. Cvate od lipnja do kolovoza. Vrlo је osjetljiva na bladnocu. UpotreЬljavamo njezin zeleni dio . Zanjemo је dva puta godisnje: prvi put prije no sto јој izblju cvjetni pupoljci jer tada ima najvecu aromaticnu vrijednost; drugi pak put kad је u punom cvatu,

. . - ' ....__ ~ ~___._____-- -- - -

-~ -~-

СuЬаг 41 Cuvaгkuca

dakle u srpnju. Odrezemo је tik iznad tla, povezemo u manje snopove i susimo, najbolje u prozracnome potkrovlju. Odrvenjelu staЬljiku odrezemo, а ostalo zdroblmo i cuvamo u tamnim staklenim posudama.

ТСај lijeci proljeve sto nastaju zbog vrenja prilikom truljenja, pomaie kod crijevnih i zelucanih grceva, nadimanja i nadraiaja na povracanje; 2 do

З cajne zlicice Ьiljke poparimo s Vz litre vrele vode i taj са ј. nezasladen. pijemo gutljaj ро gutljaj. Kod secerne se bolesti nakon sto se pije taj сај znatno smanjuje osjecaj zedi, tako karakteristican za dijabeticare. Dakako, oparak moramo piti nezasladen. Kad se osjecaj zedi smanji. kolicinu саја treba takoder smanjiti. U puckoj se medicini cubar upotreЬljava protiv glista, kod jetrenih i zucnih bolesti. Тај сај otklanja vjetrove i uЬlaiava grceve u trbuhu, pospjesuje probavu, znojenje te lijeci katare . Na zivce djeluje okrepljujuce. Jos је vainiji kao zacin: pristaje uz masnu hranu. pecenke, kobasice. uz juhe od povrca, mesa i graha, uz jela sa slaninom te uz peceni krumpir. Cubar i bosiljak mogu u mnogim jelima gotovo potpuno zamijeniti sol i papar. Mnogima је to vrlo pogodno i vazno. OPREZ! Njegovo је djelovanje prilicno jako, ј5а ga ne smijemo uzivati u prevelikim kolicinama.

CUVARKUCA cuvarka, netres, pazikuca, геЬга~, usna cuvarkuca, vazdaiiva, zeqi kupus, slov. netresk Sempervfvum tect6rum

T rajnica је, visoka do 30 ст, ima mesnate, jajolike listove koji su na kraju zasiljeni i

tvore rozetu. Iz sredine rozete raste cvjetna stapka s ruzicastim, zvjezdastim cvjetovima. Cvate od lipnja do rujna. Raste ро stijenama, zidovima, р а i krovovima; u nekim је krajevima tamo namjerno zasade ne Ьi li cuvala kucu od groma. UpotreЬljavamo svjeze listove .

ТСај potice izlucivanje mokrace, а kod proljeva zatvara. Pomaie kod jake mjesecnice i krvave dizenterije. Uvarak se moze upotrijeblti kod upale

uha i iscjetka iz uha. Uzmemo list, zgnjecimo ga, istisnemo kapljice u uho i potom uho pokrijemo komadiCem vate. Kurje oci, bradavice, suncane pjege nakapamo sokom u vise navrata. Takoder i otvrdnuca; ona се tako omeksati i nestati. Od listova nacinimo oЬloge za bubuljicavu kozu sklonu svrbezu. Sok lijeci i opekline i ubode insekata. Listove cuvarkuce przimo polako na masti; tako doblvamo mast koju mozemo upotreЬljavati kod opeklina, rana, nagnjecenja i modrica.

Divizma 42

DIVIZMA /epuh, oslji rep, svijecnjak, velecvjetna divizma, vuqi rep, iutocvijet, slov. lucnik Verbdscum thdpsiforme

Dvogodisnja је blljka; prve godine izraste samo prizemni vijenac listova, а druge

ravna, nerazgranata dlakava staЬljika visoka do 2 m . Pokrivena је malim, zutim cvjetovima i listiCima sto mirisu ро medu. U sredini cvijeta crvenkast је, vunasti prasnik. Cvate od lipnja do kolovoza na krcevinama, na rusevinama, uz putove. Ima vise vrsta divizme. Sakupljamo ponajprije c\jetove, ali i listove i korijenje. Vaino је da sakupljamo za suha vremena, kad nema

DobriCica

rose , te da naglo susimo, na propuhu, а naposljetku u malo zagrijanoj pecnici . Spremamo u staklenke koje se dobro zatvaraju jer inace pocrni i gubl vrijednost.

ТСај smanjuje nakupljanje sluzi u plucima, pospjesuje iskasljavanje. djeluje protuupalno. Sluzi protiv astme, hunjavice, hripavca, bolesti

slezene i jetre. U zena regulira mjesecni ciklus . Djelovanje izvana: cvjetovi namoceni u rakiji dobro su sredstvo za masazu protiv reume i hemoroida. Nakapamo li nekoliko kapi u uho, poboljsava se sluh. Djeci koja mokre u postelju nakapamo 10 do 20 kapi na secer i to im dajemo prije odlaska na pocinak.

DOBRICICA brstan, koturac, mjesecnjak, niski brsljan, samobojka, brstan-trava, slov. grenkuljica Glech6ma hederdcea

R aste uz plotove, zivice, ро zidovima, mocvarnim pasnjacima, travnjacima, neobradenim

poljima. Sakupljamo је od ozujka do lipnja dok cvate, i to cijelu blljku, ali i posebno listove i cvjetove. Susimo na propuhu u prozracnoj prostoriji blljke poslozene u vrlo tankim slojevima i uz cesce prevrtanje. Sadrzi obllje tvari koje је cine jako ljekovitom.

~ Сај djeluje osoblto jako na disne organe i lijeci razlicite njihove bolest( f katare, sluz u plucima, katar zdrijela i bronhijalnu astmu. Dostaju samo

-~ - 1 - ~ -------- - .... ---~~--~ -- ~ -

Dobricica 43 Dubacac

dvije salice toga ёаја na dan. Цјеёi i upaljene mokracne organe te pospjesuje probavu. Dobro utjeёe na zivёani sustav, uЬlazava tegobe izazvane histerijom. UЬlazava crijevne i zeluёane tegobe u sluёaju kad se slabo izluёuje solna kiselina. Takoder pomaie kod smetnji u crijevima i jetri. Vino kuhano s dobriёicom odstranjuje gliste, pospjesuje menstruaciju, lijeёi isijas i zuticu. Тај uvarak lijeёi i rane koje tesko zacjeljuju. Tako djeluje i mast od dobriёice. Prasak јаёа slaba prsa i ёisti gnojna pluca i pluca puna sluzi. Cijenjen је i kao lijek protiv bubreznih i zuёnih kamenaca. Vino kuhano s dobriёicom dobro је za ispiranje upaljenih desni i za pranje krasta. Juha od mladih izdanaka dobriёice i drugih proljetnih biljaka- tratinёice, koprive, breze, vrtne krese (Lepidium sativum) i stolisnika- ёisti tijelo od bolesnih tvari koje su se u njemu nakupile tijekom zime. Dobriёicu dodajemo proljetnim salatama kao sto su vrtna krasuljica (Anthriscus cerefolium), dragusac (Nasturtium o.fficinale), tratinёica (ВеШs perennis) , kopriva (Urtica dioica). Kod bolesti usiju naёinimo parnu kupelj. Regulira kolesterol. Biljka kuhana u mlijeku napitak је koji valja piti prije spavanja i kod tegoba s plucima. Protiv boli nam sluzi ako s\jezu dobriёicu zdroblmo. pomijesamo s lanenim brasnom i toplom vodom te polozimo na bolno mjesto. Mozemo staviti oЬlog i od same Ьiljke. То vrijedi i za otklanjanje celulita.

v

DUBACAC dubac, mali dubcac, diigericn}ak, gavranov kuk, mravak, podublca, trbusac, turcica, slov. vrednik Teucrium chamaedrys

D uЬаёас uspijeva na suhim, vapnenastim tlima, na kamenitim obroncima i ро s\jetli

jim sumama. Malen је, do 30 cm visok polugrmic. Listovi su mu tamnozeleni, na blijedo~ublёastim staЬljikama, а cvate ruziёastocrveno, i to od srpnja do rиjna. Za njegovu se ljekovitost znalo jos и starome vijekи. Rimski sи ga lijeёnici preporиёivali protiv zapustena kaslja. Car Karlo Veliki tom је ljekovitom Ьiljkom lijeёio giht.

~ DиЬаёас је antiseptik, иЬlја bakterije u zе1иси i crijevima. Potiёe na f mokrenje i stoga је vrlo иёinkovit kod vodene bolesti. Pomaie da se slиz

bolje izlиёије iz рlиса i zelиca. Lijeёi zиёnе tegobe, Ьijelo pranje , rane, hemoroide. UpotreЬljavamo ga i kod secerne bolesti te za lijeёenje gиsteraёe. Velikи zlicи zdroЬljene Ьiljke kиhamo pet minиta и ёetvrt litre vode. Тај ёај pijemo ијиtrо nataste i naveёer prije spavanja. No dиЬаёас ne иpotreЬljavamo samo za ёајеvе. Stavljamo ga i u јиhе te dodajemo povrcи. Osoblto pristaje uz krиmpir. U jelima nije samo zaёin koji daje иgodan okus i potice tek; dиЬасас i lijeci. Za dиgotrajnije lijecenje pogodniji је kao сај. Cajem lijeёimo i slezenи, te reumи i giht. Kod slabokrvnosti pijemo crno ·

Dubacac 44 Dvomik

vino u kojem smo 8 dana namakali 200 g dubacca najednu litru vina. Kod oboljelih disnih organa i limfnih zlijezda mozemo naciniti i oЬloge od саја od dubacca. Сај pomaze i kod nesanice te kod astme. rJputa: na casu vode stavljamo jednu zlicicu Ьiljke . Pijemo vise puta, gutljaj ро gutljaj. ZЬog arome i gorcine upotreЬljava se kod spravljanja likera.

DUNJA funja, gunja, kunja, kutina, tunja, slov. kutina Cyd6nia oЫ6nga

D unja је pomalo nalik na jabuku. Cvate u sviЬnju i lipnju i ima velike crvenkasto

Ьijele cvjetove. Plodovi su nalik na jabuke i kruske . Dlakavi su, zlatnozuti. Sazrijevaju u listopadu, а dozrijevaju u podrumu. Imaju ugodan miris, no trpak okus. stoga ih uzivamo samo kuhane . Sirove kriske ulazemo medu kupus koji pripremamo za kiseljenje .

TLjekovitost: zbog obllja sluzi kompot ј'е od dunja vrlo upotreЬljivo sredstvo kod upale

zeluca, crijevne sluznice i disnih putova te kod proljeva. Polozimo li na ranu sto krvari dlakavu koru dunje, krvarenje се prestati . Parne kupelji od dunjinih listova dobro cine kod spustene maternice . Dunjino sjeme namacemo u vodi dok se ne zgusne u sluz koju upotreЬljavamo kod dekubltusa, opeklina, kod raspucane koze i prsnih bradavica. Kod ёireva u usnoj supljini mozemo njome i grgljati.

DVORNIK dusomaca, kokosica, krupnik, oputina, pasja trava, pticji dvornik, pticja trava, rusno zelje, s/ak, solomonov pecat uglasti, troskot, truskavac, slov. dresen Polygonum aviculare

т о је dosadan korov, ali i vrlo ljekovita Ьiljka. Cijelu Ьi]jku bez korijena beremo od lipnja

do kolovoza i susimo је u hladu. Sadrzi mnogo vitamina С i silicijeve kiseline. Uspjesno је mijesamo sa zobenom kasom i pгeslicom.

-- . ....,. - 1

~ --- - ~ ·-- - 4>------ -- -

Dvomik 45 Estragon

~ Lijeci ponaprije рlиса, bиbrege i mjehur. Za lijecenje kaslja i slиzi -! katara и plиcima mijesamo jednake dijelove dvornika, podbljela i trpиca.

Poboljsava i prociscиje krv. Stogaje vrlo prikladan za proljetnи kиru ciscenja organizma. Tijekom nekoliko tjedana pijemo 2 do З salice саја na dan. Zaиstavlja krvarenja iz maternice , рlиса , zelиca i hemoroida. Dvornik namocen и rakiji otjerat се crijevne nametnike , а namocen и kiselkastomи crvenom vinи pomaze и sиzbljanjи proljeva, dizenterije. podrigivanja, а и zena и sиzbljanjи tegoba za vrijeme mjeseёnice. Treba ga piti ро З salice na dan. Sok ili сај olaksava bolno mokrenje i odstranjиje pijesak i kamence iz bиbrega i mjehиra. Dobar је cak i kod secerne bolesti. ajbolje је ako pijemo gorak сај, а и krajnjem ga slисаји sladimo medom.

ESTRAGON trkanj, tarkanj, troskotnicC!_, zmijina trava, slov.

pehtran Artemfsia dracunculus

V rlo је razgranata kиltivirana trajnica, visoka db 120 cm. Na јиgи Еиrоре raste i

samonikla, na neobradenи tlи i ро stjenovitim padinama. Voli sиncana mj~sta. Cvate od sviЬnja do srpnja. Aromaticna је Ьiljka, иgodna okиsa. UpotreЬljavamo listove koje osиsene spremamo и tamne staklenke da ne izgиbe miris. Jos је bolje cиvamo li svjeze listove и hladnjakи ili zamrzivacи.

TBiljka se иglavnom рrероrисије za poticanje teka i kao lijek za zelиdac. Сај Ьi trebali piti neиroticari, oslabjeli ~иdi koje mиci tjeskoba. zene koje

imajи proЬlema s mjesecnicom. bolesnici sa slablm radom ЬиЬгеgа i mjehиra. Сај је i diиretik, dobar је protiv геиmе i gihta te vodene bolesti . Lijeci i losи probavи te nadimanje. Djelиje i na sиvremenи bolest -degeneracijи zglobova, artrozи. Kиcanice ga vrlo cijene. Za Ьlagdane роslиzији svojim oblteljima иkиsnи savijacи s estragonom. Za ироtгеЬи и kиhinji najbolja је s\jeza Ьiljka. Poznat је i estragonov ocat. Da Ьi ga se pripremilo, treba samo zeleni dio Ьiljke namociti и dobar vinski ili jabиcni ocat.

Gavez 46

GAVEZ crni gavez, crni korijen, ljekoviti gavez, kilnjak, konjski rep, opasica, pljusc, veliki gavez, veliki konsulj, volovski jezik, vrtni gavez, slov. gabez Symphytum officindle

B iljku u cvatu beremo od sviЬnja do kolovoza, а podanak vadimo u ргоlјесе prije

cvata, dakle u ozujku i tгavnju, ili pak ujesen u listopadu i studenome. Podanak valja kopati siljastom lopatom јег se dгukcije gotovo i ne moze vaditi buduci da seze duboko u zemlju i cvrsto је u nju uгasten. Mast mozemo naciniti odmah od s\jezeg podanka. Podanak mozemo i susiti te samljeti ili stuci u pгasak. Могаmо ga

Gavez

naglo susiti. Najbolje је da ga гazгezemo ро duzini u tanke ploske, objesimo ih na uzicu na zгacnome mjestu ili ih opгezno susimo роkгај peci na tempeгatuгi od 40°С. Ako se susi sрого, podanak moze popljesniviti, а tada se гazlaze alantoin, najdгagocjeniji sastojak gaveza.

W Od svih ljekovitih Ьiljaka gavez sadrzi najvise alantoina, а on је potгeban V za tvoгbu stanica dok zacjeljuju гаnе, i one koje tesko zacjeljuju, ра cak

i one zagnojene. Gavez је jedan od ponajboljih lijekova za zacjeljivanje vanjskih i unutaгnjih гаnа (onih na zelucu), posjekotina, ogгebotina, nagnjecenja (kontuzija) , lomova i krvarenja, ali i kod uganuca i iscasenja, nategnuca misica i tetiva. Vгlo је koristan kasasti oЬlog. S obziгom na velicinu гаnе dоЬго smijesamo 2 do 4 zlice pгaska od koгijena s malo vгuce vode u kasastu smjesu. То namaZemo na platnenu krpu i stavimo na гanu. Nakon 2 sata stavimo novi oЬlog. OЬlozi su djelotvoгni i kod ciгeva nastalih od skoгbuta, kod pгosirenih vena, kod zadeЬljanja sto ih izazivaju гeuma i giht, kod bolnih gгceva nakon amputacija, kod upale kostiju i kod рогеЬгiсе. Umjesto kasastoga oЬloga upotreЬljavamo i gavezovu mast. Svjez podanak dоЬго ocistimo, nasjeckamo i lagano ispгzimo na svinjskoj masti, dakako bez dodavanja soli. Vrucu mast pгocijedimo kroz platnenu krpu u staklenku ili emajliranu posudu и kojoj је poslije cuvamo. Naposljetku iscijedimo i krpu s talogom. Mast upotreЬljavamo jednako kao i kasasti oЬlog. Tu Ьi mast tгebalo imati u svakoj kuci јег pгuza dгagocjenu pomoc i ljudima i stoci. Gavez је ljekovit i za disne oгgane, kod bгonhijalnog kataгa, upale pluca. krvava ispljuvka, gripe, upale рогеЬгiсе. Gavez је lijek i za pгobavne oгgane - zelucani katar, pгoljev, dizenteгiju, kod bubгeznih bolesti, ра i kod jake i bolne mjesecnice. Gavezov se podanak гazlicito mijesa, s medom ili sokovima, i to se daje bolesnicima s unutгasnjim krvaгenjima, а osoblto plucnim bolesnicima. · ·

Glog, crveni 47

GLOGJ> CRVENI bijeli trn, glag, glog, glogit, gloginja, glogovac, pasji trn, trnovina, slov. glog Crataegus oxyacdntha

U glavnom је grm srednje velicine, mirise poput badema, а njegovi plodovi imaju

brasnast okus. Najbolje uspijeva na glinastom tlu. Cvate u sviЬnju i lipnju. Cvjetove i listove beremo u sviЬnju i lipnju, а plodove u rujnu i listopadu. Boblce susimo rasprostrte (u tankim slojevima) oko tjedan dana na toplome, а tek potom uz samu рес.

Glog, crveni

TGlog је jedan od najdragocjenijih lijekova srce. Јаса i regulira rad srca. Djelotvorno regulira krvni tlak, visoki

snizuje, ali i niski povisuje ako је srce slabo. Kod starijih ljudi lijeci mane i upale srcanoga misiCa. Glog nema nikakvih popratnih stetnih djelovanja, cak i ako ga neprekidno pijemo nekoliko mjeseci. Kod smetnji u radu srca korisniji је od crvenoga naprstka (Digitalis purpurea). Pomaze kod mnogih bolesti na zivcanoj osnovi, kod napetosti, razdrazljivosti, nesanice. Сај pripremamo od cvjetova i listova ili plodova. Zasladujemo ga samo medom i pijemo gutljaj ро gutljaj. Plodove mozemo i istucati, potom namakati 8 sati u hladnoj vodi, nakratko zakuhati, ocijediti i piti gutljaj ро gutljaj dnevno 2 do З salice. Od cvjetova i plodova mozemo napraviti i tinkturu. Najbolje је da је preporuci lijecnik i da nadzire njezino djelovanje. Glog је izvanredno ljekovit kod srcane slabosti i treba ga uzimati u pravilno odmjerenim kolicinama. Koristan је i u slucaju pojave vode oko srca, ovapnjenja osrcja, kod mane srcanih zalistaka, kod prosirena i usaljena srca. Glog uЬlazava i staracke tegobe, kao i one u klimakteriju. Сај pijemo i kod bolesti s vrucicom: kod upale pluca, gripe, bronhitisa i kaslja. Сај smiruje i padavicare za vrijeme napada i nakon njih. Glog је osoblto vaian kod srcanoga infarkta. Poboljsava naime prokrvljenost koronarnih zila tako da stanice srcanoga misica doblvaju dovoljno hrane. No samo njegova ustrajna poraba moze dati dobre rezultate. То znaci da pijemo сај od cvijeta, 2 do З salice na dan. Zasladujemo ga samo medom. Tinktura od boblca djeluje protiv bubreznih kamenaca, gihta, Ьijeloga pranja. Uzimamo је tri puta na dan ро 10 do 15 kapi.

GorиSica, ста

GO R US][ САЈ> CRNA

48

сгпа gortica, сгпа mustarda, сгпа slatica, сгпа vrzina, crni kupus, divlja gorusica, gorusica, goгustica, ognjica, senf, slatica, slov. gortica Brdssica n(gra

R ijec је о сгnој goгиsici јег Ьijela nema osobltи ljekovitи vгijednost. Uspjesan је

lijek kao oЬlog ili melem. UpotгeЬljavamo ili zdгoЬljeno sjeme, ili vec pгipгemljen melem iz ljekaгne, ili bгasno od sjemena goгиsice, ili pak cijelo sjeme.

GorиSica, ста

TZdгoЬljeno sjeme (100 g) smijesamo и kasи, namaiemo na platnenи krpи i stavimo је na bolesno mjesto te је tamo dгzimo 10 minиta, pгimjeгice

na pгsima kod ираlе рlиса ili bгonhitisa s vгиcicom. Kad иklonimo oЬlog, kozи dоЬго орегеmо cajem od kamilice. Kod djece oЬlog mога stajati samo З do 5 minиta. Тај se oЬlog ироtгеЬlјаvа za nadгazivanje koze kod ираlе рогеЬгiсе, гeиmatskih bolova i za Ьоlји pгokrvljenost. Unиtaгnja ирогаЬа goгиsice pomaze pгotiv cгijevnih i zelиcanih tegoba. Bolesnik Ьi је mогао иzimati cajnim zlicicama. Pospjesиje tek, dоЬго djelиje na izlиcivanje mokrace, ро svoj pгilici pomaze i pгotiv сiга na zеlиси. U tи svгhи mozemo иzimati i jestivи gогиsiси, oblcan senf iz tгgovine. Melem od goгиsice lijeci isijas , giht i геиmи. Goгиsicin cvijet slиzi za иtrljavanje pгotiv bolova и misiCima, иgаnиса, iscasenja, ра i геиmе. Gorusicini oЬlozi lijece bгonhijalne kataгe s vrиcicom . ОЬlоgи za dijete moгamo dodati 20% svinjske masti da djelиje Ьlaze. Goгиsica је i izvгstan zacin јег је i иkиsna i ljekovita. Pospjesиje pгobavu, pogotovo masnih jela, tako da ona Ьгzе odlaze iz zelиca, te da ih cгijeva ргоЬаvе do kraja. Staгijim ljиdima olaksava ciгkиlacijи krvi и pгobavnim oгganima, koje inace ргоЬаvа znatno орtегесије. OPREZ! Racиnajmo na to da је goгиsica jako sгedstvo i da djelиje pгilicno ostгo! Ne smijemo је odvec dиgo ostaviti na kozi kao melem ili oЬlog, inace moze nastati ираlа s mjehиricima. Kod pгevelike иnиtarnje ироtгеЬе moze izazvati ираlи zelиca , ЬиЬгеgа, mјеhига i cгijeva, а kod zena mogи nastati smetnje и mjesecnici ili se pak moze pojaviti ираlа jajnika.

1 -- - - - - ~- - - - - 4--- - -_ - _:_ ~ - - 1

Grah, oЬicni

fidol, pasulj, slov. fiiol Phaseolus vulgdris

49

Cvjetove pгitkasa Ьегеmо и lipnjи, zelene mahune cijelo ljeto, а plodove kad dozгijи.

DоЬго иspijeva na dоЬго pognojenoj zemlji izlozenoj sиnси. Ne odgovaгajи ти pгevise vapnenasta tla. Za ljekovite svгhe sakиpljamo mahune nezгelih plodova. Bolje sи mesnatije vгste јег sи djelotvoгnije. Mahиne sadгze

glиkokinin, tvar slicnи inzиlinи. То је dгagocjen lijek za dijabeticaгe јег smanjиje kolicinи sесега и krvi i mokгaci. Izmedи vise vгsta gгaha tгеЬа izabгati najbolje. Ljekovitost ти se smanjиje na odvec vlaznoj ili sиhoj zemlji.

Grah, oЬicni

~ Zelene mahиne imajи jak glukokininski иcinak. Bolesnici Ьi cijelo ljeto f moгali jesti sto vise kuhanih svjezih zelenih mahuna. Upгavo zbog

dijabeticaгa gгah sadimo и vгemenskim гazmacima, od prvih tjedana do kasne jeseni. Tako oni cijelo vгijeme mogи иzivati svjeze zelene mahиne. Bolesnici mогаји iskoгistiti "sezonи gгaha". ОЬгосi Ьi tгebali Ьiti oЬilni: bolesnik moze pojesti od 4 do 7 kg mahиna na tjedan и гazlicitim obгocima. U krvi се i mokraci imati znatno manje acetona, а sесег се se sniziti za ЗО do 40%. Nаsгеси, glиkokinin se kиhanjem ne иnistava. DоЬга pak kucanica neka sto vise zelenih mahuna gгaha spгavi и staklenke za zimи da ih Ьиdе dovoljno za bolesnika. I sasиsene mahиne, iako sadгze manje glиkokinina, иspjesno suzЬijajи aceton i sесег и krvi i mokraci. Razиmije se da cemo za lijecenje гablti i druge ljekovite Ьiljke: lisce od boгovnica, boгovice, stolisnik i maslacak. Od tih Ьiljaka pгipгemimo mjesavinи саја i pijemo је desetak dana. Ili pak napгavimo ovako: pгipгemimo сај od svake pojedine Ьiljke, tome dodamo imelи ili pelin ili kicicи. Potom, nakon desetak dana nastavljamo lijecenje gгahovim mahиnama ili staЬljikom. Сај od gгahove staЬljike иspjesno lijeci vodenи bolest, геиmи, giht i isijas. Koгistan је i kod bolesti ЬиЬгеgа i mјеhига; lijeci ираlи ЬиЬгеgа poslije saгlaha, difteгije i tifиsa, иklanja ЬиЬгеznе kamence i pijesak. Rastvaгa i odvodi mokгacnи kiselinи. Dnevno Ьi bolesnici tгebali piti 2 do З salice саја. Mahиne gгaha kиhamo samo nekoliko minиta, ocijedimo i taj сај pijemo nezasladen. Dиgo Ьi kиhanje иnistilo mnoge ljekovite sastojke. Osim саја od mahиna mozemo pгipremati i јиhе: 2 do З pгegгsti mahuna kиhamo и tгi cetvгt litre vode toliko dugo dok ne ostane pola litre gиste јиhе. Uzimanje te јиhе i саја od mahиna smanjиje dozи inzиlina kоји Ьi bolesnik mогао иzimati.

HmeY

HMElJ slov. hmelj Humulus lupulus

50

H melj se penje ро grrnlju, ogradama i drvecu. UpotreЬljavamo zenske cvatove, slicne

ceserima. Sakupljamo ih u rujnu, susimo i cuvamo u tamnim staklenkama koje se mogu dobro zatvoriti. Ima vrlo aromatican, а u vecim kolicinama cak i omamljujuci miris. Okus mu је vrlo gorak i trpak. Mlade pupoljke beremo u ozujku i travnju za salatu, cvatove u srpnju i kolovozu, а ceseriCe ujesen.

Hrast, lu.iryak

ТСај zbog gorcine јаса zeludac i potice tek. Pijemo ga hladna, otprilike sat prije glavnoga obroka. Snaino utjece na

izlucivanje mokrace i odvodi nakupljenu vodu. Ljekovito djeluje i na giht i reumu. Sok od s\jezih listova veoma olaksava zatvor i pospjesuje izlucivanje i odvodenje mokrace. Сај djeluje smirujuce na zivce: tjelesna i zivcana napetost popusta, regulira se ubrzano Ьilo, stisava se depresija. Normalizira se pojacani rad srca. Сај vraca i omogucuj~ normalan san. Pijemo ga pola sata prije odlaska na pocinak. Mozemo mu dodati i odoljen. glog i imelu. Nakon njegova uzivanja smanjuje se spolna prenadrazenost. Сај regulira mjesecnicu, smiruje bolove u maternici i uЬlaiava klimakterijske tegobe. Zacepljenu jetru lijecimo u proljece salatom od izdanaka hmelja.

HRAST/) lUZNJAK dub, dubovina, hrast /uinik, /uinjak, luini hrast, rani hrast, slov. hrast Quercus r6bur 1 Quercus pedunculata

Dvije su vrste hrasta: luznjak i kitnjak (Quercus sessЩjlora) . Prvi raste uglavnom

u nizinama, а potonji raste na visim polozajima. Listovi luznjaka imaju kratke, а oni kitnjaka duge peteljke. Najdjelotvornija је kora mladih grana i izdanaka. Sakupljamo је u svim godisnjim doЬima, а plodove, zir, u rujnu i listopadu. Treslovina (tanin) u kori najvazniji је ljekoviti sastojak hrasta.

-~ ~ - - 1

1 - - ~ - -- - ~ ~--- -- -- - - ~

Hrast, lИZryak 51 Hren, !juti

~ Unиtarnja ироrаЬа: cajevi. Kod ираlе crijevne i zelиcane slиznice te f crijevnog katara. Ne preporиcamo ga kod zivcanih crijevnih tegoba

(crijevne nervoze). Pomalo zatvara, stoga lijeci proljev. Dosta se рrероrисије kod cira na crijevи i zеlиси. Сај od hrastove kore veze otrove i na taj nacin prociscиje tijelo. Pijemo ga kod otrovanja gljivama i nikotinom. OPREZ! Kod svakog otrovanja gljivama valja odmah lijecnikи! Lijecenje ljekovitim Ьiljem moze samo pomoci lijecnikovoj terapiji. Сај, osim toga, veze i kemijske otrove koje svakoga dana иnosimo и organizam s hranom te olovo koje иdisemo. Nиzno је da taj сај pijemo vise риtа и ovom kemijom prozetom dоЬи. U litrи vode stavimo velikи zlicи kore i kиhamo 5 do 10 minиta. Pijemo ga s mlijekom, bez secera. Pijemo ga i kad smo mamиrni, ako nas иgrize zmija ili иЬоdе kakav kиkac. Njime sи se spasili- mnogi koji sи imali krvav ispljиvak ili sи cak povracali krv i imali иnиtrasnja krvarenja. Natecene noge lijeci mjesavina саја od jednakih dijelova kore, pelina i poljske preslice . Ти mjesavinи poparimo salicom kipиce vode i pijemo na zlice. Vanjska ироrаЬа: kиpelji i иvarci. Sjedece se kиpelji рrероrисији kod ispadanja debelog crijeva (prolaps rektuma), а njima se mogи izlijeciti i fistиle na tom crijevи. Protiv vrlo jakog zatvora dodajemo i koru krkavine. Kod hemoroida i fistиla poma:Zи i klistiri od jednakih dijelova kore hrasta, kamilice i kadиlje. Uvarak od kore lijeci mnoge bolesti: rane, zagnojena mjesta, cireve, te potkozne cireve. Protiv znojenja nogи рrероrисији se svakodnevne kиpelji nogи. Dakako, valja иtvrditi иzrok te tegobe. Киреlј poma:Ze i ozeЬlinama na nogama. Kod laksih lomova bolove smanjиjи oЬlozi od mljevene kore: stavimo ih jos vla:Zne i tople и vrecici na mjesto loma. Zbog tanina и kori kиpelji pomazи kod ekcema i drиgih koznih bolesti. I kod psorijaze pomaze сај od kore te kиpelji i иmivanje njegovim иvarkom. Kava od zira regиlira rad stitnjace, jednako kao i сај i oЬlozi od kore. Kavu pripremamo ovako: zreli zir ogиlimo, izrezemo ga na velicinи zrnaca kave, dobro osиsimo na иmjerenoj temperatиri te spremimo и dobro zatvorenи staklenkи. Uzimamo samo onoliko zrna koliko nam treba, przimo ih dok ne postanи tamnosmeda, grиbo ih sameljemo i kиhamo kao pravи kavи desetak minиta. Potom ocijedimo, dodamo secer, dolijemo mlijeko i pijemo l do 2 salice na dan, ili svaki drиgi dan, ako је bolest иznapredovala.

HRENP LJUTJI Hrelj, hrin, hrinj, kren, s!ov. kren Cochledria armordcia 1 Armoracia rusticana

I ma ljekovit korijen koji vadimo od rиjna do veljace (и mjesecima kojima imena prema

latinskome zavrsavajи na -ar), а za ostale ga mjesece pohranjиjemo i cиvamo и tamnome podrиmи и trapи ili vlaznome pijeskи. Sadrzi mnogo vitamina С. U zadnje vrijeme postaje zanimljiv zbog tvari s antiЬiotickim djelovanjem.

' Hren, !juti 52 Idirot

~ Hren povoljno djeluje na pluca. U tu ga svrhu mijesamo s medom: ta f mjesavina razrjeduje sluz te pomaze da nestane katar, lijeci astmaticne

bolesti, cak smiruje i tuberkulozni kasalj jer pospjesuje izlucivanje sluzi. OPREZ! UpotreЬljavajmo ga umjereno da ne dobljemo jak proljev ili da nas nocu ne Ьi oЬlijevao jaki znoj. Pojacava izlucivanje mokrace. OPREZ! Konzumirajmo ga umjereno jer inace moze izazvati krvarenje bubrega. Dostaju i posve male kolicine. NariЬanome hrenu dodajmo malo vinskoga octa, а zasladimo ga grozdanim secerom. Uzimamo З do 4 zlice na dan. Uskoro се mokraca postati Ьistra i bez tragova bolesti. NariЬan hren stavljamo na zatiljak protiv glavobolje, а na lice protiv zubobolje. OPREZ! OЬlog treba biti kratkotrajan (20 sekundi) inace na kozi mogu nastati opekline. Zbog vitamina С hren је izvrstan lijek protiv skorbuta, tj. trulezi u ustima izazvane ponajprije upaljenim desnima. Hren Ьi trebali uzimati dijabeticari, takoder i reumaticari, ali i ljudi koji su skloni gihtu. Kod neredovite mjesecnice valja popiti cetvrt litre crvenog vina u kojemu smo skuhali 2 cajne zlicice nariЬana odnosno nastrugana hrena. Hren: 10 rezanja hrena namacemo u vinskome octu i razrijedimo ga; tom tekucinom odstranjujemo suncane pjege, jetrene mrlje i bubuljicavost. Hrenovo vino: 50 g hrena nariЬamo u litru Ьijeloga vina i namacemo 10 dana; uzimamo ujutro nataste i navecer ро osminu litre protiv cira na zelucu.

baban, babat, indirot, kalamus, komus, mirisni korijen, mirisljava trska, mirisavi sas, sabljar, vodeniboiu~ vodeniljiljan,~o~ kolmei Acorus cdlamus

I dirot је drevna ljekovita Ьiljka. Stari su ga Кinezi nazivali produziteljem zivota. Slovi kao

najbolji lijek za zeludac. Idirot је mocvarna trajnica, naraste izmedu 60 i 120 cm, uspijeva uz rijeke, mlake,- stajace vode. Sakupljamo podanak koji raste vodoravno ijako mirise, i to u rano proljece, prije nego sto se pojave listovi, te u kasnu jesen. Pazljivo ga ocistimo, razreiemo te susimo u hladu, na propuhu.

~ Idirot upotreЬljavamo ponajprije kod zelucanih smetnji: katara, f oslabjelosti zeluca, pomanjkanja teka, slabe probave, vjetrova. Regulira

istjecanje zuci i njezino pravilno izlucivanje. Djeluje protiv povisene temperature, kod bronhitisa, gripe, upale pluca. Poboljsava cirkulaciju krvi. Otklanja reumu i giht, vodenu bolest te pospjesuje izlucivanje mokrace. Kod nedostatka zelucane kiseline, Ьljedila i slabokrvnosti kuhamo сај. Pusaci se mogu odviknuti od pusenja ako ivacu osuseni korijen jer ih on tjera na povracanje. Idirotov сај sluzi poboljsanju pamcenja. Mozemo ga upotreЬlja-

-.- _.....__ - 1

- - ~- ~- ~~ - - ~ .....__ -~ -- - 1

Idirot 53 Imela

vati i za pranje glave jer јаса vlasiste. Kod stalno hladnih ruku i nogu pripremimo tople idirotove kupelji. One su korisne i kod ozeЬlina, nesanice, zivcanih teskoca i zenskih bolesti. PiCe od idirota pomaZ;e muskarcima kod oslabjele spolne moci. U litru jabukovace narezemo 20 g idirotova korijena i ostavimo ga da stoji nekoliko dana. Pijemo gutljaj ро gutljaj 10 dana zaredom ро cetvrt litre pica na dan. Idirotovo lisce otjerat се gamad. OPREZ! Kod proljeva ne smijemo upotrebljavati idirot.

IMElA ате/је, bijela iтela, оте/а, visk, visce, slov. bela оте/а

Vfscum dlЬum

Vrlo је zanimljiva Ьiljkajer ne raste iz zemlje nego se kao nametnik nastanjuje na

listopadnom drvecu i cetinjacama. Ljekovitija је ona sto raste na bjelogorici, а osoblto hrastova imela. lmela је malen, rasljasto razrastao zelen grm koji hranu sise iz staЬla i grana drveta na kojemu se nastanio. Dvodomna је Ьiljka. Cvate u ozujku i travnju. Cvjetovi ·su zutozeleni, а plodovi su Ьijele, ljepljive boblce - ima ih od rujna do studenoga. UpotreЬljavaju se i grancice s listovima nabrane u proljece i u kasnu jesen. Ima mnogo ljekovitih svojstava. OPREZ! U prevelikim је kolicinama otrovna.

TUpotreЬljavamo је uglavnom za reguliranje krvotoka, za lijecenje arterioskleroze , srcanih tegoba, osoblto starackih bolesti srca, suma u

usima, navale krvi u glavu, iscrpljenosti, klimaktericnih smetnji. Imela pojacava rad zlijezda u probavnom sustavu; time otklanja zatvor, nadimanje, zakrcenost, pocetnu zuticu, pojacava slablji rad gusterace, nedostatan rad zuci i regulira ~rekomjerno izlucivanje stitnjace. Сај od imele preporucuje se kod neredovite mjesecnice i kod krvarenja svih vrsta. Djeluje i diureticki. zato ga pijemo kod reume, gihta i zastoja mokrace. Utjece na zivcani sustav, pomaze kod astme, padavice, histerije, grceva. lmela skuhana na mlijeku djeluje protiv glista. Imelinim cajem otklanjamo alergijsku groznicu. Redovito Ьi ga trebali piti ljudi koji su zbog lose krvi skloni raku, zene s tumorom na spolnim organima i s Ьijelim pranjem. Vanjska uporaba: noge hladne zbog losega krvotoka kupamo u vrucoj kupelji od imelinih listova i boblca. Za prosirene vene, otvorene rane na potkoljenici, ozebline korisne su tople kupelji. OPREZ! Djecu treba upozoriti da ne jedu boblce. Uputa: zlicicu samljevene imele namocimo preko noci u pola litre vode. U tijeku dana to popijemo u nekoliko navrata. Сај od listova namijenjen za unutrasnju upotrebu ne smije Ьiti prejak.

Jagoda, sumska

JAGODAP SUMSКA

54

crvena jagoda, jagoda divlja, jagodnjaca, mamica, pozemljusa, slov. gozdna jagoda, jagodnjak Fragdria vesca

U svibnju i lipnju beremo listove bez cvijeta ili cijelu Ьiljku, а u lipnju i srpnju jagode,

dok korijenje kopamo u rano proljece ili kasnu jesen. Susimo u hladu. Osim mnogih drugih ljekovitih sastojaka jagode imaju i osoblto mnogo vitamina С. Toga је to vise sto је suncanije mjesto na kojemu jagode dozrijevaju .

Jagoda, sumska

Zupnik Кneipp preporucivao је da se caju od listova doda i malo lazarkinje radi arome, sto tome caju daje osoblto ugodan miris. Кneipp је сај od listova preporucivao osoblto onima koji su preboljeli neku tesku bolest i to radi brzeg oporavka, а osoblto slabasnoj djeci .

ТСај odstranjuje pijesak i kamence u mokraci i uopce pomaze u izlucivanju mokrace. Сај od listova prociscava krv. Mozemo ga pojacati

ako dodamo i listove maline, plucnjaka, tratincice i kupine. Сај od listova lijeci crijevni i zelucani katar, proljev i hemoroide. Jagode: veliki Linne lijecio se jagodama i izlijecio od teska gihta. Njima lijecimo i bubrezne bolesti . Pospjesuje probavu i јаса organizam, osoblto ako im dodamo secer i slatko vrhnje. Polovica -vlastitoga secera vocni је secer, st-oga ih dijabeticari ne smiju ukljuciti u svoju dijetnu prehranu. OPREZ! Kod pojedinih ljudi mogu prouzrociti neugodnu koprivnjacu, urtikariju . Oni se, na:Zalost, moraju odreci tog slasnoga voca, jednako kao i cokolade, јаја i ostriga, te prijeci na hranu koja sadrzi samo malo bjelancevina. No smiju piti сај od listova. I, dakako, moraju se javiti lijecniku! Sok od jagoda osoblto pomaze astmaticnim ljudima. Uvarak od korijena zaustavlja i lijeci proljev. Iscjedak iz listova i korijena lijeci bubrezne bolesti . Listovi nabrani о Ivanjdanu , ljetnom solsticiju , imaju navodno najvecu snagu, ako se moce u r a kiji. Tim ekstraktom, dakako razrijedenim, uspjesno ispiremo usta i sprecavamo tako upalu desni i krvarenje iz njih, а otklanjamo i neugodan zadah iz usta. Upamti~mo: vrtne jagode nemaju ljekovitih svojstava.

~.. - -- - ~ - - - --- - _ - ~ - 1

Jagorcevina 55

JAGORCEV][NA pravi jaglac, jaglac rani, ljekoviti jaglac, proljetni jaglac, jaglika, jagljika, jagortika, pramalite, sunasce, slov. trobentica Prfmula veris

T rajnica је s kratkim smedim korijenom. Svjezi cvjetovi ugodno mirisu ро medu.

Cvate od ozujka do sviЬnja, kada ublremo cvjetove. Korijen vadimo u ozujku i travnju. Ociscene korijene nanizemo na konac i susimo na zracnom, sjenovitom mjestu . Cvjetove susimo brzo, а cuvamo ih u posudi koja nije sasvim zatvorena. OPREZ! Neki su ljudi alergicni na jagorcevinu, раје trebaju izbjegavati. Сај od jagorcevine zasladujemo medom.

Jasen, gorski

ТСај od svjezih poparenih cvjetova lijeci sve vrste katara i odstranjuje iz tijela sve stetne tvari koje su se u njemu nakupile zimi zbog neprimje

rene, jednolicne prehrane: olaksava kasalj, nadomjesta vitamin С. Сај cisti osoblto disne organe, smiruje kasalj i bronhitis, pogotovo kod starijih ljudi, dodamo li mu mlade listove br~ze te mladu koprivu. Sprecava ili bar uЬlaiava upalu pluca. Сај prociscava krv, bubrege, mokracovode i potice izlucivanje mokrace. Jagorcevina lijeci giht i reumu; ako сај pijemo dulje. posve ih izlijeci. Тај сај ujedno јаса zivce i srce, uЬlazava migrenu, glavobolju na zivcanoj osnovi, smanjuje drhtanje udova te pomaie kod nesanice. Vino u kojem smo namakali cvjetove jagorcevine cudesno okrepljuje srce. Сај protiv nesanice: 10 dijelova jagorcevine, 5 dijelova lavande, З dijela hmeljovih ceserica, 2 dijela pljuskavice i dio odoljenova korijena (valerijane). Сај pijemo prije spavanja. Cajna mjesavina protiv kaslja: З dijela jagorcevine i ро l dio anisa. koromaca i podbljela.

Ј ASEN р GORSK][ bijeli jasen, veliki jasen, slov. jesen Frdxinus excelsior

Ј asen је lijepo drvo, visoko i do cetrdeset metara. Plodovi su mu leptirasti, okrЩeni.

Ljekoviti dijelovi: listove beremo od svibnja do srpnja. Tada sakup~amo i gиlimo i koru s mladih grancica i grana. Plodove beremo u rujnu i listopadu. Susimo ih u hladu ili najvise na 40°С.

•

Jasen gorski 56 Јеёат, dvoredni

~ Сај od listova Ьlago ёisti, lijeёi reumu i vodenu bolest, pom_aie kod gihta, f pospjesuje izluёivanje mokrace. Valja ga piti bar 14 dana. Сај od plodova

preporuёuju kod smetnji u radu jetre, vodene bolesti, bubreznih bolesti, pijeska i kamenaca u mjehuru te kod zutice. Jasenovo lisce dodajemo mjesavinama ёаја za proёiscavanje krvi. Jasenova је kora nadomjestak za kinin, lijeёi vrucicu, otklanja gliste i slovi kao piCe za okrepu - tonik. Сај pripremamo ovako: 1 do 2 ёајnе zliёice nasjeckanih listova prelijemo sa salicom kipuce vode, nakon З minute ocijedimo i gutljaj ро gutljaj popijemo na dan 2 do З salice nezasladena ёаја. Jednu ёajnu zliёicu kore nakratko zavremo u ёetvrt litre vode, а nakon З minute procijedimo, te pijemo gutljaj ро gutljaj nezasladen ёај do З salice na dan. Jasenove ёајеvе u pravilu ne zasladujemo. Za bolji im okus dodajemo malo maiurane ili paprene metvice.

ЈЕСАМЈ> DVOREDNI bijelo iito, jacmen, jacmik, jecam ozimac, jecmik, slov. jecmen H6rdeum dfstichum

U nas se sije ozimi i jari јеёаm. I jedan su i drugi kvalitetni. Kod јеёmа su plodovi srasli

s pljevama koje imaju dugo osje. Uzgaja se mnogo vrsta јеёmа u cijeloj Europi sve do dalekog sjevera. Zrnje mu је ljekovito kad је zrelo. Uglavnom sluzi za prehranu ljudi i zivotinja, no ima i mnoge ljekovite uёinke .

'W' Unutarnja prirnjena: jeёmeno brasno, poprzeno i na mlijeku skuhano u f juhu zaustavlja pro]jev. Jeёmeno brasno skuhano na mlijeku pomaze

majkama koje doje da imaju dovoljno mlijeka. Oljusten јеёаm postaje poslije duieg kuhanja sluzav, te је zbog te sluzi vaina hrana za zeluёane bolesnike. U pivovarama se od neoljustena јеёmа priprema slad koji ima veliku hranjivu vrijednost za zeluёane bolesnike i rekonvalescente. Vanjska primjena: Кneipp preporuёuje vruce oЬloge od jeёmenoga brasna i mlijeka na upaljenim ёirevima. Topli oЬlog od oljustena јеёmа znatno ubrzava ozdravljenje upaljenih oteklina. Jeёmene mekinje i brasno, zakuhane s octom i maslacem, tople stavljamo kao oЬloge na isёasene i bolne udove . Jeёmeno se brasno, zakuhano s octom, stavlja kao oЬlog na oboljele zglobove kod reume zglobova, kostobolje i gihta. Jeёmena voda: zrnje јеёmа kuhamo sve dok ne raspuca. Vodu ocijedimo i njome ispiremo grlo kad nam је upaljeno Щ kad smo promukli. Tom vodom peremo i hrapave i raspucale ruke. Mozemo је i zasladiti, dodati limun ili jabuёni ocat, te piti kod katara mjehura, dizenterije i promuklosti.

-.. - - - - ~4. - - - - 4>-~ - - - - 1

Kaduya 57

КADUlJA divlji kus, kadilja, kaloper, krastavica, kus, krstasica, ljekovita slavulja, ialfija, slov. iajbelj Salvia officinalis

I zuzetnu ljekovitost kadulje izrazava sta ra rimska izreka: Zaprijeti li smrt, ро kadulju u

vrt. Uzgaja se, dakle, u vrtovima, а samonikle nalazimo u brdovitim dijelovima Hrvatskoga primorja, Dalmacije, te osoblto na jadranskim otocima. Voli suncana mjesta; raste bez obzira na vrstu tla, а osjetljiva је na vjetar i hladnocu. Svake ju је trece godine dobro presaditi, jer inace uvene . Beremo mlade izdanke i listove prije cvata. Susimo ih n~glo i u hladu.

KaduYa

~ Kaduljin са ј prociscava disne organe, upaljeno grlo i . zdrijelo, upaljene f krajnike, upaljenu sluznicu u ustima; lijeci pluca, hunjavicu i katare.

Cajem grgljamo. No listove mozemo narezati i namociti u alkoholu, n akon 8 dana procijediti te ро potrebl dodati zlicicu tog iscjetka u casu vode za grgljanje. Kaduljin сај zaustavlja jako znojenje u plucnih bolesnika, mladih koji su u pubertetu, zena u menopauzi i nakon poroda. Zanimljivo је da Ьlag сај pospjesuje znojenje, а jak ga zaustavlja i spп~cava. Kod koznih bolesti pomaiu kupelji u kaduljinome uvarku (ekstraktu) vise puta na dan jer lijece ekceme i svrab. Pranje kaduljom јаса kosu i daje јој sjaj. Parne kupelji lijece mjehur i mokracovode te olaksavaju tesko mokrenje. Oriaj koga је udarila kap trebao Ьi piti ро 2 salice toga саја na dan. Dijabeticari Ьi trebali piti mjesavinu саја od kadulje i stolisnika u jednakim dijelovima i to 2 do З puta na dan. Kaduljin сај pomaze kod gihta i reume, smiruje zivce i drhtanje udova. Тrljanje cajem korisno је kod drhtavice. Pijemo li kaduljin сај kod zelucanih tegoba, to се nam vratiti tek, а on isto tako i smiruje upale crijeva i zeluca, tegobe u jetri i zucnome mjehuru. Kadulja је ljekovita i za zenske bolesti: lijeci Ьijelo pranje, smanjuje sklonost pobacaju, pomaze u menopauzi. Majke koje doje trebale Ьi piti taj сај kad odblju dijete od sise. 1 trudnicama се koristiti popiju li ро dvije salice toga саја na dan. Као zacin listove kadulje stavljamo u pitu i druge kolace s jabukama. Za ostala jela kadulji dodajemo jos persin i celer. Ti zacini djeluju povoljno na probavu. Da Ьismo se zastitili od zaraznih bolesti, treba marljivo piti taj сај; kadulja је naime baktericidna. Grgljanje i ispiranje usta kaduljom odrzat се zube zdravima i lijepima i uklonit се neugodan zadah iz usta. Otekline i cireve odlicno lijece oЬlozi od listova kadulje i koprive koje smo dobro istucali i pomijesali. Rekonvalescenti i zivcano rastrojeni ljudi mogu sebl pomoci ovim lijekom: u litru slatkoga vina namacemo deset dana 80 g izrezanih kaduljinih listova. Uzimamo ро jednu veliku zlicu toga lijeka, poslije jela.

•

Kamilica 58

КAMiliCA ljekovita kamilica, kamomila, kokotnjak, maternjak, milica, bljela rada, telenak, titrica, iabnjak, slov. kamilica Matricdria chamomflla

J ednogodisnja је Ьiljka, visoka od 20 do 50 ст, sa sitnim, blijedozutim cvatovima. Raste

na njivama, medu zitaricama, а uzgajamo је i u vrtu. Ne smijemo је gnojiti umjetnim gnojivima! Cvate od lipnja do kolovoza; cvjetiste је cunjasta oЬlika i iznutra suplje. Za сај beremo samo cvjetne glavice, а za kupelji c*lu biljku. Smijemo је brati samo za suha, suncana vremena. Susimo је naglo u hladu i cuvamo na vrlo suhu

Kamйica

mjestu da se ne navlazi. Dodirujmo је sto manje da ne izgubl miris i s njim i ljekovitu vrijednost. Za сај је samo prelijemo kipucom vodom. Сај ne smijemo piti dok је vruc, kao ni lipin. Kamilica sluzi protiv svih bolesti i tegoba, za unutrasnju i vanjsku uporabu, od nje se prireduju cajevi, kupelji, oЬlozi, upotreЬljava se za parenja i ispiranja. Jednom rijeci, kamilica је neprocjenjiv Stvoriteljev dar. Sadrzi azulen; etericno ulje koje smiruje .

TDjeluje protiv bolova, upala, nesanice, nervoze. slabe probave, koznih bolesti. U prvom је redu lijek za zene, osoblto protiv grceva svih vrsta.

Najcesce upotreЬljavamo tople oЬloge protiv bolova. Kamilica otklanja kamence, sprecava probadanje u udovima, uЬla:Zuje zuticu, tegobe u prsima, teskoce s menstruacijom, gliste. Saku cvatova namacemo u litri Ьijeloga vina 12 sati na suncu i pijemo gutljaj ро gutljaj. Sluz се se brzo rastopiti i izluciti iz pluca ili zeluca ako kamilicu zdroblmo, pomijesamo s medom i dulje vrijeme ujutro i navecer uzimamo ро jednu cajnu zlicicu te mjesavine. Za utrljavanje kod oteklina, kvrga, prignjecenja, gihta i reume izvrsno се pomoci kamilicino ulje. Nekoliko . pregrsti kamilice namacemo deset dana u litri maslinovoga ulja, drzimo na suncu, te procijedimo u Ьосе. Oboljela mjesta istrljamo svaki dan З do 5 puta tim uljem. Poslije vadenja zuba ili kod upale grla grgljamo uvarkom od kamilice. Bol се ubrzo nestati, а rana се se ocistiti i zacijeliti . Parne kupelji od kamilice pomazu kod bolova u usima, kod glavobolje, upaljenih sinusa, granuloma, bronhitisa. Kupelji Ьi trebale trajati oko 20 do 30 minuta. Сај smiruje zelucane tegobe vec nakon kratkotrajna redovita uzimanja, ako је rijec о upaljenoj sluznici ili cak ciru na zelucu. Tom caju mozemo dodati i paprenu metvicu i maticnjak. OPREZ! Kod povracanja ne smijemo piti kamilicin сај . Kamilica djeluje i kao dobar antiseptik. UpotreЬljavamo је u oЬlozima ili za kupelji kod gnojnih rana i rana koje tesko zacjeljuju. Na rane stavljamo i zdroЬljenu svjezu Ьiljku.

~-~ - - - - ~-- - - • - -- ~ 1 .

11< ~

К еУ

KElJ s/ov. ohrovt Brassica oleracea

59

K elj је Ьlizak srodnik kupusa i uglavnom se priprema kao glavicasto povrce. Tamnije је

zelen, dok је kupus bjelkast. Listovi mu nisu glatki kao kupusovi, vec su naborani. Razlikujemo ljetni i zimski kelj. Ljetni moze Ьiti rani i kasni. Rani kelj sadimo u travnju, а kasni u lipnju. Zimski kelj ne riЬamo , vec glavice spremamo u hladan podrum. Kelj jedemo u juhama, pripremamo kao varivo i kao salatu. Jelima daje ugodan okus. Osoblto је slastan pirjan s krumpirom. No kelj nije samo ukusno

Kesten, divYi

jelo nego koristi i zdravlju. Ро ljekovitosti kelj znatno n admasuje kupu s. Sadrzi mnogo mineralnih tvari, vitamina i razlicite elemente u tragovima.

TKelj lijeci cir na zelucu, i to prijesan sok od kelja; p r ip remamo ga u sokovniku. Svjezi list stavljen kao oЬlog lijeci cireve n a koljenici, tzv.

otvorene rane na nogama; list isplahnemo mlacnom vodom i izvaljamo ga valjkom ili bocom dok se ne smeksa. Takav mekan list stavimo na ranu i povijemo gazom. Prije no sto stavimo novi oЬlog, ranu temeljito ocistimo mlacnim kamilicinim cajem koji pospjesuje lijecenje. No treba piti jos i сај za ciscenje ili pak сај od hrastove kore kako Ьi se otrovne tvari izlucile kroz bubrege. Svjezi listovi pospjesuju izvlacenje gnoja i drugih neugodnih iscjedaka sto zaudaraju. Takav oЬlog uЬla2ava i bolove kod h erpesa zostera (pojasni herpes), а isto tako kod koprivnjace i drugih koznih osipa. Listove kelja stavUamo i na opekline. Као oЬlog, list је koristan i kod zubobolje, za lijecenje neuralgije lica te kod gihta i reume. Jamacno Ьi takav oЬlog, polozen na prsa. znatno olaksavao astmu, bronhitis i opcenito plucne tegobe. Djelotvomo poma2e i kod glavobolje i bolova u ocima. Listove kelja kao oЬlog stavUamo na mjesta koja su operirana (Ьubrezi, mjehur, zuc), а i dalje se javlja bol.

KESTENP DIVlJI goгki kesten, madal, slov. divji kostanj Aesculus hippocastanum

то је krosnjasto drvo, visoko do 30 metara, koje raste ро parkovima, sumama i uz

ceste. Cvate u sviЬnju, а Ьijeli su i ruzicasti cvjetovi grozdasta oblika. Tobolac је bodljikav; kad se otvori, ispadne veliki smedi plod s Ьijelom mrljom. Sakupljamo listove, cvjetove ,

Kesten, div!ji 60 Кiёiса

koru i plodove. Plodove, jos svjeze, oguliтo, sате]јето , osusiтo na peci i usitniтo u prasak. Cuvaтo ga na tатnоте тjestu.

TJedan је od najboljih lijekova za krvne Zile. Plodovi (kesteni) sadrze tvar escin koja utjece na poboljsanje krvotoka. Escin siri stijenke krvnih zila

i na taj nacin ротаzе da krv zivlje protjece. Prasak od plodova divljega kestena uziтaтo kod prosirenih vena, otvorenih rana nastalih zbog prosirenih vena, kod prignjecenja, angina, katara svih vrsta, kod krvnih ugrusaka, troтboflebltisa, probavnih sтetnji, ozeblina, luтbaga, lота, gihta i kapi. Dolazi u obzir i kod tuberkuloze koze. Na pocetku bolesti uziтaтo prasak tri puta dnevno navrh noza za vrijeтe jela. Kad se stanje poboljsa, uziтaтo ga sато dva puta ili jednoт na dan. Kod angine, preтorenih i upaljenih glasnica prstoт uneseтo prasak sto duЬlje u grlo. No pazite da ne dospije u dusnik! То ciniтo vise puta dnevno, dok sve ne bude u redu. Pola sata ne sтiјето uzivati nikakvu drugu hranu! Сај od plodova i kore staЬla upotreЬljavaтo kod unutrasnjih krvarenja, Ьijeloga pranja, kronicnog pro]jeva, povecane prostate, upaljenih i prosirenih vena. Cvjetove nатосiто u rakiju i ostaviтo da stoji З tjedna na suncu ili kra:j stednjaka. Tinkturu upotreЬljavaтo za тasazu kod neuralgija i reuтe. Listove i nasjeckane plodove skuhaтo , ulijeтo tu vodu u kadu i nатасето s e kod reuтe , gihta, ozeblina, luтbaga, povecane prostate.

KICICA gorka kitica, gorka trava, groznicava trava, kantarija, kantarion, litica, trava od groznice, zlatna kitica, slov. tavientroia Centdurium mfnus 1 Centdurium umbellatum

V isoka је od 20 do 50 ст. Raste na planinskiт livadaтa, а prilagodava se svakoтe

tlu . Cvate od lipnja do rujna. Zbog zilave staЬljike ne тоzето је otrgnuti, vec је тоzето sато iscupati . Nazalost, ljudi је doista cupaju. Reziтo је, za iте Bozje, inace сето је posve iskorijeniti! Treba је rezati 5 ст iznad zeтlje, а таnје Ьiljke ostaviti za sјете. Poznjevene Ьiljke vezeтo u snopiCe i susiтo ih u bladu na propuhu. Biljka је vrlo gorka, no covjek se vrlo brzo privikne na to . Njezinu gorcinu тоzето i uЬla:Ziti vinoт ili теdот, ali niposto ne sтiЈето za to upotreЬljavati secer.

TDjelotvornija је ne kuhaтo li је nego nатасето оsат sati u hladnoj vodi: 1 cajnu zlicicu Ьiljke nатасето u onoliko vode koliko dostaje za

tri salice vode, proтijesaтo, роtот sато podgrijavaтo i рiјето ugodnu toplu tekucinu uvijek prije obroka (nikad poslije obroka!) , i to tri salice na dan. Prociscava i poboljsava krv kod slabokrvnosti i regulira krvotok, tako

' - - - - - ~4L - - - • - - 1'

КiCica 61 Кim

da nestaje i dusevni i tjelesni umor. Kod Ьljedunjavosti i slabokrvnosti, skrofuloze, tromboze dodajemo caju i pljuskavicu te odoljen. Utjece na rad jetre i zucnog mjehura, regulira smetnje u jetri i zuci, olaksava tegobe izazvane zucnim kamencima, lijeci zuticu. Сај kod gojaznih ljudi djeluje dijetalno jer smrsave ako ga piju dulje vrijeme. Koristan је cak za oci ako mu u jednakoj kolicini dodamo orahove listove te pijemo ро 2 do З salice na dan. Кicica је ponajprije univerzalan lijek za sve tegobe u zelucu i crijevima; zaustavlja. truljenje, јаса oslabjeli zeludac, vraca tek, otklanja zatvor te pospjesuje stolicu. Za oslabjeli zeludac, katar zeluca, pritisak u zelucu pripremamo сај od mjesavine zute siristare, idirota i kamilice. Pijemo tri puta dnevno ро jednu salicu gutljaj ро gutljaj. Protiv suvisne kiseline u zelucu pijemo са ј od mjesavine (u jednakome omjeru) anisa, kamilice, kima, maticnjaka, paprene metvice i kicice. Сај od kicice vrlo је preporuc]jiv i kod prehlade jer prociscava disne organe. Кicica је lijek i za zene jer otklanja smetnje kod mjesecnice. Dobro cini i kod secerne bolesti. Za jacanje misica skuhamo 15 g cvijeta u tri cetvrt litre bijeloga vina. То poma:le i kod vrucice. Сај od kicice poma:le kod otvrdlih pluca, sto је posljedica upale pluca. Јасе od саја djeluje tinktura:-uzima se od 10 do 15 kapi tri puta na dan.

К][ М divlji kumin, kimelj, kimin, kiml, kom, krop, kumin, kumin pitomi, kuminjak, pitomi kim, poljski kim, slov. kumina Cdrum cdrvi

Cvate od svibnja do lipnja ро travnjacima, uz potoke i na brdima. Вijeli cvjetovi skupljeni

su u stitu. Plodovi su zreli u lipnju i srpnju. Biljku odrezemo prije no sto posve dozrije. Cijela је Ьiljka aromaticna, а upotreЬljavamo njezin plod i to kao zacin i kao lijek.

~ ~ Diuretik је, otklanja vjetrove, smiruje grceve, ! ojacava zeludac, dezinficira crijeva, sluznicu i kozu. Lijeci bubrege, djeluje

protiv kamenaca u bubrezima i mjehuru. Otklanja smetnje u zelucu i spolnim organima. Prijeko је potreban poslije poroda i zbog dojenja jer pospjesuje izlucivanje mlijeka. Cisti sluz iz pluca. Potice periferni krvotok, pospjesuje mjesecnicu. Za slabasnu se djecu preporucuje kimova kupelj nekoliko puta na tjedan. Кim pojacava vid i sluh. Kod ocnih i usnih katara pripremamo parnu kupelj s kimom.

Kokotac 62

КОКОТА С guniva, konjska djetelina, ljekoviti kokotac, orlov nokat, svinduh, velika djetelina, psenitica, idraljika, iuti kokotac, slov. medena detelja Melil6tus officindlis

K okotac је vec u starome vijeku Ьiо cijenjen kao dobra ljekovita Ьiljka. Raste kao korov

na pustome, vapnenastom tlu, uz putove, zeljeznicke nasipe. Biljka је razgranata, visoka oko metar i intenzivno mirise ро medu. Listovi su nalik na listove djeteline, ali su manji. Cvjetovi su zuti , kasnije izЬlijede. Cvate u srpnju i kolovozu .

Konop!ju.Sa

~ Сај od cijele Ьiljke pijemo gutljaj ро gutljaj kod bronhijalnog katara. V bolesti zeluca, crijeva, bubrega, mjehura i kod otezana mokrenja.

UЬlazava bolove, smeksava otekline i lijeci natekle Zlijezde. Prisiljava tijelo da izlucuje vise znoja i mokrace. Као mast ili iscrpina u rakiji upotrebljava se za masazu kod reume i gihta. Kokotac namocen u ulju, koji odstoji 14 dana na suncu ili uz stednjak, sluzi kao lijek protiv glavobolje. Protiv bolova u usima nacinimo parnu kupelj: rucnikom pokrivenu glavu drzimo nad loncem s vrucom vodom, u koju smo stavili saku kokoca. Para treba na uho djelovati dvadesetak minuta. То radimo uz stednjak tako da se poslije mozemo i osusiti i otici u postelju. Сај pomaze kod bolesnih krvnih zila (hemoroidi, prosirene vene). Pijemo ga 1 do 2 puta na dan, а za njegovu је pripremu potrebno pola zlicice Ьiljke na salicu vode. Biljku upotreЬljavamo u malim kolicinama. UpotreЬljava se i protiv moljaca.

KONOPlJUSA slov. moracnik ili konjska griva Eupat6rium саппаЫпит

т rajnica је, visoka do 170 cm, crvenkaste staЬljike. Та poprilicno rasirena Ьiljka raste

pokraj planinskih potoka, na stijenama, na pasnjacima, osoblto na vlaznome tlu. Cvate u srpnju i kolovozu. Cvjetovi su u gustim cvatovima, crvenkastih tonova. UpotreЬljavamo zeleni dio Ьiljke i korijen. Gorka је.

~ Сај pijemo kod unutrasnjih ozljeda. Vrlo је f koristan kod automobilskih nesreca. Dovoljna

- ,_, - --- - ~4.- --· - _ 1

Konopyu.Sa 63 Kopriva

је salica саја dnevno, и dva navrata, jer djelиje vrlo pиrgativno. Preporиca se kod smetnji и jetri, slezeni, zиcnom mjehиrи. Tjera na mokrenje i potice znojenje. Lijeci kasalj i kronican katar. Konopljиsa se moze иpotreЬljavati i kod bolesnih disnih organa, kod pocetnog stadija gripe i prehlade. Uspjesna је i kod vodene bolesti. Korijen djelиje јасе od ostalih dijelova Ьiljke. Sok od svjezeg korijena tjera gliste. Biljkи (zeleni dio) mozemo иpotreЬljavati i izvana kao mast- kod psorijaze. Mozemo јој dodati jos pastirskи iglicи, stolisnik, hrastovo lisce, rosopas, sиmskи jagodи te сиvаrkиси , ako је nademo. Mast znatno иЬlazava tи bolest koja је и danasnj e vrijeme vrlo cesta. Сај od listova i cvjetova mozemo иpotreЬljavati za djelomicne kиpelji ili oЬloge na oboljelim dijelovima tijela - i kod psorijaze , ekcema, cireva, lisajeva.

KOPR][VA dvodomna kopriva1 koprva1 oblcna kopriva1 pasja kupina1 pitoma kopriva1 velika kopriva1 velika zgoca1 iara1 iarnica1 iegavica1 slov. velika kopriva Urtfca di6ica

R aste svagdje gdje је zemlja bogata dиsikom, osoblto иz kисе, staje, . na rиsevinama.

Beremo cijelи Ьiljkи od ranog proljeca do kasne jeseni. Vrlo је bogata mineralima, osoblto zeljezom, а sadrzi vitamine А, С i К. Iz svjeze Ьiljke cijedimo sok, pripremamo је kao varivo, јиhи i сај .

~Виdисi da sadrzi zeljezo, pridonosi obnavlja! nји crvenih krvnih zrnaca. Na taj nacin opsrkЬljиje tijelo kisikom i сиvа

od slabokrvnosti. Djelиje diиreticno i stoga је preporиcиjemo reиmaticarima. Smanjиje kolicinи mokracne kiseline. Kopriva okrepljиje - stoga је рrероrисији rodiljama, slabasnoj i rahiticnoj djeci te rekonvalescentima. Smirиje zivce. Odlicna је za disne organe. Zato је dobra kod gripe i tиberkиloze, jer pomaze da se рlиса brzo ociste. Јаса otpornost protiv prehlada. Pomaze i kod probavnih smetnji. Kod oboljele gиsterace, kod bolesti jetre, zиci, slezene, zelиca ne zaboravimo na сај od koprive . Kod perforacije crijeva kopriva је na prvome mjestи. Protiv infekcija и иstima, afta, ираlе desni , angine grgljamo cajem. Виdисi da potice obnovи stanica, сај је od koprive koristan i kod istrosene hrskavice. Svaki dan pijemo сај koji moze Ьiti pomijesan i s nekom drиgom Ьiljkom, ili pak jedemo koprivи pripremljenи kao spinat. Korijen: сај је protiv vodene bolesti i ispadanja kose. Iznemogle иdove kиpamo и koprivinoj vodi. Vodom и kojoj se namakala kopriva skropimo ЬЩnе иsi: 1 kg koprive na 10 1 vode; to potom jos razrijedimo. Dobra је i kao gnojivo.

Kopriva, mгtva

KOPRIVAJ> MRTVA

64

bijela kopriva, mrtvaca, maronica, slov. Ье/а mrtva kopriva Ldmium dlhum

T rajnicaje, visoka do 60 cm, listova nalik na one u oblcne koprive te Ьijelozutih cvjetova

uza staЬljiku. Raste uz putove, krcevine, grmlje, pokraj suma i u brdima. Cvate od travnja do srpnja. UpotreЬljava se Ьiljka u cvatu, i to za pomoc kod mnogih bolesti.

Koromaё

ТСај prociscava krv, regulira mjesecnicu i djelovanje znojnih zlijezda . Izvrsno djeluje kod upale bubrega i drugih bolesti mokracnih organa,

kod upale disnih organa, kod bolesti slezene i zapustena kaslja. Imamo li losu probavu, takoder se sjetimo te Ьiljke , jednako kao i kod smetnji u probavnim organima. Kod slabokrvnosti, raznih osipa, hemoroida dobrodosla је kao сај. Pijemo ga jedanput ili dvaput ~а dan ро jednu casu. Тај је сај djelotvoran i protiv dizenterije, vanjskih i unutrasnjih krvarenja. otapa mokracne ka mence . Kod probadanja u usima primijenimo parnu kupelj. Oblozi od kuhanih listova i cvjetova poma:Zu kod oteklina, opeklina, gnojnih cireva. Cvjetove susimo, sameljemo u prasak i uzimamo svakoga dana 2 do З vrska noza za vrijeme rucka. Tako prociscavamo krv. No cvjetove mozemo namociti i u alkohol. Ро 10 do 15 kapi na seceru ili u vodi pomaze kod mnogih od spomenutih tegoba. Ako kapi uzmemo prije spavanja, omogucuju nam miran san.

KOROMAC anason, divlja mirodija, janei, kopar, komorac, morac, rezen, slatki janei, slatki janus, slatki kopar, slatki morac, s/ov. komarcek ili koprc F oeniculum vulgdre

I z jaka korijena raste do dva metra visoka granata stabljika tankih nitastih listova.

Koromac raste ро pustim, kamenitim obroncima primorskih krajeva (Hrvatskoga primorja i Dalmacije) , а uzgaja se i u vrtovima, uglavnom zbog korijena koji је izvrstan u prehrani . Upotrebljavamo ga i kao zacin jer potice tek.

- - - - - ~4. - - - .. ~ - 1 _.

Koromaё 65 Krkavina

Cvate zuto u srpnju i kolovozu, plodove beremo u rujnu i listopa du, а listove tijekom cijele godine .

TKoromacevi plodovi sadrze etericno ulje koje jelima daj e ugodan okus . Onaj koga muce nadimanja, trebao Ьi samljeti sj eme i dodati ga jelima.

Pospjesuje izlucivanje crijevnih plinova i mokrace, r egulira probavu i uЬlaiuje grceve. Sprecava nezdrave crijevne upale j er zau s tavlja razmnozavanje bakterija, djeluje antiseptiCki. Сај uspjesn o otkla nja prehlade. bubrezne i crijevne bolesti. Moramo mu dodati i malo mlijeka. Koromac је jedno od najboljih sredstava za oslabjele, slabokrvne zen e, pogotovo doj ilje. jer pojacava stvaranje mlijeka. Na oslabjele oci stavljamo tople oЬloge ос!

koromaceva саја , а preko njih i suhu krpu da se n e ohlade. Jos је boljc drzati zatvorene oci iznad koromaceve pare. Trebamo se pokriti rucnikom ili plahtom. То cinimo 20 minuta navecer, prije odlaska u postelj u . Koromac ј е uspjesan protuotrov kod trovanjajodom. Zaustavlja povracanje i stucanje. Kod promuklosti i upale grla grgljamo cajem. Upaljenim dojkama dobro cini kuhani i zdroЬljeni korijen. koji se na njima nekoliko sati drzi ka o topao oЬlog.

KRКAVINA kгkovina, kгusica, kгusina, . pasdгenovina,

pasjakovina, pasje gгoide, pasja lijeska, smгdljika, tгusljika, Яо~ kгhПka

Rhdmnus frdngula

G rm је visok do cetiri metra, tamne i glatke kore posute Ьijelim tockicama, neugodna

mirisa. Listovi su-jajoliКi , goli, odozdo dlakavi, na kratkim peteljkama. Cvjetovi su Ьlijedozeleni ili zuckasti, u lisnim pazuscima. Plodovi su kao grasak velike kostunjave ЬоЬе koje su najprije ; zelene , potom crvene, а naposljetku modrocme. Cvate u sviЬnju i lipnju . Raste ро vlaznim, sjenovitim sumama, uz potoke, pasnjake, riЬnjake , zivice. Sakupljamo koru; ona djeluje na zivcevlje debeloga crijeva·.

TКrkavina potice stolicu , а pritom ne _nadrazuje crijevnu sluznicu. I zuc se izlucuje brze pijemo li taj сај, а istodobno nestaju gliste. No OPREZ!

Kora prije toga mora godinu dana odlezati osusena da Ьi iz nje nesta le otrovne tvari ; inace Ьi nam moglo pozliti i mogli Ьismo povracati. Za trudnice i dojilje krkavina nije preporucljiva. Nakon tri godine gubl ljekovitos t . Upotreba: skuhamo jednu veliku zlicu kore па litru vode ili cajnu zli cicu na vecu salicu, te prije spavanja popijemo nekoliko zlica, а ostalo tijckom dana poslije jela. Mozemo је i samo namakati 12 sati. Slicno djeluje i srodna pasjakovina (Rhamnus cathartica). Lijek ima tu prednost sto s e organizam

Krkavina 66 Krumpir

ne navikava na njega i sto је uvijek djelotvoran . Suvremena farmacija vec izraduje pripravke od krkavine i drugih sastojaka.

KRUMP][R krtola, kumpir, slov. krompir Solanum tuber6sum

K rumpir је donesen iz Amerike i prehrana se bez njega vise ne moze ni zamisliti . Jestivi

su gomolji. iskopavamo ih od lipnja do kasne jeseni. Ne smijemo ih ostaviti na svjetlu jer pozelene ра nastaje otrovni solanin, stetan za probavne organe i vid. Кrumpir sadrzi vitamine А. В , С , F . Najbolje ga је kuhati u ljusci jer se tako najbolje sacuvaju vitamini. Kuhamo li ga oguljena, vodu mozemo upotrijeblti za juhu.

~ Otklanja zatvor nacinimo li cjelodnevnu f krumpirovu dijetu. Kuhanom i zdroЬljenom krumpiru dodamo jabucnoga

octa. Pomaze kod angina ako ga kao vru'ci oЬlog oko pet sati drzimo oko vrata. Omotamo se i vunenim salom da oЬlog ostane topao. То isto ponovimo i drugi i treci dan .. Usta i grlo dezinficiramo slanom vodom ili praskom divljeg kestena koji takoder djeluje ljekovito. ZdroЬljenim krumpirom lijecimo ozeЬline . Kod glavobolje celo oЬlaZemo kriskama sirovoga krumpira. Nariban, sirov, upotreЬljava se i za rane, otekline, cireve, nagnjecenja, upale misiCa i kosti, kod reume i upale zglobova. 1 na opekline stavljamo oЬlog od hladna nariЬana krumpira. Nece Ьiti ni mjehura, ni rane . Kod upale pluca ili akutnog bronhitisa sirovu krumpirovu kasu oЬlazemo oko prsa. То isto cinimo i kod bolova u donjem dijelu trbuha. Prijesni krumpirov sok odlicno је sredstvo protiv upale zelucane sluznice i cira zeluca. NariЬamo jedan do dva krumpira, istisnemo sok, razrijedimo ga toplom vodom i nataste popijemo. Veze i mokracnu kiselinu. OPREZ! Jedimo samo doista zrele plodove. Kad krumpir pocne klijati , treba osim klica izrezati i okolno tkivo jer se u njemu nalazi otrovni solanin. Кrumpir kuhan u komadima zajedno s mrkvom, zgnjecen u pire i lagano posoljen, dijetna је hrana kod probavnih smetnji (pokvaren zeludac, proljevi) u odraslih i djece, cak i one najmanje .

-. _.....__ ._. ~ - ~ .. - .. - .

Kukuruz 67

KUKURUZ kuruz, kuruza, kukuruza, kukuruzna svila, turkinja, turska psenica, s!ov. koruza Zea mdys

K ukuruz је kultivirana Ьiljka, visoka dva i vise metara. Raste uglavnom u toplim

predjelima svijeta i neizostavna је u prehrani. Cvate od lipnja do kolovoza. Osim sto је dobra za prehranu, znatna је i njezina ljekovitost. Ljekoviti su nitasti zenski c\jetovi, tzv. kukuruzna svila. koja mora biti doista pravilno osusena jer u protivnom guЬi svoja ljekovita svojstva. Odrezemo је prije oprasivanja. Moramo је susiti brzo u hladu ili veoma oprezno na umjetnoj toplini .

Kupina

ТСај od kukuruzne svile uspjesno Щесi bolesti mjehura i bubrega te vodenu bolest, otapa bubrezne kamence. Smanji li nam se izlucivanje

mokrace, pijemo сај od tih svilastih niti. Бolesti srca izazivaju nakuplj anj e tekucine u tkivu, edeme. I u tom slucaju pomaze сај. On otklanja i reumu i giht. Kad је tijelo zatrovano zaraznim bolestima (ospice, sarlah, angina, tifus, itd .). trebali Ьismo kuhati i piti taj сај. Preporucuje se i kod rahitisa. Treba ga kusati i kod mokrenja u postelju u starijih ljudi i djece . Kod bolesti srcanog misica mijesamo kukuruznu svilu s maslackom i metvicom. Кineski recept za dobro odvodenje mokrace jest da kukuruznu svilu pomijesamo s mahunama od graha. Сај od kukuruzne svile : cajnu zlicicu niti prelij emo salicom vruce (ne kipuce) vode. Tako treba odstajati nekoliko minuta. Preko dana svaka 2 do З sata popijemo ро jednu veliku zlicu саја. Nerafinirano ulje od kukuruznih klica ima dragocjenu teгapijsku vrijednost. Kukuruzno brasno snizuje krvni tlak: zlicu brasna namacemo preko noci u casi vode, а ujutro је popijemo.

KUPINA brestova ostruga, crna jagoda, crna kupina, crna malina, divlja kupina, kupinjaca, kupinjas, prava kupina, slov. roblda Rubus frutic6sus

K upina imajako mnogo vrsta i sve su gotovo jednako ljekovite. Prije svega upotrebljavamo

listove za cajeve. u travnju i svibnju beremo listove bez peteljki i vrske izdanaka. Susimo ih

1

Kupina 68 Kupus

brzo i u hladu. Cuvamo na suhome mjestu. Тај је сај bolji od svih drugih cajeva, cak i od ruskoga. Plodove beremo posve zrele i zdrave buduci da ih rado napadaju kukci. Boblce ukuhavamo, dodajemo im jos bazgine boblce te paprenu metvicu.

ТСај od listova ili sok od boblca odlicno djeluje protiv proljeva (i krvavoga!) te protiv proljeva kod dojencadi. OPREZ! Stoga ovaj сај ne smiju koristiti

ljudi koji pate od zatvora. Pomaze protiv krvarenja iz zeluca, protiv upale crijeva, ра i slijepoga, te protiv Ьijeloga pranja. Caju dodajmo jos i kadulju. On prociscava krv i na taj nacin povoljno djeluje na kozne bolesti, osipe i lisaje. Grgljamo li njime u ustima i pijemo gutljaj ро gutljaj, lijeci promuklost, kasalj, vrucicu, hemoroide i bolesne krajnike. Сај Ьi trebale piti trudnice prije poroda jer omeksava porodajne putove. Toplim uvarkom od listova uspjesno ispiremo usta kod bolesnih desni i afti u ustima. Stucane listove stavljamo kao oЬloge na rane, osip i potkozne cireve. Korijen, kuhan u crnome vinu, zaustavlja krvarenja u klimakteriju. Plodovi, svjezi, preradeni ili ulozeni u rakiju. pomazu nervoznim ljudima da brze zaspe. Izvrsna su hrana za poboljsanje krvne slike.

KUPUS glavati kupus, glavato zelje, s!ov. zelje Brassica oleracea, cult. capitata

Kupusa ima mnogo vrtnih oЬlika, medu kojima su i kelj, cvjetaca, koraba, broskva

i repa . UpotreЬljavamo ponajprije kupus u glavicama. i to svjez kao povrce ili kiseo iz kaca sto stoje u dubokome podrumu. Podrum ne Ьi smio Ьiti previse topao. Za spremanje su zimnice najbolji duboki podrumi s glinenim podom. U njima se voce i mahunasto povrce odrzi svjeze sve do proljeca. Kupus ро ljekovitosti nadmasuje mnoge druge ljekovite Ьiljke. Treba ga brizljivo pripremiti za konzerviranje .· u kacama; kad је u kaci, treba ga briZljivo cistiti od maslacne kiseline i plijesni.

TSpomenimo samo glavna ljekovita svojstva. Zbog mlijecne kiseline kiseli је kupus ljekovit kod bronhitisa, ekcema, lijenih crijeva, isijasa, upale

vena te cak i kod reume. Cuva crijevnu floru i uravnotezuje је. Uklanja gliste, sprecava truljenje i vrenje, pospjesuje stolicu. Na taj se nacin stetne tvari ne zadrzavaju u crijevima i otrovi ne dospijevaju u krv. Regulira krvni tlak, sprecava ovapnjenje zila i na taj nacin usporava starenj.e, povecava otpornost protiv mnogih bolesti. Najvise је starih, а Cilih ljudi ondje gdje se jede puno kiseloga kupusa. Zbog razlicitih soli kiseli је kupus prikladan za one koji boluju od gihta . Ima malo bjelancevina i stoga Ьi ga trebali uzivati dijabeticari. ZЬog obllja vitamina С sprecava skorbut kod djece i odraslih.

-. _ --....__ 1

- - ~4 - - - • -

Kupus 69 Lan

Treba jesti sirov kupus. Za slabasnu, nerazvijenu djecu te za rekonvalescente kupus је pravi spas. Sok iz kupusovih listova lijeёi crijevne i zeluёane ёireve jer sadrzi vitamin U (protuulkusni faktor), ра povoljno djeluje na sluznicu crijeva i zeluca. Те је tvari upravo najvise u kupusu. Sok lijeёi razne upale tankoga i debeloga crijeva, no treba ga piti uvijek nanovo spravljena, svjeza. Lijeёenje sokom traje 4 do 5 tjedana. Zaёeci tuberkuloze lijeёe se sokom od kiseloga kupusa koji pomijesamo s lanenim uljem. Кiseli kupus ne smijemo dugo kuhati. U kuhani kiseli kupus mozemo staviti ёetvrtinu ili ёаk trecinu sirovoga kupusa. Ш pak: prije svakoga obroka trebali Ьismo pojesti 2 do З zlice sirovoga kiselog kupusa, а jedanput na tjedan nataste popiti salicu rasola. Nema ljekovitijeg i jeftinijeg piCa. OЬlozima s listovima kupusa lijeёimo rane koje sporo zacjeljuju. rane na potkoljenicama od prosirenih vena ("otvorene noge"). Listove isplahnemo i da Ьi postali meksi pritisnemo ih toplim glaёalom ili kuhinjskim valjkom ili bocom. Ranu najprije isperemo ёајеm od kamilice, polozimo list na nju, а preko gazu ili vuneni rubac. Mijenjamo dva puta na dan. Тај је oЬlog koristan i kod herpesa (herpes zostera), crljenice (rubeole), koznoga osipajer znatno uЬlaiava boloYe. Dobar је i za opekline. Svjez kupus pripremljen kao salata nadasve је zdrava hrana zbog mnogih vitamina, minerala i drugih tijelu potrebnih tvari .

lAN glavicica, kucina, len, pitomi lan, pravi lan, slov. /ап Lfnum usitatfssimum

J ednogodisnja је Ьiljka sa staЬljikom visokom do 70 ст i nebesko modrih cvjetova. Plod

је okrugla glavica sa sjemenom. Cvate u lipnju te katkad i u kolovozu. Zrije u ranu jesen. Lan је kultivirana, vrlo upotreЬljiva Ьiljka. Nasi su је preci sijali najvise radi izrade platna. StaЬljike su susili rasprostrte na osunёanim padinama, а zatim ih trli na posebnim napravama. Tako su doblvali predivo koje su na preslicama preli u niti. Nasi su preci spavali na lanenim plahtama; one su Ьile mnogo zdravije no danasnja sintetika. Postoji i divlji lan.

~ Sjeme skuhano kao ёај uЬlaiava iskasljavanje jer smeksava sluz. Pomaie f i kod plucnih, crijevnih i zeluёanih bolesti, promuklosti, losega teka.

Djeluje kao bezbolan purgativ. Zuёni i bubrezni kamenci ne Ьi se stvarali kad Ьismo svakoga dana pojeli zlicu samljevena sjemena. Kod napadaja reume i gihta na bolna se mjesta stavlja vruce laneno sjeme kao oЬlog. Cajem od sjemena mozemo lijeёiti i mjehur i bubrege. Samljeveno sjeme s medom ёisti pluca, lijeёi kasalj i promuklost. Od sjemena doblvamo laneno ulje i komine. I jedno i drugo ёuvamo u tamnim posudama koje se hermetiёki zatvaraju. Metalne kutije nisu za to pogodne. Laneno ulje utrljavamo u

Lan 70 Lavanda

raspucalu kozu, njime lijeёimo hemoroide i opekline. Sluzi i kao sredstvo za otvaranje. Tuberkulozni Ьi bolesnici morali svaki dan uzimati ро zlicu lanenoga ulja. Lanena sluz djeluje za§titno jer u tankome sloju prekriva sluznicu grla, crijeva i zeluca te na taj naёin uЬlazava upale i stiti od infekcija. Laneno brasno pomijesamo s prokuhanom vodom, ра taj melem stavimo na platnenu krpu i pritisnemo na zagnojenu ranu, ёir, zarastao nokat, na prsni kos kod upale pluca ili upale porebrice te kod upale spolovila.

lAVANDA despik, lavandula, /avandl, levanda, mirisni despik, slov. sivka Lavdndula officinalis, Lavdndula sp(ca

L avanda је omanji, do 40 cm visok grm, srodan ruzmarinu; sliёno ёаk i mirise. Sakupljamo

ili samo cvjetove ili cijelu Ьiljku u cvatu. Cvate u srpnju i kolovozu. Beremo је neposredno prije no sto se cvijet otvori. U mjesavinama djeluje bolje nego sama.

~ Lavanda u prvom redu utjeёe na sredisnji f zivёani sustav i na disne organe. Lavanda,

·kao ёај, proёiscava osoЬito glavu, pogotovo kod bolesti oёiju i usiju, lijeёi hunjavicu i migrenu. Сај spreёava kap i umanjuje sklonost kapi. One koje udari kap treba, bar na poёetku, masirati cvijetom lavande kojemu smo dodali i kadulje i ЬоЬiсе od borovice. Sve to skuhamo u Ьijelome vinu i time vise puta trljamo oduzete udove. Ocat kuhan s lavandom drzimo nekoliko minuta u ustima protiv zubobolje. Stavimo li na glavu oЬloge s lavandom u vrecici , to се nam olaksati glavobolju nastalu na zivёanoj osnovi, ako su nam inaёe zeludac i probava u redu. Сај zaustavlja teske proljeve izazvane procesima truljenja u probavnim organima. Lavanda је pogodna i kod zutice jer proёiscavajetru. Сај se preporuёuje i kod vodene bolesti. Treba mu dodati jos i malo anisa te prstohvat cimeta. Lavanda prelivena vrucim Ьijelim vinom djeluje protiv bolesne pospanosti, padavice, kapi i drhtanja udova. Protiv nesanice treba piti ёajnu mjesavinu od lavande, odoljena, jaglaca i pljuskavice. Kod nervoznog lupanja srca, migrene, neurastenije , vrtoglavice te protiv nesvjestice pijemo na dan З salice ёаја od lavandinih cvjetova. Pripremimo i okrepljujucu kupelj. Priliёno dugo kuhamo 1 do 1,5 kg lavande u 12 1 voqe i ulijemo је u kadu. Kupamo li se u toj vodi, osjecamo se osvjezeni. Kupelj lijeёi reumu, giht, neredovitu mjeseёnicu, bolove u donjem dijelu tijela. Saku lavandinih cvjetova namoёimo u 2,5 dl maslinova ulja i

Lavaлda 71 Lazarkirya, mirisna

pustimo da odstoji na suncu dva mjeseca. Tim uljem masiramo one dijelove tijela u kojima se pojavljuju bolovi, pogotovo nakon kapi. No c\jetove mozemo namociti i u alkohol ili rakiju. Tim pripravkom masiramo kozu vlasista kad nam ispada kosa i imamo puno prhuti.

lAZARKINJ Ар MIRISNA divlji Ьгос, jari Ьгос, jaslenjak, lazina trava, marinka, mirisni brot, prvijenac, valjuga, slov. diseca рег/а ili prvenec Asperula odordta

L azarkinja је trajnica koja ima dug, puzav podanak iz kojega raste staЬljika visoka do

30 cm. Oko staЬljike su u prsljenima nanizani listovi sulicasta oblika. Cvate u sviЬnju i lipnju. Snjeznobljeli zvonasti cvjetovi u pastitastim su cvatovima. Plodovi su sitni orasciCi. Biljka sadrzi kumarin vezan u glikozid zbog kojega ima jako djelovanje. Lazarkinja raste u sjenovitim bukovim sumama u dobroj zemlji . Beremo Ьiljku u cvatu, bez korijena, i brzo ј е susimo u hladu i na propuhu. Pravilno osusena zelene је Ьоје i ugodno mirise . Zato se dodaje aperitivima i Ьiljnim likerima. Stavlja se u ormare s ruЬljem radi mirisa. Pojedini је narodi upotreЬljavaju kao zacin. Kod nas је slablje poznata. Као zacin potiCe tek i pospjesuje probavu.

~ Сај је izvrstan kod zastoja zuci u jetri, za lijecenje mokracnih organa, f vodene bolesti i zutice. Pijemo ga i kod nepravilna rada srca, zivcanih

bolesti, migrene, neredovite mjesecnice. Djelotvorna је protiv grceva i glista. Upravo pijuci taj сај mozemo sebl osigurati miran san. OPREZ! Ne valja pretjerivati u dozama jer to moze nastetiti sredisnjem zivcanom sustavu. Posljedica: povracanje, glavobolja. Svjeze zdroЬljene Ьiljke stavljamo n a otekline, nagnjecenja i druga bolesna mjesta. Poznato је os\jezavajuce pice • bola, kad lazarkinju namacemo u vinu.

1

Цjeska 72

liJESКA jezgarica, /esjak, lescina, ljesnjak, slov. leska Corylus avelldna

L ijeska је и nas jako rasiren grm. Cijenimo ga zbog ljesnjaka. Malo је poznato da sи

ljekoviti i listovi i kora. Raste и rijetkim sиmama Ш pokraj sиma, pasnjaka, kosanica. Cvate od veljace do travnja prije no sto se razvijи listovi. Biljka је dvospolna i jednodomna, mиski sи cvjetovi visece rese риnе zиtoga cvjetnog praha, а zenski tvore pupove oЬlozene ljиskavim

listovima. Listovi sи naizmjenicni, kratkih ·stapki, ovalno srcoliki i na vrhи zasiljeni.

Lipп

TRese su izvrstan lijek protiv gripe i ираlе рlиса, а poticи i znojenje. Сај od listova i kore lijeci rane od prosirenih vena na nogama i hemoroide.

zaиstavlja proljev. Iznenadi li nas proljev negdje и prirodi, najbolja је pomoc ako pojedemo sirove listove lijeske s malo krиha. Osobltи vrijednost imajи ljesnjaci jer sи bogati bjelancevinama i vitaminima А, В 1 , В 2 i С te mineralima. Brzo podizи krvni tlak. Pov9ljno dјеlији kod iscrpljenosti, slabokrvnosti i Ьljedunjavosti. OPREZ! lmamo li navalи krvi и glavи , radije ih ne jedimo. Lijek za gripи: skиhamo сај od jednaka dijela lijeskinih resa i lipina cvijeta. Lijeskinи korи i listove skиhamo и mjesavini jednaka dijela vode i vina. Тај сај sluzi za oЬloge kod prosirenih vena i hemoroida. Mozemo ga piti i protiv proljeva.

liPA lipac, lipolist, lipa velelista, гапа lipa, krupnolisna lipa, malolisna lipa, velelisna lipa, zimska lipa, slov. lipa Tflia platyphyllos europaea

1 malolisna i velelisna lipa podjednako sи ljekovite . Velelisna lipa (ТШа pZatyphyUos,

ljetna lipa) visoko је, jako drvo koje cvate pred kraj lipnja, а malolisna (Tilia cordata, Ьijela lipa) cvate nesto kasnije. ОЬје se sade ро gradskim parkovima, no malolisnoj lipi vise odgovarajи brdska podrиcja. Velelisna lipa ima vece listove od malolisne. Njezino је lisce s оЬlји strana jednako zeleno, dok је lisce malolisne lipe s donje strane modro. 1 cvjetovi im se malo razlikиjи. Воја im se krece od lagano zelenkaste do svjetlozиte, а plodovi sи nalik na sitne orascice.

- ' -. - - ~. - - . . .. ~

Lipa 73 LiSaj, islandski

~ Najvise se upotreЬljavaju cvjetovi (ТШае fl.os) buduci da poticu na f mokrenje i znojenje. Stoga ih upotreЬljavamo kod prehlade grla, pluca,

probavnih organa, kod kaslja, hunjavice, promuklosti, kod bolesti bubrega i mjehura, vodene bolesti. Umiruje napete zivce i osigurava miran san. U jastuk stavimo cvjetove da nas uspavaju. Kod dusevnih napora djeluje okrepljujuce. OPREZ! Сај ne smijemo piti neograniceno i u nedogled jer moze izazvati srcane smetnje. Poseban ljekovit ucinak ima lipin ugljen (Ligni Tiliae сагЬо pulveratus), ugljen lipina drveta, jer u crijevima veze na sebe otrove ili uzrocnike bolesti. UpotreЬljavamo ga kod otrovanja, proljeva, nadimanja, upala, katara. No nakon njegova koristenja treba se pobrinuti i za brzo prainjenje (stolica, mokrenje) kako Ьi otrovi sto prije bili odstranjeni iz tijela. Migrenama mogu Ьiti uzrok plinovi u crijevima koji nastaju za procesa truljenja. 1 tu се pomoci lipin ugljen. Njime mozemo posipati i gnojne rane kako Ьi upio otrovne tvari. Nakon 10 minuta ranu valja isplahnuti da se necistoce odstrane. Tu njegovu ljekovitost mozemo iskusati i kod raka. lsto tako i kod stoke, ako boluje od proljeva, zatvora, nadimanja ili ima gnojne rane. Ugljen lipina drveta istucan u prasak odlicno је sredstvo za ciscenje zuba umjesto zubne paste. Okupamo li se u vodi u koju smo dodali jak lipin сај, sjajno cemo spavati. Lipini-plodovi istucani u prasak lijek su protiv gihta. Сај od lipine kore- 10 dag na dvije litre vode- skuhamo i koristimo za oЬloge kod opeklina. Ubrzava obnavljanje koze. OЬlozi djeluju ljekovito i na mjehure na kozi. Lipa јаса otpornost organizma protiv zaraznih bolesti .

liSAJP ISlANDSKI gorski mah, islandska mahovina, islandska pletika, planinska mahovina, planinski mah, plutnik, slov. islandski lisaj Cetrdria isldndica

N e raste samo na lslandu, nego su se ondje ljudi prvi njime poceli lijeciti. Islandski lisaj

nalazimo gotovo svagdje na sjevernoj zemljinoj polutki, najcesce u brdima, ali i u nizinama, ро sumama, travnatim obroncima i cak deЬlima drveca. Sakupljamo ga od svibnja do rujna, i to ро vrlo suhu vremenu, а susimo ga na sjenovitu i prozracnu mjestu te cuvamo u dobro zatvorenim posudama. OPREZ! То је jako sredstvo. ра Ьi prevelike kolicine i dugotrajnija upotreba nadrazile crijeva i zeludac te poremetile rad jetre. Ne smijemo ga uzivati ako imamo bolesne bubrege.

~ Zbog toga sto sadrzi mnogo vitamina В 12 , najdjelotvorniji је lijek za f slabokrvnost. Okrepljuje i јаса iscrpljeno tijelo poslije teskih bolesti,

LiSqj, islandski 74 Lopuh

velika gubltka krvi pгilikom nesгeca ili орегасiје, poslije cгijevnih i zelucanih bolesti. Lijeci osoblto di§ne oгgane i bolesti pгehlade: bгonhijalni kataг, plucne bolesti, ka§alj i hгipavac, upalu kгajnika; smanjuje sklonost pгehladama. Сај spгecava гazvoj bakteгija, pogotovo uzгocnika su§ice. Сај pojacavamo dodavanjem podbljela. UpotгeЬljava se kod svih bolesti cгijeva i zeluca: lijeci pгoljev i zatvoг, otklanja pгobavne smetnje, zelucani kataг i teske upale u tгbuhu. Reguliгa zelucanu kiselinu, uglavnom smanjuje njezinu kolicinu, ali i povecava kad је ima pгemalo. Izvгsno pomaze kod slabokrvnosti јег pospje§uje гazmnozavanje crvenih i Ьijelih krvnih zгnaca u pгavome omjeгu. Pod lijecnickim se nadzoгom znatno poboljsava stanje kod seceгne bolesti. Ima i antiЬioticka svojstva, naime djeluje slicno kao penicilin. Lijeci neugodne afte u ustima. Pijemo ро tri salice na dan. Bolesnik се s kгonicnim bгonhitisom koji ujutгo popije сај od islandskog lisaja i podbljela bolje podnijeti napad kaslja i lakse се iskasljavati nakupljenu sluz. Radi bo~ega okusa caju dodajemo mlijeko, а mozemo i med.

lOPUH crveni lopuh, ljekoviti /opuh, oblcni lopuh, repusina, s/ov. repuh, lopuh Petas{tes hybr{dus

т о је tгajnica s gomoljastim podankom i popгilicno velikim listovima na dugim petelj

kama. Raste ро vlaZnim tгavnjacima i роkгај potoka, osoЬito u ilovastoj zem~i. Вегеmо јо§ male, kao dlan velike listove, јег su tada najljekovitiji. Вгzо ih su§imo. Podanke iskopavamo u veljaci i listopadu, ро duzini ih гazгezemo i osu§imo na zгaku; potom ih nasjeckamo ili sameljemo. UpotгeЬljavaju se cvjetovi, ali јо§ vi§e podanci. Lopuh se ne pгeporucuje za stalnu upoгabu, vec samo za akutne slucajeve.

~Са ј od listova koristan је kod gгipe i slicnih za:raznih bolesti. Тај са ј lijeci f di§ne oгgane: pomaze kod astme i otezana disanja, smiгuje kasalj i

pгomuklost. Сај od listova Ш korijena pomaZe kod menstгualnih tegoba. Svjezi listovi гashladuju opekline, otvoгene гаnе, pcelinje i osine ubode. Сај od listova smiгuje gгceve u zelucu, uЬlazava zelucane tegobe zbog upaljene sluznice i kod dizenteгije. Olaksava tegobe sa zuci izazvane kamencima: caju dodajemo listove pelina ili kicice. Pijemo ga gutljaj ро gutljaj onoliko vгuceg koliko mozemo podnijeti. Tako spгecavamo napadaje. Dvije cajne zlicice podanka pгelijemo s cetvгt litгe kipuce vode, nakon 15 minuta ocijedimo i pijemo 2 do З §alice na dan. Сај od lopuha pospje§uje lucenje mokrac~ i znoja te pomaze kod gihta. No ponajpгije pomaze kod aгteгioskleгoze. Smiгuje zivcanost, nesanicu, tegobe u menopauzi. U Svicaгskoj od lopuha

- ---- ---- - -.~~

~ - --~.. .

Lopuh 75 Luk, byeli

proizvode taЬlete protiv bolova koje potpuno nadomjestaju druge stetne narkoticne taЬlete . TaЬlete od lopuha smirиjи migrenи i bolove kod oboljelih od raka. Pomaze i ako glavи ili bolesni dio tijela omotamo lopиhovim listom. Bol prestaje nakon otprilike dva sata.

lOVOR javorika, lovorika, slov. lovor Ldurus n6Ьilis

L ovor је plemenita Ьiljka Sredozemlja, а raste i и nas и toplim i primorskim krajevima.

Uzgajamo је i kao иkrasnи Ьiljku. Lovor је zimzelen grm ili drvo. Listovi sи ти kozasti, dиgиljasti, na krajи zasiljeni, s gornje strane sjajrli i tamnozeleni, а s donje bez sjaja. Ugodna sи mirisa.

TOd listova kиhamo jak сај koji иlijemo и kadи kada sи kиpamo. Pomaze kod

reиmatskih bolova. Lagan сај skиhamo protiv grceva и probavnim organima i mиcnine и zelucи. lscrpinи od narezanih listova и alkoholи иpotreЬljavamo kod nategnиtih tetiva, uganuca, reиme, cak i kod иzetosti. Od listova i plodova- boblca doblva se иlје koje se koristi и indиstriji parfema. Osusene listove иpotreЬljavamo u kиhinji kao zacin jelima od div]jaci, riЬe, peradi, za јиhе, za zrnat grah, kod konzerviranja и осtи.

lUKJ> BIJEli cesan, cesan luk, cesanj, cesnjak, slov. cesen Allium sat{vum

Karakteristicnaje mirisa, а okиsa slatkasta, ljuta i aromaticna. UpotreЬljavamo lиko

vice. Sadrzi osoblto sиmpor, jod i silicijevи

kiselinи, sto је i izvor njegove izиzetne ljekovitosti.

TCesnjak ima izиzetnи moc raskиzivanja jer је antiseptik i antiblotik. Kod gripe uvijek

nosimo sa sobom malo cesnjaka, а valja ga иvijek ponijeti i na putovanje. Cesnjak и crijevima sиzblja razvoj bakterija koje izazivajи

Luk, bijeli 76 Luk. CГV!:'I!i

trиljenje i time sprecava vrenje и crijevima sa svim njegovim stetnim posljedicama. Cesnjakom sprecavamo crijevne bolesti, а lijecimo ih ako sи se vec razvile - koleru, tifиs i paratifиs, gripи. Sprecava i nadimanje i bolne grceve и crijevima. Ljekovite tvari и njemи sire krvne zile и nogama, snizиjи kolesterol ti krvi, poboljsavajи prokrvljenost i иsроrији starenje. Snizиjи visok krvni tlak i иЬlа2аvаји nesanicи. Cesnjak poma2e kod onemocalosti 1 vraca snagи. Njime lijecimo akиtne i kronicne katare svih vrsta и disnim organima te и tankome i debelome crijevи. Odstranjиje otrovne tvari iz иtrobe i tako sprecava da one dospijи и krv. Regиlira protok krvi и tijelи. Prociscava bolesne disne organe kod bronhitisa te poma2e da se slиz lakse izlиcиje. Jedan је od najdjelotvornijih lijekova protiv tиberkиloze i gripe. Narodna medicina cesto koristi cesnjakovи tinktиrи . Doblvamo је ako cetvrt kilograma cesnjaka ogиlimo, razrezemo i 14 dana namacemo и alkoholи pri 30°С. Potom to procijedimo i imamo tinkturu kоји mozemo иpotreЬljavati godinи dana. Uzimamo је ро 10 do 15 kapi prije svakog jela, а jos ро 20 kapi prijepodne i poslijepodne kod tezih bolesti kao sto sи prehlade, katari , crijevne i zelиcane bolesti . Kod иЬоdа i иgriza za prvи pomoc nakapamo cesnjakov sok na ranи, а takoder komadicem vate namocene и tinktиri trljamo rane sto tesko zасјеlјији te gnojne i zlocиdne cireve. U lijecenjи rana иspjesno djelиje tinktиra pomijesana s medom, а pomijesanи s иljem kapamo и bolesno, prehladeno иhо , itd. Bиbиljicavo lice mazemo razrijedenom tinktиrom. <;esnjakov sok nakapan и mlijeko dajemo djeci protiv glista. OPREZ! Zelиdac mnogih ljиdi tesko podnosi cesnjak. Pomoci сета tako da ga nasjeckana pomijesamo s maslacem ili mа§си te namaZemo na kriskи krиha.

lUK/> CRVENI crni luk, crvenac, glavata Jjutika, kapula, mrki /uk, oblcni luk, slov. cebula Ашит сера

N ij e samo korisno povrce nego i ljekovita Ьiljka . Od cijele se Ьiljke za lijecenje

иpotreЬljava podzemna gomoljasta lиkovica, zapravo podzemna stabljika sastavljena od mesnatih listova. Vonj је lиka ostar i izaziva sиzenje, а okиs ти је slatkast; kиhanjem se gиbl miris, а okиs иЬlazi. Najbolje иspijeva na vapnenastom tlи , а valja ga gnojiti samo odlezani,m gnojem.

~ Lиk је zbog vitamina А, В 1 , В2 , Е, К i Р vrlo ljekovit. Spomenimo samo f neke njegove ljekovite иcinke: pospjesиje prokrvljenost, potice izlиcivanje

slиznih zlijezda te brzo zaиstavlja trиljenje i vrenje и crijevima, smanjиje secer, cisti krv, роЬиdије tek, tjera na mokrenje, јаса zivce, pospjesиje

- - - ..!1118... - - - • , ,-'

Luk, crveni 77 Luk, divYi

probavu, odstranjuje plinove i gliste, dezinficira lijelo i uЬlaiava grceve. Srcanim bolesnicima јаса srce. Kuhan na mlijeku otklanja grceve u trbuhu i zaustavlja krvarenja iz zeluca. Nasjeckan i s kruhom odstranjuje nadimanje i zgaravicu. Njegov razrijeden sok pomaze kod vodene bolesti: 2 do З cajne zlicice na dan. Sok s medom jedan је od najboljih lijekova za zivce: 2 do 5 cajnih zlicica dnevno. Sok s medom lijeci promuklost, upaljeno grlo, smiruje kasalj i suhi katar. Lиk przen na masti vrlo је koristan kao оЫоg na prsima kod ираlе рlиса. Moramo ga mijenjati svaka tri sata i piti сај za рlиса. Sirov luk jedemo protiv histericnih grceva i glista. Ako је otezano mokrenje i ako dode do zastoja и mokrenjи, pomaze stavljamo li na mjehur isjeckan i u vrecici podgrijan lиk. Pecen i zgnjecen lиk kao oЬlog djelotvorno lijeci cireve. Utrljan sok sirova lиka lijeci lisaje, prhиt i zaиstavlja ispadanje kose, lijeci ozeЬline, odstranjиje kиrje oci. Sok od lиka, pomijesan s rijetkim medom i nakapan и oci, sprecava sivи mrenи. Takoder, sok od lиka nakapan na mjesto uboda brzo pomaie. Protiv gripe koristan је ekstrakt od lиka и rakiji. Pomaze protiv glavobolje, probadanja. Кrhke nokte dobro је vise puta namazati sokom od lиka. Kod sиmova u usima stavljamo u иhо na vati nekoliko kapi soka od lика, а kod nosnoga katara isto tako и nos.

lUKP DIVlJI crijemus, medvjedi luk, luk srijemus, sumski luk, s/ov. cemai Allium ursfnum

S tari sи Rimljani divljem lиkи davali prednost pred cesnjakom. Razmnozavamo

ga lukovicama i crnim sjemenom koje raznose osoblto mravi. Mirise snazno ро cesnjakи , а

okиs ти је ljиci no onaj cesnjaka. Raste и sjenovitim sиmama s dиbokim hиmиsom.

Lиkovice sakиpljamo ljeti i zimi, а listove и travnjи i sviЬnjи kao dodatak maslackи,

matovilcи, salati i jиhama. Ne isplati ga se sиsiti јег time gubl djelotvornost. Ljudi s osjetljivim zelиcem tesko ga podnose. Stoga Ьi ga trebalo nasjeckati, namakati 2 do З sata и mlijekи te piti gиtljaj ро gиtljaj.

TDivlji је lиk osoblto koristan и proljetnim kиrama lijecenja . Izvrsno prociscava krv, cisti crijeva, zelиdac i рlиса. Koristan је za ispiranje kod

Ьijeloga pranja. Dobar је lijek protiv ovapnjenja krvnih Zila. Snizиje visok krvni tlak, lijeci bolesnи jetrи, zис i рlиса. Istjerиje djecje gliste. Bljedиnjavi ljиdi s lisajima i gnojnim cirevima trebali Ьi divlji lиk cijeniti kao sиho zlato , veli Svicarac Kunzle. Sok od divljeg lиka иspjesno kapamo na rane koje tesko zасјеlјији. Neиgodan miris divljeg lиka otklanjamo tako sto dodajemo mlijeko.

Luk, rтюrski 78

lUKP MORSKI divlja kapula, luk pгimoгski, slov. pгimoгska cebula Urgfnea marftima, Urg{nea scilla, Scilla marftima

M orski је luk trajnica s vrlo krupnim, cak do vise kilograma teskim lukovicama,

velikim od 15 do 20 cm, а promjera od 10 do 15 cm. Luk nije cijeli u zemlji. Iz lukovice izraste cvjetna staЬljika visoka do 1,5 m, koju u gornjoj trecini krasi mnogo Ьijelih cvjetova. Oni su nalik na ljiljan. Kasnije izrastu i listovi, dugi od 30 do 50 cm, izduzeni, cijelih rubova i dugih usporednih rebara. Morski је luk sredozemna Ьiljka, rasirena od Cipra do Portugala. Postoje

Luk, rтюrski

dvije vrste morskoga luka: Ьijeli ili zuckastobljeli i crvenkasti. ОЬје su jednako ljekovite . Morski luk raste na pjescanom tlu morske obale, ali i u unutrasnjosti. Као Ьiljka toploga Sredozemlja vrlo је osjetljiv na jesenski i proljetni mraz. Stoga ga u ranu jesen treba premjestiti u staklenik, а u proljece ponovno presaditi u vrtnu lijehu. Lukovice iskopavamo ujesen, odrezemo lisnatu i cvatnu staЬljiku, odstranirtю vanjske listove, potom i suhe lupine s lukovice , ра i one u sredini, Ьijele , sluzave i manje ljekovite. UpotreЬlj avamo samo srednje ljuske. One su debele , siroke , socne, vrlo gorke, ljute i losa okusa. Razrezemo ih na tanke trakove i susimo brzo u susionici na 40°С . Nije ih dobro susiti na suncu jer zbog duzega susenja oslabe. Treba ih cuvati na veoma suhu mjestu , u cvrsto zatvorenim posudama, potpuno sigurnima od vlage, inace se listovi slijepe, raspadnu i postanu neupotreЬljivi .

TMorski је luk djelotvoran lijek protiv hemoroida . Zgnjecene listove umotane u gazu uguramo u crijevo navecer prije spavanja. Treba ih

umotati u gazu da zbog sluzavosti ne iskliznu iz cmara. Tijekom godine to radimo sa svjezim listovima luka. Lukje lijek za rane . Nekoc su ga seljanke uzgajale u loncima za cvijece kako Ьi im Ьiо uvijek pri ruci za ozljede , posjekotine, gnojne rane i one koje tesko zacjeljuju, potkozne cireve i slicno. Od morskoga su luka pravili razne masti protiv furunkula i zanoktica. Тај је luk osoblto djelotvoran lijek za srce jer brzo pomaze. Ро djelotvornosti је izmedu digitalisa i strofantusa. OPREZ! Smijemo ga upotreЬljavati samo pod lijecnickim nadzorom. Crveni morski luk osoblto је pak djelotvoran otrov za tamanjenje stakora, miseva i drugih glodavaca. Namjestaju im se cijele lukovice . Cuvati ih treba na suhom i hladnom mjestu da ne pocnu klijati , jer tada nisu vise otrovne.

fdublca, miтisna

lJUBICAP MIRISNA

79

fijolica, Jjublca, ljubltica mirisna, melekusa, plava ljublca, poljska ljublca, viola, slov. vijolica Vfola odordta

R aste na sjenovitim livadama, ispod grmlja, uz zivice, u vrtovima. ОЬје vrste - ova

mirisna te svjetloplava nemirisna, pasja ljublca (Viola canina) - podjednako su ljekovite. Ljublca raste iz kratka i debela podanka. Cvate u ozujku i travnju ljublcasto, katkad i Ьijelo. Ugodna је mirisa. Cvjetov..e i listove beremo dok ·

fdublca, miтisna

cvate, а korijene vadimo u listopadu i studenome. Cvjetove suSimo brzo. inace pocrne i izgube svu ljekovitost. Сај zasladujemo samo medom.

TКneipp је izuzetno cijenio ljublcu kao lijek za disne organe: za iskasljavanje, osoblto kod hripavca. Preporucuje se i za upaljeno grlo te

za lijecenje bronhitisa; tada jos i grgljamo tim cajem. Olaksava tesko disanje, tuberkulozu, glavobolju. Сај prociscava krv i na taj nacin posredno pomaze protiv koznih bolesti, pogotovo ako njime jos i ispiremo kozu. Сај od cijele Ьiljke pomaze i upaljenim bubrezima i bolesnome mjehuru. Protiv gihta upotreЬljavamo zgnjecene listove kao oЬlog sto ga stavljamo na natecena mjesta. Listove zakuhamo u octu. Listove ljublce pritisnemo na celo i zatiljak kad nas muci migrena. Upaljenu sluznicu u ustima ispiremo cajem. Тај сај lijeci i bolesne trepavice. Smiruje zivce. Stogaje uspjesan u lijecenju histerije, hipohondrije, nervozna lupanja srca, kod osjecaja straha, nesanice, glavobolje. Dijete се lakse preboljeti ospice i sarlah dajemo li mu svaki sat ро zlicu саја od ljublce. Dodajmo i kadulju, stolisnik i metvicu. Caju dodajemo med i mlijeko. Сај tjera na povracanje, zato ga pijemo ako smo pojeli nesto otrovno ili pokvareno. Sirup od mirisne ljublce: litru cvjetova poparimo litrom kipuce vode i namacemo deset sati. Iscrpinu potom zakuhamo i njime poparimo novu litru cvjetova. То ponavljamo jos dva, tri ili vise puta; sto vise, to се blti bolji. Naposljetku iscijedimo sok iz cvjetova, dobro ga zagrijemo, malo ohladimo te dodamo onoliko meda koliko је potrebno da dobljemo smjesu nalik sirupu. Тај sirup pomaze kod nesanice, sluzi u disnim organama i јаса srce. Mozemo ga mijesati s jecmenom vodom; to nece smanjiti njegovu ljekovitost.

Ljupcac, yekoviti

lJUPCACJ> lJEKOV][T][

80

/jubaiac, miloduh, milobud, /ustrik, /ustek,

velestika, selen, torjevac, s/ov. lustrek Lev{sticum offic{nale

LЈирёас је kиltivirana Ьiljka specifiёna mirisa, visoka do 2 m. Uzgajamo је и

vrtovima, а иpotreЬljavamo је i kao zaёin. Cvate od lipnja do kolovoza. Ima sitne, zиte cvjetove. Plodovi sazrijevajи иjesen. Korijen vadimo и proljece i и kasnи jesen. Upotrebljava se cijela Ьiljka.

Ma.Cuhica, divYa

~ Korijen иbrzava lиёеnје mokrace, slиzi, potiёe tek, иЬlazava grceve. Т Uspjesan је kod pojave bjelanёevina и mokraci, ираlе bиbrezne ёasice.

kod reиme i gihta, srёanih oboljenja te pogotovo kod vodene bolesti. UЬlaZava probavne smetnje i migrenи ako је ona posljedica slaba rada bиbrega. Sprecava stvaranje bиbreznih kamenaca. Јаса cijeli organizam, pospjesиje protok krvi. Oblozi od skиhana korijena иbrzavajи zacjeljivanje starih, gnojnih Г!llla. Protiv tиberkиloze: zlicи rrieda i zlicи maslaca pomijesamo sa zliёicom nariЬana korijena Ьiljke i zlicom hrena. OPREZ! Trиdnice i bolesnici s povisenom tjelesnom temperatиrom ne smijи иzimati lјирёас. Za proljetno lijecenje pomijesamo јаје i narezane listove lјирсаса te isprzimo. Listove иpotrebljavamo za ёај kod bolesnih bиbrega i mјеhига. Сај od plodova smiruje disne organe i spreёava nadimanje. Kod prehlade od njih priredimo kиpelj te parnи kиpelj za glavи.

MACU H][CAJ> D][VlJA dan i пас, gospina /jublca, matuha, sirota, sirotica, slov. divja maieha Vfola tr{color

N ajbolje иspijeva na obradenи i nasиtи tlи. Cvjetove beremo od sviЬnja do kolovoza.

Korijene vadimo и kolovozи i rujnи te ih sиsimo na рrориhи nanizane na niti i objesene.

ТСај od divlje macиhice tjera na mokrenje , pospjesиje znojenje i na taj naёin proёiscava

- ~- - ~ ~ . ,

Macuhica, divga 81 Mqjёina dusica

krv. Dobar је lijek za razne koznc ])Qlesti, gnojne mjehurice i svrbez. UpotreЬljavamo ga kod bolesnih mokracnih organa, protiv mokrenja u postelju, nemogucnosti zadrzavanja mokrace (inkontinencija) , pijeska u bubrezima. Lijeci bolestan zeludac, ozivljuje probavu. Јаса slabe zivce, nervozno srce, lijeci histeriju, gгceve kod djece. Lijek је protiv ovapnjenja Zila, gihta, reume, zutice. Сај za prociscavanje krvi zasladujemo medom; on јаса i zivce . Сај za zivcane bolesti mijesamo s jednakim dijelom orahova lisca. Сај protiv upale zivaca treba piti duze vrijeme. Сај od divlje macuhice osoblto је koristan za proljetne kure lijecenja. Pijemo ga od 8 do 15 dana.

MAJCINA DUSICA ЬаЬја dusica, bakina dusica, bablna dusica, bukovica, саЬгас, cubrit, divlji bosiljak, dusica, majkina dusica, materina dubCica, materinka, papric, pepris, poponak, popovac, tamjanika, timijan, vusica, vrisak, slov. materina dusica Thymus serpyllum

Voli suha, osuncana mjesta uz zivice, pasnjake, kamenite padine, а raste i ро stijenama,

pokraj putova. Omanji је grm, visok do 20 cm, odrvenjela podanka iz kojega rastu mnoga stabalca sto nose skupine grimiznih Ш tamnoruzicastih c\jetova. Cvate od lipnja do listopada i ima jak miris. Dok је susimo, trebamo је prevrtati drvenim ili staklenim stapicima. Ne hvatajmo је prstima.

TRaskuzuje disne putove, smiruje kasalj, hripavac , zivce . Uspavljuje , pospjesuje znojenje. Јаса zeludac i zivce i dobro је sredstvo za

dezinfekciju. Сај od majcine dusice kojemu dodajemo med ubrzava porodaj i olaksava ga. Sluzi kod neredovite mjesecnice, kod smetnji u mjehuru i b.ubrezima. Za jacanje oslabjelih, zivcanih i reumaticnih bolesnika pripremamo kupe~ kojoj dolijemo сај od te Ьiljke. Ne smijemo zaboraviti na taj сај kod upale pluca, oboljelih bronhija i gnojnih procesa u plucima. Majcina dusica namocena u rakiji ili maslinovom ulju djelotvorna је kod bakterijskih oboljenja crijeva i pluca. Mozemo је upotreЬljavati za masazu kod reume, gihta, drhtanja (tremora) udova, орсе zivcane slabosti i za jacanje mozga. Kod glavobolje saku majcine dusice stavimo pod rubac ili sesir. Majcina је dusica korisna pasa za pcele јег ih cuva od bakterijskih bolesti . Alkoholnom iscrpinom masiramo mladu stoku koja је zaostala u razvoju .

Malina 82

MAL][NA crvena jagoda, crvena kupina, malina planinska, maljuga, pitoma kupina, sunica, umanj, slov. malina Rubus idaeus

M alina је visok grm; raste ро sumama, krёevinama. proplancima, osunёanim padina

ma, .а kultivirana је ро vrtovima i parkovima. Cvate u sviЬnju i lipnju, а zrijt od srpnja do rujna. Listove beremo u sviЬnju i lipnju, а crvene plodove kad sazru. Imaju izvanrednu aromu, soёni su i slatki. Sumski su mnogo mirisniji i ukusniji od uzgojenih.

Marulja

~ Сај od listova uЬla.Zava crijevne upale, lijeёi f proljev i dizenteriju, zaustavlja · i proёiscava krv, regulira mjeseёnicu,

pospjesuje znojenje, lijeёi kozne bolesti i otklanja katare. Кineske trudnice vrlo ёiј ene ёај od maline jer spreёava роЬаёај, olaksava trudnocu i porodaj. Treba ga piti 2 do З puta na dan. Uzima se i kod bolne mjeseёnice, no treba ga poёeti piti.vec tjedan dana prije nje. U menopauzi i kod zivёane napetosti malini dodajemo i lipu. Stavljamo li s\jeze zgnj~ёene listove na bolne dijelove tijela, bolovi se smanjuju. Plodovi maline imaju ёudesan okus, sadrze mnogo minerala i podosta vitamina А i С. Iz njih cijedimo sok, malinovac, koji se koristi kod bolesti s vrucicom. Јаёа srce i cijeli organizam. Maline upotreЬljavamo u dijetnoj prehrani zeluёanih, bubreznih, secernih i reumatskih bolesnika. Pomijesamo li malinovac s vinskim ili jabuёnim octom, doblvamo malinov ocat; on snizuje temperaturu i јаёа srce.

MARULJA bljeli tetrljan, goгcika, jetrena tгava, jetrenjaca, macina trava, mrtva kopriva, smrdusa, tetrljan, slov. сгпа meta MarruЬium vulgdre

I znimno јој odgovaraju dobro pognojena tla, stoga dobro uspijeva oko staja, no najbolje ји

је uzgajati u vrtu. Sablremo је od od lipnja do rujna. Cijenili su је jos stari Rimljani kao lijek protiv malarije. Kasnije је pala u zaborav, da Ьi danas opet Ьila prepoznata njezina vrijednost. UpotreЬljavamo је za ёајnе napitke, а na dan smijemo popiti з do 5 salica gutljaj ро gutljaj.

Maruya 83 Maslacak

ТСај lijeёi osoblto disne organe. Tim ёајеm uspjesno lijeёimo bolesna pluca, upaljeno grlo, zapustene katare, hripavac, grёevit staraёki kasa]j

i bronhitis. Pomaze kod iskasljavanja, kroniёne upale grla i ёаk kod tuberkuloze. Korisna је i protiv slabokrvnosti, орсе iscrpljenosti. Osim ёаја uspjesno upotreЫjavamo i sok s medom. Nadalje marulja је ljekovita za probavne organe. Otvara apetit. Pomaze protiv zatvora, ali i zaustavlja proljev; drugim rijeёima uvodi red u probavnim organima. Pospjesuje djelovanje jetre, izluёivanje zuёi, lijeёi oteklu jetru. Zene је s uspjehom upotreЬljavaju kod neredovite mjeseёnice jer је regulira. Marulja lijeёi i srce kad neujednaёeno kuca. Tinktura i ekstrakti smiruju nemirno, nervozno kucanje srca.

v

MASlACAK kravlja gublca, milosavka, mlecac, mljecnjak, mlijecnjak, mljekaca, popina pogacica, popino gumno, radit, radic, sindiirac, smetanka, talijanska salata, veriinjaca, iucanik, iutanik, iuhko zelje, iuti dimac, iutinica, slov. геgгаt Tardxacum officinale

D osadan је korov, а vrlo ljekovita Ьiljka. Sadrzi neotrovan mlijeёni sok. Cvjetovi su

mu zlatnozuti i na supljim staЬljikama. Cvate od ozujka do svibnja. Listove beremo prije no sto роёnе cvasti, cvjetove u doba cvata, а

1 f 1

korijene vadimo u rano pr.oljece ili pak od kolovoza do listopada. Razrezemo ih i suSimo zajedno s listovima u hladu ili u pecnici na 40°С. Cijela је Ьiljka bogata vitaminom С i mineralima.

TMaslaёak djeluje ljekovito pogotovo na jetru i bubrege. Vrlo је pogodaп za pro]jetnu i jesensku kuru lijecenja. Osoblto је djelotvoraп njegov

korijen: proёiscava, potiёe znojeпje i јаёа tijelo. Pospjesuje luёenje mokrace i zuёi, otklanja sve zastoje, odstranjuje otrovne tvari iz tijela. krijepi i vraca snagu. Covjek se naprosto pomladuje. Poboljsava cjelokupпu izmjenu tvaгi (metabolizam) i p·aspjesuje proёiscavanje krvi. Koristan је i kod gihta, reume, skrofuloze, koznih bolesti, ёireva, gojaznosti, nedostatka teka, lijeпih crijeva, kod prsne i trbusne vodene bolesti, slabokrvnosti, neredovitih menstruacija, bolesti gusteraёe, kod upale porebrice. Kod secerne se bolesti preporuёuje ivakati dnevпo 8 do 15 supljih staЬljika. Pospjesuje pгotok Zllёi , cisti

luznicu disnih i probavnih organa. Zaustavlja stvaraпje :Zllcnih kameпaca . . е otapa ih dodllse, ali ipak smanjuje sklonost prema toj bolesti. Сај se ocl listova i korijena navlastito pгeporucuje za lijeёenje zimi. Zasladlljemo ga

Maslaeak 84 Maslina

medom i tada је jos ljekovitiji. Maslackov sirup (pogresno ga nazivaju maslackov med): uzmemo cetiri pregrsti cvjetova i dobro ih prokuhamo u dvije litre vode, procijedimo, dodamo vrucemu soku 1,5 kg secera i sok od dva limuna, а potom to kuhamo neprestano mijesajuci dok ne nastane gusta tekucina. Ulijemo је u Ьосе , dobro zacepimo i spremimo u podrum grlicem nadolje, najbolje u pijesak. Maslackov mlijecni sok pomaze kod otrova~a krvi kovinama. Тај sok kapamo u oci 1 do 2 puta na tjedan ako su oci bolesne i oslabjele. Maslacak је vrlo vazan za metabolizam. Kod degeneracije hrskavice moze nam poprilicno pomoci. Zato ga redovito uzimajmo u svim oЬlicima. Nasjeckana ga mozemo staviti i na kruh. Za zimu cijelu narezanu Ьiljku namocimo u rakiju. Воса uvijek mora Ьiti puna maslacka! Uzimamo do 20 kapi tri puta na dan.

MASliNA maslinka, olika, oljika, ulika, uljika, uljenika, s/ov. oljka Olea europaea, (varietas oleaster)- divlja, Olea sativa - uzgojena

D ivlja se maslina pojavljuje uvijek kao zelen grm s trnovitim granama, а uzgojena је

vrsta drvo s deЫom visokim do 8 metara. I jedna i druga vrsta rastu uz more. Listovi su јој kozasti, s donje su strane zbog malih ljuskica srebrnasti ili lagano smeckasti, а s gornje plavicastozeleni . Bijeli zvonasti cvjetovi izrastu iz zaliska u grozdastu oЬliku. Plod је maslina, а njezina Ьоја ovisi о vrsti: zelena, smeda, tamnocrvena, ljublcasta, crna. Za lijecenje upotreЬljavamo listove koje mozemo brati tijekom cijele godine te ulje iz plodova.

TOd listova masline pripremamo сај za snizavanje krvnog tlaka, а ulje је lagan purgativ (mala djeca, oslabjeli bolesnici), pospjesuje lucenje zuci,

smiruje upalu zeluca i tankoga crijeva, pomaze u lijecenju hemoroida koji krvare. Ulje sluzi i za izradu mnogih masti za masiranje, ali i za kozmetiku.

Maticnjak 85

MAT][CNJAK celina trava1 celinjak1 limunka1 maternjak1 maticnik1

medenka1 melisa1 milodиh~ peelinja JjuЬica1 peelinja metvica1 peelinja trava1 peeloperka1 pitoma metvica1

rojevac1 rojevnica1 slov. melisa Melfssa officindlis

B iljka је visoka do 60 ст i raste ро krёevinama, starim zidovima, а sadimo је i и

vrtovima. Cvate od lipnja do rиjna. Beremo иglavnom listove, najbolje prije no sto Ьiljka procvate, i to izmedи podneva i 14 sati. Dok ih skиpljamo, sиsimo i spremamo, ne smijи doci и doticaj s kovinom. Ugodno mirisи ро limиnи.

~

Ma2uran

TMatiёnjak smirиje grёeve , regиlira probavи , јаёа i okrepljиj e s rce , dezinficira i cijeli rane, spreёava srёani grё i povracanje na zivёanoj

osnovi, smirиje migrene, smetnje и probavi , nesvjestice, jako lиpanj e srca. Upotrebljavamo ga kod neredovite menstrиacije i depresivnih stanja. Protiv glavobolje иzrokovane nervozom listovima oЬlozimo ёеlо i zatiljak. Pospjesиje istjecanje zиёi; to је vazno jer inaёe mogи nastati kamenci . Matiёnjak poboljsava pamcenje, priziva liJ.epe misli, razgoni "crne oЬlake" , neиrastenijи .

tegobe, fiksne ideje, otklanja tjeskobи, tijelи daje novи snagи, djelиje protiv grёeva . Trиdnicama spreёava povracanje i mиёninи. Namoёen и alkohol ili maslinovo иlје dobar је za masa:lи kod reиme, gihta, иmora иdova i kontuzija. Osjecamo li se lose, pripremimo vrecicи sиhog matiёnjaka i stavimo је na иzglavlje. Stavimo li је Ьlizи pёelinjaka, Ьit се dobra zastita od pёelinje grize . Cijeli pёelinjak operemo ёајеm od matiёnjaka i na taj nacin zapravo sprecavamo pcelinje bolesti. Kod zivёanih smetnji саји dodajemo i odoljen.

v

MAZURAN bablna dusa1 majoran1 majorana1 majeron1

majuran mirisljavak1 vrtni maiuran1 mirisljavak1

pitomi maiuran1 s/ov. majaron Orfganum maiordna

M azuran је niska Ьiljka malih, jajolikih listova i malih bjelkastocrvenih cvjetova,

skrivenih и njeznozelenim kиglastim cvatovima. Uzgajamo ga и vrtи i иpotreЬljavamo kao zacin jиhama, varivima, mesnim jelima. Cvate и srpnjи i kolovozи. Rezemo ga 2 do З риtа godisnje.

Ma.Zuran 86 Medvjetka

TVrlo је djelotvoran i kao ljekovita Ьiljka. U medicini se vec dugo upotreЬljava za pospjesivanje probave, kod prehlade probavnih organa,

katara disnih organa, kaslja, astme, kod bolova za vrijeme mjesecnice. Blagotvorno djeluje na sve unutrasnje organe: jetru, slezenu, bubrege, mjehur, pluca, i ozivljava njihov rad. Тај nam сај pomaie kod nesanice , ubrzana lupanja srca, tjeskobe, grceva, i uopce kod zivcanih smetnji. Dok grgljamo cajem, dezinficiramo usnu sup~inu kocL afta, upale jezika i svih drugih nelagoda u ustima. Tako је i kod upala u -hosu, hunjavice, peludne groznice. Vatu namocimo u сај i uguramo је u nos. Mazuran polako poprzimo na masti ili maslacu, procijedimo i nalijemo u posudice. Tu mast upotreЬljavamo kod rana i hunjavice. Nos namaiemo izvana i iznutra. Kod bolnih mjesecnica mazemo donji dio trbuha. Mast upotreЬljavamo i kod iscasenja, uganuca, uzetosti, reume. Reumaticari Ьi trebali stavljati na oboljela mjesta oЬloge od саја od maiurana. Kod nesanice pijemo navecer сај od maiurana ili pak stavimo na celo oЬlog od саја. OPREZ! Valja paziti da doze ne budu prevelike jer је maiuran opojna Ьiljka. U slucaju pretjerane l dugotrajne primjene, osjecali Ьismo se lose.

MEDVJETКA gornik, divlja maginja, medvjedovo uho, medvjetle groitle, mlivnjak, planika crvena, slov. zimzeleni gornik Arctostaphylos uva-ursi L.

Medvjetka је grm dugackih, poleglih, razgranatih staЬljika koje tvore povelike

prostirke, sagove. Slicna је brusnici koja raste okomito i nikad ne pravi meke prostirke. Listovi 'Ј

su јој zimzeleni, kozasti s glatkim rubom, na vrhu tupo zaoЬljeni, nikad okrenuti prema dolje , na donjoj strani nemaju smede tockice (za razliku od brusnica), а na gornjoj su strani sjajni s izraienim zilama. C\jetovi su Ьijeli ili ruzicasti, а plodovi crvene ЬоЬiсе. Cvate od sviЬnja do lipnja. Listove sakupljamo dok sadrze najvise ljekovitih sastojaka: od sviЬnja do lipnja te od rujna do listopada. Susimo ih u hladu, а i suhi listovi moraju ostati Цјере zelene Ьоје. Dobro pohranjeni cijeli listovi djelotvorni su nekoliko godina. Сај spravljamo tako da zdroЬljene listove prelijemo hladnom vodom, nakon 12 do 24 sata procijedimo, zagrijemo i pijemo. OPREZ! Ako сај zavremo, ljekovitost mu se ne povecava, а luce se tvari koje u ljudi osjetljiva zeluca izazivaju mucninu.

ТСај od listova medvjetke, sam ili u raznim mjesavinama, izvrsno је dezinfekcijsko sredstvo kod upale bubrega, mjehura i mokracnih kanala.

Тај сај mozemo doЬiti i u ljekarni pod imenom ursi сај.

Metvica, paprena

METVICAP PAPRENA

87

crna папа, metvica, папа, папа Jjuta, папа pitoma, slov. poprova meta Mentha piperfta

M etvicaje trajnica, visoka do 80 ст. Uzgaja se u vrtu, а raste i slobodno na vlainijim

mjestima. Cvate od lipnja do kolovoza ljublcastim cvjetovima u oЬliku klasova. Cijela biljka mirise. Listove sakupljamo prije cvjetanja. Nikad ih ne beremo za losega vremena jer brzo potamne i izgube gotovo svu ljekovitost. Mozemo brati i cijelu

Misjakinja

Ьiljku. Ima vise vrsta metvice: vodena metvica (Mentha aquatica), kudrava metvica (Мentha spicata), cma metvica (Mentha nigra). Sve su Чekovite. Paprena је metvica kriZanac samoniklih, divljih metvica, i to vodene i kudrave metvice.

~ Metvica ima anesteticni ucinak - hladi kad је ivacemo. Сај koristi za f umirenje i jacanje zivaca. Utjece na izlucivanje zuci, mokrace i zelucanih

sokova. Smiruje povracanje. Сај od metvice upotreЬljavamo kao antiseptik kod prehlade. Koristan је i onima koji mnogo sjede. Metvicin сај pomijesad s jabucnim octom grgljamo kod zadaha iz usta. Tu mjesavinu upotreЬljavamo kod upale desni, ozlijedena jezika, zubobolje te za ispiranje. OPREZ! Сај ne smijemo uzimati u pretjeranim kolicinama jer Ьi mogao lose djelovati na srce. Ali stoga se paprena metvica dodaje razlicitim mjesavinama cajeva. Poznato је i metvicino uUe. а mozemo ga kupiti u1jekarnama. Pet kapi toga ulja na kocki secera brzo pomaie kod vrtoglavice, migrene, glavoboЧe. morskih bolesti (kinetoze). Metvica okrepljuje, stoga је korisna rekonvalescentima, slabasnoj djeci, osoblto nakon prelezanih tezih bolesti. UЬlazava bolove , pojacava rad jetre i gusterace. Nakon naporna posla trebamo si priustiti metvicinu kupelj jer nas moze samo osvjeziti.

MISJAKINJA crijevac, miseviпa, misje uho, pticja trava, zvjezdica, s/ov. kurja crevca

Stellaria media

R aste ро njivama kao korov. Za tlo је korisna jer ga cuva od isusenja. Beremo listice i

cvjetice i to tijekom cijeloga ljeta, sve do rujna.

MiSjakir]ja 88 Mravinac

~ Pospjesuje zacjeljivanje rana, lijeci gnojne otekline i osipe. Као сај f izvrstan је lijek za pluca puna sluzi, bubrege, mjehur i hemoroide.

Smeksava sluz tako da је mozemo dobro iskasljati. Poboljsava i probavu. Cajem cistimo upaljene ili udarene oci i lijecimo zamucenu roznicu. Mozemo napraviti i oЬloge sa zelenom biljkom. Malo је stucemo i stavimo na zatvorene oci. Misjakinju i kamilicu, skuhane u maslinovom ulju, stavljamo kao oЬlog djeci na trbuh kod grceva i napetosti. Kod sluzi u plucima caju dodajemo jos trputac i preslicu te kuhamo u vinu. Takav је сај jaci i ucinkovitiji. Biljka namocena u rakiji sluzi za masiranje kod reume, gihta i probadanja. Njezne listiCe misjakinje upotreЬljavamo za salate, kao dodatak juhama i varivima.

MRAVINAC divlja maiurana, divlji maiuran, mekulica, origan, origanj, riganj, vranilova trava, vranilovka, slov. dobra misel Orfganum vulgdre

Mravinac је trajnica te је stoga godinama mozemo brati na istome mjestu. StaЬljika

mu је u gornjemu dijelu cesto crvenkasta. Protrljamo li ga medu prstima, jako zamirise ро timijanu. Od lipnja beremo samo gornji dio Ьiljke , jer donji dijelovi ubrzo odrvene.

~ Mravincevo etericno ulje de.zinficira probavne f organe, gorke tvari u njemu poticu probavu,

а tanin (treslovina) zaustavlja proljev. Puk mravincem lijeci razlicite crijevne , jetrene, zucne i zelucane bolesti. Caju od mravinca dobro је dodati malo stolisnika. Тај сај pijemo i protiv kaslja, hripavca, promuklosti, bronhitisa i uopce protiv bolesti disnih organa. U jednakim mu dijelovima dodajemo kamilice i kadulje . Сај osvjezava i razblstruje covjeka slicno kao prava kava. OPREZ! Vece su kolicine stetne. Svojedobno se taj сај davao djeci koja su tesko ucila; otuda mu valjda i dolazi slovensko ime - dobra misao. Regulira i neredovitu mjesecnicu. Mravinac је poznat i kao dobar zacin za razlicite tjestenine, jela od rajcice, pecenke, salate i jela koja se kuhaju u jednomu loncu. S bosiljkom, ruzmarinom i timijanom pripremamo izvrsnu dijetnu hranu jer јој zbog okusa tih zacina ne treba dodavati sol.

1 • , • ._,

Mrkva 89

MRKVA merlin, sargarepa, iuta repa, s/ov. korenje, korencek Dducus car6ta

Mrkva је poznata vrtna Ьiljka, neizostavna u zdravoj prehrani. Izvrstan је izvor ener

gije. Uzivamo је sirovu i kuhanu. Sadrzi gotovo sve vitamine i mnoge minerale. Vrlo је upotreЬljiva i u medicini.

~ Reumaticari Ьi svaki dan trebali piti sok od f mrkve jer prociscava krv i tjera na mokrenje.

Sprecava nastanak bubreznih kamenaca. Mrkva sprecava truljenje u crijevima, neutralizira

Neven, pravi

suvisnu zelucanu kiselinu. Prijeko је potrebna kod lijecenja ocn e mrene. Buduci da poboljsava ostrinu vida, trebali Ьi је konzumirati oni koji dosta voze nocu. Djeca се Ьiti otpornija na gliste, prehlade, rahitis , upale uha ako im svakodnevno dajemo svjezu mrkvu. I secerni је bolesnici mogu jest i b ez sustezanja. Sok pomaze i kod tvrde stolice te kod jetrenih, plucnih i bubreznih bolesti. Protiv proljeva konzumiramo kuhanu mrkvu. U mrkvi ј е otkrivena tvar dokarin koja prosiruje krvne zile i tako nas cuva od arterioskleroze. Buduci da u.mnozava crvena krvna zrnca, cuva nas od slabokrvnosti, povecava otpornost organizma, ucvrscuje kosti . Kasasti su oЬlozi dobri za ekceme, opekline , cireve te kod psorijaze. Juha od mrkve izvrsna је protiv proljeva kod dojencadi. U tom slucaju neko vrijeme treba prekinuti dojenje. Za to vrijeme dojencad i malu djecu mozemo hraniti pireom od krumpira i mrkve koje smo narezali na komadiCe prije kuhanja. Dodamo samo malo soli . Mozemo pak dodati malo mazurane, persina, mravinca, majcine dusice ili lovorova lista ne Ьismo li izbjegli jednolicnost dijetne prehrane i ubrzali lijecenje. Mrkva odstranjuje otrove iz organizm a . Od mrkvina lisca i staЬljike kuhamo сај za ispiranje usta kod afti. Mrkvino је sjeme takoder diuretik. jer potice na mokrenje.

NEVENP PRA V][ Ьilek, Ьilec, ljekoviti neven, neven iutelj, ognjac, prstencac, vrtni ognjac, iutelj, zimirod, slov. ognjic Calendula officindlis

р oznat је kao ukrasna Ьiljka koja је i ljekovita. Raste ро vrtovima. Djeluje poput

meteorologa: ako su јој cvjetovi zatvoreni i

Neven. pravi 90 Ocanica

nakon 7 sati ијиtrо, toga се dana padati kisa. Dlakava, razgranata staЬljika naraste do 60 ст, ima izmjenicno poredane dlakave listove i zиtonarancaste ljepljive cvatove. Cvate od lipnja do prvih mrazova. Za sиncana vremena sablremo cvatove i listove. Sиsimo ih na рrориhи.

~ Regиlira mjesecnicи . Za tи svrhи treba иzimati nezasladen са ј tjedan Т dana prije mjesecnice i to 2 do З salice na dan gиtljaj ро gиtljaj. Povoljno

djelиje и menopaиzi jer regиlira pravilan odljev krvi. Pomaze kod crijevnih i zelиcanih bolesti, kod vodene bolesti, ираlе debeloga crijeva, proljeva. Pospjesиje stvaranje i izlиcivanje zиci. Diиretik је, sredstvo za znojenje i pospjesivanje stolice. UpotreЬljava se i kod zivcanih bolesti. Prociscava krv i stoga је dragocjeno pomagalo kod infekcija. Са ј pijemo i kod kanceroznih bolesti, kao dodatak za pojacavanje drиgih lijekova. Najbolji је za vanjskи ироrаЬи, i to kod akna, b'radavica, potkoznih i drиgih cireva, ekcema, opeklina, ozeЬlina te za zacje~ivanje rana. Za tи svrhи pripremamo mast. Polako przimo nevenove cvjetove и masti dok ne ispari sva vlaga. Procijedimo i nalijemo и posиdice te cиvamo na hladnome. Potice rast granиlacijskog tkiva i na taj nacin nastajи nove stanice. Rane brze zасјеlјији. Neven mozemo namociti и rakiji . Tinktиru иpotreЬljavamo kod nategnиtih misica, podljeva, nagnjecenja i oteklina.

OCANICA dragocka, dragonka, radoka, vidica, vidac, vidova trava, vidovita trava, slov. smetlika Euphrdsia officindlis

Ј ednogodisnja је Ьiljka , visoka do 15 cm , sitnih Ьijelih cvjetova. Kada vrlo Ьијnо cvate,

и риkи vele da је to znak da се Ьiti jaka zima. Polиnametnik је jer crpi hranи iz drugih Ьiljaka. Raste na sиhim livadama. Cvate od srpnja do listopada. Beremo Ьiljkи и cvatи , bez korijena, od srpnja do rиjna . Sиsimo је и hladи i spremamo na mjesto zasticeno od vlage. OPREZ! Ocanica је jaka droga, zato doze morajи doista Ьiti male, inace Ьi mogla znatno nastetiti. Рисkа је medicina иpotreЬljava vrlo cesto za vanjskи i иnиtra§njи ироtrеЬи.

~ Ocanica је vrlo ljekovita Ьiljka koja i dezinficira. Јаса oci иmorne od ' citanja ili pisanja, lijeci иpaljene trepavice, pomaze kod ираlе kapaka i

konjиnktivitisa. Kod zelene mrene, cira na roznici, sиznih осiји cajem ispiremo oci ili stav~amo na njih oЬlog od njega. Moze pomoci i рага. Саји za ispiranje dodamo malo soli. Za oЬloge иz ocanicи dodajemo jednakи kolicinи kamilice. OЬlog od ocanice i kamilice lijeci jecmenac na ocnim

- - - - \. , ,__.

Ocanica 91 Odo!Jen

kapcima. Svi Ьi pripravci za ispiranje i oЬloge trebali Ьiti blagi oparci: cajnu zlicicu Ьiljke poparimo s cetvrt litre kipuce vode, pricekamo najvise dvije minute, а onda to upotrijeblmo za piCe, ispiranje ili za obloge. Ako su oci osjetljive, oparak razrijedimo mlakom vodom. Mlacan oparak јаса oslabjele oci ili lijeci one koje suze. No сај moramo pripremiti svaki put iznova. Ako kod pranja ili ispiranja ujedno pijemo сај, pojacat cemo djelotvornost ocanice. Ocanica lijeci i bolesne disne organe: pomaie kod kaslja i prehlade. gripe i bronhitisa, pritiska u glavi zbog katara. ZЬog svojih gorkih sastojaka povoljno utjece na zeludac: otklanja bolove u njemu i crijevima, probavne smetnje. nedostatak teka, pospjesuje probavu i јаса zeludac. Povoljno utjece i na zivce, olaksava glavobolju na zivcanoj osnovi, nesanicu i histeriju. Lijeci i kod otrovanja alkoholom i nikotinom. Umjesto cajeva kod tih tegoba stavljamo u juhu prasak od ocanice, dakako u posve malim kolicinama. Ocanica krijepi slabasan, neotporan djecji organizam, ali i organizme odraslih koji pate od prehlade i bolesti limfnih zlijezda.

ODOlJEN devesin, do/jen, kozlit, macina trava, matja trava, valerijana, slov. baldrijan Valeridna officindlis

O doljen је drevna ljekovita Ьiljka. Latinska rijec valere znaci Ьiti zdrav. Upotrebljavamo

ponajprije podanke s korijenjem; sakupljamo ih u rujnu i listopadu, а od sviЬnja do rujna cvjetove i listove za tinkturu. Korijen samo operemo i brzo osusimo na 35°С. Tada on doblva onaj karakteristican miris koji vabl i razdraiuje macke.

~ Od isjeckana korijena pripremamo hladne ekstrakte: 1 do 2 cajne zlicice f korijena namacemo 10 sati u salici vode i onda to pijemo gutljaj ро gutljaj

preko dana. Ш uzimamo kapi: korijen namacemo u alkoholu, ра uzimamo 30 do 50 kapi ili cajnu zlicicu na salicu vode. Tinktura od namocenih c\jetova: cajna zlicica na cetvrt litre vode. OPREZ! Prevelike kolicine mogu uzrokovati ostecenja srca. Dakle: umjereno! Odoljen smiruje zivce, te nervozu srca i zeluca. Ujednacuje otkucaje srca, osoblto ako su ubrzani, ublazuje potistenost, vraca tek. Radi boljeg djelovanja tome caju valja dodati jos hmelj i anis. Dvije cajne zlicice te mjesavine poparirrio s cetvrt litre kipuce vode, pokrijemo, а nakon nekoliko sati ocijedimo te pijemo toplo, gutljaj ро gutljaj. Тај је сај koristan kod histerije, migrene, zivcane nesvjestice, povracanja izazvana nervozom. Kod nesanice је dobro ako tom caju dodamo jos i hmelj. Pola sata prije spavanja valja uzeti jednu zlicu iscrpine ili tinkture na pola salice vode zasladene medom od kestena. Kod zivcane napetosti uoci ispita

Odoljen 92 Отап, velilci

ili voznje dobro је popiti salicu odoljenova саја kojemu је dodan i maticnjak. Odoljenov је сај jako dobar i kod iscrpljenosti, grceva i u menopauzi.

OMANP VElJIKJI aman, businak, ivanjsko zelje, lepuh, obratis, oman pravi, ovnjak, tuscak, veliki korijen, veliko zelje, s/ov. veliki oman fnula helenium

U zgaja se u vrtovima, а divlji raste ро vlaznim sumama, jarcima, proplancima.

Тrajnicaje, visoka do 1,5 m. Ima snaine, kratke podanke i duge korijene. Osusen intenzivno mirise ро ljuЬicama. Listovi na dugim peteykama srcoliki su, jajasti, nazuЬljeni, sivozeleni, а odozdo barsunasti. Cvate u srpnju i kolovozu, а cvat mu је zuta glavica. Sakupljamo podanke s korijenima, i to u proljece i jesen; podanke dobro operemo i osusimo, ali ne na pretoplom mjestu.

TPospjesuje cirkulaciju krvi, izlucivanje zuci i mokrace, otklanja zastoje , smeksava sluz. Prociscava krv, jetru , bubrege , pluca. Djeluje kao

antiseptik kod vecine disnih bolesti: angine, bronhitisa, kaslja, astme, upale pluca i porebrice . Povoljno djelнje kod tuberkuloze јег sprecava razmnozavanje bacila. Pospjesuje metabolizam, pomaie kod secerne bolesti, proljeva, zutice, upale crijeva. Djeluje protiv reume i gihta. Mozemo upotreЬljavati svjez podanak ili pak samljeven u prasak. Prijeti li prijevremeni porod, valja uzeti pola cajne zlicice praska pomijesana s 2 zlice meda u 2 ili З navrata. Za lijecenje koznih bolesti namocimo u rihlje ulje zdroЬljene korijene, cvijet omana i sjemenke pljuskavice. То grijemo З sata u vodenoj kupelji. Procijedimo i upotrebyavamo. Omanova mast od korijena kuhanih u masti izvrsno је sredstvo za lijecenje koznih osipa, lomova, nategnutih misiCa. Svjeze listove stavljamo na rane i lisaje. Сај od korijena pospjesuje mjesecnicu i ojacava maternicu. Као oЬlog pomaze kod svraba i svrbeza.

Orah 93

ORAH bijeli orah, oblcni orah, orah pitomi, oraj, s/ov. oreh Juglans regia

Orahje drvo visine do 25 metara. Raste oko kuca, na neobradenim zemljistima i u

bjelogoricnim sumama. Mladi neparno perasti listovi isprva su crvenkasti, poslije zeleni, u proljece cesto promrznu. Muski su cvjetovi skupljeni u o\jesene rese, а zenski pojedinacno ili u manjim nakupinama na vrscima novih izdanaka. Cvate u svibnju, dozrijeva u listopadu . Plodovi su u zelenome usplodu. Beremo listove koje treba brzo os_usiti da ne pocrne. Zeleni su plodovi uporablvi i za spravljanje dobra lijeka za zeludac.

Orah

~ Сај od orahovih listova uspjesno proci§cava krv i djeluje okrepljujuce. f Pijemo ga i kod §ecerne bolesti, slablh zivaca, zutice i Ьijeloga pranja.

Kod upale grla marljivo grgljamo cajem. Preporucuje se trudnicama koje pate od zatvora. Vanjska upotreba: za kupelji kod oteklih limfnih zlijezda, gnojnih osipa, gnjiljenja kostiju, lisaja, krasta, rahitisa, skrofuloze, znojenja nogu. Jakim ekstraktom (iscrpinom) listova kupamo ozebline i masiramo vlasiste kod ispadanja kose. Ako s\jeze orahove listove polozimo na rane koje se gnoje, brzo се zacijeliti. Zelimo li zaustaviti mlijeko kod dojilje , stavimo јој na prsa oЬloge namocene u taj сај. Zelena socna lupina (usplode) djeluje antisepticki. U caju od lupina kupamo ozeЬline. Od orahovih pupoljaka nacinimo mast protiv ispadanja kose i protiv prhuti. Orahova rakija pomaie kod zelucanih tegoba. Na litru rakije narezemo 25 nezrelih plodova, malo klincica i dumblra. Sto duze ta rakija stoji , bolja је . Za bolestan zeludac uzimamo 2 puta dnevno ро 1 do 2 zlicice. S\jezim listovima tjeramo gamad, buhe, usi, mrave, moljce itd. Rese ojacavaju kapilare, а сај је od njih dobar kod krvarenja (i unutrasnjih), jakih mjesecnica, hemoroida, dizenterij e . Orahove su jezgre vrlo hranjive. Sadrze mnogo zeljeza, fosfora, kalija i vitamina Е. Preporucuju se osoblto trudnicama da Ьi se djetetu dobro razvio mozak i unutrasnji organi. OPREZ! Сај od listova namijenjen unutrasnjoj upotrebl ne smije biti odvec jak.

Oslad 94

OSlAD sladacak, sladic, slatka bujad, slatka paprat, slatki korijen, tuina trava, slov. sladka koreninica Polyp6dium vulgdre

O slad је papratnjaca s puzavim podankom. Njezini listovi ostaju zeleni i zimi. Upo

treЬljiv је uglavnom samo podanak. SakupUamo ga od rujna nadalje. Podanke operemo, razrezemo, osusimo i spremimo u tamne staklenke. Pucka medicina najvise cijeni podanke sto rastu uz hrastova staЬla.

~ Сај је od podanaka ljekovit osoЬito za disne f organe: lijeci pluca, pocetnu tuberkulozu,

Os[jebad

promuklost, katar, kasalj, hripavac, astmu, jer omeksava sluz. Protiv pritiska u prsima pripremamo сај od listova. Polipe u nosu lijeci сај ako ga usmrkavamo kroz nosnice. с~ је koristan kod nedostatka teka, sluzi i kao diuretik jer tjera na mokrenje. Сај lijeci jetrene bolesti, otecenu slezenu, tegobe u zucnom mjehuru ako ovaj ne izlucuje zuc. Cajem se tjeraju i gliste. То је svojstvo i drugih papratnjaca. Тај сај lijeci takoder i rane i raspucanu kozu. Oslad upotrebUavamo i kod dusevnih bolesti. Podanke namacemo u rakiji desetak dana. Kod pocetnih dusevnih bolesti i smetnji dajemo bolesniku 20 do 30 kapi tri puta na dan. Vino u kojemu se namakao oslad lijeci melankoliju. Bolesnik Ьi trebao piti dva do tri puta na dan ро jednu casu.

OSlJEБAD bijeli stritak, gospin trn, gujina trava, таgагеса salata, obltni osloЬod, oscebad, osebalj, pjegavi badelj, sikavica, sarena badeljka, 5areni tkalj, slov. badelj Sflybum maridnum

J edan је od najljepsih i najvecih stricaka. UpotreЬljavamo uglavnom sjeme, ali i

listove, staЬljiku i podanak. Listove beremo u svibnju i lipnju, sjeme od lipnja do listopada, а podanke vadimo u proljece. Sjeme mozemo istucati ili samljeti; mozemo ga i ivakati ili pak uzimati kao prasak s tekucinom.

- ' .... ,~

OsYebad 95 Paprat, mиSka

~ Osljebad је gotovo jedini, ali i jedinstveni lijek za bolesnи jetrи , za ' slezenи, zelиdac i zиcni mjehиr, za рlиса te za zenske bolesti. Jetra:

protiv nagomilavanja masti и jetrenim stanicama pomazи ponajprije иmjerenost, jednostavna prehrana, odricanje od alkohola, ali i konzиmiranje саја od osljebada: сајnи zlicicи sjemena prelijemo s cetvrt litre kipиce vode, nakon 20 minиta procijedimo, иlijemo и termos-bocи te pijemo З salice na dan, i to nataste, pola sata prije objeda te prije spavanja. Tom је саји dobro dodati paprenи metvicи, i to radi okиsa i jacega иcinka. Сај odstranjиje otrove iz jetre, obnavlja tkivo i lijeci cijeli taj organ. U vezi s jetrom lijeci naravno i zиticи. Сај pijemo pogotovo ako se otrиjemo gljivama, jer је pri tome najvise pogodena jetra. OPREZ! Kod svakoga otrovanja gljivama valja smjesta otici lijecnikи! Lijecenje Ьiljem samo је pomoc lijecnickim mjerama. Kod plиcnih bolesti сај lijeci krvavi ispljиvak i kasalj. Osljebad sadrzi osoЬito gorke tvari koje povoljno иtјеси na zelиdac . Uzimamo kapi ili pak pijemo са ј. Kod иpaljene slezene i bolesnog zиcnog mjehиra pijemo иvarak od te Ьiljke ili pak сај od njezina sjemena. Razjedenи potkoljenicи - gangrenи

- posipamo praskom od sjemena, а na prosirene vene stavljamo oЬioge od саја. Тај је сај koristan i zenama koje imajи bijelo pranje, bolesnи maternicи te kojima је izostala mjesecnica.

PAPRAT Ј> MUSКA bujuska, divlji peprut, glistovnica, navala, oblcna paprat, paprat, slov. glistovnica Dry6pteris filix-mas

т о је trajna paprat s jakim podancima. Те podanke iskopavamo и kasnи jesen. Iako

sи korijeni debeli, ne rezemo ih, nego ih sиsimo cijele na tamnome mjestи. Dobar је podanak na mjestи prijeloma zelenkast. Podanci s visih stanista ljekovitiji sи. UpotreЬljavamo podanke, prasak i ekstrakt (iscrpinи).

~ Nekoc sи se njome tjerale gliste, kako govori i jedno od njezinih imena. ! Uzimala se i protiv trakavice. OPREZ! Nitko ne Ьi trebao иpotreЬljavati

paprat za иnиtrasnje lijecenje bez lijecnickoga nadzora. Danas protiv glista i trakavice imamo bolja sredstva, primjerice bиndevine kostice i cesnjak. Prejaka Ьi doza mogla, primjerice, trajno ostetiti ocni zivac! No paprat је djelotvorno sredstvo protiv reиme, osoЬito kao kиpelj: svjeze staЬljike zakиhamo za kиpelj, а oboljela mjesta trljamo iscrpinom iz podanka. No poslije kиpelji treba odmah otici и posteljи. Kod prosirenih vena preporucиjи se sto toplije kиpelji za noge. U З litre vode zakиhamo pola kilograma svjezih podanaka i listova. Poslije kиpelji moramo odmah и posteljи.

Pastirska iglica

PASTIRSКA

JIGlJICA

96

iglica, smrdljiva pastirska iglica, iiva trava, s/ov. krvomocnica ili smrdljicka Gerdnium robert{anum

R aste na vlaznim, sjenovitim mjestima, иz zidove i plotove. Trajnica је, visine do 40

ст, vrlo razgranata, dlakava. lma neиgodan zadah ро јаrси ili stjenicama. Beremo cijelи Ьiljkи dok cvate, od lipnja do kasne jeseni. Cvjetovi sи sicиsni, zvjezdasti, rиzicastocrveni.

Pelin, divlji

TKod ираlе grla grgljamo cajem. Naljev иpotrebljavamo kod zelиcanih i crijevnih ираlа, proljeva novorodencadi, bolova и zеlиси, grlи, kod prsnog

katara, reиme i gihta, protiv kamenaca. Dobrim se pokazиje i kod ираlе bиbrega. Biljkи preko noci privijemo иz bиbrege, а osim toga pijemo na]jev. Kod ираlе осiји, ираlе zivca lica i kod otecenih desni Ьiljkи stиcamo i stavimo је na bolno mjesto. Biljkи privijemo na otekline i kod ljиdi i kod zivotinja. Zimi sиhи Ьiljkи najprije namocimo и vodi da omeksa, а potom је privijemo na oboljelo mjesto. Mozemo pokиsati i sa zeravcem koji је i zimi zelen ako ga иzgajamo и loncи. NajЬlizi је srodnik pastirske iglice. Lijecimo i kozne bolesti, рориt lisaja, svrbeza, ekcema, ojedina, rana, ираlа. Biljkи mozemo preko noci staviti na oboljeli mjehиr. Upиta za pripremи naljeva: Ьiljkи namacemo osam sati. Podgrijemo prije no sto cemo piti. Na pola litre vode stavimo 10 do 15 grama ili jednи zlicicи Ьiljke na salicи vode. Pijemo gиtljaj ро gиtljaj tijekom dana. Kod neplodnosti и brakи mиz i zena рiји na gиtljaje svaki dan ро salicи саја. Uspjeh се иbrzo Ьiti vidljiv.

PElJINJ> DJIVlJJI crni pelin, crnobllj, komonika, metljika, osijenac, trlomet, slov. navadni pelin Artem{sia vulgdris ~

с esta је, vrlo razgranata, иspravna Ьiljka, visine do pola metra, иgodna mirisa. Raste

иz pиtove, zivice, ро obalama, medи grmljem. Cvate и kolovozи i rujnи и dиgиljastim, okomitim ili ovjesenim, crvenkastosmedim glavicama. Sablremo nadzemni dio biljke za cvata te korijenje s kOijencicima. Divlji pelin koristimo i kao zacin raznim jelima, osoblto riЬljim.

Pelin, div!Ji 97 Pelin, pravi

TDjelotvoran је protiv truljenja u crijevima, purgativ је. Pospjesuje izlucivanje zelucanih i crijevnih sokova te potice tek. Regulira mjesecnicu

i uЬlazava grceve koji se pojavljuju za vrijeme nje . Pomaie kod орсе iscrpljenosti. Djeluje i kod proljeva i hemoroida. Сај djeluje i kao sredstvo za uspavljivanje. Upute: zlicu listova i korijena kuhamo u litri vode, ili pak 10 g osusena, smrvljena korijena u pola litre vode. Korijen djeluje znatno bolje nego drugi dijelovi Ьiljke. Sameljemo ga u prasak; kad se pojave znaci da se priЬlizava napad padavice, uzme se cajna zlicica praska u mlacnu, laganu pivu. Bolesnik mora odmah leci u krevet i oznojiti se. Mora se cuvati prehlade, vrucine, alkohola i uzbudivanja. Sredstvo moramo uzimati tako dugo dok ima tragova bolesti. OPREZ! Biljka sadrzi otrov tujon koji djeluje na sredisnji zivcani sustav, stoga budimo oprezni!

PElJINP PRA VJI akcenac, Ьili pelin, tlul, ~gorcika, gorki pelin, osenac, pelen, pelincek, vakcenac, vermut, vrtni pelin, slov. pravi pelin Artemfsia absfnthium

U zgajamo ga ро vrtovima, а raste i divlji, ро suhim stjenovitim padinama i na neobra

denu tlu. Razgranataje biljka, visoka do 120 cm. Donji su mu listovi trodijelni, duguljasti, strelicasti, а oni prema vrhu stabljike jednostavniji. Cijela је Ьiljka obrasla gustim sivim dlacicama. Cvate u srpnju i kolovozu, а cvjetovi su zute, visece glavice. lma jak, specifiCan miris i gorka је okusa. Upotrebljavamo listove i cvje-tove ..

TEkstrakt od pelina odlicno је sredstvo za poticanje teka. Sluzi i za okrepu i iznimno је dobro sredstvc poslije teskih bolesti, poslije operacija, tijekom

upale pluca. Brzo otklanja sve probavne smetnje i nadimanje. Osoblto se preporucuje ljudima bez zucnog mjehura. ТrеЬа ga upotrebljavati i kod zivcanosti i zivcane iscrpljenosti. Odlicno djeluje kod proljeva, grceva u probavnim organima, zgaravice, zutice, zelucanog katara, kod suvisne zelucane kiseline. Pospjesuje rad bubrega. Jacajetru, pluca, srce, zeludac. Posebno se preporucuje zenama kod poroda jer dobro prokrvljuje organizam i time olaksava porod, trudovi su jaci i brzi. Као сај vrlo uspjesno istjeruje gliste. Kod probadanja u usima pripremimo parnu kupelj s pelinom. Namocen u rakiji sredstvo је za utrljavanje kod reume i gihta. Krpu namocenu u toj rakiji stavljamo djetetu na trbuh ako ima gliste ne Ьi li ih pelin otjerao. Prokuhan u octu djeluje protiv otrovanja gljivama. OPREZ! Kod svakog otrovanja gljivama valja odmah lijecniku! Lijecenje Ьiljem samo је pomoc onome sto propise lijecnik. lsto vrijedi i kod otrovanja olovom,

Pelin, pravi 98 Persin

kиkиtom, pokvaгenim mesom; и tim slиcajevima pelin skиhamo и vinи ili vodi. Pelinov сај иzimamo samo na zlice, vise риtа na dan јег sadгzi otгov tиjon koji izaziva vrtoglavicи i glavoboljи. Tгиdnice i dojilje ne smijи ga иzimati. S pelinom pгipгemljena zestoka pica (apsint) и nekim sи zemljama cak zabгanjena јег sи otгovna.

PERS][N ас, majdonos, persun, petrusim, petrusimen, petrusimul, petrusin, zelen, slov. petersilj Petroselinum hortense

Dvogodisnja је Ьiljka, visoka do jedan metaг, sгodna s oblcnim i slatkim anisom, kimom,

ali i otгovnom kиkиtom i tгиbeljikom. ZadeЫjali korijen иgodno mirise, а plodovi i sjemenke vrlo intenzivno. Sazгijeva и kolovozи i гијnи . Biljkи

гezemo dok cvate, koгijen vadimo и tгavnjи ili и listopadи i stиdenome. Ргiје no sto plodovi и stitovima posve dozrijи, spгemimo ih и platnenи vгесiси i objesimo na ргоzгасnо mjesto. Peгsin nije samo Ьiгаn kиhinjski zacin nego i odlicna ljekovita Ьiljka.

~ Сај od sjemena ili sok od koгijena otklanja vjetгove , иЬlaiava gгceve и f cгijevima i spгecava tгиljenje и cгijevima . Povoljno иtјесе na јеtги,

ЬиЬгеgе i mјеhиг, pгociscava ih i odstгanjиje vodи sto se и tijelи nakиpila. Za ljekovite svгhe dostaje nekoliko гezanja koгijena и jиhi. Djelotvoгno pomaze kod vodene bolesti, геиmе, gihta, ekcema, celиlita, zиtice . Pijemo З риtа na dan ро pola salice toga саја ili иvarka od koгijena. Pгotiv tegoba sa sгcem, и slezeni i kod pгobadanja peгsin kиhamo s vinom, malo octa i dosta meda, te taj иvагаk pijemo dиze vrijeme. Razni pгipгavci od peгsina , to jest od njegova sjemena ili koгijena, pomazи kod nadimanja и cгijevima, kod zelиcanih tegoba, а роsрјеsији i izlиcivanje mokгace. Ako s mokгacom is1jece krv i imamo otezano mokrenje, ираlјеnи pгostatи, odmah pгipгemimo peгsinovo иlје : skиhamo cijelи Ьiljkи, иvагаk pгocijedimo kгoz platnenи

· kгри. Nakon dva sata zlicom pokиpimo иlје sto pliva na povгsini. Bolesnik Ьi ga tгеЬао ыzimati svakoga dana ро dvije kapi. Као zacin, peгsin poboljsava okиs jelima, а djelиje i inace ljekovito. Peгsinov koгijen potice znojenje, sиzblja tempeгaturu, гegulira mjes~cnicи, izlиcиje otrovne tvari iz oгganizma. Cijela је Ьiljka djelotvorna pгotiv edema, smetnji и krvotokи i disnim oгganima, pгobavnih teskoca, koznih i zenskih bolesti. Izvana lijeci modгice, nagnjecenja, иЬоdе pcela, konjиnktivitis. Сај od peгsinova sjemena jak је diигetik, snizava tjelesnи tеmрегаtиги i tјега иsi.

Petoprsta. uspravna 99

PETOPRSTA р USPRAVNA petolista, petoprst visoki, petoprsta steia, poljska teia, srcani korijen, srcenjaea, srcenjak, stava od srdobolje, trava od srca, trava od srdobolje, slov. srcna moc Potentflla tormentflla

T rajnica је s gomoljastim podankom. Za lijecenje upotreЬljavamo samo taj podanak.

Izvana је tamnosmed, na prijelomu Ьijel, ali na zraku ubrzo pocrveni. Podanke sakupljamo u rano proljece ili kasnu jesen, ocistimo ih,

Petoprsta. uspravna

osusimo u zracnome potkfov]ju, а onda jos oprezno u pecnici na umjerenoj temperaturi. Kad se osuse, najbolje ih је samljeti u prasak. Kako se kolicina tanina (treslovine) u njima vrlo brzo smanjuje, najbolje ih је tek osusene pohranjivati te zalihe obnavljati svake jeseni i proljeca.

~ Petoprstu upotreЬljavamo za са ј, tinkturu, ekstrakt ili mast. Za са ј f poparimo cajnu zlicicu petoprste s cetvrt litre kipuce vode, nakon 5

minuta procijedimo i сај pijemo nezasladen. Ili: cajnu zlicicu praska namocimo preko noci u hladnoj vodi, ujutro brzo zakuhamo, onda procijedimo i pijemo tijekom dana gutljaj ро gutljaj 1 do 2 salice. Za tinkturu namacemo jedan dio petoprste u deset dije1ova rakije tijekom 4 do 6 tjedana, svakoga dana protresemo, na koncu procijedimo u staklenku i uzimamo ро potrebl 10 do 12 kapi na dan. Ekstrakt pripremamo tako da prasak (moze ga Ьiti i mnogo) namacemo u rakiji 15 do 30 dana, procijedimo u staklenku te ро potrebl uzimamo samo ро 5 do 10 kapi na dan. Mast: svjeze gomolje ocistimo, operemo, nasjeckamo, prokuhamo u svinjskoj masti ili govedem loju; jos vrucu mast protisnemo kroz krpu u posudu koju potom dobro zatvorimo. Kad је potrebno, mast nanesemo na krpu i stavimo је na bolesno mjesto. Сај zbog treslovine vrlo dobro lijeci kronicne zarazne bolesti crijeva, dizenteriju. katar, upalu debeloga crijeva, otecenu jetru i zuticu. Jedan је od najboljih lijekova za crijevnu tuberkulozu. Pokazao se osoblto dobar kod onih bolesti kod kojih se izmjenjuju proljevi i zatvori јег unistava bakterije koje uzrokuju te bolesti. Petoprstu pripremamo u jednakome omjeru (1 : 1 : 1) s imelom i poljskom preslicom: cajnu zlicicu petoprste zakuhamo u litri vode, ра njome poparimo zlicicu imele i preslice. Tako dobljemo odlican lijek protiv crijevnih bolesti. Kod krvarenja iz crijeva upotreЬljavamo klistir od mjesavine petoprste. hrastove kore i kamilice u jednakim dijelovima: з cajne zlicice mjesavine zakuhamo u litri vode, nakon 5 minuta ocijedimo i mlacnim cajem klistiramo bolesnika. Cireve, ekceme (osipe), raspucane usne i ruke, ozeЬline na rukama i nogama, nagnjecenja i divlje meso lijecimo mascu od petoprste. Onaj kojem prijeti opasnost od kapi, svakoga Ьi proljeca i jeseni trebao 14 dana uzimati (svaki dan) 2 puta ро pola cajne zlicice praska na 1 decilitar vode.

Pirika 100

Р][R][КА pasja psenica, pir, pirak, pirevina, pirovnina, puzava pirika, rubetka, zubaca, slov. pirnica Agropyrum repens

Гf'rajna је Ьiljka i vrlo dosadan korov jer mu .l korijeni sezu duboko i imaju mnogobrojne

vrijeze. Raste ро njivama, vrtovima, uz putove. StaЬljika јој је visoka do 80 ст. Cvate od lipnja do kolovoza. Ljekovitjoj је podanak. Vadimo ga u ozujku i travnju te u rujnu i listopadu. Najlakse ga nalazimo iza pluga prilikom proljetnoga i jesenskoga oranja, а dijelom i iza drljaёe. Tada ga treba pazljivo odabrati medu drugim korijenima. Brizljivo ga operemo i susimo na suncu,

Pi1ika

а do kraja na umjetnoj temperaturi do 55°С; u protivnome lako popljesnivi i nije za upotrebu.

TPirika sadrzi mnogo ljekovitih ~astojaka i vrlo је djelotvorna. Djelovanje јој је vrlo sliёno presliёinu. Сај odliёno proёiscava krv. Jos је bolja

mjesavina korijena od pirike, lisca od crne bazge, zatim dobriёice i velike koprive. Cajnu zliёicu mjesavine poparimo s ёetvrt litre kipuce vode i pijemo na dan 2 do З salice ёаја zasladena medom. Vrlo је djelotvoran sok od svjezega korijena, i to kod bolesti koje se pojavljuju zbog pomanjkanja minerala i vitamina; to su bolesti bronhija, skrofuloza, otekle limfne zlijezde, rahitis, Ьljedunjavost, slabokrvnost, probavne smetnje. gnojne upale, suhi i vlaini ekcemi, Ьijelo pranje, upala pluca, upala porebrice, upala maternice. Сај ili s\jez sok od korijena koristan је kod gihta i reume, vodene bolesti, bolesti mjehura, kod zastoja mokrenja u djece i starijih ljudi, kod kamenaca u mokracnim organima, bolesti jetre i zuёi, kod crijevnoga i zeluёanog katara, hemoroida. Utjeёe na uЬlazavanje spolnih bolesti. Сај ојаёаvа oslabjela pluca i lijeёi ёаk susicu. Zasladujemo ga s mnogo meda i pijemo u vise navrata. OPREZ! Ne smijemo ga predugo uzimati jer moze nastetiti bubrezima. Kod mladenaёkih akna pripremamo mjesavinu ёаја od jednakih dijelova korijena pirike , divlje macuhice, preslice i koprive. Jednu ёajnu Zliёicu mjesavine prelijemo s ёetvrt litre kipuce vode i pijemo tri puta na dan ро jednu salicu.

-~--- ..,

Piskavica 101

PISКAVICA gгcko sjeme, gгohotusa, kozji rog, pjeskavica, prosenica, roinjaca, s!ov. gгsko seno Ш triplat Trigonella foenum graecum

Listovi su јој veoma nalik na listove djeteline. Cvjetovi su јој zuti ili zuckastobljeli. Plod је

saЬljasta, desetak centimetara dugacka mahuna. U rujnu beremo zrelo sjeme koje ljustimo iz mahuna i su§imo na zraku. Zbog svojih sastojaka ima znatnu Jjekovitu vrijednost.

TSjeme samljeveno u bra§no uzimamo ро nekoliko zlica na dan za jacanje organizma.

Bra§no takoder mozemo _џmije§ati i u dzem ili

Plucryak

marmeladu; ta mje§avina pospjesuje rad crijeva. ZЬog glukokinina poceli su ga preporucivati i dijabeticarima. No piskavica је osoblto korisna kao оЫоg koji se stavlja na razne cireve. Sto grama zdrob]jena sjemena smijesamo s malo vode u kasu, to namazemo na platnenu krpu i stavljamo kao оЫоg na bolesno mjesto. Tako pospjesujemo odstranjivanje gnoja iz potkoznih cireva, raznih furunkula i karbunkula. Ј о§ јасе djeluje kuhamo li sjeme s octom. Takav је оЫоg koristan i za lijecenje flegmona, tj. gnojnih upala potkoznoga tkiva, zagnojenih zanoktica i otvorenih cireva na potkoljenicama. Neki veoma cijene piskavicu kao zacin jer jako i ugodno miri§e te potice te,k, јаса zeludac i ubrzava probavu. Smijemo је medutim upotreЫjavati u posve malim kolicinama, slicno kao mu§katni ora§cic.

PlUCNJAK diigeгicnjak, kudravac, kudrovac, lisac, lisac, ljekoviti plutnjak, medunica, medunika, plutnik, tгava od guje, iigeгicnjak, slov. pljucnik Pulmonaria officinalis

V isok је do 30 cm, а raste medu grmljem i ро listopadnim §umama. Listovi su mu

tamnozeleni s Ьijelim pjegama. Cvate u ozujku i travnju. C\jetovi su najprije ruzicasti, kasnije poplave. Biljku sakupljamo dok cvate. Vezemo је u snopice i objesimo u prozracnoj prostoriji. Najce§ce је treba јо§ su§iti, i to na umjerenoj umjetnoj temperaturi do 40°С jer u vrijeme berbe vanjska temperatura јо§ ne doseze tu razinu.

Plucryak 102 P!Juskavica

'yzьog silicijeve kiseline, sluzi i kalcijevih soli ёај jako utjeёe na pluca i druge organe, pogotovo na disne. Opcenito, plucnjak slovi kao prava

pomoc kod svih plucnih bolesti; samo se uskolisni trputac moze mjeriti s njim. Kad doista vise nema pomoci plucima, tad poma2e, kako se tvrdi, samo jos plucnjak. Koliko Ьi se smanjio broj plucnih bolesnika kad Ьismo ga vise upotreЬljavali! Poma2e i kod katara disnih organa, kod kaslja s ispljuvkom, upale pluca, gripe, bronhitisa i plucne susice (tuberkuloze). Сај od plucnjaka lijeёi jos i promuklost te upale u grlu, ako ga pijemo i njime grgljamo. Сај ојаёаvа tkivo, spreёava upale, ubrzava izluёivanje mokrace, lijeёi hemoroide. Pijemo li duze vrijeme mjesavinu od plucnjaka, preslice i uskolisnog trpuca, pomoci се nam ёаk i kod teske tuberkuloze. Slabasni i susiёavi bolesnici trebali Ьi piti 2 do З puta na dan ёај od osusena plucnjaka s mlaёnim mlijekom. Plucnjakov ёај treba piti kod krvava mokrenja. Сај uЬla2ava upalu sluznice u zelucu i drugim probavnim organima, u ustima i zdrijelu, lijeёi pro]jev i dizenteriju: pijemo ga З puta na dan ро jednu salicu. Utjeёe i na bolesni mjehur i na kamence u mjehuru. Cajna mjesavina za pluca i bronhije: ро dva dijela plucnjaka i uskolisnoga trpuca, а ро jedan koprive i preslice. Jednu ёajnu zliёicu mjesavine poparimo s ёetvrt litre kipuce vode i pijemo, gutljaj ро gutljaj, svaki dan ро tri salice ёаја zasladena medom. Mlado lisce plucnjaka mozemo pripremiti kao spinat ili salatu. ·

PlJUSКA VICA bogoгodicina tгava, gогас, gогас, goгcan, gospin cvijet, gospina tгava, ivanje zelje, kantaгia ienska, kantaгion, kгv Svetog lvana, peгikot tгava,

гanjenik, stгasno zelje, zvoncac, zvonCic, slov.

sentjanievka Hypericum peifordtum

T rajnica је, visoka do 70 ст; raste na suhim travnatim padinama, uz sume, osoblto na

vapnenastom tlu. Cvate zuto od lipnja do rujna. Najbolja је na Ivanje (24. lipnja). UpotreЬljavamo ponajprije cvjetove bez zelenih cvjetnih ёaski, ali i zeleni dio Ьiljke bez korijena. Cvjetove stucamo, zalijemo maslinovim uljem i namaёemo 15 do ЗО dana na suncu ili na toplome u kuhinji. Kad ulje postane svjetlocrveno, ocijedimo ga u staklenke, а istisnemo i tekucinu iz cvjetova. Staklenku dobro zatvorimo, omotamo је debelim papirom i ёuvamo na hladnome i tamnome mjestu. ZЬog brojnih ljekovitih tvari gospina trava poma2e kod mnogih bolesti.

~ u.lje .upotreЬljavamo protiv opeklina, oteklina, oparina, razjedina od f kiselшa, potom kad vrela mast strcne u oko, ра i za rane, oguljenu kozu,

ubode рёеlа, reumu i giht. Nema boljega sredstva protiv sunёanih opeklina na moru i planinama. Izvrsno sluzi za masazu kraljesnice, tzv. istrosenih .

,_..г--- ,

P!juskavica 103 Podbijel

kraljesaka i zglobova. Zacjeljuje rane, pomaze kod iscasenja, uganuc'a i podljeva. Djeluje i protiv kamenaca u zuci, mjehuru i bubrezima. Сај od listova i cvjetova, s dodatkom stolisnika i troskota, lijeci krv, bubrege, mjehur, pluca, zuticu, potom zivcane tegobe poput potistenosti, histerije, nesanice, bolnih zivaca. Bezbolno tjera gliste. Vrlo је uspjesno sredstvo protiv mokrenja u postelju i protiv proljeva. Pomaze kod razlicitih tegoba u crijevima, plucima, zelucu i zuci. Tinktura, tj. alkoholni iscjedak, dobro dezinficira rane i sluzi za masiranje drhtavih udova kod starijih ljudi. Caju zajetra dodajemo jos aloe kako Ьi Ьiо eflkasniji. OPREZ! Mogucaje alergijska reakcija kod osjeЩivijih ljudi! U nekih ljudi ulje lagano zatvara: dodajmo malo krkavine, pelina ili rabarbare. Ulje mozemo upotreЬljavati i ginekoloski, i to preventivno i kurativno. Dobro i brzo zacjeljuje rane na maternici, lijeci upale, djeluje protiv grceva za vrijeme menstruacije. Protiv grceva treba uzeti tri puta na dan ро cajnu zlicicu, а u drugim slucajevima zenama се pomoci tamponi. Uljem trljamo isijas i zivac trigeminus kod neuralgije . Uveliko olaksava ili cak smiruje. Pljuskavica djeluje na spolne organe, potice im rast i razvoj.

PODBIJEl bjelokopitnjak, konjski lopuh, konjsko kopito, lepuh, /opuh, podЬe/ek, podbllj,_pustica, repusina, slov. lapuh Tussildgo fdrfara

........

Z ute nam cvjetne glavice podbljela u ozujku i travnju navjescuju skori dolazak proljeca.

Listovi su tada jos skriveni i razvijaju se tek kad Ьiljka ocvate. Listovi prilegnuti uz zemlju grubo su nazupcani, odozdo sivo pusteni te imaju Ьlag miris. PodЬijel najradije raste na glinenom tlu uz vode, putove, obronke. Beremo ga na suncanim stanistima jer је taj najljekovitiji. Cvjetne glavice treba susiti vrlo brzo buduci da potamnjele nemaju vrijednosti.

~ Cijela је Ьiljka ljekovita priprem]jena kao сај protiv bronhijalne astme, f promuklosti, sipljivosti, katara disnih organa, upale porebrice. Osim toga

listovima jos i oЬlozimo prsa, ра se dobro oznojimo. PodЬijel је poznat i kao sredstvo koje prociscava krv, otvara apetit i djeluje protiv probavnih grceva. Od cvjetnih glavica pripremamo tinkturu, а uzimamo је kod sluzi u plucima: pregrst cvatova stavimo u litru rakije i ostavimo da dva mjeseca stoji na toplome. Uzimamo З do 4 puta na dan do 10 kapi na seceru. Podbljel је jedan od glavnih sastojaka "prsnih cajeva". UpotreЬljavamo ga i za inhalacije kod prehlada i bronhitisa. Za сај uzmemo zlicu cvjetnih glavica na cetvrt litre vode. Pijemo З puta dnevno, zasladeno medom. Vanjska uporaba:

Podbyel 104 Povrtnica

stucemo oprane listove i stavljamo ih na rane, svjeze ili zagnojene, upale, otekline, ili pak skuhamo сај, namocimo krpu u nj i stavimo је na bolesno mjesto. Kod upaljenih vena od s\jezih zdroЬljenih listova podbljela i s\jezega slatkog vrhnja pripremimo masu kojom vise puta na dan ma:lemo upaljena mjesta. Na dalekome Sjeveru ljudi lijece reumu tako sto na postelju prostru plahtu, na nju poloze lisce podbljela, а na sve to legne bolesnik. Dobro ga zamotaju i pokriju da se preznoji. Prije toga mu daju da popije vruc сај od lipina cvijeta, podbljela i bazge.

POVRTNJICA arapka, ardakva, сгпа rotkva, rodakva, rokva, rotkva, rotkva povrtnica, sjetvena rotkva, trupka, vrtna rotkva, slov. crna redkev Rdphanus sat{vus

р ovrtnica Ш vrtna rotkva prastara је kulturna Ьiljka. Egipcani su је, s crvenim lukom i

cesnjakom, davali robovima da Ьi im odrzali zdravlje. Uzgaja se u vrtovima i na poljima. UpotreЬljavamo korijen koji је repasta oblika. Izvrsna је kao povrce, а slovi i kao ljekovita Ьiljka. Povrtnicu ne Ьi trebalo soliti, veli Кneipp , jer inace postaje stetna. OPREZ! Ljudi s upalom zeluca ne Ьi је trebali upotreЬljavati.

~ Sok od povrtnice pomijesan sa secerom uspjesno lijeci disne organe, f bronhijalni katar, hripavac. Ucinimo ovako: izdublmo rotkvu i u nju

stavimo secer ili nacijedimo med, ostavimo na toplome preko noci i sutradan polagano popijemo sok, а naposljetku pojedemo i rotkvu. Ili: razrezemo rotkvu, skuhamo је i tu vodu zasladimo kandisom Ш medom te pijemo gutljaj ро gutljaj. Veoma dobro prociscava disne putove. No inace poma:le i kod drugih bolesti: lijeci zucne kanale, zaustavlja nastajanje pijeska i kamenaca u zuci. Pospjesuje izlucivanje zuci i lijeci upaljeni zucni mjehur. Pripremamo је ovako: rotkvu sameljemo i dobro istisnemo sok. Prvi dan popijemo 100 g, drugi 200, i tako dok ne dostignemo 400 g, а onda smanjujemo do 100 g. Neke kamence otapa, barem se tako tvrdi, а neke ne. Sok svakako smanjuje sklonost prema toj tegobl. Oblcno se zucni mjehur smiri i covjek vise nema teskoca. Salata od povrtnice poma:le kod nadutosti trbuha, bolesti bubrega i mjehura, kod vodene bolesti i slaboga teka. OPREZ! UpotreЬljavati је treba samo s\jeze nariЬanu jer је tada najljekovitija. Lijeci gljivicne kozne bolesti. U tu svrhu sjeme zdroblmo u prasak i njime pospemo oboljeli dio .

Preslica, poyska

PRESlJICAP РОlЈТSКА

105

baгska metlica, borak, konjorep, konjski гер, koseterka, kositrenica, kositrenka, kres, та/а preslica, mali гastavit, njivska preslica, гastavit, stukavac, voste, slov. preslica Equisetum arvense

Preslica је dosadan korov, bez m1пsa,

gorkoslana okusa. Nisu ljekovite smede staЬljike sa sporama, nego one jalove, zelene; one daju pravu drogu. Preslica sadrzi mnogo silicijeve kiseline, cak <;!о 16%; sakupljamo

Preslica, poyska

mlade staЬljike јег је u njima ta kiselina topljivija. StaЬljike sus1mo u prozracnoj i sjenovitoj prostoriji tako da ostanu lijepo zelene. Sok i сај od preslice nemaju nikakvih popratnih stetnih u cinaka. Priznavanju је ljekovitosti preslice pridonio Кneipp; njezini su ljekoviti ucinci znatni, а njezina је uporaba mnogostrana. OPREZ! Preslica је jaka, stoga s njom budimo umjereni!

~ Preslica је najbolji lijek za bolesna pluca, i kod bronhitisa tako i kod f krvarenja iz njih; pomaze i kod tuberkuloze, ali је tada potrebna

dvostruka doza. Kod teskih krvarenja krv se uz pomoc preslice brzo obnavlja buduci da se broj krvnih zrnaca brzo poveca. Tkivo u plucima ојаса zbog silicijeve kiseline. Konzumiranje саја i ispiranje njime zaustavlja ispadanje kose. lspiranje rana svjezim sokom ili cajem od preslice pospjesuje zacjeljivanje rana i kosti. Сај lijeci upaljene bubrege, mjehш, grceve u njemu; ako је onemoguceno mokrenje, djelomice otapa kamence i pijesak u mjehuru i bubrezima, lijeci bubrezne casice, odstranjuje bjelancevinu iz mokrace. Silicijeva kiselina u preslici povecava elasticnost tkiva. Kupelji: 100 g Ьiljke namacemo jedan sat u vrucoj vodi i potom ocijedimo u vodu za kupelj. Djeluje povoljno na kozu, prokrvljenost, ozeЬline , razjedine na potkoljenicama, "otvorene noge", hemoroide; smiruje svrbez. Preslicin сај dobro cini omlohavljeloj i naboranoj kozi. Cajna mjesavina: mnogima је preslica prejaka, stoga preporucuju cajnu mjesavinu od preslice, podbljela, lipina cvijeta, trpuca, bazginih boblca i timijana. Tu mjesavinu poparimo, ostavimo da odstoji 15 minuta i potom procijedimo. Pijemo 2 do З salice na dan. Zasladujemo kestenovim medom. Сај protiv mokracnih kamenaca: jednu veliku zlicu mjesavine preslice i borovicinih boblca u jednakome omjeru te malo pelina kuhamo 5 minuta u cetvrt litre vode. Treba odstajati 15 minuta, potom сај procijedimo i odmah popijemo jednu salicu, ·а drugu gutljaj ро gutljaj tijekom dana. Kad se kamenci spustaju kroz mokracovod, napravimo sjedecu vrucu kupelj s malo suhe i malo svjeze preslice. Jaka се se bol smiriti. Preslicin сај olaksava proЬleme kod sarlaha, povecanih krajnika, slabokrvnosti, upale porebrice, bolesti u vezi s metabolizmom, Цјесi nervozu,

Preslica, po[jska 106 Ranjenik, pravi

izlucuje nezdrave sokove iz organizma, proc1scava krv. Suhu preslicu zdroЬimo u pra§ak koji zakuhamo u mlijeku. То trebaju piti slaba§na djeca, jer јаса organizam i stvara krv. Protiv upale grla grgJjamo preslicinim cajem. OPREZ! Preslicu ne smijemo piti u prejakoj koncentraciji i predugo, vec u vremenskim razmacima.

RAБARБARA raved, raven, s!ov. raЬarbara i tungutska rabarbara Rheum officinale, Rheum palmatum

U ljekarni mozemo kupiti korijen prve (Rheum olficinale), i to u komadima, ili u

pra§ku, dok se druga (Rheum palmatum) uzgaja u nas u vrtovima. Dobro uspijeva u vrtnoj zemlji, no svjeze gnojivo smanjuje njezinu ljekovitost. Koristimo samo peteljke njezinih listova. Njih beremo najprije u lipnju, а potom u rujnu i listopadu. U njima ima mnogo vitamina С. Listovi nisu jestivi ni u kakvu oЬliku. Od pete]jaka pripremamo kompot, sok ili marmeladu.

~ Сај od korijena djeluje kao Ьlago sredstvo za ci§cenje; umjesto rabarbare ! mozemo uzeti krkavinu. Rabarbara pospjesuje izlucivanje mokrace. Sok

dajemo bolesnicima s vrucicom jer dobro gasi zed. Kompot, zasladen medom, јаса rekonvalescente. UЬrzava probavu i Ьlag је purgativ. Sok vrlo povoljno djeluje na zubnu caklinu. Тrebali Ьi ga upotreЬljavati Jjudi kojima drugi vocni sokovi sa svojom kiselinom izazivaju "trnjenje zuЬi". OPREZ! Rabarbaru ne smiju uzimati trudnice, dojilje, bolesnici s gihtom ili upaljenim mjehurom. Neki ljudi ne mogu podnijeti rabarbaru jer im previ§e nadrazuje sluznicu u ustima i crijevima. Oni је ne Ьi smjeli uzimati.

RANJENIKP PRAVI bjelodun, djete/ina divlja, djete/ina kamenjarka, macja djetelina, prava ranjenica, ranjenica, ranjenika, zecja djetelina, slov. ranjak Anthyllis vulneraria

Cvate zuto ili zlatnozuto, u planinama narancasto ili purpurno. Ima slab miris, u

planinama vоцја tesko, otuzno, а okus mu је

-- - - ,

Ranjenik, pravi 107 RiЬiz, cmi

posve neodreden. Zadovoljava se i oskudnim stanistem, ali najbolje uspijeva na vapnenastom tlu. Beremo c\jetove i brzo ih susimo na sjenovitom, ali zracnom mjestu.

~Vrlo је omiljen pucki lijek. Vec mu ime kazuje da ponajprije lijeci rane, f i to i kod ljudi i kod zivotinja. Toplim cajem isperemo ranu, onda је

obavijemo krpom navlaZenom cajem od ranjenika. OЬlog mijenjamo svakoga sata. Tako се zacijeliti i rane koje tesko zacjeljuju. Tomu је caju dobro dodati i jednaku kolicinu trpuca. Тај сај prociscava krv. U tu svrhu pijemo ро 2 salice oparka na dan. Сај uspjesno lijeci i kasalj, osoblto ako mu dodamo i jednaku kolicinu trpuca. PomaZe i djeci kad povracaju zbog hrane koja im nije prijala. Osjetljivim ljudima јаса zeludac. C\jetove dodajemo i drugim narodnim cajevima.

crna riblzla, crni cmanjci, grozdit, samorodina, sviЬ, slov. riЬez RЉes nfgrum

C ijela Ьiljka neugodno mirise ро stjenicama. U lipnju beremo samo cijele listove bez

peteljki. Moramo Ьiti oprezni jer ih rado napada snijet, а takvi su listovi stetni. Boblce sadrze mnogo vitamina С i Ј, koji vrlo uspjesno sprecava zaraze, osoblto plucne, ili ih brze lijeci. UpotreЬljiva је i kora.

~ Sok od boblca namocenih u rakiji vrlo dobro f pomaZe kod grceva u crijevima, pospjesuje

znojenje i lakse istjecanje zuci, potice izlucivanje mokrace te tako iz tijela djelotvorno odstranjuje otrovne i stetne tvari koje izazivaju bolesti. Boblce su i sok korisni kod bubreznih bolesti. Сај od listova potice bubrege na rad i tako utjece na lijecenje gihta, reume te djeluje protiv ovapnjenja Zila. Тај se сај preporucuje i kod vodene bolesti, razlicitih bolesti mjehura, kod proljeva, migrene i jakoga kaslja. Konzervirani sok od crnoga riblza odlican је lijek protiv hripavca. Тај Ьi sok u zimsko doba morao Ьiti pri ruci u svakoj obltelji gdje ima male djece. Podjednako djeluje i сај od listova. On sprecava nastajanje kamenaca i pijeska u mjehuru te lijeci i druge bolesti rnjehura. Сај od stucenih listova izvrsno је sredstvo protiv slabosti srca i vodene bolesti. Liker od cmog riblza: zrele boblce zgnjecimo, dodamo listove paprene metvice, zalijemo rakijom, ostavimo osam dana na suncu, ocijedimo, dodamo malo przena secera i spremimo u Ьосе. Gutljaj toga uoci pocinka otklanja nesanicu. Sok od crnog riblza: u dva kilograma soka usipamo kilogram secera i kuhamo dok se ne zgusne. Odlicno pomaZe kod zelucanih tegoba, zaustavlja proljev i dizenteriju, а kod vrucice ujedno gasi zed. Сај је od listova

Riblz, cmi 108 Rosopas

dobar protiv bolesti disnih organa i lose probave, cak i u najtezim slucajevima. Saku kore od crnog riblza kuhamo cetvrt sata u vinu; lijeci bubrege, prociscava krv, olaksava mokrenje i reumatske bolove.

ROSOPAS lastavitina trava, rosopas obltni, rusa, rusa trava, trava od rosopasa, trava od iutice, zmijino mlijeko, zmijinje mlijeko, zmijsko groide, iuta trava, iuti rosopas, s/ov. krvavi mletnik Chelid6nium mdius

R osopas raste iz trajnoga podanka, do pola metra visine, pokraj putova i ograda, uz

zidove, ро rusevinama i na neobradenu tlu. Cijela blljka sadrzi ~ekovit narancasti sok. Vrlo је djelotvorna ljekovita blljka, ali је treba vrlo oprezno upotreЬljavati jer је u vecim kolicinama otrovna. Beremo cijelu blljku.

~ Rosopas је diureticko i purgativno sredstvo. Preporucuje se onima koji f boluju od reume i gihta. Umirujuce је i uЬlazavajuce sredstvo protiv

nesanice, astme, kronicnoga bronhitisa, zivcanosti i grceva u pojedinim organima. Сај Ы trebali piti bolesnici s anginom pektoris i arteriosklerozom. Djelotvoran је kod bolesti jetre, slezene, zuci i mjehura. Otapa zucne kamence. Pijemo ga i protiv gripe, migrene, uremije i visoka krvnoga tlaka. Poboljsava vid i lijeci kronicne ocne upale. Торао oЬlog od zelenog dijela blljke brzo pomaze kod grceva u trbuhu i bolova u spolnim organima. Stavimo li blljku na trbuh, otjerat се gliste. Uputa: pola cajne zlicice smrvljene s\jeze blljke prelijemo s cetvrt litre kipuce vode. Pijemo jedanput na dan nakon jela. U rosopasu је otrov helidonin koji sprecava diobu stanica (citostatik!). То koristi kod kanceroznih oboljenja jer onemogucuje naglo bujanje stanica raka. No OPREZ! U vecim kolicinama izaziva mucninu, povracanje, proljev. Moze nastupiti i smrt ako paralizira centar za disanje . Mozemo naciniti tinkturu. Pregrst sitno narezane blljke i korijena namacemo osam dana u pola litre rakije. Uzimamo З do 10 kapi na dan kod reume, gihta, hemoroida, vodene bolesti, raka te za zeludac.

Rusomaea 109

RUSOMACA eeslika, coЬanska torЬa, coЬanska torЬica, goгamuk, gusomaea, gudomok, hotu-netu, kesica, kokosica, mosnjak, paгcuska, pastiгska tогЬа, pastiгska

toгblca, poljska pгeslica, гosomaea, skгiian, skгiianj, somaea, suгlin, taгcuka, slov. plesec Capsella bursa-past6ris

Rиsomaca је posvuda rasiren korov, visine do 40 cm. Cvate od ozиjka do kasne jeseni.

Sitni, Ьijeli cvjetovi nanizani sи ро staЬljici. Najbolja је ona иbrana и proljece. Korijene ocistimo, Ьiljke svezemo и snopiCe, brzo је posиsimo i spremimo и tamne staklenke. Latinsko

Rusomaca

јој ime znaci pastirska torЬica. U toj је "torЬici" mnogo ljekovitih tvari za mnoge bolesti i tegobe. Сај је bolji ako rиsomacи samo poparimo. S cetvrt litre kipиce vode poparimo сајnи zlicicи sиhe ili dvije cajne zlicice svjeze rиsomace i pijemo ро 2 do З salice nezasladena саја na dan. Rиsomaca је иvijek i svagdje pri rиci, stoga posegnimo za njom.

~ Сај djelotvorno zaиstavlja rэ.zlicita krvarenja. kako iz crijeva tako i iz f zelиca i nosa, ра i iz рlиса. Protiv krvarenja iz nosa иsmrkavamo сај od rиsomace kroz nos ili svezemo strиcak rиsomace oko vrata i na zatiljak. Kod krvarenja iz рlиса pijemo сајnи mjesavinи od jednakih dijelova rиsomace , troskota, imele i korijena иspravne petoprste (Potentilla tormentilla), i to ро tri salice na dan. Тај сај naravno skиhamo svaki риt svjez. Protiv krvarenja иорсе rusomaci dodajemo preslicи : jednи сајnи zlicicи

te mjesavine poparimo s cetvrt litre kipиce vode te pijemo salicи ili dvije toga nezasladena саја. Сај је od rиsomace vrlo djelotvoran i za proljetno ciscenje krvi. Mozemo ти dodati i preslicи. Pomaze protiv kaslja, protiv gihta te reиme. Prilicno dobro regиlira krvni tlak; slicno kao imela, snizиj e previsok, а povisиje prenizak. Na taj nacin иtјесе i na presporo ili prebrzo kиcanje srca. Djelиje ljekovito i na sиstav krvnih zila. Сај potice na rad lijena crijeva, pospjesиje peristaltikи i time njihovo praznjenje. Pomaze protiv proljeva i krvava mokrenja. Rиsomaca је izvrstan lijek za zene; regиlira prejakи mjesecnicи - 8 dana prije menstrиacije treba piti сај od rиsomace ,

i to jednи do dvije salice na dan. No niposto ga ne smijemo piti hladna, kako to ponegdje preporucиjи! U zena lijeci Ьijelo pranje, i to ako сај рiји ili se njime реrи. Pomaze protiv porodajnih grceva i tako olaksava porod . Pomaze i kod tegoba и menopaиzi. Na rane stavljamo zdroЬljenи rиsomacи ili pak oЬloge namocene и сај kako Ьismo zaиstavili krvarenje. Ono sto ј е rиtvica za mиskarce , to је rиsomaca za zene, bar na neki nacin.

•

Rutvica 110

RUTVICA petoprstica, ruda, ruta, rutica, rutva, sedef, sedefcic, s/ov. vinska rutica Ruta graveolens

Vrlo је razgranat omanji grm prilicno neugodna mirisa. Cvjetovi su rutvice sitni,

zelenozute Ьоје. Uzgaja se uglavnom u vrtovima, ali raste i slobodno u prirodi. Cvate od lipnja do kolovoza. Rutvicu razmnozavamo sadnicama. Sakupljamo је dok cvate, od lipnja do kolovoza, i to za oЬlacna vremena, jer inace navodno prejako djeluje. Vrlo је ljekovita za mnoge tegobe, no zbog pomalo otrovna etericnoga ulja neugodna mirisa bolje ju је upotreЬljavati u cajnim

Rutvica

mjesavinama. Samu rutvicu koristimo vrlo umjereno i u malim kolicinama, osoblto kad је rijec о unutrasnjoj upotrebl, buduci da је otrovna. OPREZ! Pojedini su ljudi toliko alergicni na rutvicu da doblvaju svrbez i koprivnjacu vec dok је beru.

~ Сај pomaze kod padavice, vrtoglavice, angine pektoris, skorbuta, f bronhijalne astme, upale grla. Smiruje i )-lSpavljuje, osoblto nacinimo li

mjesavinu: ро 10 g rutvice, odoljena i metvice, ро 15 g glogova cvijeta i imele t e 5 g kima. Zlicicu te mjesavine poparimo s cetvrt litre kipuce vode i ostavimo da odstoji 10 sati. Pijemo 2 do З salice na dan, no samo gutljaj ро gutljaj. Bradavice се nestati navlazimo li ih u vise navrata rutvicinim sokom. Nagluhost cemo izlijeciti parom od listova koju cemo lijevkom usmjeriti u vanjski usni kanal; to cinimo 5 dana. Listove kuhamo s octom. Sum u u sima, ako mu uzrok nije srcana slabost, lijece kapi rutvicina ulja; mlacne ih nakapamo u vanjski usni kanal . Pregrst rutvicinih listova skuhamo s malo svjezega maslaca i procijedimo kroz platnenu krpu u staklenku te upotreЬljavamo ро potrebl. Ako је usni kanal otecen, preprzimo rutvicine lis tove s crvenim lukom na ulju, protisnemo kroz krpu i ро potrebl nakapamo u uho . Сај od rutvice tjera gliste i druge crijevne nametnike. Smijemo ga piti samo na gutljaje. RazЬlaziti ga mozemo dodatkom kicice, borovice, kadulje i drugih Ьiljaka korisnih za crijeva i zeludac (anis , kopriva, laneno sjeme, mazuran, metvica, maticnjak, maslacak, stolisnik, kupina, dubacac, zlatnica). Pijemo samo topao сај. Rutvica veoma djelotvorno tjera razlicite insekte i gamad - muhe iz stana, moljce iz ormara, buhe iz kreveta, а i stjenice. Na mjestu gdje raste, nema ni zmija. Сај od rutvice, razrUeden vodom u omjeru 1 : 4 , izvrsna је kupelj za oci ispiremo li ih njime dva puta na dan. Tako cuvamo i popravljamo vid . Кneipp је rutvicu kao kupelj ili oЬlog dosta upotreЬljavao lijececi nedostat* teka, vrtoglavicu, navale krvi u mozak, tesko disanje, zelucane tegobe, iscasenja, uganuca te kozne osipe. Pomaze i kod bolne mjesecnice. OPREZ! Trudnice ne Ьi trebale piti rutvicin сај! ·

Ruia, pasja 111

v

RUZAP PASJA divlja ruia, divlji sipak, pasja draca, srblguzica, sepurika, sepurina, sip, sipak, sipkovina, sipurika, sipurina, sipkova ruia, oblcni sipak, s/ov. sipek R6sa canfna

Bodljikav је gгm, visine do З metгa. Raste na suhu neobгadenu zemljistu, na livadama i

pasnjacima. Zгele plodove, sipke, Ьегеmо od гujna nada]je. Razгezemo ih ро duzini, koгu sto је Ьгzе moguce osusimo na zгaku, а potom i na umjetnoj tempeгatuгi od 40°С. Plodice, "sjemenke" isplahnemo tako da odstгanimo dlacice te i njih dоЬго osusimo, а cuvati ih moгamo u dоЬго zacepljenim posudama јег inace Ьгzо

Ruia, pasja

gube djelotvornost. Као i crni гiblz, i sipak (pasja ruza) ima izuzetno mnogo vitamina С. On se kuhanjem ne unistava kao kod dгugih caj eva . U sipkovoj maгmeladi i vinu nakon godinu dana ostaje jos samo cetvrtina kolicine vitamina С.

TZbog velikih kolicina vitamina С i dгugih vitamina сај је od sipka veoma ljekovit. U hladnim i vlaznim zimskim mjesecima veoma dobro cuva od

prehlade јег povecava otpornost- oгganizma na razne zaraze. Nadasve povoljno utjece na rad nadbubгezne zlijezde, u kojoj nastaju za zivot vaini hormoni. Тај Ьi сај morali piti osoblto stariji Jjudi kojima probavni organi vise ne upijaju dovoljno vitamina С iz hгane. Djeluje i kao Ьlago sredstvo za ciscenje (puгgativ), te Ьismo ga trebali dodavati raznim cajevima kod proljetnoga lijecenja. Pгotiv prehlade sipku је dоЬго dodati jos i lipin cvijet. Тај Ьismo са ј zimi morali redovito piti. ZЬog sipkovih "sjemenki" сај treba kuhati 5 minuta. Pijemo ga 2 do З salice na dan. OPREZ! Prevelika kolicina lose utjece na lednu mozdinu i srce. Kod dojilja vitamin С pгelazi u mlijeko i veoma dоЬго utjece na razvoj dojenceta. Тај је priгodni biljni vitamin dгagocjeniji od svih kemijskih pripгavaka vitamina С. Sto gгama sipka imajednaku vrijednost kao kilogгam limuna. Sipkov сај otklanja pгoljetni umor, malaksalost i Ьljedunjavost. Obilje vocnih kiselina u sipku pospjesuje izlucivanje mokrace i na taj nacin posredno , djeluje protiv nastajanja pijeska i kamenaca u bubrezima, ili Ьаг smanjuje sklonost prema njihovu nastajanju. Тај сај takoder pгociscava krv јег iz tijela odvodi soli mokracne kiseline i tako posredno lijeci reumatske bolesti i giht. Buduci da tjera na mokrenje, upotreЬljavamo ga kod vodene bolesti. Djeluje i protiv rahitisa. Sipkova tinktura ojacava korijene kose. Uputa: 2 sake narezana sipka namocimo u litri rakije. Сај od sipkovih c\jetova suzava :lile , sto dobro dolazi kod unutrasnjih krvarenja. Ujedno је i Ьlag puгgativ. U obzir dolazi jos i sipkova sisarica, koja se, kao dlakava glavica crveno-zelene Ьоје ,

pojavljuje na pojedinim sipkovim gгanama. (Nastaje · kao posljedica uboda ruzine ose siskarice.) Сај od nje izvrsno okrepljuje oslabjeli oгganizam. Pospjesuje zacjeljivanje rana i opeklina, suzblja tempeгaturu, potice na mokrenje i otklanja kamence u mokracnim kanalima.

Ruia, vrtna 112

v

RUZAP VRTNA majska ruia, mirisljavka, roiica, ruia stolistica, slov. vrtnica R6sa centif6lia

R uza ima tisuce vrsta i najrazlicitijih su Ьоја. Uzgajamo ih u vrtovima. Cvatu od lipnja do

jeseni. Sakupljamo cvjetne latice u doba njihova najbujnijeg cvata, no samo za suha vremena. Osusimo ih brzo i spremimo u dobro zatvorene posude. Ruza је jos od davnina slovila kao ljekovita blljka, а danas se naveliko uzgaja i za doblvanje skupocjena ruzinog ulja. Ruze ne gnojimo umjetnim gnojivima i ne prskamo pesticidima ako ih upotrebljavamo za lijecenje.

Ruia, vrtna

~ Naljev od la!ica preporucuje se za prociscavanje krvi, osoblto dodamo li f mu med. Сај djeluje kao blag purgativ. Pijemo ga i kod zutice,

prekomjernih menstrualnih krvarenja, glavobolje, vrtoglavice, nesvjestice, Ьijeloga pranja. Сај znatno јаса srce, zivce, jetru i probavne organe. Zasladujemo ga medom. Vino kuhano s ruzinim laticama okrepljuje oslabjeli i umoran organizam, ublazava bolove u donjem dijelu tijela. Ispiranje usta vinom u kojemu smo kuhali ruzine latice otklanja zubobolju. Hladan oblog oko glave ublaiava glavobolju. Ruzini oblozi (na oku) otklanjaju titranje pred ocima. Mozemo stavljati i svjeze latice. Nekoliko kapi topla uvarka u uho smiruje bolove u njemu. Usta bolesna zbog g~ivica i afta ispiremo uvarkom od latica. Kod upa~ena grla grgljamo. Kod crvenog vjetra na licu korisni su oblozi od svjezih latica. Svima onima koji imaju unistenu crijevnu floru zbog pretjerana uzimanja antiblotika, preporucuje se temeljita kura pripravkom od ruza. Svaki Ы dan prije jela trebalo popiti casicu саја od ruzinih latica. Mozemo zakuhati pola litre vode i pola litre vina. U litru kipuce vode stavimo desetak latica. Plucni Ы bolesnici trebali piti mnogo toga саја. Reumaticari Ы u vodu u kojoj se kupaju morali ubaciti nekoliko pregrsti ruza, i bolest Ы se trebala smiriti. Za djelotvornu Ьismo masazu ruze trebali namakati u rakiji. То pomaie i protiv prhuti, akni, uganuca te kod rana. Ruza namocena u maslinovom u~u djelotvorno pomaze kod opeklina, rana, ozeblina i raspucane koze.

Ruzmarin 113

RUZMAR][N rozmarin, rosmarin, rusmarin, ruzman, ruzmarin, zimorad, imurod, slov. roimarin Rosmarfnus officindlis

то је Ьiljka toplih krajeva, vrlo osjetljiva na mraz; stoga је и kontinentalnim dijelovima

иzgajamo и loncima. UpotreЬljavamo c\jetove ili pak Ьiljkи dok је и cvatи. Od rиzmarina pripravljamo rиzmarinovи rakijи. rиzmarinovo иlје i rиzmarinovo vino. Njih nacinimo tako da Ьiljkи namocimo и rakijи, иlје ili Ьijelo vino. Upotrebljavamo samo male kolicine pripravaka jer је rиzmarin vrlo jako sredstvo.

Ruzmarin

~ Rиzmarin и svim svojim pripravcima povoljno иtјесе na tijelo Ьиdисi ! da је sredstvo za okrepи. Ulje od rиzmarina poboljsava prokrvljenost i

siri Zile. Pomaze kod lose probave, potice na rad lijeni zelиdac, otklanja bljedilo. Potice rad jetre i izlиcivanje zиci, иblazava padavicи, а za to је osoЬito korisno rиzmarinovo vino ako ga bolesnik pije ро 2 case na dan tijekom jednog do dva mjeseca. Pospjesиje krvotok i podize nizak krvni tlak te regиlira neredovito Ьilo. Rиzmarin је izvanredan za jacanje srca pijemo li rиzmarinovo vino ili ruzmarinovи rakijи, i to 2 case vina ili 2 casice rakije na dan. Lijeci i vodenи bolest srcanog porijekla, zиticи i njezine posljedice popijemo li 2 salice саја na dan. Bolesne oci ispiremo и mlacnи oparkи rиzmarina i kamilice. Protiv iscrpljenosti, neplodnosti, Ьijeloga pranja, vrtoglavice, nadimanja, za prociscavanje krvi, protiv zastoja mokrenja pijemo tri риtа na dan ро jednи casicи rиzmarinovoga vina- nataste, prije rиcka i prije vecere, ili pak dva риtа ро casicи rakije. Rakijom masiramo mjesta koja sи zahvatili giht i reиma. Сај djelиje protiv grceva, kaslja, mokracnih kamenaca, astme, zivcanosti, tjeskobe, migrene izazvane zivcanom napetoscи,

istrebljиje gliste. Na иgаnиса, iscasenja, modrice, edeme i kontиzije stavljamo obloge od саја. U Dalmaciji slabasnи, rahiticnи dјеси kираји и ruzmarinovи саји, da ојасаји. Rиzmarin namocen и rakijи ili pripravljen kao сај slиzi protiv ispadanja kose.

Sapunika 114

SAPUNJIКA belonoga, sapunjaca, sapun-trava, slinarica, vucji lisac, slov. milnica Saponaria officinalis

R aste ро jarcima, padinama, vinogradima, иz zivice i potoke, na pjescanome tlи. Trajnica

је, visoka do 80 ст, crvenosmeda blljka jako razgranata korijena iz kojega raste staЬljika s bljelim cvjetovima koji sи skиpljeni и cvat. Cvate od srpnja do rиjna. UpotreЬljiv је korijen koji vadimo и proljece i jesen. Dobri sи i listovi. Trljamo li korijen vodom, zapjeni. Kad ga iskopavamo, moramo zahvatiti sto dиЬlје jer tanji sи korijeni najvredniji. Dobro ih operemo i osиsimo.

SiriStara

~ Сај od korijena treba kиhati oko pet minиta, а pijemo ga kod reиme, f gihta. otvrdnиtih zlijezda te koznih bolesti. Сај od svjezeg korijena

pospjesиje izmjenи tvari (metabolizam). Pijemo ga kod slabljega rada jetre i slezene te slaba izlиcivanja zиci. Uzimamo ga i kod kronicnog katara рlиса, zelиca i crijeva. Potice lиcenje mokrace i znoja, smeksava slиz i slиzi za ciscenje. Kod иpaljenog grla grgljamo cajem. Samljeven korijen samo namocimo preko noci, procijedimo i pijemo preko dana gиtljaj ро gиtljaj. Uputa: cajna zlicica praska na саsи vode. Staviti vise ne Ы bllo dobro. Сај od listova koje smo nabrali prije cvjetanja slovi kao lijek protiv lose probave, Ьljedila, zиtice. bolesti jetre i bиbrega, katara i slaba lиcenja tjelesnih sokova. Sapиnika se иpotreЬljava и indиstriji zиbnih pasta.

v

SJIRISTARA encian, gorCica, lincura, vladis/avka, iuta gencijana, iuti srcanik, iuta siristarka, slov. encijan Gentiana lutea

S irist.ara ~~ izrazito planins.ka blljk~. ZastiCena Је bllJka и HrvatskoJ. KиpUJemo је и

ljekarni ili prodavaonici bllja i blljnih pripravaka. Dobro иspijeva и vrtи. Podanak iskopavamo иjesen ili и rano proljece. Razrezemo ga ро dиzini i objesimo na konopciCe и prozracnoj prostoriji. Od svjezeg podanka pripremamo tinktиrи, а od osиsenih ekstrakte. Кneipp је napisao: "Imas li i najmanji vrt, posadi и njemи

Siri.Stara 115 S!Jez, byeti

siristaru, pelin i kadиljи. То dostaje za cijelи ljekarnи." Pripravke od siristare иzimamo иvijek bar jedan sat prije jela.

~ Siristara је jedan od ponajboljih lijekova za zelиdac i иklanja razne ! tegobe. Јаса zelиdac , vraca tek, pospjesиje probavи, otklanja pritisak и zеlиси, mиcninи te napade nesvjestice. Potice lijeni zelиdac koji lиci premalo probavnih sokova, иmiruje crijevne grceve. Dиlje vrijeme иzimamo је svakoga dana: ро 20 do 30 kapi tinktиre ili ekstrakta i to razrijedena и 5 velikih zlica vode. Pospjesиje lиcenje zиci . OPREZ! Nije dobra za sve zelиcane tegobe i za svakoga. Ne рrероrисије se ljиdima s visokim krvnim tlakom, sa sиviskom kiseline, а ni trudnicama na pocetkи trиdnoce . Ljиdima

osjetljiva zelиca иmjesto siristare рrероrисије se cajna mjesavina od anisa, kamilice, koromaca, kima i maticnjaka. Za bolesnи jetrи иzimamo prasak s vinom, ako bolesnik nema povisenи temperatиrи. Prasak s vinom ili toplim иvarkom otklanja gliste, prociscиje jetrи i zelиdac , potice mokrenj e, pospjesиje i regиlira mjesecnicи.

Ьili sliz, dobri slez, dilj, linja, ljekoviti sljez, pitomi sljez, pitomi sljez, sljezovina, sljez, sljezovina, veliki sliz, veliki sljez, slov. ajb~s ili slez Althaea officindlis

то је trajnica koja raste иglavnom и nizinama na vla:lnijem tlи. Cvjetove beremo od lipnja

do kolovoza za sиha vremena i sиsimo ih na toplи рrориhи. Listove beremo tek posto Ьiljka ocvate i pazimo da na njima nema snijeti. Korijene vadimo и rano proljece ili иjesen; ogиlimo ih, brzo osиsimo na 40°С i sameljemo и prasak. Sve dijelove sljeza brzo sиsimo i cиvamo na veoma sиhи mjestи jer lako popljesnive. Nista ne kиhamo, nego zlicicи sljeza namacemo preko noci и pola litre hladne vode . Тај vodeni prelivak malo podgrijemo prije no sto cemo ga piti. Ako Ьismo sljez predиgo kиhali, doЬili Ьismo gиstи kasи jer је on vrlo slиzav. Кneipp to nije znao i stoga ga nije previse cijenio. Sljezov vodeni prelivak иspjesno dodajemo cajnim mjesavinama kod raznih bolesti protiv kojih preporucиjи ироrаЬи sljeza. Ponajprije иpotreЬljavamo prasak od korijena.

~ Sljez lijeci и prvome redи disne organe- ираlи grla, bronhitis, potom . f olaksava kasalj i katar, poma:le kod iskasljavanja, cisti иsnи sиpljinи, lijeci afte i akne, cisti рlиса. OsoЬito је koristan klesarima i rиdarima. Сај pripremamo иglavnom od praska i sladimo ga medom od kestena. Сај za probavne organe (prije svega onaj pripravljen od korijena): pomaze kod bolesti crijeva i zelиca, probavnih smetnji, zaиstavlja proljev, otklanja tegobe

syez, bfjeli 116 syez, cmi

u debelome crijevu i kod zatvora, uЬla.Zava bolove u zucnome mjehuru. Za mokracne organe: сај olaksava otezano mokrenje, ali poma.Ze i kod bolna zadrzavanja mokrace, lijeci Ьijelo pranje, upalu mjehura i bubrega. Osoblto poma.Ze kod bolova izazvanih bubreznim kamencima. Vanjska upotreba: cajem ispiremo apscese, cireve, ocne kapke. Djeci, kad im izbljaju zubl, dajemo korijen sljeza da njime trljaju desni.

SlJEZJ> CRN][ crni sumski sljez, divlji papel, divlji slezenovac, divlji sljez, divlji 5/jez, gusqe cvijece, planinska sliz, sliz, slizovaca, sumski sljez, velika sljezovaca, slov. slezenovec Malva silvestris

B iljka је visoka do 60 ст, а ima srcolike, nazuЬljene i dlakave listove. Rado raste u

Ьlizini naselja, а uzgaja se i u vrtovima. Cvate Ьijelo i ruzicasto , i to od lipnja do rujna, а sazrijeva u kolovozu i rujnu. Korijen iskopavamo u ozujku i travnju te u listopadu, cvjetove beremo dok cvatu, а listove od lipnja do rujna. Sakupljamo ih uvijek za suha vremena. Treba ih susiti veoma brzo, inace poprimaju pr]javotamnu boju i gube vrijednost. Crni sljez, kao ni bijeli sljez, ne smijemo kuhati ni popariti, nego pripremamo hladni prelivak: korijen namacemo u hladnoj vodi 8 sati, ocijedimo, а potom ga tek kao сај zagrijemo. То vrijedi i za cvjetove i za listove. Za cajnu mjesavinu treba crni sljez posebno namakati u hladnoj vodi i tek ocijedeni сај dodati toploj cajnoj mjesavini ljekovitih Ьi]jaka.

~Takav сај , sam ili u mjesavini, povo]jno utjece na disne organe, uЬla.Zava f i smiruje kasalj i hripavac. Pospjesuje izlucivanje sluzi, lijeci bronhitis i

plucni katar, promuklost i upalu zdrijela te astmu. Ljekovito djeluje na grceve glasnica, а i na lakse proljeve. Mozemo ga mijesati i s jagorcevinom. Kod promuklosti grg]jamo mlacnim cajem i njime ispiremo usta protiv cireva i osipa. Сај pripremljen od jednakih dijelova korijena i listova lijeci sve bolesti koje su nalik na dizenteriju, potom crijevne i zelucane grceve, zastoje mokrace, а olaksava i bolno mokrenje. Vino kuhano s korijenom crnoga sljeza i anisa smiruje bolove u mjehuru i crijevima, olaksava stolicu i omogucuje dojiljama izdasnije izlucivanje mlijeka. Grgljanje oparkom od jednakih dijelova listova crnoga sljeza, listova crne bazge i cvjetova divizme lijeci limfne zlijezde . Vruci oparak listova i cvjetova, koji stoji pola sata prije no sto ga procijedimo, izvrsna је kupelj za "otvorene noge". Tu kupelj treba ponoviti tri puta na dan, svaki put u novoj vodi.

~- ...

Smreka

SMREКA smrca, slov. snireka Pfcea excelsa

117

S ve su cetinjace (bor, borovica. jela, ari§ , klekovina ili planinski bor i smreka) vi§e ili

manje podjednako ljekovite. Smreka је drvo visoko do 50 metara. DeЬlo је pokriveno crvenosmedom korom. U proljece sakupljamo mlade pupoljke, а od lipnja do kolovoza smolu. Upotrijebiti ih treba odmah. S\jezi pupoljci i iglice gube u с<Чu i do polovice kolicine vitamina с.

~ Iglice ili vrske poparimo kipucom vodom. f pricekamo 5 do 10 minuta, zasladimo

Smreka

medom i pijemo protiv kaslja. katara i drugih bolesti di§nih organa. Тај сај proci§cava krv i lijeci katar mjehura, izaziva znojenje pijemo li ga u krevetu . Сај od vr§aka smreke otklanja proljetni umor. No moramo ga piti redovito! Sladimo ga samo medom ili kandisom (zutim §ecerom, zapravo §ecerom od sladorne trske, nerafiniranim). Рага od smrekinih grancica, zbog toga §to sadrzi terpentinsko ulje, proci§cava disne organe, lijeci bronhije. bronhijalni katar, upalu grla i pluca. Kupelji od smrekinih grancica pomazu kod gihta, opustaju stvrdnute mi§ice, pojacavaju tjelesnu otpornost i snagu. Grancice i iglice kuhamo zasebno i potom dodajemo vodi za kupelj . Та kupelj djelotvorno lijeci i kozne bolesti, kraste, osip , potkozne cireve . Zrak u smrekinoj sumi izlijecio је pluca mnogih bolesnika koji su ga §ecuci §umom duboko udisali. Kosarica svjezih gгancica u spavaonici uveliko olaksava disanje plucnim bolesnicima. Trebalo Ьi ро mogucnosti mijenjati gгancice svaka dva sata. Izvrsnu cemo mast za rane doblti od smrekine smole , govedega loja, voska i maslinovoga ulja. Ulja тога Ьiti jedna tгecina , kako Ьi mast ostala meka. Odlican sirup mozemo napraviti ako zelene, nezrele се§еге i izdanke kuhamo pet sati u mnogo vode. Potom valja izvaditi ce§ere, а tekucini dodati secer i ponovo kuhati dok se masa ne zgusne . Sirup је veoma ljekovit za di§ne organe kod djece. U proljece mozemo napraviti sirup protiv kaslja i iscrpljenosti. Vrske cetinara posla:Zemo u staklenku §iroka gгla i to naizmjenicno red vrsaka, ра red §ecera. Tako napunjenu staklenku odmah treba staviti na sunce. Nema li sunca, stavimo је na vrlo slabo zagrijanu plocu §tednjaka. Ne ucinimo li to, §есег се se toliko stvrdnuti da se nikad nece otopiti. Smrekine iglice sadrze mnogo vitamina С. Sto је zima hladnija, iglice ga sadrze vi§e. U nesta§ici kakva је Ьila u гatnim vremenima ljudi su se mudro dovijali tako §to su upotreЬljavali iglice i na taj nacin cuvali zdravUe. Iglice narezemo, nalijemo preko njih vode i nakon nekoliko sati to pijemo.

SporiS, oЬicni

SPORISP OBICNI

118

boris, divlja vrbena, ljutovnica, sporis, verbena, vrbena, ielezarka, ieljezarka, slov. sporis Verbena officindlis

J ednogodisnja је ili trajna Ьiljka, а raste najvise uz putove. То је steta, jer је zbog

toga najcesce oneciscen. Cvjetovi su mu maleni, visnjine Ш ruzicaste Ьоје. U lipnju sakupljamo blljku u cvatu, bez korijena i donjega dijela staЬljike , povezujemo је u snopice i naglo susimo na zraku. Mnogostruko је korisna.

Spoтis, oЬicni

~ Zvakanje svjezega sporisa i trpuca pomaze upaljenim desnima i f oteklinama u ustima, olaksava bolove i lijeci. Otklanja i promuklost.

OЬlog od sporisa, kuhana u vinu, znatno uЬla:lava glavobolju, lijeCi oboljele zivce, isij as, reumu. Svjezi sporis, zgnjecen s maslacem i polozen na oci kao oЬlog, otklanja titranje pred ocima i razblstruje ih. Svjezi sporis, stucen i polozen na ranu , lijeci od ugriza psa i zmije. Znatno olaksava bolove. Potrebno је , dakako , otici i lijecniku. Ulje u kojemu przimo svjezi sporis dobro је za utrljavanje kod zubobolje, ispadanja kose i kao oЬlog za bolesne oci. OЬlog sa svjezim, stucanim sporisem lijeci lisaje , i to uzimamo li istodobno sredstva za unutrasnje djelovanje (npr. brezino lisce. koprivu , stolisnik, osoblto cicak, sporis i trputac) , tj. pijemo li i cajeve. Sporis przen na svinjskoj masti daje sredstvo za mazanje koje lijeci bolesne bubrege, slezenu i zuc. OЬlog od sporisa poskropljena vinom i uljem lijeci gnojne otekline. Kad se polozi na kozu, ona odmah pocrveni jer oЬlog od sporisa privlaci krv. Vino kuhano sa sporisem izvrstan је lijek za bolove u glavi, razdrazene zivce, ра i za zivac trigeminus (trograni) na licu. Ono се nam pomoci i kod plucnih bolesti, astme, gripe, zutice. Otapa i kamence u bubrezima, mjehuru i zuci. Za tu svrhu namocimo u litri bljeloga vina 5 velikih zlica narezana sporisa i ostavimo da odstoji 30 dana. То vino pijemo cetiri puta na dan ро jednu casicu. Prociscava cijelu utrobu. Sporis mozemo i osusiti te dva puta na dan uzimati praska na vrsku noza. Сај od sporisa povecava mlijecnost dojiljama. One Ы ga trebale piti tri puta na dan .

Steia 119

STEZA Ьezanka, beianica, gusja trava, gusjak, guscarski petolist, gustja trava, petoprstac, srcepuc, srebrenka, steinik, trava od grceva, slov. petoprstnik ili gosja trava Potentflla anser{na

R aste na travnjacima, иz pиtove, na vlainim i glinenim pasnjacima, а i na pjescanome

tlи. Cvate zlatnozиto od svibnja do rujna. Listovi sи јој perasto razdijeljeni, odozgo tamnozeleni, odozdo srebrni, pokriveni mekim dlacicama. Sakиpljamo nadzemni dio Ьiljke dok је jos и cvatи. Podanke iskopavamo и оzијkи i travnjи Ш и listopadи. Sиsimo- ih brzo и hladи na

Steia

иmjerenoj temperatиri, ali ne visoj od 40°С. UpotreЬljavamo иglavnom lisce za cajeve.

~ Сај od steze dobar је protiv svih grceva. Zиpnik Кneipp иpotrebljavao f ga је i protiv tetanиsa ("zlog grca"). Bolesnikи Ьi иlijevao и иsta mlijeko и

kojemи se kиhala steza. Pomaie osoblto kod grceva и zеlиси, crijevima, listovima, kod grcevita kaslja, а иspjesan је cak kod srcanih grceva. Тај је сај djelotvorniji и mjesavini steze, kamilice i maticnjaka. S cetvrt litre kipиce vode poparimo сајnи zlicicи mjesavine, zasladimo medom i popijemo gиtljaj ро gиtljaj 2 do З salice na dan. Zenama olaksava tegobe kod mjesecnice, Ьijeloga pranja, potom tegobe и trbиhи, grceve и listovima i miSicima. Cajem od korijena grgljajmo klimajи li nam se zиbl te za otklanjanje trиlezi и иstima. Kod vrиcice stиcemo zeleni dio Ьiljke, pomijesamo ga s octom i soljи te omotamo bolesnikи na stopala. Temperatиra се se иbrzo smanjiti, nestat се nelagode i nastat се olaksanje и glavi. Kod zivcanih bolesti povezanih s grcevima, ра i onima epilepticnima, nacinimo mjesavinи od jednakih dijelova steze, odoljena i rиzmarina. Тај сај pripremamo i pijemo kao i onaj protiv grceva. Сај od cijele Ьiljke slиzi protiv proljeva, dizenterije, kamenaca, ираlе bиbrega i mjehиra, vodene bolesti i zиtice. Сај kиhamo najcesce s mlijekom. Var]jska upotreba: ovojima lijecimo gnojne rane, cireve, potkozne cireve, grceve, krmeljive oci. Jednako djelиje i prasak od zelenoga dijela Ьiljke; иzimamo ga svaki dan и vise navrata na vrskи noza ili malo vise.

Stolisnik 120

ST01ISNIK hajducka trava, hajducica, hiljadarka, kostrijet, kunica, ravan, rmanj, roman, romonika, sporis, sporis, s/ov. rman · Achillea millef6lium

T rajnica је, visine do 50 cm, cvate Ьijelo ili ruzicastocrveno i to od lipnja do jesenskoga

mraza. Raste na suhim livadama, pa§njacima, uz putove; ne uspijeva dobro samo na vlaznim zemljistima. Sakupljamo od lipnja do kolovoza nadzemne dijelove Ьiljke koja је u cvatu, ili samo cvatove.

Stolisnik

TZbog brojnih djelotvornih tvari §to ih sadrzi stolisnik је iznimno ljekovit. Сај lijeci di§ne organe. Paru, а i сај ,

usmrkavamo u nosnice kad smo prehladeni. Utjece na dotok krvi u srce , regulira krvotok, а tako i otkucaje srca, lijeci mane srcanoga mi§ica i anginu pektoris. Povecava otpornost na bolesti . Сај је vrlo ljekovit za crijeva i zeludac, otklanja nedostatak teka, grceve u crijevima i zelucu, upalu sluznice debeloga crijeva, zatvor, zastoj mokrace te smetnje u jetri i zucne grceve. Povoljno djeluje na mokracne organe јег zbog obllja kalija potice na rad bubrege da izlucuju mokracu, ali ih pritom ne nadraiuje ; otklanja katar mjehura, lijeci sklonost mokrenju u postelju i bolesni nagon za mokrenjem. Сај ne smijemo zasladivati . Stolisnik smanjuje tegobe kod gihta i reume. Zaustavlja i §ecernu bolest, pogotovo u njezinim zacecima. Vrlo је dobar kod unutrasnjih krvarenja. krvave stolice, krvarenja iz cmara, bubrega, nosa i oblcnih rana. Zenama је stolisnik prvorazredan lijek protiv svih tegoba, regulira mjesecnicu i kad је prejaka i kad је preslaba. Тај је сај izvrstan napitak i dobro sredstvo za ispiranje kod Ьijeloga pranja i grceva maternice. Cajem grgljamo kod zubobolje. Cajem ispiremo rane , natucena mjesta, pcelinje ubode; kao oЬlog stuceni stolisnik stavljamo na udarena i ogrebena mjesta. Vino kuhano sa stolisnikom pomaze kod nedostatka teka, proljeva, kamenaca u bubrezima, zuci i mjehuru. Stolisnik i trputac kuhani sa svinjskom masti daju odlicnu mast. Antiseptik је. Djeluje protiv nesanice, zivcane napetosti i visokoga tlaka.

~- ..

Suncokret 121

SUNCOKRET suncani cvijet, suncanik, suncanica, slov. soncnica Helianthus annuus

р otjece vjerojatno iz Meksika. Njegov је velik zuti cvat simbol kasnoga ljeta. Cvate od

lipnja do kolovoza. Sazrijeva cijelo ljeto, sve do jeseni. Beremo cvjetne latice i plodove. Latice susimo ili namacemo u alkoholu za tinkturu. Iz plodova se iscjeduje ulje koje је jednako vrijedno kao i maslinovo i dugo se drii prije nego sto se uzegne.

ТСај od latica pomijesanih s liscem lipe pomaze bolesnicima s vrucicom te u gripi.

Sapika

Lipin cvijet јаса otpornost organizma, а suncokretov sniiava temperaturu. Тај је сај najbolje zasladiti medom. Uputa: jednu zlicu latica poparimo s cetvrt litre kipuce vode. lscrpak (ekstrakt) iz latica u alkoholu lijeci bolesti s vrucicom. Pogotovo se pokazuje dobrim kod malarije. cak i kad ne djeluju ni velike doze kinina. OPREZ! Dozu moie odrediti samo lijecnik. Izvrsno djeluje i kod gripe i upale pluca s temperaturom, kod bronhijalnog katara i gripe. Suncokretovo је ulje pogodno za one bolesnike koji ne smiju uzivati zivotinjske masti. Preporucuje se takoder kod jetrenih i zucnih bolesti te kod cira na zelucu. То је ulje, poput maslinovoga, primjereno i za masazu. Masaiom otklanjamo umor iz bolnih udova, ali i mnoge bolesti iz organizma, povecavamo tjelesne snage sve do duboke starosti. Dodavanjem blljnih etericnih ulja doblvamo prvorazredan prirodni lijek.

v

SАР][КА Ьlatarica, meqa sapa, medvjeda sapa, medvjedi dlan, paponjak, popanak, sapica, vucja sapa, slov. deien Heracleum sphondylium ~

S apika је velika stitarka. Stabljika i listovi obrasli su brojnim cekinjastim dlacicama.

Cvjetove beremo od lipnja do rujna, а listove u srpnju i kolovozu. U puku је poznata kao med\jeda sapa, medvjedi dlan. Korijen vadimo u proljece iduce godine. Korijen inace i najvise upotreЬljavamo. Susimo ga i meljemo u prasak. Sapiku ponekad upotrebljavamo umjesto ljupcaca.

Sapika 122 Sim5ir

~ UpotreЬljavamo је uglavnom za reguliranje i pospjesivanje probave te f lijecenje zeluca. Korisna је osoblto protiv proljeva koji su povezani s

nadimanjem te protiv dizenterije. Olaksava mucnine u trbuhu kad hrana zastaje u zelucu i crijevima. Сај od sapike otjerat се gliste. Сај spravljamo od listova. Dobrim se iskazuje i kod zivcanih bolesti; tako umiruje histericne grceve i razlicite nervoze, а upotreЬljava se cak i protiv padavice. Za potonju upotreЬljava se сај od sjemenja i korijenja. Тај сај istodobno snizava visok krvni tlak. Regulira i neredovitu mjesecnicu.

SIMSIR bus, mrcela, mrca, puskan, zelenica, slov. puspan Buxus sempervirens

.......

S imsir је zimzeleni grm. Raste vrlo polako, grane su mu kratke, debele i okomite, listovi

kozasti i zimi ne otpadaju. Cvate zuckastobljelo, i to od ozujka do svibnja. Potjece iz juzne Europe. U nas se uzgaja kao ukrasni grm u parkovima, na groЬljima i uz vrtne gredice. OPREZ! ZЬog mnogih је alkaloida ljekovit, ali је bas zbog iljih i otrovan i opasan.

TPucka medicina upotreЬljava сај od simsirovih listova za snizavanje temperature:

nekoliko listova poparimo s cetvrt litre kipuce vode. Сај djeluje kao purgativ i lijeci reumu. Za vanjsku se upotrebu primjenjuje uvarak od.listova za ovoje i kupelji protiv reumatskih bolesti, gihta i koznih osipa. Stucane listove namocimo u ulju, nakon 20 dana ocijedimo, pomijesamo s maslacem i tako doblvamo djelotvornu mast protiv koznih osipa, bubuljica na licu, gihta i reume. OPREZ! Ako kod unutrasnje upotrebe sa simsirom postupamo neoprezno, npr. uzmemo prejake doze. mozemo se otrovati. Znakovi su otrovanja povracanje, omamljenost, drhtanje i grcevi. Cim i najmanje posumnjamo na otrovanje, treba odmah isprazniti crijeva i zeludac te pozvati lijecnika. Alkaloidi Ьi mogli paralizirati disne misice i izazvati gusenje.

Тi.туап 123

TIMIJAN timljan, vrtna majlina dusica, vrtni timijan, slov. timijan Thymus vulgdris

T rajan је, do pola metra visok omanji grm i dobra vrtna mirisna Ьiljka. Cvate и sviЬnjи

i lipnjи. Osjetljiv је na hladnocи (mraz), stoga ga treba иzgajati na sиncanom polozajи. Dok cvate, beremo cvjetove Ьlijedorиzicaste Ьоје, ali i drиge dijelove. Vezemo ih и snopciCe i sиsimo и hladи na рrориhи.

TZa сај samo poparimo jednи сајnи zlicicи Ьiljke salicom kipиce vode . Uzimamo samo

Тi.туап

pola zlicice svjeze Ьiljke zajedan oparak i pijemo 2 do З salice na dan, gutljaj ро gиtljaj. Сај od timijana dobar је protiv svih bolesti disnih organa: astme, hripavca, ираlе pluca i protiv nesanice. Zasladujemo ga medom. Timijan иnistava viruse i bakterije. Lijeci i bolesti zelиca i crijeva, osoblto crijevne i trbиsne grceve, poboljsava probavu, lijeci grceve bиbrega i mjehиra, tegobe и jetri, nadra:laje slijepoga crijeva, izostalи mjesecnicи. Pijemo ga nezasladena. Uvarak od timijana tjera gliste, potice na mokrenje. lijeci mjehur i bиbrege. cisti organizam od otrovnih tvari, grije crijeva i zelиdac, otklanja poteskoce s tvrdom stolicom, olaksava glavobolju, pospjesuje mjesecnicи. Protiv neciste koze i akni treba timijan dodavati jelima, i to се se иbrzo pokazati djelotvornim. Mozemo иpotrijeblti i mast nacinjenи od timijana i svinjske masti ili g~vedeg loja. Timijan s mnogo meda јаса zivce i poma:le da se covjek poslije 1jelesne slabosti ponovo oporavi. Uspjesan је kod lijecenja nepravilnosti и krvotokи koje se iskazиjи kao vrtoglavice, sиm u иsima, migrena, itd . Cajna mjesavina za zeludac: dva dijela timijana i ро jedan dio kima, paprene metvice i kicice. Timijan ima i diиreticno djelovanje. Djelotvoran је kod gihta, reиme, zastoja mokrace. Primjeren је i za vanjskи ироtrеЬи kod modrica, nagnjecenja, reume i oteklina. Koristan је kod rahitisa te za slabasnu dјеси. Svaki drugi dan dijete kиpamo и vodi и kojoj је zakиhan timijan i koja treba biti primjereno topla. Timijan kao zacin vrlo povoljno utjece na zeludac i crijeva - jela sи ne samo иkиsnija nego i probavljivija. Odlican је za masna jela, ne samo mesna nego i za peceni krumpir, јаја sa slaninom, masne kobasice i masne sireve. UpotreЬljavamo ga i kod jela koja se kuhaju u jednomи loncи.

Тratincica 124

TRATINCICA behar, bela rada, bjelka, drnica, gusja ruz1ca, iskrica, katarincica, krasuljak, krsnica, margetica, oblcna tratincica, ovcica, slov. marjetica Bellis perennis

U godan је pogled na travnjak posut Ьijelim zvjezdicama tratincica. То је cudesna Ьiljka

koja uspijeva svagdje, pokraj putova, na pasnjacima, livadama, uz potoke. Cvate gotovo cijelu godinu. Trajnica је, visine do 15 cm, gole staЬljike koja se izdize iz prizemne rozete. Ima Ьijele obodne cvjetove s crvenkastim rubom i zute cvjetove u sredini. U ljekarnistvu se upotreЬljavaju svi dijelovi Ьiljke.

Тrnina

~ Сај od Ьiljke poma:le protiv gihta, kod neredovite i bolne mjesecnice, Т uЬla:lava bolove. grceve, pospjesuje metabolizam, prociscava krv. Djeluje

vrlo povoljno na pluca kod bronhitisa, kod plucnih cireva, bolova u prsima, pomaze kod sluzi u plucima i iskasljavanja. Dobar је i kod bubreznih i jetrenih bolesti, kod reume i gihta. Buduci' da prociscava krv, preporucuje se kao proljetna salata pomijesana s drugim Ьiljkama. Сај od tratincice djeluje dobro i kod upaljenih crijeva i zeluca te kod grceva u crijevima. Kod prehlade kuhamo ga s lipom i bazgom. Сај se pomijesan s gorskom plahticom (Alchemilla alpestris) ili orahovim liscem uveliko preporucuje kod unutrasnjih krvarenja prilikom nesreca. Cvatove namacemo и rakiji i njome otklanjamo misicni zamor. reumu, giht. Protiv pijeska i kamenaca pijemo na dan ро 10 kapi te tinkture u vodi. Za masa:lu: isprzimo c\jetove na masti i spremimo u kutijice.

TRNINA draca, kukinja, mali trn, mrki trn, trlinka, trnula, trnjina, trn crni, trnovina, slov. crni trn Prunus spin6sa

R aste uz rubove suma; zbog trnja dobra је kao zivica, а zbog dugoga korijena za

klizista. Kosticav је plod tamnoplav i tek nakon visestruka mraza gubl svoj grub i trpak okus. Boblce beremo u listopadu i studenome, susimo ih najprije na otvorenome, а potom oprezno na umjerenoj temperaturi uz umjetni izvor topline. C\jetove sakupljamo u ozujku i travnju, listove

,.-- ,

ТГпiпа 125 Тrputac, uskolisni

u travnju i sviЬnju, odmah posto Ьiljka ocvate, а korijene u listopadu i studenome. Od boblca pripremamo dobar dzem i marmeladu. Кneipp је trninu jako hvalio i preporucivao.

~ Сај od trnine lijecnici preporucuju kao dobar i lagan purgativ koji f istodobno јаса zeludac, pospjesuje tek i otklanja zelucane grceve . Сај

dobro prociscava krv, odstranjuje kozni osip, lijeci necistu kozu . Preporucuje se i za ·odvodenje mokrace, kod bolesnih bubrega, kamenaca i vodene bolesti. Od plodova mozemo naciniti vrlo ukusan sok koji pospjesuje stolicu i pomaie protiv zatvora. Marmelada od plodova korisna је osoblto starijim ljudima koji ujutro nemaju teka, jer zeludac jos nije izlucio potrebne sokove. Sok od boblca, pomijesan s ekstraktom iz korijena, dobar је za ispiranje usta, za ciscenje bolesnoga grla grgljatЧem, zaustavlja krvarenje iz nosa. Za djecu koja imaju zatvor i nemaju teka, ili imaju teskoca sa stolicom ovako pripremamo sirup sa secerom: cvjetovi neko vrijeme moraju vreti u vodi. Zatim ih procijedimo i protisnemo kroz platnenu krpu, dodamo jednaku kolicinu secera, ponovo prokuhamo i nalijemo u staklenke. Тај је sirup dobar za djecu kao Ьlagi purgativ. Сај od kore trnine lijeci srcanu astmu.

TRPUTACJ> USKOliSNI duga bokvica, dugi trputac, glavor, koncula, kopljasta bokvica, ovcji jezik, ienska bokvica, iilovka, iilovlak, iilovnjak, slov. sulicasti trpotec Plantdgo lanceoldta

1 ma mnogo vrsta trputaca, no u nas su najcesce tri vrste: siroki (veliki), srednji i

uskolisni (sulicasti). Jedna је od najstarijih, najljekovitijih i najrasirenijih ljekovitih Ьiljaka. Sve su vrste trpuca podjednako ljekovite. Raste posvuda, od nizina do visokih planinskih podrucja. UpotreЬljavamo korijene, listove, cvjetove i sjeme. Pijemo cajeve, iscijedene sokove, kuhamo sirupe. pripremamo ga s vinom i medom. Listove brzo susimo da ne pocrne, jer tada nemaju vrijednosti.

~ Ро svojim ucincima slican је podbljelu. Djeluje kao antiЬiotik jer unistava f bakterije, stoga i rane zacjeljuju brze. Bolje od Ьilo koje druge Ьiljke

prociscava krv, mjehur, bubrege, pluca, zeludac. Zbog toga se preporucuje ljudima slablh pluca, slabasna glasa, Ьljedunjavima koji su puni bubuljica i liSaja, neprestano kasljucaju, stalno su promukli i mrsavi. Osoblto pomaie djeci kada unatoc dobroj i ukusnoj hrani ne napreduju. UpotreЬljavaju ga protiv hemoroida, bolesti mjehura i bubrega, Ьijeloga pranja, prejake mjesecnice. Sirup od trpuca jos је bolji od саја. U vecem loncu kuhamo

Тrputac, uskolisni 126 Тrputac, veliki

oko З sata dosta lisca s pregrsti borovicinih boblca ili grancica. Potom odstranimo gust talog, dodamo tekucini dosta secera i kuhamo з do 7 sati. Тај sok ulijemo u Ьосе i spremimo u podrum. Bolesnici ga mogu piti koliko zele . Nazalost, taj је sok dobar samo tjedan, dva, а potom treba pripremiti novi. Vino ili med kuhani s trpucem izuzetno su zdravo sredstvo protiv gihta. Sok od stucenih svjezih listova lijeci sve vanjske ozljede, rane, rane od udaraca, porezotine, ugrize, pcelinje ubode, ozeЬline. Zubobolja се proci zvacemo li trputac ili njegovim sokom ispiremo usta. U bolesne oci nakapamo svjezi sok trpuca i upala se povlaci. U bolesno uho nakapamo svjezi sok protiv bolova i probadanja. Ljekovito је i sjeme: regulira probavu, djeluje protiv stvaranja bubreznih kamenaca, dezinficira probavne organe, smiruje crijevne ·upale, djeluje protiv bronhitisa. Sjeme osusimo i sameljemo u prasak. Prasak na vrsku noza stavimo u casu crnoga vina i pijemo З case na dan protiv proljeva. Mozemo i samo zvakati sjeme. Uskolisni (sulicasti) trputac namocimo u maslinovo ulje. UpotreЬljavamo ga kod svrbeza koze , uboda kukaca ili ga pak na vati stavimo u bolesno uho. Protiv opeklina је djelotvorno ovo sredstvo : zgnjecen list uskolisnoga trpuca, namazan bjelanjkom jajeta, polozen na opeceno mjesto. Тvrdokorne boli u glavi lijeci stuceni trputac. Njime oЬlozimo cijelu glavu.

TRPUTACP V El][K][ bokvica, celnik, marina bokva, muski trputac, paskvica, siroka bokvica, tegavac, vucac, iilavac, iilovlak, slov. veliki trpotec Plantdgo mdior

Postoji vise vrsta trputaca: veliki trputac (Plantago maior}, uskolisni ili sulicasti

trputac (Plantago lanceolata) , srednji trputac (Plantago media) i zljezdasti dlakavi trputac (Plantago ajro, Plantago psyШum auct.). Veliki trputac raste ро zapustenim livadama, uz putove, sve od nizina do planina. Cvate od svibnja do rujna. Beremo listove i sakupljamo sjeme.

ТТај trputac upotreЬljavamo vise za oЬloge, а uskolisni trputac za plucne i druge unutrasnje bolesti . Ugodnijeg је okusa od ostalih. OЬlog od

svjezih listova sluzi dobro nakon cijepljenja protiv boginja (uЬlaiava reakcije na kozi) . Takav oЬlog dobro lijeci otekle kurje oci, ubode pcela i osa. OЬlog i sok od listova pomaze takoder bolesnim i upaljenim ocima. Dobar је kod potkoljenicnih razjedina i raka na usnicama. Те bolesti lijecimo toplim oЬlozima od cajnih oparaka svjezih ili osusenih listova. OЬlog treba mijenjati svakih pola sata. No ne smijemo ponovo upotrijeblti istu tkaninu, osim ako је prethodno prokuhamo. OЬlog od listova hladi noge kad su umorne i kad

~- ,

Ђputac, veliki 127 Vodopya

реkи. Veliki (siroki) trpиtac иspjesno иpotreЬljavamo i protiv иnиtrasnjih tegoba. Sjeme od trpиca sprecava stvaranje pijeska i kamenaca и bиbrezima i mjehиru. Сај pijemo za lakse iskasljavanje, kod starih katara, kod hemoroida, Ьijeloga pranja, proljeva, slabosti mjehura, bolesti jetre, рlиса, zelиca i crijeva.

TURJICA gгiznik, kostolom, kravica, obltna turica, OVCJI

titak, petrovac, ranjenik, skorusica, trava cijelog cvijeta, ve/ika oskorica, zmijina trava, s/ov. repik Agrim6nia eupat6ria

Cvjetovi sи јој lijepe zиte Ьоје i otvarajи se jedan za drиgim, odozdo prema gore, od

lipnja do rиjna. Sиhи Ьiljkи narezemo ili pak smrvimo и prasak.

ТСај od tиrice vrlo је koristan kod bolesti crijeva, jetre, bиbrega, mjehиra , zиcnog

mjehиra i slezene. Сајnи mjesavinи s pelinom pijemo sto vise vrиси. Pomaze kod zиcnih kamenaca i pijeska. Pospjesиje izlиcivanje mokrace, а pomaze i protiv mokrenja и krevet. SniZava temperatиru, olaksava astmи, lijeci Ьijelo pranje, povracanje krvi, krvarenje iz ЬиЪrеgа i nosa, bolove и nogama, gripи i gnojne cireve. Kod ираlе desni i grla grgljamo cajem od tиrice. Upaljene oci ispiremo tim cajem. Сај se radi tako da tиricи poparimo; tq.ko napravljen сај pijemo sto gorci. Ne zasladиjemo ga. Pjevaci i govornici nјеgији svoj glas cajem od tиrice kojemи dodajи med. Samljeven korijen, namocen 14 dana и maslinovom иlји , zacjeljиje rane. Сај od cijele ЬЩkе djelиje protiv reиme i gihta. Сај od cvjetova raЬi se protiv ираlе grla, konjиnktivitisa, alergije i kod dermatoza. Cajem grgljamo i stavljamo oЬloge na natиcena mjesta (kontиzije), iscasene zglobove, kozne osipe . Istodobno ga i pijemo ро З salice na dan.

VODOPJIJA andivija, cigura, cikorija, divlji radic, golica, konjogriz, konjska trava, modrica, plava vodopija, plavocvijet, radic, vodopija, vodop/av, zmijina trava, ienetrga, iucenica, iutinica, s/ov. potrosnik Cich6rium fntybus

LJ иdi је и Sloveniji zovи "plavi regrat" (plavi maslacak). Raste svagdje, pokraj

pиtova,na njivama i travnjacima. Voli sиha tla. Iz kиltivirane se vodopije doЬiva cikorija,

i

Vodopya 128 Vrba, byeLa

dodatak za kavu. Listove i cvjetove susimo naglo, u hladu. Korijene razrezemo ро duzini i objesimo u sjenovitoj prostoriji na propuhu. Vodopija је vrlo dragocjena ljekovita Ьiljka.

ТСај od vodopije prirodni је lijek za bolesti jetre, zuticu, bolesnu slezenu, bubrege. Vodopija pomijesana s persinom u jednakome omjeru

pospjesuje izlucivanje mokrace, prociscava krv, а na taj nacin i cijeli organizam. Istodobno ga obnavlja. S'-jezi sok od listova, c'-jetova i korijenja pospjesuje stvaranje i izlucivanje zuci, prociscava krv i obnavlja је, izbacuje suvisnu zuc . Mozemo ga kuhati i s vinom i octom. Protiv grceva u zucnom mjehuru pijemo dva puta dnevno сај od vodopije, koji Ьi morao vreti 5 minuta. Zbog povoljna djelovanja na spomenute organe сај dobro djeluje i na duh, lijeci hipohondriju, tj. potistenost zbog umisljene bolesti. Budimo li se cesce nocu, popijmo prije spavanja salicu toga саја. Sok, skuhan sa secerom u gust sirup, Ьlago је purgativno sredstvo koje mogu uzimati djeca. ZЬog tvari koja se zove inulin (polisaharida nalik na skrob) vodopija је vrlo korisna za dijabeticare. Inulina ima i u maslacku i cicku. Cajni uvarak od korijenja. prema tvrdnji iskusnih bablca, јаса spolne organe prije poroda. Djeluje i protiv ekcema, potkoznih cireva, suzblja temperaturu, otklanja otekline. Sirov sok pospjesuje rast kose i navodno sprecava ispadanje obrva. Sok od c'-jetova, kao oЬlog, lijek је za umorne oci. Cvjetovi namoceni u rakiji ozivljavaju udove poslije kapi. Kod unutarnjih upala Ьiljku stavljamo na bolno mjesto . Prije toga malo је prelijemo vrelom vodom. Pokrijemo rucnikom. Vodopijin Ьi korijen trebala zvakati djeca protiv glista. Malo ga namocimo u med da ga radije zvacu. Kod upale porebrice, slijepog crijeva ili prehlade donjih dijelova tijela poparimo Ьiljku vrucim vinskim octom te је tako toplu stavimo na bolesno mjesto. OЬlog mijenjamo sve dok је to potrebno.

VRБAj> БJIJElA slov. vrba

Sdlix dlЬa

V rba ima mnogo vrsta, ali su sve podjednako ljekovite . Vrbl najvise pogoduju vlazna

mjesta. Cvate u ozujku, а na visim stanistima i kasnije. Koru sa srednje debelih grana vrlo lako gulimo u proljece , kad Ьiljku prozmu sokovi. Koru susimo u hladu , zdroblmo i spremimo u tamne staklenke. То cinimo i s listovima i "macama". Sve troje sakupljamo za cajeve. Kora ima slicne znacajke kao hrastova.

-~--- - ..

Vrba, btJela 129 Vrbolika, sitnocvjetna

ТСај od kore upotreЬljavamo s mnogo иspjeha kod bolesti s vrucicom, popracenih bolovima Ш bez njih, kod krvarenja iz bиbrega i pluca. Сај

pospjesuje znojenje i izlиcivanje mokrace te smiruje bolove i glavoboljи. Vrlo povoljno utjece na sve crijevne i zelucane katare jer unistava klice. Otklanja proljeve, katar zeluca i crijeva te pomaze da se u zelucu n e nakиpljajи otrovne tvari. Na taj se nacin stanje svakodnevno poboljsava. Stalno znojne noge uspjesno kupamo u iscrpini (ekstraktu) od kore. Kod n esanice, slablh zivaca, spolne prenadraienosti jos se od davnina иpotreЬljava iscrpina od vrblnih "таса" . Giht i reиmu uspjesno lijeci сај od kore , јег pospjesиj e izlucivanje mokrace, а s tim i mokracne kiseline. Na taj nacin lijecimo osoblto reumu zglobova: cajnu zlicicu mjesavine kore i brezina lisca poparimo kipucom vodom dostatnom za dvije salice, nakon 15 minuta procij edimo i pijemo gиtljaj ро gutljaj 2 do З salice na dan. Lijecenje је jos иspjesnije

dodamo li caju med. Dobro је ako se ujedno kupamo u vrblnoj vodi. U vodи za kupanje dodamo uvarak kore koji smo kиhali 30 do 60 minиta. Тај uvarak lijeci i Ьijelo pranje te regulira mjesecnicu. Prhut iz kose uklonit cemo operemo li kosu иvarkom kore i listova. Protiv boli и иsima nakapamo sok iz listova na vatu, i to stavljamo u uho Ш и vanjski usni kanal. Kod upale zivcanih cvorova ili neuralgije trigeminusa te kod otvorenih cireva vrlo sи korisni oЬlozi natopljeni cajem od kore. OЬloge od stucenih listova stavljamo na rane od porezotina, ugriza. uboda. Кrv се se ubrzo zaustaviti , а rana се se ocistiti i zacijeliti. OPREZ! Trudnicama sи svi pripravci od vrbe zabranjeni! Za otecene noge skuhamo vrblne listove и vinskome осtи te ih jos tople omotamo oko noge. Ререо od vrblne kore otklanja bradavice i kurje oci . Kupelji od vrblne kore јасаји organizam, stoga se рrероrисији slabasnoj djeci. Vrblna kora nadomjesta nam aspirin, snizuje temperatиrи i djeluje antisepticki.

VRBOliКAj>

SITNOCVJETNA vrbovac, vrbovica, slov. vrbovec Epil6Ьium parvifl6rum

Vrbolikih sitnoc\jetnih ima vise od deset vrsta: planinska (Epil6Ьium montanum},

alpska, gorska maloc\jetna, mocvarna, pjescana; ruzicasta (Epil6Ьium roseum), strelicasta, tamnozelena, dlakava (Epil6Ьium hirsutum}, sumska. OPREZ! Posljednje dvije ne samo da su neupotreЬljive nego sи i stetne. ОЬје su visoke do 150 cm, imaju velike grimiznocrvene c\jetove, mesnatu staЬljiku i listove koji sи s donje strane cupavodlakavi. Ро

Vrbolika, sitnocvjetna 130 Vrlcuta

tome se razlikиjи od ostalih vrsta. Ljekovite vrste vrbolike sitnoc\jetne nisи osoblto visoke i imajи sitne cvjetove. Oni sи blijedorиzicasti, crveni ili cak Ьijeli. Cvatи od lipnja do rиjna. Plod је vrlo izdиzen tobolac, kad dozrije , raspиkne se i sjemenke se pokrivene vunastim pahиljama razlete na sve strane nosene vjetrom. Biljkи beremo kad cvate. StaЬljikи na sredini odrezemo ili odlomimo jer је krhka. Upravo stoga Ьiljka moze pиstati pobocne izdanke i na taj se nacin odrzati na zivotи.

TVrbolikи sitnocvjetnи 1970. је godine otkrila Aиstrijanka Maria Treben i pokazala је napacenim bolesnicima kao jednи od vrlo иspjesnih

ljekovitih Ьiljki. Vrbolika sitnocvjetna nadasve је dobro ljekovito sredstvo za prostatи i tegobe s njom, ali i za bolesti bиbrega i mjehиra . . Са ј nam иveliko moze pomoci prije operacije prostate. U mnogim је slиcajevima taj сај toliko pomogao da operacija nije Ьila иорсе potrebna. Cesto pomaze cak i onda kad rak napadne bиbrege, mjehиr i prostatи; to tvrdi gospoda Treben na temeljи svojih iskиstava. Za pripremи саја сајnи zlicicи vrbolike sitnocvjetne poparimo s cetvrt litre kipиce vode, nakon nekoliko је minиta procijedimo i pijemo 2 salice na dan, jednи nataste, а drиgи navecer, pola sata prije vecere. OPREZ! Сај djelиje vrlo jako. Dovo]jne sи 2 salice na dan, и tezim slиcajevima З, inace mogи nastati crijevne i zelиcane tegobe.

VRKUTA gospin p/ast, Java, Javska noga, rosanica, rosnik, virak, s/ov. p/ahtica Alchemflla vulgaris

V rkиta raste na visim polozajima, na vlainim travnjacima, na obalama potoka, na

pasnjacima. Nerijetko pokriva vece povrsine. Karakteristicni sи ти listovi: oni tvore nekи vrstи lijevka и kojemи је, najcesce ијиtrо, kap ciste vode . Cvate blijedozиto od sviЬnja do kolovoza. Ima sicиsne c\jetove. Beremo c\jetove i listove , i to samo za sиha, sиncana vremena. Sиsimo ih и hladи i na zrakи , najbolje и potkrovljи. Izvrsna је ljekovita Ьiljka . Dobra је njezina mjesavina s jaglacem. Тај је сај иkиsan i mnogo zdraviji od rиskoga.

~Vrkиtaje prvorazredan lijek za sve zenske bolesti - kod Ьijelog pranja, f prejake menstrиacije , tegoba и trbиhи; olaksava menopaиzи. Moze se

piti, ali se njime i иmivati. Trudnice Ьi redovito trebale piti taj сај jer olaksava porod i povo]jno иtјесе na novorodence. Mnoge Ьi operacije kod poroda Ьile sиvisne kad Ьi ga zene pocele piti dovoljno rano i kad Ьi ga pile redovito. Zaиstavlja krvarenja kod иnиtrasnjih ozljeda. То је vrlo korisno kod aиtomobllskih i drиgih nesreca. Mozemo ти dodati tratincicи Ш orahovo lisce. Ako djeca иnatoc dobroj hrani ne napredиjи i imajи slabo razvijene

simon ašič - ljekovito bilje

Documents