sini{a stankovi} maalski prikaski · prikaski za golemite i malite lu\e od golemite i malite...

$: Sini{a Stankovi} MAALSKI PRIKASKI · PRIKASKI ZA GOLEMITE I MALITE LU\E OD GOLEMITE I MALITE MAALA... Koga pred ne{to pove}e od tri godini se dogovaravme so kole{kite da po~nam da$
S i n i { a S t a n k o v i }

MAALSKI PRIKASKI

Izdava~Prajm info

Za izdava~otVesna Majkovska

UrednikAna Brajovi}-Gapo

Likovno oblikuvawei kompjuterska obrabotkaVladimir Sidorovski

Fotografija na koricata\or|i Li~oski

Pe~atAkademski pe~at - Skopje

sini{a stankovi}

maalskiprikaski

Prajm info2007

CIP- Katalogizacija vo publikacijaNacionalna i univerzitetska biblioteka"Sveti Kliment Ohridski# Skopje

821.163.3-92

STANKOVI], Sini{aMaalski prikaski / Sini{a Stankovi}.

- Skopje : Prajm info, 2007. - 144 str.; 15 sm

ISBN978-9989-57-509-9

COBISS.MK - ID 69144586

Na sin miBobo

So iskrena ̀ elba da izrasnevo vistinski maalski ~ovek

I da gi po~ituvamaalskite pravila na igrata,

so koi se ̀ ivee pozdravo

PRIKASKI ZA GOLEMITE I MALITE LU\EOD GOLEMITE I MALITE MAALA...

Koga pred ne{to pove}e od tri godini se dogovaravmeso kole{kite da po~nam da sorabotuvam vo Semeen maga-zin, kako redoven kolumnist, najprvin ne mi be{e najjas-no {to da pi{uvam vo mese~nik {to, pred s¢, go ~itaatèni. Neli, kako fundamenti i du{i na sekoe semejstvo.Razgovaraj}i so uredni~kata, za da mi se ras~isti {to sebara od mene, dojdovme do zaklu~ok deka moèbi bi bilointeresno vo magazinot da imaat i eden balkansko-ma{-ki stav. Za s¢ - osven za politikata. Od koja sme site otrue-ni. I taka, za da izbegam od politikata, za koja sakal-nej-}el morav sekojdnevno da pi{uvam i da izvestuvam, zakorka leb & krigla pivo, po~nav da licitiram...

Sportot ne be{e i ne e za {iroki ̀ enski ~itatelskimasi, a i jas ne{to ne pomnam koga posleden pat me zain-trigiral nekoj natprevar bez naviva~ka tepa~ka i poli-ciski desant; hortikulturata i bazenite ili vnatre{-noto ureduvawe na ìveali{tata, sose spu{tenite pla-foni i vgradenite kamini - najblago re~eno - se navred-liva tema za eden kirajxija so 15-godi{en sta`; kulinar-stvoto mi be{e i mi e posilna strana, ama kako konzu-ment, a ne kako teoreti~ar i recept-majstor; bev i sumoperiran od modata i od trendovite ("teksas# & "starki# -zasekoga{); doma{nite rakotvorbi mi odea i mi odat na

MAALSKI PRIKASKI 7

ganglii, re~isi kolku i doma{nite galeni~iwa; od die-ti & zdrav ìvot begav i begam kako od zaraza; reporta-ìte bea i se - po difolt - isklu~eni, oti za egzoti~nipatuvawa vo stranstvo sum patriot do bal~ak, em xebovi-te mi se epten - novinarski; za qubovni prikazni i bev isum - Balkanec vo srcevina...

Taka, re{iv da ja batalam klasi~nata kolumna. I dase obidam sekojdnevno, kolku {to e mo`no pove}e - da mu-abetam, da zabeleùvam i da se se}avam na poubavite ma-alski vremiwa. I da gi sporeduvam so dene{nive, na koi,kako {to sme trgnale, po samo nekoja godina pateti~no }ese se}avame - kako na prekrasni stari vremiwa... Se otka-àv od kolumnata i po~nav da go raskaùvam seto ona {tomi (ni) se slu~uva. Ednostavno (kako i sekoj novinar, de-mek, prononsiran yirka~ i prislu{uva~ na okolinata),stanav samo pi{uva~ i zapi{uva~ na zbidnuvawata vokoi u~estvuvaat obi~nite, prostosmrtnite, ̀ itelite nana{ite maala. (Onie koi "sovetnicite# od stranstvopo~naa da gi u~at i kako da ̀ iveat i kako da se sakaat, tok-mu tormozej}i im ja i sakanata fraza za "na{ite maala#.)I pi{uvav za moite bliski i dale~ni sopatalci, so koikatadnevno go ar~am ìvotecot na Slu~aen minuva~. Zagolemite lu|e od malite maala. Prikaski. Od s¢ srce...

Kako postzemjotresno dete, dojden sum na svetov vo"plavata# kula, edna od trite blizna~ki, onaa do Polici-jata, vo najubavoto za mene golemo "maalo#, vsu{nost og-romniot triagolnik me|u Teatarot, Univerzalna iParkot, vo Gradot na solidarnosta. Moite sre}ni ro-diteli & sestra mi se preselile vo kulata od bliskoto

Sini{a Stankovi}8

Debar Maalo (vo koe, poradi kom{iskoto Muzi~ko u~i-li{te, na tatko mi mu se rodila idejata deka sin mu }esviri na violina, {to, za ̀ al, ostana edna od mnogute ne-govi neostvreni ̀ elbi vo pogled na mojata svetla idni-na), no jas taa preselba ne ja pomnam, od opravdani pri~i-ni. Iako za NIVNOTO maalo, vo koe moite toga{ mladiroditeli gi greela qubovta i bez centralno greewe, slu-{av so godini potoa, MOE maalo be{e i si ostana ona{to be{e ome|eno so Bolnicata, Fakultetite, Zoo-lo{kata gradina, Kinotoi Partizanska... (Dobro, mo-èbi i onaa ulica kaj kumovite vo \or~e Petrov, na kojasekoja godina go minuvav najubaviot period od godinata -po u~ili{teto a pred letuvaweto so roditelite, ama toamu doa|a{e kako del od vakancijata...)

Zatoa, koga pred pove}e od ~etvrt vek roditeliteìzneradosno mi soop{tija deka }e se selime vo novstan, ne moèv da gi skrijam lutinata i tagata poradi na-pu{taweto na sopstvenoto detstvo, rasposlano na grani-cata me|u prvite dva Karpo{a. I podocna, kako nikoga{vistinski da ne zapoznav nikogo vo novoto maalo so noviavtomobili na parkingot pred zgradite, sekojdevno vra-}aj}i se vo staroto maalo koe, za ̀ al, kako ednostavno dane be{e istoto. Ama me vle~e{e...

A koga, po desetina godini, otkako poubavata mi po-lovina me ubeduva{e deka }e ìveeme i na granka akotreba, od ~ista qubov, kako vistinski skopski ma~o, vi-dov - ne vidov, ja poslu{av. I, bez àl i nekoe osobeno~uvstvo kon sega ve}e zastarenoto maalo vo koe mi ostanaaroditelite, nie dvajcata, zagreani, trgnavme na kiraj-xiskata turneja niz skopskite maala. I so sekoja presel-ba (a site gi mrazev od dnoto na du{ata) se otkornuvav u{-

MAALSKI PRIKASKI 9

te nezakreposten, i gi menuvav kom{iite, piqarite, na-vikite, kafeanite... I pi{uvav za niv. Za site niv. La-mentiraj}i za proekciite vo Kinoto i za maalskata Ka-feana vo koja doa|aa na po~inka i na ~a{komet i na{i-te roditeli, i postari bra}a, i nie, godini po niv... I le-ka-poleka sfa}av deka vo site skopski maala ìveat is-tite lu|e. Maalski. Onie likovi koi zaludno se obiduvavdovolno uspe{no da gi preslikam i da gi dolovam vo svo-ite raskazi. Babata [pionka, Mutleto, Po{tarot,Konduraxijata, Qubovxikata, Piqarot, StariAli{ta Za Plasti~ni Vangli, Policaecot, îsta~-kata, Tatkoto Pijanica, U~eni~kata, Komarxijata,Razvedenata, Kelnerkata... Onie na{i likovi, koi si-te nie neizmerno gi sakame i gi mrazime. So koi ̀ ivee-me. Site tie, iako direktno moèbi i nespomenati, semiljeto vo koe se odvivaat prikaskive.

Zatoa Maalskite prikaski ne se sobrani kolumni ine se zbirka raskazi, tuku samo i samo prikaski. Mali. Zamaalata i site "maalski#. @iteli. A koga po dve deceniiklasi~no novinarstvo vo eterot ili na hartija, prvpat,po re~isi sekoja objavena prikaska vo magazinot, a osobe-no po nivnoto plasirawe na On.net na yvezdata od "na{emaalo# - Trendo, po~nav da dobivam na internet-adresa-ta reakcii i topli, ~ove~ki poraki od nepoznati lu|e -moi, na{i, najverojatno sosem svoilu|e, ama sepak "maal-ski#, re{iv da gi vkori~am prikaskite. Kolku da se znaedeka maalata bile i }e bidat na{i. I }e ni pripa|aatnam, na obi~nite, maalski lu|e.

Sini{a Stankovi}10

VRATETE GO TRAJÊ PANDUROT

MOÈ NE }E BIDE SE KAKO PORANO, OTI NAJVEROJATNO TOA E I

NEIZVEDLIVO, AMA BELKI }E NI SE RAZBUDI ONA ODAMNA

STOL~ENO ~UVSTVO - DEKA SO SITE NA{I MAANI I DOBLESTI,SO TERSENE-TABIETITE, KAVGAXISTVOTO I ZATSKRIENOTO VOA-JERSTVO, SEPAK SME SI NA{I...

Denovive mojot petipolgodi{en sin za prvpat,vra}aj}i se od igraweto so maalskite deca vo dvorot(za seto vreme, normalno, sleden od budnoto oko na po-ubavata mi polovina - od balkonot), sam "se voze{e# voliftot do pettiot kat! Eufori~niot pre~ek na "pat-nikot# me potseti na vremeto koga decata od mojatapostzemjotresna generacija, osobeno tie {to ìveejavo poniskite zgradi, do besvest "se vozea# so liftovi-te na retkite visokokatnici, rizikuvaj}i da bidat is-tegnati za u{i od haus-majstorite. Na vremeto nikojne gi nabquduva{e svoite deca vo dvorot od balkonite(a se slu~uva{e i kom{ikite da si gi razmenuvaat de-cata, sfa}aj}i ja gre{kata, duri otkako }e gi izbawa-at), za{to roditelite edinstveno im zabranuvaa nadecata da odat vo vizbite poradi ne~istotijata, a ne odstrav da ne se sopnat od trupot na nekoj tinejxer-xan-ki, kako denes... I ne sakaj}i da se zadavam vo patetika,epten nostalgi~no si spomnav za vremeto koga siteznaeja s¢: za qubovniot ̀ ivot i karanicite na kom{i-

MAALSKI PRIKASKI 11

ite; za rodninite od pomalite gradovi koi gi ispra-}aa decata vo Skopje na nekolku dena, dodeka ne se snaj-dat, a potoa gi kolnea doma}inite za toa {to po 5-6 go-dini studirawe, i sovladuvawe na {okot od semafo-rite i asfaltot, decata ne sakaat da im se vratat vorodniot kraj; za poskapuvawata i za odobrenite kre-diti, za planovite za odmor vo Platamona i vo Lep-tokarija i za kupuvaweto iqada trista ili mos-kvi~, za diplomite, svadbite, umira~kite...

Dobro, mo`no e i deka staream i deka ta`am za det-stvoto, mo`no i deka se vo pravo site tie {to gledaatsamo napred i tvrdat deka koga }e stanat del od mina-toto - site vremiwa stanuvaat dobri, mo`no e i dekabegam od odvratnoto, apati~no sekojdnevie vo hiper-boliziranata ~uvstvitelnost na sedumdesettite,ama... Ednostavno, mi se ~ini deka sum vo pravo. Oti,haosov n¢ zbrlavuva. Kom{iite gi popolnuvaat dup-kite za {traf~iwa so lepilo - za da ne im gi kradatfarovite na raskapanite avtomobili (pa, koga }e imse rasipe sijali~kata, samite gi kr{at, od inaet), pit-buli so ra{ireni ~elusti mi go ispravaat sekoe vlak-no na glavata dodeka nivnite sopstvenici se premis-luvaat dali da gi dodr`at na debelite sinxiri ili dami gi s'snat samo "za proba#, a pretepani taksisti mise ̀ alat deka heblite i bezbol-palkite od pod sedi{-tata }e moraat da gi zamenat so pi{toli...

Sega, velat, }e gi vra}ale pozornikarite na skop-skite ulici. Ako, neka gi vratat. Vremeto vo koe glavenfraer vo maalo be{e Traj~e Pandurot, pozornika-rot koj kra`bite gi otkriva{e za dva ~asa, tepa~kite

Sini{a Stankovi}12

gi prekinuva{e vo mig, na komarxiite vo su{aritena dvete kuli im zamiùva{e ako mu vetea deka nikojdoma nema da si odi ugol-gol, za da ne pukne rezil, a seprave{e na udren koga nie, maalskite kopiqaci, ka-~eni na drvoto zad piqarata ja yirkavme kom{ikataod prizemje koja od toga{ za nas neobjasnivi pri~iniuìva{e da se soblekuva so vklu~ena lamba i so {i-rum razvle~eno perde... - definitivno be{e poarnood dene{novo. Vo koe, duri i vo moeto sega{no maalo,vo rabotni~ka naselba vo koja s¢ u{te, sekoja esen, za-edni~ki se pravat ajvari i tur{ii, a sekoja prolet se{iri nepodnosliva rea od vizbite i od podzemnitegaraì od neisfrlenata kisela zelka, roditeliteyebnat do mugri ~ekaj}i gi svoite deca. Da se dovle~ka-at do postelite kako zombi- vo tehno-ritam.

More, Traj~e Pandurotbe{e genij! ]e ni vrze{epo nekoja zau{ka za ukradenite cigari za postariteili ~okoladi za nas od "Supermarketot#, }e ni se na-smevne{e koga }e n¢ vide{e so devojkite vo parkot...Sekomu spored zaslugite. Navistina, eden od najurba-nite tipovi {to gi znam (koj nekoga{ rasne{e vo kom-{iskoto maalo, a sega e ve}e Trendo Nacionale - vokogo se krstat siromasite {to se zanesuvaat deka vo dr-àvava sepak imalo na~in da se zaraboti nekoja para iso znaewe?!), pred nekolku meseci re~e deka idejata zavra}awe na pozornikarite - nepotrebno dobiva neka-kov romanti~en prizvuk. Moèbi i ima pravo Tren-do koga veli deka pozornikarite odea "vo paket# sosme{kite od SVOZ-aktivnostite, so "gazeweto# na ed-ni Soveti vo basket i so pre~ecite na Titoso sletovi

MAALSKI PRIKASKI 13

(~ii u~esnici bea |ene-|ene pobrojni od prilep~ani& bitol~ani, zaedno) vo Kina i vo Koreja, ama... soTraj~e Pandurot sigurno be{e poarno. Vratete nigo Traj~e! Mo`e ne }e bide s¢ kako porano, oti najve-rojatno toa e i neizvedlivo, ama belki }e ni se razbu-di ona odamna stol~eno ~uvstvo - deka so site na{i ma-ani i doblesti, so tersene-tabieti, kavgaxistvo i zat-skrieno voajerstvo, sepak sme si na{i... Maalski.

maj 2004

Sini{a Stankovi}14

MAKEDONSKA SVADBA

I PRED DA NE "VRAMAT#, ONIE OD ZAPAD NE VIKAA "MAKEDON-SKA SALATA#, NE SFA}AJ}I DEKA NIVNIOT SAMO NAVIDUM ED-NOLI~EN SOSTAV, AKO E NAVISTINA TAKOV, GI PRAVI KADE-KA-DE "PONEVKUSNI#. NA EDNA NEODAMNE{NA VESELBA, PO KOJ

ZNAE KOJ PAT, I PRED DA ZAPADNAM VO MALIGANSKATA EUFORI-JA, IM DOKAÙVAV NA NEKOI OD SVATOVITE I NA NEKOI OD SO

EPTEN {IROKO SRCE PRIMENITE NATRAPNICI - DEKA MAKE-DONSKATA SVADBA E EDINSTVENA VO SVETOT I DEKA - I KOGA BI-LA KRVAVA, TOA NI BILO NAMETNATO SO SILA...

Neodamna, eden od sopstvenicite na kafeanata somoèbi najdobra skara, no sigurno so najdobra uslugai posluga vo Karpo{ 3 i po{iroko, re{i da se èni.Mlad ~ovek, ama ete, stapnal na ludiot kamen i re{ilda se }erdosa. I normalno, n¢ pokani i nas, novinari-te - koi ve}e nekolku godini sekojdnevno gi rani "naliv~e#- da bideme del od negovata veselba. Edno, pora-di drugarskiot odnos {to go sozdadovme i pokraj raz-likata vo godinite ({to odamna ja nadmina relacija-ta nasmean gazda - azdisan mu{terija, glavno namur-ten poradi mol~alivite politi~ari ili poradi bes-poleznosta na profesijata, od aspekt na profesio-nalnite ideali); drugo, za{to znae{e deka - ako trebaotposle da n¢ ~esti, toa i~ nema da mu odi vo prilog...[egata na strana, si ja prifativme ~esta, dumaj}i se{to da £ kupime za podarok na mladata bra~na dvojka,

MAALSKI PRIKASKI 15

prifa}aj}i ja patem i jada~kata - deka najgolem poda-rok za kafeanxijata bi bilo da si gi platime zaosta-natite smetki vo tefterot, za da moè ~ovekot poneko-ga{ da otide i po nabavka...

I taka, vo salata na eden od skopskite hoteli vo ko-ja nekoga{ be{e poim da se organizira svadbena ve-selba, se istoporivme vo do`dlivata nedelna ve~erodnapred re{eni da se iznaripame - tro{ej}i ja setanegativna energija naplastena vo tekot na nedelata.Arno ama, u{te od samiot po~etok, otkako spored siteadeti ~estitavme, izigravme po edno oro i za dvajcatamladi i zamezivme salati so doma{na rakija, nekakonajinteresni ni stanaa svatovite... Ne - sva}ite (oti~lenovite na novinarskata svadbarska delegacija beaglavno ̀ eneti i doma}ini lu|e), tuku svatovite voop-{to. Nevestata - Vlainka, mladoènecot - Egeec iliBelomorec, koj kako miluva, dvajcata Makedonci oddràvi~eto na koe odnadvor ne im go priznavaat ime-to, narodot, crkvata, jazikot, granicite, a odnatre -znameto, himnata i istorijata... Demek, dvajca mladiFYROM-ci, koi re{ile da gi zdruàt qubovta i sili-te za da ìveat zaedno i polesno da preìveat vo dr-àvata vo koja i obi~nata ̀ ivea~ka, vo permanentno-to is~ekuvawe na podobroto i pobavo utre, e s¢ pote{-ka. Ama, neli, edna{ se ìvee i - so Gospod napred -naj~esto edna{ i se pravi svadba, pa takviot ~in i tre-ba da se pomine ludo!

I normalno, svatovite i ottuka i od kom{iskitezemji, sekoj na svoj na~in, se raduvaa, igraa i peeja,proslavuvaj}i go sprijateluvaweto so u{te edno se-

Sini{a Stankovi}16

mejstvo (osobeno zatoa {to poradi potekloto na mla-dite ne se rabote{e za kom{iski, tuku za semejstva ~iepovrzuvawe gi pro{iruva horizontite, duri i vo ma-lata Makedonija) i veli~ej}i go zbogatuvaweto na sop-stvenoto semejstvo so nevestata / zetot... Tipi~na ma-kedonska xingrlaka, so mnogu adrenalin i maligani,so sva}i na stol~iwa i so debeli bak{i{i za muzi~a-rite, so bavni, ama erbap-kelneri i skapi toaleti, sote{ki ora i lesni noze, so makedonska muzika {to seslu{a(la) na celiot Balkan, vo ekskomunisti~kitedràvi "zad Zavesata#, vo prekuokeanskite, "prokle-tite# Amerika, Kanada i Avstralija... No, i so vla{ki,gr~ki, turski, srpski, romski pesni... Kakva preambu-la, kakvi idiotski pritisoci za "soìvot# i multi-ìvea~ka, kakvi ramki! Verojatno samo tuka (vo drà-vi~evo vo koe "civiliziranite# zapadwaci, tipi~niprodukti na nivnite vistinski ili la`ni "tenxeri-wa za pretopuvawe# ni ispra}aat "olesnuva~i# i de-liteli na um, glavno tretoklasni diplomati "so fe-ler# ili ekskodo{i {to ostanale na ulica otkako sestopli "studenata vojna#) moè da se vidat vakvi sce-ni.

Za mene ne be{e za~uduva~ko ni toa {to razbravdeka ubavata devojka {to igra{e turski ~o~ek na ednaobrabotka na srpski mar{ {to ja svire{e ciganskiotbleh-orkestar so ime "Levis# (mobilniot na "prvatatruba# poznat na avtorot - na raspolagawe se za site vi-dovi dertovi i pa|awa vo sevdah...) vsu{nost e etni~kaAlbanka... Iako, priznavam, toa te{ko }e moèv da imgo objasnam i na onie dobronamernite stranci koi so

MAALSKI PRIKASKI 17

godini me pra{uvaat: zo{to ne moème samite da sigo najdeme patot? Moèbi zatoa {to, izgleda, epten n¢biva samo za xingrlaka... No, toa {to navistina mezbuni be{e upadot na desetici povozrasni turisti,gosti na hotelot, koi najprvin samo ja gledaa svadbata,za potoa aktivno da participiraat, igraj}i i skokaj-}i, i ednovremeno poziraj}i im na sopru`nicite i naprijatelite dodeka ovie gi snimaa so kamerite i sofotoaparatite. Doma}inite i niv gi pre~ekaa so ra-{ireni race, a gostive, koi nekade bi bile sfatenikako natrapnici, si se iznaigraa. Vo muabet so nekoiod niv doznav deka se Turci od Istanbul, no po potek-lo od Makedonija, koi do{le na tura niz zemjata za ko-ja gi vrzuvaat silni spomeni. Na tursko-srpsko-make-donski mi zboruvaa za svojata voodu{evenost od toa{to po pet-{est decenii se vratile vo gradot na svoe-to detstvo. A koga u{te dobija {ansa da igraat "turskooro ubavo# i da pejat za "turskiot pa{a#... Osman,Spase i Cveta se - literatura. Koja nie sme ja odì-veale. I sme ja preìveale. Za sega da doìveeme ne-koi tu|inci doprva da ni solat pamet za toa kako daìveeme...

[to prokleta sudbina }e imavme?juni 2004

Sini{a Stankovi}18

KIRAJXII

DA GO PRA{AV NOVIOT POLICISKI PORTPAROL, MOÈBI I }E

MIOBJASNE{EZO{TOPOLICAJCITENAVE~ER, BEZNALOG, AMA

I BEZ KAKVA BILO LOGIKA, YVONAT I "EVIDENTIRAAT# KIRAJ-XII, "BRKAJ}I# SI JA RABOTATA... NAMESTO, KAKO SEKADE VO

SVETOT, DA BRKAAT KRIMINALCI. AMA, MENE VE}E MI BE{E

SKISNATODABARAMPRAVDINAVODRÀVAVAVOKOJANAMNOGU-MINA {TO SE NA ODGOVORNI FUNKCII UMOT IM E IZDADEN

PODKIRIJA, U{TEISTIOTMOMENTKOGA}EGOSMESTATZADNI-KOT VO FOTELJA...

Neodamna, poubavata mi polovina (koja toa navis-tina i e: em e daleku poubava od mene, em teìnata £ enekade okolu polovina od mojata) vozbudeno mi se javina rabota, docna nave~er, objasnuvaj}i mi deka poli-cajci £ yvonele na vratata na stanot vo koj ̀ iveeme po-ve}e od osum godini i £ pobarale li~na karta! Argu-mentacijata, izloèna pred {irum otvorenite o~i nana{iot vozbuden petipolgodi{nik, bila deka se ra-boti za akcija za evidentirawe na vistinskite ̀ ite-li vo stanovite vo na{eto maalo, oti imalo mnogu ki-rajxii (pa na{ata "orvelovska# policija, neli, neznaela, i ne bila upatena, skraja da e, koj kade ̀ ivee ?!)i deka policijata "si ja brka rabotata#. No, i deka po-licajcite nemalo da go tormozat samo moeto semejstvo,tuku i drugite vo zgradata, vo koja spored nivnite so-znanija (parola: "OZNA sve dozna#) imalo "epten mno-

MAALSKI PRIKASKI 19

gu kirajxii#. A toa, neli, ne e vo red: em gazdite ne pla-}aat danok od kirijata {to ja sobiraat od neprijave-nite kirajxii, em policijata ni e {a{ardisana, otine moè koncite da im gi pofa}a na fluktuativnitekirajxii. Koi, neli, mora da se nekoi somnitelni li-ca (od rabot, ili - na rabot), {tom moàt da zarabotati za kirija i da preìvuvaat, sose semejstvata...

Na krajno zbunetata mi sopruga, na koja ne £ padna-lo na um da pobara policajcite i da se legitimiraat,ve~ernite voznemiruva~i £ dopolnile i deka vakviakcii doprva }e ima, i deka }e stanele redovna poja-va?! Aman - zaman...

Normalno, spored na~inot na koj voobi~aeno seodnesuvaat so javnosta na{ite "organi# (iako perma-nentno gi podu~uvaat de evropski, de svetski ekspertiza relaciite policija-javnost) ni na policajcite neim padnalo na um da bidat malku poqubezni ili, skra-ja da e, da se legitimiraat, pa ishodot be{e - telefon-skiot razgovor {to me izvadi od koà. U{te ponor-malno, jas, kako, neli, tatko na familijata, dokrajzbesnat, izutrinata barav objasnenie vo MVR, ama ta-mu bea epten zafateni so seleweto na ekipata na doto-ga{niot minister vo noviot, premierski kabinet, pame prefrlija na noviot policiski portparol koj pak,verojatno analiti~ki - treba{e da mi objasni kakvise tie redovni akcii za evidentirawe na natrapni-cite od nekoi drugi maala vo stanovi vo na{eto maa-lo... Da go pra{av, moèbi }e mi objasne{e i zo{to po-licajcite nave~er, bez nalog, ama i bez kakva bilo lo-gika, yvonat i "evidentiraat#, "brkaj}i# si ja rabota-

Sini{a Stankovi}20

ta... Namesto, kako sekade vo svetot, da brkaat krimi-nalci. Ama, mene ve}e mi be{e skisnato da barampravdina vo dràva vo koja na mnogumina {to se na od-govorni funkcii,umot im e izdaden pod kirija, u{teistiot moment koga }e go smestat zadnikot vo fotelja.

Navistina, malku me jade{e janya poradi faktot{to policajcite izgleda yvonele samo na vratata nana{iot stan (fakt {to jas, kako na vremeto vospituvanmladinec vo duhot na SVOZ-ovskite akcii - "Ni{tone smee da n¢ iznenadi#, lesno go proveriv, muabetej}iso kom{iite koi ve~erta si pravele seir niz "{pion-kite# i si dobile tema za no}en razgovor: "[to beqali napravil kom{ijana-novinaron, koga mu doa|aat'panduri' na vrata?#), ama i so toa se pomiriv. Oti, isamiot sum kabaet. Kako dolgogodi{en kirajxija, ipokraj nomadskiot ìvot, dobro poznavaj}i go kapo-mentalitetot na na{ite {alterski rabotnici i oso-beno nivnoto voodu{evuvawe od tormozeweto nastrankite, navistina so godini ne sum ja promenil ad-resata na li~nata karta... Pa, si velam, aj' da ne se 'r~-kam i da ne se ~e{am kade {to ne me ~e{a, koj znae kojmoè utre da mi zayvoni na vrata? Vo kakva uniformai so kakvi barawa? Neli, }e imame zakon za menaxira-we krizi, spored koj bukvalno s¢ }e bide mo`no, pa...

Majtapot na strana, verojatno i s¢ }e batalev, otinavistina imam pova`ni raboti vo ìvotot otkolkuda ispravam "krivi Drini# vo ministerstvoto vo koeza 14 godini site dosega{ni vlasti ne moèa da najdatbarem eden minister bez feler, koj ima makar malkupoznavawa od rabotata {to ja vr{i. Osobeno zatoa

MAALSKI PRIKASKI 21

{to me ogrea eden neviden optimizam koga doznav de-ka noviot ni minister za vnatre{ni raboti ni imal iamerikansko iskustvo i bil asli policaec... Arnoama, od optimisti~kite oblaci me spu{ti na zemjasin mi, koj utredenta epten qubopitno me pra{a: "Ta-to, a {to lu|e se toa kirajxii?#

"Lu|e, kako nas, obi~ni#, mu velam, tatkovsko-edu-katorski. A toj, umen na tato, u{te poqubopitno mepra{uva: "A zo{to toga{ gi bara policija...?# Jas,normalno, se napraviv na udren, menuvaj}i ja bu{ava-ta tema (poradi koja }e morav da navlezam vo marksis-ti~ki objasnuvawa za ednakvosta na lu|eto, bez ogleddali se gazdi, kirajxii ili policajci - "brka~i# nasopstvenata rabota), so ekspresen predlog da odimeizutrina vo "Mekdonalds# na sendvi~ + igra~ka, ama iotkako maliot, vesel poradi vetuvaweto, si zaspa, os-tanav da si go baram odgovorot. [to lu|e se toa kiraj-xiite? Deseticite iljadi bezdomni skopjani? [tobeqa li napravile vo ̀ ivotot?

juli/avgust 2004

Sini{a Stankovi}22

SEKS, DROGA & TURBO-FOLK

DENES KUTRITE MLADI, SOSE INTERNET I POZNAVAWETO

STRANSKI JAZICI, KOI VIZNITE RE{ETKI OKOLU MAKEDONI-JA GI PRAVAT INVALIDI, SONUVAAT ZA ZAPAD NE ZNAEJ}I {TO

SE NAVISTINA GI ~EKA TAMU. LIGAVITE HOLIVUDSKI LIMO-NADI VO KOI MORA DA SE "UMRE MA{KI# PROTIV BELOSVETSKI-OT TERORIZAM ZA DA SE U`IVA VO DOBLESTITE NA "AMERIKAN-SKIOT SON# I DEBILNITE JU`NOAMERIKANSKI "SAPUNICI#VO KOI I NIZ RECITACIITE NA PRIU~ENITE AKTERI - NA KRA-JOTSOLEDAD& KASANDRA SEKOGA{ POBEDUVAAT OTI SE~ESNI,UBAVI I RASCIMOLENI, ZA `AL, NE SE NEKOJ RELEVANTEN TU-RISTI~KI VODA~ SO IZRABOTENI TEZI ZA TOA - KAKO DA SE US-PEE NA ZAPAD

Poerbap pripadnicite na mojata generacija, voedno poinakvo vreme i epten poinakov sistem (kogabevme mladi i imavme kolku-tolku na {to da se nade-vame), ja imaa barem taa sre}a da ja po~uvstvuvaat reatana Ponte Roso - duri i koga vozovite od Trst se "{pi-kuvaa# so kafe i so deterxenti - za potoa da se falatniz hodnicite na Orce Nikolov, Nikola Karev i Jo-sip Broz Titoso farmerkite kupeni "na kilo#, a pro-davani kako "brend#. Isto kako {to ja imaa i mo`nos-ta - duri i koga sudbinata ni ja odreduvaa razni Pla-ninc & Mikuli} & [uvar "reformatori#, po"par-nepar# sistemot na "socijalizmot po merka na~ovekot# - da kupuvaat na pazarot i na dvete uli~ki

MAALSKI PRIKASKI 23

okolu @elezni~kata stanica vo Solun, za potoa da la-àt deka s¢ {to prodavaat e kupeno na Cimiski,be, po-kraj moreto, "vo buticite, be, kaj {to e najskapo#...

[verc-turite za Turcija toga{ ne bea moderni, aseks & {oping turite vo Polska ({i{e "Cezar# vi-wak, kilo "Vegeta#i dve rala "najlonki#za nezaborav-no, glavno nekolkuminutno, iskustvo vo hotelskitesobi - normalno, so vrzop~e zloti i za recepcionerot,makro od hobi - dodeka nadvor "solidarno# nekoi ra-botnici vreskaa za Valensa kontra Jaruzelski),mojata generacija gi doìvuva{e duri vo studentski-te godini, koga gangrenata na SSSR smrde{e duri doBalkanot. No sepak, i vo toa, ubavo vreme, vo sredinatana osumdesettite od minatiot vek, se ode{e na seksu-alna edukacija vo Sln~ev brjag, na primer. Vo duhot nakineweto na @eleznata zavesa od "ne{to pome|u#mladincite, koi em tr~aa po [tafetata na mla-dosta em zarabotuvaa kako "fizikalci# preku mla-dinskite i studenskite zadrugi ili na saemite, i nakolhozno-zadru`nite mladinki, koi nemaa pristapvo berjoskite, i zatoa se obiduvaa niz zadocnetataseksualna revolucija da gi nadminat posledicite odprethodnite ideolo{ki revolucii. Ili - so eventu-alnata maà~ka da doprat do nivniot "Zapad#...

Sepak, mladite toga{ imaa {ansa. Barem da go vi-dat i da go sogledaat poinakvoto. I da se obidat da na-pravat sporedba. Denes, kutrite mladi, sose Interneti poznavaweto stranski jazici, koi viznite re{etkiokolu Makedonija gi pravat invalidi, sonuvaat za Za-pad ne znaej}i {to s¢ navistina gi ~eka tamu. Ligavi-

Sini{a Stankovi}24

te holivudski limonadi vo koi mora da se "umre ma{-ki# protiv belosvetskiot terorizam za da se uìva vodoblestite na "amerikanskiot son# i debilnite ju`-noamerikanski "sapunici# vo koi i niz recitaciitena priu~enite akteri - na krajot Soledad & Kasan-dra sekoga{ pobeduvaat oti se ~esni, ubavi i rasci-moleni, za ̀ al, ne se nekoj relevanten turisti~ki vo-da~ so izraboteni tezi za toa - kako da se uspee na Za-pad. I pokraj toa, poradi pregolemata ̀ elba da se spa-sat od bezidejnosta, besperspektivnosta i beznade`-nosta {to im ja serviraat neizdelkanite nekadarni-ci (koi, nekompetentni za {to bilo drugo, si stanalepoliti~ari), mladite, na koi ve}e s¢ im e zboktisano,gi vloùvaat site svoi sili i fizi~ki i intelektual-ni mo`nosti da se spasat - begaj}i od Makedonija.

Iako ne sum nekoj koj znae kakov nostalgi~ar {tose~e veni za "mladosta {to nema da se vrati kakolisjata na gorata-sestra#, sepak me fa}a ̀ al za mi-natoto. Osobeno koga go gledam sin mi, koj }e mora dau~i od u~ebnici {to se skrpeni za dve-tri nedeli, voslobodnoto vreme na nakotenite "stru~waci# od raz-norazni pedago{ki zavodi i biroa. I da bide `rtvana nalbatite {to go krojat obrazovanieto "Made inMacedonia# spored nivnoto sfa}awe na Evropa, kojatokmu i poradi takvite kako niv ni e s¢ podaleku...Mojata generacija, kako-taka, moè{e da izleze NA-DVOR! Posposobnite - do britanskite poliwa so jago-di, drugite barem do plantaìte na gr~kite ostrovikade {to so banani, maslinki ili modri patlixanivo racete stanuvaa Zapad! Sose site negovi doblesti i

MAALSKI PRIKASKI 25

maani. A dene{nive generacii go imaat orgazmi~no-to zadovolstvo da izlezat od Makedonija samo prekumizernite grani~ni premini na Tabanovce, Deve Ba-ir, ]afasan (dobro, vo Albanija, barem zasega, retkokoj odi, ama sepak...) i |ene-|ene kulturniot premin naBogorodica, i da uìvaat vo ubavinite na ZapadenBalkan. Se razbira, ako ste~ajnite im tatkovci neka-ko im obezbedile pari i ako ̀ elbata da podi{at i po-inakov vozduh gi naterala da go izdràt poniùvawe-to za vadewe vizi pred o~ite na seirxiite od Ani-Bo-nikafean~iwata...

I {to e toga{ ~udno toa {to decata na roditelitekoi slu{aa Azra & Pankrti denes, i pred da stanatpubertetlii, pa|aat vo sevdah na Ceca & Nives &Indira? îtam deka vo Makedonija sekoj den se re-gistriraat po trojca novi narkozavisnici, deka za 13godini samostojnost i suverenost duri 13.000 dràv-jani na Makedonija "ladno# se otkaàle od dràvjan-stvoto za da dobijat paso{ od nekoja poasolna dràva -paso{ {to ne e skrpen po nekoj krajno somnitelen ten-der i paso{ na koj ima i grb, a imeto na dràvata ne enapi{ano na dva-trieset jazici na site "sostojki# na"makedonskata salata#... Ovie, so paso{ive, sakaleda izbegaat vo poinakvoto, za koe slu{ale i ~itale. Aovie, {to gi zgrap~ila vo svoite kanxi "belata smrt#,se nadevale, kutrite, deka }e najdat ne{to {to e - mal-ku od malku - poubavo i podostoinstveno za ìvot odtoa {to im go ponudi vlasta na nivnata dràva, niv-nite roditeli i nivnite profesori...

Od kafuliwata okolu redakcijata vo koja rabotam

Sini{a Stankovi}26

e~i refrenot: "Ovo je zemqa mojih snova / ovo je nebopuno zvezda / leti se i bez aviona / let iznad kuka-vi~jeg gnezda#. Prvin se krstev, a potoa se vqubiv vostihovite, za koi mislev deka se turbo-folk s¢ dodeka"stru~wacite# od gimnazijata otsprotiva, koi sekoj-dnevno se opivaat do besvest, tokmu tuka, popladnev-no, na golemiot odmor, ne mi objasnija deka peja~kata eod na{ive prostori, a deka vo tekstot se misli na se-verniot ni sosed. Ne znam zo{to do tolku se najdov votekstot, i sebesi, i zemji~kava ni, i neboto i yvezdite,kratko i jasno - na{iov dolgogodi{en let vo mesto,nad kukavi~inoto gnezdo - vo edna tralala-pesni~ka.Ne znam... Vsu{nost, znam, ama te{ko mi e da si pri-znaam.

oktomvri 2004

MAALSKI PRIKASKI 27

ARGUMENTI

NEKOGA{, EDNOSTAVNO, SE ZNAE{E KOJ E NAJDOBAR TABLAXI-JA, KOJ E NAJDOBAR POKERXIJA, A KOJ REDOVNO ODI "PO CIGA-RI#. ILI, KOJ IGRA BASKET, A KOJ, KAKO MORON, STOI NA GARAÀ

I GO DRÌ KO{OT, NORMALNO, SO CVRSTO VETUVAWE DEKA NA

KRAJOT TIE SO CVRSTI ARGUMENTI }E NAJDAT NEKOJ U{TE PO-MAL (ILI POGOLEM MORON, SEEDNO) I }E GO NATERAAT DA SE

ISPENTARI NA GARAÀ, ZA I DOTOGA{NIOT ODGOVOREN ZA DR-ÈWE NA TABLATA DA {UTNE PET-{EST PATI. KOLKU DA SE PO-RADUVA...

Vo maaloto vo koe izrasnav za popularnosta, ilipo moderno - za gradeweto imix, be{e presudna silatana argumentite. Lu|eto si go znaeja redot, se ima{e po-~it kon tie {to moèa da dokaàt i da pokaàt dekaimaat pravo. Najsilni argumenti - i za ozboruva~kitei za tie vo ~ie dru{tvo site sakaa da bidat - bea "in-ternacionalna kariera# (kako sportist, muzi~ar posvadbi ili provalnik na stanovi, seedno), no vrvea icvrstite muskuli, so koi se ispi{uvaa zastra{uva~-kite biografii na bezmilosni u~esnici vo raznoraz-nite presmetki, koi sepak sekoga{ pokrovitelski giza{tituvaa malskite kopiqaci od tepa~ite od drugi-te maala. Ednostavno, toga{ se znae{e koj e najdobartablaxija, koj e najdobar pokerxija, a koj redovno odi"po cigari#... Ili, koj igra basket, a koj, kako moron,stoi na garaà i go drì ko{ot, normalno, so cvrsto

Sini{a Stankovi}28

vetuvawe deka na krajot tie so argumentite }e najdatnekoj u{te pomal (ili pogolem moron, seedno) i }e gonateraat da se ispentari na garaà, za i dotoga{niotodgovoren za drèwe na tablata da {utne pet-{est pa-ti. Kolku da se poraduva.

Ednostavno, se po~ituvaa argumentite. Taka, Gane@uti, edna od maalskite legendi, koj glavno operi-ra{e po Italija, a vo Skopje nema{e "ni liv~e od soob-ra}aec#, po sekoe vra}awe od jabanata se kolne{e "udeca, ̀ ena i svite rodnini#deka nema nikoga{ pove-}e, deka }e najde rabota i, kako i drugite podizvetvenimaalski heroi, }e ìvee od stara slava, }e go saka Ra-botni~kia }e naviva za Vardar... Ama, koga }e dojde{eproblem so doma{niot buxet, a kolegite "na privre-mena rabota vo stranstvo# }e mu javea deka e marki-rana nekoja ku}a vo Milano, bez dobermani ili dogi iso zastaren alarm, so te{ko srce - ja prifa}a{e sila-ta na argumentite. I po vra}aweto ni dele{e plasti~-ni gondoli {to svetat, ni raskaùva{e kolku e ubavodoma i ni se kolne{e deka nikoga{ pove}e nema... S¢dodeka povtorno ne mu ponudea nesoborlivi argumen-ti...

Koga mi izleze prvoto kniùle so detski stihovi,bev umren od strav deka vo maaloto }e me {inat od maj-tapewe i deka nema da smeam da se pojavam ni pred li-monadxilnicata na Kata, a kamoli pred Dramski,ama @iko Buraz, ~ii argumenti - so~nite prikaskiod [utka i od Idrizovo, kade {to pomina pogolem

MAALSKI PRIKASKI 29

del od ̀ ivotot - bespogovorno gi prifa}aa site maal-ski mitomani, me zede vo za{tita. Im objasni na site{to edvaj ~ekaa da mi ja ispijat krvta ("Koe normalnoma{ko vo gimnazija pi{uva stihovi, be, toa e za onieènski koi nikoj ne gi poglednuva, pa bladaat za belkow sose princot... Ti, be, u{te 'lastik' da po~ne{da igra{!#) deka so stihovi, tu|i ili svoi, seedno, i sodrnkawe na tri akordi na gitara polesno se stignuvado ènskite srca. Preku tretoto kop~e odozgora nateksas-ko{ulite, po nekolkumese~no izleguvawe idrèwe za race vo temnicata, nekade okolu 19. red nakinoto Karpo{... Ne moèv da poveruvam deka eden@iko Buraz znae nekoj stih osven "Idrizovo, ku}ana tri sprata, milicija kuca mi na vrata...#, amatokmu od nego ja slu{nav najubavata izvedba na Pre-ver. Kogo potoa go prepovtoruvav na Junfer-brdo, po-nekoga{ uspevaj}i da "}aram# nekoja poromanti~naènska du{i~ka na koja £ bea preku glava mnogubroj-nite ~lenovi na podrumski ska ili rege grupi... Ama,imav najubavi argumenti.

Denovive dobiv i-mejl od eden prijatel. So inte-resna prikazna za argumentite. Demek, koga nekoj siumen amerikanski biznismen od srednata klasa mu so-op{til na sinot deka toj }e mu ja izbere idnata sopru-ga, sinot - normalno - zbesnal. No, koga mu kaàl dekase raboti za }erkata na Bil Gejts, naslednikot samorezimiral: "E, vo toj slu~aj...# Potoa umniot biznis-men oti{ol kaj Gejts i mu rekol deka ima vistinski

Sini{a Stankovi}30

zet za nego, na {to Gejts - normalno - samo prezrivo senasmeal. No, biznismenot mu doobjasnil deka sin mu emlad, ubav i deka e - potpretsedatel na Svetskata ban-ka. Odgovorot pak bil: "E, vo toj slu~aj...# Na krajotumniot biznismen oti{ol kaj pretsedatelot na Svet-skata banka i mu go ponudil sinot, kako izvonrednore{enie za negov zamenik. Otkako pretsedatelot slat-ko se iznasmeal, umniot biznismen mu doobjasnil de-ka se raboti za - zetot na Bil Gejts. Odgovorot bil: "E,vo toj slu~aj...#

Zna~i, znaat toa Amerikancite da pregovaraat. Ida iznao|aat argumenti. [to, neli, epten se gleda vona{iov, makedonski slu~aj. So Kaleto. Ili so sena-rodnoto ni izjasnuvawe. Glavata mi ja dupnaa posled-nive nedeli so referendumot. S¢ sami narodusre}ite-li. I tie "za#, i tie "protiv#. Kako nikoj od vlasto-dr{cite da ne saka da priznae deka ala{-veri{otne~ine{e. Dodeka ne e predocna... Da se priznae deka vo"pregovorite# e napravena glupava gre{ka od korka~-lak i deka sega gre{kata treba da se popravi. Namestocel narod da se prenesuva `eden preku voda... Da sepriznae deka i za vreme na praveweto na "{najderska-ta# zdelka za edna poinakva Makedonija, a osobeno ot-kako narodot se pobuni, se nema argumenti za odbranana iznudeniot zakon...

Neodamna pro~itav vest deka kon krajot na septem-vri, vo 98. godina od ̀ ivotot, po~inala Jang Huawi,vo nekoja oblast na centralna Kina. Poslednata Ki-

MAALSKI PRIKASKI 31

neska {to zboruvala nu{a, edinstveniot jazik vo sve-tot {to go koristele samo `enite. Jang ne znaela dapi{uva na kineski jazik, a so nea is~eznal i jazikotnu{a. Spored vesta, lingvistite poso~uvale deka irakopisite na nu{a se retki, za{to tradicionalnogi zapaluvale ili gi zakopuvale zaedno so mrtvite.

Jas svoeto go napi{av. [to ne zna~i deka ja spasivdu{ata, oti i rakopisite, kako tie na jazikot nu{a, sovreme is~eznuvaat, no sepak...

noemvri 2004

Sini{a Stankovi}32

SRÂ

ONOJ SIROTANOVI}, OD BANKNOTATA, GO VELI~AA OTI BIL

NAJDOBAR RABOTNIK I UDARNIK, ZA NEGOVATA MONSTR-LOPATA

NOVINARITE PI{UVAA LEGENDI, AMA TOJ ZNA{E ZO{TO I ZA

{TO RABOTI. ZA IDEALI. NA NORMA... A JAS, SIROTIOT NOVI-NAR, SE PO~ESTO SE PRA{UVAM DALI SUM NORMALEN I {TO SE

SLU~I SO NEKOGA{NITE IDOLI, DENES DOLNOSANI GUBITNI-CI. [TO SE SLU~I SO MOITE IDEALI?

Sum pro~ital kup novinarski tekstovi za krizatana srednite godini kaj maìte, ama nikoga{ ne sum ve-ruval deka taa moè da nastapi i kaj eden klasi~enBalkanec, kakvi {to glavno bea i s¢ u{te se moite ma-alski drugari. I nivnite tatkovci. Za{to, vistin-skite balkanski ma~omeni ne ni moàt da bidat vokriza. Ni materijalna, ni emocionalna, a kamolikriza na identitetot! Ne sme Angli~ani so nacrtanisemejni stebla nanazad do kralot so lavovsko srce, amasme si silni na jazik, i od koleno na koleno si gi pre-nesuvame rodoslovite, normalno, na{minkani po po-treba (koj e ulav da kaè deka pradedo mu bil aramija?)i se gordeeme so deceniskite prekari {to im gi pre-nesuvame i na decata. Kakva kriza, kakvi bakra~i! Nevrvi toa na Balkanot... Osobeno ne vo moeto maalo.

Vo ubavoto vreme na socijalisti~koto samoupra-vuvawe, vo moeto maalo lu|eto nikoga{ ne se samoana-

MAALSKI PRIKASKI 33

liziraa, a nivni "psihijatri# bea kom{iite i prija-telite. Problemite vo semejstvoto (kako da se oma`ipodostarenata }erka, kako da se fati vrska vo "soci-jalno# za na bawa za revmati~nata baba, kako da se smi-lostivi nastavnikot da mu pi{e dvojka na sinot-na-slednik - kolku da ne se majtapi maaloto deka padnalu{te vo osnovno...) sekoga{ se re{avaa kolektivno. Vopo{irok, maalski krug. So pivo, pred granap~eto. Ikoj toga{ imal potreba da krizira vo pogled na sop-stveniot identitet, koga site zaedno, krajno neotu|e-no, si ̀ iveeja - po maalski. Taka, vo maaloto vo koe iz-rasnav drasti~nite slu~ai - karanicite, razvodite,sose tepa~kite pri delbite na mebelot od Treska, ita-lijanskite servisi i bugarskiot escajg, sebe-barawatai |oa-vqubuvawata vo pomladi kom{iki & kole{ki,tolku porazli~ni od postarite soprugi doma - ne bea~esta pojava. No, ostanaa vre`ani vo kolektivnata me-morija na maaloto, za{to bea permanentna pri~ina zaplaknewe na ustite, koja ozboruva~kite ja vadea od"zimnica# vo nedostig na pointeresni aktuelni temi.No, i toga{ nikoj ne zboruva{e za kriza na identite-tot, vo brakot, vo me|u~ove~kite odnosi, vo semejstvo-to..., nitu pak "havariite# zavisea od vozrasta, tukuglavno s¢ se sveduva{e na starata {ema: pieweto na so-prugot ili "{araweto# na soprugata...

Denes s¢ nekako se zbrlave, s¢ se sr~osa. Maalskitedrugari rasposlani po svetot ne se gajlat za makedon-skite raboti, a jas s¢ po~esto po~nav da se poglednuvam

Sini{a Stankovi}34

vo ogledalo za da si odgovoram na pra{aweto: koj e ovojotsprotiva i ~ij toa odraz sekoe utro namurtenose yveri vo mene? I po dvaeset godini sekojdnevno pi-{uvawe, so s¢ pove}e beli vlakna vo kosata (ne, ne, nesum jas vo kriza, skraja da e, ne sum be vo kriza, Bog da~uva, ama ete, moderno e, pa i jas si se samopercipi-ram), s¢ pove}e si nalikuvam na onoj lik od nekoga{-nata desetdinarka, ~inam se vika{e Alija Sirota-novi}. Ne deka celata generacija ne ni e i utnata isirota (rodeni sme vo edna dràva i vo eden sistem,ìveeme vo druga dràva vo koja nikako da se vosposta-vi kakov bilo sistem, a kako {to trgnale rabotite }eìveeme i vo treta dràva, na {to nekoi mra~ni siliepten sistematski rabotat), ama onoj neverojaten pre-min - od "de~ki, aj' be namalete toa muzikata, dadremneme malku#, vo "~i~ko, aj' be ne n¢ gu{i, ne e sil-na muzikata!# - mene mi se slu~i tolku brgu, {to ne-mav vreme da go "svaram#. Neli, letnaa kako galabi... Ikako ni{to ve}e da ne prepoznavam. Kutriot.

Onoj Alija od banknotata go veli~aa oti bil najdo-bar rabotnik i udarnik, za negovata monstr-lopatanovinarite pi{uvaa legendi, ama toj znae{e zo{to iza {to raboti. Za ideali. Na norma... A jas, sirotiot,kako i pove}eto ~ii sudbini gi spodeluvam, se pra{u-vam dali sum normalen i {to se slu~i so nekoga{niteidoli, denes dolnosani gubitnici. I {to se slu~i somoite ideali?

Si mislev deka sum novinar (dobro, sakav da bidam

MAALSKI PRIKASKI 35

i pisatel, ama se nema{e vreme od mnogu pi{uvawe zasekojdnevno preìvuvawe, a i inspiracijata e nekakonedofatna vo ova vreme, inspirativno samo za samo-ubijcite...), a ispadnav eden od mnozinstvoto "slu~aj-ni minuva~i# niz svoite ìvoti, koi nikako ne mo-àt da mu se prisposobat na "novoto vreme#. Vreme naerozija na moralot i na degradacija na site nekoga{-ni standardi i vrednosti, vreme-nevreme vo koe gna-sotilakot izbiva od site pori na op{testvoto, a ara-miite i nekadarnicite stanuvaat yvezdi i idoli nanovite kopiqaciod moeto maalo...

Taka, s¢ si mislev deka sum novinar zatoa {to voovie dvaeset krizni, tranzicioni, voeni i najposleevrointegracioni godini - rabotam vo razni mediu-mi, ama s¢ pove}e si li~am na mr{ojadec. Oti, nastrancite (na koi sme im tolku egozti~ni i simpati~-ni, od s¢ srce n¢ qubat i n¢ udiraat po ramo, vetuvaj}ini deka i nie nekoga{ }e bideme kako niv, samo da sestrpime...) sme im interesni samo koga primame be-galci, imame vooruèni sudiri, ni zaginuva pretse-datelot ili se licitira so nova vojna poradi obi~enreferendum... A za uspesi i ne moè da se pi{uva, otire~isi i gi nema vo dràvi~kava koja nikako da se iz-molkne od krizata. I, kako toga{ i jas da ne bidam vokriza? Mislam, ne, ne sum vo kriza, nam, na Balkanci-te, na maalskite lu|e, toa ne ni se slu~uva! Samo, menervira onoj nemturon od ogledaloto, onoj {to neko-ga{ ima{e ideali a sega si postavuva glupavi pra{a-wa za toa {to se slu~uva okolu nego, so nego i vo nego...

dekemvri 2004

Sini{a Stankovi}36

VRATETE GO HIMEN!

'BATI JOGI-OTO, 'BATI POKEMONOT, A BE BRUS LI NA{, VO KI-NO KARPO{, NE PU{TA{E NIKAKVI ZRACI I NEMA{E NIKAK-VIKARTISOPOENIIÌVOTI, AMASITELO{IGIPOMODRUVA-{E OD }OTEK. PA, AKO NA MAALSKITE DECA VO MOE VREME IM

TREBA{E PRAZNEWE NA VI{OKOT ADRENALIN, SI VRESKAA- |OA

VE`BAJ}I KATI VO PARKOT KAJ ELEKTROMA{INSKI FAKULTET

I EDINSTVENA KOLATERALNA {TETA BEA POTKR{ENITE NOSO-VI I XMU~KITE NA GLAVITE OD NEKOJA NEKONTROLIRANA NUN-~AKA... AMA, SE DRUÈVME

Neodamna edinstvenoto prva~e vo na{iot dom mupokaùva{e na gordiot tatko, demek mene, {to trebada pritisne na tastaturata na kompjuterot za da gi"eliminira# teroristite. Denta ne{to pi{uvav za |u-rultijata vo Kondovo i se obiduvav da mu objasnam namaliot deka mora da postojat i nekoi drugi igri osventie krvolo~nite {to toj i negovite drugar~iwa naj-mnogu gi sakaat, osobeno zatoa {to toj, igraj}i, "puka#naokolu - kade {to }e stigne. Pa gi eliminira i tero-ristite i nivnite zalo`nici. Iako dodeka ode{e naedna od televiziite kosata si ja kornev zatoa {to nemoèv da ja smislam, sega samiot mu predloìv na ma-liot da ja igra igrata so Izi, oti toj barem ja spasuva-{e Lora, zna~i - ima{e nekakva doblesna zada~a... Mupredlagav i da igra {ah so kompjuterot, da redi pasi-jans (pu, pu, skraja da e, komarxija da stane, ama barem

MAALSKI PRIKASKI 37

od male~ok da ne ̀ ivee vo zaglupuva~kiot umri ma{-ki & ubij gi site i vrati se sam - film), da najde ednaod mnogute igri~ki na koi se proveruva i inteligen-cijata, a ne samo krvoèdnosta, ama ra~eto nekako sa-mo mu ode{e kon glu{ecot, a kursorot kon Udira~ot,Ubiecot ili kako ve}e se vika{e igri{teto za zaglu-puvawe na mali deca i podgotvuvawe na idni potenci-jalni seriski ubijci...

Dve godini opstojuvav na odlukata da ne mu kupu-vam plejstej{n, za da si igrame zaedno nekoi zastare-ni igri za koi ne treba struja i baterii, ama nov kom-pjuter mi treba{e i mene za rabota, i... Ne znam, iakone sum nekoj rascimolen nostalgi~ar i pla~ko za mla-dosta {to, normalno, nema da se vrati, sepak s¢ mi se~ini deka mojata generacija nekoga{ ~ita{e i knigi.Dobro, ne Ana Karenina i Vojna i mir, za niv postoejadajxestirani izdanija, a se prikaùvaa i filmovi,ama onie potankite gi is~ituvavme, ìmi mama. A zastripovi i~ muabet da ne pravime - od onie "za posta-ri#, kako {to go vikavme od dene{en aspekt ~udniotmiks na Grupata TNT i Korto Malteze, pa s¢ doTeks, ̂ iko & Zagori Blaf & @alosna Sova... Nam ne nitrebaa "stanici za igrawe#, nam celoto maalo, pa iokolnite maala ni bea plejstej{ni. A decata {to ras-tat so diskovi polni so ubijci i u{te popolni so niv-ni ̀ rtvi, i so Digimon & Pokemon & Jogi-o, te{ko de-ka }e imaat nekakov interes za knigi. I zatoa, iakonavistina bev gord na toa {to maliot dobro pominalna svojot prv pismen sostav na u~ili{te, se sepnav ko-ga pro~itav deka bi sakal drugar~eto da mu bide dru-

Sini{a Stankovi}38

èqubivo, veselo i taka natamu, za "da ne go nervira ida ne mu gi kr{i igra~kite#koga }e mu dojde doma!

'Bati Jogi-oto, 'bati Pokemonot i site yvezdi naKartun netvork, a be Brus Lina{, vo kino Karpo{,ne pu{ta{e nikakvi zraci i nema{e nikakvi kartiso poeni i ̀ ivoti, ama site lo{i gi pomodruva{e od}otek. Pa, ako na maalskite deca vo moe vreme im tre-ba{e praznewe na vi{okot adrenalin, si vreskaa - |oave`baj}i kati vo parkot kaj Elektroma{inski fa-kultet i edinstvena kolateralna {teta bea potkr{e-nite nosovi i xmu~kite na glavite od nekoja nekon-trolirana nun-~aka... Ama se druèvme. I kako zombiodevme samo prvite dva dena otkako ~erepot }e ni ima-{e bliska sredba so nun-~akata. A ne postojano soonoj ist vtren~en pogled vo ekranot na kompjuterotili na televizorot...

Srce me bole{e koga cela esen gi gledav prazniteigrali{ta za basket vo Jane Sandanski. Ednostavno,mi be{e nesfatlivo. Kade se decata od tolkavo maalo?Mislev deka }e zbudalam od tapkaweto na basketipred ko{ot {to mi e pod prozorec. A atmosferata - ka-merna... Mojata generacija sonuva{e za prazen ko{.Vistinski. Ne od onie ~ii tabli se drèa na garaà."Trojki# se sozdavaa vo let. Inaku, okapuvavme od ~eka-we postarite da se smiluvaat i da se izmorat, za kone~-no da dopreme do ko{ot i do rekviriraniot od niv,inaku na{ - basket. Ili nekoj od nas da bide primen vo"trojka# na postarite, ~isto kolku za po nekoj blok,ili za spoter, ama da bide VKLUÊN vo igrata. To-ga{ se jade{e }otek za {ut bez dozvola... Denes, vo In-

MAALSKI PRIKASKI 39

ternet-klubovite, site se VKLUÊNI, nikoj ne jade}otek, site pukaat i samo se slu{a: "Zo{to me ubi me-ne, be, nego treba{e da go ubie{!# Site se vo igrata isite se sami... Eve, se soglasuvam, vratete go i Himenako treba, kolku {to se se}avam kaj nego ili nema{e,ili ima{e pomalku krv otkolku kaj drugive. Zar na-vistina }e sozdademe I~i-Skre~i - generacija? Aman,be, lu|e!

Samo, i jas da ne drobam mnogu-mnogu. Ima pravo imojot kolega koj mi veli deka e podobro decava da puka-at so plejstej{nii na kompjuteri otkolku utre, Bog da~uva, da se "pukaat# vo vena... Skraja da e.

Otkako nekade pro~itav deka tie {to veruvaat voDedo Mraz se posre}ni li~nosti, re{iv godinava za-edno so sin mi da go ~ekam gostinot od Laponija. U{tene mi kaàl {to saka da dobie, pretpostavuvam nekojaepten moderna video-igra, ama znam {to bi posakaljas od Dedoto. Da im gi vrati nasmevkite na makedon-skite deca. Da gi VKLUÎ vo normalen ìvot, kakov{to zasluùva sekoe dete, pa i onie "sekoe petto de-te vo Makedonija# koi, spored izve{tajot na UNI-CEF, ̀ iveat "vo uslovi na siroma{tija#i ~ii rodi-teli ne moàt, i da sakaat, da zarabotat pove}e od 1,7dolari dnevno po ~len na semejstvoto! Razvedri gi,Dedo, makar za praznicive, vetuvam deka }e bidat dob-ri celata sledna godina...

januari 2005

Sini{a Stankovi}40

PATERICA

KAKO I SEKOJ BALKANSKI MA~OMEN, ONAKA, SO RASKOP~ANI

PIÀMI ZA DA YIRKA PREPOLNETIOT MEV, XBARAV PO LONECOT

SO SARMI VO PAUZATA ME|U DVE{I{IWA PIVO I MRZELIVO GI

ODBIVAV TELEFONSKITE PONUDI NA PRIJATELITE ZA ZAED-NI~KO DOJADUVAWE NA NOVOGODI{NITE TRPEZI. NORMALNO,~UVSTVUVAV I DLABOKA BLAGODARNOST VO SRCETO - DO NAROD-NITE IZBRANICI I NIVNATA PARTISKA AVANGARDA LOCIRANA

VO VLADINITE KABINETI - ZA TOA {TO NA PROSE~NIOT, NAPA-TEN I OD SE IZMOREN MAKEDONEC MU OVOZMOÌJA SO DENOVI

DA ÌVEE KAKO VO DEMBELIJA...

Skopje pre~eka u{te edna Nova godina bez sneg.Ama, so Bregovi}-pantomimi~arot i so petardi, sovino & rakija i so stotici fal{-dedo mrazovci naplo{tadot, so istite la`ni vetuvawa na narodousre-}itelite i so golemi o~ekuvawa deka godinava nema dabide dambeter od prethodnata, so iljadnici ̀ elbi ko-ne~no da ni trgne...

Podgotovkite za mnogubrojnite praznici, poradikolegata-katolik, mi po~naa u{te od katoli~kiot Bo-ìk, za potoa novogodi{nite praznici i dvanaesettenekrsteni denovi da gi minam vo poluleè~ka pozi-cija i vo najklasi~en jada~ko-pija~ki ambient, teraj-}i gi site stari i novokomponirani adeti. Mi be{e

MAALSKI PRIKASKI 41

malku te{ki~ko da go izdràm postot na Badnik, plusne mi padna pari~kata ni vo lep~eto ni vo zelnikot{to svoera~no gi par~osav, ama sepak - ubavo po~naprazni~niot odmor. Od s¢. Neli, od Boìk pa do Vodi-ci demonite {etaat vo potraga po na{ite du{i, pa po-nudite na poubavata mi polovina za pro{etki na son-ce, po Vodno, na Kale ili vo Gradskiot park gi odbi-vav so indignacija, rasposlan vo piàmi vrz trose-dot, so vtren~en pogled kon tv-priemnikot. Za da si jaza~uvam du{ata ~ista i za da soberam sili za novitepredizvici vo godinata pred nas, koja kako i site zadnas, neli, e presudna i epten va`na za razvojot na na-stanite vo balkanskiov ̀ aburnik i za na{ata idninasvetla... Maligansko-holesterolna ekstaza.

Kako i sekoj balkanski ma~omen, onaka, so raskop-~ani piàmi za da yirka prepolnetiot mev, xbarav polonecot so sarmi vo pauzata me|u dve {i{iwa pivo imrzelivo gi odbivav telefonskite ponudi na prijate-lite za zaedni~ko dojaduvawe na novogodi{nite trpe-zi. Normalno, ~uvstvuvav i dlaboka blagodarnost vosrceto - do narodnite izbranici i nivnata partiskaavangarda locirana vo vladinite kabineti - za toa{to na prose~niot, napaten i od s¢ izmoren Makedo-nec (kakov {to sum jas, i drugite, do dva miliona ̀ i-teli, minus desette procenti tranzicioni aramii iultrabogata{i) mu ovozmoìja so denovi da ̀ ivee ka-ko vo Zemja Dembelija. A kako malku da bea re~isi dvo-nedelnite prednovogodi{ni sofri so kolegite od ra-bota, pa so drugarite, pa so maalskite poznajnici, paso slu~ajnite minuva~i... (na koi so ciganska bleh-mu-

Sini{a Stankovi}42

zika, so izvr{en sviwocid i vo sr~a do kolena ja is-pra}avme Starata godina vo bezmalu pretpotopska at-mosfera), vo mojot konkreten slu~aj se pogodija i go-di{nina na brakot, rodenden na soprugata, imendenna sinot, jubilej na vesnikot vo koj {to rabotam... Pa, iarmasuvawe na }erkata na inkasatorot, doma{na sla-va na prodava~kata vo maalskata trafika i, sekako, pa-terica na patericata na praznikot na osumdesetgo-di{niot dedo od kulata otsprotiva, koj redovno gopraznuva sekoj nov den vo koj se razbudil... Da se nema-lo isaf. Bahanalii. Edvaj izdràv do krajot na praz-nicite {to po~naa tolku ubavo.

Te{ko im bilo i na starite Rimjani, i piruvawe-to moèlo da zdodee. Okapan od odmorawe, vo predeks-plozivna sostojba od prejadenost i prepienost, oma-len od ogromniot optimizam na politi~arite na te-leviziskite programi i dlaboko depresiven od xin-grlaka-emisiite za zaglupuvawe na narodnite masi...edvaj do~ekav da se osvetat vodite, da se izbrkaat demo-nite i nie, ~istite du{i, da moème da se izme{ameso svetot i da mu se vratime na normalniot ìvot vokoj ni se epten retki pri~inite za slavewe i praznu-vawe.

Re{iv nakratko da go napu{tam topliot dom i daja razbijam prazni~nata ednoli~nost, edinstveno zada prisustvuvam na koledarskiot ogan vo maaloto voKarpo{ vo koe nekoga{ ̀ iveev. I se voodu{eviv. Na-rod kako vo ko{nica. Me|u prisutnite i lu|e koi nitu

MAALSKI PRIKASKI 43

ìvele nitu ìveat vo "ruskite zgradi#, ama do{le"na ogin#, za{to maaloto e poznato kako gostopriem-livo. Greana rakija, petardi, pregratki i ubavi èl-bi... Petmetarski ogan i oro okolu nego, crveni lica iprskalki vo racete, nazdravuvawa i edna ~udna, za na-{ata tradicionalna raskaranost i re~isi neverojat-na - splotenost. I muzika "vo ̀ ivo#, i "paket~iwa# solep~iwa, par~iwa riba i ovo{je. I nadeì... Kolkumalku mu treba na ovoj narod. Da mu se razgorat emoci-ite, da se po~uvstvuva ̀ iv, da se razigra i da se raspee,da se ponadeva deka moè i poinaku...

fevruari 2005

Sini{a Stankovi}44

FILMSKA PRIKAZNA

NAM, NA BALKANOV, ÌVOTOT NI BIL KAKO NA FILM. MORE,"SAPUNICA#. SAMO{TO PRAVDATA NE{TO RETKO POBEDUVA... AEVROPA? BLAGODARAM NA PRA{AWETO. NE ~EKA. SOSE ÌVI-TE PITA~I I MRTVITE BABI. I UMRENITE KOWI {TO TREBA DA

GI VLE~AT NA{ITE RASKLATENI KOLI- DO IDNINATA SVETLA...

Sekoe utro, dodeka nivnite avtomobili lazat po-kraj Narodna banka i osobeno pokraj Sudskata palata,so taksistite {to me vozat, glavno pcuej}i i kolnej}i,muabetime za politikata i za soobra}ajot, za nespo-sobnite skopski gradski tatkovci koi, ma~eni od nos-talgijata po rodniot kraj, i prestolninava ni ja sve-doa na palankite od nivnata mladost. Za koi kopneeledodeka sozrevale, a koi ne moàt da gi zaboravat u{teotkako kinisale za Skopje. Plus i toa mladosta, neli,e nezaboravna i po nea redovno se ̀ ali. Kako i po ko-wite i livadite, ~ija pak zamena vo skopskata ruralnavarijanta se trevnicite vo Aerodrom i vo Karpo{. Ijas, voden od porivot na profesijata, sekoe utro, iakohroni~no nenaspan, aktivno u~estvuvam vo muabetotso najinformiranite lu|e vo gradot, spodeluvaj}i ginivnite ~uvstva za ènskiot del od semejstvata nagradskite tatkovci. (Nikoga{ ne mi bilo jasno zo{tose spomenuvaat majkite, soprugite i sestrite nanesposobnite funkcioneri i nekadarnite partis-

MAALSKI PRIKASKI 45

ki vojnici {to se dogrebale do nekoja fotelja kogatie, mislam, poubavite polovini, osven moèbi soprekumernite ambicii - nemaat nikakva, ili sosemmala odgovornost za nedodelkanosta na svoite po-silni polovini.) Ne retko vo utrinskite ispovedi (voamerikanskite filmovi bezmalu sekoj barmen e malFrojd, kaj nas taksi-vozilata stanaa psihijat-riski kau~i, a seansite se zaemni, samo toa e temaza edna poinakva maalska prikaska...) jas odam i po-daleku i zapeneto im objasnuvam na taksistite deka s¢bi bilo vo red koga bi se vnelo malku red! I polekasfa}am deka po~nuvam da bladam, zafaten od zarazna-ta treska {to ja {irat predizbornite narodousre}i-teli. I mirno se zadu{uvam vo smogot, si pcujam i sikolnam, ~ekaj}i go podobroto utre. Od kampawite.

Arno ama, neodamna site dobro poznati kulisi odutrinskite "mitinzi# gi smeni tragedijata na ednoromsko semejstvo. Kowot {to ja vle~e{e rasklatenatakola polna so otpadoci i drebulii najdeni vo skop-skite kontejneri, izgleda, ispu{ti du{a srede ulica.I dodeka Romkata se fa}a{e za glava, edno od nekolku-te nejzini deca, ~inam najmaloto, so site sili se obi-duva{e da go krene, vle~ej}i go za uzdite. I lipaj}i,kako da zagubilo ne{to najmilo. Vo nekolkute momen-ti na razminuvaweto, na razmrsulavenoto lice naRom~eto ja vidov seta taga na stoticite deca-pita~i,polugoli bebiwa, devoj~iwa vo partali, invalidi...od skopskite krstosnici. Deca. îi "gazdi#, so setopo~ituvawe na nivnite ~ovekovi prava, zasluùvaatedno zdravo grbavewe so "govwarskite cevki# na Buger.

Sini{a Stankovi}46

I so siot moj urbano-gerilski protest protiv "pasto-ralite# {to vo Skopje ni gi serviraat pokondirenite"gra|ani# - pokondureni opinoci, sepak posakav pakda go vidam kowot kako mirno pase na trevnikot spro-ti Tobako. Samo za da ne pla~e ve}e detenceno... Nego-viot pat kon idninata svetla, duri i so raskapanatakola, go prekina mrtviot kow... Zlatno Skopje. Pre-stolninata i onaka ni e na pat - za nikade. Zatalkaname|u kaldrmisanite soka~iwa i novotamponiraniteulici bez atmosferska kanalizacija. Me|u grdosiiteso zatemneti stakla i drvenata kowska kola polna sootpadoci, pokraj koja maloto Rom~e pla~e po svojotkow-hranitel...

I premnogu dolgo na Balkanov i oroto i {otata sezamenuvaa so voeni trubi i mar{evi, i zatoa mi e mno-gu milo za toa {to celo Skopje minatiot mesec igra{ekan-kan so baba Zumbula i so drugite junaci od fil-mot na Darko ~ija kariera, poleka ama sigurno, imanagorna linija - od strip-tablite a la grupa TNT zasiot toj xez do filmskiov, balkanski kan-kan. I us-pea da ja raska`e tipi~no balkanskata prikazna, kojaspored nego se slu~uvala i na nekoi drugi granici.Navistina, vo nekoga{niot Poluostrov na tagataodamna nema ~uvstva. Se patuva kon Evropa, vo posto-jan dijalog - TIE n¢ pra{uvaat, a NIE kimnuvame soglavata. S¢ se sveduva na ala{-veri{. Od tipot na bu-garskata "qubovna# pesna so biznis-dijalog: "[te tikupam limuzina / az {te te gream cela zima# No, ba-

MAALSKI PRIKASKI 47

rem da go za~uvame duhot i da prodolìme da si se sme-eme na sopstvenite budal{tini...

I dodeka kolegite mi raskaùvaa deka samo mom~eod skopskiot asfalt i Balkanec vo du{ata moèlo dasmisli vakva univerzalna prikazna, se mislev dalida im kaàm deka edna druga baba, Trendafila, Ka-ranfila, Ruà... seedno, pred samo nekolku godini,vo vremeto na embargoto i nezasluènite sankcii(ona vreme, de, koga vo Skopje, vo koe dotoga{ se znae{ekoj e esnaf a koj kopuk, odedna{ se nakotija "tranzici-oni# bogata{i so vulgarno prazni glavi i vulgarnopolni ~ekmexiwa), vo star 101, ja pomina makedonsko-toga{ jugoslovenskata (sega kosovska) granica. Mrtva.Na zadnoto sedi{te. Za{to, mojot poznajnik nema{epari da ja zakopa majka si. A babata i nema{e nikakvidokumenti, makedonski nikoga{ ne ni dobi, a jugoslo-venskite prestanale da £ vaàt. Pa, so malku ala{-ve-ri{ so odgovornite vo makedonski-srpski-UNPRE-DEP uniformi, babata - |oa te{ko bolna - "spiej}i# nazadnoto sedi{te, stasa do svoeto kosovsko selo. Na ve~-na po~ivka. I posle, nam na Balkanov ìvotot ne nibil film. More, "sapunica#. Samo {to pravdata niko-ga{ ne pobeduva...

A Evropa? Blagodaram na pra{aweto. N¢ ~eka. So-se ìvite pita~i i mrtvite babi. I umrenite kowi{to treba da gi vle~at na{ite rasklateni koli, pol-ni so otpadoci - do idninata svetla.

mart 2005

Sini{a Stankovi}48

ZAGUBENATA MAGIJA

KAKO "KOPIQ#, RASNEJ}I PRED I VO DRAMSKIOT TEATAR, NE

RETKO OP~INET OD TOA {TO SE SLU~UVA{E DOTOGA{ NA SCE-NATA, NE SI ZAMINUVAV SO MAALSKITE DECA I JA PRESEDUVAV I

PAUZATA YVEREJ}I SE VO KULISITE, EDVAJ~EKAJ}I GO SVETLOS-NIOT ZNAK ZA PO~ETOK NA VTORIOT ~IN. NO, SO OGLED NA FAK-TOT DEKA TATKO MI OSTANUVA{E DA GLEDA TELEVIZIJA PO TV-DNEVNIKOT SAMO AKO NA PROGRAMATA IMA{E NEKOJ JUGOSLO-VENSKI (~ITAJ: PARTIZANSKI) FILM ILI NEKOJA POLITI~KA

EMISIJA ZA VRVNITE DOSTRELI NA SOCIJALISTI~KOTO SAMO-UPRAVUVAWE, JAS SLOBODNO MO`EV REDOVNO DA DOCNAM DO-MA. A PREKORITE NA MAJKA MI LESNO GI SOSEKUVAV V KOREN -SO ARUMENTOT DEKA NE SUM SE AKAL PO ULICI TUKU DEKA SUM

BIL NA TEATAR. TEATAR!

Neodamna, go vodev sin mi po prvpat na teatar "zagolemi#. Pretstavite na genijalcite od Teatarot zadeca i mladinci tolku go voodu{evuvaa {to re{iv daodime na nekoja komedija, kolku da vidime kako }e sesnajde prva~eto vo edna poinakva sredina. Normalno,go odvedov vo maaloto vo koe izrasnav. Na pretstavakoja so godini e na repertoarot i {to sum ja gledal, dane preteram, petnaesetina pati. Maliot se smee{e dosolzi. A mene mi se pla~e{e. Mo`ebi i od sre}a {topreku nekoe gen~e, ete, ja spodeluvame istata qubov.Ama i od maka, za{to komedijata {to ja gledav koga bevre~isi kolku sin mi sega ispadna - smea niz gor~livi

MAALSKI PRIKASKI 49

repliki. Niz akterski epten slobodni improviza-cii, epten rutinerski, moite omileni akteri se maj-tapea za gorlivi temi: za "karnevalskite# izbori {tou{te edna{ ja posramotija Makedonija, za Kurto &Murto, za kadrovskiot ringi{pil vo kulturata, zaponiùva~kiot status na akterite, za polupraznatasala...

Rasnej}i vo dvorot na Dramskiot teatar, sakal - nesakal, se zaraziv so qubovta kon Igrata. Toga{, mnoguodamna, vo sedumdesettite, sekoja esen i osobeno sekojazima, {tom }e zatvore{e "Supermarketot# na ~ij me|u-kat se greevme i pravevme planovi za toa kade }e odimena letuvawe, stoevme pred vratite na teatarot i go mo-levme legendarniot ~i~ko so u{te polegendarniot{e{ir da n¢ pu{ti vnatre. Da se zgreeme i da pogleda-me malku. Samo na prviot ~in. Za{to na pauzite pove-}eto od decata moraa da tr~aat doma. Osobeno decatana voenite lica, na koi trubata za pove~erje im se og-lasuva{e porano i ~ii roditeli nemaa nekoj osobensluh za umetnosta...

A koga od namurteniot pogled na ~i~koto {to gi"kine{e# biletite }e iznurne{e nasmevka, so zakanadeka mora da bideme tivki i da ne im dofrluvame naakterite, gi zaboravavme lekciite na negoviot po-mlad zamenik koj katadnevno ni objasnuva{e dekavleguvame "vo Hram# i kako ma|epsani se str~uvavmekon salata. Ako salata be{e polna, ili stoevme kolku{to moèvme da izdrìme, pa kleknuvavme i sednu-

Sini{a Stankovi}50

vavme pod strogiot pogled na vrabotenite (mol~ej}i,se razbira, za da ne mu napravime beqa na {irokogra-diot ~i~ko so {e{irot), ili sednuvavme na vnesenitestol~iwa od stranite, ili se molevme nekomu da ne muse dopadne pretstavata pa da si otide porano... A akonekoga{ i ima{e neprodadeni bileti, tie bea za seda-lata vo poslednite redovi, kade {to moravme pod zad-nicite da gi stavame kaputite za da vidime ne{to odpretstavata. Retkite {ansi da se mu{neme vo "loì-te# bea nezaboravni iskustva za koi se raskaùva{e name|ukatot na "Supermarketot#, s¢ do po~etokot na ne-koja nova pretstava.

Ne retko, op~inet od toa {to se slu~uva{e doto-ga{ na scenata, ne si zaminuvav so maalskite deca i japreseduvav i pauzata yverej}i se vo kulisite, edvaj ~e-kaj}i go svetlosniot znak za po~etok na vtoriot ~in.No, so ogled na faktot deka tatko mi ostanuva{e dagleda televizija po tv-dnevnikot samo ako na progra-mata ima{e nekoj jugoslovenski (~itaj: partizanski)film ili nekoja politi~ka emisija za vrvnite do-streli na socijalisti~koto samoupravuvawe, jas slo-bodno moèv redovno da docnam doma. A prekorite namajka mi lesno gi sosekuvav v koren - so arumentot dekane sum se akal po ulici tuku deka sum bil na Teatar!Podocna, koga - imaj}i ja taa sre}a moeto u~ili{te dagi prikaùva svoite programi po povod patronatitevo kom{iskiot teatar - gi istraùvav soblekuvalnitei prostorot "zad scena#, mislev deka ne }e moàm darabotam ni{to drugo osven da bidam del od Magijata.Kakov bilo - del. Ne patev da bidam osvetlen so ref-

MAALSKI PRIKASKI 51

lektorite i da izvlekuvam vozdi{ki od temninata.Ama, gledaj}i, sakav da bidam i od drugata strana.

U{te podocna - koga ne uspeav da u~am za reìser(sose ve{to prikrienoto, no sepak prepoznatlivo za-dovolstvo na moeto sakano semejstvo, oti, neli, "koj senajal leb od komendii#), - bev lut i na sebesi i na tea-tarot. I begav od nego dobri nekolku godini... A u{temnogu podocna, koga ve}e kako novinar bezmalku ì-veev vo ednoto, a povremeno gi posetuvav i drugite dveteatarski bifea-kafeani, me|u koi i nekoga{notomaalsko, vo Karpo{, piej}i so akterite i reìserite,so muzi~arite i pisatelite, intervjuiraj}i gi i ka-raj}i se so niv, sepak ne ja zagubiv ì~kata, op~ine-tosta od Magijata. I verata vo Igrata.

Na komedijata {to ja gledav so sin mi, vo redot zadnas sosem slu~ajno sede{e eden moj maalski drugar odme|ukatot na "Supermarketot#, so dvete negovi deca.Na pauzata go pobarav so pogledot, za da vidam dali }eostane do krajot. Si zamina. Kako i vremiwata za koijas sega ne{to - prodavam nostalgija. No, ne{to osta-na. @i~kata. Vo prikaznite na maliot za novoto mudoìvuvawe. Za Igrata. Koja sigurno }e si ja vratiMagijata.

april 2005

Sini{a Stankovi}52

SRE]AJLII

LESNO E DA SI SRE}EN. VO MAKEDONIJA. SAMO TREBA DA SE ZA-TVORAT O~ITE I DA SE SLU{AAT NARODOUSRE}ITELITE I TV-BA-JA~ITE. NORMALNO, "KREVAWETO# NA RASPOLOÈNIETO ZAVI-SI OD VOZRASTA, OD GODI{NOTO VREME, OD IZBORNIOT KALEN-DAR... NA RODITELITE IM SE KREVA RASPOLOÈNIETO KOGA }E

SE POKA~AT TEMPERATURITE, PA }E SE NAMALAT TRO{OCITE,DODEKA PODZASPANIOT ADRENALIN IM SE KREVA SO NEKOLKU

~A{KI"ÒLTA#, PRED TV-EKRANITE ILI NA MITINZITE, SAMO

ZA VREME NA IZBORI. A NA SE POVE}E OD NIVNITE DECA, VO NAJ-BEZBOLNATA VARIJANTA, RASPOLOÈNIETO IM GO KREVAAT{A-RENKI AP~IWA I KUTIV~IWA TREVA

Nau~nicive vo svetot izgleda si nemaat poumnarabota, pa ~itam - se zafatile so prou~uvawe na sre}a-ta i pri~inite za nea, odnosno so mo`nostite za toakako lu|eto da bidat troa posre}ni. Demek, nova - nau-ka za sre}ata. So godini i so decenii razni psihijat-ri i psiholozi se otepaa da razberat poradi koi s¢pri~ini lu|eto se malodu{ni, apati~ni, ispla{eni,nesre}ni... I kako od negativno raspoloènie da gidovedat do "pozitivna nula#. A sega, eve, se zafatile iso mnogubrojni istraùvawa za toa kako od nulata dagi krenat na pozitiva. Tamu, vo svetot. Od koj sme niexenem daleku.... Kaj nas, vo Makedonii~kava, sre}ata eepten "rastegliva# kategorija, ama na narodecot ni,{to bi go posakala sekoja vlast, za sre}a mu treba tolku

MAALSKI PRIKASKI 53

malku {to ne mu ni trebaat nau~ni soznanija. Za sre-}ata. Svetskata teorija ne vrvi ovde, kade {to site smeso vekovi zamor~iwa - vo praksa. Gluv~e belo - sre}adeli. Ama gluv~iwata naj~esto sme nie i ne retko odi-me kurban, samo za nekoi belosvetski "teoreti~ari# damoàt da go proveruvaat pragot na ~ovekovata izdr`-livost i otpornost kon nesre}a. Spored vicot za Pesi-mistot, koj velel deka ne moè da bide polo{o ot-kolku {to e, i za Optimistotkoj mu odgovaral: "Mo-è, moè...#

Nie sre}ajliite, makedonski, balkanski, seedno,tolku dolgo sme na emocionalna nula, so negativa i nasmetkite i vo spisocite na ideali i ̀ elbi za posre}-na idnina, {to sekoj nastan {to malku od malku ot-skoknuva od tegobnoto sekojdnevie - e dovolna pri~i-na za nevidena sre}a. Kako na primer koga nema da imamrtvi na izbori ili nikoj nema da se udavi vo tradi-cionalnite zimsko-proletni poplavi; koga Kome-tal }e isperda{i nekoi napernati Evropejki ilikoga }e ni vetat deka, ako bideme dobri, navednati ikleknati, moèbi vo idnina i nema da n¢ teraat da seprekrstuvame; koga }e ni ja prolongiraat zabranata zaizleguvawe i vo nekolkute sosedni dràvi za dve go-dini ili koga }e ni kaàt deka sme {ampioni, dekana{iot uspeh ima nekoja tajna i deka samo tri ~etvr-tini od naselenieto ni - smeta deka }e imame nova voj-na ... (Ili, na mikroplan: eve, sin mi, na primer, kogavo trevnikot pred zgradata, me|u otpadocite {to kom-{iite so dlaboko vsadeni rodnokrajni vrski so divi-nata gi frlaat od balkonite, }e najde detelinka so ~e-

Sini{a Stankovi}54

tiri lista. Makar i pomo~ana od maalskite xukeli...).Zna~i, vo Makedonija i~ ne e te{ko da bide{ sre}en.Vo praksa. Iako na{ite nau~nici begaat s¢ podaleku.Vo potraga po sre}ata...

More, lesno e da si sre}en. Samo treba da se zatvo-rat o~ite i da se slu{aat narodousre}itelite i tv-ba-ja~ite. Normalno, "krevaweto# na raspoloènieto za-visi od vozrasta, od godi{noto vreme, od izborniotkalendar... Na roditelite im se kreva raspoloènie-to koga }e se krenat temperaturite, pa }e se namalattro{ocite, dodeka podzaspaniot adrenalin im sekreva so nekolku ~a{ki "òlta#, pred tv-ekranite ilina mitinzite, samo za vreme na izbori, a na s¢ pove}eod nivnite deca, vo najbezbolnata varijanta, raspo-loènieto im go krevaat {arenki ap~iwa i kutiv~i-wa treva. I site zaedno ìveat vo edna nevidena se-mejna sre}a. Taka, gi gledam niz prozorec, vo vtorni-cite i vo sredite, maalskite tinejxeri - kako eptenadekvatna ilustracija za sre}a i radost. Dobro, ajde -nade`. Esencijalen optimizam na klupite pred zgra-data. Si cev~at pivo od plasti~no {i{e od litro ipol i se yverat vo tv-aparatot vklu~en so dva "lopova#na vtoriot kat, i sre}ni se. I se nadevaat deka }e bidatu{te posre}ni. Normalno, ako "trefnale#. I ve}e sizamisluvaat {to s¢ }e napravat ako ja oskubat obloù-valnicata.... A nivnite roditeli, presre}ni poraditoa {to decata im se sportski tipovi i im sedat tuka,pred o~i, namesto, skraja da e, vo atomskite zasolni{-ta me|u {pricovite, se yverat vo televizorite i gislu{aat vetuvawata za poubava idnina zad prviot

MAALSKI PRIKASKI 55

}o{. So sredniot prst vo talogot vo filxanot, soo~e-ni so zamateniot pogled na gleda~ite vo karti, grav~e,voda vo avan, staklena topka... si ̀ iveeme, rodeni podsre}na yvezda.

I jas sum si sre}en. Na svoj na~in. Osobeno koga }ese vratam no}e od rabota i }e go vidam sin mi kakospie. Sre}en poradi toa {to £ podaril sre}na dete-linka na majka mu. Mo`ebi pomo~an, ama sepak - sim-bol na sre}ata. I koga vrodeniot mi pesimizam }e meisfrli od kolosek - na pove}edeceniskiot ni pat konposre}nata idnina, i koga moram da gi progoltam ignasnite zalaci od mojata prekrasna profesija, samo}e poglednam vo fotografiranata nasmevka na sin mipokraj ekranot na kompjuterot, }e si pomislam na mo-litvata na baba mi - da n¢ ~uva Gospod od polo{o, i }esi povtoram, bez cinizam, deka sum si epten sre}en. Vopraksa.

maj 2005

Sini{a Stankovi}56

HEROI NA ULICATA

MAKEDONIJA, KUTRATA, DODEKA I GROBARITE I {TRAJKUVAAT,ÌVURKA ME|U GOCE I TITO, ME|U CECA I KRAFTVERK, ME|U

PODISKRIVENITE OHRIDSKI RAMKI... A DECAVA IMAAT NEKOI

NOVI "IDOLI#: SO ZLATO NA GRADITE I NA RACETE I SO "ÈLE-ZA# VO REMENITE, SO VJERUJU - "A LA SKARFEJS# ILI "A LA KO-MANDANTIXEJMI[EJ#, SO"BELO# ISO"{ARENI# VOXEBOVI-TE I VO VENITE, SO HORIZONTI DO }ORSOKAKOT OTSPROTIVA...

Legendarniot pokoen profesor po fizi~ko vo na-{e maalo, Trajko-Bumbarot, za sekoja pcost - sude{epenal. Pa em }e si pukne{ od maka {to si utnal zicer,em ako opcue{ - }e primi{ i gol po kazna... Ne deka n¢odu~i od pcuewe, ama n¢ tera{e i po utkite da se vra}a-me vo igra, da ne gi povtoruvame gre{kite i da se na-viknuvame na kazna za napravenata beqa. N¢ u~e{e nared. Maalski...

Mnogu retko, koga }e mi pukne filmot i koga ̀ altaza mladost i nostalgijata za posre}noto i po~ove~nominato do tolku }e me tu{ira {to ne ni razmisluvamda se ottrgnam, mu raskaùvam na sin mi prikaski odmoeto maalo, za vremeto koga Gospod ode{e po zemja iTito be{e ìv... Mu raskaùvaam legendi, si gi raz-ubavuvam detstvoto i mladosta, za barem malku da goottrgnam od moronskite video-igri i krvoèdnitecrtani filmovi. Pa mu muabetam za heroite na ulica-

MAALSKI PRIKASKI 57

ta, postarite od nas maalski mangupi, so koi ne be{ezdravo da n¢ vidat roditelite. Za{to tie, fraeritemaalski, more se tepaa, pu{ea i pieja, a nekoi od nivznaeja i da "pu{tat ra~e#. Ama, bea fer i doblesnilu|e. Mislam, za nas, kopiqacite. Tie ni bea idoli sogolemo I, za ~ie vnimanie vrede{e da se rizikuva po-docne`nata prakti~na primena na metodite na do-ma{no prevospituvawe ili maalskoto sfa}awe naMakarenko...

I ne mu kaùvam na maliot moj za stoticite ~ak-maci i lastici {to sum gi "izel# vo momentite koga}e odbivav nekomu da mu "kupam ako ne me fatat# -cigari od maalskiot supermarket, da go dràm ko{otvrz garaìte ili da ~uvam straà dodeka postarite,ispentereni na drvoto zad piqarata, yirkaa niz pro-zorcite na kom{ikata koja celo maalo ja ozboruva{ei koja sekoja ve~er se soblekuva{e pred spiewe so {i-rum ra{ireni perdiwa... Gi premol~uvam tie sitni-ci, za{to i toj |oa-}otek go jadev - so gordost. Oti bevdel od ne{to, za mene toga{ mnogu vredno, del od sve-tot na povozrasnite, vo koi vladeeja to~no opredelenipravila. Za pcost - penal! I bev gord. Oti imav komuda se poàlam i da se obratam za za{tita ako se prave-{e epten mangup nekoj od drugo maalo; oti duri i ~u-varot {to mi gi tegne{e u{ite za ukradenite zelenikajsii na Zaj~ev Rid se sepna koga niz solzi mu kaù-vav od koe maalo sum i koi s¢ mangupi "yrckite }e mu giizvadat#ako ne me pu{ti... I gi u~ev zakonite na maa-loto, vo koe se stanuva{e heroj niz dela verifikuvanina celiot prostor od Teatarot do Policijata i od

Sini{a Stankovi}58

Parkot do Univerzalna, a duri potoa niz prikazni"od koleno na koleno#, kako ovie {to "raspekmezen# mugi raskaùvam na sin mi...

Epten ostarev, ne znam zo{to mi se cimolka koga}e ja ~ujam Heroj ulice. (Teatarot e s¢ u{te tamu, ama s¢okolu nas e mnogu povalkano.) Iskreno, na{ite maal-ski heroi sepak bea "ne{to drugo#. I denes, so obelenikosi i so stol~eni ideali, tie go imaat ~uvstvoto zahumor, ajde - za cinizam, i n¢ zajaduvaat nas - nekoga{-nite kopiqaci, deka, demek, porasnale pilcite, amane se erbap i da gi onadat kva~kite... Na retkite pomi-nuvawa niz staroto maalo gi slu{am kako ni dofrlu-vaat deka, iako se tie kupi den - pomini pazarxii,{verceri, optimisti po obloùvalnici, eksstanarina [utka i na Idrizovo (nekoga{niot maalski iz-vidnik i akcija{ izgleda "uspea# i vo stranstvo - sodecenii nema aber od nego) ili tehnolo{ki vi{oci &ste~ajci, a nie - boèm, fiqan lu|e, deka tie bile i }ebidat heroite, a nie - kopiqacite... Ili, mi se ~inideka gi slu{am. Oti taka sakam. Da veruvam. Ne obyi-raj}i se na nivnite deca koi ̀ iveat vo istite, pro{i-reni stanovi so tatkovcite - mangupi, so seta teìnana balastot od nedostignatata popularnost, tamu, vodoyidanite zgradi vo Karpo{ so nivnite nakalemenibalkon-izrastoci. Ne obyiraj}i se na "divite mesa#{to gi (n¢) zadu{uvaat... Oti sakam da veruvam deka -be{e poarno.

Za{to, ~itam, neodamna deca ubile 12-godi{no

MAALSKI PRIKASKI 59

dete - od }otek, a majka mu nemala pari da go zakopa. I~itam, najgolemiot procent od maloletnite delik-venti vo prestolninava go povtoruvale krivi~notodelo... I ne mi se ~ita ve}e. Makedonija, kutrata, dode-ka i grobarite £ {trajkuvaat, `ivurka me|u Goce iTito, me|u Cecai Kraftverk, me|u podiskriveniteOhridski ramki... A decava imaat nekoi novi "idoli#.So zlato na gradite i na racete i so "`eleza# vo reme-nite, so vjeruju - "a la Skarfejs# ili "a la Komandan-ti Xejmi [ej#, so "belo# i so "{areni# vo xebovite ivo venite, so horizonti do }orsokakot otsprotiva...Aman, lu|e, da se zaplakneme so iscelitelnata voda odOsogovski. Da progledame troa. Bumbar, sviri penal,be, Bumbar! Inaku, }e ni svirat kraj...

juni 2005

Sini{a Stankovi}60

DRUGARI

SPODELUVAVME I DOBRO I LO{O, LAÈVME EDEN ZA DRUG, SE

BRANEVME, SI BEVME I "GRB#, I "RAMO ZA PLA~EWE#, I SLU{A-TELI ZA PCUEWE... OTKAKO STANAVME"SITE- ZA NIKADE#, PO~-NAVME SO POINAKVI O~I DA SE GLEDAME I DA GO VREDNUVAME

TOA {TO GO IMAVME. I, PO SOPRUGITE I DECATA, KARIERITE I

ÌVURKAWATA, QUBOVNICITE I PIJANSTVATA, POROCITE I

LA`NITE VETUVAWA... KAKO DA PO~NAVME I DA GO NEGUVAME

ONA MALKU, NEKOGA{NO "NA{E# - {TO USPEAVME DA GO ZA~U-VAME VO NAS...

Sekoe leto, bez ogled na toa dali se pe~am na vè{-teniot skopski asfalt ili uìvam na nekoj morskibreg, redovno mi naviraat spomeni za drugarite odu~ili{nite i studentskite denovi so koi so seta silagi ar~evme najubavite vakancii vo godinite bez ob-vrski. Od sedumtemina nerazdelni drugari esapot sesvede na trojca (edniot, za àl, e kone~no, opravdanootsuten, a so drugite dvajca odrùvam povremena In-ternet-komunikacija, adekvatna za kumovi na distan-ca od nekolku iljadi kilometri), so koi vo s¢ poretki-te viduvawa pekame za mladosta i za iznevernite ide-ali. Za vremiwata koga s¢ u{te veruvavme, sekoj vo pone{to, i koga s¢ u{te se nadevavme deka e mo`no da "nitrgne#.

Otkako idealite i nadeìte ni gi ukradoa natrap-nicite vo na{ite slu~ajnominuva~ki ìvoti, ni os-

MAALSKI PRIKASKI 61

tana sekoj sam da se snao|a kako {to znae i umee i nos-talgi~no da se se}ava na vremeto koga od s¢ srce delev-me s¢ {to imavme, koga zaedni~ki im se raduvavme nauspesite na koj bilo od nas i koga navistina be{e"eden za site, site za eden#. Argatuvaj}i na kritskiteplantaì, stopiraj}i na pati{tata na toga{nata tat-kovina, straàrej}i vo s¢ u{te bratstvo-edinstveni-te kasarni, vodej}i qubov skri{um so - vo toa vremepromenlivite - poubavi polovini, vo stanot na edenod nas ~ii roditeli po devet meseci godi{no presto-juvaa na "ran~ot# vo seloto {to stana skopsko predgra-die... Spodeluvavme i dobro i lo{o, laèvme eden zadrug, se branevme, si bevme i "grb#, i "ramo za pla~e-we#, i slu{ateli za pcuewe... Otkako stanavme "site -za nikade#, po~navme so poinakvi o~i da se gledame ida go vrednuvame toa {to go imavme. I, po soprugite idecata, karierite i ̀ ivurkawata, qubovnicite i pi-janstvata, porocite i la`nite vetuvawa.... kako dapo~navme i da go neguvame ona malku, nekoga{no "na-{e#- {to uspeavme da go za~uvame vo nas. Me|u nas...

I sekoe leto, sakal-nej}el, se navra}am na vremi-wata {to nema da se vratat i da si pravam rezimea - de-ka za ~etirieset godini sum uspeal da sozdadam iljad-nici poznanstva, da odràm desetici prijatelskivrski i da za~uvam tri-~etvorica drugari... I nekako,polesno mi e na du{ata. Pro~itav denovive deka nau~-nici od eden avstraliski univerzitet sprovele is-traùvawe na reprezentativen primerok od 1.500 lu-|e na vozrast od nad 70 godini i zaklu~ile deka lu|etoso najgolem broj prijateli ìveat najdolgo! (Zborot

Sini{a Stankovi}62

friend kaj nas se preveduva so prijatel, ama zborot dru-garod skopskiot maalski re~nik ne se preveduva, samose ~uvstvuva. I samo taka se vrednuva...) Istraùvawe-to na Avstralijcite traelo deset godini, a nau~nici-te ja zele predvid i zdravstvenata sostojba na ispita-nicite, ìvotniot stil i socio-ekonomskiot status,i utvrdile deka kontaktot so decata i so drugite ~le-novi na semejstvoto nema osobeno golemo vlijanie vrzìvotniot vek. Od {to jas zaklu~iv deka, iako seko-ga{ semejstvoto e na prvo mesto, prijatelite i osobenodrugarite, blaze na toj {to gi ima, ako i ne go prodol-ùvaat ìvotot, sigurno go pravat poubav. Poispol-net so smisla. Povreden za prodolùvawe.

Babata-[pionka {to ìvee{e na prizemjeto voedinstvenata kula vo maaloto vo koe izrasnav, ja opi-{uvav vo razni varijanti vo nekolku raskazi. I niko-ga{ ne uspeav asolno da ja pretstavam, so site nijansina nejziniot lik. Ama mi be{e neiscrpna inspiraci-ja. Potoa, selej}i se niz skopskite maala, najprvinpo~nav da se ~uvstvuvam kako vo nekoja skopska - maal-ska zona na samrakot, za kone~no da sfatam dekavsu{nost sekoja zgrada si ima svoja Baba-[pionka odprizemjeto ili od prviot kat. Sama, nemaèna ilivdovica, zaboravena od decata i so poseti na vnuciteedna{ mese~no - utredenta po Po{tarot, skarana sokom{iite poradi pis-jazikot izostren vo ozboruva~-kite seansi pred piqaratai vo balkonskite dueli sorafalni razmeni na navredi, skopskata Baba-[pi-

MAALSKI PRIKASKI 63

onka e sostaven del od sekoja maalska prikaska. I ne-izbe`na mirudija vo sekoja maalska zapr{ka. Lete-zime. Lete - si ìvee na balkonot, neprekinato sni-maj}i ja situacijata, a zime - konturite £ se ocrtuvaatzad perdeto, za{to studot i reumata se, sepak, posilniod qubopitnosta.

Yirkaweto od zad perde ili epten a~ik (ako se ra-boti za drasti~no naru{uvawe na maalskite moralninormi) i kodo{eweto na roditelite za sekoe pijanovra}awe doma - na ma{kite, i za sekoj ukraden bakneìli, skraja da e, za nedovolno silnata reakcija na pre-slobodno pu{tena ma{ka raka pri ispra}aweto doma- na ènskite ìteli na zgradata, ednostavno £ se -smislata na ìvotot. Osameni~ki. Siroma{en - bezvistinski prijateli. Surovo sogolen do dnoto na sop-stvenata samotija.

Sekoja ~est na avstraliskite eksperti. Jas pak }enapi{am nekolku mejlovi, }e odnesam cve}e i }e zapa-lam sve}a, i }e gi viknam malkutemina "moi# lu|e,drugari so golemo D, {to ostanaa vo svoite maala da go~ekaat poubavoto utre pod è{koto skopsko sonce, dase nurneme vo kriglite pivo, do izutrina... Drugar-ski. Za potoa, na razdenuvawe, raspean i }eflija, dazastanam pod prozorecot na Babata-[pionka i da £obezbedam materijal za ozboruvawe i smisla za ì-vurkawe. Epten drugarski.

juli/avgust 2005

Sini{a Stankovi}64

CRNA DUPKA

PRIZNAVAM, REAGIRAM PO TROA, NERVOZNO PCUJAM, KOLNAM,SAKAM I DA SE TEPAM (AKO PROCENAM DEKA NE POSTOI {ANSA

DA BIDAM ZGRBAVEN OD "VRSKAXIJATA# {TO ME IZIRITIRAL),AMA ME NAPRAVIJA TAKOV... TIE NA KOI IDOL IM E SVAZILEND-SKIOT MONARH MSVATI TRETI; TIE KOI ZA SAMO 15 GODINI NE

DOVEDOA DO DEREXE - KAKO VO SVAZILEND - DA IMAME RE~ISI

40 PROCENTI ZDRAVI I PRAVI - NEVRABOTENI, DODEKA XABA-LEBARI AR~AT DRÀVNI PARI ZA SVOI AZDISUVAWA. EDIN-STVENA RAZLIKA ME|U TATKOVINATA NI, VO KOJA ÌVOTITE GI

MINUVAME ZGRBAVENI PRED {ALTER, I MONARHIJATA NA

MSVATIEVOTOA{TOTAMUVRIEODSIDA, AKAJNAS, ZASRE}A,SE U{TE JA NEMA MNOGU. AMA TOA E SAMO PORADI TOA {TO VO

DRÀVAVA - NIKOJ NIKOGO NE ONADI...

Vo ne taka retkite momenti koga obi~no pomislu-vam da ja protnam rakata niz dupkata na nekoj poniù-va~ki nizok {alter pred koj, normalno, mora da sesvitka 'rbetot za da se svr{i rabotata, vrz sopstvenatakoà ja ~uvstvuvam ocenata na raznorazni me|unarod-ni institucii koi tvrdat deka, spored nivnite istra-ùvawa, sum ̀ iveel vo edna od najkorumpiranite dr-àvi vo svetot. Vo koja bez mito ne smee{ ni da pomis-li{ da istera{ nekoja svoja pravdina. More, kakvapravdina, da zavr{i{ najobi~na rabota {to e povrza-na so kakvo bilo pusul~e vrz koe mora da ima nekakov{tembiq od mastodontskiot birokratski aparat. Ka-

MAALSKI PRIKASKI 65

ko ~ovek koj cel ̀ ivot ̀ ivee vo dràvata - "Crna dup-ka# na Evropa koja, ete, spored me|unarodnite oceniimala nivo na korumpiranost kako Svazilend, jasobi~no ne reagiram "na prva#. Dobro, osven pred {al-terite na "Socijalno#, na "Penzisko#, ili koga }e mezbrlavat natrapnicite vo redovite pred ambasadite,ili vo aptekite, ili vo ~ekalnicite pred ordinacii-te. Ili...

Aj da ne se laème, priznavam, reagiram po troa,nervozno pcujam, kolnam, sakam i da se tepam (ako pro-cenam deka ne postoi {ansa da bidam zgrbaven od "vrs-kaxijata# {to me iziritiral), ama me napravija ta-kov... Tie na koi idol im e svazilendskiot monarhMsvati Treti, koj si gi izbiral 13-te soprugi na ce-remonii na koi devici tancuvale so goli gradi samoza nego; tie koi za samo 15 godini n¢ dovedoa do derexe- kako vo Svazilend - da imame re~isi 40 procentizdravi i pravi - nevraboteni, dodeka xabalebari goar~at dràvniot buxet (sose na{ite kakvi-takvi{ansi za malku poasolna idnina), kako Msvati da im eprv bratu~ed. Edinstvena razlika me|u tatkovinatani i monarhijata na Msvati e vo toa {to tamu vrie odSIDA, a kaj nas, za sre}a, s¢ u{te ja nema mnogu. (Amatoa e samo poradi toa {to vo dràvava - nikoj nikogone onadi... Za vodewe qubov duma da nema - toa e mina-tovekovna rabota.)

I nikako ne moàm da sfatam (u{te pomalku daprifatam) zo{to mora da ̀ iveeme vo haos?! Vo dràvavo koja karakteristikite na mirnite, trpelivi i mol-~alivi ̀ iteli se otslikuvaat i niz cel kup Trp~e &

Sini{a Stankovi}66

Traj~e & Mir~e - imiwa. Lu|e koi, ako ne postojat,bi si gi izmislila sekoja vlast, oti se kako rodeni - soniv da se vladee. Se nakostre{uvam od mo`nosta - dup-kata na {alterot i namurtenoto lice i mrzelivo da-denite odgovori od drugata strana da se pandan na sab-jata pred koja gi vednele glavite na{ite dedovci? Mo-re, pozastra{uva~ki od nea! A nie, kutrite, taka na-vednati pred {alterskite dupki - sakame vo Evropa?!More, niz dup~e na igla }e n¢ protnuvaat do tamu, sona{ite dupki vo organizacijata, istorijata, dràv-niot buxet, kolektivnata memorija, xebovite...

Vo ko{mari mi se javuva {alterska dupka pred ko-ja mora da se klekne na kolenici i da se moli nekoj sinaluten birokrat koj do pladne se mrazi sebesi i sop-stveniot proma{en ìvot, a popladne celiot svet, ikomu sekoga{ ne{to mu nedostiga. Cela dràva - ednadupka. [alterska. Tuku, aj birokratijata, u{te polo-{o e koga vo edna od najgolemite banki vo dràvava,nad samiot {alter pi{uva: "Po~ituvani klienti,prebrojte si gi parite! Po napu{taweto na {al-terot ne priznavame reklamacii za brojot i kvali-tetot na banknotite#. Od start ~ovek da se somnevadeka zad {alterot e nekoj aramija, da mu gleda v race ida bide na {trek poradi mo`na dubara! 'Bati marke-tingot. Ili, koga vo vizbata na golemata zgrada naKlini~kiot centar, vo edno morni~avo prostorii~e,blagajnicite {to naplatuvaat za uslugite na doktori-te na katovite nad niv, brcaj}i par~iwa vareni |evre-~iwa vo plasti~nite ~a{ki jogurt, ve "strelaat# so po-gledot za{to ste se drznale da gi prekinuvate vo "do-

MAALSKI PRIKASKI 67

ru~ekot#. [to obi~no trae s¢ do ru~ek. [alterskimentalitet.

I posle, se lutime koga strancite n¢ podu~uvaat soidiotski napisi na ulica kako da minuvame na sema-fori na pe{a~ki premin ili pravat "reklami# so po-grebni venci na bilbordi. Azdisani se i prepotentnitoa strancite, to~no, ama }e da e deka si zasluùvame ipo nekoja zau{ka ili barem ~akmak, onaka navednatii dezorganizirani. S¢ dodeka nekomu ne mu puknefilmot kako na onoj brazilski patnik koj, koga po kojznae koj pat {oferot soop{til deka avtobusot se rasi-pal i deka site mora da se simnat, se vratil so {i{ealkohol i go zapalil avtobusot! Zaboravaj}i go kon-dukterot vnatre. Kondukterot sepak izvlekol ìvaglava, ama siguren sum deka mehani~arite po~nale -malku od malku - da gi odrùvaat avtobusite. Moè-bi... Koga ne bi postoele {alterskite dupki vo svesta,moèbi makedonskite "Msvatievci# bi se skrile vogluv~e{ki dupki. A nie kone~no bi se izvlekle od"Crnata dupka#vo koja n¢ turnaa?

noemvri 2005

Sini{a Stankovi}68

DEMBELIJA

("Na noze debeli i gladni...#)

BE{E MNOGU POUBAVO NEKOGA{, VO MOETO STARO MAALO. SITE

SI BEVME SLABI, A MAJKITE EPTEN SE TRUDEA I PRAVEA SE ZA DA

NE ZDEBELAT. NIE GI VRTEVME GLAVITE OD TE{KITE ZAPR{KI

NA MANXITE I KRI{UM KRADEVME OD TEGLITE SLATKO OD VIZ-BITE (KOJ LI DENES PRAVI SLATKO VO TEGLI ZATVORENI SO CE-LOFAN I LASTI~E?!). OD DRUGA STRANA, I DENES, KOGA }E SE SE-TAM KAKO ME BRKAA OKOLU MASA SO LAÌCATA ODVRATNO RIBI-NO MASLO, POSAKUVAM DA JA ISPRAVAM NEPRAVDATA {TO MU E

NANESENANAPRONAO|A~OTNARIBINOTOMASLOVOZRNCA, KOJ

SOSEM NEZASLUÈNO NE DOBI NOBELOVA NAGRADA ZA EDNO

TAKVO INGENIOZNO OTKRITIE {TO NA NEKOLKU MAALSKI GE-NERACII IM GO RAZUBAVI DETSTVOTO

Na poslednata roditelska sredba, nastavni~katana mojot dvaesetkilogramski naslednik - vtoroodde-lenec mi napomna deka maliot e dobar, samo trebamalku pove}e da jade, oti bil slabi~ok. Pritoa zna~aj-no me pogledna, i po koj znae koj pat go fativ onoj za me-ne dobro poznat pogled, ona somni~ewe deka, demek,jas, tolkav kolkav {to sum, mu ja jadam hranata na sla-bi~koto mi sin~e. A kutriot jas, kakvi s¢ ne motivaci-oni faktori izmisluvam i kakvi s¢ ne napori vloù-vam za da go navedam doma{niot "skakulec# da jade po-nekoga{ i manxa, a ne samo kremovi i pa{teti. Dobro,

MAALSKI PRIKASKI 69

i dojaduvam s¢ {to }e ostavi, kolku da ne se frli, de...Inaku, go ostaviv sin mi da jade {to saka (so normalnoinsistirawe na ovo{jeto i zelen~ukot poradi zdra-viot razvoj) vo momentot koga se setiv kolku me mal-tretira{e majka mi da jadam spana} & boranija za dabidam silen kako partizanite & komitite i kone~no,vo treto oddelenie osnovno, da ja nadminam granicataod dvaeset kilogrami... I posle, velat, kru{ata podkru{a... Pa pa|a, normalno. A jas i sega }e si bev onoj"kosturot# od detskite, pubertetskite i armiskite de-novi da ne me nerviraa tolku vo poslednive godini,koga na nervna baza, neli... dojdov do trocifrena broj-ka na vagata. Aj, da bidam iskren, ima nekoe vlijanie idveipoldeceniskoto konzumirawe pivo... Plus, komumu e gajle, pa neli nekoga{ korpulentnosta i mevotbile vizuelen dokaz za uspe{nosta na stopanot.

Ne znam dali sin mi po nekoja decenija }e li~i namene denes i dali i toj }e gi kupuva najmalite broevivo XXL i Guliver prodavnicite, ama ne bi mu go posa-kal toa. Oti, iako ne znam dali }e potrae ova nikakvo-vo vreme na idiotski dieti, na preporaki za pasewetreva za zdrav `ivot i na nebulozno insistirawe nasovr{eni silueti, na liposukcii (mene vo edna takvavarijanta bi mi trebala kirbi-pravosmukalka - m. z.),botoksi & silikoni - za uspeh vo op{testvoto, sepakveruvam deka "buckovcite# i toga{ }e bidat na nekoja"crna lista#. Za{to, site {to ne potpa|aaat pod gra-fata - anoreksi~ni ili bilderi, ve}e se diskrimini-rani. Najiskreno, nikako ne mi e jasno zo{to elegant-no popolnetite vedna{ se osomni~eni deka napra-

Sini{a Stankovi}70

vile nekoja beqa ili deka i~ ne gi biduva. Vo anketa naeden britanski magazin so koja bile opfateni 2.000rabotodava~i bilo zaklu~eno deka na nevrabotenitedebelkovci im bilo pote{ko da najdat rabota otkolkuna nivnite viti konkurenti. Gazdite smetale deka de-belinata vlijae vrz produktivnosta i deka vi{okotkilogrami e znak na slaba samokontrola, a deka debe-linata e stanata faktor za diskriminacija, re~isikolku i vozrasta-starosta, polot ili rasata, se gleda ipo toa {to deset procenti od anketiranite britanskigazdi ne bi sakale nivniot debel vraboten da se sret-nuva so klient i bez razmisluvawe bi otpu{tile svojvraboten poradi negovata teìna! Kon ova moè da sedodade edna {kotska studija, spored koja pove}eto oddebelkovcite ̀ iveat vo valkanite delovi na gradovi-te, me|u is~krtani yidovi so grafiti i ku~e{ki iz-met. Spored odgovorite na sedum iljadi anketiraniìteli na sedum evropski gradovi e izveden zaklu~okdeka vo valkanite maala ̀ iveat dvapati pove}e debe-li lu|e otkolku vo "~istite# delovi na gradovite. Za-toa, pra{awe na denot e koga }e izbie revolucija nadiskriminiranite buckovci (eve, vedna{ se prijavu-vam da bidam del od Agitpropot na idniot [tab nasvetskata revolucija na dolnosuvanite debelkov-ci, ili kako {to e sega moderno da se veli - nivni Pi-Ar oficer), za{to poniùvawata ve}e ne se trpat.

A nekako, be{e mnogu poubavo nekoga{, vo moetostaro maalo. Site si bevme slabi, a majkite epten setrudea i pravea s¢ za da n¢ zdebelat. Nie gi vrtevmeglavite od te{kite zapr{ki na manxite i kri{um

MAALSKI PRIKASKI 71

kradevme od teglite slatko od vizbite (koj li denespravi slatko vo tegli zatvoreni so celofan i lasti-~e?!). Od druga strana, i denes, koga }e se setam kako mebrkaa okolu masa so laìcata odvratno ribino maslo,posakuvam da ja ispravam nepravdata {to mu nanesenana pronao|a~ot na ribinoto maslo vo zrnca, koj sosemnezasluèno ne dobi Nobelova nagrada za edno takvoingeniozno otkritie koe na nekolku maalski genera-cii im go razubavi detstvoto. Arno ama, od evocirawespomeni nema fajde i jas, spored preporakata na nas-tavni~kata od po~etokot na prikaskava, re{iv da gorazvivam apetitot na sin mi, preku zanimavawe sosport. Sakav maliot da trenira plivawe, ama Skopje,koe spored naviva~kite pesni~ki {to gi zbesnuvaabitol~ani ima aerodrom - ve}e nema bazen. Ili, i akoima nekoj {to u{te raboti, vodata mu e gr~-studena iglavno sluì za nastinuvawe na decata... I, {to datrenira sega mojot sin - "maneken# za da mu se prijade?Za fudbal, sin na tato, ne }e da go biva. Vsu{nost, i jasbev trup, ama imav sre}a da rasnam vo vreme koga i vou~ili{teto i vo maaloto, vo bliskite mi generacii,okolu mene tr~aa s¢ sami idni profesionalci, paglavno bev spoter. Ili, edno vreme, i mantinela-gol-geter, kogo de~kite {to znaea da "{ebaat# (kako {to"selski# nekoga{ se vika{e driblaweto) go koristeakolku za "odbijanka#. A sin mi, komu prva igra~ka mube{e xojstik, ako i zaigra fudbal, normalno so mene(negovite drugar~iwa i~ ne gi biduva za kolektivnaigra i tie se potat glavno pred ekranite), na vikendi-te vo nekoe od skopskite sela (za{to na trevnicite vo

Sini{a Stankovi}72

Sandanskiili pasat kowi ili ima opasnost decata dase bocnat na nekoj frlen {pric), topkata ja udiraglavno so {pic. I mnogu e pouspe{en koga igra sami-ot, driblaj}i go kako vo kata - zamisleniot protiv-nik. @iti vremeto vo koe decava ne mo`at ni spoterda bidat...

[to da pravam, ne smeam da se nerviram, oti pakrastreperenite nervi }e gi lekuvaam so polna sofra,ili barem so toa {to ne sakal da go jade maliot. A sebli`i polugodieto i novata roditelska sredba. Kako}e £ poglednam v o~i na nastavni~kata?

dekemvri 2005

MAALSKI PRIKASKI 73

NAJVA@NATA SPOREDNA RABOTA

Na tatko mi Boò,namesto govor na negoviot pogreb - za site

propu{teni zaedni~ki ne{ta vo ̀ ivotot

SO TATKO MI NIKOGA{ NE OTIDOVME ZAEDNO NA FUDBAL. OTI,TOJ NE SAKA{E SPOREDNI RABOTI NA KOI SAMO SE VRESKA I SE

PCUE, TUKU PREFERIRA{E DA JA ANALIZIRA "POLITIKA# VO

NEDELNITE UTRA. SIN MI, NA SITE MOI PREDLOZI DA ODIME

ZAEDNO NA NATPREVAR NA STADIONOT VO MOJOT I NEGOV PARK,MI ODGOVARA NEODREDENO. NAPROLET }E GO VODAM. ]E KUPAM

DVA BILETA, NEMA VE}E ONA - EDEN BILET, TATKOTO SOSE SI-NOT. AMA I SO DVA BILETA - }E SPODELIME. ISTO ~UVSTVO...

Na re~isi redovnite vikend-pro{etki niz par-kot so mojot naslednik, {to po~nuvaat so ranewe na{atkite (iskreno mu blagodaram na gazdata na Ezerceza toa {to povtorno go oblagorodi toj del od moeto det-stvo) i so kratkotrajno nabquduvawe na nekoj treningna teren ili vo sala, seedno (na moja iskrena àlost,sin mi ne go "vle~e# fudbalot, pa s¢ se nadevam deka ge-netikata }e zbesne i, namesto kako tatko mu, koj po se-dum-osum godini "tapkawe# i zaludno sonuvawe dabide kako Moka ili Bu{tur, da ostane samo "metari {umska jagotka#, }e bide visok kako nekoj od dedov-cite, blisku do dve metra...), preku zadolìtelnataposeta na Luna parkot kade, epten deà vu, zaedno se

Sini{a Stankovi}74

vozime na istite koli~ki na koi sum se vozel i pred 35godini, do ru~ekot vo nekoja od kafeanite na potezotâmo - Nostalgija, via dvete Idadii. I re~isi seko-ga{ mu raskaùvam za sre}nite sedumdesetti, koga iGradot i Parkot s¢ u{te imaa du{a, koga jas bev kolkunego i koga nie decata, moèvme da ̀ iveeme i bez Kar-tun netvork, samo so ve~ernite dozi na Tom & Xeri,Baltazar- profesorot i U{kome~eto...

Mu zboruvam i za tradicionalnite poseti na ne-delnite fudbalski natprevari od godinite koga Var-dar po }eif si bira{e dali }e se natprevaruva vo Pr-vata ili vo Vtorata liga na toga{nata dràva. @ite-lite na moeto nekoga{no maalo ja imaa taa sre}a Par-kot i stadionot da im bidat "na deset minuti# pe{-muabet, i sekoja nedela toa be{e cel ritual. Sozdadenod tatkovcite {to begaa od majkite i od zdodevnite do-ma{ni obvrski i n¢ vodea ne samo na Vardar ili namaalskata qubov - Rabotni~ki, ami i na Lokomoti-va, ako treba, koga dvata "pogolemi# tima gostuvaa. N. V. Fudbal! Najva`nata sporedna rabota vo ̀ ivotot.Na maìte od moeto maalo. Bavno ~ekorej}i, so perni-~e pod mi{ka, ili samo so vesnik - za pod zadnikot, soogromni fi{eci semki & son~ogled ("Kiiii-kiriki,semki, mastiki, mleee-ko badem!...#), na{ite tatkov-ci, so stutkani pantaloni na preponite, bistrea po-litika ili fudbalski transferi od tipot "Koj gol-man Zvezda }e ni go podari dogodina ako sega £ gi pu{-time bodovite, oti £ trebaat za titula, a Var-

MAALSKI PRIKASKI 75

dar i taka ispa|a#, dodeka nie, maalskite kopiqaci,kaskavme zad niv, polni so verba vo pretstojnata pobe-da. (Velam, na{ite tatkovci, oti jas s¢ nekako se "{le-puvav# so tatkovcite na moite drugari. So tatko mi ni-koga{ ne otidovme zaedno na fudbal. Oti, toj ne saka-{e sporedni raboti, na koi samo se vreska i se pcue,tuku preferira{e da ja analizira Politika vo ne-delnite utra ili, dopolnuvaj}i mu ja ~a{kata sorakija, so meze da mu objasnuva na kumot, edvaj 40-godi{en penzioner od nekoja godina pred toa - kadezgre{ile kumot i takvite kako nego i zo{to morale dabidat smeneti - zaradi poubavoto utre. Koga jas sevra}av doma na nedelniot ru~ek, kumot, podnapien, sizaminuva{e, kolnej}i gi site {to ne sfa}aat kolku sija sakal zemjata i slu`bata i kolku bil onepravdan sonevozvratenata qubov, a tatko mi ja pomestuva{e vo{kafot negovata nikoga{ neupotrebena ~a{ka zarakija, postavena na sofrata ~isto kolku za balans...).

Pred toa, vo Parkot, pievme sokovi vo {i{encarazladeni na kocki mraz dom'knati so velosipedi sopredna prikolka pred natprevarite i kupuvavme so-kovi ("Sok '[ampion' - Vardar {ampion!#) vo tetra-pak za samiot natprevar, dodeka tatkovcite gi vadeaod xebovite nezaobikolnite tranzistori "na bate-rii# za sledewe na rezultatite od drugite natprevari.(Toga{ nekoj da se obide{e da mu ja predviduva nekomudene{nata zaraza so oblo`uvalnicite, verojatno }emu gi vrzea rakavite na pi`amite zad grb i direkt - }ego transportiraa vo Bardovci, oti "12-ka# i "13-ka# to-ga{ zavisea i od timovi kako Vardarili ̂ elik, a gla-

Sini{a Stankovi}76

sot na radio-spikerite predizvikuva{e katarza...). Igi zdogleduvavme nezaboravnite "{itka~i# Srbo &comp., koi zime se selea pred kinata vo centarot naGradot (kako denes da mu objasnam na sin mi deka neko-ga{, pred toa trkaleznite dupnati plo~ki i pred vi-deo-lentite ima{e "{itka~i# i tolpi nezadovolni-ci pred kinata koi ostanale bez bilet!?), ne trevo`ej-}i se, znaej}i deka redarite }e n¢ pu{tat na eden bi-let - eden tatko i edno dete... Po natprevarite tat-kovcite gi prexvakuvaa akciite, {ansite i "utkite#sedej}i vo Idadija (mezej}i }ebapi i piej}i studenopivo - maalski iqa~ za razranetite jazici i usti odsolenite semki), pa duri i "od noga#, vo }epab~ilni-cata do Ap~e, a nie kopiqacite vnatre vo slatkarni-cata goltavme ekleri & indijanki piej}i ja najubavataboza na svetot (patem re~eno, pijalok ~ij sostav, a oso-beno vkus, nikoga{ ne uspeav da im go "prevedam#, naprijatelite i poznajnicite od stranstvo)... I taka, ja-dej}i i piej}i, rasipuvaj}i go tradicionalniot nede-len ru~ek na koj n¢ ~ekaa majkite, im slu`evme kakokrunski argument na tatkovcite - demek, "decata sa-kale bla~ko#, pa zatoa stignale doma tri ~asa po nat-prevarot...

Na fudbalski natprevar vo parkot ne sum bil po-ve}e od 15 godini. Nemam }eif. Sepak, sekoga{ kogapominuvame so sin mi pokraj stadionot i gledame ne-koj trening, nekako mi zaigruva srceto. Doma, na sekojtv-prenos na fudbalski natprevar maliot me pra{u-

MAALSKI PRIKASKI 77

va "koj igra?#, "koi se koi?#, i "za koi si ti, tato?# Zai toj da naviva so mene. Normalno, samo vo momentitekoga pravi pauza od kompjuterskite igri. Ama, na sitemoi predlozi da odime zaedno na natprevar na stadio-not vo mojot i negov Park mi odgovara neodredeno.Znam deka ne saka tolpi i deka mu e mnogu poubavo dapravi hristijanii so koli~kite "na struja# okoluFontanata i minuva~ite, ama mu vetiv (si vetiv?) dekanaprolet }e go vodam "na utakmica#. Nekoja, koja bilo,koga Rabotni~ki (Vardar godinava e epten za `ale-we, }e ~ekam sin mi da go vidi vo poubava svetlina) }eigra so nekoj tim od vnatre{nosta i koga re~isi i }enema natprevaruva~ki duh i turkanici na vlezovite.Ama, koga sepak i sin mi }e ja vidi magijata na zeleni-ot teren. ]e kupam dva bileta, nema ve}e ona - eden bi-let, eden tatko i eden sin. Ama i so dva bileta - }espodelime. Isto ~uvstvo. I semki & son~ogledi }e ku-pam. I iqa~-pivo, ko~an-studeno, i {ampionsko sok-~e. (I perni~e }e nosam, iako sega ima sedi{ta za kor-newe i mavawe po sudijata, koj e gej po difolt, i ponaviva~ite na gostite). ]e navivame zaedno. More, i}e pcueme zaedno ako treba, iako go u~am, neli, dekatoa ne e ubavo. I }e i' go rasipam planot za nedelnasofra na poubavata mi polovina, za{to }e go "natapa-nam# maliot so }ebapi, ekleri & indijanki i boza. Izaedno }e podla`nuvame deka sme zadocnile oti tojinsistiral "na bla~ko#. Za{to, toa sporednoto, ne-koga{ e i toa kako - va`no.

Najva`no. Otkako s¢ }e stane sporedno. januari 2006

Sini{a Stankovi}78

KR[IGRB PLANINA

MA{KIOT DEL OD MOJATA MAALSKA GENERACIJA STANUVA ZA-VIDLIV. DENES ZAEDNI~KI IM ZAVIDUVAME NA OVA MLADIVE,PCUEJ}ISOPIVOISOLIV~IWAODOBLOÙVALNICANAKATA-NEDELNITE SOBIRAWA PRED TELEVIZOROT VO STANOT NA EDEN

OD NAS, DODEKA POUBAVITE NI POLOVINI - "OSVOENITE PLA-NINI# - SI GI PLAKNAT USTITE SO PREMALENITE "PLANINA-RI# I SO SITE NIVNI GREVOVI I GRE{KI VO BRAKOVITE. NE NE

BIVA... OSTAREVME. VO POGRE{NO VREME SME SE RODILE. ILI,IMAME NEKOJ FELER - SE U{TE VERUVAME VO ROMANTIKA, ILI

VSU{NOST SAMO NOSTALGI~NO SI BAEME ZA MLADOSTA - KOGA

NI BE{E UBAVO DURI I TOA {TO OKAPUVAVME MOLEJ}I, RECI-TIRAJ}I STIHOVI, SVIREJ}I NA GITARI I PEEJ}I BALADI...EPTEN SRCE NE BOLI ZA TOA{TO OVIE, DENE{NIVE, I BEZ SETO

TOA SE SI IMAAT - NA TACNA

Romantikata kaj nas odamna e izumrena. Ja ubi pat-rijarhalnosta na postarite generacii, ~ie sfa}awena realnosta ovie novive gi nateraa bukvalno s¢ voìvotot - pa i ̀ ivotot - da go konuzmiraat "na eks# i votr~anica. S¢ se sveduva na polovina ~as potewe (dob-ro, nekoga{ prosledeno i so eden ~as izvinuvawe za"ìmi majka, prviot kiks#), nema ve}e poezija, cve}i-wa, podaro~iwa i sli~ni mali "znaci na vnimanie#...Ma{kiot del od mojata maalska generacija, koj so de-novi go preraskaùva{e sekoj uspeh - pregrnuvawetona izmolenite devoj~iwa vo temninata na kinoto

MAALSKI PRIKASKI 79

Karpo{, vo redovite po ~etirinaesettiot - ednostav-no, ne moè da gi podnese kopiqacive koi od svoiteìvoti napravija bezmalku porno-houmvideo. Jas, pai~. Dobro, jas i ne sum objektiven, jas i na Junfer brdona devojkite koi glavno ostanuvaa neosvoivi kako pla-ninski vrvovi im recitirav poezija, ama sepak... Mua-bet da nema deka nie gi gledavme prvite goli ènskina ne{to {to celo maalo go vika{e "proèktor#,sopstvenost na eden zaliàn kopuk kogo nikoj ne go sa-ka{e, ama ~ij tatko prodava{e oficijalno tekstil, aspored muabetite pred piqarata - oru`je, vo nekojaod nevrzanite zemji. Ili deka po ednoipol~asovnomasirawe na ramenicite na devojkite za vreme nafilmskite proekcii vo gorespomenatoto kino me|u-sebno se laèvme - koja od na{ite devojki ima najcvrs-ti gradi...

Moèbi i poradi seto toa denes site zaedno im za-viduvame na ova mladive, pcuej}i so pivo i so liv~i-wa od obloùvalnica na katanedelnite ma{ki sobi-rawa pred televizorot vo stanot na eden od nas, dodekapoubavite ni polovini - "osvoenite planini# - si giplaknat ustite so premalenite "planinari# i so sitenivni grevovi i gre{ki vo brakovite. Ne n¢ biva... Os-tarevme. Vo pogre{no vreme sme se rodile. Ili, ima-me nekoj feler - s¢ u{te veruvame vo romantika, ilivsu{nost samo nostalgi~no si baeme za mladosta - kogani be{e ubavo duri i toa {to okapuvavme molej}i, re-citiraj}i stihovi, svirej}i na gitari i peej}i bala-di... Epten srce n¢ boli za toa {to ovie, dene{nive, ibez seto toa s¢ si imaat - na tacna.

Sini{a Stankovi}80

I dodeka mr~am i zaviduvam, ~itam deka nekakov{panski institut napravil istraùvawe spored koeFrancuzite da ti bile "najnadarenite# maì na Du-wava. ûdno, za{to vo moeto staro maalo pod "Fran-cuzi# gi podveduvavme tie {to tokmu poradi nedostigna "nadarenost# koristea drugi delovi od teloto voretkite mo`nosti da se dokaùvaat kako ma~o-meni,ama - nauka si e nauka... Demek, dolìnata na qubovni-ot organ kaj Francuzite vo prosek iznesuvala 16 san-timetri, zad niv da ti bile Italijancite, so "kusok#od eden santimetar, pa Britancite, koi ti bile podsvetskiot prosek od 14 santimetri, s¢ do Ju`nokorej-cite so nivnite, àli boè, 9,3 santimetri. Nas,Balkancite, n¢ nema vo tabelata, ama nema vrska - niesamite si znaeme deka sme si "najvooruèni#. A i da nesme, vo na{e maalo sekoga{ se vele{e "malo, ama teh-ni~ar~e#- va`na e dinamikata a ne dimenzijata, neli.A tuka sme - na vrvot!

Spored istraùvaweto na svetski poznatiot pro-izvoditel na kondomi Dureksza seksualnite naviki iodnesuvaweto na lu|eto vo 2005 godina (vo koe, za ̀ al,ne se opfateni Makedoncite & Albancite), Balkan-cite se seksualno najaktivni vo svetski ramki! Ednaanonimna anketa {to bila sprovedena preku Inter-net opfatila 317.000 ispitanici od 41 dràva i{ampioni ispadnale Grcite, koi imaat seks 138 pativo godinata, pa Hrvatite (134), Srbite i Crnogorcite(128), Bugarite (126), pa Turcite (111). Eh, {to ti e Bal-kan - moèbi e zabatalen, moèbi e i "anusot na Evro-pa#, ama, ete, barem vo seksot e daleku nad svetskiot

MAALSKI PRIKASKI 81

prosek od 103 "onadewa# godi{no. I, spored podato-cive, kaj moè so na{ive balkanski da se sporeduvaataziskite "tigri#, ~ii lideri se Japoncite so 45 seksa-wa godi{no?! More ma~iwa se tie, ne tigri. Plus, dabe{e tabelava zbogatena so rezultatite od Makedoni-ja i od Albanija, kaj }e ni be{e krajot!

Znam deka }e ima zlobnici koi }e "zabeleàt# de-ka na narodite {to ne znaat {to drugo da pravat i ne-maat pari za da si najdat nekoja poinakva "zanimaci-ja# im ostanuva samo da... Dobro, moèbi ima i tukavistina, no rezultatot si e rezultat, a nie sme si {am-pioni, duri i ako, spored site balkanski pravila naigrata, anketiranite {to ostanuvale anonimni - la-èle bez usul. Mislam, si gi sakam jas Balkancite, ikniga napi{av za toa deka sum Balkanec "do bal~ak#,ama znam deka vo izborot me|u zelka i meso, vo proseksite jadat - sarma. I znam deka i "Janis#, i "Hrvoe#, i"Nik{a#, i "Sava#, i "Gawo#, i "Mustafa#... laèle dobesvest za toa kolku "rabotat# godi{no. Balkanci ni-zaedni.

Sepak, potragi~no e toa {to nikoj, vo site tie an-keti ne spomna vodewe qubov. So golemo Q. Ili toa{to ni planinite ve}e ne se toa {to bea. Nema }eif voosvojuvaweto. Skr{eni se 'rbetite. Od druga strana,kolku i da sum so {iroki sfa}awa i so moderni pogle-di, sepak, kako Balkanec, nekako te{ko gi prifa}amova trendovive od raznite "kr{igrb planini# {to do-a|aat od Zapad...

fevruari 2006

Sini{a Stankovi}82

QUBOV SO RASOL

I POKRAJ REATA NA KISELA ZELKA - I SE RADUVAM NA PROLETTA,OTI VETIJA "~AU{ITE# OP{TINSKI DEKA PO TOLKU GODINI

ZBESNUVAWE NA CELOTO MOE MAALO - OD PRA{INATA {TO GI

{TIPE O~ITE I OD BU~AVATA OD KAMIONI {TO E~I VO U{ITE

- }E GO IZRAMNELE |UBRI{TETO SPROTI MOJATA ZGRADA! I DU-RIITREVA}EPOSADELE, PAVONAJUBAVOTOGODI{NOVREME}E

MOÀM DA BIRAM KADE DA BEGAM OD GLUTNICITE ZBRLAVENI

KU~IWA {TO USPEALE DA SE SPASAT OD PRED TRKALATA NA NE-KOJA RAZGALENA "YVEZDA# NA SIROMA{KATA NI ESTRADA. PO-KRAJ KEJOT ILI PO NOVIOT TREVNIK {TO }E NI GO NAPRAVE-LE...

Dodeka mi gi kinea nervite qubovnite izlivi nama~kite {to sakanite mi kom{ii gi ranat direktnood balkonite frlaj}i im gi ostatocite od sopstveni-te sofri vo moeto dvor~e, se molev kone~no da zavr{itoj fevruari i da me ogree sonce. Taka, s¢ u{te sum vois~ekuvawe na proletta koja vo moeto maalo po~nuvaso nepodnoslivata rea na kiselata zelka so koja kom-{iite, so sila otkinati od rodnata grutka vo planin-skite sela i zatalkani, kutrite, vo edna od najgolemi-te "spalni# na Skopje, sekoja godina ja zatnuvaat kana-lizacijata, za da ne im mirisale garaìte i vizbite.îsto kolku da ne gi trujat lebarkite i gluvcite, qu-biteli na urbaniot ̀ ivotinski svet nizaedni.

I pokraj reata - £ se raduvam na proletta, oti veti-

MAALSKI PRIKASKI 83

ja "~au{ite# op{tinski deka po cela decenija zbesnu-vawe na moeto maalo - od pra{inata {to gi {tipeo~ite i od bu~avata od kamioni {to e~i vo u{ite - }ego izramnele |ubri{teto sproti mojata zgrada! I du-ri i treva }e posadele, pa vo najubavoto godi{no vre-me }e moàm da biram kade da begam od glutnicitezbrlaveni ku~iwa {to uspeale da se spasat od pred tr-kalata na nekoja razgalena "yvezda# na siroma{katani estrada. Pokraj Kejot ili po noviot trevnik {to }eni go napravele. (Vsu{nost, da imam triesetina kilo-grami pomalku, moèbi bi moèl, kako ma~orite odpo~etokot na prikaskava, i na drvo da se ka~am, ama toae od nekoj drug film, epten nau~no-fantasti~en...) Aod ku~iwata, neli, mora da se bega, oti ako im se vrati -so kamen ili so nekoj podebel stap - }e spiskaat dvi-è~kite zaka~alki za ve{ta~ko krzno koi vo srcetonosat bezmerna qubov za vo{losanite xukeli {topregladneti gi vadat od pamet skopjani ili patem gipotkasnuvaat, onaka, kako za meze.

Ja o~ekuvam toa proletta, vremeto na qubovta i nabudeweto, sepak so mala rezerva, oti pak }e po~nat odsekade da lazat crvite li - stonogalkite li, {to naskopjani im gi "serviraat# gradona~alnicite aramiii nekadarnici, koi so godini gi ar~at parite za otro-vi za sekakvi nivni gluposti. I im ovozmoùvaat nacrnite gnasi da se razmnoùvaat kolku {to sakaat i dase {irat niz moeto maalo, branej}i se od eventualnotosma~kuvawe so nepodnosliva smrdea... Se trudat, neli,gradona~alnicite, kolku da imaat so {to da se zani-mavaat nivnite "podanici#, za da ne pra{uvaat mno-

Sini{a Stankovi}84

gu-mnogu koj toa gi prokolnal tokmu nivnite op{ti-ni, pa imaat vakvi "kmetovi#.

Aman be, zabegav, za proletta be{e zborot, za naj-ubavata skopska prolet vo koja se izostruvaat site se-tila po zimskata dremka, a ne za grdotiite na moetomaalo, ~ove~ki ili ìvotinski, seedno. Za qubovtasakav da pi{uvam, za porivite i nagonite {to se budat{tom se iznesat prvite stol~iwa vo kafeanskite bav-~i. I za proletnoto veter~e {to go sozdavaat parfi-miranite skopjanki vo najubavite godini i nivnite}erki so pirsinzi{to im bleskaat od golite stoma~i-wa pred o~ite na oyverenite sredove~ni skopjani i nanivnite sinovi, mamurlii od celono}noto poklonu-vawe na nivnoto boèstvo, crvenoto govedo "{to imdava krilja#... Ili za zaglavenite liftovi od koi iz-leguvaat kom{iki vo {lafroci, nasmeani do dveteplombi na "{estkite#, i kom{ii so delovi od ko{u-lite {to im yirkaat od "du}anite#. Ili za sinhroni-ziranoto gore-dolu dvièwe na avtomobilite na par-kinzite, niz ~ii {ofer{ajbni se nayiraat ispoteni-te tela na studentite bez svoi sobi ili so strogi rodi-teli. Ili za "bora~kite# zafati na tinejxerite bezisaf, to~no pred zamaglenite o~ila na zavidlivitepenzioneri koi voajerski se potsetuvaat na svojatamladost i na dolgogodi{noto is~ekuvawe na prvatabra~na no} i na "snao|awata# so postelninite vo prvo-to bra~no utro, za "da ne zborat kom{iiite#...

A jas - sum zapnal za crvite, za reata i za gradona-~alnicite. Dobro, i toa se proletni maalski prikas-ki, ama ta`ni i gnasni. A ima i poveseli. Kako onie od

MAALSKI PRIKASKI 85

pred triesetina godini, koga maalskite kopiqaci se-koja prolet gi vadea od pamet vqubenite vo xbunovitekaj Tehnolo{ki i Elektroma{inski fakultet. Kut-rite qubovxii, edno {to so sm'knati pantaloni nemoèa da gi brkaat de~i{tata, a drugo - im berea gajlei na polurasle~nite devojki koi begaa i od niv i od ko-piqacite... Otkako qubovxiite po~naa da se krijatpo koli na parkirali{tata na fakultetite, kopiqa-cite stavaa crni }esiwa na reflektorskite "bate-riski lambi# od Ungarija ili od Bugarija, samo dupna-ti so {ajka za potenok snop, i gi vklu~uvaa otkako }e gi"zalepea# vrz prozorecot na vratata na voza~ot ili nasovoza~ot. Kolku li slu~ai na impotencija se prediz-vikani so {okovite na "akademskite# qubovxii? Idenes mi e ̀ al za lu|eto...

Eeeeh, prolet. Ama toga{... Podocna s¢ se izberba-ti. Duri i seksot za pari, onoj - "vo priroda# - se prese-li kaj "op{testvenite# fakulteti, so kamewarki iz-vetveni niz decenijata na UNPROFOR-NATO koris-nici. A proletnata qubov vo priroda e ne{to {to £pripa|a na istorijata, oti odamna ìveeme vo op-{testvo koe ni za prirodata ni za qubovta i~ ne go za-bole... Ama moè seks vo lift, vo avtomobil ili vopark, i moè gradona~alnici sose crvi, moè i rea nazelka. Kako tema za prikaska. ̂ isto proletno, onaka...

mart 2006

Sini{a Stankovi}86

TRO[KA NADE@

GORD SUM NA TOA {TO "ZNAEV# DEKA ROMANOT {TO E ISCEDEN

OD DLABO~INITE NA DU{ATA NA NEKOGA{NIOT KOLEGA I SO-PATALEC, PRIKAZNATA {TO JA ~ITAV VO RAKOPIS, }E IM SE DO-PADNE NA LU|ETO. NA SITE {TO PATAT ZA ISKRENOSTA. NA IZ-MAMENITE, ZAVEDENITE, ZABLUDENITE... NA SITE IZLAÀNI,KOI SAKAA I SAKAAT DA SLU{AAT PRIKASKI. OSOBENO SO SRE-}EN KRAJ. NA SITE KOI POLOVINA VEK SLU{AA SO OTVORENI

USTI, I IM VERUVAA. NA RASKAÙVA~ITE

Eden moj nekoga{en kolega, nesuden daskal, dip-lomat po profesija, a vsu{nost hroni~ar vo du{ata inovinar po nervot, elem, eden od malkutemina za koismetam deka ja spasile iskrenosta i ja za~uvale dlabo-ko vo sebe, neodamna dobi nagrada za svojot prv roman.Vo koj go opi{uva periodot vo koj se prekr{uvaa ì-votite na nekolku generacii koi, rodeni ne po svojavolja vo edna zemja i vo eden sistem (kade {to bea vos-pituvani spored toga{niot terk i sozrevaa kako li~-nosti), sega ìveat - kako {to znaat i umeat, vo drugazemja i vo drug sistem. Sudiraj}i se so ogromnata praz-nina vo koja potonaa site vrednosti i normi, moraloti etikata, tradicijata i estetikata... I, begaj}i odsopstvenite koreni i raskinuvaj}i gi site ni{ki {togi povrzuvaa so sopstvenata mladost, stanaa bledi ko-pii na nametnatite im prototipi, koi spored plano-vite na Golemite bra}a treba seriski da se proizve-

MAALSKI PRIKASKI 87

duvaat otsega pa natamu, na napateniot Balkan. Onaka,nametnato bezli~ni, uniformirani i robotizirani,nagneteni so xankfud i opieni so tv-{e}ernite vo-di~ki za zabavuvawe na mozo~na aktivnost...

I, nekako, bev gord na toa {to znaev deka nostal-gi~nata kniga (so site nejzini doblesti i maani zakoi doprva }e si se izjasnuvaat ekspertite), romanot{to e isceden od dlabo~inite na du{ata na nekoga{-niot kolega i sopatalec, prikaznata {to ja ~itav vorakopis, }e im se dopadne na lu|eto. Na site {to patatza iskrenosta. Na izmamenite, zavedenite, zabludeni-te... Na site izlaàni koi sakaa i sakaat da slu{aatprikaski. Osobeno so sre}en kraj. Na site koi polovi-na vek slu{aa so otvoreni usti, i im veruvaa. Na raska-ùva~ite. Koi, za razlika od [eherezada, raskaùvaali raskaùvaa {areni lagi i prikazni bez kraj, no sokupi{ta vetuvawa za poubavoto utre, samo za da pre-ìvee sistemot bez koj, kako {to veruvaa, i tie ne mo-àt da preìveat. (Potoa, otkako sistemot se urna, na-kuso go izàlija i brzo se presoblekoa. Pod novi mas-ki prodolìja so raskaùvawe, "recitiraj}i# kakozombi. Istite zaglupuva~ki vetuvawa, ama so poinak-va ideolo{ka matrica. Beskrajno. So strav deka ne biimale u{te edna {ansa ako im is~ezne i ovaa bajka...)

Bev gord na toa {to navivav kolegata da go objaviprvenecot i {to znaev deka }e ima uspeh. I pokrajmo`nite razliki vo stavovite na ̀ irijata, na kriti-~arite, na pisatelite "so tapija#... Za{to, sekoj is-kren krik (vo literaturata, umetnosta, politikata...seedno) vo "vremiwata na golemoto licemerie#, ed-

Sini{a Stankovi}88

nostavno, go probiva patot do srcata na konzumentite.Bez ogled na nivnata zamelu{enost od poplavata naki~, lagi i bezvredna uvozna frazeologija...

@iveej}i vo vremevo-nevreme, s¢ se pra{uvam po{to }e go pametime i za koi nastani }e gi vrzuvame se-}avawata od ovoj period. Za katadnevnite dubari iaferi na nakotenite aramii {to ja sardisaa zemji~-kava ili za ubavite ne{ta. Kako romanot na kolegata{to me rastaì i me razveseli. Ne znam. Mislam, sodecenii, site normalni Amerikanci, na primer, sese}avaa {to to~no pravele denta koga go ubija Kene-di, kako {to vo slednite decenii sovremenicive odSAD sigurno }e se se}avaat {to to~no pravele na 11septemvri... Iako i na na{ive prostori ima{e vre-menski sidra so presudno zna~ewe za idninata. Veru-vajte mi, znam od sopstvenoto iskustvo.

Celoto moe detstvo majka mi go "bae{e# zemjotre-sot i ciglata {to padnala vrz pernicata vo detskatapostela na sestra mi, a tatko mi (raka na srce, samo ed-na{, na grobot na tatko mu) mi raskaà za momentotkoga kako dvaesetgodi{nik bil povle~en za rakav odsamo tri godini postariot kapetan, ama so ~in od tu-ku{to zavr{enata Vojna, so {to "se izjasnil# deka ne eza Stalin. I, za razlika od nadredeniot mu oficer,ne ja zapoznaval "golata vistina# na Ostrovot na kojse branela "pomekata varijanta# na komunizmot... A jasja pomnev i ja raskaùvav majskata ve~er koga policaj-cite vo Kermez ja zamol~aa muzikata, i nie, mladin-

MAALSKI PRIKASKI 89

cite-akcija{i, otidovme "na deùrstvo# vo op{tin-skata baraka. Samo {to jas taa no} ja pomnam - ne potraorniot glas na Ivan Antonov, mi se ~ini - dekan¢ napu{til najgolemiot Mar{al na site narodi inarodnosti - tuku po slu~kata vo "ekonomatot#, po za-sluga na epten naprednata mladinka koja potoa so me-seci falbaxiski ja preraskaùvav, dopolnuvaj}i japri sekoe raskaùvawe so novi soblaznitelni ele-menti... (Ili, kako se}avawa na 78 svrtuvawa: Podoc-na sestra mi otide na oddavawe po~est vo Belgrad, amene ne me pu{tija, ama jas toa go nadopolniv so no-sewe {tafeta i so ve`bi za Sletot vo koj nie gar-distite bevme drà~i na skalilata od jaìwa pokoi nekoja druga napredna mladinka treba{e da seka~i i da mu ja predade {tafetata na nekoj od u{-te ponaprednite funkcioneri {to bea izlezeni odMar{aloviot {inel, ama na sletot ne prisustvu-vav, oti tatko mi skr{i noga, pa morav na otsustvoza{to, neli, Tato e pred Tito...) A be, koj Amerika-nec moè da se pofali so vakvi spomeni?

O~igledno, i spored kolumnava, epten me frli vonokdaun romanot na kolegata so negovite spomeni zana{ata mladost. Vsu{nost, drugo mi be{e muabetot.So vekovi gi u~ime decata da bidat itarpejovci,erovci i bajgawovci, demek, snaodlivi dalaverxii,koi na krajot poentiraat nad izmajtapenite. Ama, sa-mo vo prikaznite i vo vicovite. I zatoa vaka i ni odi.Navistina bi sakal, iako od sega{na perspektiva - neveruvam deka e izvodlivo, da gi "zaka~ime# vremen-skite sidra za stolbovite vrz koi vo dene{nicava po-

Sini{a Stankovi}90

~ivaat s¢ poizbledenite - iskrenost i humanost. I ko-ga vo idnina }e evocirame spomeni za vremevo-nevre-me, da se se}avame tokmu na retkite primeri na vrednii ubavi ne{ta {to sepak se slu~uvale "pod povr{ina-ta#. Iako zatrupani so gnasotilacite i so sospite gni-e` od op{toto raspa|awe okolu nas. No, sepak, nezadu-{eni. So tro{ka nade` deka }e niknat.

I pak }e vireat.april 2006

MAALSKI PRIKASKI 91

TRKALAWE

DVAESET I NE{TO GODINI OTKAKO JA "LAPAV# I JA MASIRAV

KUKLATA VO "CRVEN KRST# I MU JA ISPRAVAV KOSATA NA GLAVA

NA KUTRIOT INSTRUKTOR, SE U{TE NEMAM VOZA~KA DOZVOLA.NEKAKO, NE MI SE VOZI. OSOBENO OTKAKO}E PLIVAM VO REKI-TE PIVO. GLAVNO, ME VOZAT. ILI, SE VOZAM PO SPOMENITE, SE

TRKALAM NIZ ÌVOTOT

Majskoto sonce nad Skopje najubavo pe~e niz {o-fer{ajbnata na lada vo koja petmina drugari pijatpivo (voza~ot, normalno, skri{um) i slu{aat muzikavozej}i se bescelno, ama glavno na relacijata Karpo{- Vodno - Ezero (koga vo nego ima{e i voda) - Park - ma-alska kafeana... Veruvale ili ne, ama mene mi e takavreàno vo se}avawata. I tatkoto na mojot kum, "pooficerski#, i tatko mi, "po panslovenski# - kupuvaasamo ruski avtomobili. Pa nostalgi~nite se}avawa iàlta za mladosta nekako prirodno se povrzani so la-data. Koja kumot ja krade{e od tatko mu za zaedno, sopivo, celoto maalsko dru{tvo da izar~i u{te edenubav den. Kumot odamna vozi nekoe amerikansko "~u-do# na ~etiri trkala po pati{ta i na relacii {to semnogu poinakvi od nekoga{nite, trojcata pivopijciodzadi ostanaa nekade daleku zad nas, i vo spomenite,a jas, kako i toga{, pove}e sakam da se son~am dodeka mevozat. Bescelno...

Sini{a Stankovi}92

Od site ruski avtomobili {to vo ubavite kredit-ni vremiwa gi kupuva{e-zamenuva{e tatko mi, najpo-znata vo na{eto maalo be{e golemata volga, boja - ska-pana vi{na, prviot avtomobil vo nekolku okolni ma-ala {to ima{e potpira~i za racete na zadnoto sedi{-te, na koe moèvme da sedneme i po sedum mom~iwa ko-ga stariot n¢ voze{e na fudbal & skara vo Saraj. Panostalgi~nite se}avawa za detstvoto nekako prirod-no se povrzani so volgata. Vsu{nost, volgata i stananajpoznata poradi svoite dimenzii za{to, vo nemo`-nost da ja parkira na ulicata kaj limonadxilnicata(site drugi voza~i "ostavaa# mesto za eden normaleniljada i trista, a na volgata £ trebaa dve mesta),stariot najprvin ja parkira{e zad zgradata, na asfal-tiraniot del kaj garaìte. A toa sozdava{e golemiproblemi.

I za decata od ~etirite zgradi okolu, koi tokmu tu-ka katadnevno igraa fudbal (dvajcata kom{ii-ofi-ceri ~ii gara`ni vrati ni bea golovi edno vreme n¢pcueja & kolnea, n¢ tegneea za u{i i ni udiraa ~akma-ci, ama na krajot si legnaa na bra{no i go prifatijamaalskiot "Pe-Es#), i za stariot moj, oti volgata re-dovno sluè{e kako mantinela, pa aj' {to po~na da £se lupi toa skapanata vi{na, tuku i retrovizorot na-strada po eden slu~aen fel{ na Kole, nare~en[pic... Ottoga{ golemata volga, najpoznatiot avto-mobil vo na{eto maalo s¢ dodeka tatko mu na Mir-rrrrko-Frrrrancuzot ne se vrati od gurbet so samonekolku godini staro zeleno volvo, te{ko zarabotenovo pariskata vizba vo koja, spored nego, se {iele kos-

MAALSKI PRIKASKI 93

tumi za "salonot# za nekoj si Bugarin, elem, ottoga{gordosta na stariot moj redovno be{e parkirana ved-na{ do `elezoto za tresewe tepisi. I s¢ dodeka sta-riot ne re{i da ja prodade (poradi nekoja bliskois-to~na kriza li - vo {to sepak, ne veruvam, oti pokraj sonevrzanite goltari drugarot Titotoga{ epten druga-ruva{e i so drugarite kako Gadafi; poradi ̀ elbatali - da ne zastanuva dvapati da go nadopolnuva inakuogromniot rezervoar na sekoe patuvawe do Belimbego-vo... - ne znam), kutrata volga se zadu{uva{e vo prav iso~uvstvuva{e so bolkata na ve~no gazenite na koi,~isto kolateralno, lutite maalski doma}inki imvra}aa za s¢ {to im zgre{ile posilnite im polovinime|u dve generalki.

Mnogu godini podocna, koga }e ja videv volgatasoboja epten skapana vi{na i so taksi-tabla kako vrvipo Partizanska, mi se stega{e grloto. Si pripomnu-vav za Saraj vo koj nikoj od moeto maalo odamna ve}e neode{e; za golovite {to gi postignuvav so precizniudari vo gara`nite vrati na oficerite koi, vo me|u-vreme, so Politika pod mi{ka, po~naa da praktiku-vaat utrinska verbalna gimnastika karaj}i se predpiqarataso maalskite "civili#; za nekoga{ na gole-mo reklamiranite tepisoni "od yid do yid# poradikoi `elezoto ja zagubi funkcijata, a ve~no nezado-volnite maalski doma}inki s¢ po~esto si gi discip-liniraa decata so }otek; za tatko mi... koj go kupi po-sledniot avtomobil, reno 4, na svoeto posledno patu-vawe vo Slovenija - bez paso{, za potoa, pri sekoe voze-we so nego do Klini~kiot centar, da se ~uvstvuva bez-

Sini{a Stankovi}94

malku kako predavnik... (Vsu{nost, pokraj nekolkutevarijanti na moskvi~ i volgata, stariot moj edin-stveno zaporoèc nema{e kupeno od avtomobilite{to gi prodava{e kaj nas pogolemiot komunisti~kibrat, za{to i dvete skapani fi}a, kupeni na staro, mubea samo "vtori koli# vo semejstvoto, na koi sinot i}erkata trebaa da nau~at da vozat, za da go nosat na le-kar koga }e bide star.)

Site ruski avtomobili na tatko mi, kako i ladatana tatko mu na kumot, se odamna vo staro èlezo, a jas,dvaeset i ne{to godini otkako ja lapav i ja masiravkuklata vo Crven krsti mu ja ispravav kosata na glavana kutriot instruktor, s¢ u{te nemam voza~ka dozvo-la. Nekako, ne mi se vozi. Osobeno otkako }e plivam vorekite pivo. Glavno, me vozat. Ili, se vozam po spome-nite. Ili, uìvam vo katadnevnoto druèwe so tak-sistite. (No, toa e tema za sosema poinakva maalskaprikaska). Ili, vsu{nost, odamna sum parkiran doèlezotoza tresewe, na koe promenata na modata mu javrati funkcijata. I se zadu{uvam. I mi se lupi bojataod udarite na s¢ pomnogubrojnite nezadovolnici.Iako so skr{eni retrovizori, s¢ po~esto se obyiramnanazad, za{to niz {ofer{ajbnata {to e prekrienaso prav ne probiva majskoto sonce. Ni{to arno ne segleda.

maj 2006

MAALSKI PRIKASKI 95

DOENÎWA

SPORED GERMANSKI EKSPERTI, MAÌTE POSTARI OD 40 GODI-NI MOÈLE VO DOBAR STEPEN DA GO IZBEGNAT RIZIKOT OD IN-FARKT I OD MOZO~EN UDAR AKO SEKOJDNEVNO GLEDALE GOLEMI

ÈNSKI GRADI. JAS I PORANO SI ZNAEV DEKA NE E MO`NO OP-SESIJATA NA SITE MOI DRUGARI DA E POSLEDICA SAMO OD KU-SIOT PERIOD NA DOEWE KOGA SME BILE BEBIWA, ODNOSNO NA

PREBRZOTO "ODBIVAWE#. EVE, SI IMALO I DRUGI PRI~INI...ÎSTO ZDRAVSTVENI

Ras~istuvaj}i gi rabotite {to sum gi ostavil predpetnaesetina godini vo stanot na moite roditeli, naj-dov poetski rakopis - i ostanav vxa{en. Prvo, od dene-{en aspekt nikako ne mi be{e jasno dali e mo`no edensarkasti~en pesimist i crnohumoren cinik, demekjas, nekoga{ voop{to i da pi{uval pesni. Dobro, glav-no nekoi buntovni, ama me|u niv ima i stihovi za qu-bovta?! A potoa, ~itaj}i, leka-poleka mi tekna kolkumnogu, tamu nekade vo sredinata na osumdesetite, po-sakuvav tie pesni da bidat vkori~eni i objaveni, ot-kako oddelno gi objavuvav po raznorazni konkursi ivo literaturni spisanija {to toga{ s¢ u{te postoeja.Normalno, ne uspeav, oti ne mi ode{e druèweto so~i~kovcite od ~itankite & lektirite, koi si gi {ti-pea po nozete studentkite od provincija dodeka im re-citiraa, ikaj}i, tokmu qubovna poezija, vo pauziteme|u dve bluewa vo toaletite na relacijata Fakul-

Sini{a Stankovi}96

tet - Univerzitetska biblioteka - Jole... Mi ja so-trea muzata i mi ja skinaa romanti~arskata ì~ka.Pesimisti i cinici nizaedni.

Mislam, se trudev jas toga{ da napi{am i eptenqubovna poezija, ama nekako ne mi ode{e, osobeno nepo izar~enite godini me|u poetite na Stru{kite ve-~eri na pijan~eweto, koga "klasicite# mi ja ubija qu-bovta. Vo poezijata. Sepak, iako se prefrliv na proza-ta, poetot vo mene }e "eksplodira{e# edinstveno otka-ko }e go aktivira{e alkoholniot detonator, a u{tedolgi godini potoa na devojkite im ja recitirav naj-qubovnata pesna na site vremiwa. Spored mene, jasno.Pesnata za portokalot {to kako molwa vletuva niz re-{etkite na kazneno-popravniot zavod i kako kamenpa|a vo nok{irot. Gi povtoruvav najqubovnite stiho-vi za zatvorenikot koj, spored poetot, svetnat od ra-dost i isprskan so gomna, si mislel deka tokmu toa esre}ata: toa {to TAA ne go zaboravila i s¢ u{te se se-}ava na nego. Ne oti me razbiraa, toa devojkite na koise obiduvav da im objasnam deka sakan ~ovek i koga eisprskan so gomna moè da bide sre}en, ama mi uspeva-{e ponekoga{. Za{to, i toga{ tie {to ne{to ~itaa, aosobeno tie {to ne{to i pomnea i recitiraa, vaèa zaepten ~udni tipovi, na koi samo vo kraen nedostig nafudbaleri i na di-xei ̀ enskite im obrnuvaa vnima-nie. Za kratko.

Odamna prestanav da se interesiram za rimite.Otkako navr{iv 40 godini, s¢ pove}e ~itam horosko-

MAALSKI PRIKASKI 97

pi - da ne }e me ogree kone~no sre}ata pod vlijanie nayvezdite, i na medicinski soveti - za da vidam dalinekako moàm da si go reguliram poka~eniot (vo kom-binacija na nervnata mi baza i skarata & pivoto) kr-ven pritisok, a da ne pasam treva i da ne se penteram poVodno. Taka i razbrav za eden iqa~, {to }e go prime-nuvam redovno otsega, ama onaka skri{um, za da nepo~nat da me gledaat nakrivo. Imeno, po petgodi{noistraùvawe vo tri bolnici vo Frankfurt, german-ski eksperti do{le do zaklu~ok deka gledaweto vo buj-ni ènski gradi moè da bide lekovito za zdravjetona maìte. I u{te pove}e: moè da im go prodolììvotot! Demek, maìte postari od 40 godini moèlevo dobar stepen da go izbegnat rizikot od infarkt i odmozo~en udar ako sekojdnevno gledale golemi ̀ enskigradi, za{to im se sniùval krvniot pritisok, im sepodobruval pulsot i zna~itelno im se namaluval pro-centot na zaboleni arterii. Jas i porano si znaev dekane e mo`no opsesijata na site moi drugari da e posle-dica od samo kusiot period na doewe koga sme bile be-biwa, odnosno na prebrzoto "odbivawe#. Si imalo idrugi pri~ini... îsto zdravstveni. Ete, sega i nau~-no e dokaàno deka yvereweto vo s¢ porazgoleniteskopjanki, osobeno ako se pobujni, moè i lekovito dadeluva na generaciski mi bliskite sredove~nici, ra-zo~arani vo poezijata, romantikata, qubovta... I sotoa s¢ stanuva pointeresno i, nekako, polesno za pre-xvakuvawe i goltnuvawe.

Iako na prv pogled kontradiktorno, germanskiotiqa~ ima svoja potkrepa i vo istraùvaweto na eden

Sini{a Stankovi}98

belgiski univerzitet, spored koe eden pogled kon sek-sualno privle~na èna e sposoben da ja uni{ti spo-sobnosta na maìte da donesuvaat odluki. Jas si znamdeka krvniot pritisok naj~esto i mi se ka~uva kogapod pritisok na okolinata treba brzo da razmisluvami da donesuvam odluki prekutrupa. Zatoa, podobro e dasi gledam vo ne~ii bujni gradi i da si zdraveam, durii so uni{tena sposobnost za odlu~uvawe. Neli, ubavi-na i mozok i taka ne odat zaedno...

Tvrdat beligiskite stru~waci i deka problemotna maìte se vlo{uva so zgolemuvaweto na nivoto natestosteron vo teloto, i go ilustriraat toa so primerod istraùvaweto. Imeno, ispitanicite u~estvuvalevo edna finansiska igra i polovinata od niv, na koiim pokaùvale fotografii na privle~ni ̀ eni i bi-le izloèni na "seksualni signali#, pote{ko zabele-ùvale koj pravi dubari vo igrata, a najlo{o pominu-vale tie {to imale najvisoko nivo na testosteron. Voprevod: a vidat ubava ̀ ena, maìte ne sakaat i~ da muja mislat i gubat oset i za parite i za s¢ drugo okoluniv. I, {to e najilustrativno, tvrdat toa ekspertitedeka se raboti za pojava na koja maòt ne moè da £ sesprotivstavi, no i deka sli~no istraùvawe e sprove-deno i kaj ̀ enite, ama kaj niv nemalo vizuelen stimu-lans {to taka im go menuva raspoloènieto. Vo pre-vod: nema takva ma{ka ubavina {to moè da im go svr-ti vnimanieto na ̀ enite - od parite... I odi posle pi-{uvaj qubovni stihovi. Ili, bidi romanti~en. A be,ajde... Portokal vo fekalii.

MAALSKI PRIKASKI 99

Moèbi ènite polesno donesuvaat odluki zatoa{to maìte nemaat bujni gradi, ne znam, ama ~itav de-ka procentualno mnogu pomalku èni imaat visokpritisok i dobivaat infarkt. I kolku toa da ima vrs-ka i so faktot deka se pomalku izloèni na isku{eni-ja kako skara & pivo, sepak...

juni 2006

Sini{a Stankovi}100

CAROT E GOL!

POLITI~ARIVE PAK SE SOGOLEA DO KOSKA. A GOLITE I BOSITE,GLEDAJ}I SI FUDBAL, IZGLEDA, PAK IM POVERUVAA. GOL PO

GOL, SI GO IZBRAVME TOA {TO SME SI GO ZASLUÌLE, OTI NA-MERNO NE SAKAME DA PRIZNAEME KOLKU, I POKRAJ SITE NIVNI

NOVI RUVA, BAJA~ITE I GATA~ITE SO PARTISKI ZNAMIWA GI

LAÀT NAVIVA~ITE DEKA CAROT, DEMEK, NE BIL DIBIDUZ GOL -TUKU SAMO RASOBLE~EN PORADI È{TINATA...

Mnogu go sakam letoto. Sonceto, pivoto, razgole-nite skopski ubavici. Ubavini. Arno ama, da se iz-miksaat dve |urultii kako svetsko prvenstvo vo fud-bal i makedonsko prvenstvo vo laèwe, na skopskitegore{tini - toa go moàt samo na{ive narodousre}i-teli, Bog da gi..., aj, neka gi poìvee. Sepak, nikomuni{to lo{o da ne posakam. Iako edvaj izdràv.

Od edna strana, istite tie mr{ojadni fiziono-mii koi 15 godini laàt-su{at za svetlata idninazad prvoto }o{e, grabaj}i bez isaf, poddràni od ho-rovite na nivnite pomladi partiski klonovi, pak n¢ubeduvaa deka }e ni trgne, deka ako samo u{te edna{im dozvolime da n¢ potturnat - sigurno }e kinisame...Troa nagore, od dnoto na bezdnata vo koja n¢ zabatali-ja. Iako ni ja havarisaa mladosta i ni gi sotrea siteideali i nadeìte za kolku-tolku poasolno utre, se-pak, taka e redot, neli, sekoi ~etiri godini morame da

MAALSKI PRIKASKI 101

im dozvoluvame da veruvaat deka sme do tolku apati~-ni za da im veruvame. Demokratija do bal~ak.

Od druga strana, mom~iwata od celo maalo sekojave~er se sobiraa vo zapu{tenata letna bav~a na odam-na zatvorenoto kafean~e vo sosedstvoto na mojot dvor,si sedea na gajbi i na improvizirani klupi, navivaj-}i i pcuej}i. I vreskaj}i horski, raduvaj}i se ili kol-nej}i, vo zavisnost od tipot{to go uplatile vo oblo-ùvalnicite. Pa za vreme na prenosite na natpreva-rite od Germanija se pcueja fudbalerite i o~ajno mo-notonite komentatori na nacionalniot ni tv-servis,a na poluvremiwata i me|u natprevarite - politi~a-rite i nivnite soprugi i majki. A koga }e "prorabote-{e# pivoto, mom~iwata redovno si uriniraa po "ì-vata# ograda okolu bav~ata, glumej}i letni do`dovi.

(Digresija: I posle, }e mi raskaùvaat prikaskideka Ircite, so 1.675 potro{eni evra godi{no, bilenajgolemite konzumenti na alkohol vo Evropa. Dob-ro, nie s¢ u{te ne sme onaa vistinskata "Evropa#,ama, neli, sme na ~ekor do dvorot od koj direktno sevleguva vo ~ekalnicata, od koja direktno se vleguvavo predvorjeto, od koe direktno... Nema vrska muabe-tot. Neka ni dade nam nekoj plata na prose~en Irec,pa }e vidat tie! Eve, samo naviva~ive od moeto maa-lo. More, ne samo vtoroplasiranite Danci so po-tro{eni 531 evro za alkohol godi{no, tuku i {ampi-onite Irci }e gi ostavevme da ni go gledaat grbot.Pa, na Balkanov Srbite i Bugarite sekoja godina setrujat so fal{-rakii, oti nemaat pari. Da imav-me nie Balkancite pari, svetski {ampioni }e bev-

Sini{a Stankovi}102

me. Vo konzumirawe. I }e im se pomokrevme na ogradi-te im evropski, so koi se separiraat od nas. Kako le-ten do`d }e im se isturevme... Ama nemame, pa zasega,piej}i pivo od plasti~ni {i{iwa, se zalaùvame sogolovi, srame`livo zatvoraj}i gi o~ite pred golatavistina...)

Elem, cel mesec ne znaev {to da pravam. Vo kampa-wata za mene nema{e mesto. Ne sum po pukaweto i vres-kaweto. La`govcite koi ̀ e{tinata i licemerieto ginateraa da gi zamenat skapite kostumi so mai~ki ionaka se nedopirlivi, a likot i deloto im gi ~uvaatbodigardi i zakonski paragrafi. A maalskite mom~i-wa ne se kako nas, koi bevme gordi koga postarite }e n¢pratea po cigari. I da se obidev da im ukaàm nagre{kite vo doma{noto im vospituvawe, }e go jadevstapot - em mladi & nabildani, em mnogumina, em soepten mnogu pivo vo venite... A da se obidev, sporedstarata proverena maksima, da im se pridruàm kogave}e ne moàm da gi pobedam, pak }e bev natepan. Odpoubavata mi polovina, koja nema{e da go izdrì tak-voto predavstvo...

I taka, nekako gi preìveavme dvete prvenstva.Re~isi site, osven maalskiot piqarkoj, otkako proda-de edno ezero pivo, zadovolno si gi trie{e racete iepten ̀ ale{e poradi krajot na la`govsko-fudbalska-ta papazjanija, kone~no - zdivnavme. Fudbalot be{e"rovovski# zdodeven. Kampawata "za gradi# pointe-resna. So ogled na toa {to mojata i slednite nekolku


generacii Makedonci }e mo`at da se raduvaat edin-stveno na eventualen uspeh na makedonskata fudbal-ska reprezentacija protiv Malta & Andora & Lihten-{tajn, nemavme {ansi za patriotizam, pa vo maalotoza vreme na fudbalskoto prvenstvo najprvin navivav-(me) od nostalgi~no-kom{iski (Srbija sose Crna Go-ra za posleden pat i Hrvatska, oti Turcite i Bugariteni gi nema{e), a potoa samo od pragmati~ni pobudi(koj za koja reprezentacija uplatil troa pari~ki odcrnite fondovi, skrieni od sakanite ni soprugi)...Vo predizborieto, pak, navivav(me) parcijaliziranispored generaciskiot jaz: najstarata generacija, izva-dena od pamet od kakov bilo novitet - za naslednicitena edinstvenata partija od nivnata mladost; najmla-data generacija na `olti i portokalovi "lav~iwa# -za raskaranite "komitski ~eti# predvodeni od {efo-vite na nivnite naviva~ki grupi; a mojata, srednatageneracija ("sredina - malku napred za da vleze u{tenekoj vo avtobusot bez vozen red!#) - za razgoleniteskopski ubavici. I za pivoto. (Duri i za najevtinoto,vo odvratnite plasti~ni {i{iwa - ta ne sme nie Ir-ci).

I eventualno za nekoi majstori od stranstvo, otina{ive, doma{ni luzeri gi isproma{ija site zicerivo poslednive dve decenii.

juli/avgust 2006

Sini{a Stankovi}104

ZDRAVA HRANA

NE MOÈ NEKOJ KAKO MENE, KOGO RAÈNOT& SKARATA GO DOVE-DUVAAT DO NIRVANA, I TOA BEZ JOGA POZI SO KRST-NOZE, ZA~A-DENI STAP~IWA I OOOOOM-KAWE, ODEDNA{ DA SE PREORIEN-TIRA NA BLUTKAV ASPARAGUS I NA ZELENA SALATA - BEZ TRAJNI

POSLEDICI PO PSIHATA!

Nikoga{ ne{to osobeno ne sum gi sakal doktorite,iako gi imam i vo potesnata familija, najverojatnooti sum golem korka~ od site vidovi bolesti. I seko-ga{ koga me boli grloto od studenoto pivo ili od pee-weto, so ili po pivoto, razdrazlivo pcujam i kolnam -zo{to sum nastinal jas, a ne nekoj drug od nekolkutemilijardi na planetava. Ednostavno, ne sakam dokto-ri da me potsetuvaat na toa kolku nezdravo ìveam i{to s¢ treba da napravam za da bidam zdrav kako dren.I, poln so elan i so normalen pritisok, demek, trezeni suv kako barut, napnat kako sprinter na start, samoda si ~ekam da me zgazi na pe{a~ki premin nekoj "stapna~ukan# {ofer na pretpotopski stokec - so neostva-reni ambicii za vozewe bolid. Ili na ulica da meyvekne po tilot nekoj iskriziran xanak...

Arno ama, minatiot mesec, sakal - ne sakal, poradinekoi analizi, otkako morav da uriniram vo plasti~-ni ~a{ki i so zabi i so nokti da se boram pred {alte-rite vo ambulantata i na Klinikata za da si gi dobi-


jam rezultatite, nekolkupati komunicirav i so "lu|e-to vo beli mantili#. Lekari de, ne konobari. I ved-na{ mi gi serviraa poslednite rezultati od istraù-vawata, spored koi {este najrizi~ni pri~ini {todoveduvaat do prekratuvawe na zemskiot ni ìvotecbile pu{eweto, visokiot pritisok, alkoholot, preku-mernata teìna (debelinata), povi{eniot holeste-rol i drogata. I mi zaklu~ija deka, osven drogata (~o-vek na moi godini, skraja da e), site drugi "predispo-zicii# sum gi imal ili si gi imam. I mi naredija dasum si gi nemal. Pod itno! Ajde, pu{eweto go ostavivlani i bez naredbi, koi isto taka nikoga{ ne sum gi sa-kal, isto kako i doktorite. Ama seto drugo...?

Za prekumernata teìna & holesterolot ("elegan-tnata popolnetost#) mi sovetuvaa da si pasam trevapo dvorot i da se ka~uvam na Vodno, ne prifa}aj}i gimoite argumenti deka vsu{nost se raboti za frustra-cija od detstvoto koga me teraa da pijam ribino masloza da sum se zdebelel. Gi ubeduvav deka na{aata maal-ska generacija nikoga{ i ne se ka~uvala na Vodno, de-ka nie go preferiravme Parkot i Junfer brdo i dekane moè nekoj kako mene, kogo raènot & skarata go do-veduvaat do nirvana, bez joga-pozi so krst-noze, za~a-deni stap~iwa i ooooom-kawe, odedna{ da se preori-entira na blutkav asparagus i na zelena salata (bezmaslo i bez rendani jajca ozgora!? - bogohulie nevide-no) bez trajni posledici po psihata! Pa, nema ni{topoubavo od pe~eno svinsko, be... Dobro, osven, moèbi,pe~eno jare{ko na raèn... Ama, koj gi esapi moite ar-gumenti. Nej}ea ni da ~ujat! So u{te povisok ton mi

Sini{a Stankovi}106

naredija doktorite i ponatamu da se klukam so ap~i-wata za namaluvawe na visokiot pritisok i nautro inave~er, i da izbegnuvam soleno, luto, kiselo..., more,s¢ {to e za~ineto... Pa da ne pijam gazirani sokovi, dane jadam mrsno i prèno, i nikako suvomesni proiz-vodi, i najva`no - da stanam "kul# fraer i da ne se ner-viram?! (@iti majka, da ne se nervirav vo poslednive~etiri decenii nema{e ni ap~iwa da pijam, ama aj'ìvej vo Makedonija i ne nerviraj se - pa ovde i budis-ti~ki sve{tenik bi eksplodiral tripati na den. Mo-re i fakirine, koi mrtvi-ladni leàt na edno ~udoklinci, po samo nekolku denovi ìvea~ka kaj nas ikako nas bi izlegle od sopstvenata koà izdup~ena od{ajkite i bi krizirale kako politi~ari na krajot namandatot). Ama, vidov - ne vidov, za da kurtulam od toadoktorite, s¢ im vetiv.

Vetiv deka nema da se nerviram poradi {alterite,la`govcite & kriminalcite, namurtenite slu`beni-ci, i deka }e se relaksiram ne ~itaj}i vesnici i negledaj}i televizija, t. e. ne trevoèj}i se od s¢ {to seslu~uva okolu mene. Ama, im spomenav na toa doktori-te deka, za da se relaksiram maksimalno, ako ve}e mo-ram da bidam i trevopasen, sepak ednostavno neophod-no mi e pivo. Mislam, i tie epten preteruvaat. Pivotoda mi go zabranat?! Mene?! Kako li~na navreda ja sfa-tiv preporakata da pijam ~aevi! Nekakvi zeleni, {tose pravele od kal ili takvi sli~ni so~inenija. Paznaat li tie deka vo EU godi{no samo za alkoholni pi-jalaci se tro{at po 123 milijardi evra. Zar jas da japodrivam finansiskata stabilnost na industrijata


za alkoholni pijalaci i na celata EU, sega koga Make-donija e na ~ekor od Unijata. Ajde, rakija nema da pi-jam, eve, mislam, }e namalam. Ama pivo?! Najpopular-niot pijalak vo EU! Jas, koj sum vospituvan deka pivo-to ne e pijalak tuku hrana, da odam kontra EU i sakana-ta ni Evropa. Nikoga{! Moram da go dadam svojot pri-dones za pobogata i povesela Unija. Plus, nekoi ame-rikanski nau~nici od Oregon otkrile deka ispieni10 litri pivo na den ja namaluvaat opasnosta od rak naprostatata, poradi nekakva sostojka ksantohumol.Taka, im vetiv na doktorite deka nema do tolku da seza{tituvam, mislam - gajba dnevno, ama deka sega, ete,i od medicinski pri~ini treba da prodolàm so pi-voto. Na raka mi odat i Germancite, koi zaklu~ile de-ka 10 litri pivo na den e malku mnogu, pa }e pravelepivo so destpati pogolema koncentracija na ksanto-humol. Zna~i, }e moàm da projdam i so nekolku pivadnevno i pak da si bidam za{titen. I sre}no da si ̀ i-veam vo maaloto vo koe ispivaweto pivo pred granap-~eto (meze: skara na kilo) so maalskite eksperti za s¢i se{to - e deceniska tradicija. ̂ ie prekinuvawe bizna~elo otkaùvawe od svetloto minato i negovo pre-pu{tawe na zaboravot. A toa ne smee da se dozvoli!

Jas, neli, jadam za da ̀ iveam, a ne ̀ iveam za da ja-dam, ama kako da ̀ iveam so zelena salata i so zelen ~aj,be?! Nema {ansi. Moèbi e vo zdravo telo zdrav i du-hot, ama ne moàm na ovie godini do tolku da se menu-vam. Ne sakam da pozelenam! Moè pivo, doktore?

septemvri 2006

Sini{a Stankovi}108

SUDIJA PEDER!

EJ, DA MI E DA VIDAM NEKOJ MAKEDONSKI MAAAA`-POLITI-~AR KOJ }E I PRIZNAE NA JAVNOSTA DEKA SI IMA QUBOVNIK

{TO "MU GO ~UVA GRBOT#. VISTINA, IMA{E I PARTII I POLI-TI~ARI KOI {IROKOGRADO I DAVAA VERBALNA PODDR{KA NA

ASOCIJACIJATA ZA SLOBODNA SEKSUALNA ORIENTACIJA VO

PREDIZBORIETO, AMA TOA BE{E KAMPAWA- KOGA SE VETUVA SE I

SE{TO I EPTEN SE GUBI ORIENTACIJA. ISTITE TIE, "MODER-NITE#, SEGA ~ETIRI GODINI PAK }E SI BIDAT MIRNI, OTI NA

VLAST NI SE KONZERVATIVCI. A TIE, MODERNI KAKVI {TO SE,MO`AT SLOBODNO DA IM SE PRETSTAVUVAAT NA EVROPEJCITE

DEKA SE DO BAL~AK LIBERALNI I ISTOVREMENO DA PCUJAT I DA

SI PLUKAAT VO PAZUVITE KOGA }E VIDAT PREGRNATI EDNOPOL-NI DVOJKI...

Vladea~kata partija vo [panija, inaku socija-listi~ko-rabotni~ka, povela inicijativa da im sedadat ~ovekovi prava na golemite majmuni, poradinivnata sli~nost so lu|eto - genetskiot materijal nagolemite majmuni da ti bil 99 procenti identi~en so~ovekoviot. Na prv pogled, majmunska rabota, oti ed-no ~udo lu|e nemaat nikavi prava, ama inicijatoritesi imaat svoe opravduvawe. Iako se sli~ni so lu|eto,neli, sepak, ne stanuva zbor za toa majmunite da dobi-jat vistinski ~ovekovi prava, tuku baraweto bilo dase za{titi `ivotnata sredina na gorilata, {impan-zata, orangutanite i bonbono majmunite i da se spre~i


lo{oto odnesuvawe kon niv. Odnosno da se prekine sopraktikata od nekoi cirkusi i zoolo{ki gradini -golemite majmuni da se ~uvaat vo mnogu mali prosto-rii, da se kastriraat ili da im se se~at glasnite ̀ iciza da ne vrevat... Taka se pravi toa na razvieniot Za-pad! S¢ drugo im e naredeno i sega gi opravaat majmu-nite. Kaj nas, blagodaram na pra{aweto, u{te sme kajlu|eto, ne sme do{le do majmunite. Epten sme nazadni.

Ne sme, ne sme moderni i toa ti e. Ama i~ ne sme mo-derni, osobeno po skopskive maala. Neodamna celoTaftalixe ripna na noze za da go spre~i otvorawetona prviot gej-klub vo Skopje. Dobro, kom{iite, vospi-tuvani niz SVOZ-ve`bite (za pomladite generacii:toa bea onie nekoga{ni, demek ednoumni, praktici-rawa na op{tonarodna odbrana koga celi maala no-sea gas-maski i se krieja vo podrumite, a koi bea in-teresni samo koga }e se podiskine{e troa toa ~ar-{afot za evakuacija, pa nekoja babi~ka }e aterira-{e na trotoarot direktno od vtori kat, sledenaso razo~aranite pogledi na uniformiranite ci-vilni za{titari regrutirani od redovite na ma-alskiite penzioneri, za moment vrateni vo svoja-ta borbena mladost...), zasega samo se sobrale mirnoda protestiraat. Oti, nezadovolnite gra|ani, popare-ni od dosega{noto iskustvo so maalskata kafeana, nesakale ni da ~ujat da imaat kakov bilo no}en klub vososedstvoto. Neli, imalo bu~ava, nemale kade da giparkiraat svoite vozila, doa|ale sekakvi dojdenci...

Sini{a Stankovi}110

A ne, skraja da e, da im se sobiraat sekoja ve~er razno-razni, i toa od onie "obratnite#. I negativno da imvlijaat vrz decata, koi pak, gledaj}i gi tie takvite,moèle, pu, pu, pu, takvi i da stanat. Koga ~itav deka voklubot }e imalo obezbeduvawe za specifi~nite gosti,{to spored dosega{niot odnos kon gej-populacijatavo na{ava dràva i ustanovenite ni maalski pravilae pove}e od neophodno, si mislev - dali sopstvenicitena klubot po fajrontot }e organiziraat i pridru`bana ma{kite gosti do doma. Za sekoj gostin po eden bo-digard. Oti, maalskite vagabondi ve}e gi trijat race-te i pravat planovi kako }e gi prevospituvaat so tupa-nici site onie koi, za razlika od niv, balkanskitema~omeni, gi pretpo~itaat ma{kite vo odnos na ̀ en-skite srca.

A kolku e seto toa poinaku vo Evropa, ~ij del tolkusakame da bideme. Ete, vo nekoi dràvi i brakovi imdozvolija, vo drugi duri i posvojuvawe deca. Ne se na-zadni Evropejcite kako onie maì{ta vo Hrvatskakoi neodamna zgrbavile od }otek nekoi devojki od[panija {to se osmelile - pijani, vo toples, da se qu-bat i da se miluvaat na plaà. Napredni se. Evropej-cite. Kako aktuelniot, staro-nov gradona~alnik naBerlin, za kogo se zboruva deka moè da stane i kance-lar. Demek, po pobedata na neodamne{nite izbori tojrazmenuval ne`nosti so svojot desetina godini po-mlad qubovnik i, spored mediumite, "spontano gopregrnuval#, izjavuvaj}i im na novinarite deka qu-bovnikot "mu go ~uval grbot i mu daval poddr{ka voìvotot#. Daleku e Evropa. Ej, da mi e da vidam Ma-


kedonija do tolku da se "modernizira# pa da se pojavinekoj na{ maaaa`-politi~ar koj }e £ priznae na jav-nosta deka si ima qubovnik {to... "mu go ~uva grbot#,de. Mislam, neli ima{e i partii i politi~ari koi{irokogrado £ davaa verbalna poddr{ka na asocija-cijata za slobodna seksualna orientacija vo prediz-borieto, ama toa be{e kampawa - koga se vetuva s¢ i se-{to i epten se gubi orientacija. Istite tie, "moder-nite#, sega ~etiri godini pak }e si bidat mirni, otina vlast ni se konzervativci. A tie, moderni kakvi{to se, mo`at slobodno da im se pretstavuvaat na Ev-ropejcite deka se do bal~ak liberalni, i istovremenoda si gi po~ituvaat vo svoite maala "tradicionalnitevrednosti# i da si plukaat vo pazuvite koga }e vidatpregrnati ednopolni dvojki...

Samo, ne sme samo nie tolku nazadni. Aj' Hrvatite,i tie se Balkanci nizaedni, ama Amerikancite! Na-{ive mediumi prenesoa pi{uvawe na nekoi stranski- deka amerikanskata vojska rabotela vrz takanare~e-nata "gej-bomba#, ili "qubovna bomba#, {to e sostavenaod nekakva afrodizija~ka hemikalija koja predizvi-kuvala {irewe na homoseksualni sklonosti me|u na-padnatite vojnici, so {to se predizvikuvala "nevkus-na i nesmrtonosna erozija na voeniot moral#. Kakvohipi - flower-power, izumreno e toa! Ova e vistinskoto"da se vodi qubov namesto vojna#. Ednostavno, po ne-kolku bombi sekoj pripadnik na neprijatelskata ̀ i-va sila stanuva epten moderen i, namesto da puka, se

Sini{a Stankovi}112

frla vo pregratkata na kamaradot vo rovot, a Ameri-kancite pobeduvaat na site frontovi. ̂ ista rabota. Ihumana, vpro~em...

Zborot mi be{e za toa gej-klubot. Li~no, nemamni{to protiv niv, i tie se lu|e, i si se borat za mestopod sonceto. A pod nego, belki za site ima mesto. Ama, isamiot na ovaa stranica ve}e pi{uvav deka ne mo`amnekako da gi gledam tie "kr{igrb# filmovi so di{e-we "u vrat#. A i to~no znam deka kopiqacivevo maalo}e po~nat nakrivo da me gledaat ako prodol`am da imobjasnuvam deka ne smeat da se ostrat deka }e gi tepaatposetitelite na idnite gej-klubovi, koi sigurno }e seotvoraat i po drugi maala, samo zatoa {to ne se kakoniv. Koj sum jas da sudam?

oktomvri 2006


ÊKAJ]I GO NOE

SE U{TE UBAVOTO VOSPITUVAWE ME SPRE~UVA DA OTIDAM DO

OP{TINATA ILI DO GRADOT. SO BEZBOL-PALKA. I TAMU, KAJ

|OA NADLE`NITE I ODGOVORNITE, NA SAMOTO MESTO DA MU

"OBJASNAM# NEKOMU - DEKA SO CRVI NE SE ÌVEE, AKO NE SI,SKRAJA DA E, UMREN. I DEKA NEKOJ, DURI I VO PRESTOLNINAVA-KASABA SO OP{TINSKI {EFOVI SO PALANE~KI MENTALITET,MORA DA ODGOVARA ZA GNASOTILACITE SO KOI SE SUDIRAAT NE-GOVITE ÌTELI

Minatata godina, nekade ova vreme, za eden dnevenvesnik pi{uvav kolumna vo ime na site ma~enici odmoeto maalo (me|u drugoto, i za da ja spre~am mo`natapojava na potencijalni seriski ubijci na op{tinski& gradski funkcioneri od redovite na maalskitenerv~ici), tvrdej}i deka crvjosani ne moème vo Ev-ropa. Xabe. Za sre}a, koga sfativ deka jalovite neka-darnici i dembelite ni, {to sami sme si gi izbralevo op{tinskite i gradskite soveti, ni muva ni crv negi lazi za s¢ {to e slu~uva so i okolu nivnite "podani-ci#, se pogriì prirodata. Sama. Zaladi vremeto, iis~eznaa stonogalkite {to dotoga{, kako vo nekoj ev-tin horor, lazea po celo maalo, jadej}i gi so slast siteotrovi {to gi seeja o~ajnite doma}ini, koi potoa mo-raa da gi sobiraat mr{ite na otruenite maalski ku~i-wa i ma~iwa - skitnici. Arno ama, istorijata, neli,se povtoruva kako nenau~en urok, pa, za ̀ al, pak dojde

Sini{a Stankovi}114

esen, pak skapuvaat lisjata i pak - si se pojavija crvi-te. [to li }e nikne godinava od otrovot {to katadnev-no go sejat kom{iive?

Mene ne me biva za ribolov, ama moive maalskidrugari za ~a{komet, umreni za po riba, mi objasnu-vaa(t) deka toa cvrstite ~uda, crvi li - stonogalki li,{to ni so noga ne se gazat, ne odat ni na jadica. Smrde-le koga nekoj }e gi zgazne. I otporni bile mnogu. Ama,za sre}a, male~ki. Za da gi vidat nadle`nite struktu-ri - la`govci po difolt. Koi i onaka miàt za s¢ {tone im se dopa|a. Zatoa i se obiduvam da se majtapam sos¢ okolu mene, za{to situacijava ni e - za pla~ewe. Ise obiduvam da ne se nerviram koga slu{am deka Gra-dot nemal pari ni za protivpoàrnata brigada (skra-ja da e ne{to da se zapali), ni za ~isteweto na snegot vopretstojnava zima, a kamoli za nekakvi crvi. Se obi-duvav da ostanam normalen i koga mi "objasnuvaa# dekase rabotelo za "normalna pojava za godi{noto vreme#.Dobro, priznavam, na momenti valkano pcuev i grdokolnev. Do treto koleno. Site koi moronite kako menegi pla}aat sekoj mesec, za da n¢ sovetuvaat da se strpi-me i da najdeme na~in za soìvot so gnasite. Ama, s¢u{te ubavoto vospituvawe me spre~uva da otidam doOp{tinata ili do Gradot. So bezbol-palka. Ili so ne-koja cigla, oti lani op{tinskiot grad-o-na~alnik(digresija: mnogu glupav zbor, mnogu pove}e bi im od-govaralo ona staroto - kmet- pove}e li~i na nekoj {toni{to ne raboti i ~eka bogata sofra, da si gi omrsimusta}ite) n¢ sovetuva{e so takvo oru`je da gi tol~i-me stono`nite natrapnici vo na{ite dvorovi. I ta-


mu, kaj nadle`nite i odgovornite (iako tie od oviezborovi gi sfatile samo delovite deka treba da le-àti da dràt govori - bez odgovori) na samoto mes-to da mu "objasnam# nekomu - deka so crvi ne se ìvee,ako ne si, skraja da e, umren. I deka nekoj, duri i vo pre-stolninava-kasaba so op{tinski {efovi so palane~-ki mentalitet, mora da odgovara za gnasotilacite sokoi se sudiraat negovite ìteli. Ama, ete, ostanavkolku-tolku cool. Dobro, s¢ taka, kolnej}i i pcuej}i sija sudbinata {to me kazni i vo 21. vek da moram da ̀ i-veam vo Tunguzijata na Balkanot. Kaj e toj Noe, da n¢izvadi, da mu go onadam korabot?

I }e si gi ~ekav mrazevite, kako i celoto moe maa-lo i site makedonski maala do koi ne dopira idejataza gra|anska neposlu{nost, pcuej}i si i kolnej}i sa-mo po doma, ako sin mi na u~ili{te ne dobie{e rekla-men flaer za proizvod {to }e mu go "razubavel det-stvoto#. Nemu i na sou~enicite mu. "Najdobar na~inza otstranuvawe na vo{ki# - elektri~en ~e{el zavo{ki koj ne samo {to ja ~e{lal kosata, tuku i gi "de-tektiral, uni{tuval i otstranuval vo{kite odkosata#. I rabotel na samo edna baterija. I ne biltoksi~en i ~inel samo 1.200 denari. I ti bil ameri-kanski proizvod. Vidi biznis, ̀ iti majka! Za infor-mati~kata ni generacija - ~e{el za vo{ki vo 21. vek!!!(Dobro, na opa~inata na flaerot ima reklama i za u{-te eden komplet proizvodi za onie staromodnite vo{-losani kupuva~i. Za deca i nivni roditeli {to ne sepo ~udata na tehnologijata. Demek, po starinski: {am-pon, ~e{el - bez baterii i sprej. Protiv vo{ki. I s¢

Sini{a Stankovi}116

toptan - poevtino od elektri~niot ~e{el). E, morav dasednam da pi{uvam. Za da ne "leàm# nekoj nesposobenlega~ vo toa strukturite...

Dosta so taàlenkite deka n¢ izmamija toa Evro-pejcite. Na prv pogled, pove}eto od ovie {to doa|aatda ni prodavaat basma deka sme na ~ekor do niv navis-tina se slatkore~ivi dubarxii, so o~i svetnati odal~nost. Ama, da ne se laème deka Brisel ni udril{lakanica. Demek, n¢ poniìl, oti gi primil vo Ev-ropa edna Romanija i edna Bugarija, onakvi kakvi {tose, kutrite, a nas, vakvi kakvi {to sme, izmameni oddoma{nive se~ikesi i samozalaùvani decenija ipol, n¢ ostavil da ~ekame "od Boga rosica#. Nie sme si -za nikade. Vakvi o~ajni, i ne sme za tamu. Za vo taa Ev-ropa, za koja dedovcite navistina ni peele deka ebludnica. OK. Ama, i nie ne sme ~isti i nevini, s¢ do-deka ne si gi istrebime vo{kite i ne gi izmieme vo{-losanite. S¢ dodeka n¢ lazat stonogalki, a gradskite iop{tinskite tatkovci teraat inaet koj da gi uni{ti.S¢ dodeka ~e{laweto vo{ki so "elektrika# ni go rek-lamiraat me|u decata...

Navistina ni treba pomal DDV za informati~ka-ta tehnologija, sose nadle`no ministerstvo... Ni tre-baat i u~ili{ta za stranski jazici, i muzi~ki u~i-li{ta, i sportski klubovi - za decata da ni imaatsre}no detstvo. Ubavo e da se vidat siti, ~isti i sre}-ni de~iwa vo ~isti i zagreani gradinki i u~ili{ta.Tamu, na stranskite programi na kabelskite televi-zii. Ama kaj nas, zasega, si vireat stonogalki i vo{-ki... Zatoa, ~isto za da ne zbudalam do bal~ak, moram s¢


da vrtam na {ega, oti pro~itav nekade deka najva`narabota vo se~ij privaten svet bilo da se obide{ da sesmee{ barem tolku kolku {to pla~e{. I se kikotam.Do solzi.

noemvri 2006

Sini{a Stankovi}118

IMA LI IQA^?

AMAN, MO`NO LI E? PO BOLNICITE NI INFUZIJA DA NEMAAT,VO KLINI~KIOT CENTAR PODOVITE DA SE BRI{AT SO SKAPANI

{TICI, USMRDENI PA~AVRI I LAMARINENI KOFI - OTI NA

TENDER ZA XOGERI, NELI, NE MOÈ ASOLNO DA SE }ARI- OPERA-CII DA SE OTKAÙVAAT OTI NE RABOTAT APARATI VO SALITE,HIRURZI DA OPERIRAAT POLUGOLI OTI NEMALO ~ISTI UNI-FORMI, TE{KO BOLNI DECA DA STRADAAT OTI NEMALO TENDER

ZA CITOSTATICI, LEKOVI DA SE KRIJAT ZA KRVAV }AR NA DU-BARXIITE, I NA KRAJOT, "ZDODEVEN# OPERIRAN PACIENT I }O-TEK DA JADE VO BOLNICA... MNOGU NI E ZARAZENA RABOTAVA!

Gledaj}i gi minatiov mesec televiziskite emi-sii i ~itaj}i gi polemikite vo vesnicite za o~ajni~-kite obidi da se iznajde junak {to }e se obide da go spa-suva makedonskoto zdravstvo (~itaj: vra~ ili baja~{to so luti trevi za luti rani }e se obide da gi izleku-va jadovite na doktorite & sestrite, i pred s¢ da gi na-mali makite i izìvuvaweto nad pacientite), mitekna na maalskite kopiqaci koi neodamna napravi-ja nekakva korpa za sobirawe plasti~ni {i{iwa. Sa-kaa, toa kopiqacite, em da se za~isti maaloto em sa-mite da zarabotat nekoj denar, otkako }e gi prodadat{i{iwata, demek, denar i pol za litar i pol. Ama, nese krpat ga}i-re{eto! Se frlaat. I se odi gol gaz, do-deka ne se najde na~in da se najdat nekako - novi. Ilistari i iznoseni, ama troa ~isti. Nas, bednite i geto-


izirani gologazovci, siroma{tijava n¢ zadu{i. Kopiqacive, po edna nedela sobirawe {i{iwa

(dodeka postarite im kom{ii, luti za toa {to decatane{to se zanesuvaat, more, zbesnati {to nekomu ne-{to, {to bilo, mu teknalo i se obiduva da ja razbieza~maenosta na vegetiraweto vo bedata, materijalna iduhovna - so seta sila se obiduvaa da im ja rasipat zaba-vata rasfrluvaj}i gi {i{iwata & otpadocite u{tepove}e otkolku porano), sfatija - kutrite, deka ne sob-raa pari ni za kutiv~e-dve za begstvo od realnosta. Pa,{a{ardisani od soznanieto deka maaloto i ponatamue gnasno, a tie i ponatamu se siroma{ni, ukradoa bil-nak rakija od podrumot na dedoto od vtori kat, od onaa{to si ja ~uva{e stariot za ma~kawe & masirawe narevmati~noto telo, i se na~ukaa - stap. I ja iskr{ijasvoera~no, dobro de, i so kloci, napravenata korpa. Igi rasfrlaa {i{iwata sose prazniot bilnak. "Svr-{eno s¢ e, s¢ e ispieno...#

Na niv, na maalskite kopiqaci, mi tekna dodeka~itav i gledav za stradawata na pacientite i za poli-ti~arite-veledrogeristite-predavnicite na profe-sijata..., od ~ii redovi, ~est na isklu~ocite, se regru-tiraat tie koi permanentno im go dolnosuvaat dosto-instvoto na site pripadnici na verojatno najodgov-ornata i ednovremeno najneblagodarna profesija.@rtvite na privatizacijata koja ne im e jasna ni natie {to, demek, ja osmislija, a kamoli na tie {to trebada se "privatiziraat#. I ednite i drugite se obidoa dapresipuvaat od {uplivo vo prazno. I ednite i drugitezasega ne gledaat izlez od }orsokakot vo koj gi turnaa

Sini{a Stankovi}120

zatalkanite voda~i zaslepeni od al~nost.

Koga, pred dve decenii, kako ruki-novinar, slu-{av vo bifeto na Medicinski anegdota li, vistinskaprikaska li, za doa|aweto na nekoi doktori od [ved-ska li, od Norve{ka li, ne se se}avam, za da vidat kajnas, vo ̀ ivo, bolni od TBC - oti kaj niv samo pod mik-roskop go gledale toa virusot, sakav xenem da fatam,za da bidam del od takvata Evropa... Ama toga{, vo kle-tiot socijalizam, na um ne mi pa|a{e deka }e doteramedo ova derexe - da nema lekovi. Da nema ni nade`! Vovnatre{nosta, po bolnicite infuzija da nemaat,more pu{ti vnatre{nost, vo Klini~kiot centar, ka-ko vo 19. vek, podovite da se bri{at so skapani {tici,usmrdeni pa~avri i lamarineni kofi, oti na tenderza xogeri, neli, ne moè asolno da se }ari.. I operaciida se otkaùvaat oti ne rabotat aparati vo salite, ko-risteni igli za biopsija za proverka za leukemija dase steriliziraat za pak da se koristat oti nemalo no-vi, hirurzi da operiraat polugoli oti nemalo ~istiuniformi, te{ko bolni deca da stradaat oti nemalotender za citostatici, trudnica da umre od infekci-ja, lekovi da se krijat za krvav }ar na dubarxiite, i nakrajot, "zdodeven# operiran pacient i }otek da jade vobolnica... Mnogu e zarazena rabotava!

I dodeka poramnopravnite od, neli, ramnoprav-nite, tro{at milioni - dràvni pari - so koi moèleda se izlekuvaat nekoi bolni deca, a nivnite ìvotibile povaàni od detskite, samo zatoa {to rodnokraj-


no ili partiski bile povrzani so mafija{ite vovlasta, ili dodeka strvojadi od mediumite mu se zaka-nuvaat na doktorot {to im ~epnal vo sponzorite-kri-minalci koi jagmaxiski se bogatat vrz ~ove~kata ne-sre}a na bolnite, bedni lu|e za proverka pijat novilekovi - kako zamor~iwa, ̀ ena prodava bubreg za da govraboti sina si, a sekoj normalen uplav go fa}a prinajmala po~uvstvuvana bolka... Vistinsko vreme zarazmnoùvawe na la`govci i nadrilekari i za niv-nite {e}erni vodi~ki. Se gazi i se valka beliot man-til. Mnogu e zarazena rabotava. Do sulfur e dojdeno!Pacientite, lu|eto, pa neka se i dràvjani na vakvasiroma{na zemja - ne go zasluùvaat toa. Ni doktori-te i medicinarite voop{to ne go zasluùvaat dolno-suvaweto na nivnoto znaewe i stru~nost. Kako da leku-vaat bez lekovi dodeka gazat lebarki me|u bolni~kiteposteli? Kako da im pomogneme na lekarite da rabo-tat vo podostoinstveni uslovi? E, kako? Barem malku.Za da moàt potoa i nam da ni pomognat...

Ne go sakam osobeno rapot (ne im go razbiram mr-moreweto), a balkanskiot rap mi doa|a ne{to kakotursko jodluvawe ili kako karikaturalen obid na ne-koj Amerikanec od Sredniot zapad da pee i da igrate{koto & {ota... Ama, pred kopiqacite vo maaloto,koi za ̀ al slu{aat edna sosem poinakva muzika, s¢ ne-{to si go recitiram onoj Bosanecot, Edo Maajka, sonegovana - bolan, jesi skonto - sve ide u krug... : "Ima{dràvu i naciju i ni{ta vi{e ne treba{./ Al' tre-

Sini{a Stankovi}122

ba{./ I sam zna{, sve je ovde jebena la`./ Ima{ 30 go-dina, a nema{ pojma {ta je sta`./ I narod je sveglupqi, a stan je ovde sve skupqi...#

Epten sme bolni. Site, vo balkanskovo geto koe, za`al, du{a dalo za rap.

dekemvri 2006


BLUDNICATA VAVILONSKA

NA EVROPEJCITE KOI MOÈBI ZA NEKOJA GODINA ILI DECE-NIJA }E NI DOZVOLAT DA IM GI L'SNEME ~EVLITE {TO IM SE

IZVALKALE DODEKA MISIONERSKI GAZELE NIZ BALKANSKATA

PRAV I KAL, UBEDUVAJ}I NE DEKA NE SAKAAT I DELEJ}I NI PRO-PAGANDNI KAP~IWA, MAI~KI I ZAPALKI (ZA SO YVEZDITE NA

NIV DA SI GI ZGREEME DU{ITE, DODEKA POKORNO GLEDAME V

ZEMJA), MOÈME DA IM IZVLE~EME I NASMEVKA. AKO SE RAS-~UKAME SO ~ETKITE PO DRVENITE SANDACI: RAS-DVA-TRI-RAS-DVA-RAS-DVA...

Iako godinite gi "meram# spored svoj "kalendar#,u{te od u~ili{nite denovi, pa sekoja nova godina mipo~nuva so vra}aweto od letniot odmor i esenskotozgrbavuvawe so mnogubrojnite obvrski, sepak, perio-dot od Sveti Nikola do Pravoslavnata nova godinasekoga{ mi e ispolnet i so rekapitulacii - godi{niili srednoro~ni, seedno... Normalno, vo pauzite namnogubrojnite prazni~ni prejaduvawa i prepivawa.Ili moèbi tokmu poradi koli~estvoto na kaloriitei maliganite koi, kako i sekoj maalski sonuva~ na po-ubavo utre, al~no gi uni{tuvam vo katagodi{natapretpotopska (dekemvrisko-januarska) atmosfera, sozvukot na petardite i kur{umite i pod svetlinata nala`niot rasko{ na prazni~nite sijali~ki i lampio-nite. I s¢ ne{to sum... nezadovolen. Iako vo soglas-nost so op{tonarodnata veselba i izblicite na opti-

Sini{a Stankovi}124

mizam, bi moralo da bidam sre}en.Do ne tolku odamna, so poubavata mi polovina, ka-

ko ~uvari na mlade{kite spomeni i kako duetot {toostana "da go izgasne svetloto#, vo sekoj dekemvri impi{uvavme celi vre}i ~estitki na vo stranstvo rase-lenite ni maalski drugari. Koi odamna se svestija, isega ìveat vo gradovi ~ii maala se pogolemi od Ma-kedonija. Potoa ispra}avme elektronska po{ta, pa itoa go batalivme, za godinava da mu se izraduvame napo nekoj prekuokeanski telefonski razgovor - i tol-ku... Tie tamu, nie tuka. Oti, nekako, ne moàm pove}eda im objasnuvam zo{to se tie tolku daleku i se odda-le~uvaat s¢ podaleku, a zo{to nie tapkame vo mesto ise davime vo ìvata balkanska kal. Nemam zborovi.Moèbi zatoa i tolku me trogna fotografijata na dru-gar mi, eden od retkite lu|e za koi s¢ u{te vredi da seostane vo maalovo, fotografija {to dràvava Make-donija moè{e da ja otpe~ati kako novogodi{na ~es-titka i da ja isprati niz cela Evropa. Taa {to na{itepredci ja esapele za Bludnica. Xabe mi se iljadnici-te dnevni novinarski radio-raporti, stoticite in-tervjua i kolumni vo vesnicite, koga po koj znae koj patsfativ deka nekoga{ samo edna fotografija zboruvapove}e otkolku tomovi analizi, predviduvawa, pla-novi...

îsta~ot na ~evli na edna skopska ulica, esnaf-lija-zanaet~ija so l'snat "du}an# pred sebe, gordo gonosi kap~eto so simbolot na Evropskata unija (me|u~ii yvezdi nema mesto za makedonskoto Sonce, koe spo-red na{ite uraaaaa-propagandisti e isto taka nekak-


va yvezda), i zadlabo~eno ja razgleduva "Biblijata vosliki#. îst optimizam! I Gospod ni e poblizok vosliki ili vo strip otkolku ako treba ne{to i da se ~i-ta. Obi~nite smrtnici barem molitvite gi znaat na-izust, taka kako {to gi nau~ile roditelite, a elitni-te ni voda~i, sega na dve - na tri gi memoriraat kakogovor, kolku za od praznik do praznik da se pokaàtpred narodot i vo crkvite. Hipokrizija i provizija.A dodeka visokodostojnite mantii se vozat vo besniteavtomobili so zatemneti stakla, me|u narodot caruva-at tv-proroci i baja~i. Od druga strana, na Evropejci-te, tie epten distanciranite i rezerviranite konnas, tie {to moèbi za nekoja godina ili decenija }eni dozvolat da im gi l'sneme ~evlite {to im se izval-kale dodeka misionerski gazele niz balkanskata pravi kal ubeduvaj}i n¢ deka n¢ sakaat i delej}i ni propa-gandni kap~iwa, mai~ki i zapalki (za so yvezdite naniv da si gi zgreeme du{ite dodeka pokorno gledame vzemja), moème da im izvle~eme i nasmevka. Ako seras~ukame so ~etkite po drvenite sandaci: ras-dva-tri-ras-dva-ras-dva... Oti za toa, neli, n¢ biva, a Tietaka i bi n¢ sakale u{te pove}e. Da im gi l'snuvamegnasotiite i da gi razveseluvame, taka, sedum-osmin-ski. Drèj}i takt dodeka ni dirigiraat. Ritam i ot-poj}e - bluz. Solo - i~. Samo horski... Sepak, malku na-de` dava optimisti~kiot pogled na ~ista~ot od foto-grafijata. Moè oti gleda vo Gospod. Vo sliki. Moè-bi sepak ima spas i za Nas.

Za{to, po site godini {to ne ni gi izedoa skakul-ci tuku ni gi ispija debeli krleì, jagmaxii {to zdi-

Sini{a Stankovi}126

veaja od tu|oto-ograbeno, eve, na delo - po~navme dau~ime da bideme sre}ni. Da li~ime na Evropejci. A -vo London otvorile univerzitetska obuka za studen-tite za toa kako da bidat sre}ni i zadovolni, vedna{kaj nas promoviraa kniga-prira~nik za usre}uvawe. A- vo London promovirale studii za sre}a, zadovolstvoi pozitivna psihologija, vedna{ i kaj nas na ̀ edniteza znaewe im ovozmoìja da ~itaat (slednoto izdanie}e bide za po{iroki narodni masi - vo sliki) kniga-sublimat na nau~ni istraùvawa i drevni mudrosti.Za potoa tie èdnite (krleìte odamna ne se èdni,ni ja iscicaa krvta i sega sre}no si dremat) i prak-ti~no da ja primenuvaat. Vo ~ekor ja sledime. Taa, Ev-ropa. Drìme ritam. Ras-dva-tri-ras-dva-ras-dva...

Makedonija e daleku od Evropa, tolku kolku {tokoko{kana od Mogila be{e daleku od London. Kutri-te nie, dodeka ojlevci-dojlevci si igraat narodousre-}iteli, a nekadarni sin~iwa na tato si igraat drn-dupka. So celata dràva. Gospodi, ~uvaj n¢ od kakva bi-lo bolest, so na{ive neprokopsanici, site }e poumi-rame dodeka tie go najdat London na kartta. More, ka-kov London, do Mogila dodeka dojdat...

januari 2007


SVETI VALETIN PIJANICA

SO MAALSKITE MI NATPREVARUVA~I VO ~A{KOMET I GODINA-VA }E GO PROSLAVIME SVETIOT VALENTIN, ~ESTVUVAJ}I GO

SVETI TRUFUN PIJANICATA, VO MAALSKATA KAFEANA KADE

{TO }E JA LA`EME MLADATA KELNERKA OD PROVINCIJA ZA TOA

KAKVI QUBOVXII I {VALERI SME BILE I SME OSTANALE

Nikoga{ ne mi bila jasna ̀ elbata na Balkanciteda se kitat so tu|i perduvi i nekriti~ki da prifa}aats¢ i se{to, samo ako e moderno, demek - ako doa|a od Za-pad. Taka, i so ova Svetiov Valentin, poradi koj poskopskite ulici odat kako zombi lu|e {to gi znam ka-ko tipi~ni balkanski ma~o-meni ("@enooooo, daj me-zeto & rakijata, dojde kom{ijata da gledame utak-mica, a ti smiri gi decata da ne vrevat i ispeglaj mija ko{ulata za utre, a na poluvreme kafe da ni sva-ri{, ama da ne go utne{ kako minatiot pat, tukupetel da stoi ozgora vrz kajmakot...#) i so crveni sr-ca pod mi{ka me poglednuvaat so blago-tele{ki po-gled, kako tuku{to da gi bocnala vo zadnikot streli~-kata na nekoe angel~e.

Mislam, nie so go imame Sv. Trufun i ne treba dasajkalime ni{to tu|o, tuku da si go slavime na{iotdoma{en Pijanica. Em za na~ukuvawe ne treba ni de-vojka, ni angeli, ni srca so razligaveni poraki, em siostanuvame verni na tradiciite. Na{i. Vo koi qu-

Sini{a Stankovi}128

bovta e, neli, ne{to drugo. Sosem poinakvo. Balkan-sko. Zna~i, vernost za neveruvawe, predadenost "dode-ka smrtta n¢ ne razdeli# i permanentna ̀ elba da seispolnuvaat èlbite na stopanot na ku}ata (za èn-skiot del) i {valersko falbaxistvo vo kafeana predprijatelite za "{arawata# za koi vernata quba i ~es-na doma}inka nikoga{ nema da doznae (za ma{kiotdel). Pa, neli e Balkan ova, stopanka mu... Dobro, imatuka i zaedni~ka grià za decata, za ku}ata, za zdravje-to... I drugi nekoi raboti za koi ne se tro{at muabeti,oti si se podrazbiraat vo sekoja doma}inska ku}a, amanema rascimoleni srca poradi nekoj si Valentin-tu-|inec.

Da ne bidam razbran pogre{no, nemam ni{to pro-tiv qubovta & seksot i osobeno ~esto do bal~ak nostal-gi~no i so emocii si spomnuvam za vremiwata koga igo prakticirav. Toa, seksot. Eeeej, more izvidnici(Umag, Ba{ka Voda, Budva...), more ferijalci (Dobro-ta, Makarska...), more akcija{ki naselbi ([entvidpri Planini, Planina pri Sevnici, Sevnica priCequ...), tamu nekade na krajot na sedumdesettite...Ili Junfer brdo, ili eden lift vo zgradata vo Grad-ski yid, redovno |oa zaglaven na posledniot kat, dode-ka stanarite go kolnea hausmajstorot tegnej}i gi, kakoamali, torbite od Zeleno pazar~e do stanovite, ilistanot na drugar mi Yverot, ~ii roditeli gi osveù-vaa ruralnite im spomeni od detstvoto prakti~noìveeje}i vo vikendi~kata "so bav~i~ka i lozjence#,vo tekot na osumdesettite... Ima{e ubavi nastani, ko-ga bevme mladi i zainteresirani i za takvi aktivnos-


ti. Potoa, vo devedesettite, moite maalski kamaradive}e se ispoènija, ne moraa da se krijat po koli i potu|i stanovi ili da ~ekaat letni ferii, izrodija decai qubovta & seksot im dobija poinakvi zna~ewa... (Onagorespomenatoto, kako i mnogu drugi, kaj sekogo spo-red sopstvenite svetogledi.) Da ne davam so spomeni,sakav da kaàm deka toa izlivite qubov edna{ godi{-no, i toa so tu|a tradicija so koja se indoktriniraa na-{ive pomodarski nastroeni, nekoga{ni ma~o-meni,ne mi se i~ po }eif. Ve{ta~ki e toa i epten proyirno ineuverlivo.

I zatoa, so maalskite mi natprevaruva~i vo ~a{-komet i godinava }e go proslavime svetiot Valen-tin~estvuvaj}i go sveti Trufun Pijanicata, vo ma-alskata kafeana, kade {to }e ja laème mladata kel-nerka od provincija za toa kakvi qubovxii i {valerisme bile i sme ostanale. A, koga i ottamu }e n¢ izbrka-at, kako vistinski balkanski stopani }e se dotetera-vime do toplite ni domovi, kade {to vernite ni i sa-kani stolbovi na ku}ite }e gi iznenadime so crvenisrcenca so qubovni poraki {to cela no} sme gi krie-le vo pazuvite, eden od drug. I pred da n¢ isteraat vodnevnite sobi - malku od malku da dremneme do noviteutrinski obvrski - }e im se kolneme na qubov i ver-nost, ostavaj}i im mo`nost da si me~taat i da evoci-raat spomeni za seksot. Pa neli Balkan e ova, stopankamu...

Koga ne n¢ ma~at qubovno-seksualnite problemi

Sini{a Stankovi}130

na na{eto maalo i na{ata generacija, so maalskitemi sopatalci ~esto razgovarame na tema - otu|uvawe.I, iako se gledame i muabetime barem edna{ nedelnona podolgo i re~isi sekoj den na pominuvawe i na~a{ka "od noga#, zaklu~uvame deka nikoga{ nemamevreme da se doiskaème za makite ni, deka sme se otu-|ile i deka sme si ostanale epten retki, koi s¢ u{teimame po ne{to da si kaème. I da se razbereme pritoa. Ama, kako ~ovek i da ne se otu|i od s¢ ìvo okolunego?

Jas, na primer, ìveam na prizemje, imam "dvor-~e#, i od taa "beneficija# gi imam otpadocite - vo ras-pon od lu{pi od kromid i jajca, preku dogor~iwa i ce-li pepelnici, do iskoristeni prezervativi {to kom-{iite so neraskinati, vsu{nost so neprekinlivivrski so planinskite rodni krai{ta od koi, za àl,zatalkale vo prestolninata, gi rasfrluvaat od "let-nite kujni# i spalnite - direktno pod moite prozor-ci. I ~esto mi se slu~uva da se dumam dali da se ka~amnekoj kat pogore i da mu go smenam li~niot opis na ne-koj rodnokraen idiot. Ama kako? Mislam, ne se pozna-vame so kom{iite. I kako sega vedna{ - pa }otek? Amaalskiot "psihijatar#, gazdata na kafean~eto, seko-ga{ me ubeduva deka frlaweto |ubre e nivni o~ajni~-ki obid da mi se pribliàt, da se sprijatelime i da japobedime alienacijata... Taka, pod tu|o vlijanie, mise namali nivoto na agresivnost i nekako - zatapev. Sigo sobiram tu|oto |ubre vo mojot dvor (dobro, so kletvi& pcosti do treto koleno i naznazad i nanapred, do-volno glasni za da me ~ujat i onie na potpokrivot) i


iako planinskite mi kom{ii s¢ po~esto gi prifa}amkako normalni, nedozreani skopjani, pomisluvam jasda se preselam vo nivnite rodni krai{ta. Belki rod-ninite im tamu si ostanale vistinski selani (ne "se-qa~i{ta# kako moive, od koi moèbi "po 200 godiniangliska treva# }e se ispilat i lu|e od asfaltot), lu-|e-stopani so koi }e moàm da si pravam muabet sredselo - za ~istite du{i i dvorovi...

Ako ni toa ne mi uspee, more usvit }e fatam. Kakodedo Stavre, edinstveniot ̀ itel na Oblakovo }e bi-dam. ]e najdam nekoe svoe selo so tolku poetsko ime ka-ko ona nièpolskono na makedonskiot Robinzon, }esi beram polàvi & pe~urki, }e si pijam voda studenaod ~e{mite {to se napraveni vo predminatiot vek i}e odam do sosednoto naseleno selo, samo kolku da gopro{etam magareto i da si kupam otrov za gluvci od"kooperacijata#. Celo nebo }e bide moe! Vo toa, nekoesi moe Oblakovo... More, da imav pari }e si ja kupev taanajmalata dràva na svetot, toj ostrovot Silend, tamuna isto~niot breg na Anglija. Toj, |oa ostrov, a vsu{-nost platforma od 550 metri kvadratni, si ima s¢ - ipaso{ i valuta, i po{tenski marki, i si bil kneèv-stvo. Da gi imav tie 100 milioni evra }e si go kupev,ìmi mama. I }e si go frlav moeto |ubre sekade naoko-lu, bez pcuewe i kolnewe, i }e si bev knez. I na pisma-ta do moite maalski drugari, tuka vo Skopje, }e lepevsvoi Silend-marki, i }e ìveev kako car. More kakodedo Stavre. Na kvadrat.

fevruari 2007

Sini{a Stankovi}132

SINXIR NA SRE]ATA

DENE{NITE FEMINISTKI MI SE PO MALKU SME{NI, OSOBE-NO SO NIVNITE ZALUDNI OBIDI DA SE OTTRGNAT OD BALKAN-SKITE PRAVILA NA IGRATA, AMA SE MI SE~INI DEKA NI NA NAJ-PATRIJARHALNO VOSPITANITE SOPRUGI & MAJKI NE IM E BA{DOJDENO DO XINGRLAKA-ODBELEÙVAWETO NA "NIVNIOT#PRAZNIK. NA SITE KOI VRZ SVOITE PLE}I GI NOSAT "TRITE YI-DOVI VO SEKOJ DOM# NE IM TREBAAT KI~-BUKETI OD ZAKLANI

TRENDAFILI, |OA SVE~ENI RU~ECI I VE~ERI SO `DRIGAWE

"VO ~EST NA KOLE{KITE#, SO ORA I MALIGANI... IM TREBA SA-MO MNOGU QUBOV

"@enskiot# praznik nikoga{ ne sum go sakal oso-beno. Ova e Balkan, kakva Luksemburg, kakvi bakra-~i, ̀ enite ovde otsekoga{ bile sakani i po~ituvani.Po balkanski. Ajde da e Maj~in den - Den na majkata,se jade, neli, za site vistinski ma~o-meni - kako mamaniedna ne e... Ama nikoga{ ne sum sakal da prifatamdeka ima ènski, a nema ma{ki praznik. A moèbi,spored terkot na moite psihoterapevti (skopskitekelneri & taksisti) korenite na odbojnosta kon "èn-skiot# praznik mi se vo detstvoto. U{te otkako parite{to gi odvojuvav od Nova godina od xeparlakot i gi{tedev pod budnoto oko na sestra mi - gi zagubiv (na"tapka# li, na xamlii li, ne se se}avam, ama na nekojvid komar, seedno) i ne £ kupiv ni cvet~e na majka mi,koja i taa godina, kako istaknata trudbeni~ka & doma-


}inka, poradi praznikot si dojde doma porano. I s¢ne{to se tufka{e i ~eka{e da ja "iznenadam#, za jaspotoa da se pravam na udren i da se izvinuvam deka sumzaboravil... Samo, me pe~e{e toa, budnoto oko na ses-tra mi.

Ili, u{te pred toa, koga ne mi be{e jasno zo{to va-zi~kite kupeni na Bit pazar i potoa zama~kani na ~a-sovite po likovno, li~no i personalno od mene - so ne-koi demek-cve}iwa, majka mi gi ~uva vo vitrinata iim gi pokaùva na site {to }e £ dojdat na kafe-muabet.Potenciraj}i ja radosta od podarokot od sinot, kogave}e "na nekoj drug ne mu teknalo da ja izraduva i da £go odbeleì Praznikot#. Ili, pak, koga mnogu podoc-na se najdov vo pozicijata na "onoj {to ne mu teknu-va# da ja izraduva majkata na sin mi i da £ go odbeleìPraznikot, dodeka taa im ja pokaùva na site kom{i-ki ~estitkata {to naslednikot li~no i personalno janapravil vo gradinka... Nema vrska, pateti~na ̀ al zamladosta.

Samo, neodamna, otkako maalskite kamaradi meizvestija oti videle vo vesnik deka u{te eden od kole-gite si zaminal na poslednoto patuvawe, i otkako is-turivme od ~a{kite za negovata novinarska du{a, gopobarav kusoto so~inenie ~ij avtor ne go znam, a go do-biv na mojata Internet-adresa, vo kupot bezbrojniidiotski pisma za "sinxirite na sre}ata#. Nekako,mi se dopadna. So mototo deka "Najnepravednata ra-bota vo ìvotot e na~inot na koj zavr{uva#, pod

Sini{a Stankovi}134

naslov @ivoten ciklus, za mene nepoznatiot avtorpi{uva deka tokmu poradi gorespomenatoto moto -ìvotniot ciklus treba da ni bide obraten. "Prvotreba da umreme, za da go trgneme toa vedna{ oddnevniot red./ Potoa ìveeme vo stare~ki dom./Po nekoe vreme n¢ isfrlaat od nego za{to sme pre-mladi./ Dobivame zlaten ~asovnik i po~nuvame darabotime./ Rabotime ~etiriesetina godini s¢ do-deka ne sme dovolno mladi da uìvame vo 'penzioni-raweto'./ Toga{ po~nuvame da pieme, da se drogira-me, ùrkawe do besvest... stanuvame podgotveni zavo sredno u~ili{te. Potoa odime i vo osnovno, sta-nuvame kopiqaci, si igrame, nemame nikakvi obvrs-ki./ Pa stanuvame bebiwa, odime vo maj~iniot ba-zen, tamu plovime devet meseci./ I zavr{uvame ka-ko orgazam!#

Ama, epten mi se dopadna. Edno, zatoa {to poradicenite i odnosot na gazdite na tranziciono-privati-ziranite glavni skopski grobi{ta na obi~nite smrt-nici i ne im se umira ("Neka umiraat samo bogati-te, a siromasite neka se povampiruvaat, i onaka sezaboraveni i od vlasta i od Boga#- pronajdov eden, is-to taka Internet-komentar), a drugo, zatoa {to u{teod vqubeniot fevruari, pa eve, s¢ do mesecov na "èn-skiot# praznik, celo maalo mi e nekako razbudenopredvreme i vo nekoj quboven zanes. Moè e vinovna iovaa prolet-zima {to ja isturkavme, ne znam, ama sitese ne{to kako mladenci... I jas, taka, predvreme za-proleten, si mislev, ako ve}e mora da se ispu{ta du-{i~kata i da se napu{ta Duwava, toga{ e podobro ka-


ko (ili barem - so) orgazam. Neli, n¢ u~ea vo onie gim-nazii vo koi ne{to i se ~ita{e, pa duri i se recitira-{e - a ne se snimaa "tvrdi# porno-klipovi vo klozeti-te na mobilni telefoni i so maloletni akteri vogang-bang atmosfera i so grupno navivawe - deka odqubov moè da se umre! Ne od nebezbeden seks i od SI-DA, i ne spored maalskoto sfa}awe na odnosot me|uqubovta i smrtta ("}e me umre ona èni{teno do-ma!#), tuku od vistinska qubov, so golemo Q. Na koja nei trebaat ki~-buketi od zaklani trendafili, |oa sve-~eni ru~eci i ve~eri so ̀ drigawe "vo ~est na kole{-kite#, so ora i maligani (otkako tradicionalnite ek-skurzii vo Grcija se proret~ija poradi parite i vizi-te) i so napadno potencirawe na nivoto na po~ittakon vrabotenite gospo|i koi, neli, paralelno se i do-ma}inki i majki.

Dene{nite feministki mi se po malku sme{ni,osobeno so nivnite zaludni obidi da se ottrgnat odbalkanskite pravila na igrata, ama s¢ mi se ~ini dekani na najpatrijarhalno vospitanite soprugi & majkine im e ba{ dojdeno do xingrlaka-odbeleùvaweto na"nivniot# praznik. Na site koi kaj nas gi vikaat "vra-tovi spored ~ie vrtewe se vrtat i 'glavite na ku}i-te'#, a vo najsevernata od nekoga{nite ni bratski re-publiki "nosa~i na trite yidovi vo sekoj dom# - imtreba samo mnogu qubov! I po troa po~it. Dobro, i ponekoj orgazam. Za ispolnet ìvot. Batali muabetiteza smrtta! Iako tvrdam deka i taa bi bila poubava ako

Sini{a Stankovi}136

be{e toj, obratniot `ivoten ciklus. So seta po~it zatie {to n¢ napu{tile, }e gi nateram i maalskite mipoznava~i na Erosoti Tanatosot - vo praksa, otsegada muabetime samo za qubovta i za seksot. I malkupove}e da gi primenuvame. Vo praksa. Za da ja ponese-me te`inata barem na "~etvrtiot yid#. I da zaka~imebarem edna alka. Vo toa sinxirot.

mart 2007


EKSPRES-LONEC

PORANO, GRICKAJ}I SEMKI - SE KRSTEV, GLEDAJ}I GI `RTVITE

ZAUBAVINA, ZATEGNATIVOTRENERKI, "{U{KAVCI# IHELANKI

OD MALOLETNITE }ERKI I SINOVI, KAKO ISPU{TAAT DU{A

|OA XOGIRAJ}I, VSU{NOST SEBEIZMA~UVAJ}I SE, ZA DA MOÀT

UTREDENTA VO KANCELARIITE DA IM RASKAÙVAAT NA KOLE{-KITE& KOLEGITE DEKA SEGA SE SPOSOBNI DA SE ISPENTERAT DO

TRETI KAT BEZ ZADI{UVAWE - MOÈ I SKOKAJ}I NA EDNA NOGA,ILI DEKA IMAAT CEL SANTIM POMALKU CELULIT PO SAMO NE-KOLKU GODINI KATADNEVEN KROS-KONTRI POKRAJ VARDAR

Mojot sakan profesor od fakultetot ~ii predava-wa pretpo~itav da gi slu{am pove}e duri i od odewe-to na kino-utro, i komu vo eden moment mu poveruvavdeka i "Makedonija moè da stane pristojno mestoza ̀ iveewe# ({to, za ̀ al, obajcata ne go ostvarivme, ajas pove}e ne se ni nadevam deka e mo`no), vo edna pri-goda mi raskaà deka i brakot, kako vpro~em i ìvo-tot, e balans na prava i obvrski. I deka toj odamna re-{il da £ gi prepu{ti na soprugata pravata, no i ob-vrskite. I, kako i sekoj u~enik {to go po~ituva svojotdaskal, i jas napraviv dogovor so mojata sopruga - dekataa gi ima site prava vo na{eto semejstvo, {to podraz-bira raspolagawe i prerasporeduvawe na doma{niotbuxet (osven mojot "crn fond#, razbira se, inaku kakobi smeel da im poglednam v o~i na maalskite mangupi,ako nemam nekoe evrence so{ieno vo postavata na jak-

Sini{a Stankovi}138

nata ili stutkano vo kutiv~eto za vizit-karti, so koese pla}a poslednata tura otkako ve}e ne vrvi pieweto"na liv~e# - "do prvi, ìmi majka#), planirawe i iz-bor na destinacijata za godi{nite odmori, ili aran-ìrawe na pre~ecite i odewata na gosti, poradi raz-ni aterxiski ili sli~ni semejno-zadolìtelni pri-~ini... No, sose pravata, sakanata mi potpora vo ̀ ivo-tot odamna gi prezede vrz svoite ple}i i site obvrski,kako {to se organiziraweto na vonu~ili{nite ak-tivnosti na sinot, katanedelnite polnewa na fiì-derot i osobeno povikuvaweto i dvoreweto na raznitemajstori koi go popravaat seto ona za {to "onoj mojonne go biva#(citat nejzin)...

Ama, koga na poubavata mi polovina }e £ tekne{edeka nekoga{niot ni dogovor treba da se revidira,osobeno ako bu~avata od rasipanoto kazan~e vo toale-tot, na primer, }e ja iziritira{e tamam kolku i smet-kata za prekumerno potro{enata voda (otkako pret-hodno }e £ go krene{e pritisokot soznanieto deka ninejzinite blago-prekorni navestuvawa oti "baremtoa# moèbi bi moèl da go popravam ne uspevaa da metrognat i da me zbodnat od mojot nirvana-ritam na ~i-tawe vesnici ili gledawe basket na TV), obi~no po~-nuva{e da trenira strogost i da me potsetuva na malu-brojnite dol`nosti koi, kako stopan na zaedni~kiotni dom, sepak moram da gi izvr{uvam. Demek, da se tor-mozam so potkastruvaweto na "ìvata# ograda, ili somenuvaweto sijalici ili "bu{oni#, ili so ~istewetona otpadocite {to komi{iite no}ta gi frlile vo na-{eto dvor~e... E, toga{ vo mene se bude{e Balkanecot,


a i po~ituva~ot na pravnata dr`ava, pa so indignaci-ja odbivav kakvi bilo revizii na edna{ prifatenitedogovorni obvrski ("[to ti se ~ine{e koga se...#). Ivo znak na protest go napu{tav topliot dom, eskivi-raj}i gi i tie nekolku, edinstveni "ma{ki raboti#,samo zatoa {to ma{kata gordost ne mi dozvoluva darabotam - pod pritisok. Od vtorata dogovorna strana.

Arno ama, vo oddelni situacii, koga soprugite namaalskite mi sopatalci gi prisiluvaa da si gi zavr-{uvat svoite doma{ni obvrski (obi~no so najperfid-nata ̀ enska ucena, koja vrska nema so qubovta, ama vona{ite godini, ednostavno, se nema alternativa), ilikoga {evovite na postavata na jaknata bea odamna ra-{ieni, a bezdu{niot maalski meanxija ni ~a{a vodane saka{e da im dade na bor~liite {to nemaat ni sramni perde za dostasanite obvrski... se slu~uva{e da mo-ram samiot da go ubivam vremeto, za da ostanam, neli,vistinski ma`. (Nekoi velat i deka "vistinski ma`ne si stoi na zborot#, ama toa e sosem poinakva tema).Va`no e deka odbivaweto da se izvr{uvaat naredbite{to se vo direktna sprotivnost so mojata ne`na, hedo-nisti~ka du{a, koja i~ ne miluva argatlak i toa anga-rija - samo zatoa {to na soprugata mi ne £ bil denot -nekoga{ me doveduva{e vo situacija da moram da{partam pokraj Vardar. Barem nekolku ~asovi, dode-ka mnogubrojnite sekojdnevni obvrski ne £ ja potis-nea lutinata na sakanata mi sopruga i besot kon mene -vo vtor plan. Za da mo`ev potoa hrabro i dostoinstve-

Sini{a Stankovi}140

no da se vratam doma i da se obidam da se izvadam za toa{to sum "faten vo racete# za site zanaeti, so bezmernifalbi za kulinarskite sposobnosti na najdobrata do-ma}inka vo maaloto. Ako projde - projde...

Porano, vo takvite periodi na prisilen egzil odtopliot ni dom, ili {etaj}i ili sednat na klupa,grickaj}i semki - se krstev, gledaj}i gi `rtvite zaubavina, zategnati vo trenerki, "{u{kavci# i helan-ki od maloletnite }erki i sinovi, pobornicite nazdrav ìvot od mojata maalska generacija, kako is-pu{taa(t) du{a |oa xogiraj}i, vsu{nost sebeizma~u-vaj}i se, za da moàt utredenta vo kancelariite nakole{kite & kolegite da im raskaùvaat deka sega sesposobni da se ispenterat do treti kat bez zadi{uva-we - moè i skokaj}i na edna noga, ili deka imaat celsantim pomalku celulit po samo nekolku godini kata-dneven kros-kontri pokraj Vardar. (Ne gi spomenuvam{eta~ite od Infarkt{trase, oti niv makata gi na-terala, nitu babi~ikite so vnucite, oti niv rodenitedeca gi izbrkale na nekolku ~asa od doma za da imaatmalku vreme i za sopstvenata generacija, nitu tie {totr~aat barabar so doma{nite galeni~iwa, ~ii yver-~iwa izvonredno gi istrenirale pa ne se znae koj komumu e gazda vo prikaznata i koj komu mu frla stap~e zaìzneradosno da mu go vrati po nekolku desetici met-ri ispoten {print...)

Zborot mi e samo za onie redovni posetiteli nave`balnicite, na pilates & aerobik ~asovite, na so-lariumite i salonite za masaì i za razubavuvawepreku {lapkawe so kal i so tiwa, koi se vo sostojba da


napravat s¢ za da se razubavat, za, demek, da ja prodol-`at mladosta i da si ja krenat cenata. Na pazarot. Po-liti~ki, estraden, moden, deloven, seedno... I po~navda se te{am deka vsu{nost tie se pod pritisok. Vis-tinski. Kako ekspres-lonec. A ne jas. Koj samo si go po-~ituvam edna{ postignatiot dogovor.

Taka, si legnav na bra{noto. Za da ne go krevampritisokot. Srce ne mi dava da odam pak pokraj Var-dar, da gi gledam du{i~kine napateni kako se ma~at zaubavina. I, leka-poleka, si gi prezemam obvrskite.Doma{ni. Zanaeti ne nau~iv, ama se trudam. Mezam ipijam rakija so majstorite so koi i ponatamu redovnokomunicira sakanata mi sopruga, pomagam vo m'kne-weto provijant od diskontite sekoja nedela, go ispra-}am & pre~ekuvam sin mi, menuvam "bu{oni#, si gipcujam kom{iite koi mi go tretiraat dvor~eto kakokontejner... Bez pritisok.

april 2007

Sini{a Stankovi}142

SODR@INA

Prikaski za golemite i malite lu|eod golemite i malite maala . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Vratete go Traj~e Pandurot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Makedonska svadba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Kirajxii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Seks, droga & turbo-folk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Argumenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Sr~a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Vratete go Himen! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Paterica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Filmska prikazna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45Zagubenata magija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Sre}ajlii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Heroi na ulicata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57Drugari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61Crna dupka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65Dembelija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69Najva`nata sporedna rabota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74Kr{igrb planina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Qubov so rasol. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Tro{ka nade`. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Trkalawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92Doen~iwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96Carot e gol! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101Zdrava hrana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Sudija peder!. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109^ekaj}i go Noe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114Ima li iqa~? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119Bludnicata Vavilonska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124Sveti Valentin Pijanica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128Sinxir na sre}ata. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133Ekspres-lonec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138


Avtorot od s¢ srce im se zablagodaruva

na kom{iite od site maala vo koi ̀ iveel, koi kako i maalata ~ija du{a se, vsu{nost se

izvor na neiscrpna inspiracija

na kole{kite od Semeen magazinza nivnototrpenie i za kafeto & muabetite (pa duri i

viskito) za motivacija

na Sidor, za negoviot tradicionalno golem pridones i za ovaa kniga

na \oko, za izvonrednata fotografija

sini{a stankovi} maalski prikaski · prikaski za golemite i malite lu\e od golemite i malite...

Documents