T.C.AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ

İLETİŞİM FAKÜLTESİ

Sıradan İnsanın Yazılı Basında Temsili

Ömür Talay

ANTALYA

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER...................................................................................................1GİRİŞ................................................................................................................ 2

1. KAVRAMSAL ÇERÇEVE......................................................................22. YÖNTEM................................................................................................3

2.1. Nicel İçerik Analizi.......................................................................4

2.2. Söylem Çözümlemesi..................................................................5

3. BULGULAR...........................................................................................53.1. Nicel İçerik Analizi Bulguları.........................................................5

3.2. Söylem Analizi Bulguları..............................................................7

SONUÇ.............................................................................................................10KAYNAKÇA......................................................................................................11

1

GİRİŞ

John Langer "sıradan" insanlar üzerine yapılan "öteki haberleri" olumlu bir

açıdan değerlendirmektedir. Bu haberler "gerçek insani ihtiyaçlara" hitap

etmektedir. Ayrıca bu haberler dışlanan ya da azınlıkta kalanlarla ilgilidir…

Trajedileriyle ve kazalarıyla gariban ve yoksullar; varlıkları, gösterişli yaşam

tarzları ve dedikodularıyla zenginler… Milli İstihbarat Teşkilatı da 90‟lı yılların

yarısından sonra yayınlanmaya başlayan televole programlarından yola çıkarak

medyanın kontrol edilmesini toplumsal patlamanın yaşanabileceği korkusuyla

istemişti… Tam tersine aslında toplumsal patlama olmamasının nedenlerinden

birisinin de bu haberler olduğu iddia edilebilir. Çünkü aslında özel televizyon

kanalları sadece starların lüks yaşamlarını göstermemekte, ama aynı zamanda,

"yapacak bir şey yok", "siyasetin çözebileceği bir şey yok" fikrinin altını

çizmektedirler. ( M. G. Bek, 2004, s.32)

Magazinelleşmeyle birlikte siyasetin proje üretmeye dayalı yapısı üzerinden

gerçekleştirilen sunumlar kişisel olana indirgenmeye başlanır. Siyasal aktörler bu

tarz siyaset yapma biçimleri içinde meşruiyetlerini de imajlara dayandırma yoluna

giderler. “Medya, politikacılara izleyici karşısında yeni bir görünürlük/güç

kazandırırken onları sıradan insanlara yaptığı gibi yeni bir kırılganlık/güçsüzlüğe

de maruz bırakabilmektedir.” ( www.rtuk.org.tr )

Bu çalışmanın amacı “sıradan” diyebileceğimiz tanınmayan, popüler olmayan

insanların yazılı basında nasıl temsil edildiklerini ortaya koymaktır.

1.KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Yazılı Basın (Gazete)

Gazete, haber, bilgi,bulmaca ve reklam içeren, genellikle düşük

maliyetli kâğıt kullanılarak basılan ve dağıtımı yapılan bir yayım olup halka güncel

2

olaylara ilişkin bilgi verme amacı gütmektedir . Genel olarak yayınlandığı gibi, özel

bir konu üzerinde de yayınlanabilir ve genellikle günlük ya da haftalık olarak

yayınlanır.( http://tr.wikipedia.org/wiki/Gazete)

Haber, güncel ve ilginç bir olayın olduğunca nesnel ve gerçeğe uygun bir biçimde

sunulmasıdır. Haber metninde her türlü taraflı değerlendirmelerden ve söz

oyunlarından uzak durulur. ( http://tr.wikipedia.org/wiki/haber)

Haber değeri, Bir olayın haber değeri alması ve haber olarak algılanması için bazı

özelliklerin bulunması gerekmektedir: Bir olayın haber olarak ele alınmasında şu

unsurlar önem kazanmakta ve haberin değerini ortaya çıkarmaktadır:

Etkili ilgililik: Her haber olayı herkesi ilgilendirmez. Bir haber olayının çok sayıda

kişiyi ilgilendirmesi, bunun haber değeri taşıdığını ve haber etkisi yarattığını

gösterir. Zamanlılık: Bir olaydaki zaman öğesi “ne zaman” olarak ifade edilmekte

olup bunun; yenilik, anilik ve geçerlilik unsurlarını taşıdığı taktirde haber olarak

değerlendirmesi söz konusudur. Yakınlık: Haberin “nerede” meydana geldiğiyle

ilgili olup yakınlık unsuru, kitlenin haberi değerlendirmesinde belirleyici unsur

olarak göze çarpmaktadır. İlginçlik: Olayın belirli bir ilginçlik taşıması ve kitlenin

dikkatini çekebilmesi haber değerlendirmesinde önemli bir kriterdir.Nadirlik:

Haberin konusu sıradan olmamalıdır. Sıradan olayların haber olarak

değerlendirilme şansları yoktur. Önemlilik: Olayın önemli bir konuyla ilgili olması

haber değeri kazanmasını sağlar. Heyecanlılık: Haber, insanların heyecanlarını

yakalamalı, insanların sevinç, mutluluk, korku ve üzüntü gibi duygularına

seslenmelidir.(Aöf Halkla İlişkiler Yazarlığı Kitabı)

Kimler Haber Değeri Taşır?

Devlet Büyükleri, Ünlüler, Siyasetle uğraşan kimseler, İş Adamları ve İş kadınları, Sanayiciler, Sanatçılar,Hekimler, Sporla uğraşan kişiler, sıradan insanlar…

Bu kavramsal çerçeveden hareketle sıradan insanların medyada nasıl temsil edildiği üzerinde durulacaktır.

2.YÖNTEM

3

Çalışmada 06/05/2014 tarihinde farklı ideolojileri temsil eden anaakım medyadan

Sabah, Hürriyet, Milliyet, Vatan, Habertürk, Takvim, Akşam muhafazakar kanadı

temsil eden Bugün, merkez solu temsil eden Cumhuriyet ve Sözcü gazeteleri baz

alınmıştır.

Çalışmada ilk olarak örnekleme dahil edilen gazetelerdeki 3. sayfa haberlerindeki

67 haber içerik çözümlemesiyle kategorilendirilmiştir. Çalışmanın amacı

doğrultusunda 67 haber içinden seçilen 6 haber için söylem çözümlemesi

yapılmıştır. Böylece sıradan insanların medyada nasıl temsil edildiği ortaya

konulmaya çalışılmıştır.

2.1.Nicel İçerik Analizi

İçerik çözümlemesi; iletişimin belirgin içeriğinin nesnel, sistematik ve nicel

tanımlarını yapan bir araştırma tekniğidir (Berelson, 1952: 19’dan aktaran Gökçe,

2001: 7) ve içerik çözümlemesinde kullanılan çeşitli analiz teknikleri vardır.

Kategorisel analiz de bunlardan biridir. Kategorisel analiz, genel olarak, belirli bir

mesajın birimlere bölünmesini ve bu birimlerin, belirli kriterlere göre kategoriler

halinde gruplandırılmasını ifade eder. Bu çalışma kapsamında da 67 gazete haberi

ile sıradan insanların medyada nasıl temsil edildiğine bakılarak, habere ilişkin

kategoriler ve içeriğe ilişkin kategoriler olmak üzere iki başlık altında toplanmıştır.

Habere ilişkin kategoriler; ‘haberin hangi gazetede yer aldığı’ ve ‘haberin yer aldığı

sayfa’ bazında tanımlanmıştır. Sıradan İnsanların medyada nasıl temsil edildiğini

haberin içeriğine bakılarak oluşturulan kategoriler ise şunlardır: ‘haberin konusu’,

‘haber sayısı. İçerik çözümlemesine ilişkin kodlama yönergesi şöyledir:

Habere İlişkin Kategoriler- Haberin Yer Aldığı Gazete: Haberin hangi gazetede yer aldığı kodlanarak,

örnekleme dahil edilen gazetelerde Sıradan İnsanların medyada nasıl temsil

edildiğini kaç haberin bulunduğu niceliksel olarak ortaya konulacaktır. Böylelikle

gazeteler arasında Sıradan İnsanların medyada nasıl temsil edildiği konusunda bir

fark olup olmadığı tespit edilecektir.

4

- Haberin Hangi Sayfada Yer Aldığı: Haberin hangi sayfada yer aldığının

bilinmesi, Sıradan İnsanların medyada nasıl temsil edildiği ile ilgili haberlerin

gazetede en çok hangi haber (3. sayfa haberi, ekonomi, dış haber, gündem vb)

kategorisinde yayımlandığının bilinmesi açısından önemlidir.

Haberin İçeriğine İlişkin Kategoriler- Haberin Konusu: Örnekleme dahil edilen Sıradan İnsanların medyada nasıl

temsil edildiği ile ilgili haberler sırayla Tecavüz, Cinayet, Yangın, Fuhuş, Hırsızlık,

Kadına Şiddet, Yaralama, Gasp, Kaza, Magazin, Dram, Doğa Haberleri, Cinsel

İstismar, Mali Suçlar, Yaşam şeklinde kategorilendirilmiştir.

- Haber Sayısı: Örnekleme dahil edilen Sıradan İnsanların medyada nasıl temsil

edildiği ile ilgili haberlerin hangi gazete kaç defa yeraldığı incelenmiştir.

2.2. Söylem ÇözümlemesiMedya çalışmalarında çoğunlukla içerik çözümlemesine ek ya da onun alternatifi

olarak kullanılan söylem çözümlemesinin uygulamaları çok çeşitlidir (Krappendorrf,

1980’den aktaran Van Dijk, 2007: 165). Bu çalışmada Van Dijk’ın yaklaşımı

doğrultusunda haberin başlık, giriş, bağlam ve ideoloji gibi makro yapıları

incelenecektir.

Teun A. Van dijk, söylem analizini; başat olarak toplumsal güç kullanımından

kaynaklı suistimal ve tahakküm süreçleri ile toplumda cereyan eden ve her yeni

gün yeniden üretilen toplumsal eşitsizliklere dair - bir yandan toplumsal diğer

yandan da siyasal bağlam içerisinde-direnç göstermekte olan metin ve diyalojilerin

incelenmesine yönelik bir çözümleme biçimi olarak tanımlamaktadır.

(Van Dijk,böl.18).

3.BULGULAR 3.1.Nicel İçerik Analizi BulgularıÇalışmada 06/05/2014 tarihinde yayımlanan ve farklı bakış açılarına sahip Sabah,

Hürriyet, Milliyet, Vatan, Habertürk, Takvim, Akşam, Bugün, Cumhuriyet ve Sözcü

5

gazetelerinde yayımlanan sıradan insanın medyada temsili ile ilgili 67 haber içerik

çözümlemesine tabi tutulmuştur.

Tablo1.

Gazetenin Adı Haber Sayısı Yer aldığı Sayfa

Sabah 4 4-5

Hürriyet 7 4-5

Milliyet 4 3

Vatan 6 3

Habertürk 9 4-5

Takvim 6 3

Akşam 10 3-4

Bugün 3 3

Cumhuriyet 10 3

Sözcü 8 3

Toplam 67

Türkiye’de medya homojen bir yapıda değildir, ideolojik yönelimleri farklı olan

medya kuruluşları vardır. Bu nedenle kuşkusuz farklı ideolojik yönelimi olan medya

kuruluşlarının haber içerikleri, neyin haber olup olmayacağı ve nasıl haber olacağı

yönündeki eğilimleri de birbirinden farklı olacaktır. Anaakım medya gazetelerinden

Akşam gazetesinde 10, Habertürk gazetesinde 9, Hürriyet gazetesinde 7, Vatan

ve Takvim gazetelerinde 6, Milliyet ve Sabah gazetelerinde 4, muhafazakar

kanadında bulunan Bugün gazetesinde 3, Merkez solu temsil eden Cumhuriyet

gazetesinde 10, Sözcü gazetesinde 8 haber çıkmıştır. Sabah, Hürriyet, Habertürk

gazetelerinde 3. sayfalarında tam sayfa ilan olduğu için haberler 4. ve 5.

sayfalarda, Akşam gazetesinde ise haberler hem 3 hem 4. sayfalarda

yayımlanmıştır.

6

Tablo2.

Haberin Konusu Haber Sayısı

Tecavüz 1

Cinayet 7

Yangın 3

Fuhuş 1

Hırsızlık 4

Kadına Şiddet 2

Yaralama 2

Gasp 1

Kaza 12

Magazin 3

Dram 9

Doğa Haberleri 10

Cinsel İstismar 2

Mali Suçlar 4

Yaşam 6

Toplam 67

3.2.Söylem Analizi Bulguları

Çalışmada, sıradan insanın medyada nasıl temsil edildiğini ortaya koyabilmek için,

daha detaylı çözümleme yapabilme olanağı sunan söylem çözümlemesi

yapılmıştır. Bu doğrultuda çalışmanın örneklemini oluşturan 67 haber içinden

çalışmanın amaçları doğrultusunda seçilen, ilk üç kategoriden ikişer haber olmak

üzere, toplam altı haber söylem çözümlemesine tabi tutulmuştur.

Haber Başlıkları7

Haberin özeti niteliğinde olan başlıklar, okuyucunun dikkatini habere çekecek

nitelikte oluşturulur. Olayın nasıl sunulacağına dair ipuçları başlıkta verilir.

Böylelikle okuyucu başlığa bakarak haberde ne okuyacağını bilir. Kuşkusuz

okuyucu, olayın ya da haberin içine gazetenin istediği yönde çekilmeye

çalışılacaktır.

1-Kaza Haberleri

2-Doğa Haberleri

3-Dram Haberleri

Üç çocuk daha kaza kurbanı (Milliyet, 6 Mayıs 2014)

Minibüs öğrencileri biçti 1 çocuk yaşamını yitirdi. (Sözcü 6 Mayıs 2014)

Anıt ağaca dokunan yanar. (Vatan, 6 Mayıs 2014)

Mesire Yeri Gibi (Cumhuriyet, 6 Mayıs 2014)

Hemşirenin acı müdahalesi (Bugün, 6 Mayıs 2014)

İki Nine İki Dram (Milliyet, 6 Mayıs 2014)

Görüldüğü gibi sıradan insanın medyada konu edildiği haber başlıkları haberin

içeriğine ilişkin ipuçları verir niteliktedir.

Giriş

Haberin girişinde olayın özeti verilmektedir. Haberlerin girişi, haber başlıkları ile

paralellik göstermektedir.

“Düzce, Şanlıurfa ve Sivas’ta meydana gelen üç ayrı trafik kazasında dört, beş ve

dokuz yaşlarındaki 3 küçük çocuk hayatını kaybetti” (Milliyet, 6 Mayıs 2014)

“Şanlıurfa’nın Siverek ilçesinde ilköğretim öğrencisi Serdar Aksoy ile 2. Sınıf

öğrencisi Samet Kolkıran’a sürücüsünün kimliği bilinemeyen minibüs çarptı”

(Sözcü, 6 Mayıs 2014)

8

“Hatay’ın Payas ilçesinde tarihi sarı Selim Cami bahçesindeki Bin350 yıllık zeytin

ağacını korumak için konulan uyarı levhasında, ağaca zarar verenlere 2 yıldan 5

yıla kadar hapis, 5bin gün para cezası uygulanacağı yazıyor.” (Vatan, 6 Mayıs

2014)

“Kuraklık nedeniyle Sapanca Gölündeki su çekilmesi sürüyor. Sahilden yer yer 100

metreye varan çekilme nedeniyle göl kenarındaki iskeleler açıkta kaldı. Hafta sonu

göl kenarına giden vatandaşlar iskele ayaklarının altına kurdukları masalarda

piknik yaptılar.” (Cumhuriyet, 6 Mayıs 2014)

“Tarihi hamamda karbonmonoksit gazından zehirlenen iki kişi hayatını kaybetti.

112 acil serviste görevli hemşire ölen kişilerden birinin ağabeyi olduğunu görünce

göz yaşlarına boğuldu.” (Bugün, 6 Mayıs 2014)

“Sivas’ta buzları eritmek için buzdolabının içinde ateş yaktılar. Evleri yanan iki

nineden biri yeni evini göremeden öldü. Diğeri de sözlerinin tutulmamasına isyan

etti.” (Milliyet, 6 Mayıs 2014)

Haberin Bağlamı

Haberlerde bağlamdan ve arka plandan kopuk olarak yalnızca bireyler ve olaylar

üzerinde durulmakta (Van Dijk 1988’den aktaran Yaylagül, 2006: 76) ve temelde

yatan sebepler göz ardı edilmektedir.

Gazete İdeolojileriGazetelerin ideolojilerine göre haber değeri taşıyan olaylar arasında ilişki

kurulamamıştır.

9

SONUÇ

Bu çalışma, sıradan insanın medyada nasıl temsil edildiğine ve bu temsil ile nasıl

bir anlam inşa edildiğine yöneliktir. Böylelikle Türkiye yazılı basınında sıradan

insanın medyada nasıl sunulduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. İçerik

çözümlemesi sonucu elde edilen veriler ışığında sıradan insanın medyada nasıl

temsil edildiği ortaya konmuştur.

Çalışmada içerik çözümlemesine ek olarak, sıradan insanın medyada nasıl temsil

edildiğine ilişkin daha detaylı çözümleme olanağı sunduğu için eleştirel söylem

çözümlemesi yapılmıştır. Bunun sonucunda sıradan insanın medyada nasıl temsil

edildiği ile ilgili haberlerdeki söylemler incelenmiştir.

Sıradan insanın da haberlerde temsiline olanak tanındığı, bu sayede

demokratikleşmenin yaşandığı savlarına karşı, medyanın bu insanları rating

uğruna sömürü aracı olarak kullandığı gerçeği göz ardı edilemez.

Sonuç olarak sıradan insanın medyada temsili çoğunlukla kaza, dram, cinayet,

hırsızlık gibi haberlerde yer almakta, cinsel istismar, kadına şiddet, tecavüz gibi

suçlar daha arka planda yer almaktadır. Merkez sol, muhafazakar kanat ve

anaakım medyada çıkan haberlerle ideolojik bir ilişki bulunmamaktadır.

10

Kaynakça:

(Van Dijk,böl.18).

(Aöf Halkla İlişkiler Yazarlığı Kitabı)

( http://tr.wikipedia.org/wiki/Gazete)

( http://tr.wikipedia.org/wiki/haber)

(Krappendorrf, 1980’den aktaran Van Dijk, 2007: 165)

(Van Dijk 1988’den aktaran Yaylagül, 2006: 76)

(M. G. Bek, 2004, s.13)

( M. G. Bek, 2004, s.32)

11