sivil toplum ÖrgÜtleri iÇin engelli haklari izleme...

Van İşitme Engelliler ve Aileleri Derneği

SiViL TOPLUM ÖRGÜTLERi iÇiN

ENGELLi HAKLARI iZLEME REHBERi

1

Sivil Toplum Örgütleri İçinEngelli Hakları İzleme Rehberi

2 Sivil Toplum Örgütleri İçin Engelli Hakları İzleme Rehberi

Eşit Haklar İçin İzleme DerneğiKamerhatun Mah. Hamalbaşı CaddesiNo:22/2-3 Beyoğlu İstanbulTlf: 0212 293 63 77www.esithaklar.orgemail: [email protected]

Yayına HazırlayanlarDuygu ÖverGözde Arasıl

Grafik Tasarım: Mehmet Ali Çelik

Basım Yeri: Ceylan Matbaası İSTANBUL - 2017

3

Bu rehber Avrupa Birliği finansman desteği ile hazırlanmış olup, içeriği ile ilgili tüm sorumluluk Eşit Haklar İçin İzleme Derneği’ne aittir.

Van İşitme Engelliler ve Aileleri Derneği


KISALTMALAR

BMEHS BirleşmişMilletlerEngelliHaklarıSözleşmesi

ANED AvrupaEngellilikUzmanlarıAkademikAğı (Academic Network of European Disability Experts)

DRPI UluslarasıolarakEngelliHaklarınınDesteklenmesi (Disability Rights Promotion International)

CAT İşkenceveDiğerZalimane,İnsanlıkdışıveyaAşağılayıcıMuameleveya CezayaKarşıSözleşme (Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment)

CEDAW KadınaKarşıHerTürlüAyrımcılığınÖnlenmesineDairUluslararası Sözleşme (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women)

CRC ÇocukHaklarıSözleşmesi(ConventionontheRightsoftheChild)

CERD IrkaDayalıHerTürlüAyrımcılığınOrtadanKaldırılmasınaDairUluslararası Sözleşme (Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination)

CRPD BirleşmişMilletlerEngelliHaklarıSözleşmesi (The Convention on the Rights of Persons with Disabilities)

OHCHR BirleşmişMilletlerİnsanHaklarıYüksekKomiserliği (The Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights)

5

İÇİNDEKİLER

7 GİRİŞ

9 Modül1–İNSANHAKLARI,ENGELLİLİK&İZLEME9 1.1EngellilerinMaruzKaldığıAyrımcılık11 1.2BirİnsanHaklarıAlanıOlarakEngellilik19 1.3EngelliKişilerinHaklarınınİzlenmesi

23 Modül2–BİREYSELDENEYİMLERİNİZLENMESİNEDAİRPRATİKLER23 2.1BireyselDeneyimlerinİzlenmesineDairPratikler23 2.1.1GörüşmedenÖnce29 2.1.2DRPIGörüşmeKılavuzunuKullanırken39 2.1.3GörüşmeBecerileriveKarşılaşılanSıkıntılar

44 Modül3–KİŞİSELDENEYİMLERİORGANİZEVEKOORDİNEETMEK45 3.1NeredenBaşlamalı?48 3.2VeriToplamaNasılKoordineEdilir?

52 Modül4-SİSTEMİKİZLEME(YASALAR,POLİTİKALARVEPROGRAMLAR)52 4.1UygulamadaSistemikİzleme52 4.1.1SistemikİzlemeyeHazırlanmak54 4.1.2SistemikİzlemeiçinDRPIŞablonununKullanılması56 4.1.3SistemikİzlemeBilgileriniToplamakveAnalizEtmekİçinDRPIYasave PolitikaŞablonununNasılKullanılacağıileİlgiliRehber61 4.2SistemikbirİzlemeRaporuYazmak62 4.3SistemikİzlemcilerdeOlmasıGerekenNiteliklerveBeceriler

62 Modül5–DRPI’NINİZLEMEYEYÖNELİKSOSYALTUTUMU63 5.1MedyanınEngelliliğiÇerçevelemeBiçimleri64 5.2.MedyaİzlemeRaporları

68 Modül6–PARÇALARIBİRLEŞTİRMEK:BÜTÜNCÜLBİRRAPORÜRETMEK68 6.1.BütüncülRaporlamayaGiriş69 6.2BütüncülİzlemeRaporuYazmak

73 Modül7–ENGELLİLERESOSYALADALETSAĞLAMAKİÇİNİZLEMESÜRECİNDE ELDEEDİLENBİLGİLERİNDENFAYDALANMAK74 7.1ÜlkeveToplulukSeviyesindeHareketeGeçmek76 7.2UluslararasıSeviyedeHareketeGeçmek

85 BİRLEŞMİŞMİLLETLERENGELLİHAKLARISÖZLEŞMESİN’DE(BMEHS) TANIMLANANHAKLARINİZLENMEGÖSTERGELERİNEİLİŞKİNİLKELER


91 BASİTBİRTİPOLOJİNİNGELİŞTİRİLMESİ

104 EKA-ENGELLİKİŞİLERİNKİŞİSELİNSANHAKLARI DENEYİMLERİNİNİZLENMESİİÇİNGÖRÜŞMEKILAVUZU

112 EKB-ÖZGÜRVEBİLGİLENMİŞONAMFORMU

113 EKC-GÖRÜŞMENOTLARI

114 EKD-GÖRÜŞMELERDEİHTİYAÇDUYACAĞINIZEKİPMANVE FORMLARİÇİNKONTROLLİSTESİ

115 EKE-DAHAFAZLABİLGİALMAKİÇİNNASILYOKLAMA YAPABİLİRSİNİZ?

116 EKF-MATRIKSTABLOLARI

118 EKG-GÖRÜŞMELERİAYARLAMAKİÇİNKONTROLLİSTESİ

119 EKH-ULUSALHUKUKVEPOLİTİKAİZLEMEÖRNEĞİ/ŞABLONU

7

GİRİŞ

Engellilerininsanhaklarıyeniveyaayrıbirinsanhaklarıkategorisiolmayıp,engelliki-şilerinherkesiçingeçerliolanmedeni,siyasi,ekonomik,kültürelvesosyalbütünhakla-rıkapsamaktadır.Engellilerinbuhaklardaneşitfırsatlarlayararlanmasınailişkinçeşitliaraçveyükümlülüklerinvarlığınarağmenengellibireyler,haklaraeşiterişimdesistema-tikolarakayrımcılığavehakihlalinemaruzkalmaktadır.

Türkiye’nindetarafolduğuBirleşmişMilletlerEngelliHaklarıSözleşmesi(BMEHS)gü-vencealtınaalınanhaklarındevletlertarafındanhayatageçirilmesinindenetimi/izlenme-sinivebusüreceengellilerinbizzatkendilerininvekendilerinitemsiledenengelliörgüt-lerinindekatılımınıöngörmektedir.

İnsanhaklarınasaygıyıgüçlendirerek,ayrımgözetmeksizinherkesinhaklaraeşitfırsat-larlaerişiminisağlamanınönemliaraçlarındanbiridefarklıgruplarbakımındanizlemeveraporlamafaaliyetidir.Haklarınkullanımındaveuygulanmasındaayrımcılıkalanları-nıtespitetmek;hakihlallerinibelgelemekveinsanhaklarımekanizmalarınınişlerliğinigüçlendirmeninyanındasavunuculukfaaliyetlerigeliştirmekbakımındandaönemlidir.

Hakeksenlibirizlemefaaliyeti;engellilerihayırseverlikfaaliyetlerininyadabaşkalarıncaalı-nankararlarınnesnesiolarakgörmez,aksineonları insantopluluğununbütünçeşitliliğini(Yaş,cinsiyetkimliği, inanç,etnikkökenvb.) içerenözneler,yanihaklarınsahipleriolarakgörenbiryaklaşımlayapılabilir.Toplumsalcinsiyetevediğerikincildezavantajriskibulunangruplaraodaklanmayanbirizlemefaaliyetiinsanhaklarıperspektifindenyoksunkalacaktır.

Ülkemizdeengellilerinuluslararasıhukukveulusalmevzuattarafındangüvencealtınaalınanhaklaraerişimininsistematikolarakizlenmesiveraporlanmasıengellihaklarınınuygulanmasına ve geliştirilmesine katkı sunacaktır.Mevcut durumda engellilerle ilgiliistatistikiverininyetersizliği,haktemelliçalışanengelliörgütlerininsayıvekapasitele-rindekieksiklikler,izlemeveraporlamafaaliyetininnasılbiryöntemkullanılarakyapıl-masıgerektiğigibikonularTürkiye’deengellihaklarınınuygulanmasınıetkinbirbiçimdeizlenmesiniveraporlaştırılmasınıgüçleştirmektedir.

EşitHaklarİçinİzlemeDerneği(ESHİD)olarakengellilerinhaklarınınizlenmesiiçinhakodaklıçeşitligöstergevemetodlarıiçerenbirkılavuzunsiviltoplumkuruluşlarınınizle-mefaaliyetlerinikolaylaştıracağıdüşüncesiylebukılavuzuyayınlıyoruz.

ElinizdekikılavuzmerkeziYorkÜniversitesi’nde(Kanada)bulunanveDisabilityRightsPromotionInternationalisimliuluslararasıbirprojeninuzmanlarıtarafındanhazırlanmışolanEngelliHaklarıİzlemeRehberi(AGuideToDisabilityRightsMonitoring)yanındagöstergelerilgiliverilersunanAnnaLawsonveMarkPriestleytarafından(Mayıs2009)“BMEHS’ninAvrupa’daUygulanışınınİzlenmesi:GöstergelerinBelirlenmesiveKullanıl-masınınEsasları”başlığıylaAvrupaKomisyonutarafındandesteklenenAvrupaEngellilikUzmanlarıAkademikAğı (ANED/AcademicNetworkofEuropeanDisabilityExperts)veyineaynıyazarlartarafından2009yılındahazırlanan“Avrupa’daEngellilikteEşitlikGöstergeleriÖnHazırlıkGöstergeListesi” başlıklı iki ayrı rehberin ilgili bölümlerininçevirilerindenoluşmaktadır.

Yayınladığımızhaliylebukılavuzbiryandanizlemefaaliyetindegöstergelerinnasılbelir-lenmesigerektiğineyönelikörneklersunarken,diğeryandanbireyseldeneyimler,medya,


politikaveyasalarbağlamındaengellihaklarıileilgilinasılizlemeyapılmasıgerektiğinedairgenişkapsamlıbilgilersunmaktadır.

SivilToplumÖrgütleri’ninengellilerininsanhaklarınıizlemeveraporlamafaaliyetlerinekatkısunmasıumuduylahazırladığımızbukılavuzdahazırladıklarırehberlerikullanma-mıza izin veren kuruluşlara ve çeviriler için emek harcayanAyşegül Bahçıvan,CemKertişveŞehnazLayıkel’eçokteşekkürederiz.

EşitHaklarİçinİzlemeDerneği

9

MODÜL 1 – İNSAN HAKLARI, ENGELLİLİK & İZLEME

Bumodüldeengelliliğebir insanhaklarıkonusuolarakbakılmasıveengellilerin insanhaklarınınizlenmesikonuedilmektedir.

1.1 Engellilerin Maruz kaldığı Ayrımcılık

AyrımcılığınNedenleri

Engellikişilersıklıklaentemelinsanhaklarındandahimahrumbırakılmaktadır.Budurumunpekçoknedenivardır:

• Mitler/YanlışBilgilendirme

• Tutumlar• Dil• SosyalveYasalEngeller• ÇevreselEngeller

Mitler/Yanlış Bilgilendirme Çoğutoplumdainsanlarınengellikişilerhakkındakidüşüncelerinimitlerveöğrenilmişyanlışbilgilerşekillendirir.Bunlaragöreengelliler:

• hastalıklı,deformeveyaarzuedilmeyeninsanlar• işeyaramazkimseler• insanolmayankimseler• illet(hastalıkgetiren,tehlikeyaratan)• dalgageçilecekkişiler

olarakgörülür.

Bu türden mitler engellilerin haklarından ve yetkilerinden mahrum bırakılmalarındagerekçeolarakkullanılmıştır.Pekçokinsanhayatınınbirdönemindeöyleyadaböyleengelliolmadurumunutecrübeetmişolsada,hiçengeliolmayaninsanlarengellilerige-nellikle‘öteki’olarakgörmektedir(herkestenfarklıveizoleayrıbirgrup).

TutumlarZamaniçindeengellilereçeşitliolumsuzluklaryüklenegelmiştir.Örneğin,engellilergü-nahkarveyaşeytanolarakgörülmüşvekötüşansgetirdikleridüşünülmüş;yardımamuh-taç,çaresizbağımlıikincisınıfvatandaşlarolarakalgılanmışlardır.

İnsanlarengellikişilerekarşıolumsuztutumveyafikirgeliştirdiklerindebu insanlarındeneyimlerini ve fırsatlarını sınırlandıran görünmez engeller yaratırlar. Örneğin, buolumsuztutumlarnedeniyleengellikişiler:

• kapalıkurumlarda,özelokullardaveyaevlerindetecritedilmiş,• kendilerindenveengellerindenutançduymalarıöğretilmiş,• nezamanneyapmalarıgerektiğivebununasılyapacaklarıdayatılarakkendilerinebakanlartarafındankontroledilmişlerdir.


Dünyanın bütün ülkelerinde bu olumsuz tutumlar engelli kişilerin, sosyal, yasal veçevreselengellervehattaaşağılayıcıbirdilkullanılmasıyoluyladışlanmasınanedenolmuştur.

Dil İnsanların dışlanmasına vesile olan en önemli etkenlerden biri dildir. Engelli kişilerinfarklılıklarınıolumsuzbirşekildeönplanaçıkarankelimelerinsanlarınkendilerinide-ğersizhissetmelerinenedenolmaktadır.Butürdenbirdil,doktorlar,terapistlerveöğret-menlergibimeslekmensuplarıtarafındankullanılabildiğigibi,gazetelerdevesokaktadakullanılmaktadır.Böylebirdilkullanılmasınınsonucuolarakinsanlarengellilerledalgageçmeyebaşlamaktaveyaonlarıdışlamaktadır.

Engellilerhakkındakonuşurkenkullanılanaşağıdakifarklıifadebiçimleriüzerinedüşü-nün:

Sosyal ve Yasal EngellerPekçokyerde,devletlerinvetoplumdakidiğerinsanlarınkabulettiğiyasalar,politikalarveuygulamalarengellikişilerinentemelinsanhaklarındanmahrumbırakılmalarınayolaçmıştır.Buhaklararasındaaşağıdakileryeralır:

• Yaşamhakkı• Oyvermehakkı• Evlenmehakkı• Çalışmahakkı• Çocukveailesahibiolmahakkı• Mirashakkı

• Okulagitmehakkı• Başkainsanlaratanınanveengellikişilerinihtiyaçduyduğuhizmetlereerişmehakkı

Çevresel EngellerÇevreselengellerdedışlanmayanedenolmaktadır.Binaların,ürünlerin,hizmetlerinveyaaçıkalanlarınengellikişilertarafındankullanılmasınızorlaştıracakşekildetasarlanma-sıylaçevreselengelleroluşur.

Çevreselengeller,engellikişilerintoplumaeşitkatılımınıönleyensonuçlardoğurur.

Örneğin,psikososyalengeliolanbirkişi,birmarkettekarşılaştığıbilgiyoğunluğukar-şısındazorlukçekebilir.Tekerleklisandalyekullananbir insan,çukurlubiryoldaveyakaldırımdahareketedemeyebilir.Görmeengeliolanbirkişi,Braillealfabesiveyakapıişa-retlerikullanılmayanbirbinadadoktorununmuayenehanesinibulmaktazorlukçekebilir.

Buradaki ifadeler yerine… Bunları kullanabilirsiniz…

• özürlü, sakat • engelli kişi

• topal • yürüme engelli, hareket etme en-geli olan insanlar

• tekerlekli sandalyeye mahkum, • tekerlekli sandalye kullanan

• sağır ve dilsiz • işitme engelli, konuşma engelli

11

Sonkırkyılda,dünyaçapındaengellilerkendilerini‘hasta’,‘acınası’veya‘farklı’olarakgörmeyibırakmıştır.Engellilerdeartıkkendileriniherkesgibitoplumlarınınbirparçasıolarakgörmektedir.Engellihaklarıhareketinekatılmalarıylabirlikteengellibireylerken-dilerineyapılanmuameleningenelliklehaksızveayrımcıolduğunufarketmeyebaşla-mıştır.Engellilik,tıpkıtoplumsalcinsiyet,yaşveırkgibibirbaşkaözelliktir.

Engellikişilerdebir‘anormallik’bulunmamaktadır.Herkesinöyleyadaböylebaşkaların-danfarklıolduğubiryönüvardır.Engellibireyleriçindeaynıdurumgeçerlidir.Dünyabirmozaikgibidir.Mozaiğinherparçasıfarklıdıramaherkesmozaiğinbirparçasıdır.

1.2 Bir İnsan Hakları Alanı Olarak Engellilik

1. Engelliliğe Bakışı Değiştirmek Sonkırkyıldaengellilikleilgiligörüşlerveengellikişilerebakışönemliölçüdedeğişmiştir.

(a)EskiBakışAçısı:EngelliliğiİlgiliKişininProblemiOlarakGörmekYüzyıllarboyuncaengellilik,bellibirengeliolankişinin‘problemi’olarakgörülmüşveyabaşkalarıtarafındanokişinin‘kusuruveyanoksanı’olarakalgılanmıştır(örneğinbirin-sanıntekbacağınınolması,görmeengelininolması,öğrenmezorluğuçekmesivb.).Engeliolankişinintoplumauyabilmesiiçindeğişmesiveya‘düzeltilmesi’gerektiğidüşüncesiha-kimolmuştur.Odönemdeengellilikbirhastalıkveyapatolojikbirdurumolarakgörüldü-ğünden,profesyonellerehastalığıteşhisetmek,bukonudaneyapılacağınakararvermekvedurumudüzeltmekdüşmüştür.Bugörüşyüzünden,engellikişilerinhayatıdoktorlaraveyauzmanolarakgörülenbaşkainsanlarınkontrolünebırakılmıştır.Örneğin,bazıdurumlardaengellikişilerinhangidesteklerialacakları,neredeyaşayacakları,yoksayılıpsayılmayacak-ları,kendilerineyemekverilipverilmeyeceği,azmiktardakiyemeğinengelsizbirkişiyeve-rilmesinindahauygunolupolmayacağıgibikonulardoktorların,rehabilitasyonuzmanları-nınveyapsikologlarıntakdirinebırakılmıştır.Bazen,uzmankişiengeli‘düzeltemediğinde’kişigörmezdengelinirvetoplumauyumsağlayamadığıiçinreddedilirdi.Örneğin,zihinselengeliolanbirçocuğunöğrenemeyeceğidüşünüldüğündenokulagitmesineizinverilmezdi.İnsanlarabirişiyapmakiçinsahipolduklarıbecerilerigöstermeşansıbileverilmedençalış-malarıengellenirdi.Budurumpekçokülkevetoplumdahalengeçerlidir.

Engelliliğinkişininsorunuolarakgörülmesiengellilerintoplumdakarşılaştıklarımuame-leyietkiler.Bunagöreengellikişiler:

• engelliolmayankişilerdendahaazönemli,• bakımvekorumayaihtiyacıolançaresizkurbanlar,• herkesinsahipolduğuhakvesorumluluklarıhaketmeyenveyabunlarıyöneteme-yeceğidüşünülen

insanlarolarakgörülebilir.

Evrensel tasarım, ürünlerin, hizmetlerin ve çevrenin, yaşı, engellilik durumu veya özel koşulları her ne olursa olsun, mümkün olduğu kadar çok insan tarafından kullanılabile-cek şekilde tasarlanmasına yönelik bir yaklaşımdır. Evrensel tasarım yaklaşımında, bir toplumda pek çok farklı insanın yaşadığı kabul edilir ve bu tasarım sürecinin en başında dikkate alınır. Ancak, evrensel tasarım ne kadar iyi olursa olsun, bütün engelliler açı-sından uyumlu olmayabilir. Herkesin hesaba katılabilmesi için, ilave uyarlamalar sürekli gözetilmelidir.


Engelliliğinkişininproblemiolarakgörülmesi,engellibireylerinkarşılaştıklarıayrımcılıkkarşısındatoplumunverdiğitepkiyişekillendirir.Engelliliği‘kişiselbirproblem’olarakgörmeninsonucunda:

• Toplumadahilolmanınbiryolunubulmakengellikişininveailesininsorumlulu-ğunabırakılır.

• Tıbbiaraştırmacılarvediğeruzmanlargibitıpbilgisinesahipolanlarengellilikko-nusundaotoritedirvekapsadıklarıalantıbbikonularınötesinegeçer.

• Engellikişilerinkendiyaşamdeneyimleriningetirdiğiuzmanlıkvebilgigözardıedilir

Engelliliğinbireyselbirproblemolduğufikrindençıkanyaklaşımlarikimodeleayrılabi-lir:biyomedikalmodelvefonksiyonelmodel.

(b)EngelliliğiYenidenDüşünmek:EngelliliğiBireyileToplumArasındakiEtkileşimOlarakGörmekYakınzamandaengelliliğedairyenibirbakışgelişmiştir.Engellikişidekibozukluğu,yan-lışlığıaramakyerine,buyaklaşımtoplumdakiyanlışlığıtespitetmeyeodaklanır.

Bu şekildedüşünmek insanlarınbozukluklarınınolabileceğini reddetmeanlamınagel-mez.Ama aynı zamanda engelli kişilerin insanhaklarına sahip olduklarını ve toplumyaşamınadahilolmavekatılmahaklarınınolduğunukabuleder.Buyaklaşım,insanlarıtedaviedip‘düzeltmektense’,siyasi,sosyalekonomikvefizikselçevreninvesistemlerinengellikişilerineşekillerdedışladığınıanlamayaçalışır.Engellilikbellibirkişininsorunudeğil, toplumların ve toplulukların kuruluş ve işleyişlerinin bir sonucudur. Bu şekildedüşünüldüğünde,engellikişilerintoplumunherboyutunadahiledilmelerikamusalbirsorumlulukturvetoplumunbütünüyeleriniilgilendirir.

Engelliliği sosyal bir sorun olarak ele alan yaklaşımlar ikimodele ayrılabilir: çevreselmodelveinsanhaklarımodeli.

(i) Biyomedikal Model:Engellilik : tıbbi (medikal), biyolojik, patolojik bir olgudur Engelli kişi : bir bozukluğu olan ve tıbbi bakım veya tedaviye ihtiyaç duyan kişi Uzmanlar : doktorlar, tıp araştırmacıları Çözüm = Bakım ve tedavilerle engelliliğin ortadan kaldırılması

(ii) Fonksiyonel Model:Engellilik : kişisel bir konu, ‘normal’ olmayan bir durum, patolojik bir durum Engelli kişi : bir bozukluğu olduğu için toplumda ‘işlev’ görmeyen kişi, bireyde bir bozukluk vardır Uzmanlar : fizyoterapistler, mesleki eğitmenler, sosyal çalışmacılar, rehabilitasyon uzmanları, hizmet sağlayıcılar Çözüm : Rehabilitasyon, fizyoterapi, mesleki terapi, yaşam becerileri eğitimi, danışmanlık, özel eğitim, özel konut yoluyla durumu iyileştirmek ve kişiyi rahatlatmak

13

(i) Çevresel Model: Engellilik : farklılığa izin vermeyen sosyal/fiziksel çevrenin neden olduğu bir olgu Engelli Kişi : Çeşitlilik arz eden bir nüfusun içinde farklılığı olan insan Uzmanlar : engelli kişiler Çözüm : sistemik engellerin ortadan kaldırılması, ör., engelli kişiler için fiziksel ve sosyal ortamların uyarlanması

(ii) İnsan Hakları Modeli: Engellilik : insan kültürünün bir boyutu / insan mozaiğinin bir parçası Engelli Kişi : herkesin yararlandığı insan haklarına sahip olan insan Uzmanlar : Engelli kişiler Çözüm : Engelli kişilerin herkes gibi insan haklarına sahip olduğunu kabul eder; buna göre insanlar arasındaki farklılıklar, herkesin dahil edildiği yasa ve politikalar geliştirilerek dikkate alınmalıdır.

Kişisel Bir Sorun Olarak Engellilik Toplumların Kuruluş ve İşleyişlerinin Bir Sonu-cu Olarak Engellilik

Sende nasıl bir bozukluk var? Toplumda nasıl bir bozukluk var?

Elinde bir şey tutmanı, kavramanı veya çe-virmeni sendeki hangi durum zorlaştırıyor?

Kavanoz, şişe ve konserve kutusu gibi günde-lik hayatta kullanılan nesnelerin tasarımındaki ne gibi sorunlar senin onları tutmana, kavra-mana veya çevirmene engel oluyor?

Sağır olduğun için insanları anlamakta zor-luk çekiyor musun?

Seninle iletişim kuramadıkları için insanları an-lamakta zorluk çekiyor musun?

Günlük faaliyetlerini kısıtlayan bir yara izin veya başka bir fiziksel özelliğin var mı?

Başka insanların yara izine ve fiziksel özel-liklerine gösterdikleri tepki senin gündelik faa-liyetlerini kısıtlıyor mu?

Engelliliğin nedeniyle özel bir okula gittin mi?

Toplumunda engelli kişileri özel okula gön-derme politikası yüzünden mi böyle bir okula gittin?

Engelliliğin istediğin istediğin sıklıkta ve uzağa gitmene engel oluyor mu?

Yaşadığın çevrede dolaşmanı zorlaştıran özel-likler neler?

Engelliliğin işyerinde sorun oluyor mu? Fiziksel ortam veya başkalarının tavrı yüzün-den işyerinde sorun yaşıyor musun?

Engelliliğin yüzünden sana bakabilecek veya yardım edebilecek bir akraba veya başka birisiyle yaşaman gerekiyor mu?

Yaşadığın toplumdaki hizmetler kötü veya kısıtlı olduğu için mi akrabalarından veya başkalarından gereken seviyede kişisel destek alman gerekiyor?

Engelliliğin nedeniyle yaşadığın yeri uyarla-man gerekti mi?

Evinin kötü tasarlanmış olması nedeniyle ihti-yaçlarına cevap verecek şekilde uyarlaman mı gerekti?

Bu alıştırma şu kitaptan uyarlanmıştır: Oli-ver, M. (1990) The Politics of Disablement. Macmillan, Basingstoke.


2. Yardım Temelli Yaklaşımdan Hak Temelli Yaklaşıma Doğru Engelliliğeinsanhaklarıtemelindenbakmak,engellikişilerinyardımalankişileryerinehaksahibikişilerolarakgörülmeleriyolundabirdeğişikliğeyolaçmıştır.Aşağıdakiifadelerikarşılaştırın:

Engellikişilerinhaksahibikişilerolaraktamanlamıylakabuledilmeleriiçininsanlarınaşağıdakilerianlamasıgerekir:

• Engellikişilerin ihtiyaçları ‘özel’değildir. Eğerbir insanın arabası varsaveotobandaarabasürmekistiyorsa,otobana‘özel’ihtiyaçduyuyorlardemeyiz.Aynışekildeeğerbir insan tekerlekli sandalyekullanıyorsave çukursuzbirkaldırımaihtiyaçduyuyorsabunundabir‘özel’ihtiyaçolarakgörülmemesigerekir.

• Sorunlarpolitiktir.Engellikişilerokulagidemediğinde,işsahibiolamadığındaveyoksullukiçindeyaşadığındaayrımcılıkveadaletsizlikvardır.

Engelli kişiler nasıl algılanıyor?

Yardım alan insanlar Hak sahipleri

Yardımı yapan kişi ne vereceğine karar verme yetkisine sahiptir. Yardımı alan kişiden kendisine ne verilirse mutlu olması beklenir.

Örneğin, yardım veren, ihtiyaç sahibi kişiye kaban bağışlamak isteyebilir.

Neye ihtiyacı olduğunu söyleme yetkisi hak sahibine aittir.

Hak sahipleri şöyle diyebilir: “Ben kaban istemiyorum. Ayakkabı istiyorum.” veya, “Kaban istemiyorum çünkü benim yaşadığım yerde hava ılıman ve kabana ihtiyaç yok”.

Ne türden bir hediye verileceğine yardım veren kişi karar verir. Yardımı alan kişiden kendisine verilen hediye ne olursa olsun mutlu olması beklenir.

Örneğin, bir yardım kuruluşunun işlettiği bir kurumda her gün aynı yemek çıkmaktadır (kuru fasulye, pilav).

Neyi tercih ettiği hak sahibinin yetkisindedir.

Hak sahibi yiyeceği yemeği seçebilir.

Yardım alan kişiye kaynak tahsis edilmesi gerektiğine yönelik bir kanun yoktur, bu nedenle yardım verenin taktirine bırakılmıştır.

Örneğin, eğer yardım veren bu yıl giyecek ve gıda yardımı yapmamaya karar verirse, yardım alan hiçbir şey alamaz.

Hak sahiplerinin herkesin faydalandığı kaynaklardan faydalanmalarını güvence altına alacak yasalar vardır.

Hak sahibi yardım verenin cömertliğine bağımlı değildir. Yeterli gıda ve giyecek hayatta kalmak için elzemdir ve herkesin sahip olduğu haklardır.

15

• Ayrıamaeşitolmakeşitolmakdemekdeğildir.Birinsanınözgürlüğünüsınır-landıranhizmetleroinsanınözerkliğini(bağımsızseçimyapma),onurunu(özdeğerbilinci)veinsanhaklarınıdesteklemez.

• Engellikişilerkararalıcılarolaraktanınmalıdır.Neistedikleriveyaonlariçinneyiniyiolduğunabaşkainsanlarınkararvermesinegerekyoktur.Engellikişilerneistedikleriniveneyeihtiyaçlarıolduğunueniyikendileribilirler.

Aşağıdakikarşıtlıklarıinceleyin.Karşılıklısütunlardaikikavramverilmiştir.Birincikav-ramyardım temelli bakış açısını yansıtmaktadır. İkinci kavram engelli hakları temellibakışaçısınıyansıtır:

Engellikişilerinhaklarınıanlayıptanıdıkçaengelliliğedairkavrayışımızdeğişmiştir;de-ğişmeyedevametmektedir.Engelliliğibiryardımmeselesiolarakgörmektenuzaklaşarakherkesiçininsanhaklarınıveeşitliğisağlamaanlayışınadoğruilerliyoruz.

İnsanlarartıkengellikişilerinherkesinyararlandığıtemelinsanhaklarınasahipoldukla-rınıkabulediyorlar.Engellikişilertoplumunbirparçasıdır.

Evrenseltasarım,herkesiçineğitim,eşitfırsatlarveayrımcılıkkarşıtıkanunlarengellili-ğedairbuyeniyaklaşımınörnekleridir.

3. İnsan Hakları ve Engelli Hakları (a) İnsan Hakları Nedir?İnsanhaklarıherkesinsahipolduğuevrenselhaklardır.Yani,dünyaçapındaherkesinsahipolduğuhaklardır.BirleşmişMilletler’eüyeülkelertarafından1948yılındahazırlananEvrenselİnsanHaklarıBildirgesibütüninsanlarıninsanonurunasahipolaraközgürveeşitdoğduğu-nu,hiçbirayrımgözetmeksizinherkesinbütünhakveözgürlükleresahipolduğunuifadeeder. İnsanhaklarıbizimbirbirimizesaygıduymamızavebirlikteyaşamamızayardımcıolur.Diğerbirdeyişle,bunlarsadeceistenen,talepedilenhaklarolmaklakalmayıpsaygıdu-yulmasıvesorumlulukalınmasıgerekenhaklardır.Siziniçingeçerliolanhaklarbaşkalarıiçindegeçerlidir.

İnsanhaklarıdörttemelhakgrubunaayrılabilir:

SosyalhaklarSosyal haklar toplumun bütün üyelerinin esenliğini ve yaşam standardını iyileştirme-yeyönelikhaklardır.İnsanlarailelerinde,okullarındavetoplumlarındabirlikteyaşarkensosyalhaklarsayesindegüvendehissederler.BirleşmişMilletlerinsanhaklarısözleşmele-

Yardım Temelli Engelli Hakları Temelli

Güçsüzleştirme >> Güçlendirme

Profesyonellerin Kontrolü >> Öz-Savunuculuk ve Kontrol

Zayıflıkları Düzeltme >> Güç Geliştirme

Hizmet >> Destek

Faaliyetleri Sınırlandırma >> Faaliyetleri Kolaylaştırma

Ayrımcılık >> Eşit Haklar


rindensosyalhaklaradairbazıörneklerşöyledir:

• Erişilebilirenyüksekstandarttafizikselsağlıkveruhsağlığıhakkı• Yeterlibarınma,gıdavesıhhiyehakkı• İçermeciveerişilebilireğitimhakkı

EkonomikhaklarEkonomikhaklar,yaşamiçingerekliolanşeyleresahipolmalarınısağlayacakgelirgetiri-cifaaliyetlerveyagelirdestekleriyleilgilidir.BirleşmişMilletlerinsanhaklarısözleşmele-rindenekonomikhaklarailişkinbazıörneklerşöyledir:

• Mülkedinmehakkı

• Sosyalsigortadahilsosyalgüvenlikhakkı• Serbestçeseçilenbirişteçalışarakyaşamınıidameettirmehakkı• Eşitişeeşitücrethakkı• Teknikvemeslekieğitimprogramlarınaerişmehakkı

KültürelhaklarKültürelhaklarinsanlarınkendikültürelkimliklerinikorumaları,geliştirmelerivekulla-nabilmeleriileilgilidir.BirleşmişMilletlerinsanhaklarısözleşmelerindenkültürelhakla-railişkinbazıörneklerşöyledir:

• Ana-akımkültüre,sanata,eğlence,dinlenmevesporetkinliklerinekatılmahakkı• Kendineözgübirengellilikkültürüoluşturmahakkı• Erişilebilirformattakültürelmateryallereerişmehakkı• Kültürelperformanslarınsergilendiğiyerlereerişmehakkı

Medenivesiyasihaklar:Medenivesiyasihaklarinsanlarıneşitvatandaşlarolmalarınayönelikhaklardır.Birleş-mişMilletlerinsanhaklarısözleşmelerindenmedenivesiyasihaklarailişkinbazıörnek-lerşöyledir:

• Yaşamhakkı,kişigüvenliğiveözgürlüğühakkı• Kanaatözgürlüğühakkı• İşkenceveşiddetekarşıkorunmahakkı• Oyvermeveseçilmehakkı

İnsanhaklarıbölünmezvebirbirinebağlıhaklardır.Diğerbirdeyişle,bellitürdenhaklardiğerlerindendahaüstündeğildir.İnsanlarınkorkuveihtiyaçtanariolmalarıiçinbütünhaklarındanfaydalanabilmelerigerekir–ekonomik,sosyal,kültürel,medenivesiyasi.

(b) Engelli hakları nedir? ‘Engelli hakları’ yeni veya ayrı bir insanhakları kategorisi değildir. Engelli haklarına,engellikişilerinkarşılaştıklarıdurumlardageçerliolanbütüninsanhaklarıdahildir(me-deni,siyasi,ekonomik,kültürel,sosyal).

Bugünekadarinsanhaklarıçoknadirenengellilerindeneyimleriniyansıtacakşekildeuy-gulanmıştır.BirleşmişMilletlerEngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeilebudurumuniyileşmesibeklenmektedir.EngelliHaklarıSözleşmesinegöre,engellikişilerhiçbirayrımgözetilmeksizinbütüninsanhaklarındanfaydalanmahakkınasahiptir.

17

(c) BM Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme (Engelli Hakları Sözleşmesi) Birleşmiş Milletler’in Engelli KişilerinHaklarına Dair Sözleşmesi BM GenelKurulu tarafından 2006 yılında kabuledildi ve Mayıs 2008’de yürürlüğe gir-di.BirülkeEngelliHaklarıSözleşmesinionayladıktansonrasözleşmeningerekli-likleriniyerinegetirmekleyükümlüdür.

Engellibireyler,engelliörgütleriveor-takları Engelli Hakları Sözleşmesi’ndekapsama alınan konular belirlenirkenaktifbirroloynamıştır.

EngelliHaklarıSözleşmesiengellikişi-leriçinyenihaklaryaratmaz.

Mevcutmedeni,kültürel,ekonomik,siya-sivesosyalhaklarınengellikişilerinkar-şılaştığı durumlardane anlamageldiğinianlatır.

Engelli Hakları Sözleşmesi’nde yer alanhaklarbusayfadakimetinkutusundasıra-lanmıştır.

(d) Diğer BM İnsan Hakları Sözleşmeleri: DisabilityRightsPromotion International (DRPI), engelli kişilerinhaklarınıngeliştiril-mesineyönelikeşzamanlıikilibiryolizlemektedir.YollardanbiriEngelliHaklarıSözleş-mesi’ninkullanılması;diğeryoliseengellikişilerinhaklarınıkoruyanvegeliştirendiğerönemliBMinsanhaklarısözleşmelerininkullanılmasıdır.

Sözkonusudiğersözleşmelerengelliinsanlardahilherkesiçingeçerlidir.

• Ekonomik,SosyalveKültürelHaklaraDairUluslararasıSözleşme(1976)Busözleşmeözelolarakekonomik,sosyalvekültürelhaklarlailgilidir.

• MedeniveSiyasiHaklaraDairUluslararasıSözleşme(1976) Busözleşmeözelolarakmedenivesiyasihaklarlailgilidir.

• İşkenceveDiğerZalimane, İnsanlıkdışı veyaAşağılayıcıMuameleveyaCezayaKarşıSözleşme(1984)(CAT)

Engellikişiler,özellikledekurumlardayaşayanlar,işkencevediğerzalimane,insan-lıkdışıveyaaşağılayıcımuameleyekarşıdahasavunmasızdır.Busözleşmekapsa-mındabutürmuamelelereizinverilmemektedir.

• KadınaKarşıHerTürlüAyrımcılığınÖnlenmesineDairUluslararasıSöz-leşme(1981)(CEDAW)

Engelli Hakları Sözleşmesi’nin 10. ila 30. maddelerinde en-gelli kişiler açısından güvence altına alınan haklar yer al-maktadır:

Madde 10 – Yaşam hakkı Madde 11 – Risk durumları ve insani bakımdan acil durumlar Madde 12 – Yasa önünde eşit tanınma Madde 13 – Adalete erişim Madde 14 – Kişi özgürlüğü ve güvenliği Madde 15 – İşkence, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele veya cezaya maruz kalmama Madde 16 – Sömürü, şiddet veya istismara maruz kalmama Madde 17 – Kişisel bütünlüğün korunması Madde 18 – Seyahat özgürlüğü ve uyrukluk Madde 19 – Bağımsız yaşayabilme ve topluma dahil olma Madde 20 – Kişisel hareketlilik Madde 21 – Düşünce ve ifade özgürlüğü ile bilgiye erişim Madde 22 – Özel hayata saygı Madde 23 – Hane ve aile hayatına saygı Madde 24 – Eğitim Madde 25 – Sağlık Madde 26 – Habilitasyon ve rehabilitasyon Madde 27 – Çalışma ve istihdam Madde 28 – Yeterli yaşam standardı ve korunma Madde 29 – Siyasal ve toplumsal yaşama katılım Madde 30 – Kültürel yaşama, dinlenme ve boş zaman aktivitelerine ve spor faaliyetlerine katılım


Busözleşme,medeni,kültürel,ekonomik,siyasivesosyalhertürlühakkıkapsa-maktadır.

Busözleşme,engellikadınvekızçocuklarıdahil,bütünkadınlarvekızçocuklarıiçingeçerlidir.

• ÇocukHaklarıSözleşmesi(1990)(CRC) Busözleşmehertürlühakkıkapsamaktadır–medeni,siyasi,kültürel,ekonomikvesosyal.Busözleşmeengellikızveerkekçocuklarıdahil,bütünkızveerkekçocuk-larıiçingeçerlidir.

• IrkaDayalıHerTürlüAyrımcılığınOrtadanKaldırılmasınaDairUluslara-rasıSözleşme(1969)(CERD)

Busözleşmebellibirırkgrubunaveyaazınlığamensupolduğuiçinayrımcılığamaruzkalanengellikişileriçingeçerlidir.Busözleşmeengelliazınlıklarvebellibirırkadaya-lıengelligruplardahilazınlıkveyaırkadayalıgruplarınbütünüyeleriiçingeçerlidir.

• TümGöçmenİşçilerinveAileFertlerininHaklarınınKorunmasınaİlişkinUluslararasıSözleşme(2003)

Busözleşmegöçmenişçiolanveyagöçmenişçiailesininbirferdiolanengelliki-şilerinkarşılaştığıhakihlalleriileilgilidir.Busözleşme,engelligöçmenişçilerveaileleridahil,bütüngöçmenailelerveaileleriiçingeçerlidir.

Türkiye,yukarıdaadıgeçenbütünsözleşmelerionayladığından,yasalolarakbusözleş-melerinhükümlerineuygunhareketetmekleyükümlüdür.

(e) Genel İnsan Hakları İlkeleri:‘Sağlıkhakkı’gibibirtakımözelhaklarıgüvencealtınaalmanınyanısıra,EngelliHaklarıSözleşmesivediğerinsanhaklarısözleşmeleripekçokhakalanındageçerligenelilkeleriçerir.Bugenelilkelersözleşmelerdekiherbirhakkınnasılanlaşılmasıvegüvencealtınaalınmasıgerektiğinedairyolgöstericiniteliktedir.

EngelliHaklarıSözleşmesindevediğerBMinsanhaklarısözleşmelerindeengellikişileraçısındanönemliolangenelinsanhaklarıilkelerişöyledir:

İnsanOnuruİnsanonuruherinsanaiçkinolandeğerleilgilidir.İnsanhaklarıbütüninsanlarınözsay-gılarınınkorunmasıvegeliştirilmesiileilgilidir.Herkesyaşadığıtoplumdavegündelikfaaliyetlerindekendisinesaygıduyulduğunuhissedebilmelidir.

ÖzerklikÖzerklikherinsanınbağımsızolarakveyadestekalmaksuretiylekendiseçimleriniken-disininyapabilmesidir.Özerklik,birkişininkendisinietkileyenhertürlükararınmerke-zindeyeralmasıanlamınagelir.

Katılım,DahilOlmaveErişilebilirlikDahilolmaherinsanıntamveetkilibirşekildekatılımgöstermesianlamınagelir.

Toplumunerişilebilirolacakşekildedüzenlenmesini,fizikselvesosyalengellerinolma-masınısağlamayıgerektirir.

19

Builkeye,ulaşıma,seçimlere,temiziçmesuyuna,sıhhiyehizmetlerine,teknolojiye,bilgiedinmekiçinuyguniletişimkaynaklarınavemedyayaerişimdedahildir.Ayrıca,ayrım-cılıkiçerentutumlarınolmamasıveengelliliğinetkisinisınırlandırmakiçinkolaylaştırıcıveyauyumlaştırıcımüdahalelerinolmasıgerektiğianlamınagelir.

AyrımcılıkyapmamaveeşitlikHaklar,herkesiçingüvencealtınaalınmıştır.İnsanların,engellilik,ırk,cinsiyet,dil,din,siyasiveyadiğergörüşleri,milliyet,sosyalköken,mülkiyet,doğumveyayaştemelindehaklarındanmahrumbırakılmalarıayrımcılıktır.

Ayrımcılık,birgrup insankarşısındabaşkabirgrubakarşı iltimasgeçildiğindeortayaçıkar.Ayrımcılıkönyargılaradayalıolabileceğigibiherdurumdahaksızlıktır.Engelliki-şilerininsanhaklarındanyararlanmasınıengelleyecekşekildesonuçdoğuranhertürlüyasa,politika,program,eylemveyaeylemsizlikayrımcılıktır.

Herkesinsanhaklarındaneşitbirşekildeyararlanmahakkınasahiptir.Haklar,sorumlu-luklarvefırsatlarbirkişininengelliveyaengelsizdoğmuşolmasınabağlıdeğildir.Builke,engellikişilerinengelsizinsanlarlatamıtamınaaynımuameleyetabitutulacağıanlamınagelmez.Dahaziyade,toplum,engellikişilerinhaklarınıtamanlamıylakullanabilmeleriiçin ihtiyaç duydukları şeylere sahip olmalarını sağlamalıdır. Bazen engelli bir kişininhaklarındantamanlamıylayararlanabilmesiiçinihtiyaçduyduğuşeyleengelsizbirkişi-ninihtiyaçduyduğuşeyaynıolacaktır;bazıdurumlardaisefarklıolacaktır.

FarklılıklaraSaygıFarklılıklarasaygıilkesi,engellikişileriinsanlarınçeşitliliğininbirparçasıolaraktanın-ması vekabul edilmesi anlamınagelir. Farklılık bir kişininhaklarındanveonurundanmahrumbırakılmasıiçingerekçeolamaz.Değişmesorumluluğubireyedeğil,toplumavedevleteaittir.Toplumvedevlet,çeşitliliği tanımalıveengelliliğin temsilettiği farklılıkkarşısındaiçermeciolmanınyollarınıbulmalıdır.

örnek:Eghosa’nınbastonlayürümesinigerektirenbirengelivar.Hareketliliğinikoruya-bilmesivekendikendikendineyeterliolabilmesi içinyaşadığı toplumdakiotobüslerinerişilebilirolmasıgerekmektedir.Eghosa’nındüzenliolarakkullandığıgüzergahınotobüsşoförüihtiyaçlarınınfarkınavarırvebeklediğiyerdenotobüseyürümesiiçinonavakittanır.ŞoförayrıcaotobüsebindiktensonraEghosa’nınyerineoturmasınıbirkaçsaniyedahabeklediktensonraaracıhareketettirmeyeözengösterir.Zamankaybetmektenendi-şeetmekyerineşoföryolcularınınbireyselihtiyaçlarınıdüşünmektedir.

Buradabahsedilenbütüngenelinsanhaklarıilkelerierkekler,kadınlar,erkekvekızço-cuklarıbakımındaneşitolarakuygulanır.

Engellihaklarını izleyenkişiler,kendiülkelerindeengellikişilerin insanhaklarınadairbilgitoplarkenburadakigenelinsanhaklarınıilkelerinikullanmalıdır.

1.3 Engelli Kişilerin Haklarının İzlenmesi

1. İzleme Nedir?Teknikanlamdaizleme‘insanhaklarısorunlarınıelealırkenbilgininaktifşekildetoplan-ması,doğrulanmasıvedoğrudankullanılması’anlamınagelir.İnsanhaklarıiçinizlemeçeşitlidurumlarhakkındabilgitoplamayı,olaylarıgözlemlemeyi,alanlarıziyaretetmeyi,


bilgialmakveçözümaramakamacıyladevletyetkilileriyletartışmayürütmeyikapsar.

Diğerbirdeyişle,‘izleme’insanlarınhayatındaneolupbittiğinebakmaktır.Bunuyapabil-mekiçinaşağıdakileringözetilmesigerekir:

• Olgularınortayaçıkarılması• Sorularınsorulması• Neolupbittiğinigöstermekiçinbiryerdeçokfazlabilgitoplanması• Herhangibirşeyindeğişipdeğişmediğinigörmekiçinölçmeninyollarınınaranması(göstergelerkullanılarak)

• Engellikişileriçinadaletedoğruilerleyişinölçülmesi• Bilginintakipedilmesi

(a)KişiselDeneyimlerinİzlenmesi

• Görüşmelerveyaodakgrupçalışmalarıyoluylaengellikişilerinhangidurumlardazorluk(yaşadıkları)veengellerlekarşılaştıklarıkonusundahikayeleritoplanır.Nezamandışlandıkları,kendilerinekötüdavranıldığıveyaengeliyüzündenbirşeyekatılamadıklarınadairkendihikayelerinianlatmalarıistenir.Buhikayelerbizeen-gellikişilerinkarşıkarşıyakaldığıgerçekdurumlarhakkındabilgiverir.

• Bazenengellikişilerkendilerinekarşıkötüdavranışlarıveyadışlamalarıbildirmeninbir farkyaratmayacağınıdüşünürler.Hattaanlatırlarsadahada fazla istismar edi-leceklerindenendişeedebilirler.Aslında, toplumda,ailedevediğerözelortamlardameydanagelenbutürdenkötüdavranışveistismarlarınbelgelenmesivebildirilmesiönemlidir.Butarzbilgilerinaçığaçıkmasısayesindefarkındalıkartırılabilirvekoşul-lardeğiştirilebilir.Bubilgilerayrıcagerçekteneolupbittiğininortayaçıkmasınıveinsanlarınhaklarıistismaredilirkendevletlerinaksiniiddiaetmesinizorlaştırır.

(b)İzlemeSistemleri(yasalar,politikalar,programlarvehizmetler)

• Bir ülkenin yükümlülükleri doğrultusunda yasa ve politikaların insanhaklarına‘saygılı,buhaklarıkoruyanvegeliştiren’nitelikteolupolmadığınıbelirlemekiçinBirleşmişMilletlerstandartlarınagöredeğerlendirilipölçülmelerigerekir.Yasavepolitikalarinsanhaklarınıkoruyorgibigörünüpeşitsizlikyaratacakveengelliki-şilerinhaklarınıihlaledecekşekildekullanılabildiğinden,yasalarınuygulamadakiişleyişleridikkatlicedeğerlendirilirvekayıtaltınaalınır.

• Bazenmahkemekararlarıvedavalar,insanhaklarınıngeliştirilmesiaçısındanyazılıyasaveyönetmeliklerkadarönemlidir.Yasalarınsöylediklerimahkemelertarafın-danbambaşkaşekillerdeyorumlanabilir.Bunedenlebireylerinvegruplarınbuhak-larıkullanmalarıbakımındanciddifarkyaratır.

• Devletprogramlarının,hizmetlerininveuygulamalarınınengellikişileringündelikhayatlarıüzerindegeneldeçokbüyüketkisivardır.İnsanhaklarını–doğrudanveyadolaylıolarak-ihlaledenprogramların,hizmetlerinveuygulamalarınbelgelenmesideğişimingerektiğinedairkanıtsunar.

(c)TavırveTutumlarınİzlenmesi

• Toplumsaltutumlarınvekamuoyununengellikişilerinhaklarınıkullanmasıbakımın-

21

dançokbüyüketkisivardır.Tavırvetutumlarlailgilibilgitoplamanınyollarındanbirimedyayıizlemektir.Medyabiryandantoplumungörüşleriniyansıtırkendiğeryan-danbugörüşlerietkilemedeönemliroloynar.Dünyaçapındainsanlarınengellikişilervegenelolarakengellilikhakkındakigörüşlerinişekillendirmedebüyükroloynar.

• Toplumsaltutumlarınizlenmesi,engelliliğinyazılı,görselveinternettabanlımed-yadaresmedilişindekiörüntülerintespitedilmesinideiçerenbirsüreçtir.Busayedeengellilikveengellikişilerhakkındakitoplumsaltutumlaraçığaçıkarılır.

• Bu bilgi daha sonra bireysel haklarla ilgili deneyimlerin ve sistemik önlemlerin(yasa, politika, programve hizmetler) daha iyi anlaşılmasının yanı sıra olumsuzkalıpyargılarveönyargılarlamücadeleetmekiçinhangideğişikliklerinyapılmasıgerektiğinigörmekiçinkullanılır.

1.DRPI’nınizlemeyaklaşımıneaçıdanözelbiryaklaşımdır?DRPI’nınengellihaklarınınizlenmesinedairbenimsediğiyaklaşımbirkaçaçıdankendineözgüdür.Buyaklaşımınaşağıdakiözelliklerininvurgulanmasıönemli:

• Bütüncülbiryaklaşımkullanılır(diğerbirdeyişleengellihaklarıbirdenfazlayön-temleizlenirvebilgilerbirarayagetirilir)

• İzlemesürecineengellikişilerönderlikeder.• Belirlihaklardeğerlendirilirkeninsanhaklarıilkeleridikkatealınır.• Engellihaklarıizlemesürecininsürekli,uzunvadelibirsüreçolduğunukabuleder.

(a)BütüncülbirYaklaşımınBenimsenmesiEngelli haklarının izlenmesinde kullanılan yollardanherbiri–bireyseldeneyimler, sistemlerve toplumsaltutumlar-bizeengellikişilerinhaklarıylailgilikarşı-laştıklarıdurumlarkonusundaönemlibilgilerverir.Buüçalandansadecebirindeizlemeyapmakbizebütün resmigöstermez.Buüçalanıbağımsız şe-kildeizleyenvesonrasındabütünbulgularıbirarayagetirenbütüncülbiryaklaşımengellikişilerinkarşıkarşıyakaldıklarıgerçekleridahaiyianlamamızısağlar.Ayrıca,çeşitlikonularınbirbiriylenasılilişkilioldukla-rınıdagörebilmemiz içinbiryol sunar.Bütüncülyaklaşımengellikişilerekarşıyapılanayrımcılığınveizolasyonunyal-nızcakarmaşıkveyaygınolduğunudeğilaynızamandagenelliklegözardıedildiğinidekabuleder.

(b)EngelliKişilerinÖncülükEtmeleriniSağlamakEngellikişilerleilgiliaraştırmayapıldığında,buaraştırmalarınplanlama,yönetimveyauygulamaaşamalarındaengellilerinkendilerigenellikleyahiçyokturyadaçokazda-hiledilmiştir.“Bizolmadanbizimhakkımızdahiçbirşey!”DRPIiçinbirslogandandahaöte bir sözdür.Her türlü izleme çalışmasında temel itici güç venihai hedeftir. Engelli

Bireysel Deneyimler

BÜTÜNCÜLİZLEME

Toplumsal Tutumlar

(Medya Yoluyla)

Sistemler (Hukuk, Politika ve Programlar)


topluluklarıveyaengellikişilerhakkındayapılanizlemedeöncülüketmehakkıEngelliHaklarıSözleşmesi’ninenönemliözelliklerindendir.DRPIizlemeprojelerininyapısı,or-ganizasyonuvetasarımı,engelliörgütlerininveengellikişilerinortaklığına,dahilolmasıtemelinedayalıdır.DRPIböyleyolakoyulduvegelişimininheraşamasındaveadımındabuilişkilerleilerledi.Busayede,kararalmasüreci,devamedenvesürdürülebilirşekildeengellikişilerinelindedir.

(c) DRPI İzlemesinde Genel İnsan Hakları İlkelerinin Kullanılması DRPI,herbirhaktanneanlaşılmasıvehaklarınnasıluygulanmasıgerektiğinedairreh-berolmasıiçinEngelliHaklarıSözleşmesi’ndeyeralanveyukarıdabahsedilenbeşgenelinsanhaklarıilkesinikullanır.

Bubeşgenelinsanhaklarıilkesişöyledir:

• İnsanOnuru• Özerklik• Katılım,İçermecilikveErişilebilirlik• AyrımcılıkYapmamaveEşitlik• FarklılıklaraSaygı

Bellibirülkedeengellikişilereverilenhizmetleriveyabirdevletinengellilereverdiğisöz-lerisadecekayıtaltınaalmakyerinebuilkeler,haklarasaygıgösterilipgösterilmediğinivehaklarınanlamlıbirşekildeuygulanıpuygulanmadığınıölçmekiçinnetbiryolsunar.

Bu ilkeler sayesinde izlemeyapanlarhembirhizmetinverilipverilmediğinikayıt altınaalırlarhemdenasılsunulduğunugörmekiçinbiradımöteyegidebilirler.Örneğin,birki-şininkonutveyayemeğeerişimininolupolmadığınabakmaklakalmayıpokişininistediğikonutuveyemeğiseçmehakkınasahipolupolmadığınabakar(özerkliğesaygı)vekonutunçatısınınakıpakmadığınaveyemeğinsağlıklıolupolmadığınabakar(insanonuru).

Genelinsanhaklarıilkeleriaynızamandadünyanınfarklıülkevebölgelerindenelerol-duğunukarşılaştırmakiçiniyibirküreselölçütsunar.

(d) Engelli Haklarının İzlenmesini Devam Eden Bir Süreç Olarak Görmek İzlemeninamaçlarındanbirisürdürülebilirolmaktır.Busayedeengellikişilerveengelliörgütleridevamedenbirsüreçteengellihaklarıylailgilideliledayalıbilgitoplayabilirler.

İzleme,tekseferlikbirdenetimdeğildir.Bilgitoplamaya,bilgiyeyenibilgilereklemeye,vedeğişimolupolmadığınıtakipetmeyedayalıdevamedenbirsüreçtir.Etkiliolabilmesiiçinizlemeninzamaniçindesürdürülmesigerekir.İzlemeyedayalıbilgilerinilktoplandığıbaşlangıçnoktasınıoluşturur.Bubaşlangıçnoktası,engellikişilerinbütünhaklarındanyararlanmalarıiçinyapılmasıgerekendeğişikliklerintespitedilmesinisağlar.

Ancakbellibirzamangeçtiktensonratekrarizlemeyapıldığındadurumuniyileşipiyileş-mediğiveyakötüyegidipgitmediğigörülebilir.Bugünküdurumbundanbeşyılöncesinegöredahamıiyi?Doğruyoldailerlemekaydediliyormu?İnsanlarkendilerinekarşıdahaazayrımcılıkyapıldığınıhissediyorlarmı?Yasalarvepolitikalarsözverildiğişekildeuy-gulanıyormu? İnsanonurunakarşı saygısızlıklarabir çözümgetiriliyormu?Haklarınkullanılmasınıdestekleyecekyeniteknolojilertasarlanıyormu?Değişimlerinsonucundainsanlarınhayatıdahaiyiyegidiyormu?Hizmetlerinsanonuruna,özerkliğeveeşitliğesaygıduyacakşekildemitasarlanıyor?

23

Ayrımcılığıyaşayaninsanlarınbusorularayanıtvermesivekendidurumlarınıanalizetme-lerigerekir.Engellikişilerkendihayatlarınınuzmanıdır.İnsanlarkendilerinihaksahipleriolarakgörecek şekildegüçlendiklerinde, izlemeninve istismarkarşısındayaptırım talepetmenintoplumsaldeğişimiçindevamedenbirsüreçolmasıgerektiğiaşikarolacaktır.

İzlemegenişkesimlerindahiledilmesinigerektirir.Engellihaklarınınizlenmesiveolumluyöndedeğişimsağlanmasıuzunerimlibiryoldur.Ancak,yolunheradımıolumludurvebirsonrakiaşamavehaklariçinbununüzerinebirşeylerinşaedilebilir.

MODÜL 2 – BİREYSEL DENEYİMLERİN İZLENMESİNE DAİR PRATİKLER

Bumodül,görüşmeyapmayöntemleridahilolmaküzere,engellikişilerinbireyseldene-yimlerininizlenmesineodaklanır.

2.1 Bireysel Deneyimlerin İzlenmesine Dair Pratikler

Amaçlar:Bumodülünsonundakatılımcılardanaşağıdakilerbeklenmektedir:

• İzlemcilerin1vebireyseldeneyimlerinizlenmesisürecinedahilolandiğerkişilerinsorumluluklarınınanlaşılması.

• İzlemekapsamındabirgörüşmeninnasılyapılacağınınbilinmesi–görüşmeyapılankişininbilgilenmişonamınınalınmasıdahil.

• İyibirizlemcininsahipolmasıgerekennitelikvebecerilerininanlaşılması.• İzlemedenedinilenbilgilerinnasılgizlitutulabileceğininbilinmesi.

2.1.1 Görüşmeden Önce I.İzlemeSürecineDahilOlanKişiler:Engellikişilerinyaşamdeneyimlerineilişkinbilgilerizlemcilertarafındangörüşmeleryo-luylatoplanır. izlemcilerinkendilerideengellikişilerdir.Herbirgörüşmeyi iki izlemcibirlikteyürütür.

Kendileriylegörüşmeyapılanengellikişileregörüşmeyapılankişidenir.Görüşmelerinyapıldığıherbölgedebirsahakoordinatörügörevlendirilir.Sahakoordinatörleriizlemciveprojekoordinatörüyleyakındançalışarakgörüşmelerindüzgüngeçmesinisağlar.Gö-revleriarasındaaşağıdakileryeralır:

• İzlemcileringörüşmeleriçinrandevualmalarındaonlarayardımcıolmak,• Engellilikleilgiliuyarlamalarınyapılmasınısağlamak,• Görüşmelerdensonraizlemcilerdenbilgitoplamak,ve• Çıkabileceksorunlardaizlemcilereyardımcıolmak.

1 Bu metinde izlemci, bir bütün olarak izleme faaliyetini gerçekleştiren kişi olarak kullanılmıştır. Metinde izlemci, saha araştırmasındaki gözlemcilere de yasalar, politikalar ve programlarla ilgili bilgi toplayan ve analiz eden kişilere de verilen ortak ad olarak kullanılmıştır.


SahakoordinatörününgörevleriModül3’tedahaayrıntılışekildeelealınmıştır.

İzlemeyapılanherülkedebirprojekoordinatörüvardır.Projekoordinatörübütünizlemefaaliyetlerindensorumludur.Projekoordinatörününsorumluluklarıarasındaaşağıdaki-leryeralır:

• İzlemcilerivesahakoordinatörleriniişealmak,• Eğitimlerinidenetlemek,• Sahakoordinatörleriyleyakındançalışarakgörüşmelerinyapıldığıheryerdeizle-meninilerlemesinisağlamak,

• Çıkabileceksorunlardasahakoordinatörlerineçözümbulmadayardımcıolmak,• Görüşmelerinanalizinikoordineetmek,• İzleme raporunun yazılma sürecine katılmak, izleme projesi ve toplanan verilerkonusundafarkındalıkartırmak.

II.İzlemeGörüşmesindenÖnceYapılacakHazırlıklarGörüşmelerdenönceizlemcilerinatmasıgerekenbazıadımlaraşağıdaverilmiştir.

(a)İzleyeceğinizbölgeyiiyitanıyın.Projekoordinatörü,sahakoordinatörleriveİzlemcilerbirliktebirbrifingraporuhazırlarlar.Rapordaherbirizlemealanıylailgiliarkaplanbilgisiyeralır.Raporaşağıdakibilgileriiçerir:

• Bölgeninbüyüklüğü

• Toplamnüfusu

• Engelliörgütleriyleilgilibilgiler• Bellibaşlışehirler–isimler,nüfusvd.• Bellibaşlıdinler• Bellibaşlıkonuşulandiller• Bellibaşlıetnikgruplar• Yaşamstandardı,yoksullukveişsizlikdurumu• Bölgedekiengelliliğintemelnedenleri(ör.,çocukfelci,savaş,madenocakları,toksikkimyasallar,vb.)

• Bölgedekiengellinüfusunoranı: - Engelliliktürünegöre(hareketengeli,görmeengelli/sınırlıgörüş,tamamenveya kısmenişitmeengelli,zihinselengelli,psikososyalengelli,diğerleri)

- Engellikadınveerkekoranları - Yaşgruplarınagöreengellilerindağılımı(18-25),(26-40),41-55),(56-70)ve(70üstü)

• Arazitürü(ör.,dağlık,yaylavb.)(ulaşımıetkileyenfaktörler)• Görüşmelerietkileyecekkültürelpratikler

Buarkaplanbilgisisayesindeizlemcilervesahakoordinatörleriçalıştıklarıbölgelerleil-gilibilgisahibiolurlarvebubilgi,sahakoordinatörleriyleprojekoordinatörünekimlerlegörüşüleceğinekararverilmesindeyardımcıolur.Bubilgilerayrıcanihaiizlemeraporun-dadayeralır.

25

(b)Görüşmeiçinuygunbiryerbelirleyin.Yerinözellikleriaşağıdakişekildeolmalıdır:

• Erişilebilir–Belirlediğinizyeretopluulaşımlakolayerişilmelivehemgörüşmeyapı-lankişihemizlemeekibiaçısındantamanlamıylaerişilebilirolmalıdır.

• Güvenli–Mekandikkatdağıtacakdışetkenlerdenuzakolmalıdır.Görüşmeler,çokfazlainsanıngörüşmecininbuçalışmayakatıldığınıfarkedebilecekleribiryerdeyapılma-malıdır.Buuygulama,görüşmeningizlitutulmasınınvegörüşmecininrahathissetmesinisağlamanınbiryoludur.

• Sakin–Görüşmeninkesintiyeuğramamasıiçinmekangürültülüolmamalıvedikkatdağıtacakunsurlariçermemelidir.

• Özel–Görüşmedediğerailebireyleriveyabaşkainsanlarolmamalıdır.Görüşmeya-pılan kişi başka insanların yanında travmaya neden olan deneyimlerinden bahsetmekistemeyebilir(örneğin,bakabirailebireyi,bakıcıveyabirbaşkası).Bazıdurumlardain-sanhakları ihlalindensorumlukişioradakiailebireyi,bakıcıveyabaşkabirisiolabilir(örneğin, istismar, yemek vermeme veya hareketi kısıtlama gibi).Görüşme, görüşülenkişinin evinde yapılacaksamahremiyetin sağlandığından emin olunmalıdır.Hiç kimsekonuşulanlarıduymamalıdır.

Olasıbazımekanönerileri:

• Birparktasessizbirköşe • Biribadethane • Özelofis • Toplummerkezindesessizbiryer • Sessizbirkafe

(c)Dilsorunlarınıdikkatealın.Görüşmenin görüşme yapılan kişinin kullanmak istediği dilde yapılması en iyisidir. Busayedegörüşülenkişidaharahathissedecekveizlemcilerindahaayrıntılıbilgitoplamasısağlanacaktır.MümkünolduğuyerlerdeEkA’dayeralanGörüşmeKılavuzugörüşmelerinyapılacağıbütündillereçevrilmelidir.Herdurumda,BilgiNotuveEkB’deyeralanÖzgürveBilgilendirilmişOnamFormugörüşmeyapılandileçevrilecekvehazırbulundurulacaktır.

İzlemcilerancakaynıdilikonuştuklarıkişilerlegörüşmeyapmalıdır.İzlemcileringörüş-meninyapılacağıtopluluklarıniçindengelenkişilerolmasıbuyüzdendeönemlidir.

Bir izlemcininveyagörüşmeyapılankişinin işitmeengelliolmasıhalinde,görüşmelerişaretdilitercümanıveyagerçekzamanlıaltyazıylasürdürülebilir.

Görüşülenbirkişininiletişimengeliolduğuhallerde,durumagöre,görüşmeninbirileti-şimkolaylaştırıcısıve/veyailetişimdesteğieşliğindeyapılmasımümkünolabilir.

(d)İzlemcilerinihtiyaçduyduğuengellilikleilgiliuyarlamalarınyapıldığındaneminolun.İzlemcileriçinUyarlamalarİzlemciler,görüşmeleretamolarakkatılabilmekiçinherhangibiruyarlamayaihtiyaçdu-yupduymadıklarınıdüşünmeliveöncedenhazırlıkyapmalıdır(örneğin,yardımcıolmasıiçinbirdestekçalışanınınayarlanması,görüşmesorularınınBraillealfabesigibiuygunformattaolması,işaretdilitercümanınınayarlanması,vb.)


GörüşmeYapılanKişileriçinUyarlamalarGörüşmeyiayarlarken,görüşmeyapılankişilere tamkatılımsağlamaları içinherhangibiruyarlamaya ihtiyaçduyupduymadıkları sorulmalıdır (örneğin, işaret dili tercüma-nı,Braillealfabesindemateryalhazırlanması,vb.).İzlemcilervesahakoordinatörleribuuyarlamalarıhazırlamakiçinbirlikteçalışırlar.

(e)Kültürelnormlar,toplumsalcinsiyet,yaşvestatügibigörüşmeyietkileyecekfarklılıklarıdikkatealın.İzlemcilerlegörüşmeyapılankişilerarasındakifarklılıklargörüşmeyizorlaştırabilir.Bufarklılıklargörüşmesırasındaortayaçıkandurumlarlailgiliolabilir.Örneğin,toplum-salcinsiyetleilgilitutumlar,yaşfarklılıkları,insanlarıntoplumlarındakirolleri(örneğin,akiller,liderler,şifacılar,profesörler)veyauygunsohbetkonularıileilgiliolabilir.Fizikseletkileşiminanlamıveyauygunluğuileilgilikültürelfikirlerbileyanlışanlaşılmalarane-denolabilir.Görüşmedenöncebutarzfarklılıklarıöğreninvegörüşmesırasındabunlarahassasiyetgösterin.

(f)Görüşmeiçinuygunkıyafetgiyin.Görüşülenkişidahilherkesinrahatvegüvenlihissetmesinisağlayacakgiysilergiyin.Bazıkültürlerdegörüşmeyapılaninsanlarınbazılarıiçindaharesmigiyinmekgerekebilir.Bu-nunlailgilikültürelkurallarıdikkatealın.Diğerbazıdurumlardaaşırıresmigiyinmekin-sanlarınrahatsızolmasınanedenolabilir.Buyüzdenizlemcinindeğerlendirmesiönemlidir.

(g)GörüşmeKılavuzunuiyibilinverahatkullanın.İzlemcilerin,konularvesorulararasındarahatlıklageçişyapabilmeleriiçinGörüşmeKı-lavuzunuçokiyibilmeleriönemlidir.İzlemcilerinGörüşmeKılavuzunuhergörüşmedenönceenazbirkezmutlakagözdengeçirmelerigerekir.[Bkz.EkA]

(h)Görüşmeiçingerekliolanbütünformlarıvecihazlarıtoplayın.EkD’deikiligruplarhalindeçalışanizlemcileringörüşmelerdenelereihtiyaçduyacağıileilgilibirEkipmanveFormlariçinKontrolListesiyeralmaktadır.

(i)Seskayıtcihazınındüzgünçalıştığındaneminolun.Görüşmedenönceseskayıtcihazıylapratikyapın.Busayedeİzlemcilerprofesyonelgö-zükecektirvegörüşmesırasındakarışıklıkolmayacaktır.Örneğin,kasetideğiştirmeko-nusundapratikyapın,dijitalsesdosyalarıarasındageçişyapınveyaseskayıtcihazınıaçıpkapamapratiğiyapın.Görüşmeboyuncayeterliolabilmesiiçinkasetvefazladanpilgetirin.

III.İyibirİzlemcininNitelikleriveBecerileriİyibirizlemcideolmasıgerekenbazıniteliklervebecerileraşağıdaverilmiştir:

• İletişim • Nesnellik

- iyi soru sormayı bilir • Kendini adamışlık

- iyi dinlemeyi bilir • Dürüstlük

• Kişisel etkileşim • Sosyal ve politik farkındalık

• Kesinlik • Özgüven

• Hassasiyet / Empati • Temel Bilgiler

• Esneklik

27

İletişim(a)İyisorusormayıbilmekşuanlamagelir:

• Saygılıvegörüşülenkişininkolayanlayabileceğişekildesorusormak.Kolayanla-şılırgündelikbirdilkullanılması.

• Çokhızlıveyazoranlaşılırsorularsormamak.• Cevabıimaedilensorularsormaktankaçınmak.Örneğin,‘Hiçayrımcılığauğradınızmı?’yerinekişiyeşunusorun:‘Okulgörevlilerisizenasıldavranırdı?’.

• Görüşülenkişininsoruyavereceğicevabıdüşünmesi içinzamantanımak.Biransessizlikolmasındahiçbirsakıncayoktur.Görüşmecisorularlailkkezkarşılaşmak-tadır.Bunedenle,izlemcilergörüşülenkişilerecevaplarınıvermeleriiçinsüretanı-malıdır.Ayrıcabazıinsanlarınaçılmalarızamanalır.

• Görüşülenkişininhikayesinianlatmaihtiyacıyla,analizamaçlıayrıntıtoplamaihti-yacıarasındakidengeyigözetmekgerekir.Sohbetinrahatbirşekildeakması,Görüş-meKılavuzundakisorularınsırasınınkatıbirşekildeizlenmesindendahaönemlidir.

• Görüşmeninkişilerinkonuşmakistemediğikonulardazorlayıcıolmamasıgerekir.Unutmayın,buradahernepahasınaolursaolsungörüşmeyapmayaçalışmıyorsu-nuz.Birinsanbirsoruyacevapvermekistemediğindebaşkabirsoruyageçinveyagörüşülenkişigörüşmeyisonlandırmakisterseöyleyapın.

ÖNEMLİ İPUCU: Görüşmelerin ikili gruplar halinde yapılması izlemcilerin ihtiyaç duydukları bü-tün bilgiyi toplayabilmeleri için işlerini kolaylaştıracaktır. İzlemcilerden biri soruları sorarken, di-ğeri not alabilir ve takip edilmesi gereken konuları tespit edebilir.

(b)İyibirdinleyiciolmakşuanlamagelir:

• Görüşülenkişininnedediğinidikkatlicedinlemek.• Görüşülenkişininzatencevapverdiğisoruları tekrarlamaktankaçınmak.Görüşülenkişiyiyakındantakipetmekveböylece‘Dahaöncedediğimgibi…’tarzıcümlelerkur-makzorundabırakmamak.Eğergörüşmesırasındaizlemcilertamolarakanlamadıklarıbazıbilgilerolduğunufarkederlerseveyakişinintekrarlamasınıistedikleribazışeylerolursa,kibarcaşöylebircümlekurabilirler:‘Birazönce…demiştiniz,doğrumuhatır-lıyorum?’.Böyleliklegörüşülenkişininsöylediklerininetleştirmesiiçinvesileolunur.

• Birbirinitekrarlayanvebirmantıksalçizgiizlemediğinidüşündüğünüzifadelerkar-şısındasabırlıdavranmak.

Görüşmeyaptığınızkişininhikayesinikendiistediğişekildeanlatmasınaizinverin.Aksihalde,hassaskonularagirmektençekinebilir. İnsanlarınkendihikayelerinianlatmalarıiçinzamanaihtiyaçlarıvardırveolaylarhakkındanedüşünüyorlarsaoşekildeanlatmala-rıgerekir.Ancak,eğerizlemcilerhikayeninayrıntılarınıtakipedemediklerinidüşünüyor-larsa,görüşmeyaptıklarıkişidenolaylarıkronolojiksırayagöreanlatmasınıisteyebilirler.Busayedegörüşülenkişihikayesiniyapılandırabilirveönemliayrıntılarıekleyebilir.

ÖNEMLİ İPUCU: Kültürünüzde veya dilinizde normalde o şekilde konuşsanız dahi, görüşme yap-tığınız kişilerin cümlelerini tamamlamaktan kaçının. Cümlesini siz tamamladığınızda onun (dene-yimini) değil kendi deneyiminizi kaydetmiş olursunuz.

Kişiseletkileşimşuanlamagelir:Görüşülenkişilerlenasılilişkikurulacağınıbilmek–bilgilerine,deneyimlerineveduygu-larınasaygıgöstermek,görüşülenkişiyesaygıyıhakedenbirbireyolarakilgigöstermek,izlemcileringörüşmeyegiderkengiyimleriyledesaygılıolduklarıizlenimivermeleri.


• Sözlü olmayan iletişimin farkında olmak ve bunu anlayabilmek.Görüşülen kişikarşısındakioturuşunuz,duruşunuzonlarınkendilerininederecerahathissettikle-rinietkileyecektir.Örneğin,kapalıbiralandaönedoğrueğilmektehditkargelebilir.Ancakbaşkakoşullardaönedoğrueğilmemekkarşınızdakiyleilgilenmediğinizan-lamınadagelebilir.Görüşmeyapılanbazıkişilerizlemcileredahayakınoturmayıtercih edebilirler; diğerleri kendi kişisel alanları konusunda çok korumacı olabi-lirveyakendilerinedokunulmasındanhoşlanmayabilirler.Herhangibirdurumdaneyinuygunolduğunakararvermekiçingörüşmeyaptığınızkişininbedendilinigözlemleyin.

ÖNEMLİ İPUCU: İzlemciler beden diliyle, yüz ifadeleriyle veya başka yollarla karşılarındaki insa-nın söylediklerine inanmadıklarını veya katılmadıklarını ima edecek bir şekilde davranmamaya, durum böyle olsa dahi, özen göstermelidirler.

Görüşmesırasındakesinbilgialmakveyayoklamayapmakşuanlamagelir:

• Dikkatliolmakvealınanbilgiyikaydetmek.Doğrusorularısormakvegerekliol-duğundayoklayarakveyadahafazlasorusorarakihtiyaçduyulancevaplarıalmak.

• Görüşmeyapılankişiyiyoklamak,ihtiyaçduyduğunuzbütünbilgiyiedinebilmenizanlamınagelir.Dahafazlabilgialmakiçinkarşınızdakininasılyoklayabileceğinizedairbilgibumodülünsonrakibölümlerindeverilmiştir.

• Görüşmeye rehberlik yapmak ve gerektiğinde görüşülen kişiyi verdiği bilgiyeodaklamakiçinyenidenyönlendirmek.Görüşmeyapılankişininizlemcileresorularyönelttiğidurumadüşmektenkaçınmak.Gerektiğindegörüşülenkişiyigörüşmeninamacınauygunolarakkonuyageriçekin.

• Genellemelerinetleştirmek:Görüşmeyapılankişiler,kendikişiseldeneyimleriyerinebiranda‘genelolarakengelliinsanlardan’bahsetmeyebaşlayabilir.Böylebirdurumdaizlemcilerinkonuşmacıyıkonuyageriçekmekiçinkullanabileceğibirkaçstratejivardır:

- Görüşülenkişiyegenellemeyaptıklarıgrubakendilerinindedahilolupolmadığı-nısorun.Böyleliklesohbet‘biz’(veya‘onlar’dan)‘ben’edönmüşolur.

- Kademeliolarakdahaspesifiksorularsorun.Böyleliklegörüşmecikendihikaye-sinianlatmayabaşlarveanlattıklarıylailgilidahafazlaayrıntıverir.

Görüşmesırasındahassasiyet/empatişuanlamagelir:

• Görüşmeyapılankişiningörüşmeyinasıldeneyimlediğinedikkatetmekveözenlibirşekildekarşılıkvermek.Hikayelerionlariçinönemlidirveanlatmaktazorlana-bilirler.

• Kültüreltabuolankonularahassasiyetgöstermek.Örneğin,bazıyerlerdevekültür-lerdecinselistismardanbahsetmekyasaklıdır.Butürdenistismarlardanbahsetmekgörüşmeyapılankişiaçısındandiğerkonulardandahadazorolabilir.

• Görüşmeyapılankişiylebirkabulvegüvenduygusugeliştirmekvebunukorumak.

Görüşmesırasındaesnekolmakşuanlamagelir:Görüşmeyapılankişininhikayesinianlamasınıkolaylaştırmakveonurahatlatmakiçingerektiğindedoğaçlamakonuşabilmekveinisiyatifalabilmek.

Görüşmesırasındanesnelolmakşuanlamagelir:Herşeyiolduğuhaliylegözlemlemekvegörüşülenkişiyikişiselgörüşleriveyabeklen-tileribakımındanyargılamamak.Görüşmesırasındakişiselfikirleriniziifadeetmemek.

29

Görüşmesırasındakendiniadamışlıkşuanlamagelir:İnsanhaklarınınkorunmasınavegeliştirilmesine,veizlemciningörevleriniyerinegetir-meyekendiniadamak.

Görüşmesırasındasosyalvesiyasifarkındalıkşuanlamagelir:Yerelgelenekvegöreneklerinfarkındaolmak,siyasiyapılarınveolasıgerilimlerinayır-dınavarmak.

Görüşmesırasındaözgüvenliolmakşuanlamagelir:Gerektiğindeizlemcirolleriniortayakoyabilmek,örneğin,görüşmeyapılankişininsoru-lansoruyageriyönlendirilmesigibi.

2.1.2. DRPI Görüşme Kılavuzunu KullanırkenI.GörüşmeKılavuzuileilgiliArkaPlanBilgisiİzlemcilertarafındankullanılanGörüşmeKılavuzuEkA’daverilmiştir.

GörüşmeKılavuzu’ndaçoğunluklaaçıkuçluveyarıyapılandırılmışsorularyeralır.Görüşmeyapılankişinininsanhaklarıdeneyimleriyleilgilibilgitoplamadaizlem-ciyeyardımcıolmakamacıylatasarlanmıştır.Hertürhaklarlailgilibilgitoplanabi-leceğigibi(medeni,kültürel,ekonomik,siyasivesosyal)genelinsanhaklarıilkeleriaçısındandabilgiedinilebilir(insanonuru,özerklik,katılım,içermecilikveerişilebi-lirlik,ayrımcılıkyapmamaveeşitlik,farklılıklarasaygı).GörüşmeKılavuzuengellikişilerekendihikayelerinianlatmalarıiçinbirfırsatvermekveonlaraçısındanenönemliinsanhaklarısorunlarınıtespitetmekamacıylatasarlanmıştır.

II.İzlemeGörüşmesininAdımlarıBubölümdeGörüşmeKılavuzu’ndaki(EKA)sıratakipedilerekizlemegörüşme-sininadımlarıelealınmaktadır.

A.GörüşmeyeBaşlamakTanıtımlarİzlemcileröncegörüşmeyapılankişiylemerhabalaşırlar,görüşmeyikabulettikleri içinteşekkürederlerveekiptekiherkesitanıtırlar(örneğin,izlemciler,destekçalışanları,çe-virmenlerveoradabulunandiğerkişiler).

Görüşme yapılan kişinin ve izlemcilerin yanındamümkün olduğunca az sayıda insanolmalıdır.Örneğin,doğrudangörüşmesırasındayardımdabulunmasıgerekmeyendestekçalışanları,yardımaihtiyaçduyulduğundakendilerineseslenilmelerihalindeişitebilecekmesafedeancakgörüşmeyiişitemeyecekkadaruzaktaoturmalıdır.

ÖNEMLİ İPUCU: Unutmayın: Görüşme yapılan kişinin arkadaşları ve aile üyeleri görüşme sırasın-da orada bulunmamalıdır. Aile üyelerinin izlemcilere görüşmeyi neden yaptıklarını sormaları ha-linde, izlemciler kendilerine Bilgi Notunun bir kopyasını verebilirler. Bu belgede projeyle ilgili arka plan bilgisi yer almalıdır. Eğer aile üyelerinin veya arkadaşlarının başka soruları olursa, izlemciler saha koordinatörüyle veya proje koordinatörüyle irtibata geçmelerini rica edebilir. Saha ve proje koordinatörlerinin isimleri ve irtibat bilgileri Bilgi Notunda yer almalıdır.

İzlemcileraşağıdakiadımlarıakıldatutmalıdır:

• Dostanebirşekildegörüşmeyapılacakkişiylemerhabalaşmak.(yereladetle-reuygunolacakşekildegülümseyin,elsıkışın,vb.)Görüşmeninilkbirkaçdakikası


çokönemlidirçünkütonubelirlervegörüşmeciyirahatlatır.

• Kendinizitanıtmak,adınısöylemekvekendigeçmişleriyleilgilikısabilgiver-mek.Örneğin,izlemcilergörüşmeyapacaklarıkişiyenereliolduklarınısöylemekyadaçalıştıklarıengelliörgütündenbahsetmekisteyebilirlervb.

• İzlemcilerayrıcakendilerineeşlikedendiğerkişileri–çevirmenler,destekçalı-şanlarıvebaşkainsanları–tanıtır,herkesinrolünüaçıkbirşekildebelirtirler.

İzlemcilerinyanlarındakibütüncihazlarınneolduğunuanlatırlar(örneğin,seskayıtcihazı,dizüstübilgisayarvb.)

• Görüşmeciyerahatolupolmadığısorulur.

• Yazılı,özgürvebilgilendirilmişonamtalepedilir:

Bundansonraizlemcilergörüşmeyapılacakkişininizlemegörüşmesinekatılmayarızasıolupolmadığınısorarlar.Görüşmesürecindebuadımçokönemlidir.Pekçokkezengellikişilerin rızası alınmadan ‘üzerlerinde’ araştırmayapılmıştır. İnsanhakları için izlemeyapmak,engellikişilerlebirlikteçalışmakanlamınagelir,engellikişilerüzerinearaştırmayapmakanlamınagelmez.

DRPIprojelerindeçocuklarlagörüşmeyapmadığımızıbelirtmekisteriz(18yaşaltıkişi-ler).Ayrıca,kendirızasınıveremeyen(rızasınıveremeyecekdurumdaolan)veyakendile-riylegörüşmeyapılmasınıkabuledemeyeninsanlarlagörüşmeyapılmamaktadır.

Görüşmeyapılankişiyazılıonamvermezse,görüşmeyedevamedilemez.

Görüşmeyapılanbirkişininizlemegörüşmesinekatılmakararı‘özgür’,‘bilgilendirilmiş’ve‘yazılı’olmakzorundadır.

ÖzgürOnamın‘özgür’olabilmesiiçingörüşmeyapılankişiningörüşmeyezorlandığınıhisset-memesi gerekir.Görüşmeciler katılıpkatılmamakkonusundakendilerini özgürhisset-melivekatılmamayakararverirlerseolumsuzbirsonuçlakarşılaşmayacaklarındaneminolmalıdırlar.

Ayrıca,görüşmeyapılankişileregörüşmeyebaşlasalarbileherhangibiraşamadagörüş-medenvazgeçebileceklerisöylenmelidir. İzlemciler,otoriteleriyleveyagörüşmeninnekadarönemliolduğunadairkendiduygula-rıyla,görüşmeyapılankişilerietkialtınaalmadıklarındaneminolmalıdır.Görüşmeyapı-lankişilerinihtiyaçvegörüşlerinesaygıgösterilmelidir.Eğerkatılmakistemeyenolursa,buradabirsorunyoktur,görüşmeyekatılmayıkabuledenbaşkainsanlarolacaktır. BilgilenmişOnamın‘bilgilenmiş’olabilmesiiçingörüşmeyapılankişiizlemeprojesininbütünyönle-rinianlamalıdır.Bunaaşağıdakilerdahildir:

• Görüşmesırasındanelerolacağı;• Görüşmeyekatılankişitarafındanverilenbilgileringizliliğininnasılsağlanacağı;• Bilgilerinnasılkullanılacağı;• Katılmanınolasısonuçları–görüşmeyapılankişilerbilgivermeningetireceğiolasırisk-lerkonusundabilgilendirilmeli,ancakburisklergereğindenfazlavurgulanmamalıdır.

31

• İzlemcileringörüşmesırasındaedindikleribilgileriyasalolarakbildirmeyükümlü-lüğününolduğudurumlarvarsabunlarınnelerolabileceği(Budurumprojekoordi-natörüİzemcilereülkedeböylebirzorunlulukolduğunusöylersegeçerlidir).

Görüşmeyapılabilecekherkesekendidilindeveerişilebilirbirformattabilginotununbirkopyasıverilmelidir(örneğin,12ptfont,büyükyazılmış,Braillealfabesiylevb.).Görüş-meyapılankişilerinbilginotunuokuyamamasıhalinde,izlemcilerbelgeyiyükseksesleokumalıdır.Herdurumdaizlemcilerbilginotunugörüşmeciadayıylagözdengeçirmeli,herşeyinanlaşıldığındaneminolmalı,varsasorularıcevaplamalıdır.Bilginotununbirkopyasıgörüşmeyapılankişidekalmalıdır.

YazılıSonolarak,görüşmeyapılankişi,EkB’deyeralanÖzgürveBilgilenmişOnamFormu’nuimzalayarakveyaresmiişaretiyleişaretleyereközgürcevekendirızasıylagörüşmeyeka-tıldığınadairyazılıkanıtsunmalıdır.Sözlüonamyeterlideğildir.Görüşmeyapılankişikendisiylegörüşmeyapılabileceğinedairyazılıonamvermeyireddedersegörüşmeyede-vamedilemez.

İzlemciler,Özgür veBilgilenmişOnamFormu’nun iki kopyasını her görüşmeyegötü-rürler.Herikikopyadaimzalanır.Kopyalardanbirigörüşmeyapılankişidekalır.Diğeriizlemcilerdekalırvegörüşmedensonrasahakoordinatörüneverilir.

GörüşmeninSesKaydınınAlınmasıİçinYazılıİzinİstenmesiGörüşmeyapılankişininverdiğibilgilerineksiksizvedoğrubirkaydınınolmasıiçiniz-lemcilergörüşmedeseskaydıalırlar.

İzlemcilergörüşülenkişilerdengörüşmeyikaseteveyadijitalortamakaydetmekiçinizinistemelidir.İzinisterkenizlemciler,görüşmeyedairhertürlüyazılıkaydınveseskaydınıngizlitutulacağınıvurgulamalıdır.

İşitmeengeliolmayanbirkişininişaretdilikullananbirisiylegörüşmeyaptığıdurumlarda,seskayıtcihazıhemişitmeengeliolmayankişiyi(kişininsesini)ve(hemde)işaretdiliter-cümanınınsesinikaydeder.Hemizlemcilerinhemgörüşmeyapılankişininişaretdilikul-landığıdurumlardaikiçevirmenkullanılır.Çevirmenlerinikisinindesesikaydedilir.Gerçekzamanlıaltyazıkullanılıyorsa,görüşmenindijitaldeşifresiseskaydıyerinegeçebilir.

Görüşmeyapılankişigörüşmeninkaseteveyadijitalortamakaydedilmesinerızaveriyor-sa(kaydedilmesikonusundarızasıvarsa),EkB’dekiÖzgürveBilgilenmişOnamFormun-dakiilgilisatırıimzalamalıvetarihatmalıdır.

İzlemcilerinÖzgürveBilgilenmişOnamFormundanikikopyayıgörüşmeyegötürdükleriniunutmayın.Herikikopyanındaimzalanmasıgerekmektedir.Birkopyagörüşmeyapılankişidekalır,diğerkopyaizlemcidekalırvegörüşmedensonrasahakoordinatörüneverilir.

Görüşülenkişiimzalıonamınıverdiktensonraizlemcilergörüşmeninseskaydınabaşla-yabilir.

B.GörüşülenKişininDeneyimleriGörüşülenkişiyirahatlatmakvekendisiiçinönemliolaninsanhaklarıkonularındanbah-setmesiniteşviketmekiçinizlemcilergörüşülenkişininyaşamıylavegünlükdeneyimle-riyleilgiligenelsorularsorarakbaşlarlar(açıkuçlusorular).


GörüşmeKılavuzundayeralanüçaçıkuçlusoruaşağıdaverilmiştir:

(a)Sonbeşyıllıkyaşantınızlailgilibirazbilgiverebilirmisiniz?Neleryapıyorsunuz? Nereleregidiyorsunuz?Kimlerlebuluşuyorsunuz?(b)Hayatınızlasiziençoktatminedenşeylerneler?(c)Hayatınızdakarşılaştığınızenzorlayıcıengellerveyagüçlüklerhangileri?

BİRİNCİDENEYİMİNTESPİTEDİLMESİ:Görüşülenkişivehayatıhakkındabirşeyleröğrendiktensonra,hayatıylailgilibirtakımbelirginolaylarıbirazayrıntılarıylakeşfetmeninvaktigelmiştir.

Bunuyapabilmekiçin izlemcilergörüşülenkişininhaklarınınihlaledildiğibelirginbirolaydanbahsetmesiniisterler.

GörüşmeKılavuzundakisorularda‘insanhakları’terimigeçmez.Bununnedenibazıgö-rüşülenkişilerin‘insanhaklarını’bilmiyorolabileceğidüşüncesidir.Bununyerineinsanhaklarınıanlatmakiçinbaşkakelimelerkullanılmıştır.

Toplananbilgilerin güncel olduğundan eminolmak için konuşulanolayların veyade-neyimlerinsonbeşyıl içindegerçekleşmişolmasıönemlidir. İzleme insanlarınşimdikidurumları ile ilgilidir.Dolayısıyla,yakın zamandameydanagelenhikayeleri toplamakisteriz.

GörüşmeKılavuzundakiilgilisoruaşağıdakigibidir:

1.1Sonbeşyıliçindesizeengelinizyüzündenkötüdavranıldığıveyakatılmanı-zınengellendiğibellibirolayyadazamanhatırlıyormusunuz?

BİRİNCİDENEYİMLEİLGİLİARKAPLANBİLGİSİ:Deneyimiveyasorunutespitettiktensonra,izlemcilerdahafazlaayrıntıöğrenmekiçinsorular sorar.Buradakiamaç,görüşmeyapılankişiningündemegetirdiğiveanlatmakistediğideneyimkonusundamümkünolduğukadarçokbilgiedinmektir.

Tıpkıbirolayıaraştıranbirgazetecigibi,izlemcilerdeKim?Ne?Nerede?Nezaman?VeNasıl?Sorularınısorarlar.Aşağıdakisorularsorulur:

1.2NEolmuştu?NEREDEveNASILoldu?

1.3Halaaynışeyolmayadevamediyormuyoksasadecebirkeremioldu?

1.4Deneyiminizleilgili,neolduğu,nezamanveyanasılolduğukonusundabi-zimlepaylaşmakistediğinizbaşkaayrıntılarvarmı?Busorularısorarken,yaşanandeneyimleilgilimümkünolduğuncaçokbilgialmakiçinyoklamak,deşmekveyakeşfetmekgerekebilir.Yoklamaylailgilidahafazlabilgiiçinaşa-ğıdaBölüm2.1(3)(a)’yabakınız.

BirinciDeneyiminÖzerklik,İnsanOnuru,Katılım,İçermecilikveErişilebilirlik,AyrımcılıkYapmamaveEşitlik,FarklılıklaraSaygıileİlişkilendirilmesi–DiğerbirDeyişle,DeneyiminİnsanHaklarıİlkeleriyleİlişkilendirilmesi:Bundansonra izlemciler,görüşülenkişiningündemegetirdiğideneyimleriModül1’debelirtilengenelinsanhaklarıilkeleriyleilişkilendirmeyeyöneliksorularsorar(insanonu-

33

ru,özerklik,katılım,içermecilikveerişilebilirlik,ayrımcılıkyapmamaveeşitlik,farklı-lıklarasaygı).BusayılanlarınEngelliHaklarıSözleşmesi’ndevediğerBMinsanhaklarısözleşmelerindekorunangenelilkelerolduğunuhatırlayın.

GörüşmeKılavuzundainsanhaklarıilkeleriyleilgilisorulansorulardanbazılarıaşağıdaverilmiştir:

İnsanOnuru1.5BudeneyimsizekendiniziNASILhissettirdiveNEDEN?(Örneğin,sizesaygıduyul-duğunu/duyulmadığınımıhissettiniz?Görmezdengelindiğinizi/sizeözengösterildiğinimihissettiniz?Değerli/değersizmihissettiniz?)

1.6BöylehissetmenizenedenolanşeyNEydi?

1.7Sizceinsanlarınsizeböyledavranmasınanedenolanşeynedir?

Özerklik1.8Başınızagelenolaydabirseçimşansınızın(şansınız)olduğunuhissettinizmi?

NEDEN?

1.9Seçmeşansınızolsaydı,olaylarfarklıgelişirmiydi?Nasılfarklıolurdu?

Seçimlevekendikendinekararvermeyleilgiliaçıksorunlarınolduğudeneyim-lerde(Özerklik)aşağıdakisorularınsorun:

(a)Dahafarklıbirkararmıvermekistedinizyoksabaşkabirşeymiyapmakistiyor-dunuz?Sizinvereceğinizfarklıkararneolurduveyaneyapmakistiyordunuz?

(b)Bukararıverebilecekkadarbilgiyesahipmiydiniz?Yoktuysa,yeterlibilgisahibiolmanızaengelolanşeyneydi?

(c)Oşekildedavranmanıziçinsizebaskıyapıldığınızhissettinizmi?SizebaskıyapanKİMveyaNeydi?Nasılhissettiniz?

Genel insanhakları ilkeleriyle ilgiliEkA’dakiGörüşmeKılavuzununtamversiyonunabakınız.(Bkz:Soru1.5-1.15;2.5-2.15ve3.5-3.15)

GörüşmeKılavuzu’ndaki sorular tartışılan ilkenin adından bahsetmeden insan haklarıilkeleriyleilgilibilgiedinebilmekiçintasarlanmıştır.Sorularısorarkenizlemcilerilkeninadındanbahsetmemelidir.Örneğinizlemcilerşöylecümlekurmamalıdır:“Aşağıdakiso-rular‘İnsanOnuru’ilkesiyleilişkilidir”.Bununyerineizlemcilerherbirilkeninaltındakigenelilkelerleilgilisorularageçerler.Örneğin:“Budeneyimsizekendinizinasılhissettir-diveneden?”İlkelerinisimleriizlemcileriçinrehberolmasıamacıylakonmuştur.

Busorularısorarkenmümkünolduğuncaçokbilgiiçinyoklamakçokönemlidir.YoklamaileilgilidahaayrıntılıbilgiiçinaşağıdaBölüm2.1.(3)(a)’yabakınız.

BİLDİRİMTARİHÇESİBundansonra,izlemcilergörüşmeyapılankişininbaşındangeçenolayıkimseyeanlatıpanlatmadığınıöğrenmekisterler.Yani,izlemcilergörüşülenkişininolayıkimseyebildiripbildirmediğiniortayaçıkarır.Eğerbudeneyimbildirilmemişse,izlemcilernedenbildirme-diklerinisorarlar.Eğerbildirildiyse,izlemcilerbildirimyapılankişiveyakurumtarafın-dannasıleylemegeçildiğinisorar.


Bildirimtarihçesisorularıengellikişilerininsanhaklarıihlaledildiğindeyardımalmanınyollarınınmevcutolupolmadığınıtespitetmekiçinsorulur.Kendilerineyardımcıolabile-cekbirilerininvarlığınıhissettilermi?Busorularınsorulmaamacı,görüşülenkişininbirdeneyimleilgilibildirimdebulunmaveyabulunmamakararıhakkındayargıdabulunmakdeğildir.Görüşülenbirkişininbirsorunubildirmekistememesininpekçoknedeniolabi-leceğibilinmektedir.

Örneğin,bazensözkonusuolaylailgiliyetkisahibikimseolmayabilir.Diğerbazıolay-lardagörüşülenkişikendisineyardımedebilecekinsanlardanhaberdarolmayabilir.Belkidegörüşülenkişi, başınakötübir şeygelmesindençekindiği içindeneyiminibildirmekonusundakendinigüvendehissetmemişolabilir.

Eğer görüşülen kişi bildirim tarihçesi soruları karşısında kendisini rahatsız hissederseizlemcilerkendiifadelerinikullanarakbusorularınnedensorulduğunuaçıklamalıdır.

GörüşmeKılavuzu’ndayeralanbildirimtarihçesisorularıaşağıdakigibidir:

1.16Budeneyimikimseyebildirdinizmi?

□Evet □Hayır

DeneyimiBİLDİRDİYSENİZ,kimeveyahangikurumabildirdiniz?

□Devletyetkilisine/sosyalçalışmacıya□Polise□Dinilidere□İnsanhaklarıkomisyonuna□Engeliörgütüne□Diğer:___________________________(belirtiniz)

• Bukişinasıltepkiverdi?• Nasılhareketegeçildi?• EğerdeneyiminizikimseyeBİLDİRMEDİYSENİZ:

- NEDENbildirmediniz?

OLASIÇÖZÜMLER,GELECEKİHLALLERİÖNLEMENİNYOLLARI:İzlemcilergörüşülenkişilere,başlarındangeçenolayıniyileştirilmesive/veyabutarzin-sanhaklarıihlalleriningelecektetekrarlanmasınınönlenmesiiçinatılmasıgerekenadım-larkonusundakigörüşlerinisorarlar.

Busorularınsorulmanedenlerişöyledir:

• Görüşülenkişigenelliklesorununçözümünüeniyigörebilecekkişidir,ve• Butürdenbilgiler,gelecekteolabilecekinsanhaklarıihlalleriniönlemeyeçalışırkenyerelengelliörgütlerivepolitikayapıcılariçinyararlıolabilir.

Bubilgileritalepederkenizlemciler,görüşülenkişilerinönerdiğiçözümlerinaraştırmayıyapankişilertarafındanhayatageçirileceğinedairbirinancakapılmadıklarındaneminolmalıdır.Toplananbilgilerengelliörgütleritarafındandeğişimtalepetmekiçinkullanı-

35

lacaktır.Ancak,iktidardakikişilerin(buduruma)kulakvereceğininveyadeğişiminhe-menolacağınınbirgarantisiyoktur.

GörüşmeKılavuzundakiolasıçözümleredairsoruşöyledir:

1.17Sizcebudeneyimingelecektetekrarlanmamasıiçinveyadahaiyibirdene-yimyaşanmasıiçinneleryapılmalı?

DENEYİMLEİLGİLİSONYORUMLAR:Ensonunda,izlemcilergörüşülenkişiyeeklemekistediğibaşkabirşeyolupolmadığınısorar.

GörüşmeKılavuzundakiilgilisoruaşağıdakigibidir:

1.18Budeneyiminizleilgilibizeanlatmakistediğinizbaşkabirşeyvarmı?

İKİNCİDENEYİMİNTESPİTİVEBİLGİALINMASI:Sonrasında,yeterlizamankalırsa,izlemcilerikincibirdeneyimleilgilisorusorarlar.Gö-rüşülenkişiyeşusorusorulur:

2.1Sonbeşyıliçindesizeengelinizyüzündenkötüdavranıldığınıveyakatılmanı-zın(katılımınızın)engellendiğibaşkabirolayyadazamanhatırlıyormusunuz?

Burada önemli olan ikinci deneyimi de kaydetmek adına, görüşülen kişinin anlatmakistediğibirincideneyimiaceleyegetirmemektir.Ancakvakitkalırsabirdenfazladeneyimhakkındabilgitoplamakyararlıolacaktır.

İzlemcilerdahasonraikincideneyimleilgilibilgialmakiçinyukarıdaki(b)ila(f)madde-lerindeyeralansorularıtekrarsorarlar.İkincideneyimleilgilisorularıntamlistesiiçinEkA’dayeralanGörüşmeKılavuzu’ndaki2.1ila2.18arasındakisorularabakınız.

ÖNEMLİ İPUCU: İzlemcilerin birinci deneyimden ikinci deneyime geçerken sayfaları bir ileri bir geri çevirmemeleri için Görüşme Kılavuzu’nda aynı sorulara 3 kez yer verilmiştir.

C.TakipveDoğrulamaBilgileri:Birveyabirdenfazladeneyimleilgiliayrıntılarıtopladıktansonraizlemcilergörüşülenkişi-yekonuşulansorunlarlailgilidahafazlaayrıntıverebilecekherhangibirilerininolupolma-dığınıvebunlarlairtibatageçilipgeçilemeyeceğinisorar.Diğerbirdeyişle,görüşülenkişi-ninizlemciyeanlattığıdeneyimlerdenhaberdarolanbaşkainsanlarolupolmadığısorulur.

İzlemcilerbukişilerinisimleriniKişiselBilgiFormunayazarlarvegörüşülenkişiyeizlemeekibindenbirisininbuinsanlarlairtibatageçmesineizinveripvermediğinisorarlar.Görü-şülenkişininrızasıolmadanbuinsanlarlairtibatageçmek,görüşülenkişininmahremiyethakkınıihlaletmekanlamınagelir.Çoğuzamangörüşülenkişininyaşadığıdeneyimdenkimseninhaberiolmamıştır.Budurumlardakişiselbilgiformunabilgigirilmesinegerekolmayacaktır.

Eğergörüşülenkişiyaşananolayatanıkolankişininisminivermekistersebukişininhemisminihemirtibatnumarasınıalmakyararlıolacaktır.Görüşülenkişibirveyabirdenfazlakişiyleirtibatageçilmesineonayverirse,İzlemcilerbukişilerintelefonnumarası,e-postaadresi,postaadresivb.gibiirtibatbilgileriniKişiselBilgiFormunakaydetmelidir.KişiselBilgiFormudaimagizlitutulmalıdır.


GörüşmeKılavuzundakisorularaşağıdaverilmiştir:

Başınızdangeçenlerigörenvebizimirtibatageçmemiziistediğinizherhangibirivarmı?Veyabuyaşadıklarınızlailgilibizedahafazlabilgivermesiniistediğinizbirilerivarmı?

BİRİNCİDENEYİMLEİLGİLİ:

• İsimlerinedir?[KişininisminiKişiselBilgiFormunayazın]

• Bukişiyleirtibatageçebilirmiyiz?

□Evet □Hayır

-Eğerevetderse,bukişiylenasılirtibatkurulabileceğisorulur.[İZLEMCİ:ayrıntılarıKişiselBilgiFormunayazın]

İKİNCİDENEYİMLEİLGİLİ:

• İsimlerinedir?[KişininisminiKişiselBilgiFormunayazın]

• Bukişiyleirtibatageçebilirmiyiz?

□Evet □Hayır

-Eğerevetderse,bukişiylenasılirtibatkurulabileceğisorulur.[İZLEMCİ:ayrıntılarıKişiselBilgiFormunayazın]

D.GörüşülenKişiyleİlgiliArkaPlanBilgisiToplamak:Buaşamadansonraizlemcilergörüşülenkişiyleilgiliarkaplanbilgisitoplarlar.Bunok-tada,izlemcilerinGörüşmeKılavuzundakibütünsorularıtekteksormalarıçokönemlidir.Bubilgilergörüşülenengellikişininyaşamkoşullarıylailgilibüyükresmianlayabilmekaçısındanönemlidir.Eğerizlemcilerbubilgilerikaydetmezlerse,bazıayrımcılıktürlerininyaş,cinsiyet,engelliliktürügibibirtakımözelliklerlebağlantılıolupolmadığınıanlamakimkansızhalegelecektir.

GörüşmeKılavuzununbubölümündesorulansorulardanbazıörnekleriaşağıdagörebi-lirsiniz:

Şimdi,sakıncasıyoksasizinleilgilibazısorularsormakistiyoruz.

4.1Cinsiyetiniznedir? 4.2Doğumyılınıznedir?

4.3Engelinizinasıltanımlarsınız?[uygunolanlarınhepsiniseçebilirsiniz]

• Hareket• Duyusal–eğerduyusalise,□Kör□Düşükgörüş□Sağır□İşitmezorluğu• Zihinsel• Psikiyatrik• Diğer____________________________(görüşülenkişidenaçıklamasınıisteyin)

37

4.4Nekadarsüredirbuengelinizvar?

• Doğuştan •________’denberi(görüşülenkişidenyılbelirtmesiniisteyin)

GörüşülenkişininarkaplanıylailgilisorularıntamamıiçinEkA’dakiGörüşmeKılavu-zu’ndayeralan4.1ila4.14arasındakisorularabakın.

E.GörüşmeninSonlandırılması veGörüşmeYapılacakBaşkaKişilerinBulun-masıGörüşülenkişininarkaplanıylailgilibilgileritopladıktansonraizlemciaşağıdakisorularısorar: “Eklemekistediğinizbaşkaherhangibirşeyvarmı?”

Görüşülenkişiyebusoruüzerinedüşünmesiiçinyeterlizamantanıdığınızdaneminolun.Sonra,izlemciaşağıdakisoruyageçer: “Bizesormakistediğinizbaşkasoruvarmı?”

İzlemcilersorulansorularacevapverirler.

GörüşmeYapılacakBaşkaKişilerinBulunmasıİzlemcilergörüşmeyaptıklarıkişiyedaimatanıdıklarıvegörüşmeyekatılmakisteyebile-cekbaşkaengellikişiolupolmadığınısorarlar.Bunusormakçokönemlidirçünküsahakoordinatörü ve proje koordinatörü kimlerle görüşme yapılacağına karar verirken buisimlerdenyararlanacaklardır.Toplananbütünisimlerikullanmasalardabazılarınıseçe-ceklerdir.Bunedenlenekadarçokisimtoplanırsaokadariyi.

GörüşmeKılavuzundakisorularaşağıdayeralmaktadır:

Sizinçevrenizdeyaşayanvebuçalışmaiçingörüşmeyapabileceğimizbaşkaengellikişitanıyormusunuz?

İsminedir?Nasılbirengelivar?Kadınmıerkekmi?Kaçyaşında?Nasılirtibatkurabiliriz?

Bubilgilerkişiselbilgiformunayazılır.

[Görüşmeyapılankişininizlemcilereisminiverdiğikişiylegörüşmeyapılacağıkesinde-ğildir. İzlemciler bubilgiyi sahakoordinatörüne iletirler. Sahakoordinatörübukişiyleilgilibilgilerebakarak(cinsiyet,engelliliktürü)oanakadargruptaaztemsiledilenbirkişiolupolmadığınıdeğerlendirir.Bukararınnasılverileceğiileilgilidahafazlabilgiaşağıdabölüm2.2.(2)(a)’daverilmiştir.]

GörüşmeninSonlandırılması:Sonolarak,izlemcilergörüşmeyapılankişiyleaşağıdakinoktalarınüzerindenhızlıcage-çerler:


• Görüşmeyapılankişininverdiğibilgilerleneyapılacak?• Bubilgilernasılgizlitutulacak?• Projeninamacı• Önemlizamanaralıkları(örneğin,görüşmeraporlarınınnezamanhazırolacağı)

İzlemcilergörüşülenkişininverdiğibilgilerinobölgedeki,ülkedekiveuluslararasıalan-dakiengellikişilerinyaşamlarınıiyileştirmekadınaçokönemlibirkatkısunduğunumut-lakasöylerler.

İzlemcilergörüşülenkişidemakulolmayanbeklentilerindoğmamasınadikkatetmelidir.Görüşmesırasındaanlatılanspesifiksorunlarlailgiliherhangibirtakipçalışmasıyapıl-mayacağınımutlakabildirmelidir.Ancakbuçalışmanınyapılıyorolmasıbualandabiradımatıldığınıngöstergesiolarakifadeedilmelidir.Herhangibirödülveyasonuçsözüvermeyin.

GörüşmeyapılankişiyeBilgiNotunuvermeyiunutmayın.Böyleceprojeyiyürütensahakoordinatörünün,projekoordinatörününveengelliörgütününirtibatbilgileriniiletmişolursunuz.EğeristerlerseizlemcilerBilgiNotunakendikişiselirtibatbilgilerinideekle-yebilirler.

İzlemcilergörüşülenkişiyevakitayırdığıiçinmutlakateşekküretmelidir.

ÖNEMLİ İPUCU: Görüşmeden sonra, izlemciler görüşme yapılan kişiyle özel muhabbete girme-melidir. izlemcilerin konuşmaya devam etmek istedikleri pek çok şey olabilir ancak bu konuları başka bir zamana bırakmak daha iyi olacaktır. Eğer bir sohbet devam ederse hangi bilgilerin gizli tutulacağına dair karışıklık olabilir.

F.GörüşmeNotlarınınTamamlanmasıveVerilerinAktarılmasıGörüşmedensonraizlemcilerinyapmasıgerekenönemlibirtakımşeylervardır.Buişlerinenkısasüredetamamlanmasıgerekir.

Görüşmedensonraizlemcileraşağıdakiişleriyapmalıdır:

• SeskaydınıgüvenlibiryerealınvedoğruGörüşmeKoduileişaretleyin.(Kimlikfor-munabakın).

• Görüşmeninseskaydınıdinleyin.SeskaydınınbirkısmınetdeğilseizlemcilereksikolanbölümlerinhangileriolduğunuGörüşmeNotlarına(bkz.EkC)yazmalıdır(eğerha-tırlıyorlarsa).Buişgörüşmedensonramümkünolanenkısasüredetamamlanmalıdır.Gö-rüşmeizlemcininkafasındanekadartazeyseseskaydındakiboşluklarıdoldurmakveyayorumyapmakokadarkolayolacaktır.

• AşağıdakigözlemlerideyazarakGörüşmeNotlarınıtamamlayın:- Görüşmeyle ilgili genel izlenimler (örneğin, görüşme yapılan kişi bazı sorularlailgiliendişeliydi,heyecanlandıydıveyasinirliydi,ortamrahattıvb.).

- Görüşmemekanıylailgiliayrıntılar(örneğin,içmekan,dışmekan,nasılbirbinadayapıldı, nasıl bir oda, etraftabaşkakimler vardı, ve İzlemcininönemli olduğunudüşündüğüdiğerbilgiler).

- Görüşme sırasında kimlerin olduğuna dair bilgi (İzlemci sayısı, çevirmen sayısı(varsa).

39

- Görüşmesırasındayaşanansıkıntılarveyabölünmelerleilgiliayrıntılar(örneğin,uçakgeçtiveişitmeyizorlaştırdı,elektrikkesildivegörüşüengelledivb.)Buolayla-rıngörüşmeninhangiaşamasındayaşandığıvebutipsıkıntılarıortadankaldırmakiçinneleryapıldığınotedilmelidir.Hangiolaylargörüşmeyikolaylaştırdı,hangilerizorlaştırdı.

- Görüşmeyapılankişininanlattıklarıarasındadoğruluğundanve/veyakesinliğin-denendişeduyduğunuzherhangibirşeyvarmı?İzlemcilerinnedenbuendişelerekapıldığınıaçıklayın(örneğin,cevaplarıtutarsızdı,cevaplaröncedenprovaedilmişgibiydivb.).

• İzlemcilerdenbirininÖzgürveBilgilendirilmişOnamFormunuimzaladığındaneminolun.

• Sahakoordinatörüneaşağıdakibelgeleriverin:- Görüşmeninseskaydı–GörüşmeKoduileişaretlenmişolsun- TamamlanmışGörüşmeNotları- DoldurulmuşKişiselBilgiFormu- ÖzgürveBilgilendirilmişOnamFormununimzalıbirkopyası

Bilginingizliliğinikorumaiçinyazılıveyasesligörüşmekaydınınkopyasıalınmamalıdır.Saha koordinatörleri ve proje koordinatörü yazılı ve sesli kayıtların güvenli bir yerdekilitlibirdolaptasaklandığındaneminolacaktır.Kayıtlarınelektronikortamdasaklandığıdurumlarda(örneğindijitalseskaydıalınmışsa),bilgisayarsistemlerivedosyalaraerişimgüvenlihalegetirilecektir.

2.1.3 Görüşme Becerileri ve Karşılaşılan Sıkıntılar (a)DahaFazlaBilgiİçinYoklamakYoklamakaşağıdakidurumlardatakipsorularısormakanlamınagelir:

• verilencevaptamanlaşılmadığında, • cevaplarmuğlak,belirsiz,kafakarıştırıcıiseveyanetdeğilse, • dahaspesifikveyaderinbilgiyeihtiyaçduyulduğunda.

GörüşmeKılavuzugibiizlemearaçlarıkullanırken,yoklamayapmakveyadahafazlabilgiiçinderinlemesine soru sormaköncedenplanlanamaz.Görüşmeyapılankişininhangisorunlarıgündemegetireceğinibilemeyeceğiniziçinizlemcilerindahafazlabilgialmakiçinnetipsorularsoracağınıveyanasılyoklayacağınıkestiremeyebilirsiniz.Ancak,olasıdurumlardaderinlemesinesorusorulmasıgerektiğininfarkındaolmakvebunuyapma-nıngenelyollarınıanlamakyararlıolacaktır.

Konuyuyoklamakvederinlemesineanlamakiçinsorulabilecekbazısoruörnekleriniaşa-ğıdagörebilirsiniz:

• ……ileilgilibirazdahafazlabilgiverebilirmisiniz?• Tamanladığımdaneminolmakistiyorum.Sizdebuetkiyiyaratantamolarakneydi?• ……ileneyikastettiğinizitamanlamadım.Örnekverebilirmisiniz?• ……’denbahsettiniz.Bununlailgilihatırladığınızenönemlişeynedir?• ……dedinizsanırım.Doğrumuanladım?


• Busizekendinizinasılhissettiriyor?Böylehissetmenizenedenolanşeynedir?• Bana……’denbahsettiniz.Birazda……’denbahsedebilirmisiniz?• Birazöncesöylediğinizbirşeyegeridönebilirmiyiz?• ……dediniz.Sizdebuizlenimibırakanşeyneydi?• Neaçıdanböyledüşünüyorsunuz?• ‘Ne’ve‘nasıl’ilebaşlayansorulariyiyoklamasorularıdırçünküdahafazlaayrın-tıyaulaşmanızısağlar.

ÖNEMLİ İPUCU: ‘Neden’ ile başlayan sorulardan kaçının. Görüşme yapılan kişinin savunmaya geçmesine neden olur. ‘Neden’ diye sormak yerine, ‘ne’ ile başlayan sorular sorun.

GörüşmeKılavuzundakisorular‘evet’ve‘hayır’cevaplarındankaçınmaküzeretasarlan-mıştır.Fakatdahaderinlemesinesorularsormakvedahafazlaayrıntıalmakönemlidir.Yoklamasorularıözelliklegörüşmeninbaşındaçokönemlidir.Busayedegörüşmeyapılankişi başından geçen olayın tamamını öğrenmek istediğinizi ve özetin yeterli olmadığıizleniminiedinir.Görüşmenin tonunubelirler.Görüşmeyapılankişi sorulanaçıkuçlusorularaverilenherkısacevaptansonrabirdizidoğrudansorugeleceğinifarkettiğindeizlemcilerinyoklamasorularısormasınagerekkalmadankendiliğindenayrıntıvermeyebaşlayabilir.

ÖNEMLİ İPUCU: Nihai izleme raporunun kalitesi büyük ölçüde kişisel görüşmelerle toplanan verilerin kalitesine ve zenginliğine bağlıdır. Sorulara daha net cevaplar alabilmek için yoklama soruları sormak ve belli bir cevabı netleştirmek izlemcilerin geliştirmesi gereken çok önemli bir tekniktir.

YoklamasorularıylailgilibubilgileraynızamandaEkE’deyeralmaktadır.İzlemcilergö-rüşmeyaparkenbunlarıyanlarındabulundurabilirler. (b)FarklıEngeliOlanİnsanlarlaÇalışmakİzlemcilerfarklıengelleriolaninsanlarlaçalışacaklardır.Bazıdurumlardakendisiengelliolaninsanlarbilebaşkaengeliolaninsanlarlaçalışmatecrübesinesahipolmayabilirler.Bubölümdekatılımcılarkendiengelleridışındabaşkaengeliolaninsanlarhakkındabilgiedinebileceklerdir.

Buradakirehberilke,herkesininsanonurunayakışırbirşekildesaygıçerçevesindemu-amelegörmesigerektiğiilkesidir.Kendilerinenasılmuameleedilmesigerektiğiileilgiliinsanlarınkenditercihleriolacaktır.Aşağıdakigenelipuçlarıbireröneridenibarettir.Ve-rilebilecekeniyiöneri:‘Emindeğilseniz,karşınızdakiinsananeistediğinisorun.’

EngelliKişilerleİletişimKurarkenDikkateAlınabilecekGenelİpuçları

• Elsıkışmanınadettenolduğudurumlarda,engellibirkişiyletanıştığınızdaeliniziuzatmakuygundur.Ellerinisınırlıkullanabilenveyaprotezelkullananinsanlardapekçokdurumdaeksıkışabilir.Birinsanlaselamlaşmanınbaşkayollarıdaolabilirvekültürdenkültürefarklılıkgösterir.

• Engellibirkişiylekonuşurkendoğrudanokişiyehitapedin.Eşi,refakatçisiveyadestekpersoneliaracılığıylailetişimkurmayın.Buherdurumdageçerlidir.Hareketengeli,zihinselengel,körlükveçevirmenkullanmayıgerektirensağırlıkdurumla-rındadaaynıilkeişler.

• Normalbirkonuşma tonuve tarzıbenimseyin.Dahayüksekseslekonuşmanıza

41

ihtiyaçduyarlarsabunusöyleyeceklerdir.

• Yetişkinlereyetişkingibidavranın.Engellikişileresadeceadıylahitapedecekseniz,bunuancakdiğerherkeseböylehitapediyorsanızyapın.

• Yardımteklifediyorsanız,teklifinizinkabuledilmesinibekleyin.Sonrasizeverilentalimatlarıdinleyinveyatalimatverilmesiniisteyin.

• Neyapmanızgerektiğindenemindeğilsenizsorusormaktançekinmeyin.Rahatsızolansizsiniz,engeliolankişideğil.Örneğin,karşınızdakikişininnasıliletişimkur-duğundanveyaneistediğindenemindeğilseniz,yapılacakeniyişeysorusormaktır.

• Engeliolankişiyidinleyin.Bukişininneyapıpneyapamayacağıileilgilivarsayım-dabulunmayın.Unutmayın,engellikişilerdeherkesgibikendilerininuzmanıdır.Nelerdenhoşlandıklarını,nelerdenhoşlanmadıklarını,neleriyapıpyapamayacak-larınıbilirler.

• Birkişininengelininayrıntılarınaodaklanmayın.Görüşmesırasındasorulansorulargörüşülenkişininyaşamkoşullarınaodaklanmalıdır,engelininayrıntılarınadeğil.

• Hertürlüdestekcihazınakarşıokişininözelmülküolaraksaygıgösterin(baston,tekerleklisandalye,koltukdeğneği,iletişimtabletleri,özeleğitimliköpeklervb.).İzinverilmezsebunları(onları)hareketettirmeyin,kullanmayınveyaonlarlaoynamayın.

• Engellikişilerekarşıherkesegösterdiğiniznezaketigösterin.

(c)TutarsızlıklarlaBaşaÇıkmakİzleme sürecindedoğrubilgi almak sondereceönemlidir. İzlemcilergörüşülenkişininanlattıklarının doğru olmadığını veya kesin olmadığını hissederse daha fazla yoklamasorususormalıdır.Anlatılanlardahalabirtutarsızlıkvarsaizlemcilernormalbirşekildegörüşmeye devam etmelidir. Ancak görüşmeden sonra izlemcilerin aşağıdaki adımlarıatmasıgerekir:

• Endişeleriniizlemeyaptıklarıekiparkadaşlarıylatartışmalıdırlar,• Endişelerinive(endişelerinin)nedenleriniGörüşmeNotlarınayazmalıdırlar,• Endişelerinisahakoordinatörüilepaylaşmalıdırlar.Bukişişüphelerleilgilineya-pılmasıgerektiğinibilecektir.Anlatılanolayıdoğrulamanınyollarıolabilirveyabugörüşmegenelverininbirparçasıolarakkullanılmayabilir.

Görüşmeyapılankişinindoğruyusöyleyipsöylemediğinekararverirken,izlemcilergü-venilirlikleilgiliaşağıdakigenelgözlemleridikkatealabilirler.

- Pekçokizlemcikendindeneminvenetkonuşankişileringüvenilirolduğunudüşünür.Ancak,görüşmeyapılankişigüçsüzveyatravmalıolduğuiçinkendindeneminveyanetolmayabilir.Ayrıca,bazıülkeveyabölgelerinkültürügereğigörüşmeyapılankişikonuşurkenizlemciyledoğrudaniletişimkurmayabilirhattaonabakmayabilir.

- Tarihlerleilgilikarışıklıkveyakesinolmayanbilgigörüşmeyapılankişininsöyle-diklerinindoğruolmadığıanlamınagelmez.İzlemcilerinzamandizilerikonusundaçoknetolmayankişilerekarşısabırlıolmalarıgerekir.Bazıgörüşmeyapılankişi-lergündelikhayatlarındadüzenliolaraktakvimebakmıyorolabilirler.Başlarındangeçenolaylarıbayramlarlaveyaiyibilinentarihlerleilişkilendirmekiçinyardımaihtiyaçduyabilirler.

- Sonolarak,yerelvekültürelkonuşmatarzlarınıdikkatealın.Örneğin,bazıyerlerdeabartıortakbirözellikolabilir.Bubölgedeyapacağınızbirgörüşmeden ‘binlerce


kişininöldüğünü’duyabilirsiniz.Budurumda,gerçektenbinlercekişininmi,yoksapekçokkişininmiöldüğününetleştirmekiçintakipsorularısormakönemlidir.

(d)DuygusalTepkilereYanıtVermek:İnsanhaklarıihlallerindenbahsetmekgörüşmeyapılankişiaçısındansağaltıcıbiretkiyenedenolabilir.Ancakbazenyaralarıaçarakpsikolojikvehattafizikselstresedenedenolabilir.Örneğin,biristismarolayınıanlatmakbirkişininistismarıtekraryaşamasınane-denolabilir.İzlemcilergörüşmeyapılankişiyeağlamalarıveyakaygılarınıifadeetmeleriiçinvakittanımalıvebununnormalolduğunuifadeetmelidir.Butürduygusaltepkilereverilecekbazıyararlıtepkilerşöylesayılabilir:

• Görüşmeyekısasüreliğinearavermeyivesonradevametmeyiteklifedebilirsiniz.• Konuyudeğiştirebilirvebukonuyagörüşmenindahasonrakiaşamalarındageridönebilirsiniz.

Konuyageridönerken,görüşmeyapılankişiyeistediklerizamanaraverebileceğiniziveyadurabileceğinizihatırlatın.

İzlemcilerinelindeçevredenalabileceklerimevcutdesteklerleilgilibirlisteolacaktır.Örne-ğin,görüşmeyapılankişilerinseçebilecekleritravmatedavisivedestekağlarınınbilgileriolacaktır.Görüşmeyapılankişilergörüşmedensonrabubirimlerletemasageçmeyitercihedebilirler.

(e)KesintilerleBaşaÇıkmakİzlemcileringörüşmesırasındaçevredeolupbitenlerinfarkındaolmasıönemlidir.Örne-ğin,eğerortamçokgürültülüolursavegörüşmeyiolumsuzetkilerse,görüşmeyidurdu-run,biraraverinveortamsessizleştiğindetekrarbaşlayınveyadahasessizbiryeregeçin.

Eğer dikkatinizi dağıtacakbir şeyler olursa, görüşmedekiherkesin budurumuanladı-ğındaneminolun.Örneğin,eğergörüşmeyapılankişisağırsavegürültükaynağındanhaberdardeğilse,görüşmeyiolumsuzetkileyenbirdurumolduğunufarketmeyebilir.Budurumda,izlemcilergörüşmeyapılankişiyebilgivermeliverahatsızlıklailgilineyapma-yıplanladıklarınıifadeetmelidir.

(f)İzlemcilerin,SahaKoordinatörlerininveGörüşmeYapılanKişilerinGüvenli-ğininSağlanmasıİzlemcilervesahakoordinatörleriişleriniyaparkenzamanzamanfizikselveyaduygusaltehlikelerlekarşıkarşıyakalabilirler.Aşağıdaizlemcilerinvesahakoordinatörleriningü-venliğinisağlamakiçinatılabilecekbazıadımlarverilmiştir:

• Sahadaçalışırkengüvendeolmadığınıveyatehditaltındaolduğunuhissedenvarsa,kendinivegörüşmeyapılankişiyibiranöncetehlikelidurumdanuzaklaştırmalıdır.Örneğin,görüşmeyapılankişiylebuluşmakiçinayarlananyertehlikeliolabilir.

• Suçoranıyüksekbiryerdeçalışılıyorsa,kaybolmaveyagözaltınaalınmariskivarsatekbaşınızaseyahatetmektenkaçının.

• İzlemcilerinnereyegittiğinivenezamangeridönmeyiplanladığınıbilenbirileriolduğundaneminolun(yasahakoordinatörüyadabiraileüyesi).Planlananza-mandageridönülmemesidurumunakarşıbireylemplanınızolsun.

Görüşmeyapılankişileringörüşmesürecinekatılmalarındandolayıfizikselveyaduygu-

43

sal tehditlerlekarşılaştığıdurumlarolabilir.Buyaygınolmamaklabirlikte izlemcilerinve saha koordinatörlerinin bu olasılığın farkında olmaları ve görüşme yapılan kişiningüvenliğinisağlamakiçinadımatmalarıgerekir.

• Görüşmeyiyapmakgörüşmeyapılankişiyitehlikeyeatacaksagörüşmeyedevamedilmemelidir.

• Görüşmeyapılankişininrızasınıisterkenizlemcileringörüşmeyekatılmaktanötü-rüdoğabilecekolasıolumsuzsonuçlarıdeğerlendirmelerigerekir.Budurumdagö-rüşmeyapılankişininkatılmayıisteyipistemediğineözgürcevebilgilendirilmişbirşekildekararvermesineizinvermekgerekir.

• Görüşmeninsonunda,izlemcilergörüşmeyapılankişiyebugörüşmeyekatıldıkla-rıiçinkötüveyanahoşdurumlarlakarşılaşmalarıhalinde,BilgiNotundayeralanirtibatbilgilerindenprojeyiyürütenengelliörgütüyletemasageçebileceklerinisöy-lemelidir.

(g)İzlemeBilgileriniGizliTutunGörüşmeyebaşlamadanönceizlemcilergörüşmeyapılankişiye,verdikleribilgilerinvekişiselbilgilerinin(isim,irtibatbilgileri)gizlitutulacağınısöylerler.Busözüntutulmasıönemlidir.

İzlemcileringörüşmesırasındaverilenbilgilerinmahremiyetinivegizliliğinikorudukla-rındaneminolmakiçinbaşvurulabilecekyöntemlerdenbazılarıaşağıdaverilmiştir.

• Görüşmeiçingüvenliveözelbirmekanseçmek.• GörüşmeninseskaydındaveyaGörüşmeNotlarındagörüşmeyapılankişiyleilgilikimliğiniaçığaçıkaracakbirbilgininolmadığındaneminolmak(örneğin,görüşmeyapılankişilerinisimveirtibatbilgileriveanlatılanlarlailgilidahafazlabilgive-rebilecekkişilerinbilgileri).KişiselbilgilersadeceKişiselBilgiFormunaveOnamFormunayazılmalıdır.Kişiselbilgileringörüşmeyleilgilitümdiğerraporlardanayrıbiryerdetutulduğundaneminolmakiçinsahakoordinatörlerigörüşmekayıtlarınıgözdengeçirecektir.

• Görüşmedeneldeedilenseskayıtlarının(kasetveyadijitaldosyalar)veGörüşmeNotlarınıngörüşmeyeatananalfanumerikGörüşmeKoduileetiketlenmelidir.

• Bütüngörüşmekayıtları (OnamFormu,seskaydı,KişiselBilgiFormu,GörüşmeNotları)hergörüşmedensonramümkünolanenkısasüredesahakoordinatörüneteslimedilmelidir.Sahakoordinatörlerienkısasüredebütüngörüşmekayıtlarınıprojekoordinatörüneteslimedeceklerdir.İzlemciler,sahakoordinatörleriveprojekoordinatörügörüşmekayıtlarını ellerinde tuttuğundabunlarıngüvenlivekilitlibiryerdesaklamaklasorumludur.Unutmayın,KişiselBilgiFormlarıveOnamForm-larıdiğerkayıtlardanyani seskayıtlarıylagörüşmenotlarındanayrı, güvenli biryerdetutulmalıdır.Kayıtlarınelektronikformattasaklandığıdurumlarda(ör.Dijitalseskayıtları),dosyalarınsaklandığıbilgisayarlaraerişimdegüvenliolmalıdır.

• Birkişiylegörüşürkenbaşkagörüşmeyapılanbirkişininsöylediklerineaslaatıftabulunulmamalıdır.

• Görüşmeyapılankişininpaylaştığıbilgilerizlemeekiparkadaşıvesahakoordina-törüdışındakimseylepaylaşılmamalıdır. (Buşuanlamagelir: İzlemcilergörüşmeyapılankişilerindeneyimleriyleilgiliaileleriyle,arkadaşlarıylaveyabaşkakimse-lerlekonuşmamalıdır.)


MODÜL 3 – KİŞİSEL DENEYİMLERİ ORGANİZE VE KOORDİNE ETMEK

Saha Görüşmeleri Biröncekimodüldekişiseldeneyimlerleilgiligörüşmelerinnasılyürütüleceğikonusuelealındı.Bugörüşmeleryapılmadanöncebirtakımplanlamavekoordinasyonkonularınınelealınmasıgerekir.

Amaçlar:Bumodülünsonundakatılımcılaraşağıdakileriyapabileceklerdir:

Birkişiseldeneyimizlemeprojesininnasılorganizevekoordineedildiğiniöğrenecekler.

İzlemegörüşmelerininorganizeedilmesivekoordinasyonuiçinyapılmasıgerekenlerinkontrollistesiaşağıdaverilmiştir:

Görüşmeleryapılmadanönce(Buradasıralananişlerprojeyiyürütenengelliörgütününvesahakoordinatörlerinindes-teğiyleprojekoordinatörününsorumluluğundadır.)

• Görüşmelerinyapılacağıyerlerinseçilmesi(izlemesahaları),• Herbirizlemesahasıileilgiliarkaplanbilgisitoplanması,• Resmikurumlardangerekenizinlerinalınması(ülkenizdegerekiyorsa),• Gerekliformveekipmanıntoplanması(ayrıntılariçinEkD’dekikontrollistesinebakınız),

• Kültürel,sosyalveekonomikfarklılıklarıgözeterekizlemearaçlarınınveyöntemle-rininuyarlanması(GörüşmeKılavuzuveBilgiNotu),

• İzlemearaçlarınınveeğitimmateryalleriningerektiğişekildeyereldilleretercümeedilmesi,

• Sahakoordinatörlerininveizlemcileringörevlendirilmesi,• Sahakoordinatörlerininveizlemcilerineğitilmesi,• Görüşmeyapılacakkişilerinseçimindehangiçeşitliliközelliklerininkullanılacağı-nakararverilmesi(görüşmeörneği)vehedeflerinMatriksTablolarındabelirtilmesi(Bkz.EkF),

• Görüşmeyapılacakpotansiyelilk5veya6kişininbelirlenmesi.

GörüşmelerSırasında(Buradasıralananişlerizlemciveprojekoordinatörünündesteğiylesahakoordinatörü-nünsorumluluğundadır.)

• Görüşmeleriçiniyimekanlarbelirlemek.• Potansiyelgörüşmeyapılacakkişilerleirtibatageçmekveikikişilikgruplarhalindeçalışanizlemcileregörüşmeatamak(buradaatılacakadımlarlailgiliEkG’dekikont-rollistesinebakınız).

• ÖrneklemidengelemekiçinEkF’dekiMatriksTablolarınıkullanarakbirsonrakigörüşmeninkiminleyapılacağınakararvermek–Birsonrakigörüşme:(a)Görüş-meyapılanbirkişininönerdiğibirkişimiolacak?

45

Yoksa(b)Görüşmeyapılankişilerinönerdiğikişilerdeolmayanbirözelliğesahipvekendisinifarklıkılanbirözelliğesahipbirkişiylemiyapılacak?-Bunoktada,buözellikleresahipkişilerleirtibatkurabilmeniziçintoplumörgütleriyletemasageçmenizgerekecektir–ör-neğin,fizikselengeliolanbirkadınlagörüşmeyapmakistiyorsanızyerelengelliörgütle-rine,kadıngruplarına,toplumtemellirehabilitasyongruplarınavb.sorabilirsiniz.

• Görüşmelerinsorunsuzilerlediğindeneminolmakiçinizlemcilerledüzenliolarakgörüşülmesi.

• İzlemcilerdendüzenliolarakizlemekayıtlarınıntoplanması(sesliveyazılı)vegü-venlibiryerdesaklanması.

• Kaliteli bilginin toplandığındaneminolmak içingörüşmelerdenedinilen seska-yıtlarının ve notların kontrol edilmesi – gerektiğinde izlemcilere geri bildirimdebulunulması.

3.1 Nereden Başlamalı?

Kişiseldeneyimtoplamakiçinyapılangörüşmeleriorganizevekoordineetmekönemlidirve zamanalır.Etkili izlemedikkatliplanlamayapılmasınıgerektirir.Bubölümdegörüş-melerinorganizasyonuvekoordinasyonu içinnelerinyapılması gerektiğindenbahsedil-mektedir.Projekoordinatörü,sahakoordinatörü,izlemcilerveizlemeprojesinidestekleyenengelliörgütü(veyaörgütleri)bilgitoplamaişininbaşarılıolmasındabirlikteroloynarlar.

Aşağıdaelealınmasıgerekenbazıönemlisorularadeğinilmektedir:

(a)Görüşmelerneredeyapılacak?Birülkedekibütünengellilerlegörüşmeyapılabilmesimümkündeğildir.Bunedenle,ki-minlegörüşmeyapılacağınakararvermekgerekecektir.Örneğin,görüşmeleraşağıdakikriterleregöreayarlanabilir:

• Bellibirmahalledeyaşayanengelliler(örneğingecekondubölgesinde)veya• Bellibirşehirdeyaşayanengelliler(örneğin,Tayland’daBankok)veya• Bellibireyalet(örneğin,Hindistan’daTamilNadu)veya• Bellibiril(örneğin,GüneyAfrika’daWesternCape).

Görüşmelerinyapıldığıherfarklıyereizlemesahasıadıverilir.ÇoğuülkedeDRPIfarklıyaşam tarzları ve yaşamortamları olan daha fazla insanla görüşmeyapılabilmesi içinüçizlemesahasınınseçilmesiniönerir.DRPI’nıntavsiyesinegöre,aşağıdakifarklılıklardikkatealınarakbirkentselsaha,birkırsalsaha,birdekasabaveyaköysahasıseçilmesiuygungörülmektedir.

İzlemesahasıolarakseçilenbölgelerrapordançıkarılacaksonuçlarıetkileyecektir.Örne-ğin,izlemesahasıolaraküçşehirseçilirse,kırsalalandayaşayaninsanlarındurumuylailgilibilgitoplanmamışolacaktır.Sahaseçerkenülkeninkoşullarınıgözönündebulun-durunvehangiizlemesahalarınınresmintamamınadairbilgivereceğinekararverin.Koşullarlailgilidikkatealınmasıgerekenolasıfarklılıklarşöyleolabilir:


• Kentselalanda(şehirlerde)yaşayanlar,kırsalalandayaşayanlarveyaküçükka-sabalardayaşayanlar,

• Farklıetnikgruplaramensupinsanlarveyaşadıklarıyerler,• Farklıbirdilkonuşaninsanlarveyaşadıklarıyerler,• Zenginler,yoksullar,zenginleyoksullukarasındabiryerdeolanlarvefarklıgelirgruplarınagörecoğrafidağılımolupolmadığı,

• Farklı engelleriolanlarveya farklınedenlerdendolayı engeliolanlar–bazıböl-gelerdebelli tipengellerdahayaygınolabilir (ör.Çatışmasonrasıdönemdekaramayınlarınınnedenolduğufizikselengeller).

İzlemeçalışması içinayrılabilecekzamanveparadagörüşmelerinneredeyapılacağınıetkileyecektir.Dikkatealınmasıgerekenbazıpratikkonularşöylesıralanabilir:

• Bölgede seyahat etmeknederecekolay? (örneğin, bölgeye ve bölgenin içindeseyahat imkanları iyimi?Konaklamayerlerivarmı?Yılındeğişikdönemlerindeseyahatetmekdahamızor?İklimnasıl?Tatiller?)

• Yerelengelliörgütlerindendestekalınabiliyormu?Bölgedesahakoordinatö-rünün,izlemcilerinvegörüşmeyapılacakkişilerinbelirlenmesindeyardımcıolabi-lecekengelliörgütlerivarmı?

İzleme sahalarıyla ilgili kararlargenellikleprojeyidestekleyenengelli örgütüveprojekoordinatörütarafındanverilir.

(b)Resmidairelerdenizinalınmasıgerekiyormu?Bazıülkelerdedevlet izlemegörüşmesiyapmadanönceresmi izinalınmasışartıgetir-miştir.Eğerülkedeveyabölgedeböylebirizinalmanızgerekiyorsadevletinöngördüğüresmisüreceuyulmalıdır.Devletingereklilikleriniöğrenmekprojekoordinatörününso-rumluluğudur.

Resmiizingerekendurumlarda,resmikurumlarınizlemeninbağımsızolacağınıvedevle-tinsürecedahilolmayacağınıanladığındaneminolmalarıönemlidir.Devletyetkililerinenihaiizlemeraporuverilecektirancakkiminlegörüşmeyapıldığınıbilmeyeceklerveyagörüşmelerindeşifrelerineulaşamayacaklardır.Bukonuyuprojekoordinatörüaraştırır.

(c)Hangiaraştırmaaraçlarıveyöntemlerikullanılacak?Ülkeyeuygundeğişik-liklerinyapılmasıgerekecekmi?İzlemeçalışmalarıdünyanınheryerindefarklıkültürvesosyoekonomikkoşullarınol-duğubölgelerdeyapılır. İzlemedekullanılanaraçveyöntemlerbiryandan farklılıklarıgözetirkenbiryandandadünyanınfarklıyerlerindentoplananbilgilerinkarşılaştırılabilirolmasınısağlamalıdır.

İzlemeAraçları:Görüşmeyaparken İzlemcilerDRPIGörüşmeKılavuzunu (EkA) vediğer izlemearaçlarını (örneğin,BilgiNotuveÖzgürveBilgilenmişOnamFormu (EkB)kullanırlar.Buaraçlarınçoğubütünkültürlerdeuygulanabilirkenbazışeylerinadap-teedilmesigerekecektir.Örneğin,GörüşmeKılavuzundagörüşmeyapılankişiyehangiokullaragittiğininsorulduğubölümlerveyanasılbirevdeoturduğunadairsorularyereladetlerivekoşullarıyansıtacakşekildeseçeneksunmalıdır.

47

MümkünolanyerlerdeGörüşmeKılavuzunungörüşmeninyapılacağıdileçevrilmesige-rekir.Herdurumda,BilgiNotuileÖzgürveBilgilendirilmişOnamFormugörüşmeyapı-lankişininkullandığıdiletercümeedilmelidir.

İzlemeYöntemleri:Görüşmelerin takvimininbelirlenmesindeveyapılmasındakültürelnormlardikkatealınmalıdır.Örneğin,birkadınabirerkektarafındansorusorulmasıuy-gundeğilseveyaaraştırmanınyapılacağıtarihbazılarıiçindinibayramsaonagöreönlemalınmalıdır.Sahadabukonularıelealmakiçinstratejilergeliştirilecektir.Örneğin,ikisidekadınolanizlemciekiplerininolmasısağlanacakvekadınlarlagörüşeceklerdir.

Projekoordinatörüileprojeyiyürütenengelliörgütü,izlemearaçlarınınuyarlanmasın-danvekültürel,sosyoekonomikfarklılıklarınyansıtılmasındansorumludur.Eğitimyapı-lırkenizlemcilerinvesahakoordinatörleriningörüşmeleriçinstratejibelirlemesinefırsatverilmelidir.

(d)İzlemcilervesahakoordinatörlerikimlerolacak?SahaKoordinatörleri:Her bir izleme sahasında en az bir engelli saha koordinatörüvardır.Sahakoordinatörlerininçalışacaklarıizlemesahasındayaşıyorolmalarıveyaenazındanbirsüreyaşamışolmalarıdahaiyidir.Böylecesahakoordinatörleriyereldilleri,gelenekleriveulaşımsistemlerinibileceklerdir.Sahakoordinatörlerininbugörevleilgilitecrübeliolmalarıgerekmez.Ancakdüzenli,güvenilir,rahatiletişimkurulabileninsanlarolmalarıvesoruntespitetmeveçözmeyeteneklerininolmasıbeklenir.

Projekoordinatörüveprojeyidestekleyenengelliörgütüsahakoordinatörlerinibirlikteseçerler.

İzlemciler:Tıpkısahakoordinatörlerigibi,izlemcilerindegörüşmeleriyapacaklarıböl-gedebir süredir yaşıyorolmaları daha iyi olacaktır.Herbir saha için ihtiyaçduyulanizlemcisayısıdurumagöredeğişecektir:

• Sahadayapılacakgörüşmesayısı,• Projenintakvimi,ve• İzlemcilerinnesıklıklauygunoldukları.

Birülkedekiizlemciekibindetoplumsalcinsiyet,yaş,etnikkökenveengelliliktürüaçı-sındandengeolmalıdır.Görüşmearaçveyöntemlerinikullanmayı,nasılbirgörüşmeya-pılacağınıöğrenmefırsatlarıolacağındanizlemcileringörüşmeyapmakonusundaönce-dendeneyimsahibiolmalarıgerekmez.AncakseçilenkişilerindahaönceBölüm2.1(1)(c)’deanlatılaniyibirİzlemcideolmasıgerekennitelikvebecerileresahipolmalarıyararlıolacaktır.

Projekoordinatörü,sahakoordinatörleriveprojeyidestekleyenengelliörgütüizlemcileribirlikteseçerler.

İzlemcilervesahakoordinatörleriseçilirseçilmezişleriniyapabilmeleriiçinihtiyaçduy-dukları engellilikle ilgili destekleri ve uyarlamaları belirlemeleri istenir. Bu sayede budesteklerveuyarlamalarsağlanabilir.

(e)Görüşmeleriçinhangibilgilereveekipmanaihtiyaçvar?İkiligruplarhalindeçalışanizlemcileringörüşmelerdeihtiyaçduyduğumalzemelerinol-duğuEkipmanveFormlarKontrolListesiEkD’deverilmiştir.


ÖNEMLİ İPUCU: Görüşmelerde birkaç farklı form kullanıldığı için bazı izleme ekipleri formların üç farklı renkte kağıda çıktısının alınmasını faydalı bulmuşlardır: 1. İzlemcilerde kalan ve her görüş-mede kullanılan formların çıktısı (yani, Görüşme Kılavuzu ve Kişisel Bilgi Formunun) tek bir renk kağıda alınır (örneğin beyaz); 2. Görüşme yapılan kişide kalan formların çıktısı (Bilgi Notunun bir kopyası, imzalı Özgür ve Bilgilendirilmiş Onam formu) ikinci renk kağıda alınır (mesela pembe); 3. Görüşmeden sonra saha koordinatörüne verilen formlar (yani, Özgür ve Bilgilendirilmiş Onam formunun ikinci kopyası, Kişisel Bilgi Formu ve Görüşme Notları) üçüncü bir renk kağıda basılır (örneğin sarı).

İzlemcilerinayrıcaherbirizlemesahasıylailgiliarkaplanbilgisininolduğubri-fingraporunaihtiyaçlarıvardır(yukarıdabölüm2.1(1)(b)’deverilmiştir).Buarkaplanbilgisiizlemcilerevesahakoordinatörlerineçalıştıklarıbölgelerleilgiliözetbilgisunarveaynızamandanihaiizlemeraporundakullanılır.Buraporungeliştirilmesindenprojeko-ordinatörüsorumludur.Projekoordinatörüburadakibilgilerindoğruvetamolduğundaneminolmakiçinsahakoordinatörüveizlemcilerlebirlikteçalışır.

İzleme görüşmeleri, görüşme yapılan bazı kişiler ve izlemciler için stresli olabileceksorunlarıgündemegetirdiğindenizlemcilerinvegörüşmeyapılankişilerinihtiyaçduy-malarıhalindegörüşmedensonradanışmanlıkhizmetialabilecekleriyerleribilmeleriönemlidir.

Projekoordinatörününherizlemesahasındamevcutbulunandanışmanlıkhizmetle-rininirtibatbilgileriniiçerenbirkaynaklistesigeliştirmelidir.Projekoordinatörübulisteyi hazırlarken saha koordinatörü ve izlemcilerin bilgilerinden yararlanabilir. Listebütünizlemcileredağıtılırvegörüşmeyapılankişileredeverilebilir.

Hepsindeolmamaklabirliktebazıülkelerdeistismarveihmaliçerenveyakendikendi-nezararverendavranışlarıbildirmekyasalzorunluluktur.Budurumlaraçocukistismarıveya ihmali, yaşlıların istismarı veya ihmali ve intihara eğilimli kişiler dahildir. Yasalbildirimzorunluluğununolduğuülkelerdebuyasalarauyulmalıdır.İzlemciler,görüşmeyaptıklarıkişiyeizlemciolarakyasagereğinetürbilgileriyetkililerebildirmezorunluluk-larınınolduğunusöylerler.İzlemcilerbubilgiyigörüşmeyapılacakkişininbilgilendiril-mişonamınıistedikleriaşamadasöylerler.Busayedegörüşmeyapılankişibutürbilgilerhakkındagörüşmesırasındakonuşupkonuşmayacağınakararverebilir.Sözkonusuülke-deyasalbildirimzorunluluğuolupolmadığınıöğrenmekprojekoordinatörününsorum-luluğudur.Projekoordinatörüeğitimsırasındasahakoordinatörlerineveizlemcilerebukoşullarhakkındaayrıntılıbilgisağlamaklayükümlüdür.

3.2 Veri Toplama Nasıl Koordine Edilir?

Hemsahakoordinatörühemprojekoordinatörügörüşmelerinkoordineedilmesindekilitroloynarlar.Genelsorumlulukprojekoordinatörününolmaklabirlikte,sahakoordina-törlerigünlükolarakanahtarbirroloynarlar.Bubölümdegörüşmelerinkoordinasyonu-nunnasılyapıldığıanlatılmaktadır.

(a)Kiminlegörüşmeyapılacak?‘Örneklemalmak’nedemektirve‘örneklemde’kimlervardır?

Kiminlegörüşmeyapılacağınakararvermesürecineörneklemalmasürecidenir.Gö-rüşmeyapılankişilerise(hepsiengellikişilerolacaktır)örnekleminbirparçasıdır.

49

KartopuÖrneklemYöntemiKiminlegörüşmeyapılacağınakararvermeninyollarındanbirikartopuörneklemyönte-midir.Buteknikteküçükbirgruplagörüşmeyapmayabaşlanır(küçükbirkartopu).Dahasonragörüşmeyapılankişisayısıgörüşmeyapılankişilerdenyeniisimlerönermeleriniisteyerekartırılır(birkartopunuyerdeyuvarladığınızdadahaçokkartoplarvebüyür).

İlkbaşta,herizlemesahasındafarklıengelleriolanküçükbirgrup(5veya6kişi)ilegö-rüşmeyapılır.Hergörüşmeninsonundaizlemcilergörüşmeyapılabilecekbaşkakimseninolupolmadığınısorarlar.İzlemcilerbukişininadını,bilgileriniveirtibatbilgileriniKişiselBilgi formunakaydederlervesahakoordinatörüneverirler.Birsonraki turdagörüşmeyapılacakkişilertümizlemcilerdengelenbuönerilerdoğrultusundaseçilir.

Kartopuörneklemyöntemigenelliklemarjinalleştirilmişveyaanaakımtoplumdandışlan-mışgruplaraulaşmakiçinkullanılır.Görüşmeyapılankişilerdenoluşanörneklemi,engeliolupdaengelliörgütleriylehalihazırdailetişimdeolankişilerlesınırlıtutmayarakgenişletir.

Kartopugenişledikçefarklıgelir,etnikköken,diniinançveengeliolaninsanlarıkapsar.Busayedearaştırmadaengellinüfusununbütünçeşitliliğiniyansıtmaihtimaliartar.

Örneklemindengeliolduğundannasıleminolabilirsiniz?Örneklemin çeşitliliğini sağlamanınyollarındanbiri izleme sahalarını çeşitli yerlerdenseçmektir.Dahasonraherbir izlemesahasındaçeşitliliğiölçen ilgiliözelliklerdikkatealınır.Bufarklıçeşitliliközelliklerinintemsilindedengegözetmesürecine‘örneklemdedengegözetilmesi’denir.

Örneklemidengelemeninyolları:(i)Herbirizlemesahasındaörnekleminçeşitliliğinisağlamakiçinkullanılacaközellikleribelirleyin.DRPIprojelerindeherbirizlemesahasındakiörnekleminçeşitliliğinisağlamakiçinkulla-nılanözelliklerşunlardır:engellilikçeşidi,cinsiyetveyaşgrubu(sadece18yaşveüstü)vesosyoekonomikstatü(sahakoordinatörüveprojekoordinatörüsosyoekonomikstatüyühangifaktörlerineniyibelirlediğinebirliktekararverirler–yaşananevinnitelikleri,gelirdüzeyiveyaeğitimörnekfaktörlerolabilir).

6

KARTOPU ÖRNEKLEM

Saha koordinatörü engelli örgütlerinin belirlediği 5 potansiyel kişiyle temasa geçer.

1

1. kişininönerdikleri

2 kişininönerdikleri


} } } } }



2 3 4 5

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15


Sahakoordinatörüileprojekoordinatörübirlikteçalışarakhergörüşülenkişikategorisiaçısındanhedefleribelirlerler.Bunuyaparkenizlemesahasıileilgilihazırlananarkaplanraporuiçintoplananbilgileriesasalarakveobölgedebellitipengeliolan,kadınveyaer-kek,farklıbölgelerdeyaşayan,farklısosyoekonomikstatüyesahipvebelliyaşgrupların-dayeralankişilerintoplamnüfusyüzdesinidikkatealırlar.BuhedeflersahakoordinatörüileprojekoordinatörütarafındankullanılanveaşağıdadahafazlaayrıntıverilenMatriksTablolarınaeklenir(Bkz.EkF).

(ii)Görüşmeyapılacakkişileriseçerkençeşitliliközelliklerinidikkatealın.Görüşmeyapılankişilerinönerdiğiinsanlardanhangileriylegörüşmeyapılacağınakararverirkensahakoordinatörleriyukarıdabahsedilençeşitliliközelliklerinikullanırlar.Busayede,örneklemegenişbirkesimindahilolmasınısağlarlar.EkF’dekiMatriksTablo-larındanfaydalanılabilir.Örnekleminbirbütünolarakçeşitlilikiçerdiğindenvenüfusutemsilettiğindeneminolmakprojekoordinatörününnihaisorumluluğundadır.Projeko-ordinatörübunusağlamakiçinsahakoordinatörleriylesürekliirtibathalindeolmalıdır.

Bazıengelligruplarınaulaşmakdiğerlerinegöredahazordurçünküsosyalolarakdahafazla izoledirler. Toplanan izleme bilgilerinin kalitesinin bu izole edilmiş grupların daörneklemedahiledilmesinebağlıolduğunuunutmamakgerekir.Bununiçinörnekleme,sokaktayaşayaninsanlar,mültecibölgelerindekiinsanlarveevlerindekendiaileleriyleizolebirşekildeyaşayaninsanlarınvb.dahiledilmesiönemlidir.

Görüşme örneklemi büyüdükçe, saha koordinatörleri görüşülen kişilerin önerdiği hiçkimseninörneklemidengelemekiçinihtiyaçduyulançeşitliliközelliklerinesahipolma-dığını fark edebilir. Böyle olduğunda, saha koordinatörleri yerel engelli örgütlerindenyardımisteyerekbuözellikleresahipkişileriönermelerinitalepedebilirler.Projekoor-dinatörüdebusüreceyardımcıolacaktır.Engellikişileribütünçeşitliliğiyletemsiledeninsanlarıbulmakfazladanzamanveçabagerektirebilir.Bunedenle,bukonuprojetakvi-miniplanlarkendikkatealınmalıdır.

(b)Görüşmelernasıldüzenlenir?Sahakoordinatörününinsanlarlatemasageçipgörüşmeyekatılmakisteyipistemedikleri-nisorarkenyararlanabileceğibazıfikirleraşağıdaverilmiştir:

• BilgiNotunureferansmetinolarakkullanarakkısacagörüşmelerinamacınıanlatınvebukişiningörüşmeyekatılmak isteyip istemediğiniöğrenin. (Unutmayın,herdurumdaizlemcileringörüşmeyebaşlamadanöncebilgilendirilmişonamalmasü-reciniresmiolaraktamamlamalarıgerekecektir).

• Görüşmeninyervezamanınıbelirleyinvegörüşmeiçinikikişilikbirizlemcigrubuatayın.İzlemcilerbirgündeikigörüşmeyapabilirlerbuyüzdenhedefinizionagörebelirleyin.

• GörüşmeKoduiçinherizlemcigrubunaatananharfitakipedin.Örneğin,JeanveMariaiçin‘A’harfi;SujitveNuriçin‘B’harfi;JeanveEstebaniçin‘C’harfi.İzlem-cilerinhangiharfikullanmalarıgerektiğinibildiğindeneminolun.

• Görüşmeyapılacakkişininengellilikleilgiliihtiyaçduyduğuuyarlamalarıorganizeedin.

• Hemizlemcilerhemdegörüşmeyapılankişiaçısındangörüşmemekanınanasılgidilipgelineceğiniplanlayınvemaliyetinibelirleyin.

• Uyarlamalarveulaşımiçindağıtılanparanınkaydınıtutun(mümkünsefişvefaturaalın).

51

• İzlemcileringörüşme içingerekli ekipmanave formlara sahipolduğundaneminolun.(EkE’dekiKontrolListesinebakın.)

EkG’de,İzlemegörüşmelerindeyardımcıolmasıiçinbirkontrollistesiverilmiştir.

(c)Görüşmeleryolundagidiyormu?Sahakoordinatörleri izlemesahalarındakigörüşmelerinyolundagidipgitmediğinikontroletmekiçinbazıadımlaratmakisteyeceklerdir.Bununiçinatılacakadımlarşöylesıralanabilir:

• İzlemcilerledüzenliolarakgörüşün:- Görüşmelerivaktindetamamladıklarındaneminolun.- İzlemcilerinkarşılaştıklarızorluklarıöğrenin(ör.Ekipman,ulaşım,belgelerleilgilisorunlar)veçözümbulmalarınayardımcıolun.

- İzlemcileringörüşmelerinduygusalstresiylebaşaçıkabildiklerindeneminolun.(İzlemcileringörüşmeyapılankişilereönerilendanışmanlıkhizmetlerindenaynışekildeyararlanabileceğiniunutmayın.)

- İzlemcileringörüşmebilgilerinigizlituttuğundaneminolun.• Mümkünolandurumlardagörüşmeleryapılırkenbellibirizlemesahasındaçalışanbütünizlemcilerlebirveyaikitoplantıyaparakortaksorunvesorularıtartışın.İz-lemeortaklarıyla,izlemesahasındaçalışandiğerizlemcilervesahakoordinatörleriileyapılacakdüzenligörüşmelerizlemcileringörüşmelerdeyaşadıklarızorluklarınüstesindengelmelerineyardımcıolacakvekalitelibilgitoplamayeteneklerinige-liştirecektir.

• Herbir izlemcininyaptığıgörüşmeninkaydını tutun. (İzlemciadı, tarih, izlemciekibindekidiğerüye,görüşmekodugibibilgileryeralmalıdır.)

• Projekoordinatörüilesüreklitemastaolun.Sahakoordinatörününtekbaşınaüste-sindengelemeyeceğisorunlarolduğundaprojekoordinatörüiletemasageçin.Pro-jekoordinatörününizlemesahasınıgörüşmelerinyapıldığısüreboyuncaenazbirkereziyaretetmeyeçalışmasıvebütünizlemcilerletanışmasıfaydalıolacaktır.

• Birizlemesahasındakibütüngörüşmelertamamlandıktansonra,görüşmeleriko-ordineetmekiçinkullanılanbütünkayıtlarıprojekoordinatörüneaktarın(matrikstabloları,masraflarınkayıtlarıvb.).

(d)Kalitelibilgitoplanabiliyormu?İzlemegörüşmelerindetoplananbilgilerinayrıntılıvenetolmasındasahakoordinatörle-rininönemlibirrolüvardır.Verilerinolabileceğinineniyisiolmasıiçinbirtakımadımlarıatmaksahakoordinatörleriningörevidir:

• KişiselBilgiFormu,GörüşmeNotlarıveOnamFormunukontroledin,tamvedoğruolduklarındaneminolun.

• Aşağıdakinoktalarıkontroletmekiçinseskayıtlarındanörnekbölümleridinleyin:(a)Seskaydınınkalitesiiyi(seslerinetbirşekildeduyabildiğinizdeneminolun).(b)Ayrıntılıbilgitoplanıyor(görüşmeyapılankişilerinverdiğibilgilerinsadecetek

bircümledenibaretolmadığındaneminolun);İzlemcilerintambirresimeldeet-mekamacıyladahafazlayanıtalmakiçinyoklamayaptıklarındaneminolun,diğerbirdeyişle,kim,ne,nerede,nezaman,niçingibitakipsorularısoruyorlarmı?

• Toplananbilgininkalitesiyleilgilisorunlarvarsa,izlemcilerlebukonuyugörüşünvesonrakigörüşmelerdebusorununtekrarlanmamasınısağlayın.


MODÜL 4 - SİSTEMİK İZLEME (YASALAR, POLİTİKALAR VE PROGRAMLAR)

Bumodüldeengellikişilerinhaklarındanyararlanabilmeleriiçindevletlerinuyguladıklarısistemlerinizlenmesindenbahsedilmektedir(yasalar,politikalarveprogramlar).Yasalar,politikalarveprogramlarlailgilibilgitoplamanınyollarıtartışılmaktavebubilgilerikul-lanaraknasılanalizyapılacağıveraporyazılabileceğielealınmaktadır.

Bumodülünsonundakatılımcılaraşağıdakileriyapabileceklerdir:

• Sistemikbirizlemeprojesinenasılhazırlıkyapılmasıgerektiğinibilecekler.• DRPIformatınıkullanarakyasalar,politikalarveprogramlarhakkındainsanhaklarıperspektifindennasılbilgitoplanabileceğiniveanalizedilebileceğinianlayacaklar.

• Bubilgilerinasılderleyebileceklerinivebubilgilerlesistemikizlemeverilerineda-yanaraknasılraporyazabileceklerinibilecekler.

• Sistemikbirizlemeninnitelikvebecerilerinianlayabileceklerdir.

4.1 Uygulamada Sistemik İzleme

Yasalar,politikalarvehükümetprogramlarıengellikişilerinhaklarındanyararlanabilme-lerindeönemlibirroloynar.Sistemikizlemede,birülkedekiyasalçerçeveninvepolitika-larınoülkenininsanhaklarıtaahhütlerineveuluslararasıinsanhaklarıilkelerineuygunolupolmadığınabakılır.Bubilgilerebakaraksözkonusuülkeninmevzuatınınvepoli-tikalarınınengellikişilerekarşıayrımcılığagözyumupyummadığıveyabuayrımcılığıaktifbirşekildeyasaklayıpyasaklamadığıanlaşılır.Bubilgilerengellikişilerinhaklarınıgeliştirmekiçindevletinneyaptığınınveneyapmadığınınhikayesinianlatır. Sistemik İzleme Sürecine Katılan İnsanlar Yasalar, politikalar ve programlarla ilgili bilgi toplayanve analiz eden insanlara, tıpkıkişiseldeneyimizlemesiyapanlargibi,izlemciadıverilir.Devletpolitikalarını,program-larınıveyasalarını(sistemleri)izlemektekbirkişitarafındanyapılabilir.Ancakbilgiyitoplamakveanalizetmekiçinbirekipolduğundasonuçlargenellikledahaiyiolur.

İzlemeekibindeyereldekiüniversitehocalarıveöğrencileriveyaulusalinsanhaklarıku-rumlarınıntemsilcilerigibibutipverilerinnasıltoplanacağınıbilenkişilerinolmasıya-rarlıolabilir.Genelliklebukişileryasalara,politikalara,programlaravehizmetlereerişimkonusundadeneyimsahibidirler.Ayrıcayasalsistemleilgiliengelliörgütlerindenkişiler-lepaylaşabilecekleriuzmanlığadasahiptirler.Herdurumda,izlemcilerinçoğunluğununengellikişilerolmasısağlanmalıdır.

Projekoordinatörüizlemeprojesinidestekleyenengelliörgütüylebirlikteçalışarakkaçizlemcininçalışacağınıvebunlarınkimlerolacağınıbelirler.

4.1.1. Sistemik İzlemeye Hazırlanmak Bubölümdeülkelerindesistemikbilgitoplamayabaşlamadanönceizlemcilerinneyap-malarıgerektiğianlatılmaktadır.

(a)Ülkedekiinsanhaklarıdurumugenelolaraknasıl?İzlemeyapılanülkedeinsanhaklarınındurumuylailgiliarkaplanbilgisinesahipolmak

53

faydalıolacaktır.İzlemcilerinoülkedekiinsanhaklarıdurumuylailgiliresmigörebilmelerinenetipmateryalleryardımcıolacaktır?

• Raporlar,• kilitaraştırmalar,• gazetemakalelerive• ülkenininsanhaklarıdurumuylailgilidiğerilgilimateryaller.

Bubilgilersistemikizlemedenönceveizlemesırasındatoplanıpoku-nabilir.Bubilgileredevlet,üniversiteveSTÖdokümantasyonmerkez-lerinden,ulusal,bölgeselveuluslararasıinsanhaklarıkuruluşlarındanveİnternet’tenulaşılabilir.Bumateryallersistemikbilgiyitoplamayabaşlamakiçiniyibirnoktadırveönemlibilgikaynaklarıdır.

(b)Araştırmanınkapsamınedir?ÇoğuDRPIprojesindeizlemcilerinsanhaklarınınbütünalanları-nabakarlar.AncakDRPIformatınıkullanaraksadecebellialanlarabakmakdamümkündür.Ayrıca, izlemciler incelemelerini sadecebellinüfusgruplarıylaveyabölgelerledesınırlandırabilirler:ulu-sal,bölgeselveyayerel.Böyleliklesorulabileceksorularıdahage-niştutabilirler.Örneğin:

• Ülkedekimevcut yasa ve politikalar engelli kişilerin insanhaklarınınasılelealıyor?(Bütünhaklar,bütünengelliler,bü-tünbölgeler)

• Mevcutyasavepolitikalarengelliçocuklarıneğitimhakkınınasıl koruyor ve destekliyor? (Belli bir hak (eğitim hakkı);spesifikbirgrup(engelliçocuklar),bütünbölgeler)

Veyadahadarbirtanımlamadayapılabilir.Örneğin:

• Mevcutyasavepolitikalarkırsalalandayaşayanengelliço-cuklarıneğitimhakkınıkorumavegeliştirmedeetkilimi?

(Bellibirhak(eğitimhakkı),spesifikbirgrup(engelliçocuk-lar),bellibirbölge(kırsalalanlar))

Haklarıtesisetmekiçinikikriter:1)Ulusalyasavepolitikalaruygulanmalı.2)Ulusalyasalarınyereldüzeydeuygulanmasıiçinbütçeayrılmalı.

(c)Birülkedekiyasalkaynaklarnelerdir?Sistemikizlemedekullanılacakbilgiçeşitliyasalkaynaklardanedinilebilir:

AnayasalarBirülkedeanayasavarsa,buönemlibiryasalkaynaktır.Yazılıanayasalarinsanlarıninsanhaklarını koruyan ifadeler içerebilirler.Örnek olarak 1996GüneyAfrikaCumhuriyetiAnayasasıHaklarBildirgesininikincibölümünügösterebiliriz.

MevzuatDevletlerinkabulettikleri,yasalaryönetmelikler,tüzüklerkararnamelermevzuatıoluştu-rur.Mevzuatyasalolarakbağlayıcıdırfakatdeğiştirilebilir.

Günümüzde dünyada üç temel hukuk sistemi vardır: Kıta Avrupası hukuku, Anglosakson hukuku ve dini hukuk. Aşağıda bu sistemlerin her biriyle ilgili kısa ve basit bir özet verilmiştir. Ancak, izlemciler pek çok ülkede bu sistemlerin varyasyonlarının geliştirildiğini bilmelidir.

Kıta Avrupası Hukuku dünyada pek çok ülkede uygulanan bir sistemdir. Bu hukuk sisteminde anayasa ve mevzuat kodifikasyon içinde işler ve en önemli unsurdur. İçtihat ikincil derecede öneme sahiptir. Hakimlere mevzuatı yorumla-ma yetkisi verilir ancak verdikleri karar-lar, aynı konuyla ilgili verilecek kararlar açısından bağlayıcı değildir.

Anglosakson hukukunun kaynağı ha-kimlerin davalarla ilgili verdikleri karar-lardır. Anglosakson hukukunun uygulan-dığı sistemlerde genellikle yeni yasaları kabul eden bir yasama organı da vardır. Anglosakson hukuku ve kıta Avrupası hukuku arasındaki temel ayrımlardan biri, Anglosakson hukuk sisteminde gö-rev alan bir hakim kendisinden önceki hakimlerin bir davayla ilgili verdiği kararı benzer davalarda uygulamak zorunda-dır. Bir diğer deyişle, emsale bağlıdırlar. Kıta Avrupası hukuk sisteminde görev alan hakimlerin böyle bir kısıtı yoktur.

Dini Hukukta bir dini sistem veya belge hukukun ve ülkenin hukuk sisteminin kaynağı olarak kullanılır. En yaygın ör-neklerden biri, kaynağını Kuran ve Sün-net’ten alan Şeriat hukukudur. Ülkeye bağlı olarak, dini kaynaklar sadece belli alanlarda uygulanıyor olabilir (ör. Aile hu-kuku). veya yasama organının kabul etti-ği yasaların yanı sıra uygulanıyor olabilir.


İçtihatİçtihat,yasalarıyorumlayanveuygulayanmahkemelerinvediğeryargımercilerininver-diklerikararlardır.

PolitikalarPolitikalarhükümetlerinçeşitliyasalvetoplumsalkonularhakkındakistratejileriniveyaeğilimleriniözetler.Rehberbelgelerniteliğindeetkilidirveyasalolarakbağlayıcıolabilirveyaolmayabilirler.

ProgramlarProgramlarhükümetlerinmevzuatvepolitikalarıuygulamak içinaldıkları tedbirlerdir.İnsanhakları,programlaryoluylauygulanır.

İzlemciler,engellikişilerinhaklarınıtesisetmekadınaülkedekimevcutsistemikönlem-lerinkapsamlıbirtablosunuçıkarabilmekamacıylaiçindebulunduklarıhukuksistemin-dekiönemlibütünhukukiveidaribelgeleriincelemekisteyeceklerdir(anayasa,mevzuat,içtihatvepolitikalar).

(d)İrtibatağımdakimlervar?Enbilgiliizlemeekibibilebirirtibatağıkurmakisteyecektir.Buirtibatnoktalarıaşağıda-kilerinyapılmasınısağlar:

• Bilgitoplamaveanalizetmeyeyardımcıolur,• izlemcilereyakınzamandagerçekleşengelişmelerhakkındabilgiverir,• izlemeprojesininfarklısektörlerdekigörünürlüğünüartırır,• izlemesonuçlarınınyaygınlaştırılmasınayardımcıolur.

Buağımümkünolduğuncaerkenoluşturmakyararlıolacaktır.Olasıtemasnoktalarıara-sındaaşağıdakilersayılabilir:

• İnsanhaklarıörgütleri,• diğersiviltoplumörgütleri,• devletyetkilileri,• alandaçalışanakademisyenlervearaştırmacılar,• hukukçular,• gazeteciler,• alandaçalışandiğerinsanlar.

ÖNEMLİ İPUCU: İzlemede kullanılacak şablonu belirlemek için ilk başta yasa, politika, program ve içtihadın bir listesini çıkarmak amacıyla engelli örgütlerindeki bilgi sahibi kişilerle odak grup toplantıları yapılması çok faydalı olacaktır.

4.1.2 Sistemik İzleme için DRPI Şablonunun Kullanılması ŞablonunArkaPlanıDRPI Yasa ve Politika Şablonu, sistemik izlemciler tarafından engelli kişilerin insanhaklarınıkorumak,geliştirmekvegerçekleştirmekiçingetirilendevlettedbirlerihak-kındahembilgitoplamadahemdebutedbirlerindeğerlendirilmesindekullanılanbiraraçtır.

55

DRPIŞablonu:

• EngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeçerçevesindeyapılandırılmıştır.Bununlabirlikte,engellikişilerinhaklarınıkoruyanbaşkauluslararasıvebölgeselinsanhak-larıaraçlarınadareferanstabulunur.

• Hertürlühakkıkapsar(medeni,kültürel,ekonomik,siyasivesosyal).• Özellikleengellikişileriniçhukukvepolitikadahaklarınınizlenmesineodaklanır.

AşağıdaDRPIŞablonundanörnekbirsayfaverilmiştir(DRPIYasavePolitikaİzlemeŞablonu):

Uluslararası ve Bölgesel

İnsan Hakları Standartları (Sözleşme/

Madde)

(1)

Soru

(2)

Analizde Ele Alınan Tanımlar ve Maddeler

(3)

Analizde Esas Alınan İlgili Yasa ve Politikaların

Açıklaması ve Kaydı:

(4)

Analizde Kullanılan Diğer

Kaynaklar (ör. İstatistikler,

ulusal bütçeler, bilgi sahiplerinden

edinilen bilgiler):

(5)

Kağıt üzerindeki yasa ve politikaların ve diğer kaynakların insan hakları standartları ve ilkelerine

göre analiz edilmesi:

(6)

Erişilebilirlik

Engelli Hakları Sözleşmesi, Madde 9.1, 9.2 abcde

IACEDPD, Madde 3.1abcACHR-PSS, Madde 18cSR 5

(MSHS, Madde 12.1)(AİHS-P4, Madde 2)(AMİHS, Mad-de 22)(CERD, Madde 5e)

17. Yasa ve dev-let politikaları engelli kişiler açısından hem kırsal hem kent-sel alanda fizik-sel ortama, ula-şıma, bilgiye ve iletişime erişimi güvence altına alıyor mu?

BM Engelli Hakları Sözleşmesine göre, erişim hakkını geliş-tirmek için alınacak tedbirlere aşağıdaki-ler dahildir: (analizde aşağıdaki şartlardan hangileri dikkate alı-nıyorsa işaretleyin).

Erişilebilirlik için mini-mum ulusal standart-ların ve rehberlerin geliştirilmesi ve uygu-lamasının izlenmesi;

Kamuya açık hizmet ve tesislerde Brail-le Alfabesinde işaret sistemlerinin, kolay okunur ve anlaşılır formların ve başka canlı destek biçimle-rinin kullanılması (ör. Rehberler, okuyucular ve işaret dili çevir-menleri).

Engelli kişilerin kar-şılaştığı erişilebilirlik sorunlarıyla ilgili pay-daşlara eğitim veril-mesi.

Bütüncül bir analiz ya-parak birinci sütunda listelenen insan hakları sözleşmelerindeki stan-dartlarla uygulama ara-sındaki tutarsızlıkları be-lirleyin.

5 genel insan hakları il-kesinin belli bir alanda ne derece uygulandığını anlamak için bir tartışma bölümü içermelidir:

• İnsan Onuru• Özerklik• Katılım, İçermecilik ve Erişilebilirlik• Ayrımcılık Yapmama ve Eşitlik •Farklılıklara Saygı

Edindiğiniz bütün bilgi-lerle, karne üzerinde yıl-dız vererek ikinci sütun-daki soruya cevap verin:

* uygun değil ** ciddi iyileştirme gere-kiyor *** genel olarak uygun veya çok az değişiklik ge-rekiyor


4.1.3 Sistemik İzleme Bilgilerini Toplamak ve Analiz Etmek İçin DRPI Yasa ve Politika Şablonunun Nasıl Kullanılacağı ile İlgili Rehber Bubölümde sistemik izlemebilgilerinin toplanması ve analiz edilmesi içinDRPI yasavepolitikaşablonununnasılkullanılacağıanlatılmaktadır.Şablonunnasıldüzenlendiği,hangibilgileriiçerdiği,vesistemikizlemcilertarafındanhangibilgilerintoplanması,kay-dedilmesiveanalizedilmesigerektiğiaçıklanmaktadır.

DRPI projesinde ikili bir yaklaşımbenimsenmiştir. Bir yandanEngelliHakları Sözleş-mesinin engelli kişilerin haklarını geliştirmede, diğer yandan da başka insan haklarıbelgelerininisedeğişimiçinönemlibireraraçolduğukabuledilmiştir.Şablondaçeşitliuluslararasıvebölgesel insanhaklarısözleşmelerinereferansvermekşablonunEngelliHaklarıSözleşmesineveengellikişileraçısındangeçerlidiğerinsanhaklarıbelgelerineuygunluğunizlenmesineolanaktanır.

İzlemcilerülkelerindehangi sözleşmelerinonaylandığınıvebağlayıcıolduğunubilme-lidir.(BukonununaçıklandığıModül2’yebakınız).İzlemcileruluslararasıinsanhaklarıbelgelerininonaylanmadurumuilebilgiyeburadakibağlantıdanulaşabilirler:http://treaties.un.org/Pages/Treaties.aspx?id=4&subid=A&lang=en.

(a)BelliBirHaklaIlgiliBilgilerinGözdenGeçirilmesi(Şablonda1.,2.ve3.Sü-tunlar):Önceizlemcilerinelealınanhaklailgilibilgisahibiolmalarınısağlayın:

BirinciSütun–Uluslararasıvebölgeselinsanhakları(sözleşme/madde):Busü-tunda,dahasonraikincisütundasorulansorularlailgilihakkınyeraldığıuluslararasıvebölgeselinsanhaklarısözleşmelerininmaddelerivebölümleribelirtilir(EngelliHaklarıSözleşmesidahil).Çeşitliinsanhaklarıbelgeleriiçinkullanılankısaltmalarlailgiliaçıkla-maŞablonrehberininbaşındayeralmaktadır.

İzlemcilerin1.Sütunaherhangibirbilgigirişiyapmalarınagerekyoktur.

İzlemcilerizlemesürecineikincisütundakisorularaçısındanuygulanabileninsanhaklarısözleşmelerininhükümleriniokuyarakbaşlarlar.

İkinciSütun–Soru:Birincisütundakiinsanhaklarısözleşmelerikapsamındabirülke-ninengellikişileriçinyapmasıgerekenlerleilgilisorulariçerir.Soru0,şablonunengenelsorusudurvesonrakisorularlailgili(1ila38arası)bütünbilgitoplanıpanalizedilmedencevaplanamaz.

ÖNEMLİ İPUCU: Soru 0 genel değerlendirme sorusudur. 1’den 38’e kadar diğer tüm sorularla ilgili bilgi toplanıp analiz edilmeden Soru 0 cevaplanamaz. Bütün soruları tamamlamadan bu soruyu cevaplamaya çalışmayın.

Üçüncü Sütun –Analizde ele alınan tanımlar vemaddeler: Bu sütunda EngelliHaklarıSözleşmesininmetnindenalınanilgilitanımlaryeralırveizlemcilerinanalizinerehberolması açısındandüşünülmesigerekennoktalar işaret edilir.Bunoktalar ikincisütundakisorularınanlamınıyorumlamakvenetleştirmekiçinyararlıdır.İzlemcilerbilgitoplarkenve analiz ederken buradaki noktaları dikkate alıp almayacaklarınakendilerikararverebilirler.

ÖNEMLİ İPUCU: 3. Sütunda analiz için düşünülmesi gereken noktalara yer verildiğinde, İzlemci-ler bunların hangilerini dikkate aldıklarını 3. Sütunda işaretlemelidir.

57

(b)SistemikİzlemeVerilerininToplanmasıveAnalizEdilmesi(Şablonda4.,5,ve6.sütun):

Dördüncüsütun–Analizdeesasalınanilgiliyasavepolitikalarınaçıklamasıvekaydı:Sistemikizlemciler,ülkelerininhukuksistemiileilgiliveelealınansorularaçısın-dananlamlısistemikverikaynaklarınıtoplarlar.Örneğin,izlemcileryazılıbiranayasa,yazılımevzuat,içtihat,politikalarveprogramlarolupolmadığınabakacaklardır.

Sistemikizlemcilerinkullandıklarıbütünyasalkaynaklarlailgilidoğruvetamreferansvermelerisondereceönemlidir.Böylece,buçalışmayadahasonrakiaşamalardaeklemeyapansistemikizlemcilerindeyasalçerçeveyevepolitikalaragetirilendeğişikliklerita-kipetmelerikolaylaşır.Ayrıcayasalardan,politikalardanveprogramlardanalınanilgilipasajlarıdoğrudanalıntılamakönemlidir.Zirabubelgelerdekullanılanspesifikifadeleryasaların,politikalarınveprogramlarınnasılyorumlandığınıetkileyecektir.

ÖNEMLİ İPUCU: İzlemciler her bir şablon sorusu için ayrı bilgisayar dosyası yapmanın ve ilgili ya-sal kaynakları ve politika kaynaklarını bu dosyalara koymanın faydalı olduğunu ifade etmişlerdir. Büyük miktarlarda bilginin düzenli bir şekilde saklanması için iyi bir yöntemdir.

Örnek

Sözleşme/ Madde (1)

Soru (2)

Analizde Ele Alınan Tanımlar ve Maddeler: (3)

Topluma Dahil Olma

Engelli Hakları Sözleşmesi, madde 19SR 4, 5 & 9

IACEDPD, madde 13.1b & 1cACHR-PSS, madde 18c

(ECHR-P4, madde) (CERD, madde 5f)(CCPR, madde 25c)

25. Devletin herhangi bir yasası veya politikası engelli kişilerin bağımsız bir şekilde yaşayabilme ve topluma dahil olma hakkını koruyor mu?

Bu hakla ilgili olarak BM Engelli Hakları Sözleşmesi Devletlerin aşağıdakiler konusun-da önlem almalarını gerektirir (analizde buradaki şartlardan hangilerinin dikkate alındığını işaretleyin):

Devletler, engelli kişilerin nasıl, nerede ve kimlerle yaşayacaklarını belirleme haklarını başkalarıyla eşit şekilde korumak ve belli bir yaşama düzeninde yaşa-maya zorlanmamalarını sağlamakla yükümlüdür;

engelli kişilerin, toplumda yaşamak ve dahil olmak için gerekli olan kişisel yardım da dahil olmak üzere evde ve toplumda çeşitli destek hizmetlerine erişimlerini sağlamakla yükümlüdür;


İzlemcileraraştırmalarınınkapsamlıolduğundan,hemgenelhemdeengellilikleilgiliözelmevzuatvepolitikalarıkapsadığındaneminolmalıdır.İzlemcilerkütüphanekaynaklarınıkullanabileceğigibiinternetaramalarındandayararlanabilir.

İzlemcilerinülkelerindeyasalbelgelervepolitikabelgelerinitoplamakonusundadene-yimleriyoksailgilibütünmateryallerintoplandığındaneminolmakiçinbukonudabilgisahibiolan insanlardanyardımistemekyararlıolacaktır (insanhaklarıüzerineçalışanhukukçular,akademisyenler,politikaanalistleri,engellitoplumununliderlerivb.).

ÖNEMLİ İPUCU: Düzenli olmak için izlemciler topladıkları bilgileri önce her bir şablon için ayrı dosyalarda toplarlar (yukarıdaki ipucuna bakınız). Daha sonra bu dosyaları ka-tegorilere ayırırlar: anayasa, mevzuat, içtihat, politikalar, programlar.

Aşağıda25.soruyacevapvermekiçin4.sütundatoplanabilecekbilgilerebazıörneklerverilmiştir.BuörnekKanada’danalınmıştırvetamdeğildir.

Beşincisütun–Analizdekullanılandiğerkaynaklar:Burada,İzlemcilerengelliki-şilerinhaklarındanuygulamadayararlanıpyararlanamadığınabakarlar.Bazenbiryasa,kağıtüzerindepolitikaveyaprogramhaklarıuygulamayageçiriyorgibigörünebilir,fakatuygulamadahaklardanfaydalanılmasınaolumlubirkatkısıolmaz.

Örnek

Sözleşme/Madde

(1)

Soru

(2)

Soruyla İlgili Açıklamalar ve Şartlar

(3)

Analizde Esas Alınan Yasa ve Politikaların Açıklaması ve Referansları

(4)

Topluma Dahil Olma

CRPD, Madde 19

SR 4, 5 & 9

IACEDPD, Madde 13.1b & 1cACHR-PSS, Madde 18c

(ECHR-P4, Madde 2) (CERD, Madde 5f)(CCPR, Madde 25c)

25. Devletin herhangi bir yasası veya politikası engelli kişilerin bağımsız bir şekilde yaşayabilme ve topluma dahil olma hakkını koruyor mu?

√ engelli kişilerin nasıl, nerede ve kimlerle yaşayacaklarını belirleme haklarını başkalarıyla eşit şekilde korumak ve belli bir yaşama düzeninde yaşamaya zorlanmamalarını sağlamak;

ANAYASA: Kanada İnsan Hak ve Özgürlükleri Şartı, s.7Yaşam hakkı, kişi özgürlüğü ve güvenliği ile özgürlük hakkı ve yaşama düzenini seçme hakkını da kapsar.

MEVZUAT: Kanada İnsan Hakları Yasası, (R.S.1985, c. H-6) ( En son [TARİH GİRİN] tarihinde eri-şilmiştir), s.6Engellilik nedeniyle ticari tesislere veya mes-ken olarak kullanılan alanlara girişe izin ve-rilmemesi yasaktır. Bu sayede engelli kişiler ticari veya mesken amaçlı kullanılan mekan-larda yaşamayı özgürce seçebilmektedir.

İÇTİHAT:DAVA ADI: Gray (Vasi) - Ontario [2006] O.J. No.266 (Ontario Yüksek Mahkemesi)- Zihinsel engeli olan Rideau Bölge Merkezi sakinleri rızaları alınmadan başka bir yere ta-şınacaklardır.

İddiacının, tedbir kararı verilirse kamunun menfaatine olacağı yolundaki iddiasını des-tekleyecek yeterli delil bulunmamıştır.

Bu dava, kamunun menfaatinin bireysel menfaate baskın çıktığı durumlarda kendi yaşayacağı yeri seçme hakkının ihlal edilme-ye açık olduğunu göstermektedir.

59

Buaraştırmaiçinizlemcilerbilgitoplamakamacıylabaşkakaynaklarayönelirler.Olasıbazıkaynaklarşöyledir:

• Ulusalveyerelistatistikler,• Ulusalbütçeler,• Politikavearaştırmaraporları,• Bilgisahipleriylegörüşmeler(ör.İnsanhaklarıhukukçuları,gazeteciler,STÖtem-silcileri),

• Kişiseldeneyimizlemegörüşmelerindentoplananveriler.

Bukaynaklaradayanarakİzlemcilerdahakapsamlıbirtabloçizmekiçinbilgitoplarlar.

AltıncıSütun–Kağıtüzerindekiyasavepolitikalarınvediğerkaynaklarıninsanhaklarıstandartlarıveilkelerinegöreanalizedilmesi:Buradaizlemcilerbütüncülbiranalizyaparakbirincisütundalisteleneninsanhaklarısözleşmelerindekistandartlarlauygulamaarasındakitutarsızlıklarıbelirler.Buanaliz5genelinsanhaklarıilkesininbellibiralandanedereceuygulandığınıanlamakiçinbirtartışmabölümüiçermelidir.

Beştemelinsanhaklarıilkesişöyledir:

• İnsanonuru• Özerklik• Katılım,İçermecilikveErişilebilirlik• AyrımcılıkYapmamaveEşitlik• FarklılıklaraSaygı

Edindikleribütünbubilgileredayanarakizlemcilerkarneüzerindeyıldızvere-rekikincisütundakisoruyayanıtvermelidir:

* Uygundeğil.** Ciddiiyileştirmegerekiyor.***Genelolarakuygunveyaçokazdeğişiklikgerekiyor.

Genelinsanhaklarıilkelerinden1.Modüldebahsedilmişti.Builkeleriaşağıdatekrarve-riyoruz:

İnsanOnuruİnsanonuruherinsanaiçkinolandeğerleilgilidir.İnsanhaklarıbütüninsanlarınözsay-gılarınınkorunmasıvegeliştirilmesiileilgilidir.

ÖzerklikÖzerklikherinsanınbağımsızolarakveyadestekalmaksuretiylekendiseçimleriniken-disininyapabilmesidir.Özerklik,birkişininkendisinietkileyenhertürlükararınmerke-zindeyeralmasıanlamınagelir.

Katılım,DahilOlmaveErişebilirlikDahilolmaherinsanıntamveetkilibirşekildekatılımgöstermesianlamınagelir.Toplu-munerişilebilirolacakşekildedüzenlenmesini,fizikselvesosyalengellerinolmamasınısağlamayıgerektirir.


AyrımcılıkyapmamaveeşitlikHaklar,herkesiçingüvencealtınaalınmıştır.İnsanların,engellilik,ırk,cinsiyet,dil,din,siyasiveyadiğergörüşleri,milliyet,sosyalköken,mülkiyet,doğumveyayaştemelindehaklarındanmahrumbırakılmalarıayrımcılıktır.

Ayrımcılık,birgrup insankarşısındabaşkabirgrubakarşı iltimasgeçildiğindeortayaçıkar.Ayrımcılıkönyargılaradayalıolabileceğigibiherdurumdahaksızlıktır.Engelliki-şilerininsanhaklarındanyararlanmasınıengelleyecekşekildesonuçdoğuranhertürlüyasa,politika,program,eylemveyaeylemsizlikayrımcılıktır.

Herkesinsanhaklarındaneşitbirşekildeyararlanmahakkınasahiptir.Haklar,sorumlu-luklarvefırsatlarbirkişininengelliveyaengelsizdoğmuşolmasınabağlıdeğildir.Builke,engellikişilerinengelsizinsanlarlatamtamınaaynımuameleyetabitutulacağıanlamınagelmez.Dahaziyadetoplum,engellikişilerinhaklarını tamanlamıylakullanabilmeleriiçin ihtiyaç duydukları şeylere sahip olmalarını sağlamalıdır. Bazen engelli bir kişininhaklarındantamanlamıylayararlanabilmesiiçinihtiyaçduyduğuşeyleengelsizbirkişi-ninihtiyaçduyduğuşeyaynıolacaktır;bazıdurumlardaisefarklıolacaktır.

FarklılıklaraSaygıFarklılıklarasaygıilkesi,engellikişileriinsanlarınçeşitliliğininbirparçasıolaraktanın-masıvekabul edilmesi anlamınagelir. Farklılıkbir kişininhaklarındanveonurundanmahrumbırakılmasıiçingerekçeolamaz.Değişmesorumluluğubireyedeğil,toplumavedevleteaittir.Toplumvedevlet,çeşitliliği tanımalıveengelliliğin temsilettiği farklılıkkarşısındaiçermeciolmanınyollarınıbulmalıdır.

Aşağıdaaltıncısütundayapılananalizebirörnekverilmiştir:

Örnek:Kanada’dan Ulaşım Örneği:Kanada’da hem federal hem il düzeyinde engelli kişilerin kişisel hareketlilik ve ulaşım haklarını ko-ruyan yasa ve düzenlemeler bulunmaktadır (ör. 1998 yılında Kanada Ulaştırma Ajansı tarafından kabul edilen Şehirlerarası Otobüs Ulaşımı Uygulama Kuralları ve Müşteri Hizmetleri Erişilebilirlik Standartları, Ontario).

Ontario’da Toronto şehrinde anaakım ulaştırma sistemleri (otobüsler, taksiler ve metro) engelli pek çok kullanıcı açısından hala erişilebilir değildir. Bu açığı gidermek için şehirde engelli kişiler için özel bir ulaşım sistemi işletime alınmıştır (Wheel-trans). Bu uygulama engelli kişiler için bireysel olarak kapıdan kapıya ulaşım hizmeti sağlamaktadır. Ancak Toronto’da yapılan kişisel izleme çalışmasında görüşülen engelli kişiler bu hizmetin veriliş şekliyle ilgili birtakım şikayetler dile getirmişlerdir. Top-lanan bilgilerden bazıları aşağıdaki gibidir:

“Wheel-trans sistemini kullandığınızda kontrol sizde değil. Bugün benim dönüş yolculuğun 5:30 civarında. Aslında 5:30’ta ayrılmama gerek yoktu ama şimdi orada durup beklemem gerekiyor. Belki de altıya kadar burada duracağım ama arayıp iptal edemiyorum çünkü öyle yaparsam bir ay boyunda Wheel-trans kullanamam…Dolayısıyla böyle bir durumda başka şansım yok.” (18-06-2008-görüşme16)

“15 yıldır Toronto’da yaşıyorum ve hala normal ulaşım hizmetini kullanarak doğuya ve batıya doğru seyahat edemiyorum çünkü tramvay hiçbir şekilde tekerlikli sandalye açısından erişilebilir değil. Otobüsler daha erişilebilir ama normal Toronto ulaşım sistemini kullanabilsem işe ve eve gitmek için Wheel-transa bağımlı olmayacağım.” (DTA16-28-08-2008)

İnsan Hakları İlkeleri Açısından Analiz: Wheel-trans engelli kişiler için bir dereceye kadar ulaşıma erişim sağlasa da, içermecilik, özerklik, insan onuru ve ayrımcılık yapmama ilkeleriyle çelişen bir şekilde işlemektedir. Kullanıcıların nere-deyse hiç kontrol sahibi olmadığı ayrıştırılmış bir hizmettir. Sınırlı sayıda otobüs olması ve uzun yolculuklar yapılması nedeniyle kullanıcıların başkalarıyla eşit bir şekilde sosyal ve ekonomik ka-tılımına genellikle ciddi engeller getirmektedir.

61

4.2 Sistemik Bir İzleme Raporu Yazmak

Birçalışmanınbulgularınıyaygınlaştırmakiçinraporlamaçokönemlidir.Raporlaraynıza-mandabazışeylerinzamaniçindenasıldeğiştiğinigörmemiziveölçmemizisağlar.Dahafazlainsanınhaklarındanyararlanabildiğibirtoplumadoğruilerlemesağlanıpsağlanma-dığınıgörmeşansımızolur.Bütünsistemikverilertoplandıktan,düzenlendiktenveanalizedildiktensonra–yani,şablontamamlandıktansonra-izlemeekibibirraporhazırlar.

BilgilerinülkelerçapındavezamanagörekarşılaştırılabilirolmasıiçinDRPIsistemikiz-lemeraporlarınınaşağıdakiformattadüzenlenmesiniönermektedir:

GirişBubölümdeaşağıdakisorularacevapverilmelidir:

• Burapornedenyazılıyor?• Araştırmayıkimyürüttü?• Rapordaneleryeralıyor?• Okuyucuiçinönemliolabilecekdiğerarkaplanbilgileri.

Ülkedekiengellikişilereyönelikgenelyasalhükümlerinbirözetinivererekbaşlayın.Raporunbaşlangıcındageneldurumla ilgili bilgi vermekokurlara rapordakikonularlailgilibirfikirverir.

Konularıtektekelealın.Açıkveözolmalı.Raporunbubölümündetartışılaninsanhakkınınanalizinisunun.Kul-landığınızçeşitlikaynaklarıgöstererekvealıntıyaparaknetliksağlayın.

Aşağıdakileribelirleyin:• eğilimler• boşluklar• varsaolumlugelişmeler.

Bukısımtamamlandıktansonrabirsonrakiinsanhakkınageçinveanalizisunun.

Raporiçinbirsonuçbölümüyazın.Bubölümdeizlemeekibi«bütünbunlarneanlamageliyor»sorusunacevapvererekbul-gularınıözetler.Sonucuyazarkenizlemeekibiraporunyazılışamacınabakarveoradaortayaatılansorunveyasorularacevapverir.Temelnoktalarınbirözetiniverinvearaş-tırmanınbulgularınıözetleyin.

Çalışmanınbulgularındançıkarılantavsiyelerdebulunun.İzlemenin amacı sosyal değişimi desteklemekve engelli kişilerinyaşamlarını iyileştir-mektir.Bulgularadayanaraktavsiyelerdebulunmakbusüreceönemlikatkısunar.

Raporunbubölümünüyazarkenaşağıdakinoktalarıakıldatutun:

• Tavsiyelerdoğrudansonuçlardançıkarılmalıdır.• Tavsiyelerengellikişilerininsanhaklarınıiyileştirmekiçinyasal(düzeyde)vepoli-tikadüzeyindeneleryapılmasıgerektiğiniifadeetmelidir.

• Tavsiyeler,tavsiyeleriuygulamasorumluluğununkimeaitolduğunuifadeetmelidir.• Tavsiyeler,değişikliklerinnasılvenezamanyapılmasıgerektiğiniifadeetmelidir.


4.3 Sistemik İzlemcilerde Olması Gereken Nitelikler ve Beceriler

İyibirsistemikizlemcideolmasıgerekenbazınitelikvebecerileraşağıdaverilmiştir:

NesnellikOlanlarıolduğugibigözlemlemek,kişiselgörüşvebeklentiyegöreyargılamamak.Rapor-lamayaparkenkişiselgörüşbildirmemek.

Kendiniadamışlıkİnsanhaklarınıkorumavegeliştirmeye,izlemciningörevleriniyerinegetirmeyekendiniadamışolmak.

SosyalvesiyasifarkındalıkSiyasiveyasalyapılarınveolasıgerilimlerinfarkındaolmak.

EnginbilgiDRPIşablonunungerekliliklerininyanısırainsanhaklarıveengellihaklarıkonusundabilgisahibiolmak.

KapsamlıçalışmakAraştırmadagenişvekapsamlıbiryaklaşımbenimsemek.

DoğrulukvekesinlikTamvekesinbilgivermek,belgelerledesteklenenraporlaryazmak,muğlakreferanslarvermemekvegenelaçıklamalaryapmamak.

BaşkalarıylaTemasaGeçmeyeİstekliOlmakBilgisahibibaşkainsanlarlatemasageçmeisteğigöstermek.

MODÜL 5 – DRPI’NIN İZLEMEYE YÖNELİK SOSYAL TUTUMU

Bumodülünamacı,kitleiletişimaraçlarınınöneminedeğinmekveengellikleilgilitop-lumsaltutumlarüzerindekietkilerinitartışmaktır.Medyadaengellikişilerintemsilien-gellilerleilgiliönyargılarıvekalıpyargılarıkuvvetlendirebilirveyaortadankaldırabilir.

Bumodüldeaşağıdakikonularelealınmaktadır:

• DRPIİçerikanalizikodlamakitabı• Engelliliğitemsiletmekiçinkullanılanfarklıçerçevemodellerivehermodelinözel-likleri

• Medyaizlemeninteknikyönleriveizlemeyapmakiçingerekliaraçlar

İçerikAnaliziKodlamaKitabı(DRPI)İçerikAnaliziKodlamaKitabı,özellikleengellikişilerinnasıltemsiledildiğikonusunaodak-lanarakmedyakanallarıyoluylaveritoplayarakkapsamlıdelillerinderlenmesineodaklanır.

Kodlamakitabıengellilikleilgiliyazılanherbiryazınınyapısına,içeriğinevedüzenleni-şinedairbilgisunmayıamaçlayançeşitlibölümlerdenoluşmaktadır.Kodlamakitabındaaşağıdakibölümleryeralır:

63

• Medyanınbibliyografikdeğişkenleri,

• Engellikişilerleilgiliözellikler,• Engellihaklarınındurumu,• Çerçevelememekanizmaları.

5.1 Medyanın Engelliliği Çerçeveleme Biçimleri

Çağdaşdünyadamedyakamuoyunuvesosyaltutumlarışekillendirmedegüçlübiraraçolarakgörülmektedir.Medyanınetkisialtındatoplumbellikonular,sorunlar,gruplarvebireylerekarşıbelliönyargılaramaruzkalır.

Medyanınengellilikveengellikişileritemsiletmeşekliengellikişilerintoplumdakabul-leriniciddibirşekildeetkilemektedir.

DRPI’nınbütüncülizlemeveraporlamayönteminegöre,engellilikleilgilikonularmed-yadadörtfarklışekildehaberleştirilmektedir.

• Tıbbihaber(Tıbbimodel),• Kahramanlıkhaberleriveya insanüstühikayeler,bireyseldayanıklılık,engellerinüstesindengelebilmeyeteneği(Kahramanmodeli),

• Bir hayırmeselesi olarak engellilik, bireylerinmağdur olduğu haberler (Yardımmodeli),

• Engelliliğeetkiedensosyal,siyasi,ekonomikkoşullaraeğilenhaktemelliyaklaşım(İnsanHaklarımodeli).

ÖNEMLİ İPUCU: Zaman zaman yukarıda bahsedilen modellerden birkaçı belli medya haberlerin-de birlikte kullanılabilir. Bütün modelleri ele almak ve açıklamak önemli olsa da, hangi modelin ağır bastığını belirlemek gerekir.

(a)TıbbihaberTıbbimodeldehaberlerengelliliktıbbiterimler/bilgilerkullanılarakbireyselbirpsikolojikvefizikseldurumolaraknitelendirilir.

Butürdenhaberlerengellibirkişininteşhisedilendurumuiçinuygulanantıbbitedavilereodaklanılırveyaengelliliğinönlenmesineodaklananaraştırmalardakiilerlemelerhaber-leştirilmektedir.

Engelli kişiler haberlerin öznesiyse, teşhis ve yaşadıkları sorunlar bakımındanonlarınözeldurumlarınaodaklanılır.Öteyandan,haberlerinanaözneleribellitürdekiengellerüzerinegörüşmeyapılantıpdoktorları,sağlıkçalışanlarıvearaştırmacılardaolabilir.

(b)KahramanlıkhaberleriveyainsanüstühikayelerButürdenhaberlerdebireyseldayanıklılıkveengellerinüstesindengelmeüzerineodak-lanılır.

Engellilikkahramanlıkperspektifindenanlatılır.Engellikişilerinsanüstübireylerolarakgösterilir.Vurgugenelliklekişininbaşarıyaerişmeveengellerinnedenolduğusorunlarıaşmasıüzerinedir.Butürdenyazılarda,vurguyapılanengelinyükünükaldırabildikleri


içinengellikişiler‘sıradışı’vebaşkalarıiçinilhamkaynağıolarakgösterilirler.Çünküonlarengeldurumlarınınyarattığısıkıntılarlabaşedebilmektedirler.

Butürdenhaberlerdekianahtarkelime‘rağmen’kelimesidir.Bukelimeengelinerağmenbirkişininbirişibaşardığınıgösterir.Engellikişilerinbuşekildetemsiledilmeleriolum-suzdur, çünkü engelli başka kişilerin bu türden başarıları yakalamayı beceremedikleriyolundabirkamuoyuoluşmasınanedenolabilir.Engellilikbireyseldüzeyde,birkişininyaşamkarşısındakitutumuolarakalgılanır.

Buhaberlerdeodaknoktasıengellikişininbaşarılıolabilmesiiçinolmasıgerekenönko-şullaryerine(destekhizmetleri,erişilebilirortamlar,haklardanyararlanmak)bireyselka-pasiteüzerindedir.

(c)BirhayırseverlikkonusuolarakengellilikYardımmodelinde engelli kişilerin ya engelleri ya da kötü yaşamkoşulları yüzündenmağdurolarakgösterildiğihaberlervehikayeleranlatılır.Ayrıca,butürdenhaberlerge-nellikle‘iyihisset’haberleridirveengellikişilereyönelikprogramveyaetkinlikleriçinyapılanyardımlaraodaklanırlar.Genelliklebuhaberlerengellikişilerepahalıtıbbiyar-dımveyahizmetsağlamakamacıylayardımtoplamayayönelikyapılır.

(d)HaktemelliyaklaşımEngellilerleilgilimedyahaberlerindehaktemelliyaklaşım,engelliliğietkileyensosyal,siyasiveekonomikkoşullarabakılır.Haktemelliyaklaşımengelliliğingerçeközellikleriniortayaçıkarmayaodaklanır.Özellikledeengellikişiyleortamarasındakietkileşimebakılırveböyleceengellikişileraçısındanengelyaratanyasalkoşullarlailgilidahagenişbirbağlamsunulur.

Butürhaberlerintemelözelliği,engellikişilerinyurttaşolarakalgılanmalarıvetümdi-ğeryurttaşlargibihaksahibiolarakgörülmeleridir.Odak,bueşitliğeerişmekiçinyerinegetirilmesigerekenönkoşullardır.

5.2. Medya İzleme Raporları

1. Yönetici Özeti Yöneticiözetiokurlararapordakiönemlibilgilerleilgilibirözetsunar.Yöneticiözetikısaolmalıdır. Fakat aynı zamandamümkünolduğukadar çokbilgi vermelidir.Kısacako-nuyu,arkaplanbilgilerini,izlemeninkapsamını,analizyöntemini,önemlibulgularıvesorunları,sonuçvetavsiyeleriözetlemelidir.Yöneticiözetiraporuniçindekilerinbirözetiolmaklakalmamalıdır.Etraflıcadüşünülmüşsonuçlaragidendetaylıbiranalizsunmalı-dır.Yöneticiözetlerigenellikle200ila300kelimearasındadır.

2. Giriş – Arka Plan ve İzlemede Yer Alan İnsanlar a.Medyaizleme–DRPI’ınbütüncülizlemeçalışmalarınınbiryüzüMedyaizleme,medyanınengellilikkonusundayaptığıhaberlerinizlenmesianlamınagelir.Engelliliğinnasılalgılandığıvekamuoyununengellilerekarşıtutumuüzerindemedyanınetkisiçokbüyüktür.Engellikişilerinmedyahaberlerindeyeralmaşekillerinebağlıolarakyenidenüretilenmitlervekalıpyargılarınbelgelenmesiveengellilikkonularıileilgiliet-kilihaberciliğinvurgulanmasıönemlidir.DRPI,engellilikleilgiliperspektifteveyamedya‘çerçevelemelerinde’birdeğişiklikolupolmadığınıgörmekiçinmedyaizlemesiyapar.Bunoktadasorulacakönemlibirsorumedyanıntıbbimodel,yardımmodeliveyakahramanlıkhaberlerindenhaktemelliyaklaşımavurguyapanbirgeçişedoğruyolalıpalmadığıdır.

65

b.Örgütler–medyaizlemeçalışmasınınçeşitliaşamalarındayeralankişilerMedya izleme sürecine katılan çeşitli insanlar (ekip üyeleri) vardır.Genellikle bir kişiulusalprojekoordinatörününaltındaToplumsalTutumİzlemeçalışmasınaliderlikeder.Bukişievsahibiveyaortakörgütçalışanıolabilir.

3. Engellilikle ilgili Medya Haberlerinin İzlenmesinde Kullanılan Yöntemlerin Açıklaması a.DeğerlendirilenbellibaşlıkuruluşlarEngellilikleilgilimedyahaberlerininizlenmesiiçinilkönceengellilikkonusundahaberyapanİnternettabanlıveyabasılıbirmedyaorganıseçmekönemlidir(örneğin,birgaze-te).[Herülkeprojesiçeşitliwebtabanlıvebasılımedyaorganlarıiçinörnektegösterildiğigibikodbelirleyecektir.]

□[MEDYAORGANI1]

□[MEDYAORGANI2]

□[MEDYAORGANI3]

□[MEDYAORGANI4]

□[MEDYAORGANI5]

b.İncelemesüresiMedyahaberlerininizlenmesiiçinincelemesüresini/takvimibelirlemekdeçokönemlidir.Yaklaşıksürebiraydır.

c.ÖrneklembüyüklüğüBusayı,incelenendönemiçinbelirlenenhabersayısıdır.

Nepal’den bir örnek: “Çalışmada örneklem olarak engellilikle ilgili konularda toplam 77 haber ele alınmıştır.”

d.Medyaizlemearacı(KodlamaŞablonu)HaberlerinkodlanmasısürecindeDRPIMedyaİçerikAnaliziKodlamaKitabıkullanılır. 4. Bulguların Tartışılması a.EngellilikleilgilikonularanederecedikkatediliyorAraştırmanın bulguları farklı rakamlar veya şemalarla gösterilebilir. Engellilikle ilgilifarklıkonularagöretoplananverilerinsayısıgösterilecektir.Rakamların(grafikler)veyaşemalarınaltındaverilerleilgilikısabiraçıklamayeralmalıdır.

Bulgular,çalışmanınsonucuolarakaşağıdakisorularayanıtverebilmelidir:

• Engellilikkonusumedyadasıklıklaelealınanbirkonumu?• Engellilikleilgilihaberlerinsıklığıgazetedengazeteyedeğişecektir.Okurlarınen-gellilikleilgilikonularanekadarmaruzkaldığınıanlamakiçinbusıklığınizlenmesiçokönemlidir.

• Engellilikleilgilienfazlahaberihangigazeteleryapıyor?Buönemlibirsorudurçünküherbirmedyakuruluşununengellilikleilgilinekadarhaberyaptığınıbelirlememizisağlar.


Nepal’denörnek:Engellilikleilgiliençokhaberyapangazetelerhangileri?

Şekil1:MedyaKuruluşları

Engellilikleilgilihaberlergazetelerinhangibölümlerindeyeralıyor?

Haberinhangibölümdeyeraldığınıaşağıdakilisteyebakarakbelirleyin:

□Önsayfa□İşDünyası□Spor□Sanat□Köşeyazısı□YaşamTarzı/sağlık/beslenme□Yerelhaberler□Diğer[Belirtiniz]:

67

Bölümdekiyeri:

□Bölümünbaşında□Bölümünortasında□Bölümünsonunda

Engellilikleilgilihaberlerdetemelbilgikaynağıengellikişilermi?Engellikişilerleilgilihaberlerdehaberkaynağınınengellilerolupolmadığınıkontroletmekönemlidir.Hikayelerinengelliaileleri,arkadaşlarıveyailgilidiğertaraflarcaanlatılmadığı-nınkontroledilmesigerekir.

Başkahangibilgikaynaklarıkullanılmış?Bilgikaynaklarınızinsanlar,yazılar,kitaplar,dosyalar,filmler,seskayıtlarıolabilir.Aslında,gazetecilerinhaberhazırlamakiçinkullandığıherşeyibilgikaynağıolarakkullanabilirsi-niz.Spesifikörnekverecekolursak,resmikayıtlar,basılıyayınlarveyatelevizyonyayınları,devletveyaişdünyasıçalışanları,çeşitliörgütlerveyaşirketler,birolayıntanıklarıveolay-lailgiliveyaolaydanetkileneninsanlar.

Haberlerdenasılbirdilkullanılıyor? (ör. ‘çekmek’ ‘mustarip’gibikelimelermiyoksaözgürleştiricibirdilmi?)Buradaengellilikyadaengellikişilerleilgilimedyahaberlerindekullanılanolumsuzveyadeğersizleştirensöylemleriyakalamayaçalışmakgerekiyor.

Yazarengelliliktenveyaengellikişilerdenbahsederkenolumsuzveyadeğersizleş-tirenbirdilkullanıyormu?İncelediğinizmedyahaberlerindekiolumsuzkelimeveifadelerinlistesiniçıkarın. b.EngellihaklarıylailgilikapsamEngellihaklarıylailgilikapsamabakarkenengellilikleilgilibütünmateryallerebakılır.Bumateryallerinhaktemellibiryaklaşımmıbenimsediğiyoksatıbbi,yardımveyakahraman-lıkyaklaşımınamıağırlıkverdiğideğerlendirilir.

EngelliHaklarıSözleşmesi’ndeyeralanherbirhakiçinaşağıdakinoktalartartışılmalıdır:

1.Engellilikleilgiliinsanhaklarıperspektifini(yaklaşımını)geliştirenhaberlervarmı?Haberlerdenortayaçıkananakonularhangileri(örnekvermekiçinalıntıyapın).Engellikişilerleilgilihaberlerininsanhaklarıperspektifinikullanıpkullanmadığınıbelirle-mekiçinEngelliHaklarıSözleşmesiningenelilkelerininuygulanıpuygulanmadığınabakın(insanonuru,özerklik,katılım,dahilolmaveerişilebilirlik, ayrımcılıkyapmama,eşitlik,farklılıklarasaygı).

2.Engelliğekarşıinsanhaklarıperspektifini(yaklaşımını)geliştirmeyenhaberlervarmı?Başkahangiperspektiflermerkezdeyeralıyor? (ör.Kahramanlık, tıbbi,örnekvermekiçinalıntıyapın).İnsanhaklarıperspektifinikullanmayanveyaEngelliHaklarıSözleşmesiningenelilkelerinielealmayanhaberler(insanonuru,özerklik,katılım,dahilolmaveerişilebilirlik,ayrımcılıkyapmamaveeşitlik,farklılıklarasaygı)genellikleengellilikleilgiligelenekselbakışaçısınıkullanırlar(tıbbimodel).

3.Yukarıdabahsedilenikiperspektifarasındamakulbirdengevarmı?Herikisinidekullananhaberlervarmı?Engellilikkonularıylailgili insanhaklarıperspektifini(sosyalmodel)benimseyenhaber-


lerlegelenekselbakışı (tıbbimodel) benimseyenhaberleri tespit edebilmekve sayılarıkarşılaştırabilmek.

4.SonuçSonuçlar raporun önceki bölümlerinde sunulan tartışmalar/bulgularla ilgili olmalı, vebunlardan türetilmelidir. Sonuçlardamedya izlemesiyle ilgili genel gözlemlereyer ve-rilmelivehemolumluhemolumsuzsonuçlarifadeedilmelidir.Sonuçbölümüanalizleritoplanandelilleredayanarakyapılmalıdır.

MODÜL 6 – PARÇALARI BİRLEŞTİRMEK: BÜTÜNCÜL BİR RAPOR ÜRETMEK

BumodüldeDRPI’ınengellikişilerinhaklarıylailgilikapsamlıvebütüncülbirtabloçiz-mekiçinkullandığıüçtürizlemebilgisininasılbirarayagetirdiğianlatılmaktadır.Engellikişilerinhaklarıylailgilikapsamlıveya‘bütüncül’birtabloçizmekiçinkullanılanüçizle-metürüvebütüncülraporkaynaklarışunlardır:kişiseldeneyimgörüşmeleri,DRPIyasavepolitikaşablonu,vetoplumsaltutum(medya)izlemesi.

6.1 Bütüncül Raporlamaya Giriş

Bütüncül bir izleme raporu, belli bir ülkede yaşayan engelli kişilerin insanhaklarıylailgilikapsamlıbirresimsunar.Böylebirraporhazırlamakiçinkişiselgörüşmelerdeneldeedilenbilgilerdiğer iki izlemealanındanbiriveyaher ikisinden–sistemik izlemeveyatoplumsaltutumlar–eldeedilensonuçlarınbirleştirilmesigerekir.Busayedeengellikişi-leraçısındankağıtüzerindegüvenceyealınanhaklarıngündelikhayatlarındanasılhakkadönüştüğünüanlamakmümkünolur.

DRPI’ınbütüncülizlemeyaklaşımında,engellikişilerinyaşanmışdeneyimlerihakların

Kişisel Deneyimler

BÜTÜNCÜLİZLEME

Toplumsal Tutumlar(Medya

Aracılığıyla)

Sistemler (Yasa, Politika ve Programlar)

69

izlenmesindemerkezdeyeralır.Kağıtüzerindekiyasalar,politikalarveprogramlarlabuaraçlarıninsanlarınyaşamlarınagerçektenasıletkiettiğiarasındakiboşluklarıbelirlemekiçinkişiselhikayelerçokönemlidir.Buhikayeleraynızamandahaklarınkullanılmasındatoplumsaltutumlarınetkisinideanlamamıziçinönemlibirimkansunar.

Bütüncülizlemeraporunesunar?

• Kişiseldeneyimizlemesindenedinilenbilgilerlesistemikizlemedenedinilenbilgilerarasındakiboşluklardoldurulur:

- Nelervaatediliyor? - Gerçeklerneler? - Vaatedilenlerlegerçekteyaşananlarınaynıolmasıiçinnasılbirdeğişimgerekiyor?• Engellikişilerinnasılyaşadıklarıvehaklarındannasılyararlanabildiklerikonusun-daonlarınsesinekulakverir.

• Devletinvepolitikayapıcılarınolduğunu iddiaettiklerihaklarlaengellikişileringündelikdeneyimleriarasındailişkikurar.

• Engellilikleilgilitoplumsaltutumların(medyahaberlerineyansıyan)haklarüzerin-dekietkisiniinceler.

• Devletyetkilileriyletoplumunengelliüyeleriarasındailetişimbaşlatmakiçingerekenbilgilerisağlar.Builetişimsayesinde,engellikişilerinkarşıkarşıyakaldığıçeşitliinsanhaklarıihlallerinecevapverenyasalar,ortakpolitikalarveprogramlargeliştirilebilir.

• İzlenimleredayalıizlemeyerineolgularadayalıizlemeyevurguyapar.

6.2 Bütüncül İzleme Raporu Yazmak

1. Raporun yazımına hazırlanmak ‘Bütüncül’izlemeraporuhazırlamanınadımlarıaşağıdaverilmiştir:

• Farklı izlemeodaklarındanedinilenveanalizeentegreedilecekbilgileri toplayın(kişiseldeneyimler,sistemik,toplumsaltutumlar).

Bütüncül raporun merkezinde engelli kişilerin deneyimleri yer alır. Kişisel deneyimler, sistemik izleme ve toplumsal tutum izlemesinden edinilen bilgilerle birleştirilir.

Toplumsal tutumlarla ilgili izleme bilgileri

Engelli kişilerin kişisel deneyimlerinin

izlenmesinden edinilen bilgiler

Yasalar, politikalar ve programlar üzerinden

sistemik izleme


• İzlemeraporuekiplerininkarşılaştığıvetoplananbilgininkalitesinietkileyebilecekzorluklarıgözdengeçirinvetartışın.

• Nihairaporuhazırlayanizlemcileriçinyararlıolabilecekkişilerinirtibatnumarala-rınıvee-postaadresleriniderleyin.

Farklıkaynaklardan(engellikişiler,yasalar,politikalar,programlarvemedya)bilgilerintekbirrapordabirarayagetirilmesisürecindebirkaçadımvardır.Aşağıdakişemadabuadımlargösterilmiştir.

ŞEMA:BütüncülRaporlamadaÇokAdımlıYaklaşım

1. ADIM ‘Sıcak’ konuların belirlenmesi

2. ADIM ‘Sıcak’ konuların insan hakları

sözleşmelerindeki haklarla nasıl bir ilişkisi olduğuna bakın

3. ADIM Kişisel hikayelerden gizli sistemik sorunları

veya toplumsal tutumla ilgili soruları belirleyin

4. ADIM Haklardan mahrum kalma örüntülerini

belirleyin

5. ADIMEngelli haklarının korunması ve uygulanması

ile ilgili boşlukları bulun

71

2. Bütüncül raporlama – Adım adım:1.Adım–‘Sıcakkonuları’Belirleyin–Diğerbirdeyişle,kişiseldeneyimgörüş-melerindentopladığınızenönemlikonularıbelirleyin. DRPIizlemeprojelerindegörüşmeyapılanengellikişilerindilegetirdiğibazı‘sıcakkonu’örnekleriaşağıdaverilmiştir:

• İhtiyaçduyulancihazveyardımlaraerişimizniverilmemişveyaseçmeşansıveril-memiş,

• Eğitimhakkıverilmemişsonrasındadasınırlıeğitimnedeniyleişbulamamış,• Ulaşımimkanıolmadığıiçinhareketveseyahatedemiyor,• İyisağlıkhizmetlerineerişimyokveyahiçsağlıkhizmetialamıyor,• Yoksulluk,• Kardeşlerinineriştiğiimkanlaraerişemiyor.

DRPI’ınbütüncülyaklaşımındaengellikişileringündelikyaşamlarındatecrübeettikleriinsanhaklarıdurumuanalizinbaşlangıçnoktasıdır.Bütüncül süreçteki ilkadım ‘sıcakkonuların’ belirlenmesidir. Bu konular kişisel deneyim izlemcileri tarafından toplanankişiselhikayelerinanalizindençıkarılır(bkz.Modül2).Görüşmeyapılankişilerinenfazladilegetirdikleriengellerdir.İnsanlarınhaklarındanyararlanamadıklarınıhissetmelerinesebepolantemelnedenlerolaraktespitedilenkonulardır.Sıcakbirkonugenelliklebirdizikişiselhikayeyikapsar,tekbirhikayedençıkarılmaz.Buhikayeler‘sıcakkonuların’insanlarıngündelikyaşamlarındanasılkarşılarınaçıktığınıbizegösterir.

2.Adım–‘Sıcakkonuların’insanhaklarısözleşmelerindegüvencealtınaalınanhaklarlanasılilişkiliolduğunabakın.‘Sıcakkonular’belirlendiktensonrakiadım,insanhaklarısözleşmelerindegüvencealtınaalınanvebelirlediğiniz‘sıcakkonuyla’ilişkiliolanhaklarıtespitetmektir.Buhaklarınvehükümlerinneanlamageldiğiveneleriiçerdiğinianlamakgerekir.Kişiselhikayelerbizehaklarındahagenişbirçerçevedenasılihlaledildiğivebunlarıyaşayanlarınkarşılaştığıengellerigösterir.

Raporu derleyen ekip, Engelli Hakları Sözleşmesindeki hükümlerle başlayabilir ancakdiğeruluslararasıvebölgeselsözleşmelerdeengellileraçısındandageçerliolanilgilihü-kümlerideelealmalıdır.

(Not: DRPI Yasa ve Politika şablonunda birinci sütunda hem Engelli Hakları sözleşmesinden hem de farklı konulardaki uluslararası ve bölgesel insan hakları sözleşmelerinden maddelere referans verilmiştir.)

Buadımsayesindegörüşmelerdentoplanankişiseldeneyimlerlesistemikizlemeekiple-rinintopladığıbilgilerarasındabağlantıkurulmasımümkünolur.DRPIYasavePolitikaşablonu (bkz.Modül3) ile toplumsal tutumizlemeraporuekiplerininmedyaraporlarıbirliktekullanıldığındadahaeksiksizbirresimortayaçıkar.

3.Adım–Kişiselhikayelerdengizlisistemiksorunlarıveyatoplumsaltutumlailgilisorularıbelirleyin.Sonrakiadım,kişiselhikayenindahagenişbirayrımcılıkörüntüsünü(engellerivehakvehizmetlerdenmahrumkalma)yansıtıpyansıtmadığınıtespitedebilmemiziçinhangisorularacevapverilmesigerektiğinekararvermektir.Bununiçinfarklıodakalanlarından(kişiseldeneyimler,sistemik,toplumsaltutumlar)toplananbilgilerinbirarayagetirilmesiveanalizedilmesigerekir.


Önce,cevapverilmesigerekengenişvegenelbirsorubelirleyin.Dahasonra,üçizlemealanınınherbirisiiçincevapverilebilecekspesifiksorularbelirleyin.

4.Adım–Haklardanmahrumkalmaörüntülerinibelirleyin:‘sıcakkonularla’ilgilibulabildiğinizizlemebilgilerinidüzenleyin.İzlemesorularınıgeliştirdiktensonrakiadımdakişiseldeneyimgörüşmelerinden,DRPIYasavePolitikaşablonundanvemedyaizlemesinden‘sıcakkonularla’ ilişkilitoplananbilgilertespitedilir.Bununiçinfarklıparçalararasındakoordinasyonsağlamakgerekir.Buaşamada,farklıbilgikaynaklarındanbilgitoplamaveanalizetmesüreçlerinekatılandeğişikizlemeekipleriarasındadüzenliiletişimkurulmasıfaydalıolacaktır.Bütüncülra-poruderleyenekipaşağıdakikonularadikkatetmelidir:

• ‘Kişiseldeneyim’izlemeekibiylebirlikteçalışarak,‘sıcakkonularla’ilişkilibilgileribulmayaçalışmalıdır.

• ‘Sistemik’ve‘toplumsaltutum’izlemeekipleriylebirlikteçalışarakhemDRPIYasavePolitikaşablonundanhemdemedyaraporlarından‘sıcakkonularla’ilişkilibilgi-leribulmayaçalışmalıdır.

• Bütünbilgilerigüvenlibiryerdedikkatlicesaklamalıdır.Bilgilerinyedekkopyaları-nıaldığındaneminolmalıdır.

• Kişiseldeneyim,sistemikvetoplumsaltutumizlemeekiplerininkarşılaştığıvetop-lananbilgininkalitesinietkileyebilecekzorluklarıgözdengeçirmelidir.

5.Adım–Engellihaklarınınkorunmasıveuygulanmasıileilgiliboşluklarıbu-lun:Farklıodakalanlarındanedinilenizlemebilgilerinibirarayagetirinveana-lizedin.Buradakisonadımyapbozunbütünparçalarınıbirarayagetirmektir.Diğerbirdeyişle,ekipbütünbilgilerleilgilibütüncülbiranalizyapar.

Ekip,herbir‘sıcakkonuyu’tektekelealarakveaşağıdakikonularıgözeterekbirraporhazırlar:

• Kişiseldeneyimgörüşmelerinde‘sıcakkonudan’bahsederkenengellikişilerbuko-nuyunasılanlıyorveyanasılbirçerçeveyeoturtuyor?‘Sıcakkonu’onlariçinneanlamifadeediyor?

• Sözkonusu‘sıcakkonu’,uluslararasıvebölgeselinsanhaklarıbelgelerindegüvencealtınaalınanhangispesifikhaklarıilgilendiriyor?

• Sözkonusu‘sıcakkonularla’ilgilideneyimlerbağlamındagenelinsanhaklarıilke-lerinasılgözetiliyorveyaneşekildeihlalediliyor?(İnsanonuru,özerklik,katılım,dahilolmaveerişilebilirlik,ayrımcılıkyapmamaveeşitlik,farklılıklarasaygı.)

• İzlediğinizülkedebuhakkıkorumak,geliştirmekveyürürlüğekoymakiçinyasalar,politikalarveprogramlarvarmı?

• Buyasalar,politikalarveprogramlaruygulamadaişeyarıyormu?• Yasalar,politikalarveprogramlarinsanhaklarıilkelerinigeliştiriyormu?• Medya izlemebilgilerindeyansıtıldığı şekilde ‘sıcakkonu’hakkındaki toplumsaltutumlarengellikişilerinbuhaktanyararlanmasınıetkiliyormu?

Buanalizyoluylaizlemeraporuekibi,insanlarınhaklarındannasılyararlandığıylailgilihemiyiuygulamalarıbelirleyebilirhemdeboşluklarıtespitedebilir.

73

Parçaları Birleştirmek ‘Sıcakkonular’,kişiseldeneyimizlemesiyoluylagörüşülenkişilerinkişiselhikayelerin-densistemiksorunlarınçıkarılmasınısağlar.Kişiselhikayelersayesindeyasalarda,politi-kalardaveyauygulamadahaklarınönündeduranengellerleilgilibilgiedinebiliriz.

Sadecekişiselhikayeyidinleyecekolursak,olayınmünferitbirörnekolduğunudüşüne-biliriz.Sadeceyasa,politikaveprogramlarabakacakolursak,haklardanyararlanmakiçinyeterlifırsatolduğunudüşünebiliriz.Ancakherikisinibirleştirdiğimizde,elealınmasıge-rekenönemliengellerolduğunufakatbunlarınbirkişitarafındançözülemeyeceğinigörü-rüz.İyibirizlemenin,sağlamvegeçerlibirbütüncülraporungücüdeişteburadasaklıdır.

Bütüncül izleme raporu ne sunar? – Boşlukları doldurmak Engellikişilerinhaklaraerişiminiinsanhaklarıperspektifiylekapsamlıbirşekilderapor-lamakonlarınhayatlarınıveyaşamkoşullarınıanlamamızaönemlibirkatkısunar.Biryandandevletlerin,hizmetsağlayıcılarınvebaşkalarınınverdiğisözlerdekiboşluklarıbe-lirler,diğeryandanengellikişileraçısındangündelikyaşamkoşullarınınnasılolduğunudahaiyianlamamızısağlar.Politikaileuygulama,vaatlerlegerçeklerarasındakifarklarıgörmemizi sağlar. İnsanhaklarınınnerelerde etkili olduğunuveuygulandığını net birşekildeanlamakiçinizlemedebütünresmebakmakgerekir.Haklarınnasılgerçekleştiğinianlamakiçinengellikişilerinsesiniduymakelzemdir.

İzlemeraporuengellikişilerinnasılyaşadıklarınavehaklarındannasılyararlandıklarınadair seslerininduyulmasına imkan tanır.Devletlerinvepolitikayapıcılarınınherkesinsahip olduğunu iddia ettikleri haklarla engelli kişilerin gündelik deneyimleri arasındabağlantılarkurar.Medyaizlemesindeyansıtıldığışekilde,toplumsaltutumlarınhaklarınkullanılmasıüzerindekietkisiniinceler.Engellikişilerinkarşılaştığıinsanhaklarıihlal-lerinecevapverebilenyasalar,politikalarveprogramlargeliştirmeküzeredevlettemsil-cileriyleengellitoplumarasındakiiletişimibaşlatmakiçingereklibilgialtyapısınıkurar.

MODÜL 7 – ENGELLİLERE SOSYAL ADALET SAĞLAMAK İÇİN İZLEME SÜRECİNDE ELDE EDİLEN BİLGİLERİNDEN FAYDALANMAK

İzleme,seferlikveyadenetimdenziyadezamaniçindebilgikaynağıoluşturmasürecidir.İzleme veya takip, bilginin toplanması, analiz edilmesi ve rapor yazılmasından ibaretdeğildir.Birçokfarklıgrup,engellilerinyaşamlarındaiyileşmesağlayabilmekiçininsanhaklarıizlemesürecindeeldeedilenbilgilerdenfaydalanabilir.Bugruplarışuşekildesa-yabiliriz:

• Engelliörgütleri(STÖler)• Engellilerinhaklarınıdestekleyendiğerörgütler• Hükümetler• Ulusalinsanhaklarıkurumları• Özelkuruluşlarveşirketler• Medya


Bumodülde,engelliörgütlerinin(STÖ)ülkelerinde, içindeyaşadıklarıtopluluklardavedünyadaolumludeğişiklikleryapmakiçinizlemesürecindeeldeedilenbilgilerinasılkul-lanabilecekleri üzerinde durulmaktadır. BirleşmişMilletler Engelli Kişilerin HaklarınaDairSözleşmeMadde33,“Siviltoplum,özellikleengellilerveonlarıtemsiledenörgütler,izlemesürecindeyeralacakvebusürecetamolarakkatılacaktır”demektedir.“Bizimleilgilihiçbirşeyebizolmadankararverilemez”ifadesibirslogandanfazlasıdır.

7.1 Ülke ve Topluluk Seviyesinde Harekete Geçmek

İzlemesürecininamacıengellileringündelikyaşantısınıiyileştirmekolduğuiçinbude-ğişikliklereulaşmayayönelikstratejilerinuygulanmasına toplulukveülkeseviyesindebaşlanmalı;engellilerinhaklarınıkullanmasınıetkileyebilecekdeğişiklikleriyapabilecekkişilerietkilemegirişimindebulunulmalıdır (örn.hükümetleri, işverenleri,özel işletmesahiplerini,eğitmenleri,vs.etkilemek).

Engelliörgütleriülkelerindeveiçindeyaşadıklarıtopluluktaşuşekildehareketegeçebi-lirler:

ÜlkeÇapındaveToplumSeviyesindeHareketeGeçmek1)Kanunlarda,politikalardaveprogramlardadeğişiklikyapmakiçinlobiçalışması

yapmak2)Davaaçmak3)Toplumueğiterekveeylemyaparakfarkındalığıarttırmak

UluslararasıSeviyedeHareketeGeçmek1)EngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşme a)DurumRaporusürecinekatılmak b)Paralelbirraporyasmak c)Bireyselbirşikayetiveyabirgrupşikayetinidesteklemek2)Diğerinsanhaklarıanlaşmalarıdoğrultusundahareketegeçmek

1. Kanunlarda, politikalarda ve programlarda değişiklik yapmak için lobi çalışması yapmakİzlemesürecindeeldeedilenbilgiler,birülkeninkanun,politikaveprogramlarında,en-gellilerinhaklarınıdahaiyikoruması,desteklemesivebuhaklarınkullanmasınaimkantanımasıiçinyapılmasıgerekendeğişikliklerinbelirlenmesinisağlar.Örneğin;

• İnsanhaklarınıihlaledenmevcutkanunların,politikalarınveprogramlarınkal-dırılması

• Mevcut kanunların, politikaların ve programların insanhaklarını daha iyi ko-ruması, desteklemesi ve buhakların daha iyi kullanılmasına imkan vermesi içinlafzınınveyayorumunundeğiştirilmesi

• Boşluklarıdolduracakyenikanunlarınçıkarılması,politikalarınveprogramlarıngeliştirilmesi

İzlemesürecindeeldeedilenbilgiler,mevcutkanunlardaveprogramlardayaşanansıkıntılarıgöstererekinsanlarıdeğişikliğeihtiyaçolduğunaiknaedebilir.Ayrıca,izlemesüreciyönetim-lerinhaklarıiyibirşekildegüvencealtınaaldığıuygulamalaradairsomutörneklersunarak,buörneklerinpaylaşılmasınavebaşkalarınındabunlardandersçıkarmasınaimkantanır.

75

İzlemeraporlarıhükümetyetkililerinegönderilebilir;insanhaklarıylailgilibellikonula-rınsiyasetingündeminegirmesinisağlayacak,çözümlerintartışılacağıtoplantılardüzen-lenebilir.Busürece“lobiçalışması”veya“haksavunuculuğu”adıverilir.

BirleşmişMilletlerEngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeMadde33’ünbirincifıkrası-nagöreherbirtarafdevlet,engellilerinhaklarıylailgilikonulardansorumluolmaküzeredevletinidaresindebirveyadahafazlamerkezi(örneğinbellibirşubeveyadaireolabilir)görevlendirmekdurumundadır.Engelliörgütlerihükümetleriveidarelerideğişiklikyap-mayaiknaetmekistiyorlarsaişebuşubelerdeveyadairelerdeçalışankişilerlegörüşerekbaşlayabilirler.

BirleşmişMilletlerEngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeMadde33’ünüçüncüfıkrası-nagöre“engellilerveonlarıtemsiledenörgütler,izlemesürecindeyeralacaklardır”.Bunagöre,engelliörgütleri,engellilerinhaklarınıetkileyenkonulartartışılırkenotartışmayakatılmayıtalepedebilirler.

2. Dava Açmakİzlemesürecidikkatlibirşekildeyürütüldüğünde,idareninveyaşahıslarınbirveyadahafazlaengellininhaklarını ihlalettiğidurumlaraçığaçıkarılabilir.Bazen,böyle ihlallerkarşısındadavaaçmak,sorumlularıncezalandırılmasınısağlamakvetazminatalmakmümkünolabilir.

Herülkedeinsanhaklarıihlallerineilişkinşikayetlerinyapılabileceğikurumlarfarklıdır.Hangikurumabaşvurulacağıoülkeninhukukivesiyasisisteminegöredeğişir.Buku-rumlaraörnekolarakaşağıdakilerverilebilir:

• Hukukmahkemeleri• Ulusalinsanhaklarıkurumları,ulusalengellihaklarıkurumlarıveyaengellihaklarınınihlallerineilişkinşikayetleridinlemeyetkisinesahipbaşkabağımsızulusalorganlar(Bir-leşmişMilletlerEngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeMadde33’ünikincifıkrasınagöreidareler“Sözleşmeninuygulanmasınısağlamak,korumakveizlemekiçinbirveyadahafazlabağımsızmekanizmayıiçerenbirçerçeve”geliştirmekdurumundadırlar).

• Hayatınbellialanlarındakiinsanhaklarıihlallerihakkındakararvermeyetkisinesahipdiğeridarimahkemeler(örneğin,istihdamveişyerihakkındakararverenbirmahkeme).

3. Toplumu eğiterek ve eylem yaparak farkındalığı arttırmaİzlemesürecindeeldeedilenbilgiler,devamedeninsanhaklarıihlallerihakkındafarkın-dalığıarttırmak,engellilerhakkındayayılanyanlışbilgilereveengellilerekarşıtakınılanolumsuztutumlarasonvermekvegelecektekiihlalleriönlemekmaksadıylakamuoyunundesteğinialmakiçindekullanılabilir.Engellilerinkarşılaştığıpekçokhakihlalitoplum-dakiolumsuz tutumlardankaynaklanmaktadır.Aşağıdasıralananlar toplumueğitmeyeyönelikgirişimlereveeylemlereörnekolabilir:

• Kamuoyutartışmalarıvebilgilendirmetoplantıları• Yönetimevedeğişiklikyapabilecekdiğeryetkilileremektupyazmakampanyaları• Sokakgösterileriveprotestolar• Websitelerine,ticarie-postayönetimservislerine,bloglaravesosyalağlaraverilecekilanlar

• Habermedyasınagönderilecekmektuplar,basınaçıklamaları


Bu faaliyetlerin amacımümkün olduğunca çok insana ulaşmaktır. Bir kamuoyu kam-panyasınınbaşarılıolabilmesiiçin,içindebulunduğunuztopluluktaveülkenizdeyaygınkullanılaniletişimaraçlarınabaşvurmalısınız(örnradyo,televizyon,gazete,internet,ku-laktankulağaaktarım,Facebook,Twitter,vs.)Bilgininerişilebilirolmasıönemlidir(örn.farklıformatlarkullanılabilir–baskı,Braillealfabesi,elektronik,işaretdilineçeviri,et-kinliklerintamamenerişilebiliryerlerdedüzenlenmesi).

İzlemesürecindeeldeedilenverilerinneşekildekullanılacağıengelliörgütününnasılbirdeğişiklikyapmakistediğinevehedefineulaşmakiçinenetkiliyoluseçmekonusundavereceğikararlarabağlıdır.

7.2 Uluslararası Seviyede Harekete Geçmek

Uluslararasıseviyede(BirleşmişMilletler)hareketegeçmeninamacıyönetimlerin,ülkevetoplulukseviyesindedeğişiklikyapabilecekörgütlerinvediğerkişilerindavranışlarınıetkilemektir.

BirleşmişMilletlerkomisyonlarınınveyetkililerininyaptıklarıaçıklamalartümdünyanındikkatinibirülkedemeydanageleninsanhakkıihlallerineçevirirveoülkededeğişiklikyapmakiçinhükümetlereveyerelörgütlerebaskıyapmayayardımeder.

1. Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme doğrultusunda harekete geçmekBirleşmişMilletlerEngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeninhükümleriengellilerinveengelliörgütlerininuluslararasıseviyedehareketegeçebileceğiyollarıgöstermektedir:

EngellilerinHaklarıKomitesiEngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeMadde34,sözleşmeyetarafdevletlerinsözleşmedendoğanyükümlülükleriniyerinegetirdiklerinidenetlemeklesorumlu,bağımsızuzmanlardanoluşanbirkomiteteşkileder.BugrubaEngelliHaklarıKomitesidenir.Sözleşmeyetarafdev-letlerinadaygöstereceğiveseçeceği18üyesibulunur.Komiteüyeleri4yıllıkbirdönemiçinseçilirlervebudöneminsonaermesindensonrabirkezdahaseçilebilirler.KomiteüyelerinintümüyıldaikikezBirleşmişMilletlerinİsviçre,Cenevre’dekimerkezindebirarayagelir.

EngelliHaklarıKomitesi, tarafdevletlerinsözleşmedendoğanyükümlülükleriniyerinegetiripgetirmedikleriniizlemekiçiniki(2)temelyolabaşvurur:

• DüzenliDevlet(Ülke)RaporlamaSüreci(EngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeMadde35ve36)

• BireyselveyaGrupBildirim(Şikayet)Süreci(EngelliKişilerinHaklarınaDairSöz-leşmeninİsteğeBağlıProtokolü)

Engelliörgütleriherikisürecedekatılarakuluslararasıseviyedehareketegeçebilirler:

(a)Devlet(Ülke)RaporlamaSüreciSözleşmeyetarafdevletlerinEngelliHaklarKomitesinekapsamlıraporlarsunarak,kendiülkelerindeki engellilerin sözleşme ile güvence altına alınan insan haklarına sahip ol-masını sağlamak için attıkları adımları açıklamaları gerekmektedir [Bakınız Sözleşme,Madde35].Buraporlara“DevletRaporları”denmektedir.

77

Birülke,ilkDevletRaporunusözleşmeninkendisiaçısındanyürürlüğegirmesindenson-ra2yıliçindesunmalıdır.Birülke,ilkDevletRaporunusunduktansonraenaz4yıldabirDevletRaporusunmalıdır.

EngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeMadde35(4),yönetimlereDevletRaporlarınıhazırlarkenengelliörgütleriile“yakınistişaredebulunmavebuörgütleriaktifolaraksü-recedahiletme”görevlerinihatırlatır.Engelliörgütleri,oluşturulanherhangibiristişaresürecinekatılmanınfaydalıolupolmayacağınakendilerikararverebilirler.

(b)GölgeRaporyazmakEngelliörgütleriDevletRaporunailişkinhükümetinbaşlatacağıistişaresürecinekatılsa-lardakatılmasalardailgilidevletinyükümlülüklerinineölçüdeyerinegetirdiğinedairbir“GölgeRapor”(“Paralel”veya“Alternatif”Raporolarakdabilinir)sunarakdevletra-porlamasürecindeönemlibirroloynayabilirler.Komite,GölgeRaporlardayeralanilavebilgilerikullanarakilgilidevletinilerisürdüklerinisorgulayabilirvebunlaraitirazede-bilir.GölgeRaporlar,komitenin,birdevletinsözleşmevediğeranlaşmalarkapsamındakisorumluluklarınıyerinegetiripgetirmediğinianlamasınınbirbaşkayoludur.BirengelliörgütühemDevletRaporununhazırlanmasıiçinhükümetinbaşlattığı istişaresürecinekatılabilirhemdeaynızamandakomiteyedoğrudanbirgölgeraporsunabilir.

EngelliHaklarıKomitesibugünekadarengelliörgütlerivediğersivil toplumörgütleritarafındansunulangölgeraporlarailişkinresmibirkılavuzyayınlamamıştır.Dolayısıyla,buraporlarıniçeriğineveformatınailişkinbirkısıtlamasözkonusudeğildir.

Gölgeraporyazarkendüşünülmesigerekendiğerönemlihususlar:

• Tarz:Gölgeraporlartarafsız,nesnelbirtarzdayazılmalıdır.Buraporlardasorunlaraaçıkçaişaretedilmeliveçözümönerilmelidir.

• Zamanlama:Gölge raporlar, bir ülkenin Devlet Raporunu sunmasından sonramümkünolanenkısasüreiçindesunulmalıdır,ancakbumümkünolmadığındabirraporunhazırolduğundasunulmasıfaydalıdır.

• Dil:GölgeraporlarBirleşmişMilletlerinresmidillerindenbirindesunulmalıdır(İn-gilizce, Fransızca, İspanyolca [Kastilya İspanyolcası], Arapça, Rusça veya Çince [Man-darin]).

• DiğerEngelliÖrgütleriyle (STÖlerle)Çalışmak:Herülke için sunulabilecekgölgeraporlarınsayısınadairbirsınırlamayoktur.Ancakbirdenfazlaörgüttarafın-danderlenenbirraporunağırlığıdahafazlaolabilir.Komite,dahaazsayıdaraporlailgilenmeyidedahakolaybulabilir.

Gölgeraporunanahatları,örneğinaşağıdakişekildeolabilir:

Engelli Hakları Komitesinin web sayfası şu adrestedir: http://www.ohchr.org/en/hrbodies/crpd/pages/crpdindex.aspx.

Bu web sayfasına BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği ev sahipliği yapmaktadır. Sayfa, sözleşmeye ve isteğe bağlı protokole taraf devletler, komitenin mevcut üyeleri ve çalışmaları, komiteye sunulan raporlar ve diğer ilgili yayınlar, öyküler ve etkinlikler hakkında bilgi içerir.

Engelli Hakları Komitesi, Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme hakkında devlet raporlarına ilişkin kılavuzlar yayınlamıştır. Bu kılavuzlara şu bağlantıdan ulaşılabilir.http://www.ohchr.org/Documents/HRBodies/CRPD/CRPD-C-2-3.pdf


Gölge Raporun Önerilen Ana Hatları

(BM Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme veya başka insan hakları anlaşmaları kapsamındaki raporlar için)

1. İçindekiler

2. İdari Özet:

▪ Vurgulanacak noktalar:

▪ - Dört veya beş önemli hususu kısaca özetleyin (önemli meseleler)

- tavsiyeler

▪ (isteğe bağlı) devletin Komite önüne çıkmadan (“Sorun Listesi” kapsamında) veya ülkenin Komite ile toplantısı sırasında (“yapıcı diyalog sırasında) ülke temsilcilerine sorabileceği sorular önerin. [aşağıdaki “Sorun Listesi” ve “yapıcı diyalog” açıklama-larına bakınz.]

3. Arka plan

▪ Raporu sunan engelli örgütünün arka planı hakkında kısa bir bilgi verin.

▪ Rapordaki bilgilerin nasıl toplandığını ve analiz edildiğini açıklayın: (KİM? NE? NE ZAMAN? NEREDE?)

4. Endişe Veren Önemli Konular: (Bu raporun en ayrıntılı kısmıdır.)

▪ İzleme sürecindeki bilgilere dayanarak, ülkedeki engellilerin insan hakları durumu hakkındaki 4 ya da 5 “önemli meseleyi” (endişe veren önemli konular”) açıklayın.

Her bir önemli meseleyi açıklarken’:

▪ Mümkün olduğunca ayrıntılı açıklayın, ancak unutmayın rapor çok uzun olursa Komitenin üyeleri okuyacak zaman bulamayacaktır.

▪ İnsan hakları anlaşmasının (Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme veya başka bir insan hakları anlaşması) ihlal edilen maddesini (maddelerini) belirtin.

▪ Yapılan beyanları destekleyecek bilgilere atıfta bulunun (örn izleme görüşmeleri sırasında öğrenilen bireysel deneyimlerden alıntılar ve DRPI sistem şablonunu kulla-narak elde edilen bilgiler).

▪ Devlet Raporunda, önemli mesele hakkında verilmiş bilgiler hakkında yorum yapın:

▪ - Devletin verdiği bilgilerdeki yanlışlıkları düzeltin. (Devlet Raporunun sayfasını be-lirtmek yerine paragraf sayısını yazın.)

▪ - Devlet Raporunda önemli mesele hakkında bilgi yoksa, eksik bilgileri ekleyin, böylelikle komite konunun tamamını öğrenebilir.

5. Başlıca Tavsiyeler:

▪ - Somut ve spesifik,

▪ - öncelik sırasına göre düzenlenmiş,

▪ - uygulama takvimi içeren,

▪ - engelli örgütlerinin uygulamaya aktif olarak katılma yollarını öneren

▪ spesifik tavsiyelerde bulunun.

▪ (isteğe bağlı) Komitenin, ülkenin komite önüne çıkmadan (“Sorun Listesi” kapsamın-da) veya ülkenin komite ile toplantısı sırasında (“yapıcı diyalog sırasında) ülke tem-silcilerine sorabileceği sorular önerin.

6. REFERANSLAR

* ayrıntılı referanslar – mümkün olduğunda Internet linki verin.

79

Devletraporlarınınvegölgeraporlarınakıbetine?Komitebirdevletraporualdığızaman,Cenevre’deyıldaikikezyaptığıtoplantılarındanbirinde,devletraporunuoülkenintemsilcileriilebirliktedeğerlendireceğibirtarihbelir-ler.Butoplantılarakimizaman“yapıcıdiyalog”adıverilir.Engelliörgütleridebutoplan-tılaragözlemciolarakkatılabilirancakgörüşbildiremezler.

Komite,butoplantıdanöncealmışolduğudevletraporunuvevarsagölgeraporlarıgöz-dengeçirirveülkeye,devletraporundasunmuşolduğubilgileriaçıklamasını,tamamla-masınıve/veyagüncellemesiniistediğibir“sorunlistesi”gönderir.Ülke,busorunlistesi-neyazılışekildeyanıtvermelidir.

Sonolarak,Komite“sonuçgözlemleri”adıverilenkendiraporunukabulederveyayınlar.Buraporda,ülkenininsanhaklarıylailgiliyükümlülüklerinikarşılamakiçinkanunlarda,politikalardaveyauygulamalardadeğişiklikyapmasıgerekenalanlarıbelirler.Devletler,sonuçgözlemlerininkendiülkelerindekamuoyunasunulmasını [bkz.SözleşmeMadde36(4)]veKomiteninwebsitesindeyayınlanmasınısağlamalıdırlar.

Engelliörgütlerivedestekçilerinihaitespitlerdeyeralanbilgilerikullanarak,değişiklikyapmasıiçinyönetimlerinebakıyapabilirler.Örgütlerinşunlarıyapmasıönemlidir:

• Komiteninyaptığıeleştirileriuluslararasıveulusalmedyayaaktarmak,• Komiteninvarsayasalbirgirişimleilgiliyaptığıtespitlerevetavsiyeleredeğinmek,• KendiülkelerindelobiçalışmasıyaparakKomitenintavsiyeleriniizlemek.

(c)Bireyselbirşikayetiveyabirgrupşikayetinidesteklemek:Birülke,EngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeninİsteğeBağlıProtokolünüonaylamış-sa,oülkedekibireylerve/veyagruplar,sözleşmedendoğanhaklarınınihlaledildiğiiddiasıileEngelliHaklarıKomitesineşikayettebulunabilirler.Buşikayetlere“bildirim”adıverilir.

Engelli örgütleri, izleme sürecinden elde edilen bilgileri kullanarak yapılabilecek olasışikayetleribelirleyebilir,bireylerevegruplaraşikayettebulunmalarıiçinyardımedebilir-ler.Unutmayın,engelliörgütleri(STÖler)şikayettebulunmadanönceilgilikişininveyagrubunrızasınıalmalıdır.

Komite,yapılanşikayetideğerlendirdiktensonrabirkararavaracaktır.Komiteihlaloldu-ğunutespitederse,oülkeyedurumudüzeltecekadımıtavsiyeedecektir.Tavsiyeedilenadımmaddiödemeyapılmasını,mevzuatındeğiştirilmesinive/veyabaşkaeylemlerdebu-lunulmasınıiçerebilir.

Gölge Raporlar hakkında daha fazla bilgi için bkz:

• DRPI yayını: Claiming Disability Rights: Some Suggestions for Action (Engellilik Haklarını Talep Etmek: Önerilen Bazı Eylemler) şu adreste bulabilirsiniz: http://drpi.research.yorku.ca/

• OHCHR (BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği) yayını, Working with the United Nations Hu-man Rights Programme: A Handbook for Civil Society (Chapter IV) (BM İnsan Hakları Progra-mı ile Çalışmak: Sivil Toplum için bir El Kitabı [Bölüm IV]) şu adreste bulabilirsiniz:

http://www.ohchr.org/EN/AboutUs/CivilSociety/Documents/Handbook_en.pdf

• International Disability Alliance yayını, Guidance Document: Effective Use of International Hu-man Rights Monitoring Mechanisms to Protect the Rights of Persons with Disabilities (Kılavuz Belge: Engellilerin Haklarını Korumak için Uluslararası İnsan Hakları İzleme Mekanizmalarının Etkili Kullanımı) şu adreste bulabilirsiniz:

• http://www.internationaldisabilityalliance.org/resources/


Ülkeninkomiteninkararınıuygulamayakoymakonusundaahlakibiryükümlülüğüvardırancakkomiteninbirülkeyiokararıuygulamayazorlamasımümkündeğildir.Dolayısıyla,engelliörgütleri,kendiülkelerindedeğişiklikyaratabilmek içinbuuluslararasısonuçlarıkullanarakihlalbulgularınıülkelerindeduyurmalıdırlar.Engelliörgütlerigölgeraporya-zarkenülkeninkomiteninkararlarınıuygulamadığıalanlarhakkındadabilgivermelidirler.

OHCHR Web sitesinde, bir ülkenin, sözleşmenin devlet raporlama süreciyle ilgili belgelerini nasıl bulabiliriz?Bu bilgiler OHCHR web sitesinde iki şekilde bulunabilir:

Seçenek 1 – Komitenin Web Sayfası: [Not: Bu yolu kullanarak bilgiye ulaşmak daha zordur AMA bilgiler öncelikle burada yayınlanır):

1. Engelli Hakları Komitesinin web sayfasına gidin: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/CRPDIndex.aspx

2. Sayfanın sağındaki menüde, “Committee” (Komite) başlığının altında “Sessions” ı (Oturumlar) tıklayın. Bu durumda şu sayfaya gidersiniz: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/Sessions.aspx

3. Açılan sayfadaki tabloda ilgilendiğiniz ülkenin adını arayın. Ülkenin adı birden fazla kez geçiyorsa en yakın tarihli linki tıklayın (örn. Tunus’un adı ilk kez 4-8 Ekim 2010 tarihli 4. Oturumda geçerken, 11-15 Nisan 2011 tarihli 5. Oturumda yine geçmektedir. En yakın tarihli link üzerini tıklamanız gereken 5. Oturumdur). En yakın tarihli link size en çok bilgiyi verecek olandır. Bu tablolar tamamlandığında aşağıdakilerle ilgili linkler içerir:

- Zaman Çizelgesi: Devlet raporunun komite tarafından ne zaman değerlendirileceğine dair bilgiler,

- Devlet Raporu ve Temel Belge: Tüm dillerde devlet raporu,- Sorun Listesi: Komitenin gönderdiği sorun listesi ve ülkenin yanıtı,- Diğer Kaynaklardan Gelen Bilgiler: Gölge raporlar ve komitenin aldığı diğer bilgiler, - Delegasyon Listeleri ve Açıklamalar: Komite ile yapıcı diyaloğa katılan ülke delegeleri ve

ülkenin yaptığı resmi açıklamalar, - Nihai Tespitler: Komitenin nihai tespitleri.

Seçenek 2 – Anlaşma Organları Veri Tabanı için Arama Motoru: [Not: Bu seçeneği kullanarak bilgiye ulaşmak daha kolaydır ANCAK bu veri tabanında engelli örgütlerinin gölge raporları yoktur ve bilgiler hemen yayınlanmaz.]

1. İnsan Hakları Kurumlarından OHCHR web sayfasına gidin: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/Pages/HumanRightsBodies.aspx

2. Sayfanın sağ tarafındaki menüden “Treaty Bodies” (Anlaşma Organları) başlığı altında “Treaty Body Document Search” (Anlaşma Organı Belge Arama) linkini tıklayın. Bu şekilde şu sayfaya gidersiniz: http://tb.ohchr.org/default.aspx

3. Aşağı açılan menüyü kullanarak şunları seçin: Convention – CRPD (Sözleşme – Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme); Country (Ülke)

– hakkında bilgi almak istediğiniz ülkeyi bulun Type (Tip)– bulmak istediğiniz bilgi türünü seçin (örn. Devlet Raporu, Sorun Listesi, vs.)

4. “Search” (Ara) tıklayın. Sayfadaki tabloda istediğiniz ülkenin adını bulun. Ülkenin adı birden fazla kez geçiyorsa en yakın tarihli linki tıklayın (örn. Tunus’un adı ilk kez 4-8 Ekim 2010 tarihli 4. Oturumda geçerken, 11-15 Nisan 2011 tarihli 5. Oturumda yine geçmektedir. En yakın tarihli link üzerini tıklamanız gereken 5. Oturumdur). En yakın tarihli link size en çok bilgiyi verecek olandır. Bu tablolar tamamlandığında aşağıdakilerle ilgili linkler içerir:

- Zaman Çizelgesi: Devlet raporunun yapıcı diyalog yoluyla ne zaman değerlendirileceğine dair bilgiler,

- Devlet Raporu ve Temel Belge: Tüm dillerde devlet raporu,- Sorun Listesi: Komitenin gönderdiği sorun listesi ve ülkenin yanıtı,- Diğer Kaynaklardan Gelen Bilgiler: Gölge raporlar ve Komitenin aldığı diğer bildirimler,- Delegasyon Listeleri ve Açıklamalar: Komite ile yapıcı diyaloğa katılan ülke delegeleri ve

ülkenin yaptığı resmi açıklamalar, - Nihai Tespitler: Komitenin yayınladığı nihai tespitler (her dilde).

Ülkenin adı listede yoksa ya devlet raporunu henüz vermemiştir ya da devlet raporu verilmiş ancak henüz web sitesinde yayınlanmamıştır.

81

2.Diğer BM insan hakları anlaşmaları doğrultusunda harekete geçmekBMEngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşme,engellilerinhaklarınıkoruyanvedestekle-yençokönemlibirinsanhaklarıanlaşmasıdır.Bununlaberaber,busözleşmeyeekolarak,BirleşmişMilletlerinengellikişileraçısındangeçerlisekiztemelinsanhaklarıanlaşmasıdahabulunmaktadırvebuanlaşmalarengelliörgütlerininuluslararasıseviyedehareketegeçmesiiçindahafazlafırsatsunar.Engelliörgütlerine,engellilerinhaklarınıgeliştirmekiçinaynıandaikiyolabaşvurmalarıtavsiyeedilir:

• Birinciyol,BMEngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeyebaşvurmak,

• İkinciyol iseBirleşmişMilletlerin engellilerinhaklarını koruyanvedestekleyendiğerönemlianlaşmalarınıveorganlarınıkullanmaktır.

Herikiyoladaaynıandabaşvurulur.

Diğersekiztemelinsanhakkıanlaşmasınınherbiri,EngelliHaklarıKomitesinebenzerbiruzmanlarkomitesitarafındanizlenir.Herbiranlaşmada,EngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmedeyeralandevletraporlamasüreçlerimevcutturveÇocukHaklarıSözleş-mesiharicindetümünde,EngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeninİsteğeBağlıProto-kolündeyeralaniletişimprosedürünebenzerbireyselvegrupşikayetprosedürlerivardır.

Engelliörgütleri,aynıandaikiyolabirdenbaşvururken,buanlaşmalarkapsamındakendigölgeraporlarınısunmalılarveyatopluyazılangölgeraporlaraengellilerindegörüşleri-nineklenmesiiçinkendiülkelerindekisiviltoplumörgütleriveağlarlaçalışmalıdırlar.Bu

Bireysel ve grup şikayetleri hakkında daha fazla ilgi için bkz: Sözleşmenin İsteğe Bağlı Protokolü kapsamında Engelli Hakları Komitesine bildirimde bulunma prosedürüne ilişkin bilgi için bakınız: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/CRPDIndex.aspx

Sözleşmenin İsteğe Bağlı Protokolü kapsamında Engelli Hakları Komitesine bildirimde bulunma konusunda kılavuz: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/CRPDIndex.aspx

DRPI yayını: Claiming Disability Rights: Some Suggestions for Action (Engellilik Haklarını Talep Etmek: Önerilen Bazı Eylemler): http://drpi.research.yorku.ca/

Şikayet örneğine UN OHCHR web sitesinden ulaşabilirsiniz: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/IndividualComplaints.aspx

Komitenin aldığı Kararları OHCHR web sitesinde nasıl buluruz? 1. İnsan Hakları Kurumlarından OHCHR web sayfasına gidin: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/Pages/HumanRightsBodies.aspx

2. Sayfanın sağ tarafındaki menüden “Treaty Bodies” (Anlaşma Organları) başlığı altında “Treaty Body Document Search” (Anlaşma Organı Belge Arama) linkini tıklayın. Bu şekilde şu sayfaya gidersiniz: http://tb.ohchr.org/default.aspx

3. Aşağı açılan menüyü kullanarak şunları seçin: Convention – CRPD (Sözleşme – Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme); Country

(Ülke) – hakkında bilgi almak istediğiniz ülkeyi bulun. Type (Tip)– Jurisprudence (Yargı Dairesi)

4. “Search” (Ara) tıklayın.


sayede,engellilikleilgiliönemlimeselelerBMinsanhaklarısistemindedeğerlendirme-yealınabilir.Böylelikleörneğin,KadınlarayönelikAyrımcılığınOrtadanKaldırılmasınaDairKomite,engellikızçocuklarınınvekadınlarınkarşılaştıklarıbelliayrımcılıkşekillerihakkındabilgiedinebilir.Engelliörgütleri,EngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeyionamamışolanülkelerde,engellilerinhaklarınailişkinendişelerinBMseviyesinetaşın-masıiçindiğersekiztemelanlaşmayıkullanarakhareketegeçebilirler.

Engelliörgütleribuanlaşmalarkapsamındabireyselveyagrupşikayetlerininsunulma-sınadadestekvermekisteyebilirler.EngelliKişilerinHaklarınaDairSözleşmeninİste-ğeBağlıProtokolünüonamamışancakbaşkaanlaşmalardakişikayetusullerinionamışülkelerdekiengelliörgütleribuseçeneğebaşvurabilirler.Busayedebuengelliörgütleriseslerinibirölçüdeduyurabilirler.

Devletraporlarınaveşikayetlere ilişkinusulkurallarıher insanhakkıanlaşmasınagöredeğişir,bunedenleilgiliuzmankomitesininkoyduğukurallarıngözdengeçirilmesivebun-larınuygulanmasıönemlidir.Birinsanhaklarıanlaşmasınınusulkurallarıuyulmasıgere-kenbellibirformatiçermiyorsa,yukarıdayeralan“GölgeRaporunÖnerilenAnaHatlar”tablosuherhangibirinsanhaklarıanlaşmasıkapsamındakigölgeraporlariçinkullanılabilir.

Yandakitabloda,BirleşmişMilletlerindokuztemelinsanhaklarıanlaşması(EngelliKişi-lerinHaklarınaDairSözleşmedahil)hakkındabilgiyeralmaktadır.Butabloda,anlaşma-nınkapsamınagirenler,ilgiliuzmanizlemekomitesininadı,anlaşmadadevletraporlamaprosedürününbulunupbulunmadığı;anlaşmadabildirimdebulunmaprosedürününyeralıpalmadığıbilgisiveengelliörgütlerininkurallarveprosedürlerhakkındadahafazlabilgiyeulaşabileceğiwebsayfalarınalinkleryeralmaktadır.

STÖ’lerin‘ikilibiryol’izleyerekuluslararasıdüzeydehareketegeçebilecekleribaşkabazıseçeneklerdevar.Bunlararasındaaşağıdakilersayılabilir:

• İnsanhaklarısözleşmeleriniizleyenUzmanKomitelerin(yani,EngelliHaklarıKo-mitesivediğer sekiz temel insanhakları sözleşmesininkomiteleri)hazırladıklarıGenelYorumlarveTavsiyeleriçinbilgisunabilirler,

• İnsanHaklarıKonseyininEvrenselPeriyodikİnceleme(UPR)sürecinekatkısağla-yabilirler,

• BirleşmişMilletler’inÖzelProsedürlerikapsamındayürütülensoruşturmalarakat-kıdabulunabilirler.

UluslararasıeylemleilgilisonnoktalarLobi ve savunuculuk faaliyetleri toplumsal değişimve sosyal adalet için kritik önemesahiptir.BirleşmişMilletlerbusüreçleriülkelerinhaklarıuygulamayolundailerlemeleri,hakihlallerinielealmalarıvedünyaçapındaengellikişilerveherkesiçinsosyaladale-tedoğruilerlemeleriiçingeliştirmiştir.STÖ’ler,hemEngelliHaklarıSözleşmesihemdediğersözleşmeveorganlarkapsamındakibuuluslararasısüreçlerinhepsindenyararla-nabilir,süreçleriülkevetoplumdüzeyindedeğişimyaratmak,uluslararasıkamuoyununbaskısınıkendiülkelerindekidönüşümügerçekleştirebilmekiçinkullanabilirler.BuamaçdoğrultusundaSTÖ’lerinaşağıdakileriyapmalarıönemlidir:

Daha fazla bilgi için bkz.: OHCHR yayını: Working with the United Nations Human Rights Programme: A Handbook for Civil Society: http://www.ohchr.org/EN/AboutUs/CivilSociety/Documents/Handbook_en.pdf

83

SÖZLEŞME KİMLERLE İLGİLİ

UZMAN İZLEME KOMİTESİ

DEVLET RAPORLAMA PROSEDÜRÜ VAR MI?

İLETİŞİM PROSEDÜRÜ VAR MI?

DAHA FAZLA BİLGİ İÇİNWEB SAYFASI

Engellilerin Haklarına Dair Sözleşme (CRPD)

Bütün engelli kişiler

Engelli Kişilerin Haklarına Dair Komite (CRPD)

Evet Evet http://www.ohchr.org/en/hrbodies/crpd/pages/crpdindex.aspx

Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara Dair Uluslararası Sözleşme (CESCR)


Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi (CESCR)

Evet Evet http://www2.ohchr.org/english/bodies/cescr/index.htm

Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme (CCPR)


İnsan Hakları Komitesi (HRC)

Evet Evethttp://www2.ohchr.org/english/bodies/hrc/index.htm

Kadına Karşı Her türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW)

Engelli kadın ve kız çocukları

Kadına Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi (CEDAW)

Evet Evet http://www2.ohchr.org/english/bodies/cedaw/index.htm

Çocuk Hakları Sözleşmesi (CRC)

Engelli kız ve erkek çocukları

Çocuk Hakları Komitesi (CRC) Evet Hayır http://www2.ohchr.org/

english/bodies/crc/index.htm

Her Türlü Irk ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşmesi (CERD)


Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi (CERD)

Evet Evet http://www2.ohchr.org/english/bodies/cerd/index.htm

İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ve Aşağılayıcı Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme (CAT)


İşkenceye Karşı Komite (CAT) Evet Evet

http://www2.ohchr.org/english/bodies/cat/index.htm

Tüm Göçmen İşçilerin Hakları ve Aile Fertlerinin Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme (CRMW)

Göçmen işçi olan engelliler ve aileleri

Göçmen İşçiler Komitesi (CMW) Evet Evet

http://www2.ohchr.org/english/bodies/cat/index.htm

Zorla Kaybedilen Kişilerin Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme (CED)


Zorla Kaybedilen Kişilerle ilgili Komite CED)

Evet Evethttp://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CED/Pages/CEDIndex.aspx

Birleşmiş Milletler Temel İnsan Hakları Belgeleri


• Uluslararasıizlemeorganlarınınbeyanveyakararlarının(ör.Uzmankomiteler,İn-sanHaklarıKonseyi,ÖzelRaportörlerveBağımsızUzmanlar)ülkedekimedyaor-ganlarının,politikacılarınvebaşka ilgili baskıgruplarınındikkatine sunulmasınısağlamak(ör.Muhalefetpartilerinin).

• Buuluslararasısüreçlerinherülkedekiengellihaklarıaktivistitarafındankullanı-labilmesiiçinEngelliHaklarıSözleşmesininveİhtiyariProtokolünevrenselolarakonaylanmasıyolundaçalışmak.

Engellikişilerinhaklarıyerel,ulusal,bölgeselveuluslararasıdüzeylerdeeylemegeçilme-siyle sağlanır.Dünya çapındaki bütün engellilerinhaklarından faydalanabilmeleri içingösterilençabaulusalsınırlarıaşanbirçabadır.Engellihaklarıhareketindedayanışmabuamacaulaşmakiçinelzemdir.

GeleceğeDoğruİlerlerken1.Farklıfarklıengelliliktürlerinisavunmakyerinetekbirhareketolarakbirleşin.2.Diğerhaksahipleriylebirleşin(kadın,çocuk,ırkgrupları).3.Ülkenizinhangiaşamadaolduğukonusundabilgitoplayınvesüreçleriraporlayın.4.Olgularıtoplamakiçinizlemeyapınvesonratekrarizlemeyapın.

85

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ENGELLİ HAKLARI SÖZLEŞMESİN’DE (BMEHS) TANIMLANAN HAKLARIN İZLENME GÖSTERGELERİNE İLİŞKİN İLKELER

1. KatılımBMEHS’ninolmazsaolmazkoşullarındanbiriengellikişilerinuygulamanınheraşama-sındakatılımgöstermesidir.BuengellikişilerinSözleşme’nindetaylandırılmasındaüst-lendiklerirolve“bizolmadanbizimiçinhiçbirşey”sloganıgözönündebulunduruldu-ğundahiçşaşırtıcıdeğildir.Bunagöresözleşme’ninMadde4(3)’egöre:

MevcutSözleşme’yiuygulamakiçinyasavepolitikageliştirmeveuygulamasüreçlerindeveengellibireyleriilgilendirendiğerkararalmasüreçlerindeanlaşmayatarafdevletlertemsiledicikuruluşlarıaracılığıylaengellibireylere,engelliçocuklardadahilolmaküze-re,yakındandanışmakveonlarısüreçlerdeiçermekzorundadır.

AyrıcaMadde33(3)şunuzorunlukılmaktadır:Sivil toplum,özellikleengellibireylerve temsiledicikuruluşları izlemesürecinedahiledilmelivetamkatılımısağlanmalı.

Dolayısıylaizlemesistemleriningeliştirilmesinde(göstergelerinseçimivedeğerlendiril-mesidedahilolmaküzere)engellibireylerintamkatılımızorunluolarakgörülebilir.Aynızamandaherhangibirizlemesistemininetkinliğiniarttırmakdabuyollamümkünolabi-lir-bunoktaDisabilityRightsMonitorveDisabilityRightsPromotionInternationalgibiuluslararasıengellilikizlemeprojeleritarafındandavurgulanmıştır.

2. Karşılaştırılabilirlik

2.1 Zaman odaklı karşılaştırma BMEHS’ninuygulanmasınıizlemekbirkaçamacahizmetetmektedir.BunlararasındaenönemlisitektekdevletlerinSözleşme’dekihaklarıntamolarakhayatageçirilmesikonu-sundakaydettikleriaşamakonusundabilgisağlamasıdır.Bu,birülkedezamaniçerisindeuygulamaseviyelerikonusundakarşılaştırmalarızorunlukılmaktadır.Butürkarşılaştır-malarancakizlemesüreğenbirşekildeyapıldığındamümkünolabilmektedir.DisabilityRightsPromotionInternational(DRPI)’ınkısabirsüreönceortayakoyduğugibi,etkiliengellihaklarıizlemesi‘birfotoğrafdeğildevamedenbirfilm’dir.Buuzunlamasınakar-şılaştırmayıyapabilmekiçinmevcutdurumailişkinreferansölçümlerbelirlemekgerek-mektedir.Bubazıönemlizorluklar içermektedirancakgöstergelergeliştirmekve ilgiliverikaynaklarını(gerekendurumlardayeniveritoplanmasıdadahilolmaküzere)tanım-lamakiçinhemençalışmayabaşlanmasıgerektiğiniortayakoymaktadır.

2.2 Engeli Olan ve Engeli Olmayan Bireyler Arasında Karşılaştırma Eşitliğinetkinbirbiçimdeizlenmesiengellibireylerindurumuileengeliolmayanakran-larınındurumununkarşılaştırılmasınıgerektirecektir.EnnihayetindeBMEHS’ninbirincilamacıengellibireylerininsanhaklarındandiğerleriyleeşitbirbiçimdefaydalanabilme-sinisağlamaktır.Butürdenkarşılaştırmalıbirbilgiyeeniyişekildegenelnüfusayönelikanaakımyadagenelveritoplamaileerişilebilir(budaengellibireylerinaraştırmanıntasarlanmasındailgilideğişkenleraracılığıylatanımlanmasıilemümkünolabilir).


ÖteyandanAvrupaEngellilikUzmanlarıAkademikAğı (ANED/AcademicNetworkofEuropeanDisabilityExperts)tarafından2008yılındagerçekleştirilenkapsamlandırmanıngösterdiğigibi,sadecegenelçalışmalarıbazengellikişilerinkarşıkarşıyakaldığıengellerindoğasınavekapsamınailişkinyeteriderecedebilgisağlamaolasılığıdüşüktür.Dolayısıylagenelçalışmalaraekolarak,engelliliğeözgüizlemeçalışmalarıyapmakgerekmektedir.

2.3 Ülkelerarası karşılaştırmaUluslararasıolarakveAvrupaiçerisindeetkinizlememekanizmaları,farklıülkelerdekiuygu-lamaseviyelerineilişkinkarşılaştırmalaraimkantanımalıdır.BununönemiHaziran2001’deNewYork’tadüzenlenenBMUluslararasıEngellilikÖlçümSemineri’ndekabuledilmiştir.

Bununbir sonucuolarak,WashingtonŞehriEngellilikÖlçümGrubukurulmuşveen-gellilikmeselelerini izlemekve buyolla ülke karşılaştırmaları yapabilmek için gereklimetodolojivegöstergelerigeliştirmeklegörevlendirilmiştir.

Butürdenbiruygulama,farklıpolitikaalanlarındaulusalverilerinmevcutolupolmamadurumunagöreveulusalveritoplamasüreçlerindefarklıengelliliktanımlarınınkullanıl-masısebebiyleönemlizorluklariçermektedir.

3. Tanım ve Ölçüm (Engelli Bireyler)

Anlamlıkarşılaştırmalaryapabilmeninkoşullarındanbiritutarlıbirbiçimdegörünürkı-lınabilirve/veyaölçülebilirgöstergelerinkullanımıdır.Bu,önemliölçüdezorluklariçer-mektedir.Engellibireylerileilgiliçıktılarıölçmedeenönemlizorluklardanbiriokişilerin‘engelli’olaraktanımlanmasındavesınıflandırılmasındayaşanır.Barizbirbiçimde,engel-likişilerinnasıltanımlandığıörneğin,anaakımokullaragiden,üniversitedenmezunolanyadabelirliistihdamtürlerindekendineyerbulanengellikişilerinyüzdesigibirakamla-rınhesaplanmasındaönemlisonuçlardoğurmaktadır.

BMEHS, ‘engellibirkişi’ içindetaylıbir tanımgetirmemektediramaMadde1’deşunubelirtmektedir:

Engellibireylerfiziksel,ruhsal,zihinselyadaduyularailişkinuzunsürelinoksanlıklarıbulunanvepekçokengellebirliktetoplumadiğerkişilerleeşitbirbiçimdetamveetkinkatılamayankişileriiçermektedir.

Bumadde,BMEHSyaklaşımıileulusaltanımlararasındakiilişkiyedairilginçsorularayolaçmaktadır:

Eğer‘engellibirey’yorumuyereltanımdandahagenişise(örneğinbirnoksanlığınbüyükçaplıolmasıgerekmiyorsa)bazıdevletler(vebölgeseluluslararasıkuruluşlar)izlemeamaç-ları içinkendiyorumlarınıgenişletmekzorundakalabilir.BunuyapamamakBMEHS’ninuygulanmasınıizlemedesadecehaklarınıkorumayaniyetettiğibazılarıileilişkilibirsüreçişletmekanlamınagelebilir.Diğertaraftan,EngelliBireylerinHaklarıKomitesi’nin‘engellibireyler’terimininekadargenişyorumlayacağıhalenucuaçıkbirsorudur.

Halihazırda‘engellibirey’tanımıyadaterminolojikullanımıkonusundauluslararasıbiranlaşmabulunmamaktadır.DolayısıylaBMEHS(İngilizceçevirisinde)engelibulunanbi-reylerterminolojisinikullanmaktadır.

Sosyalmodeltartışmasıilerlemeninölçümüneilişkinönemlikavramsalbirsoruortayaatmaktadır.

87

Eğerengellerbaşarılıbirbiçimdeortadankaldırılmışolsaydıvekatılımseviyeleriyük-seltilmişolsaydı,ozaman‘noksanlığıbulunankişi’sayısısabitkalırken, ‘engellibirey’sayısınındüşmesinibekleyebilirdik.

Sözleşme’ninterminolojisi,sosyalmodeleilişkinolarak,tartışmalıgörünüyor.

Diğertaraftan,sözleşmeninuygulanmasınıizlemeninesasamacınınnoksanlıklarıbulunankişilerin,diğerkişilerleeşitbirbiçimdetoplumanekadarkatılabildiğiveinsanhaklarınanekadarerişebildiğinedairbilgitoplamakolduğuaçıktır.Dolayısıyla,noksanlıklarıbulunanbireyleriniçindebulunduğugrubunözünüanlama(karşıkarşıyakaldıklarıengellerinetki-sindenbağımsızolarak)etkinbirBMEHSizlemesininözünüoluşturacaktır.Butürdenbirbilgiolmadan,ilgiliengellerinkaldırılmasındahaklardanfaydalanmayönündekigelişmeyeilişkinherhangibirizleme(davranışkalıplarısonucuoluşanengellerveyetersizdestekbi-çimindekiengellerdedahilolmaküzere,örneğinhareketimkanısağlamakonusundakiek-siklikleryadadestekalarakkararvermesüreçlerindekieksiklikler)sonderecezorolacaktır.

Eksikliğibulunanyadaengellibireykonusundauluslararasıbiruzlaşmaolsaydıbiletu-tarsızöz-raporlamasorunubakikalacaktı.Araştırmalaröz-raporlamanınsorularınnasılsorulduğunabağlıolarakdeğişkenlikgösterdiğiniortayakoymaktadır.

Örneğin,‘kronik’birhastalığıyadaengeliolduğunuiddiaedenkişilerinsayısı‘uzunsü-reli’hastalıkyadaengeliolduğunusöyleyenleregöreoldukçafarklıolabilir.

Buözellikledamgalamanınbelirginbirbiçimdeyüksekolduğu‘ruhsağlığı’alanındabirsorunteşkiledebilir.Ancak,eğerengelliliğeilişkindamgaazalırsa,herhangibirnoksanlıkyadaengelsahibiolduğunusöyleyenkişisayısıdabüyükihtimalleartacaktır.Bu,2006yılındaKanadaKatılımveEtkinlikKısıtlanmasıAraştırması’nda2001yılınagöredahafazlasayıdainsanınkendileriniengelliolaraktanımlamasınınetkenlerdenbiriolabilir.

Butürzorluklar,kullanılandildenbağımsızolarakyerindedurmaktadır.Öz-raporlamayoluylanoksanlıklarıtanımlamayaentutarlıyaklaşımkişininfiziksel,duyusal,bilişselyadapsikososyaldeneyimineilişkinstandartlaştırılmışsorularsormaktangeçiyor.Washin-gtonŞehirGrubu’nunnüfussayımlarındaiçermeyiteşvikedebilmekiçintavsiyeettiğikısasorulistesienbelirginörneğisağlamaktadır.GruptarafındanuygunbulunanRevizeEdilmişEngellilikNüfusSayımıSorularışuşekilde(herbirsorudacevapseçeneklerideşöyle:hayır-zorlukyok;evet-birazzor;evet-çokzor;hiçyapamıyorum).

• Gözlüktaksanızdagörmektezorlanıyormusunuz?• İşitmecihazıtaksanızdaduymaktazorlanıyormusunuz?• Yürümekyadabasamakçıkmakkonusundazorlanıyormusunuz?• Hatırlamakyadakonsantreolmakkonusundazorlanıyormusunuz?• Yıkanmayadagiyinmegibiözbakımkonularındazorlukçekiyormusunuz?• Herzamanki(alışıkolduğunuz)dilinizikullanarak,iletişimkurmak,örneğinanla-makveanlaşılmakkonusundazorlukçekiyormusunuz?

Diğertaraftan,Washingtongrubu’nunönerdiğigibisorulardasorunsuzdeğil.Belirligö-revlerin(giyinme,yıkanmaveiletişimkurmagibi)gerçekleştirilmesineilişkinzorluklaragöndermeyaparken,belirlibirnoksanlığınişlevselsınırlılıklarıileyetersizdesteğinengel-leyicisonuçlarınıayırtedemeyebiliyorlar.Dolayısıylafizikselbirnoksanlığıolanbirides-


tekalamazsagiyinmeveyıkanmakonusundazorlukyaşayabiliyor.Ancak,yeterlidesteksağlandığında(destekleyiciaraçlaryadakişiselasistanlıkşeklinde)zorlukkolaycaortadankalkabiliyor.Dolayısıylabusorularınkişinin işlevselkısıtlılıklarınımıyoksasözkonusukısıtlılıklaraverilensosyalcevaplarınyeterliliğinimiölçtüğükonusuyeterinceaçıkdeğil.

4. Tanım ve ölçüm (engelleyici bariyerler)

Noksanlıkları(yadaengellilikleri)olankişilerintanımlanmasınaparalelolarak,Sözleş-me’ninuygulanmasındakigelişmeyeilişkingöstergeleraçıkbirşekildeengelleyicibari-yerlereilişkinbirölçümüiçermekzorundadır.

Nispetenkısabirsüreöncesinekadar,engelleyicibariyerlerindeğerlendirilmesiengel-lilikleilgiliizlemesistemlerininbüyükçoğunluğunundışındatutuluyordu-buengellilikaktivistleritarafındaneleştiriliyorduveengelliliğeilişkinsosyalmodelleuyuşmuyordu.Sosyalveçevreselbariyerlerinengellibireylerinhayatlarıüzerindekietkisiniölçmeninönemi2001yılındaDünyaSağlıkÖrgütüUluslararasıİşlevsellik,EngellilikveSağlıkSı-nıflandırması’nı(ICF)kabulederkentanınmıştı.

AvrupaEngellilikEylemPlanı’nın‘erişilebilirlik’önceliği(mal,hizmetvealtyapılara)neyeihtiyaçolduğununetleştirmektefaydalıbirreferansnoktasısağlıyor.Bubağlamda,erişilebi-lirliğeilişkindüşünülebilecekgenişbirpotansiyelgöstergeleraralığıtanımlamakmümkün.Örneğin,bugöstergelerarasındabirülkedekitekerleklisandalyeninerişebildiğiotobüsyadatrenistasyonlarınınoranı,altyazılıyadaseslibetimlemekullanılanTVprogramlarınınoranı,erişilebilirlikstandartlarınagöretasarlanmışkamusalwebsiteleri,vb.yeralabilir.

Ancak,böylebiryaklaşımgeliştirmeninikiönemlizorluğuvar.Birincisi,ölçümvekar-şılaştırmaları destekleyecek ilgili verilermevcut kamusal veritabanlarındaolmayabilir.İkincisi,belirliengelligruplarıdahakolayölçülebilenerişilebilirlikkriterlerinintanım-lanmasıaçısındanavantajlıdurumdaolabilir(örneğin,psikososyalmeseleleriolanveyazihinselbirengelibulunanbireylerinkarşıkarşıyakaldığısosyalbariyerlerisomutbirbiçimdeölçmekdahazorgörünebilir).Yinede,engelleyicibariyerlerinölçümçerçevesinetoplumsalyaklaşımvetavırlarıdakatmakunutulmamalıdır.

5. Kesitlerarasılık

‘Engellibireyler’hergruptanengelikapsayabildiğigibitümyaş,cinsiyet,cinselyönelim,dinveetnikkökenidekapsayabilir.BMEHStarafındangüvencealtınaalınanhaklartümgruplariçingeçerlidirveizlemesüreçlerininbufarklıkestilerdekifarklılıklarıkapsaya-cakşekildetasarlanmasıveuygulanmasısondereceönemlidir.

Dolayısıylabelirliengelgruplarınınizlemeçalışmalarınındışındabırakılmamalarıyadakapsamıiçinealınmalarıkonusundaözeldikkatgösterilmelidir.Belirligruplarınizlemeçalışmalarınadahil edilmelerikonusundaözelbirdikkat sergilenmeliveonlara ilişkinverilerortayaçıkacakşekildegöstergelertasarlanmalıdır.

Dolayısıylataraflarbelirliengelligruplarınındurumunu(örneğinbelirlibirengelibulunan-lar,kadınlar,birdençokbaskıyadadezavantajamaruzkalabilecekolanlar)ayrıştırabilecekveinceleyebilecekşekildeveritoplandığındaneminolmalıdır.Buamaçlarauygunolarakhangigruplarınelealınabileceğiaçılışparagrafındanesinlenilebilir.Bunagöretaraflar:

89

“Irk,renk,cinsiyet,dil,din,siyasigörüşyadabaşkagörüşler,ulusal,etnik,yerligruplarailişkinyadasosyalköken,mülk,doğum,yaşyadabaşkastatülersebebiylebirdençokyadaağırayrımcılıktürlerinemaruzkalanengellibireylerinkarşıkarşıyaolduğuzorkoşullar…”

Butürdenbirayrıştırmagelenekselveritoplamayöntemlerindevegöstergelerdeönemlideğişikliklergerektirebilir.

6. Paylaşım

Dahaöncebelirtildiğigibi,Madde31(1)Taraflar’a istatistikivearaştırmaverileridahilolmaküzereuygunbilginintoplanmasızorunluluğunugetiriyor.Madde31(3)’egöre:

TarafDevletlerbuistatistiklerinpaylaşılmasıkonusundasorumludurveverilerinengellibireylerevediğerlerineerişilebilirliğinisağlamalıdır.

Buradaözelolarakyalnızcaistatistiklerbelirtilmişolsada,Taraflarmaddeyi‘araştırmaverileri’vediğer‘uygunbilgiler’ideiçerecekşekildegenişleterekyorumlamalıdır.Dola-yısıyla,butürbirbilgipaylaşımıveerişilebilirliğiengellibireylerinhaklarınıntamolarakhayatageçmesininnicelikselvenitelikselgöstergeleriniiçermelidir.

Etkilibirpaylaşımınönemigözardıedilemez.İlgiliizlemebilgisiniyasavepolitikayapı-cılaraulaştırabilmeketkilikanıtadayalıpolitikalarıngeliştirilmesi,değerlendirilmesivegözdengeçirilmesiiçingereklibirönkoşuldur.Bilgiyiengellikişiler,onlarınkuruluşlarıvediğerilgilikurumlaraulaştırmakiseetkililobicilikvestratejigeliştirmefaaliyetleriiçingereklibirönkoşuldur.Ayrıca,engellibireylerinanlamlıbirşekilde,yalnızcaizlemesü-reçlerindedeğil,aynızamandapolitikageliştirmesüreçlerinde‘içerilmesi’içindezaruribiradımdır.İkincisininönemiaçılışparagrafındaelealınmaktadır:Engellibireylerken-dilerinidoğrudanilgilendirensüreçlardahilolmaküzerepolitikaveprogramlarlailgilikararalmasüreçlerineaktifbirşekildedahilolmaimkanınasahipolmalıdır.

Veritoplamaaraçlarınınkendisininbirpaylaşımişlevigörebileceğinibelirtmektedefay-davar (yanistratejikbeklentilerkonusundafarkındalıkyaratma, tartışmabaşlatmavemüdahaleseçeneklerininaltınıçizmegibikonularda).

7. Etkili BMEHS İzlemesi için Gereken Gösterge Türlerine Genel Bir Bakış

7.1 İstatistiki GöstergelerEnbelirgin(veenkolayölçülebilenvekarşılaştırılabilen)göstergetürüistatistikiolandır.Hatta,bubazentekgöstergetürügibidüşünülebilmektedir. Belirlibirnüfusyadaçevreyedayalı istatistikigöstergeler,nesnelölçümlerolabiliryada bireylerin öznel deneyimlerine dayanabilir. BMEHShaklarını izleyebilmek için herikiformunbirkombinasyonunungerekmesimuhtemeldir.ÖrnekteşkiletmesiamacıylaburadaEğitim(Madde24)bağlamındanelerebakılabileceğilistelenmiştir(ilerideSözleş-me’ninbaşkaalanlarınailişkinörnekteşkiledebilecekönerilerdesunulmuştur).

7.1.1 Nesnel istatistiki göstergelere örnekler• Anaakımokullaragidenengelliçocukyüzdesi(engelgrubu,cinsiyet,etnisitevebölgeyegöre)


• Yatılıolaraközeleğitimedevamedenengelliçocukyüzdesi(aynışekildegruplaraayrılmışolarak)

• Özeleğitimokullarındagündüzeğitimgörenengelliçocukyüzdesi(aynışekildegruplaraayrılmışolarak)

• Evdegayrıresmibirbiçimdeeğitimalanengelliçocukveengelliolmayançocukyüzdesi(herikisideaynışekildegruplaraayrılmışolarak)

• Resmi eğitim almayan engelli ve engelli olmayan çocuk yüzdeleri (aynı şekildegruplaraayrılmışolarak)

• Çeşitli temel aşamalarda yukarıdaki kategoriler için engelli olmayan çocuklarınortalamanotlarınıalanengelliçocukyüzdesi(aynışekildegruplaraayrılmışolarak)

• Çeşitlipost-16(eğitimyaşını16’nınüzerineçıkaranbireğitimuygulaması)eğitimbiçimlerinedahilengelliöğrenciyüzdesi(aynışekildegruplarınaayrılmışolarak)

• Fizikselerişilebilirlikkonusundaüzerindeanlaşılmışkriterlereuyaneğitimoluşum-larınınyüzdesi

• Alternatifformatlardamevcutokulkitaplarınınyüzdesi• Engelliliğeilişkinfarkındalıkkonularındaeğitimalmışöğretmenyüzdesi

7.1.2 Deneyime dayalı istatistiki göstergeler • Belirlibiryaştakiengellikişilerin(uygunbirbiçimdeengelgrubu,cinsiyet,etni-tisite,vb.gruplaraayrılmış)veaynıyaştaokulda/üniversitedehalindenmemnunengelsizkişilerinyüzdeleri

• Okulda/üniversitedezorbalığauğramışkişiyüzdeleri• Zorbalığauğramışvedurumunokultarafındandoğrubirşekildeçözüldüğünüdü-şünenengelliveengelliolmayankişilerinyüzdesi

• Engellilikle ilgili tümengeller,etkinveuygundüzenlemelervedestekleortadankaldırılsaydıalabileceğinotlarındahayüksekolacağınainananbelirliyaştakien-gellikişiyüzdesi(engelgrubu,cinsiyet,etnisite,vb.göreayrıştırılmışolarak)

• Engellilikle ilgili kaygıları olmasaydı eğitimlerine devam edeceklerini söyleyen,okuluterketmişengellikişiyüzdesi

7.2 Yasa ve Politika Göstergeleri

7.2.1 Genel BakışKarşılaştırmalıistatistikibilgiyeekolarak,BMEHS’ninetkiliolarakizlenmesibelirliyasavepolitikalarlailgilitedbirlerinvarolupolmadığınabağlıolarakgeliştirilengöstergeleregöndermeyapmayıgerektiriyor.

7.2.2 Yasa ve Politika Göstergelerine Örnekler• Butürdengöstergelerşunlarıiçerebilir:• Ülkenizdeengellibireylerekarşıayrımcılığıyasaklayanbiryasavarmı?• Ülkenizdeengellibireylereyönelikolarakişveren/eğitimsağlayıcılarvebaşkamalvehizmetsağlayıcılarınamakuluyumlulaştırmazorunluluğugetirenbiryasavarmı?

• Ülkenizdemutlakvesayetuygulamasıvarmı?• Ülkenizdedesteklikararvermesistemivarmı?

91

• Ülkenizdeengellibireylerekamukurumlarınatercihettikleriformattabilgigönder-mevealmaimkanıtanıyanbirpolitikavarmı?

7.2.3 Kişisel Deneyim KatkısıYasavepolitikalarınetkisineilişkinpahabiçilmezbilgiyedoğrudanbuyasavepolitika-lardanfaydalanankişileringörüşleriaracılığıylaulaşılabilir.Bugörüşlerinnasıltoplana-cağıbağlamvekoşullaragöredeğişecektir.

BASİT BİR TİPOLOJİNİN GELİŞTİRİLMESİ

Altıanaalan tipolojisikullanarakgöstergelere ilişkinbir ilk listeyi sunuyoruz (bunlaraşağıdadahadetaylıolarakaçıklanacaktır).

1.Kişiselhayatveailehayatı(Yaşa)2.Seçimvekontrol(Seç)3.Malvehizmetlereerişim(Tadınıçıkar)4.Eğitimveyaşamboyuöğrenme(Öğren)5.İşveistihdam(Çalış)6.Gelirveyoksulluk(Kazan)

Demografik Paydalar

Herhangibiralandaeşitlikvekatılımailişkinnicelikselgöstergelerisağlayabilmekiçinherbirülkedekiengellinüfusuna ilişkindebirölçümyapmakgerekmektedir (örneğinyaş,toplumsalcinsiyet,engelliliktürü,etnisitegibi).Bukaçınılmazolarakproblematikbirkonudur(veEurostatveWashingtonGroupgibioluşumlarınçalışmalarınınbirçoğu-nunkonusunuoluşturur)ancakidealolarakBMSözleşmesitarafındankorunankişilerintanımıiletutarlıbirbiçimdesağlanabilir.Butürverilerinfizibilitesiraportörünraporun-daelealınmıştır.

Birincil İkincil

Genel popülasyona oranla engelli popülasyonu

% Kadın/erkek

% Çocuk

% Çalışma Yaşındaki Yetişkinler

% Yaşlılar

% Etnik Azınlıklar


1. Kişisel Hayat ve Aile Hayati

Bugenişbaşlık insanhakları açısındananahtar alanlarıkapsamaktadır.BMsözleşme-si’nin23.maddesi(Evveaileyesaygı)buradaönemkazanıyor,ancakbaşkamaddelerin(örneğin10,12,16,18)ilgiliunsurlarıdaönemli.Engellikişilereyönelikkamusaltanınmailetavırvefikirlerdeburadagenişbirkabulgörmeveengellikişilerintoplumiçerisindekiiyilikhalleriaçısındanbukonuileilgili.

Buradasözleşmeninilgiliolduğunudüşündüğümüzilkelerişunlar:

• Yaşamhakkı• Kanunlarönündeeşitlik• Sömürü,şiddetveistismarauğramama• Herkesleeşitolarakevlilik,aile,ebeveynlikveilişkiler• Farkındalıkyaratma

Herbirvakadaaşağıdakiboyutlardaelealınmasıgerekenilgilikonular:

• Toplumsalcinsiyetönemlibirboyut• Farklıengelleresahipbireylerarasındaönemlifarklılıklarolabilir• Yaşlailgilivekuşaksalfarkılıklarönemliolabilir• Etnisitebirfaktörolabilir

Tartışmaveistişaresırasındaaşağıdakimaddelerönerilmiştir:

1.1 Niteliksel göstergeler• DevletBMEHS’yi10.maddekonusundaçekincebelirtmedenonaylamıştır.

• DevletBMEHS’yi12.maddekonusundaçekincebelirtmedenonaylamıştır.


• Tümengellibireyleruyruklarınındokümantasyonunaeşithakkaveülkeyegiripçıkmakonusundaeşitözgürlüğesahiptir.

• Engellibireylerulusalnüfussayımındaveritoplanmasıveraporlanmasısırasındatanımlanır.

• Tümengelli bireyler diğerleriyle eşit bir biçimdehukuki ehliyete sahip bireylerolaraktanınır.

• Hukuki ehliyetlerini kullanma konusunda engelli bireylere çıkar çatışmasına venüfuzukötüyekullanmayakarşıönlemlerilebirliktedesteksağlanmasıkonusundayasaltedariklermevcuttur.

• Kürtaj, ötenazi, canlandırma (resusitasyon) ve tıbbi tedavinin kesilmesi ile ilgiliyasalarherkesiçineşithaklarsağlar.

• Engellilik,engellikişilereyöneliksömürü,şiddetveistismardurumlarından(çocukvekadınlarayönelikşiddetdebunadahilolmaküzere)kaynaklanansuçlarınaraş-tırılmasıvecezalandırılmasıiçinyasalbirzeminolarakdüşünülür.

• Tümengellibireylerherkesleeşitbirbiçimdeevlenmeyadayasalortaklıklaragir-mehakkınasahiptir.

• Tümengellibireylerherkesleeşitbiçimdedoğurganlıklarınısürdürmehakkınasahiptir.

93

• Aile planlaması hizmetlerini sağlayan kamu ve özel kuruluşların engelliliğe da-yanarak ayrımcılık yapması yasadışıdır. (Makul düzenlemelerin sağlanmasındakieksikliklerdedahilolmaküzere)

• Aileplanlamasıhizmetlerinisağlayankamuveözelkuruluşlar,binalar,bilgiveile-tişimkonusundaerişilebilirlikgerekliliklerinetabidir.

1.2 Niceliksel Göstergeler

Birincil İkincil

Genel kamuoyu nüfus engelli olmayı toplum içerisinde bir dezavantaj olarak görür.

Genel kamuoyu engelliliğe dayalı ayrımcılığın toplumda yaygın olduğunu düşünür

Genel kamuyo engelliliğe dayalı ayrımcılığın eskisine göre daha yaygın olduğunu düşünür

Engelli kadınlar ve erkeklerin nüfusun geneline göre öznel iyilik hali / mutluluğu

Aktivite bazlı zaman kullanımı (iş yaşam dengesi?)

Aktiviteye göre zaman kullanımı

Şiddet/suç mağdurları?

Genel nüfusa göre yalnız yaşayan engelli kadın ve erkekler

Çift olarak yaşamak

Hiç evlenip evlenmediği

Sosyal ilişkiler ve arkadaşlıklar?

Engelli arkadaş ya da tanıdığı olan genel nüfus

Genel nüfusa kıyasla ebeveyn olan engelli kadın ve erkekler

Genel nüfusa kıyasla kadınların doğur-ganlık oranları

İlk çocuğu doğurma yaşı


2 Seçim ve Kontrol

Bugenişbirbaşlıkancakbağımsızyaşamvetoplumsalyaşamakatılımkonusundaçokönemli alanları kapsıyor.Madde19 (bağımsızyaşamave toplumsalyaşamda içerilme)önemliamaaynızamandaMadde29(siyasivekamusalhayatakatılım)daönemli:

Sözleşmeninilgiliolduğunudüşündüğümüzanahtarilkelerişunlardır:

• toplumiçindeyaşamakonusundaeşithaklarasahipolma• neredeyaşayacağınıseçmefırsatınasahipolma• kişiselasistanlıkdahilolmaküzerebirhizmetölçeğineerişebilme• oyvermevekamusalkararalmasüreçlerinekatılımhakkı• fikiralışverişivemüdahilolma

Herbirvakadaaşağıdakiboyutlardailişkilidir.

• Eğitimleilgilieşitsizliklerdetoplumsalcinsiyetdeönemliolabilir.• Farklıengeldurumlarınasahipbireylerarasındafarklılıklarolabilir.• Yaşvekuşaklailgilifarklılıklarönemlidir.

Tartışmaveistişaresırasındaaşağıdakiunsurlarönerilmiştir:

2.1 Niteliksel göstergeler • DevletBMEHS’yi19.maddekonusundaçekincebelirtmedenonaylamıştır.



• DevletBMEHS’yi4(3).maddekonusundaçekincebelirtmedenonaylamıştır.

• Tümengellibireyleriçinyatılıbirkurumdayaşamakyerinetoplumiçerisindeya-şamayailişkinyasalhakmevcuttur.

• Tümengellibireyleriçintercihettikleriyerdeihtiyaçduyduklarıdesteğialmahakkımevcuttur.

• Engellibireylerehizmetsunantümbirimveprogramlarıizleyenbağımsızbirizlemesistemimevcuttur(Madde16)

• Tümengellibireylerinözelevlerinin(kiralanmışyadasahipolunan)uyarlanmasıveerişilebilirliğikonusundamalive/veyapratikdesteklermevcuttur.

• Evdegündelikhayatıkolaylaştırmayayönelikdestekleyiciteknolojilereerişimko-nusundatümengellibireylerinmalive/veyapratikdesteklereerişimivardır.

• Doğrudansağlananhizmetlerealternatifolarakgündelikhayatvetoplumsalyaşa-makatılımkonusundatümengellibireylerinkullanıcı-kontrolündekişiselasistan-lığaerişebilmeleriiçinmalive/veyapratikasistanlıkolanaklarımevcuttur.

• Doğrudansağlananhizmetlerealternatifolarak,tümengellibireyleriçinbağımsızyaşamıdestekleyenkullanıcı-kontrolündekişiselbütçeleryadadoğrudanödemelermevcuttur.

• Tümengellibireylerindiğerleriyleeşitbirbiçimdeseçimlerdeoykullanmaveme-muriyethakkımevcuttur.

• Oykullanmasüreçlerimakuluyumlulaştırmayatabidir(asistanlıksağlamaveen-

95

gelliliğedayalıayrımcılığıönlemedahilolmaküzere)

• Siyasipartilerinengelliliğedayalıayrımcılıkyapmasıyasadışıdır(makuluyumlu-laştırmanınsağlanmamasıdahilolmaküzere)

• Siyasipartilerbinalar,teknoloji,bilgiveiletişimkonularındaerişilebilirlikgerekli-liklerinetabidir.

• Engellibireylerinulusaldüzeydeyasavepolitikaoluşturmasüreçlerindefikirleri-ninalınmasıvedahiledilmelerineilişkinmekanizmalarmevcuttur.

2.2 Niceliksel göstergeler

3 Mal ve Hizmetlere Erişim

BMEHS’nin9ve21.maddeleri (Erişilebilirlik/…bilgi)buradaönemlidir.Aynı zamandaMadde13deönemlidir.Ancak,erişimeilişkingenişbirkavramsalçerçevegerekmektedir.

Sözleşmeninilgiliolduğunudüşündüğümüz(vebaşkabiryerdeiçerilmeyen)anahtaril-kelerişunlardır:

• diğerleriyleeşitbirbiçimdeerişim

Birincil İkincil

Özel evlerde yaşayan engelli kadın ve erkek oranları

Yatılı kurumlarda kalan engelli kişilerin oranları

Engelli bireylerin evde yaşaması için yapılan sosyal destek harcamaları

Yatılı kurumlara yapılan harcamalar

Kişisel bakım ve hane içi aktivitelere yönelik yeterince yardım

Bağımsız yaşam için kişisel ya da bireysel bütçeler alan kişi sayısı

Evde bakım hizmetleri?

Genel nüfusa oranla genel seçimlerde oy kullanma oranları

Aktif siyasi katılım?

Engelli Milletvekili oranları?


• fizikselçevre,ulaşım,tıbbitesisler• yaygınmedyavebilgi-iletişimteknolojileri

Herbirvakadaaşağıdakiboyutlardikkatealınmalıdır:

• Toplumsalcinsiyethizmetlereerişimdeilgilibirboyutolabilir.• Farklıetnikgrupveazınlıklariçinerişimdeönemlieşitsizliklerolabilir.• Farklıengeldurumlarınasahipkişilerarasındakaydadeğerfarklılıklarolabilir.• Yaşfarklılıklarıönemliolabilir.

Aşağıdakiunsurlarönerilmiştir:

3.1 Niteliksel göstergeler• DevletBMEHS’yi9.maddekonusundaçekincebelirtmedenonaylamıştır.


• DevletBMEHS’yi30.maddekonusundaçekincebelirtmedenonaylamıştır


• Yasalveadlihizmetlerisağlayanların(mahkemeler,polisvehapishanelerdahilol-maküzere)engelliliğedayalıayrımcılıkyapmasıyasadışıdır(makuluyumlulaştır-manınsağlanamamasıdahilolmaküzere)

• Yasalveadlihizmetlerisağlayanlar(mahkemeler,polisvehapishanlerdahilolmaküzere)bina,bilgiveiletişimkonularındaerişilebilirlikgerekliliklerinetabidir.

• Polisvehapishanepersonelidahilolmaküzere,adaletyönetimikonusundaçalışan-larıneğitimindeengelliliğeilişkinfarkındalıkkonularızorunludur.

• İşaretdiliulusaldilleeşityasalstatüyesahiptir.• Internetveweb-bazlıkamusalbilgiyisağlayankamuveözeloluşumlaryasalerişi-lebilirlikgerekliliklerinetabidir.(örneğinW3CAAstandardınadenk)

• Yaygınmedyayısağlayankamuveözelkuruluşlar(gazeteler,TV,radyoveInternetdahilolmaküzere)bilgiiletişimkonularındaerişilebilirlikzorunluluklarınatabidir.

• Anaaciltelefonhattınametinileerişimmevcuttur.• Halkahizmetsunulanbinalarıninşasıveönemlidönüşümlerindezorunluerişimstandartlarımevcuttur.

• Ulaşımhizmetlerinisağlayankamuveözelkuruluşlarınişleyişlerininherhangibiraşamasındaengelliliğedayalıayrımcılıkyapmasıyasadışıdır.

• Ulaşımhizmetlerinisağlayankamuveözelkuruluşlarbina,araç,bilgiveiletişimkonularındaerişilebilirlikzorunluluklarınatabidir.

• Ulaşımsağlayıcılarengelliyolcularauygundesteğisunmakzorundadır.• Malihizmetsağlayıcılarınınişleyişlerininherhangibiraşamasındaengelliliğedaya-lıayrımcılıkyapmasıyasadışıdır.

• Malihizmetsağlayıcılarıbina,bilgiveiletişimkonularındaerişilebilirlikzorunlu-luklarınatabidir.

• Perakende,kültür,eğlence,dinlenmevesporhizmetlerisağlayankamuveözelku-ruluşlarınişleyişlerininherhangibiraşamasındaengelliliğedayalıayrımcılıkyap-masıyasadışıdır.

97

• Perakende,kültür,eğlence,dinlenmevesporhizmetlerisağlayankamuveözelku-ruluşlarbina,bilgiveiletişimkonularındaerişilebilirlikzorunluluklarınatabidir.

• Sağlıkhizmetisağlayankamuveözelkuruluşlarınişleyişlerininherhangibiraşa-masındaengelliliğedayalıayrımcılıkyapmasıyasadışıdır.

• Sağlıkhizmetisağlayankamuveözelkuruluşlarbina,bilgiveiletişimkonularındaerişilebilirlikzorunluluklarınatabidir.


Birincil İkincil

Toplu taşımayı kullanmak ne kadar kolay?

Özel araca hane erişimi

Erişilebilir kamu otobüslerine erişim oranı

Yerel dükkan ve hizmetlere erişim ne kadar kolay

İşe ulaşım (ölçme aracı?)

Önemli kamusal websitelerinin erişilebilirlik standartlarını karşılayıp karşılamadığı

Önemli sektörel/ticari websitelerinin erişilebilirlik standartlarını karşılayıp karşılamadığı

Genel nüfusa oranla düzenli internet kullanımı

Ana kamusal TV kanallarında ulusal dildeki altyazı yüzdeleri

Önemli ticari TV kanallarının ulusal dildeki altyazı oranları

Ana kamusal TV kanallarındaki programların sesli betimlemesi

Ana ticari TV kanallarındaki programların sesli betimlemesi

Ana bankaların konuşan ATM oranları

Çalışan işaret dili çevirmeni sayısı (örneğin 1 milyon nüfusa oranla?)

Ana kamusal TV kanallarındaki işaret dili kullanılan programlar

Ana ticari TV kanallarındaki işaret dili kullanılan programlar


4. Eğitim ve Yaşam Boyu Öğrenme

BuradaBMEHS’nin24.Maddesi(Eğitim)önemlidir.

Sözleşmeninilgiliolduğunudüşündüğümüzanahtarilkeleri:

• herdüzeydeiçermecieğitimsistemleri• geneleğitimsistemindendışlanmama• potansİyelintamamınıaçığaçıkaracakdestek/makuluyumlulaştırmanınsağlanması

Aşağıdakiboyutlardadikkatealınmalıdır:

• Eğitimeşitsizliğindetoplumsalcinsiyetönemlibirboyut• Farklıengelleresahipkişilerarasındadakaydadeğerfarklılıklarolabilir• Sözleşmeeğitimbaşarısındanbahsetmesedeilgiliabuledilir• Okullaraekolarakileriveyükseköğrenimidedikkatealmakönemli• ‘Engellilikle’özeleğitimihtiyaçlarınıayrıştırmaktazorluklarolabilir.

Aşağıdakiunsurlarönerilmiştir:

4.1 Niteliksel göstergeler • DevletBMEHS’yiMadde24konusundaçekincebelirtmedenonaylamıştır.

• Engelliçocuklar,yaşadıklarıtoplulukiçerisinde,ilkveortaöğretimdüzeyindeücret-sizvezorunluanaakımeğitimalmakonusundayasalhakkasahiptir.

• Engelliçocuklarengeliolmayançocuklarlailkveortaöğretimdüzeyindeaynımüf-redatvesınavsisteminetabidir.

• Engellibireylerengeliolmayanbireylerleeşitbirbiçimdeileriveyükseköğrenimeerişimimkanınasahiptir.

• Engelliöğrenciler,içermeciortamlarda,üniversiteveyetişkineğitimisağlayanku-rumlardaengeliolmayanöğrencilerleaynımüfredatvesınavsisteminetabidir.

• Eğitimsağlayıcılarıneğitimsistemininherhangibiraşamasında(makuluyumlu-laştırmanınsağlanmamasıdahilolmaküzere)engelliliğedayalıayrımcılıkyapmasıyasadışıdır.

• Eğitimsağlayıcılarbina,teknolojiveiletişimkonularındaerişilebilirlikzorunluluk-larınatabidir.

• Engelliöğrencilergeneleğitimsistemiiçerisindeeğitimlerinietkinbirbiçimdeger-çekleştirebilmekonusundaihtiyaçduyduklarıbireyseldesteğialmahakkınasahiptir.

• EngelliöğrencilereğitimortamlarındaBraille,alternatifyazı,büyükvealternatiffontlar,iletişimaraçveformatları,oryantasyonvehareketlilikbecerileri,ve/veyaişaretdilleriniöğrenmeimkanlarınasahiptir.

• Görme,işitmevegörme-işitmeengelliöğrencilereğitimlerinianaakımeğitimor-tamlarındaişaretdillerivebireyselkoşullarauygunbaşkailetişimbiçimvearaçlarıdahilolmaküzereuygundillerdealmaimkanınasahiptir.

• Anaakımöğretmeneğitimiengelliliğe ilişkin farkındalıkkonusundazorunluun-surlar içerirveöğretmenlere işaretdilive/veyaBraillekullanımındayetkinolmaimkanlarıtanır.

99


5. İş ve İstihdam

İstihdamAvrupaKomisyonuengellilikpolitikasındatemelbirkaygıyıteşkiletmektedir.BMEHS’nin27.maddesi(İşveistihdam)buradaönemlidir.

İlgiliolduğunudüşündüğümüzSözleşmeilkelerişunlardır:

• başkalarıylaeşitbiçimdeçalışma• eşitdeğerdekiişiçineşitödeme• istihdamolanaklarıvekariyergeliştirme• emekvesendikalhaklar

Şuboyutlardadikkatealınmalıdır:

• İstihdameşitsizliğindetoplumsalcinsiyetönemlibirboyuttur.• Farklıengeldurumlarına,yaşaveetnikkökenesahipbireylerarasındadakaydadeğerfarklılıklarolabilir

• Kamusektörünü,özelsektörüvekendiişinesahipolanlarıdadikkatealmakfaydalıolabilir

• Serbestemekpiyasasıvekorumalıistihdamarasındakifarkönemliaddedilmektedir.

Birincil İkincil

Okul çağındaki engelli öğrencilerin anakım eğitime katılım oranı

Zorunlu okul çağında olup okula kaydol-mamış engelli çocuk sayısı

Özel eğitim okullarına kayıtlı öğrenci sayısı

Okuldaki eğitim başarısı (seçilecek ölçüm aracı?)

Okulu erken bırakanlar?

Genel nüfusa göre derece alma oranı

Yüksek öğrenime kayıtlı engelli öğrenciler

En yüksek eğitim seviyesi

Yaşam boyu öğrenime katılım

Devlet eğitim planına katılım (bir olasılık olarak?)


5.1 Niteliksel göstergeler • DevletBMEHS’yiMadde27konusundaçekincebelirtmedenonaylamıştır.

• İşverenlerinistihdamsüreçlerininherhangibiraşamasında(makuluyumlulaştırma-yısağlamamakdahilolmaküzere)engelliliğedayalıayrımcılıkyapmasıyasadışıdır.

• İşverenlerbina,bilgiveiletişimkonularındaerişilebilirlikzorunluluklarınatabidir.• Sendikaların işleyişlerinin herhangi bir aşamasında engelliliğe dayalı ayrımcılıkyapmasıyasadışıdır.

• Sendikalarbina,bilgiveiletişimkonularındaerişilebilirlikzorunluluklarınatabidir.• Teknikvemeslekirehberlikveeğitimsağlayankamuveözelkuruluşlarınişleyiş-lerininherhangibiraşamasındaengelliliğedayalıayrımcılıkyapmasıyasadışıdır.

• Teknikvemeslekirehberlikveeğitimsağlayankamuveözelkuruluşlarbina,bilgiveiletişimkonularındaerişilebilirlikzorunluluklarınatabidir.

• Engelli bireylerin istihdamınıvekariyergelişimini aktif birbiçimde teşvikedendevletpolitikalarımevcuttur.

• Devletengellibireylereserbestemekpiyasasında,hemkamuhemözel sektördeişbulma,sürdürme,korumavegeridönmekonularındapratikvemaliasistanlıksağlar.

• Devletengellibireylerekendiişlerinikurmavegirşimciliklerinigeliştirmekonula-rındapratikvemaliasistanlıksağlar.

• Engellibireylerkendilerinesunulaniştekliflerinidiğerleriyleeşitbirbiçimdegeriçevirmeözgürlüğünesahiptir.

• Ayrıştırılmış/korumalıişyerlerindeçalışanengellibireylerdiğerleriyleeşitbirbi-çimde istihdam haklarına (ödemeler, sendikal üyelik, işten atılmaktan korunma,vb.)serbestemekpiyasasındaçalışandiğerbireylerleeşitbirbiçimdesahiptir.


Birincil İkincil

İstihdamda eşit imkanlar için özel tedbirleri genel kamuoyu destekliyor

İşte kişisel asistanlığa ihtiyaç duyuyor/kullanıyor

İşte özel ekipmana ihtiyaç duyuyor/kullanıyor

İşte özel çalışma düzenlemelerine ihtiyaç duyuyor/kullanıyor

Genel nüfusa oranla çalışan engelli kadın ve erkek oranları

Genel nüfusa oranla engelli kadın ve erkekler arasında işsizlik oranları

101

6. Gelir ve Yoksulluk

BMEHS’nin28.Maddesi(Yeterliyaşamstandardıvesosyalkoruma)buradaönemliol-maklaberabermadde12,20,26ve32deönemlidir.

Sözleşmeninilgiliolduğunudüşündüğümüzanahtarilkelerişunlar:

• engellibireylerveaileleriiçinyeterliyaşamstandartları• yaşamkoşullarınınsürekliiyileştirilmesi• yeterlibarınma• engelliliğeilişkinharcamalardadevletdesteği

Aşağıdakiboyutlardadikkatealınmalı:

• Kişinidurumuçokönemli,ancakhaneyoksulluğunanalizedilmesiiçinenönemlibirim

• Gelireşitsizliğindetoplumsalcinsiyetönemlibirboyut• Gelireşitsizliklerikuşaklararasındaönemliolabilir(örneğinçocukyoksulluğuyadayaşlılar)

• Gelireşitsizliklerietnikgruplar/azınlıklararasındaönemarzedebilir.• Farklıengeldurumlarınasahipbireylerarasındakaydadeğerfarklılıklarolabilir.

Genel nüfusa oranla engelli kadın ve erkeklerin faal olma oranı

Genel nüfusa oranla engelli kadın ve erkeklerin faal olmama oranı

Tam zamanlı/yarı zamanlı çalışma

Çalışan istihdam yaşındaki kişilerin daha çok saatler çalışma isteği

İş sahibi olanlar/işverenler

Üstdüzey yöneticiler, şirket yöneticileri, uzmanlar

Genel nüfusa oranla iş sahibi olunmayan evlerde yaşayan engelliler

Uzun süreli işsizlik

Hiç ücretli bir işe sahip olup olmadığı?

Düşük ücretle çalışan engelli kadın ve erkek oranları


Tartışmaveistişaresırasındaaşağıdakiunsurlarönerilmiştir:

6.1 Niteliksel göstergeler• DevletBMEHS’yiMadde28konusundaçekincebeirtmedenonaylamıştır.

• Kazançsistem,engelliliküzerindenolsunolmasın,engellibireylerintümüne,çalışı-yorolsunolmasın,asgariücretedenkasgaribirgelirgüvencesisağlar.

• Engellilikleilişkilibelirliyaşamsalgiderleritelafiedecekbirmalidestekmevcuttur.• Tümengellibireylerinbağımsızyaşamiçinihtiyaçduyduklarızaruriaraçvedesteğeerişebilmeleriiçingerekenmalidestek,yardımyadaserbestkarşılıklarmevcuttur.

• Tümengellibireylerdiğerleriylebirlikteenazındanasgariemeklilikmaaşınıbirik-tirmeimkanınasahiptir.

• Tümengellibireylermülksahibiolmavemirasdevralmakonusundadiğerleriyleeşithaklarasahiptir.

• Kamu ve özelmesken sağlayıcılarının (makul uyumlulaştırmanın sağlanmamasıdahilolmaküzere)engelliliğedayalıayrımcılıkyapmasıuasadışıdır.

• Bankaların,ipotekçilerinvemalihizmetsağlayıcılarının(makuluyumlulaştırmanınsağlanmamasıdahilolmaküzere)engelliliğedayalıayrımcılıkyapmasıyasadışıdır.


Birincil İkincil

Akrabasının evinde yaşayanlar

Cinsiyet ve yaşa göre (örneğin çocuk, istihdam yaşında olanlar, yaşlılar)

Hane geliri (engelli birey(ler) dahil ya da hariç)

Hane birikimi/borcu

Yoksulluk riski / oranı (sosyal transferlerden önce/sonra)

Hane geliri kaynakları (örneğin maaşlar, devlet katkısı, ...)

Barınma standardına ilişkin memnuniyet (barınma koşulları ihtiyaçları karşılıyor?)

Yetersiz evlerde yaşayan engelliler

Barınma anlaşması (örneğin kamu/özel olarak kiralanmış, mülk sahibi)

Engellilikle ilgili nakit kazançlarla ilgili harca-malar

103

EKLER


EK - A

[NOT: Görüşme kılavuzunun bu versiyonu ülkenizdeki kültürel, sosyal ve ekonomik fark-lıklara göre uyarlanacaktır. Sahada görüşme gerçekleştirirken izlemciler uyarlanmış ver-siyonu kullanacaklardır.]

ENGELLİ KİŞİLERİN KİŞİSEL İNSAN HAKLARI DENEYİMLERİNİN İZLENMESİ İÇİN GÖRÜŞME KILAVUZU

A. Görüşmeye Başlamak Tanışma:

• [Oradabulunanherkesi tanıtın (ör. izlemciler,yardımcılarvegörüşmeyekatılanherkes).]

• [Yanınızdakicihazlarınneolduğunuanlatın.]

Görüşmeyekatılmakiçinyazılı,özgürvebilgilendirilmişonamisteyin:

• [BilgiNotunugörüşmeciylebirliktegözdengeçirin.]• [GörüşmeyapılacakkişiyeÖzgürveBilgilendirilmişOnamFormunuimzalamayarazıolupolmadığınısorun.]

• [Görüşmeyapılacak kişiÖzgür veBilgilendirilmişOnam formundaki katılmayaonayınınolduğunadairsatırıimzalamakistemezse,zamanayırdığıiçinkendisineteşekküredinvegörüşmeyiSONLANDIRIN.Dahafazlailerlemeyin.]

• [Özgür veBilgilendirilmişOnam formundaki katılmaya onayının olduğuna dairsatırıimzalarsabirsonrakiadımageçin.]

GörüşmeninSesKaydınıAlabilmeniziçinYazılıİzinİsteyin:

• [Görüşmeyapacağınızkişiye,ÖzgürveBilgilendirilmişOnamFormunuimzalaya-rak,görüşmeninseskaydınınalınmasınaizinveripvermediklerinisorun.]

• [Görüşmeyapılacakkişiformdakiseskaydıonayıileilgilisatırıimzalamakiste-mezse,vakitayırdığı içinkendisine teşekküredinvegörüşmeyiSONLANDIRIN.Dahafazlailerlemeyin.]

• [Görüşme yapılacak kişiÖzgür veBilgilendirilmişOnamFormundaki ses kaydıonayıileilgilisatırıimzalamayıkabulederse,birsonrakiaşamayageçin.]

KişiselBilgiFormunaBilgiGirin:

• [KişiselBilgiFormunaGörüşmeyapılankişininadınıyazın.]

[ŞİMDİSESKAYDINABAŞLAYIN][İZLEMCİ:Seskayıtcihazınakonuşur.‘Şimdi(GörüşmeKodunuGirin)sayılıgörüşmeyebaşlıyoruz’.]

B. Görüşme yapılan kişinin yaşadığı deneyimler: (a)Sonbeşyıllıkyaşantınızlailgilibirazbilgiverebilirmisiniz?[Yoklamasoruları]Gün içindenormaldeneleryapıyorsunuz(sıradanbirgünnasılgeçiyor)?Nereleregidiyorsunuz?Kimlerlebuluşuyorsunuz?Dünneyaptınız?

(b)Hayatınızlasiziençoktatminedenşeylerneler?(c)Hayatınızdakarşılaştığınızenzorlayıcıengellerveyagüçlüklerhangileri?

105

[1.Deneyim]1.1Sonbeşyıl içindesizeengelinizyüzündenkötüdavranıldığıveyakatılmanızınengellendiğibellibirolayyadazamanhatırlıyormusunuz?

1.2NEolmuştu?NEREDEveNASILoldu?1.3Halaaynışeyolmayadevamediyormuyoksasadecebirkeremioldu?1.4Deneyiminizleilgili,bizimlepaylaşmakistediğinizbaşkaayrıntılarvarmı?

[İnsanOnuru]1.5BudeneyimsizekendiniziNASILhissettirdiveNEDEN?(Örneğin,sizesaygıdu-yulduğunu/duyulmadığınımıhissettiniz?Görmezdengelindiğinizi/sizeözengöste-rildiğinimihissettiniz?Değerli/değersizmihissettiniz?)

1.6Böylehissetmenizenedenolanşeyneydi?1.7Sizceinsanlarınsizeböyledavranmasınanedenolanşeynedir?

[Özerklik]1.8Başınızagelenolaydabirseçimşansınızınolduğunuhissettinizmi?

NEDEN?1.9Seçmeşansınızolsaydı,olaylarfarklıgelişirmiydi?Nasılfarklıolurdu?

Seçimlevekendikendinekararvermeyleilgiliaçıksorunlarınolduğudeneyim-lerde(Özerklik)aşağıdakisorularısorun:

• Dahafarklıbirkararmıvermekistedinizyoksabaşkabirşeymiyapmakistiyor-dunuz?

Sizinvereceğinizfarklıkararneolurduveyaneyapmakistiyordunuz?

• Bukararıverebilecekyeterlibilgiyesahipmiydiniz?Yoktuysa,yeterlibilgisahibiolmanızaengelolanşeyneydi?

• Oşekildedavranmanıziçinsizebaskıyapıldığınıhissettinizmi?Sizebaskıyapankimveyaneydi?Nasılhissettiniz?

[Katılım,DahilOlmaveErişilebilirlik]1.10Sizinbaşınızdangeçenbuolayıbilenveyatanıkolaninsanlarherhangibirşey

yaptılarmı?Evetise,kim?

[İZLEMCİ:Bunoktadagörüşmeyapılankişininisimvermesigerekmez–okişiyle

ilgiligenelbilgiverebilir,ör.,komşu,kardeş,vb.]NEyaptılar?

Katılım,dahilolmaveyaerişilebilirlikleilgiliaçıksorunlarınolduğudeneyim-lerdeaşağıdakisorularısorun:

(a)Siziayırdılarmıveyaarkadamıbıraktılar?(b)Katılabilmekiçinbirhizmeteveyadesteğeduydunuzmu? Evetise,nasılbirhizmetveyadesteğeihtiyaçduydunuz? Buhizmetiveyadesteğialabildinizmi? Alamadıysanızbudurumnasılhissetmenizenedenoldu?

[AyrımcılıkYapmamaveEşitlik]1.11Başınızagelenbuolaydaengelliolmanızınnasılbiretkisivar?1.12Sizceengeliolmayaninsanlarabenzerşekildedavranılırmıydı?


NEDEN?Onlaranasıldavranılırdı?

Ayrımcılıkveyaeşitsizliğinolduğuaçıkolandurumlardaaşağıdakisorularısorun:(a)Sizinlebenzermuamelegörenbaşkakimsetanıyormusunuz?

[FarklılıklaraSaygı]1.13İnsanlarsizinfarklıolduğunuzudüşündüğüiçinmibumuameleyigördünüz? İnsanlarsizineaçıdanfarklıgörüyorlar?1.14Engelliolmayanbirinsanbenzerbirmuamelegörürmüydüsizce? Hayırsa,sizcenasılmuamelegörürdü?1.15İnsanlarınsizidamgaladığınıvesonrabudamgayagörefarklıdavrandığınıhis-

sediyormusunuz? Eğerevetse,hangidamgayıkullanıyorlar? Budamgasizinasıletkiliyor?

Farklılıklarasaygıbakımındanaçıksorunlarınolduğudurumlardaaşağıdakisorularısorun:(a)Farklıbiretnikkökenemensupbirisideaynımuameleyigörürmü? Nedengörürveyanedengörmez? Sizintoplumunuzdafarklıetnikkökendengeleninsanlaranasılmuameleediliyor?(b)Birkadınböylemuamelegörürmü? Nedengörürveyanedengörmez? Toplumunuzdakadınlargeneldenasılmuamelegörüyor?(c)Yoksulbirinsanböylebirmuamelegörürmü? Nedengörürveyanedengörmez? Toplumunuzdayoksullaranasılmuameleediliyor?

1.16Budeneyimikimseyebildirdinizmi?

□Evet □Hayır

• DeneyimiBİLDİRDİYSENİZ,kimeveyahangikurumabildirdiniz? □DevletYetkilisine/SosyalÇalışmacıya □Polise □Askere □STÖÇalışanına □DiniLidere □KültürelLidere □Ombudsmana □İnsanHaklarıKomisyonuna □EngeliÖrgütüne □Diğer:_______________________(belirtiniz)

• Bukişinasıltepkiverdi?• Nasılhareketegeçildi?• Eğerbudeneyimikimseyebildirmediyseniz: -Nedenbildirmediniz?

107

1.17Sizcebutürşeyleringelecekteyaşanmamasıiçinnasılönlemleralınmalı?

1.18Deneyimleilgilibizeanlatmakistediğinizbaşkabirşeyvarmı?

[ŞİMDİSESKAYITCİHAZINIKAPATIN]

C. Takip ve Doğrulama Bilgileri: Başınızdangeçenlerigörenvebizimirtibatageçmemiziistediğinizherhangibirisivarmı?Veyabuyaşadıklarınızlailgilibizedahafazlabilgivermesiniistediğinizbirilerivarmı?

BİRİNCİDENEYİMLEİLGİLİ:

• İsimlerinedir?[KişininisminiKişiselBilgiFormunayazın.]• Bukişiyleirtibatageçebilirmiyiz?

□Evet □Hayır -Eğerevetderse,bukişiylenasılirtibatkurulabileceğisorulur.

[İZLEMCİ:ayrıntılarıKişiselBilgiFormunayazın.]

İKİNCİDENEYİMLEİLGİLİ:

• İsimlerinedir?[KişininisminiKişiselBilgiFormunayazın.]• Bukişiyleirtibatageçebilirmiyiz?□Evet □Hayır

-Eğerevetderse,bukişiylenasılirtibatkurulabileceğisorulur.

[İZLEMCİ:ayrıntılarıKişiselBilgiFormunayazın]

[ŞİMDİSESKAYITCİHAZINITEKRARAÇIN]

D. Arka Plan Bilgisi: Şimdi,sakıncasıyoksasizinleilgilibazısorularsormakistiyoruz.

3.1Cinsiyetiniznedir?

3.2Doğumyılınıznedir?

3.3Engelinizinasıltanımlarsınız?[Uygunolanlarınhepsiniseçebilirsiniz.]

□Hareket□Duyusal–eğerduyusalise,□Kör□DüşükGörüş□Sağır□İşitmeZorluğu□Zihinsel□Psikiyatrik

□Diğer___________________________(Görüşülenkişidenaçıklamasınıisteyin.)

3.4Nekadarsüredirbuengelinizvar?

□Doğuştan □________’denberi.(Görüşülenkişidenyılbelirtmesiniisteyin.)

3.5Okulagittinizmi?

□Evet □Hayır


-Evetise,nasılbirokulagittiniz?[İZLEMCİ:görüşmeyapılankişigeçerliolanlarınhepsinisöyleyebilir.]

□İlkokul □Ortaokul □MeslekOkulu

□İkiYıllıkMeslekYüksekOkulu

□Üniversite

3.6Yaşadığınızbiryervarmı?

□Evet □Hayır

Evetise,

• Burasısizemiait?• Kiradamıoturuyorsunuz?• Evikirayamıveriyorsunuz?• Evinsahibiolanveyaevikirayaverenyadakiradaoturanbaşkabirisiylemioturuyor-sunuz?

Burasısabitbirbinadamı?

□Evet □Hayır_________________(açıklayın)

Evetise,binanınmalzemesine?

□Beton

□Ahşap □Diğer:__________________(açıklayın)

3.7Şehirmerkezindennekadaruzaktaoturuyorsunuz?

3.8Sizinlekimyaşıyor?[İZLEMCİ:Görüşülenkişigeçerliolanlarınhepsinisöyleyebilir.]

□Kimse

□Eş □Çocuklar[Kaççocuk?] □Anne/Baba[Kaçebeveynvar?] □Başkaailefertleri[Kaçaileferdi?] □Arkadaşlar[Kaçarkadaş?] □Diğer____________(açıklayın)[Kaçkişi?]________

3.9Yaşadığınızyereenyakınpoliskarakolunekadaruzaklıkta?

3.10Mahallenizdeinsanlaryemekyapmakiçinnekullanıyor?[İZLEMCİ:Görüşmeyapılankişigeçerliolanlarınhepsinibelirtebilir]

□Elektrik

109

□Odun □Parafin □Kömür □Gaz □Mangal

□Diğer:_________________(görüşmeyapılankişidenbelirtmesiniisteyin)

3.11Kullandığınızsunasılsağlanıyor?

□Evdesuvar □Yakınlardaortakbirkaynakvar □Kuyuvar □Gölden,nehirden,deredenveyakuyudan □Diğer:__________________(görüşmeyapılankişidenbelirtmesiniisteyin)

3.12Evdetuvaletvarmı?

□Evet □Hayır,amaortakkullanılanveerişilebilirtuvaletlervar □Hayır,dışarıdafosseptiğebağlıtuvaletlervar

□Diğer________________________(görüşmeyapılankişidenbelirtmesiniisteyin)

3.13Evinizdekikanalizasyonsisteminasıl?

□Açıkkanalizasyon

□Kapalıkanalizasyon □Kanalizasyonyok

3.14Enyakınsağlıkmerkezievinizenekadarmesafede?

3.15Sağlıkmerkezindenegibisağlıkhizmetleriveriliyor?

□Homeopatik □Gelenekselkabiletıbbı □Batıtıbbı □Doğaltıp

□Diğer________________________(görüşmeyapılankişidenbelirtmesiniisteyin)

3.16Çalışıyormusunuz?

□Evet □Hayır Evetise,neredeçalışıyorsunuz?_______________________(açıklayın) Maaşalıyormusunuz?

□Evet □Hayır 3.17Herhangibirengelliörgütüneüyemisiniz?

□Evet □Hayır


3.18Yaşadığınızbölgeninengellikişileraçısındanerişilebilirolduğunudüşünüyormu-sunuz?

□Evet □Hayır

3.19Yaşadığınızyerierişilebilirkılanveyakılmayanşeynedir?

E. Görüşmeyi Sonlandırmak • Eklemekistediğinizbaşkaherhangibirşeyvarmı?• Araştırmamızlailgilibizesormakistediğinizherhangibaşkabirsoruvarmı?

[İZLEMCİ:Busorularacevapverin.]

[İZLEMCİ: Görüşme yapılan kişinin sağladığı bilgilerin nasıl kullanılacağını, projeninamacınıveilgilitakviminikısacatekraranlatın.]

[İZLEMCİ:Seskayıtcihazınaşusözlerisöyleyin: ‘Burada (GörüşmeKodunusöyleyin)sayılıgörüşmeyibitiriyoruz.’]

[ŞİMDİSESKAYITCİHAZINIKAPATIN]

GörüşmeYapılabilecekBaşkaKişilerinBelirlenmesiSizinçevrenizdeyaşayanvebuçalışmaiçingörüşmeyapabileceğimizbaşkaengellikişitanıyormusunuz?

• İsminedir?• Nasılbirengelivar?• Kadınmıerkekmi?• Kaçyaşında?• Nasılirtibatkurabiliriz?

[İZLEMCİ:BubilgileriKişiselBilgiFormunayazın.]

[İZLEMCİ:Görüşmeyapılankişiye,vakitayırdığıiçinteşekküredin.BilgiedinmesiiçinBilgiNotunugörüşmeyapılankişiyebırakın.]

F. Notların Tamamlanması ve Verilerin Aktarılması KONTROLLİSTESİ:KasetliSesKayıtCihazı:Dolukasetiseskayıtcihazındançıkarınvedoğrugörüşmekodunuüzerineyazın(kişiselbilgiformunabakarak).

DijitalSesKayıtCihazı:Görüşmedensonraseskayıtcihazınıhemenkapatarakvegö-rüşmeninsesdosyasınımümkünolanenkısasüredebilgisayaraaktararakkaydıgüvenlibir ortama alın. Ses dosyasını (kişisel bilgi formuna bakarak) doğru görüşmekoduylaişaretleyin.

Görüşmedensonramümkünolanenkısasüredeikikişilikizlemciekibiseskaydınıdin-lemelidir.Seskaydınınbirkısmınetdeğilse, izlemcilerneyineksikolduğunugörüşmenotlarındaaçıklamalıdır(hatırlıyorlarsa).

111

Görüşmenotlarındaayrıcaaşağıdakigözlemlereyerverilmelidir:

• Görüşmeyleilgiligenelizleniminiziyazın(ör.görüşmeyapılankişibellisorulardaheyecanlandıveyasinirlendi,ortamrahattıvb.).

• Görüşmeninyapıldığıyerleilgiliayrıntılıbilgiverin(ör.içmekan,dışmekan,binatipi,odanasıldı,etraftabaşkakimlervardıvb.).

• Görüşmedekimlerinolduğuylailgilibilgiverin(izlemcisayısı,çevirmenlervb.)• Görüşmesırasındayaşanansıkıntılarveyabölünmelerleilgiliayrıntılar(ör.uçakgeçtiveişitmeyizorlaştırdı,elektrikkesildivegörüşüengelledivb.).Buolaylarıngörüşmeninhangiaşamasındayaşandığıvebutipsıkıntılarıortadankaldırmakiçinneleryapıldığınotedilmelidir.Hangiolaylargörüşmeyikolaylaştırdı,hangilerizor-laştırdı.

• Görüşmeyapılankişininanlattıklarıarasındadoğruluğundanve/veyakesinliğindenendişeduyduğunuzherhangibirşeyvarmı?İzlemcilerinnedenbuendişelerekapıl-dığınıaçıklayın(ör.cevaplarıtutarsızdı,cevaplaröncedenprovaedilmişgibiydivb.).

İzlemcilerden birinin Özgür ve Bilgilendirilmiş Onam Formunu imzaladığından eminolun.

Projekoordinatörüneveyasahakoordinatörüneaşağıdakibelgeleriverin:

• Görüşmeninseskaydı–doğrugörüşmekoduileişaretlenmişolsun• Tamamlanmışgörüşmenotları• Doldurulmuşkişiselbilgiformu• ÖzgürveBilgilendirilmişOnamFormununimzalıbirkopyası

[SON]


EK - B

ÖZGÜR VE BİLGİLENMİŞ ONAM FORMU (Görüşmeler)BilgiNotunuokudumveanladım.Kullanılanaraştırmaprosedürübanaanlatıldıvesor-duğumbütünsorularatatminedicicevaplaraldım.Çalışmadanistediğimzamançekile-bileceğimvebununherhangibiryaptırımınınolmadığıbanabildirildi.Eğer çekilmeyitercihedersem,benimleyapılangörüşmede toplananher türlübilginin imhaedileceğibanaanlatıldı.Buçalışmayakatıldığımiçindoğabilecekolasırahatsızlıklarbanaanlatıldı.Buçalışmayakatılmanıngetirebileceğiolasıfaydalarıdaanladım.

Şimdiveyagelecekteherhangibirzamandabuçalışmaylailgilisorusorabileceğimibi-liyorum.Buçalışmasırasındaalınanseskayıtlarınınveyazılıkayıtlarınkanunlarınizinverdiğiölçüdegizlitutulacağıgüvencesinialdım.Benimiznimolmadanadımınvekişiselbilgileriminortaya çıkmasınanedenolabilecekherhangi bir bilginin açıklanmayacağı,basılmayacağıveyabaşkaşekildeifşaedilmeyeceğigüvencesinialdım.

İşbubelgeylebuçalışmayakatılmayıkabulediyorum. KatılımcınınAdıSoyadı: Tarih: Katılımcınınİmzası:

İşbubelgeylebenimleyapılangörüşmeninseskaydınınalınmasınıkabulediyo-rum.

Katılımcınınimzası:

Tarih:

İzlemcininAdıSoyadı: Tarih: İzlemcininİmzası:

ÖNEMLİ NOT: Bu araştırma Araştırmalarda İnsan Katılımı Komitesi ve York Üniversitesi Etik Ku-rulu tarafından incelenmiştir ve Kanada Üçlü Konseyinin Araştırma Etiği Rehberi ve York Sena-tosu’nun araştırma etiği politikalarıyla uyumludur. Bu süreçle ilgili veya çalışmanın katılımcısı olarak haklarınızla ilgili herhangi bir sorunuz varsa lütfen şu birimle irtibata geçin: Araştırma Etiği Kıdemli Yöneticisi ve Politika Danışmanı 4700 Keele Street, 5. Kat, York Research Tower, York University, Toronto, ON, Canada M3J 1P3; Telefon: +1 416-736-5914; E-mail: [email protected]

113

EK - C

GÖRÜŞME NOTLARI GörüşmeKodu:_______________ Sayfa____/____

(Görüşmekodunuseskaydınınbaşındavesonundasöylemeyiunutmayın.)

Notlarıyazan:_______________Tarih:____________________

NOT: Cevaplarınızı yazmak için ne kadar yere ihtiyacınız varsa kullanabilirsiniz. Görüşmeyle ilgili genel izleniminizi yazın (ör. görüşme yapılan kişi belli sorularda heyecanlandı veya sinirlendi, ortam rahattı vb.).

• Görüşmeninseskaydınınherhangibirbölümüanlaşılırvenetdeğilse,neyineksikol-duğunuyazın(hatırlıyorsanız).

• Görüşmeninyapıldığıyerleilgiliayrıntılıbilgiverin(ör.içmekan,dışmekan,binatipi,odanasıldı,etraftabaşkakimlervardıvb.).

• Görüşmedekimlerinolduğuylailgilibilgiverin(izlemcisayısı,çevirmenlervb.).

• Görüşmesırasındayaşanansıkıntılarveyabölünmelerleilgiliayrıntılarverin(ör.uçakgeçtiveişitmeyizorlaştırdı,elektrikkesildivegörüşüengelledivb.).Buolaylarıngö-rüşmeninhangiaşamasındayaşandığıvebutipsıkıntılarıortadankaldırmakiçinneleryapıldığınotedin.

• Görüşmeyapılan kişinin anlattıkları arasında doğruluğundan ve/veya kesinliğindenendişeduyduğunuzherhangibirşeyvarmı?Nedenböylehissettiğiniziaçıklayın(ör.cevaplarıtutarsızdı,cevaplaröncedenprovaedilmişgibiydivb.).

İMZALAR:

İZLEMCİ İZLEMCİ


EK - D

GÖRÜŞMELERDE İHTİYAÇ DUYACAĞINIZ EKİPMAN VE FORMLAR İÇİN KONTROL LİSTESİ

• Taşınabilirseskayıtcihazı(kasetliveyadijital)• Kaset(kasetlikayıtcihazıkullanıyorsanız,herbirkasetingörüşmeyeyetecekkadarsüresiolduğundaneminolun)

• Seskayıtcihazıiçinpil(görüşmeyeyetecekkadarveyedekler)• GörüşmeKılavuzu(herbirİzlemciiçinbirtane)(İzlemcininerişebileceğibirfor-matta)

• BilgiNotları(herbirizlemciiçinbirkopya+görüşmeyapılankişiyebırakılacakkopya–bukopyanıngörüşmeyapılankişininerişebileceğibirformattaolmasıge-rekir)

• OnamFormları(hergörüşmeiçinikikopya)(görüşmeyapılankişininerişebileceğibirformattaolmasıgerekir)

• GörüşmeNotlarıSayfaları(herbirgörüşmeiçinbirkopya)• KişiselBilgiFormları(herbirgörüşmeiçinbirkopya)• Danışmanlıkhizmetleriiçinyönlendirilebilecekkurumlarınlistesi(izlemcilerfarklıformatlardayeterlikopyayıyanlarındabulundurmalıdır)

• Kalem(herbirIzlemciiçin)• Notdefteri(herbirizlemciiçinbirtane)• Sahakoordinatörüyleiletişimkurmanınyolları–eldekikaynaklaraveizlemeninyapıldığıbölgeninözelliklerinegöredeğişecektir.Örneğin,ceptelefonukartı,şehir-lerarasıtelefonkartı,e-postayaerişim,vb.

TerciheBağlı

• Görüşmeyapılacakkişininulaşımıiçinpara(gerekiyorsa)• Nüfuscüzdanı,kimlikkartıveyayazı (tercihebağlı–bazıbölgelerdegörüşmeleryapılankişilereveyayerelyöneticileregöstermeküzereizlemcilerinyanlarındabirtürkimlikbulundurmalarıfaydalıolabilir)

• İzlemcilervegörüşmeyapılankişiiçinsu• İzlemcilerinekipmanveformlarınıtaşımalarıiçinçanta

115

EK - E

DAHA FAZLA BİLGİ ALMAK İÇİN NASIL YOKLAMA YAPABİLİRSİNİZ?

Yoklamakaşağıdakidurumlardatakipsorularısormakanlamınagelir:

• Verilencevaptamanlaşılmadığında, • cevaplarmuğlak,belirsiz,kafakarıştırıcıiseveyanetdeğilse, • dahaspesifikveyaderinbilgiyeihtiyaçduyulduğunda.

GörüşmeKılavuzugibiizlemearaçlarıkullanırken,yoklamayapmakveyadahafazlabilgiiçinderinlemesine soru sormaköncedenplanlanamaz.Görüşmeyapılankişininhangisorunlarıgündemegetireceğinibilemeyeceğiniziçinizlemcilerindahafazlabilgialmakiçinnetipsorularsoracağınıveyanasılyoklayacağınıkestiremeyebilirsiniz.Ancak,olasıdurumlardaderinlemesinesorusorulmasıgerektiğininfarkındaolmakvebunuyapma-nıngenelyollarınıanlamakyararlıolacaktır.

Konuyuyoklamakvederinlemesineanlamakiçinsorulabilecekbazısoruörnekleriniaşa-ğıdagörebilirsiniz:

• ……ileilgilibirazdahafazlabilgiverebilirmisiniz?• Tamanladığımdaneminolmakistiyorum.Sizdebuetkiyiyaratantamolarakneydi?• ……ileneyikastettiğinizitamanlamadım.Örnekverebilirmisiniz?• ……’denbahsettiniz.Bununlailgilihatırladığınızenönemlişeynedir?• ……dedinizsanırım.Doğrumuanladım?• Busizekendinizinasılhissettiriyor?Böylehissetmenizenedenolanşeynedir?• Bana……’denbahsettiniz.Birazda……’denbahsedebilirmisiniz?• Birazöncesöylediğinizbirşeyegeridönebilirmiyiz?• ……dediniz.Sizdebuizlenimibırakanşeyneydi?• Neaçıdanböyledüşünüyorsunuz?

‘Ne’ve ‘nasıl’ ile başlayan sorular iyiyoklama sorularıdır, çünküdaha fazla ayrıntıyaulaşmanızısağlar.

ÖNEMLİ İPUCU: ‘Neden’ ile başlayan sorulardan kaçının. Görüşme yapılan kişinin savunmaya geçmesine neden olur. ‘Neden’ diye sormak yerine, ‘ne’ ile başlayan sorular sorun.

GörüşmeKılavuzundakisorular‘evet’ve‘hayır’cevaplarındankaçınmaküzeretasarlan-mıştır.Fakatdahaderinlemesinesorularsormakvedahafazlaayrıntıalmakönemlidir.Yok-lamasorularıözelliklegörüşmeninbaşındaçokönemlidir.Busayedegörüşmeyapılankişibaşındangeçenolayıntamamınıöğrenmekistediğiniz,özetinyeterliolmadığı izleniminiedinir.Görüşmenintonunubelirler.Görüşmeyapılankişisorulanaçıkuçlusorularaverilenherkısacevaptansonrabirdizidoğrudansorugeleceğinifarkettiğindeizlemcilerinyokla-masorularısormasınagerekkalmadankendiliğindenayrıntıvermeyebaşlayabilir.

ÖNEMLİ İPUCU: Nihai izleme raporunun kalitesi büyük ölçüde kişisel görüşmelerle toplanan verilerin kalitesine ve zenginliğine bağlıdır. Sorulara daha net cevaplar alabilmek için yoklama soruları sormak ve belli bir cevabı netleştirmek izlemcilerin geliştirmesi gereken çok önemli bir tekniktir.


EK - F MATRIKS TABLOLARI(herbirizlemesahasındakiörneklemidengelemekiçin)

Ülke:___________________ İzlemeSahası:____________________

I.EngelliliktürüveToplumsalCinsiyetHareket Engeli Hedef Kör/ Görme

Kaybı Hedef Sağır/ İşitme

ZorluğuHedef Zihinsel Hedef Psikososyal Hedef Diğer Hedef

Kadın

Erkek

II.EngellilikTürüveYaşGrubuHareket Engeli Hedef Kör/ Görme

KaybıHedef Sağır/ İşitme


18-25

26-40

41-55

56-70

70+

III.EngellilikTürüveSosyoekonomikStatüHareket Engeli Hedef Kör/ Görme



Yerel için göstergeleri buraya yazın

117

EK - F MATRIKS TABLOLARI(herbirizlemesahasındakiörneklemidengelemekiçin)

Ülke:___________________ İzlemeSahası:____________________

I.EngelliliktürüveToplumsalCinsiyetHareket Engeli Hedef Kör/ Görme

Kaybı Hedef Sağır/ İşitme


Kadın

Erkek

II.EngellilikTürüveYaşGrubuHareket Engeli Hedef Kör/ Görme



18-25

26-40

41-55

56-70

70+

III.EngellilikTürüveSosyoekonomikStatüHareket Engeli Hedef Kör/ Görme



Yerel için göstergeleri buraya yazın


EK - G

GÖRÜŞMELERİ AYARLAMAK İÇİN KONTROL LİSTESİ

GörüşmeYapılabilecekPotansiyelKişilerleKonuşmak

• Görüşmeninamacınıanlatın. (BuaçıklamasırasındaBilgiNotunurehberolarakkullanabilirsiniz).

• Görüşmeiçinnekadarzamanayırmalarıgerektiğinianlatın.• Herhangibirsorularıolupolmadığınısorunvevarsabusorularacevapverin.• Görüşmeyekatılmakisteyipistemediklerinisorun:‘Hayır’derlersezamanayırdıklarıiçinteşekküredinvegörüşmenizisonlandırın.‘Evet’derlerse

• Görüşmeiçinbirtarihvezamanbelirleyin.• Görüşmeninyapılacağıyerikararlaştırın.• Görüşmeyapılacakkişininulaşımmasraflarınınnasılkarşılanacağınıkonuşun.• Tamkatılımsağlamakiçinengelleriningerektirdiğiherhangibiruyarlamayaihti-yaçduyupduymadıklarınısorun.

• Görüşmeyiyapacakizlemcilerinisimleriniverin.• Herhangibirsorularıolupolmadığınısorunvevarsabusorularacevapverin.• Görüşmeyle ilgili sizinle temasageçmelerigerektiğindekullanabilecekleri irtibatbilgileriniziverin.

İzlemcilerleGörüşme

• Görüşmeyapılacakpotansiyelkişininadınıveirtibatbilgileriniverin.• Görüşmenintarihini,saatiniveyerinisöyleyin.• Görüşmeyapılacakpotansiyelkişininulaşımınınnasılsağlanacağıveulaşımmas-raflarıileilgilibilgiverin.

• Görüşmeyapılacakpotansiyelkişininengeliyleilgiliihtiyaçduyabileceğiuyarla-malarıaçıklayınvebunlarınnasılkarşılanabileceğinikonuşun.

• İkikişilikizlemeekibineatananGörüşmeKodunuveharfinihatırlatın.• Görüşmeiçinihtiyaçduyduklarıbütünekipmanveformlarınyanlarındaolduğun-daneminolun.

119

EK - H

ULUSAL HUKUK VE POLİTİKA İZLEME ÖRNEĞİ/ŞABLONUKısaltmaveSembollerinListesi

ACHR -AmerikaİnsanHaklarıSözleşmesi,22Kasım1969tarihinde,SanJosi,CostaRi-ca’daAmerikakıtasıinsanhaklarıözelkonferansındaimzalanmıştır.

ACHR-PSS -AmerikaİnsanHaklarıSözleşmesi:SanSalvadorProtokolü(A-52(SanSal-vador, El Salvador da 17Kasım 1988 tarihindeAmerikaDevletleriOrganizasyonu 18.OlağanGenelKurulToplantısı’ndakabuledilmiştir.

CAT -İşkenceveDiğerZalimane,İnsanlıkdışıveyaAşağılayıcıMuameleveyaCezayaKarşıSözleşme(BMDoc.A/39/51(1984),26Haziran1987yılındayürürlüğegirmiştir).

CEDAW -KadınaKarşıHerTürlüAyrımcılığınÖnlenmesineDairUluslararasıSözleşme(BMDoc.A/34/46,3Eylül1981tarihindeyürürlüğegirmiştir).

CERD -IrkaDayalıHerTürlüAyrımcılığınOrtadanKaldırılmasınaDairUluslararasıSöz-leşme(BMDoc.A/6014(1966),660U.N.T.S.195,4Ocak1969tarihindeyürürlüğegirmiştir).

CRC -ÇocukHaklarıSözleşmesi(BM.Doc.A/44/49(1989),2Eylül1990tarihindeyürür-lüğegirmiştir).

CRPD –EngelliHaklarıSözleşmesi(UN.Doc.A/RES/61/611(2006),3Mayıs2008tarihin-deyürürlüğegirmiştir).

ECHR –İnsanHaklarıveTemelÖzgürlüklerinKorunmasınaİlişkinSözleşme(ECHR-P:Protokolleri)(Rome:4.XI.1950)(1950yılındaAvrupaKonseyitarafındanKabuledilmiş,1953yılındayürürlüğegirmiş,Protocolon°11’euygunolarakdeğiştirilmiş,1Kasım1998tarihindeyürürlüğegirmiştir).

ESC –AvrupaSosyalŞartı(AvrupaKonseyitarafından18Ekim1961tarihindeTurin’deKabuledilmiştir).

IACEDPD –EngellilerekarşıHerTürlüAyrımcılığınÖnlenmesineDairAmerikaKıtasıSözleşmesi(AmerikaDevletleriOrganizasyonu,AG/RES.1608,7June1999).

CCPR -MedeniveSiyasiHaklaraİlişkinUluslararasıSözleşme(U.N.Doc.A/6316(1966),23Mart1976tarihindeyürürlüğegirmiştir).

CESCR -Ekonomik,SosyalveKültürelHaklaraDairUluslararasıSözleşme(U.N.Doc.A/6316(1966),993U.N.T.S.3,3Ocak1976tarihindeyürürlüğegirmiştir).

MWC -TümGöçmenİşçilerinHaklarıveAileFertlerininKorunmasınaDairUluslararasıSözleşme(U.N.Doc.A/45/49(1990),1Temmuz2003tarihindeyürürlüğegirmiştir).

SR – EngellilereYönelikFırsatEşitliğiStandartKuralları(SR-Int-Giriş;SR-Pr–Önsöz)(U.N.Doc.A/RES/48/96).

( )–Uluslararasıbiranlaşmaiçindebirmaddeninengellilikle ilgiliolmasıdurumundaancakmetiniçerisindeözelolarakengellileredeğinilmediğindeparantezlerkullanılmıştır


Uluslararası ve Bölgesel İnsan Hakları Standartları (Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)

Analizde Esas Alınan İlgili Yasa ve Politikaların Açıklaması ve Kaydı:

(4)

Analizde Kullanılan Diğer Kaynaklar (ör. İstatistikler, ulusal bütçeler, bilgi sahiplerinden edinilen bilgiler):

(5)

Kağıt üzerindeki yasa ve politikaların ve diğer kaynakların insan hakları standartları ve ilkelerine göre analiz edilmesi:

(6)

Engelliliğin TanımıCRPD, md. 1IACEDPD, md. 1 SR – Int.

1.Engelli tanımını içeren bir devlet politikası ya da kanun mevcut mudur?

Lütfen engelliliğin tanımının aşağıdakileri içerip içermediğini belirtin:• Uzun süreli bozuklukları olan insanlar• Geçici bozukluğu olan insanlar• Fiziksel, zihinsel, entelektüel veya duyusal bozukluğu olan insanlar• Başka türlü bozuklukları olan insanlar• Çevrenin, engelleme sürecinde bir faktör olduğu fikri

A. ANAYASAB. MEVZUATC. İÇTİHATD. POLİTİKA & PROGRAMLAR

Bütüncül bir analiz yaparak birinci sütunda listelenen insan hakları sözleşmelerindeki standartlarla uygulama arasındaki tutarsızlıkları belirleyin.

5 genel insan hakları ilkesinin belli bir alanda ne derece uygulandığını anlamak için bir tartışma bölümü içermelidir:

§ İnsan Onuru§ Özerklik§ Katılım, İçermecilik ve Erişilebilirlik§ Ayrımcılık Yapmama ve Eşitlik § Farklılıklara Saygı §

Edindiğiniz bütün bilgilerle, karne üzerinde yıldız vererek ikinci sütundaki soruya cevap verin:* uygun değil ** ciddi iyileştirme gerekiyor *** genel olarak uygun veya çok az değişiklik gerekiyor

ULUSAL HUKUK VE POLİTİKA İZLEME ÖRNEĞİ/ŞABLONU


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Amaç

CRPD, md. 1

IACEDPD, md. 2 SR – Pr.

(CCPR, md. 2, 3 &26)(CERD, md. 5)(CEDAW, md. 2)(ECHR, md 1 & 14)(ACHR, md 24) (ACHR-PSS md 3)

Kanunlar ve/ veya devlet politikaları, engellilerin, insan hakları ve temel özgürlükleri tam ve etkili olarak kullanmasını kolaylaştırıyor mu?

NOT: Soru 0, şablondaki diğer tüm sorular ile ilgilenildikten sonra izleme sürecinin sonunda ele alınması gereken özet bir sorudur.




§ İnsan Onuru§ Özerklik§ Katılım, İçermecilik ve Erişilebilirlik§ Ayrımcılık Yapmama ve Eşitlik § Farklılıklara Saygı


121


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Engelliliğin TanımıCRPD, md. 1IACEDPD, md. 1 SR – Int.

1.Engelli tanımını içeren bir devlet politikası ya da kanun mevcut mudur?

Lütfen engelliliğin tanımının aşağıdakileri içerip içermediğini belirtin:• Uzun süreli bozuklukları olan insanlar• Geçici bozukluğu olan insanlar• Fiziksel, zihinsel, entelektüel veya duyusal bozukluğu olan insanlar• Başka türlü bozuklukları olan insanlar• Çevrenin, engelleme sürecinde bir faktör olduğu fikri






ULUSAL HUKUK VE POLİTİKA İZLEME ÖRNEĞİ/ŞABLONU


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Amaç

CRPD, md. 1

IACEDPD, md. 2 SR – Pr.

(CCPR, md. 2, 3 &26)(CERD, md. 5)(CEDAW, md. 2)(ECHR, md 1 & 14)(ACHR, md 24) (ACHR-PSS md 3)

Kanunlar ve/ veya devlet politikaları, engellilerin, insan hakları ve temel özgürlükleri tam ve etkili olarak kullanmasını kolaylaştırıyor mu?

NOT: Soru 0, şablondaki diğer tüm sorular ile ilgilenildikten sonra izleme sürecinin sonunda ele alınması gereken özet bir sorudur.








(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Ayrımcılık Yapmama

CRPD, 3b, 5 IACEDPD, art2 & 3aSR – Pr.14 &15(CCPR, art 2, 3 & 26)(CESCR, art 2)(CERD, art 5)(CEDAW, art 2)(ECHR, art 14 & P12 – art 1) (ACHR, art 24)(ACHR-PSS art3)

2. Devlet, engelliliğe dayalı ayrımcılığı yasaklayan Anayasaya veya diğer genel mevzuata sahip mi?

“Ayrımcılık” CRPD’de şu şekilde tanımlanmıştır: Siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka herhangi bir alanda insan hak ve temel özgürlüklerinin tam ve diğerleri ile eşit koşullar altında kullanılması veya bunlardan yararlanılması önünde engelliliğe dayalı olarak gerçekleştirilen her türlü ayrım, dışlama veya kısıtlamayı kapsamaktadır.







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Makul Düzenleme

CRPD, art 2, 5,13.1, 14.2, 24.2c,24.5, & 27.1i

3. Engellilerin makul düzenleme haklarını güvence altına alan bir kanun veya hükümet politikası mevcut mu?

“Makul düzenleme” CRPD’de şöyle tanımlanmaktadır: Engellilerin insan haklarını ve temel özgürlüklerini tam ve diğer bireylerle eşit şekilde kullanmasını veya bunlardan yararlanmasını sağlamak üzere belirli bir durumda ihtiyaç duyulan, ölçüsüz veya aşırı bir yük getirmeyen, gerekli ve uygun değişiklik ve düzenlemeleri ifade eder.


Bütüncül bir analiz yaparak birinci sütunda listelenen insan hakları sözleşmelerindeki standartlarla uygulama arasındaki tutarsızlıkları belirleyin. 5 genel insan hakları ilkesinin belli bir alanda ne derece uygulandığını anlamak için bir tartışma bölümü içermelidir:



123


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Ayrımcılık Yapmama

CRPD, 3b, 5 IACEDPD, art2 & 3aSR – Pr.14 &15(CCPR, art 2, 3 & 26)(CESCR, art 2)(CERD, art 5)(CEDAW, art 2)(ECHR, art 14 & P12 – art 1) (ACHR, art 24)(ACHR-PSS art3)

2. Devlet, engelliliğe dayalı ayrımcılığı yasaklayan Anayasaya veya diğer genel mevzuata sahip mi?

“Ayrımcılık” CRPD’de şu şekilde tanımlanmıştır: Siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka herhangi bir alanda insan hak ve temel özgürlüklerinin tam ve diğerleri ile eşit koşullar altında kullanılması veya bunlardan yararlanılması önünde engelliliğe dayalı olarak gerçekleştirilen her türlü ayrım, dışlama veya kısıtlamayı kapsamaktadır.







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Makul Düzenleme

CRPD, art 2, 5,13.1, 14.2, 24.2c,24.5, & 27.1i

3. Engellilerin makul düzenleme haklarını güvence altına alan bir kanun veya hükümet politikası mevcut mu?

“Makul düzenleme” CRPD’de şöyle tanımlanmaktadır: Engellilerin insan haklarını ve temel özgürlüklerini tam ve diğer bireylerle eşit şekilde kullanmasını veya bunlardan yararlanmasını sağlamak üzere belirli bir durumda ihtiyaç duyulan, ölçüsüz veya aşırı bir yük getirmeyen, gerekli ve uygun değişiklik ve düzenlemeleri ifade eder.


Bütüncül bir analiz yaparak birinci sütunda listelenen insan hakları sözleşmelerindeki standartlarla uygulama arasındaki tutarsızlıkları belirleyin. 5 genel insan hakları ilkesinin belli bir alanda ne derece uygulandığını anlamak için bir tartışma bölümü içermelidir:





(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Onur

CRPD, md. 3a, 19 SR – Pr.(CESCR, md. 1)(CCPR, md. 1.1)

4. Engelli kişilerin insanlık onuruna ve / veya bireysel özerkliğine saygı duymayı içeren bir kanun ya da devlet politikası mevcut mu?





Edindiğiniz bütün bilgilerle, karne üzerinde yıldız vererek ikinci sütundaki soruya ce-vap verin:* uygun değil ** ciddi iyileştirme gerekiyor *** genel olarak uygun veya çok az değişiklik gerekiyor


(1)

Soru

(2)

Analizde Ele Alınan Ta-nımlar ve Maddeler

(3)


(4)


(5)


(6)

Katılım & İçerme

CRPD, art 3c

IACEDPD, art 2 SR – Pr.

5. Topluma engellilerin diğer herkesle eşit şekilde tam ve etkin katılımını ve içerme ilkesini belirten bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?






125


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Onur

CRPD, md. 3a, 19 SR – Pr.(CESCR, md. 1)(CCPR, md. 1.1)

4. Engelli kişilerin insanlık onuruna ve / veya bireysel özerkliğine saygı duymayı içeren bir kanun ya da devlet politikası mevcut mu?







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Katılım & İçerme

CRPD, art 3c

IACEDPD, art 2 SR – Pr.

5. Topluma engellilerin diğer herkesle eşit şekilde tam ve etkin katılımını ve içerme ilkesini belirten bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?








(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Farklılıklara Saygı

CRPD, md. 3d

6. Engelliliğin, çeşitliliğin ve insanlığın bir parçası olarak gören ve farklılıklara saygı ilkesini benimseyen bir yasa ya da hükümet politikası mevcut mu?







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Eşitlik

CRPD, PR-e md. 3e

SR – Int.

7. Engelliler için fırsat eşitliği ilkesini tanıyan bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?






127


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Farklılıklara Saygı

CRPD, md. 3d

6. Engelliliğin, çeşitliliğin ve insanlığın bir parçası olarak gören ve farklılıklara saygı ilkesini benimseyen bir yasa ya da hükümet politikası mevcut mu?







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Eşitlik

CRPD, PR-e md. 3e

SR – Int.

7. Engelliler için fırsat eşitliği ilkesini tanıyan bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?








(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Eşitlik 8. Engelliler için asli eşitlik ilkesini tanıyan bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Genel Yükümlülükler CRPD, art 4.1a b

9. Hükümetin engellilere yönelik ayrımcılıkla sonuçlanan halihazırdaki yasaları, yönetmelikleri ve uygulamaları değiştirmek veya kaldırmak için tedbir almasını gerektiren bir kanun veya hükümet politikası mevcut mu?






129


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Eşitlik 8. Engelliler için asli eşitlik ilkesini tanıyan bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Genel Yükümlülükler CRPD, art 4.1a b

9. Hükümetin engellilere yönelik ayrımcılıkla sonuçlanan halihazırdaki yasaları, yönetmelikleri ve uygulamaları değiştirmek veya kaldırmak için tedbir almasını gerektiren bir kanun veya hükümet politikası mevcut mu?








(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Genel Yükümlülükler

CRPD, 4.1c IACEDPD, art4 SR 14

10. Engelliliğin hukuk, politika ve programlarda yer almasını gerektiren bir kanun ya da hükümet politikası mevcut mu?







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)


CRPD, art 4.1 f, g, h

SR 4

11. Devletin engellilikle ilgili araştırma ve geliştirmeyi üstlenmesini ya da teşvik etmesini gerektiren bir kanun veya politikası mevcut mu?






131


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)


CRPD, 4.1c IACEDPD, art4 SR 14

10. Engelliliğin hukuk, politika ve programlarda yer almasını gerektiren bir kanun ya da hükümet politikası mevcut mu?







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)


CRPD, art 4.1 f, g, h

SR 4

11. Devletin engellilikle ilgili araştırma ve geliştirmeyi üstlenmesini ya da teşvik etmesini gerektiren bir kanun veya politikası mevcut mu?








(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)


CRPD, art 4.2SR 14

13. Devletin yasaları, Engellilik Sözleşmesi’nin uygulanmasında çocuklar da dahil olmak üzere engellilere danışılmasını ve bu kişilerin sözleşmenin uygulanmasında aktif bir şekilde yer almasını güvence altına alıyor mu?







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)


CRPD, art 4.1d e SR 15(CAT, art 14)

12. Devlet kanunları, herhangi bir kişinin veya engelli grubunun insan hakları ihlal edildiğinde suçun cezasız kalmamasını temin ediyor mu?

İlgili kanun ve/veya politikanın etkilediği aktörler;• Devlet • Devlet ve diğer aktörler[kanun/politikanın etkilediği diğer aktörleri kontrol ediniz]• Özel kişier• Özel kurumlar






133


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)


CRPD, art 4.2SR 14

13. Devletin yasaları, Engellilik Sözleşmesi’nin uygulanmasında çocuklar da dahil olmak üzere engellilere danışılmasını ve bu kişilerin sözleşmenin uygulanmasında aktif bir şekilde yer almasını güvence altına alıyor mu?







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)


CRPD, art 4.1d e SR 15(CAT, art 14)

12. Devlet kanunları, herhangi bir kişinin veya engelli grubunun insan hakları ihlal edildiğinde suçun cezasız kalmamasını temin ediyor mu?

İlgili kanun ve/veya politikanın etkilediği aktörler;• Devlet • Devlet ve diğer aktörler[kanun/politikanın etkilediği diğer aktörleri kontrol ediniz]• Özel kişier• Özel kurumlar








(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Eşitlik & Ayrımcılık Yapmama

CRPD, art 5.1

14. Ülke anayasası, diğer kanunlar veya politikalar, engellilerin kanun önünde ve kanun kapsamında haklarının eşit olduğunu, eşit korunmaya ve yasadan eşit şekilde yararlanma hakkına sahip olduğunu kabul ediyor mu?

“Yasanın önünde ve koruması altında eşit olmak”, diğer tüm vatandaşlar gibi aynı korunma hakkını kullanmak ve yasadan eşit fayda sağlanması anlamına gelir.







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Eşitlik & Ayrımcılık YapmamaCRPD, art 5.4IACEDPD, art 1.2b

15. Ülke anayasası ya da diğer kanunlar veya politikalar engellilerin eşit haklara sahip olmasına yönelik belirli tedbirlerin ayrımcılık olarak nitelendirilmemesini kabul ediyor mu?

Belirli tedbirler genellikle “olumlu eylem” veya “pozitif ayrımcılık” olarak adlandırılır. İş piyasasına erişimde kota sistemi buna örnek gösterilebilir.






135


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Eşitlik & Ayrımcılık Yapmama

CRPD, art 5.1

14. Ülke anayasası, diğer kanunlar veya politikalar, engellilerin kanun önünde ve kanun kapsamında haklarının eşit olduğunu, eşit korunmaya ve yasadan eşit şekilde yararlanma hakkına sahip olduğunu kabul ediyor mu?

“Yasanın önünde ve koruması altında eşit olmak”, diğer tüm vatandaşlar gibi aynı korunma hakkını kullanmak ve yasadan eşit fayda sağlanması anlamına gelir.







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Eşitlik & Ayrımcılık YapmamaCRPD, art 5.4IACEDPD, art 1.2b

15. Ülke anayasası ya da diğer kanunlar veya politikalar engellilerin eşit haklara sahip olmasına yönelik belirli tedbirlerin ayrımcılık olarak nitelendirilmemesini kabul ediyor mu?

Belirli tedbirler genellikle “olumlu eylem” veya “pozitif ayrımcılık” olarak adlandırılır. İş piyasasına erişimde kota sistemi buna örnek gösterilebilir.








(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Bilinçlendirmenin teşvik edilmesi

CRPD, art 8

IACEDPD, art 3.2cSR 1

16. Engellilerin hakları ve insanlık onurlarına saygı duyulmasını teşvik etmeye yönelik ülke içinde bilincin arttırmasını gerekli kılan bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)


CRPD, art 8.2c

IACEDPD, art 3.2c

SR 1

17. Medyanın engellileri muktedir ve topluma katkısı olan bireyler olarak gösterimini teşvik eden bir kanun ya da devlet politikası mevcut mu?






137


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)


CRPD, art 8

IACEDPD, art 3.2cSR 1

16. Engellilerin hakları ve insanlık onurlarına saygı duyulmasını teşvik etmeye yönelik ülke içinde bilincin arttırmasını gerekli kılan bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)


CRPD, art 8.2c

IACEDPD, art 3.2c

SR 1

17. Medyanın engellileri muktedir ve topluma katkısı olan bireyler olarak gösterimini teşvik eden bir kanun ya da devlet politikası mevcut mu?








(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Erişebilirlik

CRPD, art 9.1, 9.2abcde

IACEDPD, art3.1abcACHR-PSS, art18c SR 5

(CCPR, art 12.1)(ECHR-P4, art 2)(ACHR, art 22)(CERD, art 5e)

18. Kanunlar ve devlet politikaları engellilerin fiziksel çevre, ulaşım, bilgi ve iletişime hem kırsal hem de kentsel alanlarda erişebilirliğini garanti ediyor mu?







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Yaşama Hakkı

CRPD, art 10

(CCPR, art 6) (ECHR, art2) (ACHR, art 4)

19.Engellilerin yaşam hakkına diğer bireylerle eşit şekilde sahip olması bir kanun veya devlet politikası ile garanti altına alınmış mı?






139


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Erişebilirlik

CRPD, art 9.1, 9.2abcde

IACEDPD, art3.1abcACHR-PSS, art18c SR 5

(CCPR, art 12.1)(ECHR-P4, art 2)(ACHR, art 22)(CERD, art 5e)

18. Kanunlar ve devlet politikaları engellilerin fiziksel çevre, ulaşım, bilgi ve iletişime hem kırsal hem de kentsel alanlarda erişebilirliğini garanti ediyor mu?







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Yaşama Hakkı

CRPD, art 10

(CCPR, art 6) (ECHR, art2) (ACHR, art 4)

19.Engellilerin yaşam hakkına diğer bireylerle eşit şekilde sahip olması bir kanun veya devlet politikası ile garanti altına alınmış mı?








(1)

Soru

(2)


(3)


(4)

Analizde Kullanılan Diğer Kaynaklar (ör. İstatistikler, ulusal bütçeler, bilgi sahiple-rinden edinilen bilgiler):

(5)


(6)

Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği

CRPD, art 14

(CCPR, art 9)(ECHR, art 5)(ACHR, art 7)(ICERD, art 5b)

20. Bir kanun veya devlet politikası engellilerin kişi özgürlüğü ve güvenliğinin diğer bireylerle eşit şekilde sağlanmasını garanti altına alıyor mu?

Bu hakla ilgili olarak CRPD gereği devletler; [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]• Engellilerin özgürlüklerinden hukuksuz veya keyfi şekilde mahrum bırakılmamasını sağlayacak önlemler alınmasını sağlar• Engellilerin özgürlüklerinden mahrum edilmeleri durumunda, makul düzenleme ilkesinin şartları da dahil olmak üzere uluslararası insan hakları hukukuna uygun olarak gerekli tedbirleri alır [7.soru için “makul düzenleme” tanımına bakınız]







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Seyahat Özgürlüğü ve vatandaşlık

CRPD, art 18

(CCPR, art12) (ACHR, art 20,22)(ICERD, art 5d

21. Bir kanun veya devlet politikası engellilerin, engelli ayrımcılığına uğramadan, seyahat özgürlüğü ve vatandaşlık hakkına sahip olmasını taahhüt etmekte midir?

Bu hakla ilgili olarak CRPD gereği devletler engellilerin; [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Vatandaşlık edinilmesi ve değiştirilmesi hakkı• Engellilik sebebiyle vatan-daşlıktan mahrum bırakıl-mama• Engellilik sebebiyle vatan-daşlık veya kimlik belgesi veya diğer belgeleri edinme ve kullanmadan mahrum bırakılmama• Göçmenlik işlemleri gibi seyahat özgürlüğü hakkını kullanmayı olanaklı kılan sü-reçlerden faydalanılabilmesi• Herhangi bir ülkeden ayrıl-makta özgür ve kendi ülkele-rine giriş hakkından mahrum bırakmama






141


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği

CRPD, art 14

(CCPR, art 9)(ECHR, art 5)(ACHR, art 7)(ICERD, art 5b)

20. Bir kanun veya devlet politikası engellilerin kişi özgürlüğü ve güvenliğinin diğer bireylerle eşit şekilde sağlanmasını garanti altına alıyor mu?

Bu hakla ilgili olarak CRPD gereği devletler; [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]• Engellilerin özgürlüklerinden hukuksuz veya keyfi şekilde mahrum bırakılmamasını sağlayacak önlemler alınmasını sağlar• Engellilerin özgürlüklerinden mahrum edilmeleri durumunda, makul düzenleme ilkesinin şartları da dahil olmak üzere uluslararası insan hakları hukukuna uygun olarak gerekli tedbirleri alır [7.soru için “makul düzenleme” tanımına bakınız]







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


(6)

Seyahat Özgürlüğü ve vatandaşlık

CRPD, art 18

(CCPR, art12) (ACHR, art 20,22)(ICERD, art 5d

21. Bir kanun veya devlet politikası engellilerin, engelli ayrımcılığına uğramadan, seyahat özgürlüğü ve vatandaşlık hakkına sahip olmasını taahhüt etmekte midir?

Bu hakla ilgili olarak CRPD gereği devletler engellilerin; [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Vatandaşlık edinilmesi ve değiştirilmesi hakkı• Engellilik sebebiyle vatan-daşlıktan mahrum bırakıl-mama• Engellilik sebebiyle vatan-daşlık veya kimlik belgesi veya diğer belgeleri edinme ve kullanmadan mahrum bırakılmama• Göçmenlik işlemleri gibi seyahat özgürlüğü hakkını kullanmayı olanaklı kılan sü-reçlerden faydalanılabilmesi• Herhangi bir ülkeden ayrıl-makta özgür ve kendi ülkele-rine giriş hakkından mahrum bırakmama







Uluslararası ve Bölgesel İnsan Hakları Standartları (Sözleşme/

Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)

Kağıt üzerindeki yasa ve politikaların ve diğer kaynak-ların insan hakları standartları ve ilkelerine göre analiz

edilmesi:

(6)

Risk Durumları & İnsani Acil Durumlar

CRPD art 11

22.Devlet hukuk veya politika aracılığıyla engellilerin risk durumlarında güvenliğini sağlayacak önlemler almakta mı?

BMEHS risk durumlarını, çatışma halleri, insani acil durumlar ve doğal afetler olarak tanımlamaktadır.



5 genel insan hakları ilkesinin belli bir alanda ne derece uygulandığını anlamak için bir tartışma bölümü içerme-lidir:


Edindiğiniz bütün bilgilerle, karne üzerinde yıldız vere-rek ikinci sütundaki soruya cevap verin:* uygun değil ** ciddi iyileştirme gerekiyor *** genel olarak uygun veya çok az değişiklik gerekiyor


(1)

Soru

(2)


(3)


(4)

Analizde Kullanılan Diğer Kay-naklar (ör. İstatistikler, ulusal bütçeler, bilgi sahiplerinden edinilen bilgiler):

(5)


edilmesi:

(6)

Yasal Kapasite & Adalete Erişim

CRPD, art 12 & 13

IACEDPD, art 1SR 15

(CCPR; art 16) (CEDAW, art 15)(CERD, art 5)(ACHR, art 3)

23. Anayasa veya diğer uygun mevzuat engellilerin diğer bireylerle eşit şekilde yasal kapasiteye sahip olmalarını ve etkili şekilde adalete erişimlerini taahhüt etmekte mi?

Adalete erişimin etkin şekilde sağlanabilmesi için BMEHS devletlerin uygun önlemler almasını gerektirir: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Engellilerin yasal kapasitelerini kullanabilmeleri için gerekli olabilecek desteğe erişimlerinin sağlanması

• İstismarı engellemek için gerekli tedbirlerin alınması ve aynı zamanda kişilerin haklarına, iradesine ve se-çimlerine saygı göstermek, ve alınmış tedbirlerin dü-zenli olarak bağımsız ve tarafsız otorite veya yargısal yapı tarafından incelenmesi

• Engellilerin miras yoluyla ya da diğer yollarla mülki-yet sahibi olabilmeleri, kendi finansal işlerini kontrol edebilmeleri, ipotekler ve diğer finansal kredi biçimleri de dahil olmak üzere banka kredilerine eşit erişimleri-nin sağlanması

• Engellilerin, şahitlik dahil olmak üzere, tüm yargısal işlemlere katılımının usuli ve yaşa uygun düzenleme-lerle sağlanması

• Adalet yönetimi alanında çalışanların, polis ve hapis-hane çalışanları dahil olmak üzere, eğitimlerinin sağ-lanması






143


Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Risk Durumları & İnsani Acil Durumlar

CRPD art 11

22.Devlet hukuk veya politika aracılığıyla engellilerin risk durumlarında güvenliğini sağlayacak önlemler almakta mı?

BMEHS risk durumlarını, çatışma halleri, insani acil durumlar ve doğal afetler olarak tanımlamaktadır.







(1)

Soru

(2)


(3)


(4)

Analizde Kullanılan Diğer Kay-naklar (ör. İstatistikler, ulusal bütçeler, bilgi sahiplerinden edinilen bilgiler):

(5)


edilmesi:

(6)

Yasal Kapasite & Adalete Erişim

CRPD, art 12 & 13

IACEDPD, art 1SR 15

(CCPR; art 16) (CEDAW, art 15)(CERD, art 5)(ACHR, art 3)

23. Anayasa veya diğer uygun mevzuat engellilerin diğer bireylerle eşit şekilde yasal kapasiteye sahip olmalarını ve etkili şekilde adalete erişimlerini taahhüt etmekte mi?

Adalete erişimin etkin şekilde sağlanabilmesi için BMEHS devletlerin uygun önlemler almasını gerektirir: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Engellilerin yasal kapasitelerini kullanabilmeleri için gerekli olabilecek desteğe erişimlerinin sağlanması

• İstismarı engellemek için gerekli tedbirlerin alınması ve aynı zamanda kişilerin haklarına, iradesine ve se-çimlerine saygı göstermek, ve alınmış tedbirlerin dü-zenli olarak bağımsız ve tarafsız otorite veya yargısal yapı tarafından incelenmesi

• Engellilerin miras yoluyla ya da diğer yollarla mülki-yet sahibi olabilmeleri, kendi finansal işlerini kontrol edebilmeleri, ipotekler ve diğer finansal kredi biçimleri de dahil olmak üzere banka kredilerine eşit erişimleri-nin sağlanması

• Engellilerin, şahitlik dahil olmak üzere, tüm yargısal işlemlere katılımının usuli ve yaşa uygun düzenleme-lerle sağlanması

• Adalet yönetimi alanında çalışanların, polis ve hapis-hane çalışanları dahil olmak üzere, eğitimlerinin sağ-lanması








Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

İşkence, istismar & suistimale maruz kalmama CRPD, art 15 & 16SR 9(CAT, art 2 & 16)(CCPR, art 7)(ECHR, art 3)(ACHR, art 5)

24. Engellileri işkence, şiddet ve istismara karşı koruyan herhangi bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?

Bu hakla ilgili olarak CRPD gereği devletler [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Engellilerin bağımsızca ve bilgilendirilmiş onayları olmadan tıbbi, bilimsel ve diğer deneyleme biçimle-rinden korunması ve bunların gerçekleştirilmesinin yasaklanması,

• Diğer konuların yanında engellilere, bu ihlallerin nasıl önleneceği, fark edileceği ve raporlaştırılacağı üzerine uygun bilgi ve eğitimin verilmesi dahil olmak üzere ailelerine ve tıbbi görevlilerine cinsiyet ve yaşa duyarlı desteğin sağlandığından emin olunması,

• Engelliler için tasarlanmış tüm olanakların ve prog-ramların bağımsız otoriteler tarafından etkili bir şekil-de izlenmesinin güvence altına alınması,

• Engellilere karşı istismar, şiddet ve suistimal olayla-rının belirlenmesi, araştırılması ve uygun görüldüğün-de dava açılması.







Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Kişisel bütünlüğün korunması

CRPD art 17

25. Engellilerin beden ve ruh bütünlüğüne diğer bireylerle eşit bir şekilde saygı duyulmasını güvence altına alan herhangi bir kanun ya da devlet politikası mevcut mu?

Fiziksel ve ruhsal bütünlüğe saygı, örneğin engellilerin bağımsız ve bilgilendirilmiş onayları olmadan tıbbi veya diğer tedavi yöntemlerinden korunmaları ve engelli kız çocuklarının ve kadınların zorla kısırlaştırma veya zorla kürtajdan korunmasını içermektedir.






145


Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

İşkence, istismar & suistimale maruz kalmama CRPD, art 15 & 16SR 9(CAT, art 2 & 16)(CCPR, art 7)(ECHR, art 3)(ACHR, art 5)

24. Engellileri işkence, şiddet ve istismara karşı koruyan herhangi bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?

Bu hakla ilgili olarak CRPD gereği devletler [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Engellilerin bağımsızca ve bilgilendirilmiş onayları olmadan tıbbi, bilimsel ve diğer deneyleme biçimle-rinden korunması ve bunların gerçekleştirilmesinin yasaklanması,

• Diğer konuların yanında engellilere, bu ihlallerin nasıl önleneceği, fark edileceği ve raporlaştırılacağı üzerine uygun bilgi ve eğitimin verilmesi dahil olmak üzere ailelerine ve tıbbi görevlilerine cinsiyet ve yaşa duyarlı desteğin sağlandığından emin olunması,

• Engelliler için tasarlanmış tüm olanakların ve prog-ramların bağımsız otoriteler tarafından etkili bir şekil-de izlenmesinin güvence altına alınması,

• Engellilere karşı istismar, şiddet ve suistimal olayla-rının belirlenmesi, araştırılması ve uygun görüldüğün-de dava açılması.







Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Kişisel bütünlüğün korunması

CRPD art 17

25. Engellilerin beden ve ruh bütünlüğüne diğer bireylerle eşit bir şekilde saygı duyulmasını güvence altına alan herhangi bir kanun ya da devlet politikası mevcut mu?

Fiziksel ve ruhsal bütünlüğe saygı, örneğin engellilerin bağımsız ve bilgilendirilmiş onayları olmadan tıbbi veya diğer tedavi yöntemlerinden korunmaları ve engelli kız çocuklarının ve kadınların zorla kısırlaştırma veya zorla kürtajdan korunmasını içermektedir.








Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Topluma dahil olma

CRPD, art 19SR 4, 5 & 9 IACEDPD, art13.1b & 1cACHR-PSS, art18c

26. Herhangi bir kanun veya devlet politikası engellilerin bağımsızca yaşama ve topluma dahil edilmelerini temin etmekte mi?

Bu hakla ilgili olarak CRPD gereği devletler gerekli önlemleri alır: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Engellilerin nasıl, nerede ve kimle yaşayacağına, diğer herkesle eşit şekilde karar verebilmelerinin ve özellikle ayarlanmış bir alanda yaşamaya zorlanma-maları konusunda korunmaları,

• Engellilerin, kişisel destek dahil olmak üzere, ya-şama ve yaşadıkları topluluğa dahil edilmeleri için gerekli olan, ev içi ve diğer topluluk destek hizmetle-rinin erişilebilirliğinin temin edilmesi.







Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Kişisel Hareketlilik

CRPD, art 20

27. Herhangi bir kanun veya devlet politikası engellilerin kişisel hareketliliğini temin eden önlemleri desteklemekte mi?


• Engellilerin kişisel hareketliliklerinin istedikleri za-man ve şekilde ve uygun fiyatlarla sağlanması

• Engellilerin erişilebilir maliyetle kaliteli hareketlilik aygıtlarına, araçlarına, destekleyici teknolojilere ve canlı destek biçimlerine ve vasıtalara erişiminin ola-naklı hale getirilmesi

• Engellilere ve onlarla çalışanlara hareketlilik beceri-leri eğitiminin sağlanması






147


Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Topluma dahil olma

CRPD, art 19SR 4, 5 & 9 IACEDPD, art13.1b & 1cACHR-PSS, art18c

26. Herhangi bir kanun veya devlet politikası engellilerin bağımsızca yaşama ve topluma dahil edilmelerini temin etmekte mi?


• Engellilerin nasıl, nerede ve kimle yaşayacağına, diğer herkesle eşit şekilde karar verebilmelerinin ve özellikle ayarlanmış bir alanda yaşamaya zorlanma-maları konusunda korunmaları,

• Engellilerin, kişisel destek dahil olmak üzere, ya-şama ve yaşadıkları topluluğa dahil edilmeleri için gerekli olan, ev içi ve diğer topluluk destek hizmetle-rinin erişilebilirliğinin temin edilmesi.







Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Kişisel Hareketlilik

CRPD, art 20

27. Herhangi bir kanun veya devlet politikası engellilerin kişisel hareketliliğini temin eden önlemleri desteklemekte mi?


• Engellilerin kişisel hareketliliklerinin istedikleri za-man ve şekilde ve uygun fiyatlarla sağlanması

• Engellilerin erişilebilir maliyetle kaliteli hareketlilik aygıtlarına, araçlarına, destekleyici teknolojilere ve canlı destek biçimlerine ve vasıtalara erişiminin ola-naklı hale getirilmesi

• Engellilere ve onlarla çalışanlara hareketlilik beceri-leri eğitiminin sağlanması








Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

İfade Özgürlüğü & Bilgiye Erişim

CRPD, art 21,24.3abc 24.4SR 5(CCPR art 18 &19)(ICERD art 5d) (ACHR art 13)

28. Engellilere ifade ve düşünce, bilgiye erişim özgürlüğü veren herhangi bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?

Bu hakla ilgili olarak CRPD gereği devletler: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Engellilerin, ulaşılabilir çeşitli medya ve iletişim araçları dahil olmak üzere, Braille alfabesi, alternatif el yazıları, alternatif yöntemler ve işaret dili eğitimi alabilmeleri için gerekli tedbirlerin alınması

• İşaret dili, Braille alfabesi, alternatif iletişim ve diğer tüm ulaşılabilir yolların, yöntem ve iletişim biçimle-rinin engellilerce resmi etkileşimlerde kullanımının kabul edilmesi ve bunun olanaklı hale getirilmesi

• Engellilere, farklı engellilik türleri gözetilerek, resmi bilginin zamanında ve ekstra maliyet yüklemeden, ulaşılabilir biçimler ve tercih ettikleri teknolojilerle sağlanması

• Kamuya hizmet veren özel kurumların ulaşılabilir ve kullanılabilir biçimlerde hizmet ve bilgi vermesinin teşvik edilmesi

• Kitlesel medyanın (internet üzerinden bilgi sağla-yanlar dahil olmak üzere) hizmetlerini engellilere ula-şılabilir hale getirmeleri konusunda teşvik edilmesi







Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Özel Hayata Saygı

CRPD, art 22SR 9(CCPR, art 17)(ECHR, art 8)ACHR, art 11)

29. Engellilerin özel hayatlarına saygıyı temin eden herhangi bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?

Bu hakla ilgili olarak CRPD gereği: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Tüm engellilerin, ikamet yerleri veya yaşam alanları fark gözetmeksizin, özel hayat, aile hayatı, mektup-laşma veya diğer iletişim şekillerine karşı keyfi ve hukuksuz müdahaleye karşı korunma hakkına veya onur ve itibarlarına yönelik hukuksuz saldırılara karşı korunma hakkına sahip olması,

• Engellilerin kişisel, sağlık ve rehabilitasyon bilgileri diğer herkesle eşit şekilde devletler tarafından korun-malıdır.






149


Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

İfade Özgürlüğü & Bilgiye Erişim

CRPD, art 21,24.3abc 24.4SR 5(CCPR art 18 &19)(ICERD art 5d) (ACHR art 13)

28. Engellilere ifade ve düşünce, bilgiye erişim özgürlüğü veren herhangi bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?

Bu hakla ilgili olarak CRPD gereği devletler: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Engellilerin, ulaşılabilir çeşitli medya ve iletişim araçları dahil olmak üzere, Braille alfabesi, alternatif el yazıları, alternatif yöntemler ve işaret dili eğitimi alabilmeleri için gerekli tedbirlerin alınması

• İşaret dili, Braille alfabesi, alternatif iletişim ve diğer tüm ulaşılabilir yolların, yöntem ve iletişim biçimle-rinin engellilerce resmi etkileşimlerde kullanımının kabul edilmesi ve bunun olanaklı hale getirilmesi

• Engellilere, farklı engellilik türleri gözetilerek, resmi bilginin zamanında ve ekstra maliyet yüklemeden, ulaşılabilir biçimler ve tercih ettikleri teknolojilerle sağlanması

• Kamuya hizmet veren özel kurumların ulaşılabilir ve kullanılabilir biçimlerde hizmet ve bilgi vermesinin teşvik edilmesi

• Kitlesel medyanın (internet üzerinden bilgi sağla-yanlar dahil olmak üzere) hizmetlerini engellilere ula-şılabilir hale getirmeleri konusunda teşvik edilmesi







Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Özel Hayata Saygı

CRPD, art 22SR 9(CCPR, art 17)(ECHR, art 8)ACHR, art 11)

29. Engellilerin özel hayatlarına saygıyı temin eden herhangi bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?

Bu hakla ilgili olarak CRPD gereği: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Tüm engellilerin, ikamet yerleri veya yaşam alanları fark gözetmeksizin, özel hayat, aile hayatı, mektup-laşma veya diğer iletişim şekillerine karşı keyfi ve hukuksuz müdahaleye karşı korunma hakkına veya onur ve itibarlarına yönelik hukuksuz saldırılara karşı korunma hakkına sahip olması,

• Engellilerin kişisel, sağlık ve rehabilitasyon bilgileri diğer herkesle eşit şekilde devletler tarafından korun-malıdır.








Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Ev & Aile Hayatına Saygı

CRPD, art 23SR 9(CCPR, art 17& 23)(ECHR, art 8 &17)ACHR, art 11)(CERD, art 5d)(CEDAW, art16) (CRC art 7 & 8)

30. Tüm engellilerin ev ve aile hayatına saygıyı temin eden herhangi bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?

Bu hakkın sağlanabilmesi amacıyla sözleşme devlet-lerin uygun tedbirleri almasını gerektirir: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Engelli ayrımcılığının evlilik, aile, ebeveynlik ve ilişkilerle ilgili tüm konularda herkesle eşit şekilde önlenmesi

• Engellilerin doğurganlıklarının korunması ve yaşla-rına uygun bilgi, üreme ve aile planlama eğitimi veril-diğinden emin olunması

• Engellilere çocuk yetiştirme hususunda uygun des-teğin sağlanması

• Çocukların, kendi engellilikleri ya da ailelerinin en-gelliliklerini gözetmeden aileleri ile birlikte yaşama haklarının, bu mümkün olmadığında ise başka bir aile ortamında yaşamaları hakkının temin edilmesi







Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Eğitim

CRPD, art 24

CRC, art 23.2(& 28)SR 6(CESCR, art 13)(CERD, art 5e) (ECHR-P1,art2) (ACHR-PSS,art 13)(CEDAW, art10)

31. Tüm engellilerin eğitim alabilmesini temin eden bir kanun ya da devlet politikası mevcut mu?

Bu hakkın sağlanabilmesi amacıyla sözleşme devlet-lerin: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Eğitim sisteminin tüm seviyelerde kapsayıcı olması ve hayat boyu öğrenme fırsatları sunması

• Engellilerin (çocuklar da dahil) genel eğitim siste-minden engelli oldukları için dışlanmamaları

• Bireylerin ihtiyaçları ve yeterli desteğin (bireysel destek de dahil) makul düzenleme ile sağlanması

• Eğitimin en uygun dil, yöntemler ve iletişim araçları ile sunulması ve bu yöntemlerin ve iletişim biçimleri-nin öğreniminin olanağının sağlanması

• İşaret dili ve/veya braille alfabesi bilen öğretmen-lerin desteklenmesi, engelli öğretmenler de dahil olmak üzere, öğretmenlerin istihdam edilmesi

• Engellileri desteklemek amacıyla eğitimin her sevi-yesinde görevli profesyoneller ve çalışanların engelli farkındalığı, uygun alternatif yöntemlerin, araçların ve iletişim yollarının, eğitim teknik ve materyallerinin kullanılması amacıyla eğitilmeleri






151


Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Ev & Aile Hayatına Saygı

CRPD, art 23SR 9(CCPR, art 17& 23)(ECHR, art 8 &17)ACHR, art 11)(CERD, art 5d)(CEDAW, art16) (CRC art 7 & 8)

30. Tüm engellilerin ev ve aile hayatına saygıyı temin eden herhangi bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?

Bu hakkın sağlanabilmesi amacıyla sözleşme devlet-lerin uygun tedbirleri almasını gerektirir: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Engelli ayrımcılığının evlilik, aile, ebeveynlik ve ilişkilerle ilgili tüm konularda herkesle eşit şekilde önlenmesi

• Engellilerin doğurganlıklarının korunması ve yaşla-rına uygun bilgi, üreme ve aile planlama eğitimi veril-diğinden emin olunması

• Engellilere çocuk yetiştirme hususunda uygun des-teğin sağlanması

• Çocukların, kendi engellilikleri ya da ailelerinin en-gelliliklerini gözetmeden aileleri ile birlikte yaşama haklarının, bu mümkün olmadığında ise başka bir aile ortamında yaşamaları hakkının temin edilmesi







Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Eğitim

CRPD, art 24


31. Tüm engellilerin eğitim alabilmesini temin eden bir kanun ya da devlet politikası mevcut mu?


• Eğitim sisteminin tüm seviyelerde kapsayıcı olması ve hayat boyu öğrenme fırsatları sunması

• Engellilerin (çocuklar da dahil) genel eğitim siste-minden engelli oldukları için dışlanmamaları

• Bireylerin ihtiyaçları ve yeterli desteğin (bireysel destek de dahil) makul düzenleme ile sağlanması

• Eğitimin en uygun dil, yöntemler ve iletişim araçları ile sunulması ve bu yöntemlerin ve iletişim biçimleri-nin öğreniminin olanağının sağlanması

• İşaret dili ve/veya braille alfabesi bilen öğretmen-lerin desteklenmesi, engelli öğretmenler de dahil olmak üzere, öğretmenlerin istihdam edilmesi

• Engellileri desteklemek amacıyla eğitimin her sevi-yesinde görevli profesyoneller ve çalışanların engelli farkındalığı, uygun alternatif yöntemlerin, araçların ve iletişim yollarının, eğitim teknik ve materyallerinin kullanılması amacıyla eğitilmeleri








Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Sağlık

CRPD, art 25

CRC, art 23 (&24)SR 2 IACEDPD,art3.2b

(ACHR-PSS,art 10) (CESCR, art12)(CEDAW,art12, 14)(CERD, art5e)(MWC, art 43e)(ESC, art 13)

32. Kanunlar veya devlet politikaları engellilerin, engelli ayrımcılığına uğramadan, ulaşılabilir en yüksek sağlık standardına erişimini temin etmekte mi?


• Engellilere, cinsel ve üreme sağlığı hizmetlerini de içerecek şekilde, herkesle aynı çeşitlilik, kalite ve sağ-lık hizmetleri standardı ve nüfusa dayalı kamu sağlık programlarının sağlanması• Özellikle engellilik sebebiyle erken tanı ve uygun görüldüğünde müdahale edilmesi, engelliliğin çocuk-lar ve daha ileri yaşlardaki kişilerde dahil olmak üze-re, azaltmak ve ilerlemesini engellemek için gerekli sağlık hizmetlerinin sağlanması • Engellilikle ilgili sağlık hizmetlerinin, kırsal alanlarda dahil omak üzere, insanların kendi topluluklarına ola-bilecek en yakın yerlerde sağlanması• Engellilere, özgür irade ve bilgilendirilmiş onaylarını da içerecek şekilde, diğer konulara ek olarak insan hakları, onur ve otonomi hakkında farkındalıklarını arttırmak ve engellilerin ihtiyaçlarını eğitim aracığıyla ve özel ve kamu sağlık hizmeti etik standartlarda sağlanması • Ulusal hukuka uygun olan sağlık ve hayat sigortası-nın engelli ayrımcılığı yapılmadan sunulması• Sağlık hizmetleri veya yiyecek ve içeceklerin engel-lilik ayrımcılığı sonucu reddedilmesinin önlenmesi







Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Eğitim

CRPD, art 24


33. Engelliler için kapsamlı rehabilitasyon ve habilitasyon hizmet ve programlarını destekleyen herhangi bir devlet politikası veya kanun mevcut mu?

Bu hakkın sağlanabilmesi amacıyla sözleşme: [analiz-de belirtilen koşulları kontrol ediniz]• Hizmetler ve programların başlatılabilecek en erken kademede başlaması ve bunların bireylerin ihtiyaçları ve güçlü yönlerinin çok disiplinli bir şekilde değerlen-dirilmesi üzerine kurulu olması• Toplumda ve topluluklarda katılımı ve dahil edilme-yi destekleyen hizmetler ve programlar, (gönüllü de olabilir) engellilerin kendi topluluklarına olabilecek en yakın (kırsal alanlar da dahil olmak üzere) yerde yapılması• Habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetleri alanında çalışanlar ve profesyoneller için başlangıç eğitimi ve sürekli eğitimlerin devletler tarafından geliştirilmesi• Yardımcı araçlar ve teknolojilerin ulaşılabilirliği ve kullanımının devletler tarafından desteklenmesi






153


Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Sağlık

CRPD, art 25

CRC, art 23 (&24)SR 2 IACEDPD,art3.2b

(ACHR-PSS,art 10) (CESCR, art12)(CEDAW,art12, 14)(CERD, art5e)(MWC, art 43e)(ESC, art 13)

32. Kanunlar veya devlet politikaları engellilerin, engelli ayrımcılığına uğramadan, ulaşılabilir en yüksek sağlık standardına erişimini temin etmekte mi?


• Engellilere, cinsel ve üreme sağlığı hizmetlerini de içerecek şekilde, herkesle aynı çeşitlilik, kalite ve sağ-lık hizmetleri standardı ve nüfusa dayalı kamu sağlık programlarının sağlanması• Özellikle engellilik sebebiyle erken tanı ve uygun görüldüğünde müdahale edilmesi, engelliliğin çocuk-lar ve daha ileri yaşlardaki kişilerde dahil olmak üze-re, azaltmak ve ilerlemesini engellemek için gerekli sağlık hizmetlerinin sağlanması • Engellilikle ilgili sağlık hizmetlerinin, kırsal alanlarda dahil omak üzere, insanların kendi topluluklarına ola-bilecek en yakın yerlerde sağlanması• Engellilere, özgür irade ve bilgilendirilmiş onaylarını da içerecek şekilde, diğer konulara ek olarak insan hakları, onur ve otonomi hakkında farkındalıklarını arttırmak ve engellilerin ihtiyaçlarını eğitim aracığıyla ve özel ve kamu sağlık hizmeti etik standartlarda sağlanması • Ulusal hukuka uygun olan sağlık ve hayat sigortası-nın engelli ayrımcılığı yapılmadan sunulması• Sağlık hizmetleri veya yiyecek ve içeceklerin engel-lilik ayrımcılığı sonucu reddedilmesinin önlenmesi







Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Eğitim

CRPD, art 24


33. Engelliler için kapsamlı rehabilitasyon ve habilitasyon hizmet ve programlarını destekleyen herhangi bir devlet politikası veya kanun mevcut mu?

Bu hakkın sağlanabilmesi amacıyla sözleşme: [analiz-de belirtilen koşulları kontrol ediniz]• Hizmetler ve programların başlatılabilecek en erken kademede başlaması ve bunların bireylerin ihtiyaçları ve güçlü yönlerinin çok disiplinli bir şekilde değerlen-dirilmesi üzerine kurulu olması• Toplumda ve topluluklarda katılımı ve dahil edilme-yi destekleyen hizmetler ve programlar, (gönüllü de olabilir) engellilerin kendi topluluklarına olabilecek en yakın (kırsal alanlar da dahil olmak üzere) yerde yapılması• Habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetleri alanında çalışanlar ve profesyoneller için başlangıç eğitimi ve sürekli eğitimlerin devletler tarafından geliştirilmesi• Yardımcı araçlar ve teknolojilerin ulaşılabilirliği ve kullanımının devletler tarafından desteklenmesi







Uluslararası ve Bölgesel İnsan Hakları Standartları

(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Çalışma & İstihdam

CRPD, art 27

SR 7

IACEDPD, art 3.1aESC art 15(CESCR, art 6,7 & 8) (CCPR,art 8, 22)(ESC, art 1, 4, 5,9 & 10)(ACHR-PSS,art 6, 7 & 8)(CEDAW, art11)(CERD, art 5e)(MWC, art 25 &26)(ECHR, art 4)(ICPMW, art11)

34. Engellilerin çalışma hayatına diğer bireylerle eşit şekilde erişimlerini temin eden bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?

Bu hakla ilgili olarak sözleşme devletlerin: [analizde belirti-len koşulları kontrol ediniz]• İstihdamın her şekline dair tüm konularda engelli ayrımcılı-ğının yasaklanması • Engellilerin, sorunların düzeltilmesi de dahil olmak üzere, adil ve uygun iş koşullarında çalışma hakkının korunması• Engellilerin iş ve sendikal haklardan diğer bireylerle eşit şekilde faydalanmasını temin etmek• Genel teknik ve mesleki rehberlik programlarına, yerleştir-me hizmetlerine ve mesleki ve sürekli eğitimlere etkili eri-şimlerinden emin olunması• Engelliler için iş piyasasında istihdam olanaklarını ve kari-yer geliştirmeyi temin etmek ve/veya desteklemek• Serbest meslek ve koooperatiflerin gelişme fırsatlarının desteklenmesi• Engellilerin kamu sektöründe istihdam edilmesinin temini• Engellilerin özel sektörde istihdam edilmesinin destek-lenmesi (pozitif ayrımcılık programları ve teşvikler de dahil olmak üzere)• Çalışma yeri ve çalışma ortamında engellilere yönelik ma-kul düzenlemelerin yapıldığından emin olunması• Engelliler için mesleki ve profesyonel rehabilitasyon ve işe dönüş programlarının desteklenmesi• Engellilerin kölelik veya iş mahkumiyetinde tutulmadığın-dan ve zorunlu görev veya zorla çalıştırılmaktan diğer her-kesle eşit şekilde korunduğundan emin olunması







(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Yeterli Hayat Standardı & Sosyal Korunma

CRPD, art 28SR 8(CESCR, art 9)(CERD, art 5e) (CRC, art 23 26 &27)(MWC, art 27) (CEDAW, art 13 & 14)(ESC, art 14) (ACHR-PSS,art9)

35. Engellilerin yeterli yaşam standartına sahip olmasını bir kanun ya da devlet politikası temin ediyor mu?

Bu hakkın sağlanabilmesi amacıyla sözleşme devletlerin uygun tedbirleri almasını gerektirir: [analizde belirtilen ko-şulları kontrol ediniz]• Tüm engellilerin temel hizmetler, yeterli yiyecek, giyinme, barınma, temiz suya erişim ve yaşam standartlarının sürekli olarak gelişmesi hakları• Engellilerin uygun ve düşük maliyetli hizmetlere, araçlara ve engelli ihtiyaçlarına yönelik diğer yardımlara eşit erişim-leri• Engellilerin, özellikle kadınlar, kız çocukların ve yaşlıların sosyal koruma programlarına ve yoksulluk azaltma prog-ramlarına erişimi• Yoksul şartlarda yaşayan engellilerin ve ailelerinin engelle-riyle ilgili giderleri için devlet yardımına erişimi • Engellilerin kamu barınma programlarına ve emeklilik ma-aşına ve programlarına eşit erişimi






155


(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Çalışma & İstihdam

CRPD, art 27

SR 7

IACEDPD, art 3.1aESC art 15(CESCR, art 6,7 & 8) (CCPR,art 8, 22)(ESC, art 1, 4, 5,9 & 10)(ACHR-PSS,art 6, 7 & 8)(CEDAW, art11)(CERD, art 5e)(MWC, art 25 &26)(ECHR, art 4)(ICPMW, art11)

34. Engellilerin çalışma hayatına diğer bireylerle eşit şekilde erişimlerini temin eden bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?

Bu hakla ilgili olarak sözleşme devletlerin: [analizde belirti-len koşulları kontrol ediniz]• İstihdamın her şekline dair tüm konularda engelli ayrımcılı-ğının yasaklanması • Engellilerin, sorunların düzeltilmesi de dahil olmak üzere, adil ve uygun iş koşullarında çalışma hakkının korunması• Engellilerin iş ve sendikal haklardan diğer bireylerle eşit şekilde faydalanmasını temin etmek• Genel teknik ve mesleki rehberlik programlarına, yerleştir-me hizmetlerine ve mesleki ve sürekli eğitimlere etkili eri-şimlerinden emin olunması• Engelliler için iş piyasasında istihdam olanaklarını ve kari-yer geliştirmeyi temin etmek ve/veya desteklemek• Serbest meslek ve koooperatiflerin gelişme fırsatlarının desteklenmesi• Engellilerin kamu sektöründe istihdam edilmesinin temini• Engellilerin özel sektörde istihdam edilmesinin destek-lenmesi (pozitif ayrımcılık programları ve teşvikler de dahil olmak üzere)• Çalışma yeri ve çalışma ortamında engellilere yönelik ma-kul düzenlemelerin yapıldığından emin olunması• Engelliler için mesleki ve profesyonel rehabilitasyon ve işe dönüş programlarının desteklenmesi• Engellilerin kölelik veya iş mahkumiyetinde tutulmadığın-dan ve zorunlu görev veya zorla çalıştırılmaktan diğer her-kesle eşit şekilde korunduğundan emin olunması







(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Yeterli Hayat Standardı & Sosyal Korunma

CRPD, art 28SR 8(CESCR, art 9)(CERD, art 5e) (CRC, art 23 26 &27)(MWC, art 27) (CEDAW, art 13 & 14)(ESC, art 14) (ACHR-PSS,art9)

35. Engellilerin yeterli yaşam standartına sahip olmasını bir kanun ya da devlet politikası temin ediyor mu?

Bu hakkın sağlanabilmesi amacıyla sözleşme devletlerin uygun tedbirleri almasını gerektirir: [analizde belirtilen ko-şulları kontrol ediniz]• Tüm engellilerin temel hizmetler, yeterli yiyecek, giyinme, barınma, temiz suya erişim ve yaşam standartlarının sürekli olarak gelişmesi hakları• Engellilerin uygun ve düşük maliyetli hizmetlere, araçlara ve engelli ihtiyaçlarına yönelik diğer yardımlara eşit erişim-leri• Engellilerin, özellikle kadınlar, kız çocukların ve yaşlıların sosyal koruma programlarına ve yoksulluk azaltma prog-ramlarına erişimi• Yoksul şartlarda yaşayan engellilerin ve ailelerinin engelle-riyle ilgili giderleri için devlet yardımına erişimi • Engellilerin kamu barınma programlarına ve emeklilik ma-aşına ve programlarına eşit erişimi








(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Siyasi & Kamusal Yaşama Katılım

CRPD, art 29SR 18

(CCPR, art 25)(CERD, art 5c) (ACHR, art 16,23)(CEDAW, art 7)(ECHR, art 11)(ESC, art 5)1)

36. Kanunlar ve devlet politikaları engellilerin siyasal ve kamusal hayata herkesle eşit şekilde tam katılabilmelerini temin ediyor mu?

Bu hakkın sağlanabilmesi amacıyla sözleşme devletlerin:[analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Oylama işlemleri, oy kullanma yerleri ve materyallerin uy-gun ve erişilebilir olması

• Engellilerin gizli oy kullanma hakları korunmaktadır ve en-gellilerin kendi seçtikleri kişinin yardımıyla oy kullanmalarına izin verilmektedir.

• Engellilerin, gerekli görüldüğünde yardımcı ve yeni tekno-lojilerin kullanımının sağlanması da dahil olmak üzere, se-çimlere katılma, etkin şekilde görevde bulunma ve devletin her kademesinde tüm kamu işlevlerini yerine getirme hakları korunmaktadır

• Engelliler, siyasi partiler ve engelli örgütleri de dahil olmak üzere, hükümet dışı örgütler ve kurumlar ın faaliyetlerine eşitlik temelinde katılmaktadır.







(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Kültürel Yaşama Katılım

CRPD, art 30SR 14CRC, art 23 (31b)

UNCHRPWD-D, art 24ter

(CCPR, art25c)(CESCR, art15) (CEDAW, art 13c)(ACHR, art 14)(MWC, art 31 &45.4)

37. Engellilerin kültürel hayata katılabilmelerini düzenleyen bir kanun ya da devlet politikası mevcut mu?

Bu hakla ilgili olarak sözleşme devletlerin uygun tedbirleri al-masını gerektirir: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Engellilerin yaratıcı, sanatsal ve entelektüel potansiyellerini herkesle eşit şekilde geliştirme ve kullanabilme hakkı

• Engellilerin ulaşılabilir formatta kültürel materyallere erişi-mi, tiyatrolar, sinemalar, kütüphaneler, turizm hizmetleri ve mümkün olduğunca ulusal kültürel öneme sahip yerler gibi kültürel yerlere ve aktivitelere eşit erişim hakları

• Engellilerin, işaret dili de dahil olmak üzere, kendilerine özgü kültürel ve dilsel kimliklerinin tanınma ve desteklenme hakkı






157


(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Siyasi & Kamusal Yaşama Katılım

CRPD, art 29SR 18

(CCPR, art 25)(CERD, art 5c) (ACHR, art 16,23)(CEDAW, art 7)(ECHR, art 11)(ESC, art 5)1)

36. Kanunlar ve devlet politikaları engellilerin siyasal ve kamusal hayata herkesle eşit şekilde tam katılabilmelerini temin ediyor mu?

Bu hakkın sağlanabilmesi amacıyla sözleşme devletlerin:[analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Oylama işlemleri, oy kullanma yerleri ve materyallerin uy-gun ve erişilebilir olması

• Engellilerin gizli oy kullanma hakları korunmaktadır ve en-gellilerin kendi seçtikleri kişinin yardımıyla oy kullanmalarına izin verilmektedir.

• Engellilerin, gerekli görüldüğünde yardımcı ve yeni tekno-lojilerin kullanımının sağlanması da dahil olmak üzere, se-çimlere katılma, etkin şekilde görevde bulunma ve devletin her kademesinde tüm kamu işlevlerini yerine getirme hakları korunmaktadır

• Engelliler, siyasi partiler ve engelli örgütleri de dahil olmak üzere, hükümet dışı örgütler ve kurumlar ın faaliyetlerine eşitlik temelinde katılmaktadır.







(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Kültürel Yaşama Katılım

CRPD, art 30SR 14CRC, art 23 (31b)

UNCHRPWD-D, art 24ter

(CCPR, art25c)(CESCR, art15) (CEDAW, art 13c)(ACHR, art 14)(MWC, art 31 &45.4)

37. Engellilerin kültürel hayata katılabilmelerini düzenleyen bir kanun ya da devlet politikası mevcut mu?

Bu hakla ilgili olarak sözleşme devletlerin uygun tedbirleri al-masını gerektirir: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Engellilerin yaratıcı, sanatsal ve entelektüel potansiyellerini herkesle eşit şekilde geliştirme ve kullanabilme hakkı

• Engellilerin ulaşılabilir formatta kültürel materyallere erişi-mi, tiyatrolar, sinemalar, kütüphaneler, turizm hizmetleri ve mümkün olduğunca ulusal kültürel öneme sahip yerler gibi kültürel yerlere ve aktivitelere eşit erişim hakları

• Engellilerin, işaret dili de dahil olmak üzere, kendilerine özgü kültürel ve dilsel kimliklerinin tanınma ve desteklenme hakkı








(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Eğlence, Dinlenme & Spor Etkinliklerine Katılım

CRPD, art 30.5

SR 11

CRC, art 23 (31) (CEDAW, art 13c)(CCPR, art 25c)

38. Engellilerin spor, eğlence ve dinlenme etkinliklerine diğer bireylerle eşit derecede katılımlarını sağlayacak herhangi bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?

Bu hakla ilgili olarak sözleşme devletlerin: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Engellilerin tüm seviyelerdeki ana akım spor faaliyetlerine katılmalarını desteklemek ve teşvik etmek

• Spor ve eğlence mekanlarının engelli erişimine uygun ol-masını sağlamak

• Engelli çocukların oyun, eğlence, dinlenme ve spor faaliyet-lerine eşit erişimlerini sağlamak

• Uygun bilgilendirme, eğitim ve kaynakların engellilere özel programlama ile sunulmasını teşvik etmek







(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Engelli Kadınlar

CRPD, art 6

(CEDAW, art 4.1)

39. Engelli kadınlar ve kız çocuklarının ayrımcılığın birden fazla şekline maruz kaldıklarını kabul eden ve onların hak ve özgürlüklerini koruyan herhangi bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?






159


(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Eğlence, Dinlenme & Spor Etkinliklerine Katılım

CRPD, art 30.5

SR 11

CRC, art 23 (31) (CEDAW, art 13c)(CCPR, art 25c)

38. Engellilerin spor, eğlence ve dinlenme etkinliklerine diğer bireylerle eşit derecede katılımlarını sağlayacak herhangi bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?

Bu hakla ilgili olarak sözleşme devletlerin: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Engellilerin tüm seviyelerdeki ana akım spor faaliyetlerine katılmalarını desteklemek ve teşvik etmek

• Spor ve eğlence mekanlarının engelli erişimine uygun ol-masını sağlamak

• Engelli çocukların oyun, eğlence, dinlenme ve spor faaliyet-lerine eşit erişimlerini sağlamak

• Uygun bilgilendirme, eğitim ve kaynakların engellilere özel programlama ile sunulmasını teşvik etmek







(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Engelli Kadınlar

CRPD, art 6

(CEDAW, art 4.1)

39. Engelli kadınlar ve kız çocuklarının ayrımcılığın birden fazla şekline maruz kaldıklarını kabul eden ve onların hak ve özgürlüklerini koruyan herhangi bir kanun veya devlet politikası mevcut mu?








(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Engelli Çocuklar

CRPD, art 7

CRC, art 23

40. Kanunlar veya devlet politikası engelli çocukların hak ve özgürlüklerini diğer çocuklarla eşit ölçüde sağlayacak önlemleri alıyor mu?







(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

İstatistik & Veri Toplama

CRPD, art 31

SR 13

41. Engellilik konusunda istatistik ve araştırma verisi toplanmasını gerekli kılan herhangi bir kanun ya da devlet politikası mevcut mu?

CRPD gereği: [analizde belirtilen koşulları kontrol ediniz]

• Veri toplama süreci uluslararası kabul edilmiş normlara uy-gun bir şekilde insan haklarını ve temel özgürlükleri ve yasal tedbirleri, veri koruma yasası gizliliğin sağlanması ve engelli-lerin özel yaşamına saygıyı da içerecek şekilde olmalıdır.

• Toplanan bilgi gerektiği şekilde ayrıştırılmalı ve devletin sorumluluklarını, engellilerin karşılaştıkları bariyerleri belir-lemek ve gidermek noktasında ne kadar yerine getirdiğinin değerlendirilmesinde yardımcı olacak şekilde kullanılmalıdır.

• Devlet bu istatistikleri yaymada sorumluluk almalı ve ista-tistiklerin engellilerin erişimine uygun olduğundan emin ol-malıdır.






161


(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Engelli Çocuklar

CRPD, art 7

CRC, art 23

40. Kanunlar veya devlet politikası engelli çocukların hak ve özgürlüklerini diğer çocuklarla eşit ölçüde sağlayacak önlemleri alıyor mu?







(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

İstatistik & Veri Toplama

CRPD, art 31

SR 13

41. Engellilik konusunda istatistik ve araştırma verisi toplanmasını gerekli kılan herhangi bir kanun ya da devlet politikası mevcut mu?


• Veri toplama süreci uluslararası kabul edilmiş normlara uy-gun bir şekilde insan haklarını ve temel özgürlükleri ve yasal tedbirleri, veri koruma yasası gizliliğin sağlanması ve engelli-lerin özel yaşamına saygıyı da içerecek şekilde olmalıdır.

• Toplanan bilgi gerektiği şekilde ayrıştırılmalı ve devletin sorumluluklarını, engellilerin karşılaştıkları bariyerleri belir-lemek ve gidermek noktasında ne kadar yerine getirdiğinin değerlendirilmesinde yardımcı olacak şekilde kullanılmalıdır.

• Devlet bu istatistikleri yaymada sorumluluk almalı ve ista-tistiklerin engellilerin erişimine uygun olduğundan emin ol-malıdır.








(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Uluslararası İşbirliği

CRPD, art 32,4.2

IACEDPD, art4

SR 22

42. Devlet engellilerin ekonomik, sosyal ve kültürel haklarının gerçekleşmesini garanti altına almak amacıyla verdiği çaba içerisinde uluslararası işbiriliği gerçekleştiriyor mu?

CRPD’ye göre “uluslararası iş birliği” insiyatifleri uluslararası kalkınma programları; bilgi, deneyim, eğitim programları ve iyi örneklerin değişim ve paylaşımı; araştırma ve bilimsel ve teknik bilgiye erişimde iş birliğini kapsamaktadır.







(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Ulusal Uygulama & İzleme

CRPD, art 33

SR 20

43. Devlet CRPD’nin uygulanmasını izlemek amacıyla ulusal seviyede bir mekanizmaya sahip midir?


• Devlet, devlet bünyesinde sözleşmenin uygulanmasıyla ilgi-li olarak bir veya daha fazla ilgili merkez kurar

• Devlet, bir veya daha fazla bağımsız mekanizmayı içerecek şekilde, sözleşmeyi desteklemek, korumak ve uygulanmasını izlemek için bir çerçeve tasarlar veya kurar

• Sivil toplum, özellikle engelliler ve onları temsil eden ku-rumlar, izleme sürecine tam katılım gösterir






163


(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)

Uluslararası İşbirliği

CRPD, art 32,4.2

IACEDPD, art4

SR 22

42. Devlet engellilerin ekonomik, sosyal ve kültürel haklarının gerçekleşmesini garanti altına almak amacıyla verdiği çaba içerisinde uluslararası işbiriliği gerçekleştiriyor mu?

CRPD’ye göre “uluslararası iş birliği” insiyatifleri uluslararası kalkınma programları; bilgi, deneyim, eğitim programları ve iyi örneklerin değişim ve paylaşımı; araştırma ve bilimsel ve teknik bilgiye erişimde iş birliğini kapsamaktadır.







(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)


CRPD, art 33

SR 20

43. Devlet CRPD’nin uygulanmasını izlemek amacıyla ulusal seviyede bir mekanizmaya sahip midir?


• Devlet, devlet bünyesinde sözleşmenin uygulanmasıyla ilgi-li olarak bir veya daha fazla ilgili merkez kurar

• Devlet, bir veya daha fazla bağımsız mekanizmayı içerecek şekilde, sözleşmeyi desteklemek, korumak ve uygulanmasını izlemek için bir çerçeve tasarlar veya kurar

• Sivil toplum, özellikle engelliler ve onları temsil eden ku-rumlar, izleme sürecine tam katılım gösterir








(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)


CRPD, art 33

SR 20

44. Ülkede kurulmuş olan ulusal izleme mekanizması özellikle engellilerden bilgi almakta mıdır?






165


(Sözleşme/Madde)

(1)

Soru

(2)


(3)


(4)


(5)


edilmesi:

(6)


CRPD, art 33

SR 20

44. Ülkede kurulmuş olan ulusal izleme mekanizması özellikle engellilerden bilgi almakta mıdır?






Eşit Haklar İçin İzleme DerneğiKamerhatun Mah. Hamalbaşı CaddesiNo:22/2-3 Beyoğlu - İstanbul - TürkiyeTel: +90 212 293 63 77www.esithaklar.orgemail: [email protected]