siyasi tarih Özeti 2

7/31/2019 Siyasi Tarih zeti 2

1/64

-1-

www.kamuyonetimi.biz

SYAS TARH ZET - 2

Jacoben Diplomasisi

Jacobenlerin 1793'te Fransa'da uygulad diplomasi. 1793 Fransz Anayasasnda belirtilen

devrimci diplomasinin ilkeleri unlar ieriyordu: Fransz ulusu, dier halklarn i rejiminekarmayacak ve kendi iilerine karlmasn da kabul etmeyecekti; Fransa'da zorlama ilticahakk tannmayacak ve igalci dmanlarla bar yaplmayacakt. 1793 Anayasas ok etkiliolmamasna ramen Jacoben diplomasisi etkili bir biimde uygulanmtr.

Joe Amca (Uncle Joe)

kinci Dnya Sava srasnda Sovyet lideri Stalin'e Amerikallarn verdii isimdir. zellikleABD Bakan Roosevelt, sava srasnda Stalin'in etkisinde kalm ve ona byk ldesempati ve gven beslemi, bunu belirlemek iin de ona "Joe Amca" (Josef'ten ksaltma)samimi ismini vermitir. Stalin'de sava bitimine kadar Roosevelt'in bu zaafndan kendi

politikas ve karlar iin hayli yarar salam ve souk sava dnemine girilmesindeRoosevelt'in bu tutumuyla temeli atlan birok husus nemli rol oynamtr.

Johnson Mektubu -- 1964

1963 yl Aralk aynda Kbrs'ta ortaya kan gergin durum ve kanl olaylar zerine, Trktoplumunun gvenliini korumak ve Rumlarn katliamlarnn bir jenoside dnmesininlemek amacyla Trkiye, 1960 Garanti Andlamasnataraf devlet olarak sahip bulunduuhaklar kullanarak 1964'te Kbrs'a karma yaparak mdahalede bulunmaa karar vermitir.Ancak, o zamanki ABD Bakan Johnson, Babakan smet nn'ye nemli bir mektupyollayarak bu ie kar bir karar alm ve hkmetimiz de bu durumda mdahaledenvazgemitir. Bu mektup, Trk Amerikan ilikilerini olumsuz ynde etkilemitir.

Jpiter Fzelerinin Sklmesi Olay

Kba'daki "Ekim Fzeleri Bunalm"nn sonucunda Sovyetler Birlii'nin karlk olarak,ABD'nin Trkiye'deki fzelerinin sklmesini istemesi zerine gelien olaylar. ABD, 1959ylndan hemen sonra Trkiye'ye Jpiter fzeleri yerletirmiti. Kba Bunalmnn ortayakmasndan sonra, Sovyetler Birlii, ABD'nin Trkiye'deki benzer nitelikteki fzeleriskt takdirde, Sovyetler Birlii'nin de Kba'dakileri skeceini bildirmiti. Souk savandoruunda yaratlan bu yumuama ve grme havasnn sonucu olarak Jpiter Fzeleri, ABD

tarafndan Trkiye'nin gr alnmadan Kasm 1962'den itibaren sklmtr.Kahire Konferanslar: bkz. II. Dnya Sava

Kapitlasyon Ahitnamesi

Osmanllar'da bir kapitlasyon ayrcalnn tannmas durumunda tannan ayrcalklarn nelerolduuna ve kime tanndna ilikin szleme. Osmanllarda bir kapitlasyon ayrcalnntannmas ilemi hukuk kurallarna uygun olarak gerekletirilmektedir. Bylece nce gayri-mslimlerin islami ile dostluk ve bar iinde olmay kabul etmesi (eman) gerekmektedir. Busz verme karl imamn anlan msteminlerin can ve mal varln garanti etmesi sonucu

bir ahitname (szleme) yaplr ve Osmanl lkesinde elde ettikleri kapitlasyon ayrcalklar

belirtilirdi. Tannacak ayrcalklar nedeniyle mstemin ile Mslmanlar arasnda dinsel adankimi sorunlar kmas olasl varsa, eyhlislamdan kukular giderecek bir fetva alnrd.
http://www.kamuyonetimi.biz/http://www.kamuyonetimi.biz/http://www.kamuyonetimi.biz/


2/64

-2-


Ondan sonra da padiahn, berat ya da nian ad verilen birferman ile, msteminin buayrcalklardan yararlanmasn tanmas gelirdi.

Kapp Darbesi -- 13 Mart 1920

Amerika doumlu bir gazeteci olan Wolfgang Kapp'nnderliinde Erhardt Tugay'nnBerlin'de 13 Mart 1920'de ynetimi ele geirerek Kurucu Meclisi dattklarn ilan ettikleridarbe. Kapp Darbesi Berlin'deki ii ve memurlarn genel grevi nedeniyle baarsz oldu,ancak Almanya'da militarist hareketlerin balandn gsterdi.

Karmazlk Komitesi -- 1936

Karmazlk ilkesinden doan sorunlar ele almak amac ile Londra'da 1936 Eyll'ndekurulan komite. spanya'daki i savaa karld takdirde bunun Avrupa apnda bir savaayol aabileceinden korkuluyordu. ngiltere'nin sraryla kuruldu. Komitenin ald kararagre her iki tarafa da yardm gnderilmeyecekti. Burada, uluslararas hukuk asndan ilgin

bir durum ortaya kmtr. nk karara gre, asiler olduu kadar meru merkezi hkmet dedardan yardm alamyor ve bylece asilerle meru otorite ayn statye indiriliyordu.Karmazlk Komitesi'nin ald bu karara ngiltere ile Fransa uymu, ama Almanya ile talyauymamtr. talya ve Almanya'nn yardmyla General Franco 1939 ylnda spanya'ya tamanlam ile egemen olmutur. Bylece komite fiilen dalm oldu. Bu komite spanya'yadardan silah ve malzeme gnderilmesini engellemek iin Nisan 1937'de, spanya kylarn

blgelere ayrarak, her blgenin kontroln Fransa, ngiltere, talya ve Almanya'ya verdi.Karmazlk Komitesi 1938 Nisan'nda, spanya'daki btn yabanc gnlllerin kademeliolarak ekilmesi iin bir plan kabul etti.

Karlofa Antlamas -- 1699

kinci Viyana kuatmasndan sonra Avusturya, Lehistan, Venedik ve Rusya'nnkatlmasylakurulan ittifakn srd savalar sonunda Karlofa'da yaplan antlama (26 Ocak 1699).Zenta yenilgisinden sonra Osmanl devleti bar yapmaya taraftar grnd. Bu srada Fransaile anlamazlk iinde bulunan Avusturya, Osmanllar ile bar yapmak istedi. Venedikhkmeti, Avusturya'nn dileklerine boyun emek zorunda kald. Kutsal ittifakn dier ikiyesi Lehistan ve Rusya ise, sava srdrmek; bunu karlk Avrupa meselelerinde nemli roloynayan ngiltere ve Felemenk hkmetleri de Avrupa'da bar kurmak istiyorlard.Amcazade Hseyin Paa Osmanl hkmetinin bar isteini Avusturya'ya bildirdi veErdel'deki Osmanl haklarnn korunmas, baz kalelerin yktrlmas gerektiini ileri srd.

Bununla birlikte Avusturyallarn Erdel stndeki srarlarn kabul etmek zorunda kalanHseyin Paa, dier artlar 27 Ocak 1698'de, Edirne'de bir protokola balad. 23 Temmuz1698'de, padiah Mustafa II, Reislkttap (hariciye vekili) Rama Mehmet Efendiye bamurahhas ve A. Mavrakordato Beyi, bykeli ve ikinci murahhas olarak grevlendirildi.Uzun grmelerden sonra Avusturya imparatoru Leopold I'n teklif ettii buluma yeri(Karlofa kasabas) iki tarafa kabul edildi.

13-16 Kasm tarihleri arasnda yaplan drt grme sonunda Macaristan snr izildi. Bosnasnrnda Posut'dan Brot kalesine kadar Sava nehrinin snr olmas kabul edildi. Bununlabirlikte Brot (Brod), Dobay (Debej) Yesanofer (Jasenowa), Dupie (Dubica), Kostaynie(Kostajnica), Novi, Krpa, Bihke kaleleri stnde birok mnakaayapld. Nihayet

Kostanie'nin Avusturya'da kalmasna karlk, dierlerinin boaltlmas kararlatrld. Snrmeseleleri bylece zmlendikten sonra, hukuki, ticari ve askeri blmlere geildi. Jitva


3/64

-3-


(jitwa) szlemesi, Osmanllarca da kabul edildi ve bu antlamann 25 yl sre ile geerliolmas kararlatrld. Avusturya ile grmeler devam ederken dier devletler ile degrmelerin tamamlanmasna allyordu. Lehistan ile 22 Kasm'da balayan grmelersonunda 11 maddelik bir antlama yapld. Buna gre, Osmanl imparatorluu Padolya'y

boaltacak ve Ukrayna'da kurduu "Kazak hatmanln ortadan kaldrarak bu topraklardan

ekilecekti. Ayrca Cemeniec kalesini tahrip edecek, Krm aknlarnn durduralacakonusunda garanti verecek, bunlara kar Bodan'da Lehlilerin igali altnda bulunan Sueva(Suczava), Roma (Romania), Neme (Nijamtzo), Soroka (Soroca) ve Kampulek kalelerinigeri alacakt. Karlofa Konferansnn en uzun sren grmeleri Venediklilerle oldu.Ruzzini'nin Edirne mukavelenamesini tanmak istememesi zerine, 17 Kasm'da balayangrmeler uzad. Sonunda Avusturya ie kart ve antlama maddelere baland. (23 Ocak1699)

Karlkl ve dengeli g indirimi (mutual and balanced force reduction-MBFR)

Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO) ve Varova Pakt arasnda, taraflarn Avrupa'daki

askeri varlklarnn azaltlmas ynnde yaplan grmeler. NATO ierisinde 1968 ylndagelien bu fikir, 1970 Roma toplantsnda neriler halinde Varova Pakt'na resmen

bildirilmitir. 1971 ylnda Sovyet lideri Leonid Brejnev konuyu grmeye hazr olduklarnbildirmitir. Grmeler 1973 ylnda Viyana'da baland. Toplantlara Fransa ve zlandadevletleri dndaki btn NATO devletleri ve Varova Pakt yeleri katldlar (i) Asl katlandevletler: Bunlar kuvvetlerinde indirim yapacak lkelerdi. ABD, Kanada, ngiltere, FederalAlmanya, Belika, Hollanda, Lksemburg, Sovyetler Birlii, Demokratik Almanya,ekoslovakya ve Polonya (ii) zel statl katlmaclar. Bunlar, indirim blgesinde kuvvetleriolmayan, dolaysyla indirim yapmalar sz konusu olmamakla birlikte indirimden bir biimdeetkilenebilecek NATO ve Varova Fakt yeleriydi. Bunlar iin "kanat lkeler" deyimi dekullanlmaktayd. Trkiye, Yunanistan, talya, Danimarka, Norve, Bulgaristan, Romanya veMacaristandr.1973'ten beri sren MBFR grmelerinde Bat'nn tutumuna deiiklik getiren baz nerilerinDou Blokuna iletilmesi ve burda kabul edilmesiyle gelime salanm ve taraflarn grleriarasnda, zellikle ikinci aama indirimleriyle ilgili gvenceler, Sovyet tanklarnda indirim veortak tavanlar gibi konularda yaklama olmutur.1980'li yllarn ortalarna gelindiinde, MBFR grmelerinde nemli bir ilerlemekaydedilmedi. zellikle ABD'nin Bat Avrupa'ya orta menzilli fzeler yerletirmeye

balamas ile grmeler btnyle kesilmitir. Ancak 1970'li yllarn balarndan beri srenbu grmelerden elde edilen deerli bilgi ve deneyler boa kmad. nk MBFR'n bittiiyerde 1988 ylnda Avrupa Konvansiyonel Kuvvet Mzakereleri (AKKUM-CFE) balad.

Kemir Sorunu: bkz. Hindistan-Pakistan AnlamazlKbrs Sorunu

Trkiye ile Yunanistan devletleri arasnda Kbrs adas zerindeki anlamazlk. Ada, 1571ylndan 1878'e kadar Osmanl Devleti'nin egemenliinde kalmtr. 1878'de Osmanl Devleti,Rusya'ya kar diplomatik destein bedeli olarak Kbrs' ngiltere'nin "geici ynetimi"ne

brakmtr. Ancak ngiltere adada bir koloni ynetimi kurarak 1960'a kadar buradankmamtr. XIX. yzylda Yunanistan bamszlk mcadelesinin balamasyla RumOrtodoks topluluu adann Yunanistanabalanmas iin aba harcamtr. Bu abalar1878'den sonra daha da artmtr. Ancak Trk Kurtulu Sava srasnda Yunanllarn alm

olduklar yenilgi ve Trkiye'nin Kbrs'taki haklarnda vazgemesi ve adann 1923 LozanAndlamas ile ngiltere'ye gemesi Rumlarn ihtiraslarna bir sre gem vurmutur.


4/64

-4-


Yunanistan 1950'lerde Kbrs Sorununu uluslararas platforma karmak istemi ve 1954ylnda Birlemi Milletler Genel Kurulu'na gtrmtr. 1955'te Albay Georgies GrivasEOKA (Kbrsl Savalarn Ulusal rgt) adl rgt kurarak adada silahl eylemleregirimitir. Bu hareketler karsnda Fazl Kk nderliindeki Kbrsl Trkler de adannTrkiye'ye verilmesini yada blnmesini istemeye balamlardr. Adada atmalarn giderek

alevlenmesi nedeniyle artan diplomatik temaslar sonucunda 1959'da Zrih ve LondraAndlamalar imzalanmtr. Bylece 16 Austos 1960'tan balayarak, Kurucu Andlama,Garanti Andlamas ve ittifak Andlamas adn tayan andlamalarla bamsz KbrsCumhuriyeti devleti kurulmuve btnl Yunanistan, Trkiye ve ngiltere tarafndangaranti edilmitir. Kbrs Cumhuriyeti'nin 1960 Anayasas, bir yandan iki toplumun eitliini,te yandan da bu iki unsurun egemenlii birlikte kullanmalarn ngryordu. 1963sonlarnda Kbrs Cumhuriyeti Cumhurbakan Makarios'un yerel ynetim ve maliye ile ilgilikonulardan nerdii anayasa deiiklii (1960 Anayasas'nn 13. maddesi) Trk tarafndanreddedilmitir. Trklere ynelik saldrlarn artmas zerinde Lefkoe bir atekes hatt ile ikiye

blnmtr. Mart 1964'te Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi, adaya bar gcnngnderilmesini kararlatrlmtr. Bu arada nnn adaya mdahale etmeye karar verdiini

aklamtr ve Trk uaklar da ada zerinde uyar uular yapmlardr. Buna ABD'ninverdii yant Haziran 1964'te Johson Mektubu ile gelmitir. ABD, Austos 1964'te AchesonPlan'n ortaya atmtr. Bu plan erevesinde Trkiye'ye sadece adann kuzeydousunda s vekantonlar verilecek; bunun karlnda Meis adas Trkiye'ye geecekti. Bu teklifiTrklerden nce Yunan-Rum taraf reddedmitir. 1964-1974 yllar arasnda adadaki olaylarndevaml olarak Kbrsl Trklerin aleyhine gelimesi, EOKA'nn sahneye kmas, olaylardaha da artrmtr. 1971'de Albay Grivas adada EOKA-B adl rgt yeniden kurmutur. 15Temmuz 1974'te EOKA-B nderi Nikos Sampson'un Makarios'u bir darbe ile devirerekkendisini bakan ilan etmesi zerine, 1960 Anayasas'nn fiilen ortadan kalktn grenTrkiye, 20 Temmuz 1974'te Kbrs'a askeri birlikler karmtr. 22 Temmuz'da yaplanatekes sonras Cenevre Konferanslar'nda ngiltere, Yunanistan ve Trkiye'nin katlmyla birsonu alnamamtr. Bunun zerine Trkiye, Birinci Bar Harekatndan sonra 14 Austos1974'te kinci Bar Harekatna balamtr. Trk birlikleri 16 Austos'ta Kbrs Trkkesiminin bugnk snrlarn oluturan Atilla Hatt'na ulamlardr. Makarios'un adayadnerek Aralk 1974'te Cumhurbakanl makamna yeniden gemesi ve grmelerde birilerleme salanamayacann anlalmas zerine, 13 ubat 1975'te adann Trk kesimindeKuzey Kbrs Trk Federe Devleti (KKTFD) kurularak, Rauf Denkta devlet bakanolmutur. Kbrs Trk Federal Meclisi, 15 Kasm 1983'te, Bakanlar Kurulu'nun hazrlad

bamszlk bildirgesini oybirlii ile kabul ederek Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti'ni ilanetmitir. Trkiye, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetini tandn aklamtr. BM GvenlikKonseyi 11 Ekim 1991 tarihinde Kbrs sorununa ilikin olarak BM Genel Sekreteri Perez de

Cuellar tarafndan hazrlanan raporu destekleyen 716 sayl karar kabul etmitir. KarardaKbrs'ta zm iin temel ilikiler; a)Kbrs Cumhuriyeti'nin egemenlii, bamszl vetoprak btnlnn korunmas, b)adann tamamn ya da bir blmnn bir baka lke ile

birlemesinin, her trl blnme ve ayrlmann dlanmas, c)iki toplumlu ve iki blgeli birfederasyon iinde Kbrsl Rumlarn ve Kbrsl Trklerin refah ve gvenliini salayacakyeni bir anayasann yaplmas olarak belirtilmekteydi. Bu plandan bir yl kadar nce, Temmuz1990'da Kbrs Rum ynetimi, Kbrs Cumhuriyeti adna Avrupa Topluluu yelii iinmracaat etmitir. 1992 ylnda BM Genel Sekreteri Boutros Ghali nce bir "fikirler dizisi"(set of ideas) ortaya att. Fakat bir zme ulamak mmkn olmad. Bunun zerine Kasm1992'de "gven yaratc nlemler paketi"ni oluturdu. Bu paket fikirler dizisini tamamlyorduve unlar neriyordu; a)KKTC'ye uygulanan ambargo byk lde hafifletilecek,

b)KKTC'nin egemenliinde bulunan Mara Blgesi, Birlemi Milletler denetiminde Rumyerleim ve kullanmna alacak. c)Lefkoe Uluslararas Havaalan ulama alacak. Trk


5/64

-5-


taraf, Ercan Havaalan ile Magosa Liman'nn da uluslararas trafie almasn istemitir.1994'ten itibaren szedilen paketin kk deiikliklere uram bir ekli tartlmaya

baland. Bu yeni paket, daha ok Klerides'in tercihlerini yanstyordu. 31 Mart 1994'teDenkta, Birlemi Milletler'e gven yaratc nlemler paketini kabul ettiini bildirdi. 8Haziran 1994'te, tm Rum siyasal partilerinin temsil edildii bir karar verme organ olan

Kbrs Rum Ulusal Konseyi gven yaratc nlemler paketini reddetmitir. Bylece, Rumtarafnn karar ile bu paket ortadan kalkmtr. 1993 sonundan itibaren Yunan-Rum taraf,Kbrs sorunun grlme erevesini Birlemi Milletlerden Avrupa'ya aktarmakistemektedirler. Avrupal devletler de Rumlar tek taraf olarak kabul ediyor grnmektedirler.Szgelimi AB Komisyonu Haziran 1993'te yaynlad bir avis (gr)'te Kbrs'n bir Avrupadevleti olduunu ve dolaysyla Kbrs'n Avrupa Birlii'ne katlmas ynnde bir engel

bulunmadn belirtmitir. Yine Avrupa Adalet Divan 5 Temmuz 1994'te ald bir kararndaKbrs'tan AB'ye ithal edilen mallarda Kbrs Cumhuriyeti'nin ihra belgelerinin aranacan

belirtmitir. Bu karar, AB'nin KKTC'ye ambargo koymas demektir. Kbrs sorunu aslnda,adada bir Kbrsl halkn deil, bunun yerine Yunanistan ve Trkiye ile yakndan ilikili ikifarkl halkn varolmasdr. Sorun, zamanla farkl boyutlar kazanarak devam etmektedir ve hala

kesin bir zme ulalamamtr.

Krm Sava -- 12 Mart 1854-10 Eyll 1855

Abdlmecid devrinde Osmanl, Fransz ve ngiliz devletlerin Rusya'ya kar yaptklar sava.Sultan Abdlmecid'in Osmanl mparatorluunu diriltmek amacyla giritii reformlar,kendini "hasta adam"n varisi sayan Rus ar Nikolay I'i memnun etmemiti. Bu yzden,Trkiye'deki btn ortadokslarn himayesine verilmesini istedi ve padiahn ret cevab zerineEnflak-Bodan eyaletlerini igal etti ve bir Rus donanmas Sinop ehrini bombalayarakOsman Paa kumandasndaki Trk donanmasn batrd. (30 Kasm 1853). Bunun zerineFransa ve ngiltere, stanbul'un ve Boazlar'n Rus tehdidi altna girdiini anladlar. Trk Rusanlamazl bu olaydan sonra bir defa daha meselesi durumuna geldi. ngiltere ve Fransa'da

basn, sava lehine yazlar yazmaa balad; Fransa ve ngilterehkmetleri Ekim aynda aranlamaya yanamazsa, Trklere yardm edeceklerini bildirmilerdi. Nitekim bir sre sonra dangiliz ve Franszlara ait donanmalar anakkale boazn geerek stanbul nlerine geldi.Durumu haber alan Rus ar, ngiliz ve Fransz donanmalarnn anakkale boazngemesini protesto etti. Avusturya ve Prusya, Boazlar Antlamasn (3 Temmuz 1841)imzalad halde olaylarla ilgilenmediler. Sinop bombardmanndan sonra ngiltere kraliesiVictoria ve Napoleon III, Osmanl mparatorluu ile Rusya arasndaki anlamazl zmekiin arabuluculuk teklifettiler. ar Nikolay'n bunu kabul etmemesi zerine, Londra ve Pariskabineleri Rusya'ya birer ltimatom verdi. Bu ltimatomda, Eflak ve Bodan'n hemen

boaltlmasn, Osmanl imparatorluunun mlki btnlnn tannmasn, Ortodoks tebaastnde himaye fikrinde vazgeilmesini istediler. Bylece Eflak ve Bodan'n boaltlmas,sava iin yeterli bir sebep olacakt. ar bu ltimatomu reddetti, sonra da Rus ordularnaTuna'y geme emrini verdi (9 ubat 1854). ngiltere ve Fransa, bunun zerine Rusya'ya savaalmasn kararlatrdlar. (12 Mart 1854). Osmanllar, Franszlar ve ngilizler arasnda antlama yapld, ilki stanbul Antlamasyd. Bu antlama ile ngiltere ve Fransa Osmanldevletinin toprak btnln garanti ediyor ve yenileme hareketlerini destekliyorlard (12Mart 1854). kincisi Londra Antlamasyd. Bunda, iki devlet Osmanl mparatorluundanzel karlar salamak dncesinde olmadklarn akladlar. 28 Ocak 1854'te Ruslar genel

bir saldrya getiler. Tuna'y, Kalas', brail'i ve smail'i de alarak Dobruca'ya girdiler. Buarada bir Osmanl ordusunu yenerek Silistre'yi kuattlar. Kaledeki Osmanl kuvvetleri,

Ruslara kar kaleyi iddetle savundu; Mays'ta yaplan alt saldry pskrttler. Bu aradangiliz ve Fransz kuvvetleri, Osmanllara yardm etmek zere Gelibolu'dan Varna'ya geldiler.


6/64

-6-


Avusturya da Rusya'y zorlamaa balad. Osmanllar Avusturya ile bir antlama yaparakTuna blgesindeki cepheyi ortadan kaldrdlar. Bu antlamadan sonra mttefikler Rusya'y

bara zorlamak iin Krm zerine yrmeyi uygun buldular. Krm Savann daha fazlauzamayacan ve kesin bir zafer kazanacaklarn umuyorlard. Fakat Fransz ve ngilizordular Avrupa'daki slerinden ok uzakta dvmek zorunda kald; ayrca byle bir sefer

iin her bakmdan hazr deillerdi. devletin deniz ve kara kuvvetleri arasnda ibirlii,kumanda birlii de yoktu. Trk kuvvetlerinin banda mer Paa, Fransz kuvvetlerininbanda Saint Arnaud, ngilizlerin banda Lord Ralgan bulunuyordu. 89 sava gemisininyannda 267 tat gemisi, Krm'da Veupatoria'ya 30.000 Fransz, 21.000 ngiliz ve 6.000 Trkaskeri kard (29 Eyll 1854). Bu kuvvetlerin karsnda 51.000 Rus askeri vard.Mttefiklerin balca amac Sivastopol almakt. Sivastopol yolunu kapayan Menikovkuvvetlerini Alma'da yendiler. Fakat Ruslar sava gemilerinin bir ksmn batrarak limanndeniz tarafndan gvenliini saladlar. Albay Totloben'in yapt tabyalar da karadan gelentaaruzu nledi. Bunun zerine ehrin srekli kuatlmasna karar verildi. Bu arada Ruslarnmttefik emberini yarmak iin yapt k hareketleri de sonu vermedi (25 Ekim-5 Aralk1854). K gelince, savalar durdu. Bu srada Kk Piyemonte hkmeti Rusya'ya kar

savaa girerek 15.000 kiilik bir kuvvet gnderdi. 1855 Baharnda mttefikler 14.000 kiilikbir kuvvetle tekrar savaa baladlar. Malakov tabyasnn Yeiltepe mevkii ve Beyaz tabya, 7Haziran'da alnd. Yardma gelen kuvvetler Traktik kprsnde ezildi (16 Austos 1854),Sivastopol srekli topa tutuldu, Ruslar gnde 1.000 kayp verdiler. Mttefikler 4-7 Eyll'degenel bir saldr ile Sivastopol'u savunan Malakov tabyalarn teslim aldlar, 10 Eyll'de birharebe durumuna gelen ehre girdiler. Liman, doklar, tersaneyi tahrip ettiler. Harekat,Kangil arpmas ve Kinbun ile Orakov'un igaliyle sona erdi Bu arada mer Paa daRuslar Yevpatoria'da kesin bir yenilgiye uratt. B savalarda iki tarafn kayplar 240.000'eykseldi. Mttefiklerin baarl, Nikolay'n lm ve yerine Aleksandr II'nin gemesi,Ruslar'da, sava kazanma midini yok etti. Yeni ar erefli bir bar yapmaa hazr olduunu

bildirdi. Bar artlarnn grlmesi iin Paris'te bir kongrenin toplanmas kararlatrld.

Krmz Telefon (Hot Line)

Washington ile Moskova arasndaki zel telefon. Nkleer silahlarn gelimesi veoalmasndan sonra milletleraras politikada byk devletler arasnda varolan dehetdengesinin sonucu olarak, nkleer savatan kanma tedbirleri aranmaya balanmtr.zellikle ABD ile Rusya en gl silahlara sahip iki devlet olarak, gerek nemli

bunalmlarda, gerekse bir yanllk neticesi byle bir savatan kanmaya zel bir nemvermiler, Washington'da Bakanlk evi olan Beyaz Saray ile Sovyet yneticilerininMoskova'daki Kremlin Saray arasnda bu amala zel bir telefon balants kurmulardr.

Bylece tehlike annda, nkleer silahlar harekete geirmek iin, ayn zamanda blgeselatmalarn (Ortadou devletleri arasndaki atmalar gibi) dorudan temas ilezmlenebilmesi amacyla iki devlet yneticileri derhal zel hatla konuma olananakavumulardr ve bu telefon balantsna krmz telefon denmektedir.Bu balant, 1962 Ekim'inde, Sovyetlerin Kba'da Amerika'ya evrik fzeler yerletirmelerive ABD'nin yeni fzeler getirmekte olan Sovyet gemilerine kar deniz kuvvetlerini hareketegeirerek Kba'y ablukaya almasyla ortaya kan Kba Krizi'ni takiben gerekletirilmitir.Bu krizin iddetlenmesi iki lkeyi nkleer bir savan eiine getirmitir.

Kta Sahanl Sorunu

Devletlerin karasular ve karasularnn dnda kalan blgelerden faydalanmalar ile ilgiliortaya kan sorun. Kta sahanl kavram 1945'te ABD bakan Truman'n bir bildirisi ile


7/64

-7-


ortaya kmtr. Bunun nemi kta sahanlnda maden yumrularnn, sahanlnn toprakaltnda petrol ve doal gaz yataklarnn bulunmas ve bunlarn iletilmeye balamasdr. Ktasahanl alannn nereye kadar uzanaca nemli bir sorun olmutur. Kylar dorudan akdenizlere, okyanuslara alan lkelerin (rnein, Latin Amerika lkelerinin) bykounluu, bu blgeleri mmkn olduunca geni tutmaya almlardr. Ama ekonomik

deeri olan balk avlanma hakkn artrmaktr. Bu konuda uygulanacak kurallar 1958 CenevreDeniz Hukuku Konferansnda yaplan Kta Sahanl Szlemesi ile belirlenmitir. Ktasahanl kuramnn akla kmasnda Kuzey Denizi Kta Sahanl Davalar (1969) ve III.Deniz Hukuku Konferans ve bunun sonunda ortaya kan Birlemi Milletler Deniz HukukuSzlemesi (1982) son aamay oluturmaktadr.Kolonicilik: bkz. smrgecilik

Kore Sava

Kore yarmadas 1945 Austos'unda, Rusya'nn Japonya'ya harp ilan etmesiyle kuzeyde Rusistilasna uram ve 38'inci paralelden itibaren Rusya ile ABD tarafndan geici olarak ikiye

blnerek Kuzey Kore yaratlmtr. Ruslar kuzeyde komnist bir idare kurup ekilmiler ve1948'de Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti adn alan devlet ortaya kmtr. Bylece,ilerde iki lkenin birletirilmesi karar da askda kalmtr. ki lke arasnda 38. paralel

boyunca eitli snr atmalar balam ve 25 Haziran 1950 tarihinde Kuzey Kore GneyKore'ye saldrya gemitir.

Bu durumda, Birlemi Milletler bir karar alarak ok byk ksm ABD Kuvvetlerindenoluan bir B.M. Kuvvetini Gney Kore'nin yardmna gndermi, bu kuvvetler kuzeye doruilerleyerek Manura'daki in snrna yaklamlard. inliler de gnll kendi kuvvetleriyleKuzey Kore'ye yardma girimiler, bylece sava genilemi ve uzamtr. B.M.Bakumandan olan General Mac Arthur savan durmas iin bir ara Manurya'ya atom

bombas atlmasn nermi ve bu yzden grevinden alnmtr. Daha sonra Temmuz 1953'deiki taraf arasnda 38. paralel civarnda mtareke imzalanmtr.Kore sava ok sayda insan hayatna mal olmu, dnya ekonomisine birok maddeninfiyatn ykselterek nemli etkiler yapmtr.

Trkiye'de 17 Ekim 1950 tarihinde Kore'ye General Tahsin Yazc komutasnda 5090 kiilikbir Tugay karmtr. eitli grevler alan Trk Tugay Kore'de byk baar gstererek,dnyann takdirini kazanmtr (Kunuri sava). Trk Tugay Kore'de 900'den fazla ehitvermi, 200 kii de yara almtr. Zamanla Trk Tugaynn mevcudu indirilmitir. Kore'denemli bir Trk ehitlii vardr ve Ankara'da da 1973'de ehitlerin hatrasna bir ant

yaplmtr.Kore savandan taraflarn kayplarnn durumu ise yledir: Gney Kore ordusu 141 bin lve 43 bin kayp, Birlemi Milletler kuvvetleri 36 bin l vermi, kar taraftan Kuzey Koreordusu 295 bin l, komnist in ordusu da 184 bin l vermitir. (Kore'de sivil halktan daher iki kesimde 3 milyon kii kadar lmtr.)Krfez Sava, (1980-1988): bkz. ran-Irak Sava

Krfez Sava (Gulf War)

Saddam Hseyin liderliindeki Irak'n silahl kuvvetleri 1 Austos 1990'da Kuveyt Kralln,

Kuveyt lkesinin Osmanl Devleti dneminde Basra eyaletine bal olduu, Basra'nn daIrak'a ait olduu gerekesiyle igal etmitir. Pekok lke Irak'a geri ekilmesi konusunda


8/64

-8-


uyarda bulunmu, ancak Irak bunlar dikkate almamtr. Birlemi Milletler 15 Ocak1991'de, Irak'n geri ekilmesi konusunda ltimatomu ieren bir karar almtr.Ayrca, ABD, 7Austos 1990'da Suudi Arabistan'a askeri birlikler gndermitir. 12 Ocak 1991'de ise ABDKongresi, Bakan George Bush'un, Irak'a ABD kuvvetleri sevk etme plann onaylamtr.Ardndan, 430.000'i Amerikal olmak zere 28 koalisyon lkesi kuvvetlerinden oluan

700.000 kiilik askeri birlik Irak'a kar koymutur. Irak'n mttefikleri sadece FilistinKurtuluu rgt (FK) ve rdn olmutur. Saldrnn Hazrlanmas srasnda Irakllar,lkedeki yabanc iileri rehin almtr. Bu rehinler arasnda 1.200 ngiliz, 900 Amerikal, 200Japon, ayrca daha az sayda olmak zere Polonyallar ve Almanlar bulunmaktayd. Irakkuvvetlerine kar saldr 17 Ocak 1991'de balam ve Irakllar Kuveyt'ten geri ekilmilerdir.Saldr srasnda mttefikler tarafndan 200 kii lm ya da yaralanm buna karlk 100,000den fazla Irak'l yaamn yitirmitir. Bunlar arasnda siviller azmsanmayacak saydayd.180.000 Irakl asker ise koalisyon glerine teslim olmutur. Sava srasnda Irak havagcnn byk ksm, tahribattan korunmak iin ran'a gemitir. ABD Bakan Bush'unIrakl liderleri ve zellikle de, kendi ynetiminden kaan Krtlere bask uygulayan vekimyasal ve nkleer silah materyallerini gelecekte kullanmak zere saklayan Saddam

Hseyin'i yeterince takip edip uramama karar olduka eletirilmitir. ABD gelecektekimuhtemel bir kullanm iin blgede 25.000 askerden oluan bir kuvveti ve 200 hava gcn

blgede brakmtr. Amerikan Savunma Bakanl tarafndan hazrlanan bir istatistie gresavan maliyeti 61.1 milyar dolar olmutur. Savan aklanan sebebi Kuveyt'in, Irak'nsaldrsndan kurtarlmasdr. Ancak bu sava souk sava ertesi dnemde Amerikan'n Pax-Amerikana'y oluturmaya ynelikbir giriim olarak deerlendirenler de vardr. ABD busavata, souk savata rastlanmayan bir askeri stratejiyi (orta younlukta atma-mid-intensity conflict) uygulamtr. ABD Irak'a ynelik bu stratejinin hazrlklarna KrfezSava'ndan birka yl nce balamtr. Irak ynetimi, atekes antlamasndan sonra, savasrasnda ayaklanan Krt ve iilere kar askeri bir harekat dzenlenmitir. Bask karsndaTrkiye'ye snan Krt, ii ve Azeriler iin Irak'n kuzeyinde ve Trkiye'de snma kamplaroluturulmutur. Irak'ta Zaho kenti evresi koalisyon glerince denetim altna alnaraksnmaclar iin gvenlik blgesi oluturulmutur. Kurulan yerleim yerlerinin aamalolarak Birlemi Milletler denetimine braklmas kararlatrlmtr.Trkiye, Krfez sava srasnda Birlemi Milletler'in ambargo kararna uyarak, Kerkk-Yumurtalk Petrol boru hattnn kapatm, ayrca gneyde bulunan ncirlik ve Pirinlikslerini koalisyon glerinin kullanmna amtr.

Kuds Sorunu

Bir ok dinin inanlarna gre kutsal kabul edilen Kuds' srail'in bakenti ilan etmesiyle

balayan sorun. Kuds 1948 ylnda ngilizler ekilince srail ve rdn arasnda paylald.1967'deki Alt Gn Savann ardndan srail dou Kuds' igal ederek kenti eli geirdi.Ancak Birlemi Milletler'in daha nceki Filistin'in paylalmas plannda Kuds'n stats(corpus-separatum) uluslararas statde -ayrlm- kent olarak belirlenmiti. Kuds sorunununzm 1991'de FK ve israil arasnda imzalanan "lkeler Aklamas"nda 1996'ya ertelendi.1996'daki ABD bakanlk seimi, srail Knesset seimleri, souk savan bitmesiylediasporadan gelen yahudi glerinin artmas ve Kuds'n kuruluunun 3.000 yldnmkutlamalar sorunun zmn zorlatracak faktrler olarak grlyor.

Kutsal ttifak

Rus ar I. Aleksandr, Avusturya imparatoru I. Franz ve Prusya kral III. Friedrich Wilhelm'in,Napoleon'un yenilgisinin ardndan balayan II. Paris Antlamas grmeleri srasnda


9/64

-9-


kurduklar ittifak (26 Eyll 1815). Siyasal ve toplumsal yaamda Hristiyan ilkelere ballglendirmeyi amaladn ilan edilen Kutsal ttifak'n kuruluuna ar Aleksandr nderliketti. Sonradan ngiltere veliaht prensi, Osmanl padiah ve papa dnda btn Avrupahkmdarlarnn katldklar ittifak, fazla etkili olmamakla birlikte, liberaller ve sonrakitarihiler tarafndan Orta ve Dou Avrupa lkelerindeki tutucu ve baskc ynetimlerin arac

ve simgesi olarak kabul edildi. Napoleon sonras dnemin nde gelen diplomatlarndanAvusturya Dileri Bakan Prens Klemens von Metternich ve ngiltere Dileri BakanVikont Castlereagh ise Kutsal ttifak' nemsiz ve geici bir birlik olarak deerlendirmilerdir.Kuveyt Krizi: bkz. Krfez Sava, 1991.

Kba Bunalm -- 1962

Sovyetler Birlii ile Amerika Birleik Devletleri'ni dorudan savan eiine getirenuluslararas siyasal bunalm.Kba'da Fidel Castro, 1959'da Amerikan yanls diktatr Batista'y devirerek iktidar elegeirmiti. Bu tarihten itibaren Kba'nn ABD ile ilikileri bozulurken, SSCB ile gelimitir.

zellikle 1961 ylnn Nisan aynda, ABD tarafndan Kba'ya kar dzenlenen baarszDomuzlar Krfezi kartmas ABD-Kba gerginliini iyice artrmtr. Bu arada 1962Ocanda OAS (Amerikan Devletleri rgt) devletleri Kba'nn OAS'tan atlmasnkararlatrmlardr. 1962 Austos'unda ABD istihbarat Kba'ya baz Sovyet fzelerininyerletirilmi olduunu saptamtr. Bunun zerine Kba'daki Sovyet fzelerinin sklmesiniisteyen ABD, 22 Ekim 1962 tarihinden balayarak aday denizden ablukaya almtr. Busrada baz Sovyet gemilerinin de Kba limanlarna doru Atlantik'te seyretmekte olmas,daha nce 1948 tarihli Berlin ablukasnda kar karya gelen iki "sper devlet" arasndadorudan bir atma olasln ortaya karmtr. Tm dnyada bir nkleer sava korkusuyaatan bir ka kritik gn ierisinde, ksmen Khruchchev liderliindeki SSCB ynetiminin

biraz geri adm atmas, ksmen de taraflar arasnda srdrlen pazarlklarda bir anlamayavarlmas, krizin scak bir atmaya dnmesini nlemitir. Sovyetler Birlii, Trkiye'de

bulunan Jpiter fzelerinin de sklmesi kaydyla Kba'daki fzelerin sklmesini kabuletmitir. Kba (Ekim fzeleri) bunalmnn en nemli sonucu, souk savan doruk noktasnavard bir dnemde, "yumuama" ve "grme" havas yaratm olmasdr. Bunalmn ikincisonucu, NATO'nun Avrupal ortaklarnn, bylesine byk bir bunalmda, yan kendilerini deson derece tehlikede brakan durumlarda, kendi grlerinin alnmayacan aka grmolmalardr. KbaBunalm, her iki ittifak grubunda da yelerin, stratejik deiikliklerle

balayan yeni uluslararas ortama uyum gsterme zlemlerine hz kazandrd. Bunalm, ayrcageleneksel (klasik) silahlarn nemini artrmtr. Son olarak, ABD ile Sovyetler Birliiarasnda, iki devlet bakannn gizli, abuk ve dorudan haberlemeleri ile birok yanl

anlamann giderilmesi amacyla bir dorudan telefon hatt (hotline) kurulmutur.Kk Antant (Petite Entente)

Birinci Dnya Savan izleyen devrede Avrupa'da oluan yeni bloklamalardan biridir.ekoslovakya, Yugoslavya ve Romanya'nn aralarnda kurduklar bir ibirlii ve ittifaksistemidir.Kk Antant; 1920'de ekoslovakya-Yugoslavya, 1921'de ekoslovakya-Romanya veYugoslavya-Romanya arasndaki ikili anlamalardan olumutur. Amac, bu sava ertesi yenidevletlerin Orta Avrupa'daki gvenliklerini korumak (Alman, Macar ve Bulgar tehlikesinekar) ve status quo'yu devam getirmekti. Fransa bu sistemin koruyucusu roln oynam, bu

lkelerin d siyasetini hayli etkilemitir.


10/64

-10-


La Haye Konferanslar

Devletler hukuku alannda sk sk deinilen Lahey Konferanslar, balca 1899'da ve 1907'deolmak zere iki defa toplanmtr. Genel olarak milletleraras anlamazlklarn bar yollarlazmlenmesi ile sava hukuku konularnda baz kurallar koyarak devletler hukukunun

dzenlenmesi (codification) konusunda yararl almalar yapmtr. Daha sonra 1930 ylndada bir dier konferans daha yaplmsa da, nceki ikisi kadar nemli saylmaz.Birinci Konferansta 26 lkebulunmu, hemen btn Avrupa devletleri ile ABD de katlmtr.kinci Konferans ise 44 lke arasnda yaplmtr.Lahey Konferanslarnda saptanan kurallar baz szlemeler meydana getirmitir. BunlaraLahey Szlemeleri denmektedir. rnein, "Milletleraras Uyumazlklarn Bar Yollarlazmlenmesine Dair Lahey Szlemesi" veya "Sava Almasna Dair Lahey Szlemesi"

bunlardandr.

Laval-Mussolini Anlamas -- 7 Ocak 1935

Fransz Pierre Laval ile talya Devlet Bakan Benito Mussolini arasnda yaplan anlama.Nazi Almanyas ortaya ktktan sonra ve zellikle 1934 Ekim'inde Dileri Bakanlnagelen Pierre Laval ile birlikte, Fransa-talya mnasebetleri hzla geliti. Fransa talya'ya dahafazla kayd ve anlama imzaland. Anlama, Tuna lkeleri konusunda bir pakt ngrmekteydi.Avusturya'nn bamszl garanti altna alnyordu. Bu Avrupa'da barn korunmas iin birart olarak kabul ediliyordu. Anlamada yer almayan fakat gizli grmelerde Habeistan(Etyopya) bahis konusu olmu ve Laval Fransa'nn bu konudaki ilgisizliini aklamtr. Buda Etyopya'nn talyanlar tarafndan igalini kabul ettiini gsteriyor.

Lenin, Vladimir .

Asl ad Vlamidir li Ulyanov'dur. 1917 Sovyet Devrimi'nin esin kayna ve nderi olanMarksist dn, siyaset ve eylem adam. lk bakanln yapt (1917-1924) yeni Sovyetdevletinin temellerini atm, dnya ii hareketinin yeni nc rgt olarak III.Enternasyoneli (Komintern) kurmutur. Tarihinin en byk devrimcilerinden biri ve Marxsonras dnemin en etkili sosyalist dnr olarak kabul edilir. Marx'n kuramlarna yaptkatklardan dolay komnist hareketler genellikle Marsizm-Leninizm olarak anlmtr.

Litvinov Protokolu -- 9 ubat 1929

Sovyetler Birlii'nin Briand-Kellog Paktnn gtt ayn amac kapsayan bir protokol kendi

komular arasnda da en ksa zamanda yrrle koymak iin hazrlad zel bir protokol.Kellog Pakt'n Sovyetler, Batllarn Sovyet Rusya'y izole etmek, ember iine almak veSovyet Rusya'ya kar mcadele etmek ve kurduklar bir kombinezon olarak karlamlard.Fakat Fransz hkmetinin daveti zerine 1928 Ekim'inde Sovyet Rusya da bu paktakatlmtr. Sovyetler, paktn silahszlanmaya gereken nemi vermemi olduunu belirtmekle

beraber paktn en ksa zamanda yrrle girmesini salamak iin Polonya ve Litvanya'yazel bir protokol nerdi. Polonya bu protokole katlmak iin Romanya ve dier Baltkdevletlerinin de katlmasn art komutur. Protokol 9 ubat 1929'da SSCB, Letonya,Estonya, Romanya ve Polonya tarafndan imzalanmtr. Trkiye, Litvanya, ran ve Danzig deksa bir sre sonra bu protokol imzalamlardr. Protokol ve pakt, tarafszlk ve saldrmazlkantlamalar imzalamam olan devletler ile SSCB arasnda bu eit anlamalarn yerini

almtr.


11/64

-11-


Locarno Antlamalar -- 1 Aralk 1929

I. Dnya Sava sonras Bat Avrupa'da bar korumak amacyla Almanya, Fransa, Belika,ngiltere ve talya arasnda imzalanan bir dizi antlama. 16 Ekim'de svire'nin Locarnokentinde kaleme alnan antlamalar, 1 Aralk'ta Londra'da imzalanmtr.

Locarno Pakt Almanya, Belika, Fransa, ngiltere ve talya arasndaki karlkl gvenceantlamasn, Almanya ile Belika ve Almanya ile Fransa arasndaki hakem antlamalarn,eskiden itilaf devletleri tarafndan Almanya'ya verilen ve Milletler Cemiyeti szlemesinin16. md.'ne gre szlemeyi ineyen bir devlete kar uygulanacak yaptrmlar aklayannotay, Fransa ile Polonya ve Fransa ile ekoslavakya arasndaki gvence antlamalarnieriyordu.Gvence antlamasna gre Versailles Antlamasyla (1919) belirlenen Almanya-Belika veAlmanya-Fransa snrlar da deitirilemezdi. Almanya, Belika ve Fransa "merusavunma"ya da Milletler Cemiyeti'nin koyduu ykmllklerden biri nedeniyle doacakdurumlar dnda birbirlerine asla saldrmayacaklar, anlamazlklarn bar yollarlazmleyeceklerdi. Bu antlamann ihlali durumunda, antlamaya imza koyan devletler,

Milletler Cemiyeti'nin saldrya uradna karar verdii tarafn yardmna koacakt.Fransa'nn Polonya ve ekoslovakya arasndaki anlamalar ise tahrik unsuru olmakszn

balayan herhangi bir saldr karsnda, taraflarn birbirlerini desteklemelerini ngryordu.Pakta ayrca Ren Blgesinin kararlatrlm tarihten be yl nce 1930'da boaltlmasngrlyordu.Locarno'nun ak anlam, Almanya'nn bat snrlarn deitirmek iin zor kullanmaktanvazgeip dou snrlar konusunda hakem kararna uymay kabul etmesi, ngiltere'nin iseBelika ve Fransa'ya askeri destek salamay kabul ederken ayn gvenceyi Polonya veekoslovakya iin vermemesiydi. Uluslararas politika asndan nemli ksa ve uzun vadelisonular olmutur. Savatan sonra ilk kez Fransa ile Almanya'nn ilikilerini normalletirdi.Almanya'y yeniden Avrupa'nn byk devletleri arasna alarak Dawes Plannn balatt iibitirdi.Uzun vadeli sonular, tm sava sonras dzenin zerine oturduu Versailles Antlamasnn

baka antlamalar ile teyid edilmedike balayc olmadn aka olmas bile, st kapalortaya koymutur. Bu da Versailles dzeninin iflas demekti. 2. olarak hkmetlerinkendilerini dorudan doruya ilgilendirmeyen snrlarn korunmas iin askeri harektagirimeyecekleri aka ortaya kmtr.Belirli bir sre Avrupa'daki bar yanllarn umutlandran bu anlamalarn yarattyumuama havas, 1936 ylnda Hitlerin Ren blgesine asker sokmas ile sona erdi.

Londra Boazlar Szlemesi -- 17 Ocak-13 Haziran 1871

Rusya'nn ilan etmi olduu Karadeniz'in tarafszlnn (1856 Paris antlamasnn 11, 13 ve14. maddeleri) kaldrlmasn onaylad; fakat boazlar kapal olmaa devam etti. Krmsavana son veren Paris Antlamasyla Karadeniz'in tarafszl kabul edilmiti. Buna zorunluolarak uyan Rusya, 1871'de Fransz Alman Savann Fransa aleyhine sonulanmasyla ParisAntlamasndaki bu hkm tanmadn belirtti. Osmanl mparatorluunun bavurusuzerine toplanan konferansta imzalanan antlamayla Karadeniz'in tarafszl ve barzamanlarnda Osmanl mparatorluu'na Boazlarkapal tutma yetkisi tanyan Parisantlamasndaki madde kaldrld. Ancak gerektiinde Osmanl devletinin dost ve balakdonanmalar ieri almakta serbest braklmas, Osmanl Devleti iin nemli bir dn olduukadar Rusya asndan da yeni bir tehdit esi oluturdu.


12/64

-12-


Londra Deniz Silahszlanma Konferans -- 21 Nisan 1930

1930 ylnn Ocak aynda deniz silahlarnn snrlandrlmas konusunda toplanan konferans.1928'de Briand Kellog Pakt'nn oluturduu bar atmosfer bu antlamaya yol amtr.Grmeler sonunda hazrlanan antlama iki ksma ayrld. lk ksmda, ABD, ngiltere ve

Japonya daha kk tonajda sava gemilerinin de snrlandrlabilmesi konusunda anlamayavardlar. kinci ksm ise, deniz savann dzenlenmesine ilikin hkmleri iermekteydi. Bukonferans Uzakdou'da byk bir g olarak ortaya kan Japon ile blgenin stn gc ABDarasndaki rekabetin aka ortaya kmasna sebep olmutur. 1933 ylnda ABD Bakanlnaseilen Roosevelt'in, Amerikan donanmasna gelitirici nlemler almasyla Japonya 1934'tebu antlamaya uymayacan belirtti. ngiltere'nin Londra'da yeni bir konferans toplamaalmalar da Japonya'nn isteksizlii yznden sonusuz kald ve 1936'da Konferans terkeden Japonya hibir kstlamaya uymayarak sava gemileri yapmna balad.

Londra Konferans -- 1912 ve 1921

Balkan Sava srasnda1912 Aralk aynn ortalarnda ayn anda balayan iki ayr uluslararaskonferans. Bunlardan birinde Osmanl ve Balkan lkelerinin temsilcileri kar karyageliyordu. Dieri ise, Avrupal alt byk devlet temsilcisinden olumaktayd. Osmanlnn vedier tarafn koruyucular vard. Avusturya-Macaristan ve Almanya stanbul hkmetini,Rusya ve l tilaf devletleri de Balkan lkelerini destekliyordu. Konferansta, Osmanlmparatorluunun egemenlii ve alt byk devletin denetimi altnda zerk bir Arnavutlukkurulmas kararlatrlmtr. Dier yandan Osmanl mparatorluundan Avrupa'daki snrnMidye-Tekirda izgisine ekmesi, Edirne'nin teslim edilmesi, Ege denizindeki tmhaklarndan vazgemesi isteniyordu. Bu istemler stanbul hkmetince kabul edildii srada23 Ocak 1913 gn Jn Trkler darbe ile iktidara gemiler ve konferans sonularuygulanamamtr.I. nn Sava'nda elde edilen baar sonucu Batl devletler bir konferans dzenlemeye kararverdiler. Londra Konferans 21 ubat'tan 12 Mart 1921'e kadar devam etmitir. Londragrmelerinde Bekir Sami Bey, Ankara ve stanbul temsilcileri arasnda varlan bir anlamasonucunda, her iki heyet adna hareket etmitir. Trk temsilcilerinin Londra temaslarn ikiksma ayrmak gerekir. Birincisi, Trk temsilcilerinin Mttefik devletlerle yaptklar genelgrmeler; ikincisi de Ankara heyeti bakan, Dileri Bakan Bekir Sami Bey ile ngiliz,Fransz, talyan temsilcileri arasndaki grmelerde hazrlanan andlama tasarlardr. Ankarahkmeti Bekir Sami Bey'in yapt anlamalar kabul etmedi. Bir anlamagereklememitir. Ama bunu nemi Ankara hkmetinin Avrupa devletleri tarafndan gizli

bir ekilde de olsa tannmas ve tilaf devletleri arasndaki gr ayrlklarn ortaya

karmasdr.Londra Konferanslar -- 1955-1959

Kbrs sorununa zm bulmak amacyla ngiltere, Trkiye ve Yunanistan arasndadzenlenen iki konferans. I. Londra Konferans'nda (29 Austos-7 Eyll 1955) bir sonu eldeedilmezken, II. Londra Konferans'nda (19-23 ubat 1959) Kbrs'n bamszl kabuledilmitir. Belirli bir sre Kbrs sorununun varln kabul etmeyen ngiltere, Ada'dakigelimeler hzlannca, Trkiye ve Yunanistan'n katlaca bir konferans toplamaya kararverdi. I. Londra Konferansnda ngiltere, egemenlik kendisinde kalmak zere, Kbrs'azerklik verilmesini ve Ada'nn savunmasnda Trkiye ve Yunanistan'n yer almas tezini

savundu. Trkiye, Ada'nn tarihsel gemie gre kendisine verilmesi gerektiini ileri srd.


13/64

-13-


Yunanistan ise Kbrs halkna kendi geleceini belirleme hakknn verilmesinde srar etti.Konferans bir sonuca ulaamadan dald.II. Konferans, Aralk 1958'de Paris'te yaplan NATO Bakanlar Konseyi toplants vesilesiyleTrkiye, ngiltere ve Yunanistan Dileri BakanlarKbrs'a bamszlk verilmesi zerindegrmeler yaptlar. Daha sonra Zrich'te bir araya gelen Trk ve Yunan taraflar prensip

olarak anlatlar (11 ubat 1959). Kbrs anlamazlna byle bir zm daha nce 1958ylnda Makarios tarafndan ortaya atlmt. Antlamay Londra'da Lancester House'deTrkiye, Yunanistan ve ngiltere babakanlar imzaladlar. Antlamaya gre Ada'daTrklerden ve Rumlardan meydana gelen ikili bir ynetim tarz uygulanacak ve Kbrsdevletinin bamszl Trkiye, Yunanistan ve ngiltere'nin garantisi altnda bulunacakt.Kbrs, hibir devlete katlmayacak; Trkler bir aznlk muamelesi grmeyecek, Ada'nnsavunmasna Yunanistan ve Trkiye katlacak, ngiltere buradaki baz askeri slerinikoruyacakt.Ada'nn Temsilciler Meclisinde her iki cemaat belirli oranlar ierisinde ye bulunduracak;Cumhurbakan Rumlardan, yardmc Trklerden seilecekti. Trkler, kurulacak Kbrsordusuna %40, mahalli kolluk kuvvetlerine ve ynetime %30 orannda katlacaklardr.

Bakanlar kurulunun 3 yesi Trk, 7'si Rum olacakt. Antlamada daha birok kurumun, "ikiliynetime" gre nasl kurulaca hakknda ayrntl hkmler yer ald.

Louis, 14.

17. yzylda (1638-175) Fransa'da hkm sren kral. 1643'te be yandayken Fransz tahtnakt. Bunda nce ynetimde, kral Naibi Kardinal Nazarin vard. 14. Louis 1661'de 23 yandaiken lkenin ynetimini ele ald ve 1715'te lene kadar tam 72 yl iktidarda kald. adatarihin iktidarda en uzun sreyle iktidarda kalan monarkdr. Kendi dneminde, ynetimdemutlakyet hkimdi. 16. yzylda yaanan din savalar ve Westphalia Bar srasnda 1648ayaklanmalar, Almanya'y kk devletlere blm, Fransa'ya da dnya stnln elegeirmesini salamtr. 14. Louis, snflara blnm bir Fransa'nn btnletirilmesinde tekgcn ulusal monarinin olduuna inanmtr. Merkeziyeti otoritesini kurduktan sonra,orduya ekidzen verdi. nk askerler nceden istedikleri lkeye hizmet ediyorlard.Bunlara srekli oturacak barakalar kurdu, emir komuta zinciri kurdu ve tek bir niformagiydirdi. 14. Louis bunlar ierde yaparken, d politikada da eitli stratejiler uygulad. Bustratejinin temelinde genileme yatyordu. Douya ve Ren blgesine doru genilemek vespanya Hollandasn(Belika) kendi lkesine ilhak etmek istedi. Bir de spanya kral II.Charles'in kz kardeiile evlenmiti). Bu konudaki amac, Avrupa'nn teki devletlerinin

bamszlklarna son verecek olan, "evrensel monari" kurmakt.Arkasnda byk bir miras brakacak olan spanya Kral II. Charles'in lmesi ile 1700 ylnda

Avrupa sava ile kar karya gelmiti. Miras zerinde en byk hak sahibi, II. Charles'in ikikzkardei ile evli bulunan Habsburg mparatoru ve Fransa Kral'yd. II. Charles lmedennce mirasn kime kalaca konusunda vasiyet brakmt. Vasiyete gre spanya topraklarparalanmadan bir btn olarak 14. Louis'in torununa kalacak ama taht hi bir zaman

birletirilmeyecekti. 14. Louis kabul etmezse, Habsburg mparator'unun oluna verilecek. 14.Louis bu miras kabul etti ve sava balad. Sava sonunda Utrecht Bar Antlamasimzalanacak ve spanya tahtna 14. Louis'in torunu II. Philippe geecektir.

Lozan Antlamas -- 1923

Kurtulu savamzn sonunda, yeni Trk devleti ve dier imzac lkeler arasnda yaplan

bar antlamas ile Trkiye tam bamszln btn dnyaya kabul ettirmi oldu. Bugnk


14/64

-14-


snrlarmz ile d ilikilerimizin bir ksm da Lozan Bar Antlamasna gre saptanm veyrtlmektedir.

20 Kasm 1922'de balayan ve ok etin geen grmeler, aradaki bir kesilme dnemindensonra, 24 Temmuz 1923'de sonulanarak bu tarihte Antlama imzalanmtr. Daha sonra da

TBMM'de 23 Austos 1923 gn 340, 341, 342 ve 343 sayl kanunlarla kabul olunmu vebylece hazr bulunan 227 yeden 213'nn olumlu oyu ile tasdik olunmutur. Ayn gn,stanbul ve Boazlar blgesindeki mttefik kuvvetleri ve donanmasnn ekilmesi istenmi ve6 hafta iinde gitmilerdir.Lozan Konferansnda Trkiye'yi ba delege olarak, o srada Dileri Bakan bulunan smetnn temsil etmitir.

Lozan Baryla zet olarak u sonulara ulalmtr:Henz tespit edilmemi gney snrlar hari Trkiye'nin yeni snrlar Milli Misak ile kabuledilen snrlard. Trkiye Mttefiklere hi bir tazminat demeyecekti. Kapitlasyonlarkaldrlmt. Trkiye'de bulunan yabanclar ve yabanc kurum ve okullar Trk kanunlarna

tabi olacaklard. Yunanistan ile ahali mbadelesinden sonra, Trkiye, halknn bykounluunu Trklerin tekil ettii mtecanis bir devlet haline gelmiti. Boazlarda, tamkontrol hakkn kullanmamaklaberaber egemenlii ve bamszl zerine konulantehditlerinbirounukaldrmaya muvaffak olmutu.

Lozan'da imzalanm olan belgelerin dkm ise yledir:1. Trkiye ile ngiltere, Fransa, Japonya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya arasnda (BarAndlamas).2.Trkiye ile ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Rusya,Yugoslavya arasnda (Boazlarn Usulne Dair Szleme),3.Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya arasnda(Trakya Snrlarna Dair Szleme),4.Trkiye ile ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya arasnda(Ticaret Szlemesi),5.Trkiye ile ngiltere, Fransa,talya, Japonya, Romanya, Yunanistan arasnda (Genel Af ilelgili Beyanname ve Protokol).6.Yunanistan'daki Mslmanlarn mallar hakknda (Yunan Beyannamesi).7.Salk Sorunlarna Ait Trk Beyannamesi8.Adalet ilerinin daresine ait Trk Beyannamesi9.Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya arasnda Osmanlmparatorluunca verilmi olan baz imtiyazlara dair Protokol ve (Trk Beyannamesi),

10.Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya arasnda Lozan'da imzaedilen belgelerin baz hkmetlerine Belika ve Portekiz'in katlmasna dair Protokol ve(Belika Beyannamesi) ile (Portekiz Beyannamesi).11.Trkiye, ngiltere, Fransa, talya arasnda ngiltere, Fransa, talya tarafndan igal edilenTrk arazisinin boaltlmasna dair Protokol ve (Trk Beyannamesi).12.Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan arasnda Karaaa arazisiyleBozcaada ve mroz adalarna dair Protokol.13.ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan arasnda Yunanistan'daki aznlklarnkorunmas hakknda balca mttefik devletler ile Yunanistan arasnda 10.08.1920 gnndeyaplm andlamas ile Trakya'ya ait olarak ayn devletlerarasndaayn gnde yaplanandlamaya dair Protokol.

14.Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan arasnda,Yugoslavya tarafndan Bar Antlamasnn imzasna dair Protokol.


15/64

-15-


15.Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Belika,Portekiz arasnda Lozan Konferansnn bitimine ait belge.

Bar Andlamasnn kapsam iinde olarak Trkiye ile Yunanistan arasndaki Rum ve Trkahalinin karlkl deitirilmesine dair Andlama 30.1.1923'de imzalanmtr.

Atatrk, Nutkunda, Mondros Mtarekesinden sonra Mttefik devletlerce Trkiye'ye drt defabar teklii yapldn, ilk n Trk milletini tatmin etmekten ok uzak olduklarn,drdnc ve son teklifin Lozan Antlamas ile sonulanan grmeleri balattn belirterekayrntlarn vermi ve Lozan bir zafer olarak nitelemitir.

Lusaka Konferans -- 1970

Balantszlarn Zambia'nn bakenti Lusaka'da yaptklar nc balantszlar toplants."Bar, Bamszlk, birlii ve Uluslararas likilerin Demokratikletirilmesi zerineLusaka Deklarasyonu" ile balantsz bir d politika izleme zlemi kararl bir biimde birdaha ilan edilmitir.

Lbnan Sorunu

Ortadou sorununun nemli bir paras durumundaki olaylar. Lbnan, 1970'lerin ortalarndataraflarn Hristiyan saclar, Mslman solcular, Suriye birlikleri,srail ve BM BarGc'nn oluturduu bir i sava iine girdi. Bu atmann nedenleri, Lbnan'n i yapsndave blgenin zelliklerinde aranmaldr.Bir kere Lbnan eitli dinsel ve etnik blntlere ayrlm olup bir ulus-devlet grnmndedeildir. lkede hibir mezhep ounlua sahip olamamtr. Bunlar arasnda MslmanSnniler, iiler, Driziler, Hristiyan Maruniler, Yunan Ortodokslar, Katolikler ve Yahudileren nemlilerini oluturmaktadr. Bu etnik ve dini mozayie bir de 1970'te rdn'deki i savakaybederek bir anlamda blgeden srlen Filistinliler eklenmitir. Burada bir yandanHristyan, Bat kltr ile te yandan slam ve Dou kltr ayn potada erimemektedir.Lbnan toplumunun ailelere blnm yaps lkenin siyasal yaantsna kiisellik zelliikatmtr. Siyasal iktidarn bozulduu dnemde iktidar ele geirme abalar bykatmalara yol amaktadr.

Lbnan 1943 ylnda tam bamsz olduundan bu yana siyasal istikrarn geleneksel olarakbir Hristiyan bakan ve mslman birbabakan seerek srdryordu. Hristiyanlar meclisteve hkmette ounluu ellerinde bulunduruyorlard.Filistinlilerin de Lbnan'a gelmesi dengeyi iyice bozdu. 1975 ylnda sac ve Hristiyanlar,

solcu Mslmanlar ve Filistin gerillalar arasnda bir sava kt. Bir yl sonra da Suriye, ABDve srail'in onay ile atmalar durdurmak iin mdahale etti. 1978 ylnda srail GneyLbnan snrndan ieri girdiyse de BM Bar gc gelince geri ekildi. Bu tarihten itibarenLbnan'a saldr iin frsat kollayan srail bir harekat balatarak Lbnan'n gneyini igal etti.Sonuta Arafat ve Filistinliler blgeden ekilirken, Lbnan'da yeni bir mcadele dnemi

balyordu. 1980'li yllar Lbnan'a zledii bar getiremedi ve 1975'te balayan i savahzn artrarak srdrd. zellikle srail'in blgede ekilii srasnda lkede, Devlet BakanEmin Cemayel dnda g oda ortaya kt. Hristiyanlar, Driziler ve ii Emel rgt.Saldrlara hedef olan Uluslararas Bar Gc 1984 ylnda lkeden ekildiyse de srail askerivarln srdrd. 1986'dan sonra Suriye birlikleri, ii Emel milisleri ve Filistinliler arasndayeni atmalar kt. 1989 ylnda ise i savan yeniden alevlenmesi, yeni seilmi bakan

Rene Moawad'n bir suikast ile ldrlmesive Batl rehineler bunalm srmekteydi. Ordukomutan Michel Aoun Hristiyanlar'n lideri olarak ortaya kt. Auon, Suriye'nin Lbnan'dan


16/64

-16-


elini eteini tmyle ekmedike herhangi bir anlamaya varamayacan aklad. Ayn yliinde Arap Birlii rgt'nn eitli arabuluculuk komitelerinin abalar sonu getirmedi.

Nihayet, 22 Mays 1991 tarihinde Suriye ile Lbnan arasnda imzalanan bir antlama ileSuriye 1943 ylnda bamszln kazanmasndan sonra ilk defa Lbnan' ayr ve bamszbir devlet olarak tand. Bu tarihten sonra Lbnan merkezi hkmetinin en nemli sorunlar,

etnik dengelerin bozulup yeni atmalara yol amasn engellemek, lke topraklarnn hertarafnda denetimi salamak ve srail'in zaman zaman saldrda bulunduu gerilla kamplarnnne yaplaca konusunda aklk kazandrmaktr.

Maastricht Zirvesi (Maastricht Summit) -- Aralk 1991

Avrupa Topluluu yesi oniki lkenin Hollanda'daki Maastricht kentinde Aralk 1991'de,1992'de yrrle girmek zere ortak bir Avrupa pazarna gei prosedrn modernizeetmek amacyla dzenledikleri toplant. Zirvede kararlatrlan ana konu, geri dnlmezolarak deerlendirilen birliin siyasal, ekonomik ve parasal yn idi. Avrupa Topluluu,dnyann en geni piyasas olarak, mallarn ve insanlarn serbest dolam ile global glerden

birisi olabilecektir.

Macar Ayaklanmas -- 1956

Macaristan'daki Sovyetler Birlii kart ayaklanma. Stalin'in lmnn ardndan SSCB'deszkonusu olan deiiklikler Macaristan'a da yansmt. Macaristan'daki Rakosi ynetimi,teki Dou Avrupa lkelerine gre enyeni, kapal ve halktan kopuk olanyd. Byle biryneticiye Sovyet nderliinin geri grleri anlatlmalyd. Rakosi istenen deiiklikleriyapmaynca Sovyet yneticileri Rakosi'nin tek adam ynetimine son vererek, 1953'te iktidaraLiberal grl mre Nagy'nin gelmesini saladlar. Nagy'nin babakanl srasnda yneldiiliberal uygulamalar Sovyetler'i endielendirdi. Bunun zerine 1955 Nisan'nda sac sapma vehizipilik ile sulanarak, Moskova'nn da oluru ile grevinden uzaklatrld. Rakosi bazserbestlikler tandysa da baarl olamad. Ayrca bu srada Polonya'daki Poznanayaklanmasnn olmas da onu tedirgin etti. Bu durum karsnda Macar Komnist Partisi 24Ekim'de mre Nagy'i yeniden babakanla getirdiyse de durumu denetim altna alamad.Sovyetler Birlii aleyhinde gsteriler ve grevler daha da artt. Tam bu srada Komnist PartisiGenel Sekreterliine getirilen Sanos Kadar'n yapt arlar da olayn hzn kesmedi. Buarada daha nceden nemli yerleri tutmu olan Sovyet tanklarnn olaylara mdahalede

bulunmas Macar halkna birletirdi ve Sovyetler'e kar mcadeleyi glendirdi. Bu durumdababakan mre Nagy ile Sovyetler Birlii'nin aras iyice ald. 4 Kasm sabahndan itibarenSovyet tanklar Budapete'yi tamamen igal ederken Kadar'da babakanla getirildi. Bylece

ayaklanma bastrlm oldu. Kadar 1960'lara kadar koyu bir bask politikas uygulamsa dabu tarihten sonra ksmi liberalleme hareketlerine girimitir.

Mac Arthur Plan

kinci Dnya Sava'nn Pasifikteki baarl komutanlarndan ve sava sonrasnda Japonya'daA.B.D. ynetiminin ba olan General Mac Arthur, Kore Sava srasnda Birlemi MilletlerKuvvetleri Bakomutanlnda bulunduu srada, inlilerin de Kuzey Koreliler yannda aktifekilde savaa katlmas zerine en uygun are olarak, Kore'ye Bitiik in topraklarna atom

bombalar atlmasn planlayp A.B.D. hkmetine nermi ve grevinden alnmtr. Bunaramen, Generalin Amerika'ya dn byk birolay oldu ve halk kendisini tam bir kahrman

gibi karlad.


17/64

-17-


Magna Carta -- 1215

Kral "Yurtsuz" John ile baronlar arasnda Runnymede ayrnda imzalanm olan belge. Krankrana bir savan sonucunda, kraln baronlara yenilmesiyle kabul edilmi olan bu "Bykzgrlk Ferman"nn olaanst nemli, acl demokrasi tarihinde kraln yetkilerini

snrlayan ilk temel belge olmasdr.Magna Carta'y oluturan 63 madde ngiliz feodal toplumunun eitli snf, katman vekurumlarnn geleneksel olarak sahip olduklar hak ve zgrlkleri gvenceye balamaktadr.Bu snflar iinde en nemlisi baronlardr. Bunun yan srazgr kyller var. Ayrcafermanda, geleneksel uyruk haklar de resmen anmsatlp aka tannmaktadr. Kilise'nintam zerk olmasn salayantemel ayrcalklar burada yinelenmitir.Magna Carta anmsatt bu temel hak ve zgrlkleri gvenceye de balamtr.

Bu haklar;1) Adalet satlmaz, reddedilemez, geciktirilemez,2) Susuza ceza verilemez,

3) Ceza sula orantl olmal,4) Zoralm yasak,5) Kendilerinin izni olmadan uyruklarn aralar kullanlamaz,6) lkeye giri ve k serbesttir,7) Tam bir ticaret serbestsi vardr.

Makedonya Sorunu

19. ve 20. yy'da Makedonya blgesini ele geirmek isteyen Balkan devletleri arasnda bagsteren anlamazlk.Bulgaristan'n blgeyi alma giriimi, 1878'de ngiltere ve teki bykgler tarafndan engellendi. Daha sonra blge zerinde hak iddia eden Srbistan, Yunanistanve Bulgaristan, I. Balkan Sava sonunda Osmanllarn blgedeki egemenliine son vererek1913'te Makedonya'y 3'e ayrdlar. I. Dnya Sava'nda Bulgaristan, blgenin Srbistan'a ait

blmn kendi topraklarna kattysa da 1919'da kendi topraklarnn da bir blmnkaybederek blgeden ekilmek zorunda kald. II. Dnya Sava'ndan sonra Makedonya'nnSrbistan'a ait blm, Yugoslavya'y oluturan alt Cumhuriyet'ten biri oldu.

Marshal Plan (Marshall Plan)

kinci Dnya Sava sonras dnemde, ABD tarafndan Avrupa lkelerine yardmda bulunmakve bu lkeleri ksa zamanda gelitirip glenmelerini salamak amacyla hazrlanan bir

program. Savatansonra Avrupa lkeleri, yklan ekonomilerini onarmak iin youn birabaya girimilerdir. Bunun iin gerekli olan makine ve donatm ancak ABD'densalanabilirdi. Dolaysyla bu lkelerin tm dviz ve altn rezervleri ABD'ye akm ve byk

bir dviz darboaz iine srklenmilerdi. Bu koullar altnda zamann ABD Dileri BakanGeorge C. Marshall, Avrupa'ya programl yardm yaplmas nerisinde bulundu. Bununzerine bir Avrupa Onarm Program (European Recovery Program) hazrland. nerisahibinin isteminden dolay buna Marshall Program da denir. Marshall Program, 1948ylnda Bakan Truman tarafndan imzalananbir kanun ile kabul edildi. Program drt yllk birsreyi kapsamaktayd. Program erevesinde yaplan yardmlara da Marshall Yardmlardenmektedir. ABD, yardmlar karlnda Avrupa lkelerinden ekonomik ve mali

bamszlklarn artracak ynde aba gstermelerini, bu amala gerekli i nlemleri

almalarn ve aralarnda yakn bir ibirlii gerekletirmelerini istiyordu. Bylece Avrupalkelerinin ABD'ye bamllklar da azaltlm olacakt. Bu ortamda Avrupa lkeleri


18/64

-18-


aralarnda gerekli ibirliini gerekletirmek ve Marshall yardmlarn datmak zere AvrupaEkonomik birlii rgt (OEEC)'n kurdular. 17 BatAvrupa lkesinden her biri, 1948-1951 dnemini kapsayan bir plan hazrlayacak, ekonomisini toparlayacak, retimini artracakve d a azaltacak nlemler alacakt. Bu planlar OEEC tarafndan gzden geirilece vearalarnda uyum salanacakt. Aslnda bu koordinasyon, ABD'ye bir lde ye lkelerin

ekonomik, para ve mali politikalar zerinde denetim olana salyordu. Ksacas, MarshallProgram'nn balca iki amac vard. Birisi, salanacak d yardmlarla Avrupa lkelerininyklan ekonomilerinin onarmna ve kalknmalarnn gerekletirilmesine katkda bulunmak,dieri de Komnizmin Bat Avrupa'daki yaylna engel olmakt. Sava sonras dnemdnyada "souk sava"n balang dnemidir. Dolaysyla ABD, ne pahasna olursa olsunKomnizmin yaylna set ekmek istiyordu. Dier yandan, Bat Avrupa, ABD'ningeleneksel bir piyasas durumundayd. O bakmdan bu piyasay yeniden canlandrmaklaihracat olanaklarn artrmay umuyordu. Avrupa Onarm Program'nn uyguland drt yllksre ierisinde ABD, Avrupa'ya 11.4 milyar $ yardm yapt, bunun %90' dorudanhibeeklinde idi. En fazla yardm alan lkeler ngiltere (%24), Fransa (%20), Federal Almanya(%11) ve talya (%10) idi. Aza miktardaolmakla birlikte Trkiye de yardm alan lkeler

arasnda idi. Marshall Program, Amerikan yardmnn sadece bir yn idi. 1945'de balayanAmerikan yardm, 1955'e kadar 51 milyar dolar buldu. Bu yardmlar tm Bat Blokunayaplan yardmlar kapsar.

Mc Mahon Hatt

1914'de in ile Hindistan arasndaki snr saptayan ngiliz delegesinin izdii hattn ismi. indaha sonra bu hattn izilmesinde kendisine hakszlk edildii grn savunmutur. Bugnde ayn grtedir.

Megali dea

Yunanca "Byk Fikir veya deal" anlamna gelen bu deyim, Yunanistan'n yaylma vebyme siyaseti ve engellerini aklayan bir slogandr. Eski skender imparatorluu ve Bizansimparatorluu devrinden esinlenen bu grn btn Yunanllar bir araya toplayan irredantist

bir yn olduu gibi, eski topraklarn geri alnmas ve yenileri de katlmasyla birimparatorluk kurma hayaline dayanan emperyalist bir yn de bulunmaktadr.

Meiji Anayasas (Meiji Constitution)

1889'da Japon imparatorluu dneminde, seilmi yelerden oluacak kanun yapc bir

organn kurulmasn ngren anayasa. Bu anayasa, daha sonra 1947'de yerini modern biranayasaya brakacaktr. Tokugawa ogunluunun yklmasndan ve 1868'deki mparatorMeiji'nin restorasyon almasndan sonra Japon ulusunun hayatnda yeni bir dnem

balamtr. Modern Japonya'nn kurucu babalarndan birisi, bir devlet adam daha sonra dababakan olan Ito Hirobumi'dir. Hirobumi, 1870'de iyi bir anayasa bulup incelemek zere biryolculua km, ilk kez Amerikan modelini deerlendirmi ancak pek tatmin edici

bulmamtr. nk Amerikan modeli istikrarl bir hkmetin kurulmas ve korunmaskonusunda yetersiz kalyordu. Aranan model Berlin'de bulunmutu. Ito, Lorenz von Stein'ingelitirdii, kontrolsz bir bireyselcilikten uzak ve ynlarn gereksinimlerini dikkate alan"sosyal monari" dncesini benimsemitir. Sonuta, Alman Anayasas'nn 71 maddesinde46'sn hemen hemen harfi harfine alan Meiji Anayasas Japonya'da 1881'de kabul edilmitir.

Bu anayasa ile Japonya'da brokrasinin resmi sorumluluunun, disiplinin, ekonominin veverimliliin alt izilmitir.


19/64

-19-


Merkantilizm

Devlet gcn ve gvenliini artrmak iin bir ulusun ekonomik yaamn dzenleyenhkmet uygulamalar ve ekonomik felsefesidir. Merkantilizm 16. yy.'da 18. yy.'a kadar

Avrupa devletleri tarafndan izlenen bir modeli oluturdu. Bu dnemde Avrupa'da feodalizmkp yerine devletler kurulmu ve ticaret kapitalizmi gelimitir. Bunun temelindedevletilik, ulusal ekonomiyi korumaclk ve sanayileme vardr. Her devlet ihracatnithalattan fazla olmasn salamaya alt. stenen ticaret dengesi altn ve gmn ieriyeakyla sonuland. Bu yolla d ticaret bilanosundan fazlalar oluacak ve devletzenginleecekti. Merkantilizmin gelimesinde corafi keiflerin artmas da nemli bir roloynamtr. Sistemde ie kar mdahalecilik, da kar korumaclksz konusudur. erdemamul maddelere dk tama maliyetleri ve yksek fiyatlar nerildi. Koloniler ucuzhammaddelerin kayna ve phal rnlerin pazar olarak kullanld. Merkantilizm, daha okdevleti glendirmeye ynelik bir d ticaret doktrini ve politikasn ifade etmektedir.Komnist devletler politik amalarn ekonomik politikann stnde tutarak merkantilist fikre

en yakn olanlardr.Merkantilizm sistemi, 18. yy. sonlar ve 19.yy.'n balarnda bireyci laissez faire'ci kapitalistteoriler yerini alana kadar uluslararas ekonomiyi ynlendirdi.Merkantilizmin Fransa'daki uygulamasna Colbertizm, Almanya ve Avusturya'dakiuygulamasna Kameralizm ve spanya'dakine de Bulyonizm denmektedir.

Metternich

Avusturyal tutucu devlet adam,Napoleon'u yenilgiye uratan ittifakn olumasna katkdabulunmu ve Viyana Kongresi'ni (1814-15) toplayarak Avusturya'y yeniden Avrupa'nn ndegelen devletlerinden biri durumuna getirmitir.Metternich, Napoleon'a kar genel bir Alman ayaklanmas balatma gibi grlerindenzamanla vazgeti. Her trl halk hareketine kar duymaya balad tepki, ok uluslu devletyapsn statkocu bir yaklamla korumaya ynelmesine yol at. te yandan d politikadaAvrupa'da g dengesi retisinin en kararl savunucusu durumuna geldi.Metternich'in Avusturya'y eski gcne kavuturma abalar, Viyana Kongresiyle doruaulat.Zamanla basknn ve gericiliin nefred edilen bir simgesi haline geldi.1848'de ykselendevrimci dalgann ilk kurban olarak 13 Mart'ta istifa etmek zorunda kald.

Mihver Devletleri

II. Dnya Sava ncesi ve sonrasnda mttefik devletlere kar savaan devletler. ttifakhalindek ngiltere ve Fransa'ya kar oluturulan Mihver'de Almanya, talya ve Japonya yerald. Ancak sava mihver devletlerinin yenilgisiyle sonulannca sava srasndagerekletirilen l askeri mihver pakt da sona erdi.1823 ylnda Amerikan Bakan P. Monroe'nin Kongreye sunduu birmesajdan domu bir

politika anlay ve tutumudur. Bunda hkim olan gr bulunmaktadr.

(a) Karmazlk-non intervention-istei: nk o sralarda Gney Amerika'daki spanyolkolonilerinde bamszlk isyanlar olmaktayd ve Avrupa byk devletlerinden oluanMukaddes ttifak (Sainte Alliance)'n buralara mdahale ile koloniyalist karlara hizmet iin

karmas istenmiyordu;


20/64

-20-


(b) Anti-koloniyalizm gr: O sralarda Alaska'ya sahip bulunan Rusya'nn egemenliinidaha aalara doru geniletmek niyetine-Kaliforniya'ya kadar-kar klyordu;(c) Kabuuna ekilme (isolation) ilkesi: Szkonusu mesajda, Amerika'nn Avrupa ileriyleilgilenmeyecei ve karmayaca ilkesi aklanyordu.

Yzylmzda ve hatta gnmzde bile zaman zaman Monroe Doktrini szkonusu edilmekteve baz politik evreler bunun tekrar yrrle konmasn savunmaktadrlar.

Mondros Mtarekesi -- 30 Ekim 1918

Osmanl Devleti'nin I. Dnya Sava'ndaki yenilgisini belgeleyen Mondros Mtarekesi aslndabir silah braklmas, bir atekes szlemesi olarak hazrlanmakla birlikte ierdii hkmlerbakmndan tam bir teslim antlamasdr.Osmanl Devleti ile balaklar Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan Eyll1918'de artk sava srdremeyeceklerini anlamlard. nce Bulgaristan 29 Eyll'de atekesantlamas imzalayarak savatan ekildi. Bunu Almanya, Avusturya-Macaristan ve Osmanl

Devleti'nin atekes iin ABD Bakan Woodrow Wilson'a bavurular izledi. Yenilgiyi kabuleden bu devletler Wilson'n 8 Ocak 1918'de kard 14 maddelik bar programerevesinde bir antlama yapmak istiyorlard. Ama ngiltere ve Fransa buna kar kncaABD'de de onlara uyarak daha sert bir tutum taknd. ABD, Almanya ve Avusturya-Macaristan ile kendibalaklarnn istekleri dorultusunda atekes koullarn grmeye

balarken Osmanl Devleti'nin bavurusuna yant bile vermedi.Bu arada 1913'ten beri bata bulunan ttihat ve Terakki hkmeti 8 Ekim'de istifa etmiti.Yeni hkmeti kuran Ahmed zzet Paa ABD'den bir yant alamaynca atekes iinngiltere'ye bavurdu. Bu istei hemen kabul eden ngiltere, grmelerin Ege Deniz'indekiLimni Adas'nn Mondros Limannda demirli bir sava gemisinde yaplmasn istedi.ngiltere'yi Amiral Arthur G. Calthorpe'un, Osmanl Devleti'ni de Bahriye Nazr Rauf(Orbay) Bey'in bakanlndaki kurullarn temsil ettii grmeler 27 Ekim'de Mondros'ta

balad. Amiral Calthorpe grmeye atekes koullarn ieren bir taslakla gelmiti. Osmanlkurulunun son derece ar hkmlerle dolu bir belgeye itiraz edecek gc yoktu. Bazhkmleri hafifletme yolundaki abalar da baarl olamad ve 30 Ekim'de 25 maddelikmtareke metnini imzalamak zorunda kald.Mtareke hkmlerine gre stanbul ve anakkale boazlar silahszlandrlarak serbestgeie hazrlanyor, denetimi de tilaf Devletleri'ne braklyordu. Snrlarn korunmas ve igvenlik iin gerekli saynn dndaki askerlerterhis ediliyor, yani ordu datlyordu.Donanma da tilaf Devletleri'nin gzetimi altnda limanlara ekiliyordu. Btn ulatrma vehaberleme hizmetleri tilaf Devletleri'nin denetimi altna giriyordu. En nemli madde ise

tilaf Devletleri'nin, gvenliklerini tehlikeye drdn ileri srerek istedikleri yeri igaledebileceklerini ngren yedinci maddeydi. Nitekim ksa bir sre sonra bu madde hkmnedayanlarak drt biryanda igaller balayacak, tilaf devletleri 1920'de Osmanl Devleti'neSevr Antlamasn imzalatarak bu igalleri resmen kabul ettireceklerdi. Buna kar kanlar iseAnadolu'da Kurtulu Sava'nn bayran aacaklard.

Monroe Doktrini

Milletleraras ilikilerde ve siyasi tarihte sz sk edilen Monroe Doktrini, ok ksa ekildebasit ifadesiyle "Amerika Amerikanllarndr" eklinde tanmlanmakta ise de bu konuda birazayrnt hukuki ynden gereklidir.


21/64

-21-


Montr Szlemesi (Convention de Montreux)

Gerek milletleraras bir su yolu olarak devletler hukukunda nemli bir yer tutan, gerekseTrkiye'nin ve bulunduu blgenin jeopolitik durumu asndan byk anlam ve deeri

bulunan Trk Boazlarnn stats son olarak, 20 Temmuz 1936'da svire'nin Montr

ehrinde imzalanan milletleraras bir szleme ile saptanmtr.

Montr Szlemesinin esaslar unlardr:

1. Boazlardan gei; bar ve sava zaman ile ticaret ve askeri gemiler asndan veayrca Karadeniz'de kys bulunan devletlerle bulunmayanlara gre deiik biimlerdesaptanmtr. Aada aklanacak baz incelikler dnda, genel kural olarak "Geiserbestlii" kabul olunmutur.

2. Boazlarn askeri kontrol ve savunma tedbirleri tamamen Trkiye'ye aittir. Bundannceki 1923 Lozan Antlamas'ndaki hkm buray askersizletirmiti. Montr'de en

byk isteimiz bu hkmn deimesiydi ve bu hakkmz tannd.

3. Boazlardan geii denetleyen Milletleraras Boazlar Komisyonu kaldrlmtr(Montr'den evvel yabanc devletler uzmanlarn da kapsayan byle birkontrolkomisyonu bulunmaktayd).

Yukardaki sonular bakmndan Montr Szlemesi Trkiye iin bir baar olmutur veBoazlar zerindeki genel hkimiyetimizi salamtr.Szlemeye gre, yabanc gemilerin Boazlardan geilerinde u incelikler hkme balanm

bulunmaktadr:

A)Bar Zamanndaa) "Karadeniz'de kys olmayan" (non-riverain) devletlerin ticaret gemileri serbeste

geerler. Sava gemileri ise, 8-15 gn nceden Trkiye'ye haber vereceklerdir. Enfazla bir arada 9 gemi geebilir ve bunlarn toplam tonaj 15.020 tonu aamaz.Denizaltlar, uak gemiler ve 10.000 tondan byk sava gemileri ise hi geemezler.Szlemeye uyan ekilde geen yabanc sava gemileri Karadeniz'de 21 gnden fazlakalamazlar.

Karadeniz'de kys bulunmayan devletlerin barta, denizde bulunabilecek sava gemilerinintoplam tonaj 30.000 tonu amayacak ekilde saptanmtr. Ancak burada kys bulunan enkuvvetli filoya sahip devletin filosunda 10 bin tonu aan bir art gerekletiinde, szkonusu

dier devletler de bulundurabilecekleri toplam tonaj, bu arta paralel olarak artrabilecekler,fakat en fazla 45.000 tonu aamayacaklardr.b) "Karadeniz'de kys bulunan" (riverain) devletler iin ise ticaret gemileri yine

serbesttir. Sava gemileri de, 8 gn nceden bize bildirilecek, bu arada geenlerintoplam tonaj 15.000'den fazla olmayacaktr. Karadeniz'de kallar tabii sreye baldeildir.

B) Sava Zamanndaa) "Trkiye tarafsz" ise: Herkesin ticaret gemileri serbeste geerler. Fakat, savaan

devletlerin sava gemileri geemezler.

b) "Trkiye savaa katlm" ise: Her tr gemiyi geirip, geirmemekte kendisi kararverir. Dilerse Boazlar herkese kapayabilir.


22/64

-22-


c) Sava tehlikesinin ok yaklat durumlarda: Trkiye yine kararserbestsine sahiptir.Boazlar kapayabilir.

Bunlarn yan sra, szlemede daha birok teknik husus hkme balanmtr. Trkiye,

boazlardan geen gemilerin say ve tonajlarn dzenli raporlar halinde ilgili devletlerebildirir.

Morgenthau Plan

kinci Dnya Sava'ndan malup kan ve igal olunan Almanya'nn artk bir sanayi lkesiolmaktan karlarak, bir tarm lkesi haline getirilmesini amalayan, Amerikal uzmanMorgenthau'un hazrlad bir plandr. Bu plan tam bir onay grp uygulanmad ise de, igalcidevletler sava tazminat yerine Alman sanayinin zaten zayflam bulunan gcn hieindirdiler. Ancak, Almanya 10-15 yl iinde, "Alman mucizesi" denen bir kalknma ve gayretgstererek yine Avrupa'nn en gl sanayi lkesi oldu.

Moskova Antlamas -- 16 Mart 1921

TBMM ile Sovyetler Birlii arasnda imzalanan destek antlamas. Antlamaya gre,Sovyetler Birlii Misak- Milli snrlarn tanyor ve taraflarn birine zorla kabul ettirilecek bir

bar anlamasn tanmama ilkesi karlkl olarak kabul ediliyordu. Boazlardan tmlkelerin ticaret gemilerinin serbeste gemesi, Trkiye'nin gvenliini zedelememek kouluile kabul edildi. Karadeniz ve Boazlarn hukuki durumu ise daha sonra ky devletlerintemsilcilerinden oluan bir kurul tarafndan belirlenmesi ngrlyordu. Trkiye arlkdneminde imzalanm szlemelerden doan baz mali ykmllklerden kurtuldu.

Moskova Antlamas -- 1970

Federal Almanya ile SSCB arasnda 12 Austos 1970'de imzalanan antlama. Bu antlamyagre Bat Almanya, ABD, Fransa ve ngiltere'nin Berlin zerindeki haklar sakl kalmakartyla, Avrupa'daki snrlarn dokunulmazln kabul ettirme, bu snrlarn yalnzca baryollarla deitirilebilecei ilkesi getirildi.Moskova Konferans, 1943: bkz. II. Dnya SavaMoskova Konferans, 1944: bkz. II. Dnya Sava

Musul Sorunu

1920'lerde Trkiye-ngiltere arasnda ekimelere neden olan bir blge anlamazl,Irak'nkuzeyinde bulunan bu blge, zengin petrol yataklarndan olay devletlerin her zaman ilgisiniekmitir. I. Dnya Sava srasnda Ortadou'ya ynelik yaplan gizli antlamalardan "Sykes-Picot Andlamas" ile Fransa'ya braklmt. Bu blge 30 Ekim 1918 tarihli MondrosMtarekesi imzaland zaman Trk kuvvetlerinin elinde bulunuyordu. ngiltere ise,mtarekeye dayanarak, "Mttefikler, gvenliklerini tehdit eden bir durum ortaya karsa,herhangi bir stratejik yeri igal hakkna sahip olacaktr" maddesinden yararlanarak blgeyiigal etti ve 1920 San Remo Antlamas ile kendisine brakld. Lozan Konferans srasndaTrkiye etnik ve corafinedenlerle Musul'un kendisine braklmasn istemiti. ngilterestatkonun korunmasnda diretmi ve sorun bir zme balanamamt. Lozan

Antlamasnn hkmlerine gre, dokuz ay ierisinde bir sonuca ulatrmak zere, Trkiye-ngiltere ikili grmelerine braklmt. 19 Mays-5 Haziran 1924 tarihleri arasnda yaplan


23/64

-23-


grmelerden bir sonu alnamaynca, daha nce Lozan Antlamasnda kararlatrlmolduu gibi, sorun Milletler Cemiyeti'ne sunuldu. Trkiye blgede plebisit yaplmasnnerdiyse de ngiltere bunu kabul etmedi. Milletler Cemiyeti tarafndan oluturulankomisyon, yapt incelemelerle hazrlad raporda, blgenin Irak'a braklmasn, blgedeyaayan Krt halknn haklarnn garanti altna alnmasn ve ngiltere'nin tartma konusu

yapt Hakkrinin Trkiye'ye braklmasn neriyordu. Milletler Cemiyeti Genel Kurulu1925 Aralnda bu raporu kabul etti. Trkiye o sralarda Milletler Cemiyetinin yesiolmamakla birlikte, ilgili taraflardan biri olarak, Dileri Bakan Dr. Tevfik Rt (Aras)tarafndan temsil edilmitir. Trkiye, 5 Haziran 1926'da ngiltere ile bir anlama yaparak bunukabullenmek zorunda kald. nk Trkiye'de bir eyh Said ayaklanmas kt ve olayngiltere buna dayandrmt. Bunun ardndan Trkiye'nin d politikasnda Sovyetler Birliiile bir yaknlama grld.Daha sonra Trk-Irak snrnda yerel baz atmalar kt ve bunun zerine Brksel'de geicinitelikte bir snr saptand ve bu Trk-Irak snr olmu, Musul Irak'a braklm ve Trkiye'ninMusul petrollerinden 25 yl sre ile %10 hisse almas kabul edilmitir. Trkiye, daha sonra500.000 ngiliz liras karlnda bu hakkndan vazgeecektir. Bylece, yeni Trkiye

Cumhuriyeti ile ngiltere arasndaki sorun ortadan kaldrlm oldu.

Mnih Konferans -- 1938

Hitler, Mussolini, Fransa Babakan Daladier ve ngiltere adn Chamberlain arasnda yaplanve ekoslovakya'nn batsndaki "Sdetler" blgesini Almanya'ya veren andlama ilesonulanan konferans.Almanya, Avusturya'y ele geirdikten sonra ve "bir uluslu bir devlet" politikasngerekletirmek iin gzlerini 3,5 milyon Almann yaad Sdetler (ekoslovakya'nn

batsnda bulunan blge) blgesine evirdi. Bu blgede Naziler hareketlerini srdryorlard.Hitler amacn gerekletirmek iin srekli olarak bu blgeden szediyor ve bu blgeninanayurt ile birlemesinden szediyordu. Bu kkrtmalardan doan blgedeki karklbahane ederek Hitler ekoslovakya snrna asker yd. Bunun zerine ekoslovakyahkmeti seferberlik ilan etti. ekoslovakya 1924 ylnda Fransa ile bir ittifak anlamasimzalamt. Bu anlamaya gre, Fransa, bir igal durumunda, ekoslovakya'ya yardmedecekti. Ancak Fransa, 1938 yl geldiinde, ngiltere ile birlikte hareket edeceini bildirdi.Bu durum zerine, ngiltere Babakan Chamberlain, 15 Eyll 1938 tarihinde Almanya'daHitler ile grt. Babakan Chamberlain Sdetler blgesinin Almanya'ya verilmesikonusunda Fransa ile ekoslovakya'y ikna edeceine sz verdi. Chamberlain'in grmedenkard sonu, Almanya'nn denetimli bir biimde hareket etmesi halinde, Avrupa istikrar ve

barnn bir iki kk devletin ortadan kalkmas pahasna da olsa kurtarlabileceiydi.

Chamberlain sz verdiyse de bu Hitler'i tatmin etmedi. Chamberlain ile Hitlerin tekrar birgrmesi oldu. Bu arada Almanya'nn destekledii Polonya ve Macaristan,ekoslavakya'dan toprak talebinde bulundular. Bundan tedirgin olan Hitler derhal Sdetler

blgesinin igal edilmesini istedi. Ancak Fransa 1924 ylnda ekoslovakya ile yapt ittifakanlamasna sadk kalacan syleyince, Chamberlain, bu bunalmn atlatlabilmesi iin biruluslararas konferansn yaplmasn nerdi.

Hitler, Mussolini, Daladier (Fransa Babakan) ve Chamberlain'in (ngiltere Babakan)katldklar Mnih Konferans 29 Eyll'de toplant. Mussolini'in taraflara sunduu anlamatasars kabul edilerek "Mnih Dzenlemesi" adn ald (30 Eyll 1938). Daha sonra talyatarafndan hazrland sanlan bu tasarnn Almanlar tarafndan hazrland ortaya kt.

Yaplan dzenlemeye gre, Sdetler blgesi drt aamada Almanya'ya verilecekti. Ayrca,ilerde doacak anlamazlklarn zlmesi iin uluslararas bir komisyon kurulmas


24/64

-24-


kararlatrld. ekoslovakya'nn snrlarnn (yeni oluacak snrlar) uluslararas gvencealtna alnaca ve ngiltere ile Almanya'nn birbirlerine kar savamayacaklarn, taraflaroybirlii ile kabul ettiler.

Dzenlemeye gre, Almanya 10 Ekim'e kadar Sdetler blgesini igal edecekti. ekoslavakya

bu dzenlemeden sonra, Polonya ve Macaristan'n isteklerine boyun eerek, Polonya'ya"Teschen" blgesini, Macaristan'a da Slovakya'dan bir blgenin verilmesini kabul etti.Mnih Dzenlemesi, drt byk devletin isteklerini kk bir devlete kabul ettirdiklerinigstermektedir. Hereyden nce, Almanya saldrganlnn durdurulamamasdr.ekoslavakya, bu byk devletlere daha sonra duyduu gvensizlikten dolay, II. DnyaSavandan sonra, Sovyetler Birliine snd.

Nasrizm

Msr'da kralln bir darbe ile 1952'de yklmasndan bir ka yl sonra baa geen Albay Nasrzamanla btn Arap dnyasnda nemli bir milliyeti lider oldu. ngiliz kuvvetleri Svey

Kanal blgesinden kartp Kanal milliletirmesi ve lkede sosyal reformlar yapmasNasr'n prestijini ykseltti. Kendisinin ayrca Asya-Afrika lkeleri ve bloksuz lkelerarasnda faal bir rol oynamas da hretini arttrd. Nehru-Tito-Nasr, "nc Dnya"denilen bu blokun liderleri oldular. Arap lkelerinde Nasr taraftarlar oald ve Nasr Arapmilliyetiliini uyandrd. deali, AtlantikOkyanusunda Hint Okyanusu'na uzanan blgede

birleik bir Arap dnyas meydana getirmekti. Nasr taraftarl ve kendisinin bu projesine"Nasrizm" ad verildi. Msr ve Suriye arasnda 1958'de bir birleme oldu ise de ok srmedi.Birleik Arap Cumhuriyeti ad olan bu giriimden sonra baka bir birlik kurma abalar dasonu vermedi. 1967 Altgn Sava'ndan ve 1970'de lmnden sonra Nasrizm yava yavazayflad.

Neuilly Andlamas -- 27 Kasm 1919

Birinci Dnya Savandan sonra ABD Bakan Wilson, Fransz Babakan GeorgesClemenceu ve ngiltere Babakan Lloyd George'un eseri olan Paris Bar Konferansndayenik devletlere imzalattrlan bar antlamalarndan biri. 9 Austos 1920'de yrrle giren

bu andlama ile, Romanya, Yunanistan ve Srp-Hrvat-Sloven Krall gibi devletlere toprakveren Bulgaristan'a askeri kstlamalar getirildi ve tamirat borcu detildi. Buna greBulgaristan, 300.000 kiinin yaad Ege Denizi kysndaki Gney Dobruca'y Romanya'yaBat Trakya'daki Gmlcine (Komotini) ve Dedeaa (Aleksandriapolis)'i Yunanistan'a ve birksm blgeyi de Srp-Hrvat-Sloven krallna brakyordu. Asker says 20.000'e inecek ve

%75'i silinen bir sava tazminat denecekti.Nixon Doktrini

1968'de ABD Bakan seilen Richard Nixon 1974 Temmuz'unda Watergate Skandal sonucuistifa edinceye kadar, dnya politikas asndan nemli giriimlerde bulunmutur. Kendisine

bu ynden Dileri Bakan Henry Kissinger de ok yardmc olmutur.Nixon'un ABD d politikasnda ve uluslararas ilikilerde byk etkileri olan en nemligiriimleri Vietnam Sava'nn durdurulmas, in'i ziyaretle bu byk lkeyle temaslarageilmesi, Sovyet Rusya ile stratejik silahlar ve nkleer sava konusunda baz anlamalaryaplmas, 1973'te Ortadou'daki Ekim Sava sonunda baz anlamalar yaplarak bar

grmelerinin balatlmas gibi hususlardr ve bu giriimler dnya barna yararlolmulardr.


25/64

-25-


Bakan Nixon bu politikay baz belirli pratik ilkelere dayandrmaktayd ve bunlarn tmneuzmanlarca Nixon Doktrini denmitir.

1. Amerika dost lkelerle bir nevi ortaklk kurmal bar ykmllkleriyle yararlar buortaklkta adilane paylalmaldr.

2. Amerika olsun, dostlar olsun, anlamazlkla sonulanabilecek sorunlarn derinnedenlerine zm yolu bulmak iin her an mzakereye hazr olmaldrlar.

Doktrinin zeti udur:Amerika kuvvetli olmaldr, fakat, uluslararas sorunlarn zmneelde silah ile deil mzakere ile gitmelidir.

Nixon'un bakanlktan istifasndan sonra da ABD'nin d politikasnda deiiklik olmayacazellikle belirtilmitir.

Normandiya kartmas -- 1944

kinci dnya savanda mttefik devletlerin 5 Haziran 1944'te Avrupa'nn kuzey kesiminde,

Normandiya kylarnda dzenledikleri bir kartma harekt. Tarihin gelmi gemi en bykdonanmas, tarihinen byk kartmasn balatt (Operation Overlord). Bu donanma 80km.'lik bir mesafeyi kapsyordu. Almanlarn ok iyi tahkim ettikleri iin hi beklemedikleri

Normandiya anda kartma gerekleti. Savata Batl mttefikler ve Sovyetler Birliiyetkilileri arasnda yaplan grmelerde Almanya'ya kar bir cephe almaskararlatrlmtr. Bu cepheyi Fransa'nn Normandiya ky eridinde amay kararlatrdlar.Bu kartma bin uak ve drt bin kartma gemisi ile balad. nemli kayplara ramenkartma baarl oldu ve Fransa'nn gneyinden gelen birliklerle 26 Austos'ta Paris'te

birleerek kent kurtarld. Mttefikler Amsterdam ve Brksel'i ele geirmiler ve Eyll aynnsonunda Fransa ve Belika'da savaan Alman askeri kalmamt. Daha sonra Mttefikkuvvetleri Ren nehrini aarak Alman topraklarna girdiler. Douda ise ayn zamanda Sovyetordusu Polonya ve Baltk lkelerine girdi. Eyll'de Bulgaristan Sovyet tarafndan igal edildi,Romanya ile Finlandiya ise mtareke istediler.Btn bu avantajlar, D. Day'in (Normandiya kartmas gnnn kod ad) baars ile oldu.

Nkleer Denemelerin Ksmen Yasaklanmas Antlamas (Test Ban Treaty): bkz. Atmosferde,D Uzayda ve Su Altnda Nkleer Denemeleri Yasaklayan Antlama

Nkleer Savan nlenmesine likin Anlama -- 1973

Souk sava dneminde, Kba Bunalm'ndan sonra ortaya kan "yumuama" srecinde,ABD ve SSCB arasnda yaplan ikili anlama. Bu anlama 22 Haziran 1973 tarihinde

Washington'da imzaland. Anlama nkleer savan kma riskini azaltmak iin karlklibirliini, dnce alveriini ve davran ilkelerini iermektedir. Anlama, imzalandtarihten itibaren yrrle girmitir.

Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleme Antlamas (Non-Proliferation Treaty), 1968Souk sava dneminin yumuama srecinde, nkleer silahlara ilikin yaplan ok taraflantlama.Souk savan dorua ulat dnemlerde, ABD ve SSCB dndaki lkeler nkleer silahlarasahip olmaya balamlard. Hindistan, talya, Japonya ve sve, Brezilya, Federal Almanya,Pakistan, srail, Gney Kore, Libya ve ran nkleer bomba yapma ynnde almalaryapyorlard. Bunun zerine, zellikle balantsz devletler, Birlemi milletler erevesiiinde nkleer silahlarn yaylmasn nlemek iin giriimde bulunmulard. Federal

Almanya'y NATO erevesi iinde nkleer tetikte sz sahibi yapacak olan "ok TaraflNkleer G" (MLF-Multilateral Force) konusu, Sovyetler Birlii veAmerika Birleik


26/64

-26-


Devletleri arasnda tartma yaratmt. Sovyetler Birlii, Almanya'nn "nkleer tetikte"parmann bulunmasna kar geliyordu. Balantszlar grubu ise, nkleer silahlarn hemdevletlerarasnda, hem nkleer devletlerin ellerindeki silah says ve g artna karydlarve bu konudaki amalarn gerekletirmek iin, geni kapsaml tedbirler zerinde duruyor,nkleer deneylerin tmden yasaklanmasndan yanaydlar.

ki byk devlet, nkleer silahlarn yaylmasn nlemek iin, 1 Ocak 1967 tarihindeanlatklar metin, 14 Mart 1968 tarihinde Birlemi Milletler Genel Kurulu'na sunuldu.Kurul'a gelen metin yaplan baz deiikliklerden sonra, Nkleer Silahlarn Yaylmasnnleyen Antlamann (The Non-Proliferation Treaty) imzaya almasn ngren tasar, 95olumlu oya kar, 4 olumsuz (Arnavutluk, Kba, Tanzanya ve Zambiya) oyla kabul edilmi,21 devlet ise ekimser oy kullanmlardr. Antlama, 1 Temmuz 1968 tarihinde Moskova,Washington ve Londra'da imzaya ald. Yrrle girdii tarih ise 5 Mart 1970'tir.

Nrnberg Mahkemeleri (Nremberg Mahkemesi)

II. Dnya Sava sonunda sava sulularnn cezalandrlmasn salamak iin Mttefikdevletler tarafndan kurulan mahkeme. Uluslararas Askeri Mahkeme bu davalara bakmayetkisini 8 Austos 1945'te ABD, ngiltere, SSCB ve Fransa geici hkmetitemsilciliklerinin imzalad Londra Anlamas'ndan alyordu. Yetkisine giren konular ise

bara kar sular, insanla kar ilenen sular, sava yasalarn ihlal eden sular ve ilk kategoride belirtilen sular ilemek zere ortak bir anlama iine girmeydi. Nrnberg'dekurulan bu mahkeme 20 Kasm 1945'te balam ve 1 Ekim 1946'da sona ermitir.Mahkemenin ald kararlara sanklardan ve dardan eletiriler gelmitir. Bu eletiriler:

1) Mahkemenin yetkili olup olmad,2) Kanunsuz su ve ceza olmaz prensibine aykrlk,3) Mahkemede tarafsz ve yenik devletlerden yarg bulunmas,4) Yalnzca yenik devletlerin yarglanm olmas.

Oder Neisse Hatt

II. Dnya savandan sonra mttefiklerce dzenlenen Polonya-Almanya snr. Sava sonrasdnemin dnm noktasn oluturan Yalta Konferansnda ele alnan konulardan biri dePolonya sorunuydu. Savan galip devletlerinden Sovyetler Birlii, Polanya'da, Almanya'nnaleyhine genilemesini ngren bir snr neriyordu. O zaman iki ayr Polonya Hkmetivard. Biri Alman ve Sovyet igali srasnda Londra'ya kaan hkmetti. teki ise, Sovyetler

Birliinin igal blgesinde kurdurup tand ve Lblin kentinde kurulduu iin "LblinKomitesi" adn alan komnist hkmetti. te Stalin bu hkmeti destekliyordu. Sonunda birkoalisyon hkmeti kurulmas kararlatrld.

II. Dnya savandan nce "Curzon izgisi" Polonya-Sovyet snr olarak saptanmt.Polonya, Fransa'nn da destei ile, bu snr kabul etmedi. Riga Bar Antlamas ile, Polonyasnr Curzon izgisi'nin ok dousuna doru geniledi. Bylece, Polonya'nn iine birokUkraynal ve Beyaz Rus girdi. Daha sonra, Yalta'da Sovyetler Birlii eski "Curzon izgisi"zerinde srar edince, teki devletler bunu doal karladlar ve Sovyet isteklerini yerinegetirdiler. Ayrca Sovyetlere Dou Prusya'daki Knigsberg kenti, Polonya'ya da terkettiitopraklara karlk olarak, Almanya'dan, yani batsndan toprak verildi. Oder-Neisse akarsuyu

Alman-Polonya snr oldu. Bylece Polonya baty kaydrlm oldu. Gl bir Polonya hemSovyetlerin, hem de Fransa'nn iineyaryordu. Federal Almanya 12 Austos 1970 tarihinde


27/64

-27-


Sovyetler ile, 7 Aralk 1970 tarihinde Polonya ile yapt antlamada bu snr izgisini tand.Oder-Neisse hatt Bat-Dou Almanya snrn da oluturmaktayd.1990 ylnda iki Almanya'nn birlemesi grmelerinde Polonya snr tekrar gndeme geldi.Polonya, iki Almanya'dan da gvence istedi. Sonuta, iki Almanya Polonya snrntandklarn akladlar. Birleme Antlamas 3 Ekim 1990'da imzaladnda, Demokratik

Almanya'nn Bat'ya ilhak kesinleti. Bylece Birleik Almanya'nn snrlar Douda Oder-Neisse Hatt'na kadar uzand. Polonya-Almanya snr, devletler aras bir anlama ile de tesciledildi.

Ondrt Nokta Program (Wilson lkeleri) -- 1918

Birinci Dnya Sava sona ermeden, 1918 ylnnOcak aynn ABD Bakan WoodrowWilson'un sava sonras dnyas ile ilgili grlerini ieren bildiri.Bu grler "14 nokta"dan olumaktayd. Bunlar:

1) Bar grmeleri ve anlamalar aklkla yrtlecek, gizli diplomas yntemlerikullanlmayacaktr.

2) Bar ve sava dneminde ak denizlerde seyrseferserbestsi salanacaktr.3) Uluslararas ticaretteki engeller kaldrlacaktr.4) Ulusal silahlanmann i gvenliin gerektirdii l ve dzeyde tutulacaktr;5) Tm smrge sorunlar zgrce ve tarafsz zme balanacaktr. Bu konuda u

kurallar gzetilecektir.6) Birincisi, Rusya'y dier uluslarn istedikleri takdirde ve lde zgrce yardmda

bulunulmas garanti edilecektir. kinci, Rusya'ya kendi siyasi giriimi ve ulusalpolitikasnda bamsz olabilme zgrl salanacaktr.

7) Almanya Belika'dan ekilecektir ve Belika tekrar bamsz devlet halini alacaktr.8) Alsace ve Lorraine, Fransa'ya geri verilecektir. Bunun yannda

siyasi tarih Özeti 2

Documents