skandalon webshop - skandalon - voorwoord › userfiles › file › de waanzin in en om iran.pdfin...

VoorwoordNa de overwinning van de Sandinisten van Nicaragua op dictator Somoza op19 juli 1979, stond de nieuwe regering van dit Midden-Amerikaanse land vooreen enorme uitdaging. Het land was totaal leeg geplunderd en verwoest en hetdoor deze dictator veroorzaakte aantal slachtoffers onder de bevolking bedroegnaar werd geschat omstreeks 40.000 mensen. Maar al heel snel stroomde uit alledelen van de wereld hulp toe. De Verenigde Staten boden tenslotte hulp aan inde vorm van wapenleveranties. Nicaragua wees dit echter vriendelijk van dehand en verzocht het berooide land te helpen met humanitaire hulp in de vormvan projecten in de gezondheidszorg of het onderwijs. Medio november 1979bleek door een schermutseling aan de grens met Honduras tussen Nicaragu-aanse diplomaten en CIA-agenten, dat de VS over deze afwijzing gepikeerdwaren. Kort daarop bleek dat zij plannen ontwikkelden om het nieuwe Nica-ragua via een contra-revolutie te heroveren. Verontwaardigd hierover ben ikvanaf dat moment de ontwikkelingen in en om Iran gaan volgen in de verwach-ting dat daar iets vergelijkbaars, maar dan veel grootschaliger zou volgen, metNicaragua en Chili (1973) als voorbeeld. De kans daarop was groot: immers dedoor de islamitische revolutie verloren gegane Amerikaanse belangen in Iranwaren vele malen groter dan die in Nicaragua, waardoor contrarevolutionaireactiviteiten van de VS in en om Iran zeker te verwachten waren. En dit was ookzo. In november/december 1979 was er al sprake van een enorme vlootop-bouw van de VS in de Golf van Oman en de Arabische Zee, terwijl in een grotehalve maanvormige cirkel om Iran een enorm Amerikaans aanvalsapparaat inopbouw was in onder andere de Hoorn van Afrika met Djibouti als centralehaven en Saoedie-Arabië. Zes en twintig Amerikaanse oorlogsschepen,waarvan twee vliegdekschepen patrouilleerden toen al in de voornoemdewateren. Het was voorspelbaar, dat hier iets groots stond te gebeuren. Maar deSovjets waren de Amerikanen voor door hun inval in Afghanistan (einddecember 1979). De Amerikaanse en Europese verontwaardiging hierover wasenorm. De Olympische spelen in Moskou werden geboycot. Vervolgens werdener door de VS plannen beraamd om via Irak een snelle inval in Iran uit te voerenen daarbij tevens de Amerikaanse gijzelaars uit de VS-ambassade in Teheran tebevrijden (september/oktober 1980). Het probleem was dat Irak op de handwas van de Sovjet Unie en Europa in eerste instantie er niets voor voelde zichmet het Amerikaanse avontuur om Iran te gaan bezig houden. Uiteindelijkdeed Europa onder sterke druk van president Carter toch mee in de vorm vanpolitieke steun, onder voorwaarde dat het de wapens mocht leveren. SaddamHoessein werd een bevriende relatie. Aanvankelijk dacht men in circa 8 wekenin Teheran te zijn, maar de hele operatie duurde ongeveer 8 jaar, zonder hetgewenste resultaat. De Iran-Contra affaire, met de uiteindelijke bedoeling om in

5

Iran_binnenwerk 09-10-2006 20:28 Pagina 5

de Iraanse regering door te dringen en deze ten val te brengen, mislukte doordateen Libanese journalist vroegtijdig de geheimen in een Libanese krant publi-ceerde. De politieke consequenties hiervan dreunden nog vele jaren inWashington na.In en om Iran vonden tot 1990 meerdere Amerikaanse contra-revolutionaireactiviteiten plaats, maar zij mislukten allemaal. In de eerste weken van 1989,ongeveer twee maanden na de verkiezing van Georg Bush sr als presidentvan de VS, dreigden de protesten wereldwijd over Salman Rushdies boek “DeDuivelse Verzen” volledig uit de hand te lopen. Niet alleen in Iran was hettumult zeer groot, maar ook in het hele Midden Oosten en de hele wereld. Wijwaren bang dat het deze keer grandioos mis zou gaan. Minister George Sjever-nadze van Buitenlandse Zaken van de Sovjet-Unie reisde om die reden infebruari 1989 langs de belangrijkste hoofdsteden van het Midden Oosten enzou deze reis afsluiten met een bezoek aan Teheran. Deze gebeurtenissenbrachten mij er toe de 1e secretaris van de Sovjet ambassade op te bellen enhem te informeren over mijn ervaringen in het Midden-Oosten sinds 1979.Dat luchtte niet alleen op, maar ik werd ook bloedserieus genomen. De SovjetUnie en Iran sloten bij hun ontmoeting in Teheran enkele dagen later een voormij historisch vredesverdrag af. Als gevolg en op grond hiervan waren de VSvoorlopig genoodzaakt af te zien van verdere pogingen om de macht in Irante grijpen. Voorlopig was “de Waanzin om Iran” voorbij. De benoeming tot“schurkenstaat” van Iran door de nieuwe president van de VS G.W. Bush jr in2001 luidde een hernieuwde poging in van de VS om Iran met geweld te over-meesteren en voor een regeringswisseling in Teheran te zorgen. Want dat wasen bleef het belangrijkste doel van de buitenlandse politiek van de VS. Dezepoging zou begin december 2005 bijna tot een wereldoorlog hebben geleid,onder andere volgens kringen rondom de vice-president van de VS, DickCheney op 19 januari 2005.Eeuwenlang stond Iran onder vreemde of dictatoriele overheersing en poogdehet zich daarvan te ontdoen. In 1906 was er de Constitutionele Revolutie, in1951/1953 de contra-revolutie van de VS, die Mossadeq ten val bracht en van1963 tot 1964 de Witte Revolutie. Na een periode van hevige onderdrukkingdoor de SAVAK vond de zwaar bevochten Islamitische Revolutie van 1978-1979 plaats. Het zag er kortstondig naar uit, dat een vorm van democratie enonafhankelijkheid een nieuwe periode in de geschiedenis van Iran zou inluiden.De reactie van de Iraanse bevolking op de overwinning op de Sjah en de zijnenwas overweldigend. Nog voor de revolutie een jaar oud was, bleek echter datKhomeini’s in Parijs uitgebroede ideeën over een islamitische regering in Iranniet strookten met democratische beginselen. Hem stond een theocratie voorogen of een hoogste geestelijk leider met een Raad van Hoeders. Hij trokdaarmee alle macht naar zich toe. Van democratie kon hierdoor geen sprake

6


meer zijn. Hij ontwikkelde hiermee uiteindelijk een felle reactie bij de oppositiewaardoor de oorspronkelijke eenheid was gebroken. Het goedkeuren van degijzeling door studenten van 52 diplomaten en ander personeel van de Ameri-kaanse ambassade in Teheran door Khomeini, plaatste hem en Iran in een abso-luut isolement. Het was de grootste blunder van Khomeini. De vele executieszonder behoorlijk proces versterkten dit. De oorlog Iran-Irak en de “Waanzinom Iran”, maakten een proces van ontspanning in Iran bovendien onmogelijk.Het aan de macht komen van president Khatami in mei 1997 bood een hoop-volle toekomst: “De Praagse lente van Iran”. Met ongeveer 80 % van de Iraansebevolking achter zich, beloofde zijn presidentschap gedurende 8 jaar eenomwenteling ten goede. De Raad van Hoeders en de geestelijk leider Khameneihadden op grond van het door Khomeini bedachte regeringssysteem, echter allemacht in handen waardoor Khatami nagenoeg niets heeft kunnen bereiken.Van democratie was weer geen sprake.Vanaf 1995 tot 2006 was Iran in de ban van de agressie van Israël en de VS enhet navolgzame Europa. Zij bepaalden dat Iran kernwapens produceerde of zougaan produceren en stelden “hun geschut” daarop in. Vervolgens namen dewesterse media en regeringsleiders deze stelling te simpelweg over. Alleenpresident Poetin gaf zijn vertrouwen aan Iran, dat volhield dat het uit principegeen massavernietigingswapens zou produceren of inzetten. Ook de IAEA, deatoomwaakhond van de VN, stelde tot viermaal toe vast, dat er bij de inspec-ties van nucleaire installaties in Iran geen bewijzen waren gevonden op grondwaarvan men kon aantonen dat Iran atoomwapens produceerde. Daardoorkon president Bush jr tenslotte niet beschikken over een veroordeling van Irandoor de VN-Veiligheidsraad inclusief de vurig verlangde sancties tegen Iran,omdat de rapportage van de IAEA daartoe geen aanleiding gaf. De bedachtemilitaire aanvallen op Iran met de sancties als alibi, konden daardoor niet plaatsvinden. Mohammed El-Baradei, directeur van de IAEA te Wenen, bleef met zijnrechtschapen karakter overeind te midden van de zogenaamde voorvechtersvan de vrede in het Midden-Oosten.In januari 2005 spraken de Amerikaanse regeringsleiders in hun nieuwjaars-speeches een duidelijke agressieve oorlogstaal. Tony Blair deed daar op 8 februari 2005 nog een schepje boven op en bestempelde Iran tot “sponsor enexporteur van het wereldterrorisme”. Op het NOS-TV- journaal van 14 februari,van 20.00 uur, werd een Israëlische propaganda filmpje getoond, dat wasgericht op een mogelijke aanval op de nucleaire installaties in Iran op één vande volgende dagen. Deze aanvallen gingen niet door als gevolg van sterkediplomatieke druk op Israël. Gelet op de gespierde oorlogstaal van de diverseregeringsleiders, kwam president Bush op 22 februari naar Brussel om deklokken met Europese partners gelijk te zetten. Eind september besloot Europaonder het tijdelijk voorzitterschap van Tony Blair zich aan te sluiten bij het“Israëlisch-Amerikaanse” agressieve front in verband met de geplande militaire

7


optredens tegen Iran. Omdat deze zeer gevaarlijk ontwikkelingen in hetMidden Oosten niet in de media werden vermeld is het aannemelijk, dat ooktoen de publieke opinie werd gemanipuleerd “van hogerop”. Vanaf 1980 tot1990 vonden dit soort manipulaties van de publieke opinie over Iran veelvuldigplaats. Omdat de Iraanse president Ahmadinejad hoogstwaarschijnlijk op dehoogte is geweest van de mogelijke Israëlische aanvalsplannen op zijn land, ishet waarschijnlijk dat hij om die reden zo negatief uitviel naar Israël. De tweedereeks aanvallen op Iran waren gepland 4 december 2005. Waarschijnlijk doorkoortsachtig diplomatiek overleg zijn deze aanvallen op het nippertje afgelast.De plannen voor een militair optreden bleven voorlopig bestaan.Sinds november 1979 hebben de VS beleidsmatig geprobeerd “hun” Iran teheroveren. Iran heeft en zal er alles aan doen om dat te voorkomen. Met allegevolgen van dien voor de mensenrechten in Iran zelf. Tijdens het bewind vande sjah hadden de VS weinig of geen respect voor de Iraanse samenleving enbuitten het economisch uit met hun grootse wapenleveringen in ruil voor olie.Zeven en twintig jaar later is de “Waanzin in, zowel als om Iran” nog steedsaanwezig. Het is duidelijk dat deze twee waanzinnige situaties niet opgelostkunnen worden zonder respect voor elkaar. Beleidswijzigingen in het Westen envooral in de VS zijn nodig. De VS zullen eindelijk Iran moeten erkennen als eenonafhankelijke staat. Pas daarna kunnen de onderlinge verhoudingen verbe-teren, de spanningen verminderen, ook in Iran. De aanpak van de mensen-rechtenschendingen kan pas succesvol zijn als de “Waanzin in en om Iran” teneinde is gekomen. De haat voor Amerika in Iran is groot zoals ook het gebrekaan respect voor Iran groot is. Europa zou een belangrijke rol kunnen spelen bijde zo broodnodige toenadering van de twee staten.

8


InhoudsopgaveGeraadpleegde bronnen 10Landkaart Iran 12Drang naar onafhankelijkheid (1906 - 1962) 13Stilte voor de storm (1963 - 1978) 27Verzetsbewegingen: 37

• Het Nationale Front 38• Fedayan-i Khalq 42• Moedjahedin-é Khalq 44• Ali Shariati 50

Ayatollah Khomeini 53De storm 63Komen en Gaan 79Khomeini, Bani Sadr en het verzet 105De gijzeling 119De oorlog met Irak (grond- en stedenoorlog) 141De tankeroorlog 183De Iran-contra affaire 229Van oorlog naar oorlog 243

• Waanzin in Iran 244• Salman Rushdie affaire 249• Dood van Khomeini 261• De Golfoorlog 265

Bewapening van Iran en Irak 281Wederopbouw 313Kernenergie of Kernwapens 349Epiloog 382

9


Geraadpleegde bronnen- Amnesty International, Jaaroverzicht Iran, Amsterdam 1978- Ruud Hoff, Het Midden-Oosten, een politieke geschiedenis, Utrecht, 1991- William Shawcross, The Sjah’s last Ride, New York, 1979 - Karen Armstrong, Islam, geschiedenis van een wereldgodsdienst, Londen, 2001- H.B. Dehquani Tafti, The Hard Awaking bisschop van Iran, Londen, 1981- Baquer Moin, Khomeini: Life of the Ayatollah, New York, 1982- J. ter Haar, Mystiek, het andere gezicht van de Islam, Bussum, 1999- Barry Brinkleman e.a., Atlas van Wereldgeschiedenis pag. 248/249 en 284/285,

Utrecht/Antwerpen, 1978- William Mc Elwee Miller, What is the Baha’i Faith, Grand Rapids, Michigan,

1972 - Min. Voorlichting, Bahaisme, its Origin and his Role, Teheran, 1984- Ledeen en Lewis, Carter and the Fall of the Sjah, Washington Quarterly, Spring

1980- J.J. Waayers, Iraanse Gijzelaarsaffaire, Groningen, 1983- Anton Wessels, De ware Islam verdedigt zichzelf, pag. 22 en 23, HN 25-2-1989 - Anton Wessels, Arabieren en Christenen, Baarn, 1983- Anton Wessels, De Renaissance van de Islam, Baarn, 1980- Adam Tarrock, The Superpowers Involvement in the Iran-Iraq war, New York, 1998- Harold Moller, Der Krieg Iran-Irak - Leonard C. Biegel e.a., Het Midden Oosten ontsluierd, Waddinxveen, 1983- Imam Khomeini, Selected messages and speeches, Teheran, 1980- dr. Norman A. Horner, Handbook Christian Communities in Iran, Beirut, 1970- Nikki R. Keddie, Roots of Revolution, New Haven/Londen, 1981- mr. Wa’il Kheir, Iran Brown revolution, Beirut, 1980- Robert Soeterik e.a., Het Midden Oosten, een politiek handboek, Amsterdam, 1980- Marc Geilleit, Peter Vlek, Nini van Rossum, De Iraanse Revolutie, Amsterdam,

1980- Marc Geilleit, Iran, Novib, Amsterdam, 1980 en 1982 - Marc Guillet, Gijzelingsaffaire Teheran, Groningen, 1988- Marc Guillet, Islam-fundamentalisme in Iran en Egypte, Amsterdam - Leyla Hamidi, Iran Landenreeks Koninklijk Instituut voor de Tropen, Amsterdam,

1998 - Jan Keulen, Weg van God, Amsterdam, 1999- Ali Shariati, On the Sociology of Islam, Mizian Press VS 1979- Salman Rushdie, De Duivelse Verzen, Wikipedia, 1988- Ulrich Albrecht, Rustung und Unterentwicklung, Hamburg, 1976


- K.R. Timmerman, The Death Lobby (De Judaskus), de waanzinnige bewapening vande Golfstaten en Irak door het Westen, Baarn, 1990

- I.F. Dekker, The Iran-Iraq war in international perspective, 1992 (Nijhoff)- Jan Wijkstra, Koninklijke laadruimte voor militairen, H.N. : 26-11-1980- Nazir Fanza, Destin de l´Occident, Teheran, 1987- Sunday Times, Interview met president Sadat van Egypte, 16-08-1981 - Geiko Müller-Fahrenholz, Krieg nach Gottes Willen? (religiöse Wurzeln der ameri-

kanischen Politik), Deutsches Pfarrerblatt 6/2003- Nationale dagbladen en Keesings Historisch Archief

11


12


Drang naar onafhankelijkheid

13


Algemene InformatieLandoppervlak 1.648.000 km2 (ruim 47 x Nederland). Ongeveer 63% van hettotale oppervlak van Iran wordt gevormd door een reusachtig bergplateau, dat1000 tot 1500 boven de zeespiegel ligt. Er zijn twee lang uitgestrekte gebergten:het Zagros gebergte en het Elboers gebergte (bij Teheran). Deze bergketensliggen tussen de Kaspische Zee en de Perzische Golf en bereiken spitsen tot 5671meter hoog (de top van de Damâvand ten noord-oosten van Teheran).Bevolking Er wonen naar schatting 69 miljoen mensen in Iran (2005)De grootste stad is de hoofdstad Teheran met naar schatting 7,4 miljoen inwo-ners (agglomeratie: ca 13 miljoen). Andere grote steden zijn Mashad (2 miljoen),Isfahan (1,2 miljoen),Tabriz (1,2 miljoen) en Shiraz (1 miljoen). De bevolking isvoor 50% Perzisch of Farsi. De Turkse Azeris (36% van de bevolking ofwel om-streeks 25 miljoen) vormen de 2e bevolkingsgroep gevolgd door de Koerdenmet naar schatting 5 miljoen. De bevolkingsdichtheid is 41 inwoners per km2.De totale stedelijke bevolking bedraagt 59%. De groei van de stedelijke bevol-king in de periode 1960-1994 bedroeg 5% per jaar.Godsdienst Nagenoeg alle Iraniërs zijn moslim. (91% van hen zijn sji’iten(vooral Perzen en Azeris). Het shi’itisme is tevens staatsgodsdienst. Er zijnongeveer 8% soenieten, vooral onder de arabische bevolking in het zuid-westen.Religieuze minderheden zijn: de christenen (0,7%) en de Joden (0,3). De shi’itenhebben een eigen clerus. Deze bestaat uit ongeveer 180.000 mollah’s (de laagstetrap in de shi’itische clerus), een honderd tal ayatollah’s en zes groot-ayatollah’s.Behalve in Iran leven er aanzienlijke shi’itische minderheden in Irak (ongeveer40%), in Libanon en in een aantal Golfstaten. De heilige steden van het shi’itismeliggen alle drie in Irak: Kerbela, Samara en Najaf.Staatsvorm Sinds de revolutie van 1977/1979 is Iran een islamitische, presiden-tiële Republiek. De hoogste leider is de opvolger van ayatollah RoehollahKhomeini: ayatollah Ali Khamenei. President is de opvolger van ayatollahpresident Khatami: president Ahmadinejad. Het Iraanse parlement, dat sinds1906 bestaat, telt 270 zetels.Economie Iran is potentieel één van de rijkste landen ter wereld. Het bezit 14%van de bewezen OPEC reserves aan olie. Na de voormalige Sovjet-Unie heeftIran de grootste gasvoorraad ter wereld. Daarnaast heeft het steenkool, koper,lood, tin, goud en uranium als grondstoffen in de bodem zitten. In de jaren ‘70werd Iran, dank zij de sterk verhoogde olieprijzen, één der rijkste en meest geïn-dustrialiseerde landen van het Midden-Oosten.Op landbouwgebied is Iran een arm land. De helft van het landoppervlak isvoor de landbouw volkomen ongeschikt. Dertig procent van de bevolking

14


werkt in de landbouw. Minstens 15,7% van de beroepsbevolking is werkeloos,ongeveer 30% van de Iraanse bevolking is analfabeet.Infrastructuur. De lengte van het wegennet bedraagt ongeveer 158 000 km(1995) waarvan circa 460 km autosnelwegen. Er zijn 5332 km spoorwegen vande Iranian Islamic Republic Railways. Er bestaat een uitgebreid net van pijplei-dingen (ca 14.300 km), waarmee olie, olieproducten en aardgas vanuit de vind-plaatsen naar de belangrijkste steden en havens worden vervoerd. Belangrijkehaven zijn: Khorramshahr, Abadan, Bandar-e Khomeini, Kharg, Bushehr,Kangan, Bandar-e Lengeh en Bandar-e Abbas. Internationale luchthavens Teheran, Abadan en Isfahan. Daarnaast zijn er nog236 kleine vliegvelden. (uit: “Iran” van Leyla Hamidi/Kon. Instituut v.d. Tropen)De AanloopIn de voorgeschiedenis van de Islamitische Iraanse Revolutie (1977 tot 1979)tekent zich een rode draad af van een volksverlangen naar onafhankelijkheidvan de monarchie en buitenlandse invloeden. De groeiende ondergeschiktheidaan het buitenland bereikte in 1890 een voorlopig hoogtepunt. In dat jaar kreegde Britse majoor Gerald Talbot van de Iraanse monarchie een concessie, die eenmonopolie inhield van de productie, de verkoop en de export van alle Iraansetabaksprodukten, voor een periode van vijftig jaar. Talbot moest hiervoor 15miljoen pond per jaar betalen plus 25% van de netto winst. Deze tabakscon-cessie bleek voor de ontevreden Iraanse bevolking de lont in het kruidvat. Deexplosie zou snel volgen en de gevolgen zouden zeer lang voelbaar zijn.Onder leiding van de islamitische geestelijkheid, voerde de hele bevolking eenjaar lang acties, inclusief een algehele rookstaking, die de sjah dwong deconcessie weer in te trekken. De tabaksbeweging, zoals deze volksbewegingtegen de uitverkoop van Iraanse inkomstenbronnen aan buitenlanders werdgenoemd, markeerde een beslissend keerpunt in de geschiedenis van Iran. Voorde eerste maal in de geschiedenis was het mogelijk gebleken, een autocratischemonarchie te verslaan. De tabaksbeweging, die een alliantie vormde tussen demoslim-geestelijkheid, de moderne hervormers en de ontevreden bevolking(met name de handelaren van de bazaar), zou nog driemaal een succesformulezijn: ten eerste in de Constitutionele Revolutie van 1906 tot 1911, ten tweedetijdens de beweging voor de nationalisatie van de olie-industrie in 1953 en tenderde tijdens de Iraanse Islamitische Revolutie van 1977 tot 1979.Constitutionele RevolutieIn 1906 groeide het volksverlangen naar onafhankelijkheid uit tot de zoge-naamde Constitutionele Revolutie. Deze was gericht tegen het haast almachtigewereldlijke gezag van de sjah. De revolutie slaagde erin de absolute macht vande monarchie van Sjah Mozafar ed-Din te vervangen door een constitutionelemonarchie. De sjah werd gedwongen voor de eerste keer het parlement, de

15


Majlis, samen te roepen. Op 30 december 1906 kondigde de Majlis een eerstegrondwet af. Vijf, later zes Groot-Ayatollah’s zouden waken over de toepassingvan de wetten. Vijf dagen na de ondertekening van de grondwet, op 5 januari1907, stierf de sjah.Groot-Brittannië en Rusland verdeelden volgens een Anglo-Russische over-eenkomst van 31 augustus 1907 Iran in twee invloedszones. Over heel Aziëstreefde Groot-Brittannië, bevreesd voor de opkomst van Duitsland, naar beterebetrekkingen met het overigens verzwakte Rusland. Sjah Mozafar ed-Din werd na zijn overlijden een week na de ondertekening vande nieuwe grondwet (constitutie), opgevolgd door zijn zoon, Mohammed AliMirza. Deze bleek echter weinig respect te kunnen opbrengen voor de constitutieen het parlement. Op 23 juni 1908 liet hij het parlement (Majlis) door ongeveerduizend Russische kozakken en soldaten in puin schieten. Aldus werden dejonge democratie en de dadendrang van vele jonge democratische activistendodelijk gewurgd. Na interventie van Britse en Russische troepen, vluchtte desjah naar Rusland. Kort daarna werd de grondwet in eer hersteld en in november1909 kwam de Majlis voor de 2e keer bijeen. Na de Russische revolutie van 1917ging de steun van het tsaristische Rusland verloren en verviel door verspilling,wanbeheer en corruptie, de macht aan de sjah. Door steeds weer oplaaiendeburgeroorlogen en buitenlandse interventies ontstond er een politieke chaos.De Pahlavi Dynastie (1925 - 1979)In de Eerste Wereldoorlog brokkelde de macht van de sjah steeds verder af enkwam Iran onder Duitse invloed te staan. In 1921 pleegde een commandant vande Iraanse kozakken brigade, Reza Khan, met Britse steun een geslaagde staats-greep. Hij werd aanvankelijk eerste minister. In 1925 werd hij tot sjah geprocla-meerd en op 26 april 1926 kroont hij zich zelf tot Reza Sjah Pahlavi onder debewonderende blikken van zijn toen 6 jaar oude zoon Mohammed Reza. RezaSjah Pahlavi was sterk onder de indruk van Mustafa Kemal Atatürk, de bevrij-der van Turkije. Hij wilde ook Iran volgens diens voorbeeld de moderne wereldbinnenloodsen. De Pahlavi-dynastie was een feit en zou tot 1979 voortduren.Reza Sjah Pahlavi zou zijn land 16 jaar lang met ijzeren vuist regeren.De naam van deze dynastie bracht deze in symbolische verwantschap met devóór-islamitische tijd. Pahlavi was toen namelijk de benaming van de Perzischetaal. Ook anderszins trachtte Reza Sjah Pahlavi zijn dynastie met deze glorieuzetijd van de Perzen onder Cyrus de Groote en Xerxes in verband te brengen.Zo werden bijvoorbeeld met grote inzet de historische schatten van dievervlogen tijd blootgelegd. Archeologen moesten Perzië anno 1926 letterlijk enfiguurlijk een ander gezicht geven: Roemrijk, invloedrijk en beducht, zoals het2500 jaar daarvoor ook had geschitterd.Perzië werd “Iran”, omdat het etnisch gezien een betere betekenis had danPerzië en het de samenstelling van de bevolking beter weerspiegelde. In circa2000 jaar vóór Christus trokken Indo-Europese volken vanuit Centraal-Europa

16


naar West-Europa en het Midden-Oosten. Vooral oostelijke groepen van dezeIndo-Europeanen trokken toen vanuit het noorden Iran binnen. Zij bepaaldenin belangrijke mate de etnische en culturele opbouw van onder andere hethuidige Iran met de Arabische volken in het westen en de overzijde van dePerzische dan wel Arabische Golf. Deze oostelijke Indo-Europeanen staanbekend als de zogenaamde “arische” Indo-Europeanen. Door verbasteringenvan het woord “arisch” zou “Iran” zijn ontstaan. (Atlas van de Wereldgeschie-denis-Spectrum/Times blz. 60)Iran heeft door zijn etnische bevolkingsopbouw een grotere verwantschap metvooral Oost-Europese volken, dan zijn Arabische of Hethietische en Semietischebuurlanden. Of deze verwantschap met Europa Sjah Reza Khan tot zijn oriën-tatie op Duitsland heeft gebracht, is niet bekend. Een feit is wel, dat tussen debeide wereldoorlogen, zowel de diplomatieke als de economische activiteitentussen Iran en Duitsland sterk groeiden. Dit viel uiteraard in slechte aarde bij deBritten, die via hun Anglo-Persian Oil Company daar grote olie concessiesverkregen hadden. De sjah koesterde in het begin van de inmiddels uitgebroken2e wereldoorlog een te warme sympathie voor zijn arische vrienden in Duits-land. Na de Duitse militaire successen tegen de Russen in de Kaukasus,oefenden zowel de Britten als de Russen sterke druk uit op de sjah om de toenin Iran verblijvende Duitsers het land uit te zetten. De sjah weigerde dit, omdathij zogenaamd neutraal wilde blijven. Op 26 augustus 1941 bezetten daarop hetBritse en het Rode leger Iran. De sjah werd naar Zuid-Afrika verbannen. Zijndan 21 jarige zoon Mohammed Reza volgde hem als 2e monarch van de Pahlavi’sop. (De Iraanse Revolutie-Iran Komitee-Amsterdam blz. 13 en Iran- BrownRevolution blz.20 en 21 M.E.C.C.-Beirut)Onder het regiem van Sjah Reza Khan werden enkele belangrijke hervormingendoorgevoerd. De belangrijkste daarvan was: het opzetten van een modern engecentraliseerd leger naast een gemoderniseerd bureaucratisch regeringsappa-raat. Dit stelde de machtsbasis van de sjah veilig, waardoor hij onder andere degeestelijke macht (ulama) kon neutraliseren en de macht van de verschillendestammen kon uitschakelen. Mede daardoor was hij in staat de Trans-Iraansespoorweg vanaf het zuiden tot aan de grens met de Sovjet-Unie aan te leggen,evenals diverse nieuwe wegen. Verder werden vele staatsbedrijven opgezet.De weerstand bij de geestelijkheid werd echter vooral opgewekt en vergroot,door een aantal hervormingen, die meer specifiek op het terrein van de geeste-lijkheid lagen. Zo werd het vanaf 8 januari 1936 vrouwen verboden gesluierd inhet openbaar te verschijnen in het kader van een emancipatie-wetgeving. Hetaantal religieuze feestdagen werd verminderd en religieuze optochten werdenverboden. De sjah tastte bovendien ook de fundamentele en historische machts-positie van de geestelijkheid aan in het onderwijs, het rechtssysteem en hetlandeigendom. Aldus creëerde hij ook een conflict met de boerenstand. In plaatsvan een noodzakelijke hervorming van de achterlijke landbouw en een evenzo

17


belangrijke herverdeling van de landbouwgrond ten gunste van de boeren doorte voeren, nam hij bij velen van deze boeren grote stukken land in beslag tengunste van het grootgrondbezit. Hij zelf en zijn familie groeiden uit tot degrootste groot-grondbezitters. (Iran-Brown Revolution, blz. 20-M.E.C.C.-Bei-roet)Sjah Mohammed Reza Pahlavi (1941 - 1979)Door zijn zwakke lichamelijke gezondheid en zijn politieke onervarenheid,straalde er van de eerste jaren van zijn heerschappij weinig kracht uit. Boven-dien waren zijn ontplooiingskansen tot 1946 niet optimaal, omdat het tot meivan dat jaar duurde, voordat alle buitenlandse troepen het land haddenverlaten. Door dit zekere machtsvacuüm van de sjah enerzijds en de reactie ophet despotische gezag van zijn vader voor hij verbannen werd anderzijdsontstond er in die jaren een zekere opleving van politieke activiteiten. Erontstonden politieke groeperingen en het parlement herkreeg meer grip op hetbestuur. Er was zelfs van enig herstel van burgerrechten sprake. De belang-rijkste politieke partijen of groeperingen die in deze jaren ontstonden waren: 1.Het Nationale Front van dr. Mohammed Mossadeq (nationalisten), 2. De TudehPartij (communisten) en 3. de fanatieke zich op de islam funderende Fedayan-i-Islam onder leiding van Nawab-i Safawi. Deze groepering werd vooralbekend door een reeks van moordaanslagen.In deze eerste jaren van sjah Mohammed Reza werd ook de grondslag gelegdvan het Amerikaanse imperialisme in Iran. Het zou uiteindelijk de Britse rol inIran geheel overnemen (1967) en die van Rusland sterk doen afnemen. Overi-gens was die Russische invloed al sinds de 1e wereldoorlog sterk afgenomen tij-dens het gezag van Sjah Reza Khan. Deze machtsverschuiving ontstond tijdensde 2e wereldoorlog bij het sluiten van de overeenkomsten met de buitenlandsemogendheden die in Iran bezettingstroepen gelegerd hadden (1942). Menkwam overeen, dat die troepen binnen 6 maanden zouden vertrekken, nadat degevechten met de Duitsers waren beëindigd. In ruil voor de erkenning van desoevereiniteit en de politieke onafhankelijkheid van Iran namen de betrokkenmogendheden de verplichting op zich deze soevereiniteit en onafhankelijkheidmet alle middelen te zullen verdedigen. Iran verplichtte zich, in verbanddaarmee, alle middelen daartoe ter beschikking te zullen stellen, zoals hetgebruik en de instandhouding, controle en bewaking van alle verde-digingsmiddelen. (Iran-Brown Revolution-blz.21-M.E.C.C.-Beirut) OlieconcessiesIn 1943 en 1944 dienden een Britse en twee Amerikaanse oliemaatschappijenverzoeken in bij de Iraanse regering voor verder strekkende olieconcessies.Rusland bleef daarop niet achterwege en diende een olieconcessie in voor hetnoorden van Iran. Er deden zich daarbij zodanige problemen voor, dat Ruslandzich genoodzaakt zag de overeengekomen troepenterugtrekking uit te stellen.

18


Iran wendde zich tot de volkenbond, waarna er na intensief diplomatiekoverleg een akkoord werd bereikt. In mei 1946 trokken de Russen hun troepenterug, twee maanden nadat de Amerikanen en de Britten dit hadden gedaan. DeSovjet-Unie zou in principe de olie in de noordelijke provincies gaan exploiteren.In het najaar van 1947 werd het olieverdrag met de Russen in het parlement afge-stemd, terwijl de Amerikanen niet alleen hun olieconcessie binnensleepten, maarbovendien een overeenkomst sloten, dat in de vestiging van een militaire missiein Iran voorzag. Deze missie zou in samenwerking met het Iraanse ministerievan Defensie de efficiency van het Iraanse leger gaan vergroten. (Iran-BrownRevolution, blz.21 en 22). De Amerikaanse Sandard Oil of New Jersey en SoconyVacuüm sloten met de Anglo-Iranian Oil Company tenslotte een overeenkomstvoor de verkoop van de Iraanse olie (Iraanse Revolutie, Iran Komité, blz. 20).Kort na het sluiten van deze de V.S. zeer welgevallige overeenkomsten ontvingIran haar eerste krediet van 25 miljoen dollar van de Export and Import Bank teWashington, ten behoeve van de aanschaf van wapens, direct gevolgd (najaar1947) door een lening van 10 miljoen dollar.Dr Mohammed MossadeqIn juli 1949 werd een wetsvoorstel bij het parlement ingediend dat een aanvul-lende olieovereenkomst inhield met de Anglo Iranian Oil Company (A.I.O.C.).Ondanks de aanzienlijke financiële bedragen die hiermee ten gunste van Irangemoeid waren, groeide de oppositie tegen dit voorstel enorm uit. De emotiesen spanningen laaiden daarbij zeer hoog op. Op 4 november 1949, werd devroegere premier Hoeshir door de Fedayan-i-Islam vermoord. Hij werdbeschouwd als de man achter deze nieuwe olie overeenkomst en bovendien alsaanhanger van de “ketterse” baha’i sekte.Op 4 februari 1949, had voornoemde terreurbeweging bij een mislukte moord-aanslag op de sjah voor wereldnieuws gezorgd. Van dichtbij werden toen dooreen persfotograaf 5 schoten op de sjah afgevuurd. De man zelf kwam hierbij omen bleek een verslaggever te zijn geweest van het orgaan van de Fedayan-i-Islam (Het Midden-Oosten Ontsluierd, blz.15 Biegel/Marc Guillet). In verbandmet de toenemende oppositie gaf de sjah in 1950 de leiding van de regering overaan de opperbevelhebber van de strijdkrachten, generaal Ali Razmara. Hijmoest de nieuwe olieovereenkomst met de Britse A.I.O.C. door de majlisloodsen. Hij vond echter vooral het Nationale Front onder leiding vandr.Mossadeq en Mehdi Bazargan tegenover zich. Dr.Mossadeq eiste nationali-satie van de olie en beschuldigde Razmara ervan zijn land aan buitenlanders tewillen verkopen. Het Nationale Front werd in deze oppositie gesteund door deFedayan-i-Islam, de Tudeh partij, de geestelijkheid (clerus) en de Bazaar. Eendag voor de parlementaire behandeling van het betreffende wetsvoorstel vanRazmara, werd hij door een lid van de Fedayan-i-Islam in Teheran vermoord (7 maart 1951). De dag daarop werd met grote meerderheid het wetsvoorstelvoor de olieconcessies verworpen en het voorstel tot nationalisatie van de olie

19


aangenomen. Dr.Mossadeq werd daarop premier van Iran. (Het Midden-OostenOntsluierd, blz.15)De rol van de Fedayan-i-Islam speelde bij dit verzet een grote rol. Zij organi-seerde enorme massademonstraties en campagnes, waaraan in het hele landmiljoenen mensen deelnamen, ongeacht hun politieke voorkeur en sociale status.Zij was in feite de meest effectieve politieke kracht achter de regering Mossadeqen haar pogingen Iran te bevrijden uit de Britse en Amerikaanse oliehoudgreep(idem, blz.16). De Fedayan verkreeg in zijn regering bij lange na niet de invloed,die zij tenminste opeiste: drie ministersposten en een vergaande islamisering vande samenleving. Het leidde tot een politieke breuk met Mossadeq, parlements-voorzitter ayatollah Kashani en het Nationale Front die tot een interne revolteuitgroeide. Een jaar later werd zelfs een mislukte aanslag gepleegd op Mossadeq,nadat hij en Kashani van landverraad waren beschuldigd.De grote Britse en Amerikaanse druk van buitenaf na de olienationalisatie, brachtMossadeq voor enorme problemen. De Britten stelden een totale boycot in van deIraanse economie, die door de Amerikanen zeer tactisch werd gesteund. Zijzouden n.l. hierdoor hun invloed in Iran vergroten ten koste van die van de Britten.Toen Mossadeq om deze economische problemen de baas te blijven, absolutevolmachten opeiste, kwam hij ook in conflict met parlementsvoorzitter Kashani.Op 19 maart 1953 brak deze met Mossadeq. Deze totale uitholling en verzwak-king van Mossadeq’s politieke macht, maakte de weg vrij voor een staatsgreep,voorbereid en uitgevoerd door de legerleiding, de CIA en de Amerikaanse mili-taire en politieke macht.Staatsgreep van 19 augustus 1953Op 16 augustus 1953 zond de sjah generaal Nassiri naar Mossadeq om hem zijnontslag aan te zeggen. Mossadeq aanvaarde dit ontslag echter niet en liet Nassiriin de gevangenis zetten. Dit was niet voorzien. De sjah raakte hierdoor in panieken vluchtte met zijn vrouw Soraya Esfandiari naar Rome.Met 40 miljoen dollar op zak was inmiddels Kamit Rooseveld (kleinzoon van devoormalige president van de V.S.) in Iran aangekomen. Samen met 12 CIA mede-werkers en de onderwereld van Teheran werd een plan van de Amerikaansestaatssecretaris John Foster Dulles en de CIA chef Allan Dulles uitgevoerd. In dezuidelijke sloppenwijken van Teheran werd de bevolking omgekocht en er toegebracht massaal de straat op te gaan om ten gunste van de sjah te demon-streren. De Amerikaanse generaal Schwartzkopf (tijdens de 2e wereldoorlogAmerikaans militair adviseur in Iran en vader van Norman Schwartzkopfjunior, de latere held van de Golfoorlog in 1991) die “toevallig” voor een mili-taire missie in Iran verbleef, zette samen met generaal Zahedi van het Iraanseleger en opvolger van generaal Razmara, op 19 augustus 1953, de staatsgreepkracht bij. Het Nationale Front werd verslagen, dr.Mohammed Mossadeq werdgevangen gezet en met hem vele leden van het Nationale Front en decommunistische Tudeh-partij. Vele duizenden werden geëxecuteerd of na

20


martelingen ter dood gebracht. De sjah keerde naar zijn land terug. Dank zijdeze actie van de CIA had Amerika haar politieke invloed krachtig versterkt tenkoste van de Britten, maar vooral ten koste van de Iraanse bevolking. Binnen een maand werd een Amerikaanse lening van 23 miljoen dollar verstrekten een gift van 45 miljoen dollar in het vooruitzicht gesteld. Deze financiëlesteun en afhankelijkheidsgroei zette zich vooral de eerste 3 jaar sterk door.Binnen 5 jaar ontving de sjah 1500 miljoen dollar aan Amerikaanse hulp. Vanafde staatsgreep van 1953, regeerde de sjah met absolute macht onder leiding vangeneraal Zahedi, d.w.z. zonder enige parlementaire controle via een afgekon-digde “staat van beleg”. In het najaar van 1955 werd de Fedayan-i-Islam geli-quideerd, nadat deze een aantal jaren nog was getolereerd. Deze aanslag volgdeop een mislukte aanslag op premier Hoessein Ala op 16 november 1955 door detheoreticus van de Fedayan-i-Islam, Abdul Hoesein Vahedi. Alle leiders metinbegrip van de oprichter en voorzitter Nawab-i-Safawi werden gearresteerd enna een schertsproces van de militaire rechtbank ter dood veroordeeld en terdood gebracht op 18 december 1955. De politieke beschermheer, de voormaligeparlementsvoorzitter ayatollah Kashani, trok zich terug, nadat zijn oudste zoonwas ontvoerd en later door de SAVAK werd vermoord.(Het Midden-Oosten Ontsluierd, blz. 18)SavakNadat in 1957 met behulp van de CIA en de Israëlische geheime dienst(MOSSAD) de ultra moderne Iraanse geheime dienst (SAVAK) was opgericht,werd de staat van beleg opgeheven. Het totalitaire karakter van het regiem werder echter niet minder om, in tegendeel. Deze SAVAK groeide uit tot de meestgevreesde inlichtingendienst ter wereld. Haar systematische praktijken vanmensenrechten schendingen werden internationaal berucht. In 1974 concludeerdede voorzitter van Amnesty International, “dat er geen land ter wereld een derge-lijk verschrikkelijk record van mensenrechten schendingen had als Iran” (AnnualReport Amnesty International 1974-1975, blz. 8).De SAVAK was op den duur met medewerking van de diverse westersegeheime diensten in de gehele wereld actief om iedere kritiek op en/of verzettegen het sjah regiem in en buiten Iran in de kiem te smoren. Aldus kon hetplaatje van de beminnelijke en sportieve vorst van Iran met zijn gezin (beeldenvan zijn wintersport vakanties in St.Moritz in Zwitserland) tot diep in de jaren‘70 blijven voortbestaan. In Iran werd de oppositie en het verzet door hetoptreden van de SAVAK praktisch onmogelijk gemaakt. Desalniettemin slui-merde de oppositie niet alleen, maar groeide uit naar mate het regiem onpo-pulairder werd. De eerste SAVAK-chef was generaal Timer Bakhtiar, verwantmet de tweede vrouw van de sjah, Soraya Esfandiari. In 1958 trouwde de shahvoor de derde keer, nadat hij zich van koningin Soraya had laten scheiden. Zijnderde vrouw werd Farah Diba. Zij zou in 1960 de lang verwachte kroonprinsReza baren.

21


Internationaal ConsortiumNa de staatsgreep van 1953 werd de oliekwestie geregeld. Onder leiding van deNationale Iraanse Olie Maatschappij (N.I.O.C) werd een consortium van 8 Britse,Amerikaanse, Nederlandse en Franse maatschappijen gevormd. Dit consortiumverkreeg een 25 jaar geldende concessie. De vorderingen van de Anglo IranianOil Company (A.I.O.C.) werden hoofdzakelijk door de Iraanse regering en vooreen deel door het consortium aan de Britse maatschappijen uitbetaald. Van de inIran gemaakte winsten ontving de Iraanse staat de helft, terwijl de andere helftten goede kwam aan het consortium. De N.I.O.C. mocht voor het binnenlandsverbruik het Naft-i-Sjah olieveld exploiteren en de raffinaderij in Kermanshahgebruiken. Iran financierde en verzorgde de gehele infrastructuur en equipagevoor de oliewinning, met uitzondering van die van de productie, raffinage en hettransport van de olie. (Iran-Brown Revolution blz. 23)De waarde van de geëxporteerde olie kwam daardoor voor minder dan dehelft aan Iran zelf ten goede. Bovendien werd die waarde door het Westenbepaald en kwam een steeds kleiner deel van het Iraanse bestanddeel aan deeigen bevolking ten goede. Meer en meer zou n.l. dit geld besteed gaan wordenvoor de aanschaf van wapens om daarmee zowel de eigen bevolking als niet-Amerikaanse belanghebbenden onder de duim te kunnen houden. Het belangvan die Iraanse wapenaankopen zou uitgroeien tot een steeds groter wordendbelang van vooral Amerikaanse, doch ook van Europese wapenproducenten enhun nationale regeringen.In het olieconsortium hadden Engeland en Amerika elk voor 40% hun belangenverdeeld, waarmee het Engelse economische aandeel zeer aanzienlijk wasverminderd ten opzichte van vóór de nationalisatie. Ook militair verdrongAmerika vanaf 1953 Groot-Brittannië. In 1954 werd Iran op aandrang van deVerenigde Staten lid van het Baghdad-pact. Het Amerikaanse militaire hulppro-gramma, in ruil voor geleverde olie, stelde Iran in staat een nog sterker leger,vloot en luchtmacht op te bouwen. In 1960 was door Amerika al voor 800miljoen dollar aan wapens geleverd.In de 10 jaar, die volgden op de staatsgreep van 1953 was het volksverzetnauwelijks in staat zich te weer te stellen tegen de harde aanpak van iederekritiek of verzet onder de toestand van de “staat van beleg” van 1953 tot 1957en het daarna zeer harde optreden van de in 1957 opgerichte Iraanse geheimedienst, de SAVAK, onder leiding van de beruchte generaal Taimur Bakhtiar. Deonvrede was daarmee niet verdwenen. Zij groeide, maar kwam niet openlijknaar buiten. Vanuit de regering werden na 1957 achtereenvolgend twee actiesgevoerd om deze onvrede te ontkrachten. (Roots of Revolution- N.R.Keddieblz.154). Het waren voornamelijk de Amerikaanse regering en de CIA die desjah er toe brachten verkiezingen uit te schrijven. Daartoe werd in 1957 eentwee-partijen systeem naar Amerikaans model opgezet. De twee partijen, deOppositionele Volkspartij en de Nationale Regeringspartij, werden respec-

22


tievelijk in 1958 en 1957 opgericht, maar stelden nauwelijks iets voor. Inaugustus 1960 werden er voor het eerst verkiezingen uitgeschreven. Als reactiedaarop gaf de echte oppositie blijk van zijn brede bestaansgrond. Volgens dezeoppositie was er geen sprake van vrije verkiezingen en eiste zij na de uitslaghertelling van de uitgebrachte stemmen en ongeldig-verklaring van dezeverkiezingen wegens massale fraude. Bij deze oppositie speelde ayatollahBebeani, een hoog vereerd geestelijk leider, een voorname rol. De oppositie hadsucces: vier maanden later werden er herverkiezingen gehouden. Maar ookdan is er weer sprake van “gerommel” bij de tellingen. Als gevolg van dedaarop volgende oppositie verlangt de sjah een grondige herziening van deverkiezings-wetgeving. (Iran-Brown Revolution, p. 24 en “De Iraanse Revo-lutie” van het Iran Komité, A’dam, blz. 15) Niet zozeer de geboekte successen,maar vooral de gebleken massale weerstand onder de bevolking tegen gema-nipuleerde verkiezingen, waren in deze jaren de belangrijkste winst voor eenherlevend volksbesef.De Witte RevolutieEen tweede poging van de sjah om zijn beleid meer weerklank te laten vindenonder de bevolking, ofwel het groeiend verzet daartegen de wind uit de zeilente nemen, was het landhervormingsplan of de “Witte Revolutie”.Assadollah Alam formeerde in juli 1961 als 5e regeringsleider vanaf 1957, eennieuwe regering. De grootste problemen die hij wilde aanpakken waren naastde uitvoering van de landhervormingsplannen van de vorige regering een hoognodige aanpak van de corruptie in het regeringsapparaat en decentralisatievan haar taken, strengere controle op de overheidsuitgaven en beperking vande invoer van luxe goederen. Tenslotte beloofde hij nieuwe verkiezingen, die inde zomer van 1963 gehouden zouden worden. (Iran-Brown Revolution, pag. 24M.E.C.C.-Beirut)In november 1962 besloot de regering in Teheran dat voortaan eedsafleggingenin gerechtzalen ook met de hand op het heilige boek van Zoroaster mochtgebeuren, dus naast de Koran. Ayatollah Khomeini liet naar aanleiding hiervanvoor het eerst van zich horen. Hij riep op tot een staking van de geestelijkheidals verzet tegen deze regeringsbeslissing. Het geloof in Zoroaster werd vóór dekomst van de Islam hoofdzakelijk in Iran beleden. Slechts ongeveer 0,1% van deIranese bevolking belijdt dit geloof nu nog.Het was vooral de “Witte Revolutie”, die de weerstand opriep bij de bevolking.Het hoofddoel van deze “revolutie” was n.l. het verkrijgen van meer invloed opde grote meerderheid van de plattelandsbevolking om aldus de stabiliteit vande regering te verzekeren. Het effect van deze revolutie bleek echter niet tengoede te komen aan die plattelandsbevolking van hoofdzakelijk ongeletterdedeelboeren (circa 50%). Het hield hoofdzakelijk in dat het groot grondbezit,ongeveer 10 tot 15%, zou opschuiven naar de bovenste lagen van de boeren-stand. Bovendien leverde deze revolutie niets op ten aanzien van een minder

23


van het Westen ofwel van Amerika afhankelijke politiek waarbij de bevolkingmet een groeiend westers productie areaal te maken kreeg. En die politiek tasttesteeds meer de eigen identiteit van het islamitische Iraanse volk aan. Het wasdan ook niet verwonderlijk dat juist vanuit het religieus theologisch centrum inQom de oppositie tegen deze ‘Witte Revolutie” gestalte kreeg. In 1960 had detoenmalige geestelijk leider, ayatollah Borujerdi, zich al kritisch uitgelaten overdeze plannen. Hij stond bekend als traditioneel en a-politiek. Zijn kritiek werdop het theologisch centrum van Qom overgenomen, doch vond weinig weer-klank bij de regering.In januari 1963 werd ayatollah Roehollah Khomeini als de opvolger vanayatollah Borujerdi gearresteerd, nadat hij zich kort voor het te houden refe-rendum over het programma van de “Witte Revolutie” in pamfletten in sterkebewoordingen daartegen had gekeerd. Begin maart demonstreerden daarop inQom talloze theologische studenten van het religieuze centrum ten gunste vanayatollah Khomeini en de belangen van de plattelandsbevolking. Er volgdenweer arrestaties.Op 24 maart 1963 waren er ter gelegenheid van een religieuze feestdagduizenden mensen in het theologisch centrum bijeen. Onder hen waren agentenvan de SAVAK en soldaten in burgerkleding. Er ontstond een tumult dat resul-teerde in een overval van het leger op de weerloze mensen. De universiteits-ruimten werden vernield, boeken verbrand en honderden mensen gewond.Bovendien waren er 10 doden te betreuren. De daarop volgende dag vondensoortgelijke taferelen plaats.Khomeini gaat in verzetIn een schriftelijk manifest klaagde Khomeini deze optredens van de SAVAK enhet leger van de sjah aan en stelde daarbij onder andere het volgende vast:“Trouw aan de sjah betekent plundering en minachting van alle islamitischeprincipes”. Hij besloot met de woorden: “Ik heb nu mijn hart voor jullie bajo-netten ter beschikking gesteld, ik zal echter nooit voor jullie onderdrukking entirannie buigen. Ik zal Gods wetten met Zijn hulp op ieder geschikt momentverkondigen en zolang ik een pen in mijn hand heb, zal ik jullie daden, die tegende wetten van het land gericht zijn, openbaren”.Dit manifest werd over geheel Iran verspreid, waardoor het de bevolking duide-lijk werd wat er zich werkelijk in Qom had afgespeeld. Het lokte in vele stedendemonstraties en tegen-acties uit. Begin juni 1963 trokken vele tienduizendendoor de straten van Teheran met het veelal opklinkende parool “Khomeini isoverwinnaar”. Tijdens de heilige rouwdag van Ashoera, 4 juni, hingen in allebazaars in Iran foto’s van Khomeini als symbool van het verzet tegen het gezagvan de sjah. Khomeini hield een door het regiem verboden toespraak (hemwas een spreekverbod opgelegd). De autoriteiten wachtten tot de vroegeochtenduren van de volgende dag om Khomeini te arresteren. Massale demon-straties waren het gevolg, zowel in Teheran als in Qom, Isfahan, Mashad en

24


Shiras. De parolen waren verbitterder, zoals b.v. ”Of dood, òf Khomeini vrij!” De sjah liet het leger daartegen optreden: er vielen duizenden doden en tallozearrestaties volgden. Verscherpte militaire veiligheidsmaatregelen warendaarvan weer het gevolg. Maar ondanks dat, braken er twee dagen later in demeeste grote steden zoals Teheran, Qom, Isfahan, Mashhad en Shiraz massaledemonstraties uit. Voor het eerst klonk massaal het: “Dood aan de Sjah”. Diedag toonde het sjah-regiem het tot dan toe wreedste en bloedigste gezicht. Hetleger kreeg de opdracht “Schieten om te doden”. En dat gebeurde. Er vielen veleduizenden doden in dit bloedbad.Tientallen moela’s werden onder dorpsarrest geplaatst. Khomeini verdweenvoor twee maanden de gevangenis in en kreeg daarna huisarrest opgelegd.(De Iraanse Revolutie-Iran Komite-A’dam blz. 16 en 73)Het bloedbad van juni 1963 markeerde een keerpunt in de relatie tussen de sjahen de oppositie. Zij vormde de basis van de revolutie van 11 februari 1979 dietot het uitroepen van Islamitische Republiek Iran op 1 april 1979 zou leidenEnerzijds demoraliseerde dit bloedbad de bevolking en anderzijds wist de sjahzich gesterkt door de gebleken stootkracht van het leger. De verzetsbewegingen de oppositie waren verzwakt door de talloze arrestaties en executies van hunleiders.WapeninportPresident Kennedy voerde in 1961 op advies van zijn minister van Defensie McNamara ten aanzien van wapenleveranties aan Iran in, dat deze voortaan nietmeer gratis werden aangeboden, maar moesten worden betaald. Zo verkochtende VS in de periode van 1962 tot 1968 voor 515,4 miljoen dollar aan wapens aanIran, ofwel 24% van alle VS wapenverkopen aan niet westerse landen. Vanaf1946 tot 1970 werden er door de Verenigde Staten ter waarde van 1,5 miljardmiljard dollar aan wapens aan Iran geleverd.

25


skandalon webshop - skandalon - voorwoord › userfiles › file › de waanzin in en om iran.pdfin...

Documents