JU Srednja elektrotehnika kola Vaso Aligrudi Podgorica

R A U N A R S K E M R E EIspitna pitanja 2010/2011

Pripremili: Uenici S4B, S4D, S4E odjeljenja uz pomo predmetnog nastavnika

Podgorica, april 2011. God

SADRAJ

1.Definisati pojam raunarskih mrea i objasniti njihov znaaj u prenosu informacija.52.Objasniti klasifikaciju mrea po sloenosti (proste i sloene).53.Izvriti klasifikaciju mrea prema geometrijskom rasporedu raunara i skicirati?54.Izvriti klasifikaciju mrea prema smjeru prenosa.65.Objasniti DTE i komunikacioni podsistem raunarske mree.66.Objasniti direktno i indirektno povezivanje u raunarskim mreama.77.Navesti funkciju rutera i gateway i objasniti razliku izmeu njih.78.Navesti i objasniti funkciju mosta (brige) i funkciju preklopnika (swich).79.Objasniti princip komutacija poruka u raunarskim mreama.810.Objasniti princip komutacije kola (kanala) u raunarskim mreama.811.Objasniti pojam i strukturu paketa u raunarskim mrezama.812.Objasniti princip komutacije paketa u raunarskim mreama.913.Uporediti komutaciju kanala sa komutacijom paketa sa uspostavljanjem virtuelnog kanala.914.Objasniti pojam i znaaj topologije i nabrojati vrste topologija.915.Objasniti tehniku difuznog prenosa kod svih topologija.1016.Objasniti naine slanja kod difuznog prenosa (unicasting, broadcasting i multicasting).1017.Definisati pojam difuzne mree i objasniti razliku izmeu difuznih i komutiranih mrea.1018.Uporediti konekcione i bezkonekcione mree.1119.Objasniti analogni i digitalni prenos.1120.Objasniti ulogu modulatora i demodulatora.1121.Definisati i objasniti serijski i paralelni prenos.1222.Definisati i objasniti sinhroni i asinhroni prenos.1223.Objasniti simplex, duplex i poluduplex prenos.1224.Objaniti pojam prenosnog puta i navesti njihove podjele.1325.Navesti karakteristike upredene parice i navesti njene podjele i kategorije.1326.Definisati optiko vlakno i navesti njegova osnovna svojstva.1327.Navesti i objasniti podjele optikih vlakana.1428.Definisati, nabrojati i uporediti vrste beinih prenosnih puteva.1429.Objasniti satelitske veze.1530.Navesti osnovne elemente modela sistema za raunarske komunikacije (Objasniti Shannonov model komunikacionog sistema).1631.Navesti nove tehnologije prenosa.1632.Objasniti detekciju i korekciju greke.1633.Navesti osnovne karakteristike i strukturu ISDN-a.1734.Objasniti strukturu BRI i PRI interfejsa kod ISDN mree.1735.Navesti osnovne karakteristike ATM-a.1836.Objasniti ulogu i princip rada modema.1837.Skicirati i objasniti princip rada multipleksera sa frekvencijskom raspodjelom kanala.1838.Skicirati i objasniti princip rada multipleksera sa vremenskom raspodjelom kanala1939.Objasniti ulogu i princip rada koncetratora.2040.Objasniti ulogu i princip rada vratnice i interfejsa.2041.Objasniti pojam mrene arhitekture.2042.Objasniti sastav mrene arhitekture.2043.Definisati OSI referentni model i navesti njegove slojeve (nivoe).2144.Navesti funkciju nivoa troslojnog modela mrene arhitekture.2145.Objasniti fiziki sloj OSI modela.2146.Objasniti sloj veze OSI modela.2147.Objasniti sloj mree OSI modela.2248.Objasniti transportni sloj OSI modela.2249.Objasniti sloj sesije OSI modela.2350.Objasniti prezentacioni sloj OSI modela.2351.Objasniti sloj aplikacije OSI modela.2452.Objasniti pojam mrenog protokola i navesti njegove funkcije.2453.Objasniti prenos podataka u OSI referentnom modelu.2554.Objasniti standardizaciju mree (definicija standarda, podjela, organizacija (tijela) standardizacije, uloga).2555.Navesti svojstva protokola sloja veze HDLC.2556.Navesti svojstva protokola sloja mree X.25.2657.Objasniti TCP/IP referentni model.2658.Definisati frame relay tehniku.2759.Navesti karakteristike TCP protokola.2760.Navesti karakteristike IP protokola.2861.Objasniti i skicirati povezivanje raunara u sluaju troslojne arhitekture.2862.Definisati protokolsku jedinicu podataka (PDU).2963.Definisati taku pristupa uslugama (SAP).2964.Uporediti client-server i peer-to-peer konfiguracije raunarskih mrea.2965.Definisati pojam, osobine i elemente LAN mrea.2966.Skicirati i objasniti funkcionisanje mree u obliku prstena (token ring).3067.Navesti i objasniti prenosne medijume kod LAN mrea.3068.Skicirati i objasniti funkcionisanje mree u obliku magistrale (token bus).3169.Objasniti topologiju u obliku stabla.3270.Objasniti topologiju u obliku zvijezde.3271.Protokoli za pristup medijumu.3272.IEEE standard i Eternet3373.Objasniti postupak umreavanja raunara3474.Objasniti MAC adresu.3475.Objasniti ARP tabelu.3576.Objasniti postupak prenoenja poruke izmeu dva raunara u okviru LAN mree.3577.Objasniti postupak prenoenja poruke izmeu dva raunara u okviru razliitih LAN mrea.3578.Objasniti dinamiko dodjeljivanje adresa.3679.Objasniti pojam rutiranja.3680.Objasniti pojam pinga.3681.Objasniti podjelu CSMA protokola i princip njihovog funkcionisanja.3682.Objasniti CSMA/CD protokol.3783.Objaniti klijent server model.3784.Objasniti princip funkcionisanja ALOHA protokola.3885.Navesti i objasniti opsege u kojima rade LAN mree.3886.Objasniti naine realizacije kontrole pristupa medijumu.3887.Skicirati format Ethernet rama i objasniti namjenu svakog polja.3988.Prednosti i nedostaci zvijezda topologuje.4089.Prednosti i nedostaci prsten topologuje.4090.Prednosti i nedostaci mree u obliku magistrale.4091.Prednosti i nedostaci stablO MREE.4192.Objasniti pojam globalne mree.4193.Objasniti strukturu IP datagrama i navesti funkcije njegovih polja.4194.Objasniti strukturu TCP segmenata i navesti funkciju njegovih polja.4295.Definisati fiziku i IP adresu raunara.4396.Objasniti strukturu simbolike i numerike adrese.4397.Navesti klase IP adresa i po emu se one razlikuju.4498.Definisati mreni operativni sistem i navesti njigovu podjelu.4499.Povezivanje dvije homogene lokalne mree.44100.Povezivanje dvije heterogene raunarske mree.45101.Objasniti Internet usluge i njihov znaaj u modernoj komunikaciji.45102.Objasniti postupak povezivanja raunara na Internet.45103.Navesti i objasniti naine povezivanja raunara na Internet.46104.Objasniti postupak registracije korisnika i korienje komunikacionih programa i opreme.46

PITANJA I ODGOVORI1. Definisati pojam raunarskih mrea i objasniti njihov znaaj u prenosu informacija.

Pod pojmom raunarska mrea podrazumijeva se skup meusobno povezanih raunara i svih drugih potrebnih ureaja,koji omoguavaju razmjenu informacija i zajedniko (distribuirano) korienje raunarskih resursa u cilju obezbeivanja razliitih usluga korisnicima.Povezivanje racunara u mreu omoguava brz i jednostavan pristup informacija i to nezavisno od fizike udaljenosti korisnika i izvora informacija. Zbog toga su mree od izvanrednog znaaja kako u poslovnom tako i u privatnom zivotu.Usluge koje mree omoguavaju korisnicima: komunikacija ovjek-ovjek pristup udaljenim informacijama interaktirna zabava2. Objasniti klasifikaciju mrea po sloenosti (proste i sloene).

Raunarske mree se dijele u dvije grupe: proste i sloene.Proste mree sadre jedan raunar (tzv.centralni racunar) i vie terminala.Terminal je raunar koji se u odnosu na centralni ponaa kao podreeni raunar.Problem proste mreze (nemogucnost direktnog komuniciranja terminala) se rjeava postavljanjem ravnopravnih raunara u mreu, tako da svi raunari imaju isti status. Ovakva mrea naziva se sloena raunarska mrea.3. Izvriti klasifikaciju mrea prema geometrijskom rasporedu raunara i skicirati?Prema geometrijskom rasporedu raunara mree se mogu podijeliti na: Reetkasta (mesh) mrea Zvijezda mrea Mrea sa zajednikom magistralom (bus mree) Stablo mree Modifikovana prsten mrea Prsten mrea

4. Izvriti klasifikaciju mrea prema smjeru prenosa.

Prema smjeru prenosa mree se dijele na mree sa: sa simpleksnim prenosom sa poludpleksnim prenosom sa dupleksnim prenosomSimpleks je prenos samo u jednom smjeru (npr.Tv program).Poludupleks je prenos u oba smjera ali ne istovremeno (toki-voki).Dupleks je prenos u oba smjera istovremeno (standardna telefonska veza).5. Objasniti DTE i komunikacioni podsistem raunarske mree.

Dva podsistema raunarske mree su:1) DTE podsistem2) komunikacioni podsistemDTE podsistem je sastavljen od ureaja ije povezivanje treba ostvariti raunarskom mreom (raunari i rainarski terminali).Komunikacioni podsistem ine: fiziki medijum (prenosni put) za prenos poruke, DCE ureaji kojima se ostvaruje efikasno korienje raspoloivog medijuma i ostali ureaji kojima se ostvaruje povezivanje raunara ili raunarskih terminala u cilju razmjene poruka.6. Objasniti direktno i indirektno povezivanje u raunarskim mreama.

Povezivanje raunara nekim fizkim medijumom direktno naziva se direktno povezivanje.Taj fiziki medijum se tada naziva link, pa raunari povezani njime nazivaju se stanice ili hostovi.Direktno povezivanje moe biti:1)od take do take (point to point)2)sa viestrukim pristupom (dva ili vie raunara koriste isti link)Indirektno povezivanje se ostvaruje preko niza dodatnih ureaja koji se nazivaju vorita. Zadatak vorista je prosleivanje poruke sa jednog linka prema drugom linku, i dalje prema korisniku kome su namijenjeni7. Navesti funkciju rutera i gateway i objasniti razliku izmeu njih.

Ruter je komutacioni ureaj koji ima zadatak da izabere putanju ili rutu po kojoj e se poruka kretati kroz mreu nastalu povezivanjem vie lokalnih mreazbog ega je ovaj specijalizovani raunar i dobio naziv. Ruteri slue za povezivanje vie mrea koje koriste isti skup protokola(npr. TCP/IP), ali koriste razliite protokole u sloju pristupa mrei. Poruka na svom putu od izvorita do odredita prolazi kroz vie mrea i njima pripadajuih rutera.Ruteri se esto nazivaju i vorovima. Ruter radi u drugom sloju TCP/IP protokolskog steka, odnosno u treem sloju OSI modela.

Vratnice (gateway) su ureaj, tj. raunar koji omoguava uspostavljanje veze izmeu dvije razliite, nekompatibilne mree koje koriste razliite protokolske skupove (TCP/IP i IBM-ov sedmoslojni protokol SNA). Povezivanje se u ovom sluaju moe obaviti samo u najviem tj.aplikacionom sloju jer ne postoji kompatibilnost protokola ni u jednom niem sloju. Ovaj raunar ima relativno malu memoriju zato to odreuje putanju paketa u odnosu na odredinu mreu, a ne u odnosu na odredinu stanicu.8. Navesti i objasniti funkciju mosta (brige) i funkciju preklopnika (swich).

Most (bridge) je ureaj koji povezujedvije homogene difuzne paketske mree. On prima sve pakete iz svake mree i kontrolie adresna polja paketa kako bi utvrdio da li se izvorina i odredina stanica nalaze na istoj lokalnoj mrei ili u razliitim lokalnim mreama. Ako je paket adresovan na stanicu u drugoj lokalnoj mrei most ga privremeno memorie i kada se za to stvore uslovi prenosi u odredinu mreu, odnosno prosleuje odredinoj stanici. Most radi u prvom sloju (sloju pristupa mrei) TCP/IP protokolskog steka (tj. grupe protokola), odnosno u drugom sloju (sloju veze) OSI modela. Pomou mosta mogue je povezati vie homogenih lokalnih mrea.

Preklopnik (switch) je ureaj koji obavlja istu funkciju kao i most. Most i preklopnik meusobno se razlikuju samo po broju i vrstama mrea koje mogu da poveu.9. Objasniti princip komutacija poruka u raunarskim mreama.

Prilikom komutacije poruka izmeu predajne i prijemne stanice u mrei se ne uspostavlja realni fiziki kanal. Umjesto toga poruka se alje od jednog do drugog vorista u mrezi s` tim to se u svakom voritu poruka prvo skladiti pa se tek onda prosleuje drugom voritu u mrei.Ovaj princip se naziva STORE & FORWARD (uskladiti pa proslijedi). Da bi se ostvarila visoka iskorienost linkova, poruka se u voritima memorie u red ekanja, koji odreuje redosled njihovog prosleivanja.10. Objasniti princip komutacije kola (kanala) u raunarskim mreama.

Princip komutacije kola se koristi u javnim telefonskim mreama ranijih generacija. Mree ovog tipa funkscioniu na principu uspostavljanja realnog fizikog puta kojim se poruka prenosi od predajnika ka prijemniku. Kanal se mora uspostaviti prije poetka prenosa poruke, a raskida se tek kada jedan od uesnika u vezi prekine komunikaciju. Ovakvo povezivanje naziva se virtuelno povezivanje ili virtuelna linija. Kod ovih vrsta mrea ne postoji problem zaguenja odnosno nemogunosti prenosa nakon uspostavljanja u komunikacije. Brzina prenosa podataka je onoliko koliko to dozvoljava linija veze.11. Objasniti pojam i strukturu paketa u raunarskim mrezama.

Jedinica podataka koja se sastoji od zaglavlja , korisnog dijela podataka i u nekim sistemima takozvanog repa naziva se paket. Paket se dobija segmentiranjem poruke na manje djelove, i svakom od tih segmenata se dodaje zaglavlje i rep (ne uvijek).Struktura paketa : 1. Koristan dio paketa u njemu se nalaze podaci koje treba prenijeti.2. Zavrsni red u njemu se nalaze kontrolni biti za provjeru tanosti podataka u paketu.3. Zaglavnje sastoji od 5 polja koji slue za indetifikaciju: tipa poruke, adrese izvorita i odredista, redosleda prenosa paketa12. Objasniti princip komutacije paketa u raunarskim mreama.

Sistemi sa komutacijom paketa memoriu i dalje alju male pakete podataka. Svaka poruka koju matina stanica alje u vorni procesor dijeli se na odreeni broj manjih jedinica- blokova. Ove jedinice obino imaju za datu mreu fiksnu veliinu. Ovako dobijene jedinice potom se proiruju tako to se na poetak date jedinice (koja se naziva i polje podataka) unosi zaglavlje, a ponekad se i na kraj jedinice unosi tzv.rep tj zavrni podaci. Zaglavlje predstavlja prvi dio paketa koji prethodi polju podataka. U polju podataka nalaze se korisniki podaci koje treba prenijeti. Zaglavlje u principu sadri kontrolne kodove i informacije o izvoru, odreditu i nivou zatite paketa. Ovako proirene jedinice predstavljaju pakete koje treba prenijeti kroz mreu do odredita.

13. Uporediti komutaciju kanala sa komutacijom paketa sa uspostavljanjem virtuelnog kanala.Osnovna karakteristika paketske komutacije na principu virtuelnog kanala predstavlja injenica da se putanja izmeu stanica uspostavlja prije poetka prenosa poruke.Za razliku od komutacije kanala (kola), ovdje se putanje definie u logikom smislu i fiziki se ne dodjeljuje stanicama. Paketi se i dalje smjetaju u usputnim voritima, memoriu i formiraju redove ekanja za prosleivanje. 14. Objasniti pojam i znaaj topologije i nabrojati vrste topologija.Struktura, poznata i kao topologija mree, predstavlja logian nain meusobnog povezivanja stanica u okviru raunarske mree i obino zavisi od arhitekture mree. To ukljuuje nain na koji su raunari i resursi fiziki postavljeni, kao i nain na koji se prenose podaci meu tim raunarima. U tom smislu, konkretna topologija moe da odredi, ne samo tip kablova koji e se koristiti, ve i kako e se oni sprovesti kroz podove, zidove ili plafon. Topologija, takoe, moe da odredi i nain komuniciranja raunara u mrei. Razliite topologije zahtevaju i razliite metode komunikacije, to, dalje, ima veliki uticaj na funkcionisanje mree. Vrste topologija: zvijezda mrea, reetkasta mrea, prsten mrea, mrea sa zajednikom magistralom, modifikovana prsten mrea i stablo mrea.

15. Objasniti tehniku difuznog prenosa kod svih topologija.

Za sve navedene topologije, izuzev reetkaste i u nekim sluajevima zvijezda mree, primjenjuje se princip difuznog prenosa poruka (broadcasting). To znai da se vri emitovanje signala svake prenoene poruke ka svim povezanim stanicama. Stanica koja se nalazi na prijemnom kraju, od svih signala u mrei, mora izabrati one koji su, kroz poseban sistem adresiranja, upravo njoj upueni.U reetkastoj mrei, svaka stanica ispituje dolazee poruke da bi utvrdila koja je njoj upuena, prihvata je a ostale upuuje prema ostalim stanicama.Kod centralne zvijezda mree, HUB proslijeuje signale, primljene odreenim kanalom i to onoj stanici ija adresa je naznaena u poruci.16. Objasniti naine slanja kod difuznog prenosa (unicasting, broadcasting i multicasting).

Stanica koja inicira prenos poruke eli to da uradi prema jednoj odredinoj stanici, to e rei da se radi o unicast prenosu, kao najeem nainu komunikacije. Ako radna stanica inicira komunikaciju kojom eli da se poruka prenese svim ostalim stanicama u mrei onda je to broadcast prenos. Realizuje se tako to stanica koja alje poruku unosi u adresno polje poruke/paketa, odgovarajuu ifru na osnovu koje sve stanice u mrei znaju da je poruka/paket njima upuena, pa je prihvataju i obrauju. Ako radna stanica inicira komunikaciju kojom eli da se poruka prenese nekom proizvoljnom skupu stanica iz mree, onda je to multicast prenos Kada se poruka/paket poalje odreenoj grupi, ona se isporuuje svim stanicama koje pripadaju toj grupi.17. Definisati pojam difuzne mree i objasniti razliku izmeu difuznih i komutiranih mrea.

Difuzne mree su mree koje imaju jedan komunikacioni kanal koji koriste svi raunari u mrei. Poruke koje alje jedan raunar primaju svi raunari. U adresnom polju poruke, tzv. paketa, naznaava se kome je poruka namenjena. Po prijemu poruke stanica provjerava adresno polje i ako je poruka namijenjana nekoj drugoj stanici u mrei, on je odbacuje.Komutirane mree su tipa od take do take i sadre mnoge veze izmeu pojedinih parova raunara. Podaci se prenose od izvorita do odredita kroz niz meuvorova.18. Uporediti konekcione i bezkonekcione mree.

U konekcionim mreama prije poetka prenosa poruke uspostavlja se linija veze od predajnikog vora do vora prijemnika i preko nje se prenosi cjelokupna poruka. Ova linija veze se naziva virtuelna linija, a mree konekcione mree sa virtuelnim linijama. Bezkonekcione mree su mree u kojima se prilikom prenosa poruke ne uspostavlja virtuelna veza ve se djelovi poruke mogu upuivati razliitim putanjama. Ove mree se nazivaju i datagramskim mreama.19. Objasniti analogni i digitalni prenos.

Pod analognim prenosom se podrazumijeva metod prenosa analognih signala koji ne zavisi od karaktera njihovog sadraja: signali mogu predstavljati kontinualne poruke (napr. govor) ili diskretne poruke (na pr. niz impulsa nakon prolaska kroz modem)U oba sluaja, analogni signal e nakon odreenog rastojanja, biti oslabljen u prenosu.Prenos na vea rastojanja ostvaruje se upotrebom pojaavaa.Pojaava, pojaava I um koji se javlja u prenosnom medijumu.Da bi se povealo rastojanje postavljaju se kaskadno vezani pojaavai, pa signali postaju sve izoblieniji zbog nagomilanog uma i smetnji.

Za diskretne poruke koje se prenose analogno, kaskadno vezani pojaavai unose znaajne greke koje mogu dovesti u pitanje kvalitet ostvarenog prenosa.

Digitalni prenos je povezan sa karakterom sadraja poruke (za razliku od analognog prenosa).Kao niz jedinica i nula, moe predstavljati podatke ili kodiranu kontinualnu poruku. Moe se prenositi kao takav samo na relativno mala rastojanja zato to slabljenje ugroava cjelovitost poruke.Za postizanje veih rastojanja koriste se ripiteri koji imaju ulogu primopredajnika smjetenih na kraju svake dionice prenosnog puta. Ripiter prima digitalni signal, rekonstruie niz impulsa i ponovo emituje novi signal, ime se eliminie slabljenje, i donekle um, koji je unijet na rastojanju od jednog do drugog ripitera.20. Objasniti ulogu modulatora i demodulatora.

Modulator je ureaj koji obavlja konvertovanje serije naponskih inpulsa u analogni signal. Najese modulatori konvertuju digitalne signale u oblik iji se spektar poklapa sa spektrom govornog signala. Ureaj koji se nalazi u prijemniku i obavlja funkciju inverznu od funkcije modulatora naziva se demodulator. On omoguava da se od primljenog analognog signala dobije originalni digitalni signal.

21. Definisati i objasniti serijski i paralelni prenos.

Kod serijskog prenosa binarna rije izmeu predajnika i prijemnika prenosi se jednom linijom veze, bit po bit. Kod paralelnog prenosa prenoenje binarne rijei se vri tako da se svi biti koji pripadaju binarnoj rijei prenose istovremeno. To je mogue postii postojanjem veeg broja linija veze izmeu predajnika i prijemnika. Paralelni prenos je znatno brzo od serijskog.22. Definisati i objasniti sinhroni i asinhroni prenos.

Kod asinhronog prenosa u grupu binarnih cifara odreene duine ubacuju su dodatni bitovi: jedan bit na poetak niza (start bit) i jedan ili vie bita na kraju (stop biti).Start bit je obino jedinica i obavjestava prijemnika da slijedi podatak. Stop bit je obino suprotan od start bita i obavjestava prijemnika da je prenos podataka zavren. Sinhronizacija izmeu predajnika i prijemnika se obavlja pomou navedenih bita. Svaka binarna rijec se salje nezavisno od prethodne. Glavni nedostatak asinhronog prenosa je poveano vrijeme prenosa poruke zbog poveanja duine binarne poruke (postajanja start i stop bita). Kod sinhronog prenosa bitovi podataka se prenose kontinualno. Predajnik se sinhronizuje sa prijemnikom prije poetka prenosa. Takoe prije poetka prenosa se vri neprekidno prenoenje znaka za sinhronizaciju. Brzina prenosa je fiksna. Poruka se dijeli u odreeni broj blokova podataka i u svaki blok se unose upravljake informacije. Takav blok podataka se naziva ram. 23. Objasniti simplex, duplex i poluduplex prenos.

Simpleksna veza omoguava prenos u samo jednom smjeru. Jedan ureaj je uvjek predajnik, a drugi prijemnik i oni ne mogu da zamjene uloge. Primjer: TV programi i radio programi.

Poludupleksna veza omoguava prenos u oba smjera ali ne u isto vrijeme. U jednom vremenskom intervalu jedan ureaj radi iskljuivo kao predajnik a drugi kao prijemnik. U narednom intervalu oni mijenjaju uloge. Primjer: veza policajaca-pozornika preko runih radiostanica sa policijskom stanicom.

Dupleksna veza omoguava istovremeno i slanje i prijem podataka. Na primjer, standardna telefonska veza predstavlja primjer dupleksne veze: oba korisnika mogu istovremeno da govore.

24. Objaniti pojam prenosnog puta i navesti njihove podjele.

Pod pojmom fiziki medijum (prenosni put) podrazimujeva se prenosni put kojim se poruke u obliku elektrinog signala, elektromagnetnog talasa i optikog signala prenosi od predajnika do prijemnika.Postoje 2 kategorije prenosnih puteva: Zini (voeni) - optiko vlakno, koaksijalno kablo i upredena parica; Beini (nevoeni) - zemaljski radio kanali, radio difuzija, satelitske veze 25. Navesti karakteristike upredene parice i navesti njene podjele i kategorije.

Upredena parica je zini prenosni medijum koja se sastoji od dvije izolovane bakarne ice debljine 1 mm koje su meusobno povezane. Upredene parice se dijele u 2 grupe: oklopljene i neoklopljene. Neoklopljene upredene parice (UTP) se smjetaju u kabal, i to etiri, koje su meusobno upredene. Taj kabal ukupno ima 8 ica, jer svaka parica se sastoji od dva provodnika. Svi ti UTP kablovi su na kraju obuhvaeni PVC masom, koja ne gori. UTP je osjetljiv na mehanike udare i ponaa se kao prijemna antena. Pored UTP postoje jo dva rjeenja: FTP (svaka parica se oblae folijom, mada ne rjeava problem teih mehanikih uticaja), STP ( skupa i teko za implemantaciju). Brzina prenosa kroz kablove sa upredenim paricama se kree od 1Mb/s do 1Gb/s i zavisi od: udaljenosti predajnika i prijemnika debljine kablova.U zavisnosi od broja upredanja po jednom inu razlikuju se sledee kategorije: kategorija 3 (tri upredanja po jednom inu) , kategorija 5 (pet upredanja po jednom inu) , kategorija 5e, kategorija 6 i kategorija 6e. Sto je vea kategorija, bolje su karakteristike upredene parice.26. Definisati optiko vlakno i navesti njegova osnovna svojstva.

Optiko vlakno je ini prenosni medijum koji se sastoji od jezgra i omotaa. Optikim vlaknom se prenose svjetlosni inpulsi. Princim njegovog prenosa se bazira na totalnoj refleksiji. Svjetlosni zrak se pod odreenim uglom ubacije u jezgro optikog vlakna i neprestano odbija od granine povrine jezgra-omota. Indeks prelamanje jezgra je uvijek vei od indeksa prelamanja omotaa. Karakteristike optinog vlakna su vea brzina prenosa, protok do 40 Gb/s, otpornost na elektromagnetnu interferenciju, nema problem preslusavanja i refleksije, manje slabljenje.27. Navesti i objasniti podjele optikih vlakana.

U zavisnisti od broja modova kroz jezgro optika vlakna, optika vlakna se dijele u dvije grupe:1) Multimodna (kroz jezgro se prostire vie modova); 2) Monomodna vlakna ( kroz jezgro se prostire samo jedan mod). U zavisnosti od materijala od koga su izgradjeni opticka vlakna se dijele u 3 grupe:1) Staklena (i jezgro i omota su izraeni od dopiranog silicijum-dioksida);2) Plastina (u potpunosti su izraena od plastine mase);3) PCS (jezgro je izraeno od silicijum-dioksida, a omota od plastike).28. Definisati, nabrojati i uporediti vrste beinih prenosnih puteva.

Osim kroz fizike linije, prenos podataka se sve ee obavlja i beinim putem, kroz slobodan prostor. Kao beini medijumi koriste se radio talasi, mikrotalasi, laser i infracrveni talasi.Kod beinih veza predaja i prijem signala se ostvaruje pomou antena, koje predstavljaju konvertore elektrinih signala visokoh uestanosti u elektromagnetno zraenje (predajna antena) i obrnuto (prijemna antena).U beine prenosne puteve ubrajamo: mikrotalasne veze, satelitske veze, zemaljske radio kanale, radiodifuziju i dr.

Kljuni elementi, potrebni za uspostavljanje mikrotalasnih veza, su paraboline antene prenika od 0,4 do 2,6m. Mikrotalasne antene su obino locirane na odreenoj visini iznad zemlje s ciljem da se povea rastojanje izmeu antena na dva kraja veze i da bi se omoguio prenos preko moguih prepreka. Ako se eli postii prenos na vea rastojanja, koristi se serija radiorelejnih stanica i u stvari veze od take-do take se nadovezuju jedna na drugu. Najee frekvencije koje se koriste za prenos su izmeu 2 i 40 GHz. Principijelna razlika izmeu mikrotalasnih veza i radio difuznog prenosa je u tome to su mikrotalasne veze direkcione, dok je radio difuzija omnidirekciona vrsta veze. To znai da za radio difuzni prenos nije potrebna parabolina antena, niti antena mora biti instalirana na preciznoj lokaciji. Za ovu vrstu prenosnih puteva koristi se opseg od 30 MHz do 1 GHz. Zemaljske radio veze predstavljaju najraniju primjenu radio veza za prenos podataka, povezana je sa vrlo visokim frekvencijama, odnosno sa mikrotalasnim dijelom elektromagnetnog spektra. Ovi sistemi omoguavaju prenos vie nezavisnih signala podataka, sa protocima do 2 Mb/s, na rastojanja do 500 km. 29. Objasniti satelitske veze.

Komunikacioni sateliti povezuju dva ili vie zemaljskih predajnika i prijemnika, koji se nazivaju zemaljskim stanicama. Satelit prima emitovani signal u jednom frekvencijskom opsegu. Zatim ga pojaava ili obnavlja, a potom emituje na drugoj uestanosti.Prenos signala od zemaljske stanice ka satelitu se naziva uplink, dok prenos od satelita ka zemaljskoj stanici je poznat kao downlink.Optimalan opseg uestanosti za satelitski prenos je od 1 GHz do 10 GHz.Ispod 1 GHz, postoji znaajan um iz prirodnih izvora, kao to je galaktiki, solarni, atmosferski ili ovjekom izazvani od raznih elektrinih ureaja. Iznad 10 GHz signal je izloen ozbiljnom slabljenju usled atmosferske absorpcije.Postoje dvije uobiajene konfiguracije za satelitske komunikacije: u prvoj, satelit se koristi za link od take-do take izmeu dvije antene na Zemlji. kod druge konfiguracije, satelit omoguava komunikaciju izmeu jednog predajnika na Zemlji i veeg broja prijemnika koji se takoe nalaze na Zemlji.Za potrebe komunikacija koriste se dvije vrste satelita: geostacionirani sateliti i niski sateliti.Geostacionirani sateliti:GEO sateliti su danas najei tipovi korienih komunikacionih satelitaGEO satelit se nalazi na krunoj orbiti 35863 km iznad povrine Zemlje i rotira u ekvatorijalnoj ravni Zemlje sa istom brzinom sa kojom rotira i Zemlja.Pod ovakvim uslovima satelit ostaje uvek iznad iste take ekvatora pa se zbog toga naziva geostacionarni satelit.Na visini od 35863km satelit moe da komunicira sa etvrtinom zemaljske kugle, a sa tri satelita, razdvojenih za 120 stepeni mogue je komunicirati sa cijelom Zemljom, iskljuujui severni i juni pol.Satelitski linkovi obezbjeuju brzine prenosa i od nekoliko stotina Mb/s

Niski sateliti:Postavljau se na manjim udaljenostima od Zemlje u odnosu na GEO satelita.Za razliku od GEO satelita, niski sateliti nijesu trajno pozicionirani ve se poput Mjeseca rotiraju oko nae planete.Da bi se postigla kontinuirana pokrivenost odreene oblasti, potrebno je postaviti mnogo satelita u orbiti.

30. Navesti osnovne elemente modela sistema za raunarske komunikacije (Objasniti Shannonov model komunikacionog sistema).

Izvor poruke podrazumijeva bilo kakav izvor poruke koju treba prenijeti korisniku.Predajnik ima zadatak da poruku pretvori u elektrini signal podesan za prenienje.Prenosni put predstavlja sredinu kroz koju se signal prenosi od predajnika do prijemnikaumovi su sve smetnje koje nastaju prilikom prenosa signala.Kanal veze je skup tehnikih ureaja koji obezbjeuju nezavisnu predaju date poruke po zajednikom prenosnom putuCilj je da se projektuje sistem tako da primljena poruka odgovara poslatoj sa maksimalnom vjerodostojnocu.31. Navesti nove tehnologije prenosa.

U nove tehnologije prenosa se ubrajaju ISDN, kablovski internet, beini internet, saatelitske veze...

32. Objasniti detekciju i korekciju greke.

Kontrola greke se odnosi na mehanizme koji detektuju (uoavaju) i ispravljaju greke (korekcija) koje se javljaju prilikom prenoenja podataka.Kod detekcije greke poiljalac izraunava nedodatak i alje ga zajedno sa korisnim podacima. Kad se povea duina korisnih podataka, bolja je detekcija greke ali je manja efikasnost prenosa. Primalac izraunava dodatak i poredi ga sa dobijenim. Ako je dodatak isti kao to ga je poaljilac izraunao, nema greke u prenosu, a ako je razliit postoji greka u prenosu.

Jednom kada se detektuje greka, ona mora da se ispravi. Jednostavan, efikasan, jeftin i najee u upotrebljavani metod za korekciju greke je retransmisija.U njoj, prijemnik, kada detektuje greku, trai od predajnika da ponovo poalje poruku sve dok se poruka ne primi bez greke.33. Navesti osnovne karakteristike i strukturu ISDN-a.

ISDN (Integrated Services Digital Network) je, prema ITU-T, mrea integrisanih servisa koja obezbeuje digitalnu vezu izmeu korisnikih mrenih interfejsa.Mrea integrisanih servisa koja obezbjeuje digitalnu vezu odnosi se na tri bitne stvari: Integrisani servisi: ISDN omoguava minimum dvije istovremene veze preko samo jedne fizike linije. Na ISDN se mogu povezati razliiti ureaji, kako bi se zadovoljile razliite ovekove potrebe za komunikacijom. Nije potrebno obezbjeivati vietruke analogne telefonske linije, a omoguena je daleko vea brzina prenosa. Digitalna veza: Misli se na digitalni prenos u odnosu na analogni prenos kod standardnih telefonskih linija.Ako se povezivanje na Internet vripreko ISDN-a ne postoje D/A i A/D konverzije. Podaci se prenose digitalno, a dobro su poznate prednosti digitalnog prenosa. Mrea: ISDN nije jednostavna digitalna veza od take do take, kao to je npr. iznajmljena linija. ISDN mrea se protee od lokalne telefonske centrale sve do udaljenog korisnika ukljuujui sve telekomunikacione ureaje i centrale na prenosnom putu.

34. Objasniti strukturu BRI i PRI interfejsa kod ISDN mree.

Bazni pristup (BRI) podrazumijeva dva B kanala (kanali po kojima se prenosi informacija) od po 64 kbit/s i jedan D kanal (kanal po kome se prenose informacije neophodne za sinhronizaciju i korisniku signalizaciju) od 16 kbit/s, to je ukupno 144 kbit/s. Namenjen je kunim korisnicima. Primarni pristup PRI (30B+D) sadri trideset B kanala protoka 64kbit/s za govor i prenos podataka i jedan D kanal protoka 64kbit/s za sinhronizaciju, signalizaciju i prenos podataka (ukupno 2Mbit/s). Namenjen za poslovne korisnike. 35. Navesti osnovne karakteristike ATM-a.Asinhroni transportni mod ATM (Asynchronous Transfer Mode) je mreni standard za prenos podataka na velikim brzinama. ATM prenosi informacije korienjem kratkih paketa fiksne duine koji se nazivaju elije. elije omoguavaju prenos svih oblika informacija - od govora do podataka - preko bilo kojeg komunikacionog medijuma - optikih vlakana, bakarnih parica, kabla. SVAKA ELIJA JE DUINE 53 BAJTA, od kojih 5 bajta otpada na zaglavlje, a 48 bajta na korisnike informacije. ATM je jednostavniji u odnosu na ISDN. ATM je bio predvien za sve segmente raunarske mree (oekivalo se da pokrije i LAN; MAN i WAN). Prenosni put ine grupe virtuelnih kanala. ATM ima mogunost kontrole pristupa pozivu, t.j. ako nema dovoljno resursa nee se uspostaviti veza. Veza se uspostavlja samo kada za nju postoji dovoljno resursa. ATM posjeduje mogunost upravljanje digitalnim protocima (korisnik moe da definie bilo koju brzinu veu od 155Mb/s). ATM je neogranien brzinama i rastojanjimaKontrola greke, protoka i zaguenja se obavlja od kraja do kraja bez aktivnog uea mrenog vorita.36. Objasniti ulogu i princip rada modema.

Raunari se na mreu esto povezuju preko standardne telefonske linije. Poto raunar generie digitalne signale, a telefonska mrea je predviena za prenos analognih signala, veza izmeu raunara i telefonske linije se ostvaruje pomou posebnog ureaja modema, koji pretvara digitalne signale u analogne signale i obrnuto.37. Skicirati i objasniti princip rada multipleksera sa frekvencijskom raspodjelom kanala.

Multiplekser je ureaj koji omoguava povezivanje vie ulaznih linija na jednu izlaznu liniju.U sluaju multipleksa sa frekvencijkom raspodjelom kanala, irokopojasna linija, koja zbog vee irine propusnog opsega omoguava veliku brzinu prenosa podataka, dijeli se na niz kanala znatno ueg propusnog opsega u kojima se zbog toga prenos podataka odvija znatno sporije. Svakom korisniku dodjeljuje se jedan dio opsega uestanosti linije tako da on svoje podatke prenosi uvjek u sopstvenom frekvencijskom opsegu.Multiplekser na otpremi modulie dolazei signal tako da spektar modulisanog signala upadne u dodijeljeni frekvencijski opseg, odnosno u dodijeljeni kanal. Prema tome, frekvencijski multiplekser vri konverziju ulaznih signala u analogni signal, koji se prenosi do odredita gdje se obavlja inverzna operacija, signal se demodulie odnosno demultipleksuje.

38. Skicirati i objasniti princip rada multipleksera sa vremenskom raspodjelom kanala

U sluaju multipleksa sa vremenskom raspodjelom kanala svakom korisniku se dodjeljuje fiksni interval vremena, tzv. Vremenski prozor ili slot. Podaci iz pojedinanih vremenskih prozora skupljaju se u neprekidni niz podataka koji se prenosi kroz liniju do prijemnika. Kapacitet, tj.brzina prenosa, izlazne linije mora da bude jednaka sumi kapaciteta ulaznih linija.Otpremni i prijemni multiplekser moraju da budu meusobno podeeni kako bi prijemnik u svakom trenutku znao na koji kanal, odnosno u koji dio vremenskog rama, treba da uputi prispjele podatke.Multiplekseri za vremensku raspodjelu kanala koriste se u sinhronom i u asinhronom prenosu podataka.Trajanje vremenskih prozora se tako bira da moe da se izvri prenos podataka odreene duine.Poto se na izlazu iz ovog multipleksera javlja neprekidan niz isprepletanih bitova izlazni signal je digitalne prirode. Zato se u ovom sluaju mora koristiti modem i to na predajnom (izmeu predajnog multipleskera i linije) i na prijemnom kraju veze (izmeu linije i prijemnog multipleksera).

39. Objasniti ulogu i princip rada koncetratora.

Koncetrator, kao i multiplekser, predstavlja ureaj koji omuguava povezivanje vie ulaznih linija na jednu izlanu liniju. Osnovna razlika je u tome to koncetrator dinamiki dodeljuje liniju u skladu sa stvarnim potrebama izvora. Zadatak koncetratora je da izvri usreivanje protoka podataka. Zbog toga koncetrator podatke koji dolaze na njegove ulaze sortira i formira red ekanja. Na taj nain se formiraju dugaki nizovi podataka koji se potom prenose kroz liniju veze. Koncetrator uvijek mora da ima dodatni memorijski prostor, kako bi mogao da u obino kratkim vremenskim intervalima kada na njegov ulaz stie vie podataka no to moe da se dalej emituje,privremeno memorie podatke pre no to ih otpremi na liniju. Funkcija koncetratora je sloenija od funkcije multipleksera, pa zbog toga, koncetrator mora da ima mogunost memorisanja i procesiranja (obrade). Ovaj princip je kljuni u realizacija mrea sa komutacijom paketa i komutacijom poruka.40. Objasniti ulogu i princip rada vratnice i interfejsa.

Vratnice (gateway) su ureaj, tj. raunar koji omoguava uspostavljanje veze izmeu dvije razliite, nekompatibilne mree koje koriste razliite protokolske skupove (TCP/IP i IBM-ov sedmoslojni protokol SNA). Povezivanje se u ovom sluaju moe obaviti samo u najviem tj.aplikacionom sloju jer ne postoji kompatibilnost protokola ni u jednom niem sloju. Ovaj raunar ima relativno malu memoriju zato to odreuje putanju paketa u odnosu na odredinu mreu, a ne u odnosu na odredinu stanicu.41. Objasniti pojam mrene arhitekture.

Mrena arhitektura predstavlja skup pravila za upravljanje i ostvarivanje komunikacije izmeu sistema mree.42. Objasniti sastav mrene arhitekture.

Skup slojeva i protokola predstavlja arhitekturu mree. Specifikacija arhitekture mree mora da sadri informacije koje su neophodne da bi se za svaki sloj mogao napraviti hardver ili napisati program pomou koga e se realizovati odgovarajui protokol. Interfejsi ne spadaju u arhitekturu mree.

43. Definisati OSI referentni model i navesti njegove slojeve (nivoe).

Jedan od najpoznatijih modela raunarske komunikacione arhitekture je OSI referentni model protokola.Ovaj model se bazira na predlogu koji je razvila Meunarodna organizacija za standarde ISO kao prvi korak ka meunarodnoj standardizaciji protokola koji se koriste u razliitim slojevima.Zadatak referentnog modela je da omogui da svi raunari, bez obzira na tip i operatini sistem, mogu meusobno da komuniciraju ako se pridravaju definisanih standarda. Model je nazvan ISO OSI referentni model (Open System Interconnection-otvoreni sistem meupovezivanja) jer se bavi povezivanjem tzv. Otvorenih sistema, tj.sistema koji su otvoreni za komunikaciju sa drugim sistemima.OSI model ima sedam slojeva:Fiziki sloj, sloj veze, sloj mree, transportni sloj,sloj sesije, sloj prezentacije, korisniki sloj.

44. Navesti funkciju nivoa troslojnog modela mrene arhitekture.

Nivoi troslojnog modela su:1. nivo pristupa mrei (ukljuen je u razmjenu podataka izmeu raunara i mree. Raunar koji alje podatke mora da obezbjedi adresu raunara koji prima podatke).2. nivo transporta (zaduen je za pouzdan prenos podataka i da redosled prijema podataka odgovara redosledu slanja.3. nivo aplikacije (sadri logiku potrebnu za podravanje razliitih korisnikih aplikacija).

45. Objasniti fiziki sloj OSI modela.

Fiziki sloj (Phisical Layer) zaduen je za transport sirovih bitova kroz komunikacioni kanal. Definie mehanike i elektrine zahtjeve u zavisnosti od medijuma kroz koji se obavlja prenos.46. Objasniti sloj veze OSI modela.

Sloj veze (Data Link Layer) obavlja svoj zadatak tako to predajnik rastavlja ulazne podatke u ramove podataka (data frames), ija je tipina veliina od nekoliko stotina do nekoliko hiljada bajtova, serijski prenosi ove ramove i obrauje ramove potvrivanja (acknowledgment frames) kojima prijemnik javlja predajniku da je primio poslati ram podataka. Sloj veze podataka ima zadatak da formira i prepoznaje granice rama. Sloj veze se bavi prenosom blokova podataka du jedne linije, tj. izmeu dva susjedna vora. On koriste tehnike mogunosti fizikog sloja i uz to rastavlja poruku u manje segmente- blokove, umee oznake za poetak i za kraj bloka, detektuje i koriguje greke pri prenosu bloka i obezbjeuje da se nijedan blok ne izgubi na liniji. Sloj veze podataka je taj koji razrijeava probleme koji su prouzrokovani oteenjem, gubitkom ili dupliranjem ramova. Sloj veze moe da ponudi sloju mree vie razliitih klasa usluga koje se meusobno razlikuju po kvalitetu i po cijeni.

47. Objasniti sloj mree OSI modela.

Sloj mree (Network Layer) bavi se upravljanjem i kontrolom rada podmree (subnet).Kljuni zadatak pri projektovanju ovog sloja je da odredi nain kako da se paketi rutiraju tj. kako da se paketima odredi putanja od izvorita do odredita. Kada je u podmrei istovremeno prisutno previe paketa, oni u prenosu dovode do pojave uskog grla. Zadatak sloja mree je i da upravlja ovako nastalim zakrenjem.U mreni sloj se esto ugrauje obraunska funkcija. Softver mora da broji koliko paketa ili slovnih znakova ili bitova poslao svaki korisnik kako bi mogao da napravi raun. Kada paket na putu do odredita mora da proe kroz dvije ili vie mrea, moe se pojaviti puno problema kao npr. druga mrea moe da koristi drugi nain adresiranja od prethodne. Takoe, druga mrea moe da uopte ne prihvati paket jer je suvie veliki,protokoli se mogu razlikovati itd. Mreni sloj mora da prevazie sve ove probleme da bi se omoguilo povezivanje meusobno razliitih mrea.U difuznim mreama problem odreivanja putanje je jednostavan, pa je mreni sloj tanak ili ak i ne postoji.

48. Objasniti transportni sloj OSI modela.

Osnovna funkcija transportnog sloja (Transport Layer) je da:

prihvati podatke iz sloja sesije podijeli ih,ako treba na manje jedinice (parie) propusti ih u sloj mree i osigura da svi parii tano stignu na odredite

U normalnim uslovima transportni sloj pravi posebnu mrenu konekciju za svaku transportnu konekciju koju zahtjeva sloj sesije. Ukoliko se zahtjeva vea propusna mo transportni sloj moe da napravi viestruke mrene konekcije i takvom raspodjelom podataka pobolja protok podataka. Transportni sloj odreuje koju vrstu usluge prua sloju sesije i korisnicima mree. Najpopularnija vrsta transportne konekcije je taka-taka kanal bez greaka, koji isporuuje poruke po redosledu po kome su poslati.Radi multipleksovanja vie poruka u jedan kanal, kao i radi regulisanja protoka informacija razvijen je mehanizam koji se zove upravljanje protokom (flow control) koji u transportnom sloju ima kljunu ulogu.Transportni sloj je istinski sloj od kraja do kraja, od izvora do odredita. U prethodnim, niim slojevima protokoli definiu odnos izmeu raunara i njegovih neposrednih susjeda, a ne od krajnjeg izvorinog do krajnjeg odredinog raunara. Prilikom promjene hardverske tehnologije sloj transporta izoluje slojeve iznad sebe od uticaja ovih promjena.Primjeri protokola na ovom nivou su TCP i UDP.

49. Objasniti sloj sesije OSI modela.

Sloj sesije (Session Layer) omoguava korisnicima na razliitim raunarima da izmeu sebe uspostave sesiju (komunikaciju). Sesija omoguava obian prenos podataka, kao to ini i ini i transportni nivo, ali i poboljane usluge koje su korisne u nekim primjenama. Sesija se moe koristiti da omogui korisniku da se uloguje u udaljeni sistem radi obrade na njemu ili prenosa fajla izmeu dvije stanice.Jedna od usluga sesije jeste voenje (upravljanje) kontrole dijaloga. Sesije mogu da dozvole da se saobraaj odvija istovremeno u oba smjera, ili u datom trenutku samo u jednom smjeru kada sesija vodi rauna o tome kada je iji red emitovanja. Sloju sesije pripada i usluga upravljanja etonom (token managment). Za neke protokole od sutinskog je znaaja da obje strane ne pokuavaju istovremeno istu operaciju. eton je specijalni upravljaki ram i samo ona strana koja posjeduje eton moe da izvri kritinu operaciju.Druga usluga koju prua sloj sesije jeste sinhronizacija. Sloj sesije omoguava da se unutar podataka ubace tzv. kontrolne take, tako da u sluaju prekida prenosa nekog fajla ne ponavlja se prenos podataka od poetka fajla ve samo od poslednje kontrolne take.

50. Objasniti prezentacioni sloj OSI modela.

Sloj prezentacije (Presentation Layer) izvrava odreene funkcije za koje ima opravdanja da se poto se dovoljno esto zahtjevaju, pronae opte reenje, a ne da svaki korisnik ponaosob reava te probleme. Suprotno svim niim slojevima koji se bave sigurnim kretanjem bitova od jedne do druge take, sloj prezentacije bavi se sintaksom i semantikom prenoene informacije.

Tipian primjer usluge sloja prezentacije predstavlja kodovanje na standardno usvojen nain.Veina korisnikih programa ne bavi se sluajnim nizovima binarnih cifara, ve konkretno, imenima ljudi, datumima, koliinom novca, fakturama i sl. Ovi podaci su, dakle, predstavljeni kao nizovi slovnih znakova, cijeli brojevi, brojevi s fiksnim ili pominim zarezom.

51. Objasniti sloj aplikacije OSI modela.

Korisniki ili aplikacioni sloj (Application Layer) sadri niz protokola koji se najee koriste.Jedan od naina kako moe da se rijei ovaj problem jeste da se definie apstraktni virtuelni mreni terminal za koji mogu da se napiu editori i drugi programi koji e sa njim da rade.Da bi se rukovalo svakim tipom terminala, potrebno je napisati dio softvera koji e preslikavati funkcije virtuelnog mrenog terminala u funkcije realnog, stvarnog terminala.Druga funkcija aplikacionog sloja jeste prenos fajlova. Razliiti sistemi fajlova koriste razliite konvencije nazivanja (imenovanja) fajlova, razliite naine predstavljanja redova teksta itd. Pri prenosu fajlova izmeu dva razliita sistema moraju se rijeiti problemi koji nastaju zbog navedenih, ali i drugih nekompatibilnosti. Taj zadatak rjeava se u korisnikom sloju. Ovaj sloj se bavi i elektronskom potom (e-mail), ulazom u udaljeni posao, pregledom direktorijuma i drugim tehnikim mogunostima opte i posebne namjene.Primjeri protokola na ovom nivou su HTTP, WWW i FTP.52. Objasniti pojam mrenog protokola i navesti njegove funkcije.

Mreni protokol predstavlja skup pravila koji obezbjeuju razmjenu podataka izmeu dva entiteta razliitih sistema.Entitet predstavlja sve to moe da alje ili prima podatke. Sistem je fiziki odreeni objekat koji sadri vie entiteta (raunar, terminal, upravljaki senzori...)Funkcije mrenih protokola su: segmentiranje/ulanavanje (obezbjeuje da se sadraj i veliina poruka koje entiteti razmjenjuju prilagode karakteristikama mree), formiranje protokolskih jedinica podataka PDU od podataka i potrebnih kontrolnih informacija (adresa, kodova za detekciju greke I sinhronizaciju), kontrola zaguenja (podeavanje koliine i brzine podataka koje alje entitet zavisno od stanja odnosno saobraajnog optereenja u kojem se nalazi mrea), kontrola protoka (podeavanje koliine i brzine podataka koje alje entitet zavisno od stanja odnosno saobraajnog optereenja u kojem se nalazi entitet sa kojim komunicira), kontrola greke (zatita podataka od greke ili oteenja), adresiranje (jedinstvena globalna adresa za sve sisteme u mrei), multipleksiranje vie sesija unutar jednog sistema, transmisioni servisi (prioritet, sigurnost podataka, itd.)

53. Objasniti prenos podataka u OSI referentnom modelu.

Primjer kako se podaci mogu prenositi pomou OSI modela:Proces otpreme dostavlja podatke aplikacionom sloju koji ispred njih dodaje aplikaciono zaglavlje AZ. Takav modifikovani element se prosleuje sloju prezentacije.Sloj prezentacije moe da transformie element na razliite naine, potom na elu dodaje svoje zaglavlje PZ i takav element prosleuje dalje u sloj sesije. Sloj prezentacije ne zna koji dio elementa koji je primio iz aplikacionog sloja predstavlja zaglavlje AZ, a koji stvarne podatke korisnika.Ovaj proces se ponavlja dok podaci ne dosegnu fiziki sloj odakle se prenose u prijemni raunar. U prijemnoh stanici se zaglavlja skidaju jedno po jedno, kako se poruka kree navie ka slojevima dok konano ne stigne u proces prijema.

54. Objasniti standardizaciju mree (definicija standarda, podjela, organizacija (tijela) standardizacije, uloga).

Zadatak standardizacije mrea je da se omogui da raunari razliitih tipova i operativnih sistena mogu meusobno da komuniciraju. OSI model je referentni model jer standardizuje pravila za komunikaciju izmeu razliitih raunara u mrei. U upotrebi je veliki broj protokolskih stekova razliitih proizvoaa, ali se pri opisu njihove funkcije poziva na OSI model.Standardizacija dovodi do poveanja trita za one proizvode koji se pridravaju standarda, to opet dovodi do masovnije proizvodnje, smanjenja proizvodnih trokova itd.Standardi se mogu razvrstati u dvije grupe: De fakto standarde-standardi do kojih se dolo bez ikakvog formalnog plana De jure standarde-formalni legalni standardi koje je usvojilo tijelo ovlaeno za standardizacijuMeunarodni organi za standarde generalno se mogu podijeliti u dvije klase: To su: organi ustanovljeni meunarodnim dogovorom drava dobrovoljne neugovorene organizacijeInternacionalne standarde propisuje Meunardna organizacije za standardizaciju ISO (International Organization for Standardization).55. Navesti svojstva protokola sloja veze HDLC.

HDLC (High-level Data Link Control) predstavlja jedan od najee korienih protokola sloja veze koji se koriste pri sinhronom prenosu. Koristi se kako u vezama tipa od take do take tako i u viestrukim vezama, u poludupleksnom i u dupleksnom radu, u sluajevima kada su raunari u mrei ravnopravni i kada meu raunarima postoji odnos nadreeni/podreeni.Spada u klasu bitski orjentisanih protokola. Svaki ram sadrzi svega 48upravljackih bitova i zato je HDLC vrlo efikasan.HDLC protokol takoe obezbjeuje visoku pouzdanost prenosa jer raspolae monim procedurama za otkrivanje greaka.

Da bi se onemoguilo da se unutar podataka koji se prenose pojavi binarni niz koji oznaava poetak i kraj rama, koristi se metoda umetanja bitova. esto se koristi pidibeking tehnika koja omogucava da kada se izmedju predajnika i prijeminika obavlja uzajamna razmjena podataka, prijemnik ne alje poseban ram potvrde, ve potvrdu o prijemu ugrauje u sopstveni ram podataka koji alje nazad raunaru sa kojim komunicira.

56. Navesti svojstva protokola sloja mree X.25.

X.25 je protokol sloja mree koji koriste mnoge javne mree, posebno u Evropi .To je konekciono orjentisani standard koji podrava i virtuelne komutirane linije i virtuelne permanentne linije. Veina X.25 mrea radi malom brzinom do 64kbps. Standard X25 obuhvata tri sloja :fiziki sloj, sloj veze i paketski sloj. Razvijen je prije OSI modela, pa se zato ne uklapa potpuno u OSI model. Prva dva sloja X.25 standarda u potpunosti odgovaraju fizikom sloju i sloju veze OSI modela. U prva dva sloja obino koriste isti protokoli koji se koriste u prva dva sloja OSI modela.

57. Objasniti TCP/IP referentni model.

TCP/IP skup protokola baziran je na klijent-server modelu , pri emu TCP/IP ima zadatak da povee klijentske i serverske programe.

TCP/IP protokol omoguava usluge sa uspostavljanjem veze (connection-oriented services) i bez uspostavljanja veze (connectionless services). Koja e se od ove dvije usluge koristiti zavisi od potrebe date aplikacije.TCP/IP protokol ne garantuje za koje e vrijeme usluga biti realizovana, odnosno za koje e se vrijeme obaviti prenos podataka.

TCP/IP model je nastao drugaije od OSI modela: prvo su nastali protokoli, a model je u stvari predstavljao opis postojeih protokola. TCP/IP ima etiri sloja: sloj aplikacije sloj transporta sloj interneta sloj pristupa mreiZadatak sloja pristupa mrei je da povee raunare koji se nalaze u istoj mrei.Sloj interneta: zaduen je za pronalaenje optimalnog puta izmeu izvorita i odredita, bez obzira na to to se oni mogu nalaziti u razliitim mreama.Sloj transporta ima funkciju da povee dva programa. U ovom sluaju se koriste dva protokola TCP i UDP.Sloj aplikacije sadri protokole vieg nivoa (prenos fajlova, elektronsku potu itd.58. Definisati frame relay tehniku.

To je tehnika prenosa ramova podataka velikom brzinom. Prenos se obavlja od predajne stanice do najblieg Frame relay vora, a odatle kroz mreu do odredine stanice.Frame relay tehnika prua minimalnu uslugu: definie nain kako da se izvri odreivanje poetka i kraja svakog rama i nain otkrivanja greaka u prenosu. Frame relay ne vri potvrivanje prijema rama, niti kontrolu normalnog protoka.Frame relay je pogodna usluga za one koji ele da koristei potpuno ogoljeni konekciono orjentisani put, prebace bitove iz jedne take u drugu prihvatljivom brzinom i po niskoj cijeni.Frame relay u stvari prua korisniku virtuelnu iznajmljenu liniju.

59. Navesti karakteristike TCP protokola.

TCP (protokol za upravljanje prenosom) je protokol zaduen za rad sa podacima u transportnom sloju. TCP je protokol dizajniran da za podatke koristi nizove bajtova i obezbedi pouzdan prenos podataka u oba smera (full-duplex). Osnovna jedinica prenosa podataka kod TCP protokola je segment. Uspostavljanje i raskid veze: Pri korienju TCP protokola obje strane moraju da uspostave vezu izmeu sebe kao preduslov za dalju razmenu podataka. Strana koja inicira uspostavljanje veze izvrava aktivno uspostavljanje veze dok strana koja prihvata uspostavljanje veze izvrava pasivno uspostavljanje veze. Jednom uspostavljena veza ostaje aktivna dok god se ne zahtjeva njen prekid ili dok se izgubi evidenciju o jednoj strani (npr. resetovanjem raunara). Kod prekida uspostavljene veze potrebno je da obe strane dobiju informaciju da je veza prekinuta i da dalji prenos podataka nije mogu. Prekid veze moe inicirati svaka od strana, bez obzira na to koja strana je inicirala uspostavljanje veze. TCP protokol ne podrava broadcasting i multicasting ve omoguava komunikaciju izmeu iskljuivo dvije strane. Pouzdanost: Glavna karakteristika TCP protokola je pouzdanost. Podatke koje aplikacija dostavlja transportnom sloju TCP dijeli u segmente koje alje pojedinano. TCP zahteva potvrdu da je svaki od poslatih segmenata isporuen. Ukoliko potvrda o isporuivanju ne stigne u odreenom vremenskom roku, segment se alje ponovo. TCP eliminie iste segmente koje je mreni sloj grekom dostavio dva ili vie puta.TCP reorganizuje primljene segmente po izvornom redosledu bez obzira na redosled kojim ih mreni sloj dostavlja. TCP prilagoava frekvenciju slanja segmenata ime spreava odbacivanje segmenta. 60. Navesti karakteristike IP protokola.

Internet Protokol (IP) je protokol koji se koristi za prenos podataka u i izmeu "packet switched" mrea. Ovaj protokol se odnosi na mreni sloj OSI i TCP/IP modela. To znai da ovaj protokol u sebe enkapsulira podatke viih slojeva (aplikativnog i transportnog) i u okviru paketa se podaci ovog protokola enkapsuliraju kao podaci za protokole nieg sloja, sloja veze.

Glavna uloga IP protokola je obezbedi jedinstven sistem za globalno adresiranje raunara i time obezbedi jedinstvenu identifikaciju svakog od njih. Internet Protokol ne garantuje dostavu paketa. Takoe, ovaj protokol ne garantuje ispravnost podataka (npr. da li je sadraj paketa oteen pri transportu), dozvoljava dupliranje paketa i prenos paketa u izmenjenom redosledu. Nedostatak ovih funkcionalnosti omoguava veu jednostavnost i performance. Objasniti i skicirati povezivanje raunara u sluaju troslojne arhitekture.61. Objasniti i skicirati povezivanje raunara u sluaju troslojne arhitekture.

Svaki raunar sadri softver u slojevima pristupa mrei i transportu, kao i softver u aplikacionom sloju za jedni ili vie aplikacija. Svaki raunar u mrei mora da ima i svoju mrenu adresu kako bi mrea mogla da isporui podatke onom raunaru kojem su namjenjeni. Takoe, svaka aplikacija u raunaru mora da ima svoju adresu koja je jedinstvena unutar raunara, kako bi sloj transporta mogao da isporui podatke onoj aplikaciji kojoj su namjenjeni. Ove adrese aplikacija smjeta u posebno polje zaglavlja i naziva se taka pristupa uslugama (SAP).

62. Definisati protokolsku jedinicu podataka (PDU).

Blok (frejm ili paket) podataka koji se razmjenjuje izmeu dva entiteta preko protokola naziva se protokolska jedinica podataka PDU (Protocol Data Unit).63. Definisati taku pristupa uslugama (SAP).

Svaka aplikacija u raunaru mora da ima svoju adresu, koja je jedinstvena unutar raunara, kako bi sloj transporta mogao da isporui podatke onoj aplikaciji kojoj su namjenjeni. Ove adrese aplikacija smjetaju se u posebno polje zaglavlja, i naziva se TAKA PRISTUPA USLUGAMA (SAP-Service Access Points).64. Uporediti client-server i peer-to-peer konfiguracije raunarskih mrea.

Kod mrea ravnopravnih raunara (peer-to-peer mree) ne postoje serveri. Svi raunari su ravnopravni. Svaki raunar funkcionie i kao klijent i kao server, pa ne postoji administrator koji bi bio odgovoran za cijelu mreu. Ovakvu mreu najee ini 10 ili manje raunara. Mree ravnopravnih raunara su relativno jednostavne. U situaciji kada svaki raunar funkcionie i kao klijent i kao server, ne postoji potreba za monim centralnim serverom. Stoga su ove mree jeftinije od serverskih mrea.Mogunost umreavanja u mreu ravnopravnih korisnika ugraena je u mnoge operativneSisteme zbog ega nije potreban nikakav dodatni softver.U mrei sa vie od 10 korisnika, mrea ravnopravnih korisnika u kojoj se raunari ponaaju i kao klijenti i kao serveri, nije adekvatno reenje. U takvim situacijama postoje server (klijent server konfiguracija mree) ija je jedina uloga obavljanje poslova koje klijenti nijesu u mogunosti da odrade. Bezbjednost je najee osnovni razlog opredeljivanja za serversku mreu. U ovakvom okruenju jedan administrator moe da definie bezbjednost i to, onda, vai za svakog korisnika mree.

65. Definisati pojam, osobine i elemente LAN mrea.

Lokalnom mreom se smatra svaka ona raunarska mrea koja radi na drugom OSI sloju, tj.sloju veze.Lokalne mree su gotovo uvjek paketske difuzne mree, to znai da postoji jedan kanal veze i da svi raunari u mrei imaju pristup tom kanalu.Prirodu lokalne mree odreuju tri elementa: medijum kroz koji se obavlja prenos topologija mree protokol za pristup medijumuMedijum i topologija mree u velikoj mjeri odreuju kako brzinu i efikasnost komuniciranja, tako i vrstu podataka koji mogu da se prenose kroz mreu.

66. Skicirati i objasniti funkcionisanje mree u obliku prstena (token ring).

Prsten nije difuzni medijum, ve predstavlja zbir linija od take do take koji formiraju krug.U prstenu sa etonom (token ring) postoji specijalna binarna rije duine tri bajta, koja se naziva eton!eton cirkulie du prstena dokle god nijedna stanica u prstenu nema ta da emituje. Kada neka stanica eli da poalje ram, ona prvo mora da uzme eton i da ga ukloni sa prstena pa tek onda da emituje ramove. Poto postoji samo jedan eton, u jednom trenutku moe da emituje samo jedna stanica (kao i u sluaju magistrale sa etonom). Jasno je da prsten sa etonom mora da ima dovoljno kanjenje tako da cio eton moe da stane u prsten i po njemu cirkulie.Kanjenje se u prstenu sastoji od dvije komponente: kanjenje od po jednog bitskog intervala, koje unosi svaka stanica, i kanjenje usled konane brzine prostiranja signala.Potvrivanje prijema u prstenu sa etonom se lako realizuje. U formatu rama se nalazi polje za potvrivanje prijema u koje je inicijalno upisana nula. Kada odredina stanica primi ram, ona u ovo polje upisuje jedinicu.

67. Navesti i objasniti prenosne medijume kod LAN mrea.

U lokalnim mreama mogu se koristiti sve vrste medijuma.Upredena parica esto se koristi zbog niske cijene i zbog toga to se obino instalira u objekte tokom njihove izgradnje. Iako se koristi za male brzine prenosa, mogue je postii brzine do nekoliko megabita u sekundi.Koaksijalni kabal je skuplji ali ima bolje performanse od upredene parice: vei kapacitet, dozvoljava da se u mreu povee vei broj stanica i omoguava prenos na vea rastojanja.Omoguava dvije vrste prenosa u osnovnom (baseband) i u transponovanom (broadband) tj. irokopojasnom opsegu.Optiko vlakno se koristi kada su potrebne vrlo velike brzine prenosa jer ima daleko vei kapacitet od koaksijalnog kabla. Optiko vlakno odnosno optiki kabl posebno je podesan za veze tipa od take do take.Medijum moe da bude i slobodan prostor, tj. lokalne mree mogu da budu i beine. Tada se prenos obavlja slobodnim prostiranjem elektromagnetnih talasa.

68. Skicirati i objasniti funkcionisanje mree u obliku magistrale (token bus).

Fiziki gledano, magistrala sa etonom sastoji se od jednog ili vie kablova u obliku stabla na koji su prikljuene stanice.Meutim, logiki su stanice organizovane u obliku prstena, pri emu svaka stanica zna adresu stanice lijevo i desno od sebe.Kada je logiki prsten inicijalizovan, u njega se unose stanice po redosledu njihovih adresa, i to od najvie do najnie. Rad zapoinje stanica koja ima najvii broj: ona moe da poalje prvi ram (stanica broj 14 na slici). Poto je to uinila stanica prenosi dozvolu za emitovanje svom neposrednom susjedu, tako to mu alje specijalni upravljaki ram eton. Prosleivanje etona takoe se obavlja od viih ka niim adresama. eton tako krui od stanice do stanice du cijelog logikog prstena, a samo ona stanica koja posjeduje eton moe da emituje. Kako u bilo kom trenutku samo jedna stanica posjeduje eton, ne moe doi do kolizije!!! Svaki put kada dobije eton, stanica izvjesno vrijeme emituje ramove, a potom eton proslijeuje dalje (ako su ramovi kratki moe emitovati vie uzastupnih ramova). Ako stanica nema podataka za emitovanje, ona odmah, bez ekanja, etom proslijeuje svom susjedu.

69. Objasniti topologiju u obliku stabla.

Topologija u obliku stabla predstavlja generalizaciju topologije u obliku magistrale. Stablo poinje u taki koja se naziva eoni vor. Iz eonog vora polazi jedna ili vie grana i svaka od tih grana moe da se dijeli dalje. Emisija iz bilo koje stanice se prostire kroz medijum tako da mogu da je prime sve stanice u mrei. Apsorbcija ramova se odvija u krajnjim takama. 70. Objasniti topologiju u obliku zvijezde.

Danas je najei tip strukture mree zvezdasta mrea. U topologiji zvezde, svi raunari su segmentima kabla povezani sa centralnom komponentom koja se zove hab.Signal se prenosi od raunara koji ga je poslao, kroz hab, do svih raunara u mrei. Odlike zvijezdaste mree: Omoguava dodavanje raunare na centralnu vezu bez gaenja cijele mree. Ukoliko se pojavi problem na jednom od raunara na mrei, ostali raunari neometano nastavljaju sa radom, samo ne mogu da pristupe podacima na problematinom raunaru. Raunari ne mogu biti na udaljenosti veoj od 100 metara od centralnog ureaja. Svaki centralni ureaj za povezivanje moe da povee do oko 24 raunara. Zvezdaste mree su malo skuplje od drugih topologija poto se svaki raunar mora povezati sa centralnim ureajem pa vam je obino potrebno puno kablova za dobro funkcionisanje mree.71. Protokoli za pristup medijumu.

X-ON/X-OFF predstavlja jedan od najstarijih protokola za kontrolu pristupa.Koristi se za prenos samo tekstualnih poruka. Jo uvijek se koristi izmeu raunara i tampaa, a sree se i u pojedinim poludupleksnim reimima rada.

Njegov koncept je jednostavan: Raunar A alje zahjtev za prenos podataka raunaru B, a raunar B potvruje da je spreman da prima podatke slanjem X-ON signala, koji raunaru A govori da zapone prenos. Raunar A alje podatke raunaru B sve dok B strana ne poalje X-OFF poruku. Prenos podataka se zaustavlja sve dok strana B ne poalje X-ON signal. Zbog lakog gubitka X-ON i X-OFF signala tokom prenosa, koriste se mnogo savreniji pristupi, pa je sve rea primena ovog protokola. POLLING je proces prozivanja klijenta (raunara ili terminala) koji nakon prozivanja mogu da poalju podatke (ukoliko ih imaju). Ako klijent ima podatke alje ih nakon prozivanja, a ako nema podatke za slanje klijent odgovara negativno, a server proziva sledeeg klijenta. Postoje dve vrste pollinga i to su: Pozivanje po redosledu (Roll call polling): Ova vrsta prozivanja esto sadri ekanje zato to server mora da prozive klijente a zatim da eka odgovor. Odgovor moe da bude dolazea poruka koja eka da bude poslata ili negativan odgovor koji nagovetava da nema ta da se poalje. Obino je neophodan tajmer da bi se spreilo zakljuavanje kada klijent ne odgovara posle nekoliko sekundi. Hub polling (prosleivanje etona - Token passing): Prenoenje tokena je deterministiki metod za pristup medijumu kojim se token prenosi sa vora na vor, prema ranije utvrenom redosledu. Token je specijalni paket ili okvir. Jedan raunar startuje poliranje i token se alje do drugog raunara. U bilo kom trenutku token moe biti dostupan ili u upotrebi. Kada dostupan token stigne na vor, taj vor moe da pristupi mrei. Tada se token alje do sledeeg raunara i tako sve dok se ne vrati do prvog raunara koji cio proces ponovo zapoinje.

72. IEEE standard i Eternet.

Standard IEEE 802.3 odnosi se na lokalne mree sa perzistentnim CSMA/CD protokolom.Princip je poznat: kada stanica eli da emituje, ona oslukuje kanal. Ako je kanal zauzet, stanica eka dok kanal ne bude slobodan. Ako dvije stanice istovremeno emituju, dolazi do koilizije. Stanice koje dodju u koliziju prestaju da emituju, ekajui neki sluajan period vremena i cio proces ponavljaju. Nakon raspoznavanja noseeg talasa, napravljen je CSMA/CD sistem od 2,94 Mbps, koji je omoguio povezivanje preko 100 personalnih radnih stanica na jednokilometarski kabal. Ovaj sistem nazvan je Ethernet. Dakle, termin Ethernet odnosi se na prenosni put. Ubrzo je napravljen i standard za Ethernet od 10 Mbps, koji je predstavljao osnovu za standard 802.3. Standard 802.3 za razliku od Etheneta opisuje cijelu familiju perzistentnih CSMA/CD protokola koji rade brzinama od 1Mbps do 10 Mbps, i to po razliitim medijumima. Standard 802.3 razlikuje se od Etherneta i po jednom polju u zaglavlju: u prvom sluaju to polje definie duinu, u drugom sluaju specifikuje tip paketa. Prednosti Ethernet mrea su: mree su jednostavne za planiranje i ekonomine za instalaciju; mrene komponente su jeftine; tehnologija se pokazala kao pouzdana; jednostavno je dodati i ukloniti raunare sa mree; podravaju ga mnogi softverski i hardverski sistemi. Glavni problem Etherneta je to se korisnici takmie za pristup mrei i nema garancije da e korisnik moi da pristupi mrei uvek kada ima podataka za slanje.Naime, do problema dolazi kada dva ili vie korisnika eli da koristi mreu u isto vreme. U tom sluaju dolazi do sudara (kolizije) podataka razliitih korisnika. Korisnici mora da prestanu sa slanjem i da saekaju odreeno vreme dok mrea ne postane slobodna. Ethernet sam po sebi ne obezbeuje nikakvu sigurnost, on je jednostavan i otvorena fizika sredina za prenos podataka. Nije imun na prislukivanje i pijuniranje. 73. Objasniti postupak umreavanja raunara.

Da bi raunari mogli zajedniki da koriste neke resurse i, uopte, da bi mogli da komuniciraju na bilo koji nain, oni moraju da se poveu. Najvei broj mrea za povezivanje raunara koristi kablove.Napomena: U beinim mreama raunari su povezani bez upotrebe kablova. Ovde se, ipak, ne radi o pukom prikljuenju kabla na ijem je drugom kraju drugi raunar. Razliiti tipovi kablova, u kombinaciji sa razliitim mrenim karticama, mrenim operativnim sistemima i drugim komponentama, zahtevaju i razliito ureenje. Da bi mrea uspeno radila, potrebno je paljivo isplanirati mrenu topologiju. U tom smislu, konkretna topologija moe da odredi, ne samo tip kablova koji e se koristiti, ve i kako e se oni sprovesti kroz podove, zidove ili plafon. Topologija, takoe, moe da odredi i nain komuniciranja raunara u mrei. Razliite topologije zahtevaju i razliite metode komunikacije, to, dalje, ima veliki uticaj na funkcionisanje mree.74. Objasniti MAC adresu.

MAC adresa je jedinstven identifikator kod mnogih oblika mrene opreme. Na mreama kao to su Eternet, MAC adrese dozvoljavaju svakom raunaru da bude jedinstveno identifikovan i dozvoljava okvirima da budu obiljeeni za specifine raunare. MAC adresa se najee se izraava heksadecimalnom notacijom (88-B2-2F-54-1A-0F), gdje svaki bajt adrese predstavlja par heksadecimalnih brojeva.ARP (Address Resolution Protocol) slui za pronalaenje MAC adrsa u LAN mrei.75. Objasniti ARP tabelu.

ARP Address Resolution Protocol slui za: automatsko odreivanje MAC adrese na osnovu IP adresa na istoj podmrei odravanje ARP tabele (ARP ke)ARP sprovode svi IP ureaji na LAN mrei (hostovi, ruteri, tamai...) Kada host ili ruter treba da poalje IP paket, a u ARP tabeli nema podataka o pripadajuoj MAC adresi, alje se brodkast okvir ARP request sa navedenom IP adresom svi primaju ovaj okvir, auriraju ARP tabelu sa IP i MAC adresom poiljaoca I uporeuju svoje IP adrese sa navedenom host koji prepozna svoju IP adresu u ARP request paket, odgovara slanjem unikast ARP reply paketa do hosta koji je inicirao ARP upit poetni host prima ARP reply paket, saznaje MAC adresu i upisuje je u ARP tabelu u sluaju da se niko ne odazove na ARP request poruku, ARP javlja greku IP nivou drugi sloj ne moe da poalje IP poruku.76. Objasniti postupak prenoenja poruke izmeu dva raunara u okviru LAN mree.

Nain na koji podaci putuju mrenim vodovima razlikuje se od naina prenosa podataka izmeu komponenata raunara. Unutar raunara podaci putuju u obliku niza bitova paralelno preko ica povezanih na matinoj ploi. Ove paralelno povezane ice na matinoj ploi nazivaju se magistrale. (engl. Data bus). Da bi se podaci fiziki preneli mreom od jednog raunara do drugog, oigledno da mora postojati neki fiziki prenosnik najee se koristi bakarna ica. Naalost, bez obzira na to koji tip provodnika se koristi, podaci mogu da putuju samo kao jedna povorka bitova to se naziva serijski prenos. Ureaj koji uzima paralelne podatke sa raunara i saima ih u serijski prenos i omoguava vezu izmeu PC-ja i mrenog prenosnika se naziva mrena kartica, ili NIC (engl. network interface card). NIC sadri primopredajnik (predajnik i prijemnik) koji moe da pretvara podatke iz paralelnih u serijske i obratno. NIC moe biti zasebna kartica koja se utakne u raunar (postoji veliki broj proizvoaa mrenih kartica). Mrena kartica mora da bude kompatabilna sa utinicom. Mrena kartica obezbeuje fiziku vezu izmeu raunara i mrenih prenosnika kao i prevoenje podataka iz paralelnog u serijski oblik.77. Objasniti postupak prenoenja poruke izmeu dva raunara u okviru razliitih LAN mrea.

Lokalne raunarske mree se mogu meusobno povezati. Homogene mree se povezuju pomou mostova, a heterogenen pomou rutera. Kada se poveze vie mrea, paket od izvorita do odredita putuje razliitim putanjama. to je rutera kroz koje paket prolazi vei, kanjenje paketa je vee. Zbog toga mora postajati dodatni softver. Svaka lokalna mrea ima svoj ruter koji je direktno povezan sa ruterom druge mree. Poto se prenose paketi razliitih duina, u ruterima se mora obavljati dodatno rastavljanje paketa na manje jedinice, tzv. fragmentacija paketa.

78. Objasniti dinamiko dodjeljivanje adresa.

Dinamiko dodjeljivanje adresa se obavlja tako to raunar automatski bira adresu svaki puta kad se upali. Obino je rije o biranju sluajnih brojeva, sve dok se ne pogodi slobodna adresa.

79. Objasniti pojam rutiranja.

Proces odreivanja optimalne putanje prenosa poruke do njenog odredita na osnovu date adrese naziva se rutiranje. 80. Objasniti pojam pinga.

Packet Internet Grouper (ping) je osnovni alat za ispitivanje postojanja konekcije izmeu dva entiteta i otkrivanja problema u raunarskim mreama. Ping podrazumijeva slanje ICMP (Internet Control Message Protocol) poruke - echo request (zahtijev za eho) do odredinog vora. Ako je konekcija ispravna (funkcionalna), odredini vor prima ICMP zahtjeve i na njih odgovara porukom echo response (eho odgovor). Ping paket obino sadri 32, 56 ili 64 bajta podataka. Ako host koji alje zahtjev primi odgovor u odreenom roku, smatra se da je veza stabilna, to znai da su svi mreni ureaji izmeu krajnjeg vora i stanice koja alje ping ispravno podeeni za prenos podataka.81. Objasniti podjelu CSMA protokola i princip njihovog funkcionisanja.

Tri osnovna ova protokola su: perzistentni (stalni) CSMA, neperzistentni CSMA i CSMA sa detekcijom kolizije. Perzistentni CSMA protokol funkcionie na sledei nain: Stanica koja eli da emituje prvo oslukuje kanal, kako bi utvrdila da li u tom trenutku emituje neka druga stanica. Ako je kanal zauzet, stanica eka dok ne bude slobodan.Kada kanal postane slobodan, stanica emituje svoj ram. Ako doe do kolizije, stanica eka neko vrijeme, i sve poinje iznova. Neperzistentni protokol funkcionie na sledei nain: Stanica koja hoe da emituje ispituje da li je kanal slobodan. Ako je kanal zauzet, ovaj protokol ga neprestalno ispituje dok ne utvrdi da je kanal slobodan (i to nakon nekog sluajnog perioda vremena). Dakle, ovaj protokol ne ispituje kanal neprekidno kako bi ga prisvojio im postane slobodan, ve to radi u sluajnim vremenskim intervalima. 82. Objasniti CSMA/CD protokol.

Protokol funkcionie na sledei nain:Stanice prekidaju emitovanje im otkriju da je dolo do kolizije.Ako dvije stanice utvrde da je kanal prezan i istovremeno pon da emituju, one e obje gotovo odmah otkritin koliziju. Umjesto da zavre emitovanje svojih ramova, obje stanice naglo prekidaju emitovanje od trenutka otkria kolizije. Na ovaj nain postie se uteda vremena i kapaciteta.CSMA/CD protokol se moe nalaziti u jednom od tri stanja: stanje konkurisanja, stanje emitovanja, stanje praznog hoda.

Pretpostavimo da je stanica zavrila emitovanje u trenutku to. Neka druga stanica sada moe da pokua da emituje. Ako dvije, ili vie stanica istovremeno pokuaju da emituju doi e do kolizije. Stanica koja emituje znae da je dolo do kolizije ako je ono to primi nazad razliito od onoga to je poslala. Poto je otkrila koliziju, stanica prekida dalje emitovanje, eka sluajan period vremena, pa onada ponovo pokuava. Zbog toga se model CSMA/CD protokola sastoji od naizmjeninih perioda konkurisanja i emitovanja, izmeu kojih se nalazi prazan hod (period kada sve stanice ute zbog nedostatka posla).83. Objaniti klijent server model.

Klijent server model je popularan model raunarske mree. Korisnici (njihovi raunari ili programi) nazivaju se klijenti. Posebni raunar ili program naziva se server. Mrea se sastoji od vie servera (personalnih raunara ili programa) i jednog ili vie servera. Usluge koje server prua klijentima sastoje se od toga da na zahtjev klijenta obavlja poslove koje oni nisu u stanju da realizuju zbog nedostatka procesorske snage ili memorijskih lokacija.Klijent alje serveru poruke sa zahtjevom da ovaj obavi odreeni posao. Komunikacija se uvijek uspostavlja od klijenta prema serveru. Server, nakon to dobije zahtjev, obavlja posao i odgovor alje nazad klijentu.

84. Objasniti princip funkcionisanja ALOHA protokola.

Osnovna ideja Aloha protokola je: pustiti korisnike da emituju kad god imaju neto da emituju. Poto dolazi do kolizije, ramovi koji su u koliziji bie uniteni. Meutim, ovdje postoji povratna veza: predajnik moe, kao i ostali korisnici a slua kanal. Na taj nain, predajnik moe da zna da li su njegovi ramovi uniteni ili nijesu. Ako je ram uniten, predajnik eka neko vrijeme pa ga ponovo alje.Vrijeme ekanja mora biti sluajno, u protivnom isti ramovi e ponovo dolaziti u koliziju. Sistemi u kojima vie korisnika dijeli zajedniki kanal na nain koji moe da dovede do konflikata nazivaju se sistemi sa konkurencijom. Broj kolizija u ovim sistemima je veliki (18,4%).ista Aloha ima oko 18.4% maksimalne propusnosti. Ovo znai da je 81.6% od ukupne propusne moi mree praktino neiskorieno.Poboljanje originalnog Aloha protokola je vremenski raspodeljena Aloha, koja je diskretno uvela podjelu vremena na tzv slotove, gdje svaki slot odgovara jednom ramu. Propusnost je poveana na 36.8%. Stanica moe slati bilo kad, ne vodei rauna o tome ta u tom trenutku rade ostale stanice u mrei.85. Navesti i objasniti opsege u kojima rade LAN mree.

Lokalne mree mogu da rade u osnovnom opsegu i transponovanom opsegu.Lokalne mree rade u osnovnom opsegu kada se za prenos koriste digitalni signali. Digitalni signali se na liniji pojavljuju kao naponski impulsi. U sistemima koji rade u osnovnom opsegu ne moe se koristiti multipleks sa frekvencijskom raspodjelom kanala jer cio propusni opseg medijuma pripada jednom signalu. Signal se prostire u oba smjera do krajeva linije, gdje biva apsorbovan. Brzine ovih lokalnih mrea su od 1 do 10 Mbps.Rastojanja koja pokrivaju te mree su kraa, prenika oko 1km. Maksimalan broj stanica je od nekoliko desetina do dvije, tri stotine.Lokalna mrea radi u transponovanom opsegu ako se za prenos digitalnih podataka koriste analogni signali. Moe se koristiti multipleks sa frekvencijskom raspodjelom kanala. Propusni opseg medijuma se moe podijeliti na kanale odreene irine. Prenos se moe obavljati uz pomo pojaavaa, na znatno veim rastojanjima reda nekoliko desetina km. Mogue je ukljuiti stotine, pa ak i hiljade stanica.86. Objasniti naine realizacije kontrole pristupa medijumu.

Kontrola pristupa se moe realizovati: centralizovano i distribuirano. U sluaju centralizovane kontrole prisupa postoji poseban kontroler isprojektovan tako da dodjeljuje pristup mrei. Stanica koja eli da posalje poruku mora ekati dozvolu od kontrolera kada on prozivanjem (polling) omoguava pristup stanica medijumu. Uobiajena forma centralizovane kontrole pristupa u LAN mreama se odnosi na situacije kada jedan raunar, u ulozi master-a, ima zadataka da pojedinano proziva (polling) za prenos svaku od slave stanica u mrei.U distribuiranom pristupu (koji koristi veina LAN mrea) stanice zajedno izvravaju MAC funkciju dinamiki definiui redosljed kojim emituju poruke. Postoje dvije vrste distribuirane kontrole: sluajna i deterministika. Sluajnom kontrolom pristupa svaka stanica ima mogunost da inicira prenos u bilo kojem trenutku, dok kod deterministike metode svaka stanica eka svoj red za prenos. Deterministiki, postupkom u kome se koristi posebna sekvenca bita (token) za davanje prava stanicama za prenosom. Primjer forme deterministike kontrole pristupa kod LAN mrea je token passing, koji se primjenjuje za bus i ring topologije.

87. Skicirati format Ethernet rama i objasniti namjenu svakog polja.

Svaki ram poinje preambulom (uvodom) dugakom 7 bajtova, a svaki bajt predstavlja niz od po 4 naizmjenine jedinice ili nule. Zadatak preambule je da omogui prijemniku da se sinhronizuje sa predajnikom.Poetak rama bajt koji ima strukturu 10101011 i oznaava poetak samog rama.Ram sadri dvije adrese (adresu odredita i adresu izvorita) koje za Ethernet standard su estobajtne.Sledei bit slui za razlikovanje globalnih i lokalnih adresa. Za samo adresiranje preostaje 48-2=46 bitova, to znai da je maksimalan broj adresa 2 na 46.Sledee polje se odnosi na duinu polja podataka. Polje podataka moe da bude maksimalno dugako 1.500 bajtova.Polje dopune slui za dopunu kad god je polje podataka krae od 46 bajtova.Polje za provjeru ispravnosti je dugako 4 bajta. Ako su zbog smetnji neki bitovi podataka pogreno primljeni, kontrolni zbir je najee netaan i greka e se otkriti

88. Prednosti i nedostaci zvijezda topologuje.

Prednosti: Mogue je dodavati raunare na centralnu vezu bez gaenja cijele mree. Ukoliko se pojavi problem na jednom od raunara na mrei, ostali raunari neometano nastavljaju sa radom, samo ne mogu da pristupe podacima na problematinom raunaru. Svaki centralni ureaj za povezivanje moe da povee do oko 24 raunara.Nedostaci: Raunari ne mogu biti na udaljenosti veoj od 100 metara od centralnog ureaja. Zvezdaste mree su malo skuplje od drugih topologija poto se svaki raunar mora povezati sa centralnim ureajem pa je obino potrebno puno kablova za dobro funkcionisanje mree.89. Prednosti i nedostaci prsten topologuje.

Prednosti: Ne postoji centralni ureaj za povezivanje. Ne postoji ni poetak ni kraj mree, ime se eliminie potreba za terminatorima.Nedostaci:

Reavanje problema je oteano. Otkazivanje mree na bilo kom mestu utie na cijelu mreu. Teko je dodati nove raunare na prstenastu mreu. Treba dovesti kabal do raunara da bi se povezali i niko nije povezan na mreu dok se ne instalira i pokrene novi sistem.90. Prednosti i nedostaci mree u obliku magistrale.

Prednosti: Topologija mree koju je najjednostavnije i najjeftinije napraviti. Jedan kabal povezuje sve raunare. Kad kabl doe do poslednjeg raunara, on se povee sa tim raunarom i zatim se kabl prekida. Tako se spreava vraanje podataka kroz mreu i mijeanje sa novim podacima koji su poslati. Nema potrebe za centralnim ureajem za povezivanje.Nedostaci: Neophodno je dodati terminator na svaki kraj magistralne mree. Nije jednostavno dodati raunare na magistralnu mreu. Mora se prekinuti mrenu vezu da bismo dodali raunar. Ukoliko jedan raunar na mrei ima problema, taj kvar utie na sve raunare na mrei.91. Prednosti i nedostaci stablo mree.

Prednosti: Topologija mree je jednostavna za napraviti. Nema potrebe za centralnim ureajem. U datom trenutku samo juedan raunar prenosi podatke. Kao prenosni medijum obino se koristi koaksijalni kabal. Sprijeeno je vraanje podataka u mreu i mijeanje sa novim podacima.Nedostaci: Nije jednostavno dodavati raunare na ovu mreu. Kvar jednog raunara utie na rad cjelokupne mree.92. Objasniti pojam globalne mree.

Globalne raunalne mree pokrivaju sve mree koje se rasprostiru izvan jednog grada, dakle, sve domrea koje povezuju kontinente. Osnovna karakteristika ovih mrea je da imaju relativno velika kanjenja u odnosu na preostale tipove mrea zbog udaljenosti koje pokrivaju.93. Objasniti strukturu IP datagrama i navesti funkcije njegovih polja.

94. Objasniti strukturu TCP segmenata i navesti funkciju njegovih polja.

Segment se sastoji od zaglavlja (koje generie i interpretira sam protokol) i aplikativnih podataka (koje generie/preuzima aplikativni sloj). Zaglavlje TCP segmenta se sastoji od polja fiksne duine koja sadre informacije vezane za protokol. Bitska duina zaglavlja je 5x32 bita ukoliko nisu ukljuene opcije.Bitska duina celokupnog segmenta je jednaka bitskoj duini zaglavlja (ukoliko se segmentom ne prenose podaci aplikacije) ili zbiru bitske duine zaglavlja i bitske duine podataka dobijenih od sloja aplikacije.Source port number Izvorini port port preko koga se komunikacija vri na strani koja alje segment.

Destination port number Odredini port port preko koga se komunikacija vri na strani koja prima segment

Sequence number Broj koji oznaava redni broj prvog bajta podataka u segmentu u odnosu na celokupan niz podataka koji se prenosi.

Acknowledgment number Broj koji slui za utvrivanje koji paketi su regularno isporueni na odredite.

Header length Broj rei duine 32 bita koje se nalaze u zaglavlju (podrazumevana vrednost je 5)

Reserved Bitovi rezervisani za budue proirenje protokola.

Indikatori Indikatori za potvrdu prijema, prekid itd.

Window size Veliina okvira tj. broj bajtova koje odredite moe da prihvati preko segmenata koji su potvreni.

TCP checksum Kontrolna suma koja se odnosi na zaglavlje i potatke i koristi se za proveru da li je segment izmenjen tokom prenosa

Urgent pointer upuuje na poslednji bajt urgentnih podataka.

95. Definisati fiziku i IP adresu raunara.

Fizika adresa je adresa koju raunar ima u svojoj matinoj mrei. U Internetu svaki raunar ima svoju jedinstvenu IP adresu (intrenet adresu). Interenet adresa se nalazi u zaglavlju IP paketa i sadri broj mree u kojoj se raunar nalazi i broj raunara. 96. Objasniti strukturu simbolike i numerike adrese.

Simbolika adresa se sastoji od dva dijela: imena raunara i domena kome raunar pripada. Ova dva dijela su meusobno razdvojeni takom. Domen definie lokaciju raunara i sastoji se od etiri dijela: organizacije u kojoj se raunar nalazi, grad, djelatnost organizacije, drava. Primjer ove adrese: buef31.etf.pg.ac.me (Adresa raunara koji se zove buef31, nalazi na Elektrotehnikom fakultetu u Podgorici, u Crnoj Gori i pripada akademskoj mrei).

Numerika adresa je adresa koja nema znaaja za korisnike, ali je vana za administratora mree.Dugaka je 32 bita, i najee se predstavlja pomou etiri decimalna broja po jedan decimalni broj od 0 do 255 za svaki bajt binarne adrese, meusobno odvojen takama.Primjer adrese u decimalnom obliku: 126.25.5.19.

97. Navesti klase IP adresa i po emu se one razlikuju.

Internet adrese podjeljene su u 5 klasa: A, B, C, D, E.Kod mrea klase A se prvih 8 bitova koristi za odreivanje mree a ostala 24 za odreivanje vora s tim da je prvi bit fiksiran na 0 to znai da postoji 127 mrea klase A od kojih svaka moe imati preko 16.777.214 lanova. Opseg klase A je 0.0.0.0 -127.255.255.255.Kod mrea klase B se prvih 16 bitova koristi za odreivanje mree a ostalih 16 za odreivanje vora s tim da je prva dva bita fiksirana na 10 to znai da postoji 16 384 mrea klase B od kojih svaka moe imati 65534 lana. Opseg klase B je 128.0.0.0 -191.255.255.255.Kod mrea klase C se prva 24 bita koristi za odreivanje mree a ostalih 8 za odreivanje vora s tim da je prva tri bita fiksirana na 110 to znai da postoji 2.097.152 mrea klase C od kojih svaka moe imati 254 lana. Opseg klase C je 192.0.0.0 -223.255.255.255.Klasa D je rezervisana za multicast (isporuku informacija grupi primalaca) i kod nje su prva etiri bita fiksirana na 1110 a njen opseg je 224.0.0.0 -239.255.255.255.255.Klasa E je rezervisana i kod nje su prva etiri bita fiksirana na 1111 a njen opseg je 240.0.0.0 -255.255.255.255.98. Definisati mreni operativni sistem i navesti njigovu podjelu.

Mreni operativni sistem (NOS) jeste softver koji kontrolie i organizuje sve aktivnosti na mrei i upravlja njima. Tip softvera koji je potreban zavisi od toga da li imate mreu ravnopravnih korisnika (peer-to-peer mreu) ili klijent/server mreu. Postoji nekoliko razliitih vrsta operativnih sistema za mree ravnopravnih korisnika: operativni sistemi Windows 95 i Windows 98 sadre u sebi peer-to-peer mreni operativni sistem. To znai da se u LAN mrei koja radi pod ovim operativnim sistemima, svi raunari ponaaju kao klijenti i da nema servera.Operativni sistem Windows NT/2000 obuhvata serverski orjentisani mreni operativni sistem. Pod operativnim sistemom Windows NT/2000 moe da se formira klijent-server LAN mrea

99. Povezivanje dvije homogene lokalne mree.

Za povezivanje homogenih paketskih mrea koriste se mostovi ili prekidai. Ovi ureaji rade u prvom sloju (sloju pristupa mrei) TCP/IP protokolskog steka, odnosno u drugom sloju (sloju veze) OSI referentnog modela. Poto stanice komuniciraju u istoj mrei, one ramove razmjenjuju direktno korienjem protokola sloja veze.100. Povezivanje dvije heterogene raunarske mree.

Za povezivanje heterogenih mrea koriste se ruteri, koji rade u drugom sloju (sloju interneta) TCP/IP protokolskog steka, odnosno u treem sloju (sloju mree) OSI referentnog modela. Svaka lokalna mrea ima svoj ruter koji je direktnom linijom povezan sa ruterom druge mree. 101. Objasniti Internet usluge i njihov znaaj u modernoj komunikaciji.

U Internet usluge se ubrajaju: Elektronska pota (e-mail) - mogunost da korisnici raunara povezani u mreumeusobno, preko svojih ureaja razmjenjuju poruke bilo koje duine. Prenos fajlova - koristei FTP (File Transfer Protocol) program mogue je prenositi, kopirati fajlove sa jednog raunara na drugi pod uslovom da su oba povezana na mreu. Ukljuivanje na udaljeni raunar - korisnik koji je povezan na Internet uz pomo odgovarajueg programa (npr. Telnet) da se ukljui, odnosno uloguje u veliki raunar na Internetu. Da bi mogao da koristi ovu uslugu, korisnik mora da ima dozvoljen pristup (otvoren nalog) za rad na datom velikom raunaru. Diskusione grupe - specijalizovana forma grupa koje okupljaju osobe istog interesovanja i omoguavaju im razmjenu informacija. WWW - aplikacija koja omoguava da se na sajtu izloe brojne stranice informacija koje sadre tekst, nepokretne i pokretne slike i zvuk. To je sistem koji korisnicima omoguava kretenje kroz sistem dokumenata pomou hiperteksta. Priaonica - za razliku od diskusione grupe u priaonici korisnici razgovaraju u realnom vremenu. Da bi mogao da koristi ovu uslugu, korisnik mora da ima instaliran odgovarajui softver, da bude povezan na server i da zna naredbe za ulazak u tzv. virtuelnu sobu. ICQ usluga - omoguava korisnicima da sjede ispred svojih raunara povezanih na Internet i da direktno komuniciraju pa ak i da se vide. 102. Objasniti postupak povezivanja raunara na Internet.

Da bi se raunar povezao na Internet potrebno je da se obave tri radnje koje se svode na: Fiziko povezivanje raunara na Internet, Registracija korisnika, Instaliranje komunikacionih programa.Fiziki se korisnik prikljuuje na Internet ili preko javne telefonske mree (raunar mora da ima modem), ili, ako je umreen, preko svoje lokalne mree (veza se ostvaruje preko brze linije).Druga faza je registracija korisnika (koja je objanjena u pitanju 104.), i trea faza je instalitranje komunikacionih programa. Ako se veza ostvaruje putem telefonske linije, u korisnikovom raunaru mora da bude instaliran SLIP ili PPP program, pomou kojih se uspostavlja veza izmeu korisnika i SLIP ili PPP servera. Korisnik mora da instalira i TCP/IP protokolski stek i eljene klijentske programe kako bi njegov raunar funkcionisao kao dio TCP/IP sistema.103. Navesti i objasniti naine povezivanja raunara na Internet.

Dial-up veza ostvaruje se pomou telefonske linije i modema, odnosno pozivom kompjutera prema internet provajderu. Ova vrsta prikljuka je sve rea jer korisnicima ne prua mnogo. Povezivanje s provajderom koje obavlja kompjuter traje dugo i moe da potraje. Tokom korienja interneta telefon je zauzet, a mnogi sajtovi ne mogu da se pogledaju jer ih ova veza ne podrava. Da bi imao ovu vezu, korisnik mora da kupi odreeni broj sati i uplati mesec dana unapred neogranienog korienja.ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line) pristup internetu ostvaruje se pomou postojee telefonske linije i ADSL modema. Prednosti su stalna i brza veza, nema ekanja da se veza uspostavi, telefon nije zauzet i ne plaa se vei raun.Beini (wireless) internet je pristup velike brzine gde se veza s provajderom uspostavlja putem dvosmjerne radio veze umjesto preko kablova. Stvarna brzina zavisi od rastojanja do pristupne take, a esto i od vremenskih uslova. Ova vrsta prikljuka je najmanje rasprostranjena jer ne postoji infrastruktura, a uslugu nude internet provajderi. Beini prikljuak nudi mogunost vercovanja ili besplatnog korienja za korisnike na teritoriji koja je pokrivena njegovim signalom.104. Objasniti postupak registracije korisnika i korienje komunikacionih programa i opreme.

Registracija korisnika se razlikuje u zavisnosti od toga da li se na Internet prikljuuje pojedinani raunar ili se povezuje lokalna mrea. Ako treba da se prik