İskİt sÜvarİ tasvİrlİ Ünİk drahmİ
TRANSCRIPT
_____________________________________________________ART-SANAT 4/2015_____________________________________________________
53
İSKİT SÜVARİ TASVİRLİ ÜNİK DRAHMİ
HAMZA ŞEKER Nümismat
ÖZET
Eskiçağ’ın yaklaşık 10 asırlık döneminde Doğu Türkistan’dan Avrupa içlerine kadar
uçsuz bucaksız bir coğrafyaya hükmeden atlı-savaşçı İskit medeniyetinin dünya ve Türk
tarihi için önemi büyüktür. "Pantolon giyen atlı-okçular" hüküm sürdükleri muazzam
coğrafyada kalıcı izler bırakmışlar; savaş taktiklerinden sanat eserlerine varıncaya kadar
birçok alanda kendilerine has "Orta Asyalı" niteliklerini mükemmel şekilde göstermişlerdir.
Ata binmeyi kolaylaştırmak için hiç şüphesiz Türk kavimlerince icat edilmiş bulunan
pantolon ve onu giymiş savaşçının tasvir edildiği çok sayıda İskit sanat eseri günümüze
ulaşmış durumdadır. Bu örneklere maalesef çok az sayıda örnekle temsil edilen benzersiz
sikke tiplerini de eklemek gerekir. Ancak bu sikke tipleri hak ettiği ilgiyi görmemiş; birkaç
insaf sahibi nümismatın dışında konu yanlış teşhis ve isimlendirmelerle başka alanlara
yönlendirilmiştir.
Bu makalenin amacı bu büyük medeniyetin en temel özelliği olan "pantolonlu ve keçe
külahlı, yay taşıyan İskit=Türk savaşçı" tipli sikkelerin en eski iki örneğinden biri olan ve
yanlış bir teşhisin kurbanı durumundaki benzersiz gümüş sikke tipini sanat eserleri ışığında
yeniden teşhis edip tanıtmaktır.
Anahtar kelimeler: Türk Eskiçağı, İskit, pantolon, keçe külah, sikke, ünik drahmi.
_____________________________________________________ART-SANAT 4/2015_____________________________________________________
54
ILLUSTRATED SCYTHIAN HORSEMAN UNIQUE DRACHME
ABSTRACT
Horsemen-warrior Scythian civilization, which dominated a large geographical area
from the Eastern Turkistan to Europe for about 10 centuries in the ancient history, is very
significant for the history of the world and the Turks. “Horsemen-archers that wear trousers”
had permanent impressions on the vast geography they ruled; they demonstrated their
unique “Central Asian” characteristics perfectly in many fields from war tactics to works of
art.
Many Scythian works of art that depict trousers, undoubtedly invented by Turkic tribes
in order to facilitate riding horses, and the warriors wearing them have reached all the way
up to now. Unique coins, which are unfortunately represented with very few samples, should
be added to the examples. However, these samples of coins have not received the attention
they deserved; the subject has been guided to different fields due to wrong identification and
naming except few rational numismaticts.
The purpose of this article is to redefine and publicize unique silver coin type, which
has been one of the oldest samples of the “Bow carrying Scythian=Turk warrior wearing
trouser and felt cone” coins, which is the very basic characteristic of this great civilization,
and has been the victim of wrong identification.
Key Words: Turkic Ancient period, Scythian, trousers, felt cone, coin, unique drachme.
_____________________________________________________ART-SANAT 4/2015_____________________________________________________
55
İSKİT SÜVARİ TASVİRLİ ÜNİK DRAHMİ
Ekonomik, siyasi, dinî ve benzeri sebeplerle bastırılan sikkelerin tarih ilmine büyük
katkıları bulunmaktadır. Tek bir sikke bile birçok bilinmezi ortadan kaldırabilir, yepyeni
bilgileri açığa çıkarabilir. Genel dünya tarihi için olduğu kadar bizim millî tarihimiz için de
bu hakikat geçerlidir.
Türk Eskiçağı’nın en eski sikkeleri İskitler’e aittir. MÖ. 5. yy. ile MÖ. 3. yy. arasındaki
zaman dilimine tarihlenen devrede Karadeniz ve Trakya bölgesinde İskit krallarınca İskit
hâkimiyeti altındaki şehirlerde bastırılan çok sayıda sikke mevcuttur.1
"Doğu Türkistan’ın doğusundan Avrupa içlerine kadar uçsuz bucaksız bir coğrafyada
doğudan batıya doğru çok geniş bir sahaya yayılan (Durmuş 2012: 11); dinlerinin, dillerinin,
sanatlarının, gelenek ve göreneklerinin eski Türkler’inkiyle olan bağlantıları ve benzerlikleri
bulunan İskitler’in büyük çoğunluğunun, özellikle de hâkim tabakanın Türk olduğu hâkim bir
kanaattir." (Durmuş 2012: 166-167). İskitler’e dair en eski ve en önemli yazılı
kaynaklardan biri olan Herodotos’un Tarih’inde de İskitler’in "Orta Asya kökenli" olduğu
belirtilir (Herodotos 2011: IV, 11, 298).
Türk Eskiçağı’nın İskit=Türk savaşçı tipini içeren sikkeleri maalesef çok sınırlı
sayıdadır. Kul Oba vazosu, Chertomlyk amphorası, Esik Kurganı buluntusu altın elbiseli
adam, Kul Oba altın levhaları... gibi tüm sanat eserlerinin bize gösterdiği "pantolonlu
İskit=Türk savaşçı" tipine ait Karadeniz ve Marmara Denizi Bölgeleri’nde basılmış olan
sikke örnekleri tespitlerime göre Kyzikos şehrinin bastırdığı İskit okçu tasvirli elektron
hekte2 , bu makalede tanıttığım gümüş drahmi, İskit savaşçı tasvirli Karkinitis/Kerkinitis
bronz şehir sikkeleri, İskit okçu tasvirli Olbia gümüş ve bronz sikkesi ile İskit kralı Ataias’ın
Kallatis şehrinde basılmış gümüş sikkelerinden ibarettir.3
Çeşitli vesilelerle gün yüzüne çıkan birçok sanat eseri üzerinde resmedilen
pantolonlu İskit=Türk savaşçı tipinin bire bir nümismatik eşleşmesi durumundaki bu
benzersiz sikke tipleri önemlerine eşdeğer bir ilgiye muhatap olamamışlardır. Çok az
sayıda Batılı nümismat dışında konuya ilgi gösteren bulunmamakta olup bu ilgi
1 Bazı örnekler için bkz. SNG BM Black Sea ve Draganov 2010. 2 Kyzikos şehir darbı bu elektron hekte, "pantolonlu İskit=Türk savaşçı" tasvirli sikkeler içinde şu ana kadar yayınlanmış en eski tarihli örnektir. Bkz. CNG 82: lot 589. 3 Yayınlanmış kataloglarda tespit edebildiğim Marmara Denizi ve Karadeniz coğrafyasında basılmış pantolonlu İskit=Türk savaşçı tasvirli sikkeler şunlardır: Yarı diz çökmüş İskit savaşçı tasvirli Kyzikos elektron hekte ve hemi hekte (MÖ. 500-450; Hekte örneği için bkz. http://www.imj.org.il/news/eng/2012/September.html ve CNG 82: lot 589. Hemi hekte örneği için bkz. Pozzi 1966: lot 2186; bu katalogda İskit savaşçı yanlışlıkla Herakles olarak tanımlanmıştır. Bkz. s. 122), İskit süvari tasvirli Trakya-Makedonya bölgesi, bilinmeyen şehir darbı ünik gümüş drahmi (MÖ. 480; Nomos AG, 2: lot 51=bu makaleye konu olan sikke), Ataias adına basılmış Kallatis şehir darbı, at üstünde ok atan Ataias tasvirli gümüş didrahmi ve drahmi (MÖ. 339 yılından önce; Tkalec, May 2005: lot 54; Draganov 2010: 32, fig. 1-2; 32-33, fig. 4-8), mızraklı İskit süvari tasvirli Karkinitis bronz şehir sikkesi (MÖ. 350-300 yılları; CNG-Triton XIII: lot 82), kaya üzerinde oturan İskit kralı tasvirli Karkinitis bronz şehir sikkesi (MÖ. 4. yy. SNG BM Black Sea: fig. 696-702), İskit süvari tasvirli Dionysopolis şehir darbı bronz sikke (MÖ. 4.-3. yy. Draganov 2010: 33 fig. 9-10), ok atan İskit savaşçı tasvirli Olbia şehir darbı diobol (MÖ. 360-350, bu çok nadir sikkenin bir örneği Odessa Arkeoloji Müzesi koleksiyondadır. Bkz. http://www.museum.com.ua/en/nauch_isled/katalog4.html ) ve aynı tipte bronz sikke (MÖ. 3. yy. SNG BM Black Sea: fig. 536-549; CNG 76: lot 195)
_____________________________________________________ART-SANAT 4/2015_____________________________________________________
56
sahiplerinden de bir kaç tanesi dışında4 diğerleri konuyu başlı başına yanlış isimlendirme
ve teşhislerle (belirttiğim sikkelerde yer alan İskit savaşçı/kral tasvirleri "Herakles,
Poseidon, sakallı adam, atlı-savaşçı ..." vs. gibi sikke uzmanlarına yakışmayacak şekilde
yanlış isimlendirilmişlerdir. Bu yanlış isimlendirmeler için dipnot 3’te belirttiğim
kaynaklara bakılabilir.) değişik alanlara yönlendirmektedirler. Türkiye’de İskitler’e dair
kaleme alınan çalışmalarda ise bu konuya hiç değinilmediği görülmektedir.5
Bu makalede tanıtacağım ünik drahminin kaderi de yukarıdaki sikkeler gibi
olmuştur. Bahse konu sikkeyi satışa sunan müzayede şirketinin sikke uzmanlarınca
yazılan açıklama notunda, sikke üzerinde resmedilen süvarinin açıkça belli olan İskit giyim
tarzı görmezden gelinerek İskit süvari için, "binici"; İskit=Türk başlığı için de "Pers başlığı"6
şeklinde yanlış bir teşhis ve isimlendirme yapılmıştır.
Bu çalışmanın amacı bizzat Pers satrapları tarafından bastırılmış elektron, altın ve
gümüş sikkeler üzerindeki Pers başlıklı satrap portreleri ışığında (fig. 9-16) çalışmaya
konu olan ünik drahmi üzerinde resmedilen süvarinin takmış olduğu başlığın bir "Pers
başlığı" değil, bir "İskit=Türk başlığı" olduğunu ortaya koymak ve kadim tarihimiz için çok
büyük bir öneme sahip olan bu benzersiz sikke tipini Türk okuyucusuna tanıtmaktır.
Ön yüz: İskit başlıklı=Türk keçe külahlı İskit savaşçı7 şaha kalkmış8 atın üzerinde sağa
yönelik olarak durmakta, sağ eliyle atının yularını, (sol eliyle de) yay’ını tutmaktadır. İskit
savaşçının yaşlı biri olduğu, sivri sakala ve enseye kadar inen uzun saçlara sahip
bulunduğu görülmektedir. Sikkedeki aşınma sebebiyle tam belli olmasa da aşağıda
benzerlik kurduğum (fig. 3-4-5; fig. 17-19) İskit sanat eserleri üzerindeki İskit savaşçı
tasvirlerine nazaran kaftanvari ceket, pantolon ve çizme giymiş olduğu söylenebilir.
Arka yüz: Kare formda çukur zımba.
Sikke açıklamasında yer alan bilgi notunda bu sikkenin basılışıyla ilgili olarak
süvarinin "Pers başlığı" taşıması9 ve "Attik ağırlığa sahip olması" sebep gösterilerek bu
ünik drahminin Atina-Pers Savaşları sonrasında basılmış olabileceği ihtimali öne
sürülmektedir. Sikkenin Attik ağırlıkla basılmış olmasından ve süvarinin taktığı başlığın
yanlış değerlendirilmesinden hareketle bu ihtimalin dile getirilmesi epey sorunlu ve yanlış
bir yaklaşımdır. Çünkü Ataias didrahmisi (fig. 19) başta olmak üzere yayınlanmış İskit
gümüş sikkeleri Attik ağırlık sistemine sahiptir.10 Sikkenin üzerindeki tasvirin sıradan bir
İskit savaşçıdan ziyade bir kralı tasvir ettiği açıktır. Bu sebeple de bu sikke Grekler
tarafından değil; bir İskit kralı tarafından kendi portresinin konulması suretiyle bastırılmış
4 Dimitar Draganov ve V. F. Stolba bu konuda ufuk açıcı çalışmalara imza atmışlardır. 5 Cevaplanması gereken soru şudur: Batılı uzmanlar’ın konuyu yanlış ya da yanlı değerlendirmesi bir dereceye kadar makul görülebilir; ancak Türkiye’de İskitler’e dair araştırmalarda bulunan Türk ilim adamlarının bu konuya eğilmemesi yahut da bu sikke tiplerinden haberdar olmaması ne dereceye kadar kabul edilebilir bir yaklaşımdır? 6 Nomos 2: lot 51. 7 Müzayede firmasının sikke uzmanlarınca yazılan bilgi notunda bir İskit savaşçı olduğu açık olan süvari için "binici", İskit=Türk keçe külahı için de "Pers başlığı" denilerek yanlış bir isimlendirme yapılmıştır. 8 Sikke açıklamasında atın koşuyor şekilde olduğu yazıyorsa da bu doğru değildir. Sikke üzerindeki atın şaha kalkmış şekilde olduğu açıktır. 9 Müzayede kataloğunda yazılanın aksine süvari ''Pers başlıklı'' değil ''İskit =Türk keçe külahlı''dır. 10 Karşılaştırma için dipnot 3'te zikredilen kaynaklardaki gümüş sikke örneklerinin açıklamalarına bakılabilir.
_____________________________________________________ART-SANAT 4/2015_____________________________________________________
57
olmalıdır (Greklerce basıldığı iddiasının doğruluğuna inanmamakla beraber eğer ki bu
iddia doğru çıkarsa o takdirde bu sikkenin Atina şehir devletinin MÖ. 5. yy’da istihdam
ettiği İskit okçuları11 onurlandırmak ve onların propagandasını yapmak üzere bastırdığı
ileri sürülebilir).
Kyzikos şehrinde basılmış İskit okçu tasvirli elektron hekte (fig. 2) üzerinde yer alan
İskit okçu tasvirindeki başlık, tanıttığım ünik drahmideki süvarinin başlığıyla hemen
hemen aynı tiptedir. Her iki başlık da kulakları açıkta bırakıp yukarıya ve ense gerisine
kadar uzanan çıkıntılara sahiptir. Elektron hekte üzerindeki İskit okçu tasvirinde -sikke
kalıbının eskiliğinden olsa gerek- okçunun pantolon ve çizmesi net olarak görülememesine
rağmen okçunun kaftanvari bir ceket giydiği açıkça görülmektedir.
Kul Oba vazosu üzerinde yer alan üç ayrı sahnede bulunan İskit savaşçı
tasvirlerindeki başlıklar (fig. 3-5) ünik drahmideki başlıkla bire bir aynı olmamakla
beraber bu başlıkların İskit=Türk keçe külahı olduğu açıktır. Vazodaki savaşçıların
başlıkları drahmideki başlık gibi yukarıya ve enseye doğru çıkıntılı olup tek fark kulakları
kapatan bir tarzda olmasıdır (Kul Oba vazosunun bulunduğu Kul Oba Kurganı’nın "kralî"
bir kurgan olması hasebiyle vazo üzerinde yer alan savaşçıların yönetici konumundaki
kişilere ait tasvirler olması ihtimalini bir kenara not etmekte fayda var. Başlık tarzındaki
değişikliğin sebebi de bu olabilir.).
British (fig. 6 ve 7) ve Metropolitan (fig. 8) Müzeleri koleksiyonlarında yer alan İskit
süvari figürinlerindeki12 başlıklar tanıttığım drahmideki başlıkla aynı üsluptadır.
Pers satrapları tarafından değişik şehirlerde bastırılan elektron, altın ve gümüş
sikke örnekleri (fig.9-16) üzerinde bulunan satrap büstlerinin sahip olduğu başlıklar;
birçok sikke örneği, çeşitli sanat eserleri ve yüzük taşları üzerinde resmedilen "Pers
başlığı"yla aynı olup ünik drahmideki başlıkla uzaktan yakından ilgileri bulunmamaktadır.
Tanıttığım drahmi için yazılan açıklamada iddia olunan "Pers başlığı" ibaresine en büyük
itiraz noktası "bahsettiğim sikkelerdeki başlıkla drahmideki başlığın birbirine hiç
benzememesi" olacaktır.
İskit süvari tasvirli Karkinitis bronz sikkesi (fig. 17), Kul Oba Kurganı buluntusu
altın levha (fig. 18) ve Kallatis şehrinde İskit kralı Ataias adına basılmış didrahmi (fig. 19)
üzerindeki süvari tasvirleri başlık taşımamakla beraber İskit süvarisinin profilden nasıl
göründüğü sorusuna iyi bir cevap teşkil eder. Özellikle "İskit savaşçılarının en belirgin
özelliği" olan "kaftanvari ceket, pantolon ve çizme üçlüsü"nü çok iyi yansıtırlar.
Taş ve mermer üzerine yapılmış İskit savaşçı tasvirlerindeki başlıklar da (fig. 20-21)
ünik drahmideki başlıkla hemen hemen aynı tarzdadır. Bahsettiğim savaşçı tasvirlerinde
yer alan İskit savaşçıların "kaftanvari ceket, pantolon giymiş ve İskit=Türk keçe külahı"
takmış olduğu görülmektedir. Dolayısıyla bu tasvirler de tezimi destekler mahiyettedir.
11 Friedel 2011: sayfa 187. 12 Bu konuda bariz bir isimlendirme karmaşası bulunmaktadır. İki büyük müzenin uzmanları aynı ustanın ya da ekolün işi olduğu açıkça belli olan bronz urnelerin üzerindeki figürleri farklı farklı isimlendirmişlerdir. British Museum uzmanları bu figürleri "İskit giyimli Amazon"; Metropolitan Museum uzmanları ise yerinde bir tespitle "İskit okçu" olarak isimlendirmişlerdir Bkz. fig. 6, 7 ve 8’in açıklama bölümündeki linkler.
_____________________________________________________ART-SANAT 4/2015_____________________________________________________
58
MÖ. 6. ve 5. yy. içerisinde değişik tarihlerde yapıldığı belirtilen Attik keramiklerde
resmedilen İskit savaşçı tasvirlerindeki başlıklar (fig. 22-28) tanıttığım drahmideki
başlıkla büyük benzerlik taşır. Özellikle fig. 22’de yer alan İskit süvari tasviriyle ünik
drahmideki profilden resmedilen süvari tasviri -süvarinin sakalsız ve atın duruyor oluşu
dışında- bire bir aynıdır. Her iki süvarinin yay tutuşu da benzerdir.
İskitlerle çağdaş tarihlere ait olan scarabe (fig. 29) üzerinde resmedilen İskit
okçunun taktığı başlık da ünik drahmideki başlıkla hemen hemen benzerdir.
Kyzikos basımı elektron hekte, Kul Oba vazosu, bronzdan yapılmış İskit süvari
tasvirli figürinler, bizzat Pers satraplarınca bastırılmış sikkeler, taş/mermer kabartmalar,
Attik keramik figürleri ve antik scarabe üzerinde resmedilen İskit savaşçı tasvirlerinde
görülen tüm başlıklar incelendiğinde (fig. 1-29) açıkça görüleceği üzere bu çalışmaya
konu olan ünik drahmi için sikkeyi satışa sunan müzayede firmasının sikke uzmanlarınca
yazılan açıklama notunda iddia olunan "Pers başlığı" ibaresi tümüyle yanlış bir
isimlendirmedir.
Levhalar bölümünde bir kısmını verdiğim onlarca sanat eserinde resmedilen İskit
savaşçı tasvirlerinin taşıdığı başlıklar ünik drahmideki başlıkla aynı tarza sahiptir.
Belirttiğim eserlerde yer alan tasvirlerin tamamında İskit savaşçı başlıkları yukarıya doğru
uzun, sivri çıkıntılı olarak resmedilmiştir. Oysaki bizzat Pers satraplarınca bastırılmış
sikkelerde (fig.9-16) görülen satrapların takmış olduğu "Pers başlıkları" kulakları
tamamen örter şekilde yapılmış olup hiçbirisinde yukarıya doğru uzun, sivri çıkıntı
bulunmamaktadır.
Dolayısıyla tanıttığım sikke üzerinde resmedilen savaşçının başlığı müzayede
firmasının sikke uzmanlarınca yazılan bilgi notunda iddia olunduğu gibi "Pers başlığı"
değil; bir "İskit=Türk keçe külahı" dır.
Bu sikkede tasvir edilen İskit=Türk keçe külahı takmış bulunan savaşçı da yukarıda
benzerlik kurduğum tüm İskit savaşçı tasvirli eserlerin ışığında bir ''İskit=Türk savaşçısı''
ya da kuvvetle muhtemel ''bilinmeyen bir İskit kralı''dır.
Bu sebeple çalışmama konu olan ünik drahmi; pantolonlu, keçe külahlı, yay taşıyan
İskit =Türk savaşçısının resmedildiği en eski tarihli gümüş sikke olma özelliğine sahiptir. 13
Bizzat bir İskit kralı tarafından bastırıldığına dair teorim ileride çıkması ihtimal dâhilinde
bulunan benzer örneklerle kesin olarak kanıtlanırsa o takdirde bu drahmi ''İskitler
tarafından bastırılmış en eski sikke'' olacaktır. Bu durumda İskit=Türk nümismatik
tarihinin başlangıcı epey eski bir tarihe kadar uzatılabilecektir. İncelediğim ünik
drahminin bu benzersiz niteliği kadim tarihimiz açısından çok büyük öneme sahip olması
için yeterli bir sebeptir.
13 Bu sebeple de İskit=Türk Eskiçağı’na dair en eski tarihli iki sikkeden biridir (Diğeri, MÖ. 500-450 yıllarına tarihlenen Kyzikos şehir darbı elektron hektedir. Bkz:CNG 82: lot 589).
_____________________________________________________ART-SANAT 4/2015_____________________________________________________
59
KAYNAKLAR
CNG, 82. Classic Numismatic Group, Mail Bid Sale 82, 16 September 2009.
CNG-Triton VIII. Classic Numismatic Group-Triton VIII, 11 January 2005.
CNG-Triton IX. Classic Numismatic Group-Triton IX, 10 January 2006.
CNG-Triton XI. Classic Numismatic Group-Triton XI, 8 January 2008.
CNG-Triton XVI. Classic Numismatic Group-Triton XVI, Sessions 1&2, 8 January 2013.
CNG-Triton XVIII. Classic Numismatic Group-Triton XVIII, 6 January 2015.
Draganov, D. 2010. “The Coinage of the Scythian Kings in the West Pontic Area:Iconography”, Archaeologia Bulgarica, XIV, 3, Sofia, 29-52.
Durmuş, İ. 2012. İskitler, Ankara: Akçağ.
Friedell, E. 2011. Antik Yunan'ın Kültür Tarihi, Ankara: Dost Kitabevi.
Gemini, VIII. Gemini, LLC; Auction VIII, 14 April 2011.
Getty. 1994. A Passion for Antiquities Ancient Art from the Collection of Barbara and Lawrence Fleischman, Malibu: The J. Paul Getty Museum.
Heritage, 3030. Heritage World Coin Auctions, New York Signature Sale, 3030; 6 January 2014.
Hermitage. 1990. The Hermitage Selected Treasures from a Great Museum, Leningrad: The State Hermitage Museum.
Herodotos. 2011. Tarih, çev. M. Ökmen, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Hoppin, J. C. 1919. A Handbook of Attic Red-Figured Vases, volume 1, Cambridge: Harvard University Press.
Mayor, A., D. Saunders and J. Colarusso. 2014. “Making Sense of Nonsense Inscriptions Associated with Amazons and Scythians on Athenian Vases”, Hesperia 83, Athens: American School of Classical Studies at Athens, 447-493.
Nomos, 1. Nomos AG, Auction 1, 6 May 2009.
Nomos, 2. Nomos AG, Auction 2, 18 May 2010.
Pozzi, S. 1966. Catalogue de Monnaies Grecques Antiques. Provenant de la Collection de feu le Prof. S. Pozzi, Zurich-Amsterdam: Bank Leu ve Jacques Schulman N. V.
SNG BM Black Sea. Sylloge Nummorum Graecorum, Great Britain, volume IX, The British Museum, Part I:The Black Sea, London: British Museum Press.
Tkalec. May 2005. A. Tkalec AG, Auction May 2005, 9 May 2005.
http://pro.coinarchives.com/ (19 Şubat 2015)
_____________________________________________________ART-SANAT 4/2015_____________________________________________________
60
Fig. 1 Yaklaşık MÖ. 480 yılı; Trakya-Makedonya bölgesinde14 meçhul bir darphanede basılmış
drahmi, 4.32 gr.,ünik ve yayınlanmamış. (Nomos, 2: lot 51)
LEVHA 1
Fig. 1 Fig. 1A Fig. 2
Fig. 3 Fig. 4 Fig. 5
14 Adı geçen müzayede kataloğunda bu sikke için yazılan açıklamada yer alan "Trakya-Makedonya bölgesi" ifadesine ihtiyatla yaklaşılması gerekmektedir.
_____________________________________________________ART-SANAT 4/2015_____________________________________________________
61
Fig. 6 Fig. 7 Fig. 8
Fig. 1 Trakya-Makedonya bölgesinde meçhul darphanede basılmış drahminin ön yüzü.
Yaklaşık MÖ. 480 yılı, 4.32 gr (Nomos, 2: lot 51).
Fig 1A Drahminin ön yüzünden detay: İskit=Türk keçe külahı.
Fig. 2 Kyzikos basımı elektron hekte üzerinde İskit okçu tasviri. İsrail Museum
koleksiyonu. http://www.imj.org.il/exhibitions/2012/WhiteGold/Mortals.html
Fig. 3-4-5 Kul Oba buluntusu elektron vazodan detay; keçe külahlı İskit savaşçılar,
Hermitage Museum koleksiyonu (Hermitage: 1990). Detaylar için şu linke bakılabilir:
http://www.pslava.info/Kerch_KurganKul-Oba_184,131241.html.
Fig. 6 Bronzdan yapılmış İskit giyimli Amazon (?) figürini. Etrüsk-Campania işi bronz urne
parçası, British Museum koleksiyonu, MÖ. 510-490 yılları, kayıt numarası:1856,1226.800.
http://ancientpeoples.tumblr.com/tagged/etruscan/page/7
Fig. 7 Bronzdan yapılmış İskit okçu figürini. Etrüsk- Campania işi bronz urne parçası, The
Metropolitan Museum of Art koleksiyonu, MÖ. 5. yy. başı, kayıt numarası:1989.281.78
http://www.metmuseum.org/Collections/search-the-
collections/130016462?rpp=60&pg=3&ao=on&ft=Horse&what=Sculpture&pos=168
Fig. 8 Etrüsk Dönemi, Campania işi bronz urneden detay; İskit süvari, The Metropolitan
Museum of Art koleksiyonu, MÖ. 500 yılları, kayıt numarası:40.11.3a,b
http://www.metmuseum.org/collection/the-collection
online/search/253595?rpp=30&pg=1&ft=urn&pos=7
_____________________________________________________ART-SANAT 4/2015_____________________________________________________
62
LEVHA 2
Fig. 9 Fig. 10 Fig. 11 Fig. 12
Fig. 13 Fig. 14 Fig. 15 Fig. 16
Fig. 17 Fig. 18 Fig. 19
Fig. 20 Fig. 21
_____________________________________________________ART-SANAT 4/2015_____________________________________________________
63
Fig. 9 Phokaia şehrinde basılmış elektron hekte üzerinde Pers başlıklı, satrap Pharnabazos
tasviri. Yaklaşık MÖ. 410 yılı, 2.50 gr (Nomos,1: lot 107).
Fig. 10 Kyzikos şehrinde basılmış tetradrahmi üzerinde Pers başlıklı, satrap Pharnabazos
tasviri. MÖ. 398-396/5 yılları, 14.67 gr (CNG Triton XVI: lot 430).
Fig. 11 Mallos şehrinde basılmış stater üzerinde Pers başlıklı, profilden resmedilmiş satrap
büstü . MÖ. 385-333 yılları, 10.20 gr (CNG Triton IX: lot 974).
Fig. 12 Soloi şehrinde basılmış stater üzerinde Pers başlıklı, profilden resmedilmiş satrap
Tribazos büstü. MÖ. 390-387/86 yılları, 10.12 gr (CNG-Triton XVIII: lot 57).
Fig. 13 Batı Anadolu bölgesinde meçhul darphanede basılmış drahmi üzerinde profilden
resmedilmiş, Pers başlıklı, bilinmeyen satrap büstü. MÖ. 4. yy. başları, 3.73 gr (CNG-Triton
XVIII: lot 14).
Fig. 14 Lampsakos şehrinde basılmış altın stater üzerinde profilden resmedilmiş, Pers
başlıklı, satrap Artabazos büstü. Yaklaşık MÖ. 356 yılı, 8.46 gr (CNG-Triton VIII: lot 378).
Fig. 15 Caria bölgesinde meçhul darphane basımı tetradrahmi üzerinde, profilden
resmedilmiş, Pers başlıklı, bilinmeyen satrap tasviri. MÖ. 341-334 yılları, 15.11 gr
(Heritage, 3030: lot 23784).
Fig. 16 İonia bölgesinde, meçhul darphane basımı tetrobol üzerinde profilden
resmedilmiş, Pers başlıklı, satrap Spithridates büstü. MÖ. 335/4 yılı, 2.25 gr (Gemini, VIII:
lot 115).
Fig. 17 Karkinitis bronz şehir sikkesi üzerinde at üstünde mızraklı İskit kral tasviri. MÖ.
350-340 yılları, 6.03 gr (CNG-Triton XI: lot 81).
Fig. 18 Kul Oba kurganı buluntusu altın levha üzerinde İskit okçu-süvari tasviri.
http://archaicwonder.tumblr.com/post/78718580600/greco-scythian-gold-horseman-
applique-c-4th
Fig. 19 Kallatis şehrinde İskit kralı Ataias adına basılmış didrahmi üzerinde, Ataias'ın ok
atan süvari şeklinde tasviri. MÖ. 339 yılından önce basılmış olup 6.93 gr ağırlığa sahiptir
(Tkalec, May 2005: lot 54).
Fig. 20 MÖ. 6. yy’a ait Persepolis'teki Apadana Sarayı duvar kabartmasından detay; keçe
külahlı İskit savaşçı.
http://www.livius.org/a/iran/persepolis/apadana-eaststairs/11_scythians_2.JPG
Fig. 21 Mermer üzerine yapılmış, keçe külahlı İskit savaşçı kabartmasından detay. MÖ. 4.-
2. yy. The Walters Art Museum koleksiyonu, kayıt numarası:23.183
http://art.thewalters.org/detail/38416/scythian-warrior-with-axe-bow-and-spear/
_____________________________________________________ART-SANAT 4/2015_____________________________________________________
64
LEVHA 3
Fig. 22 Fig. 23 Fig. 24
Fig. 25 Fig. 26 Fig. 27
Fig. 28 Fig. 29
_____________________________________________________ART-SANAT 4/2015_____________________________________________________
65
Fig. 22: Ressam Paseas tarafından yapılmış kırmızı figürlü Attik tabak üzerinde keçe
külahlı İskit süvari, MÖ. 520-510 yılları, Ashmolean Museum koleksiyonu.
http://www.bridgemanimages.com/de/asset/278894/greek-7th-5th-century-bc/attic-
red-figure-plate-decorated-with-mounted-archer-by-paseas-greek-from-chuisi-c-520-
510-bc-ceramic?context=%25searchContext%25
Fig. 23: Kırmızı figürlü Attik amphoradan detay; keçe külahlı Amazon/İskit süvari, MÖ.
420 yılı, Staatliche Antikensammlungen-München koleksiyonu, 2342=J 774
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6d/Amazone_Staatliche_Antikensa
mmlungen_2342.jpg
Fig. 24: Kırmızı figürlü Attik amphoradan detay; keçe külahlı İskit savaşçı. MÖ. 480-470
yılları, J. Paul Getty Museum koleksiyonu (Getty 1994: 96-98, fig. 40).
http://www.getty.edu/art/collection/objects/29521/attributed-to-the-berlin-painter-
attic-red-figure-amphora-greek-attic-480-470-bc/
Fig. 25: Kırmızı figürlü Attik amphoradan detay; keçe külahlı İskit savaşçı (Hoppin 1919:
435). http://www.perseus.tufts.edu/hopper/artifact?name=Munich+2308&object=Vase
Fig. 26: Kırmızı figürlü Attik amphoradan detay; keçe külahlı İskit savaşçı. Martin von
Wagner Museum-Würzburg koleksiyonu, MÖ. 510-500 yılları. (Mayor, Colarusso ve
Saunders 2014: 480, fig. 13)
http://mkatz.web.wesleyan.edu/grk101/linked_pages/grk101.scythian_archers4.html
Fig. 27: Attik kylixten detay; keçe külahlı İskit savaşçı. MÖ. 5. yy. National Archaeological
Museum of Athens koleksiyonu.
https://en.wikipedia.org/wiki/File:Greek-Persian_duel.jpg
Fig. 28: Kırmızı figürlü Attik amphoradan detay; keçe külahlı İskit savaşçılar. MÖ. 510-500
yılları, Staatliche Antikensammlungen-München koleksiyonu. (Mayor, Colarusso ve
Saunders 2014: 459, fig. 3)
Fig. 29: Scarabe üstünde keçe külahlı İskit okçu tasviri.
http://www.beazley.ox.ac.uk/gems/scarab/scarab28.htm