SLAAPGEBREK

PROFIELWERKSTUK SANDER CORTISSOS & JOELL BLOM VWO 5 RSG ENKHUIZEN 2016

DOCENT: MEVR. KROEZE

Een onderzoek naar slaapgebrek Biologie & Scheikunde

�2 Slaapgebrek

Inhoudsopgaven

Voorwoord 4

1. Inleiding 5

1.1 Het onderwerp 5

1.2 Wat is slapen? 5

1.3 De slaapcyclus 6

1.4 Onderzoeksvraag, deelvragen en hypothese 8

1.5 Wat is de invloed van slaapgebrek op het concentratievermogen? 9

1.6 Hoeveel uur slaap heeft men minimaal per nacht nodig om te kunnen blijven functioneren? 10

1.7 Hoeveel invloed heeft nachtactiviteit op ons slaappatroon? 12

1.8 Wat is bepalend voor de kwaliteit van de slaap? 13

1.9 Hoe lang kun je maximaal zonder slaap? 15

1.10 Wat is het effect van slaapgebrek op lang termijn? 16

2. Methode 18

2.1 Experimenteel onderzoek 1. 18

2.1.1 Hypothese onderzoek 1. 20

2.2 Experimenteel onderzoek 2. 21

2.2.1 Hypothese onderzoek 2. 21

3. Resultaten 22

3.1 Experimenteel onderzoek 1. 22

3.2 Experimenteel onderzoek 2. 24

4. Conclusies en discussie 30

4.1 Conclusie literair onderzoek 1.5 30

4.2 Conclusie experimenteel onderzoek 1.5 30

4.3 Conclusie literair onderzoek 1.6 31

4.4 Conclusie literair onderzoek 1.7 31

4.5 Conclusie Literair onderzoek 1.8 32

4.6 Conclusie experimenteel onderzoek 1.8 32

4.7 Conclusie literair onderzoek 1.9 33

�3 Slaapgebrek4.8 Conclusie literair onderzoek 1.10 33

4.8 Conclusie hoofdvraag 34

5. Reflectie 35

5.1 Reflectieverslag van Joell Blom 35

5.2 Reflectieverslag van Sander Cortissos 36

7. Bronvermelding 38

8. Logboek 39

Proef op de som slaaptest! 43

�4 Slaapgebrek

VoorwoordVoor u heeft u het profielwerkstuk van Sander Cortissos en Joell Blom. Beide hebben we last van een concentratieprobleem. Concentratiestoornissen komen veel voor, vooral onder jongeren maar ook onder volwassenen. Naar aanleiding van dit veelvoorkomend probleem zijn we op zoek gegaan naar een oplossing die kan bijdragen aan de verbetering van ons concentratieprobleem. Na wat speurwerk op het internet was volgens verschillende bronnen slaapgebrek één van de grootste oorzaken van een concentratiestoornis of gebrek. We zijn benieuwd wat voor effecten slaapgebrek nog meer kan hebben en of dit gemakkelijk is op te lossen.

We willen graag de volgende mensen bedanken voor het mogelijk maken van dit onderzoek.

Mevr. Kroeze voor het op weg helpen met ons onderzoek. Het R.S.G voor het ter beschikking stellen van de concentratietest. Mevr. v. de Veur voor het mogen testen van haar mentor klassen. Alle facebookvrienden voor het invullen van de enquête.

Auteurs: Joell Blom, Sander Cortissos in opdracht van het RSG Enkhuizen 27-6-2016.

�5 Slaapgebrek

1. Inleiding 1.1 Het onderwerp

Kan slaapgebrek effect kan hebben op het concentratievermogen? Na enig literair onderzoek blijkt dat één van de grootste oorzaken van gebrek aan concentratie, slaapgebrek is. Om uit te zoeken wat naast het gebrek aan concentratie nog meer het effect kan zijn van slaapgebrek, is de hoofdvraag ontstaan.

Wat is het effect van slaapgebrek op het functioneren van de mens?Om deze vraag te kunnen beantwoorden is er eerst uitgezocht wat slapen precies is en waarom men eigenlijk slaapt.

1.2 Wat is slapen?

De afgelopen 50 jaar is de kennis over slaap enorm toegenomen. Ondanks dat, is het nog niet helemaal duidelijk waarom er zo ongeveer 1/3 van het leven slapend wordt doorgebracht.

Slapen wordt omschreven als een toestand waarin zowel lichaam als geest tot rust komen. Tijdens het slapen gebeuren er veel dingen in ons lichaam.

• De hersenactiviteit verandert • De lichaamstemperatuur daalt (ongeveer 1 graad) • De pupillen worden kleiner • De hartslag vertraagt • Er wordt minder zuurstof ingeademd • Er wordt minder speeksel geproduceerd • Er wordt minder urine geproduceerd • De hoeveelheid groeihormonen neemt toe • De hoeveelheid stresshormonen neemt af

Deze veranderingen zorgen ervoor dat slaap mogelijk wordt gemaakt. Slaap is, net als eten, één van de eerste levensbehoeftes.1

1 https://www.slingeland.nl

�6 Slaapgebrek

Een goede manier om de betekenis van slaap te begrijpen is door te kijken wat er gebeurt als er niet of te weinig wordt geslapen. Doormiddel van literatuuronderzoek en voor dit onderzoek ontworpen instrumenten in de vorm van vragenlijsten over de slaapkwaliteit en een concentratietest, kunnen er verschillende conclusies worden getrokken. Deze worden later in dit onderzoek besproken.

1.3 De slaapcyclus

Er zijn vijf fases van slaap. Deze vijf fases worden samen de slaapcyclus genoemd. Een slaapcyclus duurt ongeveer 90 tot 120 minuten en wordt gemiddeld vijf keer per nacht herhaald. De vijf fases van slaap worden onderscheiden door de mate van hersenactiviteit en oog beweging. Alleen in de laatste fase is er sprake van snelle oogbewegingen. Dit heet ‘Rapid Eye Movement', ook wel REM. Een gezonde slaap doorloopt de volgende vijf fases:

Sluimerfase (NREM1) De sluimerfase is de overgangsfase tussen waken en slapen. De oogbeweging wordt trager, moeite om ogen open te houden en uiteindelijk valt men in slaap. De hersenactiviteit neemt langzaam af. Duur: 1 – 3 minuten –> 2 – 5 % van de totale slaap.

Lichte slaap (NREM2) In deze fase begint de slaap, maar deze is nog heel licht. Men wordt niet meer van elk geluid wakker maar kan nog makkelijk gewekt worden. Duur: ongeveer 50 minuten –> 45 – 55% van de totale slaap.

Overgang van lichte naar diepe slaap (NREM 3) In deze fase vindt er een overgang plaats tussen de lichte slaap en de diepe slaap. Er komt meer regelmaat in de ademhaling, de hartslag daalt en de spieren ontspannen. Duur: 3 tot 8 minuten –> 3 – 8% van de totale slaap

Diepe slaap (NREM 4) Dit is de fase van de echte diepe slaap. Ademhaling en hartritme dalen tot het laagste ritme. Als uit deze slaap gewekt wordt dan is men gedesoriënteerd. Deze fase zorgt voor fysiek herstel. Duur: 15 tot 18 minuten –> 15 – 20% van totale slaap.

�7 Slaapgebrek

Droomslaap- REM-slaap In deze fase is er zeer veel hersenactiviteit en veel beweging van de ogen (Rapid Eye Movement wat staat voor remslaap). Nu is het brein bezig met ”dromen”. Tijdens de remslaap is de hersenactiviteit vergelijkbaar met iemand die wakker is. Niet alleen het brein is nu actief, ook lichamelijk vindt er activiteit plaats. Deze fase kost veel energie. De functie van de droomslaap is om de geest te verfrissen en ervaringen die we tijdens de dag hebben opgedaan te verwerken. Een volwassene zit gedurende 15% van zijn slaap in de REM-slaap. Bij een baby kan dat wel 70% zijn. Als mensen een aantal nachten achter elkaar telkens in hun REM-slaap gewekt worden, dan lijkt er een toenemende behoefte te zijn aan REM-slaap. Als ze vervolgens een normale nacht hebben waarin ze niet worden gewekt, neemt het percentage van de slaap dat aan de REM-slaap wordt besteed toe. Duur: 18 tot 24 minuten –> 20 – 25% van de totale slaap

Herhaling van de vijf fases (slaapcyclus) Na elke REM-slaapfase ontwaak je soms kort (vaak onbewust) en begint de hele slaapcyclus weer opnieuw. De duur van de vijf fases verschilt per cyclus. Omdat het grootste deel van de diepe slaap plaatsvind in de eerste drie cyclussen, plus nog steeds een aanzienlijk deel van de droomslaap, wordt deze periode ook wel de ”kernslaap” genoemd. Gedurende de diepe slaap herstelt namelijk ons lichaam en tijdens de droomslaap wordt onze geest eigenlijk opgefrist en worden onze gebeurtenissen verwerkt. De laatste 2 cyclussen wordt de ”resterende slaap” genoemd omdat niet duidelijk is wat de exacte functie van deze slaapcycli is.3

In bovenstaande tabel word duidelijk aangegeven hoe de slaapcyclus van een gemiddeld persoon er ongeveer uitzien.2

2 https://www.slingeland.nl 3http://educatie.ntr.nl/beterslapen/index.jsp?

�8 Slaapgebrek

1.4 Onderzoeksvraag, deelvragen en hypothese

1. Wat is de invloed van slaapgebrek op het concentratievermogen?2. Hoeveel uur slaap heeft men minimaal per nacht nodig om te kunnen blijven

functioneren?3. Hoeveel invloed heeft nachtactiviteit op ons slaappatroon?4. Wat is bepalend voor de kwaliteit van de slaap? 5. Hoe lang kun je maximaal zonder slaap? 6. Wat is het effect van slaapgebrek op lang termijn?

Hypothese

Er wordt verwacht dat als deze deelvragen beantwoord zijn de hoofdvraag kan worden beantwoord. Er wordt verwacht dat gebrek aan slaap op de langere termijn grotere gevolgen heeft op het functioneren dan bij een korte periode van slaapgebrek.

Doormiddel van eigen onderzoek via een enquête wordt achterhaald wat bepalend is voor de kwaliteit van de slaap, de verwachting is dat telefoongebruik en/of gamen de slaapkwaliteit het meest beïnvloeden.

We gaan doormiddel van een een test en een vragenlijst onderzoeken wat voor invloed slaapgebrek heeft op het concentratievermogen. We verwachten dat hoe korter men slaapt hoe lager het concentratievermogen is.

Doormiddel van literair onderzoek wordt gezocht naar antwoorden op de andere deelvragen. We verwachten dat men minimaal 6 uur slaap per nacht nodig heeft om te kunnen blijven functioneren en dat nachtactiviteit het slaappatroon verstoord tot er gewend is aan het omdraaien van het dag en nachtritme.

We weten dat een mens niet lang zonder slaap kan, we verwachten dan ook dat de maximale tijd zonder slaap niet langer zal zijn dan 72 uur.

WAT IS HET EFFECT VAN SLAAPGEBREK OP HET FUNCTIONEREN VAN DE MENS?

�9 Slaapgebrek

1.5 Wat is de invloed van slaapgebrek op het concentratievermogen?Uit recent onderzoek van de Nederlandse Vereniging voor Slaap- en Waak Onderzoek, de Universiteit Leiden en de Hersenstichting blijkt dat studenten met chronisch slaaptekort lagere cijfers halen en zich moeilijker concentreren. Ruim een derde voelt zich onvoldoende uitgerust om goed te kunnen studeren. Aan het onderzoek deden bijna 1.400 gezonde studenten van Nederlandse universiteiten en hogescholen mee.

Hoofdonderzoeker dr. Kristiaan van der Heijden: “Het is al langer bekend dat slaaptekort en slaapproblemen kunnen leiden tot concentratieproblemen en slechtere studieprestaties, maar nu hebben we het voor de eerste keer aangetoond bij studenten aan het hoger onderwijs. Het is belangrijk dat studenten zich bewust worden van het belang van gezond slapen. Uit ons onderzoek blijkt dat ruim een derde van de Nederlandse studenten onvoldoende scoort op slaapkwaliteit volgens internationale normen en dat dat dus gerelateerd is aan slechtere studieconcentratie en studieresultaten.”

65% van de studenten geeft aan langer te willen slapen, met gemiddeld anderhalf uur, 28% slaapt precies genoeg en 7% zou korter willen slapen. De gemiddelde student in Nederland gaat om 23:35 uur naar bed en heeft 26 minuten nodig om in slaap te vallen. Opstaan gebeurt rond 8:17 uur; een student heeft dan 8 uur en 16 minuten geslapen. Uit de vragenlijst bleek dat studenten met een chronisch slaaptekort een significant lager cijfer scoren voor het laatste tentamen in het huidige studiejaar (2015/2016) (gemiddeld 0.8 lager) en een significant lager cijfergemiddelde hebben dan studenten zonder slaaptekort (gemiddeld 0.5 lager). Bovendien ondervinden studenten met langduriger slaaptekort meer moeite met studeren. Zij vinden het bijvoorbeeld moeilijker zich te concentreren tijdens het studeren: hun gedachten dwalen vaker af. Het aantal behaalde studiepunten in het vorige studiejaar is echter niet gerelateerd aan chronisch slaaptekort.3

Geheugen Studenten hebben een online test uitgevoerd waarmee de capaciteit van hun korte termijn geheugen werd gemeten. Op het beeldscherm verschenen reeksen van cijfers, letters of woorden waarna studenten de reeksen in de juiste volgorde moesten herhalen. De test is uitgevoerd door 551 studenten (40% van het totaal aantal deelnemers). De resultaten laten zien dat studenten gemiddeld een reeks van 6 cijfers of letters of 5 woorden in de juiste volgorde kunnen onthouden. Er blijkt geen relatie tussen hoe goed studenten kunnen onthouden en de slaapkenmerken in de periode daarvoor of de slaapkwaliteit van de nacht ervoor.4

3 www.universiteitleiden.nl 2016 pdf 4 www.nswo.nl 2016

�10 Slaapgebrek

1.6 Hoeveel uur slaap heeft men minimaal per nacht nodig om te kunnen blijven functioneren?Volgens slaapexpert Hans Hamburger;

“Dat slaapduur afhankelijk is van leeftijd weten we allemaal. Baby's slapen het grootste deel van de dag, peuters doen nog een siësta, op de lagere school leeftijd wordt helemaal geen middagdutje meer gedaan. De gemiddelde slaapduur tot 12 jaar ligt tussen de elf en twaalf uur. Na het 12e jaar wordt de slaapduur langzaam wat korter en daalt tot tussen de negen en tien uur slaap, die uren heeft men nodig tot een leeftijd van ongeveer 25 jaar. Nu zijn er natuurlijk verschillen in slaapbehoefte; er zijn mensen met een korte en lange slaapbehoefte, dus variërend van 6,5-8,5 uur. Je kan ook eens een nacht minder uren slapen, maar dat moet je dan de nacht daarna weer inhalen. Slaap is niet alleen afhankelijk van de leeftijd, maar ook van activiteit en licht overdag. Hoe meer je bezig bent, lichamelijk en geestelijk, des te meer slaap er nodig is. Blootstelling aan daglicht verbetert de slaapduur en slaapkwaliteit. Mensen die zeggen dat ze met veel minder uit kunnen komen, kunnen dat niet lang vol houden en doen vaak overdag een powernap (slaapduur <30min).

5http://www.telegraaf.nl Hans Hamburger 20-5-2016

Meten is weten Hoe kan je je eigen slaapduur meten? • Dat kan bijvoorbeeld als je vakantie hebt. Je zorgt 's avonds voor weinig licht en je zet alle apparaten uit zoals: TV, computers, tablets en smartphones. • Lees een boek bij een klein lampje en wacht tot je moe en slaperig wordt. Ga dan slapen wanneer je de slaap voelt opkomen en zet geen wekker zodat je 's morgens vanzelf wakker wordt. • Doe dit vijf dagen achtereen, dan weet je bij benadering hoeveel je gemiddelde slaapduur is. • De eerste dagen slaap je waarschijnlijk wel wat langer omdat er meestal de dagen daarvoor te weinig is geslapen.

Probeer de tijd die je nodig hebt ook gedurende de werkweek te benaderen.”5

�11 Slaapgebrek

Volgens Robert Mekking medeoprichter van MvR & Partners is dit een sprookje. Hij zegt; “Niemand functioneert optimaal, omdat dat simpelweg niet nodig is. Als men een keer niet uitgeslapen is, stort dan de wereld in elkaar? Gaan alle ondernemingen failliet? Crashen alle beursen? Nee natuurlijk niet. Dan zouden we als beschaving niet één Carnaval overleven!”6

6 www.nu.nl Slapen is voor watjes Gepubliceerd: 09 juli 2012 08:48

�12 Slaapgebrek

1.7 Hoeveel invloed heeft nachtactiviteit op ons slaappatroon?

Nachtactiviteit zoals onregelmatige werktijden en nachtwerk kan een slaappatroon flink verstoren. De wisseling van dag en nacht wordt veroorzaakt door de draaiing van de aarde en duurt precies 24 uur. Vele processen in ons lichaam hebben het zelfde ritmische verloop. Dit word ook wel de biologische klok genoemd. De biologische klok verteld waneer het lichaam rust nodig heeft. Een grote hoeveelheid aan biologische processen in ons lichaam worden beïnvloed door de biologische klok. Voorbeelden hiervan zijn de hormoonspiegels van groeihormonen als prolactine7 en cortisol8 en de lichaamstemperatuur. Ook speelt de biologische klok een grote rol bij het in stand houden van de waakzaamheid. Hierdoor is wakker blijven op bepaalde tijdstippen van de dag beter op andere tijdstippen. Dit wordt tijdsafhankelijke waakzaamheid genoemd. Deze is het hoogst rond 9.00 uur en 21.00 uur en het laagst rond 15.00 uur (de na-de-lunch-dip) en 3.00 uur.

Waneer er onregelmatig of veel in de nacht wordt gewerkt raakt de biologische klok flink in de war en dit heeft dan ook grote invloed op de slaap. Het op verschillende tijden gaan slapen is voor de biologische klok erg verwarrend.

Nachtwerk kan worden vergeleken met een constante jetlag. Een jetlag is een tijdelijke slaap-waakstoornis die voorkomt na lange afstandsvluchten, waarbij verschillende tijdzones worden doorkruist. De biologische klok kan dan uit de pas lopen met de lokale tijd. Een jetlag is overigens niet gekoppeld aan de lengte van een vlucht, maar aan de hoeveelheid tijdzones die worden doorkruist, en in welke richting er wordt gevlogen. Er wordt minder last van een jetlag ondervonden bij het vliegen van west naar oost, dan andersom. Dit komt door het tijdverlies. Als er om14:00 ‘s middags vanuit Amsterdam naar Bangkok wordt gevlogen, dan is de verwachte lokale aankomsttijd ongeveer om 7:00 uur ‘s ochtends. Er is dan voor het gevoel een nacht overgeslagen. Maar als er van Amsterdam naar New York wordt gevlogen, dan duurt de dag alleen langer. Vluchten van noord naar zuid, of omgekeerd, hebben meestal geen jetlag tot gevolg.

Deze “contstante jetlag” zorgt voor grote vermoeidheid en slaap tekort. Er kunnen duizelingen optreden, hoofdpijn en concentratiestoornissen. Ook worden er maag en darm klachten ervaren, stemmingswisselingen en zelfs overgewicht. Niet alleen het dag- en nachtritme worden volledig verstoord, het lichaam moet zich steeds weer instellen op een ander ritme. Het steeds wisselen van nachtdienst, dagdienst en avonddienst is juist funest voor het lichaam. Met het verstrijken der jaren wordt het steeds moeilijker voor het lichaam om in dat wisselende ritme te komen.9

7https://Prolactine 8https://Cortisol 9https://www.inslaap.nl 25 juni 2016

�13 Slaapgebrek

1.8 Wat is bepalend voor de kwaliteit van de slaap?De kwaliteit van slaap kan worden beïnvloed door verschillende factoren. Het aantal uren van slaap is het basiskenmerk voor de kwaliteit van slaap. Maar er komt meer bij kijken. Volgens Psychofysioloog Kerkhof zijn er een aantal, niet heel absolute, richtlijnen om de kwaliteit van slaap te bekijken. “Als je kijkt naar slaapcycli, waarvan iedereen er zo’n 3 à 4 heeft op een nacht, dan weten dat iemand tijdens een normale slaap zo’n 20% in diepe slaap moet verkeren en zo’n 25% in REM-slaap. Die periode van diepe slaap moet ook een ongestoorde periode van diepe slaap zijn, bijvoorbeeld minimaal een half uur zonder tussendoor wakker te worden. Dat gaat namelijk ten koste van de kwaliteit.”

Volgens kinderneuroloog Sigrid Pillen hoeft diepe slaap echter niet per se een indicator te zijn van kwaliteit. “Vaste criteria voor goede of slechte nachtrust zijn er niet” “Sommige mensen hebben weinig diepe slaap en zijn evengoed prima uitgerust overdag.” Ook het aantal keren dat iemand wakker wordt op een nacht kan een richtlijn zijn, maar ook dat is volgens Pillen niet in beton gegoten. “Je hebt mensen die twintig keer op een nacht wakker worden en zich prima voelen de dag erna, en je hebt mensen die maar drie keer op een nacht wakker worden en ook uitgerust opstaan. Vaste criteria voor een goede of slechte nachtrust zijn er niet, daarvoor is er teveel variatie tussen mensen.”10

Wetenschappers van het Lighting Research Center van het Rensselaer Polytechnic Institute onderzochten de effecten van de backlights van bijvoorbeeld laptops en tablets op de aanmaak van het hormoon melatonine in het menselijk lichaam. "Onze studie toont aan dat twee uur blootstelling aan een lichtgevend scherm de melatonineaanmaak met ongeveer 22 procent kan doen afnemen", zegt Mariana Figueiro, dat het onderzoeksteam leidt.10.1 Omdat melatonine het waak-slaapritme beïnvloedt, kan het gebruik van apparaten als tablets en notebooks, met name bij jongeren, voor slaapproblemen zorgen en hiermee de slaapkwaliteit verminderen.11

10 http://www.smarthealth.nl 31 JUL, 2014 door Anna Jacobs 10.1http://news.rpi.edu/luwakkey/3074 27 onderzoeksverslag augustus 2012 11https://tweakers.net door: Olaf v. Miltenburg 28 augustus 2012

�14 SlaapgebrekZeer weinig onderzoeken zijn gedaan naar het effect van matrassen op slaap, en de onderzoeken die er gedaan zijn hebben alleen gekeken naar bepaalde matras type met een klein aantal mensen. De omvang van de kleine onderzoeken leidde meestal tot de conclusie dat een "medium" matras het beste is voor een goede nachtrust. De fout in deze conclusie is tweeledig. Ten eerste, er is geen erkende definitie van hoe hard een "medium" matras zou moeten voelen. Een persoon van 100 kg kan een matras beschrijven als zacht terwijl iemand met een gewicht van 75 kg hetzelfde matras als stevig kan ervaren. Ten tweede, is de hardheid van een matras subjectief (persoonlijk). Andere onderzoeken komen tot de conclusie dat matrassen geen invloed op de slaap hebben. Deze onderzoeken zijn uitgevoerd met een klein aantal (studenten) proefpersonen. Het gebruik van universitaire studenten als proefpersonen is een slechte keuze, omdat deze groep gewend is om op zeer slechte matrassen te slapen en vaak slaap te kort komen. De gemiddelde student slaap overal op, zelfs zittend in de college zaal!12

Het onderzoek van Krystal en Edinger overwon de tekortkomingen van de eerdere onderzoeken door voor het onderzoek een groot aantal mensen met een grote verscheidenheid van matrassen en een groot aantal nachten op elke matras te laten slapen. Na een evaluatie van meer dan 16.000 nachten was het duidelijk dat zelfs kleine verschillen in het matras (zachte, medium, stevige) veranderingen met zich meebrengen welke de slaapkwaliteit beïnvloeden. Dit is een duidelijke aanwijzing dat matrassen er echt toe doen. Echter, het onderzoek had een tweede krachtige conclusie: iemand kan overdag niet of nauwelijks beoordelen of een matras goed is. Om dit te beoordelen dien je meerdere nachten op het matras te slapen.13

Uit verschillende andere onderzoeken blijkt dat ook stress, alcohol, voeding, apneu (slaapstoornis) temperatuur, invloed kan hebben op de slaapkwaliteit.

12http://www.matras.info door: Chris Nederhorst datum= onbekend 13 Research report Krystal & Edinger augustus 2011

�15 Slaapgebrek

1.9 Hoe lang kun je maximaal zonder slaap?Een ding is zeker: zonder slaap gaan we dood. Zonder eten houden we het misschien zelfs wel langer uit dan zonder slaap. Dat blijkt onder meer uit de experimenten van Allan Rechtschaffen (1995) 14, gerenommeerd slaaponderzoeker aan de universiteit van Chicago. Op tamelijk onaangename wijze hield hij ratten uit hun slaap – tot de dood erop volgde. Twee, drie weken hooguit hielden de ratten dat vol. Daarna legden ze onherroepelijk het loodje.

Wel zijn er paar opmerkelijke pogingen om het wereldrecord ‘wakker blijven’ te vestigen, bekend. In 1959 ging de Amerikaanse diskjockey Peter Tripp de weddenschap aan om tweehonderd uur – ruim een week - achtereen zijn radioprogramma te presenteren. Hij deed dat vanuit een glazen kubus op Times Square in New York, en hoopte er geld mee in te zamelen voor een goed doel. Tripp moest zijn poging bekopen met een psychose: zo zag hij aan het eind van het experiment de arts die hem kwam onderzoeken aan voor een begrafenisondernemer die hem levend wilde begraven. Hij rende in paniek de straat op en was maar met moeite te bewegen om terug te keren. Na een stevig nachtje slapen – Tripp sliep dertien uur achtereen – waren de psychotische verschijnselen verdwenen. Overigens slikte Tripp tijdens zijn ‘Wakeathon’ grote hoeveelheden amfetamine-achtige preparaten: het zou heel goed kunnen dat zijn psychoses hierdoor werden opgewekt, en niets te maken hebben met het gebrek aan slaap. Het wereldrecord ‘wakkerblijven’ staat sinds 1964 op naam van Randy Gardner. De toen 17-jarige scholier uit San Diego slaagde erin om 264 uur, ofwel 11 dagen en nachten achtereen, wakker te blijven. Hij kreeg moeite om zich te concentreren, kon geen televisie meer kijken, zijn geheugen liet hem in de steek en hij sprak met dubbele tong. Hij kreeg dagdromen en lichte hallucinties. Zijn lichaamstemperatuur daalde met 1 graad Celsius. Maar van een psychose zoals bij Tripp was geen sprake.15

Professor David M. Schnyer van de Universiteit van Texas, een psycholoog die veel heeft gepubliceerd over de gevolgen van slaaponthouding, om er achter te komen wat er gebeurt met iemand die lange tijd geforceerd wakker wordt gehouden zegt, ”iemand die lang van slaap onthouden wordt, meestal psychotisch wordt, in combinatie met hallucinaties en ontwrichting van basale cognitieve functies." 

In 2004 ontdekten een team van Duitse en Engelse onderzoekers dat slechts 24 uur slaaponthouding kan "leiden tot symptomen bij gezonde personen die vergelijkbaar zijn met die van schizofrenie." 

14 Research report Allan Rechtschaffen 1995 15 Research report: Sleep Deprivation Disrupts Prepulse Inhibition and Induces Psychosis-Like Symptoms in Healthy Humans pfd

�16 Slaapgebrek

Nadat ze de hele nacht wakker waren geweest, waren de proefpersonen gevoeliger voor licht en kleur, was hun aandacht afgezwakt, was hun perceptie voor tijd en geur verstoord en begonnen ze zelfs dingen te zien. Volgens de studie ware "vele van de proefpersonen onder de indruk dat ze gedachten konden lezen”, en dit na "pas" 24 uur slaaponthouding. 

1.10 Wat is het effect van slaapgebrek op lang termijn?

Obesitas Op langere termijn kan slaaptekort zelfs leiden tot ernstige gezondheidsrisico’s, zoals obesitas. Twee nieuwe onderzoeken in de vakbladen Sleep en Psychoneuroendocrinology bevestigen dit. Het eerste onderzoek16 van de University of Pennsylvania volgde 225 gezonde, niet-obese vrijwilligers tussen 22 en 50 jaar. De helft mocht gedurende 5 opeenvolgende nachten maximaal 4 uur slapen tussen 4 en 8u ’s morgens, de andere helft kreeg 10 uur slaap tussen 22 en 8u. De rest van de dag mochten ze TV kijken, lezen enz. maar geen fysieke arbeid verrichten. Ze kregen op geregelde tijdstippen eten maar er was de hele tijd eten beschikbaar in de keuken van het labo. De groep met te weinig slaap bleek vaker, meer en calorierijker te eten dan de groep met voldoende slaap. Vooral tijdens de nacht aten de proefpersonen die wakker werden gehouden meer en vetrijker.

In de tweede studie van de Uppsala Universiteit in Zweden17 werd het gedrag van16 proefpersonen bij een buffet bekeken. Dit gebeurde in verschillende situaties: met honger of na een ontbijt en na een slechte of een goede nachtrust. Na een verstoorde nacht kozen de proefpersonen grotere porties en calorierijker voedsel, ook als ze al een ontbijt hadden gehad. Na een slechte nachtrust kies je dus eerder voor grote porties of calorierijk eten dan na een normale nacht. Slecht slapen kan op de lange termijn dus leiden tot overgewicht.

16www.journalsleep.org 17www.sciencedirect.com 2013

�17 Slaapgebrek

Hoge bloeddruk Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat een slechte nachtrust een aanwijzing is voor het ontwikkelen van een te hoge bloeddruk bij senioren. Een van de diepere stadia van slaap, ook wel NREM genoemd, is een belangrijke marker voor het ontwikkelen van een hoge bloeddruk, zo blijkt uit een onderzoek dat de Amerikaanse Hartstichting in 2011 publiceerde. Met name oudere mannen lopen risico.18 "Ons onderzoek toont aan dat een slechte slaapkwaliteit - waarbij we vooral naar de NREM (non-REM) slaap keken - het risico op het ontwikkelen van een hoge bloeddruk aanzienlijk verhoogt.’’19

Alzheimer Slaapgebrek richt ook schade aan in de geest. Slaap is nodig om mentaal optimaal te kunnen presteren. Hersenonderzoek heeft aangetoond dat er na een dag hard werken tijdens de slaap allerlei hersenverbindingen en -circuits als het ware worden gereset, nagekeken en geolied om de volgende dag weer goed te kunnen functioneren. Als voor dat proces niet genoeg tijd is of als het wordt onderbroken, dan wordt er een hoge prijs betaald. Al heel snel gaan allerlei cognitieve functies achteruit. Men wordt minder helder en alert, concentratievermogen gaat achteruit en de informatieverwerking gaat achteruit. Deze mentale achteruitgang is de reden dat er veel fouten worden gemaakt door mensen die in nacht- en wisseldiensten werken en daardoor slaapgebrek hebben. Verder zijn er aanwijzingen dat er een verband is tussen chronisch slaapgebrek en de ziekte van Alzheimer.

De bewijzen dat slecht slapen onze gezondheid aantast, zijn zo overtuigend dat het Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) dit jaar een voorlichtingscampagne is gestart onder het motto Sleep Well, Be Well. De bedoeling is om het belang van goed slapen te onderstrepen als een van de drie pijlers van een gezonde leefstijl.20

18 http://www.nu.nl/gezondheid 2016 19 Susan Redline profile 20 Nationale zorggids Slaapstoornis dreigt maatschappelijk probleem te worden 2013

�18 Slaapgebrek

2. MethodeNaar aanleiding van ons literair onderzoek zijn er twee experimentele onderzoeken verricht als extra onderbouwing op de deelvraag, wat is de invloed van slaapgebrek op het concentratievermogen? en op de deelvraag wat is bepalend voor de kwaliteit van de slaap?

2.1 Experimenteel onderzoek 1.

Wat is de invloed van slaapgebrek op het concentratievermogen?

Slaapgebrek en concentratie onderzoek door Joell Blom en Sander Cortissos Testgroep: 16 Leerlingen in de leeftijd van: 12 t/m 13 jaar Test is aangeleverd door het RSG en gebruikt voor het onderzoek.

Methode 1. De leerlingen zijn gevraagd om een week lang elke dag het testformulier (Afbeelding

1. / Bijlage 1. ) zo nauwkeurig mogelijk in te vullen.

Afbeelding 1. / Bijlage 1.

Invulblad slaapgebrek onderzoek.

naam:………………………

leeftijd:…………………….

Beste Leerling,Wij zijn Joëll Blom en Sander Cortissos en doen samen ons profielwerkstuk over invloed van slaap. Hierbij hebben we jullie hulp nodig. Wij willen bekijken hoe de hoeveelheid uren slaap invloed heeft op het concentratie van een leerling. Om zo grondig mogelijk te zijn, willen wij graag weten hoe jij de week voor wij een concentratietest af gaan nemen jullie hebben geslapen. Wij willen graag zo eerlijk mogelijk antwoord zodat onze resultaten zo nauwkeurig mogelijk zijn.

Wat is jullie normale bedtijd ?

hoe laat gingen jullie naar bed

Heb je voordat je ging slapen in bed nog iets gedaan (bijv. gelezen, gewhatsappt, een film gekeken)?

Hoe laat viel je ongeveer echt in slaap?

Hoe laat werd je wakker?

Vrijdag zaterdag zondag maandag dinsdag woensdag donderdag

Vrijdag zaterdag zondag maandag dinsdag woensdag donderdag

Vrijdag zaterdag zondag maandag dinsdag woensdag donderdag

Vrijdag zaterdag zondag maandag dinsdag woensdag donderdag

Vrijdag zaterdag zondag maandag dinsdag woensdag donderdag

�19 Slaapgebrek

2. Na een week wordt er een concentratietest afgenomen.

Inhoud van de test De test bestaat uit 12 vergelijkbare rijen als afbeelding 2. In een zo kort mogelijk tijdbestek worden er zoveel mogelijk dezelfde figuren als afbeelding 3 aangekruist

3. De tijd wordt bijgehouden doormiddel van een stopwatch. De concentratietest wordt bij het eerder ingevulde document gevoegd en de resultaten worden vergeleken

De concentratietest wordt nagekeken met de methode van de d2 aandachts- en concentratietest. De scores van de d2 test richten zich op deze twee aspecten of een combinatie daarvan. Er wordt eerst gekeken naar hoever de leerling is gekomen in 60 sec. Dit is het aantal verwerkte tekens, de Tn waarde. Vervolgens wordt er gekeken naar de aantal fouten die de leerling heeft gemaakt. Er zijn twee type fouten die gemaakt kunnen worden. Type 1 (F1) is de fout waar de leerling een symbool is vergeten aan te kruizen. Type 2 (F2) is de fout waar de leerling een symbool heeft aangekruist dat niet aangekruist moest worden. Als je deze twee types bij elkaar optelt krijg je de F-waarde.

Om te meten hoe goed de leerling de concentratietest heeft gemaakt gebruiken we het foutenpercentage (F%). Het foutenpercentage is als kwalitatieve prestatievariabele een maat voor nauwkeurigheid. Bij deze maat wordt het totaal aantal fouten gerelateerd aan het totaal aantal verwerkte tekens volgens de formule (100*F/Tn). Hoe geringer het percentage fouten, hoe hoger de prestatiekwaliteit, zorgvuldigheid en dus de nauwkeurigheid van de testverwerking. Voorbeeld: een leerling heeft in een minuut 81 symbolen afgewerkt en had hierbij 6 fouten. De Tn-waarde is 81 en de F-waarde is 6, 100*6/81= 7,47. De F% is dus 7,47. Hierbij is het zo dat een lager percentage gelijk staat aan een beter resultaat van de concentratietest

Afbeelding 2.

Afbeelding 3.

�20 Slaapgebrek

2.1.1 Hypothese onderzoek 1.

Er wordt verwacht dat een te kort aan slaap het concentratievermogen van persoon zal verminderen omdat we denken dat het lichaam niet genoeg tijd krijgt om zich te herstellen, wat als gevolg heeft dat je de volgende dag minder productief en alert bent. Ook verwachten wij dat het gemiddelde aantal uren slaap rond de 7 en de 8 uur zou liggen.

�21 Slaapgebrek

2.2 Experimenteel onderzoek 2.

Wat is bepalend voor de kwaliteit van de slaap?

In het tweede onderzoek hebben we 113 testpersonen in de leeftijd van 14 t/m 60 jaar onderzocht. Er is onderzoek gedaan naar factoren die de slaapkwaliteit positief of negatief zouden kunnen beïnvloeden. Voor het onderzoek is een enquête ontwikkeld met 18 vragen21 en deze digitaal verspreid via facebook. Daarna hebben we verschillende testresultaten met elkaar vergeleken om uit te zoeken wat volgens onze testpersonenen het meeste invloed heeft op de slaapkwaliteit. Met name de slaapkwaliteit is vergeleken met verschillende factoren. Factoren waar we invloed op kunnen uit oefenen zoals slapen met het raam open, maar ook factoren waar we geen invloed op kunnen uitoefenen zoals hoe vaak je ziek bent.

2.2.1 Hypothese onderzoek 2. De verwachting is dat de kwaliteit van slaap afhankelijk is van van de activiteiten die er worden gedaan vóór het slapen. Dat gamen, beeldschermen in het algemeen, telefoongebruik een slechte invloed hebben op de slaapkwaliteit. We verwachten ook dat het tijdstip waarop men gaat slapen van invloed is.

21https:// Digitale versie: enquête slaapkwaliteit Joell Blom 2016

�22 Slaapgebrek

3. Resultaten De resultaten leveren verschillende conclusies op. Beide onderzoeksresultaten worden hier ieder apart omschreven en ondersteunt met tabellen.

3.1 Experimenteel onderzoek 1.

Wat is de invloed van slaapgebrek op het concentratievermogen?

Resultaten van alle leerlingen. Hoe hoger de F% waarde hoe slechter de test is gemaakt.

leerling Tnwaarde Fwaarde F%waarde aantalurenslaap 2jddatjeinslaapviel

1 81 6 7,47 8 22:15

2 98 9 9,18 8,5 21:30

3 89 2 2,24 10,5 21:00

4 100 13 13 7,5 22:30

5 80 10 12,5 7,5 22:45

6 73 4 5,47 9 21:45

7 180 27 14 7 23:00

8 93 4 4,3 9,5 21:15

9 99 3 3,03 10 21:00

10 113 4 3,53 10,5 20:45

11 94 3 3,19 9,5 21:30

12 94 3 4,8 9,5 21:45

13 101 8 7,92 9 21:45

14 87 5 5,75 9,5 21:15

15 95 3 3,15 9,5 21:45

16 99 6 6,06 9 21:30

�23 Slaapgebrek

In bovenstaande grafiek is duidelijk te zien dat na mate er meer uren worden geslapen, de concentratietest beter wordt gemaakt. Op onderstaande grafiek is er gekeken naar het tijdstip van naar bed gaan. Uit de grafiek blijkt dat hoe later de leerlingen naar bed gaan, hoe slechter de test wordt gemaakt.

resultaat bedtijd tegen cocentratietest score

bedt

ijd

20:40

21:30

22:20

23:10

0:00

score concentratietest

0 3,5 7 10,5 14

resultaten uren slaap en score concetratietest

slaa

pduu

r in

uren

6,5

7,6

8,8

9,9

11

F% waarde

0 3,5 7 10,5 14

aantal uren slaap

�24 Slaapgebrek

3.2 Experimenteel onderzoek 2.

Wat is bepalend voor de kwaliteit van de slaap?

Van de 113 Testpersonen wordt de slaapkwaliteit gemiddeld beoordeeld met 7.0. Van de drie leeftijdscategorieën die we getest hebben geven de testpersonen tussen de 30-60 jr. de slaapkwaliteit het hoogste cijfer een 7.2. De testpersonen in de leeftijd van 14-18 jr. geven de slaapkwaliteit het laagste cijfer een 6.6.

Leeftijdscategorieën 113 testpersonen

60,2%12,4%

27,4%

14-18 jr. 18-30 jr.30-60 jr.

�25 Slaapgebrek

We gekeken of dromen een invloed hebben op de slaapkwaliteit. Dit bleek geen significant verschil op te leveren.

Wel bleek dat de testpersonen in de leeftijdscategorie van 14-18 jr. bijna anderhalf keer zoveel dromen, als de testpersonen in de leeftijdcategorie van 30-60 jr.

Stress heeft volgens ons onderzoek een effect op onze slaapkwaliteit. Bij een laag stresslevel 1,2,3 op een schaal van 1 tot 10 is de gemiddelde slaapkwaliteit een 7.8. Bij een gemiddeld tot hoog stresslevel 6,7,8,9,10, op een schaal van 1 tot 10 wordt er gemiddeld voor de slaapkwaliteit een 6.6. gegeven. Hoe laat men naar bed gaat heeft ook invloed op de slaapkwaliteit. De testpersonen die later dan 0:00 naar bed gaan gaven gemiddeld 6.8 voor de slaapkwaliteit Van de testpersonen die tussen 22:00-23:00 naar bed gaan wordt er gemiddeld 7.1 voor de slaapkwaliteit gegeven.

Slaapkwaliteit op een schaal van 1 tot 10

Wel dromen Niet dromen

Slaapkwaliteit 4 tot 6 (100%)

40,0% 60,0%

Slaapkwaliteit 6 tot 8 (100%)

41,2% 58,8%

Slaapkwaliteit 8 tot 10 (100%)

45,8% 54,2%

Leeftijdscategorie Wel dromen Niet dromen

leeftijd: 14 tot 18 (100%) 58,0% 41,9%

leeftijd: 18 tot 30 (100%) 50,0% 50,0%

leeftijd: 30 tot 60 (100%) 39,7% 60,3%

�26 Slaapgebrek

Ziek zijn heeft volgens ons onderzoek een grote invloed op de slaapkwaliteit van onze testpersonen. Bij de testpersonen die aangaven een slechte slaapkwaliteit te hebben bleken 50,1% van deze groep 2 tot meer dan 5x per jaar ziek te zijn. De gemiddelde slaapkwaliteit van deze groep is een 6.4. Van de testpersonen die aangaven een goede slaapkwaliteit te hebben is maar 14,6% 2 tot 5x per jaar ziek. Het gemiddelde cijfer van deze groep was een 7.3

4 Van de 113 testpersonen gaven een 10 voor de slaapkwaliteit. De overeenkomsten waren dat ze allemaal tussen de 5 en 15 minuten in slaap vielen en dat ze maar 1x per jaar ziek zijn. Testpersonen die de slaapkwaliteit met een 4 beoordeelden doen er 30 tot 60 minuten of langer over om in slaap te vallen en worden gemiddeld 4x per nacht wakker.

We hebben gekeken of naakt slapen invloed heeft op de slaapkwaliteit. Uit ons onderzoek blijkt dat testpersonen die de slaapkwaliteit met een 8,9,10 beoordeelden, op een schaal van 1 tot 10, 47,4% naakt slaapt. Van de testpersonen die de slaapkwaliteit met een 4,5,6 beoordeelden slaapt 10,5% naakt.

Slaapkwaliteit op een schaal van 1 tot 10

Naakt slapen, slipje Pyjama, joggingbroek

Slaapkwaliteit 4 tot 6 (100%)

10,5% 89,5%

Slaapkwaliteit 6 tot 8 (100%)

36,84% 63,65%

Slaapkwaliteit 8 tot 10 (100%)

47,4% 52,6%

�27 Slaapgebrek

Hieronder alle resultaten van de alle gestelde vragen uit het onderzoek.

Leeftijdsgroepen testpersonen 14 - 18 jaar = 27,4% 8 - 30 jaar = 12,4% 30 - 60 jaar = 60,2%

Hoe laat ga je gemiddeld op een doordeweekse dag naar bed?

tussen 21: 00 en 22:00 = 4,4% tussen 22:00 en 23:00 = 40,7% tussen 23:00 en 00:00 = 41,6 % later dan 00:00 = 13,3 %

Word je over het algemeen uitgerust wakker ? 1 = niet uitgerust wakker 10 = heel uitgerust wakker.

3 = 4,4% 4 = 10,6% 5 = 8,0 % 6 = 16,8 % 7 = 31,0 % 8 = 22,1% 9 = 4,4 % 10 = 2,7 %

Beoordeel je slaapkwaliteit op een schaal van 1 tot 10 1= slecht 10= goed

3 = 0,9% 4 = 7,1% 5 = 6,2 % 6 = 19,5 % 7 = 23,9 % 8 = 30,1 % 9 = 8,8 % 10 = 3,5 %

wat doe je voor je gaat slapen? game = 4,4 % t.v kijken = 60,2 % lezen = 20,4 % huishouden = 2,7 % werken = 8,0 % op je mobiel = 67,0 % overig = 3,5 %

Hoe lang duurt het voordat je in slaap valt? 5 tot 10 min = 53,1% 15 tot 30 min = 27,4 % 30 tot 60 min = 14,2 % langer dan 60 min = 5,3 %

�28 Slaapgebrekdoe je naast je opleiding / werk iets aan ontspanning?

regelmatig hardlopen of wandelen = 28,3 % hobby = 51,3 % sporten = 45,1 % regelmatig sauna = 10,6 %

Hoe vaak word je gemiddeld per nacht wakker? nooit = 34,5 % 1x = 40,7 % 2x = 15,9 % 3x = 8,8 %

Kun je als je een keer wakker wordt in de nacht meteen weer in slaap vallen?

altijd = 56,6 % nooit = 38,9 % soms = 4,4 %

Droom je veel? ja = 54 % nee = 46 %

Ga je in het weekend veel later slapen dan door de week?

ja = 46,9 nee = 53,1

Slaap je over het algemeen met iemand op bed of een kamer?

ja = 61,1 % nee = 38,9 %

Word je uit je zelf wakker als je gaat werken of naar school moet?

nee, ik word wakker door een wekker = 51,3 % ja = ik ben altijd voor mijn weker wakker = 33,6 % ik slaap regelmatig door mijn wekker heen = 7,1 % ik zet geen wekker = 8%

Hoeveel koffie met cafeïne / energiedrankjes / cola drink je gemiddeld op een dag

nooit = 32,7 % 1 tot 3 x = 23,9 % meer dan 3x = 43,4 %

Hoeveel stres beleef je gemiddeld op je werk of op school. geef een cijfer van 1 tot 10 1 = is geen stres, 10 = veel stress.

1 = 9,7 % 2 = 3,5 % 3 = 12,4 % 4 = 7,2 % 5 = 11,5 % 6 = 25,7 % 7 = 16,8 % 8 = 9,7 % 9 = 3,5 % 10= 0%

�29 Slaapgebrek

Ben je vaak ziek? nooit = 25,7 % 1x per jaar = 50,4% 2 tot 5 x per jaar = 21,2 % meer dan 5x = 2,7 %

slaap je met je raam open? ja = 46 % nee = 30,1 % soms = 23,9 %

hoe slaap je? naakt = 15 % shirtje = 62,8 % pyjama = 14,2 % pverig = 8 %

Digitale versie: enquête slaapkwaliteit Digitale versie resultaten respondanten

�30 Slaapgebrek

4. Conclusies en discussie4.1 Conclusie literair onderzoek 1.5 Wat is de invloed van slaapgebrek op het concentratievermogen?

De conclusie die we kunnen trekken uit dit onderzoek is dat slaapgebrek of tekort wel degelijk invloed heeft op de studieresultaten, vooral bij langdurig slaaptekort. Aan de andere kant lijkt het alsof het korte termijn geheugen niet direct last van ondervind. Naar aanleiding van dit onderzoek is er experimenteel onderzoek gedaan onder leerlingen van het RSG in de leeftijd van 12-13 jr. De uitkomsten van dit onderzoek zijn in hoofdstuk twee te lezen.

4.2 Conclusie experimenteel onderzoek 1.5 Wat is de invloed van slaapgebrek op het concentratievermogen?

Uit ons onderzoek is gebleken dat het aantal uren dat iemand slaapt invloed heeft op iemands concentratievermogen. In zowel grafiek 1 als 2 is te zien dat bij een minder uren slaap en het later naar bed gaan, resulteert in een slechtere score op de test. Er zijn echter wel wat uitwijkingen in de grafiek maar dat kan andere oorzaken hebben. Het is dus zeer belangrijk dat je een goede nachtrust hebt om voldoende te kunnen presteren. Het doorleren tot diep in de nacht voor een proefwerk die de volgende dag plaatsvind is daarom ook niet verstandig. Allereerst zal je naarmate het later wordt steeds minder opnemen en zal je concentratie tijdens de toets minder goed zijn omdat je niet genoeg slaap hebt gehad.

Ook is gebleken dat de leerling uit de brugklas op weekdagen gemiddeld 8 tot 8,5 uur slaapt en 10 tot 11 uur in het weekend Hier zijn ook enkele uitschieters. Sommige leerlingen sliepen slechts 7 uur terwijl anderen 10 uur sliepen tijdens een schoolweek.

�31 Slaapgebrek

4.3 Conclusie literair onderzoek 1.6 Hoeveel uur slaap heeft men minimaal per nacht nodig om te kunnen blijven functioneren?

Conclusie die we hieruit kunnen trekken is tegenstrijdig. We kunnen er van uit gaan dat slaapexpert Hans Hamburger gelijk heeft. Er zijn vele wetenschappelijke onderzoeken gedaan naar het nut van voldoende slapen. Hans Hamburger gaat er vanuit dat men minmaal 6.5 uur moet slapen. In het onderzoek van Stephanie Maret e.a.22 werd bij pubermuizen door een slaaptekort namelijk de balans tussen de aanmaak en afbraak van hersenverbindingen verstoort. Volgens Neurobioloog Peter Meerlo van de Rijksuniversiteit Groningen kan een slaaptekort depressies teweeg brengen omdat het serotonine gehalte in de hersenen verstoren. Serotonine is een neurotransmitter: een stofje in het brein dat hersencellen beter of juist slechter met elkaar laat communiceren. Verstoringen in het serotoninesysteem worden wel in verband gebracht met stress en depressie.23

4.4 Conclusie literair onderzoek 1.7 Hoeveel invloed heeft nachtactiviteit op ons slaappatroon?

De conclusie die we hieruit kunnen trekken is dat de biologische klok het slaap- en waakritme regelt. En dat iedere cel van je lichaam functioneert op je biologische klok. Bij verstoring van het slaap- waakritme zal iedere cel van slag raken De klok verzetten, is dus zelfs op celniveau van invloed. Dat geldt ook voor de biologische klok in je hersencellen. Als deze klok van slag raakt worden er verschillende klachten ervaren. Dit komt omdat de hersenen overdag en ’s nachts verschillende stoffen aanmaken die je gemoedstoestand kunnen beïnvloeden.

22 http://www.kennislink.nl/publicaties/slaapgebrek-slecht-voor-puberbrein 9-10-2011

23 http://www.rug.nl/news/2007/02/015_076 februari 2007

�32 Slaapgebrek

4.5 Conclusie Literair onderzoek 1.8 Wat is bepalend voor de kwaliteit van de slaap?

Conclusie is dat volgens kinderneuroloog Sigrid Pillen de diepe slaap niet per se een indicator hoeft te zijn van kwaliteit, omdat elk mens anders is. Er is veel onderzoek gedaan maar de onderzoeken bevatten verschillende uitkomsten. Om een duidelijker beeld te krijgen van onze vraagstelling is er een onderzoek gedaan onder 113 facebookgebruikers. De resultaten staan in hoofdstuk 2.

4.6 Conclusie experimenteel onderzoek 1.8 Wat is bepalend voor de kwaliteit van de slaap?

Uit het onderzoek is gebleken dat de testpersonen met een laag stressgehalte, de slaapkwaliteit het hoogst hebben beoordeeld me een gemiddelde van 7.9. De testpersonen die de slaapkwaliteit met het laagste cijfer hebben beoordeeld, een 4.8 konden na wakker worden in de nacht niet meer in slaap vallen.

De andere factoren die goed scoorden waren; slapen in ondergoed, bij wakker worden in de nacht meteen weer in slaap vallen en nooit wakker worden in de nacht. De andere factoren die slecht scoorden waren o.a., vaker dan 5x per jaar ziek, moeite met inslapen (60 min of langer) en vaak wakker worden in de nacht. Alle resultaten staan in bijlage 2.

Sommige factoren kunnen we moeilijk beïnvloeden maar kunnen wellicht met andere factoren te maken hebben. We zien bijvoorbeeld dat onder de testpersonen die een

MiddennachtDiepste slaap

Laagste lichaamstemperatuu

Hoogste testosteron afgifte

Hoogste staat van MiddagBeste

Grootste cardiovasculaire efficientcy en spierkracht

Hoogste bloeddruk

Hoogste lichaamstemperatuur

Melatonine aanmaak

�33 Slaapgebrek

hoog stress level hebben 23.5 % nooit wakker wordt maar van de testpersonen met een laag stresslevel worden er maar liefst 41.4% nooit wakker tijdens de nacht.

Vaak ziek zijn kunnen we ook niet altijd beïnvloeden. Wel was vaak ziek zijn een van de oorzaken van een slechte slaapkwaliteit onder onze testpersonen. We kunnen ons afvragen of ziek zijn een gevolg is van een slechte slaapkwaliteit of dat een slechte slaapkwaliteit het gevolg is van vaak ziek zijn.

We kunnen in ieder geval concluderen dat als de testpersonen een laag stresslevel hebben, naakt of in ondergoed slapen, goed doorslapen en snel inslapen een veel betere slaapkwaliteit ervaren dan de testpersonen die slecht doorslapen, vaak ziek zijn en moeite hebben met inslapen. Alle uitslagen zijn na te lezen in bijlage 2.

4.7 Conclusie literair onderzoek 1.9 Hoe lang kun je maximaal zonder slaap?

De conclusie is dat lang zonder slaap schadelijk is. Uit onderzoek blijkt dat het voor iedereen verschillend is en dat iedereen anders kunnen reageren op slaapgebrek. Dat er effecten ontstaan als je langer dan 24 uur niet slaapt is duidelijk.

4.8 Conclusie literair onderzoek 1.10 Wat is het effect van slaapgebrek op lang termijn?

Dat niet genoeg slapen effect heeft op de lange termijn is in verschillende onderzoeken bewezen. Wel is het zo dat in verschillende onderzoeken geen rekening is gehouden met eventuele genetische oorzaken van ziektes of symptomen die ook voorkomen als men te weinig slaapt. Ook niet alle aandoeningen genoemd in op verschillende websites is geen onderbouwd onderzoek van te vinden. Bijvoorbeeld dat alle uren voor 23:00 dubbel tellen, hebben wij niet in een onderzoek terug kunnen vinden.

�34 Slaapgebrek

4.8 Conclusie hoofdvraag

De vraag had moeten zijn wat zijn de effecten van slaapgebrek op het functioneren van de mens. Duidelijk is dat een tekort slaap kort of langdurig effect(en) heeft. Dat behalve de invloed op het concentratievermogen er ook gezondheidsproblemen kunnen ontstaan. Om het effect van slaapgebrek te voorkomen of te verminderen kunnen we de conclusies die we hebben kunnen trekken uit het onderzoek “Wat is bepalend voor de kwaliteit van slaap?” gebruiken. Voorkomen is beter dan genezen. Slaapgebrek heeft volgens ons onderzoek verschillende oorzaken en ligt niet altijd zo voor de hand. Misschien was de vraag “Wat is het effect van slaapgebrek op het functioneren van de mens” wel niet de juiste hoofdvraag omdat na enig onderzoek bleek dat het antwoord daarop heel breed is. Misschien had de hoofdvraag moeten zijn, “Kun je de kwaliteit van slaap beïnvloeden?” Samenvattend kunnen we zeggen dat het effect van slaapgebrek op het functioneren van de mens zowel fysiek als mentaal invloed heeft. Het effect is, bij gebrek aan slaap zowel het fysieke als het mentale functioneren minder of zelfs slecht wordt.

WAT IS HET EFFECT VAN SLAAPGEBREK OP HET FUNCTIONEREN VAN DE MENS?

�35 Slaapgebrek

5. Reflectie 5.1 Reflectieverslag van Joell Blom

Wanneer ik terugkijk hoe we alles hebben gedaan, ben ik redelijk tevreden met het eindresultaat. In de eerste instantie hadden we een ander onderwerp gekozen, namelijk concentratieproblemen. Door de zoektocht op internet hadden we zoveel informatie over slaap verzameld, dat we toch zijn overgestapt op het onderwerp slaapgebrek. Ik ben blij met het uiteindelijk gekozen onderwerp en het was een erg interessant om te onderzoeken. Op het laatste moment hebben we er voor gekozen om nog een tweede experimenteel onderzoek te doen. Dit was naar mijn mening een sterke aanvulling voor ons PWS. De twee onderzoeken de we hebben gedaan zijn goed verlopen met beide een mooi eindresultaat.

De samenwerking met Sander is prima verlopen. We waren het meestal met elkaar eens over het onderwerp, deelvragen en de onderzoeksmethodes. Het enige waar ik me in heb vergist is de tijd die het kost om alles goed uit te zoeken, waardoor we wat in tijdnood kwamen. Gelukkig kwam mijn moeder op het laatste moment nog een aantal goede ideeën voor ons onderzoek.

Tijdens het onderzoek zijn we wel wat dingen tegen gekomen die we beter hadden kunnen doen. We hadden bijvoorbeeld eerder een Facebook enquête kunnen starten zodat we we een veel grotere testgroep hadden waardoor de resultaten zuiverder zouden zijn.

Al met al ben ik zeer tevreden met het eindresultaat maar er zijn natuurlijk altijd dingen die beter kunnen. Ondanks wat tegenslagen is het na mijn mening een goed PWS geworden.

�36 Slaapgebrek

5.2 Reflectieverslag van Sander Cortissos

het onderwerp: Ons oorspronkelijke onderwerp voor het profielwerkstuk was concentratie, maar na overleg met onze docent en wat verder onderzoek bleek dat we van onze bedachten hoofd en deelvragen het onderwerp beter in de effecten van slaap konden veranderen. Hier zijn we meteen mee aan de slag gegaan en hebben we een toepasselijk onderzoek bij bedacht waar we alsnog het eerste onderwerp concentratie in konden verwerken, doormiddel van een concentratietest. We waren erg enthousiast en want we vonden het een erg leuk en interessant onderwerp. Toen we wat verder gingen met het onderzoek bleek dat er heel veel achter de dagelijkse gewoonte zit, maar ook dat er nog erg veel niet bekend is over het onderwerp.

De samenwerking: De samenwerking tussen ons was erg goed. We waren het snel eens over het onderwerp en konden snel een goed onderzoek bedenken. We hadden de taken goed verdeelt en wisten precies waar we aan toe waren. Echter was er tegen het einde van het schooljaar waar alles op neerkwam toch wat moeilijkheden. Dit had te maken met bepaalde privéredenen die onlangs opgekomen waren. We hebben toen in overleg met onze begeleider en mentor toch een oplossing bedacht waardoor het goed kwam. Ook hebben we veel te danken aan de moeder van Joëll die op het laatste moment met nog wat erg goede ideeën kwam. Uiteindelijk is het toch goed gekomen en hebben we het afgekregen. Al met al ben ik erg tevreden met hoe het verlopen is.

Het onderzoek en de resultaten: Eerlijk gezegd hadden we beide niet echt verwacht dat de resultaten zo duidelijk een richting op zouden wijzen. We hadden wel verwacht dat als we zouden zien dat de concentratie zou afnemen bij minder slaap, maar niet dat het zo duidelijk te zien zou zijn. Bij het bedenken van het onderzoek hebben we met veel dingen rekening moeten houden om een zo nauwkeurig mogelijk resultaat te krijgen, wat we uiteindelijk hebben gehaald.

Foutenanalyse en vervolgonderzoek Tijdens het onderzoek en bij het verwerken ervan zijn we echter wel wat foutjes tegenkomen. Het had bijvoorbeeld beter kunnen zijn om een klas te onderzoeken waarbij het schoolniveau vrijwel het zelfde is bij alle leerlingen in plaats van een brugklas waar het nog kan verschillen. Ook hebben we niet volkomen rekening gehouden eventuele andere bronnen die de invloed van de concentratie hebben beïnvloed.

�37 Slaapgebrek

Als vervolgonderzoek zouden we misschien ons meer kunnen richten op het verschil in leeftijd en geslacht en wat voor invloed dit heeft.

Al met al ben ik erg tevreden met ons uiteindelijk profielwerkstuk en hoop ik dat terug te zien in ons cijfer. De samenwerking was erg goed ondanks wat tegenslagen.

�38 Slaapgebrek

7. BronvermeldingLiteratuurlijst Gezondheidsnet.(2011,30augustus).Hogebloeddrukdoorslechtslapen.GeraadpleegdvanhFp://

www.nu.nl/gezondheid/2601965/hoge-bloeddruk-slecht-slapen.html Hamburger,H.(2016,20mei).Hoeveelslaaphebbenwijnodig?GeraadpleegdvanhFp://www.telegraaf.nl/

vrij/22347572/__Hoeveel_slaap_hebben_we_nodig___.html Hogan,S.,Edinger,J.D.,Bieler,G.S.,&Krystal,A.D.(2011,augustus).ChoosingtheBestMaFress:An

ExperimentinTes\ngWhetherIndividualsChooseaBedatLeadstoImprovedSleep.GeraadpleegdvanhFp://www.r\.org/sites/default/files/resources/rr-0016-1108-hogan.pdf

Hogenkamp,P.S.,Nilson,E.,Nilson,V.C.,Chapman,C.D.,Vogel,H.,Lundenberg,L.S.,…Schioth,H.B.(2013).Acutesleepdepriva\onincreasespor\onsizeandaffectsfoodchoiceinyoungmen.GeraadpleegdvanhFp://www.psyneuen-journal.com/ar\cle/S0306-4530(13)00017-6/abstract?cc=y=

Jacobs,A.(2014,31april).Sleeptrackerszijnhot,maarwatmeetjeeigenlijk?GeraadpleegdvanhFp://www.smarthealth.nl/2014/07/31/sleeptracking-mode-medicalisering/

Maret,S.,Faraguna,U.,Nelson,A.B,Cirelli,C.,&Tononi,G.(2011,9oktober).Sleepandwakingmodulatespineturnoverintheadolescentmousecortex.GeraadpleegdvanhFp://www.nature.com/neuro/journal/v14/n11/abs/nn.2934.html

Meerlo,P.(2007,6februari).Chronischslaaptekortkanleidentotdepressie.GeraadpleegdvanhFp://www.rug.nl/news/2007/02/015_07

Mekking,R.(2016,26juni).Slapenisvoorwatjes.GeraadpleegdvanhFp://www.nu.nl/nuzakelijk-overig/2854599/slaap-watjes.html

Miltenburg,O.van.(2012,28augustus).Beeldschermenkunnenflinkeffectopslaaphebben.GeraadpleegdvanhFps://tweakers.net/nieuws/84010/beeldschermen-kunnen-flink-effect-op-slaap-hebben.html

Na\onaleZorggids.(2014,29december).SLAAPSTOORNISDREIGTMAATSCHAPPELIJKPROBLEEMTEWORDEN.GeraadpleegdvanhFp://hms.harvard.edu/news/harvard-medicine/horizontal-pressure

Nederhorst,C.(z.j.).Kaneenmatrasinvloedhebbenopuwslaapkwaliteit?GeraadpleegdvanhFp://www.matras.info/kan-een-matras-invloed-hebben-op-uw-slaapkwaliteit.php

Petrovsky,N.,Emnger,U.,Hill,A.,Frenzel,L.,Meyhöffer,I.,Wagner,M.,…Kumari,V.(2014,2juli).SleepDepriva\onDisruptsPrepulseInhibi\onandInducesPsychosis-LikeSymptomsinHealthyHumans.GeraadpleegdvanhFp://www.jneurosci.org/content/34/27/9134.short

Redline,S.(2011,30augustus).HorizontalPressure.GeraadpleegdvanhFp://hms.harvard.edu/news/harvard-medicine/horizontal-pressure

Slaapenstuderen.(2016,21april).GeraadpleegdvanhFp://www.universiteitleiden.nl/binaries/content/assets/sociale-wetenschappen/pedagogische-wetenschappen/persmap-slaaponderzoek-nswo-2016.pdf

Slaaponderzoek.(2016).GeraadpleegdvanhFp://www.nswo.nl/slaaponderzoek SLAAPRITMEVERSTOORDDOORONREGELMATIGEWERKTIJDEN.(2016,24februari).Geraadpleegdvan

hFps://www.inslaap.nl/beter-slapen/slaapritme-verstoord-\ps-bij-onregelma\ge-werk\jden/ Sprundel,M.van.(2012,12oktober).Slaapgebrekslechtvoorpuberbrein.GeraadpleegdvanhFp://

www.kennislink.nl/publica\es/slaapgebrek-slecht-voor-puberbrein Verbeek,I.(2005,september).Informa\eoverslapen.GeraadpleegdvanhFp://educa\e.ntr.nl/beterslapen/

index.jsp?nr=574728 Vree,S.de.(2004,10januari).Nooitmeerslapen.GeraadpleegdvanhFp://www.dekennisvannu.nl/site/

ar\kel/Nooit-meer-slapen/1232 Watisslaap.(2016).GeraadpleegdvanhFps://slaapcentrum.slingeland.nl/kenniscentrum/Slaapcentrum/

Wat-is-slaap%3F/836/845

�39 Slaapgebrek

8. LogboekDatum Activiteit Uren Wie Problemen en

oplossingen Hiervan geleerd

Vrij 22-01 We moesten een onderwerp bedenken en hebben een beetje gepuzzeld en zijn aan het denken over iets met concentratie

2 Sander en Joell

Het is lastig om een goed onderwerp te vinden aangezien er uit heel veel dingen te kiezen is

We zijn samen met onze docent gaan kijken waar onze interesses liggen en zijn op het onderwerp concentratie beland.

Vrij 29-01 We hebben inmiddels besloten om ons Profielwerkstuk over het onderwerp concentratie te doen en hebben hier hoofd en deelvragen bij bedacht en deze ingeleverd bij mevrouw Kroeze.

2 Sander en Joell

We hebben geen problemen gehad met het bedenken van de hoofd- en deelvragen

Di 2-02 We hebben verder onderzoek gedaan over het onderwerp en gekeken wat we precies wilde onderzoeken

2 Sander en Joell

Er zijn veel verschillende dingen die te maken en invloed hebben op de concetratie wat het heel breed maakt

We hebben overwogen om wat dieper in te gaan op een van onze deelvragen die over slaap gaat

Vrij 12-02 Toen we onze hoofd- en deelvragen terugkregen van mevrouw Kroeze hebben we het idee voorgelegd om het wat meer over slaap te hebben i.p.v. concertatie, maar wel wat met een concentratietest erbij te doen.

2 Sander en Joell

We waren, na overleg, tot de conclusie gekomen concentratie toch een erg breed en veel gedaan onderwerp is.

We hebben besloten op het onderwerp iets te veranderen om dat het erg breed was en al heel vaak gedaan.

Zon 14-02 Sander heeft samen met zijn vader de hoofd en deelvragen verder uitgewerkt en een onderzoek bedacht waarbij we het verband tussen concentratie en slaap tekort kunnen de praktijk uitvoeren

3 Sander Het was even puzzelen aangezien er bij een concentratietest veel factoren zijn die invloed kunnen hebben

We hebben bedacht dat we een klas een week van te voren een uitgebreide vragenlijst geven en die de hele week invullen zodat we overal rekening mee kunnen houden

�40 SlaapgebrekZo 14-02 Ook Joell heeft samen met zijn

moeder een onderzoek bedacht waarbij we Facebook gebruikers een vragenlijst laten invullen.

5 Joell Ook dit onderzoek had even tijd nodig om goed uitgezocht te worden en is uiteindelijk door de vragen goed en duidelijk te stellen een goede manier van onderzoek geworden

-

Vrij 19-02 We hebben van de twee onderzoeken een werkplan gemaakt en deze ingeleverd bij mevrouw Kroeze

2 Sander en Joell

We moesten bij het werkplan goed rekening houden met kleine details die voor moeilijkheden konden zorgen bij het uitwerken van de resultaten

We hebben goed nagedacht over ander effecten die onze resultaten zouden kunnen beinvloeden en hier zo goed mogelijk op geanticipeerd

Vrij 26-02 We zijn verder gegaan met het uitwerken van de ander deelvragen en zo veel mogelijk bronnen gezocht die ons konden helpen

2 Sander en Joell

We konden weinig goede bronnen vinden die ons konden helpen bij het onderzoek

We zijn iets breeder gaan zoeken en hebben ook bronnen die geschreven waren in andere talen gebruikt

Wo 2-03 We zijn bij elkaar gekomen om het onderzoek voor te bereiden. We hebben de vragenlijst voor de klas bedacht en hebben toen een aantal mentoren gemaild of wij in hun klas het onderzoek mochten doen

4,5 Sander en Joell

Er waren wat moeilijkheden bij het bedenken van de vragen aangezien zo veel mogelijk moesten weten om het onderzoek nauwkeurig te laten verlopen

We hebben het aan onze ouders laten zien en gevraagd wat zij er precies van vonden. Hierdoor hebben we wat dingen veranderd zodat het duidelijker werd

�41 SlaapgebrekVrij 11-03 Inmiddels hebben we

antwoord gekregen van mevrouw Van der Veur en toestemming gekregen om het onderzoek in haar mentorklas uit te voeren. We zijn ook verder gegaan met het uitwerken van de deelvragen.

2 Sander en Joell

- -

Vrij 18-03 Verder met uitwerken deelvragen en afspraak gemaakt om het onderzoek uit te voeren

2 Sander en Joell

We waren nog niet helemaal zeker welke concentratie test we gingen gebruiken

We zijn naar het lab gegaan waar ze voor een biologie practicum ook concentratietesten hebben gebruikt waar we ze geleend hebben.

Vrij 1-04 we zijn naar de mentorklas van mevrouw van der Veur gegaan om uitteleggen wat nou precies de bedoeling was en wat we wilden gaan doen. We hebben alle leerlingen een vragenlijst gegeven die ze gedurende de komende week moeten invullen over hun slaappatroon. Verder uitwerken deelvragen

2 Sander en Joell

- -

Vrij 6-04 Een week later en we zijn terug gegaan naar de klas waar ze ons de ingevulde vragenlijst teruggaven en vervolgens een concentratietest maakte.

2 Sander en Joell

- -

Vrij 22-04 We zijn de resultaten van de concentratietest gaan uitwerken.

2 Sander en Joell

We zijn er achter gekomen dan we beter een klas waar iedereen een gelijk niveau heeft hadden kunnen gebruiken zodat het verschil in intelligentie kleiner was geweest.

We zijn naar mevrouw Kroeze geweest om te vragen hoe we dit konden oplossen. Ze zei dat het niet heel erg was als we de test duidelijk hadden uitgelegd en we het wel moesten noteren in de foutenanalyse.

�42 Slaapgebrekmeivakantie

we zijn beide hard aan het werk gegaan om alles goed uit te werken en zoveel mogelijk informatie te zoeken om onze hypothese op de proef te stellen

9 Sander en Joell

Het was erg veel werk en we hebben veel bronnen gebruikt die in andere talen geschreven waren waardoor de interpretatie soms een beetje verkeerd ging

We hebben met de hulp van onze ouder alles goed op een rijtje gezet en bekeken wat goede en wat onnuttige informatie was

Laatste weken mei en juni

We hebben wat problemen gehad met het uitwerken van de resultaten aangezien het oorspronelijke idee niet helemaal uitvoerbaar was, ook waren d’r door bepaalde privé omstandigheden wat complicaties met het op tijd af hebben van het conceptverslag.

Sander en Joell

We hebben met mevrouw Kroeze overlegt wat de situatie was en samen met haar bepaald dat we wat extra tijd hadden om het verslag in te leveren

Zondag 26 juni

Inmiddels is alles af en zetten we de laatste puntjes op de ‘i’ zodat we het verslag netjes en uitgewerkt kunnen inleveren

Door veel hulp van Joell’s moeder is het een mooi en overzichtelijk verslag geworden en kunnen we trots zijn op wat we hebben gedaan

�43 Slaapgebrek

Proef op de som slaaptest!Klik hieronder om de test te makenProef op de som!