sławomir Łodziński zakład socjologii ogólnej instytut socjologii uw

Charakter socjologii i historyczne warunki jej powstania

(WDS 2012/2013 nr 1)

WDS (2012/2013) wykład nr 1

1. Organizacja wykładu: celem wykładu jest wprowadzenie do podstawowych pojęć,

problemów oraz koncepcji badawczych w socjologii: ma przygotować studentów do bardziej wyspecjalizowanych

przedmiotów socjologicznych prowadzonych w Instytucie Socjologii;

szczególny nacisk będzie położony jest na prezentację złożoności (pluralizmu) perspektywy badawczych i teoretycznych w socjologii;

ukazanie głównych sporów toczących się między określonymi podejściami teoretycznymi w zakresie analizy i wyjaśniania podstawowych zjawisk społecznych, jak np. społeczeństwo, państwo, rynek, kultura itp.

przedmiot kończy się egzaminem pisemnym w semestrze zimowym !!!


2. Warunki zaliczenia: podręcznik zalecany:

Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003 (lub nowsze wydania) (przede wszystkim znajomość rozdziałów: I –III oraz VIII-XVIII).

warunki zaliczenia wykładu i egzaminu: obowiązkowe uczęszczanie na wykład (dopuszczalne są dwie

nieobecności); wykład kończy się egzaminem pisemnym w semestrze

zimowym (ma on formę testu składającego się z 50 pytań oraz wymaga napisania dwóch krótkich – jednostronicowych - esejów, których temat jest wybierany z 6 propozycji).


3. Plan wykładów: 1. Zagadnienia wstępne.

Określenie przedmiotu i zarys programu wykładu, literatura i organizacja zajęć, sposób zaliczenia zajęć i przeprowadzenia egzaminu.

2. Charakter socjologii oraz historyczne warunki jej powstania. Przed-socjologiczna wiedza o społeczeństwie. Wiedza potoczna. Historyczne warunki

narodzin socjologii. Socjologia jako nauka. Przedmiot socjologii, główne pojęcia i koncepcje. Wewnętrzne zróżnicowanie socjologii.

3. Rzeczywistość społeczna – socjalizacja, role społeczne i kontrola społeczna. Podstawowe problemy życia społecznego istot żywych. Mechanizmy i stadia procesu

socjalizacji. Pozycje i role społeczne. Spojrzenie „dramaturgiczne”. Mechanizmy kontroli społecznej. Normy i wartości. Instytucje kontroli społecznej. Konformizm i dewiacja. Stabilność i zmiana.

4. Rzeczywistość społeczna - grupa społeczna i więź społeczna. Pojęcie grupy i więzi społecznej. Zbiorowość a grupa. Odmiany grup społecznych. Grupy

formalne i nieformalne, pierwotne i wtórne. Społeczność lokalna. Małe grupy. 5. Rodzina i pokrewieństwo.

Małżeństwo i strategie zawierania małżeństw. Pojęcie rodziny, struktura i funkcje, podziały. Rodzina we współczesnym społeczeństwie polskim. Demografia i teoria przejścia demograficznego


4. Plan wykładu (cdn.): 6. Kulturowe podstawy życia społecznego (wartości, normy, symbole).

Pojęcie i sfera kultury. Kategorie kultury. Kultura dominująca, kultura uprawniona (uprawomocniona), kapitał kulturowy. Kultura masowa i kultura popularna. Telewizja i mediatyzacja kultury. Rola Internetu.

7. Religia. Religia jako regulator zachowań społecznych. Religia w ujęciu socjologicznym. Teorie

religii. Synkretyzm religijny. Zjawisko indywidualizacji i „prywatyzacji religii”. Nowe ruchy religijne. Religijność i Kościół katolicki we współczesnym społeczeństwie polskim.

8. Etniczność, grupa etniczna, naród. Kategorie „swój” i „obcy” w życiu społecznym. Dystans i obcość kulturowa/etniczna.

Stereotypy i obrazy etniczne. Zjawisko etniczności i jej przejawy. Grupa etniczna. Zagadnienie narodu w socjologii. Naród a państwo. Problem państwa narodowego. Kultura narodowa. Ethnos i demos.

9. Instytucje społeczne i organizacje (biurokracja). Socjologiczne rozumienie instytucji. Typy i rodzaje instytucji. Podejście instytucjonalne w

socjologii. Instytucja a organizacja. Problem biurokracji. Teoria biurokracji Maxa Webera. . 10. Struktura społeczna i zróżnicowanie społeczne.

Zróżnicowanie społeczne. Pojęcie struktury społecznej. Nierówności społeczne. Pojęcie klasy społecznej Struktura klasowa w świadomości społecznej (ujęcie St. Ossowskiego). Stratyfikacja społeczna. Ruchliwość społeczna.


5. Plan wykładu (cdn.): 11. Ubóstwo, płeć i wiek w społeczeństwie

Bogactwo i bieda. Pojęcia „wykluczenia społecznego” i marginalizacji społecznej. Związki miedzy wykluczeniem społecznym a ubóstwem. Wiek i płeć jako kategorie zróżnicowania społecznego.

12. Władza i polityka (demokracja i państwo). Socjologiczne rozumienie polityki i władzy. Pojęcie „biowładzy”. Władza prawomocna.

Instytucjonalizacja władzy i systemu politycznego. Rozumienie demokracji i jej typy. 13. Gospodarka i rynek (porządek ekonomiczny w społeczeństwie).

Stosunki ekonomiczne jako stosunki społeczne. Typy ładu ekonomicznego. Instytucja rynku w myśli społecznej. Gospodarka rynkowa w społeczeństwie. Produkcja i konsumpcja.

14. Rozwój społeczny, nowoczesność („późna nowoczesność”) i globalizacja Klasyczne teorie rozwoju i zmiany społecznej Kryteria rozwoju społecznego (Human

Development Index). Nowoczesność, pojęcie „globalizacji” i „nowej lokalności”.. 15. Podsumowanie wykładu

Podsumowanie wykładu. Nowe koncepcje i wyzwania badawcze w socjologii współczesnej. Klasycy a współczesność. Zaangażowanie socjologii w życie publiczne. Perspektywy rozwoju dyscypliny. Socjologia światowa a socjologia polska. Specyfika socjologii w Polsce. Socjologia na Uniwersytecie Warszawskim. Główni polscy socjologowie.


6. Powstanie socjologii: - wprowadzenie nazwy „socjologia” do publicznego obiegu

August Comte (1798-1857): - „socjologia” – połączenie: socius i logos:

- „socjologia ... to pojęcie, które wynalazłem na określenie fizyki społecznej” (1830-1842);

- twierdzenie: „wiedzieć, przewidywać, kontrolować” (1838/1839);

- metody badawcze: obserwacja, eksperyment, porównanie i metoda historyczna (jako czwarta?);

- próba spojrzenia na społeczeństwo z perspektywy „statyki” i „dynamiki” społecznej;

- socjologia a filozofia pozytywistyczna to ścisłe reguły postępowania:

- badać fakty, szukać związków między nimi, ustalać prawa ogólne.

- socjologia Comte’a: - perspektywa „makro”, dynamiczna, związana z praktyką

społeczną.


7. Przed-socjologiczna wiedza o społeczeństwie: „nauka, która się boi zapomnieć swoich twórców, jest

zgubiona” (Alfred N. Whitehead, 1917 r.); przed-socjologiczna wiedza stanowiła część ogólniejszej

refleksji filozoficznej o świecie: miała charakter normatywny:

odpowiadała na pytanie jak być powinno, a nie jak jest rzeczywiście?;

miała charakter „woluntarystyczny”: odpowiadała na pytanie „kto jest odpowiedzialny za

życie społeczne? – natura, Opatrzność, władcy, ludzie itp.?;

głównym sprawcą zdarzeń czyniona jest władza (państwo itp.).

odwoływała się do pojęcia „tradycji” i przeciwstawiała ją zmianom społecznym („nowoczesności”).


8. Socjologia a „wiedza potoczna”: ma charakter „naturalny”, spontaniczny (przysłowia) i

wartościujący (jest to wiedza emocjonalna, „gorąca”); opiera się na dychotomicznych ujęciach („dobrzy” – „źli”)

oraz pochopnych uogólnieniach i stereotypach. socjologia wobec „wiedzy potocznej” różni się użyciem :

metod badawczych: nacisk na określenie problemu badawczego, zbieranie

danych według uznanych reguł (warsztat socjologiczny) i odróżnianie „domysłów” od „faktów”.

stawianiem pytań badawczych i prób odpowiedzenia na nie w sposób systematyczny:

jak jest „naprawdę”?; dlaczego tak jest tak, jak jest?; co należy robić, aby zmienić daną sytuację?


9. Narodziny socjologii (przełom XVIII – XIX wieku): aby socjologia mogła się narodzić jako dyscyplina naukowa niezbędne

było pojawienie się nowego sposobu myślenia o społeczeństwie; dlaczego wtedy zrodziła się „naukowa” refleksja nad społeczeństwem?:

- rewolucje polityczne (zmiana relacji między państwem i społeczeństwem – pojawia się państwo, obywatel, wybory oraz kwestia utrzymania/naprawy „porządku społecznego”);

- rewolucja przemysłowa (wolny rynek, industrializacja, konieczność „pracy” zarobkowej) i rodzące się tam konflikty społeczne;

- socjalizm i pojawienie się kwestii socjalnych, jak bezrobocie, ubóstwo, bezdomność itp. (potrzeba ich rozwiązań, ale w jaki sposób?);

- urbanizacja (przeludnienie, zanieczyszczenie , patologie itp., miasto jako główne „laboratorium” socjologiczne);

- zmiana postaw wobec religii (sekularyzacja) i rozwój nauki (scjentyzm);

- wpływ Oświecenia i konserwatywnej reakcji anty-oświeceniowej (znaczenie „rozumu”, badań empirycznych, potrzeba lepszego i bardziej racjonalnie „ułożonego” świata);

- kwestia feminizmu (pierwsze ruchy emancypacyjne kobiet, konserwatyzm stanowy, kobiety w socjologii).


10. „Nowoczesność” jako główny temat socjologii: socjologia jako „naukowa samoświadomość nowoczesności

(społeczeństwa nowoczesnego)”: „nowoczesność” – jej rozumienie w klasycznej socjologii:

historyczne: nowoczesność jest związana z konkretnym czasem i miejscem (pojawia się od wieku XVI do XIX, wpływ rewolucji francuskiej i amerykańskiej, znaczenie rewolucji przemysłowej - Wielka Brytania).

analityczne: jakie cechy związane są z „nowoczesnością”? (nowoczesność jako przeciwieństwo tradycji/tradycjonalizmu): indywidualizm („triumf jednostki”); postępujące zróżnicowanie społeczne (dyferencjacja i

złożoność); racjonalność (dominuje kalkulacja i bezosobowość); ekonomizm (cele i kryteria efektywnościowe); ekspansywność nowoczesności (rozszerzanie jej zasięgu

geograficznego i społecznego „w głąb”).


11. „Nowoczesność” jako WIELKI TEMAT klasycznej socjologii (przykłady):

„wiedzieć, przewidywać, kontrolować”: kontrola rzeczywistości jako temat A. Comte’a.

formacje społeczno-ekonomiczne i wyzysk klasowy: nierówności społeczne jako temat K. Marksa.

więź „mechaniczna” i „organiczna”: organizacja życia społecznego w mieście (urbanizm) jako temat

E. Durkheima. „wspólnota” i „zrzeszenie”(w jaki sposób „należymy” do

społeczeństwa?): „samotny tłum” jako temat F. Tonniesa.

biurokratyzacja życia społecznego („żelazna klatka racjonalności”): nowoczesna polityka i administracja jako temat M. Webera.


12. Socjologiczna krytyka „nowoczesności” - główne jej tematy to:

alienacja: nie tylko w dziedzinie pracy, ale w również w innych dziedzinach życia (polityka,

edukacja, kultura itp.). anomia:

postępujący rozkład norm i wartości, sprzyja zagubieniu i rozwojowi przestępczości (dewiacjom).

dezintegrujące skutki społeczeństwa masowego („rozkład wspólnoty”): negatywne skutki uprzemysłowienia, urbanizacji i demokratyzacji na poziomie

„makro” i „mikro”. ekologia:

bariery wzrostu i potrzeba rozwoju zrównoważonego (kontrolowanego) ze względu na środowisko naturalne.

nierówności światowe (globalne): teorie zależności i systemu światowego; podział: Północ wobec Południa.

skala wojen i militaryzacji społeczeństw: niespotykana wcześniej skala, brutalizacja i destrukcyjność wojen w epoce

nowoczesnej.


13. Socjologia jako „nowa nauka z długą przeszłością”: dąży nie tylko do opisu, ale także do wyjaśniania

(„zrozumienia”); postępowanie badawcze opiera się na uznanych regułach

postępowania; neutralność i powstrzymanie się od wartościowania:

socjologia daje głębszy” ogląd rzeczywistości w terminach naukowych, ogólnych.

problemy wiedzy socjologicznej: brak kumulacji osiągnięć poznawczych; stała „niedojrzałość” wiedzy socjologicznej (?).

ewolucja ujęć (perspektyw) socjologicznych: od „socjologii strukturalnej” do „socjologii działania” ; socjologia życia codziennego (analiza tego, co stanowi

„sedno” egzystencji społecznej ludzi).


14. Czy socjologia jest „gorsza” od innych dyscyplin naukowych? - kryteria porównania:

niezmienność obserwacji (brak możliwości powtarzalności

obserwacji); obiektywność obserwacji i wyjaśnień (wpływ wartości na

badacza oraz potrzeba zachowania bezstronności); sprawdzalność hipotez (trudności w przeprowadzeniu

eksperymentów); dokładność wyników (potrzeba powiązania abstrakcyjnych

pojęć z rzeczywistością); mierzalność zjawisk (socjologia zajmuje się badaniem

„znaczenia” badanych faktów społecznych); stałe liczbowe (jest ich brak w socjologii); przewidywalność przyszłych wydarzeń (jest to bardzo trudne); dystans od potocznego doświadczenia (socjologia przede

wszystkim nim się zajmuje).


15. Socjologia jako jedna z dziedzin nauk społecznych– porównanie do:

historii (podział na nauki nomotetyczne i idiograficzne): socjologia historyczna/historia społeczna.

antropologii: antropologia fizyczna i kulturowa/społeczna.

psychologii (psychologia społeczna); ekonomii:

„koszty” i „zyski” w zachowaniach społecznych, kategorie „racjonalności”, „wymiany”, „kapitału” w socjologii - socjologia ekonomiczna.

nauk politycznych: władza/państwo, prawo, instytucje (socjologia polityki).

innych nauk: matematyka (socjologia matematyczna), socjobiologia itp.

sławomir Łodziński zakład socjologii ogólnej instytut socjologii uw

Documents