İslÂm ve sanat - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d237891/2015_doganns.pdf · 2016. 3. 10. · ve...

İSLÂM

ve

SANAT

Tartışmalı İlmî Toplantı

07 – 09 Kasım 2014

Akdeniz Ü. Hukuk Fakültesi Konferans Salonu

Kampüs - Antalya

İstanbul 2015

ANADOLU SELÇUKLU YAPI KİTÂBELERİNDEKİ

DİNÎ, SİYASÎ ve SOSYAL GÖNDERMELER

Nermin Şaman DOĞAN

Anadolu Selçuklu dönemi yapı kitabeleri dönemin dinî, siyasî, sosyal yaşamına ışık tutar. Kitabeler/yazıtlar yapının dönemi, tarihi, iş-levi, yaptıranı/banisi, baninin kimliğine yönelik ayrıntılı tanımlamalar içermektedir. Bu kitabeler Ortaçağ Türk toplumunun dinî yapısı, siyasî olayları, mücadeleleri ve başarıları ile ülke topraklarının sınırları, komşu kültür çevreleriyle ilişkileri gibi veriler sunmaktadır. Aynı zamanda ki-tabeler aracılığı ile geçmiş kültürler arasında bağlar kurulurken, döne-min kültürel yapısına çeşitli göndermeler yapılmaktadır.

Yapı kitabeleri işlev (kale, Cami, mescit, türbe, medrese, kervan-saray) ya da mimarî öğenin (taç kapı, minare, mihrap, minber, kubbe) niteliğine göre çeşitlilik gösterir. Bu bağlamda kitabelerde özellikle Kur’an-ı Kerim’den seçilen âyetler ve hadisler yapı türlerine uygun ola-rak seçilmekte ve değişmektedir. Aynı zamanda Selçuklu hükümdarla-rının inşa ettirdiği yapıların kitabesi “Sultanî” özellikleri ile siyasî başa-rıları, fetihleri özetleyen yazılı belgelerdir.

Selçuklu döneminde birçok siyasi, sosyal ve kültürel olay incelen-diğinde Konya, Kayseri ve Sivas kentlerinin öne çıktığı görülür. Bu kent-ler Selçuklu sultanlarının tahta çıktığı/cülus şenliklerinin yapıldığı, ya-şadıkları, evlendikleri, seferlere çıktıkları, öldükleri/öldürüldükleri ve türbelerinin bulunduğu yerler olarak dikkati çeker. Sultanların ailesinin (eşleri, oğulları ve kızları) sosyal yaşamında da bu şehirler önem taşır.

Bu çalışmada Sinop ve Antalya İç Kaleleri, Sivas I. İzzeddin Keykavus Dârü’ş-şifâsı ve Türbesi, Eğirdir Han ile Kırşehir Caca Bey Medresesi’nin yapı kitabeleri örnek alınarak konunun tartışılması amaçlanmıştır. Yapılardaki kitabelerin sayısı ve çeşitliliği o yapı hakkında ayrıntılı bilgi edinmemizi sağlar. Selçuklu dönemi yapı kitabeleri: yapım/inşa, onarım, sanatçı, mimar, ahşap ustası, nakkaş, âyet ve hadisler, vergi ve diğer kitabelerden oluşur. Bu kitabe ya da kitabelerin yeri/konumu, yüksekliği, bulunduğu yapının işlevi,

Doç. Dr., Hacettepe Ü. Edebiyat Fakültesi, [email protected]

360 İSLÂM ve SANAT

malzemesi ve süslemesi kitabelere ayrı bir anlam katar. Hatta yapıların bulunduğu kentler/yerleşimler de kitabelerin yorumlanmasında etkilidir.

Bu bildiride tarihi arka plan/dönemin siyasî tarihi verilerek önce-likle yapıların cephelerinde yer alan kitabelerden örnekler seçilmiştir. Çoğunlukla dışa kapalı olan Selçuklu yapılarının ön cephesinde beden duvarından dışa taşkın ve yüksek kurgulanan, oldukça süslü tutulmuş taç kapıların üzerinde bulunan kitabeler içerdikleri bilgiler aracılığı ile önemli mesajlar iletirler. Bu nedenle taç kapı kitabeleri sadece o yapıla-rın kullanıcıları için değil, orada yaşayan/önünden gelip geçen insanlara da mesaj/bilgi verirler.

Anadolu Selçuklu döneminde 11. yüzyılın üçüncü çeyreğinde ku-ruluş sürecinden (1075- 1157) başlayarak, 1157- 1243 yılları arasındaki yük-seliş/gelişme döneminde imar faaliyetleri ivme kazanmıştır. Selçuklu sultanları I. Gıyâseddin Keyhüsrev (ilk kez 1192- 1196, ikinci kez 1205- 1211) ve oğulları I. İzzeddin Keykavus (1211- 1220) ve I. Alâeddin Keykûbat (1220- 1237) dönemleri fetih hareketlerinin arttığı ve imar faaliyetlerinin en yoğun olduğu dönemlerdir1.

Selçuklu siyasî tarihinde 1176 tarihinde Eğirdir yakınlarında yapı-lan Myriokephalon Savaşı zaferi, 1182 yılında Borgulu/ Uluborlu’nun, 1204 tarihinde Isparta ve çevresinin, 1207 yılında Antalya’nın fethedil-mesi ile Akdeniz çevresine açılma politikası öncelenmiştir2.

Selçuklu sultanı I. Gıyâseddin Keyhüsrev’in 1207 yılında An-talya’yı ilk kez fethini oğulları I. İzzeddin Keykavus’un (1211- 1220) 1214 yılında Sinop, 1216 yılında Antalya’yı ikinci kez fethetmesi ve I. Alâaddin Keykûbat’ın (1220-1237) Alanya, Alara ve Çukurova Bölgesi’ni içine alan sahilleri fethetmesi ile sürdürülmüştür (İbn Bibi, 1996a, s. 162-167, 258-271)3. Bu dönemde Selçukluların kuzeyden- güneye liman şehirlerini fet-hetmesi oldukça önemlidir.

1 O. Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, İstanbul: Nakışlar Yayınevi, 1984, s. 268- 402; T. Baykara, I. Gıyaseddin Keyhusrev (1164- 1211) Gazi- Şehit, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997; S. Koca, Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1211- 1220), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997; E. Uyumaz, Sultan I. Alâeddîn Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi (1220- 1237), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003; S. Kaya, I. Gıyâseddin Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu Tarihi (1192- 1211), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006, s. 13- 51, 97- 198. 2 O. Turan, a.g.e. (1984), s. 205- 211, 214, 283- 287; T. Baykara, a.g.e. (1997), s.36- 39; S. Kaya, a.g.e., (2006), s. 125- 133. 3 Sinop, Antalya ve Akdeniz sahillerinin fethi için bkz. O. Turan, a.g.e. (1984), s. 302- 312, 331- 339, 342- 347; İbn Bibi, El Evamirü’l- Ala’iye Fi’l- Umuri’l- Ala’iye

Selçuklu Yapı Kitâbelerindeki Dinî, Siyasî ve Sosyal Göndermeler 361

Selçuklu döneminde Sinop, kuzeydeki en önemli liman kentidir. Karadeniz üzerinden Kırım’a uzanan ticaret yollarının geçtiği önemli bir giriş kapısı olan Sinop kentinin fethiyle birlikte askeri, dinî, sosyal ve ticarî yapılar inşa edilerek şehrin imarına başlanmıştır. Fethi takiben kadı, hatip, hoca, müezzin, muarrif ve kâtip gibi görevliler atanarak, şe-hirdeki kilise camiye çevrilmiş, yıkılan kale surları onarılmış, iç kale yap-tırılmış, kaleye kütüval/dizdar/kale komutanı tayin edilmiştir. Yeni fet-hedilen Selçuklu şehirlerinde öncelikle askeri yapıların/kalelerin sur duvarları ve burçlarının onarımı, genişletilmesi ya da yeniden yapımı gerçekleştirilmiştir.4

Selçuklu ülkesinde sur bölümlerinin yapımı ve onarımının inşaat masraflarını farklı emirlere yükleme, emirlerin adlarını oradaki burçlara yazdırmasına izin verme geleneği Sinop’ta başlamıştır5. Bu uygulama Antalya’nın fethiyle birlikte onarılan ve yeniden inşa edilen Antalya İç Kalesi surlarında da görülür.6

Sinop’un 1214 yılı Kasım ayındaki fethini izleyen 1215 yılı yazına kadar Nisan- Eylül 2015 tarihleri arasındaki 5 aylık süreç içinde onarılan ve yeniden inşa edilen Sinop İç Kalesi surlarında 15 kitabe/yazıt bulunur. Bu kitabelerde Selçuklu sultanının/I.İzzeddin Keykavus’un, 12 Selçuklu emirinin, 9 Selçuklu şehrinin, 3 mimarın ve 1 kâtibin adı geçmektedir.7

(Selçuk Name), I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996, s. 162-175, 253-271; S. Koca, a.g.e., (1997), s. 30-38; E. Uyumaz, a.g.e., (2003), s. 22-25, 30-34. 4 İbn Bibi, a.g.e., (1996), s. 168- 175; D. Esemenli, Sinop İli Türk Dönemi Mimarisi, (İstanbul Üniversitesi Doktora Tezi), İstanbul 1990, s. 44-78;S. Redford, “Sinop in the Summer of 1215: The Beginning of Anatolian Seljuk Architecture”, Ancient Civilizations from Scythia to Sibiria, 16 (2010), s. 125-149, 538; S. Redford, İktidar İmgeleri Sinop İçkalesindeki 1215 Tarihli Selçuklu Yazıtları, İstanbul: Koç Üniver-sitesi Yayınları, 2014, s. 66-69. 5 Sinop İçkalesi ve emirler ile ilgili olarak özellikle bkz. S. Redford,- G. Leiser, Taşa Yazılan Zafer Antalya İçkale Surlarındaki Selçuklu Fetihnâmesi, Victory Inscribed the Seljuk Fetihnâme on the Citadel Walls of Antalya, Turkey, Antalya: Suna- İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2008, s. 25; S. Redford, a.g.e. (2014), s. 69-76, 153-245. 6 Antalya İçkalesi surları için bkz. S. Redford,- G. Leiser, a.g.e. (2008), s. 29-34, Resim/Figür 1-87; L. Yılmaz- K. Tuzcu, Antalya’daki Türk Dönemi Kitabeleri, 2010, SOTA/Turkestan and Azerbaijan Reserch Centre, Haarlem Netherlands, s. 21-121, Foto 1-57. 7 M. Ş. Ülkütaşır, “Sinop’ta Selçuklular Zamanına Ait Tarihi Eserler”, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnoğrafya Dergisi, 5, (1949), s. 112- 131; D. Esemenli, a.g.e. (1990), s. 55-78; S. Redford,- G. Leiser, a.g.e. (2008), s. 16-20; S. Redford, a.g.e. (2010), s. 125-149, 538; S. Redford, a.g.e. (2014), s. 63- 90, 153-233.


Kitabelerde ilk kez sultan I. İzzeddin Keykavus, “el-gâlib” unvanını kul-lanmıştır.

Sinop İç Kalesi Lonca Kapısı Burç 2’nin batı cephesinde Sultan I. İzzeddin Keykavus’un kitabesi yer alır. Kareye yakın dikdörtgen biçimli mermer kitabelik sülüsle yazılmış dört satır ile çerçevenin dışındaki alt ve sağ tarafındaki kenar yazılarından oluşmaktadır.8 Bu kitabede “Galip Sultan, Doğu ve Batının Kralı, Dünyanın Sultanlarının hükümdarı, Arap ve Arap olmayanların Efendisi, İzz ed-Dünyâ- ve ed-Dîn, İslâm ve Müslü-manların İmdadı, Kara ve Denizin Sultanı, Zaferin Babası, Keyhüsrev oğlu Keykâvûs, Müminlerin Komutanının Burhanı, 612 yılı(nın) Rebi-yülâhır’ında” yazılıdır.9

Selçuklu Sultanı I. İzzeddin Keykavus’un Sinop’un fethiyle “Sul-tan el-berr ve’l-bahr/kara ve denizlerin sultanı” ünvanını burada ilk kez kullanması çok anlamlıdır. Sultanın daha sonra Antalya, Konya ve Si-vas’ta inşa ettirdiği yapılarda da aynı unvanı kullanması, bir anlamda kronoloji oluşturarak yapıların tarihlendirilmesi ya da yorumlanmasını kolaylaştırmaktadır.

Kenar yazılarında “Nezaret eden: Sinaneddin Tuğrul, Emîr Dâd (mahkemelerden sorumlu), Ekleme, inşa eden: Zayıf hizmetkâr Yakub oğlu Hasanân, Allah’ın rahmeti üzerine olsun. (bunu),Yapan: el-Kettânî el-Halebî oğlu Ebû Alî, Allah’ın Rahmeti üzerine olsun” yazılıdır.10 Bu ya-zıtta görevlendirmeler hakkında bilgi sunulmuştur.

Selçuklu döneminin bilinen ilk Arapça ve Yunanca iki dilli yazıtı Sinop İç Kalesi Lonca Kapısı Burç 2’nin doğu cephesinde karşımıza çı-kar11. Simre Emiri Bedreddîn Ebubekir’in Arapça ve Yunanca iki dilli ya-zıtı okunabilecek, bir başka deyişle kolayca algılanabilecek, görülebile-cek şekilde yerleştirilen konumu ile özeldir12. Bu kitabe yoluyla kentin yerli halkı/önceki sahipleri Hıristiyanlar ile yeni yerleşmeye çalışan

8 M. Ş. Ülkütaşır, a.g.e., (1949), s. 122; D. Esemenli, a.g.e., (1990), s. 56- 57; S. Redford, a.g.e., (2010), s. 145- 146; S. Redford, a.g.e., (2014), s. 185- 192, Resim 48. 9 E. Combe- J. Sauvaget ve G. Wiet, Répertoire Chronologıque D’Epigraphie Arabe, 10, Le Caire: Imprimerie De L’Institut Français D’Archéologie Orientale, 1939, s. 114, Kitabe No. 3761; Redford, a.g.e., (2014), s. 185. 10 E. Combe- J. Sauvaget ve G. Wiet, a.g.e., (1939), s. 114, Kitabe No. 3761; S. Redford, a.g.e., (2014), s. 185. 11 M. Ş. Ülkütaşır, a.g.e., (1949), s. 124- 125; D. Esemenli, a.g.e., (1990), s. 58- 59; S. Redford, a.g.e., (2010), s. 138- 139, Fig.7; S. Redford, a.g.e., (2014), s. 166- 169, Resim 36. 12 S. Redford, a.g.e., (2010), s. 138- 139, Fig. 7; S. Redford, a.g.e., (2014), s. 166- 169, Resim 36.


Türklerin rahatça bağ kurmaları, kaynaşmalarını amaçlayan bir hoşgörü ortamı amaçlanmış olmalıdır (Resim 1).

Resim 1. Sinop İç Kalesi, Arapça ve Yunanca Kitabe.

Arapça ve Yunanca iki dilli kareye yakın dikdörtgen biçimli mer-mer kitabeliğin üçte ikisi dört satırlık sülüsle yazılmış Arapça, altta üçte biri beş satırlık Yunanca yazıdan oluşmaktadır. Kitabede “Allah’ın Yüce olsun, bahşettiği başarıya münasip olarak, Galip Sultan İzz ed-Dünyâ- ve ed-Dîn, Zaferin Babası, Keyhüsrev oğlu Keykâvûs, Müminlerin Komuta-nının Burhanı’nın günlerinde, bu burç ve beden Allah’ın, Yüce olsun, rah-metine muhtaç hizmetkâr tarafından inşa ettirilmiştir. Bedreddîn Ebû Bekîr, Simre Valisi (sâhib), 612 yılı(nın) Rebiyülâhır ayında. Bunu Kayse-rili Yavâş yazdı ” yazılıdır.13

Sultan I. İzzeddin Keykavus Sinop ve Antalya’nın fethini birlikte planlamış olmalıdır. Sinop’un fethinden kısa bir süre sonra bir ay süren

13 E. Combe- J. Sauvaget ve G. Wiet, a.g.e., (1939), s. 116-117, Kitabe No. 3765; S. Redford, a.g.e., (2014), s. 166, Resim 36.


kuşatma sonunda 1216 yılının Ocak ayında Antalya fethedilmiştir14. An-talya’nın fethi İç Kale’nin burçları ve sur duvarlarındaki yazıtlarda ay-rıntılı olarak betimlenmektedir. Fetihname yazıtı düzyazı şeklinde ya-zılmış, İç Kale surlarının kolaylıkla görülebilen, bugün Kırk Merdiven olarak bilinen basamaklarla limana ulaşan kapının bitişiğindeki bir alana yerleştirilmiştir15.

Resim 2. Antalya İç Kalesi, Kitabelerinden Örnek,

Yazıt 24 (S. Redford, 2008)

Sinop İç Kale’si kitabelerinden farklı olarak Antalya İç Kale’si ki-tabelerinde Sultan I. İzzeddin Keykavus’un kalenin inşasında aktif rol üstlendiği anlaşılmaktadır. Bu kitabelerin çoğu dikdörtgen çerçeveli alı-şılmış kitabe panoları değil, sur duvarlarına yatay yerleştirilmiş 41 ya da 45 devşirme sütunun düzeltilmiş tabanına, daire biçimli madalyonların yüzeyine yazılmıştır (Resim 2)16. Antalya kitabelerinde fethin her aşa-ması betimlenmiştir. Bu kitabelerde Gıyâseddin Keyhüsrev’in şehri daha önce fethettiği, sonra kentin halkının ayaklandığı ve inançsızlığın ortaya çıktığı, Keykavus’un şehri 612 yılının Ramazan ayının ilk günü denizden ve karadan bir ay süreyle kuşattığı (24 Aralık 1215 günü başla-

14 Antalya’nın fethi için bkz. O. Turan, a.g.e., (1984), s. 307-312; İbn Bibi, a.g.e., (1996), s. 162-167; S. Koca, a.g.e., (1997), s. 35-38; S. Redford,- G. Leiser, a.g.e. (2008), s. 17-20; C. Yakupoğlu, “Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1211-1220)”, Selçuklu Tarihi El Kitabı, (Ed. R.Turan), Ankara: Grafiker Yayınları, 2012, s. 363-364. 15 Antalya İç Kalesi surlarındaki kitabeler ayrıntılı olarak iki yayında incelenmiştir. Bkz. S. Redford,- G. Leiser, a.g.e. (2008), s. 11-53, Res. 2-87; L. Yılmaz- K. Tuzcu, a.g.e., (2010), s. 21-121, Foto 1-57. 16 S. Redford,- G. Leiser, a.g.e. (2008), s. 11-53, Res. 2-87; L. Yılmaz- K. Tuzcu, a.g.e., (2010), s. 21- 121, Foto 1- 57.


dığı, 22 Ocak 1216 Cuma günü fethin gerçekleştiği), bu limanın ayın so-nunda Cuma günü ilerleyerek fethedildiği ve kalenin yeniden inşasının iki ayda tamamlandığı anlatılmıştır.17

Sinop ve kısmen Antalya örneğinde olduğu gibi Anadolu Selçuklu şehirlerinde kalelerin burçları ile sur duvarlarının inşaat masraflarını devletin emirlerine yüklenmesi I. Alâaddin Keykûbat’ın Konya ve Sivas surlarının inşasına yönelik anlatımlarda ayrıntılı olarak karşımıza çıkar (Resim 3). Dönem Kaynağı İbn Bibi bu konuda şu bilgileri verir:

“Onun üzerine Sultan emir verdi. İşbilir mimarlar ve usta ressam-lar getirdiler. Hiç vakit kaybetmeden atına binip emirler, serverler ve mi-marlarla birlikte şehrin etrafını dolaştı. Emri üzerine burçların, sur be-denlerinin ve kapıların yerlerini resmettiler. Hazreti Sultan’a arz ettikleri zaman Sultan onu büyük bir dikkat ve derin bir düşünceyle inceledi. Bazı yerleri düzeltip değiştirdi.

Kapıların, burçların ve bedenlerin yerleri belli olunca Sultan özel naiblerini (nüvvab-ı hâs) çağırarak dört kale kapısının (dervâze), birkaç burç ile bedenin yapım masrafının hassa’dan karşılanmasını, geri kalan-ların masrafının ise, durumlarına göre ülkenin büyük emirleri arasında paylaştırmalarını, o konuda acele ederek fırsatı büyük bir ganimet say-malarını buyurdu. O arada bir ferman daha çıkararak, Sivas tarafının me-lik ve emirlerinin görüşleri alınarak ora için de dağ gibi bir sur (bâru) yap-malarını, Konya’nınkinde olduğu gibi oranın masrafının da oranın emir-leri aralarında paylaşılmasını, bu konuda büyük bir çaba harcanmasını buyurdu…

Aradan çok geçmeden sultanın devletin büyükleri ve ayanı-ı Konya ve Sivas’ta surların temelini atıp inşasına başladılar. Gece ve gündüz bü-tün imkânları ve güçlerini kullanarak o yapıyı tamamlamaya koyuldular. Yüce tanrıdan aldıkları destekle, büyük bir kararlılık ve metanetle en yük-sek çabayı gösterdiler. Sağlam kaideler üzerine bedenleri ve burçları yük-selttiler. Ham gümüşe benzeyen kayalarının üzerine çeşitli kabartma re-sim ve heykeller (temasil) yaptılar. Yumuşak taşlar ve mermerler üzerine altın yaldızla Kur’an âyetlerinden, Peygamber hadislerinin en çok tanı-nanlarından, Şehnâme’nin beyitlerinden ve vecizelerinden parçalar yaza-rak, onların üzerinde hiç boş yer bırakmadılar”.18

Bu alıntıda burçlara, sur duvarlarına mermerler üzerine altın yal-dızla Kur’an âyetleri, Peygamber hadislerinin en çok tanınanları,

17 S. Redford,- G. Leiser, a.g.e. (2008), s. 32-34; L. Yılmaz- K. Tuzcu, a.g.e., (2010), s. 118- 121. 18 İbn Bibi, a.g.e., (1996), s. 272- 273.


Şehnâme’nin (Firdevsi) beyitlerinden ve vecizelerinden parçalar yazıl-masının istenmesi dönemin bilgi birikimine ve kültürel yapısına vurgu yapmaktadır.

Seyyah L. Laborde’nin Konya İç Kalesi’ni gösteren gravüründe burçlar ve kapılar oldukça süslü betimlenmiştir19. Özellikle kentin geç-mişine, tarihselliğine ve dönemin hoşgörü ortamına/yaklaşımına gön-derme yapan Roma dönemine ait bir heykelin ön cepheye yerleştirilmiş olması dikkat çekicidir.

Resim 3. Konya İç Kalesi Gravürü (L. Laborde, 1838)

Şehrin savunması/korunmasında birincil yapı olan kalelerin in-şasının emirlere, valilere yüklenmesi, yönlendirilmesi bilinçli bir tutum-dur. Özellikle Selçuklu sultanları I. İzzeddin Keykavus ve I. Alâaddin Keykûbat dönemlerinde bazı devlet adamları ile çatışmalar yaşanmıştır. Özellikle sultan Keykûbat ile emirler arasında başlayan anlaşmazlıklar artmış “Ümera Katli Meselesi” olarak tarihe geçen bu mücadelelerde bir-çok devlet adamı öldürülmüştür20. Emirlerin maddî ve manevî gücünün

19 L. Laborde, Voyage de’LAsie Mineure, Paris 1838, s. 116- 122. 20 Anonim, Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi, (Çev. Ferudun Nafiz Uzluk), An-kara 1952, s. 29-30; O. Turan, a.g.e. (1984), s. 339-342; M. Safran, “Alâattin Keykûbat’ın Otorite Anlayışı ve Ümera Katli Meselesi”, Selçuk Üniversitesi Sel-çuk Dergisi, I. Alâeddin Keykûbat Özel Sayısı, 3 (1988), s. 97-103; İbn Bibi, a.g.e. (1996), s. 207-218, 283-292; S. Koca, a.g.e. (1997), s. 55-59; C. Yakupoğlu, a.g.e. (2012), s. 369-375.


artması, devlet işlerine müdahale etmeleri, sultana başkaldırmaları, yö-netime hâkim olma gibi istekleri otorite boşluğu yaratmış, sultanla ara-larının açılması nedeniyle kuşku dolu bir siyasî ortam doğmuştur.

Keykavus’un Sinop ve Antalya’nın/iki liman şehrinin kalelerinin inşasından sonra Sivas’ta içinde kendi türbesinin de bulunduğu I. İzzed-din Keykavus Dârü’ş-şifâ’sını yaptırmıştır. Dârü’ş-şifâ şehrin merke-zinde eski Tokat Caddesi üzerinde, bugün Medreseler Sokağı’nda yer alır21.

Sivas Keykavus Dârü’ş-şifâsı ve Türbesi’nin yapım tarihi, bani, sa-natçı adlarını veren ve çeşitli âyetler içeren kitabeleri ile vakfiyesinde dönemin dinî, siyasî ve sosyal olaylarını aydınlatan bilgiler mevcuttur.

21Sivas I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası için bkz. M. Cevdet, “Sivas Darüşşifası Vakfiyesi ve Tercümesi”, Vakıflar Dergisi, 1 (1938). s. 35-38; S. Çetintaş,” Türk Tarih Kurumu Tarafından Sivas Şifaiyesinde Yaptırılan Mimari Hafriyat”, Belle-ten, 3/9 (1939), s. 61-67; S. Çetintaş, Sivas Darüşşifası, İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi, 1953, s. 13-122; Kuran, A. Anadolu Medreseleri 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları,1969, s. 103-104, 139; M. Sözen, Anadolu Medreseleri Selçuklu ve Beylikler Devri I, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1970, s. 91-101; K. İ. Gürkan, Selçuklu Hastaneleri, Malazgirt Armağanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1972, s. 40-42; S. Ünver, “Anadolu Sel-çuklularında Sağlık Hizmetleri”, Malazgirt Armağanı, Ankara: Türk Tarih Ku-rumu Yayınları, 1972, s. 15-16; O. C. Tuncer, Son Kazılar Işığı Altında Sivas Şifa-hanesi Planı, I. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, 15-20. X. 1973, Tebliğler, 3. Türk Sanatı Tarihi, İstanbul: Tercüman Gazetesi ve İstanbul Türkiyat Enstitüsü Ya-yınları, 1979, s. 911- 951; O. C. Tuncer, Anadolu Kümbetleri I Selçuklu Dönemi, Ankara: Güven Matbaası, 1986, s. 232- 238; B. Bilget, I. İzzeddin Keykâvus Da-rüşşifası, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları,1990; .A. H. Bayat, “Anadolu Sel-çuklu Hastane Vakfiyelerinin Tek Örneği Olarak Sivas Darüşşifası Vakfiyesi”, Türk Kültürü, XXIX/333 (1991), s. 5-19; G. Cantay, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları,1992, s. 45-50; H. Önkal, Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1996, s. 383-391; Rıdvan Nafîz-İsmail Hakkı, Sivas Şehri, (Haz. R. Toparlı), Sivas: Seyran Yayınları, 2005, s. 114-119; A. H. Bayat, “ Sivas Darüşşifası’nın Bilinen ve Bilinme-yen Kitabeleri”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyum Bildirileri 29 Eylül-01 Ekim 2005, Sivas: Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2006, s. 351- 365; N. Şaman Doğan, “Selçuklu Döneminden İki Sultanî Külliye (Kayseri Gevher Nesibe ve Sivas I. İzzeddin Keykavus Darüşşifaları)”, Uluslararası Katı-lımlı XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sem-pozyumu Anadolu Üniversitesi- Eskişehir 19- 21 Ekim 2011, cilt. 1, (Ed. Z. Demirel Gökalp- N. Çöl- Z. Ertuğrul- S. Alp ve H. Yılmazyaşar), Eskişehir: Anadolu Üni-versitesi Yayınları, 2012, s. 299- 308.


Dârü’ş-şifâ’nın taç kapısında basık kemerli kapının üzerinde sü-lüsle yazılmış tek satırlık inşa kitabesinde “Allah’ın emriyle Galib, Dünya ve Dinin izzeti, İslâm’ın ve Müslümanların dayanağı, Kara ve Denizlerin Sultanı, Selçuklu hanedanının tacı, mü’minlerin halifesinin rehberi, Key-hüsrev oğlu Ebû’l- Feth Keykâvus, bu dâru’s-sıhhanın inşasını 614 H. yı-lında emretti” bilgileri yer alır22. Bu kitabeden sultanın Sinop (1214) ve Antalya’nın (1216) fethinden sonra Sivas’a yöneldiği 614 H./1217- 1218 M. yılında dârü’ş-şifâyı inşa ettirdiği anlaşılmaktadır.

Sivas I. İzzeddin Keykavus Türbesi Dârü’ş-şifâ’nın içinde güney eyvanda yer alır. Bu eyvan kapatılarak kare planlı, içten kubbe, dıştan piramidal külahla örtülü türbeye dönüştürülmüştür. Türbenin kuzey cephesinde kapı ve pencerelerin üzerinde sülüsle yazılmış tek satırlık inşa kitabesinde “Bu daracık mezarlara girmek üzere geniş saraylardan çıkarıldık. Ne yazık ki (bu ölüm hadisesinde) zenginliğimin bana faydası olmadı, saltanatım mahvoldu, çok çabuk geçici olan dünya malından el çekip de ahrete intikal ve göçüş olayı 617 senesinin Şevval ayının dördüncü günü gerçekleşti” yazılıdır23. Bu kitabe Dârü’ş-şifâ’nın inşasından yakla-şık iki yıl sonra 617 H. yılı Şevval ayının dördüncü günü/1220 M. yılında I. İzzeddin Keykâvus’un ölüm tarihi ile “ölüm” olgusu karşısındaki çare-sizlik, dünya malının/ zenginliğin faydası olmadığı, bir sorgulama veril-miştir (Resim 4).

Resim 4. Sivas I. İzzeddin Keykâvus Dârü’ş-şifâsı-Türbe, Giriş Cephesi

22 S. Çetintaş, a.g.e., (1953), s. 13- 14; A. H. Bayat, a.g.e.,(2006), s. 355- 356. 23 E. Combe, J. Sauvaget ve G. Wiet, a.g.e., (1939), s. 172- 173, Kitabe No. 3850; S. Çetintaş, a.g.e.,(1953), s. 15- 16; H. Önkal, a.g.e.,(1996), s. 387- 388.


Selçuklu siyasî tarihinde başarıları ve kazandığı zaferlerle öne çı-kan Keykâvus’un siyasî yaşamı 1218 yılında yaptığı başarısız Halep seferi ile alt üst olmuştur. Halep idarecileri ağzından Selçuklu komutanlarına sahte mektuplar yazılarak Keykâvus’un eline geçmesinin sağlanması, komutanlarıyla hesaplaşma yolunu seçmesi, komutanları Elbistan ya-kınlarında kulübelerde ateşe vermesi, öldürtmesi ve daha sonra gerçeği öğrenerek vicdan azabı duyması türbe kitabelerinden okunmaktadır.24 Öyle ki dârü’ş-şifâ taç kapısındaki kitabede sultanın “sultanü’l galip”, “kara ve denizlerin sultanı” ifadeleri siyasî başarılarının/zaferlerinin bir özeti iken, türbe kitabeleri ölümün kaçınılmazlığını, ölüm karşısındaki çaresizliği anlatmaktadır. Ani kararlar veren, duygusal kişiliğe sahip olan I. İzzeddin Keykâvus’un bu dramatik olayla çok sarsıldığı, pişman-lıklar duyduğu, vicdan azabı çektiği, daha sonra vereme yakalandığı ve genç yaşta öldüğü bilinmektedir.25 Keykâvus’un bu süreçte yaşadıklarını dönem kaynağı İbn Bibi’de anlatılmıştır;

“O olayın sebep olduğu vicdan azabından Sultan’ın ruhunda büyük bir çöküntü meydana geldi. Acizler ve düşkünler gibi herkesin yanında in-lemeye başladı. Sonunda kuru bir kamışa döndü. Magrib ve Maşrık’tan gelen tanınmış doktorlar da onun tedavisinde aciz kalınca, “Sultan’ın mü-barek mizacına Sivas’ın havası suyu yaramıyor” dediler ve onu Viranşe-hir’e götürdüler. Her gün oraya Malatya’dan testi testi Fırat’ın suyu taşı-dılarsa da faydası olmadı. O hastalığın etkisiyle fani dünyadan ilgisini ta-mamen kesti. Kalbini ölüme bağladı. Yaratıklarla ilişkisi kalmadı…”.26

Türbenin kuzey cephesindeki batıdaki pencerenin üzerinde iki kartuş içinde “ Amelî Ahmed, bin Bizl Marendî” olarak sanatçı kitabesi verilmiştir27. Yapıda İran’ın Merend şehrinden gelen bir sanatçının ça-lıştığı anlaşılmaktadır.

Türbenin avluya açılan kuzey cephesinde kapı ve pencereleri ku-şatan yazı şeritlerinde ölüm ile örtüşen âyetlerin seçildiği ve yazıldığı görülür. Bunlardan biri Rahman Suresi’nin 26-27. Âyetleri “Yeryüzünde her şey gelip geçicidir, azamet ve heybet ve in’âm ve ikrâm sahibi Rabbinin yüzü bâkîdir. Allah en doğru söyleyendir” , diğeri Bakara Suresi’nin 156.

24 Halep seferi için bkz. O. Turan, a.g.e., (1984), s. 316-319; İbn Bibi, a.g.e., (1996), s. 207-218; S. Koca, a.g.e., (1997), s.55-59; N. Şaman Doğan, a.g.e., (2012), s. 301- 302; C. Yakuboğlu, a.g.e., (2012), s. 369-375. 25 İbn Bibi, a.g.e., (1996), s. 216; S. Koca, a.g.e., (1997), s. 59. 26 İbn Bibi, a.g.e., (1996), s. 216. 27 S. Çetintaş, a.g.e.,(1953), s. 18- 21; Z. Sönmez, Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk- İslâm Mimarisinde Sanatçılar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Ya-yınları, 1995, s. 214.


Âyeti “(Onlar başlarına bir musibet geldiğinde) Doğrusu biz Allah’a aidiz ve kuşkusuz O’na döneceğiz” yazılıdır.28

Başka bir örneğimizi Isparta ili, Eğirdir ilçesinde Eğirdir Göl’ü kı-yısında yer alan Eğirdir Han’ın inşa kitabesi oluşturmaktadır (Resim 5). Bugün büyük ölçüde yıkılan hanın taç kapısı yerleşimin merkezinde bu-lunan Eğirdir Dündar Bey Medresesi’ne taşınmıştır. Taç kapıyı kuşatan içten ilk bordürün yüzeyine sülüs ile inşa kitabesi yazılmıştır. Bu kita-bede “Bu mübarek hanın yapımını, büyük sultan yüce şâhenşâh ümmet-lerin dizginlerinin sahibi, Arap ve Acem sultanlarının sultanının efendisi, iki kara ve iki denizin sultanı, zamanın Zülkarneyn’i, bütün zamanların hükümranı, ikinci İskender, Dünya sultanlarının sultanı, gökyüzünden desteklenen, düşmanlarına karşı muzaffer muvahhitlerin koruyucularına yardımcı olan, kâfirleri ve müşrikleri kahreden, zındıkları ve dik başlıları ezen, haricileri ve azgınları kökünden söküp atan, adaletin dayanağı, hal-kın güvenci, Allah’ın halifesinin yardımcısı, Türk, Ermeni, Şam, Diyarba-kır ve Frankların sultanı, Selçuk ailesinin tacı, dünya ve dinin yardımcısı, fetih babası, Keyhüsrev bin Keykûbat bin mutlu sultan Kılıç Arslan bin Mesut bin Kılıç Arslan, Halifenin ortağı, Allah yeryüzünün doğusunda ve batısında mülkünü kalıcı kılsın. 635 senesinde emretti”.29

Eğirdir Han 635 H./1237-1238 M. yılında Selçuklu sultanı II. Gıyâseddin Keyhüsrev’in tarafından inşa edilmiş en büyük boyutlu ker-vansaraylardan biridir30. Selçuklu sultanı II. Gıyâseddin Keyhüsrev’in hükümdarlığının ilk yılında bu anıtsal yapıyı inşa ettirdiğini görüyoruz. Kitabede hem beşeri, hem de fiziki coğrafya tanımlanarak Sultan kendi hâkimiyetinin sınırlarını çizilmektedir. Özellikle iki kara ve iki denizin sultanı, “zamanın Zülkarneyn’i, ikinci İskender, kâfirleri ve müşrikleri kahreden, zındıkları ve dik başlıları ezen, haricileri ve azgınları kökünden söküp atan, adaletin dayanağı, halkın güvenci, Türk, Ermeni, Şam, Diyar-bakır ve Frankların sultanı, Allah yeryüzünün doğusunda ve batısında

28 A. H. Bayat, a.g.e., (2006), s. 358-359. 29 İ. H. Uzunçarşılı, Kitabeler ve Sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamid Oğulları Hakkında Malumat , İstanbul: Devlet Matbaası, 1929, s. 228-229; E. Combe- J. Sauvaget ve G. Wiet, Répertoire Chronologıque D’Épigraphie Arabe, 11, Le Caire: Imprimerie De L’Institut Français D’Archéologie Orientale, 1941- 1942, s. 96- 98, Kitabe No. 4148. 30 Eğirdir Han için bkz. S. S. Yiğitbaşı, a.g.e., (1972), s. 23-26; K. Erdmann, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, I, Berlin: Gebr. Mann Verlag, 1961, s.125-126; R. Bozer, “Eğirdir Han”, Anadolu Selçuklu Kervansarayları, (Ed. H. Acun), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007, s. 237-253; N. Şaman Doğan, Isparta’da Selçuklu ve Beylikler Dönemi Mimarisi, Konya: Bahçıvanlar Basım sanayi A.Ş., 2008, s. 199-207.


mülkünü kalıcı kılsın” tanımlamaları bu kitabede vurgulanmıştır. İkinci İskender ile İskender simgesi olan Zülkarneyn (dünyanın her iki yanına, doğusuna ve batısına hükmettiği için verilen unvan) betimlemesi onun gücüne öykünüldüğünü göstermektedir. Ayrıca kitabenin sonunda da “Allah yeryüzünün doğusunda ve batısında mülkünü kalıcı kılsın” ibaresi okunmaktadır.

Resim 5. Eğirdir Han, Taç Kapı

Anadolu’da 13. yüzyılın ikinci yarısından sonra inşa edilen özel-likle İlhanlı dönemi yapılarında vergi kitabeleri karşımıza çıkar. 1272 yı-lında Kırşehir Emiri/Valisi Caca Bey tarafından yaptırılan Kırşehir Caca Bey Medresesi’nin taç kapısında basık kemerli giriş kapısının üzerinde sülüsle yazılmış iki satırlık vergi kitabesi bulunur (Resim 6)31. Kitabede “Hükümdarlığı ebedi kalmasını Allah’tan dilediğimiz padişahın adalet

31 Kırşehir Caca Bey Medresesi için bkz. A. Kuran, a.g.e., (1969), s. 55-57; M. Sözen, Anadolu Medreseleri Selçuklu ve Beylikler Devri, II, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1972, s. 15- 20; A. Temir, Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur El- Din’in 1272 Tarihli Arapça Moğolca Vakfiyesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.


nuri tekmil yaradılış üzerinde parladığı için buyurdular ki Şahne vergisi, Tabkur vergisi, keza Sabun vergisi, Gûşe vergisi ortadan kalksın. Cihana hâkim olan padişahın hükmü ile bu fena (gayri şer’î) vergiler tamamıyle ortadan kaldırılmış olduğundan hükümdarın kuvvetli devleti devamlı ol-ması için dua kılınsın. Bundan sonra bu vergiler tekrar vazedecek yahut onları vaz’ı için çalışacak olanlar Allah’ın gazabına uğrasınlar. Keza ke-ten ekenlere mahsus damga, bunun gibi aşbazlık namına alınan vergiler de kaldırılmıştır.” yazısı okunur32. Kitabede görüldüğü gibi halkın gün-lük yaşamını olumsuz etkileyen vergilerin kaldırılması buyurulmuştur. Ayrıca yazıda vergileri ortadan kaldıran dönemin hükümdarına dua, vergilerin tekrar konması için çalışanlar için Allah’ın gazabına uğrasın-lar gibi beddua içermektedir.

Resim 6. Kırşehir Caca Bey Medresesi, Taç Kapı, Ayrıntı.

Örneklerde görüldüğü gibi Selçuklu dönemi yapı kitabeleri dö-nemin en önemli yazılı belgelerini, kaynaklarını oluştururlar. Çoğun-lukla taç kapılar üzerinde bulunan yapıların kimliğini bildiren bu kita-beler en önemli bilgi kaynaklarıdır. Aynı zamanda taç kapının süsleme programı ile bütünleşen farklı çeşitlemeler yansıtırlar. Bazı yapıların ki-tabelerinin yanı sıra vakfiyelerinin de olması o dönem hakkında ayrıntılı bilgi edinmemizi kolaylaştırmaktadır. Kitabeler yalnızca yapılar hak-kında bilgiler değil, dönemin siyasî tarihine göndermeler yaparak tarih-sel ve sosyal olayları birlikte değerlendirmemize ve yorumlamamıza katkı sağlarlar.

32 N. Arıkan- E. Tuğutlu ve Y. Eraslan, Kırşehir Emiri Cacabey ve Medresesi “Simetrik Yaklaşımlar”, Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yayınları, 2009, s. 34.


KAYNAKLAR

Anonim. Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi, (Çev. Feridun Nafiz Uz-luk), Ankara: Örnek Matbaası, 1952.

Arıkan, N. – Tuğutlu, E. ve Eraslan, Y. Kırşehir Emiri Cacabey ve Medre-sesi “Simetrik Yaklaşımlar”, Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yayınları, 2009.

Bayat, A. H. (1991). “Anadolu Selçuklu Hastane Vakfiyelerinin Tek Ör-neği Olarak Sivas Dârü’ş-şifâsı Vakfiyesi”, Türk Kültürü, XXIX/333, s. 5- 19.

Bayat. A. H. “Sivas Dârü’ş-şifâsı’nın Bilinen ve Bilinmeyen Kitabeleri”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyum Bildirileri 29 Eylül- 01 Ekim 2005, Sivas: Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2006, s. 351- 365.

Baykara, T. I. Gıyâseddin Keyhusrev (1164- 1211) Gazi- Şehit, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.

Bilget, B. I. İzzeddin Keykâvus Dârü’ş-şifâsı, Ankara: Kültür Bakanlığı Ya-yınları,1990.

Cantay, G. Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Dârü’ş-şifâları, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1992.

Çetintaş, S. “Türk Tarih Kurumu Tarafından Sivas Şifaiyesinde Yaptırı-lan Mîmârî Hafriyat”, Belleten, 3/9, (1939), s. 61-67.

Çetintaş, S. Sivas Dârü’ş-şifâsı, İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi, 1953.

Cevdet, M. “Sivas Dârü’ş-şifâsı Vakfiyesi ve Tercümesi”, Vakıflar Dergisi, 1 (1938), s. 35- 38.

Combe, E., Sauvaget, J., ve Wiet, G. Répertoire Chronologique D’Épigrap-hie Arabe, 10, Le Caire: Imprimerie De L’Institut Français D’Archéologie Ori-entale,1939.

Combe, E. – Sauvaget, J. ve Wiet, G. Répertoire Chronologıque D’Épig-raphie Arabe, 11, Le Caire: Imprimerie De L’Institut Français D’Archéologie Orientale, 1941- 1942.

Esemenli, D. Sinop İli Türk Dönemi Mîmârîsi, İstanbul Üniversitesi, Dok-tora Tezi, İstanbul 1990.

Gürkan, K. İ. “Selçuklu Hastaneleri”, Malazgirt Armağanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları,1972, s. 33- 63.


İbn Bibi. El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name) I, (Haz. M. Öztürk), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları,1996.

Kaya, S. I. Gıyâseddin Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu Tarihi (1192- 1211), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.

Koca, S. Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1211- 1220), Ankara: Türk Tarih Ku-rumu Yayınları, 1997.

Kuran, A. Anadolu Medreseleri 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu yayınları, 1969.

Laborde, A. L. Voyage de’LAsie Mineure, I, Paris 1838.

Önkal, H. Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1996.

Redford, S. “Sinop in the Summer of 1215: The Beginning of Anatolian Seljuk Architecture”, Ancient Civilizations from Scythia to Sibiria, 16 (2010), s. 125- 149, 538.

Redford, S. İktidar İmgeleri Sinop İçkalesindeki 1215 Tarihli Selçuklu Ya-zıtları, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2014.

Redford, S.- Leiser, G. Taşa Yazılan Zafer Antalya İçkale Surlarındaki Sel-çuklu Fetihnâmesi, Victory Inscribed the Seljuk Fetihnâme on the Citadel Walls of Antalya, Turkey, Antalya: Suna- İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2008.

Rıdvan Nafîz- İsmail Hakkı. Sivas Şehri, (Haz. R. Toparlı), Sivas: Seyran Yayınları, 2005.

Sönmez, Z. Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk- İslâm Mîmârîsinde Sanatçılar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.

Safran, M. “Alâattin Keykubat’ın Otorite Anlayışı ve Ümera Katli Mese-lesi”, Selçuk Üniversitesi Selçuk Dergisi, I. Alâeddin Keykubat Özel Sayısı, 3 (1988), s. 97- 103.

Sözen, M. Anadolu Medreseleri Selçuklu ve Beylikler Devri, I, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1970.

Sözen, M. Anadolu Medreseleri Selçuklu ve Beylikler Devri, II, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1972.

Şaman Doğan, N. “Selçuklu Döneminden İki Sultanî Külliye (Kayseri Gevher Nesibe ve Sivas I. İzzeddin Keykâvus Dârü’ş-şifâları)”, Uluslararası Katılımlı XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Anadolu Üniversitesi- Eskişehir 19- 21 Ekim 2011, cilt. 1, (Ed. Z. Demirel Gökalp- N. Çöl- Z. Ertuğrul- S. Alp ve H. Yılmazyaşar), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2012, s. 299-308.


Temir, A. Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur El- Din’in 1272 Tarihli Arapça Moğolca Vakfiyesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.

Tuncer, O. C. “Son Kazılar Işığı Altında Sivas Şifahanesi Planı”, I. Millet-lerarası Türkoloji Kongresi, 15-20. X. 1973, Tebliğler, 3. Türk Sanatı Tarihi, İs-tanbul: Tercüman Gazetesi ve İstanbul Türkiyat Enstitüsü Yayınları, 1979, s. 911- 951.

Tuncer, O. C. Anadolu Kümbetleri I Selçuklu Dönemi, Ankara: Güven Matbaası, 1986.

Turan, O. Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, İstanbul: Nakışlar Ya-yınevi, 1984.

Uyumaz, E. Sultan I. Alâeddîn Keykûbat Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi (1220- 1237), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.

Ülkütaşır, M. Ş. “Sinop’ta Selçuklular zamanına Ait Tarihi Eserler”, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnoğrafya Dergisi, 5, (1949), s. 112-131.

Ünver, S. “Anadolu Selçuklularında Sağlık Hizmetleri”, Malazgirt Arma-ğanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1972, s. 9-31.

Yakupoğlu, C. “Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1211-1220)”, Selçuklu Tarihi El Kitabı, (Ed. R.Turan), Ankara: Grafiker Yayınları, 2012, s. 351-386.

Yılmaz, L. - Tuzcu, K. Antalya’daki Türk Dönemi Kitabeleri, SOTA/Tur-kestan and Azerbaijan Reserch Centre, Haarlem Netherlands, 2010.

İslÂm ve sanat - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d237891/2015_doganns.pdf · 2016. 3. 10. · ve...

Documents