słowniczek pozytywizmu
TRANSCRIPT
SpekulatywnySpekulatywny (łac.) –
abstrakcyjny, lekceważący
doświadczenie; oparty na dociekaniach teoretycznych.
Siły wytwórczeSiły wytwórcze – termin ekonomiczny oznaczający narzędzia pracy, metody
wytwarzania oraz doświadczenie i
umiejętność człowieka stosowane w produkcji.
Ernest RenanErnest Renan (1823-1892) –
francuski historyk, filozof, religioznawca. Zwolennik psychologicznej koncepcji
pochodzenia religii.
Stefan KieniewiczStefan Kieniewicz (1907-1992) – profesor, historyk,
autor podręczników i monografii poświęconych
problematyce XIX w.
Janina Kulczycka-Saloni
Janina Kulczycka-Saloni (ur.1910) – profesor, historyk
literatury, badaczka pozytywizmu polskiego.
KrausharowieKrausharowie – rodzina
finansistów warszawskich. Aleksander Kraushar
(1842-1931) – działacz kulturalny i historyk,
prowadził w Warszawie salon literacki.
Adam PługAdam Pług(właśc. Antoni
Pietkiewicz 1823-1903) – pisarz i publicysta zbliżony do „ starej prasy”. Redaktor
„ Kłosów”.
Kobiety posiadającej […] głośne imię
Kobiety posiadającej […] głośne imię – Orzeszkowa
powtarza pogłoskę o miłości Sienkiewicza do Heleny Modrzejewskiej,
znakomitej aktorki dramatycznej.
DeotymaDeotyma – Jadwiga
Łuszczewska(1834-1908), powieściopisarka.
Prowadziła w Warszawie salon literacki. Autorka powieści dla młodzieży
(m.in. Panienki z okienka).
Ludwik AncyzLudwik Ancyz (1823-
1883) – poeta i dramaturg. W swojej
twórczości podejmował tematy ludowe.
UltramontanizmUltramontanizm (łac.) –
kierunek polityczny zmierzający do zapewnienia papiestwu i duchowieństwu zdecydowanego wpływu na wszystkie dziedziny życia.
LegitymizmLegitymizm (łac.) – kierunek polityczny
uznający niezmienność praw dynastycznych i
historycznych; monarchizm.
Sposoby topienia […] wojsk faraonowychSposoby topienia […] wojsk faraonowych – wyrazista aluzja do Starego Testamentu
(Exodus).
Stanisław KoźmianStanisław Koźmian (1836-1922) – publicysta, polityk, krytyk teatralny. Jeden z przywódców stronnictwa
„stańczyków”.
Jean Francois RetzJean Francois Retz (1613-1679)- kardynał, francuski
polityk i pisarz, autor głośnych Pamiętników.
Cytat z Pamiętników Retza.
Ludwik KrzywickiLudwik Krzywicki (1859-1941)- socjolog, działacz społeczny i publicysta.
Związany z ruchem socjalistycznym. Tłumacz
Kapitału Marksa. Po I wojnie światowej prowadził działalność naukową.
JaźńJaźń – termin filozoficzno-
psychologiczno oznaczający trwałe
podłoże zjawisk psychicznych lub
świadomość własnego „ja”.
Bolesław Limanowski Bolesław Limanowski (1835-
1935)- jeden z pierwszych polskich działaczy
socjalistycznych, historyk, socjolog, publicysta. Autor Historii demokracji polskiej
w epoce porozbiorowej,1901.
Ludwik Waryński Ludwik Waryński (1856-
1889)- działacz socjalistyczny, twórca I
Proletariatu. Skazany na 16 lat katorgi, zmarł w
twierdzy szliselburskiej.
Stanisław TarnowskiStanisław Tarnowski (1837-
1917) – historyk i krytyk literatury polskiej.
Konserwatysta związany z krakowskimi stańczykami.
Profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prezes Akademii Umiejętności.
GalwanizacjaGalwanizacja (od nazwiska
Luigi Galvaniego)- tu: w znaczeniu sztucznego
ożywiania, pobudzania do życia.
Dast ist der Herren eigener Egist
Dast ist der Herren eigener Egist (niem.) –
jest to własny duch panów.
Nieprzerwalność snuNieprzerwalność snu –
wyrazista aluzja do poglądów demokratów o „
nieprzerwalności powstania”.
Pogrzeb Giedymina
Pogrzeb Giedymina – obraz Kazimierza
Alchimowicza. Giedymin – wielki Książę Litewski
z XIV w.
Jadwiga Janczewska
Jadwiga Janczewska – szwagierka
Sienkiewicza, siostra pierwszej żony pisarza, Marii z Stetkiewiczów.
ArchitrawArchitraw (gr.) – w
architekturze antycznej najniższa część
belkowania spoczywająca na
kolumnach.
Henryk Markiewicz Henryk Markiewicz (ur.1922) – historyk i teoretyk literatury,
autor podręcznika uniwersyteckiego Pozytywizm
oraz szeregu studiów na literaturą XIX i XX w.
Lud Aryjski Lud Aryjski – lud należący do grupy indoeuropejskiej, posiadający wspólny pień
językowy i pierwotnie, wspólne terytorium.
Guido ReniiGuido Renii (1575-1642)
– malarz włoski, przedstawiciel
wczesnego baroku (szkoła bolońska).
Claudie BernardClaudie Bernard (1813-1878) – francuski lekarz,
fizjolog i patolog; twórca fizjologii
eksperymentalnej.
„Jego myślą, jego mową”…
„Jego myślą, jego mową”… – cytat z
Odpowiedzi na „ Psalmy przyszłości” Juliusza
Słowackiego.
ŁazienkaŁazienka – tu:
odpowiednio urządzony budynek nad rzeką,
morzem lub jeziorem, wyposażony w basen
kąpielowy.
Sztuka dla sztukiSztuka dla sztuki –
sformułowanie użyte po raz pierwszy w 1818r. przez
francuskiego filozofa Victora Cousina. W Polsce
upowszechnianie przez filozofów heglistów: Józefa Kremera i Karola Libelta.
Licencja poetycznaLicencja poetyczna (licentia
poetica – łac.) – wykorzystanie uprawnień do odejścia od przyjętych
reguł tworzenia ( w poetykach
normatywnych).
Panteista
Panteista (gr.) – zwolennik poglądu, że Bogiem jest całokształt
praw i sił natury; utożsamianie Boga z
przyrodą.
Ireneusz Opacki
Ireneusz Opacki (ur.1933) – profesor Uniwersytetu
Śląskiego, badacz literatury romantycznej i poezji międzywojennej.
Jakości emotywneJakości emotywne – termin
teoretyczny oznaczający nastawienie uczuciowe wobec poszczególnych
składników dzieła literackiego.
Georg Gottfried Gervinus
Georg Gottfried Gervinus (1805-1871) –
niemiecki historyk i historyk literatur, autor Geschichte der poetischen National literatur der Deutsche (1835-1842) i
monografii Shakespeare (1849-1850).
Karol SzajnochaKarol Szajnocha (1818-1868)
– wybitny historyk pierwszej połowy XIX w.
Autor prac o polskim średniowieczu (Jadwiga i Jagiełło) oraz o XVII w.
(Dwa lata dziejów naszych).
Michał Bobrzyński
Michał Bobrzyński (1849-1935) – historyk szkoły
krakowskiej, autor Dziejów Polskich w
zarysie.
Kazimierz WykaKazimierz Wyka (1910-
1975) – historyk literatury, głownie XIX i XX w., krytyk
literacki, eseista. Związany z Uniwersytetem
Jagiellońskim.
Michał Głowiński
Michał Głowiński (ur.1934) –
profesor, członek Instytutu Badań
Literackich, historyk i teoretyk literatury.
Stanisław Eile
Stanisław Eile (ur.1934) –
profesor Uniwersytetu w Londynie, historyk i
teoretyk literatury.
Julian MohortJulian Mohort (Julian
Ochorowicz, 1850-1917) – filozof, psycholog, publicysta.
Zwolennik programu pozytywistycznego. Pionier
empirycznych badań psychologicznych.
Wiktor GomulickiWiktor Gomulicki (1848-
1919) – poeta, powieściopisarz, eseista,
tłumacz. Związany z prasą warszawską.
Stanisław Grudziński
Stanisław Grudziński (1852-1884) – poeta, prozaik, publicysta,
związany z prasą zachowawczą.
Meandry Meandry (z gr.) – utwory
wierszowane o kunsztownej budowie stroficznej, oparte na
układzie rymowym abbaab, jedno- lub kilkustrofowe.
Dulcynea z ToboloDulcynea z Tobolo (To
boso) – urojona piękność uwielbiana
prze Don Kichota, tytułowego bohatera
powieści M. Cervantesa.
CorreggioCorreggio (właśc. Antonio Allegri, ok. 1489-1534) – malarz
włoski przełomu renesansu i
manieryzmu.
LigawkaLigawka – polski
instrument muzyczny, złożony z długiej drewnianej trąby
(Zwykle z podpórką); wydaje przenikliwy głos.