sn vsc trong sxnn

8/9/2019 SN VSC trong SXNN

1/225

PHN ICNG NGH VSV TRONG SN XUT

NNG NGHIP

PGS.TS Nguyn Xun Thnh

Tr-ng i hc nng nghip h niTr-ng i hc nng nghip h ni

khoa ti nguyn v mI tr-ngkhoa ti nguyn v mI tr-ng


2/225

Chng 1NGUN GC LCH S V TRIN VNG CA CNSH V CNG

NGH VI SINH VT TRONG NNG NGHIP

1.1. NGUN GC LCH S CA CNG NGH SINH HC VCNG NGH VI SINH VT* Khi nim: Cng ngh sinh hc vi sinh vt (CNSHVSV): L

ngnh cng ngh nhm khai thc tt nht kh nng k diu cac th vi sinh vt. Nhim v ca cng ngh vi sinh l to rac iu kin thun li cho cc vi sinh vt hot ng vi hiusut cao nht, phc v cho vic lm tng ca ci vt cht cax hi, p ng nhu cu cuc sng ca con ngi v cn bng

sinh thi mi trng.Lch s pht trin ca cng ngh sinh hc (CNSH) i t sinh

hc m t n sinh hc thc nghim, nhng bc tin b cakhoa hc v s sng gn lin vi s tin b ca vt l, ho hc,c hc v c ton hc.


3/225



S gn b y trc ht l do vic a vo sinh hc cc phng

php nghin cu mi, cc thit b, cng c c kh nng gip

con ngi ngy cng i thm nhng bc su hn vo th giiv cng ca s sng.

Tt c mi tch lu v lng cui cng s dn n s nhy vt

v cht. Thp nin 1980 - 1990 v cc nm sau ang chng

kin mt s kin nhy vt v cht: l s ra i v bng n

ca CNSH hay c gi l cuc cch mng CNSH. Trong nngnghip ngi ta cn c tn gi khc l Cuc cch mng

xanh ln th hai .


4/225



CNSH khng phi l mt mn khoa hc nh ton, l, ho,

sinh hc phn t, m l mt phm tr sn xut. Bn thncng ngh gene khng phi l CNSH, m ch l mt thnh phn

ch cht v l c s gip cho CNSH tin b nhanh chng.

CNSHVSV khng ch to ra thm ca ci vt cht, m cn

hng vo vic khai thc, bo v ti nguyn thin nhin v tng

cht lng cuc sng con ngi.


5/225



* Lch s ca cng ngh vi sinh vt c th chia thnh 3 giai

on:

1.1.1. Giai on trc khi pht hin ra th gii vi sinh vt.

T xa xa nm 372-287 trc cng nguyn, nh trit hc c

Hy Lp (theo Phrastes) trong tp Nhng quan st v cy ci

coi cy h u nh vt bi b li sc lc cho t. Nhn xt

ny c nhiu ngi c La M quan tm vo nhng nm 30

trc cng nguyn. T mi c quan im lun canh hoc xen

canh gia cy ho tho vi cy h u.


6/225



1.1.2. Giai on pht hin ra th gii vi sinh vt.Th k XVII, nh bc hc ni ting ngi H Lan An Tn Van

L Ven Hc (1632 -1723) l ngi u tin pht hin ra th giivi sinh vt, cng vi tuyn tp ca ng nm 1695 vi tiu Nhng b n ca thin nhin.

u th k XIX nhiu cng trnh khoa hc c ra i, trong phi k n cc cng trnh nghin cu ca nh bc hc niting ngi Php l Pasteur (1822-1895), tip lIvanpkii (1864), Helrigell v UynFc (1886), Vinagrtxkii,Beijerinh, Kk..nhng cng trnh nghin cu ca h l c scho s pht trin ca cng ngh vi sinh vt, nh mt lot ccloi ch phm vi sinh vt ra i.


7/225



1.1.3. Giai on sn xut v ng dng cng ngh vi sinh vt.Cui th k XIX u th k XX Pasteur ch to thnh cng

vacxin phng bnh di (1885); Nm 1886 Hellrigel v UynFc tm ra c ch ca qu trnh c nh nit phn t; Nm 1895-1900

Anh, M, Ba Lan, Nga bt u sn xut ch phm vi sinh vt cnh nit phn t; Nm 1900-1914 nhiu nc trn th gii sn xut ch phm vi sinh vt nh: Caraa, Tn Ty Lan, o...Theo Fret v cng s, th trong thi gian ny c 10 nh my xnghip sn xut ch phm vi sinh vt c nh nit phn t, trong

c 9 x nghip chu u v 1 x nghip Tn Ty Lan. cbit l t nm 1964 vn c nh nit phn t c coi l mttrong hai vn quan trng nht ca chng trnh sinh hc quct (IBP). Nhiu nh khoa hc v Mi nt sn r cy h ul mt nh my sn xut phn m t hon.


8/225



Nh c chng trnh trn nhiu loi ch phm vi sinh vt cra i, c p dng trong sn xut nng nghip nh: Ch phmvi sinh vt ng ho nit phn t; Ch phm vi sinh vt a chc

nng; Ch phm vi sinh vt dng trong bo v thc vt; Vc xinphng chng cc loi bnh cho ngi, gia sc gia cm; Ch phmvi sinh vt x l nhim mi trng...

Vit Nam nghin cu v ch phm vi sinh vt t nhng nmu ca thp k 60, c bit l t nhng nm 80 c Nh ncchnh thc a vo chng trnh Sinh hc phc v nng nghip.

T mt lot cc ti nghin cu c bn v ng dng ra i, ti cp Nh nc: 52D 01- 04; KC 08-01; KC 08- 20; KHCN 02- 04A; KHCN 02- 04B; KHCN 02- 06A; KHCN 02- 06B; KC 04 -04. ti cp b: B99- 32- 46; B 2000-32- 46; B 2001- 32- 09;B2003 -32-66; B2005 -32- 21.


9/225



1.2. NG DNG CA CNG NGH VI SINH VT1.2.1. Trong lnh vc y t

Tnh hnh sc kho ca con ngi hin ang trong tnh trngng lo ngi. Hu nh lc no cng c khong 1/3 dn s ang

trng thi au m. Cng ngh vi sinh ng gp trong vic tmkim nhiu loi dc phm quan trng, chn on v iu trnhiu loi bnh him ngho cho con ngi, gia sc gia cm.

- Vaccine: Trong qu trnh tm kim cc bin php, thucphng v tr cc loi bnh truyn nhim. Cng ngh vi sinh to

ra vaccine, nht l vaccine th h mi. Vaccine th h mi cnhng u im l: Rt an ton cho ngi s dng, v khng cht cc vi sinh vt gy bnh, gi thnh h v khng nui cy virustrn phi thai g hay cc t chc m ng vt vn rt phc tpv tn km.


10/225



+ Vaccine ribosome: Cu to t ribosome ca tng loi

vi khun gy bnh (thng hn, t, dch hch..), u im ca

loi vaccine ny l t c, tnh min dch cao.

+ Vaccine cc mnh ca virus: L vaccine ch to t

glycoprotein ca v virus gy bnh nh virus cm..

+ Vaccine k thut gen: L vaccine ch to t vi khun

hay nm men ti t hp c mang gen m ha vic tng hp

protein khng nguyn ca mt virus hay vi khun gy bnh no

.


11/225

Chng 1NGUN GC LCH S V TRIN VNG CA CNSH V CNGNGH VI SINH VT TRONG NNG NGHIP

-Insulin: Vic sn xut insulin quy m cng nghip ngy cngl mt thnh cng rc r ca cng ngh gen.

Insulin l mt protein c tuyn tr tit ra nhm iu ha lngng trong mu. C th thiu ht insulin trong mu s lm ri lon

hu ht qu trnh trao i cht c th dn n tch nhiu ngtrong nc tiu, iu tr bnh ny ngi ta phi tim insulin chongi bnh.

Loi insulin ch t tuyn tu ca gia sc, hay ngi ta tng hpinsulin bng con ng ha hc. Qu trnh ny tng hp rt phctp, rt tn km. Nm 1978 H. Boger ch insulin thng qua kthut di truyn vi khun Escherichia coli. C th ngi ta chuyngen chi phi tnh trng to insulin ca ngi sang cho Escherichiacoli. Vi Escherichia coli ti t hp gen ny, qua nui cy trong niln men c dung tch 1000 lt, sau mt thi gian ngn c th thuc 200 gam insulin tng ng vi lng insulin chit rt t8.000 - 10.000 con b.


12/225



-Interferon: Interferon c bn cht protein, l cht gip cho cth chng li c nhiu loi bnh. Thng thng ngi ta thunhn interferon phi tch chit t huyt thanh ca mu nn rt

tn km. Cng nh insulin ngi ta ch interferon thng qua conng vi sinh vt. Nm 1980 Gilbert thnh cng trong vic chinterferon tEscherichia coli, nm 1981 h thu nhn interferon tnm men Saccaromyces cerevisiae cho lng tng gp 10.000 lnso vi t bo Escherichia coli.

- Kch t sinh trng HGH (Human growth homone )HGH c tuyn yn to nn, thng thng mun ch c HGHngi ta phi trch t tuyn yn t thi, mi t thi cho 4- 6 mgHGH, theo tnh ton mun cha khi cho mt ngi ln phi cn100- 150 t thi.


13/225



Nm 1983 s thnh cng ca cng ngh vi sinh gip

con ngi ch c HGH t vi sinh vt. Nu 1 lt dch ln men

Escherichia colithu c lng HGH tng ng vi 60 t thi.

- Cht khng sinh

Khng sinh ch t vi sinh vt c con ngi u t sn

xut t lu. n nay ngi ta tm thy c ti 2.500 loithuc khng sinh vi cu trc phn t a dng trong s ch

yu c ngun gc t vi sinh vt.


14/225

Chng 1NGUN GC LCH S V TRIN VNG CA CNSH V CNGNGH VI SINH VT TRONG NNG NGHIP

1.2.2. Trong lnh vc Nng nghip- Ci to ging cy trng: thng qua k thut di truyn

vi s h tr ca vi sinh vt chn ging cy trng cho nngsut cao, cht lng nng sn tt, sc khng su bnh cao

- Sn xut phn bn vi sinh vt lm dinh dng cho cytrng, nh: phn m sinh hc, Nitragin; Azotobacterin, Azogin,phn hu c vi sinh a chc nng, phn ln vi sinh

- Sn xut cht kch thch sinh trng Gibberellin,Aucin...

- Sn xut thuc bo v thc vt: Bt, Biospor,Enterobacterin, Bathurin- Sn xut ch phm VSV x l ph ph phm trn

ng rung tr li cht hu c cho t trng trt.


15/225



- Sn xut gi th t hy trng cy v tm thm t hy che

t mt t t ph liu hu c.

- Sn xut men VSV thc n v thuc th y dng

trong chn nui gia sc, gia cm.- Sn xut ch phm dng lm thc n cho nui trng

thy sn.

1.2.3. Trong cng nghip v nng lng

- Sn xut ch phm VSV thm d, chn on vkhai thc khong sn.

- Sn xut hng ha, bo qun v ch bin lng thc,

thc phm


16/225



- Sn xut cn lm ngun nng lng thay xng du chy

xe cc loi: Cng ngh vi sinh ln men nguyn liu r tin, nh: r

ng, ph liu hu c c ngun gc t thc vt sn xut cn

chy xe thay xng du, nm 1985 Brasil sn xut 1 t lt cn/nm dng chy xe hi. Hin nay c rt nhiu nc trn th gii

ang sn xut loi du ny, trong c Vit Nam.

- To kh sinh hc (Biogas) : Thng Biogas cha khong

60- 80% kh m tan (CH4) c sinh ra trong qu trnh ln men

cc ph thi hu c. Nguyn l ca qu trnh ny l ln men ymkh do nhm vi sinh vt ym kh chu nhit. Trong qu trnh phn

hu chuyn ha cc hp cht hu c ngi ta thu c biogas,

phn cn b cn li em ti ch thnh phn bn cho cy trng.


17/225



1.2.4. Trong bo v mi trng

- Ch th vi sinh vt mi trng, phn hy chuyn hacht c, kim loi nng, cc hp cht gy nhim mi trng.

- Sn xut ch phm VSV x l cht thi, ph phi,

nc thi, lm sch mi trng...


18/225



1.3. VN CNSH PHT TRIN KINH T X HI V TRIN

VNG CA CNG NGH VI SINH VT TRONG TH K XXI

1.3.1. Trin vng ca cng ngh vi sinh vt trn ton cu.

Hng nm th gii sn xut khong 150.000 tn glutamate-Na lm bt ngt v 15.000 tn lysine lm cht b sung vo thc

phm v thc n gia sc vi tng gi tr hng t USD. Ch yu c

sn xut ti Nht Bn, Nga, M, Trung Quc.

Ch tnh ring ngnh bia ru ca Anh hng nm c doanh

thu khong 15 t USD, hoc trn th gii hng nm sn xutkhong 3 t USD thuc khng sinh, 1,5 t USD amino acid, hn 500

triu USD cc ch phm. Theo nh gi cha y , th nm 2000

tng doanh thu t CNSH trn 100 t USD.


19/225



Ngi ta s dng kh nng bin i sinh khi thc vt c hm

lng protein cao ca vi sinh vt sn xut SPC (Single Protein

Cell)- Protein n. Cc ging VSV: Saccharomyces cerevisiae,

Candida arborea, Candida utilis.Quy trnh cng ngh sn xut SPC t du m, kh methane,

ru methanol v tinh bt bng cc ging VSV: Methylophilus

methylotrophus, Bacillus subtilis, ... Trong tng lai, hng

nghin cu s dng AND ti t hp lm gia tng kh nng ng

ho m ca vi sinh vt sn xut SPC s c nhiu ha hn.Phn lp, tuyn chn cc chng ging VSV hu ch, c hot tnh

cao lm ging p dng quy trnh cng ngh cao, cho nhiu sn

phm cht lng cao, an ton p ng nhu cu ca con ngi.


20/225



1.3.2. Trin vng ca cng ngh vi sinh vt Vit Nam Vit Nam, CNSH ni chung, CNVSV ni ring mang li

hng trm t ng mi nm. Mc d CNSH v CNVSV nc ta cnhn ch, nhng nhng nm qua thc s gp phn khng nh cho

pht trin ngnh nng nghip nc nh, gp phn thc y nhanhqu trnh cng nghip ho hin i ho t nc.

Phng hng pht trin kinh t x hi nc ta n nm2020 c ng v Nh nc ch r l: Cch mng t in hcv cch mng CNSH gi vaitr ng lc".

Vi phng chm trn, lnh o v cc nh khoa hc angtch cc p dng cng ngh tin tin, trong c CNVSV vo tt ccc hot ng kinh t, nhm y nhanh khoa hc k thut, kinh tx hi ngang tm vi cc nc trong khu vc v trn th gii.


21/225



1.3.3. Vai tr ca cng ngh vi sinh vt trong sn xut nngnghip.

- Sn xut ch phm VSV ci to t trng trt, lm dinhdng v lm tng cng quang hp, tng sc khng chocy trng, tiu dit cc loi su, bnh, cn trng ph hoi cytrng. Ch phm VSV gp phn lm tng nng sut cy trng,tng cht lng nng sn, m bo cho pht trin nng nghiptheo hng hiu qu v bn vng.

- Cn bng sinh thi hc, gim thiu nhim mi trng t hotng sn xut nng nghip.

- Ti to ph thi, nc thi, ph ph phm t hot ng snxut nng nghip thnh sn phm hu ch dng trong nngnghip v trong cc ngnh kinh t khc.

- To ra cc sn phm sch, an ton p ng nhu cu th trnghng ha v tiu dng.


22/225

Chng 2NHNG NGUYN TC C BN

CA NUI CY VI SINH VT CNG NGHIP

3.1. QUY TRNH LN MEN


23/225

* Cc bc chnh trong quy trnh cng ngh ln men cng nghip3.1.1. Ging vi sinh vta. Tiu chun ca ging

Chng vi sinh vt c coi l chng tt th trong sn xutphi c kh nng sinh tng hp to sinh khi vi hiu sut cao,ngoi ra cn phi c thm nhng c im sau:

- C kh nng s dng cc nguyn liu r tin, d kim.- Trong qu trnh ln men khng to ra cc phm ph

khng mong mun ca ngi sn xut.- t mn cm i vi s tp nhim do vi sinh vt khc hoc

do phage.- Sn phm sinh khi c th tch d dng ra khi mi

trng dinh dng.




24/225

b. Cc cng vic ch yu ca cng tc ging trong sn xut- Kim tra thun khit ca ging trong qu trnh ln

men.- Kim tra kh nng hi bin ca ging. Hu ht cc

chng vi sinh vt dng trong sn xut l t bin, do phikim tra xem chng c hi tr li ging gc hay khng, hintng ny rt hay xy ra.

- Hot ha ging sau mt thi gian s dng. hot haging ngi ta thng s dng mi trng nui cy giu cc chtkch thch sinh trng, nh: cao nm men, nc chit c chua,hn hp vitamin, acid bo.

- Gi ging bng phng php thch hp c th duy trnhng hot tnh u vit ca chng, chng thoi ha ging, mthot tnh.




25/225

b. Cc cng vic ch yu ca cng tc ging trong sn xut- Kim tra thun khit ca ging trong qu trnh ln

men.- Kim tra kh nng hi bin ca ging. Hu ht cc

chng vi sinh vt dng trong sn xut l t bin, do phikim tra xem chng c hi tr li ging gc hay khng, hintng ny rt hay xy ra.

- Hot ha ging sau mt thi gian s dng. hotha ging ngi ta thng s dng mi trng nui cy giucc cht kch thch sinh trng, nh: cao nm men, nc chit

c chua, hn hp vitamin, acid bo.- Gi ging bng phng php thch hp c th duytr nhng hot tnh u vit ca chng, chng thoi ha ging,mt hot tnh.




26/225

cng tc gi ging c tt, lu hn v b tp hn,ngi ta thng ph ln mi trng c cy ging vi sinh vtmt lp du khong nh paraffin lng. Lp paraffin ny s hnch c s tip xc ca vi sinh vt i vi oxygen khng kh v

hn ch s thot hi nc ca mi trng thch, do vy ging cth bo qun c lu hn v khng b nhim tp, thoi ha.

- Gi ging trong ct hoc trong t st v trng: Do cutrc ha l ct v st l nhng c cht tt mang cc t bo vi sinhvt, ch yu l nhm vi sinh vt c bo t. Cch lm nh sau:

Ct v t c x l sch, sng lc qua ry, x l pH t trungtnh, sy kh v kh trng. Sau bng thao tc v trng trnbo t vo c cht ct hoc t trong cc ng nghim, dngparaffin nng chy pht ln nt bng ca ng nghim gip chong ging khng b m tr li.




27/225

- Gi ging trong ht ng cc hay trn silicagen: Phng

php ny ch yu bo qun ging cho nm mc v x khun.

- Gi ging bng phng php lnh ng: Bng phng

php ny da trn nguyn tc c ch s pht trin ca vi sinh vt,

a chng vo iu kin lnh su -25oC n -70oC. Ngi ta

trn vi sinh vt vi dung dch bo v hay cn gi l dung dch nh

ha nh: glycerin15%, huyt thanh nga (loi khng cho cht bo

qun), dung dch glycose hoc lactose 10%..Vic lm lnh c

tin hnh mt cch t t. Khi lnh t - 20oC, nu tip tc lm

lnh th phi t tc lm lnh 1- 2oC/pht.




28/225

Phng php bo qun ny c nhiu u im, c bit l bo qunc lu. Nu gi T0C = - 150C n -200C th 6 thng cytruyn li 1 ln; Nu gi T0C = - 300C th 9 thng cy truyn li1 ln; Nu gi T0C = - 400C th 12 thng cy truyn li 1 ln;

Nu gi T0C = - 50 0C th 3 nm cy truyn li 1 ln; Nu gi T0C = - 700C th 10 nm cy truyn li 1 ln.

- Gi ging bng phng php ng kh: V nguyn tccng ging nh phng php lnh ng, nhng khc ch l acht bo v vo, nh: Glutamate 3% hay Lactose 1,2% + pepton

1,2% hay Saccharose 8% + sa 5% + gelatin 1,5%.y l phng php bo qun ti u nht hin ny, c th ti vichc nm mi phi lm li. Nhng nm gn y ngi ta a raphng php gi ging bng ngn hng gen gi ging vi sinhvt qu him, song rt tn km.




29/225

3.1.2. Nhn ging vi sinh vta. Trng hp ging l t bo sinh dng:

thu c lng t bo sinh dng, ngi ta thngchn mi trng nhn sinh khi. Mi trng phi m bo cho visinh vt tn ti v thch hp nht vi thi gian ngn nhng chosinh khi vi sinh vt ln nht. Trong trng hp ny thng dngmi trng dch th (nui cy chm).b. Trng hp ging l bo t hay conidi:

Thng thng chn mi trng c (nui cy bn rn c

cm go, bt bp, thc, tru, mn ca..). i vi nui cy nmmc v x khun thng l thi gian kh di to bo t. Bot c thu hi bng nhiu cch: Dng my ht (nh ht bi) haydng chi lng mm qut ln b mt ca mi trng bn rn thu hi ging.




30/225

Bo t c thu hi cho vo bnh kh c gn ming bnhbng paraffin, bo qun ni thong mt v s dng hng nm.Trong cng nghip, ngi ta thng nhn vi lng ln sinh khivi sinh vt bng cc bc nh sau:

- Giai on trong phng th nghim (gi l nhn ging cp I)y l giai on cy ging vi sinh vt thun khit t ngging, em nhn mi trng dinh dng chuyn tnh v trng,nui cy trong phng th nghim nhm p ng lng gingcn thit cho bc tip theo.

- Giai on xng sn xut(nhn ging sn xut).

y l giai on cn nhn mt lng ging ln png cho khu ging trong sn xut. T ging cp 1;2;3 nhntrong ni ln men hay trong c cht c (cht mang).

Khi kt thc mi khu nhn ging cn kim tra ngay thun ca ging v mt t bo vi sinh vt cn nhn.




31/225

3.1.3. Ln menL giai on nui cy vi sinh vt chng to sn phm

hoc sinh khi vi sinh vt, hoc l sn phm trao i cht. y lkhu quyt nh kt qu ca mt quy trnh cng ngh.

thc hin ln men, ngi ta thng s dng haiphng php l ln men b mt v ln men chm.a. Ln men b mt: L thc hin nui cy vi sinh vt trn b mtmi trng dch th hoc bn rn.

- Nui cy trn b mt dch th(dng cho nhm vi sinhvt hiu kh):



3.1.3. Ln menL giai on nui cy vi sinh vt chng to sn phm

hoc sinh khi vi sinh vt, hoc l sn phm trao i cht. y lkhu quyt nh kt qu ca mt quy trnh cng ngh.

thc hin ln men, ngi ta thng s dng haiphng php l ln men b mt v ln men chm.a. Ln men b mt: L thc hin nui cy vi sinh vt trn b mtmi trng dch th hoc bn rn.

- Nui cy trn b mt dch th(dng cho nhm vi sinhvt hiu kh):


32/225

Tu tng loi vi sinh vt khc nhau m chn mi trngthch hp khc nhau. Mi trng c pha long vi nng thch hp, sau b sung ngun dinh dng nitrogen (N) v dinhdng khong. Khi mi trng cho vo thit b ln men phi mbo cho ct mi trng c b mt thong, rng. Nui cy theophng php ny n gin, nhng i hi din tch s dng ln,kh t ng ha quy trnh sn xut. Hin ny phng php ny tc s dng.- Nui cy b mt s dng mi trng bn rn:

C th dng vi sinh vt hiu kh hoc bn hiu kh hock kh. Trong phng php ln men ny nguyn liu thng dngl: thc, go, np, u tng, mnh sn, mnh bp. Cc loi phliu hu c: b ma, tru, cng rm r, rc thi sinh hot




33/225

Cc loi nguyn liu cha tinh bt trc khi s dng

phi x l bng cch nu chn, ngoi cc nguyn liu ni trn

ngi ta phi b sung cc cht dinh dng vo mi trng

m bo dinh dng ca vi sinh vt trong qu trnh nhn sinhkhi (ln men).

i vi vi sinh vt hiu kh, trong qu trnh ln men cn

phi c qut thi kh v trng. Trong ln men bn rn ngoi yu

cu v nguyn liu, th m l rt cn thit cho qu trnh ln

men, phi lun lun m bo m 60-75% ( m khng kh

90-100%). Phng php ln men bn rn c s dng kh

rng khp th gii.




34/225

Phng php ny thng s dng : Sn xut khng sinh

dng trong chn nui; Sn xut enzyme t nm mc; Lm tng;

ng ha tinh bt sn xut ethanol t nm men.

b. Ln men chm.

Dng cho c vi sinh vt hiu kh v vi sinh vt k kh

Khi ln men chm, vi sinh vt c nui cy mi trng

dch th, chng s pht trin theo chiu ng ca ct mi trng.

thc hin qu trnh ln men chm, cn thc hin tng bc sau:




35/225

- Thchin qu trnh khuy o vsckh

Qu trnh ln men chm, vi sinh vt pht trin trong cc

ni ln men cn c trn u tng cng din tch tip xc

gia t bo v mi trng dinh dng, ng thi ngn cn skt lng ca t bo. thc hin vic ny trong cc thit b ln

men ngi ta lp h thng cnh khuy, h thng ny cn c cho

vi sinh vt ho kh v ym kh. i vi vi sinh vt hiu kh, h

thng ny c tc dng m bo cung cp oxy y theo yucu ca tng loi vi sinh vt, y l mt trong nhng thit b rt

quan trng ca thit b ln men chm.




36/225

Do vy trong trng hp ny ngi ta cn lp thm hthng sc kh. Khng kh trc khi c bm vo ni ln menphi x l m bo sch v c hc (sch bi) v v trng(khng c vi sinh vt l) bng cch cho i qua mt h thng lc

bng bng thu tinh v kh trng bng hi nng. Tu tng chngloi vi sinh vt khc nhau v tu vo tng giai on ln menkhc nhau m cn cng thng kh khc nhau.- Theo dis to bt trong qu trnh ln men v bin

php ph btKhi tin hnh khuy o v sc kh mnh lin tc, trong

ni ln men s to ra bt, n c khuynh hng tro ra khi niln men v gy nhim tp mi trng ln men. Ngoi ra bt khcng cn tr s tip xc gia vi sinh vt v mi trng dinhdng, do vy trong qu trnh ln men ngi ta cn kim sotlng bt to thnh v tm cch ph hu chng.




37/225

ph bt ngi ta thng dng cc cht t nhin nh:du thc vt (du lc), m c heo v cc cht c tng hptheo con ng ha hc.

- iu chnh pHca mitrng ln men

Mi loi vi sinh vt thch hp vi pH nht nh ca mitrng ln men. Trong qu trnh ln men vi sinh vt lun to racc sn phm mang tnh acid hoc kim lm cho pH mi trngthay i. Khi thay i s khng thch hp cho hot ng sngca chnh vi sinh vt y. V vy vic ch ng iu chnh pH mitrng l rt cn thit trong sut qu trnh sn xut.

Ngi ta c th iu chnh pH mi trng trong qu trnhln men bng cc dung dch NaOH, HCL, NH4OH, urea, hay bsung dch m photphate, nhng vn phi m bo u kinv trng.




38/225

- Theo di v iu chnh nhit ca mitrng ln men:Nhit l yu t rt quan trng nh hng rt ln n

s sinh trng, pht trin ca vi sinh vt dn n hiu qu caqu trnh ln men. Mi loi vi sinh vt thch ng nhit thch

hp sinh trng to sn phm.Qu trnh ln men lun lun c s ta nhit rt mnh, do

nhit trong thit b ln men thng tng rt mnh vt qungng ca nhit thch hp cho vi sinh vt. V vy phi thngxuyn gim st v iu chnh nhit theo yu cu ca qu trnh

ln men. lm c vic ny ngi ta thng trang b h thnglm ngui, bng cch cho nc lnh chy qua ni ln men bngh thng ng rut g nhm lm gim nhit .- Tip thm nguyn liu v bsung cc cht tin th:




39/225

3.1.4. Thu hi sn phm

Cng vic u tin l tch t bo vi sinh vt ra khi pha lng

ca dch ln men.

- Nu l cc vi sinh vt c cu to h si nh nm, tongi ta dng phng php lc vt.

- Nu l cc vi sinh vt n bo, c kch thc t bo nh

nh nm men, vi khun th dng phng php ly tm, thng ly

tm tc cao.

Vic x l tip theo, sau thu hi sn phm ph thuc vomc tiu ca cng ngh. Thng thng ngi ta hay dng cc

phng php sau: chit rt, hp ph, kt ta, kt tinh, sc kh,

in ly, phn tch quang ph hp ph




40/225

* tnh hiu qu kinh t ca mt quy trnh cng ngh, cng nhtnh kh thi ca x nghip nh my ln men, ngi ta thng xydng thnh khu lin hp cc x nghip c mi quan h sn xut

gn nhau, hoc khp kn cng ngh t A n Z.3.1.5. Mt s vn cn lu tm tn dng ph phmtrong qu trnh ln men cng nghip

- V vn nng lng: S s dng c trit hnngun nng lng trong qu trnh ln men. V d: Mt ni ln

men phc v cho x nghip ny sn xut, x nghip khc c th giai on chun b k tip nhau ln men, ngoi ra c th sdng nng lng d tha sy sn phm, si m cc phng,phn xng sn xut (vo ma lnh).




41/225

- V vn nguyn liu: Do c im ca tng quy trnh cng

ngh v mc tiu ca tng x nghip nh my, m x nghip ny

c th s dng ph liu ca x nghip kia lm nguyn liu u

vo. V d: Nh my sn xut acid glutamic cn cao ng. Ngi ta

xy dng x nghip sn xut cao ng ngay cnh nh my ny. Ht

ng sau khi ngm ly nc chit lm cao ng, s c s dnglm nguyn liu cho x nghip sn xut tinh bt..




42/225

- Vn x l nc thi v cht thi: X l nhim do hot

ng ca cc nh my, x nghip thc phm ch bin rau qu,

ng lnh thng c lin kt cht vi cc x nghip x l mi

trng, ti ch cc ph thi vo cc mc ch khc nhau. V d: Xnghip x l bn ma thnh phn hu c bn cho cy trng, c

xy dng cnh nh my ng

3.2. DINH DNG CA VI SINH VT V NGUYN LIU NUI CY

VI SINH VT CNG NGHIP

3.2.1. Cc hp cht cung cp ngun cc bona. R ng: C hai loi l r ng ma v r ng c ci

- R ng ma: L ph phm thu c ca cng nghip p ma

thnh ng sau khi thu saccharose.




43/225

3.2.2. Cc hp cht cung cp ngun nitrogen (nit).

- Bt u nnh: Bt u nnh sau khi tch ly du l mt

nguyn liu l tng dng trong cng ngh ln men vi sinh. Loi

bt ny cha ti 40- 50% protein, 30% carbohydrate, hm lngdu cn li 1%, lecihin 1,8%.

- Cao ng: C dng lng mu nu thm c to nn t

nc chit ngm ng thng qua qu trnh c c. Thnh phn ca

cao ng: cht kh chim 40-50%, trong thnh phn cht kh ccha 3-5% N, 1-3% m amine. Trong cao ng cn cha mt t

protein, mt s aminoacid t do v cc peptid c phn t lng

thp.




44/225

- Kh lc haybnh du phng: L xc b thu c sau khi

p lc ly du. Thnh phn giu protein v mt s acid bo.

Hm lng m tng s v m amine gn ging nh caong.

- Nc mm, nc tng: Nc mm, nc tng cng c

s dng vi vai tr l ngun nitrogen v n c cha kh y

cc aminoacid cn thit.

3.2.3. Cc nguyn t khong

3.2.4. Vitamin v cht kch thch sinh trng




45/225

4.1. MT S DNG CH PHM VSV V U NHC IM CA

TNG LOI CH PHM.

Hin nay trn th gii tn ti 5 dng ch phm sau:

4.1.1. Ch phm vi sinh vt c nui trn mi trng thch

bng hoc trn c cht genlatin

Loi ch phm ny c sn xut trong phng th nghim

ln, dng mi trng dinh dng ca Fred, 1932. Ch phm sau

khi xut xng thng c ng trong cc chai l thu tinh.

Chng 3CC DNG CH PHM VI SINH VT

DNG TRONG SN XUT NNG NGHIP


46/225

Loi ch phm VSV ny c u im ch khun lc VSV

thng nhn thy c, do c th loi b c ngay nhng ch

b nhim tp bng mt s ho cht c sn trong phng th nghim,m khng cn n nguyn liu tn km t tin.

Tuy nhin loi ch phm VSV ny cn c mt s im hn

ch nh: mt VSV chuyn tnh t, thi gian bo qun v s dng

ngn, vn chuyn khng tin hay b v v ng trong chai l thutinh b v. Mt khc theo Vincent (1970), loi ch phm ny

khng c bm dnh trn ht ging cao.




47/225

4.1.2. Ch phm vi sinh vt dng dch th

Loi ch phm VSV ny c sn xut trong phng th

nghim hoc trong nh my, x nghip theo quy trnh cng ngh

ln men. sn xut phi c h thng my lc ln hoc ni ln

men c b sc kh vi vn tc 120-150 vng/pht nhn sinh

khi. Sau dch VSV c ng vo chai l hoc bnh nha.

Loi ch phm VSV ny tin li ch khi s dng khng

cn phi pha hoc trn vi nc, m em phun trc tip trn cy

hoc trn trc tip vo ht ging. Loi ch phm ny c th em ly

tm c li h gi thnh vn chuyn.




48/225

Tuy nhin loi ch phm VSV ny c nhng hn ch l:Khi nhim vo ht ging hoc cy, t l sng st v bm dnhca VSV khng cao, dng c ng ch phm thng t tin, do sau khi x l ch phm VSV xong phi em tr li c s sn

xut; Ch phm phi lun lun bo qun trong iu kin lnh vvy kh tn km v khng thun tin cho vn chuyn, s dng.4.1.3. Ch phm vi sinh vt dng kh

Nm 1965 Scolt v Bumganer ch to c mt loi chphm VSV dng kh, ngha l sau khi nhn dch VSV ging cp 1,

h cho vo bnh sc kh ui ht nc, sau em ly tm tch VSV chuyn tnh ra khi c cht ly tm v cho hp th vo btcao lanh, sau chuyn VSV cho hp th tip vo CaSO4 hocNa2SO4 thu c ch phm VSV dng kh.




49/225

Loi ch phm VSV ny c u im l: vn chuyn rt tinli, d dng, ch phm khng b nhim tp, s dng trong thigian di (1 nm).

Loi ch phm VSV ny c nhng hn ch l: Cng nghsn xut phc tp, tn km, hiu qu kinh t khng cao.4.1.4. Ch phm vi sinh vt dng ng kh

Loi ch phm ny sau khi nhn dch VSV trn my lc,ngi ta em ng kh li nhit rt thp (-20-400 C). Khi snxut cn c cc loi my mc t tin, rt k cng v tn km.

Loi ch phm VSV ny c nhiu u im l: t b nhim tp ngayc khi nhit cao, sng st ca VSV chuyn tnh rt cao.Loi ch phm ny c nhng hn ch l: Sn xut rt cng

phu, tn km, t l bm dnh v sng st ca VSV trn ht thp(Vincent, 1970).




50/225

4.1.5. Ch phm vi sinh vt dng bt cht mang.

Hin nay hu ht cc nc trn th gii u sn xut loi

ch phm VSV ny, ngi ta s dng cht mang t cc ngun sn

c trong t nhin. iu quan trng l cht mang phi l hp cht

hu c giu dinh dng, khng cha nguyn t c n VSV, m

bo cho VSV chuyn tnh tn ti trong c lu di. Cht mang

c th l than bn, than ci, than ci trn vi rm nt, hoc xc

thc vt c nghin nh, t hu c, ph ph phm. Cc nguyn

liu c s dng ch to cht mang buc phi x l loi b

cc c t v iu chnh pH ph hp.




51/225

Loi ch phm dng bt cht mang ny c u im l: quy

trnh sn xut n gin, d lm khng tn km, gi thnh h,

nguyn liu sn c trong t nhin, mt VSV chuyn tnh trong

ch phm cao, chuyn tr d, tin s dng, bm dnh ca VSV

trn cy v trn ht ging cao.

Loi ch phm dng bt cht mang ny c nhng nhc

im: thi gian s dng ngn (3- 6 thng), cht lng ch phm

khng n nh, sng st ca VSV trong ch phm khng cao.

Nu khng s dng kp thi, th ch phm b loi b hng

lot v khng m bo cht lng.




52/225

4.2. PHNG PHP BN CH PHM VSV V U NHC IM CA

PHNG PHP BN

4.2.1. Phng php nhim vo ht ging

4.2.2. Phng php h r cy

4.2.3. Bn ch phm VSV vo t

4.2.4. Phng php phun ch phm VSV ln cy (bn qua l)




53/225

MT S MU CH PHM VSV DNG TRONG SN XUT NNG NGHIPSn phm ca trng HNNHN v thu thp nm 2008




54/225

5.1. PHN BN VI SINH VT C NH NIT PHN T (M

SINH HC)

5.1.1. Khi nim

a. Khi qut nghin cu v qu trnh c nh nit phn t

- Thut ng: Qu trnh c nh nit phn t l qu trnh

ng ha nit ca khng kh di tc dng ca cc chng ging

VSV, c s tham gia ca hot tnh (enzym) Nitrogenaza thnh

nit sinh hc cung cp dinh dng cho cy trng v ci to ph

ca t (tham kho gio trnh vi sinh vt hc i cng.

HNNHN).

Chng 4PHN BN VI SINH VT TRONG CI TO T

V DINH DNG CY TRNG


55/225

- Trn th gii v ngay c Vit Nam, ch phm hoc phn bn visinh vt c nh nit phn t c nhiu tn khc nhau, ty tng tcgi khc nhau m t tn khc nhau: Nitragin; Riafo; Rhizobin;Rizolu; Azotobacterin; Flavobacterin; Azogin; Enterobacterin; Phn

vi sinh vt; Phn m sinh hc; Phn hu c vi sinh vt c nhm; v.v...b. nh ngha: Phn bn vi sinh vt c nh nit phn t (m sinhhc)

L sn phm cha mt hoc mt s chng VSV c nh nit

phn t cn sng, tn ti trn nn cht mang thanh trng hockhng thanh trng, t Tiu chun Vit Nam (TCVN) cho hiu qutrn ng rung, khng gy c hi n sc kho ca ngi, vtnui, cy trng v khng lm nhim mi trng sinh thi.


V DINH DNG CY TRNG


56/225

5.1.2. Quy trnh sn xut

a. Phn lp tuyn chn chng ging vi sinh vt c nh nit phn

t (VSVCN)

b. Cht mang: L mi trng dinh dng cho VSVCN tn ti v

pht trin. Chnh v vy cn

c. Quy trnh sn xut


V DINH DNG CY TRNG


57/225

Quy trnh cng ngh sn xut phn VSV. HNNHN. 1996


V DINH DNG CY TRNG


58/225

5.1.3. Phng php bn phn vi sinh vt c nh nit phn

t (phn m sinh hc)

a. Nu l ch phm VSV c nh nit phn t

- i vi ch phm VSVCN t do thng c h vo ht

hoc r cy khi cn non, hay bn trc tip vo t. Nhng nhn

chung bn cng sm cng tt.

- i vi ch phm VSVCN cng sinh thng c trn

vo ht trc khi gieo ht ging hoc ti ph sm khng mun

qu 30 ngy sau khi cy mc.

b. Nu l phn bn VSV c nh nit phn t


V DINH DNG CY TRNG


59/225

- C th trn u phn VSV vi t nh ti, sau em rc

u vo lung trc khi gieo ht (nu l rung cn); Rc u ra

mt rung (nu l rung nc).

- C th em phn VSV hoc trn vi phn chung hoai,sau bn u vo lung ri gieo ht (nu l rung cn); Rc u

ra mt rung (nu l rung nc).

- C th trn phn VSV vi t hoc vi phn chung hoai,

sau em bn thc sm cho cy (cng bn sm cng tt).

5.1.4. Hiu qu ca ch phm VSVCN( Phn m sinh hc )

Bng 5-1: Hiu qu ca phn hu c vi sinh (VKCN) bn

cho cy u tng


V DINH DNG CY TRNG


60/225

(T.nghim trong nh li khng c mi che). Trng HNNHN. 2000.


V DINH DNG CY TRNG


61/225

Bng 5-2: Hiu qu ca phn hu c vi sinh bn cho cy trngmu trn t bc mu Bc Giang

Tr s trung bnh ca 4 v gieo trng


V DINH DNG CY TRNG


62/225

Bng 5-3: Hiu qu ca phn hu c vi sinh bn cho cy latrn t bc mu Bc Giang

Tr s trung bnh ca 4 v gieo trng


V DINH DNG CY TRNG


63/225


V DINH DNG CY TRNG


64/225


V DINH DNG CY TRNG


65/225

* Hiu qu ca chphm VSVCN i vi cc loi cy trng

khc:

Kt qu nghin cu ca Vin cy trng nhit i Cng ho

lin bang Nga cho thy : C 3 nm trng cy u lm giu cho

t 300- 600 kg N/ha; cho 13-15 tn mn; Ci thin qu trnh

khong ho dn n gii phng t keo t 60-80 kg P2O5/ha; 80-

120 kg K2O /ha. Bn phn VSVCN lm giu cho t 50-120

kgN/ha /nm. C th thay th c 20- 60 kg m Ur /ha, gim

t l su bnh t 25% n 50 % so vi khng bn phn VSV.Bn phn VSVCN cho tng nng sut khoai ty 12,8 t/

ha; tng nng sut c chua 28,0 t/ ha; Tng nng sut ng ht

22,4 t/ ha; Tng nng sut cy bp ci 75,2 t/ ha.


V DINH DNG CY TRNG


66/225


V DINH DNG CY TRNG

Phn hu c VSV. HNNHN Bn cho cy u tng


67/225


V DINH DNG CY TRNG

Bn cho cy hoa i hng mnBn cho cy la


68/225

5.2. PHN BN VI SINH VT PHN GII PHOSPHO (PHNLN VI SINH)5.2.1. Khi nima. Khi qut nghin cu v qu trnh phn hy chuyn haphospho

Thut ng: Qu trnh phn hy chuyn ha cc hp chtcha phospho di tc dng ca cc chng ging VSV, cung cpdinh dng cho cy trng, ci to t trng trt cc sinh vt cgi l qu trnh phn hy chuyn ha ln.

T rt xa xa ngi ta chng minh c di tc dngca VSV ln v c b phn gii chuyn ho thnh ln d tiu cungcp dinh dng cho cy trng. (tham kho gio trnh sinh hc t.NXBGD.2008)


V DINH DNG CY TRNG


69/225

Nm 1900 J. Stoklas dng t tit trng c bn apatt,sau cy VSV ging Bacillus megatherium vo v bn cho cytrng, th thy cy trng pht trin tt v nng sut cho cao hnhn so vi khng c Bacillus megatherium.

Vi khun Bacillus c nhiu chng khc nhau chng u ckh nng phn gii photphat v c nh: Bacillus megatherium;Bacillus mycoides; Bacillus butiricus; Bacillus subtilis. L vi khunhnh que, gram dng, sinh nha bo, ho kh, c tin mao c khnng di ng. Kch thc t bo giao ng 0,5-3,2 x 1,0-6,5 Qm;Khun lc li, nhy, mu trng c, kch thc khun lc dao ng3,8 - 7,4 mm sau mt tun nui cy, thch hp pH = 5,6 - 9,0; m 50 - 70%; nhit 25 - 350C.


V DINH DNG CY TRNG


70/225

Vi khun Pseudomonas. L vi khun c nhiu dng hnhkhc nhau, c loi hnh elp, hnh que, hai u bu, ho kh, c tinmao, di ng c nh c tin mao. Kch thc t bo dao ngkhong 0,5-1,7 x 1,2-6,5 Qm, khun lc li mu nu nht hoc

trng nht. Thch hp pH 4,5- 9,0; m 50-75 %; Nhit 25-300C. Pseudomonas phn hu mnh photphat v c kh tan thnhd tiu cung cp dinh dng cho cy trng. Pseudomonas c nhiuchng khc nhau: Pseudomonas fluorescens; Pseudomonas.denitrificans.

Ngoi ra cn mt s VSV khc c kh nng phn hu lnv c kh tan nh: Agrobacterium radiobacte; Acromobacterdenicantulus; Escherichia freundi, Brevibacterium; Flavobacterium;Aerobacter;Micrococcus; Micobacterium


V DINH DNG CY TRNG


71/225

Nm v X khun cng tham gia tch cc phn gii

photpht v c kh tan nh: Actinomyces; Penicillium;

Aspergillus; Rhizopus; Mucor.b. nh ngha: Phn ln vi sinh l sn phm cha mt hoc mt s

chng VSV phn hy chuyn ha ln cn sng, tn ti trn nn

cht mang thanh trng hoc khng thanh trng, t Tiu chun

Vit Nam (TCVN) cho hiu qu trn ng rung, khng gy c hi

n sc kho ca ngi, vt nui, cy trng v khng lm nhim

mi trng sinh thi.


V DINH DNG CY TRNG


72/225

5.2.2. Cc loi phn ln vi sinh

Cho n nay, phn vi sinh vt phn hy chuyn ha ln c

nhiu tn gi, ph thuc vo ty tng nh nghin cu, nh sn xut

m c gi bng tn khc nhau. Nhng ch yu vn c mt s tnsau: Photphobacterin, Phn ln vi sinh, Phn ln hu c sinh hc.

5.2.3. Quy trnh sn xut phn bn ln vi sinh

a. Phn lp tuyn chn chng vi sinh vt phn gii ln (VSVPGL)

b. Cht mangc. Quy trnh sn xut.


V DINH DNG CY TRNG


73/225

Quy trnh sn xut phn ln vi sinh vt. HNNHN. 2007


V DINH DNG CY TRNG


74/225

5.2.4. Phng php bn phn ln vi sinh.Phn ln vi sinh thng c bn trc tip vo t (bn

lt), ngi ta t dng loi phn ny trn vo ht. Theo phngphp ny c nhiu cch bn khc nhau:

- C th trn u ch phm vi t nh ti, sau em rcu vo lung trc khi gieo ht (nu l rung cn); Rc u ramt rung (nu l rung nc);

- C th em hoc trn vi phn chung hoai, sau bnu vo lung ri gieo ht (nu l rung cn); Rc u ra mtrung (nu l rung nc).

- Ngi ta c th trn vi t nh ti hoc vi phn chunghoai, sau em bn thc sm cho cy, bn xong phi vun ph knbng t (bn sm cng tt). Phng php ny nhm tng slng vi sinh vt hu ch vo t.


V DINH DNG CY TRNG


75/225

5.2.5. Hiu qu ca phn ln vi sinh

Bng 5-6: Hiu qu ca bn phn ln vi sinh vt cho cy trng loi hnh s dng t chuyn mu trn t ph sa sng Hng, Gia

Lm - H Ni.


V DINH DNG CY TRNG


76/225


V DINH DNG CY TRNG


77/225

5.3. PHN HU C VI SINH VT A CHC NNG

5.3.1. Khi nim

5.3.2. nh ngha: Phn hu c vi sinh vt a chc nng l sn

phm c cha nhiu vi sinh vt hu ch, cn sng c nhiu chc

nng khc nhau t tiu chun Vit Nam, khng tn ti vi sinh vt

gy hi n sc kho ca ngi, ng thc vt v khng nh

hng xu n mi trng sinh thi, c hiu qu i vi cy trng,

gp phn nng cao nng sut v cht lng nng sn phm.

5.3.3. Quy trnh sn xuta. Phn lp tuyn chn vi sinh vt lm ging sn xut phn hu

c vi sinh a chc nng.

b. Cht mang. c. Quy trnh sn xut


V DINH DNG CY TRNG


78/225

Quy trnh sn xut phn hu c vi sinh vt a chc nng. HNNHN. 2007


V DINH DNG CY TRNG


79/225


80/225

- C th trn phn VSV a chc nng vi t bt hoc vi phnchung hoai, em bn thc sm cho cy (cng bn sm cng tt).

Khi s dng phn vi sinh vt a chc nng bn cho cytrng, nht thit phi tun th ng theo hng dn ca nh sn

xut c ghi trn bao b. c bit lu thi gian s dng, nu hthn s dng, bn phn hu c vi sinh vt khng c tc dng, vkhng m bo cht lng theo TCVN (ngha l VSV hu ch trongphn cht hoc tp nhim qu nhiu)

Theo TCVN 134B.1996 v phn bn VSV phi m bo mt VSV hu ch 107 CFU/g i vi c cht khng tit trng vphi 108 CFU/g i vi c cht tit trng. nhim tp 17%; m = 22-30%; Khng tn ti nhngVSV gy bnh; khng cha cc nguyn t c hi n con ngi vmi trng sinh thi.


V DINH DNG CY TRNG


81/225

5.3.5. Hiu qu ca ch phm vi sinh vt a chc nng.


V DINH DNG CY TRNG


82/225


V DINH DNG CY TRNG


83/225

5.4. CH PHM VI SINH VT X L PH THI HU C V PHPHM NNG NGHIP LM PHN BN HU C5.4.1. S cn thit x l ph thi hu c v ph phm nngnghip lm phn bn

Hin nay, rc thi sinh hot, ph thi cng nng nghip lmt thm ha gy nhim mi trng trm trng. Trn ngrung, nng ry hng nm li hng triu tn ph thi nngnghip l rm, r li ng, hnh ti, rau qu,Tt c ngun phthi ny mt phn b t, phn cn li tr thnh ph thi gy

nhim nghim trng mi tr--ng t, ngun nc, khng kh.Trong khi t ai li thiu trm trng ngun dinh dng hu c,hng nm nc ta phi b ra hng triu la mua phn bn canc ngoi.


V DINH DNG CY TRNG


84/225


V DINH DNG CY TRNG

Ch


85/225

5.4.2. C s khoa hc ca x l ph thi hu c trn ngrung bng ch phm vi sinh vta. Thnh phn ph thi hu c trn ng rung

Ph thi hu c trong t nhin c thnh phn rt phong

ph v a dng, nhng nhn chung chng u thuc hai nhm hpcht chnh l:


V DINH DNG CY TRNG


86/225


V DINH DNG CY TRNG

Hin nay ph thi l mt thm ha kh lng trong s pht trinmnh m ca qu trnh sn xut, ch bin nng cng nghip vhot ng ca ton x hi.

Vit Nam l nc nng nghip c ngun ph thi sau thu hochrt ln. Trn ng rung, nng ry hng nm li hng triutn ph thi. Tt c cc ngun ph thi ny mt phn b t gy nhim khng kh gy ra hiu ng nh knh, phn cn li gy

nhim nghim trng mi trng t, ngun nc v l dchbnh ly lan rt nguy him trn ng rung

Ch 4


87/225


V DINH DNG CY TRNG

Ch 4


88/225

Bng 5-11: Hm lng xenluloza trong mt s tn d thc vt trnng rung


V DINH DNG CY TRNG

Ch 4


89/225

b. Xenluloza v c ch phn hy chuyn ha di tc dng ca vi

sinh vt

Xenluloza l thnh phn ch yu ca thnh t bo thc vt,

chim ti 50% tng s hydratcacbon trn tri t. Trong vch t bo

thc vt, xenluloza tn ti trong mi lin kt cht ch vi cc

polisaccarit khc: Hemi-xenluloza, pectin v lignin to thnh lin kt

bn vng N c tng hp hng nm vi s lng ln, chim ti

7,2 x 1011 tn trong tng sinh khi thc vt ca tri t l 1,8 x

1012 tn.


V DINH DNG CY TRNG

Chng 4


90/225

* Enzym xenlulazaXenlulaza vi sinh vt v c ch tc dng ca chng gn y

c mt s tc gi tng kt kh chi tit. y l phc h enzymthu phn xenluloza to ra cc ng nh i qua vch t bovi sinh vt. mt s vi sinh vt, enzym oxy ho kh v enzym phn

gii protein cng tham gia vo qu trnh trn. Nhiu tc gi cho rngphc h xenlulaza bao gm 3 enzym ch yu sau:

- Endoglucanaza hay CMC- aza (endo - 1,4, - - D - glucan -glucanohydrolaza) tn cng chui xenluloza mt cch tu tin vphn hu lin kt - 1.4 - glucozit gii phng xenluobioza vglucoza, thu phn CMC hoc xenlulo phng theo kiu tu tin, lm

gim nhanh chiu di chui v tng chm cc nhm kh, enzym nycng tc dng ln xenlodextrin. vng v nh hnh enzym ny hotng mnh nhng li yu vng kt tinh v khng phn gii cxenlobioza.


V DINH DNG CY TRNG

Chng 4


91/225

- Exoglucanaza hay xenlobiohydrolaza (exo-1,4-D-glucaza-4-xenlobiohydrolaza) gii phng xenlobioza hoc glucoza t ukhng kh ca xenluloza, tc dng yu ln CMC nhng tc dng rtmnh ln xenluloza v nh hnh hoc xenluloza b phn gii mt

phn. Tc dng ln xenluloza kt tinh khng r nhng khi c mtendoglucanaza th c tc dng hip ng r rt.

- -glucozidaza hay xenlobiaza thu phn xenlobioza v ccxenlodextrin khc ho tan trong nc cho glucaza, n c hot tnhcc i trn xenlobioza, cn xenloextrin th hot tnh gim khi

chiu di ca chui tng ln. Tu theo v tr m -glucozidaza ccoi l ni bo, ngoi bo hoc lin kt mng t bo.

Nhng phn gii hon ton xenluloza t nhin cn c stc dng hip ng ca c ba thnh phn trong phc h xenlulaza .


V DINH DNG CY TRNG

Chng 4


92/225

*C ch tc dngNm 1950 Reese v cng s ln u tin a ra c ch

phn gii xenluloza nh sau:


V DINH DNG CY TRNG

Chng 4


93/225

Tuy nhin, n nm 1988 Kliosov v cng s li cho rng qutrnh chuyn ho xenluloza c th xy ra do nhiu phc h enzymxenlulaza, cc enzym xenlulaza thnh phn hot ng vng no caxenluloza, giai on no ca qu trnh l tu thuc vo cu trc phnt ca c cht, mc polyme ho, iu kin thu phn, thnh phnphc hp xenlulaza v cc yu t khc. Theo tc gi qu trnh thuphn xenluloza din ra theo s sau:


V DINH DNG CY TRNG

Chng 4


94/225

Trong , con ng (4) E4 l enzim xc tc nhng trongmt s trng hp cn c c E1 hay E2 c khi c hai enzim ny cngxc tc vi E4; con ng (5) ngoi E1 cn c c E2 cng xc tc.b. Vi sinh vt phn gii xenluloza

* Vi khun: ging Cytophaga, Sporocytophara v Sorangium,Cellvibrio, Ruminococcus flavefaciens, R. albus, Butyrivibriofibrisolvens, Bacteroides succinogenes, Bacillus, Pseudomonas,Sorangium, Sporocytophaga Bacillus, Pseudomonas, Sorangium,Sporocytophagab)Nm si: Trichoderma reesei, T. viride, Fusarium solani, Penicillium

pinophinum, Phanerochate chrysosporium, Sporotrichumpulverulentum v Selerotium * X khun: Actinomyces, Streptomyces, Frankia, Nocardia,Actinopolyspora, Actinosynoema, Dermatophilus, Pseudonocardia,


V DINH DNG CY TRNG

Chng 4


95/225

5.4.3. Quy trnh x l v ti ch tn d thc vt thnh phnbn hu c

Tn d thc vt (rm, r, thn ng, thn u , rau, lngn ma) c thu gom thnh ng trn ng rung, dng ch

phm VSV (men vi sinh) phun u vo ng . Nu ng c nhiuloi tn d cha hm lng x si ln, cn b sung thm cc chtph gia nh cm go, phn gia sc, gia cm xc tin nhanh qutrnh phn hy chuyn ha. Trong qu trnh ph thi hu c nichung v tn d thc vt ni ring, iu quan trng nht l m bo m trong ng lun lun t 50-60%, m m bo th VSVs hot ng mnh dn n nhit tng nhanh (khong 50 -750C) lm qu trnh mn ha s nhanh. Khi ng t c >80% mn ha em ti ch thnh phn bn hu c theo hnh 5-12.Nu thc hin ng quy trnh th thi gian khong 30-40 ngyng s mn ha > 80%.


V DINH DNG CY TRNG

Chng 4


96/225


V DINH DNG CY TRNG

Chng 4


97/225

5.4.4. Hiu qu ca phn bn hu c ti ch t tn d thc vttrn ng rungBng5-12: nh hng ca phn hu c ti ch t rm r n nng sut la


V DINH DNG CY TRNG

Chng 4


98/225

Hnh 5-13: Mt s hnh nh v x l v ti ch tn d thc vtbng ch phm VSV thnh phn bn


V DINH DNG CY TRNG

Ph thi v hnh tiPh thi rm r

Chng 4


99/225


V DINH DNG CY TRNG

Ti chphn bn theo phng php th cng ti h gia nh nng dn

Chng 5


100/225

6.1. C SL LUN CA BIN PHP SINH HC TRONG BO VTHC VT6.1.1.Khi nim chung v dch hi v phng php sinh hc

Thc t cho thy nhu cu lng thc, thc phm ca x hi i

hi ngy mt nhiu hn, cht lng cao hn. V mt quy lut tt yuphi xy ra l sn xut cng pht trin th s xut hin ca dch hicng nhiu. y chnh l nguyn nhn gy bt n n nng sut, chtlng nng sn phm, lm thit hi ti 20-30%, i khi cn cao hn(Chraev,1975).

n nay hng nghin cu chnh trong kim sot dch hi l

bin php phng tr tng hp dch hi (IPM), trong bin php sinhhc l bin php quan trng. Vic s dng cc sinh vt nh: virus, vikhun, x khun, nm, tuyn trng, ong , nhn,...c ng dng rtrng ri trong vic hn ch tc hi ca cc vi sinh vt , cn trng... gyhi cho cy trng.

Chng 5CH PHM VI SINH VT DNG TRONG BO V THC VT

Chng 5


101/225

Vy dch hi l g? Dch hi l tc ng ca cc sinh vt gy

hi hoc gy ra thit hi trn cy trng i vi li ch con ngi.

Vy bin php sinh hc l g? n nay c nhiu khi nim v

bin php sinh hc nhng nh ngha ca IOBC,1971 nu ra nhsau:"Bin php sinh hc (BPSH) l s dng nhng sinh vt sng

hay cc sn phm hot ng sng ca chng nhm ngn nga hoc

lm gim bt tc hi do cc sinh vt hi gy ra".

Nhng sinh vt c ch c dng lm tc nhn sinh hc bao

gm virus, vi khun, x khun, nm, cn trng k sinh v cn trngn tht, nhn bt mi n tht ... Chng trc tip tiu dit dch hi

thng qua c ch i khng, cnh tranh ... km hm dch hi.


Chng 5


102/225

6.2. Thnh tu nghin cu v ng dng ong mt tr suhi cy trnga. Khi qut chung v ong mt (OM) tr su hi

Ong mt c tn gi l Trichogamma, l cn trng thin

ch thuc nhm k sinh. Trng ong mt c s dng rng ritrong nng nghip phng tr su hi.

Lin X (c) ong mt c th vi din tch 16 triuha t canh tc; Trung Quc c th 5 triu ha, ngoi ra cn nhiu nc khc Anh, M Phpvi din tch rt ln.

C nhiu loi Trichogamma, nhng ng ch nht l loiTrichogamma japonicum; Trichogamma minutum; Trichogammachilonis; Trichogamma semolidis.


Chng 5


103/225

i tng tiu dit ca ong mt rt rng c th dit:

Bm trng , su xanh, su c thn, su rm, su cun l, su

xm, su o

c tnh ca ong mt l trng vo trong trng ca

cc loi su, dch hi ngay thi k u trng. Sau chng v ha

pht trin lm tiu dit trng su k ch. Mt vng i ca ong

mt 7 -10 ngy.


Chng 5


104/225

b. Quy trnh sn xut ong mt

gCH PHM VI SINH VT DNG TRONG BO V THC VT

Chng 5


105/225

* Nhng su hi c tr bng bin php th OM:

- S dng Ong mt phng tr su c thn ng: Su c

thn ng (STN) l loi su hi nghim trng n nng sut v cht

lng cy ng, nht l hin nay cy ng l mt trong nhng cy lng

thc quan trng, din tch trng ng tng nhanh - nht l cc tnhpha Nam. Hng nm t l cy ng b hi do STN t 60-100%, nng

sut gim mt cch ng k.

ng dng Ong mt phng tr su c thn v cc loi su

hi t nhng nm u ca thp k 70 cho n nay trn mt s cy

thc phm, cy cng nghip, cy lm nghip nh la, rau, ng, ma,

bng, ay, ... v t dc nhng kt qu kh quan(hiu qu dit

15-36%).


Chng 5


106/225

- Su cun l nh hi la Cnaphalocrocis medinalis:

tr su cun l nh dng OM, t t 19,7%-47,2%

(Nguyn Ngc Tin v ctv, 1976). Nhng kt qu NC khng

nh rng: i vi su cun l nh c th dng OM dit tr chokt qu tt. Dng OM tr su cun l la c trin khai trn

nhiu a bn, nh: Triu Sn (Thanh Ho) v Vn Qun (Vnh

Ph), Ph Thng (H Ni).

- Su o xanh hi ay Anomis flava:

p dng bin php th OM tr su o ay trn din rng

200 ha Hi Hng.


Chng 5


107/225

- Su xanh hi bng Heliethis armigera:

OM s dng trn din rng mt s ni tr su xanh hi

bng nh Trung tm Nha H, nng trng Qun Th, Thnh Sn

v.v...

Ngoi cc su hi nu trn, gn y Vin Bo v Thc

vt bt u nghin cu dng OM tr su c thn ma. Cng

vic ch mi bt u.


Chng 5


108/225

6.3. NHM VI SINH VT L THIN CH CA DCH HI

6.3.1. Virus gy bnh cho cn trng

a. Khi qut v virus gy bnh cho cn trng

Nm 1892, Ivanovskii l ngi u tin tm ra virus hi thc vtkhi nghin cu bnh hoa l thuc l.

- Virus to thnh th vi: virus a din nhn (NPV), virus

a din dch t bo (CPV), virus ht (GV), virus thuc nhm

Entomopoxvirus (EPV).

- Virus khng to thnh th vi: Iridovirus, Densovirus,

Baculovirus trn.


Chng 5


109/225

b. Phn loi virus gy bnh

Hin nay, cc virus gy bnh cn trng c xp thnh 7 h

sau: Baculoviridae, Reoviridae, Iridoviridae, Parvoviridae,

Picaviridae, Poxviridae v Rhabdoviridae. Hai h Baculoviridae v

Reoviridae c nhiu loi l nhng tc nhn rt trin vng trong vicpht trin BPSH tr su hi.

H Baculoviridae: rt nhiu loi virus gy bnh cn trng

pht hin c thuc h ny, khong hn 500/700 virus gy bnh

cho cn trng bit hin nay l thuc h Baculoviridae. Trong

quan trng l nhng loi virus a din nhn v virus ht.

H Reoviridae: in hnh cho h ny l cc virus a din

dch t bo.

CH PHM VI SINH VT DNG TRONG BO V THC VT

Chng 5


110/225

c. Nhng nhm virus gy bnh cn trng chnh* Nhm virus a din nhn (NPV)

Gm nhng virus gy bnh cn trng thuc hBaculoviridae, c th vi l hnh khi a din* Nhm virus ht (GV)

Gm virus thuc h Baculoviridae, c th vi l dng ht.Mi th vi ch cha c mt virion, him khi cha hai virion. Virionca virus ht cng c dng que.* Nhm virus a din dch t bo (CPV)

Virus a din dch t bo thuc h Reoviridae, chng ksinh trong cht dch t bo cc t bo biu m rut gia ca cntrng, virus CPV cng to thnh th vi.


Chng 5


111/225

. Phng thc ly nhim v kh nng tn ti trong t nhin ca

virus cn trng

Hu ht cc th vi ca NPV, GV, CPV c gii phng t c

th su b bnh ri xung t, bm trn cc b phn ca thcvt. l nhng ngun virus lan truyn bnh. Nhng th

vi ca virus cng thc n xm nhp vo rut cn trng. Trong rut

cn trng, di tc ng ca cc men tiu ho, th vi b ho tan

vi gii phng cc virion, qua biu m rut gia virion xm nhp vo

dch mu, tip xc vi cc t bo v xm nhp vo bn trong cc t

bo sinh sn v gy bnh cho vt ch. hon thnh s pht

trin, virus gy bnh tm ngh (NPV) tri qua 3 giai on:


Chng 5


112/225

* Giai on tim n:

Ko di khng qu 12 gi, y l giai on xm nhim ca

axit nucleic virus vo bn trong tng t bo, cc virion nh vo

cc v tr thch hp trn mng ca nhn t bo.* Giai on tng trng:

Ko di t 16-48 gi, y l giai on tng trng nhanh

ca virus. Trong t bo vt ch xut hin qu trnh tng hp

protein v axit nucleic virus di s iu kin ca axit nucleic virus hnh thnh nhng cu trc ging nh li, sau 32 gi th trong

nhn t bo vt ch cha cc axit nucleic virus dng trn .


Chng 5


113/225

* Giai on cui: giai on ny xy ra s to thnh ht virus do c s lp

rp phn li axit nucleic virus vi phn v capxit protein tothnh cc virion, cc virion ny hon thin dn v to thnh ht

virus hon chnh. Virus hon chnh c gii phng ra khi t bobng cch ph hu mng t bo trn nhiu v tr v nhanh chnggii phng cc ht virus lm cho t bo k ch nhanh chng b tiudt, cn mt s loi khc s gii phng t t khi t bo ch.

Thi k bnh ca cc cn trng b nhim virus thng ko

di t 3 n 12 ngy hoc hn, ph thuc vo tui ca vt ch,nhit , m v nhiu iu kin khc ca mi trng.Vic ly truyn ngun bnh virus cn trng xy ra theo hai

hng:


Chng 5


114/225

+ Ly truyn ngang: ngun bnh ly lan gia cc c th

trong cng mt th h trong iu kin bnh pht thnh dch, ngun

virus c th bm bn ngoi v trng ca vt ch. Khi n, u trng

gm v trng chui ra v b nhim ngun bnh.

+ Ly truyn dc: l s truyn ngun bnh qua trng (quaphi). Khng ch c virus NPV, GV mi truyn qua trng, m c virus

khng to thnh th vi (Iridoviridae) cng c th truyn qua trng.

Ngoi ra trong mt s trng hp virus c th xm nhim

trc tip vo dch mu qua cc vt thng trn c th (qua vt chn

trng ca ong k sinh, l xm nhim ca mt s u trng k sinh

vo bn trong vt ch).


Chng 5


115/225

e. Thuc tr su sinh hc c ngun gc t virus

* c im chung

Virus l nhm sinh vt c c im k sinh bt buc vi

mt hay mt s loi vt ch nht nh, gy hi, thm ch lm cht

vt ch k sinh. Chnh c im t nhin ny khin cho virus

tr thnh mt cng c c lc s dng trong cng ngh sn xut

thuc tr su bo v thc vt chng li su hi.


Chng 5


116/225


Chng 5


117/225


Chng 5


118/225

Chng tn cng vo tt c cc loi t bo khc nhau trongton b c th vt ch. mi t bo, mt chu trnh nh vy lic tip tc, c s sao chp, phin m, dch m hnh thnh cccu phn ca virus. Tuy nhin, thay v to ra cc virion ny chi,

cc virus mi to ra s tp hp li vi nhau. V bc c cu to tprotein polyhedrin c bit, bao bc cc virion li vi nhau, to racu trc th bc. Lc ny s xy ra hin tng gy tan t bo. Vtch b tiu dit gii phng ra hng lot th bc nh vy. Cn trngb cht do NPV thng c biu hin treo ngc, v tung, chy dchtrong c cha virus. Cc virus mi c gii phng li tip tc tn

cng vt ch mi. y chnh l mt im ni bt na khi s dngBaculovirus lm thuc tr su do tnh ly truyn cao, m bo tnhhiu qu lu di v nh hng c khuch i ln ca thuc khivt ch b ly nhim v tiu dit.



119/225



120/225

* Hiu qu s dng ch phm NPV

- Ch phm virus NPV su xanh: c sn xut theo quy trnh cng

ngh nu trn c th nghim v p dng trn ng rung tr

su xanh trn bng v thuc l Sn La, H Ni, ng Nai, Sng

B, Ninh Thun v.v... u cho kt qu phng tr su xanh tt v bov c nng sut cy trng.

- Ch phm virus NPV su o xanh ay: Cho n nay cha tm c

mi trng thc n nhn to nui su ny. Do , c su vt ch

nhn virus phi nui bng thc n t nhin. V vy, ch phm virus

su o ay c sn xut bng phng php th cng: Dng ngun

NPV ca su o ay phun ln cnh ng ay ni c nhiu su, thu

gom su cht bnh li nghin lc ly dch virus.




121/225

Sau li em phun ln ng ay. C nh vy c th to ra

ch phm virus ti ch tr su o ay. Vic sn xut v s dng

ch phm virus su o ay ti ch l mt bin php c trin vng,

r tin, c hiu qu kinh t, ngi nng dn vng trng ay c th

chp nhn c.- Ch phm virus NPV su rm thng: Hiu qu dit su rm

thng ca ch phm virus t 55,2 - 83,3%. Ch phm ny c p

dng tr su rm thng Thanh Ho. Virus su rm thng cng l

mt trong cc tc nhn sinh hc c s dng trong PTTH su rm

thng. Ni s dng ch phm virus su rm thng hn ch s

dng thuc ho hc v t l k sinh t nhin ca mt s ong k sinh

su rm thng tng ln (Trng Thanh Giang, ctv, 1995).




122/225

6.3.2. Vi khun gy bnh cho cn trng v chut

a. Khi qut chung v vi khun gy bnh cho cn trng v chut

b. Phn loi ca vi khun gy bnh cho cn trng v chut

Hin nay c hn 100 loi vi khun gy bnh cho cn trng

v chut. Vi khun s dng trong BPSH tr dch hi u thuc b

Eubacteriales, c bit l thuc h Enterobacteriaceae,

Microccaceae, Bacillaceae v mt s ging thuc h

Pseudomonadeceae (b Pseudomonadales). H Pseudomonadeceae

gm cc loi vi khun hnh que, gram m, khng hnh thnh bo t.Cc loi Pseudomonas aeruginosa, P.chlororaphis, P.

fluorescens,... l nhng vi khun c tim nng gy bnh cho cn

trng.




123/225

H Enterobacteriaceae gm cc loi vi khun sng rut

cn trng, chng c dng hnh que, gram m, khng hnh thnh bo

t, pht trin tt trn mi trng dinh dng bnh thng. Vi

khun thuc h ny c loi l k sinh bt buc, khng bt buc vhoi sinh. Ging Serratia l vi khun k sinh khng bt buc, c loi

S.marcescens l k sinh khng bt buc trn cn trng. Nhng vi

khun trong h ny l k sinh bt buc thuc ging Salmonella. Loi

S.enteridis gy bnh thng hn cho cc loi chut.

H Bacillaceae gm vi khun hnh thnh bo t, gram

dng, hnh que. C ngha trong BPSH l cc loi thuc ging

Bacillus, Clostridium.




124/225

c. Mt s vi khun c nghin cu ng dng trong phng chng

cn trng v chut

* Vi khun Coccobacillus acridiorum

* Vi khun gy bnh sa cho u trng b hung* Vi khun Bacillus cereus

L vi khun rt ph bin trong t nhin. Vi khun B.

cereus gram dng v hnh thnh bo t, khng to thnh tinh

th c t. B. cereus ch yu lin quan ti s to thnh menphotpholipaza v mt loi ngoi c t nh ca Bacillus

thuringiensis (Weiser,1972).




125/225

* Vi khun Bacillus thuringiensis

y l vi khun gy bnh cn trng quan trng nht, c

nghin cu s dng rng ri tr nhiu su hi trn th gii.

Nm 1870, Pasteur khi nghin cu bnh tm chnh l vi khun B.

thuringiensis.

Vi khun B. thuringiensis hnh que, gram dng, hnh

thnh bo t v tinh th c t. Tnh c hay tnh dit su ca vi

khun B. thuringiensis ph thuc vo cc c t do vi khun sinh

ra trong qu trnh sinh trng v pht trin ca chng.



126/225



127/225

* Vi khun Salmonella enteridisTnh c ca vi khun S. enteridis thay i do lin tc cy

truyn trn mi trng thc n nhn to cng nh trong bo qundi hn trn cc mi trng . c bit tnh c s gim nhanhkhi mi trng b axit ho.Trong s 4 loi c t VK sinh ra tiu dit cn trng gy hi,ngi ta ch nhiu n 2 ni c t v n quyt nh hot tnhdit cn trng ca vi khun l:

- Ngoi c t alpha (E - exotoxin ) (phospholipaza C)Ngoi c t alpha ho tan trong nc, khng bn vng khi nhit cao, do cn gi l ngoi c t khng chu nhit.

- Ngoi c t beta (F - exotoxin)Ngoi c t beta ho tan trong nc, bn vng khi nhit cao,c th chu c nhit 120-1210C trong 10-15 pht (Coppelv cs., 1977; Weiser, 1972), v th gi l ngoi c t chu nhit.




128/225




129/225

* C ch gy c ca tinh th c

Tinh th c cng vi bo t xm nhp vo c th su bng

con ng tiu ha khi su n phi l c vi khun. Trong iu kin

bnh thng, tinh th c khng ha tan. Khi i vo rut gia casu, ni c pH kim cao (>9,5) lm cho tinh th c tan ra. c t

ny lin kt vi t bo biu m thnh rut, m qua mng to

thnh l xuyn mng, lm mt cn bng ion ni bo ca t bo biu

m v lm cho chng b phn gii, su ngng n v b cht i. pH

trong rut b gim xung bng vi pH ni mi trong huyt tng.

pH thp ny cho php cc bo t ny mm, xm chim vt ch

v cui cng l gy cht.




130/225




131/225

1. Sau khi n phi tinh th mt thi gian khong 5 - 20 pht rut

gia b t lit. pH trong mu v bch huyt tng ln t 1-1,5 n

v cn pH rut gia h xung do cht kim ca rut thm vo mu.

Cc t bo biu m rut b ph hu. Sau 1 gi ton b c th b tlit.

2. Sau khi n phi tinh th th b ngng n, rut t lit nhng pH

ca mu v bch huyt khng tng. Sau 2-4 ngy th cn trng

cht mc d khng b t lit ton thn.3. c bit l tinh th nht thit phi km theo bo t th mi gy

cht. Cn trng cht sau 2-4 ngy, khng c hin tng lit.



132/225



133/225




134/225

g. Nhng nghin cu v sn xut ch phm t vi sinh vt dit chutT nm 1994, Vin Bo v Thc vt bt u nghin cu sn

xut ch phm vi sinh vt tr chut t vi khun Salmonella enteridis.B dit chut sinh hc ny c hiu qu tr chut cao 80-100%, (VinBVTV.1994).

Tuy vy, vic sn xut b dit chut sinh hc hin ti sn xuttheo phng php th cng nn cha p ng c nhu cu rng ritrong sn xut.

Kt qu th nghim cho chut n ch phm VSV (VinKHKTNNVN v CHLB Nga) cho thy: Sau 48 - 72 gi chut mi mt,chm chp, r, t n, b i a chy c ln mu, nn ma. Khi phuthut thy ton b ng rut ca chut b xut huyt chy mu nng.Sau 10- 12 ngy chut cht. em phn tch ngi ta thy trong ngrut ca chut c Salmonella enteridis vi mt rt ln, t 10 13 tbo /ml. Trong khi ngi ta th nghim ch phm VSV ny cho gn, th g khng nhng khng b cht m cn ln rt nhanh.




135/225




136/225

6.3.3. Nm gy bnh cho cn trng hi cy trng* Lp nm bc thp Phycomycetes

Trong lp nm ny, cc loi k sinh trn cn trng tptrung ba b: Chytridiales, Blastocladiales v Entomoph- thorales.

c bit c nhng h nm gm tt c cc loi u l k sinh trncn trng nhEntomoph- thoraceae v Coelomomy- cetaceae.* Lp nm ti Ascomycetes

Trong lp nm ti c b Laboulbiniales l nhng nm ngoik sinh cn trng c chuyn tnh cao, cn cc loi nm ti khc

u l ni k sinh ca cn trng. Nhng ging nm quan trng gybnh cho cn trng l: Cordyceps, Aschersonia (b Hypocreales).




137/225

* Lp nm m Basidiomycetes

Trong lp nm m ch 2 ging gy bnh trn cn trng.

l ging Septobasidium v Uredinella.

* Lp nm bt ton Deuteromycetes

Phn ln cc loi nm bt ton k sinh cn trng u

thuc b Moniliales. Nhng ging Beauveria, Paecilomyces,

Spicaria, Metarhizium, Cephalosporium v Sorosporella cha cc

loi khi xm nhim vo cn trng to thnh c t v gy cht

vt ch trong khong thi gian nht nh.




138/225

* Nm gybnh cn trng c nghin cu ng dng trsu hi

- Nm xanh Metarhizium anisopliaeConidi ca nm xanh sau 24 gi tip xc vi b mt c th cn

trng th bt u mc mm v xm nhp vo bn trong c th cntrng. Trong c th cn trng si nm pht trin xm nhp vo ccb phn ni quan. Sau khi vt ch cht, si nm mc ra ngoi cth cn trng to thnh lp nm mu trng hi hng nht. Trn to thnh cc conidi mu xanh xm. Qu trnh pht trin ca bnh

trong c th cn trng l 4-6 ngy tu thuc loi v tui vt chcng nh ngun bnh ban u. Vo giai on cui cng ca qutrnh pht trin bnh l th cn trng cht.



139/225

- Nm bch cng Beauveria bassianaSau khi tip xc vi b mt c th vt ch, conii ca nm

B. bassiana bt u mc mm v xm nhp vo bn trong c thvt ch. Qu trnh ny bt u t sau khi vt ch b nhim conidikhong 10 gi v c th ko di vi ngy. Sau khi xm nhp votrong c th vt ch, nm bt u sinh trng v pht trin. Qutrnh xm nhp vo cc b phn ni quan nm b cc t bo bchhuyt tn cng. Nm tiu dit dn cc t bo bch huyt. Khi nmtiu dit ht t bo bch huyt th cn trng vt ch cht. Nm tiptc sinh trng pht trin. Lng si nm bn trong c th vt chngy cng tng v xc cn trng cng tr nn rn li. Khi gp m, cc si nm mc ra ngoi b mt c th vt ch v to thnhconidi mi.



140/225

Cn trng b nhim B. bassiana iu kin 250C s cht sau 6-

7 ngy. Nm B. bassiana tit ra c t Beauvericin. Nm B. bassiana c

ph k ch kh rng. Ch ring vng Bc chu M ghi nhn c

175 loi cn trng l k ch ca nm ny (Steinhaus, 1964). Nm B.bassiana c th nui cy trn mi trng thc n nhn to.

- Nm chu chu Entomophaga grylli

Nm ny c ngha thc tin rt ln. N gy thnh dch ln

cho nhiu loi cn trng cnh thng. Sau dch do nm ny gy ra, qunth chu chu gim i 80-90% (Paraiso v cs., 1992). Nm E. grylli

chuyn tnh trn cc loi chu chu.



141/225

c. C ch gy nhim i vi cn trng hi cy trngCn trng cht do nm rt d nhn bit bng mt thng, v

cc si nm mc qua v c th v bao ph ton b b mt ngoi cac th cn trng. C th cn trng b cht do nm khng b lm tan

r, m thng gi nguyn hnh dng ban u, ton b bn trong cth cha y si nm.

Phng thc xm nhp ca nm vo c th cn trng: huht cc trng hp nm gy bnh cho cn trng xm nhp vo c thvt ch khng phi qua ng ming, m qua lp v c th l chnh,

tc l phi c s tip xc ca ngun nm vi b mt c th vt ch.Bo t nm bm vo b mt c th vt ch, iu kin m , bot mc mm v xm nhim vo bn trong c th cn trng.



142/225

* S xm nhim v pht trin ca nm trong c th cn trng. yl mt qu trnh phc tp, gm ba giai on chnh sau y:

- Giai on xm nhp: t khi bo t nm mc mm n lchon thnh vic xm nhp vo trong xoang c th cn trng.

- Giai on pht trin ca nm trong c th cn trng nkhi cn trng cht: y l giai on sng k sinh ca nm. Trong

giai on ny nm thng to ra rt nhiu nhng si nm ngn.Nhng si nm ngn ny c phn tn khp c th theo dch mu.V pha vt ch c phn ng t v nh s thc bo, xut hin t

bo bch huyt... Phn ng t v ny ch trong mt thi gian ngnkm hm s xm nhp ca nm vo cc ni quan. Khi cc si nmxm nhp vo tt c cc b phn th chng ng thi gy cht vtch.



143/225

- Giai on sinh trng pht trin ca nm sau khi vt ch cht:

y l giai on hoi sinh ca nm k sinh cn trng.

Trong giai on ny nm hnh thnh cc bo t hoc conidi, hoc

nm mc thnh si ra bn ngoi b mt c th vt ch. Sau cc

bo t c to thnh trn lp si nm b mt c th vt ch.

d. Quy trnh sn xut ch phm t nm dit cn trng hi cy

trng


144/225


145/225



146/225

* Ln men xp:

S dng phng php ln men xp to ch phm vi sinh

vt dit su, cn trng c hi, ngi ta thnh cng hn c khi dng

cc chng nm. Trong quy trng ln men xp, nhiu loi c cht

khc nhau c s dng nh bt u nnh, b u ph, cm, go,

la, my ng,. cng vi dch dinh dng nui cy nm.


147/225



148/225

e. ng dng v hiu qu ca ch phm t nm dit cn trng gyhi cy trng

Vo nhng nm 70 ca th k XX, Lin X (c) l nc cs lng cng trnh ln nht v nghin cu ng dng ch phm vi

sinh vt dit cn trng. Ch phm vi nm mang tn Boverin (tB.bassiana) c s dng rng ri phng tr cn trng cnh cng(Colorado Beetle).

Gy bnh cn trng phng tr u trng ca Leptinotasadecemlineata, kin la Solenopsis invietu v phng tr b cnhcng Anthonomus grandis Boheman qua ng trong t, phng tr

su hi ng Ostrinia nubilis (Hubner). M, ngi ta cn phng trrui trng (Bemisia tabaci) hi l khoai lang bng nmPaecilomyces fumosoroseus. Dit su vi voi hi r cy chanh vcc cn trng hi khc.



149/225

phng tr chu chu (Melanoplus sanguinipes) hi la, loi rp(Hemiridae) v loi rp vng (Homoptera: Aphididae). Nhng nm gn y,cc nc chu M latinh cng nghin cu ng dng vi nm trong phng trsu hi Trung Quc, Nht Bn, s dng nm Paecilomyces farinosus, B.

bassiana v M. anisopliae tr su c ht (Ostrinia furnacalis).f. Tc dng ca ch phm VSV trong bo v thc vt

- Bo v c mi trng sinh thi chung, ngun sinh vt c chtrong t nhin, m bo sc kho cho ngi, vt nui v cc sinh vt khc.

- Nng cao c dn tr nng thn, to cho h b thi quen phunthuc ho hc nh k, c hiu bit v cc ch phm sinh hc trong bo v

cy trng.- Nng cao nhn thc ca cc cn b qun l.- C hiu qu cao t 70 - 98,5% tr cc loi su hi nh: Ry nu

v b xt hi la; Su o xanh hi ay; Chu chu hi ma, ng, lung...



150/225

Hnh 6-15: Mt s hnh nh s dng ch phm vi sinh vt ditcn trng gy hi cho cy trng



151/225

Hnh 6-15: Mt s hnh nh s dng ch phm vi sinh vt ditcn trng gy hi cho cy trng

Chng 6

VI SINH VT NG DNG TRONG CHN NUI TH Y


152/225

7.1. VI SINH VT NG DNG TRONG TH Y

7.1.1. Quan h gia c th- vi sinh vt - mi trng

a. Khi nim

Mi quan h gia c th vt ch-vi sinh vt-mi trngngoi cnh l mi quan h khng kht, l nguyn nhn ca s

khng n nh v sc kho, -a n pht sinh bnh, mi quan h

bao gm:

- Sc gy bnh ca vi sinh vt v kh nng nhim bnh

ca ng vt.

- Tnh th cm, sc chng v sc min dch ca c th.

- Cc yu t ngoi cnh.

Chng 6



153/225

b. iu kin bnh pht trin

- Yu t gy bnh hay tc nhn gy bnh :

+ Tc nhn gy bnh c th truyn bnh theo chiu dc

M p con p chu.. v.v.

+ Hoc truyn theo chiu ngang

+ Truyn trc tip, truyn gin tip, truyn bnh do vn

chuyn, do xe c; Truyn theo khng kh, gi, biTc nhn no

bt buc phi c bnh pht sinh th -c gi l nguyn nhn

gy bnh ch yu.

Chng 6



154/225

- Yu t c th hay cn gi l yu t bn trong:Yu t bn trong l c th ng vt vi cc c tr-ng ca

chng nh- loi cm nhim, ging cm nhim, tui cm nhim,gii tnh cm nhim, c tnh di truyn, trng thi sinh l, trng

thi bnh l, tnh trng sc kho ca ng vt, cc yu t ditruyn...- Yu t mi tr-ng ngoi cnh hay cn gi l yu t bn

ngoi:Cc yu t ca mi tr-ng ngoi cnh c nhiu v c th

lm nh hng n s pht sinh v pht trin ca bnh nh- cc

yu t ca t nhin (kh hu, thi tit, a l, a hnh, nhit ,nh sng, khng kh, m...), cc yu t do con ngi to ra(chung tri, v sinh, dinh d-ng, chm sc, dng c nuid-ng...).

Chng 6



155/225

Chng 6



156/225

7.1.2. Hin t-ng nhim trng

a. Khi nim

Nhim trng l mt trng thi c bit ca c th, l kt qu

xy ra khi mm bnh l vi sinh vt gy bnh xm nhp vo c th,gp nhng iu kin thch hp cho s pht trin, sinh si ny n v

pht huy tc hi ca n, nhng ng thi cng kch thch c th

phn ng li, c th huy ng mi c nng bo v chng .

Hin t-ng u tranh gia hai sinh th ny (c th v vi sinh vt)din ra trong iu kin nht nh ca ngoi cnh nn n cn chu

nh h-ng ca nhiu yu t khc.

Chng 6



157/225

Nhng vi sinh vt k sinh trong c th, nh-ng khng xm

nhp vo m th khng gi l nhim trng. Trong s nhng vi sinh

vt k sinh ny, phn ln l khng gy bnh, nh-ng khi sc

khng ca c th suy gim th chng c th gy bnh nh- vi khunt huyt trng, ng du ln, salmonella bnh th-ng chng vn

c- tr trong c th gia sc kho, nh-ng khi c iu kin l chng

c th gy bnh, chng c gi l vi sinh vt gy bnh c hi.

b. Kh nng gy nhim trng ca vi sinh vt gy bnh- S l-ng vi sinh vt:

- -ng xm nhp ca vi sinh vt:

Chng 6



158/225

7.1.3. Ph-ng thc gy bnh ca vi sinh vt

Sau khi vo c th vi sinh vt gy bnh c th gy tc hi ti

ch nh- gy vim, thu thng, hoi t ngay ch xm nhp. Sau

vi sinh vt vo khp c th theo ph-ng thc lan dn do tipxc hoc theo mch mu v hch lm ba gy nn nhng chng

trng nghim trng nh- bi huyt, nhim trng huyt... hoc theo

-ng dy thn kinh gy nn ri lon ton thn, ngoi ra chng

cn cn gy nn nhng tn th-ng cc b xa ch xm nhp.

Nh- vy nhim khun l mt qu trnh m vi sinh vt xm nhp

vo c th v tn ti -c trong c th vt ch, trong qu trnh

c th c nhng phn ng chng li.

Chng 6



159/225

7.1.4. Qu trnh truyn ly- Khi nim chung v ngun bnh:Ngun bnh l khu u tin, khu xut pht ca qu trnh

truyn ly, ngun bnh l ni mm bnh c- tr, sinh si ny nmt cch t nhin v t -c bi ra ngoi. Xut pht t cim k sinh ca vi sinh vt gy bnh nn ngun bnh ch c th lmt sinh vt ang mang v bi mm bnh l vi sinh vt.

C nhiu loi ngun bnh:- ng vt ang pht bnh :

Gm c gia sc, gia cm, d th ang mc bnh cc th.

Ng-i ang mc mt s bnh cng c th l ngun bnh cho giasc. V mt dch t nhng con mc th r rt t nguy him hn conmc th khng r rt, con mc bnh nng t nguy him hn conmc bnh nh.


160/225

Chng 6



161/225

- Ngun bnh l ng-i hay gia sc:

C nhiu bnh truyn nhim ca gia sc c th ly sang

ng-i, lc ny gia sc ng vai tr ngun bnh. C nhng bnh

ca ng vt gy nguy him cho ng-i v ng vt (nh- bnh

nhit thn), c nhng bnh nh ng vt nh-ng li rt nng ng-i (bnh xon khun do Leptospira). Cc d th v gia sc

ng vai tr quan trng trong vic gy nn cc dch, v chng

th-ng mang trng.

Ngoi ra c mt s bnh ca ngi li l ngun bnh, c

th ly sang cho gia sc, v gia sc tr thnh ngun bnh sau

ny ly sang ng-i (bnh lao). l nhng bnh truyn ly gia

ng-i v ng vt (anthropozoonosis)..

Chng 6



162/225

- Ngun dch thin nhin:

Ngun dch thin nhin l ngun bnh sn c trong thin

nhin, nhng vng nht nh, c sinh cnh nht nh, c h sinh

thi nht nh, ngi v gia sc ch-a h i n. Nhng vng

thng l vng ni rng hoang vu v cng c th l ng bng,sa mc. Mm bnh tn ti trong cc vng ch yu l th rng,

nht l loi gm nhm, bnh th-ng xuyn l-u hnh trong cc

n d th, nhng con ny c th pht bnh cht, nht l khi b

i n, thi tit khng thch hp, nh-ng chng th-ng b th

n, th kho mang trng. Bnh truyn t con bnh sang con lnh,

ch yu bng sinh vt mi gii ht mu: cn trng, tit tc.

Chng 6



163/225

Cc cn trng khng pht bnh m ch ng vai tr

nhn t truyn ly hoc ngun bnh v mm bnh tn ti theo dy

chuyn d th - cn trng - d th. Trong mt s bnh, mm bnh

-c d th bi ra ngoi cnh, c th tn ti trong mt thi

gian (t, n-c, cy c) ri nhp vo d th lnh, trong

tr-ng hp ny bnh truyn theo dy chuyn d th - ngoi cnh

- d th. Khi ng-i hoc gia sc i vo nhng vng , mm bnhs t d th, t cn trng hoc t ngoi cnh xm nhp vo v

gy ra bnh, bnh pht ra t ng-i v gia sc th-ng l nng.


164/225

Chng 6



165/225

7.1.5. Yu t truyn lyYu t truyn ly l khu th hai ca qu trnh truyn ly, n

ng vai tr trung gian -a mm bnh t ngun bnh ti gia scth cm, trn yu t truyn ly, mm bnh ch tn ti mt thigian nht nh ri s b tiu dit, thi gian tn ti ph thuc vo

loi mm bnh, loi yu t truyn ly.Cc yu t truyn ly gm c nhng yu t sinh vt v nhng yut khng sinh vt.a. Cn trng, tit tc

Cn trng, tit tc lm vai tr yu t truyn ly theo haicch: truyn ly c hc v truyn ly sinh hc.

b. Cc loi ng vt khcCc loi cm th c kh nng mang trn thn ca chngnhng k ch truyn bnh, nh- chut mang b cht cha vikhun dch hch, chim tri mang m mt truyn bnh u.

Chng 6



166/225

c. Ng-iNg-i cng l mt yu t truyn ly quan trng trong cc

bnh truyn ly ca ng vt, c bit nhng ng-i do nghnghip m phi tip xc vi gia sc hay sn phm gia sc, mmbnh dnh vo tay, chn qun o, giy dp hoc tm thi i qua-ng tiu ho ca ng-i.d. t n-c

T t v nc mm bnh vo c th mt cch trc tipbng i qua cc vt th-ng nim mc, da, hoc mt cch gintip thng qua n-c n, n-c ung.

. Khng khPh-ng thc truyn bnh bng bt n-c ph bin hnph-ng thc truyn bng bi. Tc hi ca bi v bt n-c phthuc vo m, nhit v chuyn ng ca khng kh.

Chng 6



167/225

e. vt dng cMi vt dng cho ng vt bnh hoc tip xc vi con

bnh u mang mm bnh v c th truyn bnh, y l yu ttruyn ly kh ph bin.f. Thc n, n-c ung

Thc n, n-c ung l loi yu t truyn ly ph bin nhtv a s bnh truyn nhim ca ng vt nui, ly bng -ngtiu ho, cc cht bi tit ca con bnh, t, nc, dng c nghoc ch bin, cc ng vt khc v cn trng u c th nhimmm bnh vo thc n, n-c ung.

Bn thn thc n c th b h- hng v bin thnh mi tr-ngsinh sng cho nhng vi sinh vt c th gy bnh cho ng vt.Thc n, n-c ung c th cha nhng c t ca vi sinh vt phttrin trong .

Chng 6



168/225

g. Th sn v xc chtTrong ngnh th y c mt iu c bit nguy him l nhiu

xc cht cn c th s dng -c cho ng-i v cho ng vt, nnnhng xc c th -c phn tn do m tht m mm bnhmang i khp ni v lm bnh lan rng, to thm nhiu dch mi.Mm bnh cng c nhiu yu t truyn ly, cng kh tiu dit,nht l yu t sinh vt.7.1.6. C ch v ph-ng thc truyn ly

C 4 ph-ng thc truyn bnh chnh:a. Ly theo ng h hp: ni khu tr u tin l phi, -ng

truyn ly l khng kh, mi, yu t truyn ly l bi, bt n-c.b. Ly theo -ng tiu ho: ni khu tr u tin l rut, -ngtruyn ly l phn, ming, yu t truyn ly ch yu i vi ngvt l thc n, n-c ung, rui, chut.

Chng 6



169/225

c. Ly theo mu: ni khu tr u tin l mu cn trng, tit tc,

mu ng vt, yu t truyn ly l cn trng, tit tc ht mu.

d. Ly qua da v nim mc: c nhiu ni khu tr u tin, do c

nhiu -ng truyn ly v nhiu loi yu t truyn ly.

7.1.7 Cc yu t nh h-ng n qu trnh truyn ly

Ba khu ca qu trnh truyn ly:

a. Yu t t nhin

Cc yu t t nhin bao gm cc yu t ca a l, a hnh

th nh-ng, thi tit, kh hu, thm thc vt, mi tr-ng ngoicnh v.v... cc yu t ny nh h-ng c li hoc khng c li ti

mt hoc nhiu khu ca qu trnh truyn ly.

Chng 6



170/225

b. Yu t x hi

Mc sng, trnh vn ho, trnh dn tr, trnh pht

trin ca khoa hc k thut, cc hot ng kinh t, cc phong tc

tp qun, trnh t chc x hi, chin tranh v ho bnh v.v...

u nh h-ng n qu trnh truyn ly dch ng vt nui, baotrm ln trn cc yu t l ch x hi.

c. Yu t thuc v n gia sc

Cc yu t thuc v n gia sc cn gi l yu t qun th, cc

yu t ny nh h-ng ln n s ly lan qua cc c im sau

y:

- Mt n gia sc:

- c im sinh l ca n gia sc:

Chng 6


8/9/2019 SN VSC trong

sn vsc trong sxnn

Documents