so tay hoi dap ve pcb_phien ban 1
DESCRIPTION
sTRANSCRIPT
Phiên bản số 1
Sổ tay Hỏi đáp về PCB này sẽ được liên tục cập
nhật và bổ sung đến tháng 12/2014 và chia sẻ
tại website: www.pops.org.vn.
Cuốn Sổ tay được hoàn thành vào tháng 9/2012
Mọi ý kiến đóng góp, xây dựng Sổ tay xin gửi về:
Dự án Quản lý PCB tại Việt Nam
Tầng 3, B14-D21, Khu Đô thị mới Cầu Giấy,
Phố Tôn Thất Thuyết, Phường Dịch Vọng Hậu,
Quận Cầu Giấy, Hà Nội.
Tel: (84-4) 37227678; Fax: (84-4) 37227679
Email: [email protected]
3
Lời nói đầu
Ngày 10 tháng 8 năm 2006 Thủ tướng Chính phủ đã phê chuẩn quyết định
QĐ184/2006/QĐ-TTg thông qua Kế hoạch quốc gia thực hiện Công ước Stockholm
về các hợp chất hữu cơ khó phân hủy. Theo đó, chính phủ Việt Nam cam kết thời
hạn dừng sử dụng PCB tại Việt Nam là năm 2020 và tiêu hủy an toàn vào năm 2028.
Trong khuôn khổ các hoạt động thực hiện Công ước Stockholm tại Việt Nam, Chính
phủ Việt Nam đã cùng với Ngân hàng Thế giới triển khai Dự án “Quản lý PCB tại Việt
Nam” sử dụng nguồn tài trợ từ Quỹ môi trường toàn cầu (GEF). Dự án sẽ giúp Việt
Nam: (a) thiết lập chính sách và khung pháp lý thích hợp về quản lý PCB bao gồm sử
dụng, lưu trữ, vận chuyển và tiêu hủy; (b) trình diễn các hoạt động quản lý PCB hợp
lý tại 9 địa điểm và áp dụng tại 10 tỉnh Kế hoạch quản lý PCB để nhân rộng kinh
nghiệm thu được cho những tỉnh được lựa chọn khác; (c) hỗ trợ xây dựng năng lực
cho các bên liên quan bao gồm các hoạt động quản lý PCB và huy động cộng đồng
hỗ trợ quản lý PCB hợp lý.
Bộ Tài nguyên và Môi trường là cơ quan chủ quản của Dự án. Tổng cục Môi trường
(trong đó đóng vai trò nòng cốt là Cục Kiểm soát ô nhiễm); Cục Kỹ thuật an toàn và
Môi trường công nghiệp (Bộ Công Thương) và Tập đoàn Điện lực Việt Nam là các cơ
quan thực hiện Dự án.
Cuốn Sổ tay Hỏi đáp về PCB này là một phần trong nỗ lực của Dự án Quản lý PCB tại
Việt Nam nhằm chia sẻ kiến thức về PCB cũng như các yêu cầu quản lý, tiêu hủy an
toàn PCB tại Việt Nam. Ban biên soạn hy vọng cuốn sổ tay này sẽ mang lại cho các
độc giả nhiều thông tin hữu ích trong việc quản lý PCB tại Việt Nam.
Văn phòng Dự án Quản lý PCB tại Việt Nam.
4
LỜI NÓI ĐẦU 3
MỤC LỤC 4
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT 6
PCB VÀ ẢNH HƯỞNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG, SỨC KHỎE 7
1. POP và PCB là gì? 7
2. PCB được sản xuất ở đâu? 8
3. PCB được sử dụng để làm gì? 10
4. Ưu điểm và nhược điểm của PCB là gì? 11
5. PCB tồn tại dưới dạng nào? 12
6. Có thể phát hiện PCB bằng mắt thường không? 12
7. Tại sao có PCB trong môi trường tự nhiên? 12
8. PCB lan truyền trong môi trường như thế nào? 13
9. PCB có tồn tại ở động thực vật không? 14
10. PCB có bị phân hủy trong môi trường không? 15
11. PCB có tồn tại trong cơ thể người không? 16
12. PCB vào cơ thể người khi nào? 17
13. PCB có độc không? 18
14. Nhiễm độc PCB có biểu hiện gì? 19
15. Đã có trường hợp nào nhiễm độc PCB chưa? 20
16. Làm thế nào để tránh phơi nhiễm PCB? 22
17. Cần làm gì khi tiếp xúc với PCB? 24
25
18. Làm thế nào để biết hàng nhập khẩu có PCB 25
XUẤT NHẬP KHẨU PCB
Mục lục
5
19. Có được phép xuất nhập khẩu PCB không? 26
20. Văn bản nào quy định việc xuất khẩu PCB? 26
21. Văn bản nào quy định việc nhập khẩu PCB? 27
VẬN CHUYỂN PCB 28
22. Có được phép vận chuyển PCB không? 28
23. Các sự cố gì có thể xảy ra khi vận chuyển PCB? 29
24. Văn bản nào quy định việc vận chuyển PCB? 30
SỬ DỤNG PCB 32
25. PCB an toàn ở ngưỡng nào? 32
26. Việt nam có sử dụng PCB không? 32
27. Cần trang bị bảo hộ lao động gì khi tiếp xúc với PCB? 33
28. Cơ quan nào phân tích được PCB? 34
29. Có thể thay thế PCB được không? 34
LƯU GIỮ PCB 35
30. Có được phép lưu giữ PCB không? 35
31. Cơ quan nào quản lý chủ nguồn thải chất thải nguy hại? 35
32. Khu vực lưu giữ CTNH chứa PCB phải đáp ứng tiêu chuẩn gì? 36
38
33. Ứng phó với rò rỉ, tràn đổ dầu có PCB như thế nào? 38
34. Đơn vị nào được phép xử lý, tiêu hủy PCB? 39
35. Các công nghệ xử lý và tiêu hủy PCB nào đang được nghiên cứu
ứng dụng tại Việt Nam?
39
XỬ LÝ, TIÊU HỦY PCB
MỤC LỤC
6
Bộ TNMT Bộ Tài nguyên và Môi trường
Bộ CT Bộ Công Thương
Bộ LĐTBXH Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội
CTNH Chất thải nguy hại
Cục ATMT Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp
EVN Tập đoàn Điện lực Việt Nam
GC Sắc ký khí
GC-MS Sắc ký khí khối phổ
GEF Quỹ Môi trường toàn cầu
KHQG Kế hoạch Quốc gia thực hiện Công ước Stockholm
Luật BVMT Luật Bảo vệ môi trường
NHTG Ngân hàng thế giới (WB)
PC Công ty Điện lực
PCB Polychloriated Biphenyls
POP Chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy
Sở CT Sở Công Thương
Sở TNMT Sở Tài nguyên và Môi trường
TCMT Tổng cục Môi trường
UNEP Chương trình Môi trường Liên hiệp quốc
Danh mục từ viết tắt
7
POP là từ viết tắt của các chữ tiếng Anh Persistant Organic Polutants, được dùng cho
các hóa chất/nhóm hóa chất hữu cơ độc hại bền vững trong môi trường với 4 đặc
tính chính: (1) độc tính cao; (2) khó phân hủy trong môi trường tự nhiên; (3) khả
năng di chuyển và phát tán xa; (4) khả năng tích tụ sinh học cao: hấp thụ dễ dàng
vào các mô mỡ và tích tụ trong cơ thể của các sinh vật sống (tích tụ sinh học) theo
chuỗi thức ăn. POP gây nguy hại đến sức khoẻ con người và môi trường.
PCB
PCB là từ viết tắt của các chữ tiếng Anh
Polychlorinated Biphenyls, là nhóm chất
hữu cơ thuộc danh sách các nhóm chất
POP. PCB là một nhóm hợp chất thơm
của halogen được tạo thành khi thay thế
từ 1 đến 10 nguyên tử hiđro trong phân
tử biphenyl bằng các nguyên tử clo. PCB
có 10 đồng đẳng và 209 đồng phân,
trong đó 130 đồng phân được đưa vào
sản xuất thương mại. PCB là một chất
POP, có 4 đặc tính của POP và các tính
chất cơ bản sau:
1. Bền với nhiệt và tác nhân hóa lý; 2. Cách điện rất tốt, không cháy nổ;
3. Ít tan trong nước, dễ tan trong dung môi hữu cơ và chất béo; và
4. Có khả năng tích luỹ và khuếch đại
sinh học cao .
PCB là hóa chất độc hại thuộc
danh mục hóa chất hạn chế sản
xuất, kinh doanh tại phụ lục II,
Nghị định 26/2011/NĐ-CP của
Chính phủ sửa đổi bổ sung một
số điều của Nghị định số
108/2008/NĐ-CP.
PCB là hàng hóa nguy hiểm
thuộc nhóm hàng số 9 trong
Danh mục hàng hóa nguy hiểm
được quy định trong Nghị định số
104/2009/NĐ-CP và 29/2005/NĐ-
CP Quy định danh mục hàng nguy
hiểm và vận chuyển hàng nguy
hiểm bằng phương tiện giao
thông cơ giới đường bộ và đường
thủy.
PCB là chất thải nguy hại,
được quy định tại Thông tư số
12/2011/TT-BTNMT của Bộ Tài
nguyên Môi trường về quy định
về quản lý chất thải nguy hại.
POP và PCB là gì? 1
PCB & ẢNH HƯỞNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG, SỨC KHỎE
8
PCB không sinh ra trong tự nhiên mà do con người sản xuất thành các sản phẩm
công nghiệp dưới nhiều tên thương mại khác nhau.
Theo thống kê, trong giai đoạn từ 1930 đến 1993, 11 nước gồm: Mỹ, Đức, Liên Xô
cũ, Anh, Pháp, Nhật, Ý, Tây Ban Nha, Tiệp Khắc, Trung Quốc, Phần Lan đã sản xuất
hơn 1,3 triệu tấn PCB, trong đó Mỹ là nước sản xuất nhiều nhất (641 nghìn tấn),
sau đó là các nước: Đức (159 nghìn tấn), Liên Xô cũ (142 nghìn tấn), Pháp (135
nghìn tấn).
Chỉ có 4% PCB được sản xuất này bị phân hủy, 31% tồn tại trong môi trường (đất
liền và ven biển). Phần còn lại tập trung chủ yếu ở ngành điện, là chất phụ gia
trong dầu của các thiết bị điện như máy biến thế, tụ điện.
HỢP CHẤT PCB VÀ ẢNH HƯỞNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG, SỨC KHỎE
PCB được sản xuất ở đâu? 2
PCB được tổng hợp lần đầu tiên tại Đức.
Công ty hóa chất Swann, Aniston, bang Alabama, Mỹ bắt đầu thương
mại hóa sản phẩm PCB.
Công ty hoá chất công nghiệp Monsanto đã mua lại Công ty Swann
và trở thành nhà sản xuất PCB chính dưới tên thương mại Aroclor với
các nhà máy đặt tại Sauget, Illinois và Anniston, Alabama (tới năm
1977).
Công ty hoá chất công nghiệp Monsanto bán bản quyền sản xuất
PCB cho các công ty tại các quốc gia khác như: Ý, Pháp, Nhật, Đức,
Liên Xô cũ...và các nước này đã sản xuất các hỗn hợp PCB với các
tên thương mại khác như: Chlophens, Phenochlors, Pyralennes,
Fenchlors, Kanechlors, Solvo...
1881
1929
1935
1935-
1993
9
Nhà sản xuất, quốc gia sản xuất chính và sản lượng PCB giai đoạn 1930-1993
được trình bày trong bảng sau:
Quốc gia Nhà sản xuất Sản lượng
(tấn)
Năm
Mỹ Monsanto 641.246 1930-1977
Đức Bayer AG 159.062 1930-1983
Liên Xô cũ Orgsteklo 141.800 1939-1990
Pháp Prodelec 134.654 1930-1984
Anh Monsanto 66.542 1954-1977
Nhật Bản Kanegafuchi 56.326 1954-1972
Liên Xô cũ Orgsintez 32.000 1972-1993
Italy Caffaro 31.092 1958-1983
Tây Ban Nha S.A. Cros 29.012 1955-1984
Cộng hòa Séc Chemco 21.482 1959-1984
Trung Quốc Xian 8.000 1960-1979
Nhật Bản Misubishi 2.461 1969-1972
Phần Lan Electrochemical Co. 1.000 1966-1970
Phần Lan Zaklady Azotowe 697 1974-1977
Mỹ Geneva Industries 454 1971-1973
11 nước 14 nhà sản xuất 1.325.810 1930-1993
2
PCB & ẢNH HƯỞNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG, SỨC KHỎE
10
PCB được ứng dụng như là chất phụ gia,
thành phần nguyên liệu trong các sản
phẩm công nghiệp khác nhau.
Trong các hệ thống kín:
PCB có trong thành phần của:
Chất cách điện hoặc dung dịch làm
mát trong các máy biến thế;
Dung dịch điện môi trong các tụ
điện;
Chất lỏng thuỷ lực trong các thiết bị
nâng, xe tải hay bơm cao áp (đặc
biệt trong công nghiệp mỏ).
Trong các hệ thống mở:
PCB có trong thành phần của:
Chất bôi trơn trong dầu và mỡ;
Chất chống thấm nước và chất
chống cháy trong gỗ, giấy, vải và
da;
Chất phủ bề mặt trong sản xuất
giấy;
Chất phụ gia trong keo hồ, sơn hay
lớp bảo vệ chống xói mòn;
Thuốc trừ sâu;
Chất xúc tác polyme hoá trong hóa
dầu;
Dầu ngâm trong kính hiển vi;
Chất bịt kín trong ngành xây dựng,
ngành sản xuất ô tô.
Hợp chất PCB (nguyên chất hay lẫn với
các chất khác) đã từng được sử dụng
rất rộng rãi trong công nghiệp và đời
sống.
Máy biến thế Tụ điện
Phần lớn PCB được dùng làm chất
cách điện, trong các tụ điện và
máy biến thế. Các thiết bị này có
thể chứa từ vài mg đến hàng chục
nghìn mg PCB trên một kg dầu.
PCB được sử dụng để làm gì? 3
11
Ưu điểm và nhược điểm của PCB là gì? 4
PCB & ẢNH HƯỞNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG, SỨC KHỎE
Ưu điểm của PCB?
PCB có các ưu điểm như sau:
Ổn định ở nhiệt độ cao, rất khó cháy
(chỉ hoàn toàn cháy ở nhiệt độ trên
1000 OC);
Chống lại axit, kiềm và hoá chất
tương đối tốt;
Ổn định trong môi trường ôxi hoá và
hydrat hoá (trong các hệ thống kỹ
thuật);
Tan ít trong nước, nhưng tan tốt
trong chất béo;
Truyền nhiệt tốt, áp suất hơi thấp;
Dẫn điện kém (chất cách điện tốt).
Nhược điểm của PCB?
PCB có đủ 4 tính chất của hợp chất hữu
cơ khó phân hủy gây ảnh hưởng tiêu
cực đến sức khỏe và môi trường như
sau:
Phân bố rộng trong môi trường do
quá trình chuyển hóa tự nhiên của
đất, nước, không khí;
Khó phân hủy trong một thời gian rất
dài;
Khả năng tích tụ sinh học cao: PCB
tích tụ trong mô mỡ và có nồng độ
tăng theo chuỗi thức ăn;
Là chất độc đối với hệ sinh thái và
con người.
12
PCB tồn tại dưới dạng nào? 5
PCB & ẢNH HƯỞNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG, SỨC KHỎE
Ở trạng thái nguyên chất, PCB tồn tại
ở dạng lỏng, sệt hoặc tinh thể, không
mùi, không vị, không màu hoặc màu
vàng nhạt. Trên thị trường, các sản
phẩm thương mại của PCB là những
hỗn hợp ở dạng lỏng, sệt có màu sắc
thay đổi từ trong suốt đến vàng nhạt.
PCB có hàm lượng clo càng cao thì độ
sệt càng cao và màu càng đậm. Ở
nhiệt độ thấp, PCB không kết tinh mà
đóng rắn thành nhựa.
PCB đã được tìm thấy
như là chất ô nhiễm hữu
cơ trong không khí,
nước, đất và trầm tích ở
nhiều nơi trên thế giới.
Có thể phát hiện PCB bằng mắt thường không ? 6
PCB có trong dầu hoặc được sử dụng như là chất phụ gia trong các sản phẩm, hàng
hóa khác. PCB lưu hành trên thị trường là chất lỏng không màu hoặc vàng nhạt, dễ
tan trong dung môi hữu cơ hoặc chất béo và không thể phát hiện PCB bằng mắt
thường.
PCB
trong
môi
trường
tự
nhiên
Tại sao có PCB trong môi trường tự nhiên? 7
Thải bỏ sản phẩm cũ có
chứa PCB như thiết bị điện
tử, đồ dùng có nhựa,
sơn,... ở khu dân cư hoặc
bãi chôn lấp thông thường
Lưu giữ và tiêu hủy chất thải
PCB bất hợp pháp hoặc không
đúng quy cách
Sự cố tràn và rò rỉ dầu có
PCB từ các thiết bị điện như
máy biến thế, tụ điện hoặc
thiết bị công nghiệp như
máy nâng hạ thủy lực
Bãi thải nguy hại có chứa PCB
được vận hành không đúng
quy định
Đốt rác có chứa PCB ở khu
dân cư
Lò đốt chất thải công nghiệp
vận hành không đúng quy định
13
Nguồn thải PCB Mưa
Động vật biển có vú
Cá Thực vật
Con người Động vật phù du
Gia súc
Nước thải
PCB lan truyền trong môi trường như thế nào? 8
Khi được thải vào môi trường, PCB có thể di chuyển với một khoảng cách dài và tồn
tại trong môi trường theo chuỗi thức ăn. PCB được tìm thấy trong đất, nước, trầm
tích, và bay hơi một phần nhỏ vào không khí. Thông qua chu trình tuần hoàn không
khí và sự luân chuyển của nước, PCB có thể di chuyển rất xa nơi phát thải. PCB đã
được tìm thấy trong mô mỡ của động vật và cả con người sống ở Bắc cực, nơi không
có các hoạt động công nghiệp.
Trong môi trường đất: Do có kích thước lớn và ít tan trong nước, PCB có khuynh
hướng tách khỏi pha nước và hấp phụ trên bề mặt đất, trầm tích hoặc các hạt keo lơ
lửng.
Trong môi trường nước: Quá trình lắng đọng trầm tích của PCB diễn ra mạnh.
Quá trình tích lũy PCB trong trầm tích cho phép lưu giữ PCB trong một khoảng thời
gian dài, và do đó PCB thường tồn tại với hàm lượng tương đối cao trong các loại
trầm tích. Khi nhiệt độ môi trường tăng cao hơn, PCB tái hòa tan một phần nhỏ từ
trầm tích vào nước và bay hơi từ nước vào không khí.
Trong không khí: PCB sẽ lại được vận chuyển nhờ các quá trình lắng đọng khô và
lắng đọng ướt (mưa, tuyết) để quay trở lại mặt đất và môi trường nước và đất. PCB
cũng có thể xâm nhập vào đất do côn trùng vận chuyển.
PCB & ẢNH HƯỞNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG, SỨC KHỎE
14
PCB có thể tích lũy trong thực vật
(như cây lương thực) thông qua việc
hấp thu dinh dưỡng từ đất.
PCB tồn tại trong động vật và tích
lũy theo thời gian thông qua chuỗi
thức ăn. PCB được tìm thấy trong các
mô mỡ của động vật sống trong nước và
trên mặt đất. Đặc biệt, PCB tồn tại với
hàm lượng cao trong động vật bậc cao
của chuỗi thức ăn. Các loài cá lớn trong
chuỗi thức ăn và động vật đáy có xu
hướng tích lũy PCB với hàm lượng cao
nhất. PCB có thể được phân hủy hay
biến đổi một phần trong một số loài
động vật bậc thấp như côn trùng và các
loài động vật không xương sống, chim,
cá và các loài động vật có vú.
Mô phỏng sự tích tụ PCB trong các sinh vật biển (nồng độ PCB tính bằng
milligram/lít hoặc miligram/kilogram chất béo)
(Nguồn: http://worldoceanreview.com)
PCB có tồn tại ở động, thực vật không? 9
15
PCB có bị phân hủy trong môi
trường tự nhiên nhưng chậm.
Trong khí quyển, PCB có xu hướng
phản ứng với ozone và nước dưới tác
dụng của ánh sáng mặt trời. Kết quả của
các phản ứng này là nguyên tử clo bị
tách ra khỏi phân tử PCB. PCB chứa
càng nhiều nguyên tử clo thì phản ứng
xảy ra càng chậm. Thời gian cần cho
một nửa số lượng PCB (ban đầu) bị
phân hủy dao động từ 3,5 đến 83 ngày
đối với các phân tử có 1 đến 5 nguyên
tử clo.
Trong môi trường nước, phân tử PCB
bị phá vỡ do quá trình quang phân
(photolysis). Trong vùng nước nông,
dưới ánh sáng mặt trời mùa hè, các
phân tử có từ 1 đến 4 nguyên tử clo cần
phải có từ 17 đến 210 ngày để phân hủy
một nửa số phân tử (ban đầu).
Quá trình quang phân diễn ra chậm hơn
vào mùa đông. PCB có số nguyên tử clo
càng lớn (từ bảy nguyên tử trở lên) thì
càng hấp thụ nhiều ánh sáng mặt trời và
do đó càng dễ bị phá vỡ hơn.
Trong môi trường đất và trầm tích,
PCB chủ yếu bị phân hủy bởi các vi sinh
vật. Sự phân hủy PCB phụ thuộc vào
nhiều yếu tố, bao gồm cả số lượng và vị
trí của các nguyên tử clo, nồng độ PCB,
các loại vi sinh vật hiện có, các chất dinh
dưỡng có sẵn và nhiệt độ. Mặc dù chậm,
sự phân hủy PCB bởi các vi sinh vật có
thể xảy ra ngay cả khi không có oxy
trong đất và trầm tích.
Thời gian bán hủy của PCB phụ thuộc
vào cấu trúc của phân tử PCB.
PCB có thời gian bán hủy trung bình
trong đất, trầm tích, nước mặt khoảng
6 năm.
Ánh sáng mặt trời đóng vai trò quan
trọng trong sự phân hủy của PCB trong
không khí, nước.
Vi sinh vật xúc tiến quá trình phân hủy
PCB trong đất.
Khi đi vào môi trường, PCB không dễ
dàng bị phân hủy. PCB có xu hướng
tồn tại bền vững trong mọi môi
trường thông qua chu trình tuần hoàn
nước, khí và hấp phụ vào đất. Mức độ
phân hủy hoặc chuyển hóa PCB phụ
thuộc vào số lượng và vị trí nguyên tử
clo.
PCB có bị phân hủy trong môi trường không? 10
PCB & ẢNH HƯỞNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG, SỨC KHỎE
16
PCB có tồn tại ở người và được
thâm nhập vào cơ thể qua những
con đường chính sau:
(1) Tiêu hóa: PCB được đưa vào cơ thể
khi ăn uống thức ăn bị ô nhiễm PCB
hoặc nuốt không chủ định dầu và vật
liệu chứa PCB. Thức ăn là nguồn lây
nhiễm PCB phổ biến nhất cho con người
thông qua chuỗi thức ăn, đặc biệt là cá ở
những lưu vực bị nhiễm PCB và các sản
phẩm từ sữa bị nhiễm PCB. So với các
trường hợp nhiễm PCB qua thức ăn, các
trường hợp nhiễm PCB từ nước uống ít
gặp hơn do PCB ít tan trong nước. Tuy
nhiên PCB có thể bị rò rỉ vào nguồn nước
uống nếu sử dụng các máy bơm dùng
dầu cũ chứa PCB. Khi máy bơm hỏng,
dầu chứa PCB có thể rò rỉ làm ô nhiễm
nước uống.
(2) Hô hấp: PCB được đưa vào cơ thể
khi hít phải khí, bụi bị nhiễm PCB.
(3) Tiếp xúc qua da: PCB được đưa
vào cơ thể khi tiếp xúc trực tiếp với dầu,
vật liệu chứa PCB.
(4) Truyền từ mẹ sang con: PCB cũng
được truyền từ mẹ sang con qua quá
trình mang thai hoặc cho con bú.
PCB được tìm thấy trong gan, mô tế
bào, não, da và máu, thậm chí cả
trong máu ở cuống rốn.
Con người có thể hấp thụ và tích
lũy PCB qua đường tiêu hóa
Con người có thể hấp thụ và tích
lũy PCB qua đường hô hấp
PCB có tồn tại trong cơ thể người không? 11
Con người có thể hấp thụ và tích
lũy PCB do tiếp xúc qua da
17
Tại nơi làm việc:
Tiếp xúc với các
thiết bị điện như
máy biến áp, tụ
điện có chứa PCB.
Tiếp xúc với các
loại dầu và chất
thải có chứa PCB
như dầu cách
điện, dầu thủy
lực.
Chịu ảnh hưởng
của sự cố liên
quan đến PCB.
Môi trường xung
quanh:
Ăn uống thức
ăn có nhiễm
độc PCB.
Hít thở không
khí có PCB tại
khu vực nhiễm
PCB.
Tiếp xúc với
đ ấ t , nư ớc
nhiễm dầu rò rỉ
có chứa PCB từ
thiết bị điện
như máy biến
áp, tụ điện, và
các thiết bị sử
dụng dầu cách
điện, dầu thủy
lực cũ khác.
Trong nhà:
Tiếp xúc với
thiết bị điện,
điện tử cũ có
chứa PCB.
Truyền từ mẹ
sang con qua
quá trình mang
thai và cho con
bú.
PCB vào cơ thể người khi nào? 12
PCB & ẢNH HƯỞNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG, SỨC KHỎE
18
PCB là hóa chất rất độc, gây ra
nhiều tác động xấu đến sức khỏe
con nguời.
PCB có thể gây ra các ảnh hưởng cấp
tính và mãn tính đối với sức khỏe. Trong
trường hợp cấp tính, cơ quan đầu tiên bị
PCB tác động là gan. PCB gây thương
tổn cấp tính như nổi mụn, cháy da và
bỏng mắt. Với trường hợp mãn tính,
PCB có thể tồn tại lâu dài trong mô mỡ
và tích lũy trong cơ thể, gây tác hại
nghiêm trọng đối với sức khỏe như ung
thư, tác động đến hệ sinh thái (rối loạn
nội tiết) và phát triển của trẻ nhỏ (ảnh
hưởng đến hệ thần kinh, chỉ số IQ).
Việc phơi nhiễm PCB có thể gây ra các
bệnh liên quan tới hệ thần kinh như tê
liệt, đau đầu, run rẩy chân tay. Phơi
nhiễm PCB có thể ảnh hưởng đến quá
trình sinh sản của con người, làm
giảm khả năng sinh sản của nữ giới và
giảm số lượng tinh trùng ở nam giới.
PCB có liên quan đến các chứng phát
ban và ngứa, đặc biệt là nguy cơ gây
ung thư hệ tiêu hoá, gan và da. Hàm
lượng PCB trong máu cao có thể liên
quan tới bệnh ung thư hệ bạch
huyết. Một nghiên cứu đã tìm ra mối
quan hệ về liều lượng – phản ứng giữa
các hàm lượng PCB trong huyết tương
và u lympho không Hodgkin (ung thư
hạch không Hodgkin) là một bệnh ung
thư hệ bạch huyết.
Với con nguời, nhiều nghiên cứu cho
thấy nếu phơi nhiễm PCB diễn ra trong
thời kỳ mang thai và cho con bú có thể
ảnh hưởng đến sự sinh truởng và phát
triển của trẻ sơ sinh, dẫn đến phát
triển chậm, cũng như làm giảm khả
năng miễn dịch.
LD50 hay nồng độ cần thiết để giết chết 50% một quần thể sinh vật trong điều
kiện nhất định của PCB đối với chuột qua đường miệng là 1g/kg trọng lượng cơ
thể.
PCB có độc không? 13
TÁ
C Đ
ỘN
G C
ỦA
PC
B Đ
ẾN
SỨ
C K
HỎ
E
Tác động tới hệ thần kinh
Tác động tới hệ sinh sản
Tác động tới hệ tiêu hóa
Phát sinh các bệnh ngoài da
Phát sinh ra các khối u, ung thư
Tác động đến hệ miễn dịch
19
Nhiễm độc PCB đối với người và động
vật thường được biểu hiện qua các
triệu chứng sau:
1. Nhiễm độc cấp tính:
Chán ăn, buồn nôn, đau vùng
bụng, phù mặt và tay;
Bỏng da, trầy da, thay đổi cấu
trúc của da và móng tay;
Chức năng gan và hệ thống miễn
dịch thay đổi;
Đau đầu, suy nhược thần kinh,
hoa mắt, mất trí nhớ, hoảng loạn
và bất lực.
2. Nhiễm độc mãn tính:
Ban đỏ trên mặt, cổ, vai, cánh
tay, ngực và bụng (đặc biệt
quanh rốn và bìu);
Da trở nên khô và ngứa nhiều,
các mụn trứng cá không gây
viêm, các nang lông chứa bã
nhờn và keratin;
Bệnh toàn thân có các biểu hện
như viêm gan với chứng gan to,
rối loạn tiêu hóa, huyết niệu,
bỏng mắt, bất lực (thường là biến
chứng), biến đổi một số men
trong máu và triglyxerit.
Nhiễm độc mãn tính với
nồng độ PCB dù nhỏ cũng
có khả năng dẫn đến phá
hủy gan, rối loạn sinh sản
và đặc biệt là biến đổi gen,
gây hàng loạt bệnh nguy
hiểm như ung thư, quái thai,
dị dạng và những vấn đề
khác ảnh hưởng đến môi
sinh, môi trường.
Nhiễm độc PCB có biểu hiện gì? 14
PCB & ẢNH HƯỞNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG, SỨC KHỎE
Biểu hiện bị nhiễm độc PCB
trong vụ Yoshu 1968
20
Lần đầu tiên các biểu hiện do
nhiễm độc PCB được phát hiện
vào năm 1915 tại công ty hóa
chất Swann, Mỹ sau khi công ty
này sử dụng PCB (chưa được sản
xuất thương mại chính thức) vào
sản xuất vỏ đạn cho quân đội Hoa
Kỳ và đã để lại hàng loạt các di
chứng sau đó.
Năm 1933, 23 trong số 24 công nhân trong nhà máy của Công ty hóa chất
Swann xuất hiện mụn mủ trên mặt và cơ thể, đồng thời có biểu hiện mệt mỏi,
mất cảm giác ngon miệng và các bệnh ngoài da khác. Đây là những dấu hiệu
điển hình đầu tiên sau khi tiếp xúc với PCB.
Năm 1936, một quan chức cấp cao của sở Y tế công cộng Hoa Kỳ mô tả
một người phụ nữ và con của cô ấy đã bị nổi mụn khắp cơ thể và tổn thương
về da khác do đơn thuần tiếp xúc với quần áo của công nhân. Ngoài những
tổn thương da, các triệu chứng ngộ độc có hệ thống đã xảy ra ở những công
nhân hít thở trong điều kiện không khí có chứa PCB.
Đã có trường hợp nào nhiễm độc PCB chưa ? 15
Có nhiều trường hợp nhiễm độc PCB, bao gồm cả ngộ độc tập thể đã xảy ra.
Em bé Nhật Bản bị
nhiễm độc PCB trong
vụ Yoshu 1968
21
Năm 1979, một vụ
nhiễm độc trên diện
rộng tương tự như vụ
Yusho đã xảy ra tại
Đài Loan (vụ Yuchen).
Một tai nạn máy móc
đã làm chất PCB xâm
nhập vào dầu cám.
Khoảng 2.000 người
đã bị ngộ độc sau khi
ăn phải dầu cám bị
nhiễm PCB.
Sự kiện được báo cáo gần đây nhất là nhiễm độc thức ăn ở Bỉ năm 1999 khi 25
lít dầu máy biến thế đã chảy ra một khu thu gom chất thải tái chế làm thức ăn
cho gia súc. Tổng chi phí để giải quyết hậu quả này là hơn 1 tỷ đô la Mỹ.
Vụ Yusho ở Nhật Bản năm 1968 đã gây ra ngộ độc hóa chất cho hơn 14.000
người sau khi ăn dầu ăn chiết xuất từ cám của hãng Kanemi Soko. Dầu ăn sản
xuất từ cám này đã bị phơi nhiễm PCB thông qua bộ phận trao đổi nhiệt của
dây chuyền sản xuất. Trong số này 1.853 người là những nạn nhận bị phơi
nhiễm PCB rất nặng, gây các chứng bệnh mãn tính suốt đời. Nhiều gia đình ở
vùng Fukuoka và Nagasaki mang các chứng bệnh kỳ quái tập thể như chân tay
run rẩy, da nổi chàm...
Mũi của cô bé bị chuyển màu đen
Hình ảnh hậu quả nhiễm độc
PCB từ vụ Yuchen
PCB & ẢNH HƯỞNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG, SỨC KHỎE
22
Sơ cứu
Rửa bằng nước ấm
và xà phòng
Các loại tiếp xúc
Chất lỏng chứa PCB
trên da
Chất lỏng chứa PCB
vào mắt
Rửa mắt với nước
ấm trong vòng 15
phút, và luôn giữ
mắt mở to
Chất lỏng chứa PCB
vào miệng và dạ dày
Rửa miệng với
nước. Không được
uống bất kỳ nước gì
khác và đến gặp
bác sỹ ngay
Tiếp xúc với khí có
nồng độ PCB cao
Đưa những người bị
ảnh hưởng ra khu
vực ngoài trời
Sau khi áp dụng biện pháp sơ cứu, nạn nhân cần được đưa đến bệnh viện để kiểm
tra và điều trị nếu nhận thấy có các triệu chứng nhiễm độc PCB.
Cần làm gì khi tiếp xúc với PCB ? 17
23
Thông tin về thành phần và nồng độ PCB (nếu có) sẽ được xác định trên
nhãn hóa chất và phiếu an toàn hóa chất được nhà sản xuất cung cấp
kèm với hàng hóa, thiết bị nhập khẩu. Khi không có nguồn thông tin này,
cần lấy và phân tích xác định.
Nhãn hóa chất Phiếu an toàn hóa chất
Tên hóa chất;
Tên cơ sở sản xuất;
Thành phần cơ bản của hóa
chất;
Nồng độ của
các hóa
chất;
Biểu trưng
nguy hiểm
(pic togram)
theo t i êu
chuẩn;
Thông báo
nguy hiểm (hazard statement)
theo tiêu chuẩn;
Yêu cầu ngăn ngừa rủi ro.
Thông tin của công ty;
Tên sản phẩm;
Thành phần các chất nguy hiểm;
Nhận đạng đặc
tính nguy hiểm
về vật lý, cháy
nổ, sức khỏe,
môi trường...
Yêu cầu lưu
g i ữ , v ậ n
chuyển, thải
bỏ;
Biện pháp sơ
cứu, xử lý sự cố và ứng phó khẩn
cấp;
Các đề phòng đặc biệt.
XUẤT NHẬP KHẨU PCB
Làm thế nào để biết hàng nhập khẩu có PCB? 18
Cuối năm 2007, Công ty cổ phần Đầu tư Cửu Long Vinashin đăng ký tờ khai tại
cảng Cái Lân lô hàng thiết bị điện gồm 40 kiện hàng rời mua của đối tác Hàn
Quốc. Đây là một phần trong số các thiết bị do công ty tự tháo dỡ, thanh lọc sau
khi mua lại toàn bộ 2 nhà máy nhiệt điện tại Seoul phục vụ lắp đặt thi công dự án
nhiệt điện Sông Hồng tại Nam Định do Tập đoàn Công nghiệp tàu thủy Việt Nam
(Vinashin) làm chủ đầu tư. Sau khi lô hàng về đến cảng Cái Lân, qua kiểm tra,
làm thủ tục nhập khẩu, các ngành chức năng của tỉnh Quảng Ninh đã phát hiện 1
trong 3 máy biến thế có chất PCB trong dầu biến thế với hàm lượng độc hại vượt
ngưỡng cho phép theo quy định công ước Basel và Luật Bảo vệ môi trường của
Việt Nam. Do đó, lô hàng không đủ điều kiện thông quan và bị tạm giữ tại cảng
Cái Lân để chờ ra quyết định xử lý.
24
Sử dụng mặt nạ hô hấp với bộ lọc khí hữu cơ và bụi khi tiếp xúc
với PCB hoặc có sự cố tràn đổ dầu biến thế nhiễm PCB.
Không ăn và đặt thức ăn gần những thiết bị/vật liệu nhiễm hoặc
nghi ngờ nhiễm PCB.
Thay thế các thiết bị chiếu sáng sử dụng đèn huỳnh quang cũ (từ
trước năm 1979) trong nhà, trường học và nơi làm việc. Liên lạc
với cơ quan, đơn vị có thẩm quyền để hỏi về cách thức loại bỏ các
thiết bị này và tránh không cho da tiếp xúc với các thiết bị này.
Rửa tay bằng nước ấm và xà phòng sau khi tiếp xúc với thiết bị/
vật liệu nhiễm PCB.
Tránh ăn các loại cá, động vật vỏ cứng tại các nguồn nước bị nghi
nhiễm PCB. Khi chế biến cá cần loại bỏ da, chất béo, nấu bằng
cách nướng, bỏ lò để giảm lượng chất béo.
Tránh ăn các sản phẩm động vật nhiều chất béo như thịt đỏ, gia
cầm, các sản phẩm từ sữa, trứng...nghi nhiễm PCB. Cắt bỏ phần
mỡ và chọn các phương pháp nấu ăn ít chất béo như: nướng,
quay, nấu áp suất cao. Tránh rán thịt bằng mỡ lợn hoặc bơ.
Thay thế các đồ gia dụng cũ như ti vi, tủ lạnh cũ từ trước năm
1979. Khi các thiết bị này có PCB, quá trình sử dụng có thể làm
rò rỉ một lượng nhỏ PCB vào không khí.
Sử dụng các phương tiện bảo hộ cá nhân thích hợp (ví dụ vật liệu
PPE) để bảo vệ da khỏi sự tiếp xúc trực tiếp với PCB.
Làm thế nào để tránh phơi nhiễm PCB? 16
25
Tránh các tụ điện và máy biến áp cũ: Các tụ điện và máy biến
áp cũ vẫn có thể chứa dầu có PCB trong quá trình hoạt động.
Tránh tiếp xúc hoặc chỉ tiếp xúc khi đã được trang bị các biện
pháp phòng hộ an toàn với các thiết bị này cho đến khi chắc
chắn chúng không chứa PCB.
Kiểm tra PCB đối với các sản phẩm cũ: Một số vật lệu dân dụng
cũ có sử dụng sơn, vữa trát, ván lợp nhựa đường, giấy hắc ín…
có thể nhiễm PCB, đôi khi ở mức độ cao. Liên lạc với cơ quan
có thẩm quyền về cách thức xác định và loại bỏ các sản phẩm
này nếu phát hiện thấy có PCB. Khi phát hiện thấy có PCB,
tránh để vật liệu tiếp xúc với da và lan truyền trong khu vực bị
sử dụng cho đến khi tình trạng được kiểm soát. Không tự động
đốt các sản phẩm chứa PCB.
Lưu ý đến các khu công nghiệp cũ: PCB tại các cơ sở công
nghiệp, khu công nghiệp cũ có thể đã bị rò rỉ và phát thải ra
môi trường trước đó. Tìm hiểu lịch sử của nơi làm việc, các tòa
nhà và bãi thải cũ. Hạn chế tối đa các hoạt động tại khu vực
làm việc đã từng có các thiết bị điện, tụ điện và máy biến thế
cũ.
Giảm bụi bẩn trong nhà: Đơn giản chỉ cần giữ nhà sạch sẽ giảm
nguy cơ tiếp xúc bụi ô nhiễm.
PCB & ẢNH HƯỞNG ĐẾN MÔI TRƯỜNG, SỨC KHỎE
26
Việt Nam tham gia Công ước Basel về
kiểm soát, vận chuyển qua biên giới các
phế thải nguy hiểm và việc tiêu hủy
chúng, đồng thời cũng tham gia công ước
Stockholm về các chất ô nhiễm hữu cơ
khó phân hủy (trong đó có PCB) với mục
đích bảo vệ sức khỏe con người và môi
trường trước rủi ro từ các chất ô nhiễm
hữu cơ khó phân hủy. Theo hai công
ước này, việc xuất nhập khẩu các chất thải nguy hiểm, các chất ô nhiễm
hữu cơ khó phân hủy (trong đó có PCB) chỉ được thực hiện với mục đích
quản lý chất thải an toàn.
Chính phủ Việt Nam hướng tới mục tiêu cấm xuất nhập khẩu và sử dụng mới các
thiết bị và vật liệu chứa PCB. Bộ Tài nguyên và Môi trường là đơn vị xác nhận
điều kiện xuất nhập khẩu PCB. Việc xuất nhập khẩu PCB tuân theo quy trình của
Tổng cục Hải quan.
Có được phép xuất nhập khẩu PCB không? 19
PCB và các vật liệu chứa
PCB chỉ được phép xuất
nhập khẩu khi được Bộ
Tài nguyên và Môi trường
cấp phép.
Văn bản nào quy định việc xuất khẩu PCB? 20
Không có văn bản riêng cho việc xuất khẩu PCB và vật liệu chứa PCB.
Xuất khẩu PCB và vật liệu chứa PCB thuộc phạm vi quy định của thông tư
12/2011/TT-BTNMT ngày 14/4/2011 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định
về Quản lý chất thải nguy hại. Theo đó: “Khi có nhu cầu xuất khẩu CTNH để xử lý
ở nước ngoài, chủ nguồn thải CTNH có trách nhiệm tuân thủ Công ước Basel về
kiểm soát vận chuyển xuyên biên giới các chất thải nguy hại và việc tiêu huỷ
chúng theo quy định tại Phụ lục 5”. Phụ lục 5 gồm 2 phần, phần A quy định đăng
ký xuất khẩu CTNH, phần B quy định nội dung hồ sơ vận chuyển xuyên biên giới.
Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường là đơn vị chịu trách nhiệm cấp
văn bản chấp thuận đăng ký xuất khẩu CTNH.
27
Không có văn bản riêng cho việc
nhập khẩu PCB và vật liệu chứa
PCB.
Nhập khẩu PCB và vật liệu chứa PCB
thuộc phạm vi quy định của:
Thông tư 01/2006/TT-BCN do Bộ
Công nghiệp (nay là Bộ CT) ban
hành ngày 11/4/2006 hướng dẫn
việc quản lý xuất khẩu, nhập khẩu
hóa chất độc hại và sản phẩm có
hóa chất độc hại, tiền chất ma tuý,
hóa chất theo tiêu chuẩn kỹ thuật
thuộc dạng quản lý chuyên ngành
của Bộ Công nghiệp và Thông tư số
10/2006/TT- BCN do Bộ Công nghiệp
ban hành ngày 01/12/2006 sửa đổi
Khoản 3 Mục II Thông tư số
01/2006/TT- BCN. PCB và các hợp
chất chứa PCB là hóa chất nhập
khẩu có điều kiện thuộc phụ lục 3.
Theo đó “Thương nhân nhập khẩu
hoá chất độc hại và sản phẩm có
hoá chất độc hại thuộc danh mục
nhập khẩu có điều kiện trong Phụ lục
số 3 ban hành kèm theo Thông tư
này, để kinh doanh, phải thường
xuyên bảo đảm các điều kiện theo
quy định của pháp luật về hàng hoá,
dịch vụ kinh doanh có điều kiện”.
Thông tư liên tịch 02/2007/TTLT-BCT
-BTNMT của Bộ TNMT và Bộ CT ngày
30/8/2007 về Hướng dẫn thực hiện
Điều 43 Luật BVMT về tiêu chuẩn,
điều kiện kinh doanh nhập khẩu phế
liệu. Theo đó, thương nhân có trách
nhiệm thông báo nhập khẩu phế liệu
làm nguyên liệu sản xuất bằng văn
bản cho Sở Tài nguyên và Môi
trường cấp tỉnh và báo cáo tình hình
nhập khẩu của năm trước cho Sở
TNMT địa phương chậm nhất vào
ngày 31 tháng 01 của năm sau để
theo dõi. Uỷ ban Nhân dân tỉnh,
thành phố trực thuộc Trung ương
phối hợp chỉ đạo kiểm tra, phát hiện,
ngăn chặn, xử lý hành vi vi phạm
pháp luật trong việc nhập khẩu phế
liệu. Sở Tài nguyên và Môi trường
nơi đặt cơ sở sản xuất hoặc kho, bãi
chứa phế liệu chịu trách nhiệm kiểm
tra định kỳ và cấp Giấy xác nhận đủ
điều kiện nhập khẩu phế liệu cho các
tổ chức, cá nhân có nhu cầu. Giấy
xác nhận có giá trị trong 12 tháng.
Thông tư số 43/2010/TT-BTNMT
ngày 29/12/2010 về việc Quy định
Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi
trường, trong đó ban hành 03 quy
chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi
trường đối với phế liệu nhập khẩu:
(i) QCVN 31:2010/BTNMT – Phế liệu
sắt, thép nhập khẩu; (ii) QCVN
32:2010/BTNMT – Phế liệu nhựa
nhập khẩu; (iii) QCVN 33:2010/
BTNMT – Phế liệu giấy nhập khẩu.
Theo đó, phế liệu nhập khẩu
không được phép có PCB.
Văn bản nào quy định việc nhập khẩu PCB? 21
XUẤT NHẬP KHẨU PCB
28
Có được phép vận chuyển PCB không? 22
PCB và các vật liệu có chứa PCB là
hóa chất độc hại, hàng hóa nguy
hiểm và chất thải nguy hại được lưu
giữ, vận chuyển an toàn với sự giám
sát của cơ quan quản lý nhà nước.
Việc cấp phép lưu giữ, vận chuyển
PCB và các vật liệu chứa PCB sẽ tùy
theo tính năng sử dụng của PCB vào
thời điểm xin cấp phép.
Bộ Tài nguyên và Môi trường quản lý
việc lưu giữ, vận chuyển PCB và các
vật liệu chứa PCB như một loại hóa
chất độc hại và chất thải nguy hại.
Tổng cục Môi trường, Ủy ban Nhân
dân cấp tỉnh (Sở tài nguyên và Môi
trường hoặc Chi cục Bảo vệ môi
trường nếu được phân cấp) có trách
nhiệm cấp phép quản lý chất thải
nguy hại, trong đó có PCB.
Bộ Công an quản lý việc vận chuyển
PCB và các vật liệu chứa PCB như
hàng hóa nguy hiểm. Cục Cảnh sát
cấp giấy phép vận chuyển hàng hóa
nguy hiểm .
PCB và các vật liệu chứa PCB chỉ được phép lưu giữ, vận chuyển khi được Bộ
Tài nguyên và Môi trường cấp phép với hóa chất, chất thải có PCB và Bộ Công
An cấp phép với việc vận chuyển hàng hóa có PCB.
Cục Kiểm soát ô nhiễm,
Tổng cục Môi trường, Dự án
quản lý PCB tại Việt nam
đang xây dựng các hướng
dẫn lưu giữ và vận chuyển
PCB an toàn.
Truy cập www.pops.org.vn
để biết thêm chi tiết về hoạt
động xây dựng các hướng
dẫn này.
29
Các sự cố gì có thể xảy ra khi vận chuyển PCB? 23
Rò rỉ PCB và vật liệu có chứa PCB có thể xảy ra
khi bao bì hoặc thùng chứa bị rung, lắc, dẫn
đến rách, thủng trong quá trình vận chuyển.
Cháy nổ có thể xảy ra khi phương tiện vận chuyển
có sự cố (hỏa hoạn, chập điện…) dẫn đến nhiệt độ
vượt quá nhiệt độ tự cháy của hóa chất. Hóa chất
bốc cháy sinh nhiệt có thể gây nổ. Bên cạnh đó, sự
cố tràn đổ có thể xảy ra đồng thời, các hóa chất có
thể phản ứng để sinh ra khí cháy gây nổ. Dầu chứa
PCB sẽ gây cháy nổ khi tiếp xúc với ngọn lửa.
Tràn đổ có thể xảy ra do quá trình sắp xếp vượt
quá chiều cao quy định, không tính đến thay đổi độ
lệch trọng tâm trong quá trình vận chuyển dẫn đến
nghiêng, đổ.
VẬN CHUYỂN PCB
30
Văn bản nào quy định việc vận chuyển PCB? 24
Vận chuyển PCB và vật liệu chứa PCB như một loại hàng hóa nguy hiểm
nhóm 9, thuộc trách nhiệm quản lý của Bộ Công an và được quy định tại:
Nghị định số 104/2009/NĐ-CP ngày 9/11/2009 của Chính phủ quy định danh
mục hàng nguy hiểm và vận chuyển hàng nguy hiểm bằng phương tiện giao
thông cơ giới đường bộ;
Nghị định số 29/2005/NĐ-CP ngày 10/3/2005 của Chính phủ quy định danh mục
hàng nguy hiểm và vận chuyển hàng nguy hiểm bằng phương tiện giao thông
cơ giới đường thủy nội địa.
Thông tư số 35/2010/TT-BCA ngày 11/10/2010 về việc quy
định cấp giấy phép vật liệu nổ và hàng công nghiệp (áp dụng
cho cả đường bộ và đường thủy nội địa) quy định Tổng cục
Cảnh sát là đơn vị chịu trách nhiệm cấp giấy phép vận chuyển
vật liệu nổ công nghiệp và hàng nguy hiểm. Các quy định cụ
thể:
Giấy phép vận chuyển hàng nguy hiểm có giá trị một lần
đối với phương tiện có hợp đồng vận chuyển từng chuyến;
có giá trị 12 tháng đối với phương tiện chuyên dùng vận
chuyển hàng nguy hiểm
Phương tiện vận chuyển hàng nguy hiểm bằng đường bộ,
đường sắt, phải dán Biểu trưng hàng nguy hiểm về cháy,
nổ theo Mẫu VC07 ban hành kèm theo Thông tư này lên
kính phía trước và hai bên thành phương tiện vận chuyển
trong suốt quá trình vận chuyển.
Phương tiện vận chuyển hàng nguy hiểm bằng đường
thủy, ban ngày phải cắm cờ báo hiệu có chữ “B”, ban đêm
phải có đèn báo hiệu thắp sáng màu đỏ theo mẫu quy
định của Bộ Giao thông vận tải trong suốt quá trình vận
chuyển
Điều 80, 81 Bộ Luật Hàng hải năm 2005 quy định trong trường
hợp vận tải hàng hóa quốc tế, phải áp dụng các quy định của
Bộ luật quốc tế về vận chuyển hàng nguy hiểm đường biển-
IMDG Code (International Maritime Dangerous Goods Code).
31
Vận chuyển PCB và vật liệu chứa
PCB như một loại chất thải nguy
nguy hại thuộc trách nhiệm quản lý của
Bộ Tài nguyên và Môi trường và được
quy định tại Thông tư số 12/2011/TT-
BTNMT ngày 14/4/2011 của Bộ Tài
nguyên và Môi trường quy định về quản
lý chất thải nguy hại. Theo thông tư, Vận
chuyển CTNH (bao gồm PCB và vật liệu
có PCB) là quá trình chuyên chở CTNH từ
nơi phát sinh đến nơi xử lý, có thể kèm
theo việc thu gom, đóng gói, bảo quản,
lưu giữ tạm thời, trung chuyển, sơ chế
CTNH.
Các phương tiện, thiết bị chuyên dụng cho việc hành nghề QLCTNH bao gồm bao bì chuyên dụng, thiết bị lưu chứa, khu vực lưu giữ tạm thời hoặc trung chuyển, phương tiện vận chuyển, hệ thống hoặc thiết bị sơ chế, xử lý CTNH phải đạt các yêu cầu kỹ thuật nêu tại Phụ lục 7 của thông tư. Một số yêu cầu cơ bản vận chuyển PCB và vật liệu có PCB:
Trước khi vận chuyển, bao bì, thiết
bị lưu chứa phải được dán nhãn rõ
ràng, dễ đọc, không bị mờ và phai
màu. Nhãn bao gồm các thông tin
sau: Tên và mã CTNH, tên và địa chỉ
nơi phát sinh CTNH, ngày bắt đầu
được đóng gói; dấu hiệu cảnh báo,
phòng ngừa theo Tiêu chuẩn Việt
Nam TCVN 6707:2009 về Chất thải
nguy hại - Dấu hiệu cảnh báo, phòng
ngừa (sau đây viết tắt là TCVN
6707:2009) với kích thước ít nhất 05
(năm) cm mỗi chiều.
Phương tiện vận chuyển CTNH khi đang hoạt động phải được trang bị như sau:
Dụng cụ cứu hỏa.
Vật liệu thấm hút (như cát khô hoặc mùn cưa) và xẻng.
Hộp sơ cứu vết thương.
Thiết bị thông tin liên lạc (điện thoại di động hoặc bộ đàm).
Dấu hiệu cảnh báo, phòng ngừa theo TCVN 6707:2009 với kích thước ít nhất là 30 (ba mươi) cm mỗi chiều, có thể tháo, lắp linh hoạt tuỳ theo loại CTNH được vận chuyển ít nhất ở hai bên của phương tiện; có dòng chữ “VẬN CHUYỂN CHẤT THẢI” với chiều cao chữ ít nhất 15 (mười lăm) cm kèm theo tên cơ sở, địa chỉ, số điện thoại liên hệ được đặt cố định ít nhất ở hai bên của phương tiện; vật liệu và mực của dấu hiệu và các dòng chữ nêu trên không bị mờ và phai màu.
Biển thông báo sự cố cho các đối tượng giao thông khác.
Bản hướng dẫn rút gọn về quy trình vận hành an toàn phương tiện vận chuyển và xếp dỡ hay nạp xả CTNH, quy trình ứng phó sự cố.
VẬN CHUYỂN PCB
32
Môi trường:
Theo quy chuẩn Việt Nam QCVN 07:2009/BTNMT – Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia
về ngưỡng chất thải nguy hại, ngưỡng chất thải nguy hại đối với PCB là 5
ppm.
Thực phẩm:
Việt Nam chưa có quy định về nồng độ PCB trong thực phẩm. Nhiều nước và tổ chức
trên thế giới đưa ra ngưỡng PCB cho phép đưa vào cơ thế hàng ngày Tolerable Daily
Intake (TDI) là 10 pg/kg trọng lượng cơ thể/ngày.
Thiết bị và vật liệu chứa PCB:
Việt Nam chưa có quy định về nồng độ PCB trong thiết bị và vật liệu chứa PCB. Tiêu
chuẩn EU quy định ba ngưỡng sau: Thiết bị nhiễm PCB (> 50 ppm); Thiết bị có nguy
cơ nhiễm PCB (20–50 ppm); và Không nhiễm PCB (< 20 ppm).
Theo kết quả kiểm kê ban đầu (Bộ TNMT, 2006; TCMT, 2008) với gần 5% dầu biến
thế, Việt Nam hiện có khoảng:
11.800 thiết bị điện có khả năng chứa PCB;
7.000 tấn dầu có khả năng chứa PCB;
Nồng độ PCB cao nhất đã phát hiện là 600.000 ppm.
Hiện tại, Việt Nam vẫn có một số thiết bị chứa PCB được sử dụng. Theo quyết
định số 184/2006/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Kế hoạch quốc
gia thực hiện Công ước Stockholm về các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy,
Việt Nam cam kết “Giảm thiểu lượng phát thải Polychloriated Biphenyls
(PCB) vào môi trường; loại bỏ việc sử dụng PCB trong các thiết bị, máy
móc vào năm 2020 và tiêu huỷ an toàn PCB vào năm 2028”.
PCB an toàn ở ngưỡng nào? 25
Việt Nam có sử dụng PCB không? 26
33
Những người làm việc trong môi trường có hoặc nghi nhiễm PCB cần được trang bị
và sử dụng các dụng cụ bảo vệ cá nhân sau:
Thiết bị bảo hộ cá nhân Nhiệm vụ
Găng tay bảo hộ chuyên dụng (da, nitrile hoặc chất
liệu tương đương, không dùng loại nhựa mủ), mặt nạ
hô hấp loại nhẹ (Filter A2P2, cho hạt và hơi hữu cơ
hoặc mặt nạ có chất lượng tương đương).
Lấy mẫu chất lỏng
hoặc đất
Găng tay bảo hộ chuyên dụng (da, nitrile hoặc chất
liệu tương đương), kính bảo hộ khi khoan, mặt nạ hô
hấp loại nhẹ (Filter A2P2, cho hạt và hơi hữu cơ hoặc
mặt nạ có chất lượng tương đương), bảo vệ tai (khi
khoan).
Tháo dỡ thiết bị
điện (không rò rỉ)
Bộ bảo hộ áo liền quần (Tyvek), mũ bảo hiểm (tuỳ theo nội quy an toàn của từng công ty), ủng có mũ thép (cao su), găng tay bảo hộ chuyên dụng (da, nitri-le hoặc chất liệu tương đương), mặt nạ hô hấp loại nhẹ (Filter A2P2, cho hạt và hơi hữu cơ hoặc mặt nạ có chất lượng tương đương)
Lấy mẫu bê tông
hoặc tường gạch
Tháo dỡ thiết bị
điện (rò rỉ)
Bộ bảo hộ áo liền quần (Tyvek), ủng có mũ thép (cao
su), găng tay bảo hộ chuyên dụng (Neoprene hoặc
chất liệu tương đương), mặt nạ hô hấp loại nhẹ (Filter
A2P2, cho hạt và hơi hữu cơ).
Xử lý, làm sạch
Bộ bảo hộ áo liền quần (Tyvek), ủng có mũ thép (cao
su), găng tay bảo hộ chuyên dụng (các nhiệm vụ nặng
nề), mặt nạ hô hấp (loại nhẹ hoặc kín toàn mặt, Filter
A2P2, cho hạt và hơi hữu cơ hoặc chất lượng tương
đương), mũ bảo hiểm (nếu cần), bảo vệ tai (nếu cần).
Cần trang bị bảo hộ lao động gì khi tiếp xúc PCB? 27
SỬ DỤNG PCB
34
Phòng Thí nghiệm
(PTN)/Viện nghiên cứu
Các thiết bị phân
tích chính
Thực hiện
QA/QC
Địa chỉ
Viện Khoa học và Công
nghệ Việt Nam /Viện
Công nghệ môi trường
1 GC/MS, GC/ECD-
FPD, GC/FTD-FID-
Headspace,
VILAS,
ISO 17025
18 Hoàng Quốc Việt,
Nghĩa Đô, Cầu Giấy, Hà
Nội
Công ty TNHH Hoàn Vũ 2 GC/MS-
Headspace, 4 LC/
MS/MS, 1LC/MS
LCQ DECA, HPLC
VILAS,
ISO 17025
112A Lương Thế Vinh,
Phường Tân Thới Hòa,
Quận Tân Phú, Tp. Hồ
Chí Minh
Trung tâm Công nghệ
Môi trường TP. Hồ Chí
Minh
1 HPLC, 1 GC/ECD-
FID, 1 GC/MS-
Headspace, 1 IC
VILAS,
ISO 17025
Số 1 Mạc Đĩnh Chi,
Quận1, TP. Hồ Chí
Minh
Viện Môi trường & Tài
nguyên (IER)
GC/ECD-FID, GC/
FPD, GC/MS, HPLC
VILAS,
ISO 17025
142 Tô Hiến Thành,
quận 10, TP. Hồ
Chí Minh
Các phòng thí nghiệm đã tham gia các chương
trình tập huấn về phân tích PCB và đạt kết quả
tốt trong chương trình kiểm tra liên phòng thí
nghiệm do TCMT và Dự án Quản lý PCB tại Việt
Nam tổ chức vào tháng 10-12 năm 2011, bao
gồm:
Có thể thay thế các loại dầu chứa PCB bằng các loại dầu sau: Silicon, hydrocarbon
béo, Poly-a-olefin (hydrocarbon tổng hợp), chlorinated benzenes (mặc dù tritetrachlo-
robenzene – TTCB là thành phần của PCB nhưng có thể được sử dụng độc lập), es-
ters (hỗn hợp của pentaerithritol và acid béo)...
Cơ quan nào phân tích được PCB? 28
Có thể thay thế PCB được không? 29
35
Sở Tài nguyên và Môi trường hoặc Chi cục Bảo vệ môi trường được phân cấp có
thẩm quyền cấp Sổ đăng ký chủ nguồn thải CTNH cho các chủ nguồn thải CTNH
có cơ sở phát sinh CTNH trong địa bàn tỉnh.
Tổng cục Môi trường có thẩm quyền cấp, thu hồi Giấy phép quản lý CTNH có
địa bàn hoạt động từ hai tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trở lên.
Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh hoặc Sở Tài nguyên và Môi trường được Uỷ ban nhân
dân cấp tỉnh phân cấp có thẩm quyền cấp, thu hồi Giấy phép QLCTNH có địa
bàn hoạt động trong tỉnh.
Có được phép lưu giữ PCB không? 30
Cục Kiểm soát ô nhiễm, Tổng cục Môi trường và Dự án Quản lý PCB tại Việt nam
đang xây dựng hướng dẫn kỹ thuật về lưu giữ tại chỗ thiết bị và vật liệu có chứa
PCB. Vui lòng truy cập www.pops.org.vn để có thông tin về hướng dẫn này.
Cơ quan nào quản lý chủ nguồn thải CTNH ? 31
LƯU GIỮ PCB
PCB chỉ được phép lưu giữ tạm thời hoặc lưu giữ để trung chuyển và phải được
nhanh chóng đưa đi xử lý.
Trường hợp cần lưu giữ tạm thời quá thời hạn 06 tháng do chưa có phương án vận
chuyển, xử lý khả thi, chưa tìm được chủ hành nghề quản lý chất thải nguy hại phù
hợp hoặc số lượng PCB quá thấp, chủ nguồn thải PCB có trách nhiệm thông báo với
cơ quan quản lý chủ nguồn thải CTNH để biết bằng văn bản riêng hoặc kết hợp
trong báo cáo quản lý chất thải nguy hại (thông tư 12/2011/TT-BTNMT ngày
14/4/2011 Quy định về Quản lý chất thải nguy hại).
Mọi tổ chức, cá nhân sở hữu hoặc điều hành cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ có
phát sinh PCB (hay CTNH) là chủ nguồn thải CTNH. Các chủ nguồn thải PCB và vật
liệu chứa PCB phải đăng ký với cơ quan quản lý để được cấp Sổ Đăng ký chủ nguồn
thải CTNH trước khi thực hiện lưu giữ PCB.
36
Theo thông tư số 12/2011/TT-BTNMT, khu vực lưu giữ tạm thời hoặc trung chuyển chất thải nguy hại cần đáp ứng các yêu cầu sau:
Yêu cầu chung
Có cao độ nền đảm bảo không bị ngập lụt; mặt sàn trong khu vực lưu giữ CTNH được thiết kế để tránh nước mưa chảy tràn từ bên ngoài vào.
Có sàn bảo đảm kín khít, không rạn nứt, bằng vật liệu chống thấm, chịu ăn mòn, không có khả năng phản ứng hoá học với CTNH; sàn có đủ độ bền chịu được tải trọng của lượng CTNH cao nhất theo tính toán; tường và vách ngăn bằng vật liệu không cháy.
Có mái che kín nắng, mưa cho toàn bộ khu vực lưu giữ CTNH bằng vật liệu không cháy, trừ các thiết bị lưu chứa CTNH với dung tích lớn hơn 05 (năm) m3 thì được đặt ngoài trời; có
biện pháp hoặc thiết kế để hạn chế gió trực tiếp vào bên trong.
Có phân chia các ô hoặc bộ phận riêng cho từng loại CTNH hoặc nhóm CTNH có cùng tính chất để cách ly với các loại hoặc nhóm CTNH khác có khả năng phản ứng hoá học với nhau bằng vách không cháy cao hơn chiều cao xếp CTNH.
Có rãnh thu chất lỏng về một hố ga thấp hơn sàn để bảo đảm không chảy tràn chất lỏng ra bên ngoài khi vệ sinh, chữa cháy hoặc có sự cố rò rỉ, đổ tràn.
Yêu cầu về nhà kho
Phải đáp ứng Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 4317:86 - Nhà kho - Nguyên tắc cơ bản thiết kế hoặc tiêu chuẩn quốc tế tương đương hoặc cao hơn.
Khu vực lưu giữ CTNH chứa PCB phải đáp ứng tiêu
chuẩn gì?
32
Chất thải lỏng có PCB, các chất ô nhiễm
hữu cơ khó phân huỷ thải thuộc đối
tượng quản lý của Công ước Stockholm
và các thành phần nguy hại hữu cơ
halogen khác (vượt ngưỡng CTNH theo
quy định tại QCVN 07:2009/BTNMT)
phải được chứa trong các bao bì cứng
hoặc thiết bị lưu chứa đặt trên các tấm
nâng và không xếp chồng lên nhau.
Cục Kiểm soát ô nhiễm, Tổng cục
Môi trường và Dự án Quản lý PCB tại
Việt nam đang xây dựng hướng dẫn
kỹ thuật về dán nhãn, đóng gói và
lưu giữ PCB tại cơ sở an toàn. Vui
lòng truy cập www.pops.org.vn để
có thông tin về hướng dẫn này.
37
Yêu cầu về trang bị
Thiết bị phòng cháy chữa cháy (ít nhất gồm có bình bọt chữa cháy, cát để dập lửa) theo hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền về phòng cháy chữa cháy theo quy định của pháp luật về phòng cháy chữa cháy.
Vật liệu hấp thụ (như cát khô hoặc mùn cưa) và xẻng để sử dụng trong trường hợp rò rỉ, rơi vãi, đổ tràn CTNH ở thể lỏng.
Hộp sơ cứu vết thương; bình chứa dung dịch sođa gia dụng để trung hoà khẩn cấp vết bỏng axít trong trường hợp lưu giữ chất thải có tính axít.
Thiết bị xếp dỡ (thủ công hoặc cơ giới).
Thiết bị thông tin liên lạc (điện thoại cố định hoặc bộ đàm).
Thiết bị báo động (như còi, kẻng, loa).
Sơ đồ thoát hiểm, ký hiệu hướng dẫn thoát hiểm (ký hiệu exit hoặc ký hiệu chỉ lối thoát) đặt ở các điểm đầu mối của lối đi.
Các bảng hướng dẫn rút gọn về quy
trình vận hành an toàn khu vực lưu
giữ tạm thời hoặc trung chuyển, quy
trình ứng phó sự cố (kèm theo danh
sách điện thoại của các cơ quan
quản lý môi trường, công an, cấp
cứu, cứu hoả tại địa phương), nội
quy về an toàn lao động và bảo vệ
sức khoẻ (kèm theo yêu cầu sử dụng
thiết bị bảo hộ cá nhân); có kích
thước và ở vị trí đảm bảo thuận tiện
quan sát đối với người vận hành,
được in rõ ràng, dễ đọc, không
bị mờ.
Trong từng ô hoặc bộ phận của khu
vực lưu giữ tạm thời hoặc trung
chuyển và trên từng thiết bị lưu chứa
phải có dấu hiệu cảnh báo, phòng
ngừa phù hợp với loại CTNH được lưu
giữ theo TCVN 6707:2009 với kích
thước ít nhất 30 (ba mươi) cm mỗi
chiều; vật liệu và mực của dấu hiệu và
các dòng chữ nêu trên không bị mờ
hoặc phai màu.
LƯU GIỮ PCB
38
Ứng phó với rò rỉ, tràn đổ dầu có PCB như thế nào? 33
TÌNH HUỐNG
Nếu chưa chắc chắn dầu có
chứa PCB: Ứng phó như với
dầu có chứa PCB cho đến khi
có kết luận chính thức
Nếu có nhiều dầu PCB bị
tràn đổ từ thiết bị và có
nguy cơ gây ô nhiễm môi
trường: liên hệ ngay với cơ
quan chức năng (Sở Tài
nguyên và Môi trường, Chi cục
Bảo vệ Môi trường, Cục Môi
trường, Cục cảnh sát...) để
được hỗ trợ
Nếu sự cố xảy ra bên trong
toà nhà: Sơ tán mọi người ra
khỏi tất cả các phòng/khu vực
liên quan, tắt hệ thống thông
gió, đóng cửa ra vào và cửa sổ
XỬ LÝ TẠI CHỖ
Tắt nguồn cấp điện đến thiết
bị liên quan
Làm sạch khu vực sàn bị rò rỉ
càng sớm càng tốt (xem yêu
cầu an toàn dưới đây)
Lập hàng rào bao quanh và
cảnh báo khu vực bị rò rỉ
AN TOÀN MÔI TRƯỜNG
Hạn chế sự lan rộng của dầu
rò rỉ bằng cách bịt chỗ rò,
dùng khay hoặc thùng chứa
khác, ngăn tràn đổ...và sử
dụng các vật liệu thấm hút
Ngăn chặn không để dầu có
PCB gây ô nhiễm nguồn nước.
AN TOÀN SỨC KHỎE
Chỉ những người có trách
nhiệm mới được phép tiếp cận
khu vực rò rỉ, và phải được
trang bị bảo hộ cá nhân
Cởi bỏ trang thiết bị bảo hộ cá
nhân, kể cả giày khi đi ra khỏi
khu vực ô nhiễm
39
Hiện tại chưa có đơn vị nào ở Việt Nam được cấp phép tiêu hủy, xử lý
PCB.
Công ty TNHH Xi măng Holcim Việt Nam là công ty đầu tiên và duy nhất tới thời
điểm này được cấp giấy phép thử nghiệm lò đốt xi măng cho việc đồng xử lý dầu
chứa PCB. Kết quả thử nghiệm sẽ được công bố trong thời gian tới.
Hiện chưa có công nghệ xử lý, tiêu hủy PCB nào được lựa chọn là phù hợp với Việt
nam. Cục Kiểm soát ô nhiễm, Tổng cục Môi trường và Dự án Quản lý PCB tại Việt
nam đang xây dựng tài liệu hướng dẫn phương pháp vận chuyển và tiêu hủy dầu
và chất thải chứa PCB. Vui lòng truy cập www.pops.org.vn để có thông tin về tài
liệu này.
Đơn vị nào được phép xử lý, tiêu hủy PCB? 34
Các công nghệ xử lý và tiêu hủy PCB nào
đang được nghiên cứu ứng dụng tại Việt Nam? 35
Công nghệ Na – Tech: là công
nghệ sử dụng Natri để phân hủy
PCB. Công nghệ này đã được một
nhóm các nhà khoa học Việt Nam
nghiên cứu từ năm 2003. Tuy nhiên
đến nay hướng nghiên cứu này mới
chỉ dừng lại ở quy mô nhỏ và hiệu
quả phân hủy cũng chưa được công
bố rộng rãi.
Công nghệ đốt: Công nghệ đốt đã
được đề xuất và thử nghiệm. Tuy
nhiên việc áp dụng công nghệ này
đòi hỏi chi phí cao và yêu cầu kiểm
soát nghiêm ngặt các thông số kỹ
thuật. Đây là phương pháp tiêu hủy
hoàn toàn, có thể cho hiệu quả ở
quy mô nhỏ.
Các công nghệ xử lý và tiêu hủy PCB bằng phương pháp hóa học (Na – Tech), đốt,
chôn lấp và xử lý vi sinh đã và đang được nghiên cứu ở Việt Nam. Trong đó, hai
công nghệ Na – Tech và công nghệ đốt đang được quan tâm nhiều nhất.
XỬ LÝ, TIÊU HUỶ PCB
CÁC BÊN
THỰC HIỆN
DỰ ÁN
QUẢN LÝ
PCB TẠI
VIỆT NAM
Cục Kiểm soát ô nhiễm, Tổng cục Môi trường Số 10 Tôn Thất Thuyết, Cầu Giấy, Hà Nội ĐT: (84-4) 37956868 Email: [email protected]
Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp, Bộ Công Thương 25 Ngô Quyền, Hà Nội ĐT: (84-4) 22218320 Email: [email protected]
Tập đoàn Điện lực Việt Nam, Bộ Công Thương 18 Trần Nguyên Hãn, Hà Nội ĐT: (84-4) 22201371 Email: [email protected] Quỹ Môi trường Toàn cầu (GEF) www.gef.monre.gov.vn Ngân hàng Thế giới (WB) www.worldbank.org.vn
EVN
DỰ ÁN QUẢN LÝ PCB TẠI VIỆT NAM
Tầng 3, nhà B14-D21, Khu Đô thị mới Cầu Giấy,
Phố Tôn Thất Thuyết, Cầu Giấy, Hà Nội
ĐT: (84-4) 37227678
Email: [email protected]
Website: www.pops.org.vn