Orhan GÜNDÜZ

Dokuz Eylül ÜniversitesiÇevre Mühendisliği Bölümü

SÜRDÜRÜLEBİLİR SUYÖNETİMİ

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

YÖNETİM

SU

Kim, kimi, nasıl, nerede, ne şartlarda, ne kadar süre ile, …..

Oyunun adı:

1. Yeterli miktarda

2. İstenilen kalitede

3. Mevcut olduğu yerden istenilen yere

4. İstenilen süreçte

5. Arz güvenliği sağlanarak

Zaman

Miktar

ve/veya

Kalite

Arz

Talep

Su kısıtı

' ' ' ' ' '

, , , , ,

, , , , ,

X Y Z t Q C

X Y Z t Q C

Mühendislik, İşletme, Sosyoloji, ….

Matematiksel olarak:

Neyi yönetiyoruz?

� İçme suyu

� Kullanma suyu

� Atıksu

� Yağmur suyu

� Doğal sistemler (göl, dere, nehir, sulak alan, akifer, deniz)

Probleme tek değil çok boyutlu yaklaşmalıyız…

� Kaynakta

� İşletmede

� Talepte

Nasıl sürdürülebilir kılabiliriz?

Risklerin minimize edildiği,faydanın maksimize edildiği,dinamik ve çok parametreli değişken bir süreç..

Su Yönetiminde Ölçek Kavramı

• Kişisel• Şehir/Tesis• Su kütlesi• Havza• Bölgesel• Kıtasal• Küresel

� Muslukta� Görece AT çıkışı� Tahtalı baraj gölü� Tahtalı havzası� Batı Anadolu� Akdeniz çanağı� Yerküre

Ör: Su kalitesinin yönetimi

Yerelyönetim

Merkeziyönetim

KüreselYapılar(UN, WHO, EU..)

Yönetim Enstrümanları

• Yerel yönetimlerin yönerge/yönetmelikleri

Ör: IZSU/ISKI havza yönetmelikleri

• Merkezi yönetimin kanun/yönetmelikleri

Ör: SKKY, ITASHY

• Küresel aktörlerin araçları

Ör: EPA ve WHO Standartlar, EU direktifleri

Bunlardan çok daha önemli olan

İZLEME

ve

DENETİM / YAPTIRIM

AB SÜRECİNDE ÇEVRE

• AB Uyum sürecinde oldukça kapsamlı bir çevre mevzuatı

• Birden fazla ilgili bakanlık

• Onlarca yasa, yönetmelik, yönerge

• Çevre Mevzuatı: 1. Yasal düzenlemeler (nispeten kolay)

2. Uygulama (çok daha zor)

• Su mevzuatı en kapsamlısı

• Yakın zamanda gündemimizi daha da yoğun olarak işgal edecek

• Zorlandığımız bir süreç

BÖLGEMİZDE SU

• İklim değişikliği sürecinde suya ilişkin yaşanacak sıkıntıların en ağır hissedileceği yer bölgemiz olacak

• Bu yeni dönemde her bölgenin davranışı farklı olacak

• Yağış miktarlarındaki azalmalar, rejimlerindeki düzensizlikler ve değişimlerden en fazla etkilenecek bölge

• Gelişmiş sanayisi, nüfus yoğunluğu ve göç alır bir bölge olması da sorunları arttıracak

• İsrafı önleyici ve tasarrufu teşvik edici tedbirler

• Havzalar ve/veya bölgeler arası su transferleri

• Havzaların doğru kullanımı

HAVZA TANIMI

Doğal topografya itibariyle üzerine düşen yağışı tek bir noktadan drene eden yeryüzü parçasıdır.

Genellikle yüzeysel su kaynakları için tanımlanır.(ör. Fırat havzası, Gediz havzası …)

İçme ve kullanma suyu temin edilen veya edilecek olan bir havza için su havzası tanımı kullanılabilir. (ör. Ömerli su havzası, Tahtalı su havzası …)

Eğer bir havzadan temel faydalanma amacı su

temini ise veya faydalanma amaçları arasında su temini var ise; bu amaçla zaman zaman çelişebilecek diğer kullanımları en uygun şekilde harmanlamak ve yönetmek gerekir. Burada ana hedef, suyun miktarını ve kalitesini maksimize etmektir.

PRENSİP

• Su Temini

• Yerleşim / Barınma

• Tarımsal Üretim ve Hayvancılık Faaliyetleri

• Sanayi Üretimi

• Turizm (doğal / tarihi / termal)

• Madencilik

• Ormancılık ve Orman Ürünleri Yetiştiriciliği

• Enerji Üretimi

HAVZALARIN KULLANIM ALANLARI

HAVZA YÖNETİMİ

Suyu yönetmek için havzaları yönetmek

gerekli!!!

… farklı kullanımlar altındaki havzaların

korunması, kontrolü ve sürdürülebilirliğinin

temini açılarından yapılması gerekli

faaliyetlerin bütünü …

İNSAN

TOPRAK SU

HAVZAYÖNETİMİ

HAVZA YÖNETİMİ BİLEŞENLERİ

HAVZA YÖNETİMİ DETAYLARI

PLANLAMA UYGULAMA DENETLEME

Revizyon

Doğru/Güncel/SağlıklıVeriler

Maksimize edilmiş fayda

Ör: Temiz güvenli içme suyu

HAVZA YÖNETİMİ DETAYLARI

• Havza yönetim planlarının havza temel kullanım hedefibaz alınarak yapılması

• Geleceğe dönük havza gelişme stratejilerinin bu ana hedefle çelişmeyeceği bir yapının kurulması

• Planların uygulama prensip ve detaylarını ortaya koyması

• Uygulamanın sıkı bir şekilde denetlenmesi ve kontrolü

• Bu esnada gerekli idari/politik/teknik kararların cesurca alınıp uygulanması, taviz verilmemesi

• Gereken revizyonların yapılarak planların tadil edilmesi

HAVZA YÖNETİMİ HEDEFLERİ

• Su temini (su kalitesinin sürdürülebilirliği) temelli havza yönetimi

• Kırsal kalkınma temelli havza yönetimi

• Enerji temini temelli havza yönetimi

• Ormancılık ve gen kaynakları korunması temelli havza yönetimi

• Tarım ve hayvancılık temelli havza yönetimi

• Sosyokültürel gelişim temelli havza yönetimi

ÇOK AMAÇLIGELİŞİM MODELİ

UYGULAMA ÖRNEKLERİ

• Tennessee Vadisi Otoritesi (TVA), ABD

• Ren Havzası Yönetim Birimi, Orta Avrupa

• Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Türkiye

• Kelkit Havzası, Türkiye

• Doğu Karadeniz Entegre Havza Yönetimi Projesi, Türkiye

• Büyük Melen Havzası, Türkiye

• Tahtalı Havzası, Türkiye

HAVZALARDAKİ ÇEVRE SORUNLARI

1.Suyun miktarına yönelik tehditler

2.Suyun kalitesine yönelik tehditler

MİKTARA YÖNELİK TEHDİTLER

• Nüfus artışına ve değişen hayat standartlarına bağlı olarak artan tüketim

Şehir 1960 2000 2007 2015

Ankara 650,000 4,000,000 4,470,000 5,270,575

İstanbul 1,470,000 10,000,000 12,575,000 14,657,434

İzmir 361,000 3,370,000 3,740,000 4,168,415

X 8X 10X 11

• 50 yıl öncesine göre en az 10 kat daha fazla suyu aynı noktada temin etme zorunluluğu ve buna bağlı olarak çok daha uzaktan su getirme mecburiyeti

Ör: 3 büyük şehrimizde 100-150 km mesafelerden su getirme çabaları

MİKTARA YÖNELİK TEHDİTLER

• Tarımda yanlış sulama uygulamaları

Toplam tüketimin %60-70’inin tarımsal sulamada kullanıldığı dikkate alındığında bu kalemde yapılacak tasarrufun önemi ortaya çıkmaktadır.

• Doğru ürün seçimi (Ör: Konya kapalı havzasında şeker pancarı tarımı)• Teknolojik sulama uygulamaları (Ör: Damlatma)• Çiftçinin bilinçlendirilmesi (fazla su fazla ürün demek değildir)

• Sanayide kaçak kullanımlar

Kaçak kuyular vasıtasıyla yeraltı sularının bilinçsiz tüketimi ve suyun bedelsiz bir meta olarak görülmesi büyük bir sorundur.

Ör: Kemalpaşa, Torbalı, Bornova ovalarındaki sanayi tesislerinden çok büyük bir bölümü kaçak olarak yeraltı suyu kullanmaktadır.

Bu durum havza su bütçesinde negatif (-) kalem olarak düşünülmelidir.

KALİTEYE YÖNELİK TEHDİTLER

• Nüfus artışına bağlı yeni yapılaşma ve havzaların şehirlerin gelişme akslarında kalmaları ve buna bağlı evsel kirlilik

Ör: Tahtalı havzası (İzmir)Ömerli havzası (İstanbul)

Sıvı atıkların kuşaklanarak havza dışına atılması uygulamaları (Tahtalı örneği)

KALİTEYE YÖNELİK TEHDİTLER

• Tarım ve hayvancılık kaynaklı kirlilik

Yüksek nitrat yükleri ve zirai ilaç kalıntıları

Ör: Tahtalı havzasındaki yeraltı sularında gözlenen yüksek nitrat derişimleri

Kuşaklanarak havza dışına atılması söz konusu değildir. Havza içi kontrol tedbirleri ile azaltılması mümkündür.

KALİTEYE YÖNELİK TEHDİTLER

• Sanayi kaynaklı kirlilik

Yüksek ağır metal ve organik yükleri

Ör: Kısıkköy küçük sanayi sitesi (metal ve ağaç işleri)

Kuşaklama alternatifi düşünülebilir. Ancak tüm sanayinin bir arada bulunmadığı durumlarda ileri arıtma uygulamaları gereklidir.

KALİTEYE YÖNELİK TEHDİTLER

• Katı atık deponi sahalarından kaynaklanan kirlilik

Ör: Vahşi depolama sonucu ortaya çıkan sıvı atıkları

• Madencilik faaliyetlerinin yaratacağı kirlilik

Değerli metal (altın, nikel, gümüş, …) madenciliğine bağlı kirlenme

Ör: Kaz Dağları Ağı Dağı mevkiinde (arama aşaması)Efemçukuru altın arama faaliyetlerinin Çamlı Barajı havzasındaki potansiyel etkileri

KALİTEYE YÖNELİK TEHDİTLER

• Turizm faaliyetleri kaynaklı kirlilik

Doğa turizmi (artan insan yükü ve ilişkili etkileri)Tarih turizmi (artan insan yükü ve ilişkili etkileri)Termal turizm (jeotermal akışkan kaynaklı etkiler)

Ör: Kütahya-Simav ovasında jeotermal sahalarda üretilen termal akışkanın kontrolsüz olarak yüzey sularına verilmesi ve su temini amacıyla kullanılan yeraltı sularının (yüksek ağır metal ve eser element derişimleri içeren) bu akışkan ile kontamine olması

• Toplum olarak daha duyarlı olmak

• Su havzalarını büyük ölçekte evimiz gibi görmek ve buna uygun davranmak

• Büyük tüketiciler açısından suyu bedelsizkullanabileceğimiz bir meta olarak görmekten vazgeçmek

• Suyun tükenebilirliğinin bilincine varmak

• Tüketim bilincinin oluşturulması

• Elde edilen bilinci bizleri yönetenler üzerinde baskı unsuru olarak kullanmak

HALKIN BİLİNÇLENDİRİLMESİ

SONUÇ VE ÖNERİLER

• Toplum olarak suyun öneminin/vazgeçilmezliğinin farkına varılmalı ve kısıtının doğurabileceği sonuçlar düşünülmeli

• Havzaların teknik / idari / politik açılardan doğru yönetimi sağlanmalı

• Planlama / Uygulama / Denetim süreçlerinin ehil ellerde dış müdahalelerden bağımsız olarak ve sağlıklı bir şekilde işlemesi sağlanmalı

• Suyun tüm kullanıcılar (halk, çiftçi, sanayici) açısından vazgeçilmez bir olgu olduğu unutulmamalı

SONUÇ VE ÖNERİLER

• Bir havzanın en kötü şartlar altındaki temel hedefinin su temini olacağı gerçeği unutulmamalı

• Tüketimi esnasında suya “bedelsiz bir meta” olarak yaklaşmaktan en kısa sürede vazgeçilmeli

• Buna karşılık suyun ve su kaynaklarının ticarileştirilmesine de izin verilmemesi

• Doğru kullanım / Tasarruf / Yeni kaynakların geliştirilmesi birbirine paralel olarak yürütülmeli

• Tüm bunların yapılması durumunda suyu gelecek nesillere “hasret kalmayacakları” bir kaynak olarak bırakabiliriz…