soomana ramadaanaa namusoota fii sadarkaa isaa. · waliif dhiifama godhanii, walitti toluudhaaf...
TRANSCRIPT
2
Soomana Ramadaanaa
ص سضب
Soomana Ramadaana
. أدىح فؼحت آدجذ
Heera, Sadarkaafii, Naamusa isaa
جؼحءجػس ضأ١ف
جحي ذذ أدذ -فحؽسأذ - ضشجس
Qophessaan garee ulamaa'ii.
Hiikkaan (Abbuu faaximah)
Shekh Jamaal Shekh Muhammad
ابشش ظخ زشجحمق اطجع حفج١ع
Migi maxxansuu seeraan eeggamaadha.
3
Soomana Ramadaanaa
Baafata
Mata duree fuula
1-duree --------------------------------------6
2-Hiikkaa soomanaa----------------------9
3-Maalummaa soomanaa ---------------10
4-Soomanni Ramadaanaa yoom fardii
godhame? ---------------------------------14
5 -Soomana dura bu'anii jalqabuun
dhowwaadh.-------------------------------15
6-Yeroo soomanaa ----------------------16
7-Niyyaa soomanaa bulfachuu -------17
4
Soomana Ramadaanaa
8-Mee ramadaana maaliin simanna?19
9-Qajelfama nabii s.a.w.Ramadaana
keessa. -------------------------------------22
10-Waan nama Soomanurraa
barbaachisu. -----------------------------24
11-Waan nama soomanaa ibaadarratti
gargaaru-----------------------------------26
12-Guddina Sadarkaa (fadlii)
Ramadaanaa -----------------------------30
13-Sadarkaa soomanaa akka
waliigalaatti ------------------------------41
14-Faydaafii hikmaa soomanaa-------51
15-Ulaagaalee dirqamuu soomanaa---56
5
Soomana Ramadaanaa
16-Namusoota soomanaa---------------61
17-Waan soomana balleysu-------------67
18-hulaalee kheyrii 30 Ramadaana
keessa…………………………...………74
18-Walaloo soomanaa-------------------99
19-Seera I'itikaafaa
(Teessoo
masgiidaa)………….................….……105
20-Seera zakaa
fixrii………….…………………….…..108
21- Barnoota
iidaa………...………………….………115
22-xumura …………………….……...126
6
Soomana Ramadaanaa
Duree
ذغ هللا جشد جشد١
Jalqbni Maqaa Rabbi Rahmata qabuutiini.
جذذ هلل دذ، جظالز جغال ػ ال ر
ذؼذ، ر١ح ذذ ػ آ طذر أجؼ١، أح ذؼذ
Galanni Rabbii tokkicha taheef haa
galu, Nagayaaf rahmanni isaa nabiyyicha
boodaa kan tahe nabii keenya jaalatamaa
kabajamaa nabi muhammadiif haa bu'u,
firaafii sahaabaa isaanii hundaawu
walhaagayu.
eeganaa,kun kitaaba xiqqaa waayee
soomanaa ibsu, itti laffaanee akkagaaritti
7
Soomana Ramadaanaa
qopheysine. Akka waayee Ibaadaa guddoo
Soomana Ramadaanaa tana itti soomanan
karaa laafaan namni keenya hundi hubatuuf
jecha. kitaabni kun barnoota soomanaa
guutuu uf keessaa qaba. walaloon soomanaa
bareedduun takkas bodarran nijirti.
Akkasuma barnoota I'itikaafaa
(Teessuma masgiidaa).
Seera zakaa fixrii.
Seera Barnoota iidal fixrii.
hunda uf keessatti hammatee jira.
Rabbii nugargaaree hojii tana nu xumursiise
galanni guddaan isaaf haa galu.
8
Soomana Ramadaanaa
Eegasi warra kitaaba kana maxxansee
ummata keenyaan gaye haalaan isaan
galatoomfanna. Rabbiin miizaana toltuurra
isaaniif haakaayu jenna.
جؼ و شحسن فرج فغأي هللا أ ٠فؼح ذ
شش ئ ججد وش٠
Duuba hojii teenya tana tan buaa qabduufii
tan ummata fayyaddu Rabbi nuuf haagodhu
jenneeti kadhanna. galanni Rabbiif haagalu.
Shekh Jamaal Shekh Muhammad Abbaa Xaalib.
00966505697461 KSA Riyadh
9
Soomana Ramadaanaa
رعش٠ف اص١ب
Hiikkaa soomanaa.
ئ زسش : لحي هللا ضؼح. جإلغحن: جظ١ح غس
ح ط د . ئغحوح ططح : أ[ 26: ش٠] ش
Soomanni akkaa hiikkaa afaaniitti
ufqabuudha. Fakkenyaaf Rabbiin s.w.
akkana jedhe ''innii nazartu lirrahmaani
sowman '' hiikkaan " ani ufqabuu
rahmaaniif qodhaa godhee jira"
jechuudha.
جطؼرذ هلل ضؼح ذحإلغحن ػ جفطشجش ٠ح : ششػح
وحال ؽع جفجش جظحدق ئ غشخ جشظ ذششؽ
. ج١س
10
Soomana Ramadaanaa
Hikkaan soomanaa akka shari'aatti:
guyyaa guutuu fajriin bahurraa kaasee
hanga aduun seentutti waan sooma
fururraa (nyaata,dhugaatii,walqunnqmtii
saalaa godhuu) irraa uf qabuudha ibaadaa
Rabbii itti niyyatanii.
ف ص شش سضب
Maalummaa Soomana Ramadaanaa.
ط شش سؼح سو أسوح جإلعال، فشع
سع هللا، ؼ جذ٠ ذحؼشسز، ٠ذي ػ١ ف
. جىطحخ جغس جإلجحع
Soomanni baatii ramadaanaa, utubaa
tokko kan utubaalee islaamaa irraa
11
Soomana Ramadaanaa
taheedha,
dhirama islaamaa kan quraanaa, hadiisaa
fii ijmaa'aan mirkanaayee jiru. .
ج وطد ٠ح أ : فم ضؼح: فأح جىطحخ آ ح جز٠ ٠
ؼى لرى ح وطد ػ جز٠ و ١ح جظ ػ١ى
[ 183:جرمشز]ضطم
Qur'aana irraa jecha Rabbii oltaheeti
''isin yaa warri amantan soomanni akkuma
warra isin duraa irratti barreyfametti isin
irrattis barreyfamee jira akka Rabbi
sodaattaniif jecha.'' Suuraa baqaraa 183
ذ : ئ ل مشآ ج ضي ف١ جز أ ؼح ش س ش
ش جش ى ذ ش ف فشلح ج ذ ج حش ذ١ حط
12
Soomana Ramadaanaa
١ظ [ 185: جرمشز] ف
Hanga jecha Rabbii oltaheetti ''baatii
(ji'a) Ramadaanaati kan isa keessa -
Qur'aanni {buufame}. qajeelchaa ilmaan
namaa tii fii ibsaa qajeelloofii haqarraa
kan tahe – buufame. Isinirraa Namni baatii
kana biyya jiru haasoomanuu, isinirraa
namni dhukkubsataa yookaan karaa
deemsarraa jiru (soomana haa furuu)
guyyaalee biro irraa lakkaawwachuutu
(qadaa kafaluutu) isarratti jira……"
Albaqaraa 185
ذ جإلعال ػ »: فمذ لحي جر : أح جغس-
[ طفك ػ١]« ط سؼح»: روش ح«...خظ
13
Soomana Ramadaanaa
. ره وث١شزجألدحد٠ث ف
Hadiisarraayis jecha nabii keenyaati
s.a.w. "islaamummaan waa shanirratti
ijaaramte...jedheeti hadiisa oofee achi
keessatti "soomana ramadaanaati" jedhe,
(bukhaariif muslimtu odeesse).
Hadiisowwan waayee kanaarratti hedduutu
jira.
جغ ػ جخ ط سؼح، ف أجغ -
. أىش جخ ط وفش
Muslimtoonnis soomanni Ramadaanaa
dirqama tahurratti waliif galan, namni
waajibummaa isaa morme kaafira
14
Soomana Ramadaanaa
tahurrattis wallif galan.
ز فشض ص١ب سضب؟
Soomanni Ramadaanaa yoom fardii
godhame?
فشع ط١ح شش سؼح ف جغس جثح١س
. ضغغ سؼححش ججشز، طح سعي هللا
Soomanni ramadaanaa waggaa
lammeysaa hijraati fardii godhame, Nabiin
s.a.w. ramadaana sagal soomane.
15
Soomana Ramadaanaa
. ا ع رمذ سضب ثص ٠ أ ١٠
Ramadaana dura bu'anii jalqabuun
dhowwadha guyyaa tokkoofi lamaan.
٠ذش ط١ح آخش ٠ أ ١٠ شؼرح، ئال أ
٠جفك ٠ح وح ػحدض ط١ح، وحالث١ جخ١ظ
ثال، ف١جس ط١ح
Guyyaa boodaa takkii lameen dhumaa
kan baatii shaibaanaa soomanuun
dhoowwaadha yoo nama dur aadaa
godhatee soomanu taate malee, akka
guyyaalee isniinaafii kamiisaa sun numa
soomana.
ال ٠طمذ أدذو سؼح ذظ ٠ أ »: م
16
Soomana Ramadaanaa
١٠ ئال أ ٠ى سج وح ٠ظ ط، ف١ظ ره
[. طفك ػ١]«ج١
Nabiin s.a.w. akkana jedhan ''tokkoon
keessan ramadaana soomana guyyaa
tokkootiin yookaa lamaatiin dura
hinbu'inaa, yoo nama dur soomanu taate
malee sun haa soomanuu.'' bukhaarii fii
muslim.
لذ اص
Yeroo soomanaa.
٠رطذب جظ ؽع جفجش جثح، ٠ط ذغشخ
جشظ،
Somaanni yeroon isaa fajriin lammeysaa
17
Soomana Ramadaanaa
(diiminni barii) bahurraa bahurraa kaasee
hanga aduun seentutti.
جة رج١١ذ ا١خ
Niyyaa bulfachuun dirqama.
ج١س ششؽ ف طذس ط١ح جفش٠ؼس، ف١جد أ ٠ؼض
, جإلغح ػ جظ ذمر ف أ جضء أجضجء ج١
٠ر١ص »: ره مي جر . لر جفجش ذذظس
[. سج جغحت]« فال ط١ح , ج١جظ١ح
Niyyaa godhuun sharxii soomanaa
irraayi yeroo halkanirraa taate keysatti
soomana fardii niyyachuu barbaachuisa,
osoo waa xiqqo fajrii dura taatellee.
Hadiisatti nabiin s.a.w. akkana jedhan
18
Soomana Ramadaanaa
''namni soomana halkeessa niyyaa godhee
hin bulfatin soomanni isaaf hinjiru''
nasaa'iyyitu odeessee.
Asirratti wanni himame soomana sunnaa
ammo eega bariellee niyyachuun numa
taha. Garuu osoo nyaataaf dhugaatii
hintuqin tahuu barbaachisa. Gaaf tokko
nabiin keenya s.a.w. ganama warra
isaaniitiin " mee joolle faxara qabdanii waa
nutty kennaa?” Jennaan. Gandi ar'a homaa
lafaa hinqabnu jedhaniin, nabiin eegasii
maarree akkas taatu ani ar'a ninsoomana
jedhan.
19
Soomana Ramadaanaa
ث غزمج سضب؟
Mee Ramadaana maaliin simanna?
أس جالعال ٠رغ أ غطمر سؼح
وثشز جالعطغفحس , ذحرحدسز ئ جطذس جظحدلس -1
. جزوش ضالز جمشآ
1-Towbaa dhugaatti jarjaruun,istigfaara,
zikrii fii qaraatii qur'aanaa heddumeessuun.
. ذطؼ ح ال ذذ فم جظ١ح-2
2-barnoota wayee somanaa barachuun.
جسز ألحش سؼح ذؼمذ جؼض جظحدق ػ ػ-3
. ذحألػحي جظحذس
20
Soomana Ramadaanaa
3-yeroo soomanaa caaltuu tana hojii
gaaritti akka fixu murteeffachuun.
ذحعطذؼحس عشػس جمؼحء سؼح دغشز -4
. جفشؽ عؼحدز ججذ
4-Yeroon Ramadaanaa qaaliin tun
daddafte akka dhumtuu fii namni
jajjabaatee dalage akka milkaayu, kan
talisoome akka sheenawu hubachuun.
. ذحطخض جىشجش ججدز ف جر١ص-5
5-Waan jibbamtuu mana keessa jirtu
hunda ufirraa dhabamsiisuun.kana jechuun
suuraalee wan lubbuu qabuu tan adda
addaa, meeshaalee mooziqaa, kaartaa fi
21
Soomana Ramadaanaa
qumaara adda addaa, kasetoota sagalee
mooziqaa, filima vidiyo baalagummaa,
televijina baalagummaa fii jallina dabarsu,
meeshaalee intarneetaa tan baalagummaa
barsiistuu fi kanneen kana fakkaatan
hundarraa mana isaa qulqulleessuu qaba.
ذشىش هللا ػض ج ػ ؼط ف ئدسجن زج -6
. جشش جؼظ١
6-Rabbiin s.w. galatoomfachuudhaan
waan ji'a guddaa kanaan nugayeef.
7-nama wallole manguddummaan
walitti araarsuudhaan, ka waliin oodu
walitti tolchuudhaan, Ramadaanni baatii
22
Soomana Ramadaanaa
araaramaa waan taheef walitti araaramanii
waliif dhiifama godhanii, walitti toluudhaaf
carraa gaariidha.
ف سضب ذ اج
Qajeelfama nabii s.a.w. Ramadaana
kessa.
ف سؼح وح ذ٠ : )لحي جإلح جذ جم١
جإلوثحس أجع جؼرحدجش،
Aaadaan nabiikeenyaa s.a.w. ramadaana
keessaa ibaadaa Rabbii guddisuudha.
جرش٠ ػ١ جغال ٠ذجسع جمشآ ف سؼح، فىح
وح ئرج م١ جرش٠ أجد ذحخ١ش جش٠خ جشعس،
Jibriil halkan Ramadaanaa hundaawu
23
Soomana Ramadaanaa
nabitti dhufeeti qura'ana wajji
qara'an,Nabiin yogguu jibriil itti dhufe
qilleensa bubbisurra keyritti daddafa.
أجد ح ٠ى ف سؼح، , وح أجد جحط
Nabiin s.a.w. irra arjaa namaati,yeroon
haalaan arjoomu ramadaana keessa.
٠ىثش ف١ جظذلس جإلدغح، ضالز جمشآ،
جظالز، جزوش، جالػطىحف، وح ٠خض سؼح ذح
[.صجد جؼحد( ]ال ٠خض غ١ش ذ جشس
Nabiin keenya s.a.w. Ramadaana keessa
sadaqaa heddummeessa, Rakkataa
gargaarsa godha, qaraatii qur'aanaa
baay'isa, Akkasuma salaata,zikrii (faaruu
24
Soomana Ramadaanaa
rabbi) I'itikaafa (teessuma masgiidaa) kan
heddummeesu tahe.
ب ٠جت ع١ , ب ٠جغ صبئ
Waan nama soomanaa irraa
barbaachisu.
ظحت أ ٠ىثش جطحػحش، ٠جطد ج١غ ٠رغ
جذشحش، ف١ظ جظجش جخظ ف ألحضح غ
جؼحالش , ججحػس، ٠طشن جىزخ جغ١رس جغش
جشذ٠س، و لي أ فؼ ذش،
Namni soomanaa ibaadaa Rabbii
heddummeessuu barbaachisa, haraam
hundarraa fagaachuu qaba, salaata shanan
yeroo isiitti jamaa'aadhaan salaatuu qaba,
25
Soomana Ramadaanaa
kijiba dhiisuu qaba, nama hamachuu, nama
gowwoomsuu, dhala (Ribaa) nyaachuu, fii
jechootaa fii hojiilee dhoowwa tahe
hundarraa fagaachuu barbaachisa.
٠ذع لي جضس، جؼ ذ، »: لحي جر
« جج، ف١ظ هلل دحجس ف أ ٠ذع ؽؼح ششجذ
[ سج جرخحس]
Nabiin keenya s.a.w. akki jedhe ''Namni
jecha cubbuu haasawuufii itti hojjachuu
hidhiisin, kan Wallaalummaa (badii)
hindhiisin rabbiin nyaataafii dhugaatii
dhiisuu isaarraa dantaa hinqabu''
bukhaariitu odeesse.
26
Soomana Ramadaanaa
ب ٠ع١ اصبئ ع اطبعبد
Waan nama soomanu ibaadarratti
gargaaru.
. ضم هللا ضؼح خحفط-1
1-Sodaa Rabbii Qabaachuu fi hamtuu
hundarraa uf eeguu.
. جإلوثحس جزوش جذػحء ضالز جمشآ-2
2-Qaraatii qur'aanaa Heddummeessuu,
Zikrii fii kadhaa Rabbii heddumeysuu,
. ضجد أطذلحء جغء-3
3-Saahibban fofokkataa irraa fagachuu.
27
Soomana Ramadaanaa
Namni saahiba fakkata jallaa qabu wahuma
hamtuu isarraa barata. Mammaksatti raaddi
harreen wajji oolte dhuufuu barti''
jedhan.eegaa nama gaarii qajeelaa Rabbi
sodaatu saahiba (shariika) godhadhaa.
. الصس جغحجذ جذحفظس ػ طالز ججحػس-4
4-Masgiidatti maxxanuu fii salaata
jamaa'aa irratti uf tiiysuu.hanga
dandeessetti yeroo hedduu masjiidatti
argamuu yaalii godhi. Masjiida teessee
sunnaa salaattee, zikrii gootee, Rabbi
kadhattee, qur'aana qaraatee, yoo jette
Sawaaba hedduu walitti tuulatte, badii
dhagayuufii arguu jalaayis nagaya baate
28
Soomana Ramadaanaa
(tiiyfamte). Tanaaf gara masjiida gara
masjiida.
. لخ٠مغ جي, ضجد شحذز ح ٠ث١ش جشجش-5
5-Waan fedhii lubbuu namatti kakaasuu
fii waan qalbii nama goggoysu laaluu irraa
fagaachuu.kunis hedduudha fakkeenyaaf:-
filmii fii suuraa baalagummaa fokkataa
daw'achuu, kanneen televijiina, vidiyoo,
intarneeta, yutub, fesbuuk, waatis aab,
tuweytir, iskaybe, baaltook,fi kkf irraatti
badii gadi dhiifamtee facaafamtu
daaw'achuun haalaan dhoowwaadha.
. ػذ جغ-6
29
Soomana Ramadaanaa
6-Dogogoraa fi badii irraa fagaachuu.
. دفظ جغح جغ١رس ج١س جىزخ جغخش٠س-7
7- Nama hamachurraa uf eeguu, farada
(lukkee) tahurraa, kijibarraa, nama xiqqeysu
fii k.k.f. irraa Arraba ufii tiiysuu .
. ؼشفس ل١س جض-8
8-yeroon qaalii tahuu isii beekanii itti
fayyadamuu.
. جعطشؼحس ػظس جشش فؼحت-9
9-guddina kabajaa baatii tanaa beekanii
eeggachuu.
. جطحد جطش١شطحؼس ع١ش جغف أ جال-10
30
Soomana Ramadaanaa
10-ummata gaggaarii dur kan ibaadaa
irratti jajjaboo turan seenaa isaanii barachuu
fii jala deemuu.
. ذحعرس جفظ-11
11-Lubbuu ufii qorachuu.
. ضجذ٠ذ جطذس-12
12-Towbaa irra deddeebi'anii
haarawoomsuu.
فضبئ سضب
Guddina sadarkaa ramadaanaa.
: شش سؼح فؼحت خظحتض وث١شز ح
Baatiin ramadaanaa sadarkaa gurguddoo
31
Soomana Ramadaanaa
hedduu qabdi. Sankeessaa;-
ئ جشش جز ضي ف١ جمشآ، زج أػظ -1
. فؼحت سؼح
1-inni ji'a qur'aanni isakeessatti buufame
tahuu, kun waan jiini kun ittii sadarkaa
guddaa argate keessaa kan hangafaati.
-4. ضغك أذجخ جحس-3. ف١ ضفطخ أذجخ ججس-2
ضم١ذ ضغغ، : ضظفذ جش١حؽ١ أ
2-Isa keessa hulaan jannataa ni banamti.
3-hulaan ibidda jahannam nicufamti.
4-Isa keeysa sheyxaanni nihidhamti,
: ز سػ هللا ػ٠ذي ػ ره دذ٠ث أذ ش٠ش
32
Soomana Ramadaanaa
ئرج جحء سؼح فطذص أذجخ ججس، غمص أذجخ »
[. طفك ػ١]« جحس، طفذش جش١حؽ١
kanarratti abii hureyraan r.a. nabiin
s.a.w. akkana jedhan jedhe ''yeroo
ramadaanni dhufe hulaaleen jannataa
nibabbanamti,hulaaleen ibidda jahannam
nicuccufamti,sheyxaanonni nihidhamti.''
Bukaarii fii muslimtu odeesse.
خ١ش أف شش وح لحي , ف١ ١س جمذس-5
مذس : ضؼح ح ف ١س ج ض مذس * ئح أ ح ١س ج ح أدسجن
ش * ف ش أ مذس خ١ش ي * ١س ج ح ضض جش التىس ج
ش أ و سذ طغ * ف١ح ذار دط عال
فجش [. عسز جمذس]ج
33
Soomana Ramadaanaa
5-Isa keessa halhan murtii tu jira. Isiin
ji'a kuma tokkorra caalti, Rabbiin s.w.
akkana jedhe, ''nuti isa (qur'aana) buufne
halkan murtii keysatti. maaltu sibeeysise
halkan murtii maal akka taate?.
halkan murtii ji'a kumatokkorra caalti.
malaaykaalee fii ruuhis (Jibriilis) isii
keessatti hayyama Rabbi isaaniitiin (gama
dachii) gadi bu'an. isiin nagaya hanga
fajriin bahutti (bari'utti).'' Suuraa qadrii.
شش رحسن، , أضحو شش سؼح»: لحي -6
فشع هللا ػ١ى ط١ح، ضفطخ ف١ أذجخ جغحء، ضغك
أذجخ ججذ١، ضغ ف١ شدز جش١حؽ١، هلل ف١ ١س خ١ش
سج جغحت « أف شش، دش خ١شح فمذ دش
34
Soomana Ramadaanaa
6-Nabiin keenya s.a.w. akkana jedhan
''isiniif dhufe jiini ramadaanaa, ji'a barakaa
heddummaatu, kansoomana isaa Rabbiin
dirqama isinirratti godhe, isa keessa hulaan
samii banamti,hulaan jahiim (ibidda
azaabaa) nicufamti, isa keessatti shiftootiin
sheyxaanaa nisakaallamti, isa keessatti
halkan baatii kuma caalu tokko Rbbiif
taheeti jira, namni toltuu isii hongayee
dhugumaan kasaare.'' Nasaaiyyiitu odeesse.
. دظي جغفشز طح ئ٠حح جدطغحذح -7
. دظي جغفشز لح ئ٠حح جدطغحذح -8
. جدطغحذحدظي جغفشز لح ١س جمذس ئ٠حح -9
35
Soomana Ramadaanaa
7-nami iimaanaa fii abdii Rabbiitiin
soomane araarama argata.
8-namni iimaanaa fii abdii Rabbiitiin
dhaabbate (salaate) araarama argata.
9-Namni iimaanaa fii abdii rabbiitiin
leylatulqadri dhaabbate (salaate) araarama
argata.
ش٠شز سػ هللا ػ ػ ٠ذي ح عرك دذ٠ث أذ
لح ١س جمذس ئ٠حح جدطغحذح غفش ح »: لحي جر
ضمذ رر، طح سؼح ئ٠حح جدطغحذح غفش
لح »: لحي [. طفك ػ١]« ح ضمذ رر
طفك ]« سؼح ئ٠حح جدطغحذح غفش ح ضمذ رر
[. ػ١
36
Soomana Ramadaanaa
Abii hureyraan nabiirraa odeessee
akkana jedhan jedhe ''namni leylatalqadri
imaanaa fii abdiin dhaabbate badiin isaa ta
dabarte hundi araarama isaaf godhamti,
namni iimaanaa fii abdiin ramadaana
soomane baiin isaa ta dabarte hundi
araarama isaaf godhamti,
''namni Ramadaana imaanaa fii abdiin
dhaabbate badiin isaa ta dabarte hundi
araarama isaaf godhamti,
: لحي ػ أذ ش٠شز سػ هللا ػ ػ جر -
جظجش جخظ، ججؼس ئ ججؼس، سؼح ئ »
طفك ]«سؼح، ىفشجش ح ذ١ ئرج ججطرص جىرحتش
[. ػ١
37
Soomana Ramadaanaa
Abii hureyraan nabirraa odeessee
akkana jedhan jedhe ''salaanni shaman tuun
hanga taaniitti, jum'aan hanga jum'aatti,
Ramadaanni hanga Ramadaanaatti
hayxuudha (Balleessarraa araarama namaaf
taati).
: م جؼشز ف١ ضؼذي دجس غ جر -10
« ؼدجس –أ لحي –ػشز ف سؼح ضؼذي دجس »
[. أخشج غ]
10-umraan isa kessaa hajji nabiin wajji
godhatetti qixxoyti. Nabiin s.a.w. akkana
jedhan''umraan Ramadaana keessatti taate
hajjii naan wajji taatetti qixxaatti'' muslimtu
odeesse
38
Soomana Ramadaanaa
ذذ٠ث أذ : وثشز جؼطمحء جحس ف سؼح-11
سج ]« هلل ػذ و فطش ػطمحء»: ذ أحس، ػ ج
, أدذ
ئرج وح أي ١س شش سؼح، »: دذ٠ث
٠ح ذحغ : ٠حد حد...طفذش جش١حؽ١، شدز جج،
ألظش، هلل ػطمحء جحس، , ألر، ٠ح ذحغ جشش, جخ١ش
[. دغ جألرح, سج جطشز]«ره ف و ١س
11-Ibidda jahannamirraa namni
bilisoomfamu ramadaana keessa heddudha.
Abii umaamaan nabirraa odeessee Akkana
jedhan jedhe '' yeroo soomana furan hunda
warra Rabbiin ibidarraa bilisoomsuutu
jiraa'' ahmad tu odessee.
39
Soomana Ramadaanaa
Hadiisa biroottii-''yogguu halkan duraa
ramadaanarraa tahe seene sheyxaanotii fii
shiftootiin jinni nihidhamti,lallabaan
nilallaba yaa katoltuu barbaadu asdeebi'ii
itti jabaadhu, yaa ka hamtuu barbaadu
ufqabi, Rabbiin warren ibiddarraa
bilisoomsu qaba, sun halkan hunda
keessatti.'' Tirmiiziyyiitu odeesse.
ف و ٠ سؼح دػز غطجحذس ى غ-12
–ئ هلل ضرحسن ضؼح ػطمحء ف و ٠ ١س » م
ئ ى غ ف و ٠ ١س دػز –٠ؼ ف سؼح
[. طذ١خ غ١ش: لحي جألرح, سج جرضجس]« غطجحذس
12-muslima hundaaf kadhaa
qeebalamtuutu jira guyyaa Ramadaanaa
40
Soomana Ramadaanaa
hunda. Nabiin s.a.w. akkana jedhan
''Halkaniif guyyaa ramadaanaa keessa
rabbiin warra ibidda azaabaarraa bilisoomsu
qaba. ammas muslima hundaaf kadhaa
qeebalamtuu taateetu jira halkaniif guyyaa
ramadaanaa keessatti.'' Bazzaartu odeesse.
ح أض »: لحي جر فمذ: ئ غ١س إ-13
ػ جغ١ شش خ١ش سؼح، ال أض ػ
جحفم١ شش شش سؼح، ره ح ٠ؼذ
جإ ف١ جمز ؼرحدز، ح ٠ؼذ ف١ جحفم
مس , غفالش جحط ػسجض، غ إ
[. طذذ أدذ شحوش, سج أدذ]« فحجش
13-inni boojuu (Badhaasa) mu'iminaati
nabiin s.a.w. akki jedhan ''jiini
41
Soomana Ramadaanaa
ramadaanarra isaaniif caalu mu'imintootatti
takkaa waa hindhufne, jiinii ramadaanarra
hamaa munaafiqootatti waa hindhufne, kun
akki itti tahuu dandaye mu'iminni ibaadatti
jabaataa munaafiqni ibaadarraa laafa, tanaaf
milkii mu'imintootaa hoongoo
munaafiqootaati''ahmad odeesse.
ف فضبئ اص١ب طمب
Sadarkaa soomana akka waliigalaatti
. أجش جظ١ح ذغ١ش دغحخ-1
. جظ١ح لح٠س غحب جألخالق-2
. ػذ محء سذ, ٠فشح جظحت ذظ١ح ػذ فطش-3
42
Soomana Ramadaanaa
ف ف جظحت أؽ١د س٠خ جغه خ-4
1-galanni soomanaa lakkoofsaan
malettii heddummaatee galfama.
2-soomanni haalaa amala hamaa
hundarraa nama tiiksa.
3-Namni soomanaa yeroo soomana isaa
furuu fii guyyaa fuula Rabbii isaa dhaqus
soomana isaatiin nigammada.
4-Fooleen afaan nama soomanaa Rabbi
biratti hafuura miskiirra urgooyti.
، ٠ذي ح عرك دذ٠ث أذ ش٠شز سػ هللا ػ ػ
و ػ جذ آد ئال : لحي هللا ػض ج»: لحي جر
43
Soomana Ramadaanaa
جظ فا ، أح أجض ذ، جظ١ح جس، فارج وح
، فا عحذ أدذ ال ٠ظخد, فال ٠شفث, ٠ ط أدذو
خف , ئ طحت، جز فظ ذذ ذ١ذ: أ لحض، ف١م
ظحت فشدطح . ف جظحت أؽ١د ػذ هللا س٠خ جغه
ئرج أفطش فشح ذفطش، ئرج م سذ فشح : ٠فشدح
[. طفك ػ١]«ذظ
Rgaan waan dabarsine kanaa, Abii
hureeyraan Nabiin keenya s.a.w. akkana
jedhan jedhe ''Rabbiin oltahee qulqullaayee
akkana jedhe-hundi dalagaa ilmaan aadam
isumaafi soomana malee inni naafi,
anumaatu galata galcha isarratti, soomanni
wantaadha, yeroo guyyaan soomana tokkoo
keessanii tahe akka hinbaalaganne, akka
44
Soomana Ramadaanaa
hinwacne, yoo namni tokko isa arrabse
yookaan isaan lole ani soomanaadha
haajedhuunii, Isaa (Rabbii) lubbuun
Muhammad harka isaa keessa jirtuun
kakadhee ciinca afaan nama soomanuuttu
Rabbi biratti hafuura miskiirra urgaawa,
nama soomaneef gamachuu lama tan inni
isii gammaduutu isaaf jira, yogguu fure
furuu isaatiif gammada, yogguu fuula
Rabbii isaa dhaqe soomana isaatiin
gammada.'' Bukarii fii muslimtu odeesse.
م ط هللا ػ١ --أجش جظ١ح ذغ١ش دغحخ -
و ػ جذ آد ٠ؼحػف؛ جذغس ذؼشش أثحح، »ع
ئال جظ فا ، : ف، لحي هللا ضؼحئ عرؼحتس ػغ
45
Soomana Ramadaanaa
سج . «أح أجض ذ، ٠ذع شض ؽؼح أج
غ
--galanni nama soomanuu lakkooysaan
malletti hedduu tahee galfamaaf. Nabiin
s.a.w.akkana jedhan "Dalagaan ilmaan
aadam hundinuu dacha godhamtiif. Toltuun
takkaa faakkaattuu isii kudhanirraa hanga
dhibba torbaatti (heddummeyfamtiif).
Rabbiin s.w. akkana jedha "soomana malee
inni naafi anumaatu isarratti galata galcha,
anumaa jecha fedhii isaatii fii nyaata isaa
dhiisee soomane waan taheef jecha"
muslimtu odeesse.
م : جت١ ذحخ ف ججس ال ٠ذخ غ١شض-5
46
Soomana Ramadaanaa
:« جش٠ح، ٠ذخ : ئ ف ججس ذحذح ٠محي
جظحت ٠ جم١حس، ال ٠ذخ أدذ غ١ش، فارج
[. طفك ػ١]«ف ٠ذخ أدذ, دخج أغك
5-Nama soomanuuf hulaa jannatarraa
taateetu jira, tan isaan malee namni biro
hinseenu. Nabiin s.a.w. "Jannata keessa
hula takka tan rayyaan jedhamtuutu jira,
guyyaa qiyaamaa warra soomanaatu seena,
isaan malee nam tokkolleenuu
hinseenu,yogguu isaan seenan nicufamti,
tokkolleenuu hinseenu." Bukharii fi
muslim.
مي : غ جمشآ ٠ جم١حسجظ١ح ٠شفغ ظحدد-6
جظ١ح جمشآ ٠شفؼح ؼرذ ٠ جم١حس، ٠مي »: جر
47
Soomana Ramadaanaa
ؼط جطؼح جشز، فشفؼ ف١، , أ سخ: جظ١ح
. ؼط ج ذح١، فشفؼ ف١, أ سخ: ٠مي جمشآ
[. طذذ جألرح, سج أدذ]«ف١شفؼح: لحي
6-Soomanaa fii qur'aannii guyyaa
qiyaamaa ni araarsan saahiba isaaniitiif.
Nabiin s.a.w. akkana jedhan-Soomanaa fii
qur'aanni guyyaa qiyaamaa saahiba
isaaniitiif ni magantaawan. Soomanni akki
jedhu yaa Rabbi nama kana naatu nyaataafii
fedhii lubbuu isaa bahachuu isa dhoowwee
na maganteessi isa keessatti. Qur'aannis
akki jedhu : yaa Rabbi nama kana naatu
halkan keessa hirriiba isa dhoowwe waan
taheef namaganteessi isa keessatti, isaan
48
Soomana Ramadaanaa
lachuu nimaganteeffaman jedhe." Ahmaddu
odeesse.
جظ١ح »: مي جر : جظ١ح لح٠س جحس-7
, سج أدذ ذغذ دغ]«، دظ دظ١ جحسجس
[. وح لحي جزس
7-Soomanni ibidda namarraa ittisa.
Nabiin s.a.w. akkana jedha "soomanni
wantaadha (gaachana), jogola
jajjabeeffamaadha ibidarraa ( nama
ittisa)"Ahmad odeesse.
م: جظ١ح ذحخ ػظ١ أذخ جخ١ش-8
: لحي« أال أده ػ أذجخ جخ١ش»: ؼحر سػ هللا ػ
جظ جس، جظذلس ضطفة »: لحي. ذ ٠ح سعي هللا
49
Soomana Ramadaanaa
[. سج جطشز]« وح ٠طفة جحء جحس, جخط١ثس
8-Soomanni hula toltuu guddoodha.
Nabiin s.a.w. mu'aaziin akkana jedhe "mee
hulaalee toltuutti siqajeelchuu?" eeyyeen
naqajeelchaa yaa ergamaa Rabbii jennaan
''Soomanni wantaadha, sadaqaan akka
bishaan ibidda dhaamsutti dilii dhaamsiti"
jedheen. Tirmiziitu odesse.
فمذ لحي جر : جظ ال ث ف جؼرحدجش-9
جذ سج]« ػ١ه ذحظ؛ فا ال ث »: ألذ أحس
[. طذذ جألرح, درح
9-Soomanni hiriyaa hinqabu ibaadaa
keessaa.Nabiin abbaa umaamaatiin akkana
50
Soomana Ramadaanaa
jedhan "soomanatti jabaadhu inni fakkii
hinqabu" ibnu hibbaantu odeessee albaaniin
sahiiha godhe.
وح أوثش جشء جظ١ح وح ذحػذ هللا ذ١ -10
ح ػرذ ٠ظ ٠ح ف عر١ »: م .. جحسذ١
هللا ئال ذحػذ هللا ذزه ج١ ج ػ جحس عرؼ١
[. طفك ػ١]«خش٠فح
10-Hanguma namni soomana
heddummeesse Rabbiin ibidda azaabaarraa
isa fageessa.
Nabiin s.a.w. akkana jedhan
"gabricharraa guyyaa tokko karaa rabbi
keessatti soomanee rabbiin fuula isaa
51
Soomana Ramadaanaa
waggaa torbaatam ibiddarraa isa fageessu
malee kan hafu hintaane" bukhaariif
muslimtu baase.
حى فائذ اص١ب
Faaydaa fi hikmaa soomanaa.
ضشن جذرذحش ؽحػس هلل ػض ج، ١حي ذزه -1
. وشجطسػح سذ، جفص ذذجس
1-Jaalala Rabbii barbaachaaf waan
lubbuun feetu dhiisuu.akka kanaan galata
isaa argatanii, jannata isaa badhaafaman.
ضؼ٠ذ , حسعس ػرؾ جفظ جغ١طشز ػ١ح-2
. جإلغح جظرش جطذ ججذ
52
Soomana Ramadaanaa
2-Lubbuu ufii qabuu fii toohachuu nama
barsiisa, murannoo, ciminaa fi obsarratti
nama leenjisa.
. عرد طم وح ف آ٠س جرمشز جغحذمس-3
3-Sodaa Rabbiiti nama barsiisa akkuma
aayata suuraa baqaraa tan dabarsine
sanirraa hubatamutti.
ئرج وح ٠ ط »: عرد ذغ جخك م -4
أ لحض، ال ٠شفث، فا عحذ أدذ, فال ٠فغك, أدذو
[. طفك ػ١]«ئ طحت: ف١م
4-Haalaaf amala nama tolcha. Nabiin
s.a.w. akkana jedhe.''yeroo guyyaan
soomana tokkoo keessani tahe akka jecha
53
Soomana Ramadaanaa
jallinaa,kan baalagummaa hin
haasoyne,namni tokko yoo isa arrabsee
yookaan isaan lole haajedhuu
anisoomanaadha'' bukhaarii fi muslimtu
baase.
ؼشفس جإلغح لذس ؼس هللا ػ١ ف ح ؽؼح -5
. ششجذ صجط
5-Nama barsiisa guddina qananii
Rabbiin namaaf kennee nyaata, dhugaatii fi
jaartii isaa keysatti.
. ضفش٠غ جإلغح طحػحش جؼرحدجش جزوش-6
6-Akka namni yeroo bal'oo argatee
ibaadaa fi zikrii Rabbii heddummeessu
54
Soomana Ramadaanaa
namaaf mijjeessa.
. ضشل١ك جمخ ض١ثطح ألعرحخ عؼحدضح فالدح-7
7- Qalbii laaffisee akka milkiif
qophooytu godha.
. ضخف١ف دذز جشز-8
8-Qara (oowwa) fedhii lubbuuti
namarraa laaffisa.
ؼحء ئطالح جؼذز ضم١س جرذ ضط١ش جأل-9
. جفؼالش جغ
9-Qochumaa garaa namaati
qulqulleessa,qaama nama bareecha.
. ضؼ٠ذ جغ جظح دلس ججػ١ذ-10
55
Soomana Ramadaanaa
10-Muslima sagantaan jiraachuufi yeroo
karoorfatanii kabajuu barsiisa.
جطضج ظش ػظ١ ظحش دذز جغ١-11
. جألس ذثجذص د٠ح
11-Mul'isa guddaa gamtoominaafii
tokkummaa ummata muslimaa
mul'isuudha,hundee diin isaanii jabeysanii
qabachuu isaanii kan ibsu.
شحسوس جألغ١حء جفمشجء جػ ػطش ف -12
.زج دث ػ ذزي جؼشف جإلفحق
12-Qabaataa fi dhabaan waliinwajji akka
beelawanii dheebotan godha, kun ammo
akka waliif rifatanii walgargaaranii tola
56
Soomana Ramadaanaa
walitti oolan godha.
. ششط جة اص
Ulaagaalee soomanaa.
٠جد جظ١ح ػ و غ ػحل ذحغ لحدس ػ -1
. جظ، م١ غ١ش غحفش، خحي ججغ
1-soomanni dirqama taha hunda nama
muslimaa,qalbiin fayyaa,kanufbaree,kan
soomana danda'uu,taa'aa biyyaa kan karaa
deemaa hintahin, waan soomana
dhoowurraa qulqulluu kantahe hundarratti
dirqama.
. ال ٠مر جظ١ح, جىحفش ال ٠ظ-2
57
Soomana Ramadaanaa
2-kaafirri soomanuun isaaf hintahu,
soomanus irraa hinqeebalamu,
. جظغ١ش جز ٠رغ ال ٠جد ػ١ جظ-3
3-joollee xiqqoo soomanni irratti
dirqamaa miti,garuu yoo soomanan
nitahaaf,inumaa leenjiif jecha
soomansiisuun barbaachisaadha.
. ال جإلؽؼح ػ, جج ال ٠جد ػ١ جظ-4
4-maraataan waan soomanuuf
hinqabu,irraayis hinqeebalamu.
٠طؼ ػ , جؼحجض ػ جظ غرد دجت ٠فطش-5
. و ٠ غى١ح
58
Soomana Ramadaanaa
5-dadhabaan akka dhukkuba irraa
hinfayyineen qabamee faa, nifura,guyyarraa
beelawaa tokko nyaachisa.
جش٠غ شػح ؽحستح ٠طظش ذشؤ، ٠فطش ئ شك -6
. ٠ جظ، ٠مؼ ذؼذ ذشتػ
6-Dhukkubsataan fayyuun isaa
kajeelamu yoo dadhabe nifura,eega fayyee
ammo qadaa kafala.
جذح جشػغ ئرج شك ػ١ح جظ أج -7
, جذ أ جإلسػحع، أ خحفطح ػ ذ٠ح ضفطشج
. ضمؼ١ح جظ
7-Dubartiin ilmoo hoosftuufi tan garaa
qabdu yoo soomanni itti ulfaate yookaa
59
Soomana Ramadaanaa
ilmoo isiirratti miidhaa fidaa sodaatte
nifurti,booda garuu qadaa kafalti.
جؼطش فطش إلمحر ؼظ غشق أ دش٠ك -8
. ٠فطش ١مز ٠مؼ
8-Namni nama halaakamuu deemu -kan
bishaan nyaatee fi kan ibiddi gube-
dhaqqabee baasuuf deemu yoo furuun isa
barbaachise nifura,booda qadaa kafala.
ئ شحء أفطش، لؼ ح , جغحفش ئ شحء طح-9
. أفطش
9-Namni karaa deemu yoo fedhe
nisoomana yoo fedhe nifura, booda qadaa
kafala.
60
Soomana Ramadaanaa
جذحتغ جفغحء ضفطشج ضمؼ١ح، ال ٠جص -10
. ط١حح
10-Dubartii dhiiyni baatii fi dhiiyni
ulmaa itti jiru nifurti, soomanuun isiif
hintahu,booda nikafalti.
أب ششط صحخاص :
Ammoo ulaagaaleen soomanni itti
fayyaa tahuu
جمطحع د جذ١غ .-جط١١ض.-جؼم.جإلعال:
. ج١س.-جفحط
-Namni soomanu islaama tahuu,qalbiin
fayyaa qabaachuu,joollummarraa bahee
61
Soomana Ramadaanaa
waa addaan baafachuu,dhiiga baatiitii fi kan
ulmaa irraa qulqullaawuu,soomana niyyaa
godhuu dha.
آداة غبد اص١ب
Seera barbaachisaa soomanaa.
ال » :م : جرحدسز ذحفطش ػذ ضذمك جغشخ-1
s[.طفك ػ١]« ٠ضجي جحط ذخ١ش ح ػجج جفطش
Soomana furiinsa jarjarsuu,yogguu
aduun seenuu mirkaneyfatan.Nabiin s.a.w.
akkana jedhan ''namni toltumarra jira waan
soomana furaa jarjarseen''bukhaarii fi
muslim.
جفطش ػ سؽد أ ضش أ حء، فمذ وح -2
62
Soomana Ramadaanaa
٠فطش لر أ ٠ظ ػ سؽرحش، فا ضى سؽرحش )
( فط١شجش، فا ضى ض١شجش، دغح دغجش حء
[. طذذ جألرح, جطشز]
2-Ruxaba (Asheeta timiraa) irratti furuu
yoo dhabame timira irratti, yoo hinjiraatin
bishaanitti. Nabiin s.a.w. osoo magriiba
hinsalaanne dura asheeta timiraatti fura yoo
hinjiraatin timiratti yoo hinjiraatin bishaan
hammaarrata.'' Tirmiziitu odesse.
ئ ظحت ػذ »: م : جذػحء ػذ جإلفطحس-3
[. جذ حجس]« فطش دػز ح ضشد
3-Yeroo furan Rabbi
kadhachuu.Hadiisatti ''Nama soomanaatiif
63
Soomana Ramadaanaa
yeroo soomana furu kadhaa
hindeeffamneetu jira''ibnumaajah odeesse.
: م : ضأخ١ش جغذس جذشص ػ١-4
« ضغذشج؛ فا ف جغذس ذشوس»
4- Hiraabbachuu booda aansuudhaan
wajji. Hadiisatti '' hiraabbadhaa nyaanni
hiraabaa barakaa qabaa.''.
: ػ جذحس، م وف جغح جججسح-5
ال , فال ٠شفث, جظ١ح جس، فارج وح ٠ ط أدذو»
طفك ]« ئ طحت: ف١م, ٠ج، فا عحذ أدذ أ لحض
[. ػ١
5- Badirraa qaamaafii arraba ufii qabuu.
Nabiin s.a.w. akkana jedhan "soomanni
64
Soomana Ramadaanaa
wantaadha yogguu guyyaan soomana
tokkoo keessanii tahe akka hinbaalaganne,
akka hindogoggorre, yoo namni tokko isa
arrabse yookaa isaan lole ani soomanan
qaba haajedhuunii". Bukhaariif muslimtu
baase.
, ٠ذع لي جضس جؼ ذ جج»: ل
سج ]« ف١ظ هلل دحجس ف أ ٠ذع ؽؼح ششجذ
[. جرخحس
Ammas hadiisatti wanni dhufe "namni
jecha dharaa haasawuu, itti hojjachuu fii
dogoggora hindhiisin nyaataaf dhugaatii
isaa dhiisuu isaa keessatti Rabbiin dhimma
hinqabu". Bukhaariitu odeesse.
65
Soomana Ramadaanaa
ف , فطش طحتح»: م : ضفط١ش جظحت١-6
« غ١ش أ ال ٠مض أجش جظحت شءث أجش
[. طذذ, جطشز]
6-Nama soomanu fursiisuu.
Hadiisatti "namni nama soomanaa
fursiise isaafis fakkaatuma galata isaaniittu
isaaf taha. Kunis osoo galata isaaniirraa
waa takkallee hin irrisnetti taha.
ف ، فمذ وح جر ججد وثشز جظذلس-7
[. طفك ػ١]سؼح أجد ذحخ١ش جش٠خ جشعس
. وح ال ٠غأي ػ شء ئال أػطح: صجد أدذ
7- Arjoomuu sadaqaa heddummeessuu.
66
Soomana Ramadaanaa
Nabiin s.a.w. ramadaana keessa toltutti
arjooma qilleensa bubbisturra". Bukhaariif
muslimtu baase.
ره فؼ جر : جمشآ ذجسعط وثشز ضالز-8
. ف سؼح
8-Qaraatii qur'aanaatii fii walbarsiisuu
heddummeessuu. Nabiin s.a.w. ramadaana
keessa kana heddummeessaa turan waan
taheef.
لح سؼح ئ٠حح »: م : ل١ح ج١-9
[. ػ١طفك ]« جدطغحذح، غفش ح ضمذ رر
9-Salaata halkanii salaatuu.Hadisatti
''Namni Ramadaana dhaabbate (salaate)
67
Soomana Ramadaanaa
dhugaoomsaa abdachaa badiin isaa
tadabarte araarama godhamtiif'' bukhaarii fi
muslim.
فغذاد اص١ب
Wantoota soomana balleysu.
٠رط جظ١ح، :-ججحع ف حس سؼح: أال
. ٠غطش طحتح ذم١س ٠ -1
. ػ١ لؼحء ج١ جز جحغ ف١-2
ػ١ وفحسز غظس؛ ػطك سلرس، فا ٠جذ -3
فاؽؼح عط١ , فظ١ح شش٠ ططحذؼ١، فا ٠غططغ
غى١ح، ى غى١ ظف طحع ذش أ غ١ش
. ؽؼح أ جرذ
68
Soomana Ramadaanaa
ػ١ جذ جطذس جالعطغفحس -4
1ffaa - Namni
Guyyaa Soomanaa Qunnamtii saalaa
godhuun soomana balleesse.
1-garuu guyyaa isaa kanhafee soomana
itti fufuu qabaa,
2-guyyaa kana qadaa kafaluu qaba,
3-adaba kaffaaraa guddotu isarraa
barbaachisaa. -isiinis gabra tokko
bilisoomsuudha. yoo hin argatin ji'a lama
walitti dhaabee soomanuudha. yoo
hindandayin miskiina jahaatama
nyaachisuudha.
69
Soomana Ramadaanaa
4-Towbaan Rabbi araarfachuu kadhaa
heddummeessuu barbaachisa.
: جألو جششخ طؼذج : ثح١ح
. ٠فغذ جظ ٠غطش ذم١س ٠ طحتح -
. ػحء ره ج١ جز أفطش ف١ػ١ ق-
ػ١ جذ جطذس جالعطغفحس -
2ffaa -Nyaachuu fii dhuguu beekaadhaa
kan irraanfiin hintahin,soomanni isaa
nibada,guyyaa san hanga hafe soomanaan
turuun dirqamaa,qadaa guyyaa fure sanii
kafaluu qaba,gabbuu,sheenawuufii
70
Soomana Ramadaanaa
towbachuu isa barbaachisa.
: ئضجي ج ٠مظس: ثحثح
ذحعطحء أ رحششز أ ضمر١ أ ػ، ػ١ ح ػ
. أو أ ششخ طؼذج
3ffaa- Bishaan hormaataa
dhangalaasuu,osoo dammaqaa jiruu.Kan
hirriibaan hintahin.Qaama saalaa harkaan uf
tuttuquun,jaarsaaf jaartiin
walqaqqabuun,waldhungachuufi
walhammachuun tahuu Bishaan hormaataa
dhangalaasuu.
Kunis Adabuma akka nama beekaa
nyaataa fi dhugaatiin fureettu isarra jira.
71
Soomana Ramadaanaa
دم جإلذش جغز٠س جط ٠غطغ ذح ػ جألو : سجذؼح
. جششخ
4ffaa- Limmoo nyaataa godhachuu,tan
isiin nyaataafi dhugaatirraa duroomuu
danda'an.
. دم جذ:خحغح
5ffaa- Limmoo dhiigaa godhachuu,dhiga
nama biro karaa limmootiin ufitti naquu .
. خشج د جذ١غ أ جفحط: عحدعح
6ffaa- Dhiiyni baatiitii fi kan ulmaa
namatti dhufuu.
ذذجحس أ فظذ، أ ئخشجج جذ جظحب: عحذؼح
72
Soomana Ramadaanaa
عذد طرشع أ إلعؼحف ش٠غ ذ ره، م
, سج أذ دجد جغحت]« أفطش جذحج جذج»
[. طذذ جألرح
7ffaa- Namni soomanaa dhiiga ufirraa
baasuu.koobaan,hidda muruun,limmoon
nama dhukkubsate gargaaruuf ufirraa
waraabuun fi kkf.soomana nifura.Nabiin
s.a.w. akki jedhe ''kankoobee fi kan
koobbates soomana furan''abudawudii fi
nasa'I odeesse,albaaniin sahiiha jedheen.
أح خشج جذ ذفغ وحشػحف، أ خشج ذمغ :فحتذز
ال ذؼ , فال ٠فطش، أل ١ظ دجحس, ع ذ
. جذجحس
73
Soomana Ramadaanaa
Hubachiisa-Ammoo dhiiyni ufumaan
namarraa yaau kan akka funuunaa fi ilkee
buqqaasanii diiydee soomana
hinfuru.koobas mitii ittis hinfakkaatu.
, رسػ جمء» جطم١إ ػذج، م : ثحح
سج أ ]« ف١ظ ػ١ لؼحء، جعطمحء ف١مغ, طحت
[. طذذ جألرح, جغ
8-Beekaa ufhaqqisiisuu hadiisatti
''Namni soomanaa yoo haqqisaan dirqiin
isatti dhufte homaa isarratti hinjiran,ammo
namni ufhaqqisiise qadaa
haakafaluu''warreen sunanaattu odeesse
albaaniin sahiiha jedheen.
74
Soomana Ramadaanaa
ثبثب أثاة اخ١ش 30
ف سضب
Hulaa toltuu (kheyrii) 30
tan Ramadaanaa keessaa
ثغ هللا اشح اشح١
جذذ هلل، جظالز جغال ػ خحض جألر١حء
جشع١، ر١ح ذذ ػ آ طذر أجؼ١، أح
: ذؼذ
75
Soomana Ramadaanaa
Maqaa Rabbii rahmata godhuutiin
jalqabna.
Faaruun rabbiif haatahu. Nagayaaf
rahmannii nabii keenya muhammadirratti
haa bu'u. aaliifii sahaabaa isaaniirrattis.
ح ح ف ئد١حء زج جشش جؼظ١، شش فاعح
سؼح، شش جغفشز جشػج، جز لحي هللا ضؼح
ذ بط : ف١ مشآ ا ضي ف١ از أ ضب ش س ش
ي ث ش اش ى ذ ش ف فشلب ا ذ ا بد
١ص سأ٠ح أ جغ ف ز جشعحس [ 185: جرمشز] ف
جس جألدحد٠ث ج٢ثحس ف خطف أذجخ جخ١ش جرش
غ جطشو١ض ػ ح ٠طأوذ ح ف زج جشش جفؼ١،
سز جذحفظس ػ فشجتغ ذحإلػحفس ئ جطر١ ػ ػش
. جؼرحدجش جفح، هللا جحد ئ عجء جغر١
76
Soomana Ramadaanaa
Kun barnoota ji'a ramadaanaa
kabajamaa kana laalchisee qopheessine.
Hulaalee keyriirratti nama qajeelcha. Ragaa
(daliila) isaatis ni'ibsa. Akkuma beekamu
jiini Ramadaanaa ji'a kabajamaadha.ji'a
araaramaafii Rahmataati, kanarraa Rabbiin
s.w. akki jedhe ''(soomanuu qabdan) baatii
ramadaanaa kan qur'aanni isa keessa
buufame, qajeelchaa namaa kan tahe,
ibbsaa qajeelloofii haqaa kantahee, namni
isinirraa ji'icha biyya jiru
haasoomanuu,…"
شا إل لحي هللا ضؼح : خالصجإل -1 ب أ
حفبء ٠ اذي خص١ ١عجذا هللا
77
Soomana Ramadaanaa
ره د٠ وبح ٠ؤرا اض لح ا اص ٠م١
خ م١ي [. 5: جر١س] ا
1-Rabbiif qulqulleessuu.waan dalagan
hundaa. Rabbiin s.w. akkana jedha
"isaan waa hin ajajamne Rabbiif
ibaadaa qulqulleessanii rabbi
gabbarutti malee, qajeelloo qabatutti
malee, salaata dhaabuu fii zakaa
kennutti malee, kuni amantii
diriiraadha."bayyinaa 5.
ربة لج أ »: ضجش٠ذ جطذس هلل ضؼح -2
«هللا ع١رطع اشظ غشثب ربة
إ هللا ٠مج رثخ اعجذ ب »، [سج غ]
[. سج جطشز] «٠غشغش
78
Soomana Ramadaanaa
2-towbaa Rabbiif qulqulleessuu.
hadiisatti "namni osoo aduun dhiha
isiitiin oldeebitee hinbaane towbate
Rabbiin irraa qeebala."muslimtu
odeesse.
Hadiisa birootti "Rabbiin towbaa
gabrichaa ni qeebala waan hin
shakaraatiniin."tirmiziyyiitu odeesse.
صب »: ط١ح سؼح ئ٠حح جدطغحذح-3
سضب إ٠بب احزغبثب غفش ب رمذ
[. سج أذ جطشز] «رج
3-dhuga'oomsaa abdachaa Ramadaana
soomanuu. Nabiin s.a.w. akkana jedhan
79
Soomana Ramadaanaa
"namni dhuga'oomsaa abdachaa
Ramadaana soomane badii isaarraa
wanni dabre isaaf araaramame."ahmadiifi
tirmiziitu odeesse.
لب »: ل١ح سؼح ئ٠حح جدطغحذح-4
سضب إ٠بب احزغبثب غفش ب رمذ
[.سج جرخحس غ] «رج
4-Amanaa abdachaa Ramadaana
dhaabbachuu (salaatuu): hadiisatti
"Namni dhuga'oomsaa abdachaa
Ramdaana dhaabbate (salaate) badii
isaarraa wanni dabre isaaf
araaramama." Bukhaariif muslimtu
odeesse.
80
Soomana Ramadaanaa
لب »: ل١ح ١س جمذس ئ٠حح جدطغحذح-5
اب احزغبثب غفش ب رمذ ١خ امذس إ٠
[. سج جرخحس غ] « رج
5-Amanaa abdachaa leylatul
qadri (halkan murtii)
dhaabbachuu (salaatuu):
"Namni dhuga'oomsaa
abdachaa halkan murtii
dhaabbate (salaate) badii
isaarraa wanni dabre isaaf
araaramama." Bukhaariif
muslimtu odeesse.
وح »: جالجطحد ف جؼشش جألجخش -6
ئرج دخ جؼشش أد١ح ج١، سعي هللا
سج ] «أ٠مظ أ، شذ ثضس
81
Soomana Ramadaanaa
[. جرخحس غ
7-kurnan ramadaanaa kan boodaa
keessatti ibaadarratti
jajjabaachuu.
Hadiisa keessatti Nabiin s.a.w.
yeroo kurnan boodaa seene
halkan nijiraachisa, maatii isaa
nidammaysa, marxoo isaa
nijabeysa." Bukhaariif muslimtu
baase.
اعشح ف سضب رعذي حجخ، »: جؼشز -7
[. سج جرخحس غ] «أ حجخ ع
8-umraa godhuu.
Hadiisatti "umraan ramadaana keessaa
82
Soomana Ramadaanaa
hajjitti qixxooyti, yookan hajji nawajji
taatetti qixxooyti" bukhaariifi muslimtu
baase.
٠ؼطىف وح سعي هللا »: جالػطىحف -8
سج ]« ف جؼشش جألجخش سؼح
[. دغ طذ١خ: جطشز لحي
9-teessoo masgiidaa (i'itikaafa)
"nabiin s.a.w. kurnan ramadaanaa
kan boodaa keessatti masgiida
taa'aa ture" tirmiziyyii odeesse.
ب وب »: ضفط١ش جظحت -9 فطش صبئ
ث أجش غ١ش أ ل ٠مص أجش
: سج جطشز لحي] «اصبئ ش١ئب
[. دغ طذ١خ
83
Soomana Ramadaanaa
10-nama soomanaa fursiisuu-hadiisatti
"Namni nama soomane fursiise isaafis
sawaabuma akka nama inni fursiisee
santu taha,akkasumaan wajji galata
nama soomaneerraa waa takka hin
ir'ifamu" tirmiiziyyitu odeesse..
الشءا »: لشجءز جمشآ ضالض -10
امشآ فئ ٠أر ٠ ام١بخ شف١عب
[. سج غ] «ألصحبث
11-qur'aana qara'uu fii dubbisuu –Nabiin
s.a.w. akki jedhe "qur'aana qara'aa
inni guyyaa qiyaamaa warren isaatiif
araarsaa taheeti dhufaa".muslimtu
odeesse.
84
Soomana Ramadaanaa
خ١شو »: ضؼ جمشآ ضؼ١ -11
[. سج جرخحس] «رع امشآ ع
11-Qur'aana barachuufii barsiisuu.
Hdiisatti "irra caalaan keessan nam
qur'aana baratee barsiise" bukhaariitu
odeesse.
أل أجئى ثخ١ش »: روش هللا ضؼح -12
أعبى، أصوبب عذ ١ىى، أسفعب
ف دسجبرى، خ١ش ى إفبق ازت
افضخ، خ١ش ى أ رما عذو
فزضشثا أعبل، ٠ضشثا أعبلى؟
سج ] «لبي روش هللا رعب. ث: لبا
[. جطشز
85
Soomana Ramadaanaa
12-Faaruu rabbi (zikrii) godhuu—
Nabiin s.a.w. akki jedhe "si
isiniinhimuu hrra caalaa hojii
keessanii, irra qulqulluu isii gooytaa
keessan biratti, tan irra sadarkaa
keessan ol isin fuutu, meetaa fi ziqaya
sadaqachurra tan isinii caaltu, tan
adawwii keessanitti duultanii morrma
isaanii dhooytanii isaanis morma
keessan dhawuu isiniicaaltu mee isinii
himuu? "Ee nuu himaa
jedhaniin."Rabbi faarsuu (zikrii
Rabbiiti)" jedhaniin. Tirmiziyyitu
odeesse.
86
Soomana Ramadaanaa
ض العزغفبس جع »: جالعطغفحس -13
هللا و فشجب، و ض١ك
«سصل ح١ث ل ٠حزغتخشجب،
[. سج أذ دجد جغحت]
13-Rabbiin araarama kadhachuu
(istigfaara) – Hadiisatti "namni
istigfaara heddummeessuu qabate
rabbiin yaaddoo hundarraa furmaata
isaaf godha, rakkoo hundarraa hiikkaa
isaaf godha, bakka inni hin
herreginirraa isaaf hiree hira." Abbaa
dawudiif nasaiyyitu odeesse.
ل أ أشك ع أز ألشر »: غجن- 14
سج ] «ثبغان ع و صلح
87
Soomana Ramadaanaa
[. جرخحس غ
14-siwaaka.
Hadiisatti "osoo ummata kiyyarratti
jabaataaf sodaachuu baadhee silaa
salaataa hundarratti siwaakattin isaan
ajaja." bukhaariif muslimtu odeesse.
ما من امرئ مسلم »: المحافظة على الصلوات الخمس -15تحضره صالة مكتوبة فيحسن وضوءها وخشوعها وركوعها، إال
كانت كفارة لما قبلها من الذنوب ما لم تؤت كبيرة، وذلك الدهر [. رواه مسلم] «كله
88
Soomana Ramadaanaa
الصالة : أي العمل أفضل؟ قال: سئل الرسول »=: [.رواه البخاري ومسلم] «لوقتها
15-Salaatoowwan shanan irratti
uf eeguu – Hadiisatti
:"namummaan muslimaa tokko
kama tahee haa tahuu salaanni
fardii isatti geessee kan wuduu'a
isii tolchee, kushuu'a isii
tolchee, rukuu'a isii tolchee
salaate badiilee achi duraatiif
araarsituu isaaf taati waan
badiin gurguddoon hin
dalagaminiin, kuni umrii
guutuudha." Muslimtu odeesse.
89
Soomana Ramadaanaa
=hadiisatti hojiin kamti irra
caala jechuun gafatame nabiin
s.a.w. akkana jedheeti deebise
yeroo isiitti salaata
salaatuudha"."
اصاد »: جذحفظس ػ طالز ججؼس - 16
اخظ، اجعخ إ اجعخ، سضب إ سضب،
[. سج غ] «ىفشاد ب ث١ إرا اجزجذ اىجبئش
16-Salaata jum'aa irratti tiiyfafu. Hadiisatti
"salaanni shanan , jum'aan hanga jum'aatti,
ramadaanni hanga ramadaanaatti, hayxuu
waan isaan jiddutti taheeti yoo gurguddoon
90
Soomana Ramadaanaa
irraa fagaatamte" muslimtu odeesse.
اح غذا إ غجذ أ س»: جزحخ ئ جغحجذ -17
سج ] «أعذ هللا ضل ف اجخ وب غذا أ ساح
[. جرخحس غ
17-masgiidatti ganamfatanii
deemuu..hadiisatti " namni ganamaan
masgiidatti deeme takkii waaree booda
masgiidatti deeme hanguma inni gama
masgiidaa deemeen rabbiin mana
jannatatti isaaf qopheessa"bukhaariif
muslimtu baase..
صلح »: جذحفظس ػ طالز ججحػس -18
«اجبعخ أفض صلح افز ثغجع عشش٠ دسجخ
91
Soomana Ramadaanaa
[. سج جرخحس غ]
18-salaata jamaa'ah irratti uf
eeguu..hadiisatti "salaanni gamtaa
(jamaa'aa) salaata kophaarra sadarkaa
diydamii torbaan caalti" bukhaariifi
muslim.
٠ع ب ف »: جذشص ػ جظف جألي 19
اذاء اصف األي ث ٠جذا إل إ ٠غزا ع١
[. سج جرخحس غ] «لعزا
19- saffii duraa irratti bololuu..hadiisatti
"namni osoo waan azaanaafii saffii duraa
keessa jiru beekee eegsasii hixaa itti
muratan malee kan hin argannee osoo
92
Soomana Ramadaanaa
tahanii silaa hixaa itti muratan."
Bukhaarii fi muslimtu baase.
ب عجذ غ »: جذحفظس ػ جغ جشجضرس -20
٠ص هلل رعب و ٠ اثز عششح سوعخ رطعب غ١ش
[.سج غ] «ث١زب ف اجخافش٠ضخ، إل ث هللا
21-sunnaalee Raatibaa irratti tiifamuu..
hadiisatti "kama tahee haa tahuu gabrichi
Rabbii kan muslimaa tokko kan guyyarraa
rabbiif raka'aa kudhanii lama salaatu
sunnaawanirraa kan fardii hintahin
Rabbiin jannata keessatti mana isaa jaaru
malee hin hafu." Muslimtu odeesse.
ل ٠ضاي ابط ثخ١ش ب عجا »: ضؼج١ جفطش -22
93
Soomana Ramadaanaa
[.سج جرخحس]«افطش
22-furiinsa jarjarsuu hadiisatti "namni
hanga furiinsa soomanaa jarjarsiisu
toltuma keessatti jira" bukaariitu odeesse.
جذ ازش »: جإلفطحس ػ جطش ئ جذ - 23
ف١فطش ع١، ٠جذ ازش ف١فطش ع ابء، فئ
[. سج أدذ أذ دجد جطشز] «ابء طس
23-yoo mijaaye timirarratti furuu
hadiisatti "Namni timira argatee isatti haa
furuu, namni timira hin argatin
bishaanirratti haa furuu, bishaan
qulqulleessaadha waan taheef." Ahmadiifi
94
Soomana Ramadaanaa
abuudaawuud odeesse.
رت اظأ، »: جذحفظس ػ دػحء جإلفطحس - -24
سج ] «اثزذ اعشق، ثجذ األجش إ شبء هللا رعب
[. أذ دجد جذجسلط جذحو
24-du'aa'ii yeroo furanii qara'uu, isiniis
tana "zahaba zzama'u, wabtallatil uruuqu,
wasabatal ajru inshaa'Allaah." Abuu
daawudii fi daaraquxniitu baase.
إ صبئ عذ فطش »: جذػحء ػذ جإلفطحس - 25
[. سج جذ حج] «دعح ل رشد
25-yeroo soomana furan Rabbi
95
Soomana Ramadaanaa
kadhachu. Hadiisatti "nama soomanuuf
yeroo soomana isaa furu kadhaa
hindeeffamneetu isaaf jira" ibnumaajahtu
odeesse.
أب عذ ظ عجذ : إ هللا ٠مي»: جذػحء طمح - 26
[. سج جرخحس غ] «ث، أب ع إرا دعب
26-kadhaa rabbi akka walii galaatti
bayyisuu hadiisatti "Rabbiin akkana jedha,
ani abdii gabrichi kiyyaa narraa qabu
birattin isaaf taha, yeroo inni nakadhate
isa birattin taha (isaafin qeebala)"
bukhaariif muslimtu odeesse.
96
Soomana Ramadaanaa
«رغحشا، فئ ف اغحس ثشوخ»: جغذس - 27
[. سج جرخحس غ]
27-hiraabbachuu hadiisatti
"hiraabbadhaa nyaata hiraabaa (ohboroo)
nyaadhaa nyaanni hiraabaa barakaa qabaa"
bukhaariif muslimtu baase.
: لحي ضؼح: جضوحز -28 شا إل ١عجذا هللا ب أ
وبح ٠ؤرا اض لح ا اص ٠م١ حفبء ٠ اذي خص١
ره خ م١ي ا [. 5: جر١س] د٠
28-zakaa baafachuu –qur'aanatti " isaan
waa hin ajajamne Rabbi gabbarutti malee
amantii isaaf qulqulleessoo haalatahaniin
qaqqajeeloo, salaata dhaabuttii fii zakaa
baasutti (ajajaman) kun amantii
97
Soomana Ramadaanaa
sirraawaadha." Suuraa bayyinaa 5
صوحز جفطش فشع سعي هللا »: صوحز جفطش -29
. ؽـشز ظحت جغ جشفث، ؽؼس غحو١
أدجح لر جظالز ف صوحز مرس، أدجح ذؼذ جظالز
[. سج أذ دجد]« ف طذلس جظذلحش
29-zakaa fixrii baasuu – hadiisatti
"Rasuulli Rabbi zakaa fixrii murteesse
akka badiifii dogoggorarraa nama
soomanaa qulqulleessituuf, dhihana
hiyyeeyyii akka taatuuf, namni salaata
(iidaa) dura baase zakaa qeebalamtuudha
, namni salaata booda baase ammo isiin
sadaquma sadaqarraa taate isaaf
taati."Abuu daawuud odeesse.
98
Soomana Ramadaanaa
خ١ش : جإلفحق ف عر١ هللا - 30 فغى ا أل ب رمذي
ثص١شر ب رع ث هللا إ ذ هللا [. 110: جرمشز] رجذ ع
سج ] «اصذلخ رطفئ اخط١ئخ وب ٠طفئ ابء ابس»: =
[. جطشز
30-karaa Rabbii keessatti kennachuu-
Rabbiin s.w. akkana jedha "waan tolturraa
lubbuu teysaniif dursattan Rabbi biratti ni
argattan, Rabbiin waan isin dalaydan ni
arga." Suuraa baqaraa 110.
=hadiisatti – akka bishaan ibidda
dhaamsutti sadaqaan maaseta dhaamsiti"
tirmiziyyiitu odeesse.
99
Soomana Ramadaanaa
walaloo soomana Ramadaanaa.
ka'aa ayyuhal muslimuunaa.
gamadaa rabbiif shukriigoonaa.
.Alhamdu liLLHI gaa mowlaanaa.
nuungayeera baatii ramadaanaa.
.
Ramadanni dhuufnaanni ajiibaa.
nibanan tan jannataa baabaa.
ni cufamtii gaa hulaan azaabaa.
hidhaan hidhamtee sheyxaanni leebaa.
..
100
Soomana Ramadaanaa
Sadarkaa baatii ramadaanaa.
tan yeroo ibaadaa soomanaa.
caaltuu yeroodhaa tahuun yaqiinaa.
isii keysa nuu buusee qur'aanaa.
..
Quranni sunuu qajeelchaadhaa.
dharraf dhugaa addaan baasaadhaa.
ifaa Rabbitti karaa sirriiiidhaa.
warra qur'aanaa tahuun milkiidhaa
.
Hundikee ibaadaaf qophaayii.
Badiilee hundarraa sirraayii.
101
Soomana Ramadaanaa
haqa namaarraayis qulqullaayii.
Taqwa rabbi argachuuf yaaddayii.
------
Rasulli Rabbii nuuf odeeysee.
fadlii soomanaa nu barsiisee.
wantaa gaachanaa itti fakkeysee.
diliif ibiddas sirraa deebisee.
..
Hojiiwwan ilmaan aadam kullii.
illasowma fainnhuu lii.
wa ana ajzii bihii galataa.
warra soomanaa jazaan jannataa.
102
Soomana Ramadaanaa
..
Guyyaa soomana keysaniitii.
haasawa dilii dheysaniitii.
lolaaf arraba ilma namaatii.
inniisaa'imun deebiin saaniitii.
..
Ninkakadha jedhe nabiinii.
Rabbii lubbuu too harkaa qabuunii.
soomantoota fooleen afaan saanii.
shittoo miskii caalaa urgaan saanii.
..
Hoggu2 gammachuun saanii.
103
Soomana Ramadaanaa
yeroo furan soomana saanii.
tuun boruga gammachuun goddoonii.
guyyaa soomanaan badhaafamanii.
..
Baaburrayyaan yaa muslimuunaa.
yadkhulu minhussaa'imuuna
dheebuu baaftuudha hula jannataa
warra soomanaa qofaatu argata.
..
halkan caaltuu baatii kumaati
Leylatal qadi maqaan siitii.
Namni dhaabbatee guutuu ji'aatii.
104
Soomana Ramadaanaa
Beekamaa isii milkaawuunsaatii.
..
Fakkiin siif godha dhiheyseetii.
Mindaa kee baatii kuma tokkootii.
Sii kennuuf hojii halkan tokkootii.
Waadaa siif seenee mootiin khalqiitii.
Asirratti xumurame galanni Rabbiif haa
galuu.
العزىبف ث١ب أحىب ب ٠زعك ث
Seera I'itikaafaa (teessuma masgiidaa)
أ جالػطىحف ف جغجذ لشذس جمشخ، ف سؼح
}: أفؼ غ١ش ؛ مي هللا ضؼح ط أ ال ضرحشش غحجذ ف ج ( 187:عسز جرمشز){ ػحوف
105
Soomana Ramadaanaa
Teessoon masgiidaa gosa ibaadaa hojii
jaalatamtuu irraa takka. Yeroo biroorra
yeroo ramadaanaati irra caala.
Waayee kanaarratti Rabbiin s.w. akkana
jedha. " isinii masgiida keessa taa'u isaan
hinqaqqabinaa (beera teessan
hinqaqqabinaa)"suuraa baqaraa 187.
لحي وح جر ط هللا ػ١ ع ( سػ)ػ جذ ػش
سج جرخحس" ٠ؼطىف جؼشش جألجخش سؼح
غ
صجد جرخحس ػ أذ ش٠شز فح وح جؼح جز لرغ
"ف١ جػطىف ػشش٠ ٠ح
Hadiisa ibnu umar r.a. odeesse keessatti
nabiin s.a.w. guyyoota kurnoota booda
ramadaanarraa kan I'itikaafa taa'u tahe"
bukhaariifi muslimtu odeesse.
Bukhaariin hadiisa abbaa hureyraa keessatti
akkana jechaadha eda'e "barri keessa
106
Soomana Ramadaanaa
aakirame sun yommuu tahe guyyoota
diydam taa'e (I'itikaafa godhe).
، ئ جػطىف غ١ش ط فال ذأط ػ جظذ١خ
ل جؼحء ح ثرص ف جظذ١ذ١ ػ ػش سػ هللا
أ أػطىف ١س ف ٠ح سعي هللا ئ زسش » : ػ أ لحي
جغجذ جذشج، وح ره لر أ ٠غ، فمحي جر
، ؼ أ ج١ «أف ذزسن : " ط هللا ػ١ ع
١ظ ذال ظ، ئح ذ جحس،
. ال ذأط ذح جألو ف جغجذ ؼطىف غ١ش
15/437 جع
Yoo soomana malee I'itikaafa taa'anis
nitaha. Akka jecha qabatamaa ulamaa'ii
irratti hundoofnee.
Kunis hadiisa umarirraa r.a. odeeffame
umar nabiin akkana jedhe " yaa ergamaa
Rabbii ani halkan tokko masjiidal
haraamitti I'itikaafa taa'uu qodhaa godhee
107
Soomana Ramadaanaa
jedheen.( osoo hin islaamayin dura ture).
Nabiin s.a.w. qodhaa kee guuti jedheen."
Bukhaariifi muslimtu baase. Akkuma
beekamu halkan yeroo soomanaatii miti
soomanni guyyaadha.
Akkuma san namni I'itikaafa taa'uufii kan
birootis masgiida keessatti nyaachuufii
dhuguun rafuun dhoowwaa hinqabu.
افطش أحىبب أعشاسب صوبح
Zakaa fixrii namuusaa fi heera isii.
جظذلس ضجد ذحفطش سؼح، )) :صوحز جفطش (1) (( جغ، جشفث: ؽشز ظحت
.
Egaa zakaa fixrii jechuun sadaqaa yeroo soomana ramadaanaa xumuran dhuma
isaarratti keennamtu jechuudha. Faaydaan
108
Soomana Ramadaanaa
isiitis dogoggoraafii badii irraa soomana
namaaf qulqulleysiti.
صوبح افطش فشض ع و غ
Zakaan fixriidhaa muslima hundarratti
dirqama
طحع ؽؼح، ػ لض لش أ ذ١ط جز٠ ضجد
: فمط ػ١؛ ذذ٠ث ػرذهللا ذ ػش سػ هللا ػح لحي
صوحز جفطش ف سؼح ػ و فشع سعي هللا ))
، أ جشأز، طغ١ش، : فظ جغ١ دش أ ػرذ، أ سج
زج فظ (( أ ور١ش، طحػح ضش، أ طحػح شؼ١ش
غ ف سج٠س
109
Soomana Ramadaanaa
Isiin midhaan suguda tokkoot (k.g 2: 40)
yoo kiiloo lamaaf cinaa godhan haalaan
gaariidha.) nama tokkorraa baasuu
barbaachisa.
Hadiisatti Abdallaa ibnu umar (r.a.) akki
jedhe " Nabiin (s.a.w.) tokko tokkoo
muslimtootaa irratti zakkaa fixii tan
ramadaanaa dirqama godhe, hunduma
muslimaarratti bilisa tahuu gabra tahuu,
dhiira tahuu dubartii tahuu, guddaa tahuu
xiqqaa tahuu, suguda (kooboo) takka
timirarraa yookaan garburraa nama tokkorraa
kafalama jedhe. "
: صوحز جفطش فشع سعي هللا : ))فظ جرخحس,
أش ذح أ ضإد لر خشج جحط ئ .. جذذ٠ث...
((. جظالز
110
Soomana Ramadaanaa
Jecha bukhaarii keessatti nabiin s.a.w. zakaa
fixrii dirqama godhe …jedhee hadiisa oofee
achi keessatti.. osoo namni gara salaata iidaa
hinbaane duratti akka kennamtu ajaje" jedhe.
: احىخ جة صوبح افطش
Hikmaan (faaydaan) isiin dirqama
godhamteeis
فطشفغ خ ؽشز ظحت، جغ جشفث، –1
. جظ، ف١ى ذزه ضح جغشس
ف ٠ ؽؼس غحو١، ئغحء ػ جغإجي –2
جؼ١ذ، ئدخحي جغشس ػ١؛ ١ى جؼ١ذ ٠ فشح
. عشس ج١غ فثحش ججطغ
111
Soomana Ramadaanaa
1-nama soomane dogoggoraa fii badii
irraa qulqulleessiti, ir'ina isaati guutti,
bakka jallate diriirsiti.
2-gargaarsa namoota hiyyeeyyiiti taati,
guyyaa iidaa kabajamaa kana keessatti
kadhaadhaaf hula namaarra deemurraa
isaan duroomsiti. akkuma ummanni kuun
gammachuun iida godhanitti hiyyeessinis
quufee beela bahee ummataan wajji
gammachuu iidaa akka hirmaatu gargaarti.
: طشلذ إخشاج صوبح اف:
Yeroo zakaa fixrii.
لص ئخشجج صوحز جفطش ف دذ٠ث جذ لص جر
أش ذح أ : ))ػش جغحذك ذمي جذ ػش ػ جر
112
Soomana Ramadaanaa
((ضإد لر خشج جحط ئ جظالز
(1). أ طالز جؼ١ذ.
وحج ٠ؼط : ))ػحف سج٠س ػ جذ ػش سػ هللا
((لر جفطش ذ١ أ ١٠(2)
؛
Yeroon isiin baafamtu akkuma hadiisa
abdallaa ibnu umar kan dabre keessatti
ibsametti "nabiin s.a.w. osoo ummanni salaata
iidaatti hinbaane akka kennamtu ajaje." Jedhe.
Tanaaf irra caalaan yeroo isii kana.
Garuu ammas guyyaa iidaa duratti guyyaa
tokko yookaa lama dursanii yoo kenna numa
taha. Kanas abdallaa ibnu umar sahaabonni
guyyaa lama yookaa tokko iida dursanii fixrii
kennan jedhe.
113
Soomana Ramadaanaa
رأخ١شب ثعذ اصلح؛ ل ٠جص
Akkasuma zakaa fixrii salaata iidaa
boodatti dabarsuun hintahu.
فشع : ))ذذ٠ث جذ ػرحط سػ هللا ػح لحي
جغ، : صوحز جفطش ؽشز ظحت سعي هللا
جشفث، ؽؼس غحو١، ف أدجح لر جظالز ف
، أدجح ذؼذ جظالز ف طذلس طذلس مرس
((جظذلحش(1)
.
Kanarrattis ibnu abbaas r.a. akki jedhe
Nabii s.a.w. zakkaa fixrii kafaluu dirqama
godhe akka nama soomane qulqulleessituuf,
akka hiyyeessaaf gargaarsa taatuuf, namni
salaata iidaa dura kafale kennaa
114
Soomana Ramadaanaa
qeebalamtuudha, ammo namni salaata
booda kenne sadaquma sadaqaa irraa taate
isaaf taati.(sadarkaa zakaa fixrii sanirraa
gadi buuti).
أحىب اع١ذ آداث
Barnoota seera iidaa.
ػ١ذ : جؼ أ جألػ١حد ف جإلعال جثح فمؾ، ح
ح ٠طىشسج ف و ػح، . جفطش ػ١ذ جألػذ
Akkuma beekamutti ummata islaamaa
biratti iida lamaatu jira. Isaanis iida fixrii
(soomsn furaa) fii iidul adhaa (iida arafaa)
ti. Isaan kuni lameen waggaa waggaan
deddeebi'u.
115
Soomana Ramadaanaa
ششػص طالز جؼ١ذ ف جغس جأل ججشز،
Salaanni iidaa waggaa 1ffaa hijraati
seeramte eegalamte.
لذ سعي هللا: "أذ دجد ػ أظ لحي س
:جذ٠س ػ١ذج ٠ؼر ف١ح، فمحي
؟ ح زج ج١ح
: فمحي سعي هللا. وح ؼد ف١ح ف ججح١س: لحج
٠ ٠ جألػذ، :ئ هللا لذ أذذى ذح خ١شج ح
."جفطش
Abuu dawuud anasirraa odeesse-nabiin
s.a.w. madiinatti gale (dhufe) warra
madiinaa kan guyyaa lama kan iidaa
ayyaaneffatanii taphatan qaban '' guyyaan
kabajdan kun lameen maali?" jedhee
116
Soomana Ramadaanaa
gaafannaan, zamana wallaalummaa kabajuu
turree. Jedhaniin, nabiin s.a.w. akki
jedheen. Kana lameen ufirraa dhiisaa
ayyaana isaan kana caalu lama rabbiin
bakka isinii buusee jira guyyaa adhaatiifi
guyyaa fixrii..jedheen.
:لذ صلح اع١ذ
Yeroo salaata iidaa
٠رذأ لص طالز جؼ١ذ ذؼذ ششق جشظ جسضفحػح لذس
٠ط لر١ دخي لص طالز -ضمش٠رحذشذغ عحػس -سخ
.جظش
Yeroon salaata iidaa yogguu aduun baatee
hanga ulee takka olfuudhamte (eega aduun
baatee daqiiqaa 15) irraa kaasee hanga
yeroo zuhrii jalatti dhihaatutti dhaabbatti.
117
Soomana Ramadaanaa
جطؼذ١س ٠غ ضمذ٠ جألػذ ١طغغ لص : "لحي جذ لذجس
."ضأخ١ش جفطش
Ibnu qudaamaan akki jedhe "salaata iida
adhaa ganamaan dursuu barbaachisa, akka
yeroon udhiyyaa namaaf bal'attu. Kan fixrii
ammo tursiisuutu gaariidha.
جغس ئلحس طالز جؼ١ذ ف ظ جعغ لش٠د
Barbaachisaan salaata iidaa dirree bal'ootti
bahanii salaatuudha.
:آداة اخشج إ ص اع١ذ
Namusa yeroo iida salaatuuf bahanii
118
Soomana Ramadaanaa
ئ خشج ئ ظ جؼ١ذ آدجذح ٠ى أ جضح ف١ح
٠:
Yeroo iida salaatuuf deeman naamusoonni
asii gadii kun eegamuu barbaachisa.
جث١حخ، أح ػغ جؼطس جالغطغحي جسضذجء أفؼ -
جشأز أ ضخشج ف١ى شجحي فمؾ؛ أل جر
. ذ١طح طؼطشز وحص رجرس ظالز ف جغجذ
Qaama dhiqachuu, uffata bareeda uffachuu,
namni dhiiraa qoftiin shittoo
godhachuu,(dubartiin yeroo manarraa gadi
baatu shittoo godhachuun dhoowwaadha).
ضحي جطؼح ٠ ػ١ذ جفطش لر جزحخ ئ جظ، -
ضأخ١ش ٠ جألػذ دط ٠إد طالز جؼ١ذ ٠أو
.أػذ١ط
119
Soomana Ramadaanaa
Guyyaa iida fixrii osoo salaatatti hindeemne
waa nyaachuu, guyyaa iida adhaa ammo
hanga salaatarraa deebi'anii nyaatarraa
turuu fii yogguu salaatanii galan udhiyyaa
isaarraa nyaachuu.
جطرى١ش ئ ظ جؼ١ذ جغ١ش ػ جأللذج ئرج -
.٠طشضد ػ ره شمس
Ganamaan gama dirree iidaa bahuufi yoo
dandayame miilaan deemanii dhaquu.
جخشج ئ ظ جؼ١ذ ؽش٠ك جؼدز ؽش٠ك -
.أخش
Karaa tokkoon salaata dhaqanii karaa
birootiin galuu.
120
Soomana Ramadaanaa
ال ذأط ذحطىر١ش ؼح -٠شفغ جشجحي أطجض ذحطىر١ش -
أ وح ٠ىرش ف١غؼ أ ألثش ججسد ػ ػش
جغجذ ف١ىرش،
Namni dhiiraa sagalee ol fuudhee
waliiwajjiin takbiiraa jechuu nidandaya.
Abdallaah ibnu umar irraa inni sagalee
olkaasee takbiirtaa jedha, warri
masgiidaatis jalaa dhagayeeti takbiiraa
jedha " jechaatu odeeffamee jira waan
taheef.
:صفخ ازىج١ش
Akkaataa takbiiraan itti godhamtu
:٠رغ ى غ أ ٠شدد جطىر١ش جطح١س
أورش، هللا أورش، ال ئ ئال هللا، هللا هللا أورش، هللا -
أورش هللا أورش، هلل جذذ
121
Soomana Ramadaanaa
- Allaahu akbar, Allaahu akbar, Allaahu
akbar, Laailaaha illallaahu, wallaahu
akbar, Allaahu akbar, walillaahil
hamdu.
:صفخ صلح اع١ذ
Akkaataa salaata iidaa
طالز جؼ١ذ سوؼطح ٠غ ظ أ ٠ىرش ف جشوؼس
ضىر١شز جإلدشج، ف جشوؼس جأل عرغ ضىر١شجش ذؼذ
جثح١س، غ ضىر١شز جم١ح شوؼس ذؼذ ثح١س خظ ضىر١شجشجي
سفغ ج١ذ٠ غ و ضىر١شز ثرض ػ جذ ػش سػ هللا
ػح،
Salaanni iidaa raka'aa lama qabdi. raka'aa
duraa keessatti eega takbiiraa hidhannaatii
yoggu torba Allaahu akbar jedhama. Harka
122
Soomana Ramadaanaa
olkaasuun wajjin raka'aa lammaffaatti
yoggu shan eega takbiirtaa lafaa oliin
kaaeetii Allaahu akbar jedhama.
٠غ أ ٠مشأ ف جشوؼس جأل ذؼذ جفحضذس ذغسز
جألػ، ٠مشأ ف جثح١س ذؼذ جفحضذس ذغسز جغحش١س، أ
غ . ٠مشأ ف جأل ذغسز ق، ف جثح١س ذغسز جمش
.شجػحز جش جإلح ذحمشجءز
Raka'aa duraa keessatti eega faatihaatii
suratul a'ilaa kan lammeessaatti mmoo
surratul gaashiyaa qara'a.
Yookaan tanduraatti suuraa qaaf tan
lammeeysaatti suuraa qamar qara'a.
imaamni sagalee olfuudhee qara'a.
123
Soomana Ramadaanaa
:ازئخ ف اع١ذ
Iidarratti waleebbisuu.
ئ جؼ١ذ حعرس رحسوس ٠جغ هللا ذح ش جغ١
٠إف ذح ذ١ لذ، ف١محذ ذؼؼ ذؼؼح ف ظ
جؼ١ذ ف جطشلحش أ جألعجق، ف١طظحفذ جذطغحء ج
٠ششع أ ٠ة جغ أخح ذذ . هللا ؽؼح ف غفشض
.(ضمر هللا ح ه: )ل
Akkuma beekamutti iiddi sirna jabaa
muslimtoota walitti qabu,yeroo jaalalaan
walsimatani, dirree iidaattii fi karaalerrattis
magaalaa keeysattis walirratti
salaammatanii, harka walfuudhanii,
waleebbisuutu barbaachisa (taqabbalallaahu
minnaa wa minka) waliin jechuudhaan ibsa
gammachuu waliif daddabarsuu
124
Soomana Ramadaanaa
barbaachisa. Hiikkaan isaa /nuufii sirraayis
Rabbiin haa qeebalu/ jechaadha.
Akkasuma namni hundinuu haadhaafii
abbaa isaa, firaafii olla isaa, muslimtootuma
hunda karaa bilbilaatiifii sooshaal miidiyaa
adda addaatiin yoo ibsa gammachuu kana
dabarseef haalaan gaarii taha.
ح ٠رغ ح أ طرغ عس سعي هللا ، أ شػ خطح
:ذششع هللا سع ف ج١غ أس د١حضح، لحي هللا ضؼح
] ١ذى سع ئرج دػج ئ هللا ١ إ ي ج ل ح وح ئ
أ ذ١ أثه أؽؼح ؼح ٠مج ع
فذ } 51: جس] {ج
Xumurarratti karaa ergamaa Rabbii s.a.w.
hordofuun dirqama keenya hunda.
125
Soomana Ramadaanaa
Waahunda keessatti seera Rabbii kabajnee
hordofuu nu barbaachisa. Rabbiin s.w.
akkana jedha "mu'imintoonni yero akka
isaan jiddutti murteessuuf gama Rabbii fii
Rasuula isaatti yaamaman deebisaan isaanii
dhageenyee tole jenne jechuu qofa taha,
isaan sun isaanumaatu milkaawoodha".
Surattu nnuur 51.
Dhumarratti
Warra diin isaa baratee walbarsiisee sirritti
itti dalagee jaalala Rabbii argate nuufii
isinis Rabbi nuhaa godhu. ibaadaalee hunda
Rabbi nurraa haaqeebalu. Diin keenya
kanaaf Rabbi nasrii nuuf haafidu.
Yoo yadaa fi gaafii qabaattan
126
Soomana Ramadaanaa
mobile - 00966 505697461
yookaan email [email protected]
irratti yaada keessan nuuf
kennaa.galatoomaa.
wassalaamu aleykum warahmatullaahi
wabarakaatuhuu.
١ جذذ هلل سخ جؼح
. ط هللا ع ػ ر١ح ذذ آ طذر أجؼ١