soomana ramadaanaa namusoota fii sadarkaa isaa. · waliif dhiifama godhanii, walitti toluudhaaf...

126
ضب س صSoomana Ramadaana آدجذ فؼحت أدىح. Heera, Sadarkaafii, Naamusa isaa

Upload: others

Post on 02-Sep-2019

126 views

Category:

Documents


7 download

TRANSCRIPT

ص سضب

Soomana Ramadaana

. أدىح فؼحت آدجذ

Heera, Sadarkaafii, Naamusa isaa

2

Soomana Ramadaanaa

ص سضب

Soomana Ramadaana

. أدىح فؼحت آدجذ

Heera, Sadarkaafii, Naamusa isaa

جؼحءجػس ضأ١ف

جحي ذذ أدذ -فحؽسأذ - ضشجس

Qophessaan garee ulamaa'ii.

Hiikkaan (Abbuu faaximah)

Shekh Jamaal Shekh Muhammad

ابشش ظخ زشجحمق اطجع حفج١ع

Migi maxxansuu seeraan eeggamaadha.

3

Soomana Ramadaanaa

Baafata

Mata duree fuula

1-duree --------------------------------------6

2-Hiikkaa soomanaa----------------------9

3-Maalummaa soomanaa ---------------10

4-Soomanni Ramadaanaa yoom fardii

godhame? ---------------------------------14

5 -Soomana dura bu'anii jalqabuun

dhowwaadh.-------------------------------15

6-Yeroo soomanaa ----------------------16

7-Niyyaa soomanaa bulfachuu -------17

4

Soomana Ramadaanaa

8-Mee ramadaana maaliin simanna?19

9-Qajelfama nabii s.a.w.Ramadaana

keessa. -------------------------------------22

10-Waan nama Soomanurraa

barbaachisu. -----------------------------24

11-Waan nama soomanaa ibaadarratti

gargaaru-----------------------------------26

12-Guddina Sadarkaa (fadlii)

Ramadaanaa -----------------------------30

13-Sadarkaa soomanaa akka

waliigalaatti ------------------------------41

14-Faydaafii hikmaa soomanaa-------51

15-Ulaagaalee dirqamuu soomanaa---56

5

Soomana Ramadaanaa

16-Namusoota soomanaa---------------61

17-Waan soomana balleysu-------------67

18-hulaalee kheyrii 30 Ramadaana

keessa…………………………...………74

18-Walaloo soomanaa-------------------99

19-Seera I'itikaafaa

(Teessoo

masgiidaa)………….................….……105

20-Seera zakaa

fixrii………….…………………….…..108

21- Barnoota

iidaa………...………………….………115

22-xumura …………………….……...126

6

Soomana Ramadaanaa

Duree

ذغ هللا جشد جشد١

Jalqbni Maqaa Rabbi Rahmata qabuutiini.

جذذ هلل دذ، جظالز جغال ػ ال ر

ذؼذ، ر١ح ذذ ػ آ طذر أجؼ١، أح ذؼذ

Galanni Rabbii tokkicha taheef haa

galu, Nagayaaf rahmanni isaa nabiyyicha

boodaa kan tahe nabii keenya jaalatamaa

kabajamaa nabi muhammadiif haa bu'u,

firaafii sahaabaa isaanii hundaawu

walhaagayu.

eeganaa,kun kitaaba xiqqaa waayee

soomanaa ibsu, itti laffaanee akkagaaritti

7

Soomana Ramadaanaa

qopheysine. Akka waayee Ibaadaa guddoo

Soomana Ramadaanaa tana itti soomanan

karaa laafaan namni keenya hundi hubatuuf

jecha. kitaabni kun barnoota soomanaa

guutuu uf keessaa qaba. walaloon soomanaa

bareedduun takkas bodarran nijirti.

Akkasuma barnoota I'itikaafaa

(Teessuma masgiidaa).

Seera zakaa fixrii.

Seera Barnoota iidal fixrii.

hunda uf keessatti hammatee jira.

Rabbii nugargaaree hojii tana nu xumursiise

galanni guddaan isaaf haa galu.

8

Soomana Ramadaanaa

Eegasi warra kitaaba kana maxxansee

ummata keenyaan gaye haalaan isaan

galatoomfanna. Rabbiin miizaana toltuurra

isaaniif haakaayu jenna.

جؼ و شحسن فرج فغأي هللا أ ٠فؼح ذ

شش ئ ججد وش٠

Duuba hojii teenya tana tan buaa qabduufii

tan ummata fayyaddu Rabbi nuuf haagodhu

jenneeti kadhanna. galanni Rabbiif haagalu.

Shekh Jamaal Shekh Muhammad Abbaa Xaalib.

[email protected]

00966505697461 KSA Riyadh

9

Soomana Ramadaanaa

رعش٠ف اص١ب

Hiikkaa soomanaa.

ئ زسش : لحي هللا ضؼح. جإلغحن: جظ١ح غس

ح ط د . ئغحوح ططح : أ[ 26: ش٠] ش

Soomanni akkaa hiikkaa afaaniitti

ufqabuudha. Fakkenyaaf Rabbiin s.w.

akkana jedhe ''innii nazartu lirrahmaani

sowman '' hiikkaan " ani ufqabuu

rahmaaniif qodhaa godhee jira"

jechuudha.

جطؼرذ هلل ضؼح ذحإلغحن ػ جفطشجش ٠ح : ششػح

وحال ؽع جفجش جظحدق ئ غشخ جشظ ذششؽ

. ج١س

10

Soomana Ramadaanaa

Hikkaan soomanaa akka shari'aatti:

guyyaa guutuu fajriin bahurraa kaasee

hanga aduun seentutti waan sooma

fururraa (nyaata,dhugaatii,walqunnqmtii

saalaa godhuu) irraa uf qabuudha ibaadaa

Rabbii itti niyyatanii.

ف ص شش سضب

Maalummaa Soomana Ramadaanaa.

ط شش سؼح سو أسوح جإلعال، فشع

سع هللا، ؼ جذ٠ ذحؼشسز، ٠ذي ػ١ ف

. جىطحخ جغس جإلجحع

Soomanni baatii ramadaanaa, utubaa

tokko kan utubaalee islaamaa irraa

11

Soomana Ramadaanaa

taheedha,

dhirama islaamaa kan quraanaa, hadiisaa

fii ijmaa'aan mirkanaayee jiru. .

ج وطد ٠ح أ : فم ضؼح: فأح جىطحخ آ ح جز٠ ٠

ؼى لرى ح وطد ػ جز٠ و ١ح جظ ػ١ى

[ 183:جرمشز]ضطم

Qur'aana irraa jecha Rabbii oltaheeti

''isin yaa warri amantan soomanni akkuma

warra isin duraa irratti barreyfametti isin

irrattis barreyfamee jira akka Rabbi

sodaattaniif jecha.'' Suuraa baqaraa 183

ذ : ئ ل مشآ ج ضي ف١ جز أ ؼح ش س ش

ش جش ى ذ ش ف فشلح ج ذ ج حش ذ١ حط

12

Soomana Ramadaanaa

١ظ [ 185: جرمشز] ف

Hanga jecha Rabbii oltaheetti ''baatii

(ji'a) Ramadaanaati kan isa keessa -

Qur'aanni {buufame}. qajeelchaa ilmaan

namaa tii fii ibsaa qajeelloofii haqarraa

kan tahe – buufame. Isinirraa Namni baatii

kana biyya jiru haasoomanuu, isinirraa

namni dhukkubsataa yookaan karaa

deemsarraa jiru (soomana haa furuu)

guyyaalee biro irraa lakkaawwachuutu

(qadaa kafaluutu) isarratti jira……"

Albaqaraa 185

ذ جإلعال ػ »: فمذ لحي جر : أح جغس-

[ طفك ػ١]« ط سؼح»: روش ح«...خظ

13

Soomana Ramadaanaa

. ره وث١شزجألدحد٠ث ف

Hadiisarraayis jecha nabii keenyaati

s.a.w. "islaamummaan waa shanirratti

ijaaramte...jedheeti hadiisa oofee achi

keessatti "soomana ramadaanaati" jedhe,

(bukhaariif muslimtu odeesse).

Hadiisowwan waayee kanaarratti hedduutu

jira.

جغ ػ جخ ط سؼح، ف أجغ -

. أىش جخ ط وفش

Muslimtoonnis soomanni Ramadaanaa

dirqama tahurratti waliif galan, namni

waajibummaa isaa morme kaafira

14

Soomana Ramadaanaa

tahurrattis wallif galan.

ز فشض ص١ب سضب؟

Soomanni Ramadaanaa yoom fardii

godhame?

فشع ط١ح شش سؼح ف جغس جثح١س

. ضغغ سؼححش ججشز، طح سعي هللا

Soomanni ramadaanaa waggaa

lammeysaa hijraati fardii godhame, Nabiin

s.a.w. ramadaana sagal soomane.

15

Soomana Ramadaanaa

. ا ع رمذ سضب ثص ٠ أ ١٠

Ramadaana dura bu'anii jalqabuun

dhowwadha guyyaa tokkoofi lamaan.

٠ذش ط١ح آخش ٠ أ ١٠ شؼرح، ئال أ

٠جفك ٠ح وح ػحدض ط١ح، وحالث١ جخ١ظ

ثال، ف١جس ط١ح

Guyyaa boodaa takkii lameen dhumaa

kan baatii shaibaanaa soomanuun

dhoowwaadha yoo nama dur aadaa

godhatee soomanu taate malee, akka

guyyaalee isniinaafii kamiisaa sun numa

soomana.

ال ٠طمذ أدذو سؼح ذظ ٠ أ »: م

16

Soomana Ramadaanaa

١٠ ئال أ ٠ى سج وح ٠ظ ط، ف١ظ ره

[. طفك ػ١]«ج١

Nabiin s.a.w. akkana jedhan ''tokkoon

keessan ramadaana soomana guyyaa

tokkootiin yookaa lamaatiin dura

hinbu'inaa, yoo nama dur soomanu taate

malee sun haa soomanuu.'' bukhaarii fii

muslim.

لذ اص

Yeroo soomanaa.

٠رطذب جظ ؽع جفجش جثح، ٠ط ذغشخ

جشظ،

Somaanni yeroon isaa fajriin lammeysaa

17

Soomana Ramadaanaa

(diiminni barii) bahurraa bahurraa kaasee

hanga aduun seentutti.

جة رج١١ذ ا١خ

Niyyaa bulfachuun dirqama.

ج١س ششؽ ف طذس ط١ح جفش٠ؼس، ف١جد أ ٠ؼض

, جإلغح ػ جظ ذمر ف أ جضء أجضجء ج١

٠ر١ص »: ره مي جر . لر جفجش ذذظس

[. سج جغحت]« فال ط١ح , ج١جظ١ح

Niyyaa godhuun sharxii soomanaa

irraayi yeroo halkanirraa taate keysatti

soomana fardii niyyachuu barbaachuisa,

osoo waa xiqqo fajrii dura taatellee.

Hadiisatti nabiin s.a.w. akkana jedhan

18

Soomana Ramadaanaa

''namni soomana halkeessa niyyaa godhee

hin bulfatin soomanni isaaf hinjiru''

nasaa'iyyitu odeessee.

Asirratti wanni himame soomana sunnaa

ammo eega bariellee niyyachuun numa

taha. Garuu osoo nyaataaf dhugaatii

hintuqin tahuu barbaachisa. Gaaf tokko

nabiin keenya s.a.w. ganama warra

isaaniitiin " mee joolle faxara qabdanii waa

nutty kennaa?” Jennaan. Gandi ar'a homaa

lafaa hinqabnu jedhaniin, nabiin eegasii

maarree akkas taatu ani ar'a ninsoomana

jedhan.

19

Soomana Ramadaanaa

ث غزمج سضب؟

Mee Ramadaana maaliin simanna?

أس جالعال ٠رغ أ غطمر سؼح

وثشز جالعطغفحس , ذحرحدسز ئ جطذس جظحدلس -1

. جزوش ضالز جمشآ

1-Towbaa dhugaatti jarjaruun,istigfaara,

zikrii fii qaraatii qur'aanaa heddumeessuun.

. ذطؼ ح ال ذذ فم جظ١ح-2

2-barnoota wayee somanaa barachuun.

جسز ألحش سؼح ذؼمذ جؼض جظحدق ػ ػ-3

. ذحألػحي جظحذس

20

Soomana Ramadaanaa

3-yeroo soomanaa caaltuu tana hojii

gaaritti akka fixu murteeffachuun.

ذحعطذؼحس عشػس جمؼحء سؼح دغشز -4

. جفشؽ عؼحدز ججذ

4-Yeroon Ramadaanaa qaaliin tun

daddafte akka dhumtuu fii namni

jajjabaatee dalage akka milkaayu, kan

talisoome akka sheenawu hubachuun.

. ذحطخض جىشجش ججدز ف جر١ص-5

5-Waan jibbamtuu mana keessa jirtu

hunda ufirraa dhabamsiisuun.kana jechuun

suuraalee wan lubbuu qabuu tan adda

addaa, meeshaalee mooziqaa, kaartaa fi

21

Soomana Ramadaanaa

qumaara adda addaa, kasetoota sagalee

mooziqaa, filima vidiyo baalagummaa,

televijina baalagummaa fii jallina dabarsu,

meeshaalee intarneetaa tan baalagummaa

barsiistuu fi kanneen kana fakkaatan

hundarraa mana isaa qulqulleessuu qaba.

ذشىش هللا ػض ج ػ ؼط ف ئدسجن زج -6

. جشش جؼظ١

6-Rabbiin s.w. galatoomfachuudhaan

waan ji'a guddaa kanaan nugayeef.

7-nama wallole manguddummaan

walitti araarsuudhaan, ka waliin oodu

walitti tolchuudhaan, Ramadaanni baatii

22

Soomana Ramadaanaa

araaramaa waan taheef walitti araaramanii

waliif dhiifama godhanii, walitti toluudhaaf

carraa gaariidha.

ف سضب ذ اج

Qajeelfama nabii s.a.w. Ramadaana

kessa.

ف سؼح وح ذ٠ : )لحي جإلح جذ جم١

جإلوثحس أجع جؼرحدجش،

Aaadaan nabiikeenyaa s.a.w. ramadaana

keessaa ibaadaa Rabbii guddisuudha.

جرش٠ ػ١ جغال ٠ذجسع جمشآ ف سؼح، فىح

وح ئرج م١ جرش٠ أجد ذحخ١ش جش٠خ جشعس،

Jibriil halkan Ramadaanaa hundaawu

23

Soomana Ramadaanaa

nabitti dhufeeti qura'ana wajji

qara'an,Nabiin yogguu jibriil itti dhufe

qilleensa bubbisurra keyritti daddafa.

أجد ح ٠ى ف سؼح، , وح أجد جحط

Nabiin s.a.w. irra arjaa namaati,yeroon

haalaan arjoomu ramadaana keessa.

٠ىثش ف١ جظذلس جإلدغح، ضالز جمشآ،

جظالز، جزوش، جالػطىحف، وح ٠خض سؼح ذح

[.صجد جؼحد( ]ال ٠خض غ١ش ذ جشس

Nabiin keenya s.a.w. Ramadaana keessa

sadaqaa heddummeessa, Rakkataa

gargaarsa godha, qaraatii qur'aanaa

baay'isa, Akkasuma salaata,zikrii (faaruu

24

Soomana Ramadaanaa

rabbi) I'itikaafa (teessuma masgiidaa) kan

heddummeesu tahe.

ب ٠جت ع١ , ب ٠جغ صبئ

Waan nama soomanaa irraa

barbaachisu.

ظحت أ ٠ىثش جطحػحش، ٠جطد ج١غ ٠رغ

جذشحش، ف١ظ جظجش جخظ ف ألحضح غ

جؼحالش , ججحػس، ٠طشن جىزخ جغ١رس جغش

جشذ٠س، و لي أ فؼ ذش،

Namni soomanaa ibaadaa Rabbii

heddummeessuu barbaachisa, haraam

hundarraa fagaachuu qaba, salaata shanan

yeroo isiitti jamaa'aadhaan salaatuu qaba,

25

Soomana Ramadaanaa

kijiba dhiisuu qaba, nama hamachuu, nama

gowwoomsuu, dhala (Ribaa) nyaachuu, fii

jechootaa fii hojiilee dhoowwa tahe

hundarraa fagaachuu barbaachisa.

٠ذع لي جضس، جؼ ذ، »: لحي جر

« جج، ف١ظ هلل دحجس ف أ ٠ذع ؽؼح ششجذ

[ سج جرخحس]

Nabiin keenya s.a.w. akki jedhe ''Namni

jecha cubbuu haasawuufii itti hojjachuu

hidhiisin, kan Wallaalummaa (badii)

hindhiisin rabbiin nyaataafii dhugaatii

dhiisuu isaarraa dantaa hinqabu''

bukhaariitu odeesse.

26

Soomana Ramadaanaa

ب ٠ع١ اصبئ ع اطبعبد

Waan nama soomanu ibaadarratti

gargaaru.

. ضم هللا ضؼح خحفط-1

1-Sodaa Rabbii Qabaachuu fi hamtuu

hundarraa uf eeguu.

. جإلوثحس جزوش جذػحء ضالز جمشآ-2

2-Qaraatii qur'aanaa Heddummeessuu,

Zikrii fii kadhaa Rabbii heddumeysuu,

. ضجد أطذلحء جغء-3

3-Saahibban fofokkataa irraa fagachuu.

27

Soomana Ramadaanaa

Namni saahiba fakkata jallaa qabu wahuma

hamtuu isarraa barata. Mammaksatti raaddi

harreen wajji oolte dhuufuu barti''

jedhan.eegaa nama gaarii qajeelaa Rabbi

sodaatu saahiba (shariika) godhadhaa.

. الصس جغحجذ جذحفظس ػ طالز ججحػس-4

4-Masgiidatti maxxanuu fii salaata

jamaa'aa irratti uf tiiysuu.hanga

dandeessetti yeroo hedduu masjiidatti

argamuu yaalii godhi. Masjiida teessee

sunnaa salaattee, zikrii gootee, Rabbi

kadhattee, qur'aana qaraatee, yoo jette

Sawaaba hedduu walitti tuulatte, badii

dhagayuufii arguu jalaayis nagaya baate

28

Soomana Ramadaanaa

(tiiyfamte). Tanaaf gara masjiida gara

masjiida.

. لخ٠مغ جي, ضجد شحذز ح ٠ث١ش جشجش-5

5-Waan fedhii lubbuu namatti kakaasuu

fii waan qalbii nama goggoysu laaluu irraa

fagaachuu.kunis hedduudha fakkeenyaaf:-

filmii fii suuraa baalagummaa fokkataa

daw'achuu, kanneen televijiina, vidiyoo,

intarneeta, yutub, fesbuuk, waatis aab,

tuweytir, iskaybe, baaltook,fi kkf irraatti

badii gadi dhiifamtee facaafamtu

daaw'achuun haalaan dhoowwaadha.

. ػذ جغ-6

29

Soomana Ramadaanaa

6-Dogogoraa fi badii irraa fagaachuu.

. دفظ جغح جغ١رس ج١س جىزخ جغخش٠س-7

7- Nama hamachurraa uf eeguu, farada

(lukkee) tahurraa, kijibarraa, nama xiqqeysu

fii k.k.f. irraa Arraba ufii tiiysuu .

. ؼشفس ل١س جض-8

8-yeroon qaalii tahuu isii beekanii itti

fayyadamuu.

. جعطشؼحس ػظس جشش فؼحت-9

9-guddina kabajaa baatii tanaa beekanii

eeggachuu.

. جطحد جطش١شطحؼس ع١ش جغف أ جال-10

30

Soomana Ramadaanaa

10-ummata gaggaarii dur kan ibaadaa

irratti jajjaboo turan seenaa isaanii barachuu

fii jala deemuu.

. ذحعرس جفظ-11

11-Lubbuu ufii qorachuu.

. ضجذ٠ذ جطذس-12

12-Towbaa irra deddeebi'anii

haarawoomsuu.

فضبئ سضب

Guddina sadarkaa ramadaanaa.

: شش سؼح فؼحت خظحتض وث١شز ح

Baatiin ramadaanaa sadarkaa gurguddoo

31

Soomana Ramadaanaa

hedduu qabdi. Sankeessaa;-

ئ جشش جز ضي ف١ جمشآ، زج أػظ -1

. فؼحت سؼح

1-inni ji'a qur'aanni isakeessatti buufame

tahuu, kun waan jiini kun ittii sadarkaa

guddaa argate keessaa kan hangafaati.

-4. ضغك أذجخ جحس-3. ف١ ضفطخ أذجخ ججس-2

ضم١ذ ضغغ، : ضظفذ جش١حؽ١ أ

2-Isa keessa hulaan jannataa ni banamti.

3-hulaan ibidda jahannam nicufamti.

4-Isa keeysa sheyxaanni nihidhamti,

: ز سػ هللا ػ٠ذي ػ ره دذ٠ث أذ ش٠ش

32

Soomana Ramadaanaa

ئرج جحء سؼح فطذص أذجخ ججس، غمص أذجخ »

[. طفك ػ١]« جحس، طفذش جش١حؽ١

kanarratti abii hureyraan r.a. nabiin

s.a.w. akkana jedhan jedhe ''yeroo

ramadaanni dhufe hulaaleen jannataa

nibabbanamti,hulaaleen ibidda jahannam

nicuccufamti,sheyxaanonni nihidhamti.''

Bukaarii fii muslimtu odeesse.

خ١ش أف شش وح لحي , ف١ ١س جمذس-5

مذس : ضؼح ح ف ١س ج ض مذس * ئح أ ح ١س ج ح أدسجن

ش * ف ش أ مذس خ١ش ي * ١س ج ح ضض جش التىس ج

ش أ و سذ طغ * ف١ح ذار دط عال

فجش [. عسز جمذس]ج

33

Soomana Ramadaanaa

5-Isa keessa halhan murtii tu jira. Isiin

ji'a kuma tokkorra caalti, Rabbiin s.w.

akkana jedhe, ''nuti isa (qur'aana) buufne

halkan murtii keysatti. maaltu sibeeysise

halkan murtii maal akka taate?.

halkan murtii ji'a kumatokkorra caalti.

malaaykaalee fii ruuhis (Jibriilis) isii

keessatti hayyama Rabbi isaaniitiin (gama

dachii) gadi bu'an. isiin nagaya hanga

fajriin bahutti (bari'utti).'' Suuraa qadrii.

شش رحسن، , أضحو شش سؼح»: لحي -6

فشع هللا ػ١ى ط١ح، ضفطخ ف١ أذجخ جغحء، ضغك

أذجخ ججذ١، ضغ ف١ شدز جش١حؽ١، هلل ف١ ١س خ١ش

سج جغحت « أف شش، دش خ١شح فمذ دش

34

Soomana Ramadaanaa

6-Nabiin keenya s.a.w. akkana jedhan

''isiniif dhufe jiini ramadaanaa, ji'a barakaa

heddummaatu, kansoomana isaa Rabbiin

dirqama isinirratti godhe, isa keessa hulaan

samii banamti,hulaan jahiim (ibidda

azaabaa) nicufamti, isa keessatti shiftootiin

sheyxaanaa nisakaallamti, isa keessatti

halkan baatii kuma caalu tokko Rbbiif

taheeti jira, namni toltuu isii hongayee

dhugumaan kasaare.'' Nasaaiyyiitu odeesse.

. دظي جغفشز طح ئ٠حح جدطغحذح -7

. دظي جغفشز لح ئ٠حح جدطغحذح -8

. جدطغحذحدظي جغفشز لح ١س جمذس ئ٠حح -9

35

Soomana Ramadaanaa

7-nami iimaanaa fii abdii Rabbiitiin

soomane araarama argata.

8-namni iimaanaa fii abdii Rabbiitiin

dhaabbate (salaate) araarama argata.

9-Namni iimaanaa fii abdii rabbiitiin

leylatulqadri dhaabbate (salaate) araarama

argata.

ش٠شز سػ هللا ػ ػ ٠ذي ح عرك دذ٠ث أذ

لح ١س جمذس ئ٠حح جدطغحذح غفش ح »: لحي جر

ضمذ رر، طح سؼح ئ٠حح جدطغحذح غفش

لح »: لحي [. طفك ػ١]« ح ضمذ رر

طفك ]« سؼح ئ٠حح جدطغحذح غفش ح ضمذ رر

[. ػ١

36

Soomana Ramadaanaa

Abii hureyraan nabiirraa odeessee

akkana jedhan jedhe ''namni leylatalqadri

imaanaa fii abdiin dhaabbate badiin isaa ta

dabarte hundi araarama isaaf godhamti,

namni iimaanaa fii abdiin ramadaana

soomane baiin isaa ta dabarte hundi

araarama isaaf godhamti,

''namni Ramadaana imaanaa fii abdiin

dhaabbate badiin isaa ta dabarte hundi

araarama isaaf godhamti,

: لحي ػ أذ ش٠شز سػ هللا ػ ػ جر -

جظجش جخظ، ججؼس ئ ججؼس، سؼح ئ »

طفك ]«سؼح، ىفشجش ح ذ١ ئرج ججطرص جىرحتش

[. ػ١

37

Soomana Ramadaanaa

Abii hureyraan nabirraa odeessee

akkana jedhan jedhe ''salaanni shaman tuun

hanga taaniitti, jum'aan hanga jum'aatti,

Ramadaanni hanga Ramadaanaatti

hayxuudha (Balleessarraa araarama namaaf

taati).

: م جؼشز ف١ ضؼذي دجس غ جر -10

« ؼدجس –أ لحي –ػشز ف سؼح ضؼذي دجس »

[. أخشج غ]

10-umraan isa kessaa hajji nabiin wajji

godhatetti qixxoyti. Nabiin s.a.w. akkana

jedhan''umraan Ramadaana keessatti taate

hajjii naan wajji taatetti qixxaatti'' muslimtu

odeesse

38

Soomana Ramadaanaa

ذذ٠ث أذ : وثشز جؼطمحء جحس ف سؼح-11

سج ]« هلل ػذ و فطش ػطمحء»: ذ أحس، ػ ج

, أدذ

ئرج وح أي ١س شش سؼح، »: دذ٠ث

٠ح ذحغ : ٠حد حد...طفذش جش١حؽ١، شدز جج،

ألظش، هلل ػطمحء جحس، , ألر، ٠ح ذحغ جشش, جخ١ش

[. دغ جألرح, سج جطشز]«ره ف و ١س

11-Ibidda jahannamirraa namni

bilisoomfamu ramadaana keessa heddudha.

Abii umaamaan nabirraa odeessee Akkana

jedhan jedhe '' yeroo soomana furan hunda

warra Rabbiin ibidarraa bilisoomsuutu

jiraa'' ahmad tu odessee.

39

Soomana Ramadaanaa

Hadiisa biroottii-''yogguu halkan duraa

ramadaanarraa tahe seene sheyxaanotii fii

shiftootiin jinni nihidhamti,lallabaan

nilallaba yaa katoltuu barbaadu asdeebi'ii

itti jabaadhu, yaa ka hamtuu barbaadu

ufqabi, Rabbiin warren ibiddarraa

bilisoomsu qaba, sun halkan hunda

keessatti.'' Tirmiiziyyiitu odeesse.

ف و ٠ سؼح دػز غطجحذس ى غ-12

–ئ هلل ضرحسن ضؼح ػطمحء ف و ٠ ١س » م

ئ ى غ ف و ٠ ١س دػز –٠ؼ ف سؼح

[. طذ١خ غ١ش: لحي جألرح, سج جرضجس]« غطجحذس

12-muslima hundaaf kadhaa

qeebalamtuutu jira guyyaa Ramadaanaa

40

Soomana Ramadaanaa

hunda. Nabiin s.a.w. akkana jedhan

''Halkaniif guyyaa ramadaanaa keessa

rabbiin warra ibidda azaabaarraa bilisoomsu

qaba. ammas muslima hundaaf kadhaa

qeebalamtuu taateetu jira halkaniif guyyaa

ramadaanaa keessatti.'' Bazzaartu odeesse.

ح أض »: لحي جر فمذ: ئ غ١س إ-13

ػ جغ١ شش خ١ش سؼح، ال أض ػ

جحفم١ شش شش سؼح، ره ح ٠ؼذ

جإ ف١ جمز ؼرحدز، ح ٠ؼذ ف١ جحفم

مس , غفالش جحط ػسجض، غ إ

[. طذذ أدذ شحوش, سج أدذ]« فحجش

13-inni boojuu (Badhaasa) mu'iminaati

nabiin s.a.w. akki jedhan ''jiini

41

Soomana Ramadaanaa

ramadaanarra isaaniif caalu mu'imintootatti

takkaa waa hindhufne, jiinii ramadaanarra

hamaa munaafiqootatti waa hindhufne, kun

akki itti tahuu dandaye mu'iminni ibaadatti

jabaataa munaafiqni ibaadarraa laafa, tanaaf

milkii mu'imintootaa hoongoo

munaafiqootaati''ahmad odeesse.

ف فضبئ اص١ب طمب

Sadarkaa soomana akka waliigalaatti

. أجش جظ١ح ذغ١ش دغحخ-1

. جظ١ح لح٠س غحب جألخالق-2

. ػذ محء سذ, ٠فشح جظحت ذظ١ح ػذ فطش-3

42

Soomana Ramadaanaa

ف ف جظحت أؽ١د س٠خ جغه خ-4

1-galanni soomanaa lakkoofsaan

malettii heddummaatee galfama.

2-soomanni haalaa amala hamaa

hundarraa nama tiiksa.

3-Namni soomanaa yeroo soomana isaa

furuu fii guyyaa fuula Rabbii isaa dhaqus

soomana isaatiin nigammada.

4-Fooleen afaan nama soomanaa Rabbi

biratti hafuura miskiirra urgooyti.

، ٠ذي ح عرك دذ٠ث أذ ش٠شز سػ هللا ػ ػ

و ػ جذ آد ئال : لحي هللا ػض ج»: لحي جر

43

Soomana Ramadaanaa

جظ فا ، أح أجض ذ، جظ١ح جس، فارج وح

، فا عحذ أدذ ال ٠ظخد, فال ٠شفث, ٠ ط أدذو

خف , ئ طحت، جز فظ ذذ ذ١ذ: أ لحض، ف١م

ظحت فشدطح . ف جظحت أؽ١د ػذ هللا س٠خ جغه

ئرج أفطش فشح ذفطش، ئرج م سذ فشح : ٠فشدح

[. طفك ػ١]«ذظ

Rgaan waan dabarsine kanaa, Abii

hureeyraan Nabiin keenya s.a.w. akkana

jedhan jedhe ''Rabbiin oltahee qulqullaayee

akkana jedhe-hundi dalagaa ilmaan aadam

isumaafi soomana malee inni naafi,

anumaatu galata galcha isarratti, soomanni

wantaadha, yeroo guyyaan soomana tokkoo

keessanii tahe akka hinbaalaganne, akka

44

Soomana Ramadaanaa

hinwacne, yoo namni tokko isa arrabse

yookaan isaan lole ani soomanaadha

haajedhuunii, Isaa (Rabbii) lubbuun

Muhammad harka isaa keessa jirtuun

kakadhee ciinca afaan nama soomanuuttu

Rabbi biratti hafuura miskiirra urgaawa,

nama soomaneef gamachuu lama tan inni

isii gammaduutu isaaf jira, yogguu fure

furuu isaatiif gammada, yogguu fuula

Rabbii isaa dhaqe soomana isaatiin

gammada.'' Bukarii fii muslimtu odeesse.

م ط هللا ػ١ --أجش جظ١ح ذغ١ش دغحخ -

و ػ جذ آد ٠ؼحػف؛ جذغس ذؼشش أثحح، »ع

ئال جظ فا ، : ف، لحي هللا ضؼحئ عرؼحتس ػغ

45

Soomana Ramadaanaa

سج . «أح أجض ذ، ٠ذع شض ؽؼح أج

غ

--galanni nama soomanuu lakkooysaan

malletti hedduu tahee galfamaaf. Nabiin

s.a.w.akkana jedhan "Dalagaan ilmaan

aadam hundinuu dacha godhamtiif. Toltuun

takkaa faakkaattuu isii kudhanirraa hanga

dhibba torbaatti (heddummeyfamtiif).

Rabbiin s.w. akkana jedha "soomana malee

inni naafi anumaatu isarratti galata galcha,

anumaa jecha fedhii isaatii fii nyaata isaa

dhiisee soomane waan taheef jecha"

muslimtu odeesse.

م : جت١ ذحخ ف ججس ال ٠ذخ غ١شض-5

46

Soomana Ramadaanaa

:« جش٠ح، ٠ذخ : ئ ف ججس ذحذح ٠محي

جظحت ٠ جم١حس، ال ٠ذخ أدذ غ١ش، فارج

[. طفك ػ١]«ف ٠ذخ أدذ, دخج أغك

5-Nama soomanuuf hulaa jannatarraa

taateetu jira, tan isaan malee namni biro

hinseenu. Nabiin s.a.w. "Jannata keessa

hula takka tan rayyaan jedhamtuutu jira,

guyyaa qiyaamaa warra soomanaatu seena,

isaan malee nam tokkolleenuu

hinseenu,yogguu isaan seenan nicufamti,

tokkolleenuu hinseenu." Bukharii fi

muslim.

مي : غ جمشآ ٠ جم١حسجظ١ح ٠شفغ ظحدد-6

جظ١ح جمشآ ٠شفؼح ؼرذ ٠ جم١حس، ٠مي »: جر

47

Soomana Ramadaanaa

ؼط جطؼح جشز، فشفؼ ف١، , أ سخ: جظ١ح

. ؼط ج ذح١، فشفؼ ف١, أ سخ: ٠مي جمشآ

[. طذذ جألرح, سج أدذ]«ف١شفؼح: لحي

6-Soomanaa fii qur'aannii guyyaa

qiyaamaa ni araarsan saahiba isaaniitiif.

Nabiin s.a.w. akkana jedhan-Soomanaa fii

qur'aanni guyyaa qiyaamaa saahiba

isaaniitiif ni magantaawan. Soomanni akki

jedhu yaa Rabbi nama kana naatu nyaataafii

fedhii lubbuu isaa bahachuu isa dhoowwee

na maganteessi isa keessatti. Qur'aannis

akki jedhu : yaa Rabbi nama kana naatu

halkan keessa hirriiba isa dhoowwe waan

taheef namaganteessi isa keessatti, isaan

48

Soomana Ramadaanaa

lachuu nimaganteeffaman jedhe." Ahmaddu

odeesse.

جظ١ح »: مي جر : جظ١ح لح٠س جحس-7

, سج أدذ ذغذ دغ]«، دظ دظ١ جحسجس

[. وح لحي جزس

7-Soomanni ibidda namarraa ittisa.

Nabiin s.a.w. akkana jedha "soomanni

wantaadha (gaachana), jogola

jajjabeeffamaadha ibidarraa ( nama

ittisa)"Ahmad odeesse.

م: جظ١ح ذحخ ػظ١ أذخ جخ١ش-8

: لحي« أال أده ػ أذجخ جخ١ش»: ؼحر سػ هللا ػ

جظ جس، جظذلس ضطفة »: لحي. ذ ٠ح سعي هللا

49

Soomana Ramadaanaa

[. سج جطشز]« وح ٠طفة جحء جحس, جخط١ثس

8-Soomanni hula toltuu guddoodha.

Nabiin s.a.w. mu'aaziin akkana jedhe "mee

hulaalee toltuutti siqajeelchuu?" eeyyeen

naqajeelchaa yaa ergamaa Rabbii jennaan

''Soomanni wantaadha, sadaqaan akka

bishaan ibidda dhaamsutti dilii dhaamsiti"

jedheen. Tirmiziitu odesse.

فمذ لحي جر : جظ ال ث ف جؼرحدجش-9

جذ سج]« ػ١ه ذحظ؛ فا ال ث »: ألذ أحس

[. طذذ جألرح, درح

9-Soomanni hiriyaa hinqabu ibaadaa

keessaa.Nabiin abbaa umaamaatiin akkana

50

Soomana Ramadaanaa

jedhan "soomanatti jabaadhu inni fakkii

hinqabu" ibnu hibbaantu odeessee albaaniin

sahiiha godhe.

وح أوثش جشء جظ١ح وح ذحػذ هللا ذ١ -10

ح ػرذ ٠ظ ٠ح ف عر١ »: م .. جحسذ١

هللا ئال ذحػذ هللا ذزه ج١ ج ػ جحس عرؼ١

[. طفك ػ١]«خش٠فح

10-Hanguma namni soomana

heddummeesse Rabbiin ibidda azaabaarraa

isa fageessa.

Nabiin s.a.w. akkana jedhan

"gabricharraa guyyaa tokko karaa rabbi

keessatti soomanee rabbiin fuula isaa

51

Soomana Ramadaanaa

waggaa torbaatam ibiddarraa isa fageessu

malee kan hafu hintaane" bukhaariif

muslimtu baase.

حى فائذ اص١ب

Faaydaa fi hikmaa soomanaa.

ضشن جذرذحش ؽحػس هلل ػض ج، ١حي ذزه -1

. وشجطسػح سذ، جفص ذذجس

1-Jaalala Rabbii barbaachaaf waan

lubbuun feetu dhiisuu.akka kanaan galata

isaa argatanii, jannata isaa badhaafaman.

ضؼ٠ذ , حسعس ػرؾ جفظ جغ١طشز ػ١ح-2

. جإلغح جظرش جطذ ججذ

52

Soomana Ramadaanaa

2-Lubbuu ufii qabuu fii toohachuu nama

barsiisa, murannoo, ciminaa fi obsarratti

nama leenjisa.

. عرد طم وح ف آ٠س جرمشز جغحذمس-3

3-Sodaa Rabbiiti nama barsiisa akkuma

aayata suuraa baqaraa tan dabarsine

sanirraa hubatamutti.

ئرج وح ٠ ط »: عرد ذغ جخك م -4

أ لحض، ال ٠شفث، فا عحذ أدذ, فال ٠فغك, أدذو

[. طفك ػ١]«ئ طحت: ف١م

4-Haalaaf amala nama tolcha. Nabiin

s.a.w. akkana jedhe.''yeroo guyyaan

soomana tokkoo keessani tahe akka jecha

53

Soomana Ramadaanaa

jallinaa,kan baalagummaa hin

haasoyne,namni tokko yoo isa arrabsee

yookaan isaan lole haajedhuu

anisoomanaadha'' bukhaarii fi muslimtu

baase.

ؼشفس جإلغح لذس ؼس هللا ػ١ ف ح ؽؼح -5

. ششجذ صجط

5-Nama barsiisa guddina qananii

Rabbiin namaaf kennee nyaata, dhugaatii fi

jaartii isaa keysatti.

. ضفش٠غ جإلغح طحػحش جؼرحدجش جزوش-6

6-Akka namni yeroo bal'oo argatee

ibaadaa fi zikrii Rabbii heddummeessu

54

Soomana Ramadaanaa

namaaf mijjeessa.

. ضشل١ك جمخ ض١ثطح ألعرحخ عؼحدضح فالدح-7

7- Qalbii laaffisee akka milkiif

qophooytu godha.

. ضخف١ف دذز جشز-8

8-Qara (oowwa) fedhii lubbuuti

namarraa laaffisa.

ؼحء ئطالح جؼذز ضم١س جرذ ضط١ش جأل-9

. جفؼالش جغ

9-Qochumaa garaa namaati

qulqulleessa,qaama nama bareecha.

. ضؼ٠ذ جغ جظح دلس ججػ١ذ-10

55

Soomana Ramadaanaa

10-Muslima sagantaan jiraachuufi yeroo

karoorfatanii kabajuu barsiisa.

جطضج ظش ػظ١ ظحش دذز جغ١-11

. جألس ذثجذص د٠ح

11-Mul'isa guddaa gamtoominaafii

tokkummaa ummata muslimaa

mul'isuudha,hundee diin isaanii jabeysanii

qabachuu isaanii kan ibsu.

شحسوس جألغ١حء جفمشجء جػ ػطش ف -12

.زج دث ػ ذزي جؼشف جإلفحق

12-Qabaataa fi dhabaan waliinwajji akka

beelawanii dheebotan godha, kun ammo

akka waliif rifatanii walgargaaranii tola

56

Soomana Ramadaanaa

walitti oolan godha.

. ششط جة اص

Ulaagaalee soomanaa.

٠جد جظ١ح ػ و غ ػحل ذحغ لحدس ػ -1

. جظ، م١ غ١ش غحفش، خحي ججغ

1-soomanni dirqama taha hunda nama

muslimaa,qalbiin fayyaa,kanufbaree,kan

soomana danda'uu,taa'aa biyyaa kan karaa

deemaa hintahin, waan soomana

dhoowurraa qulqulluu kantahe hundarratti

dirqama.

. ال ٠مر جظ١ح, جىحفش ال ٠ظ-2

57

Soomana Ramadaanaa

2-kaafirri soomanuun isaaf hintahu,

soomanus irraa hinqeebalamu,

. جظغ١ش جز ٠رغ ال ٠جد ػ١ جظ-3

3-joollee xiqqoo soomanni irratti

dirqamaa miti,garuu yoo soomanan

nitahaaf,inumaa leenjiif jecha

soomansiisuun barbaachisaadha.

. ال جإلؽؼح ػ, جج ال ٠جد ػ١ جظ-4

4-maraataan waan soomanuuf

hinqabu,irraayis hinqeebalamu.

٠طؼ ػ , جؼحجض ػ جظ غرد دجت ٠فطش-5

. و ٠ غى١ح

58

Soomana Ramadaanaa

5-dadhabaan akka dhukkuba irraa

hinfayyineen qabamee faa, nifura,guyyarraa

beelawaa tokko nyaachisa.

جش٠غ شػح ؽحستح ٠طظش ذشؤ، ٠فطش ئ شك -6

. ٠ جظ، ٠مؼ ذؼذ ذشتػ

6-Dhukkubsataan fayyuun isaa

kajeelamu yoo dadhabe nifura,eega fayyee

ammo qadaa kafala.

جذح جشػغ ئرج شك ػ١ح جظ أج -7

, جذ أ جإلسػحع، أ خحفطح ػ ذ٠ح ضفطشج

. ضمؼ١ح جظ

7-Dubartiin ilmoo hoosftuufi tan garaa

qabdu yoo soomanni itti ulfaate yookaa

59

Soomana Ramadaanaa

ilmoo isiirratti miidhaa fidaa sodaatte

nifurti,booda garuu qadaa kafalti.

جؼطش فطش إلمحر ؼظ غشق أ دش٠ك -8

. ٠فطش ١مز ٠مؼ

8-Namni nama halaakamuu deemu -kan

bishaan nyaatee fi kan ibiddi gube-

dhaqqabee baasuuf deemu yoo furuun isa

barbaachise nifura,booda qadaa kafala.

ئ شحء أفطش، لؼ ح , جغحفش ئ شحء طح-9

. أفطش

9-Namni karaa deemu yoo fedhe

nisoomana yoo fedhe nifura, booda qadaa

kafala.

60

Soomana Ramadaanaa

جذحتغ جفغحء ضفطشج ضمؼ١ح، ال ٠جص -10

. ط١حح

10-Dubartii dhiiyni baatii fi dhiiyni

ulmaa itti jiru nifurti, soomanuun isiif

hintahu,booda nikafalti.

أب ششط صحخاص :

Ammoo ulaagaaleen soomanni itti

fayyaa tahuu

جمطحع د جذ١غ .-جط١١ض.-جؼم.جإلعال:

. ج١س.-جفحط

-Namni soomanu islaama tahuu,qalbiin

fayyaa qabaachuu,joollummarraa bahee

61

Soomana Ramadaanaa

waa addaan baafachuu,dhiiga baatiitii fi kan

ulmaa irraa qulqullaawuu,soomana niyyaa

godhuu dha.

آداة غبد اص١ب

Seera barbaachisaa soomanaa.

ال » :م : جرحدسز ذحفطش ػذ ضذمك جغشخ-1

s[.طفك ػ١]« ٠ضجي جحط ذخ١ش ح ػجج جفطش

Soomana furiinsa jarjarsuu,yogguu

aduun seenuu mirkaneyfatan.Nabiin s.a.w.

akkana jedhan ''namni toltumarra jira waan

soomana furaa jarjarseen''bukhaarii fi

muslim.

جفطش ػ سؽد أ ضش أ حء، فمذ وح -2

62

Soomana Ramadaanaa

٠فطش لر أ ٠ظ ػ سؽرحش، فا ضى سؽرحش )

( فط١شجش، فا ضى ض١شجش، دغح دغجش حء

[. طذذ جألرح, جطشز]

2-Ruxaba (Asheeta timiraa) irratti furuu

yoo dhabame timira irratti, yoo hinjiraatin

bishaanitti. Nabiin s.a.w. osoo magriiba

hinsalaanne dura asheeta timiraatti fura yoo

hinjiraatin timiratti yoo hinjiraatin bishaan

hammaarrata.'' Tirmiziitu odesse.

ئ ظحت ػذ »: م : جذػحء ػذ جإلفطحس-3

[. جذ حجس]« فطش دػز ح ضشد

3-Yeroo furan Rabbi

kadhachuu.Hadiisatti ''Nama soomanaatiif

63

Soomana Ramadaanaa

yeroo soomana furu kadhaa

hindeeffamneetu jira''ibnumaajah odeesse.

: م : ضأخ١ش جغذس جذشص ػ١-4

« ضغذشج؛ فا ف جغذس ذشوس»

4- Hiraabbachuu booda aansuudhaan

wajji. Hadiisatti '' hiraabbadhaa nyaanni

hiraabaa barakaa qabaa.''.

: ػ جذحس، م وف جغح جججسح-5

ال , فال ٠شفث, جظ١ح جس، فارج وح ٠ ط أدذو»

طفك ]« ئ طحت: ف١م, ٠ج، فا عحذ أدذ أ لحض

[. ػ١

5- Badirraa qaamaafii arraba ufii qabuu.

Nabiin s.a.w. akkana jedhan "soomanni

64

Soomana Ramadaanaa

wantaadha yogguu guyyaan soomana

tokkoo keessanii tahe akka hinbaalaganne,

akka hindogoggorre, yoo namni tokko isa

arrabse yookaa isaan lole ani soomanan

qaba haajedhuunii". Bukhaariif muslimtu

baase.

, ٠ذع لي جضس جؼ ذ جج»: ل

سج ]« ف١ظ هلل دحجس ف أ ٠ذع ؽؼح ششجذ

[. جرخحس

Ammas hadiisatti wanni dhufe "namni

jecha dharaa haasawuu, itti hojjachuu fii

dogoggora hindhiisin nyaataaf dhugaatii

isaa dhiisuu isaa keessatti Rabbiin dhimma

hinqabu". Bukhaariitu odeesse.

65

Soomana Ramadaanaa

ف , فطش طحتح»: م : ضفط١ش جظحت١-6

« غ١ش أ ال ٠مض أجش جظحت شءث أجش

[. طذذ, جطشز]

6-Nama soomanu fursiisuu.

Hadiisatti "namni nama soomanaa

fursiise isaafis fakkaatuma galata isaaniittu

isaaf taha. Kunis osoo galata isaaniirraa

waa takkallee hin irrisnetti taha.

ف ، فمذ وح جر ججد وثشز جظذلس-7

[. طفك ػ١]سؼح أجد ذحخ١ش جش٠خ جشعس

. وح ال ٠غأي ػ شء ئال أػطح: صجد أدذ

7- Arjoomuu sadaqaa heddummeessuu.

66

Soomana Ramadaanaa

Nabiin s.a.w. ramadaana keessa toltutti

arjooma qilleensa bubbisturra". Bukhaariif

muslimtu baase.

ره فؼ جر : جمشآ ذجسعط وثشز ضالز-8

. ف سؼح

8-Qaraatii qur'aanaatii fii walbarsiisuu

heddummeessuu. Nabiin s.a.w. ramadaana

keessa kana heddummeessaa turan waan

taheef.

لح سؼح ئ٠حح »: م : ل١ح ج١-9

[. ػ١طفك ]« جدطغحذح، غفش ح ضمذ رر

9-Salaata halkanii salaatuu.Hadisatti

''Namni Ramadaana dhaabbate (salaate)

67

Soomana Ramadaanaa

dhugaoomsaa abdachaa badiin isaa

tadabarte araarama godhamtiif'' bukhaarii fi

muslim.

فغذاد اص١ب

Wantoota soomana balleysu.

٠رط جظ١ح، :-ججحع ف حس سؼح: أال

. ٠غطش طحتح ذم١س ٠ -1

. ػ١ لؼحء ج١ جز جحغ ف١-2

ػ١ وفحسز غظس؛ ػطك سلرس، فا ٠جذ -3

فاؽؼح عط١ , فظ١ح شش٠ ططحذؼ١، فا ٠غططغ

غى١ح، ى غى١ ظف طحع ذش أ غ١ش

. ؽؼح أ جرذ

68

Soomana Ramadaanaa

ػ١ جذ جطذس جالعطغفحس -4

1ffaa - Namni

Guyyaa Soomanaa Qunnamtii saalaa

godhuun soomana balleesse.

1-garuu guyyaa isaa kanhafee soomana

itti fufuu qabaa,

2-guyyaa kana qadaa kafaluu qaba,

3-adaba kaffaaraa guddotu isarraa

barbaachisaa. -isiinis gabra tokko

bilisoomsuudha. yoo hin argatin ji'a lama

walitti dhaabee soomanuudha. yoo

hindandayin miskiina jahaatama

nyaachisuudha.

69

Soomana Ramadaanaa

4-Towbaan Rabbi araarfachuu kadhaa

heddummeessuu barbaachisa.

: جألو جششخ طؼذج : ثح١ح

. ٠فغذ جظ ٠غطش ذم١س ٠ طحتح -

. ػحء ره ج١ جز أفطش ف١ػ١ ق-

ػ١ جذ جطذس جالعطغفحس -

2ffaa -Nyaachuu fii dhuguu beekaadhaa

kan irraanfiin hintahin,soomanni isaa

nibada,guyyaa san hanga hafe soomanaan

turuun dirqamaa,qadaa guyyaa fure sanii

kafaluu qaba,gabbuu,sheenawuufii

70

Soomana Ramadaanaa

towbachuu isa barbaachisa.

: ئضجي ج ٠مظس: ثحثح

ذحعطحء أ رحششز أ ضمر١ أ ػ، ػ١ ح ػ

. أو أ ششخ طؼذج

3ffaa- Bishaan hormaataa

dhangalaasuu,osoo dammaqaa jiruu.Kan

hirriibaan hintahin.Qaama saalaa harkaan uf

tuttuquun,jaarsaaf jaartiin

walqaqqabuun,waldhungachuufi

walhammachuun tahuu Bishaan hormaataa

dhangalaasuu.

Kunis Adabuma akka nama beekaa

nyaataa fi dhugaatiin fureettu isarra jira.

71

Soomana Ramadaanaa

دم جإلذش جغز٠س جط ٠غطغ ذح ػ جألو : سجذؼح

. جششخ

4ffaa- Limmoo nyaataa godhachuu,tan

isiin nyaataafi dhugaatirraa duroomuu

danda'an.

. دم جذ:خحغح

5ffaa- Limmoo dhiigaa godhachuu,dhiga

nama biro karaa limmootiin ufitti naquu .

. خشج د جذ١غ أ جفحط: عحدعح

6ffaa- Dhiiyni baatiitii fi kan ulmaa

namatti dhufuu.

ذذجحس أ فظذ، أ ئخشجج جذ جظحب: عحذؼح

72

Soomana Ramadaanaa

عذد طرشع أ إلعؼحف ش٠غ ذ ره، م

, سج أذ دجد جغحت]« أفطش جذحج جذج»

[. طذذ جألرح

7ffaa- Namni soomanaa dhiiga ufirraa

baasuu.koobaan,hidda muruun,limmoon

nama dhukkubsate gargaaruuf ufirraa

waraabuun fi kkf.soomana nifura.Nabiin

s.a.w. akki jedhe ''kankoobee fi kan

koobbates soomana furan''abudawudii fi

nasa'I odeesse,albaaniin sahiiha jedheen.

أح خشج جذ ذفغ وحشػحف، أ خشج ذمغ :فحتذز

ال ذؼ , فال ٠فطش، أل ١ظ دجحس, ع ذ

. جذجحس

73

Soomana Ramadaanaa

Hubachiisa-Ammoo dhiiyni ufumaan

namarraa yaau kan akka funuunaa fi ilkee

buqqaasanii diiydee soomana

hinfuru.koobas mitii ittis hinfakkaatu.

, رسػ جمء» جطم١إ ػذج، م : ثحح

سج أ ]« ف١ظ ػ١ لؼحء، جعطمحء ف١مغ, طحت

[. طذذ جألرح, جغ

8-Beekaa ufhaqqisiisuu hadiisatti

''Namni soomanaa yoo haqqisaan dirqiin

isatti dhufte homaa isarratti hinjiran,ammo

namni ufhaqqisiise qadaa

haakafaluu''warreen sunanaattu odeesse

albaaniin sahiiha jedheen.

74

Soomana Ramadaanaa

ثبثب أثاة اخ١ش 30

ف سضب

Hulaa toltuu (kheyrii) 30

tan Ramadaanaa keessaa

ثغ هللا اشح اشح١

جذذ هلل، جظالز جغال ػ خحض جألر١حء

جشع١، ر١ح ذذ ػ آ طذر أجؼ١، أح

: ذؼذ

75

Soomana Ramadaanaa

Maqaa Rabbii rahmata godhuutiin

jalqabna.

Faaruun rabbiif haatahu. Nagayaaf

rahmannii nabii keenya muhammadirratti

haa bu'u. aaliifii sahaabaa isaaniirrattis.

ح ح ف ئد١حء زج جشش جؼظ١، شش فاعح

سؼح، شش جغفشز جشػج، جز لحي هللا ضؼح

ذ بط : ف١ مشآ ا ضي ف١ از أ ضب ش س ش

ي ث ش اش ى ذ ش ف فشلب ا ذ ا بد

١ص سأ٠ح أ جغ ف ز جشعحس [ 185: جرمشز] ف

جس جألدحد٠ث ج٢ثحس ف خطف أذجخ جخ١ش جرش

غ جطشو١ض ػ ح ٠طأوذ ح ف زج جشش جفؼ١،

سز جذحفظس ػ فشجتغ ذحإلػحفس ئ جطر١ ػ ػش

. جؼرحدجش جفح، هللا جحد ئ عجء جغر١

76

Soomana Ramadaanaa

Kun barnoota ji'a ramadaanaa

kabajamaa kana laalchisee qopheessine.

Hulaalee keyriirratti nama qajeelcha. Ragaa

(daliila) isaatis ni'ibsa. Akkuma beekamu

jiini Ramadaanaa ji'a kabajamaadha.ji'a

araaramaafii Rahmataati, kanarraa Rabbiin

s.w. akki jedhe ''(soomanuu qabdan) baatii

ramadaanaa kan qur'aanni isa keessa

buufame, qajeelchaa namaa kan tahe,

ibbsaa qajeelloofii haqaa kantahee, namni

isinirraa ji'icha biyya jiru

haasoomanuu,…"

شا إل لحي هللا ضؼح : خالصجإل -1 ب أ

حفبء ٠ اذي خص١ ١عجذا هللا

77

Soomana Ramadaanaa

ره د٠ وبح ٠ؤرا اض لح ا اص ٠م١

خ م١ي [. 5: جر١س] ا

1-Rabbiif qulqulleessuu.waan dalagan

hundaa. Rabbiin s.w. akkana jedha

"isaan waa hin ajajamne Rabbiif

ibaadaa qulqulleessanii rabbi

gabbarutti malee, qajeelloo qabatutti

malee, salaata dhaabuu fii zakaa

kennutti malee, kuni amantii

diriiraadha."bayyinaa 5.

ربة لج أ »: ضجش٠ذ جطذس هلل ضؼح -2

«هللا ع١رطع اشظ غشثب ربة

إ هللا ٠مج رثخ اعجذ ب »، [سج غ]

[. سج جطشز] «٠غشغش

78

Soomana Ramadaanaa

2-towbaa Rabbiif qulqulleessuu.

hadiisatti "namni osoo aduun dhiha

isiitiin oldeebitee hinbaane towbate

Rabbiin irraa qeebala."muslimtu

odeesse.

Hadiisa birootti "Rabbiin towbaa

gabrichaa ni qeebala waan hin

shakaraatiniin."tirmiziyyiitu odeesse.

صب »: ط١ح سؼح ئ٠حح جدطغحذح-3

سضب إ٠بب احزغبثب غفش ب رمذ

[. سج أذ جطشز] «رج

3-dhuga'oomsaa abdachaa Ramadaana

soomanuu. Nabiin s.a.w. akkana jedhan

79

Soomana Ramadaanaa

"namni dhuga'oomsaa abdachaa

Ramadaana soomane badii isaarraa

wanni dabre isaaf araaramame."ahmadiifi

tirmiziitu odeesse.

لب »: ل١ح سؼح ئ٠حح جدطغحذح-4

سضب إ٠بب احزغبثب غفش ب رمذ

[.سج جرخحس غ] «رج

4-Amanaa abdachaa Ramadaana

dhaabbachuu (salaatuu): hadiisatti

"Namni dhuga'oomsaa abdachaa

Ramdaana dhaabbate (salaate) badii

isaarraa wanni dabre isaaf

araaramama." Bukhaariif muslimtu

odeesse.

80

Soomana Ramadaanaa

لب »: ل١ح ١س جمذس ئ٠حح جدطغحذح-5

اب احزغبثب غفش ب رمذ ١خ امذس إ٠

[. سج جرخحس غ] « رج

5-Amanaa abdachaa leylatul

qadri (halkan murtii)

dhaabbachuu (salaatuu):

"Namni dhuga'oomsaa

abdachaa halkan murtii

dhaabbate (salaate) badii

isaarraa wanni dabre isaaf

araaramama." Bukhaariif

muslimtu odeesse.

وح »: جالجطحد ف جؼشش جألجخش -6

ئرج دخ جؼشش أد١ح ج١، سعي هللا

سج ] «أ٠مظ أ، شذ ثضس

81

Soomana Ramadaanaa

[. جرخحس غ

7-kurnan ramadaanaa kan boodaa

keessatti ibaadarratti

jajjabaachuu.

Hadiisa keessatti Nabiin s.a.w.

yeroo kurnan boodaa seene

halkan nijiraachisa, maatii isaa

nidammaysa, marxoo isaa

nijabeysa." Bukhaariif muslimtu

baase.

اعشح ف سضب رعذي حجخ، »: جؼشز -7

[. سج جرخحس غ] «أ حجخ ع

8-umraa godhuu.

Hadiisatti "umraan ramadaana keessaa

82

Soomana Ramadaanaa

hajjitti qixxooyti, yookan hajji nawajji

taatetti qixxooyti" bukhaariifi muslimtu

baase.

٠ؼطىف وح سعي هللا »: جالػطىحف -8

سج ]« ف جؼشش جألجخش سؼح

[. دغ طذ١خ: جطشز لحي

9-teessoo masgiidaa (i'itikaafa)

"nabiin s.a.w. kurnan ramadaanaa

kan boodaa keessatti masgiida

taa'aa ture" tirmiziyyii odeesse.

ب وب »: ضفط١ش جظحت -9 فطش صبئ

ث أجش غ١ش أ ل ٠مص أجش

: سج جطشز لحي] «اصبئ ش١ئب

[. دغ طذ١خ

83

Soomana Ramadaanaa

10-nama soomanaa fursiisuu-hadiisatti

"Namni nama soomane fursiise isaafis

sawaabuma akka nama inni fursiisee

santu taha,akkasumaan wajji galata

nama soomaneerraa waa takka hin

ir'ifamu" tirmiiziyyitu odeesse..

الشءا »: لشجءز جمشآ ضالض -10

امشآ فئ ٠أر ٠ ام١بخ شف١عب

[. سج غ] «ألصحبث

11-qur'aana qara'uu fii dubbisuu –Nabiin

s.a.w. akki jedhe "qur'aana qara'aa

inni guyyaa qiyaamaa warren isaatiif

araarsaa taheeti dhufaa".muslimtu

odeesse.

84

Soomana Ramadaanaa

خ١شو »: ضؼ جمشآ ضؼ١ -11

[. سج جرخحس] «رع امشآ ع

11-Qur'aana barachuufii barsiisuu.

Hdiisatti "irra caalaan keessan nam

qur'aana baratee barsiise" bukhaariitu

odeesse.

أل أجئى ثخ١ش »: روش هللا ضؼح -12

أعبى، أصوبب عذ ١ىى، أسفعب

ف دسجبرى، خ١ش ى إفبق ازت

افضخ، خ١ش ى أ رما عذو

فزضشثا أعبل، ٠ضشثا أعبلى؟

سج ] «لبي روش هللا رعب. ث: لبا

[. جطشز

85

Soomana Ramadaanaa

12-Faaruu rabbi (zikrii) godhuu—

Nabiin s.a.w. akki jedhe "si

isiniinhimuu hrra caalaa hojii

keessanii, irra qulqulluu isii gooytaa

keessan biratti, tan irra sadarkaa

keessan ol isin fuutu, meetaa fi ziqaya

sadaqachurra tan isinii caaltu, tan

adawwii keessanitti duultanii morrma

isaanii dhooytanii isaanis morma

keessan dhawuu isiniicaaltu mee isinii

himuu? "Ee nuu himaa

jedhaniin."Rabbi faarsuu (zikrii

Rabbiiti)" jedhaniin. Tirmiziyyitu

odeesse.

86

Soomana Ramadaanaa

ض العزغفبس جع »: جالعطغفحس -13

هللا و فشجب، و ض١ك

«سصل ح١ث ل ٠حزغتخشجب،

[. سج أذ دجد جغحت]

13-Rabbiin araarama kadhachuu

(istigfaara) – Hadiisatti "namni

istigfaara heddummeessuu qabate

rabbiin yaaddoo hundarraa furmaata

isaaf godha, rakkoo hundarraa hiikkaa

isaaf godha, bakka inni hin

herreginirraa isaaf hiree hira." Abbaa

dawudiif nasaiyyitu odeesse.

ل أ أشك ع أز ألشر »: غجن- 14

سج ] «ثبغان ع و صلح

87

Soomana Ramadaanaa

[. جرخحس غ

14-siwaaka.

Hadiisatti "osoo ummata kiyyarratti

jabaataaf sodaachuu baadhee silaa

salaataa hundarratti siwaakattin isaan

ajaja." bukhaariif muslimtu odeesse.

ما من امرئ مسلم »: المحافظة على الصلوات الخمس -15تحضره صالة مكتوبة فيحسن وضوءها وخشوعها وركوعها، إال

كانت كفارة لما قبلها من الذنوب ما لم تؤت كبيرة، وذلك الدهر [. رواه مسلم] «كله

88

Soomana Ramadaanaa

الصالة : أي العمل أفضل؟ قال: سئل الرسول »=: [.رواه البخاري ومسلم] «لوقتها

15-Salaatoowwan shanan irratti

uf eeguu – Hadiisatti

:"namummaan muslimaa tokko

kama tahee haa tahuu salaanni

fardii isatti geessee kan wuduu'a

isii tolchee, kushuu'a isii

tolchee, rukuu'a isii tolchee

salaate badiilee achi duraatiif

araarsituu isaaf taati waan

badiin gurguddoon hin

dalagaminiin, kuni umrii

guutuudha." Muslimtu odeesse.

89

Soomana Ramadaanaa

=hadiisatti hojiin kamti irra

caala jechuun gafatame nabiin

s.a.w. akkana jedheeti deebise

yeroo isiitti salaata

salaatuudha"."

اصاد »: جذحفظس ػ طالز ججؼس - 16

اخظ، اجعخ إ اجعخ، سضب إ سضب،

[. سج غ] «ىفشاد ب ث١ إرا اجزجذ اىجبئش

16-Salaata jum'aa irratti tiiyfafu. Hadiisatti

"salaanni shanan , jum'aan hanga jum'aatti,

ramadaanni hanga ramadaanaatti, hayxuu

waan isaan jiddutti taheeti yoo gurguddoon

90

Soomana Ramadaanaa

irraa fagaatamte" muslimtu odeesse.

اح غذا إ غجذ أ س»: جزحخ ئ جغحجذ -17

سج ] «أعذ هللا ضل ف اجخ وب غذا أ ساح

[. جرخحس غ

17-masgiidatti ganamfatanii

deemuu..hadiisatti " namni ganamaan

masgiidatti deeme takkii waaree booda

masgiidatti deeme hanguma inni gama

masgiidaa deemeen rabbiin mana

jannatatti isaaf qopheessa"bukhaariif

muslimtu baase..

صلح »: جذحفظس ػ طالز ججحػس -18

«اجبعخ أفض صلح افز ثغجع عشش٠ دسجخ

91

Soomana Ramadaanaa

[. سج جرخحس غ]

18-salaata jamaa'ah irratti uf

eeguu..hadiisatti "salaanni gamtaa

(jamaa'aa) salaata kophaarra sadarkaa

diydamii torbaan caalti" bukhaariifi

muslim.

٠ع ب ف »: جذشص ػ جظف جألي 19

اذاء اصف األي ث ٠جذا إل إ ٠غزا ع١

[. سج جرخحس غ] «لعزا

19- saffii duraa irratti bololuu..hadiisatti

"namni osoo waan azaanaafii saffii duraa

keessa jiru beekee eegsasii hixaa itti

muratan malee kan hin argannee osoo

92

Soomana Ramadaanaa

tahanii silaa hixaa itti muratan."

Bukhaarii fi muslimtu baase.

ب عجذ غ »: جذحفظس ػ جغ جشجضرس -20

٠ص هلل رعب و ٠ اثز عششح سوعخ رطعب غ١ش

[.سج غ] «ث١زب ف اجخافش٠ضخ، إل ث هللا

21-sunnaalee Raatibaa irratti tiifamuu..

hadiisatti "kama tahee haa tahuu gabrichi

Rabbii kan muslimaa tokko kan guyyarraa

rabbiif raka'aa kudhanii lama salaatu

sunnaawanirraa kan fardii hintahin

Rabbiin jannata keessatti mana isaa jaaru

malee hin hafu." Muslimtu odeesse.

ل ٠ضاي ابط ثخ١ش ب عجا »: ضؼج١ جفطش -22

93

Soomana Ramadaanaa

[.سج جرخحس]«افطش

22-furiinsa jarjarsuu hadiisatti "namni

hanga furiinsa soomanaa jarjarsiisu

toltuma keessatti jira" bukaariitu odeesse.

جذ ازش »: جإلفطحس ػ جطش ئ جذ - 23

ف١فطش ع١، ٠جذ ازش ف١فطش ع ابء، فئ

[. سج أدذ أذ دجد جطشز] «ابء طس

23-yoo mijaaye timirarratti furuu

hadiisatti "Namni timira argatee isatti haa

furuu, namni timira hin argatin

bishaanirratti haa furuu, bishaan

qulqulleessaadha waan taheef." Ahmadiifi

94

Soomana Ramadaanaa

abuudaawuud odeesse.

رت اظأ، »: جذحفظس ػ دػحء جإلفطحس - -24

سج ] «اثزذ اعشق، ثجذ األجش إ شبء هللا رعب

[. أذ دجد جذجسلط جذحو

24-du'aa'ii yeroo furanii qara'uu, isiniis

tana "zahaba zzama'u, wabtallatil uruuqu,

wasabatal ajru inshaa'Allaah." Abuu

daawudii fi daaraquxniitu baase.

إ صبئ عذ فطش »: جذػحء ػذ جإلفطحس - 25

[. سج جذ حج] «دعح ل رشد

25-yeroo soomana furan Rabbi

95

Soomana Ramadaanaa

kadhachu. Hadiisatti "nama soomanuuf

yeroo soomana isaa furu kadhaa

hindeeffamneetu isaaf jira" ibnumaajahtu

odeesse.

أب عذ ظ عجذ : إ هللا ٠مي»: جذػحء طمح - 26

[. سج جرخحس غ] «ث، أب ع إرا دعب

26-kadhaa rabbi akka walii galaatti

bayyisuu hadiisatti "Rabbiin akkana jedha,

ani abdii gabrichi kiyyaa narraa qabu

birattin isaaf taha, yeroo inni nakadhate

isa birattin taha (isaafin qeebala)"

bukhaariif muslimtu odeesse.

96

Soomana Ramadaanaa

«رغحشا، فئ ف اغحس ثشوخ»: جغذس - 27

[. سج جرخحس غ]

27-hiraabbachuu hadiisatti

"hiraabbadhaa nyaata hiraabaa (ohboroo)

nyaadhaa nyaanni hiraabaa barakaa qabaa"

bukhaariif muslimtu baase.

: لحي ضؼح: جضوحز -28 شا إل ١عجذا هللا ب أ

وبح ٠ؤرا اض لح ا اص ٠م١ حفبء ٠ اذي خص١

ره خ م١ي ا [. 5: جر١س] د٠

28-zakaa baafachuu –qur'aanatti " isaan

waa hin ajajamne Rabbi gabbarutti malee

amantii isaaf qulqulleessoo haalatahaniin

qaqqajeeloo, salaata dhaabuttii fii zakaa

baasutti (ajajaman) kun amantii

97

Soomana Ramadaanaa

sirraawaadha." Suuraa bayyinaa 5

صوحز جفطش فشع سعي هللا »: صوحز جفطش -29

. ؽـشز ظحت جغ جشفث، ؽؼس غحو١

أدجح لر جظالز ف صوحز مرس، أدجح ذؼذ جظالز

[. سج أذ دجد]« ف طذلس جظذلحش

29-zakaa fixrii baasuu – hadiisatti

"Rasuulli Rabbi zakaa fixrii murteesse

akka badiifii dogoggorarraa nama

soomanaa qulqulleessituuf, dhihana

hiyyeeyyii akka taatuuf, namni salaata

(iidaa) dura baase zakaa qeebalamtuudha

, namni salaata booda baase ammo isiin

sadaquma sadaqarraa taate isaaf

taati."Abuu daawuud odeesse.

98

Soomana Ramadaanaa

خ١ش : جإلفحق ف عر١ هللا - 30 فغى ا أل ب رمذي

ثص١شر ب رع ث هللا إ ذ هللا [. 110: جرمشز] رجذ ع

سج ] «اصذلخ رطفئ اخط١ئخ وب ٠طفئ ابء ابس»: =

[. جطشز

30-karaa Rabbii keessatti kennachuu-

Rabbiin s.w. akkana jedha "waan tolturraa

lubbuu teysaniif dursattan Rabbi biratti ni

argattan, Rabbiin waan isin dalaydan ni

arga." Suuraa baqaraa 110.

=hadiisatti – akka bishaan ibidda

dhaamsutti sadaqaan maaseta dhaamsiti"

tirmiziyyiitu odeesse.

99

Soomana Ramadaanaa

walaloo soomana Ramadaanaa.

ka'aa ayyuhal muslimuunaa.

gamadaa rabbiif shukriigoonaa.

.Alhamdu liLLHI gaa mowlaanaa.

nuungayeera baatii ramadaanaa.

.

Ramadanni dhuufnaanni ajiibaa.

nibanan tan jannataa baabaa.

ni cufamtii gaa hulaan azaabaa.

hidhaan hidhamtee sheyxaanni leebaa.

..

100

Soomana Ramadaanaa

Sadarkaa baatii ramadaanaa.

tan yeroo ibaadaa soomanaa.

caaltuu yeroodhaa tahuun yaqiinaa.

isii keysa nuu buusee qur'aanaa.

..

Quranni sunuu qajeelchaadhaa.

dharraf dhugaa addaan baasaadhaa.

ifaa Rabbitti karaa sirriiiidhaa.

warra qur'aanaa tahuun milkiidhaa

.

Hundikee ibaadaaf qophaayii.

Badiilee hundarraa sirraayii.

101

Soomana Ramadaanaa

haqa namaarraayis qulqullaayii.

Taqwa rabbi argachuuf yaaddayii.

------

Rasulli Rabbii nuuf odeeysee.

fadlii soomanaa nu barsiisee.

wantaa gaachanaa itti fakkeysee.

diliif ibiddas sirraa deebisee.

..

Hojiiwwan ilmaan aadam kullii.

illasowma fainnhuu lii.

wa ana ajzii bihii galataa.

warra soomanaa jazaan jannataa.

102

Soomana Ramadaanaa

..

Guyyaa soomana keysaniitii.

haasawa dilii dheysaniitii.

lolaaf arraba ilma namaatii.

inniisaa'imun deebiin saaniitii.

..

Ninkakadha jedhe nabiinii.

Rabbii lubbuu too harkaa qabuunii.

soomantoota fooleen afaan saanii.

shittoo miskii caalaa urgaan saanii.

..

Hoggu2 gammachuun saanii.

103

Soomana Ramadaanaa

yeroo furan soomana saanii.

tuun boruga gammachuun goddoonii.

guyyaa soomanaan badhaafamanii.

..

Baaburrayyaan yaa muslimuunaa.

yadkhulu minhussaa'imuuna

dheebuu baaftuudha hula jannataa

warra soomanaa qofaatu argata.

..

halkan caaltuu baatii kumaati

Leylatal qadi maqaan siitii.

Namni dhaabbatee guutuu ji'aatii.

104

Soomana Ramadaanaa

Beekamaa isii milkaawuunsaatii.

..

Fakkiin siif godha dhiheyseetii.

Mindaa kee baatii kuma tokkootii.

Sii kennuuf hojii halkan tokkootii.

Waadaa siif seenee mootiin khalqiitii.

Asirratti xumurame galanni Rabbiif haa

galuu.

العزىبف ث١ب أحىب ب ٠زعك ث

Seera I'itikaafaa (teessuma masgiidaa)

أ جالػطىحف ف جغجذ لشذس جمشخ، ف سؼح

}: أفؼ غ١ش ؛ مي هللا ضؼح ط أ ال ضرحشش غحجذ ف ج ( 187:عسز جرمشز){ ػحوف

105

Soomana Ramadaanaa

Teessoon masgiidaa gosa ibaadaa hojii

jaalatamtuu irraa takka. Yeroo biroorra

yeroo ramadaanaati irra caala.

Waayee kanaarratti Rabbiin s.w. akkana

jedha. " isinii masgiida keessa taa'u isaan

hinqaqqabinaa (beera teessan

hinqaqqabinaa)"suuraa baqaraa 187.

لحي وح جر ط هللا ػ١ ع ( سػ)ػ جذ ػش

سج جرخحس" ٠ؼطىف جؼشش جألجخش سؼح

غ

صجد جرخحس ػ أذ ش٠شز فح وح جؼح جز لرغ

"ف١ جػطىف ػشش٠ ٠ح

Hadiisa ibnu umar r.a. odeesse keessatti

nabiin s.a.w. guyyoota kurnoota booda

ramadaanarraa kan I'itikaafa taa'u tahe"

bukhaariifi muslimtu odeesse.

Bukhaariin hadiisa abbaa hureyraa keessatti

akkana jechaadha eda'e "barri keessa

106

Soomana Ramadaanaa

aakirame sun yommuu tahe guyyoota

diydam taa'e (I'itikaafa godhe).

، ئ جػطىف غ١ش ط فال ذأط ػ جظذ١خ

ل جؼحء ح ثرص ف جظذ١ذ١ ػ ػش سػ هللا

أ أػطىف ١س ف ٠ح سعي هللا ئ زسش » : ػ أ لحي

جغجذ جذشج، وح ره لر أ ٠غ، فمحي جر

، ؼ أ ج١ «أف ذزسن : " ط هللا ػ١ ع

١ظ ذال ظ، ئح ذ جحس،

. ال ذأط ذح جألو ف جغجذ ؼطىف غ١ش

15/437 جع

Yoo soomana malee I'itikaafa taa'anis

nitaha. Akka jecha qabatamaa ulamaa'ii

irratti hundoofnee.

Kunis hadiisa umarirraa r.a. odeeffame

umar nabiin akkana jedhe " yaa ergamaa

Rabbii ani halkan tokko masjiidal

haraamitti I'itikaafa taa'uu qodhaa godhee

107

Soomana Ramadaanaa

jedheen.( osoo hin islaamayin dura ture).

Nabiin s.a.w. qodhaa kee guuti jedheen."

Bukhaariifi muslimtu baase. Akkuma

beekamu halkan yeroo soomanaatii miti

soomanni guyyaadha.

Akkuma san namni I'itikaafa taa'uufii kan

birootis masgiida keessatti nyaachuufii

dhuguun rafuun dhoowwaa hinqabu.

افطش أحىبب أعشاسب صوبح

Zakaa fixrii namuusaa fi heera isii.

جظذلس ضجد ذحفطش سؼح، )) :صوحز جفطش (1) (( جغ، جشفث: ؽشز ظحت

.

Egaa zakaa fixrii jechuun sadaqaa yeroo soomana ramadaanaa xumuran dhuma

isaarratti keennamtu jechuudha. Faaydaan

108

Soomana Ramadaanaa

isiitis dogoggoraafii badii irraa soomana

namaaf qulqulleysiti.

صوبح افطش فشض ع و غ

Zakaan fixriidhaa muslima hundarratti

dirqama

طحع ؽؼح، ػ لض لش أ ذ١ط جز٠ ضجد

: فمط ػ١؛ ذذ٠ث ػرذهللا ذ ػش سػ هللا ػح لحي

صوحز جفطش ف سؼح ػ و فشع سعي هللا ))

، أ جشأز، طغ١ش، : فظ جغ١ دش أ ػرذ، أ سج

زج فظ (( أ ور١ش، طحػح ضش، أ طحػح شؼ١ش

غ ف سج٠س

109

Soomana Ramadaanaa

Isiin midhaan suguda tokkoot (k.g 2: 40)

yoo kiiloo lamaaf cinaa godhan haalaan

gaariidha.) nama tokkorraa baasuu

barbaachisa.

Hadiisatti Abdallaa ibnu umar (r.a.) akki

jedhe " Nabiin (s.a.w.) tokko tokkoo

muslimtootaa irratti zakkaa fixii tan

ramadaanaa dirqama godhe, hunduma

muslimaarratti bilisa tahuu gabra tahuu,

dhiira tahuu dubartii tahuu, guddaa tahuu

xiqqaa tahuu, suguda (kooboo) takka

timirarraa yookaan garburraa nama tokkorraa

kafalama jedhe. "

: صوحز جفطش فشع سعي هللا : ))فظ جرخحس,

أش ذح أ ضإد لر خشج جحط ئ .. جذذ٠ث...

((. جظالز

110

Soomana Ramadaanaa

Jecha bukhaarii keessatti nabiin s.a.w. zakaa

fixrii dirqama godhe …jedhee hadiisa oofee

achi keessatti.. osoo namni gara salaata iidaa

hinbaane duratti akka kennamtu ajaje" jedhe.

: احىخ جة صوبح افطش

Hikmaan (faaydaan) isiin dirqama

godhamteeis

فطشفغ خ ؽشز ظحت، جغ جشفث، –1

. جظ، ف١ى ذزه ضح جغشس

ف ٠ ؽؼس غحو١، ئغحء ػ جغإجي –2

جؼ١ذ، ئدخحي جغشس ػ١؛ ١ى جؼ١ذ ٠ فشح

. عشس ج١غ فثحش ججطغ

111

Soomana Ramadaanaa

1-nama soomane dogoggoraa fii badii

irraa qulqulleessiti, ir'ina isaati guutti,

bakka jallate diriirsiti.

2-gargaarsa namoota hiyyeeyyiiti taati,

guyyaa iidaa kabajamaa kana keessatti

kadhaadhaaf hula namaarra deemurraa

isaan duroomsiti. akkuma ummanni kuun

gammachuun iida godhanitti hiyyeessinis

quufee beela bahee ummataan wajji

gammachuu iidaa akka hirmaatu gargaarti.

: طشلذ إخشاج صوبح اف:

Yeroo zakaa fixrii.

لص ئخشجج صوحز جفطش ف دذ٠ث جذ لص جر

أش ذح أ : ))ػش جغحذك ذمي جذ ػش ػ جر

112

Soomana Ramadaanaa

((ضإد لر خشج جحط ئ جظالز

(1). أ طالز جؼ١ذ.

وحج ٠ؼط : ))ػحف سج٠س ػ جذ ػش سػ هللا

((لر جفطش ذ١ أ ١٠(2)

؛

Yeroon isiin baafamtu akkuma hadiisa

abdallaa ibnu umar kan dabre keessatti

ibsametti "nabiin s.a.w. osoo ummanni salaata

iidaatti hinbaane akka kennamtu ajaje." Jedhe.

Tanaaf irra caalaan yeroo isii kana.

Garuu ammas guyyaa iidaa duratti guyyaa

tokko yookaa lama dursanii yoo kenna numa

taha. Kanas abdallaa ibnu umar sahaabonni

guyyaa lama yookaa tokko iida dursanii fixrii

kennan jedhe.

113

Soomana Ramadaanaa

رأخ١شب ثعذ اصلح؛ ل ٠جص

Akkasuma zakaa fixrii salaata iidaa

boodatti dabarsuun hintahu.

فشع : ))ذذ٠ث جذ ػرحط سػ هللا ػح لحي

جغ، : صوحز جفطش ؽشز ظحت سعي هللا

جشفث، ؽؼس غحو١، ف أدجح لر جظالز ف

، أدجح ذؼذ جظالز ف طذلس طذلس مرس

((جظذلحش(1)

.

Kanarrattis ibnu abbaas r.a. akki jedhe

Nabii s.a.w. zakkaa fixrii kafaluu dirqama

godhe akka nama soomane qulqulleessituuf,

akka hiyyeessaaf gargaarsa taatuuf, namni

salaata iidaa dura kafale kennaa

114

Soomana Ramadaanaa

qeebalamtuudha, ammo namni salaata

booda kenne sadaquma sadaqaa irraa taate

isaaf taati.(sadarkaa zakaa fixrii sanirraa

gadi buuti).

أحىب اع١ذ آداث

Barnoota seera iidaa.

ػ١ذ : جؼ أ جألػ١حد ف جإلعال جثح فمؾ، ح

ح ٠طىشسج ف و ػح، . جفطش ػ١ذ جألػذ

Akkuma beekamutti ummata islaamaa

biratti iida lamaatu jira. Isaanis iida fixrii

(soomsn furaa) fii iidul adhaa (iida arafaa)

ti. Isaan kuni lameen waggaa waggaan

deddeebi'u.

115

Soomana Ramadaanaa

ششػص طالز جؼ١ذ ف جغس جأل ججشز،

Salaanni iidaa waggaa 1ffaa hijraati

seeramte eegalamte.

لذ سعي هللا: "أذ دجد ػ أظ لحي س

:جذ٠س ػ١ذج ٠ؼر ف١ح، فمحي

؟ ح زج ج١ح

: فمحي سعي هللا. وح ؼد ف١ح ف ججح١س: لحج

٠ ٠ جألػذ، :ئ هللا لذ أذذى ذح خ١شج ح

."جفطش

Abuu dawuud anasirraa odeesse-nabiin

s.a.w. madiinatti gale (dhufe) warra

madiinaa kan guyyaa lama kan iidaa

ayyaaneffatanii taphatan qaban '' guyyaan

kabajdan kun lameen maali?" jedhee

116

Soomana Ramadaanaa

gaafannaan, zamana wallaalummaa kabajuu

turree. Jedhaniin, nabiin s.a.w. akki

jedheen. Kana lameen ufirraa dhiisaa

ayyaana isaan kana caalu lama rabbiin

bakka isinii buusee jira guyyaa adhaatiifi

guyyaa fixrii..jedheen.

:لذ صلح اع١ذ

Yeroo salaata iidaa

٠رذأ لص طالز جؼ١ذ ذؼذ ششق جشظ جسضفحػح لذس

٠ط لر١ دخي لص طالز -ضمش٠رحذشذغ عحػس -سخ

.جظش

Yeroon salaata iidaa yogguu aduun baatee

hanga ulee takka olfuudhamte (eega aduun

baatee daqiiqaa 15) irraa kaasee hanga

yeroo zuhrii jalatti dhihaatutti dhaabbatti.

117

Soomana Ramadaanaa

جطؼذ١س ٠غ ضمذ٠ جألػذ ١طغغ لص : "لحي جذ لذجس

."ضأخ١ش جفطش

Ibnu qudaamaan akki jedhe "salaata iida

adhaa ganamaan dursuu barbaachisa, akka

yeroon udhiyyaa namaaf bal'attu. Kan fixrii

ammo tursiisuutu gaariidha.

جغس ئلحس طالز جؼ١ذ ف ظ جعغ لش٠د

Barbaachisaan salaata iidaa dirree bal'ootti

bahanii salaatuudha.

:آداة اخشج إ ص اع١ذ

Namusa yeroo iida salaatuuf bahanii

118

Soomana Ramadaanaa

ئ خشج ئ ظ جؼ١ذ آدجذح ٠ى أ جضح ف١ح

٠:

Yeroo iida salaatuuf deeman naamusoonni

asii gadii kun eegamuu barbaachisa.

جث١حخ، أح ػغ جؼطس جالغطغحي جسضذجء أفؼ -

جشأز أ ضخشج ف١ى شجحي فمؾ؛ أل جر

. ذ١طح طؼطشز وحص رجرس ظالز ف جغجذ

Qaama dhiqachuu, uffata bareeda uffachuu,

namni dhiiraa qoftiin shittoo

godhachuu,(dubartiin yeroo manarraa gadi

baatu shittoo godhachuun dhoowwaadha).

ضحي جطؼح ٠ ػ١ذ جفطش لر جزحخ ئ جظ، -

ضأخ١ش ٠ جألػذ دط ٠إد طالز جؼ١ذ ٠أو

.أػذ١ط

119

Soomana Ramadaanaa

Guyyaa iida fixrii osoo salaatatti hindeemne

waa nyaachuu, guyyaa iida adhaa ammo

hanga salaatarraa deebi'anii nyaatarraa

turuu fii yogguu salaatanii galan udhiyyaa

isaarraa nyaachuu.

جطرى١ش ئ ظ جؼ١ذ جغ١ش ػ جأللذج ئرج -

.٠طشضد ػ ره شمس

Ganamaan gama dirree iidaa bahuufi yoo

dandayame miilaan deemanii dhaquu.

جخشج ئ ظ جؼ١ذ ؽش٠ك جؼدز ؽش٠ك -

.أخش

Karaa tokkoon salaata dhaqanii karaa

birootiin galuu.

120

Soomana Ramadaanaa

ال ذأط ذحطىر١ش ؼح -٠شفغ جشجحي أطجض ذحطىر١ش -

أ وح ٠ىرش ف١غؼ أ ألثش ججسد ػ ػش

جغجذ ف١ىرش،

Namni dhiiraa sagalee ol fuudhee

waliiwajjiin takbiiraa jechuu nidandaya.

Abdallaah ibnu umar irraa inni sagalee

olkaasee takbiirtaa jedha, warri

masgiidaatis jalaa dhagayeeti takbiiraa

jedha " jechaatu odeeffamee jira waan

taheef.

:صفخ ازىج١ش

Akkaataa takbiiraan itti godhamtu

:٠رغ ى غ أ ٠شدد جطىر١ش جطح١س

أورش، هللا أورش، ال ئ ئال هللا، هللا هللا أورش، هللا -

أورش هللا أورش، هلل جذذ

121

Soomana Ramadaanaa

- Allaahu akbar, Allaahu akbar, Allaahu

akbar, Laailaaha illallaahu, wallaahu

akbar, Allaahu akbar, walillaahil

hamdu.

:صفخ صلح اع١ذ

Akkaataa salaata iidaa

طالز جؼ١ذ سوؼطح ٠غ ظ أ ٠ىرش ف جشوؼس

ضىر١شز جإلدشج، ف جشوؼس جأل عرغ ضىر١شجش ذؼذ

جثح١س، غ ضىر١شز جم١ح شوؼس ذؼذ ثح١س خظ ضىر١شجشجي

سفغ ج١ذ٠ غ و ضىر١شز ثرض ػ جذ ػش سػ هللا

ػح،

Salaanni iidaa raka'aa lama qabdi. raka'aa

duraa keessatti eega takbiiraa hidhannaatii

yoggu torba Allaahu akbar jedhama. Harka

122

Soomana Ramadaanaa

olkaasuun wajjin raka'aa lammaffaatti

yoggu shan eega takbiirtaa lafaa oliin

kaaeetii Allaahu akbar jedhama.

٠غ أ ٠مشأ ف جشوؼس جأل ذؼذ جفحضذس ذغسز

جألػ، ٠مشأ ف جثح١س ذؼذ جفحضذس ذغسز جغحش١س، أ

غ . ٠مشأ ف جأل ذغسز ق، ف جثح١س ذغسز جمش

.شجػحز جش جإلح ذحمشجءز

Raka'aa duraa keessatti eega faatihaatii

suratul a'ilaa kan lammeessaatti mmoo

surratul gaashiyaa qara'a.

Yookaan tanduraatti suuraa qaaf tan

lammeeysaatti suuraa qamar qara'a.

imaamni sagalee olfuudhee qara'a.

123

Soomana Ramadaanaa

:ازئخ ف اع١ذ

Iidarratti waleebbisuu.

ئ جؼ١ذ حعرس رحسوس ٠جغ هللا ذح ش جغ١

٠إف ذح ذ١ لذ، ف١محذ ذؼؼ ذؼؼح ف ظ

جؼ١ذ ف جطشلحش أ جألعجق، ف١طظحفذ جذطغحء ج

٠ششع أ ٠ة جغ أخح ذذ . هللا ؽؼح ف غفشض

.(ضمر هللا ح ه: )ل

Akkuma beekamutti iiddi sirna jabaa

muslimtoota walitti qabu,yeroo jaalalaan

walsimatani, dirree iidaattii fi karaalerrattis

magaalaa keeysattis walirratti

salaammatanii, harka walfuudhanii,

waleebbisuutu barbaachisa (taqabbalallaahu

minnaa wa minka) waliin jechuudhaan ibsa

gammachuu waliif daddabarsuu

124

Soomana Ramadaanaa

barbaachisa. Hiikkaan isaa /nuufii sirraayis

Rabbiin haa qeebalu/ jechaadha.

Akkasuma namni hundinuu haadhaafii

abbaa isaa, firaafii olla isaa, muslimtootuma

hunda karaa bilbilaatiifii sooshaal miidiyaa

adda addaatiin yoo ibsa gammachuu kana

dabarseef haalaan gaarii taha.

ح ٠رغ ح أ طرغ عس سعي هللا ، أ شػ خطح

:ذششع هللا سع ف ج١غ أس د١حضح، لحي هللا ضؼح

] ١ذى سع ئرج دػج ئ هللا ١ إ ي ج ل ح وح ئ

أ ذ١ أثه أؽؼح ؼح ٠مج ع

فذ } 51: جس] {ج

Xumurarratti karaa ergamaa Rabbii s.a.w.

hordofuun dirqama keenya hunda.

125

Soomana Ramadaanaa

Waahunda keessatti seera Rabbii kabajnee

hordofuu nu barbaachisa. Rabbiin s.w.

akkana jedha "mu'imintoonni yero akka

isaan jiddutti murteessuuf gama Rabbii fii

Rasuula isaatti yaamaman deebisaan isaanii

dhageenyee tole jenne jechuu qofa taha,

isaan sun isaanumaatu milkaawoodha".

Surattu nnuur 51.

Dhumarratti

Warra diin isaa baratee walbarsiisee sirritti

itti dalagee jaalala Rabbii argate nuufii

isinis Rabbi nuhaa godhu. ibaadaalee hunda

Rabbi nurraa haaqeebalu. Diin keenya

kanaaf Rabbi nasrii nuuf haafidu.

Yoo yadaa fi gaafii qabaattan

126

Soomana Ramadaanaa

mobile - 00966 505697461

yookaan email [email protected]

irratti yaada keessan nuuf

kennaa.galatoomaa.

wassalaamu aleykum warahmatullaahi

wabarakaatuhuu.

١ جذذ هلل سخ جؼح

. ط هللا ع ػ ر١ح ذذ آ طذر أجؼ١