sosyal bİlİmler meslek yÜksekokulu...

14
ISSN: 1302-4191 SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİ HAKEMLİ DERGİ Cilt: 16 Sayı:1 KONYA 2013

Upload: others

Post on 02-Mar-2020

6 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

ISSN: 1302-4191

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU

SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİ

HAKEMLİ DERGİ

Cilt: 16 Sayı:1 KONYA 2013

Page 2: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu

Dergisi Ulusal, yaygın, süreli, hakemli bir dergidir. Dergiye

gönderilen makaleler hakem değerlendirmesine gider,

kabul edilmesi hȃlinde yayımlanır.

Yayım Periyodu: Dergimiz bahar ve güz olmak üzere yılda iki sayı yayımlanır.

Page 3: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİ Yıl: 2013 Cilt: 16 Sayı: 1 SAHİBİ Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Adına Yüksekokul Müdürü Prof. Dr. Süleyman KARAÇOR ISSN: 1302-4191 • YAYIM KURULU Doç. Dr. Yaşar SEMİZ Doç. Dr. Ömer AKDAĞ Doç. Dr. Hakkı Mümin AY Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN Yrd. Doç. Dr. Ali ERBAŞI Yrd. Doç. Dr. Hüseyin İLERİ Yrd. Doç. Dr. Y. Ayşegül OĞUZ • EDİTÖR Doç. Dr. Yaşar SEMİZ [email protected] • EDİTÖR YARDIMCISI Öğr. Gör. Dr. M. Erhan SUMMAK • YAZI İŞLERİ SORUMLUSU Öğr. Gör. Adnan SÖYLEMEZ • EDİTÖRYEL SEKRETERLER Öğr. Gör. Nesip ERGÜL Uzm. Ömer Faruk TEKİN • İLETİŞİM Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Alâeddin Keykûbat Yerleşkesi Selçuklu, 42079-KONYA Telefon: +90 332 241 00 58 - Belgeç / Faks: +90 332 241 00 60 Web: http://www.sbmyo.selcuk.edu.tr; e-mail: [email protected]; [email protected]; Baskı: SÜ Basımevi / 0332 241 18 44 • Dergide yer alan yazıların dil ve bilim sorumluluğu yazara aittir.

Page 4: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

BİLİM KURULU

Prof. Dr. Adem ÖĞÜT (Selçuk Üniversitesi)

Doç. Dr. Hakkı Mümin AY (Selçuk Üniversitesi)

Prof. Dr. Ahmet AY (Selçuk Üniversitesi)

Doç. Dr. Hikmet ULUSAN (Bozok Üniversitesi)

Prof. Dr. Berna TANER (Dokuz Eylül Üniversitesi)

Doç. Dr. Kadir CANÖZ (Selçuk Üniversitesi)

Prof. Dr. Birol AKGÜN (Necmettin Erbakan Üniversitesi)

Doç. Dr. Mehmet FİDAN (Selçuk Üniversitesi)

Prof. Dr. Ekrem YILDIZ (Kırıkkale Üniversitesi)

Doç. Dr. Muhammet BEZİRCİ (Selçuk Üniversitesi)

Prof. Dr. Kemalettin CONKAR (Afyon Kocatepe Üniversitesi)

Doç. Dr. Oğuzhan AYDEMİR (Afyon Kocatepe Üniversitesi)

Prof. Dr. M. Akif ÇUKURÇAYIR (Selçuk Üniversitesi)

Doç. Dr. Ömer AKDAĞ (Selçuk Üniversitesi)

Prof. Dr. Mahmut ÖZDEMİR (Kırıkkale Üniversitesi)

Doç. Dr. Tahsin KARABULUT (Necmettin Erbakan Üniversitesi)

Prof. Dr. Metin Kamil ERCAN (Gazi Üniversitesi)

Doç. Dr. Yaşar SEMİZ (Selçuk Üniversitesi)

Prof. Dr. Necdet HACIOĞLU (Balıkesir Üniversitesi)

Doç. Dr. Yunus CERAN (Selçuk Üniversitesi)

Prof. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi)

Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN (Selçuk Üniversitesi)

Prof. Dr. Raif PARLAKKAYA (Necmettin Erbakan Üniversitesi)

Yrd. Doç. Dr. Ali ERBAŞI (Selçuk Üniversitesi)

Prof. Dr. Reşat KARCIOĞLU (Atatürk Üniversitesi)

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin İLERİ (Selçuk Üniversitesi)

Prof. Dr. Süleyman KARAÇOR (Selçuk Üniversitesi)

Yrd. Doç. Dr. İsmail KÖSE (Erciyes Üniversitesi)

Doç. Dr. Abdullah KARAMAN (Selçuk Üniversitesi)

Yrd. Doç. Dr. Y. Ayşegül OĞUZ (Selçuk Üniversitesi)

Doç. Dr. Mete SEZGİN (Selçuk Üniversitesi)

Dr. Betül GARDA (Selçuk Üniversitesi)

Doç. Dr. Ali ŞAHİN (Selçuk Üniversitesi)

Dr. Duygu İlkhan SÖYLEMEZ (Selçuk Üniversitesi)

Doç. Dr. Caner ARABACI (Selçuk Üniversitesi)

Dr. M. Erhan SUMMAK (Selçuk Üniversitesi)

Doç. Dr. Cemal GÜVEN (Necmettin Erbakan Üniversitesi)

Dr. Semih BÜYÜKİPEKÇİ (Selçuk Üniversitesi)

Page 5: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

BU SAYININ HAKEMLERİ

Prof. Dr. Önder ÇAĞIRAN Doç. Dr. Abdullah KARAMAN Doç. Dr. Ali ALAGÖZ Doç. Dr. Yaşar SEMİZ

Doç. Dr. Ömer AKDAĞ Yrd. Doç. Dr. Bekir DİREKÇİ Doç. Dr. Caner ARABACI Yrd. Doç. Dr. Cahit KAHRAMAN Doç. Dr. Ufuk Deniz AŞÇI Yrd. Doç. Dr. Ali Aycan KOLUKISA

Doç. Dr. Muhammet BEZİRCİ Yrd. Doç. Dr. Mustafa USLU Doç. Dr. Cemal GÜVEN

Page 6: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

İÇİNDEKİLER

Doç. Dr. Yunus CERAN Kamu İç Denetimi Açısından Üniversitelerde İç Denetim….…………………………………………………………………..

1

Yrd. Doç. Dr. Okan Halûk AKBAY “Chūshingura ve Japon Kimliği……..…………...………………….. 21

Yrd. Doç. Dr. İsmail KÖSE Kıbrıs; Ulusal Dava, Uluslar arası Çıkmaz 1975-2004…...... 37

Öğr. Gör. Nur Feyzal KESEN Arş. Gör. Mehmet KIRLIOĞLU Prof. Dr. M. Engin DENİZ

Öğretmenlerin Yaşam Doyumu ve Duygusal Zekâ Düzeyleri………………………………………………………………….….

113

Doç. Dr. Ömer AKDAĞ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile Demokrat Parti’nin Ortak Yönleri………..………………………………………………..……..

143

Okt. Dr. Ahmet KAYASANDIK TDK Tarafından Hazırlanan Türkçe Sözlük’ün İlk ve Son Baskısının Arapça ve Farsça Kökenli Kelimeler ve Bu Kelimelere Getirilen Ekler Bakımından Karşılaştırılması………………..………………………...……………….

159

Doç. Dr. Caner ARABACI Bir Millî Felâket Olarak Balkan Bozgunu ve Geciken Uyanış…………………………………….……………………………….….

167

Page 7: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

TDK Tarafından Hazırlanan Türkçe

Sözlük’ün İlk ve Son Baskısının Arapça ve

Farsça Kökenli Kelimeler ve Bu Kelimelere

Getirilen Ekler Bakımından Karşılaştırılması

The Comparison Of The First And The Latest Turkish

Dictionary Complied By Turkish Language Institution Terms Of The Words Having Arabic And Persian Origin,

And The Turkish Suffixation Added To These Words.

Ahmet KAYASANDIK*

ÖZET Bu incelemede, Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Türkçe Sözlük’ün ilk baskısıyla son baskısı, Arapça – Farsça kökenli kelimeler ve bu kelimelere getirilen Türkçe ekler bakımından sayısal olarak karşılaştırılmıştır. Buna göre Türkçe Sözlük’ün ilk baskısında belirtildiği gibi “umulan ve özlenen bir sadeleşmenin gerçekleşmediği,” son baskıda Arapça ve Farsça kelimelerin öncekine göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir.

• ANAHTAR KELİMELER

Türkçe Sözlük, sözlük bilimi, Türkçe, ekler, alıntı kelimeler, Arapça, Farsça.

* Okt. Dr., Abdullah Gül Üniversitesi, [email protected]

Page 8: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

Ahmet KAYASANDIK

160

ABSTRACT

In this study, the latest copy of Turkish Dictionary complied by Turkish Language Institution was compared in amount with its first copy in terms of Turkish suffixes added to the words originated from Arabic and Persian into Turkish. As a result of this study, it has been revealed that the expected and desired simplification was not achived (contrary to the claim in the first edition), and it has been found out that the Arabic end Persian words are more in the latest edition than the first one.

• KEY WORDS

Turkish Dictionary, lexicography, Turkish, suffixes, borrowed words, Arabic, Persian.

Page 9: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi Cilt:16 Sayı:1

161

GİRİŞ Herhangi bir dilin söz varlığını bir arada sunan, o dilin kelimelerini,

deyimlerini ve terimlerini örnekleyen, kelimelerin gramerdeki yerlerini tüm ayrıntıları ve incelikleriyle veren, sözün o dilde kullanıldığı güzel örneklerini bir araya getiren temel başvuru kaynağı niteliğindeki eserler olan sözlükler, aynı zamanda dil özelliklerinin ve dildeki gelişmelerin takibi için de önemli kaynaklardır. Bu yüzden bir dil için olmazsa olmaz türden nitelendirilebilecek eserlerdir.

Dildeki değişmeleri ve gelişmeleri, her ne kadar tarihî süreç içinde ortaya konan edebî eserler aracılığıyla daha açık ve ayrıntılı bir biçimde saptamak ve sağlıklı sonuçlar çıkarmak mümkün olsa da değişik zamanlarda düzenlenen sözlüklerin bu konudaki araştırmaları daha da kolaylaştıracağı muhakkaktır.

12 Temmuz 1932’de Atatürk’ün önderliğinde kurulan Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük çalışmalarına 1939’da başlamıştı. Türkçe Sözlük’ün ilk baskısı Kurum’un sözlük kolu tarafından hazırlanmış ve 1945’te basılmıştır. Bu baskıda çalışmaları yönetme ve eseri kaleme alma işini Dr. Mehmet Ali Ağakay üstlenmiştir. Bu ilk çalışmanın söz varlığı 15.000 civarındadır.

Bu çalışma Türkçe Sözlük’ün 1998 (9. baskı) dikkate alınarak yapılmıştır. Bu son baskıda “...söz varlığı ise 60.000 madde başında, 14.600 madde içinde olmak üzere 75.000 civarında bir sayıya ulaşmış bulunmaktadır” (TS-2, 1988, IV).

İLK VE SON BASKININ ARAPÇA–FARSÇA KELİMELERE GETİRİLEN TÜRKÇE EKLER BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRMASI

Dil kendi kuralları içerisinde sürekli gelişen canlı bir varlık, sosyal bir kurum olduğu için aradan geçen bu kadar süre içerisinde Türkçe Sözlük’ün ilk baskısıyla son baskısı arasında söz varlığı itibariyle bu büyük farklılığın olması, sözlüklerin hazırlanma ilkeleri arasında farklılıklar bulunmakla birlikte, doğaldır.

Dil, sürekli bir gelişme gösterdiği için zamanla dilin söz varlığının artması da tabiidir. Bu artış miktarının elli üç yılda 60.000 civarında olup olmayacağı ise üzerinde düşünülmesi gereken bir husustur. Aradaki bu sayı farkının sebebini yorumlarken sözlüklerin hazırlanma ilkeleri mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Türkçe Sözlük’ün ilk baskısının ön sözünde “Bu Sözlüğün Amacı” ve “Bu Sözlüğe Alınan Kelimeler” başlığı altında bu ilkelerden bahsedilirken sözlüğün amacı, “bugün -hiçbir yabancı tesir veya

Page 10: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

Ahmet KAYASANDIK

162

özentiye düşmemek şartıyla- yazılan yazılarda ve söylenen sözlerde geçen yabancı kelimelerle birlikte dilimizde kullanılmakta olan veya kullanılacağı umulan Türkçe kelimeler için başvurulacak bir kaynak olmaktan başka bir şey değildir” (TS-1, 1944, V) şeklinde belirtiliyor. Ayrıca o günkü Türk Dil Kurumu, bu sözlüğün amaçlarını sıralarken burada yer almış yabancı sözlere dilde yaşama hakkını vermek istemiş olmadığını açıkça bildirmeyi borç saymakta, bu yabancı sözlerden öz Türkçe karşılığı bulunmuş ve karşısına yazılmış olanları konuşmada ve yazıda kullanmamalarını da bütün dilseverlerden dilemektedir (TS-1, 1944, V).

Türkçe Sözlük’ün bu ilk baskısına hangi kelimelerin alınacağı tespit edilirken divan edebiyatında kullanılan ve bugün artık tamamıyla ölü sayılan yabancı sözler için zaten ayrı bir sözlük hazırlanacağı gerekçesiyle divan edebiyatının özel kelimeleri sözlük dışında bırakılmak kaydıyla;

“1) Dilimizde kullanılmakta olan veya kullanılacağı umulan Türkçe sözler,

2) Hangi dilden olursa olsun terim olarak alınmış veya kullanılmakta bulunmuş olan kelimeler,

3) Bugünün canlı konuşma veya yazı dilinde kullanılan yabancı asıldan gelme sözler” bu sözlüğe alınacak kelimelerin çerçevesini belirlemiştir (TS-1, 1944, V-VI). İlk baskının söz varlığı, bu anlayışlarla oluşmuştur.

1998’de basılan son baskıda ise,

“Önceki baskılarda madde içinde yer alan sözlük birimi niteliğindeki birleşik kelimeler bu sözlükte madde başına alınmıştır... Türkçe Sözlük’ün hazırlanmasında tanımlayıcı ve tamamlayıcı teknik bilgilerin verilmesine özen gösterilmiştir... Türkçe Sözlük’ün zenginleştirilmesinde tarama işlemleri ön planda gelmiştir. Öncelikli olarak orta öğretim kitapları taranmış; gazete ve dergilerden sözler derlenmiş; değişik meslek alanlarında kullanılan terimler toplanmış ve terim sözlüklerinden standart Türkçede yaygın olarak kullanılan sözler Türkçe Sözlük’e kazandırılmıştır. Ayrıca Türk Dil Kurumunda her ay toplanan ‘Yabancı Kelimelere Karşılık Bulma Komisyonu’nun dilimizde kullanılan yabancı söz varlıklarına karşı önerdiği sözler de bu baskıda yerini almış bulunmaktadır” (TS-1, 1944, IV).

Sözlüklerin ön sözlerinde verilen bu bilgiler, iki baskı arasındaki kelime sayısının niçin bu kadar fazla olduğunu açıklamak için yeter derecededir. Ayrıca son baskıda Arapça ve Farsçadan alınan kelimelerin sayıca artmasının

Page 11: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi Cilt:16 Sayı:1

163

bir sebebi de dilde sadeleşme çabalarının bir sonucu olarak Arapça ve Farsçanın dil kurallarına göre kelimeler türetmekten vazgeçilmesi ve bunun yerine Türkçe ekli biçimlerin çoğalmasıdır.

Bu incelemede Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Türkçe Sözlük’ün ilk ve son baskısı Arapça, Farsça kökenli kelimeler ve bu kelimelere getirilen Türkçe ekler bakımından karşılaştırılarak sözlükler çerçevesinde sadeleşmenin neresinde olduğumuz ve Arapça, Farsça kökenli kelimelerden hangi sayıda, hangi yapım ekleriyle kelimeler türetildiği tespit edilmeye çalışıldı1.

Dilimizin söz varlığı içindeki Arapça ve Farsça kelimeler;

1. İlk baskıda Arapça kelimelere getirilen Türkçe ekler,

2. Son baskıda Arapça kelimelere getirilen Türkçe ekler,

3. İlk baskıda Farsça kelimelere getirilen Türkçe ekler,

4. Son baskıda Farsça kelimelere getirilen Türkçe ekler,

5. İlk baskıda Türkçe kelimelere getirilen Arapça unsurlar,

6. Son baskıda Türkçe kelimelere getirilen Arapça unsurlar,

7. İlk baskıda Türkçe kelimelere getirilen Farsça unsurlar,

8. Son baskıda Türkçe kelimelere getirilen Farsça unsurlar,

9. İlk baskıda olup son baskıya alınmayan Arapça kelimeler,

10. İlk baskıda olmayıp son baskıya alınan Arapça kelimeler,

11. İlk baskıda olup son baskıya alınmayan Farsça kelimeler,

12. İlk baskıda olmayıp son baskıya alınan Farsça kelimeler

başlıkları altında toplanarak ilk baskının yapıldığı 1945’ten günümüze Arapça ve Farsça kelimelerin Türkçedeki kullanımıyla ilgili bir değerlendirme yapıldı.

Buna göre her iki baskıyla ilgili olarak sayısal bir karşılaştırma yapıldığında şöyle bir tabloyla karşılaşılmaktadır:

1 bk. Ahmet Kayasandık, Türk Dil Kurumu Tarafından Hazırlanan “Türkçe Sözlük”ün İlk Baskısıyla Son Baskısının Arapça - Farsça Kelimelere Getirilen Türkçe Ekler Bakımından Karşılaştırılması, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili doktora programı semineri, Konya, 2001, 98+V sayfa.

Page 12: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

Ahmet KAYASANDIK

164

İlk Baskıda Son Baskıda

Arapça kelimelere getirilen Türkçe ekler 675 1442

Farsça kelimelere getirilen Türkçe ekler 264 478

Türkçe kelimelere getirilen Arapça unsurlar 30 50

Türkçe kelimelere getirilen Farsça unsurlar 38 64

İlk baskıda Türkçe ek getirilen madde başı Arapça kelime sayısı 675 iken bu rakam son baskıda 1442’ye ulaşmaktadır. Burada belirtilmesi gereken bir başka husus ise ilk baskıda madde başı kelimelere getirilen eklerin sayıca azlığıdır. Meselâ, ilk baskıdaki bir madde başı kelimeye (cesaret-lenmek) karşılık son baskıda sekiz kelime (cesaret-lendirilme, cesaret-lendirilmek, cesaret-lendirme, cesaret-lendirmek, cesaret-li, cesaret-lilik, cesaret-siz, cesaret-sizlik) madde başı yapılmıştır. Kelimelere getirilen eklere bakıldığında -ca (-ce, -ça, -çe) -cı (-ci, -cu, -cü, -çı, -çi, -çu, -çü), -lan (-len), -laş (-leş), -lı (-li, -lu, -lü), -lık (-lik, -luk, -lük), -ma (-me) -mak (-mek), -sız (-siz, -suz, -süz) eklerinde bir yığılma göze çarpmaktadır. Son baskıda, ilk baskıda yer alan Arapça kelime sayısının iki katından daha fazla Arapça kelime, madde başı yapılmıştır.

Farsça kelimelere getirilen Türkçe eklere bakıldığında ilk baskıda 264 Farsça kelimeye Türkçe ekler getirilirken son baskıda bu rakam 478’e çıkmaktadır. Yukarıda, Arapça kelimeler için belirtilen durum hemen hemen Farsça için de geçerlidir. Buradan, son baskıda yer alan Arapça ve Farsça kelime sayısı, ilk baskıya göre en az iki kat artmıştır, sonucunu çıkarılabilir.

İlk baskıda olup son baskıya alınmayan Arapça kelime sayısı 592 iken ilk baskıda olmayıp son baskıya alınan Arapça kelime sayısı 893’tür.

İlk baskıya alınıp son baskıya alınmayan Farsça kelime sayısı 28 olmasına karşılık ilk baskıda olmayıp son baskıya alınan Farsça kelime sayısı 202’dir.

Bu karşılaştırmayı yaparken bazı kelimelerin kökenini tespit etmede tereddüde düşülmüştür. Şöyle ki bazı kelimelerin kökeni gösterilirken ilk baskı ile son baskı arasındaki farklılıklar dikkat çekmektedir. Meselâ, taç, şive, mühür, anka gibi kelimeler ilk baskıda Farsça olarak gösterilirken son baskıda

Page 13: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi Cilt:16 Sayı:1

165

bunlar Arapça olarak belirtilmiştir. Bu incelemede son baskı muteber kabul edilmiştir. Kökeni farklı gösterilen kelimelerden bazıları aşağıdadır:

İlk baskıda Son baskıda

Anka : Farsça Arapça

Armudî : Türkçe Farsça+ î (Türkçe)

Barudî : Türkçe Belirtilmemiş

Derviş : Farsça Belirtilmemiş (Türkçe)

Loğ : Farsça Halk ağzı

Mühür : Farsça Arapça

Papağan : İtalyanca Arapça

Şal : Arapça Farsça

Şive : Farsça Arapça

Sözlüklerin dizgisinde bazı yanlışlıkların bulunması da dikkat çeken diğer bir husustur. İlk baskıda bu tipteki yanlışlıklar nispeten fazla olmakla birlikte son baskıda sınırlı sayıdadır. Meselâ Yekvücut kelimesi son baskıda Türkçe+Arapça olarak gösterilmiştir. Bunun dizgi yanlışı olması muhtemeldir. (Farsça+Arapça olarak gösterilmeliydi.)

Bu incelemeyi birinci dereceden ilgilendirmemekle birlikte dikkat çeken noktalardan biri de ilk baskıda, “...kullanılacağı umulan Türkçe kelimeler”e de yer verilmesine karşılık, son baskıda (çizgeç, dışlak, görüpsü... gibi) bu nitelikteki kelimelerin pek çoğu yer almamıştır. Buradan, Kurum tarafından bir anlamda teklifi yapılan kelimelerin çoğunun benimsenmediği, kullanılmadığı sonucunu çıkarabiliriz. Bu durum, dilin tabiatı itibariyle zorlamayı kabul etmediğinin canlı bir örneği olarak da gösterilebilir.

Dilde sadeleşmenin gerekliliği konusunda yapılan bunca tartışmalara, incelemelere rağmen kabul edilmesi gereken bir gerçek var ki yaşayan Türkçenin söz varlığı içinde hatırı sayılır bir oranda (ilk baskıda olmadığı hâlde son baskıya alınan Arapça kelime sayısı 893, ilk baskıda olduğu hâlde son baskıya alınmayan Farsça kelime sayısı 28, ilk baskıda olmadığı hâlde son baskıda yer alan kelime sayısı 202) Arapça ve Farsça kelime vardır. “Sözlük, bir dilin kelime, deyim ve terimlerini tanımlayan; sözlerin dil bilgisindeki yerlerini bütün incelikleriyle veren; kullanım örneklerini sunan; kısacası dilin

Page 14: SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU DERGİSİturkdili.gen.tr/files/...Ekler-Bak-m-ndan-Kar--la-t-rma.pdfProf. Dr. Osman OKKA (Karatay Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdullah TEKİN

Ahmet KAYASANDIK

166

söz varlığını derli toplu bir araya getiren kaynak niteliğinde bir eser” (TS-1, 1944, III) olduğuna göre son baskıda halen bu kadar Arapça ve Farsça kelimenin bulunması sınırlı sayıda bile olsa bu kelimelerin kullanıldığının bir göstergesidir.

Son baskıya alınmayan Arapça ve Farsça kelimelerin hemen hepsi yaşayan Türkçede kullanılmayan veya çok sınırlı sayıda kullanılan kelimeler olmakla birlikte, ilk baskıda yer verilmediği hâlde son baskıda yer alan Arapça ve Farsça kelimelerin sayısındaki bu fazlalıktan yola çıkarak özellikle ilk baskının ön sözünde belirtildiği şekilde arzulanan sadeleşmenin umulan derecede olmadığı sonucu çıkarılabilir.

KAYNAKÇA

KAYASANDIK, Ahmet (2001). Türk Dil Kurumu Tarafından Hazırlanan “Türkçe Sözlük”ün İlk Baskısıyla Son Baskısının Arapça - Farsça Kelimelere Getirilen Türkçe Ekler Bakımından Karşılaştırılması (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Doktora Programı Semineri), Konya, 98+V sayfa.

(TS-1) Türkçe Sözlük (1944) İstanbul: Cumhuriyet Basımevi. (TS-2) Türkçe Sözlük (1989). 9. Baskı, Ankara.