soykirim İddİalari nedenİyle oluŞan uyuŞmazliĞin ÇÖzÜm yollari konusunda dÜŞÜnceler

7/30/2019 SOYKIRIM DDALARI NEDENYLE OLUAN UYUMAZLIIN ZM YOLLARI KONUSUNDA DNCELER

1/27

127

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

zet

Ermeni soykrm iddialarnn hukuksal, tarihsel ve siyasal boyutlar vardr. Uluslararas

Adalet Divan zaman am gerekesiyle bu konuda bir karar vermeyebilir. Baz olaylarn soykrm

olarak tanmlanp tanmlanmamas konusunda ileri srlebilecek aykr grler dnceyi ifade

zgrl erevesinde ele alnmaldr. Bu alandaki gerekeli grleri nedeniyle ulusal mahkemeler

tarafndan mahkm edilecek madurlar, konuyu Avrupa nsan Haklar Mahkemesine gtrebilirler.

Konu yargy ilgilendirdiinden tarihiler ya da parlamentolar soykrm suunun ilenip ilenmedii

konusunda karar vermee yetkili deildir. Bu yetkili mahkemeye ait bir erktir. Bugn karlalan

ihtilaf esas itibariyle siyasaldr. Olas bir uzlama uluslararas hukuka uygun olmaldr.

Anahtar Kavramlar:Soykrm kavram, Ermeni Diasporas, Uluslararas Adalet Divan,Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Soykrm Szlemesi.

Abstract

There are juridical, historical and political dimensions of the conflict created by the Armenian

genocide allegations. The International Court of Justice may not take a decision on this issue because

of statutary limitations. The freedom of expression should be respected with regard the dissenting opi-

nions on the issue of the qualification or not of certain events as genocide If persons are condemned by

national courts, on the ground of their justified opinions on the subject, the victims may bring the issue

to the European Court of Human Rights. As this is a juridical matter, the historians or parliaments

are not habilitated to decide whether or not the crime of genocide has been committed. The power to

decide on this issue belongs to the competent tribunal. The conflict we face today is merely political. An

eventual solution should be conform to international law.

Key Words:Concept of genocide, Armenian Diaspora, International Court of Justice, Euro-pean Court of Human Rights, Convention on Genocide.

Ermenistan Cumhuriyetinin veya Ermenistan dnda yaayan Erme-

ni diasporasnn bir blmnn ileri srd 20 yzyln banda Osmanl

Ermenilerine soykrm suu ilendiine dair iddia, kimi lkeler siyasetileri

Soykrm ddialar Nedeniyle OluanUyumazln zm Yollar

Konusunda Dnceler

Ideas on Solutions to Conflict Dueto Allegations of Genocide

Pulat Tacar*

* Emekli Bykeli.


2/27

P u l a t T a c a r

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

128

tarafndan da desteklenmekte, farkl lkelerin parlamentolar soykrm tan-

yan kararlar almakta, hatta yasa karmakta, bu gelimeler Trkiyenin d ili-

kilerini olumsuz ynde etkilemektedir.

Bu durumda, sz konusu lkeler ile Trkiye arasnda uluslararas hu-

kuk balamnda bir ihtilafn varlndan sz etmek mmkndr. Ancak, o

devletin hkumeti, parlamentosunun ald karar desteklemediini beyan

ediyorsa, devletler arasnda hukuksal anlamda bir ihtilafn varlndan sz

edilemez. lgili parlamento yasa karr, bu yasa resmi gazetede yaymlanarak

yrrle girerse, o ihtilaf da devletler aras uyumazlk niteliini kazanabilir.

ABD Temsilciler Meclisine sunulan ve ABD Bakann Ermeni soykrm sav-n kabul etmeye davet eden tavsiye nitelikli karar tasars hkumet tarafndan

desteklenmediine gre, hukuki balamda devletler arasnda bir uzlamaz-

lktan sz edilmemelidir. Gene de oluan siyasal gerginliin ilgili lkeler ve

halklar arasnda ciddi rahatszlk yaratt yadsnamaz. Bu durumda barse-

ver lkelerin yneticileri ve dnrler, gerginlii ve uyumazl zebilecek

araylara girerler.

Ermenilere soykrm uyguland sav nedeniyle oluan uyumazln

eitli yanlar ve nedenleri vardr. Bu makale uyumazln zm yollar ko-

nusunda dnce oluturmaya katkda bulunmak iin yazlmtr.

Uyumazln eitli yanlar

1) Soykrm, ar bir uluslararas sutur ve bu nedenle hukuksal bir kavramdr.

Sunuumuzda uyumazln hukuk yoluyla zmnn olas olup olmad

konusunda daha ayrntl biimde durmak istiyoruz.

Soykrm suunun eleri Soykrmnn nlenmesi ve Cezalandrlmas

Hakknda 1948 Szlemesi ile belirlenmitir. Bugn karlalan uyumazlk,

Soykrm Szlemesinin zel kast ve yetkili mahkeme gibi hkmlerinin

yok saylmasndan ya da ihllinden kaynaklanyor. Burada iki soruya yant

arayacaz:

a) Soykrm Szlemesinin ihlal edildii Uluslararas Adalet Divan

veya Uluslararas Tahkim Mahkemesi tarafndan saptanabilir mi? Avrupa n-

san Haklar Mahkemesinin bu alanda ilevi olabilir mi?b) Siyasal anlamda soykrm yapld savna bal olarak kimi evreler-

ce ileri srlen toprak ve tazminat talepleri hukuk asndan tutarl mdr?

2) htilafn tarihsel yan selektif tarih okumaktan kaynaklanmaktadr.

Bu adan bakldnda uzlamazln tarihsel boyutundan sz edilebilir. Bir

Ortak Tarih Komisyonu oluturarak zme ulalmas mmkn mdr?

3) Uyumazln siyasal boyutu nasl zlebilir?


3/27

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazlnzm Yollar Konusunda Dnceler

129

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

1) Hukuki balamda zm

Soykrm suunu dier uluslararas sulardan ayran iki nemli nitelik vardr.

a) zel kastn varlnn ispatlanmas

1948 Soykrm Szlemesinin1 2. maddesine gre2 bir eylemin soykrm

saylabilmesi iin, bir ulusal, etnik, rksal veya dinsel gruba mensup ahslar

srf o gruba mensup bulunduklar iin tamamen veya ksmen yok etmek kastnn

bulunmas gereklidir. Buna zel kast deniyor. (Latincesi: dolus specialis). Baka

bir anlatmla, suun objektif unsurunun (Latincesi: actus reus) olumas gerek-

lidir. Bir ulusal, rksal,etnik veya dinsel bir grubun tamamen veya ksmen yok

edilmesi, soykrm suunun olumas iin yeterli saylmamaktadr. Bir gruba

mensup insanlar srf o gruba mensup bulunduklar iin yok etme zel kastnn

bulunmas gereklidir.

Bu zel kast yoksa veya bu kastn bulunduu isbatlanamazsa, eylem

rnein, cinayet, gasp, darp, rza tecavz, katliam, insanla kar su veya

sava suu erevesine girebilir, ama hukuken soykrm saylamaz. Soykrm

savn ileri srenler ve destekleyenler ile Trklerin byk ounluu arasnda-

ki ihtilafn nedeni budur.

b) Yetkili Mahkemenin karar vermesi

Soykrm Szlemesini dierlerinden ayran ikinci nemli nitelik, soy-

krm suunun oluup olumadna, ancak Szlemede belirtilen yetkilimahkemenin karar verme yetkisinin bulunmasdr. Bu husus, gerek Szleme

taslan kaleme alan Hazrlk Komitesinde, gerek 1948 ylnda Szlemeye

son halini veren Uluslararas Konferansta ele alnm, soykrm suunu ceza-

landrmay evrensel hukuka havale etmeyi ngren deiiklik nergeleri oy-

1 9 Aralk 1948 tarihinde Pariste toplanan Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan kabuledilip, 12 Ocak 1951 tarihinde yrrle giren Soykrm Suunun nlenmesine ve Cezaland-rlmasna Dair Szleme 23 Mart 1950 tarihinde Trkiye tarafndan onaylanmtr. 5630 saylonay yasas 29 Mart 1950 gn ve 7469 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.

2 Szleme Madde 2: Bu Szleme bakmndan, ulusal, etnik, rksal veya dinsel bir grubu -srfo gruba mensup olduklar iin- ksmen veya tamamen ortadan kaldrmak iin ilenen aa-daki fiillerden herhangi biri soykrm suunu oluturur:a) gruba mensup olanlarn ldrlmesi;b) grubun mensuplarna ciddi bedensel veya zihinsel zarar verilmesi;c) grubun fiziksel varln btnyle veya ksmen ortadan kaldraca hesaplanarak yaamartlarn kasden deitirmek;d) grup iinde doumlar engellemek amacyla tedbirler almak;e) gruba mensup ocuklar zorla bir baka gruba nakletmek.Yukarda kaln siyah harfle yazl szckler, Szlemenin kanmca en nemli niteliini olu-turmasna ramen metnin dilimize evirisinde atlanmtr. ngilizcesi: ....acts committed with theintent to destroy, in whole or in part a national, ethnical,racial or religious group as such.Bu nemli eksik-liinyeni bir yasa ile dzeltilmesini neririm.


4/27

P u l a t T a c a r

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

130

lanarak reddedilmitir3. Szleme, soykrm suunu ileme zanls olan kiiyi

yarglama yetkisini olayn vuku bulduu lkenin ulusal yargsna vermitir.

Bunun dnda taraflar anlatklar takdirde bir Uluslararas Ceza Mahkeme-

sinin yetkili klnabilecei de hkme balanmtr4. Parlamentolar, senatolar,

belediye meclisleri ya da bir baka mahkeme, bir eylemin soykrm olduunu

saptama konusunda yetkili deildir ve yetkili yarg organnn geerli bir karar

bulunmadan teyid edemez veya belirleyemez.

Siyasal anlamda soykrm kavram; soykrm tarihsel gerektir sav

Soykrm Szlemesinin yukarda anlan kurallarnn, soykrm savlarn hu-

kuken desteklemediini anlam olanlar, imdilerde siyasal anlamda soykrmveya toplum bilimleri balamnda soykrm gibi yeni ereveler oluturmak, soy-

krm kavramn hukuksal erevenin dna karmak ve oluturduklar siyasal

ereveyi uluslararas kurumlara onaylatmak istiyorlar. Bunlarn ileri srdk-

leri dayanak, yarg karar deil, doruluu kendilerinden menkul soykrm her-

kes tarafndan kabul edilen bir tarihsel gerektir savdr.

Devletin soykrm konusundaki sorumluluu

Szlemenin 4. maddesi, soykrm suunu ileyen kiilerin cezalandrlaca-

n belirtir5; Devletin soykrm suu zanls olmasndan sz etmez. Soykrm

suu ileyenler, yasalarna gre yetkili olan yneticiler veya kamu grevlile-

ri ya da zel kiiler olabilir. 1948 ylnda Szlemenin mzakeresi srasnda

Birleik Krallk temsilcisi, soykrm suuna ilikin cezai sorumluluun sade-

ce zel ahslara veya derneklere deil devletlere, hkmetlere ya da devlet

veya hkmetin organlarna veya yetkili makamlarna da sirayet ettirilmesini

nermiti. Bu neri 22 lehte, 24 aleyhte oyla reddedilmiti6. Ancak, oylar ara-

sndaki farkn azl, devletin soykrm suunun ilenmesinde taraf olabilecei

grnde bulunanlarn saysnn azmsanmayacak boyutlarda bulunduunu

gstermektedir.

3 Szlemenin Hazrlk almalar: Travaux Prparatoires of the Convention on the Preventionand Punishment of the Crime of Genocide U.N. ECOSOC Document E/794, 24 May 1948.;Hazrlk almalar Zabtlar: 93 Oturum. s. 322-326

4 Szleme Madde 6:Soykrm (fiiliini)veya nc maddede belirtilen fiillerden birini iledii hak-knda su isnad bulunan kimseler, suun ilendii lkedeki Devletin yetkili bir mahkemesiveya yarglama yetkisini kabul etmi olan Taraf Devletler bakmndan yarglama yetkisine sa-hip bulunan uluslararas bir ceza mahkemesi tarafndan yarglanr.

5 Szleme Madde 4: Soykrm (fiilini)veya nc maddede belirtilen fiillerden birini ileyen kiiler,anayasaya gresorumluyneticiler veya kamu grevlileri veya zel kiiler de olsa cezalandrlr.Bu madde evirisi tarafmzdan dzeltilerek buraya kaydedildi. Resmi Gazetede yaymlananeviride kiiler szc yok.

6 UN doc.A/C.6/236 Corr 1 in Offiicial records of the General Assembly Part I. Sixth Com. Anne-xes, 1948.P.24.


5/27


131

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

Hkm ahsiyeti olan devlet, hukuken soykrm san olamamaktadr;

buna karlk Szlemenin 9. maddesi, devletin soykrm hakkndaki sorum-

luluu konusundaki uyumazln Uluslararas Adalet Divan tarafndan ele

alnabileceini belitmektedir.

imdi baz soykrm hukukular, yetkili mahkeme konusunda olduu

gibi, Szlemenin 9. maddesinde kaytl7 Devletin soykrm.... hakkndaki sorum-

luluu dahil olmak zere kan uyumazlklar...szcklerinin kapsamnn uluslara-

ras ceza yargs tarafndan geni biimde yorumlanmasn telkin ediyorlar8.

Uluslararas hukuk duraan deildir. Soykrm hukuku alanndaki gelimeler,

Soykrm Szlemesinin l doduunu ileri sren ve Szlemenin uygulamave etki alan genileterek, bu ar suun cezasz kalmamasn isteyen soykrm

hukukularnn, dnrlerin ve siyasetilerin etkilerini Uluslararas Adalet

Divan bata olmak zere, Avrupa Birlii ereve Karar ile de hissettirme-

e baladklarn ve 1948 Szlemesi erevesinin geniletilmekte olduunu

gstermektedir

Uluslararas Adalet Divannn Bosna Kararnn9 soykrm Szlemesine

getirdii yeni yorumlar

Bosna Hersekin Srbistan-Karadaa kar Bosnada soykrm suu iledii

gerekesiyle, Szlemesinn 9. maddesine dayanarak Uluslararas Adalet Di-

van nezdinde at dava 26 ubat 2007de karara baland.

Divan kararnda bir eylemin soykrm saylmas iin zel kast bulun-

duunun kantlanmas gerei zerinde srarla durmu10, Soykrmnn insanla

7 Szleme Madde 9: Devletin, soykrm veya 3. Maddede kaytl fiillerden herhangi biri hakkndakisorumluluu da dhil olmak zere, Szlemenin yorumlanmas, uygulanmas veya yerine geti-rilmesi hakknda, ibu Szlemeye Taraf devletler arasnda kan uyumazlklar, uyumazlntaraflarndan birinin talebi serine Uluslararas Adalet Divan nne getirilir. (Bu madde evi-risi tarafmdan dzeltilerek buraya kaydedildi. Resmi Gazetede yaymlanan eviri eksiktir)

8 William A. Schabas, The Odious Scourge: Evolving Interpretations of the Crime of Genocide Erivan, 20Nisan 2005. Schabas 1915 olaylarnn soykrm saylmas gerektiini ifade eden, Musevi aslltannm bir uluslararas hukukudur. Erivanda Ermeni soykrm sav hakknda dzenlenenbu konferansta, son gelimelerin korunan gruplar listesinin geniletildiini gsterdiini be-lirtmi, bu gelimelerin 1915 ylnda Trkiuyede vuku bulan Ermeni katliamn inkr edenleri

rahatsz edeceini ileri srmtr. Shabas, 2005 ylnda yapt bu konumada, artk savclarnsoykrm zel kastnn bulunduuna gereksinme kalmadn ileri srm, ayrca grubu orta-dan kaldrma kastnn varl tam olarak tesbit edilememi bile olsa, zorlama altnda gerek-letirilen yer deitirmelerinin soykrm erevesinde grldn ileri srmitir. Bu bildirideBosna davas hakknda verilen bilgiler Shabasn yanl tehiste bulundupunu kantlamakta-dr.

9 International Court of Justice; 2007, 26 February. General List No.91; Case concerning theapplication of the Convention on the Prevention and Punishment of theCrime of Genocide .Bosnia and Hezegovina v. Serbia and Montenegro Judgment. 171 sayfa.

10 a.g. karar: para. 202-239: Questions of proof: burden of proof, the standard of proof, methods of proof


6/27

P u l a t T a c a r

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

132

kar su ve zulmlerden farkl olduunu, ... soykrm suunun ilendiinin saptanmas

iin ciddi ve tartmasz kantlar bulunmas hususuna itina gsterilmesi gerektiinivur-

gulamtr11.

Bu kararn kant eiini ok yksek tutmu bulunmasn gz nnde

tutarsak, 1915 olaylarn hukuken soykrm olarak nitelenmesinin UAD lt-

lerine gre ok g olduunu anlarz. Osmanl arivlerinde bulunan ok say-

da belge, tehcir uygulamas srasnda, sorumlularn g ettirilenleri korumak

iin uymalar gereken talimatlar iermektedir12. Bu belgeler soykrm iddala-

rn ok zayflatr.

Ancak yukarda da deindiimiz gibi 1915 soykrm savn ileri s-renler, iddialarn eylemin sadece objektif unsuruna dayandryorlar, soykrm

suunun subjektif esini oluturan zel kast zenle bir kenara itiyorlar.

Bununla birlikte, zel kast bulunup bulunmadnn saptanmasnn ok

sbjektif bir deerlendirme olduunun altn izmeliyiz. Bu nedenle, Erme-

ni yanls bilim adamlarnn -hatta yarglarn-, bu konuda kendi bildiklerini,

inandklarn sylemeye devam etmeleri beklenmelidir.

Soykrm suunun zel kast esinin tartlamayacak kantlarla is-

patna bal olmasn eletirenler, bunun ar crmlerin soykrm olarak ni-

telenmesini ok gletirdiini, bundan byle soykrm nitelii tad kamu

vicdanna yerlemi olan bir eylemin, soykrm olarak saylamamas sonu-

cunun doduunu belirtiyorlar ve bu durumun soykrm faillerinin cezaszkalmas sonucunu verebileceini vurguluyorlar. Bosna davas bu sylemde

doruluk pay olduunu gsteriyor mu? Bu sorunun yant ylece zetlene-

bilir. Soykrm, uluslararas camia tarafndan zel bir uluslararas su olarak

belirlenmitir. Bir eylemin soykrm saylmamas, ayn eylemin ulusal ceza ya-

sasna gre baka bir sua tekabl etmesini ya da uluslararas ceza hukukuna

gre rnein insanla kar su veya sava suu olarak nitelenmesini engel-

lemez. Bu suu ileyenler de cezasz kalmazlar. zetle, Bosna katliam 1948

Szlemesine gre soykrm saylmasa bile insanla kar su saylabilir.

Uluslararas Adalet Divannn ald Bosna karar uluslararas camiaytatmin etti mi?

UAD Srbistan sadece soykrm nlememekten sulu bulmu, Bosnadavuku bulan olaylarn belki insanlk suu, belki sava suu saylabileceini, an-

cak UADnin devletin bu sular konusundaki sorumluluunu saptama yetki-

11 a.g.karar: para..188: The question of intent to commit genocide

12 Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan TBMM Kltr ve Sanat Yayn Kurulu Yaynlar No.126olarak yaymlanan Trk Ermeni htilaf-Belgeler adl kitapta bu konuda ok sayda belgevardr.


7/27


133

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

sinin bulunmadn, sadece soykrm suunu ele alabileceini, ancak Bosna

katliamnda eldeki kantlarn zel kastn varln ispatlayamadn, bu ne-

denle soykrm saylamayacana karar verdiini aklamtr. UADnin Bosna

karar Trkiyede olduu gibi dnyann pek ok yerinde byk hayal krkl

yaratmtr. Zira soykrm hukukunun inceliklerini bilmeyen normal vatanda

ve medya, soykrm szcn katliam -geni apta yok etme- anlamnda kul-

lanmaktadr.

Uluslararas Adalet Divan, Bosna davasnda, soykrm hukuku asn-

dan emsal tekil edebilecek nemli -ancak kendi iinde elikili- bir yorum

getirmitir. Kararda Bir devletin soykrm konusunda sorumluluunun domas iin,Szlemede tanmland ekilde bir soykrmn vuku bulmu olmas gerektiine13 dei-

niliyor. Ama Divan, soykrm suu ilenen bir devlette, o devletin yneticileri

iktidarda olmaya devam ettikleri iin yarg nne karlamamalar ve ken-

dileri hakknda soykrm suu iledikleri kararnn alnamamas olasln

gz nnde tutarak, Bir kii daha nce yetkili bir mahkeme tarafndan soykrmdan

mahkm edilmemi bile olsa, Devletin soykrm suu ilemek veya soykrmn su orta ol-

maktan sorumlu tutulabilecei14cmlesini de kararna koymutur. Bylece Divan,

soykrmn varl ya da yokluu konusunda yetkili mahkemenin karar olma-

dan da kendi deerlendirmesini yapmaa yetkili olduunu belirtmitir.

UADnn Bosna karar konusunda uluslararas medyann ve siyasal

evrelerin yorumu, Avrupa Birliinin Srbistan tam ye yapmak istedii, bunedenle Srbistan soykrmc bir lke durumuna drmemeyi yeledii, ay-

rca bu karar sayesinde Srbistann kaak Bosnal Srp generalleri uluslararas

adalete teslim etmesinin salanabilecei, Hrvatistan rneinde byle oldu-

u ve zanl generalin tesliminin Hrvatistann AB yolunu at yolundadr.

Siyasetin uluslararas adaleti etkiledii bir dnemde bulunduumuzu yads-

yamayz.

nsanla Kar Su

Bu aamada sunuumuza biraz daha alklk getirmek iin, ska deinilen

ve Uluslararas Ceza Divannn (Roma) statsnde tanm yaplan nsanla

Kar Su kavramnn15 soykrmndan ok daha geni bir eylem ve hedef grup

13 Bosna Karar: Para 180

14 Bosna Karar: Para. 182

15 Sevin Elekda, nsanla Kar Sular, ASAM 2006, Stratejik ngr 2023 toplants mmase-betiyle yaymlanan kitapk. s.9. . nsanla kar Uluslararas Ceza Divannn Statsnn(Roma Stats) 7. maddesinde yle tanmlanmtr: Bu Stat amalar bakmndan, insanlakar sular herhangi bir sivil toplulua kat geni apta veya sistematik bir saldrnn parasolduu bilinerek ilenen,aadaki eylemleri kapsamaktadr: a) ldrme; b) Toplu yok etme; c)Kleletirme; d) Halkn srlmesi veya zorla nakli; e) Uluslararas hukukun temel kurallarnn


8/27

P u l a t T a c a r

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

134

yelpazesini kapsadna deinmeliyiz. rnein Soykrm Szlemesinin 2.

maddesinde saylan eylemlerin kapsam daha dardr. Dipnotta listesi verilen

insanla kar sularda zel kast aranmamaktadr. Ayrca, Soykrm Sz-

lemesi tm gruplar korumas altna almamtr. rnein siyasal amala

biraraya gelmi veya bir lkeye kar silaha sarlarak ayaklanm gruplar, terr

gruplar Soykrm Szlemesinin korumas altnda deildir. Soykrm (genoci-

de) teriminin mucidi saylan Lemkin, siyasal gruplar koruma altnda bulun-

durmay teklif etmesine ramen, Birlemi Milletler Tekilat ats altnda

mzakere olunan Szlemede, yaplan oylama sonucunda siyasal gruplarn

koruma dnda braklmas kararlatrlmtr16

.Etnik temizlik soykrm m?

Bosna karar, Bosnadaki olaylar tanmlamak iin etnik temizlik teriminin

kullanldn, bu terimin bir blgeyi etnik bakmdan trde klmak iin teki-

leri ge zorlama anlamna geldiini, ancak szleme yaplrken bu kavramn

soykrm erevesine alnmasnn reddedildiini, bir gruba mensup kiileri

bulunduklar yerden bir baka yere zor kullanarak ta olsa- srmenin (depor-

tation)veya hicret ettirmenin (displacement) otomatik olarak o grubun yok edil-

mesi anlamna gelmediini, bu nedenle bu eylemde yok etme balamnda

zel kast bulunduunun sylenemeyeceini; zel kast bulunduunun isbat

iin sadece tehcirin yeterli olmadn, insanlar srf belirli bir gruba mensup

bulunduklar gerekesiyle yok etme kastnn mevcut olmas gerektiini17 vur-gulamtr. Bu nedenle zel kast ierdii kantlanamayan tehcir eyleminin

soykrm olduunu da hukuken ileri srmek tutarsz saylmaktadr.

Osmanl Devleti tehcir srasndaki yasa d eylemleri cezalandrd m?

Ermeni soykrm savn ileri srenler, 1915 dneminde Osmanl Devletinde

pek ok Osmanl Ermenisinin tehcir srasnda hayatn kaybetmesinde, Os-

manl idaresinin suu bulunduunu, Trkiyenin de soykrmnn inkr ettii

o byk suun cezasz kaldn belirtiyorlar. Bu sav doru deildir. Osman-

ihlali sonucu hapsetme veya fiziki zgrln baka biimlerde ciddi olarak kstlanmas;f) kence; g) Irza geme, cinsel klelik, fuhua zorlama, zorla ksrlatrma veya benzer

arlkta cinsel iddet; h) Siyasal, rksal, ulusal, etnik, kltrel, dinsel, cinsel nedenlerleveya uluslararas hukukta evrensel olarak kabul edilemez saylan nedenlerle bu paragraftagsterilen ya da Uluslararas Ceza Divannn yetkisine giren herhangi bir su ile eylemlerbalamnda herhangi bir toplulua veya herhangi bir belirlenebilir gruba zulmetmek; i) Kiileri orta-dan kaldrmak, j) rk ayrmcl; k) vucuda veya ruhsal ya da fiziksel sala ciddi zarara nedenolacak nitelikte bilinli olarak yaplan dier insanlk d eylemler.

16 Soykrm Szlemesi tasars (Dokman E/794) ve Ekonomik Sosyal Konsey Raporunun(A/633) grld, 25 Ekim 1948 tarihli 83. oturumda, szlemenin ikinci maddesini ierenA/C.6/245 rumuzlu dokman, 28 lehte,6 aleyhte ve 5 ekimser oyla kabul edilmitir.

17 a.g.karar: para. 190. Intent and ethnic cleansing.


9/27


135

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

l Devleti de, Trkiye Cumhuriyeti de 1915 ylnda yaanan faciann varln

inkr etmemitir. Ayrca Osmanl yargs, 1915 tehciri srasndaki yasa d

eylemleri cezalandrmtr. rnein 1915-1916 yllarnda eitli sulardan

yarglanarak 67si idama mahkm edilen 659 grevli ve vatanda vardr18. Bu

kararlar devletin sular kovuturma ve sulular cezalandrma grevini yeri-

ne getirdiinin kantdr19. Bu yarglamalar, igal kuvvetlerinin basks altnda

yapld bilinen ve ok eletirilen 1919 Divan- Harbi rf yarglamalarndan

farkldr 20.

1915 ylndaki elim olaylardan zarar grenler sadece Osmanl Ermenileri

deildi

Bu durumda, uyumazln temelinde yatan husus udur: Trk Devleti ile Trk

halknn ezici ounluu o dnemdeki elim olaylarn tek tarafl ve yanl okun-

masnn ve ok sayda Mslman Osmanl yurttann balarnda Osmanl

Mebusan Meclisinin Ermeni asll yeleri bulunan Osmanl Ermenilerinden

kurulu birlikleri tarafndan katledilmesinin21 unutturulmak istenmesini, olma-

18 Yusuf Sarnay, Ermeni Tehciri ve Yarglamalar 1915-1916, Trk Ermeni likilerinin Geliimi ve1915 Olaylar Uluslararas Sempozyumu Bildirileri, Gazi niversitesi Atatrk lkeleri ve nklp Ta-rihi Aratrma ve Uygulama Merkezi, 2006, s.263,264 (Bu bilgiler Osmanl Dhiliye Nezaretin-den Hariciye Nezaretine gnderilen 19 ubat 1916, 12 Mart 1916 ve 22 Mays 1916 tarihli gizliyazlarn ekinde yer alan listelerden derlenmitir.)

19 Zaman Gazetesi. 02.05.2006: Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdr Yusuf Sarnayun-lar belirtmitir: Osmanl Hkumeti savan olumsuz artlar iinde Ermeni sevkiyatn yrtrken ka-filelerin gvenliklerinin salanmas konusunda byk gayret sarfetmiti... Ermenilere kt muamelede bu-lunan jandarma ve memurlarn derhal azledilerek Divan- Harplere teslim edilmesi srekli vurgulanyordu.Hkumetin uyarlarna aykr davranlarda bulunanlar cezalandrmak iin 30 Eyll 1915te soruturmakomisyonlar kurulmasna karar verildi. O tarihte Ermenilerle ilgili d bask olumamt bile. Osmanl buyarglama kararn tamamen kendisi almutr. Ermenileri yok etme niyetinde bulunan bir ynetimin bu has-sasiyeti gstermesi mmkn deildi... Osmanl belgelerinin ortaya koyduu rakamlara gre, Divan- Harpteyarglananlarn says toplam 1673. Bunlarn iinde binba, yzba, stemen, temen, jandarma blkkomutan, polis komiseri, nahiye mdr, tahsildar, kaymakam, belediye reisi, katip, sevk memuru, mal m-dr, tapu memuru, muhtar, telgraf mdr, nufus memuru, bakatip, Emval-i Metruke Komisyonu reisigibi 170 kamu grevlisi var. Kalan 975 kii, ete mensubu ve halk arasndan gelme. 1916 yl ortalarndason bulan Divan- Harp yarglamalarnn sonular yle: 67 idam, 524 hapis, 227 beraat ve byarglamannreddi, 109 inceleme, 68 krek, para, pranga ve srgn cezas. 674 ilem yaplmayan kii.4 kii de velisineteslim.

20 Ferudun Ata, Divan- Harbi rfi Mahkemesinde yaplan tehcir yarglamalar, Ermeni soykr-m iddialarna bir delil olabilir mi?, Trk Ermeni htilaf-Belgeler(ed. Hikmet zdemir), TBMMKltr ve Sanat Yayn Kurulu Yaynlar, Ankara 2007, s. 277-286.

21 Stphane Yerasimos, Questions dOrient III- Le CausaceLa Dcouverte/Livres Hrodote, s.201. Yerasimos unlar yazyor: ... Bylece 24 Ekim 1914te, daha atmalar balamadan, Ermeni G-nll Taburu, balarnda, komutan yardmcs olarak Osmanl Parlamentosundan bir mebus olduu halde,Idrdan Vana hareket etti.....Balarnda en tan Ermeni Reisi olan Antrabik bulunan birinci Ermeni tabu-ru Van ve Bakaleyi igal etti. ... Kentin Ermenileri bundan yararlanarak Mslmanlarn evlerini yamala-dlar....Bir Trk kar taarruzu kenti geri ald ve Ermeni kym balad. brahim Arvas, Tarihi Hakikatler,Ankara 1964, s. 234. Ayn konuda baknz: Gr. alkuyan, Le Livre Rouge, Paris 1919, s. 11-12;


10/27

P u l a t T a c a r

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

136

m saylmasn bylece Trklere kar aka din ve rk ayrmcl yaplmasn

kabul etmemektedir. Soykrm savnn siyasal bask ve zorlama ila kabul etti-

rilmek istenmesi kabul edilemez bir davrantr.

Lozan Mahkemesinin Dou Perineki mahkm eden karar

Soykrm hukukundaki son gelimeleri incelerken ksaca deinmemiz gere-

ken gncel bir yarg karar, Lozan Polis mahkemesininDou Perineki svireCeza yasasnn 261 (Ek) maddesine gre rk ayrmcl yapmaktan mahkumet-tii karardr. Perinek, Ermeni soykrm bir uluslararas yalandr dedii iin rk

ayrmcl yapm saylmaktadr. svire Ceza Yasasnn bu maddesi rklk

ve yabanc dmanln venlerin cezalandrlmasn ngrmektedir Soyk-rm inkrnn cezalandrlmas da bu ereveye alnmtr. Yasann gerekesi,

ciddi bilimsel aratrmalar sonucu varlacak bir dnceyi aklamann ceza-

landrma kapsamna girmediini belirtmektedir. ki yl nce, svirenin baka

bir kantonunda Ermeni soykrmn inkr ettikleri sav ile yarglanan 2 Trk

vatanda cezalandrlmamt. Bu kez Dou Perinekin cezalandrlmasnn

bir nedeni de, Perinekin yarglama srasndaki kkrtc ve svire yargsna

meydan okuyucu tavrlar taknmas ve bunun mahkeme tarafndan rk bir

davran olarak deerlendirilmi bulunmasdr. Dou Perinek, 9 Mart 2007

gn, rk ayrmclk gerekesiyle mahkm edilmiti22. Bu karar Kanton st

Mahkemesi tarafndan da onaylanm, 31 Temmuz 2007 tarihinde Perinekin

avukat tarafndan en st mahkeme olan svire Federal Mahkemesine tan-mtr. Orada sonu alnamamas halinde dava byk bir olaslkla Avrupa

nsan Haklar Mahkemesine tanacaktr.

Lozan Mahkemesinin verdii karardaki eler, soykrm hukukunun

gelimesi konusundaki bu incelememiz asndan ilgi ekicidir. Mahkeme,

kararnda:

- Ne kadar kapsaml ve byk olursa olsun- her katliamn inkrnn s-

vire Ceza Yasasnn 261 (Ek) maddesi kapsamna girmediini vurgulanmtr;

(Bylelikle soykrmn dierlerinden farkl nitelii bulunan bir su olduu kabul edilmek-

tedir.); ancak,

- Savc bir katliamn soykrm saylmas iin, bunun soykrm olduu

savnn geni lde tannm olmas gerekir ve yeterlidir; mahkeme bu ulus-

G. Pastrmaciyan, Why Armenia Should be Free? Armeniaa Role in the Present WarBoston 1918, s.4142; Richard G. Hovannissian, Armenia on the Road to Independance, 1918, Los Angeles1969,s.41-42.

22 Bu karar metni iin baknz: Canton de Vaud, Jugement rendu par le Tribunal de Police contreDogu Perincek le 9 Mars 2007. No. 26352 Infractions retenues: Discrimination raciale. (VaudKantonu. 9 Mart 2007 tarihinde Dou Perinek konusunda verilen karar. Varl kabul edilensu: Irk Ayrmcl)


11/27


137

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

lararas tanmann varln tesbit etmekle mkelleftir grn ileri srm-

tr. (Bu sadece Soykrm Szlemesi asndan deil, aadaki dipnotta da vurguland

gibi, hukukun temel ilkeleri bakmndan da hukuk d bir savdr.23). Mahkeme yar-

gnn tarihi ilevi gremeyeceini vurgulam, ancak Ermeni soykrmnn

varl tartlamayacak bir gerek olduunu, bu konuda bavurulabilecek

olan tarih yorumunun, Ermeni soykrmnn varlna iaret ettiini belirte-

rek, kendi iinde ok ciddi bir elikiye dmtr.

Mahkeme svire Ceza Yasasnn soykrm suunun ilendiinin sap-

tanmas iin, Uluslararas Adalet Divan tarafndan karar altna alnm bir

soykrm karar bulunmasna gerek bulunmadn belirtmitir.

Quid Ansiklopedisi davasnda Paris Temyiz Mahkemesinin karar

Ele almamzda yarar bulunan bir dier yarg karar, Fransada Robert Laffont

yaynevi tarafndan yaymlanan popler Quid Ansiklopedisine ilikin karar-

dr. Ansiklopediyi yaymlayan yaynevi, Ermeni soykrm iddias konusunda

Trk grlerine de yer vermitir. Bu nedenle, Trk grlerinin hi bir ekil-

de ve hi bir yerde dile getirilmemesini isteyen Ermeni dernekleri tarafndan

2003 ylnda mahkemeye gtrlm, 6 Temmuz 2005 tarihinde Paris Asliye

Mahkemesinin 17. Dava Dairesi, yaynevini davaclara tazminat demee ve

Trk grlerini Quid Ansiklopedisinden karmaa mahkm etmitir. Yay-

nevi buna kar temyize bavurmu, 6 Mart 2007 tarihinde Paris Temyiz Mah-

kemesi anlan karar bozmu, davaclar yaymcya tazminat demeye mahkm

etmitir24. Ermeni dernekleri bu karara kar bir st temyiz mahkemesine ba-

vurma niyetlerini dile getirmilerdir. Bu kararn ilgi ekici yan, Fransann

Musevi Soykrmn inkr edenleri cezalandrmay ngren Gayssot yasasnn

Ermeni soykrmn kapsamadn belirtmesi25ve soruna dnceyi tarafsz

biimde aklama zgrl asndan bakm olmasdr.

23 rnein, Uluslararas Ceza Divann oluturan Roma Statsnn Ceza Hukukunun Genel l-keleri balkl 3. blmnde, Lozan Polis Mahkemesi savcsnn ve yargcnn yok sayd utemel ilkelere yer verilmektedir: Madde 22: Nullum crimen sine lege (Yasa ile saptanmam su

olmaz). Madde 23: Nulla poena sine lege (Yasada belirlenmemi ceza verilemez ) Madde 24: Hi kimseyasa yrrle girmeden nceki eylemleri dolays ile sorumlu tutulamaz. Bir konuda uygula-nacak yasa deiirse, zanl lehine daha uygun ise bir nceki yasa uygulanr.....

24 Bu karar metni hakknda baknz: Cour dAppel de Paris; 11. Chambre, section civile A; No.7Arret du 07 Mars 2007. 11 pages

25 Yukarda anlan karar s. 9. ...le rappel de la loi GAYYSOT, laquelle indiscutablement na pas t tenduea la contestation du gnocide armenien par les turcs ne peut tre considr comme lxpression en creux de langation de ce gnocide...: Trkler tarafndan yaplan Ermeni soykrmnn inkarn kapsamadtartlamayacak kadar ak olan Gayysot yasasna yaplan atf soykrmnn inkar erevesinegirmez


12/27

P u l a t T a c a r

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

138

Avrupa Birliinde hazrlanan rk ayrmcl ereve karar tasla

Yukarda soykrm hukukunun duraan olmadn belirtmitik. Soykrm suu

konusunda yetkili mahkeme konusunun altn nemle izmitik. u sralar-

da Avrupa Birlii erevesinde yaanmakta olan yeni bir gelime bu adan

nemlidir.

Avrupa Birlii AB erevesinde de artan rklk ve yabanc dmanl-

nn nlenmesi ve cezalandrlmas konusunda AB lkeleri mevzuatnda uyum

salamak amacyla yaklak 10 yldr almalar yapmaktayd. Bu almalar,

2007 ylnn ilk yarsnda Almanyann bakanlk dneminde sona ermi ve AB

Adalet ve ileri Bakanlar Konseyinde tm yeler asndan geerli olacakbir ereve Karar zerinde uzlama salanmtr. Avrupa Parlamentosunun

ve baz ulusal parlamentolarn gr alndktan sonra, ereve AB resmi ga-

zetesinde yaymlanacak ve AB mktesebatnn bir paras haline gelecek, AB

lkelerinden, iki yl iinde ulusal yasalarn ereve karara uyumlu duruma

getirmeleri istenecektir. Bu ereve kararnn Soykrm balamnda dikkatle

ele alnmas gereken bir ka nitelii vardr.

ereve karar tasars, Soykrm Szlemesine deil, Roma Uluslara-

ras Ceza Divannn Statsnndeki soykrm tanmna yollama yapmaktadr.

Roma Statnn 6. maddesi soykrm tanmn yaparken Soykrm Szleme-

sinin lafzn ksmen yanstmakta ancak 1948 Szlemesine atfta bulunulma-

maktadr. Byle yaplarak Szlemenin yetkili mahkeme kural dolayl olarakinenmi olmaktadr. ereve Karar tasarsnn I.1.c maddesi, soykrmnn

inkrnn, aka hogrlmesinin ya da kabaca kmsenmesinin AB lke-

lerinde 1-3 yl hapis cezas ile cezalandrlmasn ngrmektedir. AB lkeleri,

soykrm suunun inkrnn, ilgili AB lkesinin ulusal mahkemesi ve/veya sa-

dece uluslararas bir ceza mahkemesi tarafndan karar altna alnm bulun-

mas seeneklerini tercihte serbest braklmaktadrlar. Bu durumda, isteyen

AB lkesi, soykrmnn inkr eylemini, kamu dzenini bozma tehdidi ierdii

veya tehdit edici, ktye kullanc veya hakaret edici nitelikte olmas artyla

cezalandrabilecektir. Bu balamda rklk ve yabanc dmanl motivasyo-

nunun bulunmas arlatrc sebep saylacaktr26. Bu karara gre:

1) Soykrm suunun ilendii konusunda bir uluslararas mahkeme-nin verdii mahkmiyet karar var ise, soykrmn yadsnmas devletin ulusal

mahkemesi tarafndan cezalandrlabilecektir;

26 Bu konu 19 Nisan 2007 tarihli Zaman gazetesinde ABnin soykrmn tasars Ermeni iddiala-rn iermiyor bal altnda verilmiti. Bu haberin bal ve verili tarznn iyi bir gazetecilikrnei olduunu sylemek ok gtr. En azndan haber ile bal birbirine uymad syle-nebilir.


13/27


139

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

2) Soykrm suunun ilendiine AB yesi devletin mahkemesinin ka-rar verdii hallerde soykrmn inkr devletin mahkemesi tarafndan cezalan-

drlabilecektir27.

Bu hkm Soykrm Szlemesinin yetkili mahkeme kuralna aykrdr

ve sanki Fransa Senatosuna da onaylatlarak yasalatrlmak istenen Ermenisoykrmn yadsyanlar cezalandrmay ngren tasarya veya baka lkeler-

de tezghlanmak istenen benzer yasalara AB mevzuat klf hazrlanmak ama-

cyla ereve karar taslana konulmutur. Zira u sralarda AB erevesindebaka bir soykrm eyleminin inkr gndemde deil.

AB ereve Karar Taslanda deinmek isteyeceimiz son husus tas-lan 7. maddesinde, bu karar gereince alnacak nlemlerin, temel zgrlk-

leri ve dnceyi ifade etme ve dernek kurma zgrlkleri gibi hukuki ilkeleriolumsuz biimde etkilemeyecei gvencesinin verilmi bulunmasdr.

Soykrmnn tarihi bir gerek olduu savnn reddi

Bilindii gibi, Ermeni soykrm iddialarnn inkrna ilikin parlamento tar-tmalarnda ve rnein yukarda deinilen Lozan Mahkemesi kararnda var-

l herkes tarafndan kabul edilen tarihi gerek savnn arkasna snlmakta ve bu

ifade yetkili mahkeme tarafndan verilmi yarg kararnn ya da parlamentokararnn yerine geirilmek istenmektedir. Oysa 1915 olaylar ile ilgili olarak,

-varl herkes tarafndan kabul edilen- bir tarihi gerek bulunmad, bu alan-

da kar gr ieren ok sayda ciddi incelemenin bulunduu bilinmektedir.Acaba Trkiye varl herkes tarafndan kabul olunan tarihi gerek tezininin

yanlln isbat eden aratrma ve incelemeleri duyurmakta yetersiz mi ka-

lyor? sorusu ile ska karlalmaktadr. Bu konuda bir gecikmenin varlyadsnamaz. Kar grler dnya kamuoyunda yer ettikten sonra harekete

geilmi bulunmas bu alanda halkla iliki stratejimizdeki zafiyete iaret et-mektedir. Tantm ve ikna almalarnn arl bu alana kaydrlmaldr.

Soykrm savlar ya da kararlar konusunda Trkiye Devleti UADna ba-vurabilir mi?

Soykrm Szlemesinin 9. maddesine gre,... Szlemenin yorumlanmas,

uygulanmas veya yerine getirilmesi hakknda, Szlemeye Taraf devletler

arasnda kan uyumazlklar uyumazln taraflarndan birinin talebi zeri-ne Uluslararas Adalet Divan nne getirilir.

Trkiye bu maddeye dayanarak Divana bavurabilir. Zira Fransann

2001 ylnda kard Fransa 1915 ylnda vuku bulmu olan Ermeni soyk-

rm tanr eklindeki iar yasa Fransann Szlemenin zel kast ve yetkili

27 kr Elekda, 1/6/2007 Cumhuriyet Gazetesi.


14/27

P u l a t T a c a r

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

140

mahkeme hkmlerini yanl yorumlamas ve uygulamas nedeniyle Fransa

ile Trkiye arasnda bir uyumazlk domas sonucunu vermitir. Trkiyenin

hereyden nce bu uyumazl bir diplomatik Nota ile Fransaya resmen bil-

dirmesi ve kayda geirmesi gereklidir. Trkiye Cumhuriyeti devleti Fransann

kard yasadan zarar grm ve Fransa ile Trkiye arasndaki dostluk ili-

kileri bu yasa nedeniyle zedelenmitir. Fransa bunu kabul etmez ise, TrkiyeUluslararas Adalet Divan nezdinde dava aabilir ve Fransann mahkm edil-

mesini isteyebilir.

Fransa, byk bir olaslkla, bu talebe 2001 yasasnn Soykrm Szlemesi

erevesinde karlmadn, Szlemenin geriye doru yrtlemeyeceini, ayrca Soyk-rm Szlemesinin Giri blmnde, soykrm suunun tarihin her dneminde insanla

byk zararlar verdiinin yazl olduunu, Fransa halknn da bu balamda 1915 olayla-

rn soykrm olarak deerlendirdiini, 2001 yasasnn bu deerlendirmeyi tescil eden iar

bir yasa olduunu, yasann Trkiye Cumhuriyetine ynelik olmadn, 1915 olaylarn-

dan Trkiye Cumhuriyetinin sorumlu tutulmadn bildirerek yantlayacaktr.

Viyana Anlamalar Hukukunun 28 maddesi, Szlemelerin, o Szle-

me yrrle girdii tarihten nceki eylemlere veya Szleme yrrle gir-

meden nce sona ermi durumlara uygulanamayacan belirtir. New Yorkta

Trk Ermeni Bartrma Komisyonu olarak 2003 ylna kadar yaklak iki yl

grev yapan yapan International Center for Transitional Justice adl kuru-

mun ad aklanmayan hukuk danmanlarna yaptrd bir hukuki inceleme-de de Soykrm Szlemesinin geriye doru yrtlemeyecei belirtilmi,

ancak geriye doru yrtlebilmi olsayd, 1915 olaylar soykrm olarak

nitelendirilebilirdigibi, ciddi bir kurum tarafndan aklanm olabileceine

inanlmas g, ancak, taraflar tatmin edebilecek bir k yolu nermiti28.

Bu ksa sunuumda UADnn usul ve ierik ynnden konuyu nasl ele

alabileceinin tartmasna girmeyeceim. Sadece, kiisel kanma gre, 1948

Szlemesinin geriye doru yrtlemeyecei gerekesi UAD yarglarn,

kendileri bakmndan da hassas olabilecek bir davay usul ynnden red ko-

nusunda yeterli bahaneyi salamakta olduunu vurgulamak isterim.

Uluslararas tahkime bavurmak bir seenek midir?

Hkmetimizin uluslararas tahkime bavurmasn da nerenler olmutur29.Bunlar, Ermenistan Hkmetinin bugne kadar nemli mesafe kazanm

olan soykrm gereini mzakere konusu yapmamak ve bugn vardklar

28 The Applicability of the United Nations Convention on the Prevention and Punishment of theCrime of Genocide to Events Which Occured During the Early 20.th Century. Legal AnalysisPrepared for the International Center for Transitional Justice, January 28, 2003.

29 Gndz Aktan, Ak Kritoplar, Aina Kitaplar, Ankara 2006, s. 74.


15/27


141

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

noktadan geriye gitmemek iin tahkim nerisini kabul etmeyeceini ve so-

nuta meydan okumadan kaan taraf olacan, bunun da Ermeni tarafnn

tutumunu zayflatacan; bu teklifi kabul etseler bile tahkimname zerinde

uzlama salanamayacan; uzlama salanarak uygulamaya geilse de s-

recin ok uzun zamana yaylarak kmaza srkleneceini dnyorlar

Ancak a) Ermenistan kendi dogmasn tartmaya aacak bir sreci ka-

bul etmez; b) tahkime bavurulmas, Ermenistan sorunu d glerin siyasal

basks ile kendi lehine zmee alma planndan geri adm atmaya ynlen-

dirmez. Ayrca, srecin uzamas konunun srekli gndemde tutulmasn ve

Trkiyeye siyasal bask yaplmas olgusunu deitirmez.Ermenistann amac 2015 ylna kadar Trkiye zerindeki basky art-

trmak, ABD ve AB manivelalarn kullanmaya devam etmektir. Bugn yaplan

basklarn d gler tarafndan yakn tarihte Osmanl Hkmetine Ermeniler

konusunda uygulanan basklardan fark yoktur.

te yandan, uluslararas tahkime bavurmak, Soykrm Szlemesinin

esaslarnn geriye doru yrtlmesini de kabul etmek anlamna gelir. Soyk-

rm, bir uluslararas ceza hukuku suudur. Tahkim ise tazminat gibi zel hu-

kuk sonular bulunan bir yoldur. Bir zanlnn soykrm suu ileyip ilemedii

konusunda karar vermee yetkili olan yarg organ Soykrm Szlemesinde

belirtilmitir. Ermeni diasporas uzun yllardr, Szlemenin bu kuraln i-

nemee/inetmee gayret etmekte, sorunun ulusal parlamento veya ulusalmahkeme kararlar ile hkme balanmas yani Szleme kapsam dna -

klmas iin aba harcamaktadr. Lozan/Perinek davas ile Paristeki Bernard

Lewis davas30 bunu kantlyor

Nihayet, bugne kadarki uygulamalar ve uluslararas siyaseti etkileyen

aktrlerin eilimi, soruna eilecek olan nc tarafn, Trk ve Ermeni gr-

lerini kollayacak bir ara formle ya da (kazan-kazan) nitelii31 ar basacak bir

zm nerisine yneleceini gsteriyor. Bu da hukuken olmasa bile 1915

olaylar siyaseten veya toplum bilimi asndan soykrm saylabilir eklinde

formle edilebilecek bir sonutur. Ben uluslararas camiann bu forml bir

zm olarak tasarlad izlenimini tayorum.

30 Paris Asliye Mahkemesi, nl ABDli tarihi Bernard Lewisi Le Monde gazetesinde yaym-lanan bir syleide, soykrm iddialarnn Ermenilerin gr olduunu syledii gerek-esiyle 1995 ylnda, Fransz Medeni Kanuna gre szleri ile bakalarnn inanlarn manenincitme kusuru iledii iin 1 Frank tazminata mahkm etmiti. Ancak, Mahkeme soykrmsav konusunda karar vermee yetkili bulunmadn kararnda belirtmiti. (Tribunal de Gran-de Instance de Paris. I Chambre. Jugement rendu le 21 Juin 1995)

31 Mehmet t, How to close the Armenian Dossier With a Win-Win Formula, Todays Za-man, 3 Ekim 2007.


16/27

P u l a t T a c a r

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

142

Trkiye Fransa veya svireyi Avrupa nsan Haklar Komisyonuna ikyetedebilir mi?

Avrupa nsan Haklar ve Temel zgrlklerini Koruma Szlemesinin 24. mad-

desi gereince bir Taraf Devlet, Avrupa Konseyi Genel Sekreteri vastasiyle

bir baka Taraf Devletin insan haklarna aykr hareket ettii iddiasn Komis-

yona tayabilir. Fransa 1915 soykrmn yadsyan bir kiiyi cezalandrmay

ngren tasla Senatodan geirerek yasalatrrsa ve Fransz yargs bu yasa

gereince bir mahkmiyet karar verirse, Trkiye, ilgili kiinin dnceyi ifade

zgrlnn ihlal edildii gerekesiyle Fransaya kar bu yola bavurabilir.

Dou Perinekin mahkmiyetinin kesinlemesi durumunda svireye karda benzer bir bavuru yaplabilir. Ancak bu ekildeki bavurular siyasal nite-

liklidir. Hukuksal gerekelerden ziyade siyasal koullara boyun eer. Bugne

kadarki benzer ikyetlerle ilgili uygulamalar da gz nnde tutarak, ikyet

bavurunun sonulanma olaslnn ok dk olduu kansnda olduunu

belirtmeliyim. Bu bavuru, temel gerekesi olan Avrupa nsan Haklar Sz-

lemesinin 10. maddesinin ihlali erevesinin dna karlarak, Trkiyenin

insan haklar bilanosunun tartlmas mecrasna srklenecektir. Byle bir

bavurunun yaplmas ile beklenen somut sonu nedir? sorusunu da sormak

gerekir. Fransay insan hakk ihlali yapmaktan mahkm ettirmek midir bekle-

diimiz? Btn bu dncelerle bu balk altnda bavuruda bulunulmasn-

dan sonu alnacan sanmyorum.Bireylerin Avrupa nsan Haklar Mahkemesine bavurmas seenei

Militan Ermeniler Trk grlerinin aklanmasn engellemek ve bunu ak-

lamak isteyenlerin azlarn tkala tkamak, buna ramen grn akla-

yan mahkm ettirmek amacn gdyorlar. Trk grlerinin aklanaca

toplantlarn yaplmasn engellemek iin bask uygularlar32. Bu toplantlara

katlacak olanlar tehdid ederler. Ortak Tarih Komisyonu kurulmas nerileri-

ni reddederler. Bu yaklam ardndaki neden dogmalarna duyduklar gven-

sizlikten baka ne olabilir?

Bu durumda hereyden nce yaplmas gereken, farkl grlerin lke-

mizde savunulmasn engellememek, yasalara riayet erevesinde bunu ya-

panlar yersiz kkrtmalara istinaden kovuturmamak, zgrlk ortam iindetm grlerin aklanmasna olanak tanmaktr. Ermeni soykrm savnn fa-

natik taraftarlarndan Vahan Dadriann Osmanl ynetimine ve hatta Trkiye

Cumhuriyetine ar sulamalar ieren kitaplarnn evirilerinin lkemizde ya-

32 stanbul Ermeni Patrii Mutafyann, ABDde Columbia niversitesinde Eyll 2007de konu-masnn niversite tarafndan yasaklanmas ABDdeki Ermeni Diasporas tarafndan salan-d.


17/27


143

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

ymlanm bulunmas, soykrm savna destek veren Taner Akam adl kiinin

grlerini Trkiyede kitap ve makaleler ile aklamas bu konudaki dn-

ceyi anlatm zgrlnn rnekleridir. Ayn zgrlk Ermenistanda yoktur.

Fransada kstlanmak istenmekte, svirede grn aklayan mahkemeye

verilmektedir.

Yukardaki dnceler, Ermeni soykrm savlar karsnda, devlet ad-

na yargya bavurma yerine, grlerini ifade ettikleri gerekesiyle yargla-

np ceza grdkleri iin madurveya grlerini ifade etmeleri cezalandrma

tehdidi ile engellendii iin potansiyel madur olan bireylerin Avrupa nsan

Haklar Mahkemesine (AHM) Avrupa nsan haklar Szlemesinin (AHS) 9ve 10. maddelerinin ihlal edildii gerekesiyle bavurmalar yolunun seil-

mesinin doru olacan gstermektedir. Bu doal olarak, sadece AHMnin

yargsn kabul eden devletler asndan geerli bir yoldur. Bu takdirde, Tr-

kiye Hkmeti de vatandann hakkn savunmak iin davaya mdahil olarak

katlabilecektir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesine insan haklar ihlalinden

zarar gren madur veya potansiyel madur olarak bavurmak isteyenlere

Baheehir niversitesi Rektr Sayn Profesr Sheyl Batum ve ekibi hukuki

yardm salamaya hazr olduklarn belirtmiler ve tm hazrlklar yapmlar-

dr.

Osmanl Devletinin Osmanl Ermenilerine soykrm uygulad savn

red ettii (onlar inkr diyorlar) gerekesiyle mahkum edilecek olan bireyin ak-lad dnce, iddete tevik, rklk, kendisinden farkl dneni tahkir ve

ayrmclk gibi renkler tamamakta ise; farkl gr sahiplerini aalamak,

kk drmek amacn gtmemekte ise; hele bu gr ayrntl bir inceleme

sonucunda olumu bir kan ise, AHMde alacak bir davay kazanma ola-

sl yksektir. Zira dncelerin aklanmasnn yasaklanmas ve ceza yap-

trmna balanmas oulculuu ortadan kaldracak, dorudan sorgulama

hakknn anlamsz kalmas sonucunu verecek, belirli bir ifadenin yasaklanma-

s suretiyle, o ifadelerin ierdii dncenin yasaklanmas ve bylece devlet

endoktrinasyonuna gidilmesi, bireylere ne ekilde dnmeleri gerektiinin

sistematik olarak telkin edilmesi sonucunu verecektir.

AHMnin bu konularda ok sayda emsal karar bulunmaktadr. Ancak,dnceyi ifade zgrl snrsz da deildir ve AHSnin 10/2 maddesinde

dzenlenen snrlamalara tabidir. Bu snrlamalar yasa ile ngrlmeli, anlan

10/2 maddesinde kaytl meru kabul edilen bir amaca ynelik olmal, demok-

ratik bir toplumda zorunlu saylmaldr. Bu balamda, iddet ieren, iddet

kullanmna ve silahl mcadeleye ar niteliinde bulunan, vatandalar ara-

snda din, etnik kken gibi nedenlerle dmanlk, kin ve nefreti tevik eden,

demokratik kurallar aka reddeden, rk sylemler ieren ve rk dmanl-


18/27

P u l a t T a c a r

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

144

na dayal ya da bakalarnn haklarnn korunmasna kar olan anlatmlar

bu snrlamalar iine sokulabilir. Gene de AHM, kararlarnda dnceyi ifade

zgrlnn snrlarn ok geni tutmu ve kimi toplum kesimleri asndan

ok yaratabilecek grlerin ifadesi zgrln de korumutur.

Bu anlatmdan, sonu alnabilecek hukuk yolunun Avrupa nsan Hakla-

r Mahkemesi nezdinde madur veya potansiyel madur sfatyla dava amak-

tan getiini yelediim ortaya kmaktadr

Toprak ve Tazminat talepleri

Konunun dier hukuksal yan, devletin sorumluluu ve zarar grenler tazmi-

nat denmesi ya da ellerinden alnan mallarn iadesi ile ilgilidir.

Ermeni diaspora rgtleri, zaman zaman Anadoluda terkettikleri mal-

lar konusunda tazminat talepleri bulunduunu ve Trkiye soykrmn siyasal

bask ile tandktan sonra tazminat taleplerine sra geleceini aklamakta-

drlar. Ermenistan Cumhuriyeti yetkilileri ise kendilerinin resmi bir talebi

olmadn, ancak olas bir tazminat konusunun yargnn ii olacan belirti-

yorlar. leri srlen taleplere dinsel tanmaz mallarn Ermeni kilisesine devri

dhildi. Bu konuda emekli bir Birlemi Milletler grevlisi olan de Zayasa

Ermeni diasporas tarafndan 2003 ylnda yazdrlm olan bir muhtrada u

yol nerilmektedir 33: Ermenistan Cumhuriyeti Hkmeti sorunu Birlemi

Milletler Tekilatna soykrmn sonularnn ortadan kaldrlmas bal al-

tnda gtrmeli, Birlemi Milletler Genel Kurulunun Uluslararas Adalet

Divanndan, Soykrm Szlemesinin geriye doru yrtlebilecei yolunda

bir dansal gr istemesi salanmal, Osmanl Devleti dneminde el ko-

nulan Ermeni mallarn sahiplerine iade etmeli ya da karlnda tazminat

demesini talep etmelidir.

Tazminat talebi ya bir mahkeme karar sonucunda ileri srlebilir ya

da bir uluslararas anlamasnda ngrlr.

Soykrmn suu ilendiine dair bir mahkeme karar yoktur. Uluslara-

ras Adalet Divannn byle bir karar vermesi iin bir devletin UAD nezdinde

dava amas ve UADnin karar vermesi gerekir. Konuya eilmi bulunan tm

uluslararas hukuk uzmanlar, Soykrm Szlemesinin geriye doru yrt-

lemeyecei konusunda gr birlii iindedir. Byle bir tazminat kararnn

UADden kmas olasl yoktur.

33 Alfred de Zayas, Memorandum on the Genocide Against the Armenians 1915-1923 and theApplication of the 1948 Genocide Convention Executive Summary s. 2. Bu Muhtra emekliBirlemi Milletler Memuru Alfred de Zayasa Avrupa Adalet ve Demokrasi iin Ermeni Fed-erasyonu tarafndan smarlanmtr. De Zayas, SSCB ortadan kalktktan sonra Rusyann kilisebinalarn dinsel kurumlara devrettiini belirtmektedir.


19/27


145

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

Tazminat talepleri Lozan Anlamas ile uluslararas hukuk asndan

zme baland ve Trkiye Cumhuriyeti de Osmanl Devletinin tm bor-

larn son kuruuna kadar dedii cihetle, yeni bir tazminat talebinin hukuk

dayana da bulunmamaktadr.

Ayrca, soykrm konusunun Birlemi Milletler Genel Kuruluna gt-

rlmesi durumunda, tarih boyunca yaplm olan eski ve yeni-tm soykrm

ya da benzer katliamlarla ilgili eski defterlerin alaca endiesi, byle bir

talebin olumlu karlanma ansnn bulunmadn gsterir. Esasen Erme-

nistan Cumhuriyeti de konuyu bu nedenle Birlemi Milletler erevesine ta-

mamaktadr. En ufak bir baar ans grseydi bugne kadar oktan o yolabavururlard.

Osmanl Ermenilerinin baz batl sigorta irketlerine yaptrdklar ha-

yat sigortalarnn bedellerinin varislerine denmesi ise ayr bir hukuksal ko-

nudur. Bu, sigorta poliesi sahibinin varisleri ile sigorta irketi arasnda bir

zel hukuk sorunudur. Sigorta irketinin demeyi yaptktan sonra soykrm

sav ile Trkiye Cumhuriyeti Hkmetine rc eyleyebilecei gr, Lo-

zan34 ve konuyla ilgili dier hukuksal dayanaklar nedeniyle sonusuz kalmaya

mahkmdur.

Sivil toplum rgtlerinden kaynaklanan toprak talepleri de vardr35.

Ayrca, Ermenistan Anayasasnda gnderme yaplan Bamszlk Bildirgesi

Trkiyenin dou illerinden Bat Ermenistan olarak sz etmektedir. Bu kabil

talepler i tketime yneliktir; gerek uluslararas hukuk, gerek uluslararas

siyaset asndan tutarszdr ve lke iindeki dayanmay ve psikolojik ger-

ginlii diri tutmaa ynelik admlardr. Ermenistan Hkmeti tarafndan

dile getirilir veya desteklenirse, konu Birlemi Milletler Tekilatnn yetkili

organlarna gtrlebilir veya hkmet szcs tarafndan cevaplandrla-

bilir. Hkmet d grnen rgt szcleri tarafndan yaplan kkrtc ve

saldrgan aklamalara, lkemizdeki sivil toplum rgtleri tarafndan cevap

verilmelidir.

34 Kamuran Grn, The Armenian File. The Armenian File The Myth of Innocence Exposed, K.Rustem and Bro., London 1985, s.300; Pulat Tacar, 1915 Ylnda Osmanl Ermenilerine Soyk-rm Suu lendii Savlarna Kar Bavurulabilecek Hukuk Yollar Ermeni Aratrmalar Dergisi,Say: 23-24, 2006, s.78-80.

35 Rusya merkezli Regnum Haber Ajansnn 22.09.2007 tarihinde verdii habere gre, AraratBilim Strateji Merkezi Bakan Armen Ayvazyan dzenledii basn toplantsnda Ermenistan,soykrmnn uluslararas statde kabulnn ikinci aamas olan tazminat ve toprak taleplerini imdiden dilegetirmelidir. Daha sonra bu i ok daha zor olurdemi, Dalk Karaba ve Grcistan ile yaanantoprak sorunlarnn temelinde 1915 tehcir ve soykrmnn yattn belirtmitir


20/27

P u l a t T a c a r

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

146

2)Sorunun tarihsel yan

Trkiye Cumhuriyeti Sayn Babakan Ermenistana bir Ortak Tarih Komisyo-nu kurulmasn nerdi ve bunun varaca sonulara rza gstereceini belirtti.Bu neri pek ok lke hkmeti veya yneticisi tarafndan desteklendi. ne-rinin gl taraf Trkiyenin aratrmaya ve diyaloga ak bir zm arayiinde bulunulduunu aklanm bulunmasdr.

Ancak, byle bir Ortak Tarih Komisyonu kurulmas, bunun elikili deolsa tm gr, tanklk ve belgeleri incelemesi, Ermeni diasporas ve Erme-nistan Hkumeti asndan (kantlanmolduu iin tartlamayacak olan tarihi

gerein) yani bir dogmann tartmaya almas anlamna gelir. Ermeni H-kumeti ve diasporas bu nedenle neriyi kabul etmemitir. Ermeni Cumhur-bakan, genelde destek bulan Ortak Tarih Komisyonu kurma nerisinin tekkalemde reddinin siyaseten hatal grneceini bildiinden, bu neriye herkonunun ele alnaca, daha ziyade siyasal nitelikli bir Komite kurulmas karnerisi ile yant vermiti. Konu orada duruyor. Sonu veremeyecei tahminolunsa bile, her tr diyalogun yararna inanan biri olduum iin, bu neriyede kaplarmz kapamamz nermek isterim. zmdem kaan taraf Trkiyeolmamaldr.

Ermeni Hkumeti ve diasporas ile onlarn grlerini destekleyenlerise36 kendilerinden farkl grleri savunanlar ve bordrolarnda bulunmayan

uzmanlar toplantlarna armazlar; kendi grlerini savunmayanlarn ka-tld toplantlara itiraki bile genelde reddederler. stedikleri kendi dogma-larnn bir din gibi kaytsz, artsz kabuldr. Kanmca bu husus, onlarn enzayf noktasdr. Ama onlar destekleyenler tarafndan da srekli hasralt edil-mee allan bir zafiyettir bu!

Soruna tarihsel incelemeler asndan bakld takdirde, 1915 olaylarkonusunda imdiye kadar dnyann her yerinde pek ok aratrma yapld- grlecektir. Bu konuda sylenebilecek, yazlabilecek olan hemen her eysylenmitir. Bundan sonra yaplacak incelemeler, daha ziyade, kemiklemiolan tez ve grleri daha da glendirmeye ynelik olacaktr. Bu alanda yeniaratrmalarn yarar salamayacan sylemiyorum; aratrma ve yayn faa-liyetinin yavalamasn da nermiyorum. Sadece, tarih aratrmalarnn ta-

rihilerin ve politikaclarn grn deitirme olaslnn bulunmadn,tarihilerin bir olayn soykrm olup olmad konusunda hkm vermeye yetkili olmadn

vurgulamak istiyorum...

36 Bunlarn stanbulda Bilgi niversitesinde 2006 ylnda dzenledikleri bir toplantya sadecekendi grlerine yakn olanlar davet etmelerini ve stanbul niversitesinin tertipledii birbaka bilimsel toplantya katlmay reddetmelerini ok yadrgam ve bilim adam etiineyaktramamtm.


21/27


147

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

Tarih anlatm sbjektiftir. Ulusal tarihilerin pek ou, verileri, bel-

geleri ve tanklklar belirli bir konudaki grlerini kantlamak iin seerek

bir araya getirirler. Soykrm sorununun zmn tarihilere brakmak demek,

uluslararas ceza hukukunu ilgilendiren bir konuyu, hukuk formasyonu bu-

lunmayan bilim adamlarna havale etmek anlamna gelir. Masaya konulan

tm verilerin soykrm suunun gerektirdii zel kast esini tartmasz birbiimde ierip iermedii konusundaki hukuken geerli karar ancak yetkili mah-

keme verebilir. Son olarak 2007 ylnda Elie Wieselin 50 Nobel dll bilim

adamna imzalatt bildirge de37 ayn hataya dmtr.

Tarih, halen yaplmakta olan tartmada tarih seici (selektif) bir biimde kullanl-maktadr. Tarih, olaylar belli bir neden sonu ilikisi iinde anlatan kendi iinde tutarll

bulunan bir tm olmaktan kp, herkesin hukuki ya da hukukvari argmantasyonuna

uygun decek kantlar ekip kard bir bilgi ve belge ambar olarak kullanlmakta ve

bylece tarih hukukun tutsa olmaktadr... Hukuk yarglar. Oysa tarih deer yargsndan

uzak durur. Tarihin temel amac... deer yargsn okuyucuya brakmaktr...38 .

zetle uzlamazln zmn tarihilere devretmenin bir yarar sa-

layabileceini sanmyorum.

Siyasal balamda zm

Kanmca sorunun temelinde siyasal hesaplar yatmaktadr. Bata Fransa ol-

mak zere kimi Avrupa Birlii yesi lkeler, Trkiyenin AB yesi olmasn

arzulamamakta ve Trkiyenin hi bir ekilde tanmayacan tahmin ettiklerisoykrm sulamalarn ne srerek gerginlii arttrmak ve Trkiyenin nne

engel karmak istemektedirler. Fransa, ayrca, lkedeki Ermeni asll vatan-

dann oylarn almak iin de soykrm savn desteklemektedir. ABD Tem-

silciler Meclisi de says yaklak 400.000 kiiye varan Ermeni diasporasnn

oylarn salamak iin ABD terii organlarndan karar tasarlar geirme pe-

indedir. Ayrca, soykrmn tanma kararn karma silahnn, ABDnin Orta

Doudaki karlarn salamaa ynelik bir koz olarak zaman zaman ortaya

atld bellidir.

Ermenistan Devletinin yneticileri ile Ermeni diasporas nderleri,

taleplerinin Trkiyeye siyasal bask ile kabul ettirileceine inanm durum-

dadrlar. Ermenistann Grcistan, Azerbaycan ve Trkiye topraklarndan birblmn ele geirerekByk Ermenistan kurma hayalleri vardr. Bu hayal ve

-Musevilerle ayn kadere sahip- soykrmna uram millet olma sav Ermeni

37 Bu Bildirge metni ve Trk bilim adamlarnun verdii yant konusunda www.eraren.org sitre-sine baklabilir.

38 Stefan Yerasimos, Birinci Dnya Sava ve Ermeni Sorunu 20 Mays 2002 Trkiye BilimlerAkademisi Konferansndaki konuma. Toplumsal Tarih Dergisi Eyll 2002, Say 105


22/27

P u l a t T a c a r

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

148

dayanmasnn imentosu olarak bilin altnda canl tutulmakta ve Ermenidevleti ile Ermenistan diasporas tarafndan eitli vesilelerle dile getirilmek-

tedir. Ermenilerin bir ksm bylece XX. yzyl balarndan bu yana srdr-

drdkleri Byk Ermenistan ryasn -ok uzun vadeli bir politik perspektif

iinde de olsa- canl tutmak istiyorlar. Bu amala, Trkiyenin dousunu BatErmenistan olarak adlandryorlar ve Ar dan bayraklarnda ulusal simge

olarak kullanyorlar39. Ermenistan, Azerbaycan topraklarnn byk bir bl-

mn igal altnda bulundurmakta ve Azerbaycann ortasnda Ermeni yne-

timinde zerk bir Yukar Karaba devleti kurulmasn istemektedir. O toprak-

larn Azeri sahipleri srlp kakn durumuna drlmlerdir. KarabanAzerbaycana kaytsz artsz yeniden katlp katlamayaca ve oradaki Erme-

nilerin kaderi konusu uluslararas camiann byk ba ars olmaya devam

edecektir. Bu konu Trkiyenin Ermeni devleti ile diplomatik iliki kurmamas-nn ve kara snrlarn kapal tutmasnn balca nedenidir. Bir dier uyumaz-

lk dikeni, soykrm savlarnn Ermenistan Hkumeti tarafndan uluslararas

erevede siyasal bask arac olarak kullanlmak istenmesidir. Ermenistanngeerli bir hukuksal talebi var ise, siyasal gerginlii arttrmak yerine, bunu

uluslararas hukuka gtrmesi gerektii hatrlatlmaldr.

Bu sorunlar zme kavumadan, Trkiye ile Ermenistan arasnda tat-

min edici bir siyasal zme varlmas gtr.

Ermenistan ayrca Trkiye ile arasndaki kara kapsnn koulsuz al-masn ve diplomatik iliki kurulmasn istiyor. Koulsuz szcnn evirisi,

Ermenistann soykrm savlarndan vazgemeyecei, bamszlk bildirgesin-

de bulunan ve anayasasnn atf yapt Bat Ermenistan kavramndan geriadm atmayaca, Ar ryasn srdrecei ve bunlardan vazgemesinin bek-

lenmemesi demektir.

Soykrm savlarnn Ermenistan Cumhuriyeti Cumhurbakan ve D-

ileri Bakan tarafndan ABD, AB evrelerinde dorudan dile getirilmesi ve

39 Eski Yugoslavyann bir federe cumhuriyeti olan Makedonyann, bamszln kazandktan son-ra Makedonya adn kullanmaya devam etmesi konusunda Yunanistann kard uluslararaskriz ile, Trkiyenin kendi topraklarnda bulunan bir dan, komusu olan bir lkenin simgesiolarak kullanlmas konusundaki nisbeten yumuak tepkisi mukayese edilmee deer. Ayrca,Halen Trkiyenin toprak btnlnn garantr olan NATOnun yesi Fransada , ABDdeve baka lkelerde yaayan Ermeniler, Bat Ermenistan olarak adlandrdklar Trkiyenindou illerine geri dnmeyi planlayan rgtler kurmulardr Yurtlarna dnlerinin de Sevresbalamnda byk devletlerin korumas ve gvencesi altnda gereklemesini de akatalep ediyorlar. Tepki gsterdiimizde, bu konuyu abarttmz, Sevres paranoyas iindebulunduumuzu, bu iddialara fazla nem vermemiz gerektiini, szn ettiimiz taleplerindsel olduunu, baka lkerin de benzer dleri olduunu yurt iinde ve dnda belirtenlervar. Bunlar rnek olarak Suriyenin Hatay konusundaki iddialar ile yaamay rendiimizebile deinirler.


23/27


149

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

kullanlan usulubun gittike saldrgan hale dnmesi nedeniyle, bu politi-

kasn sfr maliyetle srdren Ermenistana bedel detilmesi, Ermenistann

yararland hava koridorunun kapatlmas, haftada alt sefer yaplan Erivan-

stanbul seferlerini durdurulmas ve lkede izinsiz almakta bulunan Erme-

ni vatandalarndan bir blmnn snr d edilmesi gibi nlemler alnma-

s; anlan nlemlerin kaldrlmas ABD ve AB tarafndan istendiinde, bunlara

kar taleplerle klmasnn yararl olaca ne srlmektedir40. Buna kar,

gerginlii ykseltme ve daha sonra geri adm atma stratejisinin Trkiyeye bir

yarar salamayaca gr de vardr.

Uzlatrma Komisyonu bir k yolu olabilir mi?

Son yirmi yl iinde dnyada grlen eitli uzlamazlklar zmek iin ortak

Uzlatrma ve Bartrma Komisyonlar kurulmas nerilmitir. Trk-Ermeni

uzlamazl konusunda bugne kadar yaplan uzlatrma-bartrma giriim-

leri Ermenilerin dogmalar konusunda diyalogu reddetmeleri ya da byle bir

diyaloga girmeye kalkanlar tehdit etmeleri nedeniyle sonu vermemitir.

Bu giriimlerden, ABD finansman ile yrtlen Trk Ermeni Bartrma Ko-

misyonu, kendisinden istenmedii halde bir hukuk mtalaa yaymlam ve

Soykrm Szlemesi geriye doru yrtlemeyecei iin 1915 olaylarnn

soykrm saylamayacan, ama geriye yrtlseydi bunlarn soykrm olarak

nitelendirilebilecei eklinde, moda deyim ile kazan-kazan zml bir for-

ml nermiti. Arabulucular yoluyla yaplacak giriimlerin hemen hepsininayn zm kabul ettirmee alacaklarndan ahsen kuku duymamakta-

ym.

Buna paralel olarak, daha ziyade Hristiyan/Protestan kltrnden kay-

naklanan gemile hesaplama, tarihle barma erevesinde zeletiri

yaplmas zmleri, hem yurt dndan, hem de yurt iinden telkin olunmak-

tadr 41. Bu konular makale erevesinin dnda kaldklarndan ayrntsna gi-

rilmemitir.

Trkiye ile nc lkeler ile Ermeni soykrm sav nedeniyle oluan uz-

lamazlklara siyasal zm

Bu incelemenin yapld tarihte yaanmakta olan ABD ile gerginlie gelir-sek: ABD Bakan ile Temsilciler Meclisi arasndaki i gerginlik ve 2008 Ba-

40 CHP stanbul Milletvekili kr Elekda, 16 Ekim 2007 tarihinde CNN Trkte bu nlemlerinermitir.

41 Mithat Sencer, Gemile Hesaplama-Unutma Kltrnden Hatrlama Kltrne, letiim Yaynlar,stanbul 2007; Heinrich Bll Stiftung Dernei, Gemiin Yknden Toplumsal Bar ve De-mokrasiye Eyll 2007 ve Heinrich Bll Stiftung Dernei,Ermeni Sorunu Tartlrken, Mart2006.


24/27

P u l a t T a c a r

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

150

kanlk seimleri ve Temsilciler Meclisi Bakan Bayan Pelosinin Ermeni di-

asporasna verdii szler nedeniyle, Temsilciler Meclisinin ABD Bakannnsoykrmn tanmasn neren tavsiye karar tasassn ABD terii meclisinden

geirecei anlalm bulunmaktadr; zira karar tasarsnn altndaki imza sa-

ys, Meclisteki ounluk eiinin aldn gsteriyor. Benzer kararlar baka

lkeler parlamentolar tarafndan da kabul edilmiti. Trk kamuoyu, bu kez,

kararn ABD tarafndan kabulnn baka lkelere de rnek tekil edebileceidncesini tayor. Gene de tavsiye kararnn kabulnn iki lke ilikilerinde

oluturaca zarar azaltmak iin baz admlar atlabilir. rnein, ABD Bakan

veya hkmet szcs, tavsiye karar konusunda u beyan yapabilir: ABD,Soykrmnn nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesine taraftr; bu Szlemenin h-

kmleri ABD asndan hukuken balaycdr...

ABD Hkmeti, Birleik Krallk Hkmetinin 14 Nisan 1999 tarihinde aka

beyan ettii gibi, elde mevcut verilerin 1915 ylnda Osmanl Devletinde yaanan trajik

olaylarn, 1948 Soykrm Szlemesinde ngrlen soykrm suunun varln ispat ko-

nusunda yeterli olmad, rnein Szlemede ngrlen bir yetkili mahkeme karar bu-

lunmad ve soykrm suunun varl iin gerekli olan zel kast unsurunun hukuken

isbatlanmad grndedir. Bunun yannda ABD bakanlar yllardr yaymladklar

demelerde, 1915 dneminde Osmanl Ermenilerinin yaadklar trajedi nedeniyle, onlarn

aclarn paylatn belirtmitir. ABD Hkmeti tarihteki trajediler konusunun siyasal

kararlar ile zme balanamayacan ve bu konuda konuya taraf olanlar arasndakimevcut olan gr ayrlklarnn, tarih incelemelerle,, uzlama ve barmay amalayan

zel komiteler kurularak zme balanmasnn en uygun yntem olduu kansndadr. Bu

ynde ileri srlm bulunan nerileri ve giriimleri desteklemekteyiz.

ABD Hkmeti byle bir beyanda bulunursa, Temsilciler Meclisi tara-

fndan kabul edilebilecek olan ve hkmetin kar olduunu aklad kararn

olumsuz etkilerini de ortadan kaldrmaya yardmc olur.

Trk Hkmeti blgedeki gerginliin azaltlmasna olumlu katkda bu-

lunmak isteyenlerin, siyasal tarafgirlik olduu kuku gtrmeyen kararlar ala-rak yangna krkle gitmek yerine, Ermenistana Trkiye ile ortak bir komite

kurarak diyaloga girmesinde yarar bulunduunu ilgili hkmetlere ve politi-

kaclara srarla anlatmal, siyasal bask ve yaptrm tehdidi yerine, uluslararasdzenin ve istikrarn korunmas iin soykrm hukukuna uyulmas gerektiini

vurgulamaldr.

Trkiye, dostlua aykr tavrlar karsnda, gerekiyorsa, uluslararas

ticaret kurallarna (ya da AB mktesebatna) aykr dmeyecek ekonomik- yap-trmlar veya siyasal tercihler de uygulayabilir. Ancak, uluslararas hukuka ay-

kr olmamak kouluyla ngrlecek yaptrmlarn, kamuoyu nnde tehdit

amacyla nceden beyannn etkili olduu/olaca kansnda deilim. Bugne


25/27


151

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

kadarki uygulamalar -rnein Fransa ile ekonomik ilikilerin geliimi hakkn-

da basna yansyan d ticaret ve yatrm rakkamlar- uygulanaca ilan edilen

kimi yaptrmlarn pratikte uygulanmadn gstermektedir.

Sonu

Sorunun hukuksal ve siyasal veheleri yannda, birey ve toplumlar aras iliki

yan da vardr. nsanlar arasnda dmanl tevik suretiyle bir yere varla-

mayacan tarih gstermitir. Farkl grlere tahamml ederek yaamay

renmek ve bu davran zmsemek gereklidir.

1915 olaylarnn soykrm ya da soykrm nitelikli iddet olarak nite-

lendirilebilecei grn tayanlarn saysnn az olmad gereini gr-

mezlikten gelmek hatal olacaktr. Bunlar arasnda politikaclar, dnrler,

soykrm hukukular, yarglar, medya mensuplar ve Nobel dl sahipleri

de vardr.

Bunlarn grleri deiebilir mi? Sosyal psikolojinin tutum ve gr

deiimi kuramlar son derecede karmaktr; nyarg dememek iin, olumu

ya da yerlemi grlerin deitirilmesi gtr. Bu ok uzun zamana bal

ve koullu bir sretir. Bu bakmdan, yaklammzn arln farkl grn

varlnn tescili ve belgelendirilmesi ve tm grleri aklama zgrl ze-

rine odaklandrmalyz. Dogma sahipleri ve fanatikler grlerini pek deitir-

mezler, ama dierlerinin gerein eitli yanlarn sorgulamalar salanabilir.

Farkl gr inceleyecek tekiler, kendi kendilerine kar drst olmak is-

tiyorlarsa, kendi grlerinden farkl olan deerlendirmenin nedenlerini ve

dayanaklarn da inceleyecek ve gerein birden fazla yz bulunduunu an-

layacaklardr.

Bir olayda byk zarar gren tarafn yas tutulurken, ayn olayda kur-

ban veren dierin tarafn kayplarnn yok saylmas hakka ve hakkaniyete uy-

mad dncesi genelde kabul grmektedir. Bu duygunun alt izilmelidir.

Biz tm demokratik toplumlarn benimsemesi gereken dnceyi ifade

zgrlnn kstlanmamasn, insanlarn azlarnn tkala kapanmamas-

n veya kalemlerinin krlmamasn savunmalyz ve bunu lkemizde gerek-

letirmeliyiz. Trkiyenin soykrm savlar karsndaki temel sylemi, 1915olaylarnn, 1948 Soykrm Szlemesi balamnda soykrm olarak nitelendi-

rilemeyeceini kantlayan gereke ve belgelerin bulunduu, bu konunun tar-

tmal olduu, kar grlerin dnceyi aklama zgrl erevesinde

belirtilmesinin su tekil etmemesi gerektii olmaldr. Hkmet bu tutumu-

nu gerekeli bir belge ile aklamal, 1915 dneminde vuku bulan elim olayla-

ra benzer gelimelerin bir daha yaanmamas iin her eyin yaplaca, bar

kltrn gelitirmeye ynelik diyaloga ak bulunulduu vurgulanmaldr.


26/27

P u l a t T a c a r

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

152

Ermeni asll vatandalarmzn tm vatandalk haklarndan tam g-

ven iinde kesintisiz yararlanmalarn salayacak pozitif nlemlerin alnmas,

bunlarn Ermenistan ile Trkiye arasnda bir kpr oluturmalarnn salan-

mas zendirilmelidir.

Buna paralel olarak, Ermenistan Cumhuriyeti vatandalar ile Trk va-

tandalar arasndaki anlayn salanmas iin etkili admlar atlmas mm-

kndr. Bu admlar arasnda, gazeteciler, dier yaygn medya mensuplar ve

sanatlar arasnda temaslarn arttrlmas, burs verilmesi, Trkiyede izinsiz

olarak altklar bilinen baz Ermeni vatandalarnn durumlarn legalize et-

meye ynelik olanaklarn aratrlmas, bunlarn ocuklarna Trkiyedeki Er-meni okullarnda eitim imkannn tannmas, nihayet karlkl turizm ve ti-

caretin teviki gibi nlemler gelir. Paralel diplomasi erevesinde atlabilecek

olumlu ve gven verici admlarn, bir ekilde, gnn birinde karlk bulaca

konusundaki iyimserliimi korumak istemekteyim.

KAYNAKA

Cour dAppel de Paris; 11. Chambre, section civile A; No.7 Arret du 07 Mars 2007.

Travaux Prparatoires of the Convention on the Prevention and Punishment of the

Crime of Genocide, U.N. ECOSOC Document E/794, 24 May 1948.; Hazrlk

almalar Zabtlar: 93 Oturum. s. 322-326.

AKTAN Gndz,Ak Kritoplar, Aina Kitaplar, Ankara 2006.

ARVAS brahim, Tarihi Hakikatler,Ankara, 1964.

ATA Ferudun, Divan- Harbi rfi Mahkemesinde yaplan tehcir yarglamalar, Ermeni

soykrm iddialarna bir delil olabilir mi?, Trk Ermeni htilaf-Belgeler(ed. Hik-

met zdemir), TBMM Kltr ve Sanat Yayn Kurulu Yaynlar, Ankara 2007, s.

277-286.

ALKUYANGr., Le Livre Rouge, Paris, 1919.

de ZAYAS Alfred, Memorandum on the Genocide Against the Armenians 1915-1923

and the Application of the 1948 Genocide Convention Executive Summary, Eu-

ropean Armenian Federation For Justice&Democracy, Belgium.ELEKDA Sevin, nsanla Kar Sular, Stratejik ngr 2023, ASAM, Ankara 2006.

ELEKDA kr, CNN Trk, 16 Ekim 2007.

ELEKDA kr, Cumhuriyet Gazetesi, 1/6/2007.

GRN Kamuran, The Armenian File. The Armenian File The Myth of Innocence Exposed , K.

Rustem and Bro., London 1985.

HOVANNSSAN Richard G., Armenia on the Road to Independance. 1918, Los Angeles,

1969.


27/27


153

AkademikBak

Cilt 1, Say 1K 2007

International Court of Justice; 2007, 26 February. General List No.91; Case concer-

ning the application of the Convention on the Prevention and Punishment

of theCrime of Genocide. Bosnia and Hezegovina v. Serbia and Montenegro

Judgment.

T Mehmet, How to close the Armenian Dossier With a Win-Win Formula,

Todays Zaman, 3 Ekim 2007.

PASTIRMACYAN G., Why Armenia Should be Free? Armeniaa Role in the Present WarBos-

ton 1918.

SARINAY Yusuf, Ermeni Tehciri ve Yarglamalar 1915-1916, Trk Ermeni likilerinin

Geliimi ve 1915 Olaylar Uluslararas Sempozyumu Bildirileri, Gazi niversitesi Ata-

trk lkeleri ve nklp Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi, Ankara 2006.

SCHABAS William A., The Odious Scourge: Evolving Interpretations of the Crime of Genocide

Erivan, 20 Nisan 2005.

SENCER Mithat, Gemile Hesaplama-Unutma Kltrnden Hatrlama Kltrne, letiim

Yaynlar, stanbul 2007.

TACAR Pulat, 1915 Ylnda Osmanl Ermenilerine Soykrm Suu lendii Savlarna

Kar Bavurulabilecek Hukuk Yollar ASAM- Ermeni Aratrmalar Dergisi, Say:

23-24, Ankara 2006.

ZDEMR Hikmet (ed.), Trk Ermeni htilaf-Belgeler, Trkiye Byk Millert Meclisi Kltr

ve Sanat Yayn Kurulu Yaynlar, Ankara 2007.

UN doc.A/C.6/236 Corr 1 in Offiicial records of the General Assembly Part I. Sixth Com.

Annexes, 1948. P.24.YERASMOS Stefan, Birinci Dnya Sava ve Ermeni Sorunu, Toplumsal Tarih Dergisi,

Eyll 2002, Say 105.

YERASMOS Stphane, Questions dOrient III- Le Causace La Dcouverte/Livres

Hrodote.

Zaman Gazetesi, 19 Nisan 2007.

Zaman Gazetesi, 02.05.2006.

soykirim İddİalari nedenİyle oluŞan uyuŞmazliĞin ÇÖzÜm yollari konusunda dÜŞÜnceler

Documents