spis - grzbiet.plgrzbiet.pl/static/pdf_sample/tankisci.pdf · spis treści odautora 9 prolog 11...

Spis treści

Odautora 9 Prolog 11

Część pierwsza POCIĄGI IDĄ NA WSCHÓD

Rozdział pierwszy. Sybir 17

Rozdział drugi. 22 czerwca 1941 25 Rozdział trzeci. Promień nadziei 39 Rozdział czwarty. Dywizja 54

Część druga BRYGADA PANCERNA

Rozdział piąty. Bidoomut 71

Rozdział szósty. Lenino 87 Rozdział siódmy. Część Teheranu 109 Rozdział ósmy. Dom 121

Część trzecia BITWA O POLSKĘ

Rozdział dziewiąty. Operacja brzesko-lubelska 139 Rozdział dziesiąty. Skok za Wisłę 154 Rozdział jedenasty. Osaczeni 178 Rozdział dwunasty. Młot i kowadło 200 Rozdział trzynasty. Kak ryży} w cyrkie 225 Rozdział czternasty. Jesienny zastój 246

Część czwarta KAMPANIA 1945 ROKU

Rozdział piętnasty. Rajd na Warszawę 261 Rozdział szesnasty. Bydgoszcz 273 Rozdział siedemnasty. Wał Pomorski 290

Przykładowy rozdział książki: Tankiści. Prawdziwa historia czterech pancernych http://grzbiet.pl/sklep/tankisci-prawdziwa-historia-czterech-pancernych

Książki historyczne Uwaga!

Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.

Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl

8 SPIS TREŚCI

Rozdział osiemnasty. Wejherowo-Reda-Janowo 323 Rozdział dziewiętnasty. Brzeg morza 339

Epilog 365

Bibliografia Indeks nazwisk Źródła ilustracji

383 389 399





Od autora

V siążka opowiada historię l. Brygady Pancernej im. Bohate

~ów Westerplatte, brygady znanej z powieści Janusza Przy

manowskiego i, przede wszystkim, z serialu Czterej pancerni i pies.

To popularność serialu podsunęła mi pomysł zmierzenia się z hi

storią brygady. Czytełnik nie znajdzie tu jednak analiz wątków

znanych z filmu, nie prześledzi drogi Janka Kosa znad Oceanu

Spokojnego nad Morze Bałtyckie. Jeżeli jednak dobrze zna fabu

łę serialu, odnajdzie podobieństwa.

Tankiści to książka o ofiarach paktu Ribbentrop-Mołotow,

o łudziach rzuconych w głąb syberyjskiej tajgi, to historia wy

gnańców, więźniów łagrów, którym brygada dała możliwość po

wrotu do kraju.

To wreszcie historia pancernych z przypadku, żołnierzy o twar

dej woli i zahartowanych sercach.





Indeks nazwisk

Aleksander Macedoński 56 Aloszyn Paweł 274 Anders Władysław 45, 48-52, 61,

62,64, 73, 75,91, 112,117 Arciszewski Tomasz 313 Artiemow Wasilij 303, 305, 307,

350 Awchaczow Fieodosij 12,237,274-

276, 283, 284, 299, 304, 318, 325-327, 329, 330, 333, 336, 337, 342, 343, 345-347, 350, 353

Bach Erich von dem 228, 245 Bachorz Jan 346 Bagiński Władysław 366, 369 Bargiełowski Daniel 35 Baryłow Iwan 182-184 Barow Paweł 4 7 Beria Ławrientij P. 22, 37, 58 Beriing Zygmunt 33-37, 39, 43,

45, 49-55, 57-62, 64, 71-73, 75, 78-80, 83-88, 90-94, 97, 98, 103, 104, 106-108, 110, 113,114,116-118,120,125, 126, 130, 131, 133, 140, 143, 145, 147, 148, 154, 235, 241, 243-247,256,322

Berman Jakub 57 Bewziuk Wojciech 241, 255 Beynar Leon Lech "Nowina" 376-

378

Bielanin Iwan 190, 192 Bierut Bolesław 120, 314, 381 Sirula Mieczysław 373 Bismarck Otto von 26 Błażejewicz Zygmunt "Zygmunt"

377,378 Bocheński Adolf 42 BoczulaAndrzej 318, 319,335 Bohusz-Szyszko Zygmunt 50 Bondarenko Filip 342, 345 Bonotowski Jan 172, 175, 176 Borowski Roman 284

"Bór" zob. Komorowski Tadeusz Bradley Omar 232 B romberg Adam 250 Broniewska Janina 61 Bujel Michał 275 Bułgani n Nikołaj 91, 92 Busse Theodor 272

Chaczijanow, kapitan Armii Czer-wonej 363

Chardikow Iwan 319,320 Chilimończyk Maciej 307 Chodor Anna 20, 23, 39, 41, 380 Chodor Jadwiga 20, 23, 39, 41,

380 Chodor Jan 23, 41, 46, 257, 380 Chodor Maria 18, 23, 41, 46, 257 Chodor Marian 11-13, 17-20,23,

39-41, 63-67, 111, 124, 155, 181, 205, 249, 250, 255-257.





390 INDEKS NAZWISK

279, 286, 313, 327, 333. 361, 365,374,375,375,378-380

Chodor Stanisław 64 Chodor Stefania 20, 23, 39, 41,

380 Chomicz, kapral Wojska Polskie

go 263 Chudałow Chariton 353, 357 Churchill Winston Spencer 25, 44,

56,118,119,142,243,314 Ciepły Aleksander 247, 359 Cripps Stafford 25 Cwietow, podporucznik, dowódca

czołgu 356 Cynkin Tadeusz 377 Czajnikow Piotr 79, 85, 86, 108,

110, 163, 180, 190, 192, 222, 223

Czanerle Maria 122 Czerniachowski Iwan 266 Czerwonogradzka Janina 49, 113,

181, 184, 250 Czop Józef 308, 309 Czujkow Wasilij 47, 141, 146, 148,

149, 151, 152, 154, 166, 167, 178,200,277,366

Oimitrato Rita zob. Dymitrato Rita Oirlewanger Otto 228 Dobrynin Pawd 362, 366, 368,

370,372 Drews, podpułkownik Wehrmach-

tu 210 Oriemow Iwan 324, 335, 337 Dyjak Stanisław 311, 312 Dymitrato Rita 143, 212 Ozieroiach Mikołaj 289 Dżugaszwili Jakow 31

Eden Anthony 44, 57 Eisenhower Owight 233, 263 Estreicher Karoł374

Faszyński Jerzy 162, 164 Faust Zofia 113 Fedorowicz Jan 345, 346 Feryniec Wacław 81, 98, 102, 105-

107,189-191,193,360 Fiedorow Michał 219 Finder Pawd 57, 119, 120 Fischer, major Wehrmachtu 304 Frydrych Stanisław 184, 324

Czuma Walerian 33 Gahłen Reinhard 265 Czyczkowski Wiktor 101, 167, Gaj Michał 238-240, 251. 253,

179, 180 260 Czyczyn Pawd 162

Daniel Richard 168, 201 Dawidowicz Tadeusz 43, 46, 81 Dawidowski Józef l. 50, 52, 54 Dąbrowski Jarosław 51, 84 Dec Mieczysław 238 Oerks Franciszek l l O Oiekanozow Władimir 26

Gajda Emil 164 Gajewski Zygmunt 195 Galicki Stanisław 244, 245 Gawrycz Władysław 293 Gąsiorowski Wacław 111 Gilłe Herbert 254 Głazunow Wasilij 153, 154, 167,

169, 188, 198-20 l, 204, 205. 207,210,214.215,222





INDEKS NAZWISK 391

Gołdfarb Stefan 318, 319 Golikow Fiodor 27 Gomułka Władysław "Wiesław"

120 Gordow Wasilij 93, 94, 97, 98,

104, 107, 110, 130 Gorochow Siergiej 350, 354, 357 Gorszanow Leonid 169, 190, 193,

247 Góralski Feliks 286, 343 Grala Stanisław 366, 369 Griszyn Iwan 348 Gromyczenko Aleksander 127 Gruszka Edward 181, 197, 223,

237,238 Gubin Stanisław 182, 305, 306,

308 Guderian Heinz 74, 141, 158, 160,

161,228,264-266,271 Gugnacki Florian 217 Gusakowski Józef 340 Gwiazdowka, matka Jana i Fran-

ciszka 41 Gwiazdowici Franciszek 41 Gwiazdowici Jan 41

Habaj Michalina 181 , 182 Hartmann Walterl52, 211,212 Haszcz Alojzy 187 Hellin Izydor 196 Henrici Gotthardt 367 Hider Adołf27, 29, 141, 151, 152,

159, 161, 264-266, 271, 272, 274, 296, 330, 345, 356, 358, 368

Hopner Erich 46 Hudilin Trofim 268-271,281,319,

320

Hutder Alois 151 Hutder Jobann Georg 151

"Igor" zob. Matwicz Władysław

Jaczyński Stanisław 246 Janczeleoko Mikołaj 369 Janicki Józef 347 Jarosz Władysław 185 Jarosz, żołnierz zwiadu 208 Jegorow, pułkownik NKWD 38 Jeleń Ernest 369 Jodł Alfred 266 Jurasow, major, szef sztabu l. DP

84 Jurin, dowódca działa samobieżne

go320 Juszkiewicz Tadeusz 59 Juśkiewicz Tadeusz 54

Kalenin Iwan 99-101, 105, 106 Kalinowska Helena ll1, 124 Kalinowski, żołnierz l DP, brat He-

leny 111 Kaloszyn Arkadij 268, 281 Kamiński Bronisław 228 Kamiński Zygmunt "Tur" 375 Karaszewicz-Tokarzewski Michał

33 Kartin Pinkus 119 Keitel Wilhelm 266 Kesseł Mortirner von 334, 352 Kessełring Albert 157 Kieł A., rysownik 252 K.ieniewicz Bolesław 368, 371 Kługe Gunther von 93, 94 Komorowski Tadeusz "Bór" 225-

228,234,250





392 INDEKS NAZWISK

Kondratik Paweł 34, 54 Kondratowicz Czesława 115 Kopacz Ignacy 353, 355, 356, 359 Koprowski Piotr 192, 193 Korczyc Władysław 247, 254, 268 Kordaszewski Wacław 285, 286 Korniak Tadeusz 196 Kosowski Jan 311 Kospath-Pawłowski Edward 246 Kościuszko Tadeusz 61 Kowal Aleksander 289 Kowalska Władysława 124 Kozakow Aleksander l 05 Koziniec Roman 183, 298, 349,

350,353-357 Krebs Hans 356 Kulik Daniel 203, 204, 209, 279-

281,300,348,349 Kulinowski Kazimierz 65 Kulinowski Michał 379 Kułagin Iwan 179 Kułakowski Bazyli 143, 204 Kuźmin Iwan 236

Lach Mateusz 219 Lach Stanisław 182 Lachowicz Bronisław 98 Lampe Alfred 57, 59, 116-118 Laskowski Stanisław 177 Lemieszuk Antonina 115 Lenin Włodzimierz (właśc. Władi-

mir Iljicz Uljanow) 93, 112 Lis Józef 37

"Lis" zob. Stanisław Wolski LOtzer, major Wehrmachtu, oficer

sztabowy l 52 Liidecke Otto von 274 Luttwitz Smilo von 272

Łopianowski Narcyz 37, 38 Łukasiuk Władysław "Młot" 375,

376,378 "Łupaszka" ZIJb. Szendziełarz Zyg

munt Łyczeń Wasyl356

Maczek Stanisław 72, 73 Magdyj Stanisław 360 Majdan Bolesław 381 Majewski Tadeusz 134 Majski Iwan 42-44, 52 Makarow Władimir 236-238 Makówka Jadwiga 115 Maksymiak Jan 239 Malinin Michaił 242, 300 Malinowski Tadeusz 33 Malutin Aleksander 125, 126, 132,

166, 168, 214, 236. 237, 248, 253-255, 268, 271, 272. 274. 278, 279, 281, 282, 284-289, 291, 292, 294

Mamojko Jan 298 Marczuk Aleksander 219 Maria Pawłowna, kierowniczka

mleczarni 40, 41 Martinek Robert 94 Matwicz Władysław ",gor" 250 Mauss Karl334 Meier, kapitan Wehrmachtu 208 Messing Julian 190, 191 MiazgaJulian 310 Michalik Hanna 262 Mieczkowski Wiktor 171. 173. 17\

176 Mieczyński Jan 208 Mierkułow Wsiewołod 54, 55.

58





INDEKS NAZWISK 393

Mierzejewski Bolesław 269, 270, 319,320

Mierzwa Franciszek 99 Mierzwa Wadaw 99 Mierzycan Jan 32, 85, 86, 109,

125, 130-134, 144, 145, 166--168, 171, 184, 185, 193, 198, 201, 203, 205, 206, 212, 214, 215, 217, 223, 236, 243,244, 248

Mika Maria 54, 59 Mikolenus Mikołaj 205 Mikołajczyk Stanisław 120 Minkowski Zygmunt 195 Mironowicz Stanisław 187 Miszura Paweł l O l, l 02, l 05 "Młot" zob. Łukasiuk Władysław Modeł Walmer 152, 161, 264 Mokrzycka Lidia 112, 113, 123,

124,251 Mokrzycki, ojciec Lidii 112 Mołojec Bolesław 119 Mołotow Wiaczesław 7, 27, 57,

373 Montgomery Bernard 157, 232,

263,314

Najmowicz Józef 369 Niestarienko Piotr 298 Niestieruk Michał 280 Niewczas Genowefa 181, 182, 184,

318,346,375,379 Niewczas Wanda 124, 181,379 Nikuli n Andriej 292, 299, 31 O,

317,366 Nowikow Wasyl 347 "Nowina" Beynar Leon Lech Nowotko Marceli 119

Ochab Edward 14 5 Olszewski Kazimierz 184, 185, 196 Orczakowski Kazimierz 279, 311 Orłiński Jan 155, 208 Osiowy Piotr (właśc. Pietia Osie

woj) 100 Ozimek Karol 63

Pałagicki Mieczysław 165 Panifiłow Aleksiej 325 Paszkiewicz Gustaw 73 Patton George 147, 157,232, 233 Paulus Friedrich 47 Perchorowicz Franz 273, 274, 276,

278,284,292,294 Peszkowski Zdzisław 52 Piłsudski józef 117, 121 Płaczkowski Eugeniusz 100, 215,

262 Pokój Anna 115 Polakow Grigorij 262 Połiszczuk Połifiery 248, 274, 325 Poniatowski józef 92 Popławski Stanisław 267,271,272,

275, 287, 292, 298, 300, 301, 317,321,323,324,367,370

Popow Wasilij 93, 273 Porsche Ferdinand 160, 175 Potapow Mitrofan 31 Prawi n Jakub 117 Pruszkowski Ignacy 336 Przymanowski Janusz 7, 41, 312,

358-360,363 Przytocki Kazimierz 23, 32, 44,

111, 123, 124, l 55, l 56, 181, 205, 206, 208, 212, 214, 256, 274, 279, 280, 294, 295, 303, 331, 326, 329, 330, 332, 333.





394 INDEKS NAZWISK

336, 342-344, 352, 361, 363, 268,375

Pudło Lucyna 115 Putrament Jerzy 20, 21, 59, 61,

77-79,84,85

Raczkiewicz Władysław 43, 120 Radziejewski Aleksiej 139, 146,

147 Radziwanowicz Władysław 287 Rakowski Bronisław73, 134 Reinefahrt Heinz 245 Ribbentrop Joachim von 7, 27 Rogacz Teodor 202, 207, 220 Rogowska Zofia 63, 67 Rohr Giinther 235, 345 Rokossowski Konstanty 30-32, 47,

48, 127, 140, 141, 147, 150, 154, 200, 225-227, 229, 231, 235, 236, 242-246, 249, 273, 277, 278, 315, 323, 325, 337, 344,348

Rola-Żymierski Michał zob. Żymierski Michał

Romanowski Mikołaj 46, 80, 81, 96, 98, 100, 215, 216, 250, 261, 262, 300, 309, 310, 347, 374,375,379,381

Romanowski Władimir 351, 352 Romer Tadeusz 57 Rommel Erwin 332 Roosevelt Franklin Deiano 56, 118,

243,313,34 Rotkiewicz Jan 30 l, 303, 304, 316,

321 Rundstedt Gerd von 30 Rutkiewicz Maria 119 Rzeszutek Stanisław 239, 360

Sarnicki Leon 192 Saucken Dietrich von 356 Schmalz Wilhelm 162, 168, 189,

196,202,210,211,220 Schulenburg Friedrich von der 26 Schulze-Boysen Harro "Starszy-

na" 26 Sienicki Wiktor 237, 238 Sienkiewicz Henryk 111, 360 Sierow Iwan A. 22 Sikorski Władysław 42-44, 48, 52,

56, 57,74,82 Sinicyn Michał 237, 238, 303, 319 Sirota Stefan 95, 98, 103, 191, 192 Skaniecki Czesław 119 Smolej Sergiusz 96, 100-103 Smrokowski Władysław 134 Sokołow Anatol 17 4 Sokołowski Wasilij 88, 90-92 Sokorski Włodzimierz 91 Sorge Richard 26 Sosnkowski Kazimierz 43 Sowa Bronisław 279, 280 SpirynJan 303,309,310,347 Spychalski Józef 14 5 Spychalski Marian 145 Stalin Józef (właśc. Iosif Wissario

nowicz Dżugaszwili) 21, 22. 25-27, 29, 31. 36, 37. 42, 43. 47, 49, 55-61, 71, 72, 75, 82. 83, 91, 113. 118-120. 129. 131, 142, 143, 159. 194, 198. 226, 227, 229, 231-233. 235. 242-244, 246, 247, 249. 250. 273,277,278,313,314

Stanisław Wolski "Us" 250, 268-270





INDEKS NAZWISK 395

Sranisz Stanisław 381 "Starszyna" zob. Schulze-Boysen

Harro Steiner Felix 370 Stępień Aleksander 214, 286 Syrek Mieczysław 217, 218 Szabelski Antoni 304 Szafirenko, radziecki generał 298 Szajdurow Wiktor 318 Szaepanik Rudolf 192, 193 Szczepański Stefan 290,293, 313 Szendzielarz Zygmunt "Łupaszka"

376 Szewczenko Konstanty 237 Szpakowski Konstanty 280

"Szumny" zob. Śmiałowski Teodor Szydławska Wanda 115 Szymańska Irena 124 Szymierski Edward l 07 Szynkareoko Grigorij 96, l 03, l 05,

111

Ślusariew, podporucznik, dowódca czołgu 305

Śmiałowski Teodor "Szumny" 375 Świerczewski Karol 86, 88, III,

113, 114, 130, 131, 314 Świetana Władysław 212

Tarajmowicz Rościsław 180, 193-196, 199, 222

Taraodo Jan 290 Till Stanisław 187, 188 Tirnoszeoko Siemion 27, 29-31,

129 Tiomkina Ruta 143 Tiułiakow Wiktor 164, 174, 193,

219,220

Trepaczka Leonid 195 Trepper Leopold 26 Tuchaczewski Michaił 126-129 Turnidajski Kazimierz 145 "Tur" zob. Kamiński Zygmunt T urkiewicz Władysław 171, 172,

177 Turski Leon 218, 223

Uljanow Władimir zob. Lenin Włodzimierz

Vormann Nicolaus von 150-152, 156, 157. 169, 178, 201-203, 209-211,228

"Wacek" zob. Zawadzki Aleksander Wariończyk Dymitr 368 Wasilewska Wanda 57, 59, 61, 64,

78, 82, 84, 90, 116-118, 256, 314

Wasilewski Jerzy 346 Weber Friedrich 271 Weiss Walter 334, 345 Weissenberg Marek 198, 184 Wejher Jakub 326 Werth Alexander 225 Wicherkiewicz Tadeusz 54 Wieliczko Michał 177, 319,320 Wieriżnikow Borys 148, 149 "Wiesław" zob. Gomułka Włady-

sław

Winogradow Grigorij 318 Woinkow Aleksander 202, 203 Wojnowski Anatol 79, 84-86, 88,

97, 105, 107, 110, 130 Wojtala Franciszek 144 Wojtala Jadwiga 144





INDEKS NAZWISK

Woronow Nikołaj 31 Zujew Aleksander 152 Wysocki, sierżant, członek załogi "Zygmunt" zob. Błażejewicz Zyg-

R. Szczepanika 192 munt

Zajkowski Stanisław 288 Zaleski August 43 Zaniewski Bronisław 156 Zarychta Piotr 281, 288, 347, 359 Zawadzki Aleksander "Wacek" 120 Zeitzler Kurt 142 Zieliński Stanisław 369, 371-372 lotkinJan 319,320

Zeromski Stefan 111 :Ż.uchowski Jerzy 352 :Żukow Gieorgij 27, 29, 229, 231,

246, 272, 273, 277, 278, 292, 296, 300, 315, 317, 366, 367. 370

:Ż.ymierski Michał "Rola" 14 5, 230, 235,246,314.381





Spis źródeł ilustracji

Archiwum Fotograficzne Czesława Datki za pośrednictwem Narodowego Archiwum Cyfrowego 51

Bundesarchiv 76, 176 Domena publiczna: 28, 60, 82, 97, 106, 163, 193, 206, 221, 236, 243,

252,267,291,297,308,316,328,349,370 Laski Diffusion/East News 128, 275 Muzeum Niepodległości/East News 118 Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy 283 Polska Agencja Fotograficzna/Centralna Agencja Fotograficzna 146 Ria Novosti/East News 60 Zespół Ministerstwa Informacji i Dokumentacji rządu RP na emigracji

za pośrednictwem Narodowego Archiwum Cyfrowego 44





IIO II. BRYGADA PANCERNA

Przeprawa jest newralgicznym elementem bitwy, stąd powinna być przeprowadzona przy maksymalnym zaangażowaniu pododdziałów saperskich, regulatorów ruchu i artylerii przeciwlotniczej. Niemniej główne zadanie spada na saperów, to oni "muszą przygotować przeprawy przez cieki wodne, teren bagnisty i o miękkim gruncie oraz wzmacniać zbyt słabe mosty"3. Wypadki z 12 października pokazały, że żaden z tych wyżej wymienionych punktów nie został spdniony. Korek, który powstał przy przeprawie 5. Korpusu Zmechanizowanego, nie obciążał konta generała Berlinga, był zaś udziałem dowódcy 33. Armii Wasilija Gordowa.

A jednak to do Beriinga należała decyzja o sposobie wykorzystania batalionów dywizji, w tym wyzyskania atutu broni pancernej. Mimo że w 1940 roku podczas rozmów z NKWD proponowano mu objęcie dowództwa dywizji pancernej, Beriing jako piechur miał blade pojęcie o taktyce broni pancernej. Pod Lenino ujawniło się to w pdni. Cenę za ignorancję generała zapłacili czołgiści. Niestety, wyrównywali również rachunki niższych oficerów.

Podpułkownik Wojnowski praktycznie nie decydował o roli swoich czołgów w bitwie. Poddał się decyzji rozparcelowania pułków między bataliony piechoty. Nie mógł postępować wbrew decyzji Berlinga, to prawda, ale mógł pociągać za sznurki, synchronizować ruchy kompanii pancernych. Tego nie robił. Puścił je samopas, a sam "odurzony alkoholem do nieprzytomności, leżał w jakieś stodole"4 • To Rosjanin Piotr Czajnikow próbował kontrolować działania kompanii pułku. Beriing zaliczył Wojnowskiego do grupy "kilku oficerów zasługujących właściwie na rozstrzelanie". Tego jednak nie uczyniono. Wojnowskiego oraz innego "ananasa", Franciszka Oerksa~, Beriing wykreślił ze spisu oficerów dywizji piechoty. --------~~~~~~~~~-

·1 H. Guderian, op. cit., s. 344. 4 Z. Berling, Wspomnienia, r. 3: Wolnolc' na Przetarg, Warszawa 1991, s. 15. 1 Franciszek Derks również poddał się sile eliksirów Bachusa.





7. CIEŃ TEHERANU III

Natomiast Grigorij Szynkareoko wykreślił się sam, kiedy

z 2. kompanią czołgów wyrwał się w głąb obrony nieprzyjaciela bez piechoty, czym pogwałcił elementarną zasadę taktyki czołgów. Nigdy nie lezie się na nierozpoznany teren bez osłony piechoty. Nie lezie się tam tym bardziej, jeśli istnieje podejrzenie spotkania ze środkami przeciwpancernymi.

Gdyby prawidłowo działały środki łączności, gdyby wystarczyło czasu na zgranie batalionów, gdyby ...

Sprawdziła się maksyma "im więcej potu na ćwiczeniach ... ".

Na placu w obozie biełoomuckim stanęły szeregi pancernych. Marian Chodor na rozkaz "Baczność" wypiął pierś, wciągnął powietrze, stuknął obcasem o obcas i tak trwał. Stał w grupie kolegów z plutonu rozpoznania. Stanowili część kompanii sztabowej brygady, obok plutonów saperów, łączności i żandarmerii. Plutonem dowodził chorąży Kazimierz Przytocki, były żołnierz Armii Czerwonej, jak wszyscy nowy w jednostce, lecz zdobywał już mir wśród swoich żołnierzy.

Było południe 13 października, pod Lenino nadal trwała bitwa, tymczasem nad Oką głośno było o zwycięstwie l. Dywizji Piechoty. W gazecie "Zwyciężymy" ukazał się rozkaz, podpisany przez generała Karola Świerczewskiego.

Najpierw duma wypełniła serca tych, dla których bitwa była jeszcze utkana z romantycznych obrazów wyniesionych z lektur Gąsiorowskiego, Sienkiewicza czy Żeromskiego. Potem ów sielski obraz zmąciła długa lista 51 O nazwisk czytana przez oficera. To były nazwiska poległych. Każdemu odpowiadał gromki chór żołnierzy: "Zginął na polu chwały".

Coś, co trudno było nazwać, chwytało za gardło strachem, obawą lub żalem. Tu i ówdzie drgały głosy żołnierzy mężczyzn i kobiet, po policzkach spływały łzy. Helena Kalinowska otarła mokre oczy, z listy wyczytano nazwisko jej brata.





112 II. BRYGADA PANCERNA

Rozeszli się po rozkazie "Spocznij". Gwar rozmów rozniósł się po obozie, by w kilka minut później zniknąć we wnętrzu ziemianek. Trzy beczki po paliwie przerobione na piecyki płonęły spokojnym ogniem, lecz wewnątrz wcale nie było ciepła. Ulatywało przez rurę imitującą komin. Przy każdym stał żołnierz czuwający nad ogniem. Po obu stronach wąskiej, długiej ziemianki ciągnęły się piętrowe prycze. Ściany z bierwion, między którymi zalegał mech, hamowały zimno szturmujące wilgotne wnętrze; hamowały, lecz nie zatrzymywały. Wilgoć falowała niczym sinusoida, wybuchając z każdym deszczem wdzierającym się przez nieszczelny dach z żerdzi. Trwała jesień, w każdej chwili spodziewano się zimy.

Ta nadeszła cicho z początkiem listopada. Apelem i dniem wolnym od zajęć minął 7 listopada, o czym Polacy szybko zapomnieli, dla nich ważniejsza była inna rocznica: 11 listopada. Na ten dzień, 25. rocznicę odzyskania niepodległości, szykowano przysięgę brygady.

Nocą w wigilię uroczystości spadł śnieg. Zaległ czapami na gałęziach, zastygł mroźną skorupą na placu apelowym, zasypał ścieżki, zablokował wejścia do ziemianek. przytulił się do dachów. W ziemiankach zrobiło się cieplej.

Lidia Mokrzycka, "filigranowa blondynka o klasycznym wyrazie twarzy i pięknej cerze"6, chowała się pod kocem, łapiąc kilka godzin snu. Miała 19 lat, pochodziła ze Śląska Cieszyńskiego. Ostanie wakacje przed wojną spędzała u babci we Lwowie. Tam zastała ją wojna i tam wpadła w radzieckie łapy. Wraz z ojcem trafiła pod Omsk. Ojciec próbował się dostać do armii Andersa, to jednak mu się nie udało. Drogę pod Monte Cassino zamknęły mu wiek, zdrowie, a kto wie, czy nie przychylność w stosunku do filozofii Marksa i Lenina.

° K. Przyrocki, Czołgi. wojna i dzirwczyny, Warszawa 1978, s. 6.





7. CIEŃ TEHERANU 113

Zostali w Uzbekistanie, pracowali w kołchozie. Stamtąd Lidia przyjechała do Sielc. Tak jak większość kobiet dostała przydział do plutonu łączności kompanii sztabowej. Po trzymiesięcznym szkoleniu wstała radiotelegrafistką.

Pobudka wybuchła głośnym alarmem o drugiej po północy. W ziemiankach wszczął się ruch. Śpiący dotąd żołnierze zerwali się błyskawicznie. Lidia Mokrzycka obudziła się, z sąsiednich prycz zrywały się jej koleżanki radiotelegrafistki i sanitariuszki. Spod materacy wyciągnęły spodnie mundurowe "misternie ułożone tam wieczorem, by trzymały kanty"7• Ubrały się, zjadły śniadanie. Czekała je czternastokilometrowa droga do Sielc w śniegu po kolana, przykra reminiscencja z syberyjskich lasów.

Maszerowały pięć godzin: Lidia Mokrzycka, Janina Czerwonogradzka, sanitariuszka Zofia Faust. Głodne i zmęczone, zziębnięte, ale szczęśliwe czekały na rozpoczęcie uroczystości.

Znów, podobnie jak 15 lipca, do Sielc zjechali przedstawiciele prasy alianckiej i oficjele sojuszniczych państw.

Przysięga rozpoczęła się o godzinie l O. 00. Generał Karol Świerczewski podszedł do przełożonego generała Zygmunta Berlinga. Ręka powędrowała do daszka.

Obaj generałowie nie darzyli się sympatią. Powry zachowywali tylko wobec podwładnych.

Świerczewski trafił do Sielc w sierpniu z rozkazu Stalina. Gruzin lubił trzymać rękę na pulsie spraw bieżących, a były oficer NKWD był pewnym narzędziem polityki Stalina. Świerczewski całe dorosłe życie spędził na służbie w ZSRR, walczył w wojnie polsko-bolszewickiej, z tym, że w przeciwieństwie do Beriinga stał po radzieckiej stronie. Kiedy 22lata później trafił do polskiej armii, miał za sobą doświadczenie wyniesione z wojny domowej w Hiszpanii. Tam dał poznać się pod pseudonimem generał

1 lbitbm





II4 II. BRYGADA PANCERNA

Walter. Ponieważ nie spisał się podczas kampanii 1941 roku, jego 248. Dywizja Piechoty rozpadła się podczas odwrotu w listopadzie 1941 roku, odsunięto go od dowodzenia, przy oskarżeniu posiłkując się faktem narastającego alkoholizmu Świerczewskiego. Kiedy latem 1943 roku powstawała armia polska, nadarzyła się okazja pozbycia się nieprzydatnego oficera.

11 listopada ramię w ramię przemaszerowali przed frontem żołnierzy, po czym Świerczewski stanął obok żołnierzy l. Korpusu, dwóch dywizji piechoty i dwóch brygad artylerii i pancernej, by złożyć przysięgę. Beriing znalazł się po drugiej stronie, by ją przyjmować.

Kiedy już zamilkło echo głośno wypowiadanych słów przysięgi, kiedy rozkaz "Spocznij" rozluźnił szeregi, kiedy pogasły machorkowe skręty i ucichły rozmowy, komendy oficerów ruszyły masy żołnierstwa. Patrzący z wysokości trybuny oficjele i dziennikarze widzieli, jak nieregularne grupy w jakimś nieokreślonym rytmie mieszały się między sobą, wzajemnie sobie nie przeszkadzając, by po dłuższej chwili zmienić się w szeroką kolumnę. Na przedzie stały dwie dywizje piechoty, 2. i 3., za nimi po ośmiu w szeregu ustawili się artylerzyści. Między kolumnami ludzi sterczały lufy dział i haubic, ciągnięte przez samochody. Wreszcie na końcu znalazło się miejsce dla l. Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte. Ciemnozielone sylwetki czołgów z podkreślającymi profil podniesionymi lufami przykuwały uwagę. A jednak wyćwiczone oko fotoreportera w tej masie zielonych jednolitych mundurów potrafiło wypatrzeć jeszcze jedną osobliwość korpusu: "dziewczęta wyróżniają się długimi włosami i lepszym sprężystszym i elastyczniejszym krokiem. Natura jakby je stworzyła do defilowania''.

Dziewczyny, a było ich w brygadzie 1308, wpisały się w życie jednostki i znajdowały w niej dla siebie miejsca na różnych

H Por. ibidem.





7. CIEŃ TEHERANU I I 5

stanowiskach. Zdarzało si~, że niekiedy przydziały przeczyły logice i zdrowemu rozsądkowi. Ktoś rzucił pomysł zorganizowania

kobiecego plutonu fizylierek oraz załogi czołgu. Załogą dowodziła kapral Lucyna Pudło, kapral Antonina Le

mieszuk obsługiwała działo, Anna Pokój jako mechanik-kierowca starała si~ okidznać trudną do kierowania maszyn~, zaś Jadwiga Makówka śpiewała morsem przez radiostacj~. Pomysł obsadzenia czołgu kobietami należy traktować jako nieprzemyślany eksperyment. Na s~ście starczyło rozsądku, aby pań, choć w kontekście l. Brygady Pancernej lepiej powiedzieć: obywatelek, nie wy

syłać w bój, kończąc przygod~ z T-34 na poligonie. Natomiast łatwiejsze w prowadzeniu okazały si~ samochody

i istotnie tu sprawdziło si~ kilka kobiet - dwie: Wanda Szydłowska i Czesława Kondratowicz woziły willysami oficerów kompa

nii sztabowej brygady. Sposobniejszym miejscem do wykazania zalet były kompanie

łączności i pluton sanitarny. Z racji dużej odpowiedzialności obie wymagały kilkumiesi~cznego szkolenia. W przypadku radiotelegrafistek nie chodziło tylko o poznanie alfabetu Morse' a i nauk~ szyfrów. Uczyły również budowy radiostacji i ich konserwacji.

Role radiotelegrafistki i sanitariuszki nie wyczerpywały funkcji kobiet, choć były ich sztandarowym przydziałem. Naturalne było powierzanie kobietom funkcji oświatowych. Pod tym poj~ciem krył si~ szeroki wachlarz obowiązków, poczynając od redagowania gazet i gazetek, przez organizowanie apeli i teatru, po ideologiczne urabianie żołnierzy. To było trudne i niewdzi~czne zadanie, w wielu przypadkach wr~cz beznadziejne, a patrząc z perspektywy 70 lat, niepotrzebne. Zaangażowanie znacznej liczby oficerów i podoficerów obu płci do pracy ideologicznej świadczy niezbicie o antyradzieckości żołnierzy, czyli o ich zdrowym podejściu

do wydarzeń lat 1940-1943. Umowy mi~dzy ZPP a rządem radzieckim i hasła radziecko-polskiego braterstwa broni nie mogły





spis - grzbiet.plgrzbiet.pl/static/pdf_sample/tankisci.pdf · spis treści odautora 9 prolog 11...

Documents