Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Rozdział I: Skąd wzięła się inscenizacja? Pochodzenie i teo-ria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1. U źródeł inscenizacji: uwagi historyczne . . . . . . . . . . . . 211.1. Émile Zola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211.2. André Antoine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221.3. Nurt symbolistyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2. Etapy ewolucji inscenizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272.1. Od 1887 do 1914 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272.2. Lata 1900–1930 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282.3. Lata 1910–1930 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282.4. Lata 1920–1940 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292.5. Lata 1930–1940 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292.6. Lata 1945–1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312.7. Przełom 1968 r. i reakcja polityczna w latach 70. . 322.8. „Wszystko jest kulturą”, lata 80. . . . . . . . . . . . . . . 322.9. Powrót tekstu i  nowe dramatopisarstwo w  latach

90. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Rozdział II: Na granicy inscenizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371. Czytanie sceniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372. Nie-inscenizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403. Inscenizacja improwizowana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Spis treści

438

Wspolczesna_inscenizacja_5.5.indd 438 2011-10-25 11:25:39

439

Rozdział III. Inscenizacja i performans – na czym polega róż-nica? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

1. Mise en scène i performans: niestabilna para . . . . . . . . . . . 551.1. W ciągu pierwszych dwóch dekad XX w. . . . . . . . 581.2. W latach 20. i 30. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581.3. W latach 30. i 40. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581.4. W latach 50. i 60. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591.5. W latach 70. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 601.6. Od początku lat 80. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

2. Para performance/mise en scène – stan aktualny . . . . . . . . 652.1. Konstytuowanie się tekstu współczesnego . . . . . . 662.2. Od autorstwa do wyobcowania . . . . . . . . . . . . . . . 682.3. Inkorporacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

3. Pięć przykładów współpracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 713.1. Simon McBurney: Mnemonic . . . . . . . . . . . . . . . . . . 713.2. Peter Brook: Je prends ta  main dans la mienne (Biorę

twoją dłoń w moją) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 733.3. Declan Donnellan: Wieczór Trzech Króli . . . . . . . . . . 743.4. Jean Lambert-wild: Mue. Première mélopée (Mutacja.

Pierwsza melopeja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 763.5. Les Coréens (Koreańczycy) inscenizowani w Korei . . 80

4. Konkluzje: performance studies/theatre studies . . . . . . . . . . 89

Rozdział IV. Tendencje scenograficzne we Francji . . . . . . . 951. Moce scenicznej iluzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 972. Fantazmat i rzeczywistość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 993. Przenikanie obrazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1004. Echa przestrzeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1035. Migracja mikroprzestrzeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1056. Cisza przestrzeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1077. Konkluzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

Rozdział V. Rozgrywanie tekstów współczesnych . . . . . . . 1131. Walka Czarnucha z psami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1162. Tato musi jeść . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1183. Le Bonheur du vent (Szczęście wiatru) . . . . . . . . . . . . . . . . 1214. À tous ceux qui… (Za tych wszystkich, którzy...) . . . . . . . . 1245. Hier, c’est mon anniversaire (Wczoraj są moje urodziny) . . . . 1306. Les Baigneuses (Kąpiące się) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1337. Konkluzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

Wspolczesna_inscenizacja_5.5.indd 439 2011-10-25 11:25:39

440

Rozdział VI. Międzykulturowa pułapka: rytualność i insce-nizacja w wideo Gómeza-Peñi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

1. Kontekst aktualny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1452. Rytuał? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1483. Antropologia na opak? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1504. Ciało o zmiennych tożsamościach? . . . . . . . . . . . . . . . . 1525. Inscenizacja jako teatralizacja rytuałów? . . . . . . . . . . . . 155

Rozdział VII. Teatr w innej kulturze: Korea . . . . . . . . . . . . 1611. Sezon w raju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1622. Teatr koreański widziany z oddali . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

2.1. Dokąd zmierza społeczeństwo? . . . . . . . . . . . . . . . 1672.2. Dokąd zmierza kultura? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1692.3. Dokąd zmierza inscenizacja? . . . . . . . . . . . . . . . . . 1722.4. Między inscenizacją i performansem . . . . . . . . . . . 173

Rozdział VIII. Media na scenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1771. Teatr i media . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1772. Technologie/media . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1823. Inne media w przedstawieniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1834. Milowe kroki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1845. Wideo i jego możliwości na scenie . . . . . . . . . . . . . . . . 1866. Oddziaływanie mediów na percepcję . . . . . . . . . . . . . . . 1877. Propozycje, jak analizować media na scenie . . . . . . . . . 1898. Hipotezy robocze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1909. Cztery przykłady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

9.1. Paradis (Raj) Dominique Hervieu i José Montalvo . 1949.2. Cappuccetto Rosso (Czerwony Kapturek) Renégo Polle-

scha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1969.3. Zbrodnia i kara Franka Castorfa . . . . . . . . . . . . . . . 2009.4 The Passions (Namiętności) Billa Violi . . . . . . . . . . . . . 202

10. Konkluzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

Rozdział IX. Dekonstrukcja inscenizacji postmodernistycz-nej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

1. Niemożliwość wymazania palimpsestu . . . . . . . . . . . . . 2152. Dekonstrukcja i rekonstrukcja tradycji . . . . . . . . . . . . . 2173. Niewypowiadalność sensu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2184. Kryzys reprezentacji i chóralność . . . . . . . . . . . . . . . . . 2205. Pochwała pustki i powolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Wspolczesna_inscenizacja_5.5.indd 440 2011-10-25 11:25:39

441

6. Zdegradowany rytuał powtórzenia . . . . . . . . . . . . . . . . 2257. Odejście od przedstawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2278. Zdekonstruować przedstawienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

8.1. Wybór dramaturgiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2298.2. Rekonstrukcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2318.3. Dyseminacja i decentryczność . . . . . . . . . . . . . . . . 2338.4. Krzyk ciszy, pustka w sercu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2348.5. Albo postmodernizm albo nic . . . . . . . . . . . . . . . . 235

9. Konkluzje: „Kończąc z  boskim osądem” (Artaud) i  de-konstrukcją? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236

Rozdział X. Teatr gestu i dramaturgia aktora . . . . . . . . . . . 2411. May B. Maguy Marin: ten inny, który mnie dotyka . . . . 2432. Itsi Bitsi: dramaturgia aktorki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2453. Le Chant perdu des petits riens (Stracona pieśń o drobnostkach)

– Claire Heggen i Yves Marc. Delikatna sztuka kontaktu 2504. Les Étourdis (Roztrzepani), La Cour des grands (Dwór możnych)

– Macha Makaïeff i Jérôme Deschamps. Ciało rozbite . . . 2525. Od body art niegdyś do różnorodnych tożsamości dzisiaj 2546. Andromacha pełnym ciałem – wzrok i słuch Michela Liarda 2577. White on White (Biały na białym) Guillerma Gómeza-Peñi:

pisać tożsamość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2608. Les Éphémères (Efemerydy) zespołu Théâtre du Soleil: in-

wencja zbiorowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2629. The Biography Remix (Zremiksowana biografia) Mariny Abra-

mović: ciało między performansem i inscenizacją . . . . . 268

Rozdział XI. Blaski i nędze interpretacji klasyki . . . . . . . . 2751. „Efekt klasyczny” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2772. Trudna typologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

2.1. Archeologizująca rekonstrukcja . . . . . . . . . . . . . . . 2792.2. Historyzacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2802.3. Odzyskanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2812.4. Praktyka znacząca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2822.5. Rozkład na części (mise en pièce<s>) . . . . . . . . . . . . 2832.6. Powrót do mitu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2842.7. Zaprzeczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

3. Koniec radykalizmu, fascynacja teraźniejszością . . . . . . 2843.1. Aktor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2853.2. Widz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2873.3. Autor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

Wspolczesna_inscenizacja_5.5.indd 441 2011-10-25 11:25:39

442

4. Nowe formy dawnych pytań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2894.1. Ponowne pojawienie się ciał . . . . . . . . . . . . . . . . . 2894.2. Ponowne oswojenie klasycznego języka . . . . . . . . 2924.3. Odtworzenie barokowej deklamacji . . . . . . . . . . . 2924.4. „Rekontekstualizacja” inscenizacji . . . . . . . . . . . . 2954.5. Rekontekstualizacja radykalna czy należyta? . . . . . 295

5. Nowy stosunek do tradycji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2976. Operacje na klasykach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300

6.1. Zmiana czasu i miejsca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3006.2. Zmiana fabuły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3016.3. Zmiana intrygi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3026.4. Zmiana tekstualności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3036.5. Zmiana systemu postaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3056.6. Zmiana konwencji i figuracji . . . . . . . . . . . . . . . . . 3056.7. Zmiana paradygmatu: performans dla inscenizacji 3066.8. Zmiana kontekstu kulturowego . . . . . . . . . . . . . . 307

7. Kilka znaków czasu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3098. Przykład synkretyzmu: Hamlet Petera Brooka . . . . . . . . 3159. Konkluzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

Rozdział XII. Inscenizacja na ostatniej linii obrony . . . . . . 3271. Harmonia: Pokojówki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3312. Rekonstrukcja: Black Battles with Dogs (Walka Czarnucha

z psami) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3342.1. Ponowna kontekstualizacja/konkretyzacja . . . . . . 3342.2. Różnice stylu gry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336

3. Sklarowanie: Rouge décanté (Sklarowana czerwień) . . . . . . 3383.1. Redukcja sceniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3383.2. Sklarowane media . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340

4. Łączenie: Pluie d’été à Hiroshima (Letni deszcz w Hiroszimie) 3424.1. Łączenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3424.2. Inscenizowanie sposobu pisania . . . . . . . . . . . . . . 3444.3. Doświadczenie dźwiękowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346

5. Przenikanie pozorów: Gens de Séoul (Ludzie z Seulu) . . . . 3466. Obudowa (Kadrowanie): Cargo Sofia–Avignon . . . . . . . . 349

6.1. Teatr w ruchu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3496.2. Granice teatru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

7. Cisza: Les Marchands (Kupcy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3537.1. Dźwięk i obraz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3547.2. Autorska inscenizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3557.3. Pokusa ciszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

Wspolczesna_inscenizacja_5.5.indd 442 2011-10-25 11:25:39

443

Rozdział XIII. Konkluzje. Dokąd zmierza inscenizacja? . . 3611. Kręty szlak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3622. Bilans pełen kontrastów: lata 90. XX w. . . . . . . . . . . . . 365

2.1. Czynniki socjologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3652.2. Czynniki teatralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3672.3. Choroby inscenizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368

3. Zakwestionowanie inscenizacji i jej nowe funkcje . . . . 3724. Inscenizator i jego sobowtóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377

4.1. Aktor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3784.2. Autor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3794.3. Dramaturg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3794.4. Kierownicy aktorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3814.5. Esteta form . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3834.6. Muzyk ciszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3844.7. Choreografia ciszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3854.8. Ani bóg, ani mistrz, ani inscenizator . . . . . . . . . . . 386

5. Od widza do zgromadzenia teatralnego . . . . . . . . . . . . 3875.1. Wyczerpanie się teorii widza . . . . . . . . . . . . . . . . . 3875.2. Ponowne pojawienie się zranionej publiczności . . 3885.3. Zbita z  tropu wspólnota i zgromadzenie rozebrane

na części . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3896. O  wierności, albo trudne życie pary tekst–przedstawie-

nie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3906.1. Para tekst–przedstawienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3906.2. Posępna wierność? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3936.3. Trzy przykłady odrodzenia się wierności . . . . . . . . 3946.4. Historyczna relatywność dualizmu . . . . . . . . . . . . 3986.5. Pomieszanie ról . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4006.6. Wyspa czy półwysep? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4006.7. Ponowne rozważenie pary tekst–przedstawienie . 402

7. Dokąd zmierzamy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410

Słownik pojęć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413

Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

Indeks pojęć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429

Spis ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436

Wspolczesna_inscenizacja_5.5.indd 443 2011-10-25 11:25:40