Dwudziestowieczne koncepcje Dwudziestowieczne koncepcje filozofii nauki filozofii nauki

(racjonalizm, relatywizm, (racjonalizm, relatywizm, obiektywizm)obiektywizm)

Agnieszka JaniakAgnieszka Janiak

Spis treściSpis treści1. Racjonalizm1. Racjonalizm

Lakatos – racjonalistaLakatos – racjonalista

2. Relatywizm2. RelatywizmKuhn – relatiwistaKuhn – relatiwista

3. Obiektywizm3. Obiektywizm IndywidualizmIndywidualizmObiektywizm w koncepcjach Poppera, Obiektywizm w koncepcjach Poppera, Lakatosa, MarksaLakatosa, Marksa

RacjonalizmRacjonalizm

Skrajny racjonalistaSkrajny racjonalista

twierdzi, że istnieje jedno, ponadczasowe i twierdzi, że istnieje jedno, ponadczasowe i uniwersalne kryterium, za pomocą którego uniwersalne kryterium, za pomocą którego można ocenić względną wartość można ocenić względną wartość konkurencyjnych teorii,konkurencyjnych teorii,

Uważa, że decyzje i wybory naukowca są Uważa, że decyzje i wybory naukowca są kierowane takim uniwersalnym kryterium,kierowane takim uniwersalnym kryterium,

Wierzy, że teorie spełniające wymogi Wierzy, że teorie spełniające wymogi uniwersalnego kryterium są prawdziwe lub uniwersalnego kryterium są prawdziwe lub są prawdopodobnie, czy w przybliżeniu są prawdopodobnie, czy w przybliżeniu prawdziwe.prawdziwe.

RacjonalizmRacjonalizm

Kryterium odróżniania Kryterium odróżniania nauki od nie-naukinauki od nie-nauki

Tylko te teorie są naukowe, które Tylko te teorie są naukowe, które przejdą przez sprawdzian przejdą przez sprawdzian ustanawiany przez ustanawiany przez uniwersalne uniwersalne kryterium naukowościkryterium naukowości

Lakatos - racjonalistaLakatos - racjonalistaWęgierski filozof Węgierski filozof matematyki i matematyki i nauki, (ur. 1922, nauki, (ur. 1922, zm. 1974)zm. 1974)

Według Według LakatosaLakatosa stanowisko stanowisko relatywistyczne, które głosi, że nie relatywistyczne, które głosi, że nie istnieją żadne wyższe standardy od istnieją żadne wyższe standardy od standardów danej społeczności, nie standardów danej społeczności, nie daje nam żadnego sposobu na daje nam żadnego sposobu na poddanie krytyce tych standardów. poddanie krytyce tych standardów.

Jeżeli nie ma „ żadnego sposobu oceny Jeżeli nie ma „ żadnego sposobu oceny pewnej teorii jak tylko poprzez pewnej teorii jak tylko poprzez oszacowanie liczby, mocy wiary i oszacowanie liczby, mocy wiary i energii propagandowej jej energii propagandowej jej wyznawców to prawda zależy od wyznawców to prawda zależy od siły”- psychologia tłumu, a postęp siły”- psychologia tłumu, a postęp naukowy jest w istocie „ wynikiem naukowy jest w istocie „ wynikiem propagandy”. propagandy”.

Uniwersalne kryterium oceny Uniwersalne kryterium oceny teorii Lakatosateorii Lakatosa wynika z jego wynika z jego zasady, według której zasady, według której „metodologia naukowych „metodologia naukowych programów badawczych lepiej programów badawczych lepiej służy jako narzędzie zbliżania służy jako narzędzie zbliżania się do prawdy w naszym się do prawdy w naszym rzeczywistym świecie niż rzeczywistym świecie niż jakakolwiek inna metodologia”. jakakolwiek inna metodologia”.

Zaproponowana metodologia miała Zaproponowana metodologia miała być oceniana ze względu na to, czy być oceniana ze względu na to, czy pozwala ona wyjaśnić to co uznaje pozwala ona wyjaśnić to co uznaje się za „ dobrą” naukę i jej historię. się za „ dobrą” naukę i jej historię. Metodologa najpierw określa, które Metodologa najpierw określa, które teorie z historii fizyki mogą by teorie z historii fizyki mogą by zaliczone do grona dobrych teorii zaliczone do grona dobrych teorii fizycznych, a następnie ukazuje się, fizycznych, a następnie ukazuje się, że metodologia ta ma być oceniana że metodologia ta ma być oceniana w świetle wyróżnionych przez nią w świetle wyróżnionych przez nią samą teorii. samą teorii.

Metodologia Lakatosa uzmysławia Metodologia Lakatosa uzmysławia nam, na czym polega postęp w nam, na czym polega postęp w fizyce współczesnej, nie oferuje fizyce współczesnej, nie oferuje żadnych wskazówek tym, którzy żadnych wskazówek tym, którzy chcą przyczynić się do postępu chcą przyczynić się do postępu naukowego. naukowego. OkazujeOkazuje się więc, się więc, że Lakatosowi nie udało się że Lakatosowi nie udało się sformułować racjonalistycznej sformułować racjonalistycznej teorii nauki, którą zamierzał teorii nauki, którą zamierzał zbudować.zbudować.

RelatywizmRelatywizmRelatywista twierdzi, żeRelatywista twierdzi, że

Nie istnieje uniwersalny, ahistoryczny Nie istnieje uniwersalny, ahistoryczny standard racjonalności, z uwagi na standard racjonalności, z uwagi na który można uznać, że jedna teoria który można uznać, że jedna teoria jest lepsza od drugiej.jest lepsza od drugiej.Decyzja o uznaniu teorii naukowych Decyzja o uznaniu teorii naukowych za lepsze lub gorsze zależy od za lepsze lub gorsze zależy od jednostek lub społeczności, które jednostek lub społeczności, które dokonują takich ocen (co uznają za dokonują takich ocen (co uznają za ważne i wartościowe)ważne i wartościowe)

RelatywizmRelatywizm

Kryterium odróżniania Kryterium odróżniania nauki od nie-naukinauki od nie-nauki

Relatywista twierdzi, że nie istnieje Relatywista twierdzi, że nie istnieje żadna unikalna kategoria „nauka”, żadna unikalna kategoria „nauka”, która byłaby istotnie wyższa od która byłaby istotnie wyższa od jakichkolwiek innych form wiedzy.jakichkolwiek innych form wiedzy.

Zgadza się jednak, że jednostki lub Zgadza się jednak, że jednostki lub społeczności nadają dużą rangę społeczności nadają dużą rangę temu, co zazwyczaj nazywa się temu, co zazwyczaj nazywa się nauką.nauką.

przykładprzykład

Teoria pływów morza, oparta na Teoria pływów morza, oparta na przyciąganiu Księżyca może być przyciąganiu Księżyca może być uważana przez zwolenników uważana przez zwolenników Newtona za dobrą teorię, ale Newtona za dobrą teorię, ale Galileusz uznawał ją za graniczącą z Galileusz uznawał ją za graniczącą z magicznym mistycyzmem.magicznym mistycyzmem.

Jeżeli „nauka” jest wysoce poważana w Jeżeli „nauka” jest wysoce poważana w naszym społeczeństwie, to zjawisko naszym społeczeństwie, to zjawisko to można zrozumieć poddając to można zrozumieć poddając analizie nasze społeczeństwo, a nie analizie nasze społeczeństwo, a nie istotę nauki.istotę nauki.

Kuhn - relatywistaKuhn - relatywistaamerykański badacz amerykański badacz

naukinauki, twórca , twórca pojęcia pojęcia paradygmatuparadygmatu naukowegonaukowego

(ur. (ur. 19221922 zm. zm. 19961996) )

Kryteria Kuhna określające, która z Kryteria Kuhna określające, która z teorii jest lepsza:teorii jest lepsza:

Poprawność przewidywań ilościowychPoprawność przewidywań ilościowychRównowaga pomiędzy problemami Równowaga pomiędzy problemami ezoterycznymi i kwestiami codziennymiezoterycznymi i kwestiami codziennymiIlość różnych rozwiązywanych problemówIlość różnych rozwiązywanych problemówProstota, zakres i zgodność z innymi Prostota, zakres i zgodność z innymi specjalnościamispecjalnościami

Kryteria takie są wartościami uznawanymi przez Kryteria takie są wartościami uznawanymi przez daną społeczność naukową, polegają na analizie daną społeczność naukową, polegają na analizie psychologicznej lub socjologicznejpsychologicznej lub socjologicznej

Kwestia wartości danej teorii ma być Kwestia wartości danej teorii ma być rozstrzygana w świetle standardów rozstrzygana w świetle standardów odpowiedniej wspólnoty naukowej, odpowiedniej wspólnoty naukowej, standardy te natomiast zmieniają się standardy te natomiast zmieniają się wraz z kulturowym i historycznym wraz z kulturowym i historycznym otoczeniem tej wspólnoty.otoczeniem tej wspólnoty.

OBIEKTYWIZMOBIEKTYWIZM

Pogląd według, którego wszystkie Pogląd według, którego wszystkie składniki wiedzy posiadają własności składniki wiedzy posiadają własności i cechy dzięki którym wykraczają i cechy dzięki którym wykraczają poza dziedzinę przekonań i stanów poza dziedzinę przekonań i stanów świadomości tworzących je ludzi.świadomości tworzących je ludzi.

IndywidualizmIndywidualizm

Z indywidualistycznego punktu Z indywidualistycznego punktu widzenia wiedza jest szczególnym widzenia wiedza jest szczególnym zbiorem przekonań, głoszonych przez zbiorem przekonań, głoszonych przez jednostki ludzkie i zamieszkujących w jednostki ludzkie i zamieszkujących w ich umysłach lub mózgach.ich umysłach lub mózgach.

Rozumienie wiedzy w terminach przekonań, Rozumienie wiedzy w terminach przekonań, nie oznacza że wszystkie przekonania są nie oznacza że wszystkie przekonania są autentyczną wiedzą.autentyczną wiedzą.

Jeżeli sądzę, że I prawo Newtona brzmi: Jeżeli sądzę, że I prawo Newtona brzmi: „Jabłka spadają w d󳔄Jabłka spadają w dół”

Jestem w błędzie a mój błąd nie jest wiedzą.Jestem w błędzie a mój błąd nie jest wiedzą.

„„Wiedza jest prawdziwym przekonaniem, w Wiedza jest prawdziwym przekonaniem, w odpowiedni sposób udokumentowanym, odpowiedni sposób udokumentowanym, albo czymś podobnym.”albo czymś podobnym.”

Nieskończony regres racjiNieskończony regres racjiAby uzasadnić jakieś zdanie, odwołujemy się Aby uzasadnić jakieś zdanie, odwołujemy się

do innych zdań, które dowodzą jego do innych zdań, które dowodzą jego słuszności.słuszności.

Ale pojawia się problem uzasadnienia zdań, Ale pojawia się problem uzasadnienia zdań, które zostały użyte do uzasadnienia zdania które zostały użyte do uzasadnienia zdania pierwszego.pierwszego.

Aby uniknąć problemu Aby uniknąć problemu nieskończonego nieskończonego regresuregresu musimy przyjąć pewien zbiór musimy przyjąć pewien zbiór zdań, których nie trzeba uzasadniać przy zdań, których nie trzeba uzasadniać przy użyciu innych zdań. Taki zbiór zdań użyciu innych zdań. Taki zbiór zdań stanowiłby fundament wiedzy.stanowiłby fundament wiedzy.

Fundament wiedzyFundament wiedzyWedług klasycznego Według klasycznego

racjonalistyracjonalistypoznawany jest za poznawany jest za

pomocą umysłupomocą umysłu

np. geometria Euklidesa: np. geometria Euklidesa: „przez dwa punkty na „przez dwa punkty na płaszczyźnie można płaszczyźnie można przeprowadzić tylko jedną przeprowadzić tylko jedną linię prostą”linię prostą”

Gdy okaże się, że są one Gdy okaże się, że są one prawdziwe wówczas prawdziwe wówczas prawdziwe będą wszystkie prawdziwe będą wszystkie twierdzenia, które z nich twierdzenia, które z nich wynikają w dedukcyjny wynikają w dedukcyjny sposób.sposób.

Według klasycznego Według klasycznego empirysty empirysty

Poznawany jest za Poznawany jest za pomocą zmysłówpomocą zmysłów

Zmysłowa obserwacja Zmysłowa obserwacja świata pozwala wykazywać świata pozwala wykazywać prawdziwość pewnych prawdziwość pewnych zdań (na których można zdań (na których można budować dalszą wiedzę budować dalszą wiedzę przy użyciu wnioskowania przy użyciu wnioskowania indukcyjnego)indukcyjnego)

ObiektywizmObiektywizmJednostka ludzka, która rodzi się w tym Jednostka ludzka, która rodzi się w tym

świecie, wkracza do miejsca, gdzie świecie, wkracza do miejsca, gdzie znajduje się już sporo gotowej wiedzy.znajduje się już sporo gotowej wiedzy.

Wiedzę uznaje się za coś niezależnego od Wiedzę uznaje się za coś niezależnego od umysłów czy mózgów ludzkich jednostek.umysłów czy mózgów ludzkich jednostek.

np. Zdanie np. Zdanie „ Mój kot i ja mieszkamy w „ Mój kot i ja mieszkamy w

domu, w którym nie mieszkają żadne domu, w którym nie mieszkają żadne zwierzęta” ma własność bycia zwierzęta” ma własność bycia wewnętrznie sprzecznym, natomiast wewnętrznie sprzecznym, natomiast zdania: zdania: „Mam kota”„Mam kota” i i „Dzisiaj umarła „Dzisiaj umarła świnka morska”,świnka morska”, mają własność bycia mają własność bycia konsekwencjami zdania: konsekwencjami zdania: „Dzisiaj mój kot „Dzisiaj mój kot zabił czyjąś świnkę morską”.zabił czyjąś świnkę morską”.

A zatem zdania posiadają własności A zatem zdania posiadają własności zupełnie niezależne od tego, czy zupełnie niezależne od tego, czy ktokolwiek zdaje sobie z nich sprawę. ktokolwiek zdaje sobie z nich sprawę. Mają one własności Mają one własności „obiektywne”.„obiektywne”.

Np. teoretyczna struktura fizyki Np. teoretyczna struktura fizyki współczesnej jest tak złożona, że nie współczesnej jest tak złożona, że nie można jej utożsamiać z można jej utożsamiać z przekonaniami któregokolwiek fizyka. przekonaniami któregokolwiek fizyka. Wielu uczonych przyczynia się na Wielu uczonych przyczynia się na wiele sposobów do rozwoju fizyki.wiele sposobów do rozwoju fizyki.

Obiektywizm w koncepcji Poppera, Obiektywizm w koncepcji Poppera, Lakatosa i MarksaLakatosa i Marksa

PopperPopperCytat z „Wiedzy obiektywnej”: Cytat z „Wiedzy obiektywnej”: „„Moja teza … implikuje istnienie dwóch różnych Moja teza … implikuje istnienie dwóch różnych

sensów wiedzy lub myśli: sensów wiedzy lub myśli: (1)(1)wiedza lub myśli w sensie subiektywnym, wiedza lub myśli w sensie subiektywnym,

polegająca na stanach umysłu, świadomości lub polegająca na stanach umysłu, świadomości lub będąca dyspozycją do zachowania lub działania będąca dyspozycją do zachowania lub działania oraz oraz

(2)(2)wiedza lub myśl w sensie obiektywnym, wiedza lub myśl w sensie obiektywnym, składająca się z problemów, teorii i argumentów składająca się z problemów, teorii i argumentów jako takich. Wiedza w tym obiektywnym sensie jako takich. Wiedza w tym obiektywnym sensie jest całkowicie niezależna od czyjejkolwiek jest całkowicie niezależna od czyjejkolwiek wiedzy, przekonania, czy skłonności do uznania, wiedzy, przekonania, czy skłonności do uznania, stwierdzania czy działania.”stwierdzania czy działania.”

LakatosLakatos

W pełni zgadza się z obiektywizmem W pełni zgadza się z obiektywizmem Poppera. Poppera.

Głosił, że podczas pisania historii Głosił, że podczas pisania historii wewnętrznych przemian naukowych wewnętrznych przemian naukowych jest rzeczą konieczną przyjmować jest rzeczą konieczną przyjmować stanowisko obiektywistyczne.stanowisko obiektywistyczne.

MarksMarks

Obiektywizm Marksa zawiera się Obiektywizm Marksa zawiera się w jego znanym stwierdzeniu, że w jego znanym stwierdzeniu, że „To nie świadomość określa byt, „To nie świadomość określa byt, lecz byt społeczny określa lecz byt społeczny określa świadomość społeczną”.świadomość społeczną”.

Dziękuję za uwagę Dziękuję za uwagę