spis treŚci - wydawnictwo.sum.edu.pl · iii spis treŚci skróty ..... vii

4
iii SPIS TREŚCI Skróty ................................................................................................................................................................ vii Oznaczenia ........................................................................................................................................................ vii Powołania w tekście .......................................................................................................................................... vii Notacja nazw taksonomicznych ........................................................................................................................ viii Przytoczenia ...................................................................................................................................................... viii Przedmowa ......................................................................................................................................................... ix Geneza ............................................................................................................................................................. ix Hipotezy ......................................................................................................................................................... x Opracowania historii materii medycznej i historii farmakognozji .................................................................. xi Części pracy .................................................................................................................................................. xiii Metodyka ....................................................................................................................................................... xiv Podziękowania ............................................................................................................................................... xv CZĘŚĆ I. O BADANIU I OPISYWANIU MATERII MEDYCZNEJ ........................................................... 1 1. Wprowadzenie ............................................................................................................................................... 3 2. Nazwy i definicje roślinnej materii medycznej .............................................................................................. 5 3. Pochodzenie biologiczne surowców uważanych za roślinne ......................................................................... 8 3.1. Surowce związane z owadami ................................................................................................................. 9 3.2. Organizmy morskie ................................................................................................................................. 10 3.3. Surowce zwierzęce w ścisłym znaczeniu ................................................................................................ 11 3.3.1. Nazwy surowców leczniczych, w powstaniu których biorą udział owady ................................... 11 4. Etymologia i leksykografia medyczno-farmaceutyczna od XVII w. .............................................................. 12 5. Bogactwo dawnej materii medycznej ............................................................................................................. 14 6. Początki farmakognozji surowców roślinnych ............................................................................................... 17 6.1. Bodźce dla rozwoju towaroznawstwa zielarskiego i farmakognozji naukowej ...................................... 19 6.2. Materia medyczna w teorii sygnatur ....................................................................................................... 24 6.3. Poszukiwanie zamienników i namiastek ................................................................................................. 32 6.4. Materia medyczna jako dziedzina nauki ................................................................................................. 33 6.5. Ikonografia farmakognostyczna .............................................................................................................. 34 7. Wpływ LINNEUSZA na farmację ..................................................................................................................... 36 7.1. Rozprzestrzenianie się nazw i diagnoz LINNEUSZA w farmacji .............................................................. 36 7.2. Odrodzenie pisowni ................................................................................................................................. 41 7.3. Układ Materia medica LINNEUSZA .......................................................................................................... 43 7.4. Przejście od diagnoz do nazw binominalnych ......................................................................................... 46 7.5. Cytacje rodzajów i gatunków leczniczych .............................................................................................. 47 8. Wprowadzanie pojęć morfografii botanicznej do farmacji ............................................................................ 50 8.1. Terminy botaniczne, które stały się nazwami konkretnych surowców ................................................... 52 9. Autoryzowanie terminów morfologicznych i nazw surowców ...................................................................... 53 10. Standaryzacja taksonomiczna surowca ........................................................................................................ 54 10.1. Protologi oparte na surowcach ............................................................................................................ 54 10.2. Trudności w badaniu surowców leczniczych i określaniu ich gatunków ............................................ 57 10.3. Próby uprawiania farmakognozji bez taksonomii ................................................................................ 58 10.4. Przykłady późno rozpoznanych gatunków macierzystych .................................................................. 59 10.5. Uwagi o taksonomii zwierzęcej i grzybowej materii leczniczej .......................................................... 61 10.6. Standaryzacja taksonomiczna w wieku XX ......................................................................................... 61 11. Gatunki rzadkie w literaturze ....................................................................................................................... 63 11.1. Rzadko wspominane gatunki i surowce lecznicze ............................................................................... 64 11.2. Rzadko wspominane zamienniki i rośliny równorzędne ..................................................................... 67 11.3. Powtórne zainteresowanie surowcami ................................................................................................. 69 12. Sorty surowców ............................................................................................................................................ 70 13. Drogi dowozu i targi surowców ................................................................................................................... 73 14. Dwie nomenklatury? .................................................................................................................................... 75 15. Hiperklasyfikacje surowców leczniczych .................................................................................................... 77

Upload: doandang

Post on 28-Feb-2019

218 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: SPIS TREŚCI - wydawnictwo.sum.edu.pl · iii SPIS TREŚCI Skróty ..... vii

iii

SPIS TREŚCI

Skróty ................................................................................................................................................................ vii Oznaczenia ........................................................................................................................................................ vii Powołania w tekście .......................................................................................................................................... vii Notacja nazw taksonomicznych ........................................................................................................................ viii Przytoczenia ...................................................................................................................................................... viii Przedmowa ......................................................................................................................................................... ix

Geneza ............................................................................................................................................................. ix Hipotezy ......................................................................................................................................................... x Opracowania historii materii medycznej i historii farmakognozji .................................................................. xi Części pracy .................................................................................................................................................. xiii Metodyka ....................................................................................................................................................... xiv Podziękowania ............................................................................................................................................... xv

CZĘŚĆ I. O BADANIU I OPISYWANIU MATERII MEDYCZNEJ ........................................................... 1

1. Wprowadzenie ............................................................................................................................................... 3 2. Nazwy i definicje roślinnej materii medycznej .............................................................................................. 5 3. Pochodzenie biologiczne surowców uważanych za roślinne ......................................................................... 8

3.1. Surowce związane z owadami ................................................................................................................. 9 3.2. Organizmy morskie ................................................................................................................................. 10 3.3. Surowce zwierzęce w ścisłym znaczeniu ................................................................................................ 11

3.3.1. Nazwy surowców leczniczych, w powstaniu których biorą udział owady ................................... 11 4. Etymologia i leksykografia medyczno-farmaceutyczna od XVII w. .............................................................. 12 5. Bogactwo dawnej materii medycznej ............................................................................................................. 14 6. Początki farmakognozji surowców roślinnych ............................................................................................... 17

6.1. Bodźce dla rozwoju towaroznawstwa zielarskiego i farmakognozji naukowej ...................................... 19

6.2. Materia medyczna w teorii sygnatur ....................................................................................................... 24

6.3. Poszukiwanie zamienników i namiastek ................................................................................................. 32

6.4. Materia medyczna jako dziedzina nauki ................................................................................................. 33

6.5. Ikonografia farmakognostyczna .............................................................................................................. 34 7. Wpływ LINNEUSZA na farmację ..................................................................................................................... 36

7.1. Rozprzestrzenianie się nazw i diagnoz LINNEUSZA w farmacji .............................................................. 36 7.2. Odrodzenie pisowni ................................................................................................................................. 41 7.3. Układ Materia medica LINNEUSZA .......................................................................................................... 43 7.4. Przejście od diagnoz do nazw binominalnych ......................................................................................... 46 7.5. Cytacje rodzajów i gatunków leczniczych .............................................................................................. 47

8. Wprowadzanie pojęć morfografii botanicznej do farmacji ............................................................................ 50 8.1. Terminy botaniczne, które stały się nazwami konkretnych surowców ................................................... 52

9. Autoryzowanie terminów morfologicznych i nazw surowców ...................................................................... 53 10. Standaryzacja taksonomiczna surowca ........................................................................................................ 54

10.1. Protologi oparte na surowcach ............................................................................................................ 54 10.2. Trudności w badaniu surowców leczniczych i określaniu ich gatunków ............................................ 57 10.3. Próby uprawiania farmakognozji bez taksonomii ................................................................................ 58 10.4. Przykłady późno rozpoznanych gatunków macierzystych .................................................................. 59 10.5. Uwagi o taksonomii zwierzęcej i grzybowej materii leczniczej .......................................................... 61 10.6. Standaryzacja taksonomiczna w wieku XX ......................................................................................... 61

11. Gatunki rzadkie w literaturze ....................................................................................................................... 63 11.1. Rzadko wspominane gatunki i surowce lecznicze ............................................................................... 64 11.2. Rzadko wspominane zamienniki i rośliny równorzędne ..................................................................... 67 11.3. Powtórne zainteresowanie surowcami ................................................................................................. 69

12. Sorty surowców ............................................................................................................................................ 70 13. Drogi dowozu i targi surowców ................................................................................................................... 73 14. Dwie nomenklatury? .................................................................................................................................... 75 15. Hiperklasyfikacje surowców leczniczych .................................................................................................... 77

Page 2: SPIS TREŚCI - wydawnictwo.sum.edu.pl · iii SPIS TREŚCI Skróty ..... vii

iv

15.1. Geneza i problemy hiperklasyfikacji ................................................................................................... 77 15.2. Inne hiperklasyfikacje .......................................................................................................................... 81

16. Katalogi materii medycznej ......................................................................................................................... 83 16.1. Kolekcje i ich geneza ........................................................................................................................... 83 16.2. Pozataksonomiczne typowanie materii medycznej ............................................................................. 85 16.3. Taksy, dozariusze i katalogi handlowe ................................................................................................ 85

17. Postęp badań materii medycznej od lat 70. XIX w. ..................................................................................... 87 18. Udział Polaków ............................................................................................................................................ 91

CZĘŚĆ II. O ŹRÓDŁACH ............................................................................................................................... 93

19. Rodzaje źródeł do wiedzy o materii medycznej ........................................................................................... 95 20. Rozpowszechnianie wiedzy farmaceutycznej w XIX w. ............................................................................... 98

20.1. Dyspensatoria powszechne i farmakopee powszechne ......................................................................... 98 20.2. Przedruki farmakopei narodowych ....................................................................................................... 99

21. Materia medyczna w źródłach botanicznych ............................................................................................... 100 22. Przeglądy roślin i etnofarmacja .................................................................................................................... 102 23. „Kopiści” ....................................................................................................................................................... 104 24. Analiza zawartości źródeł ............................................................................................................................ 106

24.1. Spojrzenie ilościowe ........................................................................................................................... 106 24.2. Spojrzenie medyczne .......................................................................................................................... 107 24.3. Aspekt czasowy ................................................................................................................................... 108

CZĘŚĆ III. O KLASYFIKACJAH MATERII MEDYCZNEJ ..................................................................... 111

25. Graficzne początki klasyfikacji materii medycznej i taksonomii roślin ....................................................... 113 26. Pozataksonomiczne systematyzowanie materii medycznej ......................................................................... 119 27. Zestawy surowców i preparatów do receptury ............................................................................................. 124

27.1. Wykaz nazw zestawów surowców i preparatów ................................................................................. 125 28. Grupy gatunków i surowców ....................................................................................................................... 127

28.1. Wykaz nazw grup gatunków i surowców ........................................................................................... 127 28.2. Problemy ogólnych klasyfikacji surowców roślinnych ....................................................................... 127

29. Podzbiory materii roślinnej .......................................................................................................................... 129 29.1. Materia pokarmowa ............................................................................................................................ 130

29.1.1. Ujęcie dietetyczne ................................................................................................................... 130 29.1.2. Ujęcie taksonomiczne .............................................................................................................. 132 29.1.3. Ujęcie encyklopedyczne .......................................................................................................... 132 29.1.4. Nazwy farmaceutyczne związane z roślinną materią pokarmową ........................................... 133

29.2. Materia toksykologiczna ..................................................................................................................... 133 29.3. Materia chirurgiczna i medyczno-chirurgiczna ................................................................................... 141

29.3.1. Materiały chirurgiczne należące do materii roślinnej .............................................................. 142 29.4. Materia kosmetyczna i weterynaryjna ................................................................................................. 142

30. Preparaty galenowe ...................................................................................................................................... 144 30.1. Przetwory galenowe w ścisłym znaczeniu .......................................................................................... 144 30.2. Postać surowca in substantia .............................................................................................................. 146

CZĘŚĆ IV. O JĘZYKU ŁACIŃSKIM I NOMENKLATURZE SUROWCÓW ......................................... 147

31. Nadmiar nazw i terminów ............................................................................................................................ 149 32. Alchemia a nazewnictwo surowców i preparatów leczniczych ................................................................... 151 33. Przedlinneuszowska nomenklatura nierozpoznanych surowców egzotycznych .......................................... 153 34. Eponimy i hagionimy ................................................................................................................................... 154 35. Nazwy egzotyczne, tajemne, fantazyjne i ich latynizacja ............................................................................ 156

35.1. Nazwy hinduskie ................................................................................................................................. 157 35.2. Nazwy brazylijskie i karaibskie .......................................................................................................... 157 35.3. Nazwy abisyńskie ............................................................................................................................... 157 35.4. Przykłady latynizowania nazw materii medycznej ............................................................................. 158

36. Błędy literowe i typograficzne ..................................................................................................................... 160 37. Upraszczanie i normalizacja nomenklatury oraz terminologii ..................................................................... 161 38. Psucie nomenklatury materii medycznej ...................................................................................................... 166

38.1. Słowniki E.F. ANTHONA ...................................................................................................................... 166 38.1.1. Mnożenie epitetów .................................................................................................................. 167 38.1.2. Zniekształcanie epitetów i nazw .............................................................................................. 170

Page 3: SPIS TREŚCI - wydawnictwo.sum.edu.pl · iii SPIS TREŚCI Skróty ..... vii

v

38.1.3. Błędna synonimika .................................................................................................................. 170 38.1.4. Błędnie wskazane gatunki ........................................................................................................ 171 38.1.5. Niespotykane surowce lecznicze ............................................................................................. 172

38.2. Inni autorzy ......................................................................................................................................... 172 38.2.1. Błędna synonimika .................................................................................................................. 173 38.2.2. Błędne gatunki macierzyste ..................................................................................................... 173 38.2.3. Błędne pojęcia morfologiczne i recepturowe .......................................................................... 173 38.2.4. Błędne epitety ........................................................................................................................... 173

38.3. Drogi rozprzestrzenienia się błędów w XIX w. .................................................................................. 174 39. Psucie łaciny w XIX w. ................................................................................................................................ 175

39.1. Rodzaj gramatyczny i tworzenie przymiotnika ................................................................................... 175 39.2. Synonimy i skażenie terminologii ....................................................................................................... 175 39.3. Słowotwórstwo i zniekształcanie pisowni ........................................................................................... 176 39.4. Zarzucenie fleksji łacińskiej ................................................................................................................ 176 39.5. Fałszywa gramatyka ............................................................................................................................ 177

40. Porzucenie języka i nomenklatury łacińskiej ............................................................................................... 179 40.1. Osobliwość językowa farmakopei francuskiej z 1818 r. ..................................................................... 179 40.2. Dzieła dwujęzyczne ............................................................................................................................ 180 40.3. Nomenklatura łacińska jako pozostałość języka ................................................................................. 180 40.4. Zastępowanie nomenklatury naukowej handlową .............................................................................. 181

41. Upraszczanie nazw w farmacji amerykańskiej ............................................................................................. 183 42. Homonimia ................................................................................................................................................... 186

42.1. Błędy w zakresie stosowania synonimów nazw gatunkowych ........................................................... 186 42.2. Homonimia europejskiej i amerykańskiej materii medycznej ............................................................ 186 42.3. Homonimia terminologii postaci surowca i preparatów ..................................................................... 187 42.4. Homonimia nazw roślin ...................................................................................................................... 188 42.5. Homonimia nazw roślin i nazw surowców ......................................................................................... 190

43. Późne pomniki łaciny naukowej .................................................................................................................. 191 44. Gramatyka nazw surowców ......................................................................................................................... 192

44.1. Funkcja nominatiwu w nazwach surowców ........................................................................................ 192 44.2. Dopełniacz w tekście a w nazwie surowca ......................................................................................... 192

45. Problemy interpretacji tekstu ....................................................................................................................... 194 45.1. Taksonomia roślin macierzystych ....................................................................................................... 194

45.1.1. Powoływanie się na nieźródłowe diagnozy ............................................................................. 194 45.1.2. Błędy cytacji nazw i diagnoz ................................................................................................... 195 45.1.3. Interpretacja nazw wielowyrazowych ..................................................................................... 195

45.2. Pisownia .............................................................................................................................................. 195 45.2.1. Wprowadzanie liter z języków niełacińskich .......................................................................... 195 45.2.2. Transkrypcje nazw surowców ................................................................................................. 196 45.2.3. Oboczności spółgłosek łacińskich ........................................................................................... 197 45.2.4. Używanie symboli farmaceutycznych w tekście ..................................................................... 197

45.3. Użycie wielkich liter w łacinie ............................................................................................................ 197 45.3.1. Przymiotniki od nazw własnych .............................................................................................. 197 45.3.2. Nazwy roślin ............................................................................................................................ 198 45.3.3. Nazwy surowców leczniczych ................................................................................................. 198 45.3.4. Tytuły dzieł .............................................................................................................................. 198

45.4. Gramatyka ........................................................................................................................................... 199 45.4.1. Publikacje poprawnościowe .................................................................................................... 199 45.4.2. Błędne przymiotniki od nazw własnych .................................................................................. 199 45.4.3. Nieznajomość deklinacji przy tworzeniu genetiwu od nazw rodzajowych ............................. 199 45.4.4. Mało znane zasady języka łacińskiego .................................................................................... 200

45.5. Typografia ........................................................................................................................................... 200 45.5.1. Rzadkie abrewiatury ................................................................................................................ 200 45.5.2. Ligatury i odmiany liter ........................................................................................................... 201 45.5.3. Znaki diakrytyczne .................................................................................................................. 201 45.5.4. Greka w XVII i XVIII w. ........................................................................................................ 202 45.5.5. Alfabety ................................................................................................................................... 202 45.5.6. Odmiany paginacji ................................................................................................................... 202

46. Podsumowanie ............................................................................................................................................. 203

Page 4: SPIS TREŚCI - wydawnictwo.sum.edu.pl · iii SPIS TREŚCI Skróty ..... vii

vi

CZĘŚĆ V. TABLICE ......................................................................................................................................... 205

47. Uwagi do tablic ............................................................................................................................................ 207 47.1. Chronologia wydarzeń w nauce o roślinnej materii medycznej ......................................................... 207 47.2. Słowotwórstwo ................................................................................................................................... 209 47.3. Terminologia botaniczna w nazwach surowców leczniczych ............................................................. 209 47.4. Postacie leku, preparaty i formy podania leku .................................................................................... 215 47.5. Określenia w nazwach surowców i preparatów .................................................................................. 216 47.6. Symbole farmaceutyczne .................................................................................................................... 218 47.7. Taksonomia i farmakognozja LINNEUSZA ........................................................................................... 221

48. Bibliografia ................................................................................................................................................... 225 49. Chronologiczny spis cytowań ...................................................................................................................... 251 50. Streszczenie .................................................................................................................................................. 267 51. Skowowidz nazwisk ..................................................................................................................................... 269 52. Skorowidz rzeczowy .................................................................................................................................... 271 53. Skorowidz taksonów .................................................................................................................................... 275 54. Spis tabel i rycin ........................................................................................................................................... 286