1

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI

i i ..

I. M a te r ia ły d o k u m e n ta c y jn e

i/1 - re la c ja w ła śc iw a

;.:2 — d o k u m en ty (sensu stricto) dot. o so b y re la to ra

l/l-i - in n e m a te ria ły d o ku m e n ta cy jn e dot. o so b y re la to raa

II. M a te r ia ły u z u p e łn ie n ia ją c e re la c ję / A ~ A ( c

III. !i;ne m a te r ia ły (zebrane przez „relatora”):

111/1- dot. ro d z in y re la to ra

ill/2 - do t. o g ó ln ie o k resu sp rze d 1 939 r.

III/3 - dot. o g ó ln ie o k re su o ku pa c ji (1 9 3 9 -1 9 4 5 )

IIW - ciDl. o gó ln ie o kresu po 1945 r.

li i/5 - inn e ...

IV . K o re s p o n d e n c ja

V. Wypisy ze źródeł [tzw.: „nazwiskowe karty iiifonnacyjne”] ^ - k / .

r ^ n '-U . 5VI. Fotog rafie gL^aj U V *jO \yG M Ą ,p 4

- ^ ^ A ,

2

3

Córka zsxożnego hsrrllsrz** by3łera Bolesława Cyrklafs i .Jego żony Zofii

miała wykształcanie średnie/A czasie okupacji pracowała ^ako ekspe­

dientka v sklepie mleczarski® w Golubiu.Czynna w sssrcopowocy społeczne.1v )? K

Zsprzysięźono^przypuszczalnie w liX2 r, prowsdzlła akrzynkę pocztowąI?>/rt>clwn l£

dla inspektoratu feyewar oraz ^roaaćiziła materiały sanitarne we ^rapółpri

cy z dr J.Eoppem.Aresztowana 3.1 1345 r,zamordowana w transporcie wię«l

C y r k l a f Jadw iga "T ek la" /1914 - I 19A5 / /f

4

5

i, ( ?9i*i-

v \ . P . , - . - . / ^ r v 7 * * * * .Jadwiga Cyrnla:kŁps J eicla" [ H ■]

^ U i . w 1914 x . , có rka B o le s ła w a i ^ o f i i Gyicklafós?. .. c z a s i e

o k u p a c j i y:i e s ,z k a ł a z matką w G o iub iu n.DrwWcą przy & Synku, n i 35

i .p racowała jak o e k s p e d i e n t k a w s k l e p i e m lecza rsk im S z u lc a w

G olub iu .

. ^ o s t a ł a zwerbowana do -AK w 1942 1 . . p r z e z J , a 3kows&iego

ps " ' l a d ek " . ■» j e j s k l e p i e £ unckjońow ała o d tą d sk rzy n k a pocztowa/

• d l a s z t a b u i n s p e k t o r a t u B r o d n ic a , .wiążąca . s k r z y n k i m ieszczące

s i § u ki .Grajkówst- ie j ps "Matka" w GoŁubiu i H .-óołobin s k i e j ps

'‘H a lsz k a " w .Dobrzyniu. -Skrzynka " T e k l i " o b s łu g iw a ły ł ą c z n i c z k i— X - '

■brodnickie^ iii. i n . u .Gybuaplska p s . ł‘Ada", Z. Zakrzewska ps "C łi ryzan-

.tema" i ^ . B e k t e r ps "Czarny A n i o ł " . Od 1944 r . ' 'T ek la " n a l e ż a ł a

do z e s p o łu ł ą c z n o ś c i wSk / f /o j sk o w e j j ł u ż b y j^ o b ie t / ^ in sp e k t ora t u

B ro d n ic ą , dokąd; j e ź d z i ł a na odprawy. Z b i e r a ł a wakźe .m a a e r i a ły

■sanitarne-kil-.. z e s p o ł u .sanlui-rnc^o- .kk., m^ia* „ „ .ontancio z dr

koppern z 'Golubią o ra z by ła czynna w ' samopomocy s p o ł e c z n e j .

^osteucó a re sz to w a n a J s t y c z n i a 1945 r • w Go l u b i u ..-raz z

mat^ą / k t ó r ą po k i l k u d n ia c h z w o ln io n o / i p rz e w ie z io n a ' na ś l e d z ­

tw.o do 3 r o d n i c y . Dnia I 9 . 1 . i > ’45 r , wraz' z innym i " . . i ^ n i a r k a m i• / * i- ■

ewakuowana do Bydgoszczy, a stamtąd.w końcu s ty c z n ia t ransportem •> ' - ' v

k i lk u s e t kob ie t p ieszo prażona w ;kierunku kakła i

i-'zamordowana. wszelki ś lad po wym t r a n s p o rc ie zaginą?:..

6

ur,w 1314 r 0 córka Bolesława i Zofii Cyrklafów

W czasie okupacji mieszkała z matką w Golubiu n.Drw.przy Rynku nr 36 i

pracowała jako ekspedientka w sklepie mleczarskim Szulca w Golubiu,J .

Została zwerbowali do AL w 1942 r, przez iF.Grajkowskiego ps"Tsdek"

?ełni±*, fUBkc^ę skrzynki*, pocztowej dla sztabu inspektoratu Brodnica wiąią

skrzynki mieszcz ącą aif u k.Grajkowskiej ps"Matka*/l H.Żołobińskiej ps/H ,̂ C't>iVvjy'V»'vir'v x

Halszka"/.Slrzyckę "Tekli,f obsługiwały łączniczki brodnickie m.in.n.Cy­

bulska ps."Ada"fZ.Zakrzew3ka pa"Cbryzantema" i A.Bekter ps*Czarny Anioł”,►<7IŁU,'

Od 1944 r^nbleżała do śekcji łączności WSK /wojskowej służby kobiet/ szts

bu inspektoratu Brodnica,dokąd jeździła na odprawy* Zbierała także mate­

riały sanitarne dla sekcji sanitarnej fcSI^m.in. w kontakcie z dr Koppem a

Golubia^i była czynna w samopomocy społecznej.

Aresztowana w dniu 3.stycznia 1945 r. w Golubiu wraz z matką /którą po

kilku dniacfe zwolniono/ została przewieziona na śledztwo do Brodnicy.Are-

sttowanie nastąpiło w związku z rozbiciem przez JagokOKacandó grupy desan-pacyfikacji ą £

towo^rozpoznawczej "Pomorze* \k czasie Niemcy Znaleźli maga

zya sanitarnej w Pokrzydow*ie koło Brodnicy.Był to jeden z kilku punk /i s ć i \ ^

tów przygotowywanego szpitala polowego na okres "Burzy".Aresztowania zato- j ł t ó

czyły szerokie kręgi,objęły prawdopodobnie 72 osoby z obwodu\ Brodnica i

Nowe ciasto Lubawskie, "Tekla" została dnia 13,1*1946 r.wraz z i«nyai^więźćy»r>* 2. Av-> &''■*niarkami ewakuowana do Bydgoszczy a stamtąd w końcu stycznia transportem

kilkuset kobiet pieszo pędzona w kierunku Kakła.Wszelki ślad po tym trans

porcie zaginął. , #ln#

Biogram oparty ns informacjach J,Sobczak-£arszewskiej ps,"Jai*a",H,Lu-

bońskie j-Lipkowskiej, U. SuszyńskiegorffTiitkowskiego, Z.Zakrzewskiej p ą %

^ ^l^dea^oraz kuzynki "Tekli" J,Jordan,Informacje gromadzone w zbiorach E,

Zswackiej poz.352,tamże kilka fotografii "Tekli" .

C y rk la f Jadwiga ps"T ek la"

7

ur.w 1314 r. córka Bolesława 1 Zofii Cyrklafów

W czasie okupacji mieszkała z matką w Golubiu n.Drw,przy Rynku nr 36 1

pracowała jako ekspedientka w sklepie mlećżarskim Szulca w Golubiu,J .

Została z w e r b o w a ć do AK w 1342 r, przez «f,Grajkowskiego ps"Tadek"M k-o j »w< u ic jło . (cą,

funkcję. skrzynki, p o c z t o w i dla sztabu inspektoratu Brodnica wiążą• ''W 0

skrzynkę- mieszcząc^ się u M.Grajkowskiej ps"Matka" i H.Źołobińskiej ps

"Halszka^t^SErzyiłę "lekli" obsługiwały łączniczki brodnickie m.in.%.Cy­

bulska ps."Ada",Z.Zakrzewska ps "Chryzantema" i A.Bekter ps"Czarry Anioł".

Od 1944. rjfoależeła do dekcji łączności WSK /wojskowej służby kobiet/ szts

bu inspektoratu Brodnica,dokąd jeździła na odprawy. Zbierała także mate­

riały sanitarne dla sekcji sanitarnej lSK,«.in. w kontakcie z d r Eoppem z

Golu b ią (i była czynna w samopomocy społecznej.

Aresztowana w dniu 3 , stycznia 1345 r, w Golubiu wraz z matką /którą po

kilku dniach zwolniono/ została przewieziona na śledztwo do Brodnicy.Are­

sztowanie nastąpiło w związku z rozbiciem przez^Jagt^ousmando grupy desan­

towo-rozpoznawczej "Pomorze1* L.%.?.§W czasie Niemcy Znaleźli magaJc c i i

zynYsanitarnf* U3K « ?okrzydow*ie koło B r o d n i c y . ^ 1 **° j*(3en 2 kilku punk

tów przygotowywanego szpitala polowego na okres "Burzy".Aresztowania zato

czyły szerokie kręgi,objęły prawdopodobnie 72 030by z obwodu ̂ Brodnica i

Nowe Miasto Lubawskie."Tekla" została dnia 13,1,1345 r.wraz z innymi więź

niarkami ewakuowana do Bydgoszczy a stamtąd w końcu stycznia transportem

kilkuset kobiet pieszo pędzona w kierunku Nakła,\.szelki ślad po tym trans

porcie zaginął. o ^

Biogram oparty na informacjach^J,Sobczak-Warszewskiej ps."Jarka"fH,Lu­zu " “

bońskiej-Lipkowskiej,W.Suszyńskiego/,T.WitkowskiegofZ.Zakrzewskiej pąOr

chidea 'oraz kuzynki "Tekli" J,Jordan.Inforniacje gromadzone w zbiorach E,

Zawacklej poz.352,tamże kilka fotografii "Tekli"

C y rk la f Jadwiga ps"T ek la"

8

C y rk la f Jad w ig a ps. „Tekla” (1914-1945), żołnierz AK Obw. Brodnica.Urodzona w 1914 r.; córka zamożnego handlarza bydłem Bolesława i Zofii.W czasie okupacji mieszkała z m atką w Golubiu n. Drwęcą przy ul. Rynek 7

35 i pracowała w sklepie mleczarskim Szulca. Do AK została wprowadzona w 1942 r. przez Jana Grajkowskiego ps. „Tadek”, łącznika Kmdy Z W Z -A K Obw. Rypin z KO Pomorze i członka zespołu łączności do zadań specjalnych. Sklep mleczarski Szulca funkcjonował jako skrzynka pocztowa dla sztabu Insp. Brodnica, wiążąc skrzynki mieszczące się u M arii Grajkowskiej ps. „M atka g Tadka” w Golubiu i Heleny Żołobińskiej ps. „Halszka” w Dobrzyniu. Skrzynkę „Tekli” obsługiwały brodnickie łączniczki, m.in. W anda Cybulska ps. „A da” i Leokadia Zofia Zakrzewska ps. „Chryzantema”. Od 1944 r. członkini sekcji łączności WSK Insp. Brodnica, dokąd jeździła na odprawy. Czynna w sam opo­mocy społecznej, zbierała także materiały sanitarne dla sekcji sanitarnej W SK, m.in. w kontakcie z dr Koppem z Golubia. Aresztowana 3 I 1945 r. w Golubiu razem z m atką (k tórą po kilku dniach zwolniono), została przewieziona na śledztwo do Brodnicy, skąd 19 I 1945 r. z grupą 56 więźniów ewakuowana do

9

Bydgoszczy. W końcu stycznia tr. z transportem kilkuset kobiet pędzona w kierunku Nakła; transport zaginął w niewyjaśnionych okoliczno­ściach. Aresztowanie „Tekli” (i kilkudziesięciu jeszcze osób) było wynikiem rozbicia przez Jagdkommando radzieckiej grupy desantowo- -rozpoznawczej krypt. „Pomorze” . W czasie pacyfikacji Niemcy znaleźli w Pokrzydowie k.Brodnicy magazyn sekcji sanitarnej W SK, jeden z kilku punktów przygotowywanego na okres „Burzy” szpitala polowego. Aresztowano wów­czas prawdopodobnie 72 osoby z Obw. AK Brodnica i Nowe M iasto Lub. Do dziś jej los i data śmierci nie są znane.

APAK, T.: Jagielska-Nowak I., Kozłowska K., Lubońska-Lipowska H., Sobczak- -Warszewska J., Suszyńska W., Zakrzewska Z., Żołobińska H.; K r a j e w s k i M., SI. Biogr..., s. 68; Z a w a c k a E., Szkice WSK..., s. 384; Słownik uczestniczek..., s. 68.

Elżbieta Skerska

10

Jadwiga Cyrklaff'

(1914-1945)

Ps. „Tekla”, przedwojenna harcerka, członek AK, łącznik, działaczka pomocy społecznej, aresz­towana i zamordowana przez Niemców.

***

Ur. 3.08.1914 roku w Krążnie, 3 km od Golubia; córka Bolesława i Zofii z d. Ja­worskiej2; przed wojną jej ojciec był za­m ożnym rolnikiem 3 i właścicielem skle­pu mleczarskiego; miała troje rodzeństwa: W iktorię,

Celestyna i Stefana4; w czasie okupacji m ieszka­ła z rodziną w Golubiu przy Rynku 35 i pracowała w sklepie mleczarskim swojego ojca5, także na go- lubskiej starówce; zwerbowana przez J. Grajkowskie-

1 W dokumentach pojawia się również zapis nazwiska z jednym „f” na końcu:„ Cyrklaf”, w akcie urodzenia widnieje „Cyrklaff”

2 Księga Urodzeń USC Ostrowite 1914-1918. Po utworzeniu w 1907 r. z wcześniejszego ob­wodu dworskiego nowej gminy wiejskiej Ostrowite wyłączono Krążno z Obwodu Urzędowego i Urzędu Stanu Cywilnego Gajewo i włączono do nowo utworzonych w Ostrowite, za: R. Kowalski, Gmina Golub-Dobrzyń. Historia. Krajobraz Zabytki, Golub-Dobrzyń 2002, s. 126.

3 Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej podaje, że ojciec Jadwigi Cyrklaff był zamoż­nym handlarzem bydta, czemu przeczy siostrzeniec Jadwigi Cyrklaff - Andrzej Skubiszak. Prostuje też on informację, że Niemcy przejęli w czasie okupacji sklep mleczarski. Został on upaństwowiony w 1949 r. - zabrany Zofii Cyrklaff.

4 Wiktoria zmarła w 2004 r, Stefan w czasie wojny - w 1944 r., Celestyn w 2000 r. w Kana­dzie.

5 A. Skubiszak demenuje również upowszechnioną do tej pory informację, że sklep należał czyDVl nadznrnwarw nr7<=>7 KTipmra

Ryc. 10. Jadwiga Cyrklaff. Zdjęcie do biogram u

- rok 1943.

11

Wsp

omni

enia

Andr

zej

Skub

isza

k sio

strz

enie

c Ja

dwig

i C

yrkl

aff

W

doty

chcz

asow

ych

biog

ram

ach

doty

cząc

ych

Jadw

igi

Cyrk

laff

moż

emy

spot

­ka

ć is

totn

e ni

eści

słoś

ci,

pow

iela

ne

bez

wer

yfik

acji

fakt

ów.

Po pi

erw

sze,

jej

oj

ciec

nie

był

zam

ożny

m

hand

larz

em

bydł

a. N

ie w

iem

, sk

ąd

wzi

ęła

się

ta in

for­

mac

ja.

Boles

ław

Cyrk

laff

mia

ł go

spod

arst

wo

roln

e w

Krą

żnie

, cz

yli

był

roln

ikie

m,

oraz

pr

owad

ził

sklep

m

lecz

arsk

i w

Gol

ubiu

pr

zy

ulicy

17

Styc

znia

. W

łaśn

ie

w ni

m

prac

ował

a do

chw

ili a

resz

tow

ania

jej

prz

ez

gesta

po

Jadw

iga.

Ryc.

12.

Rok

1940

. Ja

dwig

a Cy

rkla

ff z

rodz

iną.

Od

lew

ej s

iedz

ą:M

aria

Ja

wor

ska

(sio

stra

m

atki

), Ce

lesty

n -

brat

, Z.

Cyr

klaf

f -

mat

ka,

Wik

toria

Sk

ubisz

ak

(sio

stra

) z

męże

m St

efan

em,

B. C

yrkl

aff

- oj

ciec

.

Po dr

ugie

, m

ój

dzia

dek

zmar

ł do

pier

o w

czas

ie w

ojny

, w

1940

ro

ku.

Szcz

e­gó

lnie

tragi

czny

by

ł dla

ro

dzin

y rok

19

^4:

najp

ierw

um

iera

St

efan

-

najm

łods

ze

dziec

ko

Zofii

i B

oles

ław

a, a

potem

ba

bcia

do

staj

e lis

t z

wia

dom

ości

ą, ż

e jej

dru

gi

syn

- Ce

lesty

n za

giną

ł na

fron

cie

hole

nder

skim

. D

opie

ro

po w

ojni

e ok

aże

się,

że

w rz

eczy

wis

tośc

i uc

iekł

on

wted

y z

Wer

mac

htu,

do

któr

ego

Nie

mcy

w

1943

ro

ku

go ps

. „T

adek

” do

AK

i zap

rzys

iężo

na

praw

dopo

dobn

ie

w 19

42

r.6; b

yła

łącz

niki

em

mię

dzy

dzia

łacz

ami

AK

w G

olub

iu

(Mar

ia

Gra

jkow

ska

ps.

„Mat

ka”)

i Dob

rzyn

iu

(Hel

ena

Żoło

bińs

ka

ps.

„Hal

szka

”);

w sk

lepi

e pr

owad

ziła

też

sk

rzyn

kę

pocz

tow

ą dla

in

spek

tora

tu

Bro

dnic

a; w

spół

prac

ował

a z

łącz

nika

mi

brod

nick

imi,

z kt

órym

i zo

stała

ar

eszt

owan

a, m

.in.

z Le

okad

ią

Zofią

Za

krze

wsk

ą „C

hryz

ante

mą”

, Wan

dą

Cyb

ulsk

ą „A

dą”

i St

efan

ią

Bekt

er

„Cza

rnym

A

nioł

em”;

niez

wyk

le

akty

wny

żo

ł­ni

erz

AK

; od

1944

ro

ku

czło

nek

sekc

ji łą

czno

ści

WSK

(W

ojsk

owej

Słu

żby

Kob

iet)

In

p. B

rodn

ica,

dok

ąd

jeźd

ziła

na

odpr

awy;

wsp

ółpr

acow

ała

z do

ktor

em

Jerz

ym

Ger

arde

m

Kop

pem

, zb

iera

jąc

mat

eria

ły

dla

sekc

ji sa

nita

rnej

WSK

, od

1944

ro

ku

w sa

mop

omoc

y sp

ołec

znej

, m

.in.

sprz

edaw

ała

poza

kartk

owy

nabi

ał;

ares

ztow

a­na

z m

atką

Zo

fią

wsk

utek

ro

zbic

ia

prze

z Ja

gdko

mm

ando

(o

ddzi

ał w

yspe

cjal

izo­

wany

w

zwal

czan

iu

ruch

u op

oru)

gr

upy

desa

ntow

o-ro

zpoz

naw

czej

„P

omor

ze”

w dn

iu

3 1

1945

r.

i prz

ewie

zion

a na

czas

śl

edzt

wa

do B

rodn

icy;

19

I 19

45

r. w

raz

z gr

upą

56 w

ięźn

iów

ew

akuo

wan

a do

Byd

gosz

czy,

a st

amtą

d, p

od

koni

ec

styc

znia

, pę

dzon

a tra

nspo

rtem

w

śród

ki

lkus

et k

obie

t w

kier

unku

„N

akła

”. N

ieste

ty

ślad

po

tym

trans

porc

ie

zagi

nął;

daty

i mie

jsca

zgon

u Ja

dwig

i Cy

rkla

ff „T

ekli”

nie

udał

o się

us

talić

.

Ryc.

11.

Jadw

iga

Cyr

klaf

f. Ro

k 19

43

(194

4).

6 E.

Zaw

acka

, Br

odni

czan

ki w

kons

pira

cji

wojsk

owej

lat

193

9-19

45,

[w:]

S. Bi

lski

(red

.), S

zkic

e br

odni

ckie

, To

ruń

1988

, s.

216.

12

go za

ciąg

nęli,

pote

m pr

zedo

stał

się

do w

ojsk

a an

giel

skie

go.

Do

kraju

już

nie

w

ró­

cił.

Po za

końc

zeni

u dz

iała

ń w

ojen

nych

za

mie

szka

ł z

żoną

Sz

kodk

ą w

Wie

lkie

j B

ryta

nii,

a po

tem

w K

anad

zie.

Cele

styn

i bab

cia

zrob

ili w

szyt

ko,

by us

talić

da

tę or

az

mie

jsce

śmie

rci

Jadw

i­gi

. N

iest

ety,

za

każd

ym

razem

w

odpo

wie

dzi

przy

chod

ziła

w

iado

moś

ć, ż

e je

st to

ni

emoż

liwe.

W ok

resie

gi

erko

wsk

iej

odw

ilży

po raz

pi

erw

szy

w pr

asie

, a

dokł

adni

e w

to­

ruńs

kiej

gaz

ecie

„N

owoś

ci”

ukaz

ał s

ię ob

szer

ny

arty

kuł

o Ja

dwid

ze

Cyr

klaf

f, o

jej

dzia

łaln

ości

, ar

eszt

owan

iu,

śmie

rci.

Byliś

my

bard

zo

zask

ocze

ni,

że kt

oś

pozw

olił

na dr

uk

taki

ego

teks

tu.

His

toria

AK

w

Gol

ubiu

-Dob

rzyn

iu

wym

aga

dokł

adne

go

zbad

ania

, bo

myś

lę,

że pr

awdz

iwi

akow

cy

prze

wra

cają

się

w

grob

ie,

gdy

słys

zą,

kto

jesz

cze

do nic

h na

leża

ł

Częś

ć w

spom

nien

iow

a

Jadw

iga

Strz

ałko

wsk

a pr

zyja

ciół

ki z

e sz

koln

ych

lat

Miła

, gr

zecz

na,

bard

zo

inte

ligen

tna

i zar

adna

-

tak

na py

tani

e, j

aka

była

Ja­

dwig

a Cy

rkla

ff be

z za

stan

owie

nie

odpo

wia

da j

ej ko

leża

nka

ze sz

koln

ej ł

awy,

pa

ni J

adw

iga

Strz

ałko

wsk

a. O

pow

ieśc

i to

war

zysz

y cie

pły

uśm

iech

i n

osta

lgia

. Je

st

to je

dyna

os

oba,

dzi

ęki

któr

ej m

ogłam

się

do

wie

dzie

ć cz

egoś

wię

cej

o lat

ach

mło

­do

ści

boha

terk

i m

ojeg

o ro

zdzi

ału,

bo

jak

to sa

ma

pani

Strz

ałko

wsk

a uj

ęła:

„Duż

o do

breg

o o

Cyr

klaf

fów

nie

mog

liby

też

pow

iedz

ieć

inni

jej

znaj

omi,

przy

jaci

ele,

kol

edzy

czy

kl

ienc

i sk

lepu

, w

któr

ym

sprz

edaw

ała,

ale

nies

tety

, ty

lko

ja

jesz

cze

żyję

, wi

ęc

chęt

nie

podz

ielę

się

w

spom

nien

iam

i. O

to,

co o

niej

pam

ięta

m:

Jadz

ia by

ła m

iesz

kank

ą G

olub

ia,

ale

razem

ze

mną

ch

odzi

ła

do do

brzy

ń­sk

iej

szko

ły

(mie

ściła

się

on

a w

budy

nku

przy

m

ości

e)

- ro

biło

to

wiele

dz

ieci

zza

D

rwęc

y, d

late

go,

że u

nas

był

wyż

szy

pozio

m

nauc

zani

a7. T

ak

się

złoż

yło,

że

ja

z tą

Jadz

ią

siedz

iała

m

w je

dnej

ław

ce

prze

z ca

ły ok

res

nauk

i, aż

skoń

czył

yśm

y

7 W

Gol

ubiu

, po

niew

aż

nale

żał

on do

zabo

ru

prus

kieg

o, b

ył d

alej

posu

nięt

y pr

oces

w

ynar

a­da

wia

nia.

Dzi

eci

i mło

dzie

ż m

iały

tu w

ięce

j pr

oble

mów

z

popr

awny

m

posłu

giw

anie

m

się

języ

kiem

po

lski

m,

dlat

ego

rodz

ice

chęt

nie

posy

łali

do do

brzy

ński

ej s

zkoł

y (u

wag

a re

d.).

szko

łę.

Pote

m,

po zd

aniu

m

atur

y i z

akoń

czen

iu

eduk

acji

nasz

e dr

ogi

się

roze

szły

. Ka

żda

posz

ła

w sw

oją

stro

nę.

Ja po

jech

ałam

do

Byd

gosz

czy,

ona

zo

stała

tu

w G

o­lu

biu.

Ale

jake

śmy

się

już

spot

kały

, to

żeśm

y so

bie

zaw

sze

serd

eczn

ie

poga

dały

”.Jak

się

uc

zyła

na

sza

boha

terk

a?

Jaka

by

ła?

Wed

ług

pani

Str

załk

owsk

iej,

„bar

­dz

o sp

okoj

na,

opan

owan

a,

zdol

na,

z og

rom

nym

po

tenc

jałe

m

inte

lekt

ualn

ym,

życz

liwa

ludz

iom

, a

prze

de

wszy

stkim

m

ądra

. Pa

mię

tam

, że

były

wyb

ory,

chy

ba

1928

ro

ku,

i ona

tak

pi

ękni

e je

opis

ała,

że

wys

łuch

ała

jej w

ypra

cow

ania

ca

ła sz

ko­

ła, g

dy

uczn

iów

zgro

mad

zono

w

jedn

ej

z sa

l i g

łośn

o je

prze

czyt

ała.

Na

sali

wy­

prac

owan

ie b

yło

głoś

no

czyt

ane.

Do

dzisi

aj p

amię

tam

ta

mto

w

ydar

zeni

e” -

wsp

o­m

inan

a pa

ni J

adw

iga.

Ryc.

13.

Wrz

esie

ń 19

42

r. Pi

erw

szy

z le

wej

- na

jmło

dszy

, zm

arły

w

1944

ro

ku

brat

Jad

wig

i -

Stef

an.

„Tek

la”

zatem

ba

rdzo

do

brze

się

uc

zyła

. M

iała

za

wsz

e od

robi

one

lekcj

e i i

nne

ucze

nnic

e cz

ęsto

od

niej

spisy

wał

y pr

ace

dom

owe.

Mie

szka

ła

z m

amą

Zofią

, br

atem

i sio

strą

. Łą

czył

y ich

w

szys

tkic

h ni

ezw

ykłe

se

rdec

zne

stos

unki

. R

odze

ństw

o ba

rdzo

się

ko

chał

o i n

awza

jem

wsp

iera

ło.

To by

ł dom

ta

kiej

zu

boża

łej,

prze

dwoj

enne

j in

telig

encj

i. C

iepł

y, p

rzyt

ulny

be

z bi

jaty

k,

pija

ństw

a,

podn

iesi

onyc

h gł

osów

. Sk

rom

nie

urzą

dzon

y,

ale

zaw

sze

czys

ty.

Pani

Zo

fia

bard

zo

o ni

ego

i dzi

eci

dbał

a” -

moj

a ro

zmów

czyn

i nie

kr

yje

podz

iwu

i sza

­cu

nku,

jak

im

darz

yła

rodz

inę

Cyr

klaf

fów

. Po

d ko

niec

na

szej

roz

mow

y po

now

nie

wrac

a do

szko

lnyc

h w

spom

nień

i u

śmie

cha

się

z ro

zrze

wni

enie

m:

13

14

15

16

■■■■■■■■■

i k

O n i k i e d y ś t u ż y l i . Sy l w e t k i g o l u b i a n i d o b r z y n i a n w XX w i e k u 4 2 --------------------------------------------------------------------------------------------------------

Pokrzydowa”. Zorientowałam się, że nic o mnie nie wiedzą i naturalnie zaprzeczy­łam, bo naprawdę w Pokrzydowie nie byłam. Dostałam kilka razy w twarz i wy­prowadzono mnie. Późnym wieczorem załadowali nas na ciężarowy samochód i powiedzieli, że nas rozstrzelają. Jednak powieźli do więzienia za cmentarzem. W mojej celi znalazło się 21 kobiet. Miałyśmy tylko 7 sienników. Często brali nas do innej sali na przesłuchania. Naturalnie wracałyśmy bardzo pobite. Znęcali się nad nami także i w inny sposób. Na przykład kazali nam się wykąpać w wannie, w której przedtem kąpała się dziewczyna, o której wiedziałyśmy, że aresztowana była za za­rażenie żołnierzy niemieckich chorobą weneryczną. Miałyśmy się kąpać w tej samej wodzie, która nie weszła do wanny, była straszliwie bita. Kiedyś prowadzono nas niby do kąpieli, a kiedy rozebrano nas do naga, przychodzili gestapowcy, ustawia­li nas w szeregu, kazali stać kilka godzin bijąc nas pejczami po piersiach i śmiejąc się ze starszych kobiet. Codziennie wnoszono do naszej celi kilka brudnych od kału „kibli”, a my musiałyśmy czyścić je cegłami, aż m ożna był się w nich przeglądać”.

Ryc. 19. Poświadczenie obywatelstwa Jadwigi Cyrklaff wydane przez M agistrat w Golubiu

Historia życia Jadwigi Cyrklaff, a zwłaszcza ostatnie dni jej życia, skrywa n a­dal wiele tajem nic. W ierzym y gorąco, że kom uś uda się odnaleźć istotne szczegó­ły z jej życia. A może uda się też natrafić na ślad tajemniczego transportu kobiet w kierunku Nakla i dotrzeć w przyszłości do miejsca, gdzie Ją zam ordowano.

Biogram: D o r o t a P n i e w s k a

W spom nienia: M a r i a St a r o s t a , D o r o t a P n i e w s k a

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

f y r o o lA iU a ,

(CYRKLAF JADWIGA)

Określana w relacji Krystyny Kozłowskiej jako

młoda panienka z Golubia.

Aresztowana ok. £.I.i945r. w związku z wsypą

pokrzydowską i przebywająca w więzieniu w Brodnicy

obok: Krystyny Kozłowskiej, Wandy Cybulskiej, Marty

Zieleniewskiej, Władysławy Zie1eniewskiej, Mirosławy

Karbowskiej, Ożminowej (Franciszki Oziminowej) -

-pracownicy apteki w Brodnicy, Zofii Zakrzewskiej,

Adelajdy Główczewskiej, Haliny Gacy, swojej matki

(Zofii Cyrklaf), (Ireny) Wiwatowskiej (łącznie ok.

21 kobiet), Henryka Sitniewskiego, Bogdana Gacy,

dra (Nikodema) Wiwatowskiego, Emila Tomczyka,

(Jarzembowskiego) i in. mężczyzn.

Zr.: rei,wł. Krystyny Kozłowskiej, teczka tejże, b

nr K-3 6$, I, k.6-7.

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

CYRKLAFF JADWIGA BRODNICA AK

Zam. w Golubiu, pow. Wąbrzeźno.

Bywała w punkcie Kontaktowym Obw. Rypin ZWZ-AK z KO

w mieszkaniu Heleny Zołobińskiej ps."Halszka" w

Dobrzyniu n/Drwęcą ul. Kościelna 16 (Lindenstrasse

16) .

4 9

T.: Zołobińska Helena, Insp. Brodnica, K-333, I,

i/i •

MGr'94

55

B rco d w k# -'

^ w

CYRKLAF JADWIGA ps."Tekla" AK

Pracownica mleczarni w Golubiu. Członek sekcji

łączności Insp. Brodnica.

W 1944r. trzykrotnie przyjeżdżała do niej do

Golubia łączniczka Leokadia Zofia Zakrzewska

ps."Chryzantema" z Brodnicy ze zleceniami od Marii

Lidii Zakrzewskiej ps."Orchidea-Roma" oraz z

zawiadomieniami o obowiązku przybyciu na zebranie

komórki (łączności).

T.: Zakrzewska Leokadia Zofia, Insp. Brodnica, I,

1 / I - £ .

MGr 199 4

56

Oroclnico,A K i / l

(CYRKLAF JADWIGA) AK

Pracownica mleczarni pochodząca z Golubia,

Członkini sekcji łączności Insp. Brodnica, tak jak:

Władysława Zie1eniewska, Leokadia Zofia Zakrzewska,

Karbowska, Kosmalowa, Wiwatowska, Maria Lidia

Zakrzewska, Halina Gaca, Marta Zie1eniewska,

kurierka "Ewa" (Irena Jagielska), Ada Cybulska,

Lucja Jarzembowska, pracownica apteki przy Dużym

Rynku w Brodnicy (Franciszka Oziminowa), Szefem

sekcji, która liczyła ok. £0 os. był Franciszek

Jarzembowski. Wszystkie te osoby, a także dra Wiwa-

towskiego aresztowano na przełomie 1944/45r. w

związku z "tragedią pokrzydowską". Większość z w/w

osób wywieziono.

T . : Zakrzewska Maria Lidia, Insp. Brodnica, k. I,

1 / 2 .

MGr 199 4

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67