SPIS TREŚCI

ANATOMIA OGÓLNA

Wstęp – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Anatomia, jej przedmiot, działy i stosunek do nauk pokrewnych . . . . . . . . . . . 1Ważniejsze podręczniki i dzieła anatomiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Rys historii anatomii – opracowali Tadeusz Bilikiewicz i Eugeniusz Sieńkowski 10Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Okres pierwszy historii anatomii, do śmierci Galena (r. 201 n.e.) . . . . . . . . . . 11Okres drugi historii anatomii, od śmierci Galena do wystąpienia Wesaliusza(r. 201–1543) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Okres trzeci historii anatomii, od wystąpienia Wesaliusza po czasy najnowsze 17Rys historii anatomii w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

II wojna światowa ... 43. Czasy najnowsze ... 45Miejsce człowieka w świecie istot żyjących i jego pochodzenie – opracowaliEugenia Stołyhwo i Tadeusz Dzierżykray-Rogalski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Człowiek jako forma zoologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Pochodzenie człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Komórka – opracowali Stanisław Hiller i Stanisław Zawistowski . . . . . . . . . . . . 65Budowa komórki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Kształt i wielkość komórki ... 65. Cytoplazma ... 67. Błony komórko-we ... 69. Organelle komórkowe ... 73. Jądro komórkowe ... 82

Czynność komórki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86Rys rozwoju osobniczego człowieka – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Ze-garska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

Pierwszy okres rozwoju zarodka ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91Bruzdkowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95Tworzenie się listków zarodkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Różnicowanie się listków zarodkowych. Narządy pierwotne . . . . . . . . . . . . . . 104Wczesny okres rozwoju serca i naczyń krwionośnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Błony płodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111Rozwój kształtów zarodka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Czynność narządów płodowych i ich losy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

Tkanki – opracowali Stanisław Hiller i Stanisław Zawistowski . . . . . . . . . . . . . . 121Różnicowanie (histogeneza) i podział tkanek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121Tkanka nabłonkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122Tkanki łączne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

Tkanka łączna właściwa ... 130. Tkanki łączne o charakterze swo-istym ... 136. Tkanki łączne szkieletowe ... 137

Tkanka mięśniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Tkanka nerwowa i glej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

Tkanka nerwowa ... 148. Glej ... 156Krew i tkanka krwiotwórcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

Postać człowieka jako całość – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . 162Wzrastanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162Proporcje ciała ludzkiego i ich zmiany w ciągu wzrastania . . . . . . . . . . . . . . . 166

XVII

Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XVII

XVIII

Różnice konstytucjonalne budowy ciała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168Różnice płciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Różnice związane z wiekiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173Symetria i asymetria ustroju.... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175Plan budowy ciała ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Układy narządów ... 178. Okolice ciała ludzkiego ... 180. Określeniaorientacyjne w przestrzeni ... 185

KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁA

Budowa ogólna kości – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . 187Uwagi filogenetyczne i ontogenetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Czynność kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Skład kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188Kształt kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Budowa wewnętrzna kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190Czynnościowa architektonika kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191Właściwości fizyczne kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194Właściwości biologiczne kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Okostna i ochrzęstna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Szpik kostny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197Rozwój kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198Wzrastanie i liczba kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Naczynia i nerwy kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204Budowa ogólna połączeń kości – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński 205

Rozwój połączeń kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205Połączenia ścisłe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206Połączenia wolne, czyli stawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208Mechanika stawów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218Podział kośćca – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . 219

Kości, stawy i więzadła kręgosłupa i klatki piersiowej

Kręgosłup – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . 219Charakterystyka kręgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Kręgi szyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222Kręgi piersiowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Kręgi lędźwiowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231Kość krzyżowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232Kość guziczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Rozwój kręgosłupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Zmienność kręgosłupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Połączenia kręgów przedkrzyżowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

Połączenia trzonów kręgów ... 249. Połączenia wyrostków i łuków krę-gów ... 252

Połączenie przedkrzyżowego odcinka kręgosłupa z kością krzyżową . . . . . . . 254Połączenie kości krzyżowej z kością guziczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255Połączenie kręgosłupa z czaszką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255

Górny staw głowy (staw szczytowo-potyliczny) ... 255. Dolny staw gło-wy (staw szczytowo-obrotowy) ... 257. Ruchy w stawach głowy ... 261

Mechanika kręgosłupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261Ogólna charakterystyka kręgosłupa ... 261. Czynność kręgosłupa ... 267

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272

Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XVIII

Klatka piersiowa – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . 273Żebra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273Mostek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Rozwój żeber i mostka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281Zmienność żeber i mostka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282Połączenia żeber i mostka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

Połączenia żeber z kręgosłupem ... 283. Połączenia żeber z most-kiem ... 285. Połączenia kości żebrowych z chrząstkami żebrowy-mi ... 287. Połączenia chrząstek żebrowych ... 287. Połączenia po-szczególnych części mostka ... 287

Klatka piersiowa jako całość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288Ostatnie okresy rozwoju rodowego ... 288. Budowa ogólna ... 288

Mechanika klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296

Kości, stawy i więzadła głowy

Uwagi wstępne (funkcja czaszki) opracowali Michał Reicher i Wiesław Ła-siński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298Rys rozwoju rodowego czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

Ostatnie etapy antropogenezy ... 300Rozwój ontogenetyczny czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

Rozwój części mózgowej czaszki ... 302. Rozwój części trzewnejczaszki ... 304

Skład czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307Budowa ogólna czaszki opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . 308

Ściana górna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308Ściana przednia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311Ściana tylna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314Ściana boczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314Ściana dolna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322Budowa szczegółowa czaszki – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński 324

Kości części mózgowej czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324Kość potyliczna ... 324. Kość klinowa ... 329. Kość czołowa ... 336. Kośćskroniowa ... 340. Kość ciemieniowa ... 354. Kość sitowa ... 357

Kości części trzewnej czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360Małżowina nosowa dolna ... 360. Kość nosowa ... 361. Lemiesz ... 362.Kość łzowa ... 363. Szczęka ... 364. Kość podniebienna ... 372. Kość jarz-mowa ... 376. Żuchwa ... 378. Kość gnykowa ... 386

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387Połączenia kości czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396

Połączenia ścisłe ... 396. Połączenia stawowe. Staw skroniowo-żu-chwowy ... 401

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406Jamy i doły czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407

Jama części mózgowej czaszki ... 407. Oczodół ... 413. Jama noso-wa ... 415. Jama ustna ... 422. Dół skroniowy ... 422. Dół podskro-niowy ... 423. Dół skrzydłowo-podniebienny ... 424. Dół zażuchwo-wy ... 425

Wyczuwalność kości czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425Mechanika czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426Różnice czaszki związane z wiekiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428Różnice płciowe czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429Uwagi kraniologiczne – opracowali Eugenia Stołyhwo i Tadeusz Dzierży-kray-Rogalski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433

XIX

Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XIX

XX

Kości, stawy i więzadła kończyny górnej

Rozwój kości kończyny górnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiń-ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437

Kości obręczy kończyny górnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiń-ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .438

Obojczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438Łopatka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445Kości części wolnej kończyny górnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446

Kość ramienna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453

Kości przedramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454Kość łokciowa ... 455. Kość promieniowa ... 461

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464Kości ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465

Kości nadgarstka ... 465. Kości śródręcza ... 471. Kości palców ręki ... 476Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477

Stawy kończyny górnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . 478Stawy i więzozrosty obręczy kończyny górnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479

Staw mostkowo-obojczykowy ... 479. Staw barkowo-obojczyko-wy ... 481. Więzozrosty łopatki ... 483

Staw ramienny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488

Staw łokciowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489Staw ramienno-łokciowy i ramienno-promieniowy ... 489

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496Połączenia kości przedramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496

Staw promieniowo-łokciowy bliższy ... 497. Staw promieniowo-łok-ciowy dalszy ... 499. Błona międzykostna przedramienia ... 499. Me-chanika stawów promieniowo-łokciowych ... 500

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501Stawy ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502

Staw promieniowo-nadgarstkowy ... 502. Staw śródnadgarstko-wy ... 503. Połączenia stawowe kości szeregu bliższego nadgar-stka ... 504. Połączenia stawowe kości szeregu dalszego nadgar-stka ... 505. Stawy nadgarstkowo-śródręczne i międzyśródręczne ... 505.Więzadła stawów ręki ... 506. Naczynia i nerwy stawów ręki ... 509.Mechanika stawów ręki ... 509

Stawy palców ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512Stawy śródręczno-paliczkowe ... 512. Stawy międzypaliczkowe rę-ki ... 514

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515

Kości, stawy i więzadła kończyny dolnej

Rozwój kości kończyny dolnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiń-ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518

Kości obręczy kończyny dolnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiń-ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518

Kość miedniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518Kość biodrowa ... 519. Kość kulszowa ... 522. Kość łonowa ... 523.Panewka... 525. Otwór zasłoniony... 526

Miednica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527Połączenia miednicy ... 527. Budowa miednicy ... 533

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539

Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XX

Kości części wolnej kończyny dolnej – opracowali Michał Reicher i WiesławŁasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541

Kość udowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541Rzepka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551Kości goleni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 552

Kość piszczelowa ... 552. Strzałka ... 560Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562

Kości stopy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563Kości stępu ... 563. Kości śródstopia ... 573. Kości palców stopy ... 577.Trzeszczki ... 577

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578

Stawy kończyny dolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579Staw biodrowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587Staw kolanowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 600Połączenia kości goleni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 600

Staw piszczelowo-strzałkowy ... 600. Więzozrost piszczelowo-strzał-kowy ... 601. Błona międzykostna goleni ... 601

Stawy stopy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602Staw skokowy górny ... 602. Staw skokowy dolny ... 603. Naczyniai nerwy stawów skokowych ... 606. Mechanika stawów skoko-wych ... 606. Pozostałe stawy stępu ... 610. Stawy stępowo-śródstop-ne ... 612. Stawy międzyśródstopne ... 612

Stawy palców stopy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613Mechanika stawów palców stopy ... 614. Sklepienie stopy ... 614

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616

MIĘŚNIE

Ogólna budowa mięśni – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . 618Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 618Budowa makroskopowa mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 619Budowa mikroskopowa mięśni – opracowali Stanisław Hiller i Stanisław Zawi-stowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623Naczynia i nerwy mięśni – opracowali Stanisław Hiller i Stanisław Zawi-stowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625Narządy pomocnicze mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626Fizyczne i biologiczne właściwości mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 630Mechanika mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632Rozwój mięśni – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Zegarska . . . . . . . . . . . . 640

Mięśnie somatyczne ... 641. Mięśnie trzewne ... 645Podział mięśni – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . 648

Mięśnie grzbietu – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . 649Powierzchowne mięśnie grzbietu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 650

Mięśnie kolcowo-ramienne ... 650. Mięśnie kolcowo-żebrowe ... 658Głębokie mięśnie grzbietu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 658

Uwagi ogólne ... 658. Długie mięśnie grzbietu ... 659Mięśnie kolcowo-poprzeczne ... 659. Mięsień krzyżowo-grzbieto-wy ... 660. Mięsień kolcowy ... 665. Mięśnie poprzeczno-kolco-we ... 667

Krótkie mięśnie grzbietu ... 669. Mięśnie podpotyliczne ... 671Powięzie grzbietu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 675

XXI

Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XXI

XXII

Mięśnie klatki piersiowej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . 677Powierzchowne mięśnie klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 678Głębokie albo właściwe mięśnie klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 684Przepona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 689Mechanika oddychania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 696Powięzie klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 698

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 700Mięśnie brzucha – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . 702

Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 702Boczne i przednie mięśnie brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 704Tylne mięśnie brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 712Trójkąt lędźwiowy i ścięgnista przestrzeń lędźwiowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 715Współdziałanie mięśni brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 716Rozcięgna mięśni brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 717

Pochewka mięśnia prostego brzucha ... 718. Kresa biała ... 719Powięzie mięśni brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 720

Powięź powierzchowna brzucha ... 720. Powięź poprzeczna ... 721Kanał pachwinowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 722Powierzchnia wewnętrzna przedniej ściany brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 726Miejsca zmniejszonego oporu ścian brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 729

Przepukliny pachwinowe ... 730Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 730

Mięśnie szyi – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . 733Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 733Grupa powierzchowna mięśni szyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 734Grupa środkowa mięśni szyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 738

Mięśnie podgnykowe ... 738. Mięśnie nadgnykowe ... 741Grupa głęboka mięśni szyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 744

Mięśnie pochyłe ... 744. Mięśnie przedkręgowe ... 747Powięź szyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 748

Przestrzenie międzypowięziowe szyi ... 750Trójkąty szyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 751

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 753Mięśnie głowy – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . 755

Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 755Mięśnie wyrazowe głowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 756

Mięśnie sklepienia czaszki ... 757. Mięśnie otoczenia szpary po-wiek ... 758. Mięśnie otoczenia szpary ust ... 762. Mięśnie otoczenianozdrzy ... 772. Mięśnie małżowiny usznej ... 773. Wyraz twarzy ... 774

Mięśnie żucia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 775Powięzie głowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 779

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 780Mięśnie kończyny górnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . 783

Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 783Mięśnie obręczy kończyny górnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 783Powięzie okolicy barku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 789Dół pachowy i jama pachowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 790

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 793Mięśnie ramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 794

Grupa przednia mięśni ramienia ... 795. Grupa tylna mięśni ramie-nia ... 799

Powięź ramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 801Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 802

Mięśnie przedramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 803Grupa przednia mięśni przedramienia ... 805

Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XXII

Warstwa powierzchowna ... 805. Warstwa głęboka ... 812Grupa boczna mięśni przedramienia ... 815. Grupa tylna mięśni przed-ramienia ... 819

Warstwa powierzchowna ... 819. Warstwa głęboka ... 821Powięź przedramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 825Pochewki ścięgien ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 829

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 833Krótkie mięśnie ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 836

Mięśnie kłębu kciuka ... 837. Mięśnie kłębu palca małego ... 840. Mię-śnie środkowe dłoni ... 842. Rozcięgna grzbietowe palców ręki ... 846

Powięzie ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 847Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 850

Mięśnie kończyny dolnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński.. . . . 852Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 852Mięśnie obręczy kończyny dolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 853

Grupa przednia mięśni grzbietowych obręczy kończyny dolnej ... 854.Grupa tylna mięśni grzbietowych obręczy kończyny dolnej ... 858. Gru-pa mięśni brzusznych obręczy kończyny dolnej ... 865

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 867Mięśnie uda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 868

Grupa przednia mięśni uda ... 869. Grupa przyśrodkowa mięśniuda ... 874. Grupa tylna mięśni uda ... 878

Powięzie biodra i uda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 882Topografia uda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 887

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 889Mięśnie goleni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 892

Grupa przednia mięśni goleni ... 892. Grupa boczna mięśni gole-ni ... 896. Grupa tylna mięśni goleni ... 899

Warstwa powierzchowna ... 899. Warstwa głęboka ... 903Powięzie goleni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 911Pochewki ścięgien stopy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 913

Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 916Krótkie mięśnie stopy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 918

Mięśnie grzbietu stopy ... 921. Mięśnie podeszwy ... 921Mięśnie wyniosłości przyśrodkowej ... 921. Mięśnie wyniosłościbocznej ... 924. Mięśnie wyniosłości pośredniej ... 926. Rozcięgnagrzbietowe palców stopy ... 930

Powięzie stopy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 930Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 933

SKOROWIDZ RZECZOWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 935

Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XXIII

SPIS TREŚCI

OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWYZagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Podział układu nerwowego – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . 3Tkanki układu nerwowego – napisał Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Tkanka nerwowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Ciało komórki nerwowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Dendryty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Akson. Włókno nerwowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Synapsy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Tkanka glejowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Ośrodki i drogi nerwowe – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . 17Rozwój osobniczy ośrodkowego układu nerwowego – opracowali StanisławHiller i Zofia Zegarska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Pierwsze okresy rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Histogeneza tkanki nerwowej i gleju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Dalsze okresy kształtowania się części rdzeniowej cewy nerwowej. . . . . . . 25Dalsze okresy różnicowania się cewy nerwowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Rdzeń przedłużony. Most . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Móżdżek. Komora czwarta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Śródmózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Międżymózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Kresomózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Rys rozwoju rodowego układu nerwowego – opracowali Stanisław Hilleri Zofia Zegarska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Rdzeń kręgowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Uwagi filogenetyczne – opracowali i Zofia Zegarska.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Stosunki ogólne – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52Budowa zewnętrzna rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Zgrubienia i krzywizny rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Bruzdy i sznury rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Korzenie nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Podział rdzenia kręgowego na odcinki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Budowa wewnętrzna rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62Ogólne ukształtowanie istoty szarej i białej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Istota szara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63Istota biała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65Różnice między poszczególnymi odcinkami rdzenia kręgowego . . . . . . 66

Kanał środkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68Budowa mikroskopowa istoty szarej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Komórki nerwowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69Włókna nerwowe, glej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

Budowa mikroskopowa istoty białej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75Włókna korzeniowe nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

Włókna korzeni brzusznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77Włókna korzeni grzbietowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Drogi nerwowe rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

IX

Bochenek-t4-cz00-:Bochenek 2010-06-22 09:07 Strona IX

Drogi własne rdzenia kręgowego. Czynność układu własnego rdzenia. . 83Drogi rdzeniowo-mózgowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Drogi mózgowo-rdzeniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Zestawienie dróg nerwowych rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Uwagi kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Układ autonomiczny rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Ośrodki współczulne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Ośrodki przywspółczulne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112Drogi układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Ogólny opis mózgowia – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114Powierzchnia górno-boczna mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115Powierzchnia podstawna mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Przekrój mózgowia w płaszczyźnie pośrodkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Komory mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123Wymiary i masa mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Podział ontogenetyczny mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Rdzeń przedłużony. Most . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127Uwagi filogenetyczne – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Zegarska. . . . . . 127Stosunki ogólne – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129Budowa zewnętrzna rdzenia przedłużonego i mostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

Budowa zewnętrzna rdzenia przedłużonego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Budowa zewnętrzna mostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134Dół równoległoboczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

Budowa wewnętrzna rdzenia przedłużonego i mostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138Budowa wewnętrzna rdzenia przedłużonego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

Odcinek podoliwkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139Odcinek oliwkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

Budowa wewnętrzna mostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Część brzuszna mostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Część grzbietowa mostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Twór siatkowaty tyłomózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157Jądra nerwów czaszkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

Jądro nerwu podjęzykowego (XII) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Jądra nerwu językowo-gardłowego (IX), nerwu błędnego (X) i nerwudodatkowego (XI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Jądra nerwu przedsionkowo-ślimakowego (VIII) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170Jądra nerwu twarzowego (VII) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173Jądro nerwu odwodzącego (VI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175Jądra nerwu trójdzielnego (V) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175Uwagi kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

Móżdżek. Komora czwarta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Uwagi filogenetyczne – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Zegarska . . . . . . 181Budowa zewnętrzna móżdżku – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . 186

Ukształtowanie ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186Płaciki móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Płaty móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Budowa wewnętrzna móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Kora móżdżku – napisał Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Jądra móżdżku – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202Istota biała. Drogi móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

Drogi własne móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206Drogi doprowadzające móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206Drogi odprowadzające móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208Uwagi fizjologiczne i kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

Komora czwarta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212Dno komory czwartej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213Strop komory czwartej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

Bochenek-t4-cz00-:Bochenek 2010-06-22 09:07 Strona X

Zachyłki komory czwartej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

Śródmózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216Uwagi filogenetyczne – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Zegarska . . . . . . 216Stosunki ogólne – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219Budowa zewnętrzna śródmózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219Wodociąg mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Budowa wewnętrzna śródmózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

Odnogi mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225Nakrywka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226Pokrywa śródmózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236Jądra nerwów czaszkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

Jądro śródmózgowiowe nerwu trójdzielnego (V) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240Jądro nerwu bloczkowego (IV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240Jądra nerwu okoruchowego (III) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241Uwagi kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

Międzymózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Uwagi filogenetyczne – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Zegarska . . . . . . 245Stosunki ogólne – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249Budowa zewnętrzna międzymózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250Komora trzecia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254Budowa wewnętrzna międzymózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

Wzgórze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257Jądra wzgórza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259Połączenia wzgórza z korą mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267Uwagi fizjologiczne i kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

Nadwzgórze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270Podwzgórze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

Jądra podwzgórza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Drogi podwzgórza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276Uwagi fizjologiczne i kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

Niskowzgórze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

Kresomózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283Uwagi filogenetyczne – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Zegarska . . . . . . 283Kresomózgowie środkowe – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . 294Budowa zewnętrzna półkul mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296

Bruzdy i zakręty powierzchni górno-bocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299Bruzdy i zakręty powierzchni przyśrodkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306Bruzdy i zakręty powierzchni dolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309Wyspa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313Komora boczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

Budowa wewnętrzna półkul mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323Kora mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

Budowa kory nowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327Budowa kory dawnej i starej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331Pola architektoniczne kory mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332Lokalizacja czynnościowa w korze mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334

Węchomózgowie. Układ limbiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341Węchomózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341Płat limbiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348

Hipokamp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349Przegroda kresomózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

Ciało migdałowate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357Jądra podstawne. Układ pozapiramidowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

Ciało prążkowane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358Układ pozapiramidowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366Przedmurze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368

XI

Bochenek-t4-cz00-:Bochenek 2010-06-22 09:07 Strona XI

XII

Istota biała półkul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370Włókna rzutowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371Włókna spoidłowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376Włókna kojarzeniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

Główne drogi czuciowe i ruchowe – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . 382Drogi czucia powierzchniowego i głębokiego (somatosensoryczne) . . . . . . . . 383Droga wzrokowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384Droga słuchowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390Droga smakowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392Droga węchowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392Drogi ruchowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

Naczynia ośrodkowego układu nerwowego – opracował Olgierd Narkiewicz. . 395Naczynia rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395

Tętnice rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395Żyły rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400

Naczynia mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401Tętnice mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402

Gałęzie mózgowe tętnicy kręgowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404Gałęzie mózgowe tętnicy podstawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405Gałęzie mózgowe tętnicy szyjnej wewnętrznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409Koło tętnicze mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415Unaczynienie tętnicze poszczególnych części mózgowia . . . . . . . . . . . . 416

Żyły mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420Żyły mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421Żyły móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427

Opony rdzenia kręgowego i mózgowia – opracowali Michał Reicher i WiesławŁasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428

Stosunki ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428Uwagi rozwojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430Opona twarda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431

Opona twarda rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431Opona twarda mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435

Pajęczynówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441Pajęczynówka rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442Pajęczynówka mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442

Opona miękka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448Opona miękka rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448Opona miękka mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451

Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451Skorowidz rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455

Bochenek-t4-cz00-:Bochenek 2010-06-22 09:07 Strona XII

SPIS TREŚCI

UKŁAD NERWOWY OBWODOWYCzęść ogólna – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

Budowa ogólna nerwów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Budowa szczegółowa nerwów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Włókna nerwowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Zwoje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Unaczynienie nerwów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Uwagi fizjologiczne. Porażenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Nerwy rdzeniowe – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Podział nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Rozwój nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Korzenie nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Gałęzie nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Gałęzie oponowe nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Gałęzie łączące nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Gałęzie grzbietowe nerwów szyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Gałęzie grzbietowe nerwów piersiowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Gałęzie grzbietowe nerwów lędźwiowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Gałęzie grzbietowe nerwów krzyżowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Gałąź grzbietowa nerwu guzicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Splot szyjny – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Nerwy skórne splotu szyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Nerwy mięśniowe splotu szyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Gałęzie krótkie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Gałęzie długie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Splot ramienny – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Nerwy krótkie splotu ramiennego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40Nerwy długie splotu ramiennego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Nerw mięśniowo-skórny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Nerw pośrodkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51Nerw łokciowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62Nerw skórny przyśrodkowy ramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68Nerw skórny przyśrodkowy przedramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70Nerw promieniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Zestawienie unerwienia kończyny górnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Unerwienie mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Unerwienie skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Unerwienie naczyń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Unerwienie stawów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Unerwienie okostnej i kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

Nerwy międzyżebrowe – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

XI

Bochenek-t5-cz0-:Bochenek 2010-05-05 08:41 Strona XI

XII

Splot lędźwiowo-krzyżowy – opracował Władysław Kubik . . . . . . . . . . . . . . . . 95Splot lędźwiowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Gałęzie krótkie splotu lędźwiowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Gałęzie długie splotu lędźwiowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Nerw biodrowo-podbrzuszny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Nerw biodrowo-pachwinowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100Nerw płciowo-udowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101Nerw skórny boczny uda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103Nerw udowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Nerw zasłonowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Splot krzyżowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Gałęzie krótkie splotu krzyżowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117Gałęzie długie splotu krzyżowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Nerw pośladkowy górny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Nerw pośladkowy dolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Nerw skórny tylny uda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Nerw kulszowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Nerw piszczelowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126Nerw strzałkowy wspólny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Nerw sromowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Nerw guziczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Zestawienie unerwienia kończyny dolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Unerwienie mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Unerwienie skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148Unerwienie naczyń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150Unerwienie stawów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Unerwienie okostnej i kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

Porównanie unerwienia kończyny górnej i dolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154Segmentalne zaopatrzenie nerwowe skóry– opracował Władysław Kubik . . . . 154

Segmentalne unerwienie skóry tułowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155Segmentalne unerwienie skóry kończyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

Nerwy czaszkowe – opracowali Witold Sylwanowicz i Wiesław Łasiński . . . . . . 161Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

Nerwy końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Nerwy narządów zmysłów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

Nerwy węchowe (I) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Nerw wzrokowy (II) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168Nerw przedsionkowo-ślimakowy (VIII) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

Nerwy mięśni gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173Nerw okoruchowy (III) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174Nerw bloczkowy (IV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178Nerw odwodzący (VI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

Nerwy łuków skrzelowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180Nerw trójdzielny (V) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Wewnątrzczaszkowy odcinek nerwu trójdzielnego . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Nerw oczny (V1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185Nerw szczękowy (V2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190Nerw żuchwowy (V3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198Obszar unerwienia nerwu trójdzielnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

Nerw twarzowy (VII) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212Gałęzie i zespolenia nerwu twarzowego wewnątrz części skalistej (kościskroniowej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215Gałęzie i zespolenia nerwu twarzowego po wyjściu z czaszki . . . . . . . . 217Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

Nerw językowo-gardłowy (IX) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

Nerw błędny (X) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Bochenek-t5-cz0-:Bochenek 2010-05-05 08:41 Strona XII

Gałęzie odcinka głowowego nerwu błędnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229Gałęzie odcinka szyjnego nerwu błędnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230Gałęzie odcinka piersiowego nerwu błędnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235Gałęzie odcinka brzusznego nerwu błędnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235

Nerw dodatkowy (XI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

Nerw mięśni języka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239Nerw podjęzykowy (XII) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242Rozwój nerwów czaszkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

UKŁAD NERWOWY AUTONOMICZNYopracowali Witold Sylwanowicz i Olgierd Narkiewicz 248

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Właściwości budowy układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250Podział morfologiczno-czynnościowy układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . 253

Układ współczulny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256Ośrodki współczulne rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256Pień współczulny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

Gałęzie pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258Sploty układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260Unerwienie współczulne narządów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

Układ przywspółczulny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263Ośrodki przywspółczulne w pniu mózgu i w części krzyżowej rdzenia kręgowego 263Zwoje przywspółczulne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264Unerwienie przywspółczulne narządów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

Część śródścienna układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265Podział topograficzny układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

Część szyjna i głowowa układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266Część szyjna pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

Gałęzie części szyjnej pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268Część głowowa (czaszkowa) układu przywspółczulnego . . . . . . . . . . . . . . 275

Część piersiowa układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Część piersiowa pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

Gałęzie części piersiowej pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Sploty autonomiczne klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281

Część brzuszna układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283Część lędźwiowa (brzuszna) pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

Gałęzie części lędźwiowej pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284Sploty autonomiczne jamy brzusznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

Część miedniczna układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290Część miedniczna (krzyżowa) pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290

Gałęzie części miednicznej pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291Nerwy trzewne miedniczne – część krzyżowa układu przywspółczulnego . 291Splot podbrzuszny dolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

Łuki odruchowe układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295Rozwój układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

POWŁOKA WSPÓLNAopracował Franciszek Miedziński 302

Skóra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302Rozwój skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306Budowa ogólna skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306Budowa szczegółowa skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

Elementy podstawowe skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314Naskórek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319Skóra właściwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

XIII

Bochenek-t5-cz0-:Bochenek 2010-05-05 08:41 Strona XIII

XIV

Tkanka podskórna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327Linie napięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

Gruczoły skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331Małe gruczoły kłębkowate (gruczoły potowe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331Wielkie gruczoły kłębkowate (gruczoły apokrynowe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334Gruczoły łojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335Gruczoł sutkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

Naczynia skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343Nerwy skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347Włosy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348Paznokcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356

NARZĄDY ZMYSŁÓWUwagi ogólne – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . 361Narządy czucia powierzchniowego – opracowali Stanisław Hiller i StanisławZawistowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362Narządy czucia głębokiego – opracowali Stanisław Hiller, Michał Reicheri Stanisław Zawistowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

Czuciowe zakończenia nerwowe mięśni i ścięgien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370Czuciowe zakończenia nerwowe w tkance łącznej i okostnej . . . . . . . . . . . . . 373Czuciowe zakończenia nerwowe w torebce stawowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374Czuciowe zakończenia nerwowe w trzewach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374Czuciowe zakończenia nerwowe w naczyniach krwionośnych i na pniachnerwowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374

Narząd smaku – opracowali Stanisław Hiller, Michał Reicher i Stanisław Za-wistowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375Narząd powonienia – opracowali Stanisław Hiller, Michał Reicher i StanisławZawistowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377Narząd przedsionkowo-ślimakowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

Uwagi ogólne – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380Ucho zewnętrzne – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386

Małżowina uszna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386Położenie i ukształtowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386Budowa małżowiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389

Przewód słuchowy zewnętrzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394Naczynia i nerwy ucha zewnętrznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399

Ucho środkowe – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399Błona bębenkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400Jama bębenkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407Kosteczki słuchowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414Błona śluzowa jamy bębenkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421Przestrzenie powietrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423Trąbka słuchowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427Naczynia i nerwy ucha środkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435

Ucho wewnętrzne – opracowali Jarosław Iwaszkiewicz i Józef Jordan . . . . . . 438Błędnik kostny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438

Przedsionek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440Kanały półkoliste kostne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441Ślimak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444Przewód słuchowy wewnętrzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447Budowa mikroskopowa błędnika kostnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450

Błędnik błoniasty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451Łagiewka i przewody półkoliste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452Woreczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453Przewód ślimakowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454Budowa mikroskopowa błędnika błoniastego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457

Bochenek-t5-cz0-:Bochenek 2010-05-05 08:41 Strona XIV

Ściany przewodu ślimakowego. Narząd spiralny . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462Drogi przechodzenia dźwięku do narządu spiralnego. Teorie słyszenia . 471Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473Przestrzeń przychłonkowa błędnika. Przychłonka. Śródchłonka . . . . . . 473

Naczynia i nerwy błędnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476Naczynia błędnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476Nerwy błędnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480

Rozwój rodowy narządu przedsionkowo-ślimakowego – opracował WiesławŁasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483

Ucho zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483Ucho środkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488Ucho wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490

Rozwój osobniczy narządu przedsionkowo-ślimakowego – opracował WiesławŁasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494

Ucho zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494Wady rozwojowe ucha zewnętrznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497

Ucho środkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498Ucho wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501

Narząd wzroku – opracowali Ignacy Abramowicz i Helena Szostakiewicz--Sawicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507

Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507Gałka oczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508

Ściana gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509Błona włóknista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509Błona naczyniowa gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515Błona wewnętrzna gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525

Zawartość gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544Ciecz wodnista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544Soczewka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546Ciało szkliste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553

Naczynia i nerwy gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555Narządy dodatkowe oka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558

Powieki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558Spojówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561Narząd łzowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564Mięśnie gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568

Inne mięśnie oczodołu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571Zawartość oczodołu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572

Rys rozwoju oka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574

SKOROWIDZ RZECZOWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 577

Bochenek-t5-cz0-:Bochenek 2010-05-05 08:41 Strona XV