Miami Çocuk Hastanesi

Miami Çocuk Hastanesi bu skolyoz el kitabının sponsorlarından biri olmaktan gurur duyar. İlk basımı skolyoz tedavisinin çeşitli yönleri konusunda birçok aileye yardım etmişti. Hiç şüphesiz, bu basımdan da birçok aile yararlanacaktır. Harms Çalışma Grubu’nu ve Setting Scoliosis Straight Vakfı’nı böylesi başarılı bir el kitabı oluşturdukları için tebrik ederiz.

Sponsorlardan

Cincinnati Çocuk Hastanesi Crawford Omurga Merkezi Cincinnati Çocuk Hastanesi Crawford Omurga Merkezi tüm hastalarımızın düzgün omurgaya sahip olması hedefine yardımcı olmaya odaklanmıştır. Multidisipliner ekibimiz hastayı hem fiziksel hem de duygusal olarak tedavi eder. Harms Çalışma Grubu ve Setting Scoliosis Straight Vakfı’nın oluşturduğu, tanı ve tedavi süreci içinde büyük önemi olan aile desteği ve eğitimi ihtiyacına hizmet eden bu olağanüstü skolyoz kaynağına destek olduğumuz için gururluyuz.

Rady Çocuk Hastanesi San Diego

Rady Çocuk Hastanesi San Diego, skolyoz araştırmalarına, eğitsel çalışmalara ve hasta haklarını korumaya yönelik çabalara verdiği destek için Harms Çalışma Grubu ve Setting Scoliosis Straight Vakfı’yla birlikte çalışmaktan gurur duyar. Rady Çocuk Hastanesi’nde bizler, daha iyi bir skolyoz tedavisi için eğitimin çok önemli olduğuna inanıyoruz. Umarız ki bu el kitabı aileniz için değerli bir kaynak olur.

Nemours/Alfred I. duPont Çocuk Hastanesi Omurga veSkolyoz Merkezi Nemours/Alfred I. duPont Çocuk Hastanesi, ailelere bu yolculuk sırasında rehberlik edebilmek için Harms Çalışma Grubu ve Setting Scoliosis Straight Vakfı ile işbirliği yapmaktan mutluluk duyar. Skolyoz tedavisinde ve çocuk sağlığında öncüler olarak, yol boyunca ailelerin eğitim ve destek gereksinimlerini anlıyoruz. Skolyoz için bu kapsamlı yol haritasını oluşturan Harms Çalışma Grubu ve Setting Scoliosis Straight Vakfı’na teşekkür ederiz.

Türkiye’nin öncü sağlık kurumu Acıbadem Sağlık Grubu olarak, multidisipliner bir anlayışla sunduğumuz hizmetlerden biri de omurga sağlığı. Acıbadem Omurga Sağlığı Merkezi, omurgada oluşabilecek her türlü sağlık sorununun tanı ve tedavisine odaklanıyor. Özellikle skolyoz alanında, ailelerin eğitiminin bu sürecin ayrılmaz bir parçası olduğuna inanıyoruz. Harms Çalışma Grubu ve SettingScoliosis Straight Vakfı’nın hazırladığı, ailelere rehberlik edecek bu değerli el kitabına sponsor olmaktan mutluluk duyuyor; kendilerini kutluyoruz.

Acıbadem Omurga Sağlığı Merkezi̇

YapımcıdanSetting Scoliosis Straight Vakfı ile Harms Çalışma Grubu’na üye doktorların hazırladığı “Adolesan İdiopatik Skolyoz, Siz ve Aileniz İçin A’dan Z’ye Skolyoz Rehberi” adlı bu el kitabını sizlere sunmaktan gurur duyuyoruz. Bu el kitabı, meslektaşlarımızla hastalarımızın tecrü-beleri ve geri bildirimleri ışığında hazırlanmış, iki yıldan uzun süren bir emeğin ürünüdür. Bu el kitabının her köşeye ulaşarak hastalarımız, aileleri ve sağlık çalışanları için önemli bir eğitim desteği olacağına inanıyor ve bu sayede hastalarımıza daha iyi destek olabileceğimizi umuyoruz.

Acıbadem Sağlık Grubu’na teşekkürlerimizle

“Adolesan İdiopatik Skolyoz, Siz ve Aileniz İçin A’dan Z’ye Skolyoz Rehberi” adlı bu el kitabını Acıbadem Sağlık Grubu aracılığıyla Türkiye’deki skolyoz hastaları ve ailelerine kazandırmaktan son derece mutluyuz. Bu çok değerli kaynağın hasta ve ailelerinin skolyoz konusundaki eğitimine katkıda bulunacağını ümit ediyoruz. Ayrıca bu el kitabını Türkçeye uyarlayan Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanları Prof. Dr. Ahmet Alanay ile Prof. Dr. Muharrem Yazıcı’ya teşekkür ederiz.

Giriş

Omurga Anatomisi . . . . . . . . . 2

Skolyoz Nedir? . . . . . . . . . . . 3

Skolyozun Sebepleri Nelerdir? 4

İdiopatik Skolyoz Tipleri . . . . . 5

Skolyoz Ne Sıklıkla Görülür? . . 6

Tanı

Skolyozun Tespiti . . . . . . . . . . 7

Okul Taraması . . . . . . . . . . . . 7

Görünümdeki Değişiklikler . . . 8

Bir Uzmana Gitmek . . . . . . . 10

Tanısal Testler . . . . . . . . . . . 11

İlerleme Riski . . . . . . . . . . . . 14

İskelet Gelişimini Değerlendirmek . . . . . . . . . . 15

Tedavi Seçenekleri . . . . . . . . 18

I. Rota: Ameliyat Dışı Tedavi

Gözlem . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Korseleme . . . . . . . . . . . . . . 21

Korse Tipleri . . . . . . . . . . . . 22

Korselemenin Etkinliği . . . . . 24

Korse Seçmek . . . . . . . . . . . 27

Korse Kullanımı İçin İpuçları . 28

Eğriliğin İlerlemesi . . . . . . . . 29

2. Rota: Cerrahi Tedavi

Cerrahinin Amaçları . . . . . . . 30

Cerrahi Nedir? . . . . . . . . . . 30

Cerrahinin Zamanlaması . . . 31

Karar Verme . . . . . . . . . . . . 32

Cerrah Seçme . . . . . . . . . . 33

Cerrahi İşlemler . . . . . . . . . . 34

Özel İmplantlar . . . . . . . . . 37

Kemik Greftleri ve Füzyon . . 38

Yöntemi Seçmek . . . . . . . . . . 38

Merkezi Seçmek . . . . . . . . . 39

Omurilik Monitorizasyonu . . 39

Ameliyat Öncesi Görüşme . 40

Hastanede . . . . . . . . . . . . . . 41

Ameliyattan Sonra Yaşam Devam Ediyor

Evde İyileşme Dönemi . . . . . . 44

Ameliyat Sonrası Yaşam . . . 45

Kişisel Bir Yolculuk Jamie’nin Hikayesi . . . . . . . 46

Öneriler . . . . . . . . . . . . . . . 47

Ek

İnternet Sayfaları . . . . . . . . . 48

Sık Sorulan Sorular . . . . . . . 49

Sözlük . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Diğer Skolyoz Tipleri . . . . . . 54

Araştırma . . . . . . . . . . . . . . 55

Harms Çalışma Grubu Hakkında . . . . . . . . . . . . . . . 56

İÇİNDEKİLER

1

Ergenlik çağının nedeni bilinmeyen skolyozu (Adolesan idiopatik skolyoz) hakkındaki bu el kitabı, bu yolculuğa başlarken size yol göstermek üzere, önünüzdeki yoldan daha önce geçmiş kişilerin deneyimlerinden yararlanılarak yazıldı.

Ergenlik çağında ortaya çıkan nedeni bilinmeyen skolyozlu hastaların tedavisiyle kazandığımız tecrübeden biliyoruz ki;her ailenin bu hastalıkla tanışması ve hastalık hakkında bilgi edinmesi değişik şekillerde oluyor. Bu el kitabında sunulan bilgilerin skolyoz tedavisi yolculuğunuz sırasında size yardımcı olmasını umarız.

Kalli, 2002’deki omurga ameliyatından sonra

Giriş

2

Omurga Anatomisi Omurga, omur adı verilen ve diskler ile birbirinden ayrılan, 24 ayrı kemikten meydana gelir. Diskler, omurganın esnek olmasını sağlar.

Omurganın 3 bölgesi vardır: 7 servikal (boyun) omur, 12 torasik (göğüs) omur ve 5 lomber (bel) omur. Ayrıca lomber omurgadan daha aşağıda birbiriyle birleşmiş olan 5 tane omur, sakrum kemiğini oluşturur.

Omurga, omuriliği içinde barındırır ve korur. Omurilikten dalla-nan spinal sinirler, omurlar arasında bulunan boşluklardan dışarı çıkarlar.

3

Skolyoz Nedir?Omurga, ön veya arkadan bakıldığında düz olmalıdır. Skolyoz varlığında, sağa ya da sola doğru kayma görürsünüz. Nüfusun yaklaşık %10’unda küçük (10 dereceden daha az) eğrilikler olur ve bunların işlev ya da sağlık üzerine bir etkisi yoktur. Bu duruma Spinal Asimetri adı verilir.

Tanı koymak için bir röntgen filmi çekildiğinde, omurganın eğriliği bir açı olarak derece cinsinden ölçülür ve Cobb Açısı olarak adlandırılır. Skolyoz,10 dere-cenin üzerindeki eğrilik olarak tanımlanır. Skolyoz omurganın en sık göğüs ile bel bölgelerinde oluşur ve bu bölgelerden birini veya her ikisini içerebilir. En sık eğrilik şekli, göğsün sağ tarafında oluşan eğriliktir.

Yandan (lateralden) bakıldığında, omurga-da bazı doğal eğrilikler bulunur. Boyun ve bel bölgelerinde normal olarak öne doğru çukurluk (lordoz) bulunurken, yuvarlak sırt (kifoz) ise genel-likle torasik (sırt bölgesi) omurgada mevcuttur.

NedenBen?

4

Skolyozun Sebepleri Nelerdir?Skolyoz, altta yatan farklı hastalıklar nedeniyle meydana gele-bilir ancak en çok görülen şekli idiopatik (nedeni bilinmeyen) skolyozdur. Bilim insanları, idiopatik skolyozun genetik bir durum olduğunu belirlemiştir ve halen skolyoza neden olan gen karışımlarını ayırt etmek için çalışmaya devam etmektedir. Skolyozun ilerleme (eğriliğin büyüyüp büyümeyeceği) riskini belirlemeye yardımcı olabilecek bir test geliştirilmiştir.Bu sayede, gelecekte daha erken tanı konması ve her hasta için “en iyi” tedavinin seçilmesi sağlanabilir.

DNABütün genetik şifremizi barındıran malzeme

5

Eldeki bazı kanıtlar, omurların ön (anterior) ile arka (posterior) kısımları arasındaki eşitsiz büyüme hızlarının skolyozun sebeplerinden biri olduğunu düşündürür.

İdiopatik Skolyoz Tipleriİdiopatik skolyoz, gelişmeye başladığı yaşa göre tanımlanır.

Her yaş grubunun tedaviyle ilgili kendine has gereksinimleri ve zorlukları vardır.

İnfantil başlangıçlı idiopatik skolyoz:

0-3 yaş

Juvenil başlangıçlı idiopatik skolyoz:

4-9 yaş Adolesan başlangıçlı

idiopatik skolyoz:10-18 yaş

EğrilikderecesiEğrilikderecesi

6

Skolyoz Ne Sıklıkla Görülür? İdiopatik (nedeni bilinmeyen) skolyozun, ergenlerin (adolesan) yüzde 2 ile 3’ünde var olduğu düşünülmektedir. Bu grubun 500’ünden birinde aktif tedavi gerekecektir.

5 bin hastadan birinde, eğrilik cerrahi gerektirecek dereceye ka-dar ilerler. Küçük dereceli skolyozlarda kız ve erkekler eşit oranda etkilenirken, ilerleyici eğrilik gelişme olasılığı erkeklere kıyasla kızlarda 8 kat daha fazladır.

7

Tanı

Skolyozun Tespiti

Bir çocukta skolyoz varlığını ilk kim tespit edebilir? • Rutin bir muayene sırasında çocuk hastalıkları uzmanı veya aile hekimi

• Okulda görevli hemşire

• Antrenör veya beden eğitimi öğretmeni

• Ebeveynler

• Çocuğun kendisi

• Diğer aile bireyleri veya arkadaşlar

• Başka bir sebeple çekilen röntgen filmini gören hekim

Okul TaramasıABD’de bazı eyaletler, devlet okullarındaki çocukların erken er-genlik döneminde skolyoz açısından taranmasını zorunlu kılar. Genellikle kızlar 5. veya 6. sınıfta, erkekler de 6. veya 7. sınıfta incelenirler. Bu tarama genellikle bir okul hemşiresi tarafından yapılır.

8

Görünümdeki Değişiklikler Görülebilecek birkaç özellik vardır:

Özellikle deneyimsiz gözlemciler için skolyozun bu bulgularından bazılarını görmek çok zor olabilir.

• Bir omuz diğerinden daha yüksektir.

• Bir kürek kemiği (skapula) daha çıkıktır.

• Bir kalça diğerinden daha yüksektir.

• Bir bacak daha uzun gözükür.

• Belde asimetri vardır.

• Gövde ve göğüs kafesi bir tarafa kaymıştır.

• Baş, kalçaların arasında ortalanmamıştır.

• Elbiseler asimetrik durur ve çocuk belden aşağı eğildiğinde bir taraf daha yüksek görünür.

9

Görünümdeki bu değişikliklerin sebebi nedir?Skolyoz 3 boyutlu bir de-formitedir. Eğrilik meydana geldiğinde, omurga aynı zamanda kendi ekseni etrafında döner. Vücut şeklindeki değişikliğin şiddeti ve tipi eğrilik şekline göre değişir. Ayrıca her kişinin vücudu, skolyoza farklı yanıt verdiği için bireyler arasında farklılıklar olur.

Ergenlik öncesinde veya ergenlikte bedende hızlı değişiklikler meydana gelir. Çocuklar tipik olarak bedenleri hakkında daha gizleyici olurlar. Bu yüzden genellikle ebeveynler çocuklarını, değişiklikleri kolayca anlayabilecekleri koşullarda göremezler. Skolyoz nedeniyle beden şeklinde meydana gelen erken değişiklikler, belli belirsiz olabilir ve önemli bir eğriliğe rağmen dışarıdan görülen şekil bozukluğu küçük olabilir. Ayrıca skolyoz genellikle ağrılı bir durum değildir.

Omurga eğrildikçe kaburgalar da döner ve bükülürler.

Katie, 2001’deki omurgaameliyatından sonrakayağa geri döndü.

Skolyoz nasıl fark edilir?

10

• Omurganın röntgenleri çekilecektir.

• Muayene ile röntgenlerin sonuçları incelenecek ve sizlere açıklanacaktır.

• İlk sorular cevaplanacaktır.

• Bir tedavi planı önerilecektir.

Uzmana gidildiğinde neler yapılacak? • Hastanın sağlık özgeçmişi ve ailedeki skolyoz öyküsü hakkında bilgi alınacaktır.

• Hastanın boyu ölçülecektir.

• Bir fizik muayene yapılacaktır.

• Öne Eğilme Testi yapılacaktır.

Bir Uzmana GitmekSkolyoz konusunda bir endişe varsa yapılacak ilk işlem, bir çocuk doktoru veya aile hekimine muayene olmaktır.Doktor tam bir muayene yapacaktır,bunun sonucunda sizi skolyoz konusundadeneyimli bir uzmana yönlendirebilir.Skolyoz tanısını kesinleştirmek için bir röntgen çektirmek gerekecektir. En iyisi, skolyoz için sürekli tarama yapan bir merkezde röntgen çekilmesidir.Röntgenler hasta ayakta dik dururken çekilmelidir. Omurganın genel dizilimini en iyi şekilde değerlendirmek için her bir bölgenin ayrı ayrı filmini almaktansa,omurganın bütün bölümleri tek bir filmiçine alınmalıdır.

11

Tanısal TestlerÖne Eğilme Testi nedir?Omurgada bir eğrilik ortaya çıktığında ve omurga döndüğünde, göğüs kafesi ve/veya belde bir asimetri oluşur. Dönme miktarını (açı olarak) ölçmek için bir skolyometre kullanılır.

Gövde dönüşü (rotasyon) bel - sırt düzeyindeki öne eğilme ile ölçülmekte olup, skolyozun ciddiyetinin bir yansımasıdır. 5-7 dereceden daha fazla rotasyonun varlığı, skolyoz olabileceğini akla getirir.

12

Skolyoz röntgende neye benzer?Skolyoz, eğrilik ya da eğriliklerin oluştuğu bölgeye göre tanımlanır [göğüs (torasik) omurgası, bel (lomber) omurgası, göğüs-bel (toakolomber) omurgası]. Skolyoz bir veya daha fazla bölümde olabilir: Tek, çift veya üçlü eğrilikler. Eğriliğin yönü sağa veya sola doğru olabilir.

13

Eğriliğin boyutları nasıl ölçülür?Eğriliğin boyutları, röntgen filmi üzerinde bir açı olarak ve derececinsinden ölçülür. Buna Cobb Açısı veya Cobb Ölçümü adı verilir.

Ne zaman MRG veya daha ileri tanısal inceleme önerilir?Sık görülmeyen eğrilik tipi (ör. göğsün sol tarafındaki eğrilik) veya diğer belirtilerin varlığında ek incelemeler önerilir. MRG (manyetik rezonans görüntüleme), omurilik probleminin tanısında kullanılır.

14

İlerleme Riski

Amanda, 2009’daki omurga ameliyatından sonra softball’a döndü.

Eğrilik daha artacak mı?Skolyozun ilerleyip ilerlemeyeceğini bilmek her zaman kolayolmayabilir. Ancak ilerleme riskini artıran pek çok faktör mevcut-tur. Skolyozun ilerlemesi için en yüksek riskli dönem, eğriliklerin ayda bir veya iki derece arttığı, ergenlikteki hızlı boy uzaması dönemidir.

İlerlemenin tahmininde en önemli iki faktör:

1. Eğriliğin boyutları

2. Uzamanın daha ne kadar devam edeceği

15

Uzmana her gidişte, bir boy ölçümü yapılır. Aralarında aylar olan iki ölçüm arasında boyda uzama olmaması, büyümenin tamamlandığını bilmenin en ke-sin yoludur. Buna ek olarak Risser İşareti adı verilen, kalça üzerindeki kemik olgunluk belirteci röntgende görülür; bu da ne kadar daha kemik olgunlaşmasının kaldığını gösterir.

Ergenlik işaretlerinin varlığı da dikkate alınır. Kızlarda adet görülmeye başlanması ve meme büyümesi kullanılırken, erkeklerde yüzde kıllanma ve ses değişiklikleri değerlendirilebilir. İskelet gelişimiyleilgili bu göstergeler, her zaman paralellik göstermeyebilir ve el ke-miklerindeki büyüme merkezlerinin değerlendirilmesi tavsiye edilebilir.

İskelet Gelişimini Değerlendirmek

16

Risser İşareti nedir? Risser İşareti iskelet olgunluğunun değerlendirilmesi için kullanılır. İskelet tam olarak olgunlaştığında, bir büyüme kıkırdağı şapkası, leğen kemiğinin tepesini (iliak kanat) örter ve kemikleşir. Bu olay ergenlik döneminde meydana gelir. Bu büyüme kıkırdağı kemiğe dönüşür ve röntgende görünür hale gelir. İskelet olgunlaştıkça, kıkırdak şapka ilk olarak leğen kemiğinin dış kenarında görülür (Risser 1) ve 18 ila 24 aylık bir süre içinde tüm kemiği kaplaya-cak şekilde büyür. İskelet olgunluğunun evreleri Risser 0-5 olarak sınıflandırılır, kıkırdak şapkanın ortaya çıkışından öncesi sıfır iken, tam olarak örtülmesi dört olarak belirlenir. Kıkırdak şapkanın iliak kanat ile birleşmesi (Risser 5) omur-ga büyümesinin tamamlandığını gösterir.

17

El ve el bileği filmi neyi gösterir? El ve el bileği filmi, eldeki kemiklerin büyüme plaklarını gösterir.Bu büyüme plakları büyüme sırasında açık kalırlar. İskelet olgunlaşması süresince belirli bir sırayla kapanırlar ve bu aslında Risser işaretinden daha güvenilirdir.

El röntgen filmleri iskelet yaşını (gerçek kemik yaşı) gösterir ve iskelet yaşı kronolojik yaş (doğumdan beri geçen yıllar) ile aynı olabilir veya olmayabilir. El röntgen filmleri, iskelet gelişiminin tamamlanmasına ne kadar kaldığını belirlemede yardımcı olabilir.

18

Tedavi SeçenekleriSkolyoz, eğriliğin büyüklüğü ve şiddetine göreameliyat ya da ameliyat dışı yöntemlerle tedavi edilebilir. Cerrahi dışı yöntemler arasında, eğriliğin ilerleyişini gözlemlemek veya korse kul-lanmak vardır.

Eğer eğrilik, büyüme tamamlandıktan sonra bile ilerlemeye devam edeceği bir noktaya ulaşırsacerrahi tedavi düşünülebilir.

Cerrahi tedaviyidüşün

Tedaviyegerek yok

Muayene veröntgenler ile

takip et

Korse uygulamayıdüşün

HafifEğrilik

OrtaEğrilik

ŞiddetliEğrilik

Evet Hayır HayırEvet

Büyümetamamlandı mı?

Büyümetamamlandı mı?

Her 3-5 yıldabir takip et

İdiopatik (nedeni bilinmeyen) skolyoz ile başvuran hasta

19

Gözlem

I. Rota :Ameliyat Dışı Tedavi

Gözlem, hastanın her 4 ila 12 ayda bir muayene ve rönt-genler için uzmana gelmeye devam etmesi anlamına gelir. Ziyaretlerin sıklığı çocuğun, büyümenin hangi evresinde olduğuna göre değişir. Farklı günlerde çekilen röntgen ölçümleri arasında küçük oynamalar (beş dereceye kadar) olabileceği için, kıyaslamalı röntgen filmlerinin 4 ile 6 aydan daha sık çekilmemesi önerilir. İlerleyici eğrilikler genellikle ayda 1-2 derece artar, bu nedenle dört aydan daha sık olarak yapılan röntgen incelemeleri gerçek ilerlemeyi güvenilir olarak belir-leyemez. Tek başına gözlem, büyümenin halen devam ettiği kişilerde 20-25 dereceden az olan eğrilikler için, büyümenin tamamlandığı kişilerde de 40-45 dereceden daha az olan eğrilikler için önerilir.

20

Eğrilik ilerler mi?Genelde kişinin yaşı ne kadar küçük, iskelet olgunluğu ne kadar az ve skolyoz tanısı konduğunda eğrilik(ler) ne kadar büyükse, ilerleme potansiyeli de o kadar büyüktür.

Unutmayın, küçük eğriliklerin çoğu küçük kalır.

Aşağıdaki tablo, ilk Risser İşareti’nin ortaya çıkmasından önceki yaklaşık 18 aylık sürede ergenlerin büyüme hızını (büyüme hızı doruk evresi olarak adlandırılır) gösteriyor. Ergenlerin boyu uzamaya devam edecek, ancak aşağıda da gösterildiği gibi bu daha yavaş bir hızda olacaktır. Erkeklere kıyasla kız çocuklar, bu hızlı büyüme evresini daha kısa sürede tamamlar. Bu evre genellikle ilk adetin görülmesinden hemen öncedir.

21

25-40 derece arasındaki eğrilikler için birkaç farklı senaryo vardır:

1. Eğer eğrilik kötüleşmiş, ancak halen 40 dereceden azsa ve büyüme tamamlanmışsa, bu tür eğriliklerin erişkinlikte ilerleme riski düşüktür.

2. Eğer eğrilik kötüleşmiş ancak ameliyat önerilecek kadar değilse fakat halen büyümeye devam ediyorsa, gözlem gerekir ve bir korse kullanılması düşünülebilir.

Korseleme nedir?

Skolyoz tedavisinin bir aşamasında, bir korsenin yararlı olup olmayacağı konusunda doktorun hastayla konuşması gereke-bilir. Eğriliğin ilerleyici olduğu ve iskeletin daha büyüyeceği durumlarda, korselemenin daha fazla ilerlemeyi engellemek için etkili olabileceği anlatılır.

Korseleme sıklıkla, eğriliklerin 20-25 dereceyi geçtiği ve korse uygulamasıyla ameliyatı engellemeye yetecek kadar büyüme zamanının kaldığı durumlarda tercih edilir. Korselemenin amacı, ilerlemeyi durdurmaktır. Korseleme, bir eğrilikte ancak çok ender olarak gözle görülür veya kalıcı bir düzelme sağlar.

Takip edilen eğrilik kötüleştiğinde sonraki adım nedir?

Korseleme

22

Skolyoz korsesi nedir?Skolyoz korsesi, gövde ve kalçaları saran, eğriliğe ters yönde basınç uygulayan sert bir plastik korsedir (ortez adı daverilir). Korselemenin dayandığı teoriye göre, eğriliğe dışarıdan uygulanan basınç omurganın daha normal gelişmesine izin verebilir.

Korse neye benzer?Çeşitli korse şekilleri vardır; bunların bir kısmı tüm gün, diğerleri sadece geceleri takmak için tasarlanmıştır.

Korse Tipleri

23

Hangi korseyi kullanması gerektiğini hastanasıl bilecek?

Hangi korsenin kullanılacağına eğriliğin şekli, ana eğriliğin yerleşimi ve doktorun tercihine göre karar verilir. Daha önce de belirtildiği gibi, omurgada eğriliğin meydana gelebileceği 3 bölge vardır: Üst göğüs, göğüs ve bel. Bu bölgelerdeki eğrilikler bir arada olabilirler. Üst göğüs eğrilikleri, omurganın bu kısmının diğer kemik yapılar tarafından bloke olması nedeniyle genellikle koltukaltı korselemesi için uygun değildir.

En çok önerilen korse tipi, sürekli (doktorunuz “sürekli”yi size tanımlayacaktır) olarak takılan TLSO (torako–lumbo–sakral ortez) korsesidir. Bu korse, torakal (göğüs) bölgesi ve çift eğrilikler için kullanılabilir. Tek bir lomber (bel) eğrilik için bazı doktor-lar sadece gece takılan bir korse önerirler. Bir röntgen filmi ve fizik muayene ile en çok hangi korsenin etkili olma potansiyeli olduğu belirlenir. Korse kullanımı ve özel korse tipleri konu-sundaki görüşler, deneyimli skolyoz uzmanları arasında belirgin değişiklikler gösterir.

24

Korselemek mantıklı bir tercihtir. Ancak bazı hastalara yardımcı olmasına rağmen, tüm hastalarda tutarlı bir şekilde etkili olmaması nedeniyle tartışılmaya devam etmektedir. Uzmanlar, korselemenin bazı bireylerde bir dereceye ka-dar ilerlemeyi engellediğini, bu sayede ameliyata gerek bırakmadığını belirtmektedirler. Bazı eğrilikler korse kullanılsa bile ilerleyip ameliyat gerektirebilirler. Bunun aksine, korse kullanılmadığı halde bazı eğrilikler ilerlemeyecektir.

Doktorlar ve bilim insanları korseleme sorusuna cevap ver-mek için çalışırken, şu anda bilemediğimiz diğer bir konu da skolyozun ilerlemesinin herhangi bir kişide engellenip engellenemeyeceğidir. Bu nedenle korse, hem korseye hiç ihtiyacı olmayan ergenler hem de korse kullanmalarına rağmen eğrilikleri artacak olan ergenler tarafından kullanılır. Eğer korseleme bir eğriliğin ilerlemesini engellemede başarılı olacaksa, o zaman korsenin takılması gerekir. Etkinlik doza bağlıdır ve daha uzun süreli korse kullanımı daha etkin bir tedavi anlamına gelir.

Skolyozun doğal seyrini (eğriliğin zaman içinde nasıl davranacağını) belirlemek şu anda mümkün değil ancak gelecekte bu bilgiyi verebilecek bir test geliştirilme aşamasındadır. Etkinlik konusundaki tartışmalar sürmesine rağmen, korseleme ancak geride anlamlı derecede bir büyüme kalmış (Risser 0-2) ve hasta da korse kullanma konusunda çok azimli ise mantıklı olmaktadır. Eğer hasta korseleme ile devam etmeyi tercih ederse, hastanın hoşlandığı spor veya diğer faaliyetlere katılmaya devam etmesi çok önemlidir.

Korselemenin Etkinliği

25

Hastalar, korse kullanmaları önerildiğinde şöyle tepkiler verebilirler:

BUNU

Ameliyat OLMUYORUM!Her gün giyeceğim.

giymemi mi bekliyorsunuz?

Ameliyat olurum daha iyi.

Giyeceğim ama okulda değil.Giysilerimin altına giyebilir miyim?

Öyleyse yeni kıyafetler alacağım demektir.Yaşasın alışveriş!

ASLA OLMAZ!

26

Spor ya da diğer faaliyetler skolyozu daha da kötüleştirmez.Bu nedenle lütfen spor yapmaya ve aktif olmaya devam edin.

Korse seçilmezse sırada ne var?

Korseleme yerine gözlem de makul bir seçenektir. Doktorunuz ne sıklıkla röntgen çektireceğinizi ve muayene olacağınızı söyleyecektir, ancak bu süre genellikle 4-12 ayda birdir.

Skolyozun daha kötüleşmesini engelleyecek başka tedaviler var mı?

Skolyozun ilerlemesini engellediği iddia edilen başka tedaviler de vardır. Bunlar arasında akupunktur ve akubasınç, elektrik uyarısı, biyogeribildirim (biofeedback), fizik tedavi, mıknatıslar, beslenme ve vitamin takviyeleri, kiropraktik manipulasyon, ayakkabı ortezleri ve daha az geleneksel tedavilerin diğer türleri bulunur. Bugüne kadar bunlardan hiçbirinin skolyoz üzerine herhangi bir etkisinin olduğu bilimsel olarak kanıtlanamamıştır.

Josh, 2008’deki omurga ameliyatından sonra

27

Doktor, bir korse yapması için ortez uzmanına reçete yazacaktır. Sigortanın kapsama durumu korse seçeneklerini etkilese de, doktor sıklıkla güvendiği ve daha önce beraber çalıştığı bir ortez uzmanına yönlendirecektir. Korsenin teslimi yaklaşık iki ila dört hafta sürer.

Doktor daha sonra korsenin uymasını kontrol edecek ve etkinliğini ölçmek için (eğrilik ne kadar düzeliyor) bir röntgen çektirecektir. Korse teslim edildikten birkaç hafta sonrasına bir randevu ayarlanmasına yardımcı olacaktır. Hasta bundan sonra, eğriliğin gidişatını izlemek için belirli aralıklarla muayene ve filmler için gelecektir.

Korsenin ne kadar süre takılması gerekir?

Bir korse, ergenin büyümesi bitene veya eğriliğin artık ameli-yat önerilecek dereceye ilerlediği duruma kadar kullanılır. Kızların çoğunda ilk adetten 18-24 ay sonra büyüme durur. Erkek çocukları ergenliklerinin geç dönemine kadar büyümeye devam edebilir, bu nedenle kızlardan daha uzun süre korse kullanmaları gerekir.

Korselemeye bağlı psikolojik etkiler var mıdır?

Ergenlik yılları hızlı değişikliklerin olduğu, kişininkendisiyle etrafındakiler arasındaki farklara ve akranların baskısına daha duyarlı olduğu bir dönemdir. Korse kullanım zorunluluğu, bir ergenin zaten zor olan bir yaşam dönemine uyum sağlamasını etkiyebilir.

Korse Seçmek

28

Ergenlere:

• Korse üzerine uyacak yeni elbiseler almanın tadını çıkarın.

• Korse kullanmadan önce yaptığınız herşeye devam edin.

• Korseden utanmayın, o tıpkı dişinizdeki teller gibi. Geçici!

• Sizi beden dersinden muaf tutmasını beklemeyin.

• Korseye bir ad takın.

• Zor, ama yapabilirsiniz.

Ebeveynlere:

• Çocuklarınızı spor ve aktivitelere devam ettirin.

• Onlara ara sıra bir mola izni verin: Arkadaşında kalmasına, tatile veya özel bir organizasyona izin verin.

• Hem siz, hem de ergen çocuğunuz için zor olduğunu kabul edin.

• Ergen çocukları korse kullanan

ebeveynler ile konuşun.

• Ergen çocuğunuza gayretlerinde destek olun.

“Evet, korse giyiyorum.Fark ediliyor mu?”

Korse Kullanımı İçin İpuçları

29

Eğer skolyoz erişkinlikte daha kötü olacak veya yaşamın ileri dönemlerinde ciddi sağlık sorunlarına yol açacak noktaya gelmişse, cerrahi önerilebilir.

Cerrahi ne zaman önerilebilir?

Bu, kısmen büyümenin evresine, eğriliğin yerleşimine ve eğrilik şekline göre değişir.

Genel olarak: • Eğer bir eğrilik 40 dereceye ulaşırsa, büyüme tamamlanmamış olsa bile cerrahi girişim önerilebilir.

• İskelet olgunlaştığında 40-45 dereceden daha az olan eğriliklerde ilerleme eğilimi azdır, ancak bel eğriliklerinin 35-40 derece gibi daha düşük bir eşik değeri vardır.

• İskelet olgunlaştığında 50 derecenin üzerinde olan eğriliklerin erişkinlik boyunca ilerleme riski yüksektir, ancak daha yavaş bir hızda (yılda yaklaşık bir ila iki derece) ilerlerler. Cerrahi önerilme olasılığı yüksektir.

• İskelet olgunlaştığında, 40-50 derece arasında olan eğriliklerin bir kısmı ilerler, diğerleri ilerlemez. Tedavi önerileri çeşitlidir.

Eğriliğin İlerlemesi

30

II. Rota:Cerrahi Tedavi

Cerrahinin amaçları skolyozun daha fazla ilerlemesini engel-lemek ve omurgayı olabilecek en güvenli şekilde düzeltmektir. İlerlemenin durdurulması, yaşamın ilerleyen yıllarında ağır skolyozla (yetmiş ile seksen dereceden daha ileri olan eğrilikler) birlikte olan ciddi sağlık sorunlarını engelleyecektir. Büyük eğrilikler ile birlikte olabilecek problemlerin bazıları nefes alma güçlüğü, kalp sorunları, kas zayıflığı ve ağrıdır.

Cerrahi Nedir? Ameliyat sırasında eğrilik, güvenli bir düzeltmenin mümkün olabileceği en yüksek oranda düzeltilir. Bunu yapmak için implantlar (genellikle çubuklar, vidalar, teller ve/veya kancalar), eğriliğin olduğu omurga kısmındaki omurlara tutturulur.

Düzeltme sağlandıktan sonra, implantlar üzerine kemik grefti yerleştirilir. Zaman içinde bu kemik grefti mevcut kemik ile kaynar (bir araya gelir) ve bu bölgede sağlam bir kemik sütunu oluşturur. İmplantlar, kemikler birbirine kaynayıncaya kadar omurgayı düzeltilmiş pozisyonda tutmak için bir iç korse görevi görür. Bu görev kemiğin kaynamasına kadar (yaklaşık 6-12 ay) sürer.

Kemiklerin kaynaması sonucunda omurganın bu bölgesinde büyüme potansiyeli ortadan kalkar, ki büyüme skolyozun kötüleşmesine neden olmuştur. Her bir omur yılda yaklaşık bir mm büyür ve olası boy kaybı, eğriliğin (eğriliklerin) düzeltilmesi ile kazanılan boy miktarı ile dengelenir. Kaynama (füzyon), ayrıca birleştirilen omurga kısımlarındaki hareketi durdurur. Esneklikteki kayıp hafif olup gövde işlevini çok az kısıtlar.

Cerrahinin Amaçları

31

Orta derece skolyozda, çocuğunuzun herhangi bir sağlık sorunu olmayabilir. Ağrı veya diğer belirtiler ortaya çıkmadan önce ameliyat önerilmesinin çeşitli sebepleri vardır.

Erişkinlerdeki büyük ve sert eğrilikler ile kıyaslandığında, bir çocuk veya ergendeki küçük ve esnek eğrilikleri düzeltme ameliyatı daha basit olup daha az sayıda omurun kaynatılması (füzyon) gerekebilir.

Ayrıca ergenlik döne-minde iyileşme daha kolay, yaşam (okul, aile, kariyer açısından) daha az karmaşıktır.

“Çocuğumun büyümesi tamamlanana kadar beklememiz gerekmiyor mu? Neden şikayetlere yol açana kadar beklemiyoruz?”

Cerrahinin Zamanlaması

32

Karar VermeKendinizi eğitin ve sorular sorun. Sorulacak en önemlisoruların aşağıdakiler olmasını öneririz:

• Şu anda ameliyat olmanın risk ve faydaları nelerdir?

• Şu anda ameliyat olmamanın faydaları nelerdir?

• Önerilen cerrahi işlemin riskleri ve faydaları nelerdir?

Herkesin cevapları değerlendirmesi, risk ile faydaları tartması biraz farklıdır, ancak bu sorular kararın verilmesini sağlayacak bilgiyi incelemek için mükemmel bir başlangıç noktasıdır. Dokto-runuz, deneyimlerini paylaşmak isteyen diğer hasta ve aileleriyle görüşmenize yardımcı olabilir.

İkinci bir görüş alınsa?İyi fikir. Bir uzman, çocuk hekimi, aile hekimi veya internetten, kime gidileceğine dair öneriler alabilirsiniz. Bazı ebeveynler ve aileler, böylesi bir durumda olan kişileri tanıyor olabilirler. Bu kişilere cerrahlarıyla olan deneyimlerini sormak yardımcı olabilir, ancak biz bu konuda uzmanlaşmış olan bir omurga cerrahından ikinci görüş almanızı öneririz.

Ameliyat istenmiyorsa sırada ne var?Ameliyat olmamayı seçmek, gözlem ile takip edilmeyi seçmek demektir. Sizi tedavi eden doktor, hastanın röntgenler ile ne sıklıkla takip edilmesi gerektiğini söyleyecektir. Ameliyat sınırında olan eğriliklerin korselenmesinin faydası ya hiç yoktur ya da azdır. Eğrilik büyüyebileceği için, doktorunuzun takibi altında röntgen filmleri ve muayene ile skolyozun gözlenmesi önemlidir.

33

Bir cerrah seçmek, ardından birlikte bir ameliyat planı oluşturmak (hangi işlemin seçileceğine karar vermek) ve ameli-yat için bir tarih belirlemek sonraki adımlardır.

Cerrah nasıl seçilmeli?Seçeceğiniz cerrahın

• Bu konuda eğitim almış ve uzmanlaşmış olması

• Çocuk ve ergen omurga deformitelerinin tedavisinde uzmanlaşmış olması

• Ergenlerin omurga ameliyatı sırasında ve sonrasında bakımı konusunda deneyimli bir hastane ve hastane ekibi ile birlikte çalışıyor olması

• Çocuk omurga deformitelerinin tedavisinde başarılı deneyim-leri olması önerilir.

Ameliyat planı nedir?Skolyozu cerrahi olarak tedavi etmenin birden fazla yolu vardır. Omurganın hangi seviyelerinin kaynatılacağı (füzyon) ve hangi yaklaşım/işlem ile yapılacağına karar verilmesi gerekir. Cerrahlar ya sırttaki bir kesiden ya da göğüs veya karnın yan tarafından girerek omurgaya ulaşırlar. Yaklaşım(lar) öncelikle eğriliğin şekline, fiziksel şekil bozukluğuna ve iskelet-sel olgunluğa göre değişir.

Cerrah Seçme

34

Omurgaya cerrahi yaklaşımda iki genel yöntem vardır:Sırttan (posterior) ve önden/yandan (anterior).

En sık uygulanan yaklaşım sırttan olup Enstrumentasyonlu Posterior Spinal Füzyon olarak bilinmektedir. Bu işlemde, omurga boyunca bir kesi yapılır, vidalar ve/veya kancalar omurlara tutturulur; sonrasında da çubuklar, vida veya kancalara tutturulur. Bu vidalar ve kancalar, çubukları sabitlemek için tutunma noktaları olarak işlev görürler. Omurganın düzeltilmiş pozisyonda kaynaması için omurga üzerine kemik greftleri konur. Bütün eğrilik tipleri bu yaklaşım ile tedavi edilebilir.

Enstrumentasyonlu Posterior Spinal Füzyon

Cerrahi İşlemler

Enstrumentasyonlu Anterior Spinal Füzyon

35

Enstrumentasyonlu Anterior Spinal Füzyon, karnın yan tarafı ya da göğüsten yapılan bir kesi ile gerçekleştirilir. Tedavi edilecek tek bir eğrilik varsa bu iyi bir seçenek olabilir. Kaynatılacak (füzyon yapılacak) her bir omurun ön (anterior) kısmına yan taraftan girilerek her omura bir veya iki vida yerleştirilir. Daha sonra rodlar, omurga boyunca vidalara tutturulur.

Omurlar arasındaki diskler çıkarılarak yerlerine kemik greftleri yerleştirilir ya da bazı olgularda bazı seviyelere kafesler konur. Bunlar, omurganın düzeltilmiş pozisyonda kalmasına izin verir.Bu yaklaşım, omurganın göğüs bölgesindeki tekil eğrilikler için bir seçenek olup, ayrıca tekli lumbar eğrilikler için de oldukça uygundur.

Anterior Disk Eksizyonu /Füzyonu ile birlikte

Enstrumentasyonlu Posterior Spinal Füzyon

36

Bazı özel durumlarda, hem anterior hem de posterior yaklaşımlar daha küçük kesiler ile yapılabilir. Bazı eğrilik tipleri için en uygun seçenek Kombine Anterior ve Posterior yaklaşımdır. Kombine yaklaşımlar, çok genç hastalar ile daha sert eğrilikleri olanlar için kullanılırlar. Enstrumentasyonlu Torakoskopik Anterior Spinal Füzyon, göğüs bölgesindeki dört veya beş küçük kesiden yapılır. Bu yaklaşım en çok tekil sağ göğüs eğrilikleri için uygundur.

İmplantlar

İmplantlar ne kadar kalacak?

37

İmplantlar metalden üretilir. Bu metaller, paslanmaz çelik, titan-yum veya kobalt krom-dur. Kullanılabilecek çok çeşit implant bulunur. Cerrahların implant konusunda bireysel tercihleri olup bunun nedenlerini hastaları ile paylaşırlar.

İnfeksiyon veya rahatsızlık gibi ender durumlar haricinde, implantlar ömür boyu vücut içinde kalırlar. Çubuklar, omurgayı düzeltilmiş pozisyonda tutarlar, omurlar kaynayıncaya ve kuvvetli bir kemik sütunu oluşuncaya kadar bir iç korse görevi görürler. Kemikler birbirine kaynadığında implantların görevi biter, çünkü düzeltmeyi yerinde tutan füzyondur. Ancak implantları (çubuklar, kancalar ve vidalar) çıkarma ameliyatı büyük ameliyattır ve çoğu durumda da gereksizdir.

Özel İmplantlar

38

Omurgayı düzeltilmiş pozisyonda tutan kemik greftleri, farklı kaynaklardan elde edilir. Bu kaynaklar cerrahi yaklaşıma göre değişir, muhtemelen ameliyat sırasında omurgadan elde edilen kemik ile tamamlayıcı kemik ürünlerinden oluşur.

Füzyonun etkileri nelerdir?Füzyon, omurgayı düzeltilmiş pozisyonda tutmak ve skolyozun ilerlemesini durdurmanın yanı sıra omurganın o noktasındaki büyümeyi de durdurur. Bu ergen hastalar için sorun oluşturmaz. Çünkü omurganın düzeltilmesiyle bir miktar uzama sağlanmış olur.

Bunlara ek olarak, omurganın kaynatılan kısmı artık esnek değildir. Bu durum sırt omurlarında ciddi sorun oluşturmaz, çünkü omurganın bu kısmı çok az doğal harekete sahiptir. An-cak lumbar (bel) omurları daha esnektir ve bu alandaki füzyon hareketi bir miktar kısıtlar. Bel hareketinin sadece birkaç lomber diskte yoğunlaşması, bu disklerin daha çabuk aşınmasına neden olacağından, mümkün olan en az sayıda lomber omuru kaynat-mak için her türlü çaba sarfedilir.

En iyi yöntem, eğriliğin şekline, iskeletin olgunluğuna, fiziksel deformitenin boyutlarına ve cerrahın tercihlerine göre değişir. Her ameliyatın riskleri ve faydaları vardır. Bu seçenekleri cerrah ile tartışmak cerrahi planlamanın bir parçası olacaktır.

Kemik Greftleri ve Füzyon

Yöntemi Seçmek

DoğruYoldaDoğruYolda

Merkezi Seçmek

39

Bir hastanede olması gerekenler

Omurilik MonitorizasyonuÖnce biraz daha anatomi: Omurilik ve sinirler vücu-dun istemli ve istemsiz aktivitelerini kontrol ederler; hareket, duyu, mesane ve bağırsak işlevleri bunlardan birkaçıdır. Beyin, duyusal sinir uçlarından omuriliğe, omurilik tarafından da kendisine iletilen bütün mesajları işlemden geçirir ve omurilikten gelen mesajlarla kasları harekete geçirir.

Ameliyat boyunca, omuriliğin ve sinirlerin mesaj gön-derme ve alma yetenekleri, ayrıca beynin bumesajlara yanıtı izlenir. Bunun amacı, bir prob-lemi gösterebilecek omurilik ve sinir sinyallerini yakalamaktır. İnceleme, gelişmiş bir bilgisayar sistemi kullanan eğitimli bir profesyonel tarafından yapılır. Bu monitorizasyon ameliyat sonrası omurilik işlev bozukluğunu önemli derecede azaltır.

• Uzman çocuk anestezisti

• Uzmanlaşmış Çocuk Hastalıkları Bölümü

• Çocuk Yoğun Bakım Ünitesi (YBÜ)

• Ameliyat sırasında omurilik monitorizasyonu

• Ağrı tedavisi ve diğer çocuk uzmanlarının varlığı

40

Ameliyat tarihine nasıl karar verilebilir?Çeşitli faktörler vardır, örneğin cerrahın ve hastanın ajandası gibi. Altı ila on iki aydan daha uzun süre boyunca beklemenin risklerini cerrah ile konuşun. Bazı olgularda, bu zaman içinde omurganın ek seviyelerinin kaynatılmasını gerektirecek düzeye erişen ilerleme olabilir. Bekleyişin ne kadar süre ile güvenli olduğuna karar vermenizde bir cerrah size yardımcı olabilir.

Bir plan ve tarih belirlendi. Sırada ne var? Ameliyattan hemen önceki dönemde, planlanan cerrahi ko-nusunda ek bir konuşma için hasta ve ailesi, cerrah ve ekibi ile buluşacaktır. Bu ziyarette, ek röntgen filmleri gerekebilir. Bu ziyaret soru sormak için mükemmel bir fırsattır, ancak bu sürecin herhangi bir anında sorularınız ve endişeleriniz için cerrahınızın ofisini aramaktan çekinmeyin.

Cerrahın ekibi, sigorta şirketlerinden onam alınmasında, işlem için hazır olması gereken kan ürünlerinin ve cerrah tarafından önerilebilecek ek tanısal testlerin ayarlanmasında yardımcı olacaklardır.

Bu noktada, hasta ile ailesi hastaneyi dolaşma ve bu deneyimi yaşamış ailelerle görüşme fırsatı bulabilirler.

Ameliyat Öncesi Görüşme

Rahatlık

İlerideRahatlık

İleride

41

Ameliyat günü geldi. Neler olabilir?

• Daha fazla kağıt işi

• Anestezist (hastayı uyutacak kişi) ile görüşmek

• Cerrahlar ve asistanları ile görüşmek

• Aynı soruları soran birçok değişik kişi ile karşılaşma

• Ameliyattan önce sorular sormak için bir fırsat

• Ebeveynler için dakikaların saatler gibi geçtiği uzun bir gün, hastalar için saniyeler gibi geçen bir gün

• Hastane çalışanlarından destek ve sabır

• Ameliyatın ardından cerrahla görüştükten sonra hisse-dilen büyük bir rahatlık, ailenin bir araya gelişi ile daha da büyük bir rahatlama

Brianna’nın omurgası. 15 yaşında, 2009’da omurga ameliyatı geçirdi.

Hastanede

42

Ameliyat bitti. Sırada ne var?

Ameliyattan sonra hastaların çoğu, anesteziden uyanırken yakından izlenebilmeleri için Ayılma Odası’na giderler.

Ayılma Odası’nda geçirilen süreden sonra, has-tanedeki odalarına nakledilirler.

Hasta hastanede muhtemelen bir haftadan daha kısa süre kalacaktır. Bu süre içinde ağrı kontrolü, oturma, yürüme, yemek yeme, bağırsak ve mesane rutinleriyle eğitim gibi eve gitmeden önce hastanın katetmesi gereken kilometre taşları olacaktır.

Bireyler farklı hızlarda iyileşir ve cerrahların ameli-yat sonrası tedavileri de değişkenlik gösterir.

Hastalar, işlemin büyüklüğüne göre hastanede orta-lama 3-7 gün kalır.

Ağrı kontrolü, diyet ve mesane/bağırsak rutinleri, mideyle bağırsakların ne kadar süre içinde normale döndüğüne ve bağırsak seslerinin ne kadar za-manda duyulduğuna göre değişir. Bağırsak sesleri yeniden duyulmaya başladığı zaman hasta yiyip içebilir. Bu çoğunlukla sıvılar ile başlar, sonra katı gıdalara doğru gider. Daha sonra da ağızdan ağrı kesicilere geçilir. Tipik olarak, bu geçiş olana kadar mesane sondası yerinde kalır. Kabızlık; anesteziye, ağrı kesicilere ve azalmış aktiviteye bağlı olarak sıklıkla gözlenen bir durumdur. Tıbbi ekip bu ko-nuda yardımcı olacaktır.

43

Ne zaman taburcu olunabilir?

Kişiden kişiye farklılıklar olmasına rağmen genel olarak ebeveynler, ergenlerin iyileşmesinde her geçen gün bir ilerleme göreceklerdir.İlerlemelerin sırası:

Ebeveynler, ilk başlarda sinirliyken ve çocuklarının bakımında her şeyi hemşirelerin yapmasını beklerken, sonrasında bunu hemşireler yerine kendilerinin yapabileceğinden emin olduklarını göreceklerdir. Yapabilirler!

Bu kilometre taşları geçildiğinde, hasta evine gitmeye hazırdır.

Kalli, 2005’teki omurga ameliyatından sonra

• Sürekli yatakta yatmaktan koridorda turlar atmaya

• Damardan verilen ağrı kesicilerden ağızdan alınan ağrı kesicilere

• Hiçbir şey yiyip içememekten tekrar yiyip içmeye

• Sonda ile idrar yapılmasından normal idrar yapmaya

44

Ameliyattan sonra evdeki ilk haftalarda, aşağıdakilere odaklanılır:

Ryan, 2010’daki omurga ameliyatından sonra yeniden pilot koltuğunda

Ameliyattan Sonra Yaşam Devam Ediyor

• Ağrı tedavisi ve narkotik ağrı kesicilerin bırakılması

• İştah normale döndükçe sağlıklı beslenme

• Çocukların kendi bakımları konusunda bağımsızlıklarına geri dönüşleri (ebeveynler sıklıkla bu haftaların yeni doğan bir bebeğe sahip olmak gibi olduğunu söyler)

• Artan aktivite ve dayanıklılık

• 3-6 hafta sonra okula geri dönüş

• Kendisini iyi hisseder, ameliyat öncesi enerji düzeyi normale dönmüştür.

• Aktivite/spor kısıtlamaları haricinde normal yaşamına geri dönmüştür.

• Narkotik ağrı kesicilere ihtiyaç duymaz.

Ameliyattan altı hafta sonra, birçok ergen:

Evde İyileşme Dönemi

45

Ameliyattan sonra altıncı hafta ile bir yıl arasında aktivite kısıtlamaları devam edebilir.

• Kısıtlanan aktiviteler, iyileşmekte olan kemiklere çok fazla yük bindirip kaynamalarını engelleyebilecek aktivitelerdir.

• Yıl ilerledikçe birçok cerrah kademeli olarak kısıtlamaları azaltacaktır.

• Cerrah tarafından izin verilmedikçe kaçınılması gereken aktivi-teler arasında zorlayıcı sporlar, beden eğitimi, ağır kaldırma ve omurganın aşırı dönmesi veya gerilmesi bulunur.

Ameliyattan bir yıl sonra:

• Spor ile aktivitelerde kısıtlama yoktur ve yaşam yeniden normale döner!

• Cerrah ne sıklıkla kontrole gelineceğini söyler. Önerilenkontrollere gelmek çok önemlidir.

Yaşamınızın geri kalanı:

• Yaşamın farklı evreleri süresince cerrahinin fiziksel etkileri azalacaktır.

• Komplikasyon gelişme olasılığı düşüktür.

• Skolyoz aile içinde devam edebilir, bu yüzden bir sonraki nesle dikkat edilmeli.

• Meslek seçimi konusunda hiçbir kısıtlama yoktur.

• Kadın hastalar normal gebelik ve doğum bekleyebilirler.

• Sırt açısından sağlıklı bir yaşam tarzı önerilir (kilonun korunması, aktif kalınması, tütün kullanılmaması).

Ameliyat Sonrası Yaşam

46

“Benim ismim Jamie ve şu anda 20 yaşındayım. On dört yaşında, sekizinci sınıfın ortasında iken bana skolyoz tanısı kondu. Dok-torun ofisinde otururken bu haberi aldığımda yıkılmış, kalbi kırılmış ve kafası karışmış bir haldeydim. Skolyozun ne olduğundan bile emin değildim, tek bildiğim ciddi bir hastalığım olduğu ve yaşamımın daha sonraki yıllarında hayatımı tehdit ede-cek komplikasyonların engellenmesi için ameliyat gerektiğiydi. Aklıma ilk gelen ‘Nasıl futbol oynayacağım?’ sorusu oldu. Futbol, dört yaşımdan beri hayatım olmuştu.

Omurgamı düzeltmek için ameliyat olacağımdan, futbola bir yıl ara vermek zorunda kalmak, anlayamayacağım bir şeydi. Ancak ailemin ve doktorların çok ihtiyaç duyduğum destekleri sayesinde, ameliyatın sağlıklı bir yaşam sürebilmek için kabul etmem gereken bir şey olduğunu gördüm. Ameliyatı düşündüğümde kafamdaki soru işaretleri yüzünden korkuyordum, ancak doktorumu tanıdığımda ve yeteneğini öğrendiğimde sakinleşip rahatladım. Ameliyattan önceki o korkulu günleri düşünüyorum da, kararımın ne kadar doğru olduğunu şimdi görüyorum. Sonuç inanılmazdı. Ameliyat öncesine kıyasla görünüşümden çok memnunum. Ailem, arkadaşlarım, futbol takımı ve en önemlisi de böylesi olağandışı bir ameliyat yapan doktorlarımdan aldığım destek için de minnettarım. Destek ve azim, ameliyat ile iyileşme dönemini kolayca atlatabilmemi sağladı.

Futbol oynamaya geri dönmek için, bana izin verildiği andan itibaren fizik tedavide aralıksız saatler geçirmeye dikkat ettim. Normal iyileşme dönemi bir yıl iken ben altı aydan sonra futbol oynadım, yine normal süreden daha önce koştum ve etrafımdakilerin motivasyonu sayesinde çok daha fazlasını yaşadım. Bu süreç içinde karşılaştıklarımla son derece pozitif bir deneyim yaşadım. Şimdi her zamankinden daha kuvvetliyim. Beni bugün olduğum kişi yaptığı için, ameliyat öncesi ve sonrasında yaşadığım hiçbir günden vazgeçmem.”

Kişisel Bir Yolculuk: Jamie’nin Hikayesi

47

1. Bir doktor ziyareti sırasında beklenmeyen veya isten-meyen haberler aldığınızda, bundan sonraki diğer bilgilere odaklanmanız zor olabilir. Lütfen ziyaret üzerinde düşünme vakti bulduktan sonra doktorla konuşmak için geri dönün. Bütün sorularınızın cevaplanmış olması önemlidir.

2. Sorularınızı yazın.

3. Kendinizi eğitin. Bilgi sizi

güçlendirir ve bilinçli kararlar

almanızı sağlar.

4. Başkasıyla konuşun; ebeveynler,

çocuklar/ergenler ve tıbbi ekip.

5. Birbirinizi dinleyin; ebeveynler, çocuklar/ergenler ve tıbbi ekip.

6. Karar vermek ve güvenilir bir ilişki kurmak için beraber çalışın.

Kayci, 2005’tekiomurga ameliyatından sonra

Radyoloji teknikeri olmak için eğitim gören Lisa 2000’de

omurga ameliyatı oldu.

Öneriler

www.settingscoliosisstraight.org

www.aaos.org

www.srs.org

www.posna.org

www.scoliosis.org

www.scoliosis-assoc.org

www.kidshealth.org/scoliosis

48

Sonuç Ergenlik çağının nedeni bilinmeyen skolyozu (Adolesan idiopa-tik skolyoz) tedavi edilebilir bir hastalıktır. Yaşam aktivitelerine katılımınızı ve yaşamdan zevk almanızı etkilemez.

Burada sunulan bilgilerin size yardımcı olduğunu umuyor ve bu bilgilerin çok genel olduğunu hatırlamanızı istiyoruz.

Bunlar size seçenek sunulduğunda genel bir çerçeve oluşturmayı amaçlar, ancak size belirli tedaviler önerme amacında değildir.

Skolyoz karmaşık bir bozukluktur, zorluklar da olacaktır. Ancak bizler, bu zorluklara göğüs gereceğinize eminiz.

Ek İnternet Siteleri

Güvenilir bilgi veren internet siteleri vardır.

Setting Scoliosis Straight

Amerikan Ortopedik Cerrahlar Akademisi

Skolyoz Araştırma Derneği

Kuzey Amerika Çocuk Ortopedi Derneği

Ulusal Skolyoz Kurumu

Skolyoz Derneği

Çocuk Sağlığı

Bunlardan bazıları:

49

Sık Sorulan Sorular1. Skolyoz nedir? Skolyoz, omurgadaki eğriliktir.

2. Skolyoz olduğu nasıl anlaşılır? Bazen gözle görülemeyebilir ancak bir omzun ve kalçanın diğerinden daha yukarıda olduğunu, bir kürek kemiğinin daha çıkık olduğunu veya gövdeniz ile kalçanızın eşit durmadığını görebilir-siniz.

3. Skolyozun nedenleri nelerdir? Ağır sırt çantası taşımak, yeterince süt içmemek, kötü postür? Hayır, skolyoz yaptığınız ya da yapmadığınız bir şey yüzünden olmaz. Genetik bir durumdur.

4. Skolyoz ağrı yapar mı? Hafif ile orta derece skolyozu olan ergenler, skolyozu olmayıp sırt ağrısı olan ergenler ile kıyaslandıklarında, sırt ağrısı oranı daha yüksek değildir.

5. Skolyoz ne kadar yaygın görülür? Nüfusun yüzde 2-3’ünde skolyoz bulu-nur.

6. Skolyoz genetik midir? Skolyoz, kızlarda daha sık görülen bir genetik du-rumdur. Günümüzde bilim insanları skolyoza neden olabilecek DNA genetik belirteçlerini belirlemeye çalışıyor.

7. Skolyozun kötüleşip kötüleşmeyeceğini anlamanın bir yolu var mı? Şu aşamada hayır, ancak genetik araştırmaların bir kısmı bu soruya yanıt arıyor.

8. Yine de egzersiz yapılabilir mi? Evet, aktif olmaya devam etmek genel sağlık için önemlidir. Skolyozu daha iyi ya da kötü yapabilecek herhangi bir egzersiz veya aktivite yoktur.

9. Skolyozun tedavisi nedir? Genellikle üç seçenek vardır: Rutin kontroller ve röntgen filmleri ile takip etmek, korse takmak, ameliyat olmak.

10. Alternatif tedaviler var mı? Kiropraktik, fizik tedavi, vitaminler vb. alterna-tif yöntemlerin skolyozun doğal seyrini etkileyeceğine dair herhangi bilimsel veri yoktur, ancak zarar verdiklerine dair bir bulgu da yoktur.

11. Korsenin amacı nedir? Amaç eğriliğin büyümesini engellemek, böylece ameliyatın önüne geçmektir.

12. Korse skolyozu daha iyi yapar mı? Kalıcı olarak değil. Eğrilik(ler) korse ile bir miktar düzelir, ancak korse çıkarıldığında eğrilikler ilk hallerine döne-bilir.

13. Korse devamlı takılmak zorunda mı? Bazı korseler sürekli (günde 20-23 saat) takılırken, bazıları sadece uyku sırasında takılır. Eğer korseyi sürekli kullanıyorsanız spor, beden eğitimi ve diğer aktivitelere devam etmeniz önem-lidir. Bu süre içinde korseyi çıkarabilirsiniz.

50

14. Korse ne kadar süre kullanılmalı? Korseyi, büyüme tamamlanana kadar kullanmalısınız.

15. Ameliyatın amacı nedir? Ameliyatın amacı, skolyozun kötüleşmesini engellemek ve eğrilikleri güvenli bir şekilde düzeltmektir.

16. Ne tür bir ameliyat olunmalı? Enstrumentasyonlu spinal füzyon, eğriliğinizin (eğriliklerinizin) yerleşimine göre değişir. Ameliyat, vücu-dunuzun yan (anterior) veya arka (posterior) kısmından yapılan bir kesi ile gerçekleştirilir. Bazı eğrilik şekilleri her iki yöntemle de tedavi edilebilir.

17. Ameliyat için hastanede ne kadar kalınıyor? 5-7 gün.

18. Ameliyat nedeniyle ne kadar süre okula gidilemiyor? 3-4 hafta.

19. Tekrar ne zaman spora dönülebiliyor? Cerrahlar arasında öneriler değişir, ancak birçok kişi spor ve aktivitelere bir yıl sonra dönebilir.

20. Yara izi neye benzeyecek? Herkes farklı bir şekilde iyileşmesine rağmen, kesi izleri zaman içinde solmaya ve daha az belli olmaya eğilimlidir. Amaç, düz ve ciltle aynı renkte ince bir çizgi olarak iyileşmesidir. Bu soruyu cerrahınıza lütfen sorun.

21. Eğer sırtta metal varsa havaalanındaki alarmı çaldırır mı? Bu pek olası değildir.

22. İleride tekrar ameliyat olunması gerekir mi? Yeniden ameliyat enderdir, ancak omurganızın sorunsuz iyileştiğinden emin olmak için cerrahınızla olan kontrollere en az iki ila beş yıl süreyle gelmeniz önemlidir.

23. Peki ameliyat olunmazsa? Bunu cerrahla konuşmanızı öneririz. Ameliyat olmanın ve olmamanın riskleriyle faydalarını bilmek, karar vermenizde etkili olacaktır.

24. Hastanın çocuğunda da skolyoz çıkabilir mi? Mümkündür. Çocuklarınızda skolyoz olma olasılığı daha yüksektir, ancak bir ya da iki nesil atlayabilir.

25. Skolyoz cerrahı nasıl seçilmeli? Cerrahınızın skolyozlu kişilerin teda-visinde belirgin bir deneyimi olmalı, sizinkine benzer birçok ameliyat yapmış olmalı, işlemi siz ve ailenizle konuşurken rahat olmalıdır.

51

SözlükBu el kitabını okurken, hiç ihtiyacınız olacağını düşünmediğiniz bir eğitimi alıyor olacaksınız. Buna yeni bir kelime haznesi de dahil-dir, bu nedenle sık kullanılan bazı kelimeleri veya kalıpları buraya ekledik. Belirtilen internet sayfalarının bir kısmında daha kapsamlı ve kullanıcı dostu sözlükler vardır. Bu tanımlamalar size yardımcı olacaktır.

Öne Eğilme Testi: Birçok hekim ve okul hemşiresi tarafından kullanılan, skolyotik eğriliğe bağlı dönmenin miktarını derece cinsin-den ölçmek için yararlanılan bir test.

Allogreft Kemik: Başka bir kişiden alınıp cerrahi kaynatma (füzyon) ihtiyacı olan kişide kullanılabilecek şekilde sterilize edilen kemik.

Anterior: Ön

Anterior Spinal Füzyon: Ardışık omurların ön kısmının (vertebral cisim) birbirine kaynatıldığı cerrahi yaklaşım. Omurların ön kısmına ulaşmak için, gövdenin yan tarafından bir kesi yapılır. Sonra omurlararası diskler çıkarılır ve yerlerine kemik greftleri konur.Bazen füzyona yardımcı olması için instrumentasyon yerleştirilir.

Eğriliğin Apeksi: Skolyotik eğrilikte yana doğru en fazla kaymış olan omur. Genellikle eğriliğin en sert, orta kısmıdır.

Otojen (Otolog) Kemik: Bir kişinin vücudunun başka bir yerinden alınıp aynı kişide başka bir noktaya konan kemik (örneğin kalça ve kaburga kemikleri omurga füzyonuna yardımcı olmak için kullanılabilir).

Kemik Grefti: Füzyona yardımcı olması için implantların üzerine veya diğer kemiklerin arasına yerleştirilen kemik (allogreft veya otolog).

Servikal: Boynun yedi omuru ile ilgili.

Cobb Açısı: Bir omurga eğriliğinin derece cinsinden büyüklüğünü (boyutunu) gösteren röntgen filmi ölçümü.

Koksiks: Omurganın en altta yer alan kısmı, sakrumun altında yer alır; kuyruk sokumu olarak da bilinir.

Kompansatuar Eğrilik: Vücudun dengesini sağlayabilmek (başı kalçanın hizasında tutmak) amacıyla, esas eğriliğin altında veya üstünde oluşan eğrilik.

52

Korpektomi: Bir omurun tamamının veya bir kısmının cerrahi olarak çıkarılması, ayrıca vertebral kolon rezeksiyonu olarak da adlandırılır.

Dekompansasyon: Omurganın bir bölümünün komşu bölümün üstünde veya altında ortalanmadığında meydana gelen denge kaybını gösteren gövde kayması, dekompansasyon örneğidir.

Disk: Tüm omurların ön kısımları arasında yer alan, omurganın yükleri emmesine ve esnekliğine izin veren, yumuşak, sıvı dolu yapı.

Eksizyon: Doku, kemik veya tümörün çıkarılması.

Faset Eklem: Omurların yan tarafına yerleşmiş, hareketi sağlayan, bazen çıkartılarak ek kemik grefti olarak da kullanılabilen eklem.

İdiopatik: Nedeni bilinmeyen.

Internal Fiksasyon veya Enstrumentasyon: Omurganın hareketli bölüm-lerinin düzeltilmesi ve birleştirilmesi amacıyla implantlar (bir iç korse) kullanılarak hareketsiz kılma işlemi.

Lateral: Vücudun orta hattından uzakta yerleşimli.

Lomber: Göğüs omurgası ve sakrum kemiği arasında yer alan omurga bölümü, beş omurdan oluşur.

Kifoz: Önden arkaya doğru olan yuvarlak eğrilik. Sagital plan deformitesi veya kamburluk da denir.

Medial: Omurganın orta hattına yakın yerleşimli.

Osteotomi: Kemiğin kesilmesi.

Pedikül: Her bir omurun ön ve arka kısımlarını birbirine bağlayan, köprü şeklindeki omur bölümü.

Pedikül Vidası: Arkadan yerleştirilen, pedikülden geçip omur gövdesinin ön kısmına uzanan vida, spinal çubuk için çapa görevi görür.

Posterior: Arka

Posterior Spinal Füzyon: Sırttan yapılan bir kesi ile omurganınposterior (arka) bölümlerinin birbirine kaynatıldığı cerrahi işlem.

Primer Eğrilik: Skolyotik deformitenin ana eğriliği (eğrilikleri), genellikle oluşan ilk eğrilik (eğrilikler) olup tedavi gerektiren en büyük eğriliktir.

Psödoartroz: Düzeltici omurga cerrahisi sonrası kemiklerin birleşmemesi durumu (kaynamama da denir).

53

Kaburga Tümseği: Skolyoz ilerledikçe kaburgaların dönmesine bağlı oluşan çıkıntı.

Rotasyon: Skolyoz varlığında omurganın dönmesi, üç boyutlu bir deformite meydana getirir.

Sakrum: Kalçalar arasında, omurganın alt kısmını oluşturan birbirine birleşmiş beş omur.

Skolyometre: Skolyotik eğriye eşlik eden rotasyonu (dönmenin) derece cinsinden ölçen alet.

Skolyoz: Omurganın bir kısmının lateral eğriliği, genellikle rotasyon ile birliktedir.

Spinal Kanal: Omurganın ön ve arka bölümleri arasındaki uzun kanal, içinde omurilik bulunur.

Spinal Kolon: Omurgadaki omurlar tarafından meydana getirilen kemik ve disk sütunu.

Spinal İmplantlar: Omurgayı sabitlemek için kullanılan metal aletler (vidalar, rodlar, kancalar, teller).

Spinal Enstrumentasyon: Skolyotik eğrinin düzeltilmesini sağlamak için implantların omurgaya tutturulması.

Spinal Füzyon: İki veya daha fazla komşu omurun kemik grefti ile birleştirilmesi veya sabitlenmesi.

Spondilolistezis: Bir omurun diğeri üzerinden öne doğru kayması (genellikle L5’in S1 üzerinden kayması şeklindedir).

Yapısal Eğrilik: Esnek olmayan ve genellikle füzyona dahil edilen eğrilik.

Torasik: Omurganın servikal ve lomber bölümleri arasında kalan, göğüs kafesinin on iki kaburgasının kıkırdak aracılığıyla birleştiği on iki omur.

Torakolumbosakral Ortez (TLSO): Eğriliğin ameliyat gerektirebilecek düzeye ulaşmasına engel olmak amacıyla, skolyotik eğriye ters baskı uygulamak için kişiye özel kalıplandırılmış sert korse.

Torakoplasti: Bir kaburga parçasının rezeksiyonu/çıkarılması, ba-zen kaburga çıkıntısının daha fazla düzeltilmesi amacıyla yapılır.

Omur: Omurgayı oluşturan otuz üç kemikten her biri.

Yarışmacı triatlet Kayla, 2002’degeçirdiği skolyoz ameliyatı sonrası

54

Diğer Skolyoz Tipleri Skolyozun en sık görülen nedeni idiopatik (nedeni bilinmeyen) skolyoz olmakla birlikte, başka neden-ler de vardır.

Nöromuskuler: Serebral Palsi, Muskuler Distrofi ve Spina Bifida gibi altta yatan bir nörolojik durum skolyoz gelişimine neden olabilir.

Konjenital: Doğumda vardır, omurların ayrılmaması (birleşmiş bir omur bloğu vardır) veya tam oluşmaması (hemi-vertebra) omurgada eşitsiz büyüme ve skolyoz meydana getirir.

Sendromik: Skolyoz, Marfan veyaNörofibromatosis gibi sendromların bir parçasıdır. Sendromlardaki skolyoz, nöromuskuler, konjeni-tal veya idiopatik skolyozun özelliklerinden birini taşıyabilir.

Diğer: Daha önceden kalp/göğüs ameliyatı geçirmiş olup göğüs duvarında güçsüzlük olan bi-reyler veya tümör ya da radyasyon nedeniyle daha önce ameliyat olmuş kişiler bunun örnekleridir.

Başardın!Başardın!

55

AraştırmaSkolyozun birçok yönü araştırılmış olup araştırılmaya da devam edilmektedir. Bunlar arasında sebepleri, çeşitli tedavi seçenekleri ve uzun dönemdeki etkileri yer alır.

Dikkate değer bazı araştırma konuları arasında şunlar yer alır:

• Genetik araştırma

• Korselemenin etkinliği

• Füzyonsuz tedavi

• Cerrahi tedavi uygulanmış olan ergenler üzerindeki uzun dönem etki çalışmaları

Araştırmalardan öğrenilen bilgi, mevcut tedavi seçeneklerini geliştirmiştir. Devam eden çalışmalar bunları daha ileriye götü-recektir.

56

Harms Çalışma Grubu Hakkında

Bu el kitabı, her gün skolyozlu hastaların tedavisini yapan hemşireler ve cerrahlar tarafından yazıldı. Harms Çalışma Grubu, kariyerlerini skolyozlu hastaları en iyi nasıl tedavi edilebileceklerini öğrenmeye adamış bir gruptan oluşur. Bu kişiler, sayıları binlere varan hastalarının cerrahi sonuçlarını çok detaylı inceler.

Grup, çeşitli tedavi seçeneklerinin sonuçları üzerinde çalışır; bu sonuçları analiz eder ve bulgularını hakemli bilimsel dergilerde yayınlar. Bunların sonucunda tıp dünyasını ve kamuoyunubilgilendirir.

Kendini hastalara adamış ve gelecekteki skolyoz tedavi bilimini iler-letmeye odaklanmış Harms Çalışma Grubu, bu hedefleri çokmerkezli araştırmalarla gerçekleştirir. Skolyoz hekimlerinin tüm hastalar için en iyi tedaviyi sunmasına olanak veren birçok araştırma yayınına katkıda bulundukları için hastalarımıza teşekkür ederiz.

Setting Scoliosis Straight, Harm Çalışma Grubu’nu desteklemek amacıyla kurulan ve kar amacı gütmeyen bir vakıftır. Bu el kitabının üretimine ve Setting Scoliosis Straight‘in çabalarına yardım etmek isterseniz, lütfen www.settingscoliosisstraight.org adresini ziyaret ederek bağışta bulunun. Bir seferlik veya her yıl yapılan bağışlar büyük bir etki yaratabilir.

57

Yol EkibimizeÖzel Bir Teşekkür

Bu el kitabının oluşturulması;

• Setting Scoliosis Straight (www.settingscoliosisstraight.org)

• On The Edge Design

• NebCal Printing’in

katkı ve çabaları olmadan mümkün olmazdı.

58

El kitabını edinmek için

“Adolesan İdiopatik Skolyoz, Siz ve Aileniz İçin A’dan Z’ye Skolyoz Rehberi”ni Acıbadem hastaneleri ve tıp merkezlerinden alabilirsiniz.

Geri bildiriminiz bizi mutlu eder! “Adolesan İdiopatik Skolyoz, Siz ve Aileniz İçin A’dan Z’ye Skolyoz Rehberi” hastalarımız ve meslektaşlarımızın kapsamlı geri bildirimiyle oluşturuldu. Bizimle düşünce, öneri ve şikayetlerinizi paylaşmak isterseniz, aşağıdaki formu doldurup e-posta veya posta ile gönderebilirsiniz.

TEŞEKKÜR EDERİZ!

2535 Camino Del Rio South, Suite 325 San Diego CA 92108info@ssshsg.org

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

59

Bu el kitabı aşağıdaki dernekler tarafından onaylanmıştır:

www.posna.org

www.srs.org www.epos.org

www.scoliosis.org

turkishspine

www.turkomurga.org.tr

www.coachina.orgwww.geeraquis.org

Varış noktası: Başarı!

• 2535 Camino Del Rio South, Suite 325San Diego CA 92108 • info@ssshsg.org

• www.settingscoliosisstraight.org

NİS

AN

201

3