sport i zdravlje / sport and healthsportizdravlje.rs.ba/files/godina v, broj 2/sport i zdravlje 2010...

1

SPORT I ZDRAVLJE / SPORT AND HEALTH NAUČNO-STRUČNI ČASOPIS IZ OBLASTI SCIENTIFIC JOURNAL FIELD OF FIZIČKOG VASPITANJA I SPORTA PHYSICAL EDUCATION AND SPORT Godina V, Broj 2, 2010 ISNN 1840-152X

2

SPORT I ZDRAVLJE / SPORT AND HEALTH NAUČNO-STRUČNI ČASOPIS IZ OBLASTI SCIENTIFIC JOURNAL FIELD OF FIZIČKOG VASPITANJA I SPORTA PHYSICAL EDUCATION AND SPORT

Izdavač / Publisher Univerzitet u Istočnom Sarajevu / University of East Sarajevo

Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta / Faculty Physical Education and Sport Glavni i odgovorni urednik / Editor-in-chief

Danko Pržulj, redovni profesor Redakcijski odbor / Editorial Board

Radivoje Krsmanović, redovni profesor Istočno Sarajevo- BiH Radovan Čokorilo, redovni profesor Novi Sad- Srbija Milovan Bratić, redovni profesor Niš- Srbija Milena Mikalački, redovni profesor Novi Sad- Srbija Rajko Kuljić, redovni profesor Novi Sad- Srbija Veselin Jovović, redovni profesor Nikšić- Crna Gora Slobodan Stojiljković, redovni profesor Niš- Srbija Ferhat Nožinović, redovni profesor Tuzla- BiH Dragoslav Jakonić, redovni profesor Novi Sad- Srbija Milentije Branković, redovni profesor Niš- Srbija Aleksandar Naumovski, redovni profesor Skopje- Makedonija Rade Popadić, redovni profesor Istočno Sarajevo- BiH Predrag Dragosavljević, vanredni profesor Banja Luka- BiH Tomislav Rakočević, vanredni profesor Nikšić- Crna Gora Momčilo Pelemiš, vanredni profesor Istočno Sarajevo- BiH Cvijeta Krsmanović, vanredni profesor Istočno Sarajevo- BiH Grujo Bjeković, vanredni profesor Istočno Sarajevo- BiH Slavko Ždrale, docent Istočno Sarajevo- BiH Nenad Lalić, docent Istočno Sarajevo-BiH

Urednik u redakciji / Editor in Editorial Staff

Ratko Pavlović, docent

Sekretar redakcije / Secretary offices Dr Borislav Cicović

Tehnički urednik / Tehnical editor

Ljubica Nikolić

Tiraž/Circulation: 300

Riješenje Ministarstva prosvjete i kulture o upisu Fakulteta fizičke kulture Univerziteta Istočno Sarajevo u Registar izdavača pod brojem: 6-01-113-10/05 od 21.03. 2006. godine

Štampa /Printed by: "Grafosemberija" a.d. Bijeljina

UDC 796.011/797(05)

3

SPORT I ZDRAVLJE NAUČNO-STRUČNI ČASOPIS IZ OBLASTI FIZIČKOG VASPITANJA I SPORTA V (2010) 2 ________________________________________________________________________________

S a d r ž a j

Aco Gajević, Nenad Lalić, Lela Bošković, Predrag Bićanin, Dragan Atanasov Dinamika morfološkog i motoričkog razvoja učenika osnovnoškolskog uzrasta u Republici Srbiji ............................................................................................................................ 5 Borislav Cicović Efekti kondicionog treninga na razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti kod džudista ............................................................................................................ 14 Borko Petrović, Aleksandar Kukrić, Radenko Dobraš, Bojan Guzina Uticaj tjelesnih dimenzija na visinu vertikalnih skokova kod košarkaša juniora .................... 22 Cvijeta Krsmanović Kanoničke relacije morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti sa situaciono motoričkim sposobnostima košarkaša ...................................................................................... 27 Danko Pržulj Razlike u motoričkim sposobnostima i morfološkim karakteristikama između studenata sportista i nesportista .................................................................................................................. 31 Dejan Ćeremidžić, Tatjana Ćeremidžić Razlike u situacionoj efikasnosti između timova NLB-NBA lige u regularnom dijelu sezone . 39 Dalibor Fulurija Povezanost akcija nakon prekida igre sa efikasnim napadima u fudbalu ................................ 44 Grujo Bjeković Socijalno-ekonomski status i odnos fizičkih aktivnosti i individualnog zdravlja studentkinja filozofskog fakulteta .................................................................................................................... 49 Ljubo Milićević Morfološke karakteristike kao prediktori na uspješnost vožnje kajaka................................... 57 Milomir Trivun Rezultati morofloških karakteristika sa plivanjem tehnikom delfin ........................................ 61 Nataša Branković Uticaj eksperimentalnog modela bazične pripreme na razvoj motoričkih i funkcionalnih sposobnosti mladih skakača u dalj ............................................................................................. 68 Predrag Bićanin, Nenad Lalić, Lela Bošković, Aco Gajević, Dragan Atanasov, Jelena Ivanović Unapređenje sistema za praćenje sportskih rezultata u Republici Srbiji................................ 74

4

Radivoje Krsmanović Povezanost faktora snage sa funkcionalnim sposobnostima kardiovaskularnog i respiratornog sistema ......................................................................................................................................... 82 Radovan Čokorilo Vaspitanje kao faktor integralnog razvoja predškolskog djeteta ............................................. 87 Ratko Pavlović Motoričke sposobnosti kao faktori uspjeha u atletici ................................................................ 96 Saška Vitković Operativno istraživanje fizičkog razvoja i fizičkih sposobnosti učenika kroz trogodišnji period ispitivanja .................................................................................................................................. 103 Siniša Karišik, Slobodan Goranović Motoričke sposobnosti rukometaša kao pokazatelj uspješnog kretanja u odbrani................ 110 Slavko Ždrale Bol u potkoljenici kao jedan od ograničavajućih faktora za postizanje vrhunskih rezultata u sportu......................................................................................................................................... 116 Slavko Ždrale Sportske povrede i oštećenja .................................................................................................... 122 Tijana Šiljegović Motoričke sposobnosti kao jedan od faktora uspjeha u karate sportu ................................... 130 Toplica Stojanović, Joško Milenkoski, Adrijana Zafirovska, Nikola Stojanović Komparativna analiza kognitivnih sposobnosti vrhunskih odbojkaša ................................... 135 Veselin Jovović Zastupljenost poremećaja grudnog koša i lopatica kod školske djece različitog uzrasnog doba ........................................................................................................................... 140

Gajević, A. i sar.:Dinamika morfološkog i motoričkog razvoja učenika... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:5-13

5

Aco Gajević¹ UDK 572.7:796.012.1(497.11) Nenad Lalić² Lela Bošković¹ Predrag Bićanin¹ Dragan Atanasov¹ ¹Republički zavod za sport, Beograd ²Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Istočno Sarajevo

DINAMIKA MORFOLOŠKOG I MOTORIČKOG RAZVOJA UČENIKA

OSNOVNOŠKOLSKOG UZRASTA U REPUBLICI SRBIJI

SAŽETAK Republički zavod za sport je osnovan pre više od pola veka s ciljem da ispituje stanje fizičke kulture u Državi, i mogućnost njenog razvoja. Prema Zakonu o sportu Republike Srbije, čl.41., jedna od osnovnih delatnosti Zavoda je „praćenje stanja fizičkih sposobnosti dece, omladine i odraslih“. Sa periodičnim praćenjem fizičkih sposobnosti dece osnovnoškolskog uzrasta otpočelo se školske 1972/73. godine, jer je još tada uočeno da sa porastom životnog standarda i poboljšanjem uslova života dolazi do disproporcije između fizičkog razvoja i fizičkih sposobnosti dece. Sistem je funkcionisao do 1999. godine, kada se, zbog dešavanja u Državi, prestalo sa radom. Sa ponovnim uspostavljanjem Sistema, baziranog na „Eurofit“ bateriji testova, koja je propisana od strane Komiteta za razvoj sporta Saveta Evrope, Republički zavod za sport je krenuo 2009. godine. Cilj uspostavljanja sistema „Eurofit“ testiranja je sticanje uvida u stanje morfološkog i motoričkog statusa dece osnovnoškolskog uzrasta, kao i programiranje modela savremene nastave, na osnovu rezultata istraživanja. Ključne reči: fizičke sposobnosti, praćenje, deca osnovnoškolskog uzrasta, eurofit.

1. UVOD Fizički razvoj i fizičke sposobnosti čoveka, posebno dece, poslednjih godina su sve više „na

udaru“ pojava izazvanih savremenim načinom života. Razvoj naučno – tehnoloških i tehničkih postignuća poslednjih decenija doprinosi korenitim promenama, koje se osim na strukturu i uslove rada, značajno manifestuju i na način življenja, obim i vrstu provođenja slobodnog vremena. Skoro neosetno, faktori koji karakterišu „sedenterni način života“ (Brettschneider & Naul, 2007; Rychtecky, 2007) poput: fizičke neaktivnosti, smanjenja energetskog utroška, povećanja energetskog unosa sadržanog većinom od neadekvatne hrane; doveli su do intenzifikacije rasta koji nije adekvatno propraćen razvojem antropomotoričkih sposobnosti. Zbog ovih faktora nastao je trenutno ključni problem modernog društva - povećanje telesne težine i potkožnog masnog tkiva (James, 2004) . Jedan od najefikasnijih načina koji mogu koristiti u suzbijanju ovih negativnih pojava i smanjenju njihovog negativnog uticaja jeste itenzifikacija nastave fizičkog vaspitanja u školama. Kako se u osnovnoškolskom uzrastu intenzivno stiču ne samo osnovne kretne navike, već i formira ''jezgro'' zdrave i svestrano razvijene ličnosti, potrebno je upravo u tada otpočeti sa primenom ''mera za praćenje i unapređenje fizičkog razvoja''. Ukoliko se u obzir uzme i rana sportska specijalizacija karakteristična za ovaj uzrast, koja predstavlja dalju nadgradnju u sportskom pogledu, onda je osnovnoškolski uzrast pravo mesto za implementaciju ovakvih „sistemskih mera“. Međutim, nekoliko istraživanja iz ove oblasti pokazuju da sadržaj, obim, uslovi i intenzitet rada u školskom fizičkom vaspitanju nije na nivou aktuelnih potreba organizma u razvoju današnjih


6

učenika (Bokan, 1999; Jovanović, 2009; Nikolić, 2007). Izrada novih, modernih kurikuluma iz oblasti fizičkog vaspitanja zahteva adekvatnu analizu postojećih vaspitno-obrazovnih programa. Tokom njihove izrade potrebno posebno u razmatranje uzeti polne karakteristike, jer nekoliko novijih istraživanja (Shepard, 2003; Slater, 2004; Dolmann, Norton & Norton, 2005) ukazuju na značajne razlike u morfološkim karakteristikama i motoričkim sposobnostima dečaka i devojčica u periodu osnovnoškolskog uzrasta. Razlike su posebno izražene u nivoima postignuća, dinamici razvoja i senzitivnim periodima, tako da je potrebno napraviti razliku u postupcima i metodama rada u odnosu na dečake i dvojčice. Rast je veoma složen proces, posebno u okviru populacije školskog uzrasta, gde se morfološke promene odvijaju na veoma dinamičan, ponekad i „skokovit“ način. Zbog akcelerativnih promena i brze izmene u ekososocijalnim uslovima, istraživanja koja se bave praćenjem rezultata u okviru ovog prostora treba periodično ponavljati, jer rezultati brzo zastarevaju (Gajević, 2009). Istraživanje je sprovedeno u okviru projekta „Praćenje fizičkih sposobnosti dece osnovnoškolskog uzrasta na teritoriji Republike Srbije“, koji Republički zavod za sport realizuje u saradnji sa Ministarstvom prosvete i Ministarstvom omladine i sporta. Metode, postupci i tehnike koje su primenjene u ovom istraživanju su uobičajene za radove transverzalnog karaktera. Predmet rada odnosi se na proučavanje dinamike razvoja fizičkog razvoja i fizičkih sposobnosti dece osnovnoškolskog uzrasta u Republici Srbiji. Cilj rada je utvrđivanje razlika u dinamici razvoja, po uzrastu i polu, u prostoru morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti dece osnovnoškolskog uzrasta (od 7 do 14 godina) u Republici Srbiji.

2. METOD RADA 2.1. Uzorak ispitanika Uzorak ispitanika je izveden iz populacije učenika osnovnoškolskog uzrasta sa teritorije

Opštine Čukarica. Ukupan uzorak ispitanika je iznosio 878 učenika (456 dečaka i 422 devojčice). Ovako definisan uzorak je distribuiran u 8 subuzorka kod dečaka i 8 subuzorka kod devojčica. Kriterijum za distribuciju bile su godine starosti, sa zaokruživanjem na ± 6 meseci, čime su dobijeni sledeći subuzorci kod oba pola: 7, 8, 9 , 10, 11, 12, 13 i 14 godina (Tomkinson, Olds & Gulbin, 2003).

2.2. Uzorak varijabli, uslovi i tehnike merenja Svi učenici su mereni „EUROFIT“ baterijom testova koja je propisana od strane Komiteta za

razvoj sporta Saveta Evrope (Council of Europe, 1993). Ispitanici su testove izvodili bosi, u sportskoj opremi. Realizacija testova se odvijala po kružnom sistemu, gde je svaka radna stanica bila obeležena brojem i opisom testa. U istraživanju su učestvovali samo zdravi učenici. Kriterijum za izostanak sa testiranja bio je jednak kriterijumima za oslobađanje sa nastave fizičkog vaspitanja. Za procenu fizičke razvijenosti u ovom istraživanju mereno je:

Test Oznaka Mer.j. „Visina tela“ VT Longitudinalna dimenzionisanost cm „Masa tela“ MT Voluminoznost tela kg

Tokom merenja visine tela, ispitanik je bos i u gaćicama na ravnoj i čvrstoj podlozi. Glava je

u takvom položaju da „frankfurtska ravan“ zauzima horizontalan položaj („franfurtska ravan“ je linija koja spaja donju ivicu leve orbite i gornju ivicu levog spoljnog slušnog kanala). Merilac se nalazi sa leve strane ispitanika i kontroliše da li je antropometar postavljen vertikalno i neposredno uzduž leđne strane tela, a zatim spušta klizač do temena ispitanika. Rezultat se očitava u nivou gornje stranice trouglastog proreza prstena klizača na antropometru ili uobičajeno na visinomeru.


7

Pri merenju telesne mase ispitanik bos, minimalno odeven (sportska oprema) stoji mirno u spetnom stavu do potpunog smirivanja tega na vagi. Vaga mora biti na ravnoj podlozi. Nakon svakih 10 merenja proveriti da li je vaga „u nuli“. Rezultat se očitava u zaokruženom broju desetog dela kilograma, sa najmanjom tačnošću 0,1 ili kg. Ako skala na vagi nije tačno na razdelniku , tada se očitava rezultat koji odgovara bližem podeoku, i on se upisuje kao rezultat.

Za procenu fizičkih sposobnosti korišćeni su testovi iz Tabele 1. Tabela 1: Uzorak varijabli Test Oznaka Merena sposobnost Mer.j. „Flamingo balans test“ FLB Opšta ravnoteža n/60 s „Taping rukom“ PLT Segmentarna brzina pokreta 25 n/s „Pretklon u sedu“ SAR Gipkost u zglobu kuka cm „Skok u dalj iz mesta“ SBJ Jačina opružača nogu cm „Stisak šake“ HGR Mišićna jačina pregibača šake kg „Ležanje – sed“ SUP Repetitivna snaga trbušnih mišića n/30 s „Izdržaj u zgibu“ BAH Mišićna jačina ruku i ramenog pojasa S „Čunasto trčanje 10h5“ SHR Agilnost S

Obrada podataka je izvršena za svaku varijablu, pol i uzrastnu kategoriju. Od deskriptivnih

statističkih parametara izračunata je aritmetička sredina (H), standardna devijacija (SD), standardna greška (SG), varijaciona širina (VŠ) i minimalni i maksimalni rezultat (MIN i MAKS). Statistička značajnost razlika aritmetičkih sredina odgovarajućih varijabli, između polova, procenjena je na osnovu dvosmernog t-testa za velike nezavisne uzorke Kompletna statistička obrada je urađena upotrebom statističkog programa SPSS 12.0. for Windows.

3. REZULTATI I DISKUSIJA Rezultati istraživanja (srednje vrednosti) po varijablama i uzrasnim kategorijama prikazani su

u Tabelama 2. i 3. Tabela 2. Rezultati po uzrastu – devojčice

varijabla► godine▼

TV (cm)

TM (kg)

FLB (n/60s)

PLT (25n/s)

SAR (cm)

SBJ (cm)

HGR (kg)

SUP (n/30s)

BAH (s)

SHR (s)

7 god. 129.21 28.90 25.20 20.67 19.61 101.18 13.98 14.66 2.82 26.67

8 god. 133.83 30.73 21.48 17.55 19.10 105.17 14.93 15.48 4.45 26.52

9 god. 141.25 35.67 18.03 16.16 17.29 118.27 18.08 17.39 5.82 25.25

10 god. 147.70 40.53 17.96 14.52 18.02 123.92 21.92 17.73 5.98 24.74

11 god. 154.94 45.22 18.91 13.94 19.26 133.69 23.30 19.39 5.19 23.81

12 god. 160.21 50.49 17.67 12.67 20.27 146.13 27.39 19.65 6.93 22.80

13 god. 163.12 53.14 15.17 12.25 21.89 152.31 28.81 20.41 6.34 22.65

14 god. 166.84 58.74 16.36 11.92 24.22 146.62 32.38 21.30 6.62 22.75

U tabeli 2. Statistički značajne razlike (p<0.05) su podvučene crnom linijom


8

Tabela 3. Rezultati po uzrastu – dečaci varijabla►

godine▼

TV (cm)

TM (kg)

FLB (n/60s)

PLT (25n/s)

SAR (cm)

SBJ (cm)

HGR (kg)

SUP (n/30s)

BAH (s)

SHR (s)

7 god. 130.46 29.62 24.61 21.32 14.02 106.61 14.27 13.18 4.01 26.55

8 god. 135.70 32.84 21.49 17.37 15.54 121.51 16.66 16.78 8.21 25.55

9 god. 142.59 39.66 16.95 16.10 15.33 127.03 20.87 19.10 7.69 23.76

10 god. 147.78 41.60 16.97 15.01 15.22 135.52 22.81 19.50 8.47 23.34

11 god. 153.14 47.07 17.54 13.35 13.68 148.07 25.61 22.36 8.17 21.68

12 god. 159.28 50.25 17.14 12.75 15.49 166.47 30.28 23.56 12.45 22.28

13 god. 166.07 56.80 14.34 11.98 15.26 174.47 34.21 23.77 15.30 20.69

14 god. 173.46 65.05 13.18 10.98 17.73 188.13 41.64 24.45 21.04 20.65

U tabeli 3. Statistički značajne razlike (p<0.05) su podvučene crnom linijom

Grafikon 1. Prikaz rezultata varijable TV (Visina tela)

Na Grafikonu 1. prikazani su rezultati koji karakterišu longitudinalnu dimenzionisanost skeleta, koja je predstavljena kao varijabla „visina tela“ (TV). Na osnovu dobijenih rezultata vidi se da nema statistički značajnih razlika između dečaka i devojčica. Za oba pola karakteristična je ujednačena akceleracija rasta u periodu od 7 do 14 godina. Grafikon 2. Prikaz rezultata varijable TM (Masa tela)

Na Grafikonu 2. prikazani su rezultati koji karakterišu voluminoznost tela, koja je predstavljena kao varijabla „masa tela“ (TM). Na osnovu dobijenih rezultata vidi se da nema statistički značajnih razlika u telesnoj masi između dečaka i devojčica. Za oba pola karakteristična je ujednačena akceleracija rezultata koji karakterišu masu tela u periodu od 7 do 14 godina ( uz nešto brži rast kod dečaka u periodu između 8 i 9 godina i 12 do 14 godina).


9

Grafikon 3. Prikaz rezultata varijable FLB (Flamingo balans test)

Na Grafikonu 3. prikazani su rezultati koji karakterišu motoričku sposobnost opšta ravnoteža, koja je predstavljena kao varijabla „flamingo balans test“ (FLB). Na osnovu dobijenih rezultata vidi se da statistički značajne razlike u rezultatima između dečaka i devojčica postoje samo u uzrastu od 14 godina. Za oba pola karakteristično je ujednačeno poboljšanje opšte ravnoteže u periodu od 7 do 9 godina, zatim stagnacija u periodu od 9 do 12 godina. Kod devojčica zatim dolazi do pobošanja između 12 i 13 godina, a zatim blagog opadanja sposobnosti između 13 i 14 godina. Za razliku od devojčica, dačaci u uzrastu između 12 i 14 godina beleže znatno poboljšanje opšte ravnoteže. Grafikon 4. Prikaz rezultata varijable PLT (Taping rukom)

Na Grafikonu 4. prikazani su rezultati koji karakterišu motoričku sposobnost segmentarna brzina pokreta, koja je predstavljena kao varijabla „taping rukom“ (PLT). Na osnovu dobijenih rezultata vidi se da statistički značajna razlika u rezultatima između dečaka i devojčica postoji samo u uzrastu od 14 godina . Za oba pola karakteristično je ujednačeno poboljšanje segmentarne brzine pokreta u periodu od 7 do 14 godina. Grafikon 5. Prikaz rezultata varijable SAR (Pretklon u sedu)

Na Grafikonu 5. prikazani su rezultati koji karakterišu motoričku sposobnost gipkost u zglobu kuka, koja je predstavljena kao varijabla „pretklon u sedu“ (SAR). Na osnovu dobijenih rezultata vidi se da postoje statistički značajne razlike u rezultatima između dečaka i devojčica u uzrastu: 8, 11, 12, 13 i 14 godina, u korist devojčica. Za devojčice od 7 do 9 godina karakteristično je blago opadanje sposobnosti, da bi od 9 godina usledilo ujednačeno poboljšanje nivoa gipkosti koje traje sve do 14 godina. Kod dečaka od 7 do 8 godina dolazi do poboljšanja vrednosti koje karakterišu gipkost, zatim u periodu između 8 i 10 godina je period stagnacije i blage deceleracije koja traje do


10

11 godina, da bi od 11 do 14 godina nastupio razvoj gipkosti, koji beleži blagu deceleraciju u periodu između 12 i 13 godina. Grafikon 6. Prikaz rezultata varijable SBJ (Skok u dalj iz mesta)

Na Grafikonu 6. prikazani su rezultati koji karakterišu motoričku sposobnost jačina opružača nogu, koja je predstavljena kao varijabla „skok u dalj iz mesta“ (SBJ). Na osnovu dobijenih rezultata vidi se da postoje statistički značajne razlike u rezultatima između dečaka i devojčica u svim uzrastnim kategorijama, osim u uzrastu od 7 godina. Kod dečaka u svim uzrastima, od 7 do 14 godina vrednosti koje karakterišu ovu varijablu beleže harmoničnu akceleraciju, dok kod devojčica posle harmoničnog razvoja od 7 do 13 godina, dolazi do opadanja vrednosti između 13 i 14 godina. Grafikon 7. Prikaz rezultata varijable HGR (Stisak šake)

Na Grafikonu 7. prikazani su rezultati koji karakterišu motoričku sposobnost mišićna jačina pregibača šake, koja je predstavljena kao varijabla „stisak šake“ (HGR). Na osnovu dobijenih rezultata vidi se da postoje statistički značajne razlike u rezultatima između dečaka i devojčica u svim uzrastnim kategorijama, osim u uzrastu od 7 i 10 godina. Kod dečaka u svim uzrastima od 7 do 14 godina, vrednosti koje karakterišu ovu varijablu beleže „skokovitu“ akceleraciju, dok kod devojčica imaju harmonični razvoj od 7 do 14 godina. Grafikon 8. Prikaz rezultata varijable SUP (Ležanje - sed)

Na Grafikonu 8. prikazani su rezultati koji karakterišu motoričku sposobnost repetitivna snaga trbušnih mišića, koja je predstavljena kao varijabla „ležanje-sed“ (SUP). Na osnovu dobijenih rezultata vidi se da postoje statistički značajne razlike u rezultatima između dečaka i devojčica u svim uzrastnim kategorijama u korist dečaka, osim u uzrastu 7 i 8 godina. Oba pola u svim uzrastima, od 7 do 14 godina beleže vrednosti koje karakteriše harmonična akceleracija razvoja.


11

Grafikon 9. Prikaz rezultata varijable BAH (Izdržaj u zgibu)

Na Grafikonu 9. prikazani su rezultati koji karakterišu motoričku sposobnost mišićna jačina ruku i ramenog pojasa, koja je predstavljena kao varijabla „izdržaj u zgibu“ (BAH). Na osnovu dobijenih rezultata vidi se da postoje statistički značajne razlike u rezultatima između dečaka i devojčica u svim uzrastnim kategorijama, osim u uzrastu od 7 godina, u korist dečaka. Dečaci u uzrastu od 7 do 8 godina beleže rast, da bi period od 8 do 11 godina karekterisala stagnacija rezultata na testu, posle koje dolazi do „skokovitog“ razvoja u periodu od 11 do 14 godina. Sa druge strane devojčice beleže rast vrednosti od 7 do 10 godina, zatim blago opadanje između 10 i 11 godina, pa porast vrednosti i stagnaciju rezultata od 12 do 14 godina. Grafikon 10. Prikaz rezultata varijable SHR (Čunasto trčanje 10x5)

Na Grafikonu 10. prikazani su rezultati koji karakterišu motoričku sposobnost agilnost, koja je predstavljena kao varijabla „čunasto trčanje 10x5“ (SHR). Na osnovu dobijenih rezultata vidi se da postoje statistički značajne razlike u rezultatima između dečaka i devojčica u svim uzrastnim kategorijama u korist dečaka, osim u uzrastu 7 i 12 godina. Devojčice u između 7 i 8 godina beleže stagnaciju, zatim dolazi do harmonične akceleracije u periodu od 8 do 12 godina, da bi između 12 i 14 godina ponovo došlo do stagnacije u rezultatima. Dečaci od 7 do 9 godina beleže poboljšanje vrednosti, zatim dolazi do stagnacije koja u periodu između 11 i 12 godina prelazi u deceleraciju agilnosti, da bi do akceleracije ponovo došlo od 12 do 14 godina.

4. ZAKLJUČAK Istraživanjem sprovedenim na uzorku od 878 ispitanika, izvedenom iz populacije dece

osnovnoškolskog uzrasta, koji je na osnovu hronološke starosti stratifikovan u po osam subuzoraka za oba pola, analizirani su podaci koji karakterišu nivo njihove fizičke razvijenosti i fizičkih sposobnosti. Elaboracijom podataka dobijenih na osnovu istraživanja transverzalnog karaktera, proistekle su činjenice koje se mogu rezimirati kroz sledeće grupe zaključaka:

Na osnovu anropometrijskih pokazatelja (visina i masa tela), dolazi se do zaključka da je u poslednjoj deceniji došlo do ogromnih konstitucionalnih promena kod dece osnovnoškolskog uzrasta u Republici Srbiji;


12

U okviru morfološkog razvoja (longitudinalne dimenzionisanosti skeleta i voluminoznosti tela) ne postoje statistički značajne razlike između dečaka i devojčica. Njihov rast i razvoj karakteriše harmonična akceleracija (Grafikoni 1 i 2);

U okviru motoričkog prostora dečaci beleže statistički značajno bolje vrednosti u većini postignutih rezultata na testovima. Devojčice imaju bolje rezultate jedino na testu gipkosti – „pretklon u sedu“ ( u uzrastima: 8, 11, 12, 13 i 14 godina). Na osnovu izvedenih zaključaka, posebno u oblasti motoričkih sposobnosti, može se potvrditi da je izrada modernih kurikuluma fizičkog vaspitanja neophodna, kao i da njihov sadržaj treba pažljivo da tretira polne razlike kod dece osnovnoškolskog uzrasta, naročito u starijem osnovnoškolskom uzrastu (11 do 14 godina).

5. LITERATURA 1. Bokan, B. (1999). Teorijsko - metodičke osnove fizičkog vaspitanja - preduslov za reformu

kurikuluma, Nastava i vaspitanje (2): 42-51, Beograd. 2. Brettschneider, W.D. & Naul, R. (2007). Obesity in Europe: young people’s physical

activity and sedentary lifestyles. Sport sciences international, vol. 4: Frankfurt am Main. 3. Council of Europe (1993). Eurofit: Handbook for the Eurofit Tests of Physical Fitness, ed.

2. Strasbourg. Council of Europe. 4. Dolmann, J., Norton, K., Norton, L. (2005). "Evidence for secular trends in childrens

physical activity behaviour", British Journal os Sports Medicine (39): 892-897. 5. Gajević, A. (2009). Fizička razvijenost i fizičke sposobnosti dece osnovnoškolskog uzrasta,

Republički zavod za sport, Jugoslovenski pregled, Beograd. 6. James, P.T. (2004). Obesity: the worldwide epidemic. Clinics in Dermatology, 276-80. 7. Jovanović, A. (2009). "Polne razlike u pokazateljima fizičkog razvoja i motoričkih

sposobnosti dece mlađeg školskog uzrasta". Teorijski, metodološki i metodički aspekti fizičkog vaspitanja, Zbornik radova, str. 129-136, Beograd.

8. Nikolić, S. (2007). "Financig projects of physical education". Proceedings of the Seventh International Symposium Investments and Economics Recovery, Bucharest, Romania, 25-27.

9. Rychtecky, A. (2007). Active Lifestyles of Young People-Benefits and Outcomes. Chapter 11 in Brettschneider, W.D. & Naul, R.Obesity in Europe: young people’s physical activity and sedentary lifestyles. Sport sciences international, vol. 4: Frankfurt am Main.

10. Shepard, R.J. (2003). "A need for more experimental studies of physical activity during childhood": Medicine and Science in Sports and Exercize (35):915-920.

11. Slater, C., Grant, S., Paton, J.Y. (2004). Total energy expenditure and physical activity in young Scotish children: mixed longitudinal study, Lancet, 363, 211-212.

12. Tomkinson, G.R., Olds, T.S., Gulbin, J. (2003). "Secular trend in physical performance of Australian children: Evidence from the Talent Search Program", Journal of sport medicine and physical fitness (43): 90-98.

DYNAMICS OF MORPHOLOGICAL AND MOTOR DEVELOPMENT OF PRIMARY SCHOOL CHILDREN IN REPUBLIC OF SERBIA

ABSTRACT Republic Institute of Sport was established before more than a half a century in order to examine the conditions of Physical Education in State and the possibilities of its development. According to the Law on Sport of the Republic of Serbia, Article 41, one of the main activities of the Institute is “monitoring the situation and physical abilities of children, youth and adults”. With periodic monitoring of the physical abilities of elementary school children began in 1972/73, because more time is observed that with increasing living standards and improving the living conditions, there is a disproportion between physical development and physical abilities of children. The System was


13

operated until 1999 when, due to developments in the State, stopped working. With the re-establishment of the System, based on the “Eurofit” battery of tests, which is prescribed by the Sport Committee of the Council of Europe, Republic Institute of Sport has started in 2009. The aim of establishing the Eurofit System Testing is gaining insight into the morphological and motor status of children of Primary School, as well as programming of contemporary models of teaching, based on the results of investigation. Key words: physical abilities, monitoring, primary school children, eurofit. Korespondencija: Aco Gajević, prof. Republički zavod za sport Kneza Višeslava 72, Beograd, Srbija e-mail: [email protected]

Cicović, B.:Efekti kondicionog treninga na razvoj... ________________ SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:14-21

14

Borislav Cicović UDK 796.853.23.015 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta. Istočno Sarajevo

EFEKTI KONDICIONOG TRENINGA NA RAZVOJ ANAEROBNO-LAKTATNE IZDRŽLJIVOSTI I FUNKCIONALNIH SPOSOBNOSTI KOD DŽUDISTA

SAŽETAK Populaciju iz koje je uzorak od 35 ispitanika izvučen čine mladi džudisti u Istočnom Sarajevu, muškog pola, stari 14 i 15 godina ± 6 mjeseci, obuhvaćeni kondicionom pripremom za razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti ispitanka. Osnovni cilj istraživanja bio je utvrđivanje efikasnosti kondicione pripreme za razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti džudista. Mjerne instrumente činili su 3 testa anaerobno-laktatne izdržljivosti i 3 testa funkcionalnih sposobnosti. Dobijeni rezultati kanoničkom diskriminativnom analizom pokazali su statistički značajno povećanje anaerobno-laktatne izdržljivosti i testova funkcionalnih sposobnost u finalnom u odnosu na inicijalno mjerenje. Ključne riječi: džudisti, testovi anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih spsobnosti, diskriminativna analiza.

1. UVOD U džudu često se događa da se pri kraju borbe učini više tehničkih grešaka, kao posljedica

nemogućnosti da se savlada umor koji utiče na smanjenje ekonomičnosti izvođenja strukture kretanja i gubitak koncentracije. Da bi se izbjegle takve situacije, posebno na oficijelnim takmičenjima džudista, neophodno je kondiconim treningom razviti anaerobno-laktatnu izdržljivost i povećati nivo funkcionalnih sposobnosti. Prema nekim istraživačima (Bratić i Nurkić 1996, Pržulj 2006, Milanović 2007, Krsmanović 2010,) obe vrste izdržljivosti su uslov za efikasno tehničko-taktičko djelovanje džudista u energetski vrlo složenim, intenzivnim i takmičarskim uslovima. To je posebno prisutno (prema istraživanju Cicovića 2008) kada je potrebno u procesu borbe da se aktiviraju mišići agonisti i antagonisti u kratkim vremenskim intervalima, pre realizacije ekscentrično-koncentrične kontrakcije u neposrednoj komunikaciji sa suparnikom.

Istraživanja efikasnosti uticaja kondicione pripreme na razvoj izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti ukazuju da se postižu značajni transformacioni efekti antropoloških obilježja (Ćirković 1996, Bratić 2003 Bompa 2006, Milanović 2007). Ovakva istraživanja najčešće su obavljana sa kvalitetnim džudistima starijeg uzrasta, a manje sa populacijom džudista osnovnih škola. U ovom istraživanju se pretpostavlja da će trenažni rad za razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti pozitivno uticati na organizam i kod populacije mladih džudista učenika starijih razreda osnovnih škola.

Predmet istraživanja je proučavanje kondicione pripreme za razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti džudista, starih 14 i 15 godina u Istočnom Sarajevu.

Osnovni problem istraživanja je da se da se ispita efikasnost kondicione pripreme za razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti na kraju eksperimentalnog perioda (u finalnom u odnosu na inicijalno mjerenje). Poseban problem je bio da se utvrdi da li će vježbanje doprinjeti da se utvrđeni nivo anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti u finalnom mjerenju kod džudista statistički značajno razlikuje od nivoa utvrdjenogna inicijalnom mjerenju. Osnovni cilj istraživanja je utvrđivanje efikasnosti kondicione pripreme za razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti kod džudista.


15

Na osnovu postavljenog predmeta, problema i cilja istraživanja, postavljene su sljedeće hipoteze:

H01 – Postoje statistički značajne promjene rezultata anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti na finalnom mjerenju u odnosu na inicijalno stanje kod ispitanika.

H1 – Postoje statistički značajne promjene rezultata anaerobno-laktatne izdržljivosti na finalnom mjerenju u odnosu na inicijalno stanje kod ispitanika.

H2 – Postoje statistički značajne promjene rezultata funkcionalnih sposobnosti na finalnom mjerenju u odnosu na inicijalno stanje kod ispitanika.

2. METOD RADA 2.1. Uzorak ispitanika Populaciju iz koje je uzorak od 35 ispitanika izvučen čine mladi džudisti, učenici sedmog i

osmog razreda osnovnih škola u Istočnom Sarajevu, muškog pola, starih 13 i 14 godina ± 6 mjeseci, obuhvaćeni kondicionom pripremom za razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti.

2.2. Uzorak varijabli Uzorak mjernih instrumenata čine: 1) Testovi anaerobno-laktatne izdržljivosti- trčanje na

200m (TR200) iz niskog starta, trčanje na 300m (TR300) iz niskog starta i trčanje na 400m (TR400) iz niskog starta 2) Testovi funkcionalnih sposobnosti- frekvencija pulsa u miru (FPUM), frekvencija pulsa poslije opterećenja (FPPO) i vitalni kapacitet pluća (FVKPL). Primjenjeni skup testova uzet je iz istraživanja Kurelića, Momirovića, Stojanovića, Šturma i Viskić-Štalec 1975.

2.3. Eksperimentalni program kondicione pripreme U okviru planiranja kondicione pripreme u trajanju od 24 trenažna sata (tri treninga nedeljno)

za razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti ispitanika definisani su ciljevi i zadaci, vremenski ciklusi, kao i potrebni tehnički i materijalni uslovi. U tu svrhu, bio je izvršen izbor vježbi, doziranje opterećenja i raspored trenažnih sadržaja usklađenih sa individualnim sposobnostima i osobinama ispitanika.

U početku eksperimentalnog tretmana kod ispitanika primjenjene su motoričke vježbe za razvoj odgovarajuće jakosti aparata za kretanje što je postignuto, prvo, razvojem brzinske i eksplozivne, zatim repititivne i na kraju maksimalne snage (Malacko i Ćirković 1996, Bratić2003).

Treningom jakosti i snage povećana je sposobnost bržeg i potpunijeg aktiviranja motoričkih jedinica visokog nivoa opterećenja, što je omogućilo pojačanu aktivnost agonističkih mišića i porast jakosti za efikasan razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti ispitanika. U procesu kondicione pripreme korišćene su sljedeće vježbe: trčanje u prirodi u raznim uslovima: neravan teren, trava – bez i sa opterećenjem; brzo trčanje uzbrdo bez i sa opterećenjem, 20–60 metara; trčanje kraćih dionica, sa 5-8 ponavljanja i produženim vremenom odmora, 4-6 minuta submaksimalnim i maksimalnim intenzitetom; trčanje sa ubrzanjem, 50-100 metara;

intervalno trčanje u dionicama, 20–80 metara, sa 70–95% od maksimalne brzine, 3–4 serije sa 3–4 ponavljanja – pauza 2–5 minuta; trčanje krosa 800–1000 metara; razni skokovi i preskoci na spravama i akrobatika.

U utvrđivanju efikasnosti kondicione pripreme za razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti kod džudista korišćeni su Studentov t-test za male zavisne uzorke i kanonička diskriminativna analiza za utvrđivanje razlike i hijerarhije varijabli i mjera koje su doprinjele razlikovanju rezultata u finalnom u odnosu na inicujalno mjerenje. Rezultati su dobijeni pomoću statističkog paketa Statistica 7.0 for Windows. Vrednost p<0-05 smatrala se statistički značajnom.


16

3. REZULTATI I DISKUSIJA Tabela 1. Osnovni statistički parametri anaerobno-laktatne izdržljivosti na inicijalnom mjerenju

Mean Min. Max. Std. Dev

St. Error Skewn. Kurtos.

TR200 31.28 27.56 33.89 1.37 0.164 -0.609 -0.102 TR300 50.30 46.02 52.89 1.56 0.187 -0.487 -0.102 TR400 71.11 63.58 77.15 3.11 0.372 -0.111 -0.524

Analizom Tabele 1 na kojoj su prikazani osnovni statistički parametri motoričke izdržljivosti može se konstatovati da se upoređivanjem rezultata standardne devijacije (St. Dev) sa rasponom maksimalnih (Max.) i minimalnih (Min.) rezultata može zaključiti normalna osjetljivost izabranih testova. U intervalima minimalnih (Min.) i maksimalnih (Max) rezultata nalazi se najmanje pet standardnih devijacija (St. Dev), što ukazuje na značajnu raspršenost, tj. osjetljivost testova motoričke izdržljivosti. Vrijednost skjunisa i kurtozisa se kreću u u granicama normalne distribucije rezultata. Tabela 2. Osnovni statistički parametri anaerobno-laktatne izdržljivosti na finalnom mjerenju



TR200 30,18 26.43 32.54 1.35 0.161 -0.512 -0.183 TR300 48.44 43.18 51.55 1.66 0.199 -0.519 0.213 TR400 66.70 58.06 72.58 3.05 0.365 -0.222 -0.163

Pregledom Tabele 2 na kojoj su prikazani osnovni statistički parametri motoričke izdržljivosti može se konstatovati da se upoređivanjem rezultata standardne devijacije (St. Dev) sa rasponom maksimalnih (Max.) i minimalnih (Min.) rezultata može zaključiti normalna osjetljivost izabranih testova. U intervalima minimalnih (Min.) i maksimalnih (Max) rezultata nalazi se najmanje pet standardnih devijacija (St. Dev), što ukazuje na značajnu raspršenost, tj. osjetljivost testova motoričke izdržljivosti. Vrijednost skjunisa i kurtozisa se kreću u u granicama normalne distribucije rezultata. Tabela 3. Osnovni statistički parametri funkcionalnih sposobnosti na inicijalnom mjerenju



FPUM 72.90 58.00 89.00 6.15 0.735 -0.745 0.809 FPPO 141.06 128.00 160.00 8.52 1.018 0.507 -0.578

FVKPL 3704.29 2300.00 4800.00 630.49 75.358 -0.174 0.144 Na osnovu analize osnovnih statističkih parametara funkcionalnih sposobnosti naTabeli 3

može se konstatovati, da se upoređivanjem rezultata standardne devijacije (St. Dev) sa rasponom maksimalnih (Max.) i minimalnih (Min.) rezultata može zaključiti normalna osjetljivost izabranih mjera. U intervalima minimalnih (Min.) i maksimalnih (Max) rezultata nalazi se najmanje pet standardnih devijacija (St. Dev), što ukazuje na značajnu raspršenost, tj. osjetljivost testova funkcionalnih sposobnosti. Vrijednost skjunisa i kurtozisa se kreću u u granicama normalne distribucije rezultata. Tabela 4. Osnovni statistički parametri funkcionalnih sposobnosti na finalnom mjerenju



FPUM 69.80 55.00 77.00 5.74 0.686 -1.176 0.642 FPPO 135.07 121.00 155.00 8.14 0.973 0.577 -0.235

FVKPL 3875.71 2500.00 4900.00 650.63 77.765 -0.084 0.222


17

Rezultati istraživanja osnovnih statističkih parametara funkcionalnih sposobnosti na Tabeli 4 pokazuju, da se upoređivanjem rezultata standardne devijacije (St. Dev) sa rasponom maksimalnih (Max.) i minimalnih (Min.) rezultata može zaključiti normalna osjetljivost izabranih mjera. U intervalima minimalnih (Min.) i maksimalnih (Max) rezultata nalazi se najmanje pet standardnih devijacija (St. Dev), što ukazuje na značajnu raspršenost, tj. osjetljivost testova funkcionalnih sposobnosti. Vrijednost skjunisa i kurtozisa se kreću u u granicama normalne distribucije rezultata.

Tabela 5. Značajnost razlika između aritmetičkih sredina

Mean(i) Mean(f) T-value df p TR200 31.28 30.18 4.76 68 .000 TR300 50.30 48.44 6.79 68 .000 TR400 71.11 66.70 8.45 68 .000

Tabela 5 sadrži rezultate T-testa testova motoričke izdržljivosti između inicijalnog i finalnog mjerenja ispitanika eksperimentalne grupe. Nakon analize dobijenih rezultata zaključuje se da postoji statistički značajna razlika u svim testovima motoričke izdržljivosti.

Tabela 6. Značajnost razlika između aritmetičkih sredina Mean(i) Mean(f) T-value df p

FPUM 72.90 69.80 3.08 68 .002 FPPO 141.06 135.07 4.25 68 .000

FVKPL 3704.29 3875.71 2.62 68 .010 Tabela 6 sadrži rezultate T-testa funkcionalnih sposobnosti između inicijalnog i finalnog

mjerenja ispitanika eksperimentalne grupe. Nakon analize dobijenih rezultata zaključuje se da postoji statistički značajna razlika u svim testovima funkcionalnim sposobnostima. Tabela 7. Značajnost izolovane diskriminativne funkcije motoričke izdržljivosti

Eigenvalue Cannonicl R

Wilks' Lambda Chi-Sqr. df P-Level

1 11.23 .958 .082 334.26 3 .000 Na Tabeli 7 dobijena je jedna značajna diskriminativna funkcija visokog intenziteta

(CR=95.8%) koja pokazuje u kojoj je korelaciji skup podataka na osnovu koje je vršena diskriminativna analiza dobijenih rezultata. Rezultati diskriminativne jačine testova motoričke izdržljivosti date su testom Wilks'-Lambda koja je visoka (.082), što ukazuje da su razlike između inicijalnog i finalnog mjerenja u prostoru motoričke izdržljivosti značajne (P-Level=.000), a to potvrdjuje veličina Hi kvadrat testa koja ima visoku vrijednost (Chi-Sqr = 334.26).

Tabela 8. Faktorska struktura izolovane diskriminativne funkcije Root 1

TR400 .689 TR300 .543 TR200 .429

Na Tabeli 8 data je struktura diskriminativne funkcije učešća testova motoričke izdržljivosti u formiranju značajnih diskriminativnih funkcija. Prikazani rezultati ukazuju da najveći doprinos diskriminativnoj funkciji ima test trčanje na 400m (TR400V .689). zatim trčanje na 300m (TR300V .543), a najmanji doprinos ima trčanje na 200 metara (TR200V .429).

Tabela 9. Centroidi mjerenja

Merenje Root 1 Inicijalno 2.544 Finalno -2.544


18

Rezultati na Tabeli 9 predstavljaju diskriminativnu funkciju centroida na osnovu svih testova motoričke izdržljivosti koja iznosi 2.544 i -2.544. Značajnost prikazanih centroida mjerenja koja je testirana kroz značajnost diskriminativne funkcije ukazuje da je njihova udaljenost (diskriminacija) značajna.

Tabela 10. Klasifikaciona matrica Percent Inicijalno Finalno

Inicijalno 85.71% 30 4 Finalno 88.57% 5 31 Total 87.14% 35 35

Razdvajanje grupa koje je prikazano na Tabeli 10 kao Percentili, ukazuje da se izvršeno razdvajanje (diskriminacija) rezultata mjerenja pojašnjava sa preciznošću od 87.14% (srednja vrijednost procenta samih grupa) od koeficijenta kanoničke korelacije koji iznosi CR = 95,8%.

Dobijeni rezultati diskriminativne analize u finalnom u odnosu na inicijalno mjerenje ukazuju da je pod uticajem trenažnog rada za razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti, došlo do značajnih promjena nivoa motoričke izdržljivosti ispitanika.

Tabela 11. Značajnost izolovane diskriminativne funkcije funkcionalnih sposobnosti Eigenvalue Cannonicl

R Wilks'

Lambda Chi-Sqr. df P-Level

1 .505 .579 .664 55.21 3 .000 Na Tabeli 11 dobijena je jedna značajna diskriminativna funkcija visokog intenziteta (CR=57.9%) koja pokazuje u kojoj je korelaciji skup podataka na osnovu koje je vršena diskriminativna analiza dobijenih rezultata. Rezultati diskriminativne jačine funkcionalnih sposobnosti date su testom Wilks'-Lambda koja je visoka (.664), što ukazuje da su razlike između inicijalnog i finalnog mjerenja u prostoru funkcionalnih sposobnosti eksperimentalne grupe značajne (P-Level=.000), a to potvrdjuje veličina Hi kvadrat testa koja ima visoku vrijednost (Chi-Sqr = 55.21).


FPPO .666 FPUM .549

FVKPL .311 Na Tabeli 12 data je struktura diskriminativne funkcije učešća funkcionalnih sposobnosti u

formiranju značajnih diskriminativnih funkcija. Prikazani rezultati ukazuju da najveći doprinos diskriminativnoj funkciji ima funkcionalni test frekvencija pulsa posle opterećenja (FPPO .666), puls u miru (FPUM .549), a najmanji doprinos ima vitalni kapacitet pluća (FVKPL .311).

Tabela 13. Centroidi mjerenja Mjerenje Root 1 Inicijalno 1.888 Finalno -1.888

Rezultati na Tabeli 13 predstavljaju diskriminativnu funkciju centroida na osnovu svih testovafunkcionalnih sposobnosti koja iznosi 1.888 i -1.888. Značajnost prikazanih centroida mjerenja koja je testirana kroz značajnost diskriminativne funkcije ukazuje da je njihova udaljenost (diskriminacija) značajna.

Tabela 14. Klasifikaciona matrica Percent Inicijalno Finalno

Inicijalno 82.85% 29 7 Finalno 80% 6 28

Total 81.42% 35 35


19

Razdvajanje grupa koje je prikazano na Tabeli 14 kao Percentili, ukazuje da se izvršeno razdvajanje (diskriminacija) rezultata mjerenja pojašnjava sa preciznošću od 81.42% (srednja vrijednost procenta samih grupa) od koeficijenta kanoničke korelacije koji iznosi CR = 57.9%.

Dobijeni rezultati diskriminativne analize u finalnom u odnosu na inicijalno mjerenje ukazuju da je pod uticajem trenažnog rada za razvoj funkcionalnih sposobnosti došlo do značajnih promjena nivoa funkcionalnih sposobnosti ispitanika.

U okviru kondicione pripreme u procesu trenažnog rada, program razvoja anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti ima značajnu ulogu u većini sportova. Prema nekim istraživačima (Krsmanović 2000, Bratić 2003, Milanović 2004, Pržulj 2006) anaerobno-laktatnu izdržljivost i funkcionalne sposobnosti u džudou karakteriše sposobnost da se obavljaju takmičarski zadaci bez smanjenja intenziteta i efikasnosti u što dužem vremenu, uz odgađanje pojave umora. Dokazano je ukoliko džudisti posjeduju visok nivo anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti da onda mora biti bolji i kvalitet realizacije tehničko-taktičkih aktivnosti (brzo sprovođenje akcije napada, a u odbrani usporavanje akcije napada protivnika) kao i da cjelu džudo borbu mogu da realizuju bez promjene intenziteta, tehničkih i taktičkih pogrešaka i posljedice umora (Najšteter 1991, Obadov 2005, Mišigoj-Duraković 2007).

Nalazi nekih istraživača (Najšteter 1991, Mišigoj-Duraković 2007) ukazuju da je za rezultatsku efikasnost važno da se uz aktiviranje glavnih funkcionalnih sistema (središnji nervni sistem, nervno-mišićni sistem, srčano-disajni sistem) džudista efikasno suprotstavi umoru i održi motoričku aktivnost duže vrijeme. To je, prema ovim istraživačima, sposobnost izvođenja džudo tehnika različitog intenziteta i produženog trajanja, koja treba da bude u skladu sa strukturalnim, biomehaničkim i kinetičkim karakteristikama sportske aktivnosti u džudou. Podaci iz literature ukazuju da je za dugotrajno primjenjivanje motoričke aktivnosti džudista važna jakosna izdržljivost. Međutim, prema Bratić (2003) za uspjeh u džudo borbi još je važnija kombinacija savladavanja otpora i brzine, tj. brzinsko – jakosna izdržljivost.

Poznato je da se u odnosu na aktiviranje energetskih mehanizama u procesu sportske aktivnosti u većini sportova, a posebno u džudou razlikuje anaerobna, anaerobno-aerobna i aerobna izdržljivost u osnovi kojih je resinteza energije – adenozin-trifosfata (ATP-a) – anaerobno iz kreatin-fosfata (CP) ili glikogenskih izvora (G), ili oksidacionim procesima glukoze i masti. Anaerobne motoričke aktivnosti u džudou karakterišu se većim intenzitetom i kraćim trajanjem, te je prisutno da organizam ne može dovoljno brzo da snabdjeva mišiće kiseonikom radi dobijanja energije kao u aerobnim aktivnostima. Iz tih razloga, a radi postizanja dobrih sportskih rezultata, neophodno je da džudisti posjeduju visok nivo opšte izdržljivosti, koja omogućuje rad produženog trajanja aktivnosti, doprinosi efikasnijem savladavanju umora i bržem oporavku nakon treninga ili džudo borbe.

4. ZAKLJUČAK Rezultati dobijenih vrijednosti kanoničke diskriminativne analize pokazali su da je u finalnom

u odnosu na inicijalno mjerenje došlo do statistički značajnih promjena rezultata anaerobno- laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti ispitanika. Postavljena hipoteza (H01 – Postoje statistički značajne promjene rezultata anaerobno-laktatne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti na finalnom mjerenju u odnosu na inicijalno stanje kod ispitanika) prihvata se.

Rezultati dobijenih vrijednosti kanoničke diskriminativne analize pokazali su da je u finalnom u odnosu na inicijalno mjerenje došlo do statistički značajnih promjena anaerobno-laktatne izdržljivosti ispitaika.Prikazani rezultati ukazuju da najveći doprinos diskriminativnoj funkciji imaju testovi trčanje na 400 m (TR400 .689) i trčanje na 300 m (TR300 .543). Postavljena hipoteza H1 – (Postoje statistički značajne promene rezultata anaerobno-laktatne izdržljivosti na finalnom merenju u odnosu na inicijalno stanje kod ispitanika) prihvata se.

Rezultati dobijenih vrijednosti kanoničke diskriminativne analize pokazali su da je u finalnom u odnosu na inicijalno mjerenje došlo do statistički značajnih promjena testova funkcionalnih sposobnosti ispitanika. Prikazani rezultati ukazuju da najveći doprinos diskriminativnoj funkciji imaju testovi funkcionalnih sposobnosti frekvencija pulsa poslije opterećenja (FPPO .666) i


20

frekvencija pulsa u miru (FPUM .549). Postavljena hipoteza H2 – (Postoje statistički značajne promjene rezultata funkcionalnih sposobnosti na finalnom mjerenju u odnosu na inicijalno stanje kod ispitanika) prihvata se. Istraživanje efekata kondicionog treninga na razvoj džudista ima teorijski i praktični značaj. Istraživanje je mali doprinos teoriji kondicione pripreme o mogućnosti značajnog razvoja anaerobne-laktantne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti džudista, a to će biti od koristi trenerima i nastavnicima fizičkog vaspitanja da u svom praktičnom radu postižu bolje sportske rezultate. Osim toga, rezultati istraživanja doprineće efikasnijem rešavanju nekoliko bitnih zadataka relevantnih za procese optimalizacije i individualizacije rada sa džudistima:

- Kvalitetnije planiranje, programiranje i sprovodjenje trenažnog rada za razvoj izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti prema individualnim sposobnostima i osobinama džudista.

- Izbor kvalitetnih motoričkih vježbi za realizaciju transformacionih procesa anaerobne-laktantne izdržljivosti i funkcionalnih sposobnosti džudista.

- Selekcija i usmeravanje nadarenih subjekata ovog uzrasta za određenu sportsku aktivnost.

5. LITERATURA 1. Bompa, T. (1999). Periodisation: Theory and methodology of training. (Periodizacija:

Teorija i metodologija treninga). Champaign IL: Human Kinetics 2. Bratić, M. (2003). Džudo. Niš: Fakultet fizičke kulture. 3. Bratić, M. i Nurkić, M.(1996). "Relacije nekih morfoloških karakteristika i efikasnosti

izvođenja nekih džudo tehnika u stojećem stavu", Međunarodni kongres, Komotini, Grčka. Avvas Tokmakidis, 4th International Congress on Physical Edukation & Sport, str. 180-181.

4. Cicović, B.(2008). Promjene motoričkih situaciono motoričkih i funkcionalnih sposobnosti kod selekcionisanih džudista pod uticajem trenažnih aktivnosti. Doktorska disertacija. Istočno Sarajevo:Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta.

5. Ćirković, Z. (1996). Kondiciona priprema u džudou. Beograd: SM Desing. 6. Krsmanović, R. (2007). "Povezanost fizičkog radnog kapaciteta sa mehanizmom za trajanje

ekscitacije". Sport i zdravlje, godina 2, br.1. 7. Kurelić N., Momirović, K., Stojanović, M., Radojević, Ž. i Viskić-Štalec, N. (1975).

Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine, Beograd: Institut za naučna istraživanja. Fakultet za fizičku kulturu.

8. Malacko, J.(2004). Teorija sportskog treninga, Udžbenik. Novi sad: Fakultet fizičke kulture.

9. Milanović, D. (2007). Teorija treninga, Priručnik za studente sveučilišnog studija. Zagreb: Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

10. Najšteter, Đ. (1991). Teorija i metodika sportskog treninga, Metode i organizacioni oblici rada. Sarajevo: Fakultet za fizičku kulturu

11. Obadov, S. (2005). Džudo. Novi Sad: Edicija „Univerzitetski udžbenik“. 12. Pržulj, D. (2006). Antropomotorika, Udžbenik. Istočno Sarajevo: Fakultet fizičke kulture. 13. Željaskov, C. (2004). Teorija i metodika treninga izdržljivosti. Kondicijska priprema

sportaša. Zagreb: Kineziološki fakultet u Zagrebu.


21

THE EFFECTS OF CONDITION TRAINING ON THE DEVELOPMENT OF ANAEROBIC-LACTATE FUNCTIONAL ABILITIES OF JUDOISTS

ABSTRACT

The population from which we extracted a sample of 35 subjects consisted of the young judoists from East Sarajevo, all males, aged 14 and 15 ± 6 months, who took part in condition preliminary training for the development of anaerobic-lactate endurance and the functional abilities. The basic aim of the research was to determine the effectiveness of condition training on the development of anaerobic-lactate endurance and the functional abilities of judoists. The measuring instruments consisted of 3 anaerobic-lactate endurance tests and 3 functional abilities tests. The results obtained from the canonical discriminant analysis have shown a statistically significant increase in anaerobic-lactate endurance and the functional abilities tests in the final as compared to the initial measuring. Key words: judoists, tests of anaerobic-lactate endurance and functional abilities, discriminant analysis. Korespondencija: Dr Borislav Cicović,viši asistent Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS-BiH E-mail: [email protected]

Petrović, B. i sar.: Uticaj tjelesnih dimnezija na visinu skokova... __________ SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:22-26

22

Borko Petrović UDK 796.323.2.012 Aleksandar Kukrić Radenko Dobraš Bojan Guzina Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Banjaluci

UTICAJ TJELESNIH DIMENZIJA NA VISINU VERTIKALNIH SKOKOVA KOD

KOŠARKAŠA JUNIORA

SAŽETAK Na uzorku od 20 košarkaša juniora, sprovedeno je transverzalno istraživanje s ciljem da se istraži povezanost mase tijela, kao reprezenta tjelesnih dimenzija, sa visinom vertikalnih skokova, kao indirektnih pokazatelja mišićne snage. U ovom istraživanju dobijeni su niski koeficijenti korelacije između visine skoka u testnim zadacima i tjelesne mase, kao i niske vrijednosti alometrijskog eksponenta b (-0,09, 0,09, 0,03) koji potvrđuju teorijski pristup u normalizaciji motoričkih sposobnosti, pri čemu rezultati testova za indirektnu procenu snage mišića u uslovima izvođenja brzih pokreta ne zavise od tjelesnih dimenzija. Tako da visina vertikalnih skokova, kao indirektan pokazatelj mišićne snage kod košarkaša juniora ne zavisi od tjelesnih dimenzija. Najbolje rezultate ne postižu, ni oni najsitniji (najlakši), kao ni oni najkrupniji (najteži). Ključne riječi: mišićna snaga, tjelesne dimenzije, alometrijski eksponent, skaliranje 1. UVOD

Uticaji tjelesnih dimenzija na ispoljavanje motoričkih sposobnosti nazivaju se efektima skale, a dovođenje neke mehaničke veličine, koja opisuje kretanje, u vezu sa određenim dimenzijama tjiela naziva se skaliranje (Jarić 1997). Metod alometrijskog skaliranja zasniva se na primjeni jednačine S=a · mb. Logaritmovanjem ove jednačine dobije se jednačina linije regresije log(S)=log(a)+b·log(m). Primjenom regresione analize, metodom najmanjih kvadrata izračunavaju se vrijednosti parametara (a) i (b), čime se konačno određuje povezanost motoričkih sposobnosti i tjelesnih dimenzija. Primjenjenom jednačinom, svaka motorička sposobnost (S) može se predstaviti kao funkcija tjelesnih dimenzija (m), gde je (a) konstantni množilac, a b alometrijski eksponent.

Iako su naučnici decenijama proučavali ovaj fenomen (Hill 1950; McMahon 1984; Schmidt-Nielsen 1984), pregledni članci Jarića iz 2002. i 2003. godine pokazuju da se uticaj tjelesnih dimenzija na rezultate testova motoričkih sposobnosti često zanemaruje, odnosno da normalizacija rezultata mjerenja nije adekvatna ili da čak i ne postoji. Kao posljedica takvog pristupa istraživanju dobijeni rezultati zavisni su od tjelesnih dimenzija. Prilikom normalizacije rezultata, u obzir treba uzeti i pretpostavku, koja je novijim istraživanjima potvrđena, a koja ukazuje na različit uticaj tjelesnih dimenzija na rezultate pojedinih motoričkih testova (Jaric, Radosavljevic-Jaric i sar. 2002; Jaric 2003; Markovic i Jaric 2004). Tako se teorijski predviđeni alometrijski eksponent (b) za grupu testova kojima se procjenjuje maksimalna jačina mišića u uslovima savladavanja spoljašnjeg opterećenja iznosi, b=0.67 ukoliko se rezultati testova normalizuju masom tijela (m). Testovi kojima se indirektno procjenjuje snaga mišića u uslovima izvođenja brzih pokreta ne zahtjevaju normalizaciju u odnosu na tjelesne dimenzije, odnosno da je teorijski predviđen alometrijski eksponent b=0. Upravo i predmet ovog istraživanja odnosi se na povezanost mase tijela, kao reprezenata dimenzija tijela, sa visinom vertikalnih skokova, kao indirektnih pokazatelja mišićne snage.


23

2. M E T O D R A D A 2.1. Uzorak ispitanika Ovo istraživanje je realizovano kao transverzalna studija. Uzorak ispitanika sačinjavalo je 20

košarkaša juniora, članova sljedećih klubova: Srpski KK „Zvijezda“ Banja Luka i KK „Igokea“ Aleksandrovac.

2.2. Uzorak varijabli Sve varijable sa kojima se operiše u ovom istraživanju moguće je uslovno podijeliti na

antropometrijske varijable i varijable za indirektnu procjenu mišićne snage. Od antropometrijskih varijabli u radu su korišćene: tjelesna visina, tjelesna masa, procenat mišićnog tkiva, procenat masnog tkiva, MFR-indeks. Za potrebe antropometrijskih mjerenja korišćen je antropometar i tjelesni analizator TANITA BC – 418 (body composition analyzer), slika 1.

Slika 1. Tjelesni analizator TANITA BC-418MA

Za indirektnu procjenu mišićne snage izabrani su sledeći kretni zadaci: 1. Counter movement jump 2. Stiffness jump 3. Squat jump

Podaci koji su dobijeni procjenom mišićne snage prikupili su se se testiranjem pomoću sofisticirane laboratorijske opreme “GLOBUS ERGO TESYS SYSTEM 1000“, standardnom procedurom na platformama sile „Force plate-Mega twin plates“(slika 2). Kako bi dobili što objektivnije i validnije podatke, svi ispitanici su upoznati sa ciljem istraživačkog rada, kao i načinom testiranja. Nakon zagrijavanja, svaki je ispitanik izveo različite vertikalne skokove na spomenutoj platformi za mjerenje sile:

(1) Counter movement jump (CMJ): ispitanik se spusti u polučučanj i odmah nakon toga izvodi maksimalan vertikalan sunožan odskok, ruke su fiksirane u položaju na kukovima kako bi se izolovale pri izvođenju skoka, izvode se tri skoka, a registruju se najbolje vrijednosti.

(2) Stiffness jump (SJ), ispitanik stoji u uspravnom stavu nekoliko sekundi, spušta se u poziciju polučučnja, a ugao natkoljenica i potkoljenica približno iznosi 90 stepeni. Bez zaustavljanja u tački promjene smijera kretanja izvodi se maksimalan vertikalan sunožan skok, nakon čega slijedi doskok sa laganom fleksijom u zglobu koljena. Pri izvođenju ovog testa ruke nisu fiksirane na kukovima, već aktivno učestvuju u skoku. Izvode se tri skoka, a registruje se najbolja vrijednost.


24

(3) Squat jump (SJ) ispitanik se spusti u poziciju polučučnja, zadrži tu poziciju dvije sekunde, te nakon toga izvede maksimalni odskok. Visina skoka se izračunava softverski, na osnovu trajanja faze leta po metodi Komi-a i Bosco-a (1978), u skladu sa protokolom mjerenja.

Svi podaci prikupljeni tokom istraživanja obrađeni su postupcima deskriptivne i kauzalne parametrijske statistike. Za matematičko procesiranje originalnih podataka koristio se aplikacioni program za personalne računare STATISTICA 7.

Slika 2. Platforme sile GLOBUS TESYS 1000

3. REZULTATI I DISKUSIJA Na ispoljavanje mišićne snage često utiču i brojni ometajući faktori, kao što su: tjelesni

sastav, pol, nivo fizičkih aktivnosti ili sposobnosti. Kako su navedeni faktori specifični za svakog ispitanika, nehomogenost uzorka mogla bi bitno uticati na validnost dobijenih rezultata. Stoga je važno naglasiti da je u ovom istraživanju testiran relativno homogen uzorak, kojeg su sačinjavali košarkaši juniori. U tabeli 1 prikazani su osnovni statistički pokazatelji antropometrijskih i motoričkih varijabli. Na osnovu prosječnog odnosa mišićno-masne komponente (MFR) koja je kod ove grupe ispitanika iznosila 3,40 može se konstatovati da se radi o ispitanicima koji pripadaju mišićno-sportskom morfološkom tipu (Ugarković 1996). Tabela 1 Osnovni deskriptivni pokazatelji antropometrijskih i motoričkih karakteristika

Varijable N AS Min. Maks. St.dev. K.var. Tjelesna visina (cm) 20 185.8 177.0 195.0 5.02 0.02 Tjelesna masa (kg) 20 75.8 69.5 80.1 3.97 0.05 Potkožno masno tkivo (%) 20 12.9 9.7 14.6 1.28 0.09 Misicno tkivo(%) 20 43.5 31.8 49.9 5.74 0.13 MFR indeks (%) 20 3.40 2.22 4.15 0.48 0.14 Counter movement jump (cm) 20 36.7 31.0 40.0 2.75 0.07 Stiffness jump (cm) 20 41.7 36.0 48.0 3.45 0.08 Squat jump (cm) 20 35.5 31.0 38.0 2.26 0.06


25

Tabela 2. Povezanost rezultata testova za indirektnu procjenu snage mišića sa masom tijela. Parametar (a) predstavlja odsječak, a parametar (b) koeficijent nagiba regresione prave log(S)=log(a)+b·log(m), gde je (S) testirana motorička sposobnost, a (m) masa tijela (r – odgovarajući koeficijenti korelacije). p<0.05

*

Geometrijsko skaliranje ukazuje na to da testovi kojima se indirektno procenjuje snaga mišića u uslovima izvođenja brzih pokreta ne zahtjevaju normalizaciju u odnosu na tjelesne dimenzije. Rezultati ovih testova su, ukoliko se zadato kretanje vrši maksimalnim skokom, srazmjerni površini fiziološkog preseka mišića (F) i dužini njegovog skraćenja (l), a obrnuto srazmjerni masi tijela (M), odnosno pri tome teorijski predviđen alometrijski eksponent b=0.

Eksperimentalno ispitivanjem ove činjenice, podijelilo je autore na one koji smatraju da postoji određena povezanost između tjelesnih dimenzija i rezultata testova za indirektnu procjenu snage mišića u uslovima izvođenja brzih pokreta McMahon (1984). Neki autori smatraju da postoji umjerena pozitivna korelacija između izvođenja brzih pokreta i tjelesnih dimenzija (Vanderburgh, et al. 1996). U ovom istraživanju dobijeni su niski koeficijenti korelacije između visine skoka u testnim zadacima i tjelesne mase (-0,06, 0,06, 0,03), kao i niske vrijednosti alometrijskog eksponenta b (-0,09, 0,09, 0,03) koji potvrđuju teorijski pristup u normalizaciji motoričkih sposobnosti, pri čemu rezultati testova za indirektnu procjenu snage mišića u uslovima izvođenja brzih pokreta (vertikalni skokovi) ne zavise od tjelesnih dimenzija. Dobijeni alometrijski eksponenti b u ovom istraživanju (tabela 2) slični su sa alometrijskim eksponentima dobijenim u dosadašnjim istraživanjima kada su rezultati testova bili normalizovani masom tijela. U istraživanju Markovic i Jaric (2004) srednja vrijednost dobijenih parametara iznosila je b=0.07 , što se nije statistički značajno razlikovalo od teorijski predviđene vrednosti b=0. Dobijeni alometrijski eksponent za testove: Squat jump b=-0.01 (r=0.01, p>0.05); Counter-movement jump b=-0.03 (r=0.03, p>0.05).

Iskustva iz svakodnevnog života a pogotovo iz sporta pokazuju da izvođenje motoričkih zadataka kao što su: maksimalno brzo trčanje, skok uvis, skok u dalj, nije povezano sa tjelesnim dimenzijama. Ovome u prilog govore tjelesne dimenzije sprintera, skakača u dalj, troskokaša, kao i mnogih drugih sportista. Svi oni su približno govoreći prosječnih dimenzija, odakle slijedi da ekstremno brzi pokreti kao da ne favorizuju ni visok ni nizak rast, odnosno najbolje rezultate ne postižu, ni oni najsitniji (najlakši), ni oni najkrupniji (najteži) (Jarić 1997).

4. ZAKLJUČAK Na uzorku od 20 košarkaša juniora istraživana je povezanost mase tijela, kao reprezenata

dimenzija tijela, sa rezultatima testova za indirektnu procjenu snage mišića u uslovima izvođenja vertikalnih skokova. Na osnovu rezultata testova normalizovanih na osnovu tjelesne mase, može se zaključiti da visina vertikalnih skokova kod košarkaša juniora ne zavise od tjelesnih dimenzija. Najbolje rezultate ne postižu, ni oni najsitniji (najlakši), ni oni najkrupniji (najteži).

5. LITERATURA 1. Hill, A.V. (1950). “The dimensions of animals and their muscular dynamics”. Science

progress, 38: 209-230.

Parametri jednačine

Testni zadaci

a b

r

p-nivo

Counter movement jump 1.73 -0.09 -0.06 0.80 Stiffness jump 1.44 0.09 0.06 0.80 Squat jump 1.63 -0.04 0.03 0.90


26

2. Jarić, S. (1997). “Biomehanika humane lokomocije sa biomehanikom sporta”. Beograd, Dosije.

3. Jarić, S. (2002). Muscule strenght testing:the use of normalization for bodysize. Sports Med 32:615-631

4. Jaric, S. (2003). "Role of body size in the relation between muscle strength and movement performance." Exerc Sport Sci Rev. 31(1): 8-12.

5. Jaric, S.; Radosavljevic-Jaric, S. (2002). "Muscle force and muscle torque in humans require different methods when adjusting for differences in body size." Eur J Appl Physiol. 87(3): 304-7.

6. Komi, P.V.; Bosco, C. (1978). “Utilization of stored elastic energy in leg extensor muscles by men and women”. Med Sci Sports Exerc. 10: 261-265.

7. Markovic, G.; Jaric, S. (2004). “Movement performance and body size: the relationship for different groups of tests”. Eur J Appl Physiol. 92: 139-149.

8. Mcmahon, T.A. (1984). “Muscles, reflexes, and locomotion”. Princeton: Princeton University Press.

9. Schmidt-Nielsen, K. (1984). “Scaling: why is animal size so important”. Cambridge: cambridge university press.

10. Ugarković, D. (1996). Biologija razvoja čovjeka sa osnovama sportske medicine. Beograd, Fakultet fizičke kulture

11. Vanderburgh P.M.; Katch F.I.; Choenleber J.; Balabinis C.P.; Elliot R. (1996). ”Multivariate allometric scaling of men’s world indoor rowing champion performance”. Med Sci Sports Exerc 28:626–630.

EFECT OF BODY DIMENSION OF HEIGHT VERTICAL JUMP IN JUNIOR BASKETBALL

ABSTRACT A transversal study was carried out on a sample of 20 junior basketball players, aimed to investigate the association of body mass, as a representative of body dimensions, with the height of vertical jumps, as well as indirect indicators of muscle strength. In this study were obtained by low coefficients of correlation between the jump height in test tasks and body weight and low allometric exponent b (-0.09, 0.09, 0.03), which confirms the theoretical approach to the normalization of motor skills, with the results of tests for the indirect assessment of muscle strength in terms of performance of rapid movements are independent of body size. So the height of vertical jumps, as an indirect indicator of muscle strength in junior basketball players is independent of body size. The best results are not achieved by those who are smallest (the lightest), or who are the biggest (the hardest). Key words: muscle strength, body dimension, allometric exponent, scaling. _______________________________________________________________________________ Korespondencija: Dr Borko Petrović, viši asistent Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta B. Luka Bulevar Vojvode Petra Bojevića 1a 78000 Banja Luka, BiH E-mail:[email protected]

Krsmanović, C.:Kanoničke relacije morfoloških karakteristika... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:27-30

27

Cvijeta Krsmanović UDK 796.012.1/.2::796.323.2 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale

KANONIČKE RELACIJE MORFOLOŠKIH KARAKTERISTIKA I MOTORIČKIH SPOSOBNOSTI SA SITUACIONO MOTORIČKIM SPOSOBNOSTIMA KOŠARKAŠA

SAŽETAK

Kanonička korelaciona analiza je primijenjena kod učenika srednjih škola s ciljem kako bi se utvrdila povezanost morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti sa situaciono-motoričkim sposobnosti. Dobijeni rezultati su pokazali da morfološke karakteristike imaju statistički značajnu vezu sa situaciono-motoričkim sposobnostima. Motoričke sposobnosti su takođe imale statistički značajnu povezanost sa situaciono-motoričkim sposobnostima. Ključne riječi: morfološke karakteristike, košarka, situaciono-motoričke sposobnosti košarkaša, motoričke sposobnosti, kanonički odnos.

1. UVOD Osnovni cilj rada je utvrđivanje kanoničkih relacija između motoričkih sposobnosti i

situaciono motoričkih sposobnosti. Poznato je da motoričke sposobnosti imaju značajan uticaj na situaciono motoričke sposobnosti . Kompletna tehnika izvodjenja odredjenih elemenata u košarci zasniva se na pojedinim motoričkim sposobnostima, Uspjeh u košarci determinisan je odredjenim nivoom motoričkih sposobnosti. Ako se analizira struktura košarkaške igre može se primjetti da odredjene motoričke sposobnosti u datim momentima imaju veoma značajnu ulogu. Koordinacija je veoma bitna za kretanje igrača, vodjenje lote i proigravanje, kao i pravovremeno dodavanje lopte u složenim situacijama. Eksplozivna snaga ima značajnu ulogu kod skok šuta, skokova na koš, sakupljanje lopti ispod koša i šutiranja na koš. Fleksibilnost jetakodje značajna jer omogućava igračima veliku elongaciju pokreta rukama i nogama. Situaciono motorički testovi sadrže ovaj motorički faktor koji im omogućava mekoću i elastičnost pokreta. Ravnoteža je važan motorički faktor koji se javlja u situaciono motoričkim sposobnostima. Održavanje ravnotežnog položaja nakon šuta i nakon skokova omogućava košarkašima da organizuju brze i efikasne akcije. Ostali motoričke sposobnosti(repetitivna snaga,) je veoma značajna u ponavljajućim pokretima,što se odnosi na trajanje rada, odnosno utakmice, gdje značajnu ulogu ima repetitivna snaga. Statička snaga se uključuje kada dolazi do statičkih naprezanja(borba za loptu, borba pod košem, i borba oko posjeda lopte u parteru. Morfološke karakteristike su veoma bitne u realizaciji pojedinih situaciono-motoričkih sposobnosti.Tjelesna visina ima značajnu ulogu kod skokova pod košem i šutiranja na koš.Masa i volumen tijela su takodje značajni jer obezbjeđuju mišićnu silu. Situaciono motoričke sposobnosti čine sastavni dio motoričkeh sposobnosti u koje jeutkana tehnika elemenata koji se primjenjuju u košarkaškoj igri. Sportisti koji imaju visok nivo motoričkih sposobnosti oni savladavaju tehniku i taktiku mnogo brže i mnogo efikasnije od sportista koji imaju niže vrijednosti motoričkih sposobnosti. Nemoguće je izvesti efikasan skok šut bez odredjenog nivoa eksplozivne snage, kao što je nemoguće izvršiti dobar dribling bez koordinacije. Motoričke sposobnosti treba posmatrati kao cjelinu k0je su sastavni dio situaciono motoričkih sposobnosti.Neophodno je raditi na povećanju motoričkih sposobnosti, kako bi tehnički elementi bili primjenjeni u ostvarivanju visokih košarkaških rezultata.

Autor se nada da će ovaj rad korisno poslužiti trenerima, nastavnicima, košarkašima da rade na povećanju motoričih sposobnosti u cilju efikasne primjene povećanja situacionomotoričkih sposobnosti u postizanju dobrih rezultata.


28

2. METOD RADA 2.1. Uzorak ispitanika Sačinjavalo je 70 učenika srednjih škola starosne dobi od 15 do 16 godina.

2.2. Uzorak varijabli Uzorak varijabli sačinjavale su morfološke varijable (tjelesna visina, dužina noge, dužina

ruke, tjelesna masa, obim nadlaktice, obim podlaktice i obim natkoljenice.) Motoričke varijable su pokrivale prostor eksplozivne snage (Skok udalj iz mjesta, troskok iz

mjesta, trčanje 20 m visokim startom) Brzina alternativnih pokreta procjenjivana je (Taping rukom, Taping nogom, taping nogom

o zid) Fleksibilnost je utvrdjivana (Bočna špaga, duboki pretklon na klupici i iskret palicom) Repetitivna snaga procjenjivana je (vis u zgibu, sklekovi i dizanje trupa na švedskoj klupi) Mjerni instrumenti za procjenu situaciono-motoričkih sposobnosti bili su: Ubacivanje

košarkaške lopte u koš (skok šut na koš sa linije slobodnih bacanja i skok šut na koš sa strane.Testovi efikasnosti kretanja sa košarkaškom loptom su (Brzina vodjenja košarkaške lopte na 20m, brzina vodjenja košarkaške lopte po polukrugu)

Morfološke i motoričke varijable utvrđivane su po metodologiji Kurelića i saradnika 1975.godine. Sve varijable su imale faktorsku valjanost, objektivnost i pouzdanost. Svi podaci imali su osnovnu statističu obradu, da bi se utvrdile distribucije i zakrivljenost pojedinih rezultata. Izračunati su osnovni statistički pokazatelji. U cilju utvrđivanja povezanosti morfoloških varijabli izračunati su korelacijski koeficijenti. U motoričkom prostoru su takodje izračunati korelacijski koeficijenti. Kanonička korelacijska metoda utvrdjuje povezanost izmedju dva prostora.Ukoliko ne postoji korelacija varijabli u prostorima koji se analiziraju, onda je besmisleno raditi kanoničku korelacijsku analizu izmedju tih prostora.Dobijeni su značajni korelacijski koeficijenti u morfološkom i motoričkom prostoru, što je omogućilo da se radi kanonička povezanost izmedju ova dva prostora.

Situaciono motorički testovi su takodje imali statistički značajne korelacijske koeficijente, te su mogli da se primjenujuju za utvrdjivanje kanoničke povezanosti sa morfološkim i motoričkim sposobnostima.

3. REZULTATI I DISKUSIJA U tabeli 1 da te su vrijednosti kanoničke korelacione analize morfoloških karakteristika i

situaciono-motoričkih sposobnosti. Tabela 1. Kanonička korelacijska analiza morfoloških karakteristika i situaciono-motoričkih sposobnosti Can R Can R2 Chi-sqr df p

.582 .311 .453 .620 .003

Analizom date tabele može se zaključiti da je kanonička korelacija imala vrijednost od.582 i bila statististički značajna na nivou od p=0,01.Zajednička varijansa je imala vrijednost(.311),što ukazuje o povezanosti prostora morfoloških karakteristika i situaciono-motoričkih sposobnosti. Tumačenje povezanostii ova dva prostora odnosi se na efikasniju realizaciju tehničkih elemenata u košarci kod onih osoba koje imaju proporcionalne odnose longitudinalna dimenzionalnosti skeleta ,transverzalne dimenzionalnosti skeleta i voluminoznost tijela. Povezanost ovih prostora dobili su i drugi istraživači koji su istraživali ovu problematiku.Svi se slažu da morfološke karakteristike imaju značajnu ulogu u situaciono-motoričkim sposobnostima i da su one statistički značajno povezane.


29

Tabela 2. Kanonička analiza

U tabeli 2. date su vrijednosti morfoloških karakteristika na kanoničku dimenziju. Analizom tabele 2. može se primjetiti da su najveće projekcije na kanoničku dimenziju imale one morfološke v arijable koje su imale visoke nivoe cirkularne dimenzionalnosti tijela (masa tijela i obimi).kao i tjelesna visina. U tabeli 3.data je kanonička korelacona analiza motoričkih sposobnosti i situaciono motoričkih sposobnosti. Tabela 3. Kanonička korelacija motoričkih sposobnosti i situaciono-motoričkih sposobnosti

Can R Can R2 Chi-sqr df p .658 .419 .612 .620 .031

Analizom Tabele 3 može se zaključiti da je dobijena statistički značajna kanonička pov

ezanost izmeđju motoričkih sposobnosti i situaciono-motoričkih sposobnosti.Visina kanoničke korelacije iznosila je .658 i bila je statistički značajna na nivou od p=0,05..Smatra se da učenici koji imaju veći nivo motoričkih sposobnosti efikasnije i racionalnije realizuju tehniku košarkaške igre i postižu bolje rezultate.Motoričke sposobnosti omogućavaju djeci da kontrolišu kretanje lopte, precizno dodaju uspješno fintirajui. i realizuju napad sa pogadjanjem koša.

Tabela 4. Projekcija motoričkih varijabli na kanoničku dimenziju VAR F1 MSDM -.367 MTRS -.381 M20V -.510 MTAP -.285 MTAN -.143 MTAZ .016 MSPA .260 MDPK .132 MISK .501 MVIS .247 MSKL .231 MDTK .317

Inspekcijom date tabele može se konstatovati da većina motorički faktora ima značajnu

povezanost sa kanoničkom dimenzijom.Najveće koeficijente učešća imale su varijable koje su mjerile eksplozivnu snagu(skokovi i trčanja ) fleksibilnost i brzinu alternativnih pokreta..Očekivali su se ovakvi rezultati jer košarkaška igra zahtjeva visok nivo eksplozivne snage, brzinu reakcije ,fleksibilnosti i skoro svih motoričkih sposobnosti ali dominantnu ulogu igraju eksplozivna snaga, koordinacijam fleksibilnost , repetitivna snaga i preciznost.

Ovo istraživanje je potvrdilo neka dosadašnja istraživanja koja se odnose na utvrdjivanje relacija morfoloških karakteristika, motoričkih sposobnosti sa situaciono-motoričkim sposobnostima djece i košarkaša.

VAR F 1 AVIS .506 ADRU .026 ADNO -.008 AONL -.510 AOPL .503 AONK .048 AMAS .042


30

4. ZAKLJUČAK Uzorak ispitanika sačinjavalo je 70 učenika srednje škole Primjenjena je kanonička

korelaciona analiza u cilju utvrdjivanja povezanosti morfoloških karakteristika i.motoričkih sposobnosti sa situaciono-motoričkim sposobnostima. Dobijen je jedan faktor kanoničke korelacione analize na koga su projecirane morfološke varijable i motoričke varijable,

Morfološke varijable imale su statističku značajnu kanoničku korelaciju i bila je statristički značajna na nivou od p=0.01. Najveće prpjekcije imale su tjelesna masa , obimi tijela. i tjelesna visina

Motoričke varijable su takođe imale statistički značajne korelacijske koeficijente sa situaciono-motoričkim sposobnostima. Najveće projekcije na kanoničku dimenziju imala su varijable (skokova, trčanja i brzina frekvencije). Motoričke varijable bile su statistički značajne na nivou od p=0,05.

Može se zaključiti da postoji statistički značajna povezanost morfoloških karakteristika. i.motoričkih sposobnosti sa situaciono-motoričkim sposobnostim.

5. LITERATURA 1. Krsmanović, C. (2008). Specifičnosti taktike košarkaške igre i rizici od povređivanja. Sport i zdravlje (1): 14-20. Fakultet fizičke kulture Istočno Sarajevo. 2. Blašković, M., & Milanović, M (1983). "Relacije situaciono-motoričkih faktora i uspješnosti u košarci". Kineziologija 15 (2): 27 - 35. 3. Krsmanović, C. (2008). "Procjena posturalnog statusa djevojčica polaznica škole košarke". Sport i zdravlje (1): 21-24. Fakultet fizičke kulture Istočno Sarajevo.

CANONICAL RELATIONS BETWEEN MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS MOTOR

SKILLS AND MOTOR ABILITIES SITUATION BASKETBALL

SUMMARY Canonical co-relational analysis has been performed on the secondary school pupils with the aim to determine connection of morphological characteristisc and motorical abilities with situational motorical abilities. The obtained results have shown that morphological charcteristics had statistically significant conection with situational motorical abilities. Motorical abilities have also had statistically significant conection with situational-motorical abilities. Key words: morphological characteristics, basketball, situational motorical abilities of the basketball players, canonical relations canonical co-relation quotient. Korespondencija: Dr Cvijeta Krsmanović, vanredni profesor Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale,RS- BiH E-mail:[email protected]

Pržulj, D., Pelemiš, V.:Razlike u motoričkim sposobnostima i morfološkim... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:31-38

31

Danko Pržulj UDK 796.012.1-057.857 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Istočno Sarajevo Vladan Pelemiš Profesor fizičke kulture

RAZLIKE U MOTORIČKIM SPOSOBNOSTIMA I MORFOLOŠKIM

KARAKTERISTIKAMA IZMEĐU STUDENATA SPORTISTA I NESPORTISTA

SAŽETAK Istraživanje je izvršeno sa ciljem da se utvrde razlike u morfološkim karakteristikama i motoričkim sposobnostima između sportista i nesportista, redovnih studenata na Fakultetu fizičkog vaspitanja i sporta u Istočnom Sarajevu, upisanih školske 2009/2010. godine. Uzorak od 68 ispitanika bio je podjeljen na dva subuzorka: Sportisti, koja su činila 34 ispitanika, koji su bili obuhvaćeni najmanje tri godine trenažnim radom i aktivno učestvovali kao igrači u sportskim takmičenjima.; Suborak- nesportisti, koji čine 34 ispitanika, koji nisu bili obuhvaćeni sistematskim motoričkim vježbanjem i nisu učestvovali u sportskim takmičenjima. Uzorak mjernih instrumenata za procenu morfoloških karakteristika činili su 1.Longitudionalna dimenzionalnost skeleta; 2. Cirkularna dimenzionalnost i masa tijela; 3. Potkožno masno tkivo. Primjenom kanoničke diskriminativne analize došlo se do rezultata koji su pokazali da se studenti sportisti statistički značajno razlikuju u morfološkim karakteristikama i motoričkim spsobnostima u odnosu na ispitanike nesportiste. Ključne riječi: morfološke karakteristike i motoričke sposobnosti, sportisti i nesportisti, diskriminativna analiza.

1. UVOD Razvoj pojedinih morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti u značajnoj mjeri su

određeni individualnim sklopom endogeno i egzogeno uslovljenih faktora, koji u istom razvojnom periodu različitim subjektima određuju drugačiju fiziološku starost. Kod nekih morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti, naročito kod onih koje su pod znatnijim uticajem egzogenih faktora, varijacije u populaciji istog hronološkog uzrasta mogu da budu veoma velike. Pospješivanje egzogenih faktora posebno je prisutno u sportu kao specifičnoj djelatnosti, koja ima svoja konkretna obilježja (takmičenje, višegodišnje pripreme na treninzima, veliko emocionalno pražnjenje, poseban sportski režim života) i predstavlja značajan faktor u formiranju ličnosti sportista. Pospješivanje, prije svega, izrazito djeluje na razvijanje morfoloških kaakteristika, motoričkih i funkcionalnih sposobnosti i formiranje drugih važnih obilježja antropološkog statusa.

U toku tjelesnog rasta i razvoja, pojedini dijelovi tijela dostižu svoj maksimum u različitim vremenskim periodima života. Iz tih razloga, morfološka struktura tijela, koja se zasniva na međusobnoj interakciji svih antropometrijskih mjera, može u različitim vremenskim periodima da učestvuju sa različitim koeficijentima u formiranju morfološke strukture tijela.

Cilj rada je da se utvrde razlike u morfološkim karakteristikama i motoričkim sposobnostima između sportista i nesportista, redovnih studenata na Fakultetu fizičkog vaspitanja i sporta u Istočnom Sarajevu. Na osnovu postavljenog cilja istraživanja, postavljene su slijedeće hipoteze:

H1 – Očekuju se statistički značajne razlike u morfološkim karakteristikama i motoričkim sposobnostima između sportista i nesportista, redovnih studenata na Fakultetu fizičkog vaspitanja i sporta u Istočnom Sarajevu.

H1.1 – Postoje statistički značajne razlike u morfološkim karakteristikama između studenata sportista i nesportista, redovnih studenata na Fakultetu fizičkog vaspitanja i sporta u Istočnom Sarajevu.


32

H1.2 – Postoje statistički značajne razlike u motoričkim sposobnostima između studenata sportista i nesportista, redovnih studenata na Fakultetu fizičkog vaspitanja i sporta u Istočnom Sarajevu.

2. METOD RADA 2.1. Uzorak ispitanika Populacija iz koje je uzet uzorak od 68 ispitanika činili su studenti prve godine na Fakultetu

fizičkog vaspitanja i sporta u Istočnom Sarajevu upisani školske 2009/ 2010. školske godine. Uzorak ispitanika bio je podjeljen na dva subuzorka: 1.Sportisti, koji čine 34 ispitanika, koji su bili obuhvaćeni najmanje tri i više godina trenažnim radom i koji su aktivno učestvovali kao igrači u sportskim takmičenjima: 2. Nesportisti, koji čine 34 ispitanika, koji nisu bili obuhvaćeni motoričkim vježbanjem i nisu učestvovali u sportskim takmičenjima.

2.2. Uzorak varijabli Uzorak mjernih instrumenata za procjenu morfoloških karakteristika činili su 1)

longitudinalna dimenzionalnost skeleta: visina tijela (AVIS); 2) cirkularna dimenzionalnost i masa tijela: obim natkoljenice maksimalni (AONK), obim potkoljenice maksimalni (AOPK) i težina tijela (ATEŽ) i 3) potkožno masno tkivo: kožni nabor nadlaktice (AKNL) i kožni nabor trbuha (AKNT).

Uzorak mjernih instrumenata za procenu motoričkih karakteristika činili su 1) eksplozivna snaga: skok udalj iz mjesta (MSKDM) i troskok iz mjesta (MTKRS); 2) koordinacija: koordinacija sa palicom (MKOPL) i okretnost na tlu (MOKNT); 3) fleksibilnost: špagat (MŠPAG) i duboki pretklon na klupici (MDPRK). Primjenjeni skup testova uzet je iz istraživanja Kurelića, Momirovića, Stojanovića, Šturma i Viskić-Štalec 1975.

Rezultati ispitanika bili su statistički obrađeni tako da daju odgovore na postavljene hipoteze. U tu svrhu korišćen je program "Statistica" 8.0 for Windows za izračunavanje razlika u morfološkim karakteristikama i motoričkim sposobnostima izmedju studenata sportista i nesportista uz korišćenje Studentovog t-testa za male nezavisne uzorke i kanoničke diskriminativne analize za utvrđivanje rezultata u diskriminativnim funkcijama i hijerarhiji varijabli i mjera koje su doprinijele razlikovanju rezultata između sportista i nesportista. Na osnovu transformacije latentnih i manifestnih varijabli u sistem Kanoničkih varijabli, utvrdjene su mjere i varijable koje maksimalno seperiraju sportiste i nesportiste (WILK’S-ova LAMBDA), dok je značajnost diskriminativne jačine testirana bila testirana Bartlettovim X2 testom.

3. REZULTATI I DISKUSIJA

Tabela 1. Osnovni statistički parametri morfoloških karakteristika studenata sportista N Mean Min. Max. Range Std.

Dev St.

Error Skewn. Kurtos.

AVIST 34 192.00 186.00 199.00 13.00 5.36 0.123 0.357 0.654 AONK 34 68.20 53.00 75.00 11.00 3.29 0.587 -0.428 -0.230 AOPK 34 44.67 38.00 50.00 6.00 1.57 0.247 0.235 -0.426 ATEŽ 34 82.70 77.00 95.00 30.00 8.29 1.292 0.546 0.024 AKNL 34 7.23 4.00 16.00 41.00 3.53 0.551 0.136 1.6243 AKNT 34 9.05 6.00 19.00 15.00 5.27 0.824 0.351 -1.173

Rezultati prikazani u tabeli 1 kod studenata sportista u prostoru morfoloških karakterstika, pokazuju da ni kod jedne mjere nema značajnih odstupanja rezultata od normalne distribucije, s obzirom da vrednosti skjunisa ne prelaze 1.00 ni kod jedne antropometrijske mjere. Rezultati kurtozisa se kreću ispod normalne vrednosti distribucije 2.75, što čini distribuciju platikurtičnom ili rasplinutom.


33

Tabela 2. Osnovni statistički parametri motoričkih sposobnosti studenata sportista N Mean Min. Max. Range Std.

Dev St.

Error Skewn. Kurtos.

MSKDM 34 298.93 245.00 336.00 61.00 16.79 2.670 0.320 -0.673 MTKRS 34 874.75 610.00 895.00 276.00 67.10 10.625 0.345 -0.206 MKOPL 34 78.50 39.00 203.00 163.00 40.68 6.329 1.136 1.075 MOKNT 34 229.85 87.00 478.00 412.00 105.29 16.626 1.151 1.135 MŠPAG 34 179.87 155.00 187.00 31.00 7.00 1.206 -0.026 -0.356 MDPRK 34 48.65 13.00 47.00 34.00 7.52 1.173 0.228 -0.138

Rezultati prikazani u tabeli 2 kod studenata sportista u prostoru motoričkih sposobnosti, pokazuju da ni kod jedne mjere nema značajnih odstupanja rezultata od normalne distribucije, s obzirom da vrednosti skjunisa ne prelaze 1.00 ni kod jednog motoričkog testa. Rezultati kurtozisa se kreću ispod normalne vrednosti distribucije 2.75, što čini distribuciju platikurtičnom ili rasplinutom. Tabela 3. Osnovni statistički parametri morfoloških karakteristika studenata nesportista

N Mean Min. Max. Range Std. Dev

St. Error

Skewn. Kurtos. AVIST 34 186.50 178.00 193.00 15.00 4.86 0.366 0.753 2.365 AONK 34 60.25 52.00 76.00 13.00 2.89 0.461 -0.512 0.289 AOPK 34 39.57 34.00 46.00 7.00 1.73 0.273 0.675 0.196 ATEŽ 34 78.76 71.00 102.00 33.00 6.34 1.029 0.610 1.769 AKNL 34 9.72 5.00 12.00 6.00 1.56 0.258 0.661 0.153 AKNT 34 12.14 6.00 21.00 16.00 3.69 0.632 0.313 2.412

Rezultati prikazani u tabeli 3 kod studenata nesportista u prostoru morfoloških karakterstika, pokazuju da ni kod jedne mjere nema značajnih odstupanja rezultata od normalne distribucije, s obzirom da vrednosti skjunisa ne prelaze 1.00 ni kod jedne antropometrijske mjere. Rezultati kurtozisa se kreću ispod normalne vrednosti distribucije 2.75, što čini distribuciju platikurtičnom ili rasplinutom. Tabela 4. Osnovni statistički parametri motoričkih sposobnosti studenata nesportista

N Mean Min. Max. Range Std. Dev

St. Error

Skewn. Kurtos. MSKDM 34 263.37 227.00 301.00 82.00 17.63 2.804 -0.326 -0.133 MTKRS 34 715.88 560.00 832.00 230.00 53.15 8.407 0.674 0.414 MKOPL 34 94.93 54.00 175.00 161.00 37.36 5.938 0.323 2.151 MOKNT 34 200.75 83.00 477.00 510.00 129.18 20.488 0.131 0.542 MŠPAG 34 156.00 148.00 183.00 32.00 7.55 1.144 0.315 -0.523 MDPRK 34 28.85 18.00 40.00 26.00 5.83 0.912 0.239 -0.556

Rezultati prikazani u tabeli 4 kod studenata nesportista u prostoru motoričkih sposobnosti, pokazuju da ni kod jedne mere nema značajnih odstupanja rezultata od normalne distribucije, s obzirom da vrednosti skjunisa ne prelaze 1.00 ni kod jednog motoričkog testa. Rezultati kurtozisa se kreću ispod normalne vrednosti distribucije 2.75, što čini distribuciju platikurtičnom ili rasplinutom. Tabela 5. Značajnost razlika između aritmetičkih sredina morfoloških karakteristika

Mean (nesportisti

Mean (sportisti) T-value p

AVIST 186.50 192.00 4.58 .000


34

AONK 60.25 68.20 3.34 .002 AOPK 39.57 44.67 2.03 .043 ATEŽ 78.76 82.70 2.28 .045 AKNL 9.72 7.23 -1.65 .041 AKNT 12.14 9.05 -2.59 .021

Tabela 5 sadrži rezultate T-testa morfoloških karakteristika između studenata sportista i nesportista. Nakon analize dobijenih rezultata zaključuje se da postoji statistički značajna razlika u svim morfološkim karakteristikama: visina tijela (AVIST .000), zatim obim nadkoljenice (AONK .002), obim podkoljenice (AOPK .043), težina tijela (ATEŽ .045), kožni nabor nadlaktice (AKNL .041) i kožni nabor trbuha (AKNT .021). Tabela 6. Značajnost razlika između aritmetičkih sredina motoričkih sposobnosti

Mean (nesportisti

Mean (sportisti) T-value p

MSKDM 263.37 298.93 -2.79 .040 MTKRS 715.88 874.75 -4.51 .001 MKOPL 94.93 78.50 -2.92 .034 MOKNT 200.75 229.85 -3.15 .013 MŠPAG 156.00 179.87 5.49 .000 MDPRK 28.85 48.65 15.14 .000

Tabela 6 sadrži rezultate T-testa motoričkih sposobnosti između studenata sportista i

nesportista. Nakon analize dobijenih rezultata zaključuje se da statistički značajna razlika postoji u sledećim testovima motoričkih sposobnosti: skok udalj iz mjesta (MSKDM .040), troskok iz mjesta (MTKRS .001), koordinacija sa palicom (MKOPL .034), okretnost na tlu (MOKNT .013), špagat (MŠPAG .000) i duboki pretklon (MDPRK .000).

Razlike između rezultata studenata sportista i nesportista u morfološkim

karakteristikama Da bi se utvrdile razlike između studenata sportista i nesportista primjenjena je

diskriminativna analiza. Izračunate su vrednosti koeficijenta diskriminacije (Eigenvalue), koeficijenta kanoničke korelacije (Canonical Correlation), Bartletovog testa (Wilks’ Lambda), Hi kvadrat testa (Chi-square), stepena slobode (df) i statističke značajnosti (Sig). Tabela 7. Značajnost izolovane diskriminativne funkcije

Disk. Func. Eigenvalue Cannonicl

R Wilks'

Lambda Chi-Sqr. df Sig

1 1.645 .864 .236 54.632 6 .000 U tabeli 7 se na osnovu prikazanih rezultata vidi da je izolovana jedna značajna

diskriminativna funkcija koja razdvaja rezultate grupa (studenti sportisti i studenti nesportisti). Vrednost koeficijenta kanoničke korelacije pokazuje da je sa 86.4% objašnjena diskriminativnost funkcije, pa sistem od šest antropometrijskih mjera visoko definiše prostor morfoloških karakteristika. Diskriminativna jačina iznosi .236 i ukazuje na razliku između rezultata dvije grupe u morfološkim karakteristikama. Značajnost razlika između studenata sportista i nesportista je visoka (Sig = .000), jer je vrednost Hi kvadrat testa visoka (Chi-square = 54.632).


35


AVIST .564 AONK .521 AKNT .421 AKNL .411 AOPK .395 ATEŽ .122

Najveći doprinos diskriminativnoj funkciji (tabela 8) daje antropometrijska mjera visina tijela (AVIST .564), zatim obim nadkoljenice (AONK .521), dok je najmanji doprinos od strane antropometrijske mjere težina tijela (ATEŽ .122).

Tabela 9. Centroidi mjerenja Root 1

Studenti nesportisti -1.544 Studenti sportisti 1.544

Rezultati centroida grupa -1.544 i -1.544 (tabela 9), koji su testirani kroz značajnost

diskriminativne funkcije, ukazuju na značajnu udaljenost između studenata sportista i nesportista. Udaljenost obje grupe na diskriminativnoj dimenziji od sredine je jednak, ali je dijametralno različit s obzirom na predznak, što znači da se grupe nalaze u različitim diskriminativnim prostorima. Uzimajući u obzir položaj centroida grupa i koeficijente antropometrijskih mjera morfoloških karakteristika u diskriminativnoj funkciji, može se reći da je razlika u rezultatima u korist studenata sportista.

Tabela 10. Klasifikaciona matrica Studenti nesportisti Studenti sportisti Ukupno

Studenti nesportisti 30 4 34 Studenti sportisti 3 31 34 Studenti nesportisti 88.23% 11.77% 100% Studenti sportisti 8.83% 91.17% 100%

U tabeli 10 je prikazana uspešnost razdvajanje rezultata mjerenja morfoloških karakteristika studenata sportista i nesportista. Homogenost studenata dvije grupe govori u korist razlika, jer 30 studenata nesportista od njih 34, ima karakteristike svoje grupe, dok četiri studenta nema. S druge strane 31 student sportista ima karakteristike svoje grupe. Na osnovu toga se može reći da je homogenost subuzorka nesportista 88.23%, a sportista 91.17%. Razlike između rezultata studenata sportista i nesportista u motoričkim sposobnostima Tabela 11. Značajnost izolovane diskriminativne funkcije

Disk. Func. Eigenvalue Cannonicl

R Wilks'

Lambda Chi-Sqr. df Sig

1 1.896 .888 .244 49.276 6 .000 U tabeli 11 se iz rezultata vidi da je izolovana jedna značajna diskriminativna funkcija koja

razdvaja rezultate mjerenih grupa (studenti sportisti i studenti nesportisti). Vrijednost koeficijenta kanoničke korelacije pokazuje da je sa 88.8% objašnjena diskriminativnost funkcije, pa sistem od šest motoričkih testova visoko definiše prostor motoričkih sposobnosti. Diskriminativna jačina iznosi .244 i ukazuje na razliku između rezultata dve grupe. Značajnost razlika između studenata


36

sportista i nesportista je visoka (Sig = .000), jer je vrednost Hi kvadrat testa visoka (Chi-square = 49.276).

Tabela 12. Faktorska struktura izolovane diskriminativne funkcije Testovi Root 1

MDPRK .855 MŠPAG .625 MTKRS .547 MOKNT .422 MKOPL .399 MSKDM .355

Najveći doprinos diskriminativnoj funkciji (tabela 12) daje motorički test duboki pretklon (MDPRK .855), zatim špagat (MŠPAG .625), dok je najmanji doprinos prisutan kod skoka udalj iz mjesta (MSKDM .355).

Tabela 13. Centroidi mjerenja Mjerenje Root 1

Studenti nesportisti -2.125 Studenti sportisti 2.125

Rezultati centroida grupa -2.125 i 2.125 (tabela 13), koji su testirani kroz značajnost diskriminativne funkcije, ukazuju na značajnu udaljenost između studenata sportista i nesportista. Udaljenost obje grupe na diskriminativnoj dimenziji od sredine je jednak, ali je dijametralno različit s obzirom na predznak, što znači da se grupe nalaze u različitim diskriminativnim prostorima. Uzimajući u obzir položaj centroida grupa i koeficijente motoričkih testova u diskriminativnoj funkciji, može se reći da je razlika u rezultatima u korist sportista.

Tabela 14. Klasifikaciona matrica

MJERENJE Studenti nesportisti Studenti sportisti Ukupno

Studenti nesportisti 29 5 34 Studenti sportisti 2 32 34 Studenti nesportisti 85.29% 14.71% 100% Studenti sportisti 5.89% 94.11% 100%

U tabeli 14 je prikazana uspješnost razdvajanje rezultata mjerenja motoričkih sposobnosti studenata sportista i nesportista. Homogenost studenata dvije grupe govori u korist razlika, jer 29 studenata nesportista od njih 34, ima karakteristike svoje grupe, dok pet studenata nema. S druge strane 32 studenta sportista ima karakteristike svoje grupe. Na osnovu toga se može reći da je homogenost subuzorka studenata nesportista 85.29%, a sportista 94.11%.

4. ZAKLJUČAK Rezultati dobijenih vrijednosti kanoničkom diskriminativnom analizom pokazali su da se

ispitanici sportisti statistički značajno razlikuju većim nivoom dimenzija morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti od ispitanika nesportista. Postavljena hipoteza H1 – (Očekuju se statistički značajne razlike u morfološkim karakteristikama i motoričkim sposobnostima izmedju sportista i nesportista, redovnih studenata na Fakultetu fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu) prihvata se za studente sportiste, a odbacuje za student nesportiste.

Rezultati dobijenih vrednosti kanoničkom diskriminativnom analizom pokazali su da se ispitanici sportisti statistički značajno razlikuju većim nivoom dimenzija morfoloških karakteristika (P-Level=.000) od ispitanika nesportista. Prikazani rezultati ukazuju da najveći doprinos


37

diskriminativnoj funkciji imaju antropometrijske mjere visina tijela (AVIST .564) i obim natkoljenice (AONK .521). Postavljena hipoteza H1.1 – (Postoje statistički značajne razlike rezultata u morfološkim karakteristikama između sportista i nesportista, redovnih studenata na Fakultetu fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu) prihvata se za studente sportiste, a odbacuje za studente nesportiste.

Rezultati dobijenih vrednosti kanoničkom diskriminativnom analizom pokazali su da se ispitanici sportisti statistički značajno razlikuju većim nivoom dimenzija motoričkih sposobnosti (P-Level=.000) od ispitanika nesportista. Prikazani rezultati ukazuju da najveći doprinos diskriminativnoj funkciji imaju testovi duboki pretklon (MDPRK .855) i špagat (MŠPAG .625). Postavljena hipoteza H1.2 – (Postoje statistički značajne razlike u motoričkim sposobnostima izmedju studenata sportista i nesportista, redovnih studenata na Fakultetu fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu) prihvata se za studente sportiste, a odbacuje za studente nesportiste.

5. LITERATURA 1. Bompa, T. (1999). Periodisation: Theory and methodology of training. (Periodizacija:

Teorija i metodologija treninga). Champaign IL: Human Kinetics 2. Kurelić, N., K.Momirović, M. Stojanović, Šturm, J. Radojević, N.Viskić-Štelec (1975).

Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine SFRJ, Beograd. 3. Milanović, D. (2007). Teorija treninga, Priručnik za studente sveučilišnog studija. Zagreb:

Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu. 4. Malacko, J. (1991). Osnove sportskog treninga. Novi Sad: Fakultet fizičkog vaspitanja. 5. Najšteter, Đ. (1991). Teorija i metodika sportskog treninga, Metode i organizacioni oblici

rada (39-48). Sarajevo: Fakultet za fizičku kulturu 6. Pržulj, D. (2007). Efekti kondicione pripreme za razvoj motoričkih sposobnosti mladih

sportista u pripremnom periodu. Naučno-stručni časopis Sport i zdravlje, 2 (1). 7. Pržulj, D. (2007). Kondiciona priprema sportista. Pale: Fakultet fizičke kulture. 8. Pržulj, D. (2006). Antropomotorika,Udžbenik. Istočno Sarajevo: Fakultet fizičke kulture. 9. Željaskov, M. (2002). Osnovi na sportnata trenirovka. Sofija: GERA ART OOD. 10. Stojanović, M. (1987). Biologija razvoja čoveka sa osnovama sportske medicine. Beograd:

Fakultet za fizičko vaspitanje. 11. Stojanović, M., Ilić N., Momirović K. i Hošek A (1980). Relacije vitalnog kapaciteta pluća i

antropometrijskih dimenzija u mladih odraslih muškaraca, Kineziologija, 13, (1), 98-106. 12. Željaskov, C. (2003). Teorija i metodika treninga izdržljivosti. U D. Milanović i I. Jukić

(Ur.), Međunarodni znanstveno-stručni skup „Kondicijska priprema sportaša“ (str. 239-245). Zagreb: Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu,

DIFFERENCES IN THE MOTOR SKILLS AND MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS BETWEEN THE STUDENT ATHLETES AND NON-ATHLETES

ABSTRACT

This study was carried out with the aim of determining the differences in the morphological characteristics and morphological abilities of student athletes and non-athletes, all full-time students who enrolled at the Faculty in East Sarajevo for the 2009/2010 school year. The sample of 68 subjects was divided into two sub-samples: the Athletes, which numbered 34 subjects, all of whom had participated in training activities and had taken active part in sports events for no less than three years; the Non-athletes, which numbered 34 subjects, who had not taken part in any systematic motor exercise and who had not taken part in any sports events. The sample of measuring instruments for the evaluation of morphological characteristics was made up of:1.The


38

longitudinal dimensionality of the skeleton; 2. The circular dimensionality and body mass; 3. The subcutaneous fatty tissue. By using the canonical discriminant analysis we obtained results which show that the student athletes differed from the non-athletes in a statistically significant manner in terms of morphological characteristics and motor skills. Key words: morphological characteristics and motor skills, athletes and non-athletes, discriminant analysis. Korespondencija: Dr Danko Pržulj, redovni profesor Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS- BiH E-mail:dekanffk@ paleol.net

Ćeremidžić, D., Ćeremidžić, T.:Razlike u situacionoj efikasnosti... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:39-43

39

Dejan Ćeremidžić, Tatjana Ćeremidžić UDK 796.323.2.071.2(4-12:73) Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja Pale

RAZLIKE U SITUACIONOJ EFIKASNOSTI IZMEĐU TIMOVA NLB I NBA LIGE U REGULARNOM DIJELU SEZONE

SAŽETAK Istraživanje je provedeno s ciljem utvrđivanja razlika između ekipa NLB I NBA lige u sezoni 2009/2010, u četri standardna pokazatelja situacione efikasnosti u košarkaškoj igri. Multivarijantnom analizom varijanse i studentovim T-testom dobijeni su rezultati koji ukazuju na razliku između ekipa NBA i NLB lige. Ekipe iz NLB lige pozitivno najbolje definišu varijable procenat ubacivanja lopte u koš za dva poena i ekipne greške. Ključne riječi: Košarkaška igra, standardni pokazatelji situacione efikasnosti, NBA, NLB.

1. UVOD Košarkaška igra se može posmatrati kao uređeni niz aktivnosti koje svaki igrač treba obaviti

sa obzirom na mjesto i ulogu u ekipi unutra određenog koncepta igre. U svrhu praćenja događanja na košarkaškoj utakmici FIBA je standardizovala 13 pokazatelja situacione efikasnosti koji se prate na svakoj službenoj utakmici . Predloženi pokazatelji situacione efikasnosti su: broj ubačenih lopti iz igre u koš za dva poena, broj pokušaja ubacivanja lopte iz igre u koš za dva poena, broj ubačenih lopti iz igre u koš za tri poena, broj pokušaja ubacivanja lopte iz igre u koš za tri poena, broj ubačenih lopti u koš iza linije slobodnih bacanja (jedno, dva i tri), broj pokušaja ubacivanja lopte u koš iza linije slobodnih bacanja (jedno, dva i tri), skok u obrani, skok u napadu, asistencije, lične greške, izgubljene lopte, dobijene lopte i blokade šuta.

U ovom radu smo analizirali samo četri od 13 pokazatelja efikasnosti u igri (procenat šuta za 1, 2 i 3 poena i ekipne greške), zato što je ukupno vrijeme trajanja igre u NBA ligi duže za 8 minuta u odnosu na NLB ligu, tako da bi ostali pokazatelji efikasnosti u igri bili na strani ekipa iz NBA lige (4x12=48 minuta).

2. METOD RADA Primjenom Multivarijantne analize varijanse (MANOVA) pokušali smo utvrditi da li postoji

statistički značajna razlika između ekipa Istočne konferencije NBA lige i NLB lige na osnovu 4 standardna pokazatelja situacione efikasnosti u košarkaškoj igri. Daljom statističkom obradom koja je uključivala primjenu t-testa utvrđeno je koje varijable pojedinačno uspjevaju značajno razlikovati ekipe iz NLB i NBA lige.

U okviru navedenih metoda izračunati su: Wilksova lambda i Rao’s-R - aproksimativna vrijednost na temelju koje se utvrđuje

značajnost multivarijantne razlike između ekipa iz NLB i NBA lige. t - testovima utvrđena je značajnost razlika između ekipa iz NLB i NBA lige u svakoj

varijabli posebno.

2.1. Uzorak ispitanika Podaci su prikupljeni na utakmicama Istočne konferencije u okviru regularnog dijela sezone

NBA lige i regularnog djela sezone NLB lige 2009/2010. Analiziran je regularni dio sezone, prikupljeni podaci uneseni su u matricu podataka tako da je omogućeno grupisanje ekipa na osnovu


40

tabele na kraju regularnog djela sezone, (prvih 8 ekipa) što je omogućilo dalju statističku komparaciju ekipa u okviru lige.

2.2. Uzorak varijabli Uzorak manifestnih varijabli čini 5 standardnih pokazatelja situacione efikasnosti (NBA) u

košarkaškoj igri. To su: procenat ubačenih lopti u koš unutra prostora koji omeđuje linija 7,24 metara. procenat ubačaja lopte u koš izvan prostora koji omeđuje linija 7,24 metara. procenat ubačenih lopti u koš iza linije slobodnih bacanja. ekipne greške (faul)

Prikupljeni podaci predstavljaju službenu statistiku koja se vodi na svakoj utakmici. Registraciju podataka izvršili su statističari posebno obučeni za taj posao na kompjuterskim programima za vođenje statistike na košarkaškim utakmicama. Podaci NBA-a prikupljeni su na sličan način, u okvirima koji karakterišu NBA ligu.

3. REZULTATI I DISKUSIJA Rezultati multivarijatne analize varijanse (tabela 2) pokazuju statistički značajnu razliku

između timova NLB i NBA lige. Wilks lambda iznosi ,066 što prilikom F aproksimacije (Rao-ve) od 46,06 i uz stepene slobode df1=4 i df2= 13 daje značajnost razlika na nivou .05 koja iznosi ,000.

Anova analiza (tabela 3) pokazuje da se od četri, dva standardna pokazatelja situacione efikasnosti statistički značajno razlikuju timove iz NLB i NBA lige.

Rezultati t -testa (tabela 1) vidljivo pokazuju da postoji statistički značajna razlika između ekipa iz dvije različite lige u varijablama procenat šuta za dva poena i ekipne greške. Ekipe iz NLB lige imaju bolji procenat u varijabli šutiranje za dva poena i veći broj napravljenih ekipnih grešaka. Tabela 1. Razlike aritmetičkih sredina između timova NLB I NBA lige-Studentov T-test Mean

nlb Mean nba

t-value p Std.Dev. nlb

Std.Dev. nba

F-ratio variancs

p variancs

SUT_2 55.50 45.69 12.38 .000 2.073 .926 5.01 .045 SUT_3 35.73 35.05 .71 .487 2.497 1.073 5.42 .037 SL_BAC 75.76 74.80 .73 .475 3.620 .729 24.67 .000 FAUL 22.55 20.64 3.79 .002 1.258 .746 2.84 .182 Tabela 2. Manova analiza Wilks'

Lambda Rao's R

df 1

df 2

p-level

1 .066 46.06 4 13 .000 Tabela 3. Anova analiza Mean sqr

Effect Mean sqr Error

F(df1,2) 1,16

p-level

SUT_2 428.28 2.793 153.32 .000 SUT_3 2.03 4.011 .51 .487 SL_BAC 4.08 7.605 .54 .474 FAUL 16.30 1.133 14.37 .001

Na diagramu srednjih vrijednosti za šut za dva poena možemo primjetiti da su ekipe iz NLB

lige bolje u procentu uspješnosti od NBA lige, dok su ekipe iz NBA lige dosta homogenizovanije u ovoj varijabli od ekipa iz NLB lige.


41

±1.96*Std. Dev.±1.00*Std. Dev.Mean

Boxplot by GroupVariable: SUT_2

LIGA

SU

T_2

42

46

50

54

58

62

nlb nba

Diagram srednjih vrijednosti za šut za tri poena nam ukazuje da su ekipe iz NLB lige za nijansu uspješnije i u procentu uspješnosti šutiranja za tri poena od ekipa NBA lige, ali je homogenost ponovo na strani ekipa iz NBA lige. Ovakav procenat uspješnosti u korist ekipa iz NLB lige je i očekivan zbog razlike u udaljenosti od koša (NLB-6,25 m, NBA-7,24 m) . U narednoj sezoni možemo očikaviti pad u postotcima uspješnosti šutiranja za tri poena jer se linija pomjera sa 6,25 m na 6, 75 m, tako da će razlika od 50 cm. usloviti vjerovatno i lošije procente u ovoj varijabli.

±Std. Dev.±Std. Err.Mean

Boxplot by GroupVariable: SUT_3

LIGA

SUT_

3

32,5

33,5

34,5

35,5

36,5

37,5

38,5

39,5

nlb nba

U diagramu srednjih vrijednosti za slobodna bacanja primjećuje se veća homogenost ekipa

koje igraju u NBA liga ali sa nešto nižim procentom uspješnosti koji nije statistički značajan.

Min-Max25%-75%Median value

Boxplot by GroupVariable: SL_BAC

LIGA

SL_

BA

C

68

70

72

74

76

78

80

82

84

nlb nba

Diagram srednjih vrijednosti za ekipne greške (faul) pokazuje veći broj ličnih (ekipnih) grešaka ekipa iz NLB lige što nas navodi na zaključak o nedovoljnom strpljenju i disciplini u kontroli pozicije odbrane, veći broj neregularnih kontakata (neadekvatno korištenje ruku, umjesto kontrolisanog korištenja tijela i “rada nogu”) u kretanju s loptom i u kretanju bez lopte ekipa iz NLB lige. Osim toga pretpostavlja se da su tok linija kretanja, strpljenje, kretanje bez lopte i kontrola lopte do traženog otvorenog šuta, te veliki broj unutrašnjih utrčavanja (igra pod koš) ekipa iz NLB lige u fazi tranzicionog ili postavljenog napada uslovili veći broj ličnih grešaka. Veći broj ličnih grešaka možemo pripisati različitom stilu i filozofiji igre Evropskih i Američkih ekipa, različitom kriteriju suđenja kao i različitom shvatanju igre Evropskih i Američkih trenera.


42

Min-Max25%-75%Median value

Boxplot by GroupVariable: FAULI

LIGA

FAU

LI

19

20

21

22

23

24

25

26

nlb nba

Prema navedenim rezultatima najveći pozitivan doprinos uspješnosti (razlikovanju ekipa u dvije lige) u košarkaškoj igri ima procenat šutiranja za dva poena, što je pokazatelj napadačke uspješnosti ekipe. Iz svega navedenog moguće je pretpostaviti da su ekipe NLB imale više šuteva iz povoljnijih prilika, odnosno bolju selekciju šuta i veći broj šuteva iz zone visokog postotka šuta (perimetar). Bolji procenat uspješnosti u ovoj varijabli može se pripisati i drugačijem stilu i filozofiji igre. Igrači u NBA ligi dosta više šutiraju, igra je brža (tokom jedne utakmice u američkoj košarci se izvede oko 80 napada, dok se u evropskoj košarci prosečno izvodi oko 55 napada) što uslovljava manju efikasnost šutiranja. Tokom utakmice u američkoj NBA (National Basketball Association) ligi bilježi se i do 1000 promjena u kretanju tokom 48- minutne utakmice. To znači da do promjene u kretanju dolazi svake 2 sekunde, što govori u prilog intermitentnom karakteru košarkaške igre. Pretpostavlja se da je anaerobni metabolizam ključni za košarkašku igru. Pa ipak, uloga aerobnog metabolizma vrlo je velika, ali više u procesima oporavka, nego u direktnim efektima za igru. Međutim, kako postoji limit u korišćenju aerobnih mehanizama u oporavku od anaerobnih aktivnosti pretpostavlja se da je određeni nivo aerobne sposobnosti potreban za bavljenje košarkom i kad se on postigne, dalje povećanje ne donosi nikakve koristi.

4. ZAKLJUČAK Cilj ovog istraživanja je bio da se utvrdi da li se ekipe iz NLB iNBA lige razlikuju u četri

standardna pokazatelja situacione efikasnosti u košarkaškoj igri. Razlike između ekipa u prostoru četri standardna pokazatelja situacione efikasnosti u košarkaškoj igri analizirane su multivarijantnom analizom varijanse i t-testom.

Dobijena Wilks' Lambda funkcija značajno razlikuje NLB i NBA ekipe, te je moguće konstatovati da dva standardna pokazatelja situacione efikasnosti dobro razlikuje uspješne od neuspješnih ekipa te potvrđuje visoku prediktivnu vrijednost dva standardna pokazatelja situacione efikasnosti u košarkaškoj igri za konačan rezultat utakmice definisan kao pobjeda. Podatak koji je iznenađujući je da su igrači koji igraju u timovima iz NLB lige bili uspješniji u procentima šutiranja za jedan i dva poena, i da su ekipe iz NLB lige pravile više timskih grešaka (faul) od ekipa iz NBA lige iako je ukupno vrijeme trajanja utakmice manje za osam minuta.

5. LITERATURA 1. Blašković, M., Milanović, M (1983). Relacije situaciono-motoričkih faktora i uspješnosti

u košarci. Kineziologija 15 (2): 27 - 35. 2. Hernandez, J. (1987). Estudio sobre el analisis de la accion de juego en los deportes de

equipo: su aplicacion al balancesto. (Disertacija) Barcelona: Facultad de filosofia y ciencias de la educacion.

5. Milanović, D. (1979). Utjecaj varijabli ubacivanja lopte u koš na konačni rezultat košarkaške utakmice. Kineziologija 9 (1-2): 135-149.

10. Trninić, S., A. Perica, L. Pavičić (1994). Analiza stanja u košarkaškoj utakmici, Kineziologija, 26 (1-2): 27-32.


43

DIFERENCES IN SITUATIONAL SUCCESS BETWEEN TEAMS NLB AND NBA LEAGUE

IN REGULAR PARTS SEASON

ABSTRACT The survey was conducted with the aim of determining the difference between NLB and the team in the RNBA season 2009/2010, in four standard indicators of situational efficiency in the basketball game. Multivariate analysis of variance and Student's t-test results were obtained indicating the difference between NBA teams i NLB League. NLB league teams from most positive define variables PERCENTAGE shooting a two-point personal fauls and teams. Key words: basketball games, the standard indicators of situational efficiency, NBA, NLB. ________________________________________________________________________________ Korespondencija: Dr Dejan Ćeremidžić, docent Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS-BiH E-mail:dorapet@ teol.net

Fulurija, D.:Povezanost akcija nakon prekida igre sa efikasnim...____________SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:44-48

44

Dalibor Fulurija UDK 796.332.052.242 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale

POVEZANOST AKCIJA NAKON PREKIDA IGRE SA EFIKASNIM NAPADIMA U FUDBALU

SAŽETAK Istraživanje je realizovano (sprovedeno) na posmatranju 16 utakmica završnice SP u fudbalu u Njemačkoj 2006. godine. Uslovno rečeno, posmatrana je efikasnost napada (precizni udarci do i preko 16m) u zavisnosti od načina izvođenja akcija nakon prekida fudbalske igre 32 ekipe (352 vrhunska igrača pobjedničkih i poraženih ekipa) u cilju da se utvrdi povezanost akcija nakon prekida fudbalske igre kao prediktorskog sistema na pojedinačne varijable efikasnosti napada kao kriterijskog sistema. U proceduri utvrđivanja povezanosti akcija nakon prekida fudbalske igre kao prediktorskog sistema na pojedinačne varijable efikasnosti napada kao kriterijskog sistema, primjenjena je regresiona analiza i pokazalo se da postoji statistički značajna povezanost između navedena dva prostora. Ključne riječi: fudbal, akcije, efikasnost napada, povezanost

1. UVOD Za modernu igru postaje karakteristično učešće većeg broja igrača u izvođenju akcija, bez

obzira na njihovo mjesto u timu, pri organizaciji napada i kontranapada. Širina napada se postiže na račun aktivnog korišćenja bočnih pozicija, a dubina korišćenjem šuteva iz daljine i prisutnošću grupe mobilnih agresivnih igrača druge linije napada. Pored utakmica i samih praktičnih rješenja fudbal ima i svoju teoriju koja pokušava da odgovori na niz pitanja vezanih za tehniku, taktiku, kondiciju, selekciju, psihološku pripremu itd. Jedno od najvažnijih pitanja je i pitanje efikasnosti napada; postizanje golova, sama završnica akcije sa najsrećnijim i najpoželjnijim efektom za onog koji postigne gol, za ekipu, za navijače... današnji, savremeni, fudbal traži više golova, brže akcije, raznovrsne taktičke varijante, a za to su potrebni i odgovarajući igrači i treneri sa izuzetnim kreativnim sposobnostima. Savremeni fudbal je najbolje posmatrati i pratiti preko vrhunskih svjetskih i evropskih takmičenja. Ovakva takmičenja nam pružaju obilje informacija i predstavljaju vrhunski uzorak za analize igre, kao i akcija, jednog i drugog kluba ili reprezentacije. Ovaj rad je priprema za prestojeće prvenstvo koje će se održati u Južnoj Africi 2010. godine radi komparacije podataka, kao i bogaćenje akcija amaterskih fudbalera, akcijama vrhunskih.

Problem ovog istraživanja je u tome da se ustanovi da li postoji povezanost akcija nakon prekida fudbalske igre sa efikasnim napadima u fudbalskoj igri.

Predmet ovog istraživanja su akcije izvedene nakon prekida fudbalske igre i efikasnost napada, odnosno načina na koji su završene izvedene akcije. U skladu sa postavljenim problemom i predmetom istraživanja cilj je utvrđivanje povezanosti akcija nakon prekida fudbalske igre, kao prediktorskog sistema, na pojedinačne varijable, efikasnosti napada kao kriterijskog sistema.

2. METOD RADA

2.1. Uzorak ispitanika Uzorak utakmica koje su posmatrane izabrane su sa završnice SP u fudbalu Njemačka 2006.

godine. Uzorak je namjeran jer obuhvata sve utakmice koje su se odigrale u osmini finala, četvrtini finala, polufinala, utakmice za treće mjesto i finalnu utakmicu. Uzorak sačinjava ukupno 16 utakmica i to: 8 utakmica osmine finala; 4 utakmice četvrtine finala; 2. utakmice polufinala; utakmicu za treće mjesto i finalnu utakmicu. Uslovno rečeno, posmatran je napad, vrhunskih


45

fudbalera, u zavisnosti od načina izvođenja akcija nakon prekida igre 32 ekipe (posmatrano je ukupno, pobjedničkih i poraženih, 352 vrhunska igrača ).

2.2. Uzorak varijabli Uzorak varijabli u ovom istraživačkom zadatku čine dva prostora i to jedan koji čine

izvođenje akcija nakon prekida fudbalske igre i drugi, koji čini efikasnost napada u fudbalskoj igri. Izvođenje akcija nakon prekida fudbalske igre su prediktorske, a efikasnost napada u fudbalskoj igri kriterijske varijable.

Prediktorske varijable čine: 1. Vrijeme izvedenih akcija (PFIVRA) 2. Organizacija akcija - sa lijeve strane terena

(PFIOALST) 3. Organizacija akcija - sa desne strane terena (PFIOADST) 4. Organizacija akcija – kroz sredinu terena (PFIOAKSRT) 5. Izvedene akcije nakon prekida fudbalske igre (PFIIA) 6. Igrači koji su učestvovali u izvedenoj akciji (PFIIUA) 7. Kontakti igrača sa loptom (PFIKILO) 8. Centaršut (PFICNS) 9. Ubacivanje lopte sa strane (PFIULS) 10. Ubacivanje lopte iz ugla (PFIULU) 11. Kratka odigravanja (PFIKO) 12. Duga odigravanja (PFIDO) 13. Ukrštanje igrača (PFIUM)

Kriterijske varijable čini: 1. Precizni – do 16m (ENPD16M) 2. Precizni – preko 16m (ENPP16M)

3. REZULTATI I DISKUSIJA Primjenjena je regresiona analiza radi utvrđivanja povezanosti akcija nakon prekida

fudbalske igre (kao prediktorskog sistema) na pojedinačne varijable efikasnosti napada (kao kriterijskog sistema). Izračunata je: multipla korelacija (R) - označava najveću moguću korelaciju između prediktorskog i kriterijskog sistema varijabli; koeficijent determinacije (R2) - zajednička mjera varijabiliteta onoga što se proučava (kriterijski set) i onoga što na to utiče (prediktorske varijable); parcijalne korelacije (partial cor) - povezanost parova varijabli uz pretpostavku da sve ostale varijable nemaju varijabilitet; parcijalna regresija (BETA) - označava značajne informacije u predikciji uspjeha kriterijske varijable; p- nivo značajnosti uticaja regresionog koeficijenta multiple korelacije; t - doprinos svake prediktorske varijable u objašnjenju uticaja na kriterij; df - stepeni slobode, i drugi relevantni pokazatelji kada je u pitanju regresiona analiza.

Tabela 1. Povezanost akcija nakon prekida fudbalske igre sa efikasnim napadima precizni do 16 metara (ENPD16M)

BETA Partial

Cor.

B St. Err.

of B

t(18)

p-level Intercpt 7.27 2.56 2.84 0.01 PFIVRA 0.99 0.25 0.32 0.30 1.07 0.30 PFIOALST 0.20 0.18 0.05 0.06 0.79 0.44 PFIOADST 0.49 0.34 0.11 0.07 1.54 0.14 PFIOAKSR -0.12 -0.15 -0.03 0.05 -0.62 0.54 PFIIA 0.23 0.22 0.19 0.19 0.97 0.35 PFIIUA -1.04 -0.49 -1.53 0.64 -2.39 0.02 PFIKILO 0.51 0.14 0.20 0.35 0.58 0.57 PFICNS -0.08 -0.09 -0.02 0.06 -0.37 0.72 PFIULS -0.44 -0.28 -0.09 0.07 -1.23 0.23 PFIULU 0.02 0.03 0.01 0.13 0.11 0.92 PFIKO -0.29 -0.38 -0.01 0.01 -1.73 0.10 PFIDO -0.08 -0.09 -0.01 0.02 -0.37 0.71 PFIUM -0.17 -0.19 -0.06 0.07 -0.83 0.42

R= .80 R²= .64 R²= .38 F(13,18)= 2.47 p< .03


46

Analysis of Variance; DV: ENPD16M

Sums of Squares

df Mean Squares

F p-level

Regress. 52.39 13 4.03 2.47 .03 Residual 29.33 18 1.63 Total 81.72

Inspekciom tabele 1 vidi se povezanost cijelokupnog sistema akcija nakon prekida fudbalske

igre i efikasnosti napada precizni do 16 metara, odnosno koeficijent multiple korelacije iznosi R= .80, što objašnjava zajednički varijabilitet između sistema prediktora i kriterijumske varijable sa oko 64 % (R²= .64). Ostalih 36 % u objašnjenju ukupnog varijabiliteta efikasnosti napada precizni do 16 metara može se pripisati drugim karakteristikama i sposobnosti ekipa, ali koje nisu uzete u istraživanje. Ovi rezultati daju statistički značajno objašnjenje kriterijske varijable pomoću sistema akcija nakon prekida fudbalske igre p< .03, tako da možemo zaključiti da sistem ima statistički značajnu povezanost na efikasnost napada precizni do 16 metara. Detaljnija analiza numeričkih vrijednosti regresionih koeficijenata pojedinih varijabli jasno pokazuje da su najbolji prediktori za efikasnost napada precizni do 16 metara, broj učesnika u akciji (beta= -1.04) na nivou značajnosti p-level =.02. Najveći pojedinačan doprinos u objašnjenju kriterija dala je varijabla broj učesnika u akciji (t =-2.39). Navedenu tvrdnju potvrđuje rezultat F-testa 2.47, za p= (.03), kao i analiza varijanse između mjerenjem utvrđene i regresiom predviđene kriterijumske varijable koja je statistički značajna (.03) Tabela 2. Povezanost akcija nakon prekida fudbalske igre na efikasnost napada precizni preko 16 metara (ENPP16M)

BETA Partial

Cor.

B St. Err.

of B

t(18)

p-level Intercpt 1.66 1.91 0.87 0.39 PFIVRA -0.47 -0.13 -0.13 0.22 -0.58 0.56 PFIOALST -0.10 -0.10 -0.02 0.04 -0.44 0.66 PFIOADST -0.05 -0.04 -0.01 0.05 -0.19 0.84 PFIOAKSR -0.48 -0.55 -0.10 0.03 -2.85 0.01 PFIIA 0.74 0.63 0.49 0.14 3.46 0.00 PFIIUA -0.21 -0.12 -0.26 0.47 -0.54 0.59 PFIKILO 0.49 0.15 0.16 0.26 0.64 0.52 PFICNS -0.48 -0.51 -0.11 0.04 -2.51 0.02 PFIULS 0.38 0.27 0.06 0.05 1.20 0.24 PFIULU 0.10 0.14 0.06 0.10 0.61 0.54 PFIKO -0.00 -0.00 -0.00 0.00 -0.00 0.99 PFIDO -0.14 -0.17 -0.01 0.01 -0.73 0.46 PFIUM 0.44 0.50 0.13 0.05 2.47 0.02

R= .84 R²= .72 R²= .51 F(13,18)= 3.52 p< .00 Analysis of Variance: DV: ENPP16M

Sums of Squares

Df Mean Squares

F p-level

Regress. 41.65 13 3.20 3.52 .00 Residual 16.34 18 .90 Total 58.00

Inspekciom tabele 2 vidi se povezanost cijelokupnog sistema akcija nakon prekida fudbalske igre i efikasnosti napada precizni preko 16 metara, odnosno koeficijent multiple korelacije iznosi


47

R= .84, što objašnjava zajednički varijabilitet između sistema i kriterijumske varijable sa oko 72 % (R²= .72). Ostalih 28 % u objašnjenju ukupnog varijabiliteta efikasnosti napada precizni preko 16 metara može se pripisati drugim karakteristikama i sposobnosti ekipa, ali koje nisu uzete u istraživanje. Ovi rezultati daju statistički značajno objašnjenje kriterijske varijable pomoću sistema akcija nakon prekida fudbalske igre p< .00, tak da možemo zaključiti da sistem ima statistički značajnu povezanost na efikasnost napada precizni preko 16 metara. Detaljnija analiza numeričkih vrijednosti regresionih koeficijenata pojedinih varijabli jasno pokazuje da su najbolji prediktori za efikasnost napada precizni preko 16 metara, organizacija akcije sa desne strane terena (beta= -.48) na nivou značajnosti p-level= .01, broj izvedenih akcija (beta= .74) na nivou značajnosti p-level= .00, broj centaršuteva (beta= -.48) na nivou značajnosti p-level= .02 i broj ukrštanja igrača (beta= .44) na nivou značajnosti p-level= .02. Najveći pojedinačan doprinos u objašnjenju kriterija dale su varijable broj centaršuteva (t= -2.51) , organizacija akcija sa desne strane terena (t= -2,85), broj ukrštenih mjesta (t= 2.47) i broj izvedenih akcija (t= 3.46). Navedenu tvrdnju potvrđuje rezultat F-testa 3.52, za p=(.00), kao i analiza varijanse između mjerenjem utvrđene i regresiom predviđene kriterijumske varijable koja je statistički značajna (.00).

5. ZAKLJUČAK

Na uzorku od 16, posmatranih, utakmica završnice SP u fudbalu u Njemačkoj 2006. godine pokazalo se da postoji statistički značajna povezanost akcija nakon prekida fudbalske igre, kao prediktorskog sistema, na pojedinačne varijable efikasnosti napada, kao kriterijskog sistema. Obadvije kriterijske varijable su pokazale statističku povezanost sa prediktorskim varijablama. Uspijeh u efikasnim akcijama nakon prekida fudbalske igre do 16 metara zavisi od broja učesnika u akciji, a uspjeh u efikasnim akcijama nakon prekida fudbalske igre preko 16 metara; od organizacije akcije sa desne strane terena, broj izvedenih akcija i broj ukrštanja igrača. 5. LITERATURA

1. Đurašković, R., Joksimović, A. & Joksimović, S. (2004). ,,Težinsko visinski pokazatelji fudbalera učesnika Svetskog prvenstva 2002 godine’’. http// facta.junis. ni. ac. yu/ facta/ pe/ pe 2004/ pe2004-02.html - 5k 2.Fulurija, D. (2007). Efikasnost napada u fudbalu u zavisnosti od načina izvedenih akcija. Doktorska disertacija, Istočno Srajevo: Fakultet fizičke kulture. 3.Fulurija, D. (2009). ,,Uticaj akcija u toku i nakon prekida fudbalske igre na efikasnost napada u fudbalu’’. Sport i zdravlje-Naučno-stručni časopis iz oblasti sporta i fizičke kulture IV (1) str. 38-48. Istočno Sarajevo: Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta. 4.Kalajdžić, D., Fulurija, D. & Goranović, G. (2010). ,,Odnos izvođenja akcija u toku fudbalske igre i efikasnosti napada’’. Sport i zdravlje-Naučno-stručni časopis iz oblasti sporta i fizičke kulture V (1) str. 49-53. Istočno Sarajevo: Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta. 5.Janković, A. (2003./2004). ,,Uporedna analiza uspješnih napada na 16. i 17. Svjetskom prvenstvu u fudbalu’’. Fizička kultura, str.50. Beograd: Fakultet fizičke kulture.

CORRELATION OF ACTION AFTER INTERRUPTION GAMES WITH EFFICIENT ATTACKS IN FOOTBALL

SUMMARY

The survey realized ( conducted ) on the Election 16 game finish World Cup in Germany in 2006. Bail was told, observed the efficiency at tacks ( precise udarci do and more than 16m ) depending on the way the action after break football games 32 teams ( 352 buy players winning essays and losers team ) in order to establish ties action after break football games as well as the predictors


48

system to individual variables efficiency at tack as well as the criteria system. In the procedure the ties between action after break football games as well as the predictors system to individual variables efficiency at tack as well as the criteria system, we use regresionu analysis and we have proved that there is a statistical significant link between these two space. Key words: football, action, the effectiveness of the attack, correlation Korespondencija: Dr Dalibor Fulurija, docent Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS-BiH E-mail:dalibor.fulurija@ paleol.net

Bjeković, G.:Socijalno-ekonomski status i odnos fizičkih... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:49-56

49

Grujo S. Bjeković UDK 614-057.87:364.65 Filozofski fakultet Istočno Sarajevo

SOCIJALNO-EKONOMSKI STATUS I ODNOS FIZIČKIH AKTIVNOSTI I INDIVIDUALNOG ZDRAVLJA STUDENTKINJA FILOZOFSKOG FAKULTETA

SAŽETAK Autor je istraživao socijalno-ekonomski status i odnos do fizičkih aktivnosti i individualnog zdravlja studentkinja Filozofskog fakulteta. Upitnik je sačinjen selekcijom upitnika Svjetske zdravstvene organizacije „Health and health behavior among young people“. Zatim se analiziraju životni uslovi studentkinja kretne aktivnosti, rad, odmor, psihičko i fizičko zdravlje. Ključne riječi: studentkinje, socijalno-ekonomski status, fizičke aktivnosti, individualno zdravlje.

1. UVOD Predmet istraživanja su studentkinje Filozofskog fakulteta Univerziteta Istočno Sarajevo,

njihov socijalno-ekonomsli status i odnos do fizičkih aktivnosti i individualnog zdravlja. Svrha istraživanja je sticanje opšteg uvida o ponašanju studentkinja u odnos do vlastitog

fizičkog i psihološkog zdravlja sa aspekta socijalno-ekonomskog statusa, nejednakih mogućnosti za upražnjavanje sistematskih vježbovnih i izbornih sportskih aktivnosti, sudjelovanja u sportsko usmjerenim i zdravstveno orijentisanim programima i socio-kulturnim sportskim programima sportsko-rekreacionih sadržaja studentske ženske omladine.

Cilj istraživanja je identifikacija tipskih skupina studentkinja srodnih struktura socijalno-ekonomskog statusa i njihov odnos do fizičkih aktivnost i ponašanja u vezi sa očuvanjem zdravlja i prikladnom organizacijom dnevnog režima rada i odmora.

2. METOD RADA 2.1. Uzorak ispitanika Anketiranjem je obuhvaćeno 300 studentkinja Filozofskog fakulteta Univerziteta Istočno

Sarajevo. Upitnik je sačinjen selekcijom upitnika Svjetske zdravstvene organizacije „Health and health behavior among young people“.

Diferenciranim tipološkim pristupom sa aspekta socijalnog statusa porodica studentkinja analizirani su njihovi životni uslovi, osobenosti dnevnog režima rada i odmora, i odnosa do zdravog načina života, fizičkog i psihičkog zdravlja.

U tu svrhu primijenjena je hijerarhijska klaster analiza i procentno predočavanje struktuiranosti varijabli socijalnog statusa, kretnih aktivnosti i ponašanja u vezi sa zdravljem studentkinja. Višestrukom analizom varijanci socijalnog statusa studentkinja, metodom multivarijatnih testova signifikantnosti utvrđivana je statistička značajnost svrstavanja studentkinja prema varijablama socijalnog statusa . Univarijatnim F – testom dokazivana je taksonomska pouzdanost ispitivanih varijabli.

Svrstavanjem studentkinja po tipskim grupama utvrđem je etalon za uporednu studija studentkinja pripadnosti datim grupama.

3. REZULTATI I DISKUSIJA Procentna struktuiranost varijabli socijalnog statusa, kretnih aktivnosti i ponašanja u vezi sa

zdravljem studentkinja svrstanih po izdvojenim tipskim grupama srodnih struktura prikazani su u tabelama 1, 2, 3, 4 i 5.


50

Tabela 1. Socio-ekonomski satus ispitivanih studentkinja OTAC POSAO Svi % Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 Nezaposlen 33.0 42.0 56.7 100 Pravnik, ljekar,profesor 6.0 6.7 5.0 33.3 Elektrotehn. inzenjer 4.0 5.0 18.5 6.7 Službenik, trgovac 19.3 28.6 5.0 3.3 Vozač, zanatlija 2.0 17.6 71.4 Radnik, poljoprivrednik 35.7 MAJKA POSAO Svi % Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 Nezaposlena 41.0 63.0 70.0 84.4 Pravnica, ljekar, profesor 5.7 1.7 2.5 23.3 15.6 Elektroteh. inžinjer .3 .8 Sluzbenica, trgovkinja 24.3 51.3 8.4 6.7 Vozačica, zanatkinja, konob 1.3 1.7 1.7 Radnica, poljoprivrednica 27.3 45.4 23.5 AUTO Svi % Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 Ne 34.3 32.8 34.5 36.7 37.5 Da, jedan 50.0 54.6 48.7 43.3 43.8 Da, dva i više 15.7 12.6 16.8 20.0 18.8 SOBA Da 26.0 18.5 37.8 26.7 9.4 Ne 72.7 81.5 60.5 66.7 90.6 PUTOVAO Nijednom 42.0 38.7 45.4 53.3 31.3 Jednom 30.7 25.2 36.1 16.7 43.8 Dvaput 12.3 16.0 10.1 16.7 3.1 Više nego dva put 14.3 20.2 8.4 6.7 21.9 RAČUNAR Nijedan 26.0 20.2 34.5 33.3 9.4 Jedan 63.0 63.9 58.0 50.0 90.6 Više od dva 8.3 10.1 6.7 16.7

Tabela 2. Nivo i režim ishrane studentkinja HRANA - odlazak na fakultet i na spavanje gladna Value Frequency Percent Percent Percent Uvijek 3.3 .8 2.5 20.0 21.9 Često 2.0 1.7 3.4 78.1 Ponekad 12.7 6.7 16.8 10.0 Nikada 81.3 90.8 75.6 70.0 DORUČAK - radnim danom Value Frequency Percent Percent Percent Nikada ne doručkujem 18.0 19.3 15.1 23.3 18.8 Jedan dan 5.0 7.6 3.4 3.3 3.1 Dva dana 9.7 5.0 11.8 20.0 9.4 Tri dana 7.3 2.5 10.9 18.8 Četiri dana 5.3 3.4 5.9 15.6 Pet dana 54.7 62.2 52.9 53.3 34.4


51

RUČAK - radni dan Value Frequency Percent Percent Percent Nikada ne ručam .7 .8 .8 Jedan dan .3 .8 Dva dana 3.7 2.5 26.7 Tri dana 4.0 5.9 4.2 Cetiri dana 3.7 .8 3.4 10.0 9.4 Pet dana 87.7 92.4 88.2 63.3 90.6 VEČERA - radni dan Value Frequency Percent Percent Percent Nikada ne večeram 21.3 23.5 23.5 16.7 9.4 Jedan dan 3.7 5.0 1.7 10.0 Dva dana 5.7 6.7 1.7 16.7 6.3 Tri dana 11.7 8.4 14.3 10.0 15.6 Četiri dana 6.3 3.4 10.1 10.0 Pet dana 51.3 52.9 48.7 36.7 68.8

Tabela 3. Obim kretne aktivnosti i pasivni odmor

TJELESNA AKTIVNOST - dani u sedmici Svi % Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 Nijedan dan 19.0 23.5 13.4 10.0 31.3 1 dan 12.7 5.0 17.6 16.7 18.8 2 dana 17.0 16.0 18.5 10.0 21.9 3 dana 18.3 22.7 12.6 20.0 21.9 4 dana 13.0 14.3 15.1 13.3 5 dana 7.7 8.4 6.7 16.7 6 dana 4.0 5.0 3.4 6.7 7 dana 8.3 5.0 12.6 6.7 6.3 GLEDANJE TELEVIZIJE - sati na dan Svi % Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 Uopšte ne gledam 6.0 9.2 3.4 6.7 3.1 oko pola sata 9.7 7.6 7.6 26.7 9.4 oko jedan sat 16.0 10.1 17.6 13.3 34.4 oko dva sata 26.0 21.0 29.4 40.0 18.8 oko tri sata 16.3 14.3 20.2 3.3 21.9 oko četiri sata 10.7 18.5 5.9 10.0 oko pet sati 7.7 10.1 7.6 6.3 oko šest sati 3.3 2.5 4.2 6.3 oko sedam sati i više 4.3 6.7 4.2 UČENJE NA DAN - radni dan Svi % Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 Uopšte ne 5.0 3.4 4.2 6.7 12.5 oko pola sata dnevno 6.0 5.0 5.0 18.8 oko jedan sat 23.3 20.2 31.1 10.0 18.8 oko dva sata 50.0 42.0 31.9 46.7 18.8 oko tri sata 27.0 12.6 16.8 36.7 12.5 oko četiri sata 95.0 11.8 8.4 oko pet sati 99.0 4.2 .8 18.8 oko šest sati oko sedam sati i više 100.0 .8 1.7


52

RAD NA RAČUNARU - radni dan Svi % Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 Uopšte ne gledam 47.3 44.5 52.1 46.7 40.6 oko pola sata dnevno 15.3 12.6 20.2 6.7 15.6 oko jedan sat 16.0 21.0 9.2 20.0 18.8 oko dva sata 7.7 7.6 8.4 10.0 3.1 oko tri sata 6.0 5.9 4.2 10.0 9.4 oko četiri sata 3.0 5.0 2.5 oko pet sati 2.0 1.7 1.7 6.3 oko šest sati .7 1.7 6.7 oko sedam sati i više 2.0 1.7 1.7 6.3

Tabela 4. Kvalitet ishrane VOĆE - konzumira sedmično Value Frequency Percent Percent Percent Nikada 1.3 2.5 3.1 Manje 1 put sedmično 6.0 2.5 8.4 10.0 6.3 Jednom sedmično 14.0 12.6 10.1 30.0 18.8 2 - 4 dana sedmično 41.7 34.5 51.3 33.3 40.6 5 - 6 dana sedmično 7.0 10.9 5.0 3.3 3.1 Svakog dana 1 put 12.7 16.0 10.9 10.0 9.4 Svakog dana više puta 17.3 21.0 14.3 13.3 18.8 POVRĆE - konzumira sedmično Value Frequency Percent Percent Percent Nikada .3 .8 .8 Manje 1 put sedmično .3 2.5 5.0 Jednom sedmično 3.0 12.6 16.8 23.3 6.3 2 - 4 dana sedmično 14.7 35.3 36.1 46.7 68.8 5 - 6 dana sedmično 40.3 10.1 21.0 10.0 9.4 Svakog dana 1 put 14.3 28.6 12.6 16.7 12.5 Svakog dana više puta 19.3 10.1 7.6 3.3 3.1 SLATKIŠI - konzumira sedmično Value Frequency Percent Percent Percent Nikada 1.0 2.5 Manje 1 put sedmično 4.0 2.5 4.2 10.0 3.1 Jednom sedmično 6.0 2.5 2.5 23.3 15.6 2 - 4 dana sedmično 30.7 28.6 32.8 30.0 31.3 5 - 6 dana sedmično 11.3 9.2 13.4 6.7 15.6 Svakog dana 1 put 28.3 32.8 26.9 13.3 31.3 Svakog dana više puta 18.7 24.4 17.6 16.7 3.1 SLATKA PIĆA - konzumira sedmično Value Frequency Percent Percent Percent Nikada 17.0 10.9 17.6 33.3 21.9 Manje 1 put sedmično 15.0 14.3 15.1 20.0 12.5 Jednom sedmično 22.0 16.8 26.9 23.3 21.9 2 - 4 dana sedmično 25.0 31.1 21.8 13.3 25.0 5 - 6 dana sedmično 5.7 5.0 4.2 18.8 Svakog dana 1 put 10.3 18.5 6.7 3.3 Svakog dana više puta 5.0 3.4 7.6 6.7


53

Tabela 5. Ocjena zdravlja i kvaliteta života ZDRAVLJE - ocjena kvaliteta Value Frequency Percent Percent Percent 1 najgore 22.0 20.2 27.7 23.3 2 65.3 65.5 58.8 73.3 6.3 3 3.3 .8 4.2 81.3 4 3.3 4.2 4.2 12.5 5 2.3 5.9 6 7 .3 .8 8 1.0 9 1.7 .8 .8 3.3 10 najbolje .7 1.7 4.2 KVALITET ŽIVOTA - ocjena Valid Cum Value Frequency Percent Percent Percent 0 najgori mogući 1.3 1.7 6.3 1 2.0 5.0 2 1.7 1.7 2.5 3.3 3 1.3 2.5 2.5 4 1.7 1.7 1.7 3.1 5 1.0 5.9 10.1 16.7 21.9 6 10.3 5.9 11.8 6.7 3.1 7 8.0 21.8 14.3 10.0 9.4 8 16.3 26.9 29.4 36.7 50.0 9 31.3 23.5 26.1 23.3 3.1 10 najbolji mogući 22.3 3.4 1.7 3.3 3.1 TJELESNA MASA - ocjena Valid Cum Value Frequency Percent Percent Percent Izrazito mršava 1.0 2.5 Mršava 7.3 7.6 10.1 3.3 Nešto mršava 66.3 64.7 63.0 86.7 65.6 Približno dobra 19.7 20.2 18.5 6.7 34.4 Malo predebela 1.3 1.7 .8 3.3 Debela 2.0 .8 4.2 Izrazito predebela 1.3 2.5 .8 DIJETA Valid Cum Value Frequency Percent Percent Percent Nezadovoljna sam 46.0 47.9 36.7 Treba malo smršaviti 34.0 44.5 29.4 20.0 53.1 Zadovoljna sam 9.7 41.2 12.6 13.3 37.5 Treba malo udebljati 9.7 7.6 10.1 23.3 3.1 Trebam dijetu .7 6.7 6.7 6.3

Utvrđivanje statističke značajnosti svrstavanja studentkinja u četiri tipske socioekonomske grupe ( Grupa 1, N= 119; Grupa 2, N = 101; Grupa 3, N=48 i Grupa 4 N=32) i njihova taksonomska značajnost provedena je primjenom višestruke analize varijanse (tabela 6).


54

Tabela 6. Višestruka analiza varijanse (zaposlenost oca i majke, posedovanje auta, sobe, računara i realizovana putovanja studentkinja po pripadnosti tipskim grupama)

ANALYSIS OF VARIANCE EFFECT... SOCIJALNE GRUPE Multivariate Tests of Significance (S = 3, M = 3 , N = 142 1/2) Test Name Value Approx. F Hypoth. DF Error DF Sig. of F Pillais 1.58758 32.48390 30.00 867.00 .000 Hotellings 4.37238 41.63479 30.00 857.00 .000 Wilks .08373 37.31775 30.00 843.08 .000 Roys .72510 Univariate F-tests with (3,296) D. F. Variable Hypoth. SS Error SS Hypoth. MS Error MS F Sig. of F OTACZAP 96.53840 215.79160 32.17947 .72903 44.14038 .000 MAJKZAP 43.94197 53.13803 14.64732 .17952 81.59144 .000 OTACPOS 779.49062 577.42605 259.83021 1.95076 133.19410 .000 MAJKAPOS 619.60159 702.74508 206.53386 2.37414 86.99317 .000 OTACBEZ 17.80592 225.03074 5.93531 .76024 7.80716 .000 MAJKABEZ 380.81067 299.78599 126.93689 1.01279 125.33381 .000 AUTO .05122 139.49545 .01707 .47127 .03623 .991 SOBA 1.99666 79.67001 .66555 .26916 2.47274 .062 PUTOVAO 8.69103 376.14564 2.89701 1.27076 2.27974 .080 KOMPBR 4.66049 125.77617 1.55350 .42492 3.65598 .013

Socio-ekonomski status roditelja studentkinja predodređen je zaposlenošću, vrstom poslova koje obavljaju, te posjedovanjem računara. Posejdovanje vlastite sobe, mogućnost putovanja i posjedovanje automobila nije statistički značajni činilac.

Tabela 7. Višestruka analiza varijanse (obim kretne aktivnosti, gledanja televizije, učenja i rada na računaru studentkinja po pripadnosti tipskim grupama)

EFFECT .. SOCIJALNE GRUPE Multivariate Tests of Significance (S = 3, M = 0, N = 145 1/2) Test Name Value Approx. F Hypoth. DF Error DF Sig. of F Pillais .10576 2.69490 12.00 885.00 .001 Hotellings .11066 2.68956 12.00 875.00 .001 Wilks .89748 2.69684 12.00 775.50 .001 Roys .05232 Univariate F-tests with (3,296) D. F. Variable Hypoth. SS Error SS Hypoth. MS Error MS F Sig. of F FIZICAKT 45.16119 1290.07547 15.05373 4.35836 3.45399 .017 TELEDAN 49.70461 1091.53206 16.56820 3.68761 4.49294 .004 UČIŠDAN 5.02756 600.95910 1.67585 2.03027 .82544 .481 KOMPDAN 16.22678 1034.85322 5.40893 3.49613 1.54712 .202

Varijable obima kretnih aktivnosti i gledanja televizije su taksonomski značajne za svrstavanje studentkinja u tipske grupe.


55

Tabela 8. Višestruka analiza varijance (objedovanje, hrana, dijeta, voće, povrće, slatkiši, pića studentkinja po pripadnosti tipskim grupama) EFFECT .. SOCIJALNE GRUPE Multivariate Tests of Significance (S = 3, M = 3 1/2, N = 142 ) Test Name Value Approx. F Hypoth. DF Error DF Sig. of F Pillais .33648 3.30755 33.00 864.00 .000 Hotellings .43425 3.74598 33.00 854.00 .000 Wilks .68349 3.52350 33.00 843.31 .000 Roys .26347 Univariate F-tests with (3,296) D. F. Variable Hypoth. SS Error SS Hypoth. MS Error MS F Sig. of F DORUCRAD 6.92462 1189.64538 2.30821 4.01907 .57431 .632 DORUCVIK 29.92898 211.30769 9.97633 .71388 13.97485 .000 RUCASRAD 14.13430 187.45236 4.71143 .63329 7.43967 .000 RUCASVIK 9.65518 82.34482 3.21839 .27819 11.56897 .000 VECERRAD 21.15971 1220.12029 7.05324 4.12203 1.71111 .165 VECVIK 5.87335 211.47332 1.95778 .71444 2.74032 .044 DIJETA 15.14759 293.68908 5.04920 .99219 5.08893 .002 VOCESED 15.77252 686.66415 5.25751 2.31981 2.26635 .081 POVRSED 11.83756 490.89244 3.94585 1.65842 2.37928 .070 SLATKSED 32.50621 595.02379 10.83540 2.01022 5.39017 .001 HRANA 8.13612 125.58388 2.71204 .42427 6.39226 .000

Varijable učestalosti doručkovanja vikendom , ručavanja radnim danom i vikendom imaju taksonosku statističku značajnost za svrstavanje studentkinja u tipske socio-ekonomske statusne grupe. Tabela 9. Višestruka analiza varijance (ocjena zdravlja, kvaliteta života, proporcionalnosti tjelesne mase i odnosa do dijete studentkinja po pripadnosti tipskim grupama) EFFECT .. SOCIJALNE GRUPE Multivariate Tests of Significance (S = 3, M = 1/2, N = 145 ) Test Name Value Approx. F Hypoth. DF Error DF Sig. of F Pillais .10742 2.18366 15.00 882.00 .006 Hotellings .11484 2.22537 15.00 872.00 .005 Wilks .89491 2.20661 15.00 806.48 .005 Roys .07994 Univariate F-tests with (3,296) D. F. Variable Hypoth. SS Error SS Hypoth. MS Error MS F Sig. of F ZDRAVKVL 3.45668 813.67332 1.15223 2.74890 .41916 .739 ZIVOTOCJ 17.46554 1500.97113 5.82185 5.07085 1.14810 .330 MRSAV 5.30019 339.24648 1.76673 1.14610 1.54151 .204 DIJETA 15.14759 293.68908 5.04920 .99219 5.08893 .002

Varijable vlastite ocjene studentkinja o ocjena zdravlja, kvaliteta života, proporcionalnosti tjelesne mase nemaju statističku značajnost. U ocjeni potreba za dijetom studentkinje se značajno razlikuju po pripadnosi tipiskim grupama.


56

4. ZAKLJUČAK Rezultati ankete ispitanih 300 studentkinja socijalno-ekonomskog statusa i odnosa do fizičkih

aktivnosti i individualnog zdravlja studentkinja Filozofskog fakulteta odražavaju nepovoljni socio-ekononski status studentkinja na režim života, stanje zdravlja i napore koje one i njihovi roditelje ulažu i podnose da bi im obezbjedili studije na izabranim fakultetima. To su taksonomske varijable relevantne za svrstavanje studentkinja u tipske klastere prikladne za studiju slučajeva enorno socijalno ugroženih studentkinja. Rezultati istraživanja bitni su društveni uvid institucijama koje mogu doprinijeti poboljšanju studentsko standarda socijalno ugroženih studentkinja.

5. LITERATURA 1. Curie, C., Hurreman, K, Setleroulte, W.(2000). Health and health behavior amoung young

people. Wordl health organization. Region office for Europe Denmark. 2. Edler, J., Geller, S., Hovell, M. (1994). Motivating health behaviot. – Albany; Deimar . 3. Lubysheva, L.I. (1996) Socialnoe biologičeskoe v fizičeskoi kulture čeloveka v aspekte

metodologičeskogo analiza. TPFK, 1996, N 1 c 12-15. 4. Komkov, A.G. (1996). Soveršenstvovanie programm po fizičeskomu obrazovaniu na osnove

analiza strila žizni školnikov. FK vot, 1996, N3 s 2-6.

SOCIO-ECONOMIC STATUS AND RELATIONSHIP TO PHYSICAL ACTIVITY AND INIDIVIDUAL HEALTH OF STUDENTS

OF FACULTY OF PHYLOSOPHY

ABSTRACT The author explored the socio-economic status and relationship to physical activity and individual health of students of Faculty of Philosophy. The questionnaire is made selection of the questionnaire of the World Health Organization "Health and health behavior among young people". Author then analyses the living conditions, activities, work, and rest, mental and physical health of students. Key words: students, socio-economic status, physical activity, individual health. Korespondencija: Dr Grujo Bjeković, vanredni profesor Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS-BiH E-mail: [email protected]

Milićević, Lj.:Morfološke karakteristike kao prediktori... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:57-60

57

Ljubo Milićević UDK 797.122.2:371.38 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Istočnom Sarajevu

MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE KAO PREDIKTORI NA USPJEŠNOST VOŽNJE KAJAKA

SAŽETAK

Osnovni cilj, programskih sadržaja predmeta Aktivnosti u prirodi je da bliže upoznaju studente, buduće profesore fizičkog vaspitanja sa sadržajima koje može da pruži organizovani boravak u prirodi, kao i sticanje opštih znanja o korišćenju prirode kao sredstava fizičke kulture. Praktična nastava za studente treće godine Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta organizuje se svake godine u mjesecu julu u trajanju od deset dana. Studenti su angažovani svakodnevno po pet školskih časova. Kao prediktorski set varijabli, za ovo istraživanje, izmjereno je dvanaest morfoloških karakteristika i kriterijumska varijabla, brzina vožnje kajaka na 50 m. (BVK50M). Cilj rada je da se utvrde relacije morfoloških karakteristika i uspješnosti u vožnji kajaka. Sve analize urađene su pomoću statističkog paketa za obradu podataka Statistica 7.0. Ključne riječi: fizičko vaspitanje, morfologija, razlike, aktivnosti u prirodi.

1. UVOD Radi optimalizacije programa aktivnosti u prirodi, potrebno je da se prikupi što više

informacija o konkretnoj sportskoj aktivnosti, kao i o strukturi antropoloških obilježja subjekta. Razvojem industrije i tehničkih sredstava, čovjek u savremenim uslovima života i rada sve manje koristi mogućnosti lokomotornog aparata za kretanje. Takav način života dovodi do pojave nedostatka kretanja kao osnovne biološke potrebe čovjeka. U toku profesionalnog rada pretežno se javljaju statička opterećenja, dok su prirodni oblici kretanja (hodanje, trčanje, skokovi, bacanja) i drugi oblici motoričke aktivnosti uskraćeni čovjeku. Ovakav način življenja i rada uslovljava čitav niz negativnih pojava koje imaju negativan uticaj na zdravstveni i mentalni status čovjeka. Prirodni oblici kretanja a naročito boravak u prirodi imaju veliki značaj na zdravlje čovjeka.

Boravak u prirodi, van naselja, sa određenim sadržajem postaje sve popularniji. Ljudi se odlučuju za takvu aktivnost motivisani rekreativnom primjenom sredstava tjelesnih vježbi. Poznato je da boravak na čistom vazduhu doprinosi čuvanju i jačanju psihičkog i fizičkog zdravlja, ukoliko je prisutna organizovana i dobro pripremljena motorička aktivnost, efekti rekreacije su veći. Pješačenje, logorovanje, kampovanje i ostali vidovi boravka u prirodi prema nekim istraživačima (Vučković, Savić, 2002) omogućuju kvalitetniji način života. Aktivnosti u prirodi su i obavezujući vid praktične nastve za studente Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta. U okviru realizacije programskih zadataka sa studentima prisutan je veći broj motoričkih aktivnosti: pješačenje, vožnja kajaka, plivanje, ronjenje, savladavanje prirodnih prepreka, itd. Priroda i fizičke aktivnosti u njoj predstavljaju važne faktore životne vitalnosti. Jedan od osnovnih prirodnih faktora koji pozitivno djeluju na organizam čovjeka, pored vazduha i sunca je i voda.

Kada se još sa ovim prirodnim faktorom povežu i određene motoričke aktivnosti uticaj na organizam je mnogo veći. Dakle, osnovni cilj predmeta Aktivnosti u prirodi jeste upoznavanje studenata, kroz teorijsko-ptaktičnu nastavu, sa modelima i mogućnostima organizacije logorovanja, bivakovanja, kampovanja i ostalih sadržaja boravka u prirodi, sticanju opštih znanja o korišćenju prirode kao sredstva fizičke kulture. Sadržaj praktične nastave predmeta Aktivnosti u prirodi čine sljedeće aktivnosti: postavljanje šatora i uređenje logora, vožnja kajaka, primjenjeno plivanje, praktična obuka vezivanja čvorova, najosnovniji elementi alpinizma, orijentacija i orijentaciono kretanje, pjšačka tura, elementarne igre, kulturno-zabavni i sportsko-rekreativni sadržaji u kampu.


58

2. METOD RADA 2.1. Uzorak ispitanika Uzorak ispitanika sačinjavalo je 110 studenta Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta u

Istočnom Sarajevu, muškog pola, starosne dobi od 22 do 23 godine ± šest mjeseci. Posebni uslovi za učešće u ovom istraživanju, ogledali su se u sljedećem: da su zdravi, bez

somatskih deformiteta. Studenti su redovno učestvovali u testiranju antropoloških dimenzija i specifično-motoričkih sposobnosti u procesu realizacije nastavnog premeta Aktivnosti u prirodi.

2.2. Uzorak varijabli Za potrebe istraživanja mjereno je dvanaest varijabli morfoloških karakteristika i to: 1. Longitudionalna dimenzionalnost skeleta: tjelesna visina AVIS (cm); dužina noge ADNO

(cm); dužina stopala ADST (cm); 2. Transverzalna dimenzionalnost skeleta: širina ramena AŠRA (cm), širina lakta AŠLK

(cm), širina koljena AŠKOL (cm); 3. Cirkularna dimenzionalnost i masa tijela: srednji obim grudnog koša AOGR (cm), obim

natkoljenice opružene noge AONN (cm), maksimalni obim potkoljenice AOPT (cm), masa tijela AMAS (kg)

4. Potkožno masno tkivo: debljina kožnog nabora nadlaktice AKNA (mm), debljina kožnog nabora trbuha AKTR (mm)

Kao kriterijumska varijabla korišćeno je dio sadržaja programa praktične nastave predmeta

Akrivnosti u prirodi: brzina vožnje kajaka na 50m. (BVK50M). Sve analize urađene su pomoću statističkog paketa za obradu podataka Statistika 7.0. Za svaku varijablu izračunati su osnovni parametri deskriptivne statistie: aritmetička sredina (Mean), standardna devijacija (St.Dev.), minimalni numerički rezultat (Min.), maksimalni numerički rezultat (Max), standardna greška srednje vrijednosti (St. Error), Skewness (skew) i Kurtosis (Kurts). U cilju utvrđivanja povezanosti kriterijumske varijable sa prediktorskim varijablama primijenjena je Regresiona analiza sa sljedećim parametrima: koeficijent korelacije (R), koeficijent parcijalne korelacije (Part-R), standardizovani koeficijent parcijalne regresije (Beta), značajnost beta koeficijenta (Q), standardna greška beta koeficijenta (Std.Err.), koeficijent multiple korelacije (RO), koeficijent determinacije (DELTA), veličina F-odnosa (F- test), značajnost F-odnosa (Q).


Tabela 1. Osnovni statistički parametri za procjenu morfoloških karakteristika

VARIJ. N Mean Min. Max. Std. Dev

St. Error Skew. Kurt.

AVIS 110 181.74 167.50 194.20 6.71 0.64 0.18 -1.07 ADNO 110 101.39 88.00 115.40 6.05 0.58 -0.10 -0.52 ADST 110 26.56 23.50 29.00 1.18 0.11 -0.13 -0.31 AŠRA 110 42.48 38.50 49.00 2.11 0.20 0.64 0.27 ASLK 110 7.57 6.50 9.00 0.51 0.05 0.68 0.64 ASKOL 110 10.37 9.00 13.00 0.89 0.08 0.87 0.88 AOGR 110 99.55 74.00 117.00 8.09 0.77 -0.49 0.54 AONN 110 52.44 39.50 70.00 6.55 0.63 0.31 -0.80 AOPT 110 35.12 28.00 42.00 3.20 0.31 -0.02 -0.56 AMAS 110 78.92 54.50 101.00 9.37 0.89 -0.17 -0.08 AKNA 110 9.99 4.00 40.00 6.03 0.58 2.78 2.28 AKTR 110 11.09 4.80 40.00 6.47 0.62 2.08 2.16


59

Na osnovu rezultata dobijenih statističkom analizom (tabela 1), na kojoj su prikazani osnovni statistički parametri morfoloških karakteristika može se konstatovati da se upoređivanjem rezultata standardne devijacije (St. Dev) sa rasponom maksimalnih (Max.) i minimalnih (Min.) rezultata može zaključiti normalna osjetljivost izabranih mjera. U intervalima minimalnih (Min.) i maksimalnih (Max) rezultata nalazi se najmanje pet standardnih devijacija (St. Dev), što ukazuje na značajnu raspršenost, tj. osetljivost mjera morfoloških karakteristika. Vrijednosti skjunisa i kurtozisa se kreću u granicama normalne distribucije rezultata.

U ovoj analizi kao prediktorski skup varijabli korišteno je 12 manifestnih varijabli morfoloških karakteristika. Kao kriterijumska varijabla korištenena je: brzina vožnje kajaka na 50 metara (BVK50).

Tabela 2. Regresiona analiza prediktorskog sistema morfoloških karakteristika i kriterijumske

varijable, vožnje kajakom na 50 m na multivarijantnom nivou RO DELTA F-test Q

.52 .27 2.01 .026

Na osnovu vrijednosti koeficijenata multiple korelacije (RO=.52) (tabela 2), može se konstatovati da morfološke karakteristike (kao prediktorski sistem) na multivarijantnom nivou, objašnjavaju statistički značajno (Q=.026) postignute rezultate u brzini vožnje kajakom na 50 metara (BVK). Koeficijent determinacije kriterijumske varijable (DELTA) i sistem antropometrijskih mjera imaju 27% zajedničkih relacija. Ostalih 73% zajedničkog varijabiliteta u objašnjavanju kriterijumske varijable sadrže se u drugim dimenzijama antropološkog prostora koje nisu bile predmet istraživanja u ovom radu.

Tabela 3. Regresiona analiza morfoloških karakteristika i brzine vožnje kajakom na 50m na

univarijantnom nivou

MJERE R Part-R Beta Std. Err. t Q

AVIS 0.19 0.12 1.20 0.99 1.22 .23 ADNO -0.23 -0.14 -1.61 1.14 -1.41 .16 ADST -0.23 -0.18 -7.98 4.53 -1.76 .08 AŠRA -0.11 -0.09 -2.25 2.55 -0.88 .38 AŠLK 0.24 0.21 19.68 9.18 2.14 .03 AŠKOL -0.02 -0.01 -0.79 6.46 -0.12 .90 AOGR 0.21 0.18 1.08 0.59 1.98 .04 AONN -0.13 -0.06 -0.86 1.34 -0.64 .52 AOPT 0.13 0.07 1.73 2.46 0.71 .48 AMAS 0.02 0.02 0.09 0.50 0.18 .86 AKNA 0.00 0.00 0.00 0.79 0.00 .99 AKTR -0.12 -0.11 -0.78 0.69 -1.12 .27

Rezultati parcijalnih regresionih koeficijenata (Beta) i njena značajnost Q(Beta) na

univarijantnom nivou (tabela 3), ukazuju da statistički značajne relacije sa kriterijumskom varijablom imaju prediktorske varijable dijametar zgloba lakta (AŠLK .035) i obim grudnog koša (AOGR .042) . Varijabla transverzalne dimenzionalnosti skeleta, širina zgloba lakta (AŠLK) Beta 19,68 i varijabla obim grudnog koša (AOGR) Beta 1,08 svojim parcionalnim koeficijentom pokazuju da je njihovo djelovanje na kriterijumsku varijablu brzina vožnje kajaka na 50 metra pozitivno.

Može se zaključiti da širina zgloba lakta, za koji su vezani mišići nadlaktice, veoma bitno utiču na rezultate u vožnji kajaka.


60

4. ZAKLJUČAK Ovo istraživanje ogleda se u tome što će rezultati doprinjeti mogućnosti konstrukcije

adekvatne baterije mjernih instrumenata, na osnovu kojih će se moći dobiti informacije koje su nam neophodne u metodici nastave Aktivnosti u prirodi. Na osnovu ovih pokazatelja, moći će se sprovesti adekvatno planiranje, programiranje, usmjeravanje i kontrolisanje nastave aktivnosti u prirodi na Fakultetu fizičkog vaspitanja i sporta. Posebno je značajno što je konkretno utvrđeno koje dimenzije morfoloških karakteristika, statistički značajno objašnjavaju postignute rezultate specifično-motoričkih sposobnosti studenata.

To će svakako doprinijeti racionalizaciji izvođenja praktičnih vježbi iz predmeta Aktivnosti u prirodi, kao i planiranju, programiranju, sprovođenju i kontroli realizacije Aktivnosti u prirodi sa studentima. Osim toga, dobijeni rezultati će poslužiti za optimalniju organizaciju individualnog oblika rada koji prema nekim istraživačima (Željaskov 2004, Pržulj 2005, Platonov 2007, Krsmanović 2007) predstavljaju važne faktore za razvoj sposobnosti, osobina i motoričkih znanja studenata. 5. LITERATURA

1. Bala, G. (1981). Struktura i razvoj morfoloških dimenzija djece SAP Vojvodine. Novi Sad: Fakultet fizičke kulture Univerziteta u Novom Sadu (OOUR Institut fizičke kulture).

2. Blašković, M. (1979). Relacije morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti, Kineziologija, vol. 9, br. 1-2.

3. Krsmanović, R. (2006). "Faktorska analiza motoričkih varijabli, funkcionalnih sposobnosti i rezultata u trčanju na različitim dionicama". SPORT I ZDRAVLJE Naučno-stručni časopis iz oblasti sporta i fizičke kulture I (1) 20-24. Pale: Fakultet fizičke kulture.

4. Pantelić, S., Savić, Z. & Ranđelović, N. (2008). "Promene kardiovaskularnog fitnesa nakon realizacije programskih sadržaja fizičkih aktivnosti." Glasnik Antropološkog društva Srbije, Vol. 43: 580-58. Novi Sad.

5. Pržulj, D. (2005). Osnovi antropomotorike, Udžbenik. Pale: Fakultet fizičke kulture 6. Savić, Z., Pantelić, S. & Ranđelović, N. (2008). "Transformacija u snazi ruku i nogu nakon

realizacije programa aktivnosti u prirodi". Glasnik Antropološkog društva Srbije, Vol. 43: 573-580. Novi Sad.

7. Vučković, S.& Savić, Z., (2002) Aktivnosti u prirodi. Knjaževac: GIP "Timok"

MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF AS PREDICTOR OF SUCCESS DRIVING KAYAK

ABSTRACT

The main purpos of the subject Activities in Nature is that the students, future profesors, get to know better activities that organized resident in nature can provide, as well as to gain the knowledge of using the nature as one of the tools of physical activities. Practice, for the students of the third year of the Faculty of Sport and Physical Education, is being held every year in July and it lasts for ten days. Students have five lessons every day. For this study, twelve morphological characteristics were mesured, as well as the criterion variable and the speed of kayak ride on 50 m (SKR50m). This work was done to establish relations of morphological characteristic and the success of kayak riding. The statistical package for data processing - Statistia 7.0 was applied in these analyses. Key words: Physical activity, morphology, differences, nature activities. ________________________________________________________________________________ Korespondencija: Mr Ljubo Milićević, viši asistent Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS-BiH

Trivun, M.:Rezultati morfoloških karakteristika sa plivanjem... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:61-67

61

UDK 797.212.6.012.1-057.875; Milomir Trivun UDK 797.212.6.093.38(181m50)-057.875 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Jasmin Budimlić Gimnazija, Bihać

RELACIJE MORFOLOŠKIH KARAKTERISTIKA SA PLIVANJEM TEHNIKOM DELFIN

SAŽETAK Na uzorku od 24 ispitanika studentske populacije školsku 2009/10 Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, upisane u II godinu studija, muškog pola hronološke dobi 22 godine ± 6 mjeseci izvršena je komparacija rezultata u sledećim parametrima: 11 varijabli morfoloških karkteristika i jedne varijable plivanja na 50 metara tehnikom delfin. Prediktorske varijable morfoloških karakteristika sačinjavale su: visina tijela, težina tijela, širina ramena, širina kukova, kožni nabor leđa, kožni nabor nadlaktice, kožni nabor trbuha, obim nadlaktice, obim nadkoljenice, obim potkoljenice i dijametar zgloba koljena, a kriterijska varijabla iskazana je rezultatskom uspješnosti plivanja tehnikom delfin na 50 metara. U istraživanju se koristila deskriptivne statistike sa kojim su izražene mjere centralne tendencije kao što su: srednja vrijednost, minimum, maksimum, standardna devijacija. Koristila se regresiona analiza, za korelaciju rezultata antropološkog statusa sa rezultatima plivanja tehnikom delfin na 50 m.Komparacijom rezultata jedne grupe od 24 ispitanika, studenata muškog pola, školske 2009/10. iskazane mjerama centralne tendencije deskriptivne statistike i regresionom analizom skupa 11 prediktorskih varijabli morfoloških karakteristika studenata, sa rezultatima kriterijske varijable iskazane plivanjem tehnikom delfin na 50 m. Prilikom regresione analize dobijen je ispis podataka koji sadrži informacije o parametrima regresije, kao i statističkim veličinama relevantnim za opisane postupke testiranja ocjenjenih parametara, u ovom slučaju 11 varijabli morfoloških karakteristika i varijable rezultatske uspješnosti plivanja tehnikom delfin na 50 m. Ključne riječi: morfološke karakteristike, delfin plivanje, regresiona analiza

1. UVOD Lista1 IBP-a sadrži 39 linearnih mjera: 1) težina tijela, 2) visina (dužina) tijela, 3) sjedeća

visina, 4) bikondilarna širina bedrene kosti, 5) širina skočnog zgloba, 6) visina tibiale, 7) dužina potkoljenice, 8) dužina stopala, 9) opseg nadkoljenice, 10) opseg potkoljenice, 11) dužina ruke, 12) dužina nadkoljenice, 13) dužina podkoljenice, 14) bikondilarna širina nadlaktice, 15) bistiloidni dijametar zgloba šake, 16) širina šake, 17) obim nadlaktice (u relaksiranom položaju), 18) obim nadlaktice (pri kontrakciji), 19) širina ramena (biakromijalni raspon), 20) širina grudnog koša (transverzalni prečnik), 21) dubina grudnog koša (anterio – posterorni prečnik), 22) obim grudnog koša, 23) dužina noge (visina spine iliake anterior superior), 24) širina karlice (bikristalni raspon), 25) obim glave, 26) dužina glave, 27) visina glave, 28) širina glave, 29) širina donje vilice, 30) širina lica, 31) morfološka visina lica, 32) širina usta, 33) debljina usana, 34) visina nosa, 35) širina nosa, 36) kožni nabor nadlaktice (u visini m. triceps brachi), 37) kožni nabor na leđima (subskapularni nabor), 38) kožni nabor na trbuhu, 39) suprasternalna visina.

Uočljivo je da nisu sva morfološka svojstva relevantna za kineziološka istraživanja, prevashodno dimenzije koje opisuju antropometrijska svojstva maksilo – facijalne regije. Otuda je značajno u istraživanju napraviti selekciju mjera IBP-a koje imaju logičku osnovu da budu tretirane. U nekim istraživanjima se mogu zapaziti suvišni, nesvrsishodni podaci skupljeni po inerciji da


62

pokrivaju sve morfološke zone čovjeka. U savremenim kineziološkim istraživanjima tendencija je da se mjere samo reprezentativne dimenzije, one koje najbolje odslikavaju određena antropološka svojstva.

Često se u kineziološkim istraživanjima javlja potreba za mjerenje antropoloških dimenzija koje nisu na listi Internacinalnog biološkog programa. Neke opisuju " International Commite for the Standardization of Physical Fitness Tests" u upustvu iz 1974, udžbenici tipa "Antropometrija" (Grupa autora, 1975), "Sportska medicina" (Medved, 1980). Dozvoljeno je i mjerenje novih, izvedenih antropometrijskih mjera, ali uz obavezno poštovanje ranije pobrojanih principa antropometrije. Na primjer, u različitim sportovima se raspon ruku često izdvaja kao relevantno morfološko svojstvo. Iako je to dimenzija izvan IBP-a, može se izmjeriti standardnom spravom (antropometrom) u standardnim uslovima.

Evo nekih antropometrijskih mjera tretiranih u kineziološkim istraživanjima van liste IBP-a: 1. raspon ruku, 2. dužina šake, 3. širina stopala, 4. obim trbuha, 5. obim kukova, 6. širina kukova, (bitrohanterični raspon), 7. bideltoidna širina ramena, 8. kožni nabor na vratu, 9. kožni nabor na dorzumu šake, 10. kožni nabor na aksili, 11. kožni nabor nadkolenice, 12. kožni nabor podkoljenice, 13. obim vrata, 14. obim potkoljenice.

Zahtjevi savremenih istraživanja2, naročito onih koja tretiraju problematiku vrhunskog sporta, nalažu precizno lociranje rezervi za poboljšanje sportskih rezltata – u usavršavanju tehnike ili povećanju nivoa određenih antropomotoričkih sposobnosti.

Često se u naučnim projektima u opisu primjenjene metodologije istraživanja mogu pročitati naslovi: "Manifestne motoričke varijable" i "Latentne motoričke varijable". Kadkada su ove formulacije pogrešne. Razlog najčešće leži u činjenici da se procjena i manifestnih i latentnih varijabli vrši manifestnim motoričkim formama kretnim zadacima. Varijabla (promjenljiva) je samo jedna dimenzija (jedna veličina, jedno svojstvo) biomotoričkog prostora, manifestnog ili latentnog. Prema tome, manifestna motorička varijabla može da bude samo dinamički stereotip, sportska tehnika i tome slično, nikako test. Istina, izabrana manifestna varijabla se u nekim slučajevima lokomotornog sadržaja podudara sa sadržajem motoričkog testa, ali to ne dopušta poistovjećivanje manifestne varijable i kretnog zadatka.

Trivun (2007) na uzorku od 32 učesnika Paraolimpijskih igara u Sidneju, 2000. godine i 49 ispitanika studenata Fakulteta fizičke kulture Univerziteta u Istočnom Sarajevu, izvršena je komparacija rezultata u sledećim varijablama: plivanje na 50 i 100 metara, tehnikama kraul i leđno.Osnovni cilj ovog istraživanja je bio evaluacija i sposobnosti Paraolimpijaca u odnosu na zdravu populaciju studenata. Primjenom deskriptivne statistike i komparacijom rezultatske uspješnosti u plivanju tehnikama kraul i leđno na dionicama 50 i 100 metara došlo se do saznanja u određenim parametrima mjera centralne tendencije kao što su: minimum, maksimum, srednja vrijednost, standardna devijacija, a koji daju uvid u rezultatsku uspješnost paraolimpijaca u udnosu na populaciju studenata.

Trivun i sar (2007) na uzorku od 128 ispitanika muškog pola uzrasne dobi od 11 do 18 godina plasiranih u finalu nacionalnog prvenstva SAD 2004/05 godinu, iskazane rezultatskom uspješnosti u plivanju na 100 i 200 m kraul, delfin, leđno i prsnom tehnikom, homogenije su zastupljeni rezultati plivanja na dionicama 100 u odnosu na 200 m. Kada je u pitanju homogenost rezultata u plivanju po tehnikama najveće odstupanje u rasponu (rangu) zastupljena je u složenim stilizovanim oblicima kretanja plivača tehnikom delfin i prsno u odnosu na leđno i kraul. Ovakva odstupanja u homogenosti u stilizovanom obliku kretanja iskazana rezultatskom uspješnosti na 200 m u plivanju prsnom tehnikom uzrasta od 11 do 12 godina muškog pola uslovljena su i remetećim faktorom kao što je doba puberteta.

2. METOD RADA U istraživanju se koristila deskriptivna statistika. Rezultati deskriptivne statistike izraženi su

mjerama centralne tendencije (minimum, maksimum, srednja vrijednost...). Pored deskriptivne statistike koristila se i regresiona analiza.


63

2.1.Uzorak ispitanika Populacija iz koje je ekstrahovan uzorak ispitanika predstavljaju grupu od 24 ispitanika,

studenata muškog pola, školske 2009/10 Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, uzrasta 22 godina ± 6 mjeseci.

2.2. Uzorak varijabli Uzorak varijabli odabran je tako da reprezentativno pokrije područje i pruži informaciju o

prediktorskim varijablama antropoloških dimenzija: visina tijela, težina tijela, širina ramena, širina kukova, kožni nabor leđa, kožni nabor nadlaktice, kožni nabor trbuha, obim nadlaktice, obim nadkoljenice, obim potkoljenice i dijametar zgloba koljena, a kriterijske varijable odnosile su se na rezultatsku uspješnost u plivanju na 50 m tehnikom delfin.


Tabela 1. Centralni i disperzioni parametri distribucije varijabli studenata muškog pola Valid N Mean Minimum Maximum Std.Dev.

AVIT 24 181.55 168.50 194.50 6.06 AKNL 24 10.25 5.90 24.00 4.26 AKNN 24 13.80 5.80 35.00 6.23 AKNT 24 16.04 4.10 36.00 8.84 AONL 24 31.22 26.00 38.50 3.29 AONK 24 54.95 50.00 64.50 3.53 AOPK 24 37.64 31.00 46.00 3.14 AMAS 24 80.27 64.00 106.00 12.29 ASIR 24 44.58 40.00 52.00 2.76 ASIK 24 30.62 27.00 34.00 1.63 ADZK 24 10.29 9.00 12.50 0.84 P50D 24 71.90 44.64 97.32 15.00

Inspekcijom tabele 1, u kojoj su prikazani centralni i disperzioni parametri antropoloških

varijabli kod studenata Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu su sledeći: srednja vrijednost varijabli morfoloških karakteristika su: visine tijela AVIT (Mean =181,55), najmanji rezultat AVIT (Min=168,50), a najveći rezultat AVIT (Max=194,5), kožni nabor leđa AKNL (Mean=10,43; Mini=6,20; Max=24,00); kožni nabor nadlaktice AKNN (Mean=13,80; Mini=5,80; Max=35,00); kožni nabor trbuha AKNT (Mean=16,04; Mini=4,10; Max=36,00); obim nadlaktice AONL (Mean=31,22; Mini=26,00; Max=38,50); obim nadkoljenice AONK (Mean=54,95; Mini=50,00; Max=64,50); obim podkoljenice AOPK (Mean=37,64; Mini=31,00; Max=46,00); a masa tijela iskazana varijablom AMAS (Mean=80,27; Mini=64,00; Max=106,00); širina ramena ASIR (Mean=44,58; Mini=40,00; Max=52,00); širina kukova AŠIK (Mean=30,62; Mini=27,00; Max=34,00); dijametar zgloba koljena ADZK (Mean=10,29; Mini=9,00; Max=12,50); plivanje 50 m tehnikom delfin P50D (Mean=71,90; Mini=44,64; Max=97,32), kod 24 studenta, muškog pola, školske 2009/10. godine.


64

Tabela 2. Correlations, p < ,05000

P50D AVIT -.18 AKNL -.04 AKNN -.16 AKNT -.17 AONL -.12 AONK -.15 AOPK -.02 AMAS -.17 ASIR -.04 ASIK -.10 ADZK .09

Uvidom u tabelu 2, a logikom korelacione analize i tumačenje relevantnih parametara može se zaključiti da longitudinalna dimenzionalnost skeleta koju predstavlja varijable visine tijela (AVIT –.18), kožni nabor trbuha (AKNT-.17); masa tijela (AMAS-.17), što pokazuje da longitudinalna dimenzionalost i masa tijela uz plovnost doprinijeli su najveću prediktivnu vrijedos sa kriterijskom varijablom plivanja na 50 m tehnikom delfin, kod 24 ispitanika, studenata muškog pola, školske 2009/10.

Tabela 3.Regression Summary for Dependent Variable: AVIT Beta Std.Err. B Std.Err. t(22) p-level

Intercept 186.83 6.22 30.01 .000 P50D -0.188 0.209 -0.07 0.08 -0.86 .39

R= .181 R²= .033 F(1,23)=.749 p<.395

Inspekcijom tabele 3, a primjenom regresione analize, uočava se sledeće: ukupan uticaj izabranih varijabli morffoloških karakteristika visine tijela predstavljena varijablom AVIT objašnjava se sa 18,15% (R=18,15), standardna greška regresije (Std. Err .=6,10), dok izračunate t- vrijednosti za testiranje statističke značajnosti ocjenjenih parametara regresije su t (30,01) a negativne vrijednosti t-(-0,86). Realizovani nivo značajnosti p-level (0, 00; P50D=0,39) je <0,05. vrijednost slobodnog člana tj. koeficijenta B koji se još označava i kao odsječak (Intercept= 186,83), a negativne vrijednost sa varijablama P50D (0, 08). Može se zaključiti da izabrane varijable morfoloških karakteristika imaju povezanost sa kriterijskim varijablama iskazane stilizovanim oblicima plivanja na 50 m tehnikom delfin, kod polulacije 24 ispitanika, muške populacije studenata školske 2009/10. godine.


65

Histogram 1 Histogram (Sir.sta.24Pa10.sta 12v*24c)

35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105

P50D

0

1

2

3

4

5

No

of o

bs

Probability-Probability Plot of P50D (Sir.sta.24Pa10.sta 12v*24c)

Distribution: Normal(71,9083, 15,0002)

-0,2 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0

Theoretical cumulative distribution

-0,4

-0,2

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

Em

piric

al c

umul

ativ

e di

strib

utio

n

Uvidom u grafikon 1, u kome je prikazana empirijska kumulativna distribucija varijabli naspram teorijskih kumulativnih distribucija u normalnom rasporedu raspršenosti prediktivnih i kriterijskih varijabli plivanja na 50 m tehnikom delfin, kod 24 ispitanika, muške populacije studenata školske 2009/10. godine.


66

4. ZAKLJUČAK Na uzorku od 24 ispitanika studentske populacije školsku 2009/10 Fakulteta fizičkog

vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, upisane u II godinu studija, muškog pola hronološke dobi 22 godine ± 6 mjeseci izvršena je komparacija rezultata u sledećim parametrima: 11 varijabli morfoloških karkteristika i jedne varijable plivanja na 50 metara tehnikom delfin. Prediktorske varijable morfoloških karakteristika sačinjavale su: visina tijela, težina tijela, širina ramena, širina kukova, kožni nabor leđa, kožni nabor nadlaktice, kožni nabor trbuha, obim nadlaktice, obim nadkoljenice, obim potkoljenice i dijametar zgloba koljena, a kriterijska varijabla iskazana je rezultatskom uspješnosti plivanja tehnikom delfin na 50 metara.

Logikom korelacione analize i tumačenje relevantnih parametara može se zaključiti da longitudinalna dimenzionalnost skeleta koju predstavlja varijable visine tijela (AVIT –.18), kožni nabor trbuha (AKNT-.17); masa tijela (AMAS-.17), što pokazuje da longitudinalna dimenzionalost i masa tijela uz plovnost doprinijeli su najveću prediktivnu vrijednost sa kriterijskom varijablom plivanja na 50 m tehnikom delfin, kod 24 ispitanika, studenata muškog pola, školske 2009/10.

Primjenom regresione analize, uočava se sledeće: ukupan uticaj izabranih varijabli morfoloških karakteristika visine tijela predstavljena varijablom AVIT objašnjava se sa 18.15% (R=18.15), standardna greška regresije (Std. Err .=6.10), dok izračunate t- vrijednosti za testiranje statističke značajnosti ocjenjenih parametara regresije su t (30.01) a negativne vrijednosti t-(-0.86). Realizovani nivo značajnosti p-level (.00; P50D=0.39) je <0.05. vrijednost slobodnog člana tj. koeficijenta B koji se još označava i kao odsječak (Intercept= 186.83), a negativne vrijednost sa varijablama P50D (.08). Može se zaključiti da izabrane varijable morfoloških karakteristika imaju povezanost sa kriterijske varijable iskazane stilizovanim oblicima plivanja na 50 m tehnikom delfin, kod polulacije 24 ispitanika, muške populacije studenata školske 2009/10. godine.

5. LITERATURA 1. Issurin, V. (2009). Blok periodizacija. Prekretnica u sportskom treningu. DATA Status,

Beograd, str. 114 : 116. 2. Malacko, J. Rađo, I. (2004). Tehnologija sporta i sportskog treninga. Univerzitet u

Sarajevu, str. 158 :159. 3. Perić, D. (1994). Operacionalizacija 1, Fakultet fizičke kulture univerziteta u Beogradu,

str. 86:88. 4. Perić, D. (1999). Uvod u sportsku antropomotoriku, Sportska akademija Beograd, str.

27:28. 5. Perić, D. (2001). Statistika, primjenjena u sportu i fizičkom vaspitanju, Fakultet fizičke

kulture univerziteta u Beogradu, str. 110 i 235. 6. Perić, D. (2000). Metodologija 3, projektovanje i elaboriranje istraživanja u fizičkoj

kulturi. FINE graf, Beograd. Str. 240:241. 7. Perić, D. (2001). Informatika u sportu i fizičkom vaspitanju, Ideaprint, Beograd, str. 79.

Perić, Perić, D. (2003). Antropometrija, osnovi sportske lokomocije, Sportska akademija, Beograd, str. 27:28.

8. Perić, D. (1996). Operacionalizacija 2, Fakultet fizičke kulture Univerziteta u Beogradu, str. 84 i 194.

9. Sharkey, J. B., Gaskill, E. S. (2008). Vježbanje i zdravlje. Datastatus, Beograd, str 32:36. 10. Trivun, M. (2007). Plivačke sposobnosti paraolimpijaca u odnosu na studentsku

populaciju. Zbornik radova, Međunarodna naučna konferencija "FIZIČKA AKTIVNOST I ZDRAVLJE", Beograd, str.122:125.

11. Trivun, M., Vuković, S. (2007). "Homogenost rezultata u zavisnosti od dionica i tehnika plivanja". CRNOGORSKA SPORTSKA AKADEMIJA, "Sport Mont". Br. 12, 13, 14/V. Podgorica, str. 216:225.

12. Vuković, S., Trivun, M. (2002). Plivanje, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Banja Luka, str. 13:14.

13. Vuković, S. (2006). Plivanje, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Banja Luka, str. 123:134.

14. Željaskov, C. (2004). Kondicioni trening vrhunskih sportista. Sportska akademija Beograd, str. 15:17.


67

THE RELATIONS OF THE MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS WITH SWIMMNING

THE BUTTERFLY

SUMAMARY The sample consisted of 24 male students who were the students at the second year at the Faculty of the Physical Education and Sport in East Sarajevo during 2009/10. Students were 22 years ± 6 months old. There was done the comparison in the following parameters: 11 variables of the morphological characteristics and one variable of the swimming the butterfly at 50m. Predictable variables of the anthropological status were: height, weight, shoulders’ breadth, hips’ breadth, skins’ folds of the back, skins’ folds of the upper arm, skins’ folds of the abdomen, the measurement of the upper arm, the measurement of the thigh, the measurement of the shank and the diameter of the knee’s joint. The criterion’s variable was shown by the results’ success in swimming the butterfly at 50m. In the research the descriptive statistics was used. The measures of central tendencies: mean, minimum, maximum, standard deviation are expressed by descriptive statistics. For the correlation of the results of the anthropological status with the results at swimming the butterfly at 50m the regressive analysis was used. The results of the group of 24 tested male students in 2009/10, which were shown in the measures of central tendencies, descriptive statistics and regressive analysis of the set of 11 predictable variables of morphological students’ characteristics were compared with the results of the criterion’s variable shown by swimming the butterfly. During the regressive analysis, the list of the data which contains the information about the regression parameters and statistic values relevant for described testing procedures of the marked parameters were got. In this case the parameters were 11 variables of morphological characteristics and the variables of the results‘ success in swimming the butterfly at 50m. Key words: morphological characteristics, swimming the butterfly, regressive analysis Korespondencija: Dr Milomir Trivun, docent Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS-BiH

Branković, N.:Uticaj eksperimentalnog modela bazične pripreme... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:68-73

68

Nataša Branković UDK 796.4.012.1-057.874 Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja u Nišu

UTICAJ EKSPERIMENTALNOG MODELA BAZIČNE PRIPREME NA RAZVOJ MOTORIČKIH I FUNKCIONALNIH SPOSOBNOSTI MLADIH SKAKAČA U DALJ

SAŽETAK

Na uzorku od 38 ispitanika, učenika osnovnih škola, starih 13 i 14 godina, usmerenih za skakačke discipline u atletskom klubu u Nišu, primenjen je model motoričkih vežbi bazičnog karaktera u pripremnom periodu. Cilj je bio da se utvrdi uticaj modela bazične pripreme na razvoj motoričkih i funkcionalnih sposobnosti ispitanika. Merne instrumente za procenu motoričkih sposobnosti činile su dimenzije: segmentarna brzina i eksplozivna snaga, a ZA funkcionalne sposobnosti testovi: frekvencija pulsa posle opterećenja (FPPOP), maksimalna anaerobna moć (FMARG) i vitalni kapacitet pluća (FVKP). Za utvrdjivanje razlika između inicijalnog i finalnog merenja ispitanika na kraju eksperimentalnog perioda bazične pripreme primenjen je T- test za male zavisne uzorke i kanonička diskriminativna analiza. Rezultati istraživanja su pokazali da su sredstva telesnih vežbi modela bazične pripreme uticala statistički značajno na povećanje eksplozivne i segmentarne brzine, frekvencije pulsa posle opterećenja i vitalnog kapaciteta pluća kod ispitanika. Ključne reči: mladi atletičari, motoričke i funkcionalne sposobnosti, kanonička diskrimitivna analiza.

1. UVOD Izvođenje skoka u dalj je vrlo složen proces zbog velike horizontalne brzine kretanja tela, faze

odskoka, leta i doskoka. Dužina soka zavisi od veličine horizontalne brzine postignute u zaletu, intenziteta odskoka, ugla i visine težišta tela posle odskoka (Šnajder 1988, Heimar 1989, Branković 2002, Tončev 2006,). Veći broj istraživača ukazuje (Kurelić i saradnici 1975, Matković 1998, Milanović 2007) da vrhunske rezultate u skoku udalj postižu osobe različitih morfoloških karakteristika. Izuzetak je količina potkožnog masnog tkiva, koja predstavlja balastnu masu sa negativnim uticajem na rezultate u skoku udalj.

Motoričke sposobnosti od primarnog značaja za skok u dalj su grupa dimenzija pod dominacijom mehanizma za energetsku regulaciju: eksplozivna i brzinska snaga, segmentarna brzina i maksimalna sila mišića (Gajić 1985, Tončev 2006, Milanović 2007). Karakteristična je velika potreba za anaerobnom energijom kod skoka u dalj te je potrebno u ispitivanju funkcionalnih sposobnosti skakača u dalj posebno izdvojiti dijagnosticiranje anaerobnih kapaciteta. U poslednje vreme, zahtevi za optimalan razvoj sposobnosti i osobina koji se postavljaju u trenažnom procesu kod mladih skakača u dalj znatno su povećani. Prema nekim istraživačima (Krsmanović 2000, Pržulj 2006,Milanović 2007 Duraković 2008) tome je doprinela veća primena naučne metodologije za efikasnije postupke u metodičkom oblikovanju bazične pripreme, a sve u skladu sa individualnim sposobnostima i osobinama sportista. U ovom radu problem istraživanja je bio da se ispita da li primena modela bazične pripreme u trenažnom radu pripremnog perioda može da ostvari adaptacione procese organizma tako da u finalnom merenju, u odnosu na inicijalno stanje, dođe do statistički značajnih promena motoričkih i funkcionalnih sposobnosti ispitanika.

2. METOD RADA 2.1. Uzorak ispitanika Uzorak ispitanika je činilo 38 učenika osnovnih škola, starih 14 i 15 godina, usmerenih u

trenažni proces za buduće skakače u dalj obuhvaćeni trenažnim radom bazične pripreme u Atletskom klubu u Nišu.


69

2.2. Uzorak ispitanika Motoričke sposobnosti su bile procenjene testovima segmentarne brzine (taping rukom

MTAP, taping nogom MTAN, taping nogama o zid MTPZ) i eksplozivne snage (skok udalj iz mesta MSDM, troskok iz mesta MTRS, petoskok iz mesta MPTS). Testovi motoričkih sposobnosti su uzeti iz istraživanja Kurelica i saradniaka 1975. godine. Funkcionalne sposobnosti bile su procenjene testovima: frekvencija pulsa posle optrećenja (FPPOP), maksimalna anaerobna moć (FMARG) i vitalni kapacitet pluća (FVKPL). Funkcionalni testovi uzeti su iz modela Heimer i saradnici 1989.

2.3. Eksperimentalni model bazične pripreme Bazična priprema mladih skakača u dalj za razvoj motoričkih i funkcionalnih sposobnosti

trajala je četiri nedelje sa četri trenažna sata. Primenjene su motoričke vežbe, opterećenja i metode rada od kojih najviše zavisi rezultat u skoku u dalj. Bazičnu pripremu činile su vežbe za povećanje nivoa opšte izdržljivosti, što se postizalo putem sportskih igara, plivanja i kros trčanja. Posebna pažnja se poklanjala povećanju nivoa fleksibilnosti i koordinacije pokreta za brže usvajanje tehničko - taktičkih znanja, poboljšanju pokretljivosti zglobova i elastičnosti kičmenog stuba, što je postignuto vežbama sa postepenim povećanjem amplitude pokreta, povećanjem nivoa snage, odraza i brzine, i razvojem mišićnih grupa, koje su najviše bile opterećene pri izvođenju troskoka. U metodici obuke svi zadaci su rešavani postepenim usložavanjem uslova, kao na primer: vežbe u dvostrukom ritmu, vežbe u ritmu troskoka, uvežbavanje ritma trčanja i obučavanje zaleta prilagođenog individualnim karakteristikama i sposobnostima ispitanika. Za usvajanje tehnike skoka u dalj koja spaja brzinu zaleta i široku amplitudu pokreta u letu korišćena su sredstva trkačke pripreme (trčanje iz visokog starta na 30 - 40 m i letećeg starta na 15-20 metara, trčanje po nagnutoj stazi, trčanje u mestu sa visokim podizanjem natkolenice u maksimalnom tempu i sredstva skakačke pripreme (progresivno povećanje dužine koraka na stazi do 50m, izvođenje poskoka na jednoj nozi i sa noge na nogu na stazi 10 - 30 metara). Pored toga, izvođeni su sunožni skokovi na stazi 10 - 20 metara, saskoci sa švedskog sanduka na jednu nogu i odskoci uvis i napred.


Tabela 1. Značajnost razlika motoričkih testova ispitanika između inicijalnog i finalnog merenja

Motorič testovi

Mean IN

Mean FI T-Value df P

MSDM 193.5 210.6 5.28 28 .001* MTRS 421.2 481.0 5.04 28 .013* MPTS 642.5 695.8 5.17 28 .011* MTAN 27.1 32.7 -4.26 28 .036* MTAP 35.1 41.2 -4.14 28 .040* MTAZ 25.2 31.4 -3-87 28 .045*

Rezultati T-testa motoričkih sposobnosti između inicijalnog i finalnog merenja ispitanika skakača u dalj prikazani su u Tabeli 1. Analizom dobijenih rezultata koeficijenata T-value i njegove značajnosti (P), može se zaključiti da postoji statistički značajna razlika u svim testovima motoričkih sposobnosti na finalnom u odnosu na inicijalno merenje. Tabela 2. Značajnost izolovane diskriminativne funkcije motoričkih sposobnosti ispitanika

Disc Func. Eugenvalue Canonical

R Wilks'

Lambda Chi-Sqr . Df P-Level

1 .337 .694 .653 48.022 6 .002* Upotrebom kanoničke diskriminativne analize (Tabela 2), dobijena je jedna značajna

diskriminativna funkcija srednjeg intenziteta (CR=69.4%) koja pokazuje u kojoj je korelaciji skup


70

podataka na osnovu koje je izvršena diskriminativna analiza dobijenih rezultata. Rezultati diskriminativne jačine motoričkih varijabli utvrdjeni testom Wilks-Lambda su visoki (.653), a to ukazuje da su razlike između inicijalnog i finalnog merenja u prostoru motoričkih sposobnosti ispitanika statistički značajne (P=.002), što potvrdjuje i veličina Hi kvadrat testa koja ima visoku vrednost (Shi-Sqr = 48.022).

Tabela 3. Faktorska struktura izolovane diskriminativne funkcije ispitanika

Varijable Root 1 MSDM –.529 MTRS –.502 MPTS –.470 MTAN –.433 MTAP .424 MTAZ .358

U Tabeli 3 data je struktura diskriminativne funkcije učešća varijabli motoričkih sposobnosti u formiranju značajnih diskriminativnih funkcija. Prikazani rezultati ukazuju da najveći doprinos diskriminativnoj funkciji daju testovi: skok udalj iz mesta (MSDM -.529) i troskok iz mesta (MTRS-.502), petoskok iz mesta (MPTS -.470), nešto manji taping nogom (MTAN -.433), taping rukom (MTAP .424), a najmanje doprinos daje taping nogama o zid (MTAZ .358).

Tabela 4. Centroidi merenja ispitanika Merenje Root 1 Inicijalno 1.460 Finalno –1.460

Rezultati na Tabeli 4 predstavljaju diskriminativnu funkciju centroida na osnovu svih motoričkih testova koja iznosi 1.460 i -1.460. Značajnost prikazanih centroida merenja, testirana kroz značajnost diskriminativne funkcije, ukazuje da je njihova udaljenost (diskriminacija) značajna.

Dobijeni rezultati diskriminativne analize motoričkih sposobnosti u finalnom u odnosu na inicijalno merenje kod ispitanika ukazuju, da je pod uticajem eksperimentalnog modela bazične pripreme došlo do značajnih promena motoričkih sposobnosti ispitanika. Najveći doprinos ovom razlikovanju dali su testovi eksplozivne i nešto manje repetitivne snage.

Tabela 5. Značajnost promena funkcionalnih testova ispitanika inicijalnog i finalnog merenja

Funkcion. testovi Mean (in) Mean (fi) T-Value Df P

FVKPL 3390 3685 -4.46 3 .031 FMARG 3.87 3.12 -4.19 3 .041 FPPOP 152 141 -5.18 3 .011

Tabela 5 sadrži rezultate T-testa funkcionalnih sposobnosti između inicijalnog i finalnog

merenja ispitanika kontrolne grupe. Analiza koeficijenata T-value i njegova značajnost (P) ukazuje da statistički značajna razlika postoji kod svih testova funkcionalnih sposobnosti, u finalnom u odnosu na inicijalno stanje.

Tabela 6. Značajnost izolovane diskriminativne funkcije Disc

Func. Eugenvalue Canonical R

Wilks' Lambda Chi-Sqr . df P-Level

1 .321 .680 .708 40.631 3 .002*


71

Kanonička diskriminativna analiza ukazuje (Tabela 6) da je dobijena jedna značajna diskriminativna funkcija srednjeg intenziteta (CR=68.0%), koja pokazuje u kojoj je korelaciji skup podataka na osnovu koje je izvršena diskriminativna analiza dobijenih rezultata. Rezultati diskriminativne jačine funkcionalnih varijabli prikazani testom Wilks' Lambda su visoki (.708), što ukazuje da su razlike između inicijalnog i finalnog merenja u prostoru funkcionalnih sposobnosti kod ispitanika značajne (P= .002), jer veličina Hi kvadrat testa ima visoku vrednost (Chi-Sqr = 40.631).

Tabela 5. Faktorska struktura izolovane diskriminativne funkcije Varijable Root 1 FMARG –.586 FPUPO .562 FVKPL .337

U Tabeli 5 data je struktura diskriminativne funkcije u učešće varijabli funkcionalnih sposobnosti u formiranju značajnih diskriminativnih funkcija. S ciljem provere značajnosti razlika između inicijalnog i finalnog merenja kod ispitanika izmerena su četiri funkcionalna testa, za koje se pretpostavlja da su dobri prediktori rezultata sprinterskog trčanja. Rezultati ukazuju da najveći doprinos diskriminativnoj funkciji daje maksimalna anaerobna moć (FMARG -.586) i frekvencija pulsa posle opoterećenja (FPUPO .562), a znatno manje vitalni kapacitet pluća (FVKPL .337).

Tabela 6. Centroidi merenja

Merenje Root 1 Inicijalno –.460 Finalno .460

U Tabeli 6 prikazana je diskriminativnu funkciju centroida na osnovu svih funkcionalnih testova i ona iznosi -.460 i .460. Značajnost prikazanih centroida merenja koja je testirana kroz značajnost diskriminativne funkcije ukazuje da je njihova udaljenost (diskriminacija) značajna.

Dobijeni rezultati diskriminativne analize u finalnom u odnosu na inicijalno merenje kod ispitanika ukazuju da je pod uticajem eksperimentalnog modela bazične pripreme došlo do značajnih promena funkcionalnih sposobnosti ispitanika. Najveći doprinos ovom razlikovanju dali su testovi: maksimalna anaerobna moć (FMARG) i frekvencija srca posle opterećenja (FPUPO).

Motoričke sposobnosti neposredno utiču na motoričke reakcije, odnosno motoričko ponašanje čoveka. Jedan deo motoričkih sposobnosti je pod znatnim uticajem genetskih faktora, dok je drugi podložan uticaju raznih egzogenih činilaca, a naročito uticaju sportskih aktivnosti. Kod rešavanja kompleksnih motoričkih zadataka, kao što je eksplozivna snaga i segmentarna brzina, utvrđeno je (Hofman 1980, Šnajder 1994) da su transformacioni procesi znatno povezani sa energetskom komponentom. Imajući to u vidu, u ovom istraživanju primena sredstava telesnih vežbi u procesu rada bila je pod kontrolom ne samo intenziteta ili veličine opterećenja, nego i procesa obnavljanja energije, tj. faze odmora, kad se najvećim delom odvijaju fiziološke promene izazvane procesom vežbanja. U trenažnom radu vodilo se posebno računa, da, nakon supraliminalnih opterećenja, tj. prilagodjavanja naporu kod ispitanika, usledi odmor kao nužna faza procesa obnavljanja energije, tj. procesa uspostavljanja ravnoteže koja je bila narušena pojačanom potrošnjom energije. Posebna se pažnja poklanjala da sledeće vežbanje, tzv. supraliminalno opterećenje usledi u tačno odredjenoj fazi procesa obnovljene energije. Može se pretpostaviti da je ovakav pristup u procesu realizacije bazične pripreme posebno doprineo statistički značajnom povećanju ispitivanih antropoloških obeležja u finalnom, u odnosu na inicijalno stanje kod ispitanika.


72

5. ZAKLJUČAK Istraživanje je sprovedeno sa ciljem da se utvrdi uticaj model bazične pripreme na razvoj

motoričkih i funkcionalnih sposobnosti kod mladih skakača u dalj. Uzorak je činilo 38 ispitanika obuhvaćenih trenažnim radom u atletskom klubu u Nišu. Merne instrumente motoričkih sposobnosti činila su po tri testa za definisanje eksplozivne snage i segmentarne brzine. Funkcionalne sposobnosti utvrdjivane su testovima aerobnog i anaerobnog mišićnog potencijala. Primenom kanoničke diskriminativne analize utvrdjeno je da je na kraju eksperimentalnog perioda pod uticajem bazične pripreme kod ispitanika došlo do statistički značajnog povećanja eksplozivne snage, segmentarne brzine i funkcionalnih sposobnosti.

6. LITERATURA 1. Anohin. P.K (1970). Teoriя funkcionalnoй sistemi. Opštie voprosi fiziologičeskim

mehanizmov. Moskva: Nauka. 2. Branković, M.(2003). Atletika (teorija i metodika), Udžbenik. Niš: Fakultet fizičke

kulture. 3. Duraković, M. (2008): Kinatropologija, Biološki aspekti tjelesnog vježbanja. Zagreb:

Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu. 4. Gajić, M. (1985). Osnovi motorike čoveka. Novi Sad: Fakultet fizičke kulture. 5. Heimar, S. (1989): Faktorska struktura testova za procenu anaerobnog kapaciteta.

Kineziologija, 22, (2). 6. Kurelić, N., K. Momirović, M. Stojanović, J. Šturm, Đ. Radojević i N. Viskić-Štalec

(1975): Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine. Beograd:Institut za naučna straživanja, Fakulteta za fizičke kulture.

7. Milanović, L. (2007): Metodika treninga brzinsko-eksplozivnih svojstava kod djece i mladih, Kondiciona priprema sportaša. Zagreb: Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

8. Najšteter, Đ. (1997). Kineziološka didaktika. Sarajevo: Bosna i Hercegovina, Federacija Bosne i Hercegovine, Federalno ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta.

9. Pelemiš, M.,Stević, D i Radijević, D.(2008). Analiza razlika nekih antropoloških karakteristika učenika srednje škole različitog uzrasta, Zbornik radova. Novi Sad: Glasnik antropološkog društva Srbije

10. Šnajder, V. (1988). Atletika - znanstvene osnove. Zagreb: Fakultet za fizičku kulturu sveučilišta u Zagrebu.

11. Stefanović R. i Lilić, Lj. (2008). Struktura trčanja na kratkim stazama, SPORT MONT, Fizičku kulturu i zdravlje, br.15,16,17/VI) 198-202.

12. Tončev, I. (2006). Teorija i Metodika atletike, udžbenik. Novi Sad: Fakultet fizičke kulture.

THE INFLUENCE OF AN EXPERIMENTAL MODEL OF BASIC PRELIMINARY TRAINING ON THE DEVELOPMENT OF THE MOTOR AND FUNCTIONAL SKILLS OF

YOUNG RUNNERS

ABSTRACT A motor exercise model of a basic nature was used on a sample numbering 38 subjects during the preliminary preparatory period. All of the subjects were elementary schoolchildren, aged 13 and 14, focused on jumping events in an athletic club in Niš. The aim was to determine the influence of the model of basic preliminary preparation on the development of motor and functional abilities of the subjects. The measuring instruments for the evaluation of motor skills included: segmentary


73

speed and explosive strength, while the functional ability tests included: heart rate frequency following load (FPPOP), maximum anaerobic power (FMARG) and vital lung capacity (FVKP). In order to test the differences between the initial and final measuring of the subjects at the end of the experimental period of basic preliminary training, a small dependent sample T- test was carried out along with a canonical discriminant analysis. The results of the research have shown that the physical exercise model of basic preliminary training had a statistically significant effect on the increase in explosive and segmentary speed, heart rate frequency after load and vital lung capacity of the subjects. Key words: young runners, motor and functional skills, canonical discriminant analysis. Korespondencija: Dr Nataša Branković , vanredni profesor Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja Niš Čarnojevićeva 10a 18000 Niš, Srbija E-mail:natasa@ fsfv.ni.ac.rs

Bićanin, P. i sar.:Unapređenje sistema za praćenje sportskih rezultata... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:74-81

74

Predrag Bićanin¹ UDK 796:659.2:004(497.11) Nenad Lalić² Lela Bošković¹ Aco Gajević¹ Dragan Atanasov¹ Jelena Ivanović¹ ¹Repubički zavod za sport, Beograd ²Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Istočno Sarajevo

UNAPREĐENJE SISTEMA ZA PRAĆENJE SPORTSKIH REZULTATA U REPUBLICI SRBIJI

SAŽETAK Zbog izuzetne važnosti prikupljanja informacija o rezultatima naših sportista za sve korisnike koji mogu da utiču na strategiju i razvoj sporta u Srbiji, zbog aktuelnih načina prikupljanja podataka i problema koji se javljaju prilikom prikupljanja podataka i zbog obavljanja delatnosti rangiranja sportista i sportova u skladu sa nacionalnom kategorizacijom javlja se potreba za unapređenjem sistema za praćenje sportskih rezultata u Republici Srbiji. Unapređenje sistema za praćenje sportskih rezultata u Republici Srbiji ima za cilj stvaranje sistema za prikupljanje relevantnih informacija o učešću i rezultatima naših sportista na velikim međunarodnim takmičenjima i državnim prvenstvima. Za razliku od dosadašnjih metoda dokumentiranja podataka koji se zasnivao na prikupljanju podataka o rezultatima naših sportista iz pisanih medija, koji se pokazao kao jako nestabilan i samim tim u više slučajeva dobijani su netačni podaci, nova metoda dokumentiranja podataka o rezultatima zasnivao bi se na prikupljanju podataka elektronskim putem. Ključne reči: sistem sporta, unapređenje, baze podataka, upravljačke informacije

1. UVOD

Jedna od najvažnijih delatnosti Republičkog zavoda za sport je njegova informaciono – dokumentaciona i izdavačka delatnost, dokumentacija statističkih podataka, detaljne analize rezultata naših sportista na velikim međunarodnim sportskim takmičenjima i državnim prvenstvima kao i predlozi mera o poboljšanju sistemskog uređenja sporta Republike Srbije.

U poslednjih nekoliko godina se prikupljeni podaci o sportskim rezultatima objavljuju kao publikacija pod nazivom „Rezultati sportista Srbije“, koja se priprema za određenu godinu na osnovu kontinuiranog prikupljanja sportskih rezultata naših sportista na velikim međunarodnim takmičenjima. Uređena je prema zahtevima Ministarstva omladine i sporta i usklađena sa aktuelnim „Pravilnikom o kriterijumima kategorizacije sportova“ Sportskog saveza Srbije.

Zbog izuzetne važnosti prikupljanja informacija o rezultatima naših sportista za sve korisnike koji mogu da utiču na strategiju i razvoj sporta u Srbiji, zbog aktuelnih načina prikupljanja podataka i problema koji se javljaju prilikom prikupljanja podataka i zbog obavljanja delatnosti rangiranja sportista i sportova u skladu sa nacionalnom kategorizacijom javlja se potreba za unapređenjem sistema za praćenje sportskih rezultata u Republici Srbiji.

2. METOD RADA Unapređenje sistema za praćenje sportskih rezultata u Republici Srbiji ima za cilj stvaranje

sistema za prikupljanje relevantnih informacija o učešću i rezultatima naših sportista na velikim međunarodnim takmičenjima i državnim prvenstvima.


75

Sistem treba da omogući redovno (najbolje posle svakog takmičenja) dobijanje relevantnih i potpunih informacija o učešću i rezultatima naših sportista, kao jednog od bitnih pokazatelja, na osnovu kojih će moći da se potpunije sagleda stanje sporta u pojedinim sredinama u Republici, u pojedinim granama sporta, kao i stanje sporta u celini, a u cilju realizacije zadataka bitnih za unapređenje sporta u Srbiji.

Prikupljanje sportskih rezultata obuhvata osvojene medalje na: olimpijskim i paraolimpijskim igrama, takmičenjima evropskog i svetskog nivoa (prvenstva, kupovi, finalni turniri svetske lige i

druga takmičenja), mediteranskim igrama, letnjim i zimskim Univerzijadama, balkanskim prvenstvima, letnjim i zimskim Olimpijskim festivalima mladih Evrope, državnim prvenstvima;

I evidentiraju se sve kategorisane sportske grane u kojima nastupaju sportisti Srbije. Podaci koji su se prikupljali obuhvataju:

Naziv takmičenja Mesto i vreme održavanja takmičenja Ime i prezime takmičara Osvojena medalja Kategorija u kojoj se sportista takmiči Disciplina u kojoj se sportista takmiči Klub sportiste

Ovaj sistem prvenstveno treba da obezbedi što bolju i efikasniju saradnju između subjekata koji imaju značajnu ulogu za razvoj sporta u Srbiji:

Ministarstva omladine i sporta, Republičkog zavoda za sport, Sportskog saveza Srbije, Nacionalnih granskih saveza Srbije, Sportskih klubova, Ostalih subjekata koji čine sistem sporta Republike Srbije.

Za obavljanje ove delatnosti i unapređenja sistema za prikupljanje rezultata naših sportista

na velikim takmičenjima od najvećeg značaja je poboljšanje saradnje sa Nacionalnim granskim savezima Srbije.

Za razliku od dosadašnjeg metoda dokumentiranja podataka koji se zasnivao na prikupljanju podataka o rezultatima naših sportista iz pisanih medija, koji se pokazao kao jako nestabilan i samim tim u više slučajeva dobijani su netačni podaci, novom metodom dokumentiranja podataka o rezultatima zasnivao bi se na prikupljanju podataka elektronskim putem.

Potrebno je preduzeti sledeće korake ka realizaciji ovog cilja: 1. Osmišljavanje izgleda aplikacionog programa za unos podataka elektronskim putem o

učešću i rezultatima naših sportista na velikim takmičenjima; 2. Izrada softvera za unos podataka elektronskim putem o učešću i rezultatima naših sportista

na velikim takmičenjima; 3. Edukacija sekretara za rad na računarima za dostavljanje i unos podataka elektronskim

putem, čime će se omogućiti stvaranje jedinstvene elektronske baze podataka i omogućiti jednostavna automatska obrada dobijenih podataka. Preko aplikacionog programa prikupljali bi se podaci o učešću i rezultatima naših sportista

na sportskim takmičenjima koje obuhvata učešće i plasmane Srpskih takmičara na: 1. Velikim međunarodnim sportskim takmičenjima:

olimpijske i paraolimpijske igre;


76

svetska i evropska prvenstva; mediteranske igre; univerzijade; svetski kupovi i finalni turniri svetske lige; zimski i letnji Olimpijski festival mladih Evrope; balkanska i druga regionalna prvenstva; finala i finalni turniri evropskih klupskih takmičenja; kriterijumski i kvalifikacioni međunarodni sportski turniri; tradicionalne međunarodne sportske manifestacije (ulične trke, ulični maratoni i dr.).

2. Sportskim takmičenjima državnog nivoa prvenstva Srbije.

U Aplikacioni program bi se unosili sledeći podaci 1. Pun zvaničan naziv takmičenja 2. Zvanično mesto održavanja takmičenja

Mesto Država

3. Nivo takmičenja (padajuća lista) svetski nivo kontinentalni nivo regionalni nivo državni nivo

4. Datum održavanja (padajuća lista) 5. Uzrasne kategorije zastupljene na takmičenju 6. Sportske grane zastupljene na takmičenju 7. Discipline zastupljene na takmičenju 8. Ukupan broj srpskih učesnika takmičenja (padajuća lista) 9. Ime i prezime takmičara 10. Klub takmičara 11. Sportska grana 12. Disciplina u kojoj se sportista takmičio 13. Uzrasna kategorija takmičara 14. Kategorija (težinska) u kojoj se sportista takmičio 15. Vid nadmetanja u kojem se sportista takmičio 16. Ostvaren rezultat

Softver za unos podataka elektronskim putem o učešću i rezultatima naših sportista na velikim takmičenjima sadrži sledeće karakteristike:

Aplikacija ima ugrađen sistem korisnika (Slika 1.), koji se moraju prijaviti koristeći korisničko ime i lozinku, kako bi mogli da pristupe bazi. Korisnički nalog može napraviti samo Administrator sistema koristeći administrativni deo aplikacije. Za pristup tom delu baze dozvolu poseduje samo Administrator.

Slika 1. Sistem korisnika


77

Slika 2. Korisnička polja

Korisnik popunjavanjem polja Korisničko ime i polja Lozinka (Slika 2.), ulazi u deo baze

koja sadrži pitanja (Slika 3.) vezana za takmičenja i sportiste koji su na tim takmičenjima učestvovali i rezultate koji su sportisti na njima ostvarili.

Slika 3. Baza upitnika

Korisnik u svakom trenutku može da pregleda bazu podataka (Slika 4.) koju je sam kreirao i

pronađe takmičenje koje želi, kao i sportistu tj. sportiste koji su na traženom takmičenju učestvovali.

Slika 4. Baza podataka

Korisniku su dostupni dokumenti i informacije (Slika 5.) koje Administrator sistema može

da dostavi korisniku u najkraćem vremenskom periodu i da putem Interneta te informacije budu stalno dostupne 24 sata dnevno i 7 dana u nedelji.


78

Slika 5. Baza dokumenata i informacija

Za rad na aplikaciji je preporučeno koristiti Mozilla Firefox verziju 3.0. Za razvoj aplikacije je korišćen Aptana Studio proširen modulom za jezik PHP. Skup softverskih alata je biran tako da bi aplikacija mogla da se integriše na postojeći sajt

Republičkog zavoda za sport. Aplikacija je pokrenuta na Apache web serveru (Slika 6.), na Linux operativnom sistemu, sa

podrškom za jezik PHP.

. Slika 6. Šematski prikaz aplikacije

Za izradu softvera (Slika 7.), su korišćeni besplatni softverski alati (Open source), i to:

1. programski jezik PHP, www.php.net 2. baza podataka MySQL, www.mysql.com 3. web server Apache, httpd.apache.org 4. prezentacioni sloj – HyperText Markup Language (HTML), Cascade Style Sheet (CSS),

Javascript 5. razvojno okruženje: Aptana Studio - Community Edition


79

Slika 7. Šematski prikaz izrade softvera

Na slici (Slika 8.) je prikazana fizička struktura baze podataka.

Slika 8. Fizička struktura baze podataka.

Korisnički nalog može napraviti samo Administrator sistema koristeći administrativni deo

aplikacije. Za pristup tom delu baze dozvolu poseduje samo Administrator. Još jedna od nadležnosti administratora baze podataka je da pruži tehničku podršku

korisnicima aplikacije. U te nadležnosti je uključena i obuka predstavnika saveza za rad na bazi podataka kao i stalna komunikacija sa predstavnicima saveza, a sve u cilju njihove lakše i kvalitetnije edukacije.

Predstavnici granskih saveza, imaju mogućnost edukacije i obuke za rad sa aplikacijom, pored obuke dobijaju nalog (user name i password) za pristup elektronskom upitniku i istovremeno se pismeno obavezuju da neće zloupotrebiti ovlašćenje. Nakon završene obuke polaznik dobija sertifikat da je obučen za obavljanje poverenog posla.

Na slici (Slika 9.) je prikazan informacioni tok baze podataka


80

Slika 9. Informacioni tok baze podataka

3. ZAKLJUČAK

Značaj unapređenja sistema za prikupljanje informacija o rezultatima naših sportista na velikim međunarodnim takmičenjima i državnim prvenstvima i na taj način dobijanja relevantnih i potpunih podataka je višestruk. Sportski rezultat je svojevrsni pokazatelj ne samo individualne uspešnosti sportiste, već i uspešnosti sportskog tima, grane sporta i uspešnosti sporta jedne države u celini.

Interdisciplinarni pristup informacijama dobijenih na bazi analize prikupljenih rezultata pružiće upravljačke informacije i omogućiće definisanje:

aktuelnog stanja vrhunskog takmičarskog sporta, mera za zaustavljanje negativnih trendova rezultata vrhunskog takmičarskog sporta,

ukoliko postoje, mera za zaustavljanje stagnacije rezultata u seniorskim uzrasnim kategorijama,

ukoliko postoje, mera za poboljšanje kvaliteta rezultata vrhunskih sportista.

3. LITERATURA

1. Sanader, A. (2009). Rezultati sportista Srbije, Republički zavod za sport, str. 5-6, Beograd. 2. Sanader A., Gajević A., Bićanin P. (2009). Sportski rezultati i motorička testiranja sportista:

Constitutio Athleticae : vodič kroz sportski menadžment. Zbornik radova (str.58-70). Кnjiga 3. : Republički zavod za sport : Jugoslovenski pregled, Beograd.

3. Bićanin P. Sanader A., Gajević A. (2007). Model informacionog toka u sistemu analitike i dijagnostike treniranosti vrhunskih sportista, Međunarodna naučna konferencija „Analitika i dijagnostika u fizičke aktivnosti“, Beograd: Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, str.294-301.

4. Lalić N. (2010). Menadžersko odlučivanje. Bijeljina: Pedagoški fakultet.


81

IMPROVING THE SYSTEM FOR MONITORING OF SPORTS IN THE REPUBLIC OF SERBIA

SUMMARY

Due to the importance of collecting information on the results of our athletes for all users who can influence the strategy and the development of sport in Serbia, because current methods of data collection and problems that arise when collecting data for the activity ranked athletes and sports in accordance with national categorization there is a need for improved systems for monitoring sports results in the Republic of Serbia. Improving the system for monitoring sports results in the Republic of Serbia, aims to create a system for collecting relevant information on participation and results of our athletes at major international competitions and national championships. Unlike the previous method Documentation of data to be based on collecting data on the results of our athletes in the print media, which proved to be very unstable and therefore in many cases data are incorrect, a new method of data Documentation of the results would be based on collecting data electronically. Key words: system of sport, promotion, database, management information ________________________________________________________________________________ Korespondencija: Dr Nenad Lalić, docent Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS-BiH E-mail:[email protected]

Krsmanović, R.:Povezanost faktora snage sa funkcionalnim sposobnostima... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:82-86

82

Krsmanović Radivoje UDK 796.012.11:612.1/.2 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale

POVEZANOST FAKTORA SNAGE SA FUNKCIONALNIM SPOSOBNOSTIMA

KARDIOVASKULARNOG I RESPIRATORNOG SISTEMA

SAŽETAK Cilj rada je utvrditi povezanost faktora snage s funkcionalnim sposobnostima kardiovaskularnog i respiratornog sistema. Devet varijabli je uzeto u istraživanje za procjenu snage i dvije varijable su primijenjene za procjenu funkcionalne sposobnosti. Dobijeni rezultati su pokazali da varijable su imale različite kriterije višestruke korelacije količnici i određivanje koeficijenata. Najviša višestruka korelacija između koeficijenata je repetitivna snaga sa aerobnom sposobnosti i eksplozivna snaga sa anaerobnim sposobnostima. Ključne riječi: snaga, aerobni i anaerobni rad, regresiona analiza, multiple korelacije, kolektivni sportovi.

1. UVOD Snaga ima značajnu i dominantnu ulogu u mnogim sportovima. Faktori snage se nalaze u

jednačinama specifikacije individualnih i kolektivnih sportova. Koeficijenti učešća pojedinih faktora snage imaju različite vrijednosti i zavise od karaktera i strukture sporta. Primarni faktori snage definisani su kao eksplozivna snaga, tepetitivna snaga i statička snaga.

Eksplozivna snaga ima visok koeficijent urođenosti (oko 80%) te je mogućnost povećanja ovog faktora trenažnim radom ograničavajuća i spora. Ovaj faktor snage zastupljen je u sportovima koji obiluju skokovima,sprintevima,udarcima i sl. Faktor repetitivne snage ima koeficijent urođenosti (oko 50%), što je mogućnost povećanja ovog faktora trenažnim radom veoma velika.Faktor repetativne snage dominira u sportovima koji sadrže veliki broj ponavljanja pokreta.Faktor statičke snage ima približnu vrijednost genetske komponente kao i repetitivna snaga (oko 56%). Ovaj faktor snage zastupljen je u sportovima gdje dominiraju izdržaji,upori, stavovi i sl.

Funkcionalne sposobnosti kardiovasklarnog sistema se nalaze takodje u jednačinama specifikacije velikog broja sportova.One imaju značajnu ulogu u sportovima gdje dolazi do velike potrošnje energije u jedinici vremena, kao i u sportovima ciklične strukture dugotrajnog rada. U značajnoj su korelaciji funkcionalne sposobnosti i pojedini faktori snage. Neki istraživači su utvrđivali značaj snage u determinisanju funkcionalnih sposobnosti i njihov uticaj u postizanju vrhunskih sportskih rezultata. Namjera autora ovog rada je da utvrde koji faktori snage imaju najveću povezanost sa funkcionalnim sposobnostima kardiovaskularnog i respiratornog sistema i da li su statistički značajni.

2. METOD RADA 2.1. Uzorak ispitanika

Sačinjavali su sportisti RS koji se takmiče u premijer ligi u kolektivnim sportovima.Ukupan broj ispitanika iznosio je 56 sportista.

2.2. Uzorak varijabli Uzorak varijabli sačinjavali su faktori snage(eksplozivne, repetitivne i statičke) Varijable za procjenu eksplozivne snage: -skok udalj iz mjesta /MSDM)


83

-trčanje 20 m visoki start (MT20) -troskok iz mjesta (MTRM) Varijable za procjenu repetitivne snage: -zgibovi (MZG) -podizanje trupa na klupi(trbuh) (MPTT) -čučnjevi(MČUČ) Varijable za procjenu statičke snage: -izdržaj u zgibu (MIZG) -izdržaj trupa na švedskom sanduku (MITL) -izdržaj u čučnju (MIČU) Varijable za procjenu funkcionalnih sposobnosti -rezultat u trčanju na 1500 m (aerobne sposobnosti) -rezultat u trčanju 5x 10 m (anaerobne sposobnosti) Rezultati su obradjeni osnovnim statističkim metodama.U cilju utvrdjivanja povezanosti

faktora snage sa funkcionalnim sposobnostima uradjena je regresiona an aliza koja će biti interpretirana u ovom radu.

3. REZULTATI I DISKUSIJA Regresiona analiza eksplozivne snage i funkcionalnih sposobnosti kardiovaskularnog i

respiratornog sistema. U tabeli 1. data je regresiona analiza eksplozivne snage i funkcionalnih sposobnosti (aerobne

sposobnosti).Faktori eksplozivne snage sačinjavali su prediktorski sistem a funkcionalne sposobnosti(aerobni rad)kriterijsku varijablu. Tabela 1.Regresiona analiza eksplozivne snage i funkcionalnih sposobnosti kardiovaskularnog i

respiratornog sistema RO DELTA Q .533 .314 .061

Analizom date tabele može se primjetiti da je koeficijent multiple korelacije imao

vrfijednost.533 što ukazuje da je kriterijska varijabla imala dosta nizak koeficijent multiple korelacije, ali bila je statistički značajna na nivou od p=0,05.Koeficijent determinacije je takodje bio nizak.

Može se reći da eksplozivna snaga učestvuje u funkcionalnim aerobnim sposobnostima ali da nema dominantnu ulogu.To su sportovi ciklične strukture koji dugo traju i vjerovatno zahtjevaju veće učešće drugih faktora snage. Ova analiza je pokazala da faktor eksplozivne snage ima značajnu povezanost sa aerobnim sposobn ostima kardiovaskularnog sistema,ali koeficijent multiple korelacije nije visok.Pretpostavka je da eksplozivna snaga ima značajnu ulogu kod starta i finiša, jer se tada u punoj mjeri angažuju anaerobni kapaciteti.

U tabeli 2. dati su rezultati regresione analize repetitivne snage i funkcionalnih sposobnosti(aerobni rad).

Prediktorski sistem sačinjavali su faktori repetitivne snage a kriterijsku varijablu funkcionalna sposobnost, (aerobni rad). Tabela 2. Regresiona analiza repetitivne snage i funkcionalnih sposobnosti (aerobni rad)

RO DELTA Q .812 .601 .001


84

Inspekcijom tabele 2. može se primjetiti da je kriterijska varijabla imala visoku vrijednost

multiple korelacije čija vrijednost je iznosila .812 i bila statistički značajna n a nivou od p=001. Koeficijent determinacije je takodje imao visoku vrijednost što ukazuje na veliko učešće repetitivne snage u sportovima gdje dominira aerobni rad.Predpostavlja se da kod dugotrajnog mišićnog rada kompletno obezbedjenje energije pokriva kiseonik. Ponavljajući rad mišića koji učestvuju u radu obezbjedjuje maksimalna potrošnja kiseonika.

U tabeli 3. dati su rezultati regresione analize statičke snage i funkcionalnih sposobnosti(aerobni). Prediktorski sistem saćinjavali su faktori statičke snage a kriterijsku varijablu funkcionalna sposobnost (aerobni rad). Tabela 3. Regresiona analiza statičke snage i funkcionalnih sposobnosti (aerobni rad)

Analizom date tabele može se primjetiti da kriterijska varijabla nije imala statistički značajnu povezanost sa prediktorskim sistemom.Koeficijent multiple korelacije imao je je vrijednost od .325. Koeficijent determinacije bio je veoma nizak. Pretpostavlja se da statička snaga neme statistički značajnu povezanost sa funkcionalnim sposobnostima (aerobni) Vjerovatno sportovi dugotrajnog rada nemaju značajno učešće statičke snage,Statička snaga pojedinih djelova tijela vjerovatno u nekim fazama učestvuje u postizanju dobrih rezultata ali nije značajna kao repetitivna snaga.

U tabeli 4. data je regresiona analiza faktora eksplozivne snage i funkcionalnih sposobnosti, (anaerobnni rad). Prediktorski sistem sačinjavali su faktori eksplozivne snage a kriterijsku varijablu sačinjavala je funkcionalna sposobnost (anaerobni rad). Tabela 4. Regresiona analiza eksplozivne snage i funkcionalnih sposobnosti (aerobni rad)

RO DELTA Q .857 .621 .000

Posmatrajući tabelu 4. može se primjetiti da je koeficijent multiple korelacije imao vrijednost

od .857 i bio statistički značajan na nivou p=0.01. koeficijent determinacije iznosio je .621. Visoke vrijednosti eksplozivne snage sa funkcionalnim sposobnostima anaerobnog rada su logične, jer se troši kreatin fosfot pri maksimalnim intenzitetima ciklične stukture. Eksplozivna snaga ima dominantnu ulogu u realizaciji skokova, sprinteva, bacanja. Anaerobni rad zastupljen je kod sportova koji kratko traju a realizuju se visokim intenzitetom. U tabeli 5. dati su rezultati regresione analize repetitivne snage i funkcionalnih sposobnosti (anaerobni rad). Prediktorski sistem čini repetitivna snaga a kriterijsku varijablu. funkcionalna (anaerobni rad). Tabela 5. Regresiona analiza repetitivne snagei funkcionalnih sposobnosti (anaerobni rad)

RO DELTA Q .563 .311 .017

Analizom tabele 5. može se zaključiti da je koeficijent multiple korelacije bio statistički

značajan na nivou od p=0,05. Iako koeficijent multiple korelacije nije imao visoku vrijednost,ukazuje na djelimično učešće repetitivne snage u sportovima u kojima dominira anaerobni rad i koji traju kratko. Repetitivna snaga vjerovatno obavlja ulogu dodatnog obezbjedjenja pokreta za nastavak kretanja visokog intenziteta. U tabeli 6. date su vrijednosti regresione analize statičke snage i funkcionalnih sposobnosti (anaerobnog rada).Prediktorski sistem obuhvata statičku snagu a kriterijsku varijablu sačinjavala je funkcionalna sposobnost(anaerobni rad).

RO DELTA Q .325 .196 .274


85

Tabela 6. Regresiona analiza statičke snage i funkcionalnih sposobnosti (anerobni rad) RO DELTA Q

.326 .212 .146

Analizom tabele koja je utvrđivala povezanost statičke snage i funkcionalnih sposobnosti momože se primjetiti da koeficijent multiple korelacije nije bio statistički značajan.Dosta niske vrijednosti je imao koeficijent multiple korelacije i koeficijent determinacije.Pretpostavlja se da funkcionalne sposobnosti u kojima dominira anaerobni rad maksimalnog intenziteta i kratkotrajnog rada ne uključuje muskulaturu statičkog naprezanja što se u ovom radu pokazalo. Neophodno bi bilo uključiti veći broj ispitanika i varijabli statičkog naprezanja kako bi se ovi rezultati provjerili.

4. ZAKLJUČAK Cilj rada je bio utvrditi povezanost faktora snage sa funkcionalnim sposobnostima. Uzorak

ispitanika sačinjavali su sportisti kolektivnih sportova, RS koji se takmiče u Premijer ligi. Faktori snage (eksplozivna, repetitivna i statička), pokriveni su sa devet varijabli koje imaju faktorsku valjanost, objektivnost i pouzdanost. Funkcionalne sposobnosti procjenjivane su sa dvije varijable. Urađena je regresiona analiza u cilju procjene povezanosti faktora snage i funkc ionalnih sposobnosti. Dobijeni rezultati ukazuju da repetitivna snaga ima najveći koeficijent multiple korelacije sa funkcionalnim sposobnostima aerobnog rada, i statistički je značajna. Niže vrijednosti imala je eksplozivna snaga i bila je statistički značajna. Statička snaga nije imala statistički značajan koeficijent multiple korelacije. Regresiona analiza faktora snage sa funkcionalnim sposobnostima anaerobnog rada, ukazuje da je najveći koeficijent multiple korelacije imala eksplozivna snaga, i bila statistički značajna. Repetitivna snaga je imala nižu vrijednost multiple korelacije sa funkcionalnom varijablom anaerobnog rada i bila statistički značajna. Statička snaga nije imala značajnu povezanost sa funkcionalnim sposobnostima anaerobnog rada. Dominantnu ulogu u funkcionalnim sposobnostima aerobnog rada imala je repetitivna snaga. U sportovima u kojima dominira funkcionalna sposobnost anaerobnog rada eksplozivna snaga imala je značajnu ulogu.

5. LITERATURA 1. Krsmanović, R. (2006). "Faktorska analiza motoričkih varijabli,funkcionalnih sposobnosti i rezultata u trčanju na različitim dionicama". Sport i zdravlje (1): 20-24. Fakultet fizičke kulture Istočno Sarajevo. 2. Krsmanović, R. (2007). "Povezanost fizičkog radnog kapaciteta sa mehanizmom trajanje ekscitacije". Sport i zdravlje (1): 9-12. Fakultet fizičke kulture Istočno Sarajevo. 3. Krsmanović, C., Krsmanović, R. (2007). "Usvršavnje kretnih struktura ritmičke gimnastike kod djece od 5-7 godina". Sport i zdravlje (1): 22-29. Fakultet fizičke kulture Istočno Sarajevo. 4. Krsmanović, R. (2010). "Povezanost smučarske tehnike sa motoričkim sposobnostima". Sport i zdravlje (1): 123-127. Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Istočno Sarajevo. 5. Krsmanović, R. (2008). "Uticaj faktora ekscitacije na efikasnost obuke alpskog smučanja". Sport i zdravlje (1): 25-27. Fakultet fizičke kulture Istočno Sarajevo.

RELATIONSHIP WITH POWER FACTOR FUNCTIONAL ABILITY OF CARDIOVASKULAR AND RESPIRATORY SYSTEM

ABSTRACT

The aim of the work is to determine connection of strenght factors with functional abilities of the cardiovascular and respiratory systems. Nine variables have been applied for evaluation of strenght and two variables have been applied for evaluation of functional abilities. Regresional analysis has been performed where predictory system consisted of strenght variables and criteria


86

systems consisted of functional variables. The obtained results have shown that criteria variables had different multiple corelation quotients and determination quotients. The highest multiple corelation quotients were between repetitive strenght with aerobe abilities and explosive strenght with anaerobe abilities. Key words: strength factors, aerobe and anaerobe work, regresional analysis, multiple correlation, determination quotient, collective sports. ________________________________________________________________________________ Korespondencija: Dr Radivoje Krsmanović, redovni profesor Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS-BiH E-mail:[email protected]

Čokorilo, R.:Vaspitanje kao faktor integralnog razvoja predškolskog... _______SPORT I ZDRAVLJE V (2010):87-95

87

Radovan Čokorilo UDK 796.11-053.4:37 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Istočno Sarajevo Nada Čokorilo OŠ "Risto Proroković" Nevesinje VASPITANJE KAO FAKTOR INTEGRALNOG RAZVOJA PREDŠKOLSKOG DJETETA

SAŽETAK Fizičko vaspitanje kao komponenta integralnog razvoja ličnosti predstavlja osnovu na kojoj se izgrađuju sve ostale osobine i sposobnosti. Doprinos svestranom razvoju ličnosti fizičko vaspitanje ostvaruje se korišćenjem ljudskog tijela kao instrumenta, a ne samo kao objekta. Bez obzira što se svaki pojedinac sastoji od mnogih dijelova, ti dijelovi funkcionišu integrisano. U jakoj međusobnoj povezanosti su intelekt, emocije, motorika, pojedini organi i organizam u cjelini. Funkcije pojedinih organa su međusobno zavisne tako da pojačana aktivnost i sposobnost jednog unapređuje funkcionisanje drugog organa. Ta zakonitost se odnosi i na čovjekovo kretanje koje je neophodno za ispravno funkcionisanje mišićnog, nervnog, respiratornog i drugih sistema, te naročito onih čula koja omogućavaju orijentaciju i kretanje u prostoru. Igra u predškolskom uzrastu predstavlja glavni sadržaj djetetovih kretnih aktivnosti. Njen doprinos je značajan u integralnom socijalnom razvoju, razvoju moralno-voljnih osobina, kao i u razvoju opažanja, pamćenja, mišljenja i drugih psihičkih funkcija. Stoga je poželjno da roditelji i vaspitači usmjeravaju dječju igru, kako izborom adekvatnih igračaka, isto tako i usmjeravanjem, odnosno preusmjeravanjem adekvatnih socijalnih uloga koje pojedino dijete igra u grupnim igrama. Ključne riječi: fizičko vaspitanje, igra, predškolsko dijete, integritet

1. UVOD Vaspitanje predškolskog djeteta je specifično u odnosu na vaspitanje u drugim uzrasnim

razdobljima zbog razvojnih karakteristika i najburnijeg rasta i razvoja u odnosu na cio životni ciklus. Karakteristike po kojima je ovaj uzrast prepoznatljiv su: biološki deficit (bespomoćnost malog djeteta), plastičnost nervnog sistema (snažna podložnost uticajima iz socijalne sredine), sugestibilnost (lako podređivanje tuđoj volji i sugestiji), totalna emocionalnost, duševna ranjivost, izrazita egocentričnost i igra kao dominantna aktivnost djeteta. Upravo te kartakteristike određuju specifičan položaj djeteta u socijalnoj sredini i zahtijevaju poseban odnos prema njemu u procesu vaspitanja i obrazovanja. Roditelji u porodici i vaspitači u predškolskim ustanovama moraju stalno imati na umu uzrasne karakteristike i zakonitosti razvoja djece predškolskog uzrasta, kao i posljedice sopstvenih vaspitnih uticaja na dijete jer su one značajne za čitav kasniji razvoj ličnosti. Specifičnost se ogleda i u tome što uticaj ili djelovanje na ovom uzrastu skoro isključivo vrše stariji na mlađe. Takav uticaj proizvodi ili podrazumijeva poslušnost i potčinjenost na osnovu čega se određuje subjekatski, odnosno objekatski položaj djeteta u vaspitanju. Poznato je da dijete rado ispoljava poslušnost prema nekome koga potpuno poznaje i voli, a uvijek doživljava potčinjenost kada mora slušati nekoga koga ne poznaje i ne voli. To su opominjući razlozi zbog kojih djetetu mora biti „darovana“ nepatvorena ljubav roditelja i istinska pedagoška ljubav vaspitača.

U vaspitanju predškolskog djeteta integralna ličnost uvijek treba biti u fokusu pažnje i interesovanja roditelja i vaspitača. Umješnim vaspitanjem se može doprinijeti integrisanju njene kognitivne, afektivne i psihomotoričke sfere uz usvajanje određenih vrijednosti, formiranje ideala, razvoja motivacije i sl. Pri tom treba imati na umu da svaka ličnost posjeduje specifičan kapacitet u pogledu potreba i mogućnosti vaspitanja, to jest stepen vaspitljivosti i osjetljivosti za vaspitne


88

uticaje. Govori se o potrebi prevaspitavanja, o empatičnom stavu djeteta, njegovoj sposobnosti da se identifikuje, o moći da imitira, da se saopštava, da se pokorava, da sluša i sl. (B. Rakić, 1986: 24-25). Osobenosti predškolske razvojne faze uslovljavaju da dijete prima spoljašnje uticaje ne onakve kakvi su, već kako nalažu mogućnosti te faze. Zbog toga posredovani sadržaji što ih djeca usvajaju i način posredovanja moraju biti saobraženi obrascima interakcije što ih dijete tog nivoa razvoja uspijeva uspostaviti sa svojom socijalnom sredinom (Čokorilo, 2010: 129).

1.1. Vaspitno djelovanje na psiho-fizički razvoj predškolskog djeteta Za ostvarivanje vaspitnog ideala slobodne, svestrane, integralne, zrele i zdrave ličnosti,

neophodno je već na predškolskom uzrastu započeti vaspitne aktivnosti u tom smjeru. Ovo doba buđenja psihičkog života predstavlja osnovu za cjelokupnu kasniju aktivnost. Karakteriše ga izuzetna pokretljivost psihomotoričkog aparata, mada su pokreti nesigurni i neprecizni zbog nedovoljne razvijenosti mehanizama u kori velikog mozga.

Za razumijevanje psiho-fizičkog razvoja predškolskog djeteta neophodno je poznavati njegove zakonitosti ustanovljene u razvojnoj psihologiji, kako bismo otkrili pravo vrijeme za adekvatne psihičke i fizičke aktivnosti. Ukoliko ne prepoznamo i ne iskoristimo to pravo vrijeme kasnije će biti veoma teško nadoknaditi propušteno (Čokorilo, 1998: 149- 154).

U predškolskom periodu u poređenju s prethodnim fazama nastavlja se dalji razvoj osjećaja i opažanja. Povećava se oštrina vida i sluha. Djeca su u stanju da bez greške biraju boje, hvataju ritam i tempo u muzici itd. Opažanje prostora, oblika, vremena i socijalno opažanje se takođe dalje razvijaju. Tako djeca već razlikuju prostorne odnose (naprijed, pozadi, gore, dolje), prepoznaju komplikovane crteže, stvaraju pojmove o brojevima, interesuju se za vremenske pojmove (sada, sutra), zanimaju se za svoju prošlost i budućnost, temeljitije poznaju i razumiju one s kojima žive itd. Na ovom uzrastu od velike je važnosti djetetu pružiti optimalan broj čulnih utisaka koji pomažu uspostavljanje adekvatne komunikacije sa njegovom socijalnom i prirodnom sredinom. Nije dobro da dijete oskudijeva u čulnim utiscima, kao što nije dobro ni da ih ima previše. U prvom slučaju, djeca nerazvijenih sredina, koje se premalo bave djetetom, oskudijevaju u čulnim utiscima, što može usloviti nedovoljnu razvijenost predškolskog djeteta i ozbiljne poteškoće u vezi s njegovim obavezama kada pođe u školu. U drugom slučaju, previše čulnih utisaka izazvanih životom u prenaseljenim urbanim sredinama, može takođe, proizvesti negativne posljedice po dijete (Čokorilo, 2007b: 30).

Emocionalnost se veoma burno razvija pa je potpuna emocionalnost ili totalna afektivnost jedna od najbitnijih karakteristika predškolskog doba. Emocije u dječjem životu igraju značajniju ulogu nego u životu odraslih. "Malo dijete je u cjelini i u suštini čuvstveno biće. Bez obzira koliko je staro i koliko je inteligentno predškolsko dijete, njegovo postupanje i ponašanje je više pod utjecajem njegovih čuvstava nego njegova razuma; što je dijete manje ovo je očitije i značajnije." M. Bergant (1969: 68). Zbog toga ukupno saznanje i ponašanje predškolskog djeteta značajno zavise od emocija. O tome E. Kamenov (1990: 54) piše: "Vaspitač može imati uticaja ako je uspostavio emocionalni kontakt sa detetom, ako mu se zna približiti i ako je sam vedra i opuštena ličnost koja voli svoj posao i poverenu decu, jer će tada moći da zadovolji dečje potrebe za nežnošću, radošću, zadovoljstvom i prihvatanjem ..."

Za predškolsko dijete je veoma važna emocionalna klima u kojoj odrasta. Poželjno je da može zadovoljiti svoje osnovne emocionalne potrebe sigurnost i ljubav. Sigurnost se razvija brigom koju odrasli pokazuju prema djetetu. Iz ove potrebe razvija se potreba za pripadanjem. Ljubav se razvija putem verbalnih iskaza, milovanjem i maženjem djeteta. Dijete koje odrasta okruženo ljubavlju i pažnjom razviće se u emocionalno otvorenu, veselu i tolerantnu osobu koja će lako uspostavljati emocionalne odnose s drugima. Dijete ovog uzrasta je veoma ranjivo pa je potrebno izbjegavati izazivanje negativnih emocija jer traumatski doživljaji iz djetinjstva mogu bitno uticati na uspostavljanje emocionalnih odnosa s drugima, formiranje povjerenja prema njima i niz drugih osobina ličnosti. Loša atmosfera u porodici i predškolskoj ustanovi i neodgovarajući vaspitni postupci kojima se utiče na djetetov rast i razvoj mogu izazvati čak i psihoomatska oboljenja kao što su grčevi, astma, napade slične epileptičnim i sl., a u kasnijem razvoju to se može reflektovati u


89

vidu raznih fobija, depresiji, osjećanju inferiornosti, agresivnom ponašanju, bolesnoj ljubomori i sl. U emocionalnom razvoju djece ponekad se javljaju patološke pojave (strah od kupanja, visine, prevoznih sredstava i sl.). Takav naizgled bezrazložan strah, ipak je nečim izazvan. To se može utvrditi psihoanalitičkim postupcima (slobodni razgovor, analiza snova i sl.).

„Fizičko vježbanje povoljno utiče na oslobađanje unutrašnje napetosti djeteta tako što se strah, želje i ljutnje socijalizuju i integrišu u ličnost ostvarujući tako unutrašnju harmoniju. Stoga je važno u porodici i predškolskoj instituciji obezbijediti uslove za slobodnu neometenu, imaginativnu igru za razvoj fizičkih sposobnosti. Atmosfera treba biti prisna, bez napetosti i proizvođenja opasnosti uz punu emocionalnu sigurnost djeteta kako bi se smanjio stres i frustracija koje može izazvati strah od neuspjeha“ (Čokorilo, 2007a: 243) .

U pogledu emocionalnog razvoja postoji dilema; da li dozvoliti potpuno slobodno ispoljavanje svih emocija, ili osposobljavati djecu za "kočenje" emocija. Naučno je utvrđeno da potiskivanje, odnosno represija emocija, uslovljava unutrašnje konflikte što može izazvati neurotske smetnje. Stoga emocijama treba "dati oduška", a to znači dozvoliti ponekad djeci da se ljute, ne sprečavati ih da se vesele i sl. Nema posebnog opravdanja za sprečavanje ni blagih oblika agresije, no uzme li ona maha neophodno je osposobiti dijete da razvoj takvih osjećanja u sebi koči. Jedan od načina kočenja agresivnih osjećanja je sublimacija – tj. skretanje energije tih emocija u napornije motoričke aktivnosti kao što su igre i takmičenja.

Mišljenje i spoznavanje predškolske djece je pod snažnim uticajem njihovih emocija što umanjuje logičnost spoznaje. Predškolci intelektualne zadatke rješavaju u vezi sa igrom i praktičnim aktivnostima. Napredovanje u razvoju mišljenja nastaje onda kada dijete počinje da rješava zadatke na osnovu saznajnih motiva, a ne motiva praktične aktivnosti ili igranja. Vaspitanje u predškolskim institucijama i roditeljskom domu u tom pogledu je veoma podsticajno. Na ovom uzrastu dolazi do formiranja pojmova koji ne nastaju samo na osnovu čulnih utisaka, nego su i rezultat razrade i kombinacije različitih podataka. Među najznačajnije faktore za razvoj pojmova ubrajaju se inteligencija i prilike za učenje. Zanimljivo, postoji znatna korelacija između pojmova djeteta i znanja njegovih roditelja. Pomoć vaspitača sastoji se u preventivnom djelovanju kako djeca ne bi prebrzo i pogrešno uopštavala i tako formirala pogrešne pojmove. U predškolskim institucijama efikasnije i brže se formiraju pojmovi nego u roditeljskoj kući. Veoma je važno formiranje socijalnih pojmova, pojmova o prostoru, pojma o broju, pojma lijepog itd. I mašta se razvija na osnovu dječjih aktivnosti. Pod kraj ovog perioda ona postaje manje ovisna o spoljašnjim aktivnostima, javljaju se pokušaji stvaralaštva koji će svoju punu afirmaciju steći kada dijete pođe u školu (Čokorilo, 2010: 132).

U predškolskom dobu se javljaju osnovne crte ličnosti uz snažno djelovanje mehanizama identifikacije i imitacije djece s roditeljima istog pola. Između treće i pete godine javlja se određena kriza u vezi s Edipovom, odnosno Elektrinom situacijom kada djetetu instinktivni nagon nalaže da preotme ulogu roditeljskog pola koju on igra u odnosu na roditelja suprotnog pola. Najčešći nedostaci u odnosu roditelja i djece su: odbacivanje djece, kada se ona osjećaju suvišna, nepotrebna i ne vide smisao svog postojanja; prevelika briga za djecu (osporava razvoj samostalnosti i inicijativnosti) i ambivalentnost (nagli i česti prelasci roditelja iz raspoloženja velike ljubavi prema djeci u hladan odnos), što zbunjuje djecu i može kod njih proizvesti neurotske tendencije. Idealna bi, naravno, bila uravnotežena roditeljska ljubav prema djeci koja stvara toplu, neposrednu i prirodnu porodičnu atmosferu.

Porodični uslovi su važan faktor u pogledu pružanja podrške za fizičku aktivnost i integralni razvoj djeteta. Pružanje podrške je u pozitivnoj korelaciji sa višim nivoom fizičke aktivnosti predškolskog djeteta. To su pokazala i brojna empirijska istraživanja (Maksimović i Matić, 2006; Matić i Maksimović, 2007; Čokorilo, 2009a; i dr.). Na osnovu ovih istraživanja moguće je zaključiti da nije dovoljna samo verbalna (vaspitna) podrška, nego je od presudne važnosti i podrška u obezbjeđivanju materijalnih pretpostavki i stvaranju atmosfere za bavljenje fizičkom aktivnošću.


90

1.2. Specifičnosti u fizičkom vaspitanju predškolskog djeteta Fizičko vaspitanje kao vid, strana ili komponenta vaspitanja ličnosti u cjelini predstavlja

osnovu na kojoj se izgrađuju sve ostale osobine i sposobnosti ličnosti. Doprinos svestranom razvoju ličnosti fizičko vaspitanje ostavruje samo ako se na čovejeka djeluje preko tijela, a ne samo na njegovo tijelo. Otuda je Dž. F. Vilijams i mogao kazati da je ispravnije govoriti o vaspitanju kroz fizičko nego fizičkom vaspitanju. Kako god da ga shvatimo, ovaj vid vaspitanja treba posmatrati u kontinuitetu s fizičkim vaspitanjem na kasnijim nivoima jer se njegovi osnovni elementi prostiru sve do kraja čovjekova života.

Igre je dominantna djetetova aktivnost tokom čitavog predškolskog razdoblja i zbog toga predstavlja značajno sredstvo fizičkog vaspitanja. Putem igre prevladava se protivurječnost između djetetove potrebe i želje da oponaša odrasle i nemogućnosti da to čini zbog nedovoljnih i nerazvijenih sposobnosti. Igra, dakle, omogućava ravnopravno uključivanje djeteta u socijalni život u granicama njegovih mogućnosti. U ranoj predškolskoj fazi, oko treće godine života, svako se dijete igra samo za sebe ili uporedo s drugom djecom, ali nije sposobno da se igra zajedno s njima. Nakon toga, postupno uz pravilno vođstvo dijete se navikava na grupne dječje igre koje se odvijaju po utvrđenim pravilima. Te nove okolnosti zahtijevaju od djeteta da pazi na vlastitu ulogu i odgovara u isto vrijeme na očekivanja više različitih osoba. Na taj način se simulira situacija grupnog rada odraslih ljudi koja je utemeljena na podjeli rada i podjeli grupne odgovornosti. Tako grupne igre omogućavaju djetetu da procjenjuje sebe sa stanovišta grupe, tj objektivnije, da razvija svoje organizatorske sposobnosti, da se brže i efikasnije socijalizuje. U predškolskim institucijama se ne naglašavaju polne razlike među djecom jer za to nema valjanog pedagoškog opravdanja, naprotiv, to ima pozitivne refleksije na buduće humane odnose među polovima. S obzirom da igra na ovom uzrastu predstavlja glavni sadržaj djetetovih aktivnosti, ona je od neprocenjive važnosti za socijalno ponašanje. U vaspitnom pogledu značajan je doprinos igre u vaspitanju moralno-voljnih osobina, razvoju opažanja, pamćenja itd. Poželjno je da roditelji i vaspitači organizuju i usmjeravaju dječju igru izborom adekvatnih igračaka, te usmjeravanjem i preusmjeravanjem adekvatnih socijalnih uloga koje pojedino dijete igra u grupnim igrama.

Fizičko vaspitanje predškolskog djeteta, dakle, ostvaruje se pretežno putem igre uz obilato korišćenje vazduha, sunca i vode. Poželjno je da vaspitač nenametljivo prati tok igre i rukovodi njome, ali ne smije narušavati dečju slobodu i inicijativu. Razumljivo, igrom ne možemo ostvariti sve zadatke neophodne za budući razvoj. Za to su potrebne i organizovane vježbe, obično takve kojima dijete podražava pokrete iz svakidašnjeg života (bere cvijeće, sakuplja jabuke, skače kao zeka ...). Iza toga postupno se prelazi na čas fizičkog vježbanja u trajanju od 20 minuta.

Organizovani časovi fizičkog vježbanja su od neprocjenjive važnosti za formiranje psihomotoričkog aparata predškolskog djeteta. Pored toga što su motorne aktivnosti izvor zadovoljstva, njima dijete stiče i izražava svoju nezavisnost, što mu učvršćuje samopouzdanje i čini ga srećnim. S obzirom da većinu socijalnih kontakata dijete vrši putem igre koja najčešće sadrži motoričke aktivnosti, razumljivo je da će njegov socijalni status zavisiti od reakcije vršnjaka na ispoljeni nivo motorčkih sposobnosti pred njima.

Budući da je fizičko vaspitanje povezano i čini okosnicu razvoja cjelovite ličnosti, ono ima brojne zadatke. Prema J. Leskošeku (1980: 52-73) ti zadaci su sljedeći:

1. Povoljno utiče na rast i razvoj organizma i jača dječje zdravlje. 2. Obezbjeđuje normalno stanje aparata za kretanje, posebno zglobova, veza i mišića. 3. Formira pravilno držanje tijela. 4. "Čeliči" organizam, čini ga otpornim prema promjenljivim klimatskim uslovima. 5. Svestrano obrazuje motoriku (koordinacija kretanja, motorne navike i sposobnosti). 6. Razvijaju se stvaralačke aktivnosti - povećava se postignuće u snazi, brzini, okretnosti,

izdržljivosti, estetski se uobličavaju pokreti. 7. Doprinosi usavršavanju funkcije čulnih organa i razvoju intelektualnih sposobnosti. 8. Utiče na formiranje interesovanja i smisla za lijepo.


91

Ovi zadaci fizičkog vaspitanja se ostvaruju na specifičan način na predškolskom uzrastu pri

čemu je neophodno uzimati u obzir, prije svega, karakteristike dječjeg fizičkog rasta i razvoja. Specifičnosti tog rasta i razvoja nalažu da se najveća pažnja na časovima fizičkog vaspitanja posvećuje globalnim pokretima krupnih mišićnih grupa što je osnov za kasniji razvoj specijalizovanih pokreta i radnji koje zahtijevaju uvježbanost sitnih mišića. S obzirom da je i koštano-vezivni sistem još uvijek srazmjerno nerazvijen, kao i organi koji regulišu krvotok i disanje, a u formiranju su još i nervni i mišićni sistem, razumljivo je da djetetu ne odgovaraju jednolične, jednostrane dugotrajne aktivnosti i položaj tijela, kao ni aktivnosti koje zahtijevaju velika mišićna naprezanja, izričite vježbe snage, ili vježbe koje duže traju. Predškolcima više pogoduju kratkotrajne aktivnosti, koje mogu biti i većeg intenziteta, s obzirom da se brzo zamaraju, ali i brzo odmaraju. Zbog toga je potrebno smjenjivati aktivnosti s odmorom, kao i aktivnosti većeg intenziteta s aktivnostima manjeg ili izmijenjenog karaktera. (Bogosavljev, 1982: 37).

1.3. Fizičko vaspitanje i integralni razvoj predškolskog djeteta Od antičke civilizacije do danas postoje brojne teorije koje naglašavaju jedinstvo tijela i duha,

odnosno govore o čovjekovom organizmu kao cjelini. Iako se svaki pojedinac sastoji od mnogih dijelova ti dijelovi funkcionišu integrisano. U jakoj međusobnoj povezanosti su intelekt, emocije, motorika, pojedini organi i organizam u cjelini. Funkcije pojedinih organa su međusobno zavisne tako pojačana aktivnost i sposobnost jednog organa unapređuje funkcionisanje drugog organa. Ta zakonitost se odnosi i na čovjekovo kretanje koje je neophodno za ispravno funkcionisanje mišićnog, nervnog, respiratornog i drugih sistema, te naročito onih čula koja omogućavaju orijentaciju i kretanje u prostoru. Zna se da postoji široka povezanost između aktivnosti ruke i cerebralnog mehanizma i da u mozgu postoje određeni centri koji upravljaju koordinacijom pokreta. novi centri se aktiviraju u onoj mjeri u kojoj se isprobavaju novi pokreti. Pojedini nervni impulsi postaju više ili manje uobičajni ukoliko su uspostavljeni i utvrđeni novi nervni impulsi, a odnosi između centara različitih dijelova mozga postali precizni i čvrsti. Napredak u razvoju mozga i njegovo usavršavanje zavise od uspostavljanjaveza između centara za motoriku i centara za čula, tako da rad ruke vrlo uspješno pomaže stvaranju ovih složenih i visoko specijalizovanih centara.

U savremenoj predškolskoj pedagogiji, prema Kamenovu (1990), razvijeno je shvatanje o organskom jedinstvu i međuzavisnosti tjelesnog i duhovnog, naslijeđenog i stečenog, emocionalnog i kognitivnog, individualnog i društvenog. U tom kontekstu na fizičko vaspitanje se više ne gleda isključivo kao na sistem gimnastičkih vježbi za unapređivanje pojedinih vrsta spretnosti, jačanju mišića i povećanju efikasnosti pokreta, već se težište pomjera ka razvoju integriteta ličnosti, dakle, ne samo tjelesnom nego i opštem razvitku.

Dvije suštinske karakteristike pokreta su izražavanje i stvaranje. Izražavanje pomoću pokreta se razvija postepeno s razvojem mišića i osećanja za ritam; samo je sebi cilj (ples) jer ne teži stvaranju određenih predmeta. Stvaranje pomoću pokreta ima za cilj da se stvori neki predmet uz neminovno suočavanje s elementima spoljašnjeg svijeta.

Pokret možemo posmatrati i kao sredstvo komunikacije koje prethodi govoru, a kasnije ga uspješno dopunjava. "Govor tijela" koji se susreće kod predškolske djece ponekad je značajniji od izražavanja verbalnim simbolima, čije usvajanje unekoliko zavisi od njega. Djeca se uče izražavanju kroz pokret na osnovu različitih oblika stilizovanog oponašanja, posebno u simboličkim manipulativnim igrama. Sposobnost izražavanja sopstvenih misli i osjećanja uslovljena je brojem i kvalitetom informacija koje dijete dobija na osnovu perceptivno-motornih aktivnosti, dok je opažanje vremena i prostora uslov povezanog i logičkog pričanja.

U psihologioji se s dosta razloga govori o jedinstvenom senzomotornom razvoju, odnosno o međusobnom dopunjavanju i usavršavanju perceptivne i motorne aktivnosti. Koordinacija donjih i gornjih ekstremiteta najbolje pokazuje koliko uspješan pokret zavisi od dobrog opažanja, odnosno izvršeni pokret obezbjeđuje povratnu informaciju djetetu koliko je opažanje bilo uspješno. Senzo-motorna iskustva do kojih dijete dolazi u relacijama prostora kroz koji se kreće, vremena u kome


92

vrši pokrete i snage koju potroši za njih pomažu mu da shvati svijet oko sebe. Paralelno s razvojem opažanja, sa sposobnošću primanja utisaka iz spoljašnjeg svijeta razvija se i sposobnost interpretacije ovih utisaka (tumačenje, sređivanje, uopštavanje, apstrahovanje) radi sagledavanja opštijih zakonitosti.

Fizičke aktivnosti su takođe višestruko povezane sa raznim oblicima estetskog ispoljavanja ličnosti predškolskog djeteta. Izražajne forme u muzici (ritam, melodija, harmonija), u slikarstvu, vajarstvu i arhitekturi (oblik, linija i boja) mogu biti integrisane u fizičko vaspitanje i oplemeniti i usavršiti dječji pokret. Ove i druge umjetnosti su pogodne i pristupačne karakterističnom intuitivnom i emocionalnom doživljavanju svijeta predškolske djece.

Na kraju, podsjetimo se još jednom, fizičke aktivnosti u predškolskim ustanovama s obzirom da se obavljaju u malim grupama snažno podupiru socio-emocionalni razvoj djeteta. Tako se stiču dragocjena socijalna iskustva: usklađivanje pojedinačnih s grupnim interesima, odlaganje trenutnog zadovoljstva, uvažavanje prava i potreba drugih, njegovanje saradničkih odnosa, zajedničkog rješavanja problema i sl. Poštovanje pravila u igri doprinosi izgrađivanju samokontrole i discipline, postepeno oslobađa od egocentričnosti i doprinosi njegovanju voljnih i karakternih osobina ličnosti.

1.4. Podsticanje integralnog razvoja predškolskog djeteta Učenje po modelu, tj. imitacijom, koja se često javlja u toku igre uloga, predstavlja osnovnu

metodu usvajanja pokreta u predškolskom uzrastu. Vremenom imitacija postaje sve uspješnija zahvaljujući usavršavanju perceptivnih sposobnosti i preciznijoj vizuelno-motornoj koordinaciji djeteta. Mlađi predškolci mehanički kopiraju pokrete vaspitača, dok stariji to čine uopštenom imitacijom kojom se od uzora preuzima samo opšta šema uz ispoljavanje veće samostalnosti u njenoj primjeni. Postepeno pokreti se usvajaju svjesno na osnovu sistematskog specijalno organizovanog vježbanja od strane vaspitača opet uz bitnu ulogu imitacije. Negdje potkraj predškolskog uzrasta uloga imitacije u učenju pokreta opada zato što se djeca samostalnije orijentišu u određenoj situaciji pa samim tim uspješnije prilagođavaju svoje pokrete uslovima aktivnosti. Očigledno pokazivanje sve više ustupa mjesto verbalnom upućivanju što svakako ubrzava usvajanje motorne radnje putem imitacije. Na taj način se povećava efikasnost motornog obučavanja, formirane radnje postaju svjesnije i generalizovanije, a njihov transfer postaje lakši. Istraživanja pokazuju da radnje posredovane iskustvom djeteta i iskustvom drugih ljudi koje se djetetu prenose uz pomoć riječi postaju svjesne, što dovodi do razumijevanja opšteg principa njihovog izvođenja u konkretnim uslovima

Pored primjene adekvatnih metoda pedagozi spominju i odgovarajuće uslove i podsticaje za fizički rast i razvoj predškolskog djeteta. Obezbjeđivanje uslova odnosno specifičnih sredstava fizičkog vaspitanja se odnosi na: vježbu (smišljena tjelesna aktivnost za jačanje zdravlja, tjelesni razvitak i unapređivanje snage, izdržljivosti, brzine i okretnosti), prirodne faktore (vazduh, voda, sunce) i higijenske uslove (lična i opšta higijena, pravilna ishrana i uredan život). Sprave i rekviziti, tereni i igrališta su pomoćna sredstva kojima se dopunjuju tjelesne vježbe da bi uticaj na organizam bio veći i potpuniji.

Među uslovima koji su potrebni za fizički razvoj predškolskog djeteta ubraja se i motivacija za fizičku aktivnost. Dijete je neophodno podstaknuti zato što često nailazi na prepreke koje ne može samostalno riješiti, ali i zato što svako dijete raspolaže znatno većim motornim sposobnostima koje dolaze do izražaja tek kad mu se obezbijede odgovarajući uslovi i podsticaji da ih ispolji. Prema tome, vježbanje djece u okviru fizičkog vaspitanja mora biti motivisano, tj. povezano s postupcima i sadržajima koji bude njihovu maštu, želju za stvaralačkim izražavanjem, za samopotvrđivanjem i upoznavanjem sopstvenih mogućnosti u kontekstu fizičke i socijalne sredine. Zbog toga organizovanost i sistematičnost postupaka u okviru fizičkog vaspitanja ne smiju nikako da idu na štetu spontanosti dječjeg ponašanja i zadovoljavanja prirodnih potreba koje dijete ispoljava u toku svog razvoja, koji nije isti kod sve djece. Da bi se zadovoljio ovaj zahtjev naročito je važno omogućavati i podsticati igru u kojoj se najbolje ispoljavaju sklonosti, želje i potrebe svakog djeteta i ogleda aktuelni nivo kako fizičkog tako i opšteg razvitka. (Kamenov, 1990: 153). Dakle, vaspitni rad s predškolskom djecom na časovima fizičkog vaspitanja manje je usmjeren na


93

svrsishodne i produktivne radnje i operacije, a više se bavi podsticanjem kretanja kao procesa uz izvođenje osnovnih kategorija pokreta koji doprinose opštem fizičkom razvitku djeteta. Pri tom se norme postignuća ne određuju unaprijed, u stvari svako dijete je sebi norma, a fizičko vaspitanje podrška njegovim razvojnim mogućnostima. Postupno se najprije usavršavaju pokreti neophodni u svakodnevnom životu i radu, a iza toga specijalne vještine. Ako se tako ne radi postoji mogućnost da se formiraju izolovane usko specijalizovane navike koje zbog krutosti i funkcionalne fiksiranosti nisu prilagodljive u raznim prilikama. od posebne je važnosti omogućiti djetetu usvajanje što raznovrsnijeg iskustva u kretanju koje će se inkorporirati u opštije sposobnosti i djelovati nacjelovit razvoj djeteta dok će se posebne vještine javiti kao njihov nusprodukt.

Upravo zbog naglaska više na opštosti nego na specifičnosti usavršavanja pokreta, na procesu nego na rezultatima, na raznovrsnosti i transferu nego na usmjerenosti ka jednom području i funkcionalnoj fiksiranosti, na traganju za sopstvenim mogućnostima i načinima izražavanja potrebe za kretanjem nego na isključivom kopiranju modela, na prihvatanju eksperimentisanja pokretima više nego na njihovom stalnom ispravljanju i težnji za savršenstvom, metodika fizičkog vaspitanja predškolske djece bitno je različita u odnosu na metodike na ostalim uzrastima. U metodici fizičkog vaspitanja predškolaraca treba više govoriti o opštim iskustvima u kretanju, vještinama i sposobnostima nego o "kretnim navikama" koje podrazumijevaju veći nivo uvježbanosti i mehanizovanosti, a koji se na ovom uzrastu ne može postići bez ugrožavanja opšteg tjelesnog razvitka. Pretjerano insistiranje na na kopiranju i navikama može štetno uticati na razvoj opštih tjelesnih sposobnosti koje bi trebale biti osnova za postepeno sticanje usavršenih i specijlizovanih vještina i navika za kretanje, ali na kasnijim uzrastima. (Kamenov, 1990: 154).

Fizičko vaspitanje na predškolskom uzrastu na specifičan način mora uvažavati didaktički princip kreativnosti (stvaralaštva). Ovaj princip u stvari treba prožimati cjelokupan vaspitno-nastavni proces, a to na osnovu dosad kazanog, znači da dječje stvaralaštvo u području kretanja treba biti u prvom planu, s obzirom da je način izvođenja kretanja prilagođen mogućnostima i potrebama svakog djeteta pojedinačno. Slično kao što se saznanja o prirodi i društvu stiču kreativno-otkrivačkim postupcima i rješavanjem problema, tako se sposobnosti kretanja razvijaju ispitivanjem i oprobavanjem raznovrsnih pokreta u kojima fizičke aktivnosti nisu svrha same sebi već i sredstvo za učestvovanje u njima. Pokretom dijete može da izražava, ispituje, razvija i upoznaje sebe uspostavljajući pri tom aktivan odnose sa svojom okolinom. Postoji neprestana težnja djeteta da putem kretanja ispituje, otkriva, istražuje i izmišlja na osnovu čega stiče dragocjeno iskustvo o sopstvenom tijelu i njegovim mogućnostima u prostoru. U skladu s tim na časovima fizičkog vaspitanja predškolske djece treba postavljati takve "kretne" probleme čije rješavanje zahtijeva primjenu, odnosno usavršavanje pojedinih fizičkih sposobnosti. U vezi s kreativnošću u fizičkom vaspitanju predškolske djece Kamenov kaže: "Fizičko vaspitanje pruža široke mogućnosti da se pred decu postavljaju problemi i izazovi, čijim će se rešavanjem podstaći kako njihov fizički tako i opšti razvoj. Ako rešavanje problema u sali za fizičko vaspitanje ili na otvorenom terenu sadrži usmeravanje na neko pitanje, neku neobičnu ili nedovršenu situaciju, traganje za odgovorom na njega, odnosno njegovo strukturiranje putem dodavanja nečeg novog, onda se u okviru fizičkog vaspitanja može pronaći bar toliko problema i izazova koliko i u sadržajima koji se obično vezuju za razvoj logičko-matematičkih pojmova" (Kamenov, 1990: 154).

2. ZAKLJUČAK

Fizičko vaspitanje predškolskog djeteta sa svim specifičnostima koje smo pokušali objasniti u ovom radu, omogućava snažnu potporu svestranom i integralnom razvoju ličnosti. U tom kontekstu na fizičko vaspitanje se više ne gleda isključivo kao na sistem gimnastičkih vježbi za unapređivanje pojedinih vrsta spretnosti, jačanja mišića i povećanja efikasnosti pokreta, već se težište pomjera ka razvoju integriteta ličnosti, dakle, ne samo njenom tjelesnom nego i opštem razvitku.

Da bi u vaspitnoj praksi fizičko vaspitanje doprinijelo integralnom razvoju ličnosti, neophodno je organizovano metodičko planiranje i usmjeravanje pravilnosti kretanja. Na tim osnovama, pod budnim okom vaspitača, izvode se svakodnevno sistematske vježbe u skladu sa


94

zadacima fizičkog vaspitanja u predškolskom uzrastu. Ove vježbe trebaju biti ugrađene u fizičke aktivnosti koje mogu biti neposrednije usmjerene, predstavljati učenje po modelu ili po samostalnom izboru djeteta, ali uvijek u skladu s mogućnostima koje procjenjuje vaspitač, odnosno sredina u kojoj se dijete kreće.

Igra kao životno važna potreba predškolskog djeteta istovremeno je i uslov njegovog integralnog psihofizičkog razvoja. Zbog toga je neophodno djeci ovog uzrasta obezbijediti odgovarajuće uslove i adekvatan prostor da se organizovano, kontrolisano (spontano) igraju, odrediti vrijeme za igru i pružiti adekvatne igračke i materijal. Samo na taj način, igrajući se spontano, ali pod kontrolom vaspitača, dijete s radošću razvija svoju tjelesnost i duševnost, proširuje iskustvo, upotrebljava svoje znanje, obogaćuje emocionalnost, učvršćuje voljne osobine i izgrađuje motoričke sposobnosti.

Uvažavanje didaktičkog principa kreativnosti u području rješavanja kretnih problema omogućava usavršavanje i objedinjavanje pojedinih fizičkih i psihičkih snaga i sposobnosti. Programske sadržaje treba tako osmisliti da oni omogućavaju podsticanje kreativnog rješavanja problema i izazova u skladu s dječjim potrebama, sposobnostima, željama i interesovanjima i dostignutom nivou razvoja uz neprestano usmjeravanje k a sve višim integrativnim nivoima razvoja.

3. LITERATURA

1. Andrilović, V.; Čudina, M. (1985). Psihologija učenja i nastave. Zagreb: Školska knjiga. 2. Bergant, M. (1969). Predškolski odgoj, U: Krneta Lj. i dr. Pedagogija, II knjiga. Zagreb:

Matica hrvatska. 3. Bogosavljev, M. (1982). Metodika fizičkog vaspitanja dece predškolskog uzrasta. Kikinda:

Pedagoška akademija. 4. Vukasović, A. (1974). Moralni odgoj. Zagreb: SN Liber. 5. Grandić, R. (2001). Teorija fizičkog vaspitanja. Novi Sad: Savez pedagoških društava

Vojvodine. 6. Đorđević, D. (1988). Razvojna psihologija. Gornji Milanovac: Dečje novine. 7. Žlebnik, L. (1972). Psihologija deteta i mladih, I i II knjiga. Beograd: Delta-pres. 8. Kamenov, E. (1990). Predškolska pedagogija. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva. 9. Kamenov. E. (1997). Metodika. Novi Sad: Odsek za pedagogiju Filozofskog fakulteta u

Novom Sadu i Zajednica viših škola za obrazovanje vaspitača Republike Srbije. 10. Kejn, E.Dž. (1984). Psihologija i sport. Beograd: Nolit. 11. Kvaščev, R. (1974). Razvijanje kreativnog ponašanja ličnosti. Sarajevo: Svjetlost. 12. Krneta, Lj.(red.). (1968). Pedagogija. Zagreb: Matica hrvatska. 13. Langer, Dž. (1981). Teorije psihičkog razvoja. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva. 14. Leskošek, J. (1976). Teorija fizičke kulture. Beograd: Partizan. 15. Maksimović, N., Matić, R. (2006). Socioekonomske karakteristike kao determinante u

fizičkoj aktivnosti roditelja i njihove dece. U G. Bala (Ur.) Antropološki status i fizička aktivnost dece i omladine (257-264). Novi Sad: Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja.

16. Mandić, P. (1986). Savjetodavni vaspitni rad sa osnovama metodike vaspitnog rada. Sarajevo: Svjetlost.

17. Matić, R., Maksimović, N. (2007). Faktori socijalno-ekonomskog statusa kao prediktori fizičke aktivnosti roditelja i njihove dece. U G. Bala (Ur.) Antropološki status i fizička aktivnost dece i omladine (223-229). Novi Sad: Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja.

18. Rakić, B. (1976). Procesi i dinamizmi vaspitnog djelovanja. Sarajevo: Svjetlost. 19. Trnavac, N.; Đorđević, J. (1992). Pedagogija. Beograd: Naučna knjiga. 20. Furlan, I. (1985). Čovjekov psihički razvoj. Zagreb: Školska knjiga. 21. Čokorilo, R. (1998). Pedagogija sporta. Beograd: Viša škola za sportske trenere.


95

22. Čokorilo, R. (2007a). Emocionalni razvoj predškolskog djeteta. Poglavlje u Monografiji (G. Bala, ur.): Antropološke karakteristike i sposobnosti predškolske dece. Novi Sad: Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja.

23. Čokorilo, R. (2007b). Psihološki činioci fizičke aktivnosti predškolskog djeteta. U časopisu "Sport i zdravlje" (1) Pale: Fakultet fizičke kulture.

24. Čokorilo, R. (2009a). Socijalni status porodice i fizička aktivnost predškolskog deteta. Poglavlje u Monografiji (G. Bala, ur.): Relacije antropoloških karakteristika i sposobnosti predškolske dece. Novi Sad: Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja.

25. Čokorilo, R. (2009b). Psihologija sporta. Novi Sad: Akademska knjiga. 26. Čokorilo, R. (2010). Umijeće vaspitnog usmjeravanja predškolskog djeteta. U časopisu

Sport i zdravlje (1) Pale: Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta. 27. Švajcer, V. (1964). Grupa kao subjekt obrazovanja. Zagreb: Matica hrvatska. 28. Šilih, G. (1956). Odgojna sredstva naše porodice. Zagreb: PKZ.

PHYSICAL EDUCATION AS A FACTOR OF INTEGRAL DEVELOPMENT OF A PRESCHOOL CHILD

SUMARRY

Physical education as a component of integral development of a person represents a foundation on which all other personality characteristics and skills are built. Contribution to overall development of a personality by means of physical education is realized by taking action using human body as an instrument rather than using it as an object. Irrespective of the fact that each individual is composed of many parts, all of them function in an integrated manner. There is a strong interrelation between intellect, emotions, motorics, certain organs and an organism as a whole. Functions of individual organs are mutually dependant so that intensified activity and ability of one of them improves functioning of another. This principle is also applicable to human locomotion which is indispensable for proper functioning of muscular, nervous, respiratory, and other systems, especially senses allowing orientation and movement in space. Play at preschool age represents the main contents of child’s locomotion activities. Its contribution is important in integral social development, development of characteristics of moral and willingness, as well in development of observation, memory, thinking, and other psychical functions. Thus it is desirable that parents and teachers should direct child’s play through selection of adequate toys, as well as through orientation and repeated orientation of adequate social roles played by the particular individual child in group games. Key words: physical education, play, preschool child, integrity. Korespondencija: Dr Radovan Čokorilo, redovni profesor Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Novi Sad Lovćenska 16 21000 Novi Sad, Srbija E-mail: radovancokorilo@ yahoo.com

Pavlović, R.:Motoričke sposobnosti kao faktori uspjeha u atletici SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:96-102

96

Ratko Pavlović UDK 796.42.012.1 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Istočno Sarajevo Zoran Radinović Srednja mašinska škola Prijedor

MOTORIČKE SPOSOBNOSTI KAO FAKTORI USPJEHA U ATLETICI

SAŽETAK Motoričke sposobnosti kao esencijalne sposobnosti učestvuju u jednačinama specifikacije uspjeha u sportu i kao takve su nezaobilazne u značajnijim istraživanjima u fizičkoj kulturi. Njihov udio zavisi od prirode i složenosti kretne strukture određene sportske tehnike. Vrlo izražena uloga motoričkih sposobnosti je u manifestaciji i realizaciji atletskih kretnih struktura, poput trkačkih, skakačkih te bacačkih disciplina ostvarujući određene relacije koje se manifestuju kroz sportski rezultat ili ocjenu uspješnosti izvođenja date tehnike kretanja. Te relacije će biti značajnije ukoliko su definisane prediktorske motoričke sposobnosti slične strukture atletskim disciplinama, tako da se u velikom broju slučajeva tretiraju kao osnovni faktori uspješnosti izvođenja tehnike koja se manifestuje kroz opisnu ocjenu ili rezultat u fizikalnim jedinicama. Jedno slično istraživanje je definisano u radu koje upravo tretira problematiku motoričkih sposobnosti kao nezaobilaznih faktora uspjeha u atletici. Ključne riječi: motoričke sposobnosti, atletika, ocjenjivanje, jednačina specifikacije.

1. UVOD Atletika spada u mоnоstrukturalne spоrtоve cikličnоg i acikličnоg karaktera, gdje se rezultat

mjeri fizikalnim jedinicama, a rezultat ne zavisi оd kооperacije članоva grupe. Cilj je uvijek savladavanje prоstоra vlastitim tijelоm ili prоjektilоm. Energija se dоbija iz aerоbnih i anaerоbnih izvоra, zavisnо оd tоga о kоjоj se disciplini radi. S оbzirоm da u svоjоj strukturi pоsjeduje najviše spоrtskih disciplina kоje su različite pо svоjоj strukturi izvоđenja s pravоm se naziva i kraljicоm spоrtоva. Тakо mоžemо navesti neke оdlike kоje atletiku оdvajaju оd drugih spоrtоva:

a) Atletske kretnje, pоput hоdanja, trčanja, skоkоva i bacanja, predstavljaju prirоdne оblike kretanja i kaо takve čine оsnоvu za bilо kоju mоtоrnu aktivnоst čоvjeka;

b) Atletika se mоže upražnjavati svuda, na slоbоdnim prоstоrima, оtvоrenim i zatvоrenim terenima, na specijalnо uređenim stadiоnima, sa specijalnim spravama, a takоđe i na brzо napravljenim uređajima i terenima;

c) Rezultati u atletici izražavaju se egzaktnо takо da se svaki učinak mоže upоređivati sa prоšlim ili rezultatima pоstignutim na drugim mjestima ili kоd drugih atletičara;

d) То je individualni spоrt, ali se mоže takоđe sprоvоditi i kaо ekipni u vidu ekipnih takmičenja, reprezentacija, štafeta. Svaki čоvjek mоže prema svоjim spоsоbnоstima upražanjavati neku оd disciplina;

e) Atletika je neоphоdna оsnоva za viša individualna dоstignuća skоrо u svim spоrtоvima, narоčitо u bazičnim pripremama spоrtista;

f) Rezultati u atletici mоgu pоslužiti kaо najrealnije sredstvо za оcjenu razvоja pоjedinih mоtоričkih spоsоbnоsti čоvjeka kaо štо su: brzina, izdržljivоst, snaga i neki njihоvi оblici;

g) Zajednо sa gimnastikоm i plivanjem zbоg svоje tradicije, istorijskog nastanka, univerzalnоsti smatra se bazičnim spоrtоm;

h) Atletika je оsnоva tjelesnоg vaspitanja škоlske оmladine u najvećem brоju zemalja kaо i kоd nas.


97

Osnоve grane atletike su: hоdanja, trčanja, skokovi, bacanja i višebоji. Pоred оve pоdijele, čestо se upоtrebljavaju izrazi kaо ciklični (trčanja, hоdanja) i aciklični spоrtоvi (skоkоvi, bacanja). Svaka оd оvih disciplina sadrži nekоlikо subdisciplina, kao npr.različiti vidovi trčanja (kratki i dugi sprint, prepone, štafeta, prepreke, ...), skokovi (dalj, vis, troskok, motka), bacanja (kugla, disk, koplje, kladivo). Ono što je interesantno je to, da je kinematička i dinamička struktura ovih kretanja u uskoj vezi sa motoričkim dijelom antropološkog prostora. Nalaženje relacija između motoričkih sposobnosti i pojedinih sportskih aktivnosti osnovni je faktor u procesu formiranja kibernetičkih modela i izrade programa transformacionih trenažnih procesa (Bompa, 2006). Interpretacija uspjeha u atletici kroz prizmu povezanosti sa prostorom motorike bila je dugo bazirana na empirijskim postavkama koje je nametala praksa. Primjena kvantitativnih trenažnih koncepata u procesima forimiranja sportskih i tjelesnih zakonitosti su novijeg datuma. Takva istraživanja su danas najviše realizovana na području agonistike, dok su na području vaspitno-obrazovnog (studentskog ) sporta znatno rijeđe prisutna. Područje atletike je veoma složeno i daje mogućnosti brojnih istraživanja motoričkih, morfoloških, funkcionalnh i drugih aspekata antropološkog prostora. Upravo jedan takav segment je definisao predmet istraživanja, a to je motorički proostor, relacije i zavisnosti koje mjerimo motoričkim varijablama parcijalnog i generalnog uspjeha u atletici koji se izražava ocjenama.

Mnogobrojna iskustva pokazuju da su motoričke sposobnosti vrlo značajne u izgradnji sportskog rezultata (Radovanović, 1970; Zaciorskiy, 1971; Babjak, 1988; Branković, 1997; Juras et all., 1998; Stojiljković i sar. 2006; Pržulj, 2007) ali ne i jedine, pa ipak će problem biti aktuelizovan upravo sa tog aspekta, udjela pojedinih motoričkih varijabli u predikciji uspjeha u subprostorima atletike. Ovo istraživanje proučava relacije motoričkih sposobnosti i uspjeha u atletskim disciplinama koje se obučavaju, usavršavaju i polažu u okviru praktičnog dijela ispita na Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta u Istočnom Sarajevu. Osnovni cilj koji proizilazi iz predmeta i problema jeste da se utvrdi nivo povezanosti motoričkih testova i uspjeha u atletskim disciplinama, sa aspekta parcijalnog i generalnog udjela.

2. METOD RADA 2.1. Uzorak ispitanika Uzorak ispitanika koji je obuhvaćen istraživanjem sačinjavali su studenti dvije generacije

2007/08 i 2008/09 Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta u Istočnom Sarajevu, koji su položili ispit iz atletike. Ukupan uzorak je izbrojao 68 ispitanika.

2.2. Uzorak varijabli

Kao uzorak prediktorskih varijabli za procjenu prostora motorike primjenjeni su sledeći motorički testovi koji u najvećoj mjeri pokrivaju fundamentalne dimenzije motoričkog prostora (Kurelić, i sar. 1975):

1. okretnost na tlu (MONT) 2. taping nogom (MTAN) 3. stajanje na jednoj nozi zatvorenih očiju (MRAV) 4. duboki pretklon na klupici (MDTK) 5. troskok iz mjesta (MTRS) 6. trčanje 20m leteći start (M20L) 7. vis u zgibu (MVIS) 8. dizanje trupa na švedskoj klupi (MDTK) 9. izdržaj u polučučnju sa opterećenjem (MIZP) 10. trčanje na 800m (M800)


98

Kao kriterijske varijable primjenjene su:

1. ocjena iz trčanja (OTRČ) 2. ocjena iz bacanja (OSKO) 3. ocjena iz skokova (OBAC)

Ocjene iz ovih aktivnosti definisane su kao parcijalni uspjeh na bazi kojih je formirana generalna ocjena iz atletike (GOA). Kriterijum ocjenjivanja je identičan ocjenjivanju koga preporučuju Šepa i sar. 1970. Svi dobijeni podaci su obrađeni osnovnom centralnom i disperzionom statistikom koja je omogućila korišćenje multivarijantnih metoda, u ovom slučaju regresione nalize. Regeresiona analiza je primjenjena u manifestnom prostoru na taj način što su svi motorički testovi predstavljali prediktorski sistem a parcijalne ocjene i generalna ocjena kriterijski sistem varijabli.

3. REZULTATI I DISKUSIJA Tabela 1. Deskriptivna statistika prediktorskih varijabli

Mean Min. Max. Range Std.dev Skew. Kurt. MONT 3.45 2.68 4.50 1.82 .37 .24 -.47 MTAN 34 25 48 23 4.36 .62 .04 MRAV 22.50 10.12 44.41 34.29 8.45 .89 .18 MDPK 32 22 49 27 5.79 .32 -.31 MTRS 752.57 645.00 886.00 241.00 26.58 -.17 -.22 M20L 3.11 2.71 3.60 .89 .18 .63 .10 MVIS 65.35 23.18 119.23 96.05 21.12 .38 -.31 MDTK 28 10 48 38 6.78 .08 .77 MIZP 83.83 40.08 151.11 111.03 24.13 .46 -.04 M800 164.49 130.08 195.12 65.04 12.49 -.19 -.10

Dobijene vrijednosti parametara motoričkih varijabli pokazuju da se radi o normalnoj

Gaussovoj raspodijeli. Valja naglasiti da sae u rasponu minimalnih i maksimalnih rezultata nalazi dovoljan broj standardnih devijacija što omogućava konstataciju visoke osjetljivosti varijabli istraživanih u radu. Veće vrijednosti standardnih devijacija nekih motoričkih varijabli jesu posljedica ne selekcionisanog uzorka studenata. Tabela 2. Regresiona analiza kriterijske varijable: OTRČ BETA Partail.

Cor. B St.Err of B t (58) p-level

Intercpt 8.258 .626 10.188 .000 MONT -.343 .203 -.053 .103 1.761 .012 MTAN -.351 -.31 -.027 .033 2.110 .022 MRAV .045 .025 .002 .044 -.742 .646 MDPK -.103 -.103 -.002 .026 -.645 .184 MTRS -.486 -.401 -.008 .062 1.265 .000 M20L .657 .568 .055 .090 2.512 .001 MVIS -.272 -.272 -.006 .036 -.017 .023 MDTK -.370 -.370 -.012 .063 .186 .045 MIZP -.036 -.036 -.001 .231 .411 .689 M800 -.636 -.616 -.001 .046 -2.475 .000

R=.891 R²=.780 p<.=000 F=3.211


99

Multipla korelacija varijabli motoričkih testova i kriterijske varijable iz subprostora trčanja (OTRČ) je značajna i iznosi (R=.81) čime je objašnjeno .78% (R²=.78) zajedničkih informacija prediktorskog sistema i kriterijske varijable (Tabela 2). Regresioni koeficijenti pokazuju da uspjeh u trčanju nije u korelaciji samo sa testovima duboki pretklon (MDPK) i stajanje na jednoj nozi (MRAV) odnosno varijabli koje zavise od mehanizma sinergijske regulacije i mišićnog tonusa kao i varijable izometrijskog naprezanja donjih ekstremiteta izdržaj u polučučnju s opterećenjem (MIZP). Sve ostale korelacije predikotora sa kriterijom su značajne i mogu se posmatrati kao bitni faktori u rezultatima trčanja. Parcijalizacijom relacija motoričkih varijabli i ocjena iz trčanja pokazuju da je većina prethodnih relacija rezultirala međusobnim interakcijama testova sa kriterijem, jer značajniju parcijalnu korelaciju su zadržali samo testovi M20L i M800m kao i varijabla MTRS i MTAN, odnosno oni testovi koji imaju istu strukturu kretanja kao što je struktura kretanja u disciplinama trčanja. Analizirajući pojedinačan doprinos varijabli (t) u rezultatskoj uspješnosti vidimo da je on identičan veličinama regresionih koeficijenata, gdje su testovi MTRS, MTAN, M20L veoma dobri reprezenti onih motoričkih sposobnosti koje su odgovorne za uspjeh u disciplinama atletskog trčanja. Kao glavni ponder jeste varijabla trčanje 800m koja je najbolji prediktor uspjeha u trčanju i ona je glavni nosilac regresione funkcije. Sveukupno posmatrano može se zaključiti da se odabrana baterija motoričkih testova pokazala kao visoko prediktivna, što se vidi iz glavnih regresionih parametara. Tabela 3. Regresiona analiza kriterijske varijable: OSKO BETA Partail.

Cor. B St.Err of B T (58) p-level

Intercpt 5.675 122.23 2.013 .001 MONT .121 -.065 .081 .024 -.708 .042 MTAN .317 .035 -.023 .032 .378 .598 MRAV -.105 .055 .007 .019 .605 .699 MDPK -.092 .095 .027 .045 .050 .308 MTRS .670 -.544 .068 .125 2.477 .000 M20L -.552 -.404 -.012 .106 -1.046 .000 MVIS -.002 -.076 -.002 .046 -.830 .412 MDTK .030 -.053 -.139 .167 -.578 .214 MIZP .042 .067 -.019 .033 1.527 .342 M800 -.436 .138 .033 .082 .297 .020

R= .737 R²=.613 p<.=000 F=5.341

Analizirajući multiplu korelaciju varijabli motoričkih testova i kriterijske varijable iz subprostora skokova (OSKO) uviđamo da je sistem motoričkih testova u značajnoj korelaciji sa kriterijskom varijablom, gdje multipla korelacija od (R=.74) pokazuje da se 61% varijabiliteta kriterijske varijable može predvidjeti varijabilitetom rezultata motoričkih testova primjenjenih u istraživanju (Tabela 3). Regresioni koeficijenti pojedinih motoričkih testova pokazuju iste tendencije kao kod trčanja. Glavni nosilac regresione funkcije jeste varijabla troskok (MTRS), zatim trčanje 20m letećim startom (M20L), trčanje 800m (M800), okretnost na tlu (MONT). Međutim, varijable koje su i u parcijalnoj korelaciji pokazale najveću povezanost jesu MTRS i M20L, što se takođe oslikava i preko vrijednosti pojedinačnog uticaja (t). Činjenica je da su korelacije pomenutih testova sa kriterijskom varijablom dobri prediktori uspjeha u skokovima, gdje je nadominantniji test troskok iz mjesta (MTRS) koji mjeri eksplozivnu snagu, a poslije i sprinterska brzina. Generalno, cijela baterija ne pokazuje tendencije uspješne predikcije kriterijske varijable, pa je i efekat predikcije na osnovu cjelokupnog seta varijabli izostao.


100

Tabela 4. Regresiona analiza kriterijske varijable: OBAC BETA Partail.

Cor. B St.Err of B t (58) p-level

Intercpt 8.445 29.128 -.290 .041 MONT .434 .176 .057 .023 2.462 .115 MTAN -.503 .166 -.095 .031 -3.029 .123 MRAV -.087 .157 -.010 .018 -.556 .279 MDPK -.177 .158 -.049 .044 -.123 .264 MTRS .367 .249 .029 .064 1.452 .005 M20L -.329 .219 -.006 .025 -1.242 .000 MVIS .424 .212 .007 .033 2.219 .008 MDTK .011 .308 .004 .044 .101 .120 MIZP .458 .311 .066 .126 2.525 .002 M800 .321 .233 .023 .131 .656 .457

R=.594 R²=.433 p<.=000 F=3.345

Kao treći kriterijum u sistemu prediktora jeste subprostor bacanja (OBAC) koji je pokazao i najslabije vrijednosti regresione funkcije (Tabela 4). Multipla korelacija od skoro 60% ne garantuje dobru pretpostavku uspjeha u bacačkim disciplinama od seta prediktora gdje je koeficijent determinacije niskih 43% (R²=.43). Može se zaključiti da multipla korelacija više rezultira iz međusobnih odnosa motoričkih testova nego od direktnih relacija sa uspjehom u bacanju. Kao glavni nosioci uspjeha u bacanjima javljaju se varijable mišićnog tonusa kaudalnih ekstremiteta izdržaj u polučučnju s opterećenjem (MIZP) i kranijalnih vis u zgibu (MVIS), zatim varijable eksplozivne snage MTRS i M20L. Prvi testovi su očekivano vodeći s obzirom da se radi o bacanju a poznato nam je da svaki pokret bacanja počinje, a može se reći i završava pokretom nogu, zatim ruku. Ostala dva testa koja su pokazala dobre predikcije u multiploj regresiji to su ostvarila i u parcijalnoj korelaciji. Analizirajući pojedinačan doprinos varijabli (t) u rezultatskoj uspješnosti vidimo da je on identičan veličinama regresionih koeficijenata, gdje su testovi MIZP, MVIS veoma dobri reprezenti onih motoričkih sposobnosti koje su odgovorne za uspjeh u disciplinama atletskog bacanja te se javljaju kao glavni i najbolji prediktori uspjeha u bacanju čime stiču reputaciju glavnih nosilaca regresione funkcije. Tabela 5. Regresiona analiza kriterijske varijable: OGOA

R=.713 R²=.632 p<.=000 F=4.312 Posljednja analiza regresione funkcije (Tabela 5) koju sačinjava generalna ocjena iz atletike

(GOA) na temelju parcijalnih ocjena trčanja, skokova i bacanja a na osnovu motoričkih testova kao

BETA Partail. Cor. B St.Err of B t (58) p-level

Intercpt .321 7.689 6.132 -2.885 .001 MONT .741 .165 .022 .005 4.488 .082 MTAN -.425 .156 -.018 .007 -2.727 .009 MRAV -.002 .147 -.000 .004 -.012 .290 MDPK -.329 .148 -.021 .009 -2.225 .028 MTRS .376 .139 .007 .013 1.548 .003 M20L .312 .111 .001 .005 1.106 001 MVIS .254 .117 .021 .009 2.176 .002 MDTK -.513 .169 -.104 .034 -3.033 .013 MIZP -.226 .105 -.002 .007 1.248 .004 M800 .236 .101 .003 .009 .357 .005


101

prediktora pokazuje da je ostvarena značajna multipla korelacija od (R=.71), koja je detreminisana sa 63% učešća parcijalnih ocjena iz tri subprostora. Proizilazi, da se generalna ocjena iz atletike može sa 63% objasniti varijansom motoričkih testova, gdje je generalni kriterij pod dominantnim uticajem ocjena trčanja i skokova a nešto manje bacanja. Izolovani značajni doprinosi parcijalnih korelacija u sva tri slučaja jesu i glavni nosioci uspjeha u atletici. Prema tome, varijable statičkog naprezanja, eksplozivnog karaktera, brzine i brzinske izržljivosti učestvuju u formiranju jednačine specifikacije generalnog uspjeha iz atletike kod studenata. Analize varijanse (F) u svim slučajevima parcijalnog i generalnog aspekta je pokazala veće vrijednosti regresionog od rezidualnog varijabiliteta što upućuje na direktnu stohastičku linearnu funkciju regresione analize koja opravdava statističku značajnost dobijenih funkcija, a takođe i ovog istraživanja.

4. ZAKLJUČAK Na uzorku od 68 studenata FFVS, starosti 21-22 godine analizirana je veza između motoričkih

sposobnosti i parcijalnog i generalnog uspjeha u atletici. Primjenjena je baterija od 10 motoričkih prediktorskih varijabli i 4 kriterijske varijable. Od četiri kriterijske varijable tri su definisane kao parcijalne ocjene iz prostora trčanja, skokova, bacanja i jedna kao generalna (opšta ocjena iz atletike). Predikcija parcijalnog uspjeha atletskih disiplina na osnovu pojedinih motoričkih testova je dokazana, s tim da su nešto slabije predikcije kod bacanja, dok su ostale dvije iz prostora trčanja i skokova u kongruenciji sa rezultatima pojedinih motoričkih testova. Takođe i multipla regresiona analiza generalnog uspjeha u atletici na bazi sistema motoričkih testova je potvrđena u sva tri slučaja tako da je formirana jednačina specifikacije generalnog uspjeha iz atletike kod studenata: statičko naprezanje (SN), eksplozivna snaga (ES), brzina (B) i brzinska izdržljivost (BI)- (GUA=SN+ES+B+BI).

5. LITERATURA 1. Babiak, J. (1988). "Relacije između motoričkih sposobnosti i uspeha u atletici". Fizička

kultura 2, Beograd: Fakultet fizičke kulture. 2. Bompa, T (2006). Periodizacija-teorija i metodologija treninga (prevod). Zagreb: Gopal. 3. Branković, M. & Bubanj. R. (2007). Atletika-tehnika i metodika. Niš: Fakultet fizičke

kulture. 4. Juras, G., Waskiewicz, Z., Raczek, J. (1998) Space orientation-identification, inner structure

and diagnosis. Antropomotoryka, (17). Retrieved 29.11.2006 at http://www.awf. krakow.pl/wydaw/ant17_98.htm

5. Kurelić, N., Momirović, K., Stojanović, M., Radojević, Ž. i Viskić-Štalec, N. (1975). Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine. Beograd: Institut za naučna istraživanja Fakulteta za fizičko vaspitanje Univerziteta u Beogradu.

6. Pavlović, R. (2006). Atletika-antropološka obilježja. Istočno Sarajevo: Fakultet fizičke kulture.

7. Pržulj, D. (2007): Kondiciona priprema sportista. Pale: Fakultet fizičke kulture. 8. Radovanović, Đ. (1970). "Uticaj pojedinih sportskih aktivnosti na motoričke sposobnosti

studenata". Fizička kultura (1) Beograd: Fakultet fizičke kulture. 9. Stojiljković, S., Pržulj, D., Branković, N. i Pavlović, R. (2006). "The relations between

motor abilities and the results of the 100 meter run". Fizička kultura, spisanie za naučni i stručni prašanja od fizičkata kultura, 34 (2): 130-132. Skopje.

10. Šepa, M., Petrović, J. & Rajnović, G. (1970). Stručne instrukcije za ocjenjivanje učenika u školama. Republički sekretarijat za obrazovanje, nauku i kulturu, Beograd.

11. Zaciorskiy, V.M. (1971). Zavisnost između motornih osobina i tehnike kretanja kod sportiste. Savremeni trening 2. Beograd.


102

MOTOR SKILLS AS SUCCESS FACTORS IN ATHLETICS

SUMMARY

Motor skills as essential skills involved in equations specification of success in sport and as such are unavoidable in the important research in physical education. Their share depends on the nature and complexity of the structure motion certain sports equipment. Very pronounced role of motor abilities in track and field event and the realization motion structures, such as race, jumping and shot disciplines and achieving some relationships that are manifested through sports results or performance evaluation of the performance date techniques of movement. These relationships will be important if they are defined Predictor motor abilities similar structures athletic events, so that in many cases treated as the main success factors of performance technique that is manifested through a descriptive evaluation or result in physical units. A similar study was defined in the paper that just the problem of motor abilities as unavoidable of success in athletics. Key words: motor skills, athletics, evaluation, equation specification. Korespondencija: Dr Ratko Pavlović, docent Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS-BiH E-mail: pavlovicratko@ yahoo.com

Vitković, S.:Operativno istraživanje fizičkog razvoja i fizičkih... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:103-109

103

Saška Vitković UDK 572.087:796.012.1-057.87"2006/2009" Srednja škola 28. jun Istočno Sarajevo

OPERATIVNO ISTRAŽIVANJE FIZIČKOG RAZVOJA I FIZIČKIH SPOSOBNOSTI UČENIKA KROZ TROGODIŠNJI PERIOD ISPITIVANJA

SAŽETAK

Istraživanje je sprovedeno na populaciji učenika srednje škole 28. jun Istočno Sarajevo u cilju operativnog istraživanja razvoja fizičkog razvoja i fizičkih sposobnosti učenika kroz trogodišnji period ispitivanja. Uzorkom su obuhvaćeni učenici I,II i III godine srednje škole, u periodu od 2006-2009. Za procjenu fizičkog razvoja i fizičkih sposobnosti upotrebljena je baterija Eurofit testova, uz korišćenje osnovnih statističkih parametara. Dobijeni rezultati mogu poslužiti kao komparacija u istraživanjima iste problematike iz različitih regionalnih oblasti kao i uvid u trenutno stanje populacije srednjeg školskog uzrasta. Key word: fizički razvoj, fizičke sposobnosti, eurofit testovi, prognoza stanja.

1. UVOD Teorija fizičkog razvoja, praćena kroz trogodišnje ispitivanje, pokazuje nagli fizički razvoj i

promjene koje se dešavaju u adolescentnom periodu. Na fizički razvoj utiču međusobno spojene morfološke i fiziološke odlike koje se nalaze u nadležnosti CNS-a i derektno zavise od sredine koja nas okružuje. Sredina može pozitivno ili negativno da utiče na fizički razvoj. Uticaj se ispoljava kroz uslove života u školi, zajednici, mogućnostima učenja i vaspitanja. Obično se za ispitivanja koristi određeni vremenski period rasta i razvitka učenika.

Cilj istraživanja utvrditi fizički razvoj i fizičke sposobnosti učenika prvih, drugih i trećih razreda.

Objektivnim vrednovanjem fizičkih sposobnosti postiže se humaniji odnos na relaciji učenik – fizičko vaspitanje, povećava se briga i interes za fizičku spremnost kod učenika, roditelja i društvene sredine.

Organizovati aktivnosti u nastavi, vannastavnim aktivnostima kao cilj preventivnog rada u nastavi fizičkog vaspitanja.

Zadaci:testiranje fizičkog razvoja i fizičkih sposobnosti učenika prvih i drugih razreda, na početku i na kraju jedne školske godine.

Testiranje fizičkog razvoja i fizičkih sposobnosti učenika trećih razreda na kraju školske godine.

Testiranje obuhvata držanje tijela i građa stopala, tjelesni razvoj (visina i težina tijela), fizičke sposobnosti ( eksplozivna snaga nogu, eksplozivna snaga ruku, brzina, snaga ruku).

Kroz realizaciju nastavnog plana i programa iz nastavnih jedinica: gimnastika, odbojka, rukomet, ples, kola rade se testiranja u cilju utvrđivanja usvojenosti nastavnog sadržaja.

Intervju – vještine u plivanju, skijanju, klizanju, koturanju i vožnji biciklom prema izjavi učenika.

Analizirati opšte stanje fizičkog razvoja i fizičkih sposobnosti učenika prvih, drugih i trećih razreda u školskoj 2008/2009. godini i uporediti sa stanjem vrednovanja iz protekle dvije školske godine( 2007/2008. i 2006/2007.).

Analizirati uticaj početnog stanja i stanja nakon realizacije nastavnog plana i programa. Informisati o rezultatima istraživanja: nastavničko vijeće


104

institucije – domove zdravlja, sportska društva, organe i institucije lokalne zajednice u cilju aktualizacije pitanja fizičkog statusa i razvoja adolescenata u našoj društvenoj zajednici.

2. METOD RADA 2.1. Uzorak ispitanika Korištena je metoda testiranja fizičkog razvoja i fizičkih sposobnosti na osnovu parametara za

procjenu koji su dati u udžbeniku „Stručno-metodske osnove praćenja mjerenja, vrednovanja i ocjenjivanja u fizičkom vaspitanju str: 74, 75 i 76“. Mjerenja su vršena u školskoj 2006/2007., 2007/2008. i 2008/2009. godini. Kao uzorak uzeto je sedam prvih, šest drugih i pet trećih razreda srednje škole 28.jun Istočno Sarajevo. U toku istraživanja korišteni su kartoni fizičkog vaspitanja učenika u koje su uneseni potrebni podaci. Orjentacione norme za procjenu fizičkog razvoja i fizičkih sposobnosti uzete su iz udžbenika „Stručno-metodske osnove praćenja mjerenja, vrednovanja i ocjenjivanja u fizičkom vaspitanju“.

3. REZULTATI I DISKUSIJA Obrada podataka testiranja fizičkih sposobnosti prvih i drugih razreda na početku i na kraju

školske godine prikazana kroz tabele. Obrada podataka testiranja fizičkih sposobnosti učenika trećih razreda na kraju školske godine prikazana kroz tabele. Zbirno stanje vrednovanja fizičkih sposobnosti učenika prvih razreda (prosječna ocjena) u tekuće tri školske godine. Zbirno stanje fizičkih sposobnosti učenika prvog razreda školske: 2006/2007., drugog razreda školske 2007/2008. g. i trećeg razreda školske 2008/2009. g. Tabelarni prikaz urađenog intervjua sa učenicima (pregled vještina prema izjavama učenika ). Tabelarni prikaz procjene stanja držanja tijela i građe stopala. Tabela 1. Eurofit baterija – inicijalno stanje fizičkih sposobnosti I razreda Tjelesni razvoj Fizičke sposobnosti Usvojenost nastavnog sadržaja Razr visina težina ESN. ESR. BRZ. SR. GIM. ATL. KOŠ. ODB. PLE. KOL. 1-1 1,71cm 60 kg 1,61cm 4,60cm 6,32s 2 2,90- 3,90 4,60 4,40 4,62 4,50 1-2 1,75cm

* 65kg* 1,78cm 5,62cm 5,48s 2 4,32 4,19 4,50 4,50 4,70

* 4,20

1-3 1,75cm*

58kg 1,91cm 6,25cm* 5,70s 5 3,92 3,42 4,62 3,75 4,50 4,50

1-4 1,71cm 60kg 1,97cm 5,36cm 4,81s*

6* 4,50 4,32 4,50 ------ 4,50 4,31

1-5 1,72cm 64kg 1,96cm 5,45cm 6,73s 5 4,90*

4,80*

4,72* 4,80* 4,60 4,70*

1-6 1,58cm 58kg 1,50cm 3,73cm 5,67s 1- 3,80 3,20 4,60 3,00- 4,40 4,00 1-7 1,71cm 64 kg 1,85cm 5,65cm 6,12s 4 2,90 2,62- 4,40- ------ 4,10 3,60- Legenda: * -pokazatelj najboljeg rezultata -,-pokazatelj najlošijeg rezultata ESN – eksplozivna snaga nogu – skok u dalj ESR – eksplozivna snaga ruku – bacanje medicinke u dalj, 4 kg (Ž), 6 kg (M) BRZ – trčanje i eksplozivnost na 30 met SR – zgibovi (M) i izdržaj na vratilu (Ž) GIM – vijača, kolut naprijed, kolut nazad, stav o šakama, premet strance ATL – trčanje na 800 met. (Ž) i trčanje na 1000 met. (M). KOŠ – vođenje lopte, dodavanje, dvokorak, izvođenje slobodnih bacanja ODB – odbijanje lopte prstima, čekićem i igra u polju PLE – Engleski i Bečki valcer KOL – Moravac


105

Tabela 2. Eurofit baterija–finalno stanea fizičkih sposobnosti I razreda na kraju školske 2008/2009. Tjelesni razvoj Fizičke sposobnosti Usvojenost nastavnog sadržaja Razr Visina težina ESN. ESR. BRZ. SR. GIM. ATL. KOŠ. ODB. PLE. KOL. 1-1 1,74cm 63 kg 1,66cm 4,69cm 6,22s 4 2,92- 4,04 4,80 4,60 4,72 4,82 1-2 1,78cm

* 68kg 1,82cm 5,68cm 5,29s 4 4,36 4,31 4,80 4,60 5,00

* 4,31

1-3 1,77cm*

61kg 1,95cm 6,26cm* 5,52s 6 4,07 3,64 4,85 3,75 4,71 4,82

1-4 1,75cm 63kg 1,98cm 5,65cm 4,62s*

7* 4,64 4,56 4,64 ------ 4,72 4,52

1-5 1,75cm 69kg* 2,00cm*

5,50cm 6,66s 7* 5,00*

5,00*

5,00* 5,00* 5,00*

5,00*

1-6 1,60cm 60kg- 1,52cm- 3,77cm- 5,53s 3- 4,00 3,44 4,80 3,16- 4,60 4,20 1-7 1,74cm 69

kg* 1,90cm 5,71cm 6,95s 5 3,16 2,92- 4,40- ------ 4,40 4,00-

Tabela 3. Eurofit baterija- inicijalno stanje fizičkih sposobnosti II razreda Tjelesni razvoj Fizičke sposobnosti Usvojenost nastavnog sadržaja Razr visina Težin

a ESN. ESR. BRZ

. SR.

GIM.

ATL.

KOŠ.

RUK ODB.

PLE.

KOL.

2-1 1,68cm-

57 kg 1,70cm-

4,19cm- 5,56s

4 4,70*

3,90 3,50-

4,00 3,90 4,20 4,07

2-2 1,75cm 62kg 2,00cm 5,70cm 5,42s

4 3,90 3,70 4,00 4,20 3,80- 3,90 4,00

2-3 1,77cm 65kg*

1,90cm 5,83cm 5,68s

3- 4,00 4,20*

4,30 3,90- 3,90 3,80 4,00

2-4 1,78cm*

57kg 2,08cm*

7,00cm*

5,32s-

6* 4,40 4,20*

4,60*

----- 4,50*

4,50*

4,35*

2-5 1,70cm 54kg-

1,70cm-

4,30cm 6,79s

4 4,20 3,90 3,90 4,35*

4,00 3,75 4,00

2-6 1,77cm 63kg 1,89cm 5,90cm 6,80s*

5 3,40-

3,75-

4,00 4,20 4,20 4,50*

3,90-

Tabela 3. Eurofit baterija-finalno stanje fizičkih sposobnosti II razreda školske 2008/2009.g. Tjelesni razvoj Fizičke sposobnosti Usvojenost nastavnog sadržaja Razr Visina Težin ESN. ESR. BRZ

. SR.

GIM.

ATL.

KOŠ.

ODB.

RUK

PLE.

KOL.

2-1 1,71cm-

59 kg 1,72cm-

4,22cm- 5,44s

6 4,78*

4,14 3,71- 4,14 4,21 4,42 4,21

2-2 1,78cm 65kg 2,07cm 5,76cm 5,36s

5 3,95 4,00 4,40 4,08- 4,50*

4,04 4,12

2-3 1,79cm 67kg*

1,92cm 5,87cm 5,55s

4- 4,12 4,40*

4,50 4,12 4,08-

4,08 4,12

2-4 1,81cm*

60kg 2,13cm*

7,06cm*

5,23s*

8* 4,48 4,35 4,83*

4,83*

------

4,74*

4,58*

2-5 1,72cm 57kg-

1,74cm 4,33cm 6,72s

5 4,46 4,12 4,18 4,21 4,50 4,00-

4,16

2-6 1,80cm 66kg 1,93cm 6,00cm 6,76s

6 3,92-

4,00-

4,20 4,40 4,42 4,71 4,07-


106

Tabela 4. Eurofit baterija testova - pregled poćetnog i završnog vrednovanja fizičkih sposobnosti I razreda (prosječna ocjena) I-razred Vis. Tež. ESN. ESR. BRZ. SR. GIM. ATL. KOŠ. ODB. Ples Kola I-polugod.

1,70cm. 61kg 1,80cm 5,27cm 5,83s 4 3,89 3,77 4,56 4,09 4,48 4,25

II-polugod.

1,73cm. 65kg 1,83cm 5,32cm 5,68s 5 4,02 3,98 4,75 4,22 4,73 4,52

zbir 1,71cm. 63kg 1,81cm 5,29cm 5,75s 4,5 3,95 3,87 4,65 4,15 4,60 4,38 Na osnovu pregleda početnog stanja fizičkih sposobnosti prvih razreda i stanja na kraju

školske godine, kao i orjentacionih normi za procjenu fizičkog razvoja, dolazi se do zaključka da je napravljen vidan pomak u rezultatima završnog vrednovanja u odnosu na početno vrednovanje. Vrednovani su djevojke i dječaci uzrasta 15 godina. Praćenjem fizičkih sposobnosti ustanovljeno je da su postignute prosječne i iznad prosječne norme (osim kod brzine, trčanja na 30m) u fizičkoj sposobnosti i usvojenosti nastavnog sadržaja navedenog u tabeli. Brzina je urođena sposobnost i nju je teško u trenažnim procesima poboljšati. Veći angažman učenika u nastavi fizičkog vaspitanja, u školskim sekcijama, sportskim klubovima značajno bi doprinjelo unaprijeđenju fizičkih sposobnosti i zdravlja učenika. Tabela 5. Eurofit baterija - pregled početnog i završnog vrednovanja fizičkih sposobnosti II razreda (prosječna ocjena) II-raz Vis. Tež. ESN. ESR. BRZ. SR. GIM. ATL. KOŠ. Odb Ruk Ples Kola I-polug

1,74cm. 60kg 1,87cm 5,48cm 5,92s 4 4,10 3,94 4,05 4,05 4,10 4,05

II-polu

1,76cm. 62kg 1,91cm 5,54cm 5,84s 6 4,28 4,16 4,30 4,29 4,33 4,21

zbir 1,75cm. 61kg 1,89cm 5,51cm 5,88s 5 4,19 4,05 4,17 4,17 4,21 4,13

Početno stanje fizičkih sposobnosti drugih razreda je na osnovu orjentacionih normi za procjenu fizičkog razvoja zadovoljavajuće. Postignut je prosjek, osim kod trčanja na 30 metara, gdje je rezultatat ispod prosjeka. Kod završnog vrednovanja postignut je značajan napredak u svim segmentima testiranja u odnosu na početno testiranje. Vrednovani su dječaci i djevojčice uzrasta 16 godina. Završnim testiranjem učenika na 30 metara primjetno je da su rezultati i dalje ispod prosjeka. Potrebno je poboljšati stratnost i eksplozivnost kod učenika. Tabela 6. Eurofit baterija–pregled stanja fizičkih sposobnosti učenika III razreda nakon djelovanja u nastavi fizičkog vaspitanja Tjelesni razvoj Fizičke sposobnosti Usvojenost nastavnog sadržaja Razr visina težin

a ESN. ESR. BRZ. SR

. GIM. ATL. KOŠ. ODB

. PLE. KOL

. 3-1 1,70cm

- 58 kg-

1,64cm 4,33cm- 5,07s 7 4,55 4,36 4,54- 4,30 4,71 4,81

3-2 1,73cm 70kg 2,16cm*

6,24cm 4,07s* 6 4,70 4,91* 5,00* 4,08- 5,00* 4,91*

3-3 1,71cm 67kg 1,96cm 5,92cm 4,35s 8* 4,74* 4,74 4,77 5,00* 5,00 4,74 3-4 1,82cm

* 69kg 2,60cm

- 6,31cm 6,93s- 4- 2,71- 4,31 4,75 4,18 4,62- 4,12-

3-5 1,82cm*

74kg*

2,10cm 6,37cm* 4,84s 6 3,81 4,56 4,93 4,56 4,81 4,81

Testiranje učenika obavljeno je jedanput, na kraju školske 2008/2009.g. Vrednovani su dječaci i djevojčice uzrasta 17 godina. Na osnovu orjentacionih normi za taj uzrast postignuti su prosječni rezultati, osim kod trčanja na 30 m., gdje su rezultati ispod prosjeka.


107

Tabela 7. Eurofit baterija- zbirno stanje vrednovanja fizičkih sposobnosti učenika III razreda (prosječna ocjena) III-raz

Vis. Tež. ESN. ESR. BRZ. SR. GIM. ATL. KOŠ. Odb Ruk Ples Kola

zbir 1,75cm. 67,6kg 1,89cm 5,83cm 5,5s 6 4,10 4,57 4,79 4,42 4,82 4,67 Zbirno stanje fizičkih sposobnosti učenika trećih razreda je u granocama prosjeka, osim kod

trčanja na 30 m., gdje su rezultati ispod prosjeka. Tjelesni razvoj u granicama prosjeka. Usvojenost nastavnog sadržaja je po rezultatima iznad prosjeka. Tabela 8.Eurofit baterija-pregled početnog i završnog vrednovanja fiz.sposobn. I razreda (prosječna ocjena) Tjelesni razvoj Fizičke sposobnosti Usvojenost nastavnog sadržaja razredi Vis. Tež. ESN. ESR. BRZ. SR. GIM. ATL. KOŠ. Odb Ruk Ples Kola I- 06/07

1,67cm. 62kg 1,84cm 5,05cm 5,50s 4 4,00 4,17 4,12 4,22 4,39 4,20 4,35

I-07/08

1,73cm. 58kg 1,82cm 4,80cm 5,20s 4 4,12 4,20 4,70 4,60 4,46 4,40 4,45

I-08/09

1,71cm. 63kg 1,81cm 5,29cm 5,75s 4,5 3,95 3,87 4,65 4,15 ----- 4,60 4,38

Zbirno stanje vrednovanja fizičkih sposobnosti je objektivni pokazatelj usvojenosti znanja iz

fizičkog vaspitanja u starosnom uzrastu 15 godina. Učenici su vrednovani na početku i na kraju školske 2006/2007. godine, 2007/2008. godine i 2008/2009. godine. Kao rezultat vrednovanja fizičkih sposobnosti, dobijeno je stanje dato u tabeli. Tjelesni razvoj je u granicama prosjeka u sve tri godine testiranja. Fizičke sposobnosti su u granicama prosjeka osim kod trčanja na 30m., gdje su rezultati ispod prosjeka. Usvojenost nastavnig sadržaja iz: gimnastike, atletike, košarke, odbojke, rukometa, plesa i kola je prosječna i iznad prosječna. Tabela 9. Eurofit baterija-pregled početnog i završnog vrednovanja fizičkih sposobnosti svih razreda (prosječna ocjena) Tjelesni razvoj Fizičke sposobnosti Usvojenost nastavnog sadržaja razredi Vis. Tež. ESN. ESR. Brz. SR

. Gim

Atl Koš Odb Ruk

Ple Kola

I- 06/07 1,67cm 62kg 1,84cm 5,05cm 5,50s 4 4,00

4,17 4,12 4,22 4,39

4,20

4,35

II-07/08 1,75cm 61kg 1,89cm 5,51cm 5,88s 5 4,19

4,05 4,17 4,17 4,23

4,21

4,13

III-08/09

1,75cm 67,6kg

1,89cm 5,83cm 5,05s 6 4,10

4,57 4,79 4,42 ---- 4,8 4,67

Na osnovu pregleda zbirnog stanja fizičkih sposobnosti učenika straosne dobi od 15,16 i 17 godina donose se sljedeći zaključci:

Tjelesni razvoj je u granicama prosjeka na osnovu orjentacionih normi za visinu i težinu. Fizičke sposobnosti na osnovu orjentacionih normi su : ESN – skok u dalj. Rezulatat je malo ispod prosjeka, oko 7 cm, kod učenika prvog razreda

(uzrast 15 godina), dok je kod drugih razreda (uzrast 16 godina) rezultat za 4 cm liniji od prosjeka, a kod trećih razreda (uzrast 17 godina) je za 15 cm lošiji rezultat od prosjeka.

ESR – bacanje medicinke u dalj. Rezultat prvih razreda je u granicama prosjeka, kod drugih razreda je za 15 cm bolji od prosjeka a kod trećih razreda je za 13 cm bolji rezultat od prosječnog.

BRZ – trčanje na 30 metara. Rezultati prvih, drugih i trećih razreda su ispod zadatog prosjeka. SR – izvlačenja (M) i izdržaj (Ž) na vratilu. Postignuti rezultati su malo slabiji od prosjeka

kod učenika prvih i drugih razreda a kod učenika trećih razreda su u granicama prosjeka. Iz usvojenosti nastavnog sadržaja srednja ocjena usvojensoti znanja iz gimanstike, atletike,

košarke, odbojke, rukometa, plesa, kola prvih, drugih i trećih razreda je iznad prosjeka. Kod trećih razreda nije obavljeno testiranje iz rukometa.


108

Tabela 10. Pregled sportskih vještina prema anketi učenika Razred Plivanje Skijanje Klizanje Koturanje Bicikl DA NE DA NE DA NE DA NE DA NE I-1 25 0 9 16 5 20 17 8 25 0 I-2 19 1 14 6 18 2 9 11 20 0 I-3 27 1 24 4 4 24 15 13 27 1 I-4 23 2 20 5 10 15 13 12 25 0 I-5 22 1 7 16 3 20 16 7 23 0 I-6 17 10 8 19 7 20 18 8 26 1 I-7 14 0 2 12 0 14 2 12 14 0 II-1 19 0 19 0 7 12 8 11 19 0 II-2 23 2 11 14 3 22 13 12 25 0 II-3 18 7 6 9 3 22 4 21 25 0 II-4 20 11 20 11 15 16 8 23 29 2 II-5 18 3 10 11 2 19 4 17 21 0 II-6 15 0 15 0 2 13 2 13 15 0 III-1 17 5 8 14 9 13 15 7 22 0 III-2 18 6 17 7 24 0 10 14 24 0 III-3 22 5 22 5 14 13 4 23 20 7 III-4 15 1 2 14 2 14 9 7 16 0 III-5 10 6 6 10 2 16 9 7 16 0

Iz pregleda znanja sportskih vještina na osnovu urađenog intervjua sa učenicima može se ustanoviti sledeće: -da od 152 učenika prvih razreda 147 zna plivati (91%), a 15 učenika ne zna da pliva (9%), 84 učenika zna da skija (52 %) a 78 učenika nezna da skija (48%),

47 učenika zna da kliže(29%) a 115 učenika nezna da kliže (71%). 90 učenika zna da vozi koturaljke (56%) a 72 učenika nezna da vozi koturaljke (44%), -bicikl vozi 153 učenika (94%) dok 9 učenika nezna da vozi bicikl (6%). Od 137 učenika drugih razreda , zna da skija 81 učenik (59%), nezna da skija 56 učenika (41%), zna da vozi bicikl svih 137 učenika (100%). Koturaljke zna da vozi 46 učenika (34%) a nezna da vozi koturaljke 91 učenik (66%). 27 učenika zna da kliže (20%) a 110 učenika nezna da kliže (80%) dok 122 učenika znaju da plivaju (89%) a 15 učenika nezna da pliva (11%). Od 158 učenika trećih razreda zna da se skija 112 učenika (71%), a ne zna 46 učenika (29%), zna da vozi bicikl 139 učenika (88%) a nezna da vozi biciklo 19 učenika (12%) . 69 učenika trećih razreda zna da vozi koturaljke (44%) a 89 učenika nezna da vozi koturaljke (56%), dok 53 učenika zna da kliže (34%) a 105 učenika nezna da kliže (66%). 105 učenika zna da pliva (69%) a 49 učenika ne zna da pliva (31%) Tabela 11. Pregled procjene držanja tijela i stopala Držanje tijela Građa stopala I-1 1 – skolioza 2-ravna stopala I-2 1 – dječija paraliza 1-ravna stopala I-3 Dobro 6-ravna stopala I-4 Dobro 1-ravna stopala I-5 Dobro Dobro I-6 Dobro 3-ravna stopala I-7 Dobro 3-ravna stopala II-1 Dobro Dobro II-2 Dobro 2-ravna stopala II-3 Dobro Dobro II-4 Dobro Dobro II-5 Dobro Dobro II-6 Dobro Dobro III-1 Dobro 1-ravna stopala III-2 1 – skolioza Dobro III-3 Dobro Dobro III-4 Dobro Dobro III-5 Dobro Dobro


109

Na osnovu pokazatelja procjene stanja držanja tijela i građe stopala ustanovljeno je da od 162

učenika prvih razreda 2 učenika imaju loše držanje tijela, jedan učenik ima skoliozu, a drugi učenik ima dječiju paralizu.Od 162 učenika, 16 ima ravna stopala, a 146 učenika ima pravilnu građu stopala.Od 137 učenika drugih razreda svi imaju dobro držanje tijela, a 2 učenika imaju ravna stopala. Od 158 učenika trećih razreda jedan učenik ima skoliozu i jedan učenik ima ravna stopala.

4. ZAKLJUČAK Istraživanje je imalo za cilj da utvrdi fizički razvoj i fizičke sposobnosti učenika srednje škole.

Na osnovu provedenog istraživanja dobijeni su rezultati koji omogućavaju prognozu stanja populacije učenika dobi 15-17 godina u pogledu fizičkog razvoja i fizičkih sposobnosti. Takođe su značajni rezultati kada je u pitanju ovladanost učenika sportskim vještinama, gdje se može djelovati u pozitivnom pravcu, odnosno da to usvajanje vjština bude na visokom nivo. Takođe rezultati koji govore o posturalnom statusu učenika idu u prilog prethodnoj konstataciji, gdje uz određenu fizičku aktivnost navedenih vještina moguće preventivno djelovati na pojavu deformiteta, kako bi se izmjenila slika definisane populacije.

5. LITERATURA 1. Bjeković., G, Čalija, M. (2000). (Ne) pravilno držanje tijela, Srpsko Sarajevo 2. Polić, B. (1975). Fizički razvitak i fizička sposobnost srednjoškolske omladine Beograda i Niša, Bgd. 3. Polić, B. (1967). Fizički razvitak i fizičke sposobnosti, Beograd. 4. Radojević, Đ. (1964). Fizički razvitak omladine u Bosni i Hercegovini, Sarajevo. 5. Matić, M., Bokan, B. (1998). Fizičko vaspitanje, Novi Sad. 6. Najšteter, Đ. (1998). Kineziološka didaktika, Sarajevo. 7. Vilotijević, M. (1999). Didaktika, Beograd. 8. Čalija, M., Bjeković, G. (2002). Stručno-metodske osnove praćenja, mjerenja, vrednovanja i ocjenjivanja u fizičkom vaspitanju, Srpsko Sarajevo.

OPERATIONS RESERARCH PHYSICAL DEVELOPMENT AND PHYSICAL ABILITIES OF SCHOOL THROUGH TESTING THREE-YEAR TIME

The survey was conclutd on a population of high shool studnts 28th. E.Sarajevo in june to operational research and development and physical development of students physical abilities through the theree-year of study. The sample included studnts I,II,II year of high school, in the 2006-2009. To access the physical development and physical ability is used Eurofit battery of tests, using basic statistical parameters. The results can serve as comparation to studies of the same issues from diferent regional areas as well as insight info the curent state of secondary chool age population. Key words: physical development, physical ability, Eurofit tests, the forecast states.

Karišik, S., Goranović, S.:Motoričke sposobnosti rukometaša kao... ____ SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:110-115

110

Siniša Karišik UDK 796.332.012.1.052.244 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Istočno Sarajevo Slobodan Goranović Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Banja Luka

MOTORIČKE SPOSOBNOSTI RUKOMETAŠA KAO POKAZATELJ USPJEŠNOG KRETANJA U ODBRANI

SAŽETAK

Motorička sposobnost kao jedna od bitnih antropoloških segmenata u velikoj mjeri prejudicira efikasnost rukometaša u situacionim (odnosno takmičarskim) uslovima kako u fazi napada tako i u fazi odbrane. Na uzorku od 60 vrhunskih rukometaša članova Premijer lige Bosne i Hercegovine, analiziran je uticaj motoričkih sposobnosti na uspješnost kretanja u odbrani. Motorički prostor je tretiran sa 7 varijabli za procjenu eksplozivne snage odraza i izbačaja, agilnosti, brzinske snage, repetitivne snage i gipkosti. Prostor koji pokriva oblast kretanja u odbrani, odnosno brzinu kretanja bez lopte je analiziran kroz 2 dimenzije, brzina trčanja u slalomu i triangl test. Cilj istraživanja je da se utvrdi koliko i kako utiču neke motoričke sposobnosti na izvođenje kretnih zadataka u odbrani. Da bi se dali adekvatni odgovori na postavljene zahtjeve svi podaci su obrađeni na univarijantnom nivou, izračunati su osnovni deskriptivni parametri, a zatim je na multivarijantnom nivou primjenjena regresiona analiza i definisani relevantni parametri. Regresionom analizom situacionog motoričkog testa, brzini trčanja u slalomu (SBTS), došli smo do podataka, da cijelokupni sistem prediktorskog skupa opštih motoričkih varijabli na multivarijantnom nivou, sa ovom kriterijumskom varijablom pokazuje statističku značajnost (Q=.001), dok situaciono motorički test, triangl test (STRI) sa cijelokupnim sistemom prediktorskog skupa opštih motoričkih varijabli na multivarijantnom nivou, pokazuje statističku značajnost (Q=.002). Rezultati parcijalnih regresionih koeficijenata na univarijantnom nivou ukazuju da statistički značajne relacije sa obje kriterijumske varijable imaju prediktorske varijable koraci u stranu (MKUS) i troskok iz mjesta (MTRS). Na osnovu dobijenih rezultata može se konstatovati da za uspješno izvođenje situacionih motoričkih kretnih zadataka bez lopte, visok nivo objašnjenja pokazuje motorička sposobnost, agilnost i eksplozivna snaga donjih ekstremiteta. Ključne riječi: motoričke sposobnosti, odbrana, rukometaši

1. UVOD Motorička sposobnost kao jedna od bitnih antropoloških segmenata u velikoj mjeri prejudicira

efikasnost rukometaša u situacionim (odnosno takmičarskim) uslovima kako u fazi napada tako i u fazi odbrane. Većina trenera i igrača mnogo više pažnje na treninzima, pa i utakmicama, posvećuje igri u napadu, u kojem se, postizanjem pogodaka, više emocionalno zadovoljavaju. Međutim statistika pokazuje da ekipe koje imaju kreativne i lepršave napade, a slabe odbrane, vrlo rijetko osvajaju bodove ili su prvoplasirane u određenom takmičenju. Imajući u vidu prethodnu konstataciju, možemo reći da je za uspjeh u rukometnoj igri potrebno posvetiti ako ne više pažnje tehničko-taktičkim elementima igre u odbrani, onda bar podjednako tretirati igru u odbrani kao i igru u napadu. U prilog ovome ide i analiza Z. Malića, da faktori koji određuju dobrog napadača, gotovo su potpuno pod uticajem predispozicija, odnosno urođenosti tj. nasljeđa, pa se ponekad (možda i pretjerano!) kaže da se „napadač rađa“, dok dobrog odbrambenog igrača karakteriše volja za treningom, agresivnost, samodominacija, fokusiranost, dakle „rudarski rad“ na treninzima i utakmicama, pa se za razliku od napadača, kaže da se on „ne rađa“ već „stvara na treningu“. U


111

ovom radu opredjelili smo se za proučavanje igre u odbrani, koja po našem mišljenju ima dominantan uticaj na rezultatski ishod u rukometnoj igri. Polazeći od ovakvok stava, ovaj rad ima za cilj da utvrdi koliko i kako utiču neke motoričke sposobnosti na izvođenje kretnih zadataka u odbrani.

2. METOD RADA 2.1. Uzorak ispitanika Uzorak ispitanika, u ovom istraživanju, činili su 60 rukometaša, članovi muških rukometnih

klubova Premijer lige Bosne i Hercegovine, starosne dobi od 19 – 33 godine, uključeni u sistematski trening najmanje dvije godine bez dužih pauza.

2.2. Uzorak varijabli Za procjenu opštih motoričkih sposobnosti primjenjen je set od 7 motoričkih testova

(prediktorski set varijabli). Koristili smo sljedeće varijable: MPRK (pretklon na klupi), za procjenu gipkosti, MT20V (sprint iz visokog starta na 20m), za procjenu brzinske snage, MKUS (koraci u stranu), za procjenu agilnosti, MSKL (sklekovi), za procjenu repetitivne snage gornjih ekstremiteta, MSDM ( skok u dalj s mjesta), za procjenu eksplozivne snage tipa horizontalne skočnosti, MTRS (troskok s mjesta), za procjenu eksplozivne snage tipa horizontalne skočnosti, MBML (bacanje medicinke iz ležanja na leđima), za procjenu eksplozivne snage tipa bacanja. Varijable kojima su procjenjene specifične motoričke sposobnosti, a koje pokrivaju oblast

kretanja u odbrani, odnosno brzinu kretanja bez lopte su: SBTS (brzina trčanja u slalomu), STRI (triangl test). Mjerenje ispitanika izvršeno je u vremenskom periodu, nakon završenog pripremnog perioda,

a pred početak takmičarske sezone.

U cilju utvrđivanja statističke značajnosti svi podaci su obrađeni na univarijantnom nivou, izračunati su osnovni deskriptivni parametri, a zatim je na multivarijantnom nivou primjenjena regresiona analiza i definisani relevantni parametri.

3. REZULTATI I DISKUSIJA Tabela 1. Osnovni statistički parametri za procjenu opštih motoričkih sposobnosti grupe rukometaša Premijer lige

Var. N Mean Min. Max. Std. Dev

St. Error

Skewn. Kurtos.

MPRK 60 35.62 12.00 54.00 9.47 1.75 -.68 1.13 MT20V 60 3.66 3.16 4.28 .31 .05 .10 -.94 MKUS 60 7.58 6.81 8.46 .56 .10 .18 -1.37 MSKL 60 37.79 30.00 46.00 4.84 .89 .02 -.73 MSDM 60 231.55 215.00 255.00 12.61 2.34 .05 -1.22 MTRS 60 737.93 625.00 820.00 55.85 10.37 -.47 -.69 MBML 60 1133.79 880.00 1460.00 161.03 29.90 .09 -.81

U (tabeli 1.) predstavljeni su osnovni statistički parametri opštih motoričkih sposobnosti rukometaša Premijer lige BiH. Svi izračunati parametri omogućiće nam analizu motoričkog prostora rukometaša, kako u pravcu centralnih i disperzionih parametara, tako i u pogledu distribucije dobijenih rezultata pomoću testova diskriminativnosti skjunisa i kurtosisa. Tabela 2. Osnovni deskriptivni parametri kriterijumskih varijabli


112

Var. Mean Min. Max. Std. Dev

St. Error

Skewn. Kurtos.

SBTS 60 11.54 10.62 12.78 .74 .13 .28 STRI 60 20.22 18.00 25.10 2.37 .43 1.14

Parametri distribucije kriterijumskih varijabli, nam pokazuju da nema odstupanja od normalne raspodjele. Regresionom analizom smo utvrdili značajnost relacija i veličina uticaja opštih motoričkih sposobnosti na kriterijumske varijable, u našem slučaju varijble specifičnih motoričkih sposobnosti, koje pokrivaju prostor brzine kretanja bez lopte.

Tabela 3. Regresiona analiza situacionog motoričkog testa, brzina trčanja u slalomu (SBTS). RO DELTA F-test Q .92 .85 5.86 .001

Na osnovu vrijednosti koeficijenata multiple korelacije (RO=.92) iz tabele 3, može se konstatovati da opšte motoričke sposobnosti (kao prediktorski sistem) na multivarijantnom nivou, statistički značajno objašnjavaju (Q=.001) postignute rezultate u brzini trčanja u slalomu (SBTS). Koeficijent determinacije kriterijumske varijable (DELTA) i sistem opštih motoričkih varijabli imaju 85% zajedničkih relacija. Ostalih 15% zajedničkog varijabiliteta u objašnjavanju kriterijumske varijable sadrže se u drugim dimenzijama antropološkog prostora koje nisu bile predmet istraživanja u ovom radu.

Tabela 4. Regresiona analiza prediktorskog sistema varijabli i kriterijuma brzina trčanja u slalomu (SBTS)

VARIJABLE R PART-R BETA STD.ERR. T Q

MPRK -.13 -.21 -.01 .01 -.80 .436 MT20V .06 .10 .14 .39 .36 .725 MKUS .66 .76 .89 .20 4.37 .001 MSKL .43 .40 .07 .04 1.63 .125 MSDM .12 .11 .01 .02 .42 .678 MTRS .43 .56 .00 .00 2.52 .025 MBML .13 .17 .00 .00 .64 .534

Rezultati parcijalnih regresionih koeficijenata (Beta) i njena značajnost Q(Beta) na

univarijantnom nivou ukazuju, da statistički značajne relacije sa kriterijumskom varijablom imaju prediktorske varijable koraci u stranu (MKUS .001) i troskok iz mjesta (MTRS .025).

Iz strukture regresijskih faktora uočavamo da je struktura kretanja u okviru kriterijumske varijable, značajno determinisana radom nogu, posebno bočnim kretanjima te kretanjem nogu u smislu eksplozivne snage donjih ekstremiteta. Dobijeni rezultati regresione analize ukazuju da će ispitanici koji imaju veći nivo agilnosti i eksplozivne snage donjih ekstremiteta postizati bolje rezultate u kretanju u odbrani, odnosno brzini kretanja u fazi odbrane.

Ako imamo u vidu da je većina sportskih pokreta, a posebno kretnje koje su zastupljene u rukometnoj igri, bazirana na maksimalnoj brzini izvođenja uz savladavanje spoljašnjeg otpora, opravdano je brzinu sportiste posmatrati kao sposobnost da se za što kraće vrijeme razvije potrebna sila kojom će se djelovati protiv spoljašnjeg otpora. Otuda se u literaturi (Enoka i saradnici, 1994; Komi i saradnici, 1992) prema D. Periću 1999, sve više govori o gradijentu sile, tj. o sposobnosti lokomotornog aparata da za što kraće vrijeme razvije maksimalnu silu. Gradijent sile se uzima kao kompleksni pokazatelj snažno-brzinskih sposobnosti sportiste. Na osnovu ovakvog stava, očigledno


113

je da se radom na uvećavanju sile i snage povećava i brzina kretanja, što su rezultati našeg istraživanja potvrdili.

Na temelju dobijenih rezultata regresione analize možemo zaključiti da će ispitanici koji imaju bolje izgrađene mehanizme, prije svega mehanizam za struktuiranje kretanja i mehanizam regulacije intenziteta ekscitacije, postizati bolje rezultate u brzini kretanja u fazi odbrane.

Prethodna diskusija nas upućuje na zaključak da postoji velika vjerovatnoća da će se rezultati kretanja bez lopte moći unaprijediti, ako se ciljanim treningom posveti najveća pažnja razvoju eksplozivne snage i agilnosti, svakako u granicama koliko je to moguće obzirom na genetska ograničenja u ovim motoričkim sposobnostima. Vjerujemo da će bez obzira na dob sportiste trening SAQ-a (speed, agility and quickness ili brzina, agilnost i eksplozivnost) ili trening brzinsko-eksplozivnih karakteristika biti od velike koristi. Sličnost među ovim sposobnostima je ta da na sličan način podražuju nervni sistem te da koriste iste energetske resurse. Ovakvim treningom povećava se mišićna snaga pri pokretima u svim smjerovima i ravnima, poboljšava se efikasnost moždanih signala, kinestetička i prostorna svjesnost, motoričke sposobnosti kao i vrijeme reakcije. Ovakvi tipovi treninga koriste se u sportovima gdje su neophodne prethodno navedene sposobnosti. Ova vrsta treninga se najčešće primjenjuje u sportovima sa loptom (košarci, tenisu, rukometu i fudbalu), znači sportovima gdje se često javlja promjena smjera, startno ubrzanje, kratke dionice trčanja i prelasci u druge oblike kretanja, a rukometna igra obiluje ovom vrstom kretnji. Ujedno trening brzine, agilnosti i eksplozivnosti može se koristiti kao samostalni trening, međutim nije rijetkost da se upotrebljava i kao dio tehničko-taktičkog treninga te kao inervacijski trening.

Tabela 5. Regresiona analiza situacionog motoričkog testa, triangl test (STRI) RO DELTA F-test Q .91 .84 5.26 .002

Regresionom analizom situacionog motoričkog testa, triangl test (STRI) došli smo do

podataka (tabela 5), da cijelokupni sistem prediktorskog skupa opštih motoričkih varijabli na multivarijantnom nivou, sa ovom kriterijumskom varijablom pokazuje statističku značajnost (Q=.002). Povezanost sistema, odnosno multipla korelacija iznosi (RO=.91). Koeficijent determinacije kriterijumske varijable (DELTA .84) i opštih motoričkih varijabli imaju 84% zajedničkih relacija. Ostalih 16% zajedničkog varijabiliteta u objašnjavanju kriterijumske varijable sadrže se u drugim dimenzijama antropološkog prostora (motoričkim, konativnim i sl.), koje nisu bile predmet istraživanja u ovom radu za vrijeme istraživanja.

Tabela 6. Regresiona analiza prediktorskog sistema varijabli i kriterijuma triangl test

(STRI) VARIJABLE R PART-R BETA STD.ERR. T Q

MPRK -.20 -.29 -.05 .04 -1.14 .274 MT20V -.17 -.25 -1.27 1.31 -.97 .349 MKUS .66 .74 2.80 .68 4.13 .001 MSKL .15 .14 .07 .14 .54 .599 MSDM -.63 -.49 -.12 .06 -2.11 .053 MTRS .58 .60 .02 .01 2.80 .014 MBML -.05 -.08 -.00 .00 -.30 .765

Rezultati parcijalnih regresionih koeficijenata (Beta) i njena značajnost Q (Beta) na

univarijantnom nivou (tabela 6), ukazuju da statistički značajne relacije sa kriterijumskom varijablom imaju prediktorske varijable koraci u stranu (MKUS .001) i troskok iz mjesta (MTRS .014).


114

Analizom dobijenih podataka potvrđuje se analiza i diskusija podataka iz tabele 4. Sa ovom pretpostavkom, a na temelju rezultata dosadašnjih istraživanja (Vuleta, Šimenc 1996, Ilić 2002) koji su zaključili da mehanizam za regulaciju intenziteta ekscitacije kao i mehanizam za struktuiranje kretanja dominantno određuje uspjeh kod nekoliko situacionih motoričkih faktora, među kojima je i faktor brzina kretanja igrača bez lopte, možemo zaključiti da za uspješno izvođenje situacionih motoričkih kretnih zadataka kretanje u odbrani, visok nivo objašnjenja pokazuju motoričke sposobnosti, agilnost i eksplozivna snaga donjih ekstremiteta.

4. ZAKLJUČAK Na uzorku od 60 rukometaša, članova Premijer lige Bosne i Hercegovine, starosne dobi od 19

– 33 godine, izvršeno je testiranje setom od sedam testova opštih motoričkih sposobnosti, kao prediktorskim skupom varijabli i testovima specifičnih motoričkih sposobnostima, odnosno brzina kretanja igrača u odbrani, brzina trčanja u slalomu i triangl test, kao kriterijumskim varijablama. Istraživanje je sprovedeno s ciljem da se utvrdi uticaj, odnosno povezanost između opštih motoričkih sposobnostima i specifične motoričke sposobnosti, brzine kretanja u odbrani. Regresionom analizom situacionog motoričkog testa, brzina trčanja u slalomu, došli smo do podataka, da cijelokupni sistem prediktorskog skupa opštih motoričkih varijabli na multivarijantnom nivou, sa ovom kriterijumskom varijablom pokazuje statističku značajnost (Q=.001), dok situaciono motorički test, triangl test (STRI) sa cijelokupnim sistemom prediktorskog skupa opštih motoričkih varijabli na multivarijantnom nivou, pokazuje statističku značajnost (Q=.002).

Inspekcijom dobijenih podataka, možemo zaključiti da za postizanje dobrih rezultata u specifičnim motoričkim sposobnostima, koju definiše brzine kretanja u odbrani, potrebno je posjedovati dobru eksplozivnu snagu donjih ekstremiteta kao i dobru agilnost. Vjerujemo i preporučujemo SAQ trening (speed, agility and quickness ili brzina, agilnost i eksplozivnost) ili trening brzinsko-eksplozivnih karakteristika za unaprijeđenje pomenutih motoričkih sposobnosti, a u cilju poboljšanja igre u odbrani.

5. LITERATURA 1. Ahmetović, O., & Mekić, B.(2004). „Neki aspekti tjelesnog razvoja, motoričkih

sposobnosti i specifičnih motoričkih svojstava rukometaša“. Sport u teoriji i praksi, Sarajevo, 15-21.

2. Gardašević, B.(1989). Uticaj treninga na tjelesni status i motoričke sposobnosti mladih rukometaša Beograda (uzrast 16-17 godina) i poređenje sa školskom populacijom istog uzrasta. Magistarski rad. Fakultet fizičke kulture, Beograd.

3. Goranović, S.(1998). „Baterija testova za praćenje morfoloških karakteristika, bazičnih i specifičnih motoričkih sposobnosti u rukometu“. Rukometni savez Republike Srpske, Zbornik radova br. 1, Banja Luka, str. 25-54.

4. Perić, D.(1999). Uvod u sportsku antropomotoriku. Sportska akademija, Beograd. 5. Karišik, S. & Goranović, S.(2009). „Razlike između rukometaša različitog ranga

takmičenja u opštim motoričkim sposobnostima“. 17 Simpozijum Ekologija sport fizička aktivnost i zdravlje mladih, Novi Sad (-).

6. Malić, Z.(1999). Rukomet - pogled sa klupe. Nacionalna i sveučilišna knjižnica, Zagreb. 7. Vuleta, D., Buvač, N., & Gričar, T.(2000). „Utjecaj programiranog rukometnog treninga

na promjene u nekim varijablama bazičnih i specifičnih motoričkih sposobnosti“. U: Zbornik radova 9. Ljetne škole Pedagoga fizičke kulture Republike Hrvatske, Rovinj, 199-202.

8. Vuleta, D., Milanović, D. & saradnici(2004). Rukomet - znanstvena istraživanja. Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu, Zagreb.


115

SUMMARY

Motor capabilities as one of the important anthropological segments greatly determined the effectiveness of situational player in (or competitive) conditions as under attack and in the defense phase. For a sample of 60 top members of the Premier League handball Bosnia and Herzegovina, analyzed the impact of motor capabilities on the success of the movement in defense. Motor area was treated with 7 variables to assess the explosive power of reflection and jerk, agility, speed strength, repetitive strength and flexibility. The area that covers developments in the field of defense, and speed of movement without the ball is analyzed in two dimensions, the running speed in the slalom and the triangle test. The aim of this research is to determine how much and how some influence on the performance of motor skills motion tasks in defense. In order to provide adequate responses to the demands placed all data are processed on the univariant level, calculate the basic descriptive parameters, and then at the level applied multivariate regression analysis and defined the relevant parameters. Regression analysis of situational motor test run speed in the slalom (SBTS), we came to the data, the full set of general system predictor motor variables in multivariate level, this criterion variable were statistically significant (Q =. 001), while situational motor test triangle test (STRI), with the full set of general system predictor motor variables in the multivariate level, were statistically significant (Q =. 002). Results of partial regression coefficients of univariant level indicate that statistically significant relationships with both criterion variables, predictor variables are the steps to the side (MKUS) and triple jump (MTRS). Based on the results we can conclude that for the successful execution of situational movement motor tasks without the ball, showing a high level explanation of motor ability, agility and explosive power of lower extremities. Key words: motor skills, defense, handball players Korespondencija: Mr Siniša Karišik, viši asistent Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS-BiH E-mail:sinisa.karisik@ yahoo.com

Ždrale, S.:Bol u potkoljenici kao jedan od ograničavajućih faktora... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:116-122

116

Slavko Ždrale UDK 616.718.5-009.7:796 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Istočno Sarajevo

BOL U POTKOLJENICI KAO JEDAN OD OGRANIČAVAJUĆIH FAKTORA ZA POSTIZANJE VRHUNSKIH REZULTATA U SPORTU

SAŽETAK

U radu je analizirana bol u potkoljenici kao česta pojava kod pojedinih sportista. Navodi se veći broj uzroka, dijagnostika i liječenje. Poznato je da se određeni broj bolnih stanja ne može etiološki objasniti. Posebno su analizirani akutni kompartment sindrom prednje lože potkoljenice, te hronični bol u predjelu prednje lože potkoljenice koji zbog svoje dugotrajnosti nosi rizik da sportistu trajno odstrani sa sportskog terena i dovede do invaliditeta. Istaknuta je važnost sportske medicine, naročito fizioterapije u modernom sportu. Ključne riječi: bol, potkoljenica, hronični bol, dijagnostika, liječenje.

UVOD Posljednjih decenija pristup sportu se znatno izmijenio. Mnogima je sport postao osnovno i

jedino zanimanje. Primjenjujući rezultate najnovijih naučnih istraživanja o sportu i sportistima, treneri su uspjeli naći načine da svoje sportiste učine bržima, snažnijima, izdržljivijima… Takvi sportisti lakše ispunjavaju tehničko-taktičke zamisli svojih trenera i zato se, naravno, više cijene. U nekim sportovima se promjenom pravila dobilo na atraktivnosti, igra je postala brža, ali je za sportistu postala zahtjevnija.

Sve to dovodi do velikog preopterećenja organizma sportiste, posebno njegovog lokomotornog sistema, koji je onda podložniji pojavi povreda i oštećenja.

Ovo dovoljno govori o važnosti sportske medicine, a naročito fizioterapije u modernom sportu. Bol u potkoljenici je česta pojava kod sportista. Naročito se javlja u prednjem dijelu potkoljenice kako u naporu tako i poslije napora. Jedan broj bolova se može objasniti i klinički verifikovati. Određeni broj je teško objasniti, a jedan dio je neodređene etiologije.

Cilj rada je da navede sve moguće uzroke koji dovode do nastajanja bola u potkoljenici. Aklutni bol u većini slučajeva je jasne etiologije i ukazaćemo koji su to najčešći uzroci koji dovode do njegovog nastajanja na osnovu njegove kliničke slike i dijagnostike. Pojava hroničnog bola zahtijeva posebnu kliničko-dijagnostičku obradu pa ćemo detaljno razraditi uzroke koji dovode do ovoga bola i ukazati da nismo uvijek u stanju otkriti uzroke koji dovode do bola. Zbog toga u radu


117

ćemo obraditi sve elemente koji mogu biti uzrok bola, kliničko-dijagnostičke postupke koji će odrediti mjesto bola i sve poznate do sada postupke u liječenju bola u potkoljenici.

2. ANALIZA UZROKA BOLA U POTKOLJENICI 2.1 Bol u potkoljenici Ona se obično javlja u pateli ili neposredno uz nju, pogotovo uz njezin unutrašnji rub ili ispod

patele. Bol se može javljati nakon dugotrajnog sjedenja sa skvrčenim koljenima (movie theatre sign), koja postepeno nestaje kada počnemo hodati ili se pojačava ako čučnemo. Trčanje nizbrdo također može biti jedan od provocirajućih faktora za nastanak boli. Ovdje bih istakao da pojava bola u koljenu ne znači uvijek nastanak trkačkog koljena. Razlozi pojave bola u koljenu mogu biti zbog oštećenja ligamenata, meniskusa, osteoartritisa, iliotibijalnog sindroma. Slijedeći važan znak su krepitacije (struganje) koje čujemo prilikom kretnji u koljenom zglobu. U nekim slučajevima dolazi i do otekline koljenog zgloba, koja se pogoršava pri kretanju, a smanjuje pri mirovanju. Jedna od najčešćih sportskih ozljeda kod trkača rekreativaca i profesionalnih atletičara na duge pruge je svakako trkačko koljeno (runner's knee). Ovo stanje još možete naći pod terminima patelofemoralni bolni sindrom ili hondromalacija patele. Trkačka potkoljenica podrazumijeva bolna stanja u području potkoljenice prilikom trčanja u području od koljena do nožnog zgloba osim bolova u m. Triceps surae i bolnih stanja Ahilove tetive. Uzroci nastanka trkačke potkoljenice posljedica su dužih napora te je ubrajamo u skupinu sindroma prenaprezanja.

Najčešći uzroci nastanka trkačke potkoljenice su: 1) Prelom zamora tibije 2) Hronični sindrom fascijalnog prostora 3) Periostitis tibije 4) Sindrom m. Tibialis posteriora Tegobe nastaju zbog grešaka u treningu, anatomskih defekata, loše sportske obuće ili loše

podloge na kojoj se trenira. Vodeći simptom je bol koja se javlja nakon trčanja (moguće i tokom trčanja), a kasnije se bol počinje javljati i na samom početku trčanja. Lokalizacija boli je na potkoljenici, javlja se bol na palpaciju te otok u području potkoljenice. Sindrom m.tibialis posteriora karakteriše bol koja se javlja na medijalnoj strani potkoljenice iza medijalnog ruba tibije u srednjoj i distalnoj trećini potkoljenice. Periostitis tibije je stanje nadražaja periosta na prednjoj plohi tibije koja je osjetljiva na palpaciju, otok i zadebljanje na prednjoj strani tibije. Kod hroničnog prednjeg fascijalnog prostora potkoljenice bol se javlja na lateralnoj strani tibije, javlja se otok uz parestezije nožnog palca i drugog prsta pripadajućeg stopala te oslabljena funkcija mišića prednje skupine potkoljenice. Ukoliko klasično liječenje ne daje pozitivne rezultate, ali uvijek kod hitnih stanja, primjenjuje se fasciotomija. Nakon fasciotomije sportista je spreman za sportske aktivnosti tri nedelje nakon operacije.

Neki uzroci ovog bola se mogu objasniti i klinički verifikovati, ali određen broj teško je objašnjiv i neodređene je etiologije. Mnogim tegobama danas znamo jasne uzroke patološki supstrat i terapiju. U ovaj bolni sindrom mogu se uključiti brojne patološke lezije kao što je stres fractura, traumatski periostitis, akutni kompartment sindrom prednje i zadnje lože (duboke grupe mišića) hronični kompartment sindrom, stres frakture maleolusa fibule, mišićne kile. I pored svih ovih približno tačno definisanih entiteta ostaje određen broj slučajeva bolova koje ne možemo svrstati ni u jednu grupu niti ih objasniti. Mnogi ove nejasne tegobe nazivaju ukočena potkoljenica (shin splints) zbog lokalizacije bolova i tvrdine mišića.

2.1.1. Akutni kompartment sindrom prednje lože potkoljenice Redovan i jasan uzrok mu je pretjeran napor. Javlja se kod trkača, skakača, posebno

nedovoljno utreniranih. Pažljiva anamneza može otkriti bolove koji su i ranije postojali, ali im se nije pridavao značaj. Glavna klinička tegoba je bol u predjelu najdebljeg dijela mišića odnosno


118

njegovog trbuha, zatim rigidnost i tvrdoća mišića prednje lože i pareze. Obično je to mjesto napeto i tvrdo. Koža je zbrisanog reljefa. Mogu biti zahvaćeni svi mišići prednje lože ali su to najčešće tibijalis anterior i ekstenzor palca. Mišići zadnje lateralne lože su redovno pošteđeni. Patološko morfološki promjene su identične onim kod ovog sindroma u drugim regijama. Kompartment sindrom („odeljak sindrom“) je reperfuzijski poremećaj izazvan ishemijskim otokom mišića, zatvorenih u gustom fascijalnom omotaču. Kao posledica otoka raste subfascijalni (intrakompartmentski) pritisak, što dovodi do narušavanja mikrocirkulacije u mišićima i porasta ishemijskog otoka koji napreduje do gangrene na udovima. Ireverzibilna neuromuskularna oštećenja nastaju posle 12 časova od početka kliničkih manifestacija i zato je u ovom vremeskom periodu neophoidno primeniti kao jednu od metoda lečenja i fascijektomiju. Kao posledica kompartment sindroma nastaje Volkmanova ishemijska kontraktura.

Detritus raspalih mišića podražuje makrofage koji ga resorbuju, a okolno vezivno tkivo iz koga buja granulaciono tkivo zamjenjuje plemenite mišićne niti (reparacija). Sa sazrijevanjem vezivnog tkiva mišićna vlakna postaju tanja i tvrđa, neelastična nefunkcionalna. Cio mišić je stanjen i tvrđi. Ovojnice mišića su pošteđene. Nervi primarno nisu oštećeni, ali vremenom ožiljno tkivo može vršiti kompresiju na nervna stabla, kao i njihova uklještenja, te uzrokovati pareze do paraliza praćenih bolom. Eksperimentalno je dokazano da nekroza mišića nastaje pri pritisku u loži preko 30 mm Hg ako traje 6 ili više sati. Klinički znaci ovog sindroma su progredijentna bol, tvrdina mišića, jak bol pri istezanju mišića (savijanje prstiju) parestezije i anestezije u stopalu. Ukoliko zaahvaćena masa mišića koja prelazi 200 grama može doći do renalne insuficijencije. Njeni znaci su smanjenje diureze sve do anurije, povećana koncetracija urina, crvena prebojenost urina bez eritrocita u sedimentu, povećani azotni metaboliti u krvi, urea, kreatinin, kalijuma i drugiparametri i klinički pokazatelji. Na bubrežnu insuficijenciju treba posebno misliti kod opsežnije zahvaćenosti mišićne mase.

Blagu formu akutnog kompartment sindroma kod kojeg nije došlo do nekroze mišića, zbog prekida aktivnosti, označena je kao ukočenost, blokada ili shin splints sindrom. Tegobe nastaju poslije naglog treninga i napora, u svakom sportu, pa i u redovnim aktivnostima, npr. prilikom brzog hoda uz brdo. Klinička slika je jednaka gore opisanoj samo je blaža i tok je spriji. Rijetko su poremećeni biohemijski parametri (kreatin fosfokinaza, kreatinin). Liječenje je prekid aktivnosti i mirovanje uz elevaciju noge. Nekada se ove tegobe prebrode bez mirovanja. Davanje diuretika i kortikosteroida nema vrijednosti.

2.1.2. Hronični bol u predjelu prednje lože potkoljenice Hronični bol u prednjoj loži potkoljenice predstavlja dugotrajni bol uz prednju medijalnu

ivicu tibije. Može imati više uzroka. To su stres frakture tibije ili fibularnog maleolusa, zatim hronični sindrom prednje lože,

hronični sindrom zadnje duboke lože, mišićna kila, promjena na stopalu, koljenu i kuku koje se reflektuju na ovu regiju. Ne možemo ponekad objasniti svaki slučaj bola.

Ovde je jako važno klinički odrediti lokalizaciju bola koja se redovno poklapa sa lokalizacijom koju iznosi pacijent, ako se pažljivo prati istorija bolesti. Bol u distalnom dijelu potkoljenice upućuje na stres frakturu koja se 4 nedelje ne može radiološki verifikovati. Scintigrafija kosti je najbolji, najsigurniji i najbrži metod dijagnostike, mada ne apsolutno. Treba je ponavljati mjesečno ili rijeđe jer će se time ne samo pratiti sazrijevanja kalusa i srastanja preloma nego i isključiti mogući tumorski procesi. Bol u sredini mišića koji se pojačava na istezanje pri naporu govori za hronični sindrom lože. Bol u distalnom dijelu tibije uz njen medijalni rub upućuje na hronični kompartmant sindrom zadnje duboke lože, uglavnom musculus tibialis posterior. Trajanje bola je posebno značajno. Bol je prisutan pri naporu, ali ukoliko traje izvjesno vrijeme i poslije napora to govori u prilog hroničnog kompartment sindroma.

2.1.3. Kliničko dijagnostički postupci na lokalizovanju bolnog mjesta


119

Klinički pregled je nužno usmjeriti na objektivno lokalizovanje bolnog mjesta. Jasno lokalizovan bol govori za stres frakturu, lokalni bol i zadebljanje kosti za periostitis, a bol na istezanje stopala uz otpor govori za prednji sindrom, posebno je izražena fleksija prstiju.Pažljiva palpacija bolnih mjesta toplim rukama i na relaksiranom bolesniku može utvrditi pojačanu zategnutost mišića. Potrebno je uporediti s drugom nogom. Mišićna kila se lako utvrđuje. To je izbočenje veličine od zrna kukuruza do šljive, izbočuje se pri kontrakciji mišića, a smanjuje ili nestaje u relaksaciji. Obično manje kile više bole, radi užeg otvora u fasciji. Kad se kila reponira potrebno je pažljivo pipati otvor na fasciji koji se uvjek ne može naći. Kod bolesnika gedje se sumnja na stres frakture, periostitis i hronični sindrom lože treba provesti dodatne dijagnostičke pretrage. Scentigrafija kosti će najpreciznije utvrditi postojanje stres frakture i periostitisa koji se radiološki dobro vidi nakon tri nedelje. Ponavljanim scintigrafijama utvrdiće se sazrijevanje kalusa, a diferencijalno dijagnostički eliminisati postojanje tumora. Kod stres frakture dva mjseca nakon početka bola može se standardnom radiografijom dokazati stres prelom. Ispoljava se kao skleroza i poprečno postavljena nejasno diferencirana pukotina obično na prednjem rubu tibije ili na lateralnom maleolusu. Subperiostalni kalus kao izraz periostitisa je položen uzdužno i ima oblik vretena.

Mjerenje pritiska u ložama se izvodi lako (uz pomoć gotovih kitova). Izvodi se u lokalnoj anesteziji. Time se određuje i njegova lokalizacija. U nedostatku gotovih kitova može se lako improvizovati sa gumnim cjevčicama. Brz hod u mjestu, trčanje u mjestu i izikinetičke vježbe dovode do povećanja pritiska u loži ako se mjeri pri tim radnjama u sumnjivim slučajevima i može izazvati subjektivni bol. Korelacija između brzine kretanja i porasta pritiska vrlo je informativan nalaz. Ako pritisak raste sumnja na sindrom lože se i potvrđuje. Hronični sindrom može imati i kalcifikacije u mišićima što se lako dokazuje običnim radiografijama.

Preglednu šemu simptoma i lokalizacije sindroma dao je L. Buturović. Tabela 1. Kliničke karakteristike hroničnog sindroma loža potkoljenice.

Prostor Gubitak senzibiliteta Mišićna slabost Bol pri pasivnom

pokretu Lokalizacija bola

Prednji n. peroneus Ekstenzija prstiju Fleksija prsta Prednja strana potkoljenice

Lateralni Obje grane peroneusa Peronealni mm. Inverzija stopala Later strana

Zadnji površni n. tibialis Musculus triceps Ekstenzija stopala List

Zadnji duboki n. tibialis Fleksori prstiju i tib posterior Ekstenzija prstiju

Zadnja strana između tibije i Ahilove tetive

I pored svih provedenih testova ostaje određen broj slučajeva kod kojih bolove ne možemo

tačno etiološki i lokalno odrediti. To mogu biti slučajevi išijalgije (nedovoljno definisane) neuropatija druge, najčešće toksične etiologije, spazmi peronealnih mišića i tegoba kao kompenzacija za promjene na stopalu i kuku, posebno na stopalu. To je najčešće pes exavatus, pronacija stopala, rotacija tibije itd. Na kuku varus, valgus itd...

3. LIJEČENJE Ukoliko su pravilno primijenjena osnovna načela zbrinjavanja sportskih povreda, one

zacjeljuju brže i sa boljim funkcionalnim rezultatom. Nakon ovih prvih postupaka pristupa se funkcionalnoj rehabilitaciji, koja se bazira na kineziterapiji, a za cilj ima što brži i što sigurniji povratak sportiste na sportska borilišta. Obzirom da je najveći broj sportskih povreda praćen krvarenjem u žarištu povrede i stvaranjem hematoma, osnovni zadatak je u tom trenutku da se


120

preduzmu radnje kojima je cilj smanjiti i kontrolisati hematom osnovnim načelima zbrinjavanja povreda, a to su:

pošteda (rest) R hlađenje (ice) I kompresija (compresion) C elevacija (elevation) E

Rehabilitacija sportske povrede prolazi kroz sljedeće etape: prvih 48-72 sata primjenjuju se osnovna načela RICE vježbe istezanja i statičke vježbe (bol je granica, zadržati položaj do 15 sek., ne trzati) postupno se uvode dinamičke vježbe uz poštovanje granice bola početi sa pravoliniskim trčanjem uvoditi vježbe specifične za sport bez trening taktike povratak takmičenju na nižem nivou (trening utakmice)

Rehabilitacija sportista specifična je zbog imperativa što bržeg povratka na teren. Bez obzira na to, rehabilitaciju treba provesti kvalitetno i ne izostaviti ni jednu etapu, jer bi to povećalo rizik od ponovnog povređivanja.

Napomenuće mo postupke koji se provode kod određenih patoloških promjena u potkoljenici sa izraženim bolom

Za stres frakture potrebna je konsultacija ortopeda i uglavnom konzervativna terapija. Rasterećenje kosti je fiziološki posatupak da prelom preopterećenja zaraste. Periostitis ako je sigurna dijagnoza zahtijeva samo analgetika. Definitivno liječenje je veoma dugo i složeno. Vježbe istezanja mišića obje lože su uvijek potrebne. Liječenje mišićne kile, ukoliko stvara tegobe je hirurško. Uvjek treba otvor proširiti kratkom incizijom u lokalnoj anesteziji, prolabiranu masu skinutu ili reponirati, a fasciju zatvoriti. Fasciju ne treba zatvarati po svaku cijenu jer to sužava prostor. Zatvaranje se može postići i plastikom, komadom fasciae latae ili mrežicom, ali se jednostavno može ostaviti veći otvor, što nećee riješiti kilu, ali će najvjerovatnije otkloniti tegobe.

Kod hroničnog kompartment sindroma ako se rehabilitaciom ne postiže efekat treba razmotriti hirurško liječenje. Ono se sastoji u inciziji fascije lože, eksciziji ožiljnog tkiva, koje eventualno komprimira nerve, minucinozna hemostaza i ne zatvarati fasciju lože. Poslije operacije nakon sedam dana početi rehabilitaciju koja se nastavlja kao što je ranije napomenuto. Tok rehabilitacije je dosta dug. Korekcija promjena na stopalu i kuku zahtjeva nekada nošenje dodataka obuće ili hiruršku intervenciju što spada u domen iskusnog ortopeda. Povratak sportu se dozvoljava kad je obim pokreta potpun, bezbolan a mišićna snaga normalna ili skoro jednaka zdravoj strani.

4. DISKUSIJA Pojava bola u potkoljenici predstavlja zdravstveni problem koja može sportistu trenutno

isključiti iz sportskih aktivnosti ili umanjiti postizanje maksimalnih rezultata. Pristup ovom problemu mora da ima ozbiljnost u shvatanju tegoba sa strane sportiste i stručnog pristupa sa strane ljekara specijaliste. Faktori koji dovode do bola mogu biti različiti, a i neki čak i nepoznati. Posljedice koje nastaju mogu ići i do ostvarenja trajne invalidnosti. Evidentno je da prelazak bola u hroničnu fazu ukazuje da osnovni uzrok nastanka bola nije saniran, da se vrijeme liječenja produžava. Stanje prelaska bola u hroničnu formu zahtijeva visoko specijalizovanu ljekarsku obradu koja pored svih uhodanih dijagnostičkih pretraga zahtijeva tretman osoba sa velikim iskustvom u ovoj oblasti. I pored svega jasno je da jedan broj ne možemo tačno etiološki i lokalno odrediti i zato se upotrebljavaju već navedeni testovi kako bi se uhodilo mjesto bola.


121

5. ZAKLJUČAK Zbog sve većih sportskih napora i naprezanja neizbježno će dolaziti do sve težih ozljeda. Iz

tog razloga će fizioterapeuti u sportu dobivati sve veću važnost, kako u programima rehabilitacije, tako i na području prevencije ozljeda, koja se sve ozbiljnije shvata i kojoj se posvećuje sve veća pažnja.

Bol u potkoljenici je jedan od ograničavajućih faktora za postizanje vrhunskih rezultata u sportu. Bitno je odmah po pojavljivanju bola u potkoljenici verifikovati patološku leziju koja dovodi do istog. Nakon postavljanja dijagnoze potrebno je odrediti odgovarajući terapijsko-rehabilitacijski postupak koji će dovesti do ozdravljenja sportiste, a potom ga postepeno uvoditi u trenažni proces kako bi isti bio sposoban za aktivno bavljenje sportom. Svako nastojanje sportiste da se vrati ranije na sportsko borilište prije saniranja povrede vratiće ga na početak i time produžiti liječenje. Posebnu pažnju zahtijeva situacija kada bol pređe iz akutne u hroničnu fazu. Ovo stanje zahtijeva poseban tretman I dugotrajno liječenje. Sportista treba izbjegavati strogo mirovanje, kod imobilizacija treba raditi izometričke vježbe i koristiti pojedine oblike fizikalne terapije (npr. magnetoterapija, iznad gipsa ili osteosintetskog materijala), potrebno je napraviti individualni program vježbi za ostali dio tijela koji će sačuvati mišićnu masu, pokretljivost zglobova i kičmenog stuba, održati određeni stepen tjelesne pripremljenosti i osjećaj sportiste da nije izgubljen za fizičku aktivnost.

Na žalost, vrlo često se ne uspije sanirati bol i sportista je prinuđen da prekine sportsku aktivnost, a ponekad uzrok koji je doveo do bola može da ostavi trajne posljedice na potkoljenici koji se manifestuje trajnom invalidnošću.

6. LITERATURA

1. Garric IG, Weed DR. (1990). Sports injuries. Samders comp. Philadelphia, London, Tokio, Synday

2. Bošković M. (1965). Anatomija čovjeka. Medicinska knjiga Beograd-Zagreb. 3. Vuković M. (2004). Funkcionalna anatomija čovjeka. Istočno Sarajevo: Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva. 4. Millar AP. (1979). Straines of posterior calf musculature (tennis leg) Am J. Sports med

7:172-174. 5. Arnero RA et al.(1985). Anterolateral compartment syndrome secodary to therupture of the

peroneus longus muscle. Am J. Sports Med 13:87-94. 6. Michael RH. Holder LE. (1985). The Soleus syndrome. A cause of medial tibial stress (shin

splints). Am. J. Sports Med 13:88-95. 7. Mubarac SJ. Et al. (1975). Acute compartments syndrome: diagnosis and treatment with the

aid a wick catheter. J. Bone Joint Surg. 60A: 1091-95. 8. Ovara S. (1978). Stress fractures caused by physical exercise. Acta Orth. Scand. 49:19-27. 9. Šošić M, Ždrale S. (2005). Sportska medicina. Istočno Sarajevo: Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva.

PAIN IN THE LEG AS ONE OF LIMITING FACTORS FOR ACHIEVING TOP PERFORMANCE IN SPORT

ABSTRACT

The paper analyzes the pain in lower leg as a common occurrence in certain athletes. It is alleged a number of causes, diagnosis and treatment. It is known that a number of painful conditions can not


122

explain the etiology. Especially analyzed acute compartment syndrome anterior tibia lodge, and chronic pain in the front of the Lodge because of its lower leg, which bears the longevity risk that athletes permanently removed from the playground and brought up to handicap. Emphasized the importance of sports medicine, particularly physiotherapy in modern sport. Key words: pain, leg, chronic pain, diagnosis, treatment. ________________________________________________________________________________ Korespondencija: Dr Slavko Ždrale, docent KBC Kasindo 71123 Istočno Sarajevo, RS-BiH E-mail:zdrale_nenad@ yahoo.com

Ždrale, S.:Sportske povrede i oštećenja SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:123-129

123

Slavko Ždrale UDK 796:616-001.1 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Istočno Sarajevo

SPORTSKE POVREDE I OŠTEĆENJA

SAŽETAK Sportska povreda je povreda nastala prilikom sportske aktivnosti. Pri tom razlikujemo povredu i oštećenje. Vrlo često se pojam povrede i oštećenja mješaju pa je detaljno iznjeta etiologija njihovog nastanka. Takođe su jasno iskazane i promjene na patološko–anatomskom nivou. Povrede imaju jasan spolji uzrok, a oštećenja su posledica unutrašnjih procesa koji prelaze fiziološku izdržljlivost pojedinih struktura. Nastaju prvenstveno radi premora tih struktura čija se anatomska građa postepeno mjenja. Odgovor tkiva na ozlijedu je uvjek upalna reakcija, a njen su pokretač raspadni produkti ozlijeđenog tkiva. Akutna faza ozlijeđivanja i tkivnog odgovora prikazano u tri faze. Razlozi za oštećenja često se ne mogu anamnestički pronaći. Za razliku od povreda koje su najčešće akutna, oštećenja imaju hronični tok.Prilikom nastajanja sportskih povreda uključena su tri faktora. To su: sportista, povređujući agens i sredina gdje se odvija sportska aktivnost. Klinički se ispoljava u promjenama kao što su: rana, kontuzija, distorzija, luksacija, ruptura, frakture na skeletnom mišićnom sistemu i povređivanje visceralnih organa. Dijagnostičko tarapeutski proces isti je kao kod povreda u drugim uslovima. Vrlo su jasno iskazane i promjene na patološko-anatomskom nivou. Učestalost i vrste sportskih povreda i oštećenja zavise i od godina života. Ključne riječi: sportista, povrede, oštećenja, sredina, agens, bol, upala, starosna dob.

1. UVOD Veoma je teško precizno definisati sportske povrede i sportska oštećenja. Sportska povreda je

povreda koja je nastala prilikom sportske aktivnosti. Pri tom razlikujemo povredu i oštećenje. Oštećenje - razlog se najčešće ne može anamnestički pronaći, pacijent se ne sjeća ni načina ni vremena. Za razliku od povrede koja je najčešće akutnog karaktera, oštećenje je najčešće hronično. Sportske povrede su vezane za sportske aktivnosti pa se zbog toga izdvajaju iz opšte traumatologije. Jasno je da nepovoljni događaji koji su međusobno povezani dovode do povrede, a to su prije svega sportista, mjesto gdje se odvija sportska aktivnost i povrjeđujući agens. Nakon uvida u ovaj trijas uvodi se dijagnostičko-terapeutsko rehabilitaciona procedura koja ima zadatak da vrati sportistu na sportski teren. Sportska oštećenja su vrlo često pratioci sportista sa početkom koji nije jasan, sa hroničnim kliničkim tokom i liječenjem koje zahtijeva vrijeme. Danas se često nazivaju sindromima prenaprezanja. Poznata je istina da je svako tretiranje povrede i oštećenja koje ima svoj biološki proces ima svoj tok i trajanje. I pored svega preduzetog uvijek se ne postižu zadovoljavajući rezultati jer u pojedinim slučajevima ne nađe se rješenje, a niti se uzrok ne uspije spoznati. Zbog toga je neophodno već postignute nivoe u tretmanu nadograđivati novim stručno naučnim sagledavanjima. Cilj rada je da se istakne jasna definicija sportske povrede i sportskih oštećenja. Time imamo mogućnost da lakše spoznamo etiologiju nastalih povreda i oštećenja što će nam biti olakšano da nastale tegobe rješimo odgovarajućim dijagnostičko-terapeutsko rehabilitacionim postupkom, a takođe da primjenimo i nova stručno naučna saznanja.

2. RAZRADA TEME 2.1 Sportske povrede Veoma je teško precizno definisati sportske povrede, jer sve povrede koje se javljaju pri

sportskim aktivnostima javljaju se i u drugim aktivnostima ljudi. Ipak ima povreda koje se javljaju češće u sportu ili pojedine znatno češće kod određenih sportskih aktivnosti već i u laičkim,


124

pogotovu sportskim, krugovima kruži termin sportska povreda. Ipak se može reći da su sportske povrede slične povredama na radu one povrede koje nastaju pri sportskim aktivnostima bez obzira na anatomski karakter. Bez obzira sto gledano anatomski nema razlika sportskih i drugih povreda ipak uslovi u kojima nastaju ili populacija koju pogadjaju izdvaja ih iz opšte traumatologije. Sportske povrede kao akutne povrede se ispoljavaju u toku same sportske aktivnosti, sportista ima akutnu bol, a klinička verifikacija je jednostavna. Konstatuju se rane, kontuzije, distorzije, luksacije, rupture i frakture na skeletno mišićnom sistemu, ali su sportske povrede moguće i na visceralnim organima. Međutim i dijagnostički i terapeutski i prognostički posljedice sportskih povređivanja su identične posljedicama povreda nastalih u drugim okolnostima, mada se samo na mozgu mogu vidjeti posebne posljedice.

2.2 Sportska oštećenja Sportska oštećenja je posebno teško definisati, pogotovu blagovremeno. Javljaju se poslije

višestrukih istovrsnih najčešće često ponavljanih kretnji, odnosno opterećenja iste strukture. Obično se druga povreda ili preopterćenje ponovi prije sanirane prve povrede odnosno anatomskog oporavka i remodelacije oštećenih struktura. Nova povreda izaziva novo dodatno oštećenje , nad već oštećenim ili neoštećenim strukturama istog organa ili njegovog dijela. To cijeli proces vraća na početak. Pošto su tegobe u prvoj povredi neznatne i stvaraju malo tegoba, obično proces napreduje do pojave funkcionalnih smetnji ili ispada, kada se bolesnik obično javlja ljekaru. Sam proces kliničkog ispoljavanja je dugo vremena latentan, potcijenjen i minoran, sve do momenta kada se ispolji funkcionalnim ispadima. Brojni patološki procesi koje nazivamo sportskim povredama, teniski lakat, lakat bacača, fudbalska prepona, rame bacača, biciklistička grba itd. Razlika između sportskih povreda i oštećenja je i činjenica da povreda ima jasan spoljni uzrok, a oštećenja su posljedica unutrašnjih procesa koji prelaze fiziološku izdržljivost pojedinih struktura. Nastaju prvenstveno radi premora tih struktura čija se anatomska građa postepeno mjenja. U srednjoj Evropi uobicajen naziv za sportska oštećenja je vanzglobni reumatizam koji je uvriježen i kod nas, Rusi govore o perenapreženiju sustavo, a u Anglosansonskoj literaturi se koristi termin entenzopatije. Za sportiste, trenere, ljekare pa i porodicu teško je prihvatljivo dugotrajno liječenje prividno benignih oštećenja zbog čega nastaju mnogi nesporazumi.

2.2.1 Uzroci sportskih povreda Svi nepovoljni događaji koji dovode do povrede su međusobno povezani. Povrede u sportu

najčešće nastaju kao posljedica nesrazmjera između individualno mogućeg opterećenja vezivnog i potpornog tkiva i opterećenja tokom treninga i takmičenja. Drugi uzroci su: neadekvatna oprema, nepovoljne klimatske prilike, nepažnja i sl. Sportske povrede najčešće pogađaju meka i potporna tkiva, rjeđe kosti. U nastajanju svake povrede učestvuju tri faktora: sportista, okolina gdje se aktivnost odvija i povrjeđujući agens odnosno nemio ili neočekivani događaj koji je doveo do povrede. Učešće samog sportiste je u skoro 80% slučajeva dominantan faktor. Ova tri faktora su međusobno tako povezani da čine trijas. Agens Sportista Okolina

Osobine samog sportiste koje ga čine sklonijim povredama su nesmotrenost i dekocentracija pri aktivnostima, naročito u disciplinama gdje je neophodna preciznost izvedbe (skijanje, skokovi, vježbe na spravama), zatim umor i pretreniranost. Zamoren sportista ima manju mogućnost koncetracije zbog čega sporije izbjegava nezgode. Pretreniranost je poseban oblik hroničnog umora gdje su sve reakcije usporene, a tkiva imaju manju otpornost za istezanje. Loše savladana tehnika radi nedovoljne ili loše obuke je značajan uzrok povrjeđivanja. Okolina je drugi važan faktor u sklopu uzroka povrijeđivanja. Bliža okolina je neposredno uz sportistu, odnosi se na obuću, odjeću,


125

zaštitna sredstva, kacige navlake, jastuke i sl. Ova sredstva su danas standardizovana i imaju zagarantovan kvalitet, ali se nerijetko neadekvatno primjenjuju ili zamjenjuju prividno komfornijim, ali bezbjedno slabijim sredstvima što može biti neposredni uzrok povrede ili je učiniti težom nego što bi inače bila. Širu okolinu čini prostor u kojem se izvode aktivnosti, tj. sale i tereni, i sprave koje se koriste za sportske aktivnosti, što je standardizovano i prilagođeno bezbjednosti sporta. Neki sportovi kao što su alpinizam, skijanje, rafting sportovi, speleološki sportovi, skokovi u vodu i sl. se izvode u slobodnoj prirodi gdje su rizici povrjeđivanja mnogo veći. Pored učestalosti u ovim sportovima i povrede su najteže. Za sportove i u zatvorenom i u otvorenom prostoru značajni su i klimatski faktori, osvjetljenje, vlažnost vazduha, ventilacija. U zatvorenim objektima se ovi faktori mogu staviti pod kontrolu što nije slučaj u slobodnoj prirodi. Treći, dejstvujući faktor ili agens povrede je sticaj okolnosti koji završava povredom. To su sudari, udari, padovi, nagli trzaji i okreti i drugo. Oni postoje u svim sportovima. Poznavanje ovih činenjica omogućava prevashodno planerima objekata, planerima takmičenja, treninga, trenerima, pedagozima sporta i ljekarima da utiču na svaki pojedinačni faktor i tako smanje rizike povrjeđivanja ali i težinu same povrede

2.2.2. Uzroci sportskih oštećenja Sporstka oštećenja su posebno česta kod rekreativaca u zrelim godinama. Danas je uobičajen

naziv sindrom prenaprezanja. Vrlo su česta i u nekim profesijama. Njihov početak je nejasan, klinični tok hroničan, a liječenje protrahirano. Prenaprezanje postoji u svim organskim sistemima, ali je najčešće i najjasnije izraženo u lokomotornom sistemu . Oštećenje je uvijek rezultat ponavljajućih, čestih, na izgled manjih opterećenja. Nekada na izgled manje opterećenje uzrokuje manifestnu i značajnu povredu jer je nastalo na plodnom tlu prethodnih brojnih oštećenja sa minornim simptomima a koje su prošle neopaženo i bile su već zaboraviljene. Histološka struktura mišićnih polazišta, tetiva i ovojnica je takva da su vezivna vlakna upredena uzdužno što omogućava određen stepen istezanja i kompenzaciju nagle kontrakcije mišića i smanjenja rizika pucanja. Mišićna polazišta svojim nitima ulaze u kostane strukture kao Skarpnejeva vlakna, što im daje znatno čvršći oslonac. Krvni sudovi su oskudni, ali ulazeći između vlakana koja se skraćuju pri kontrakciji njihovi lumeni se dilatiraju i tako mišić u naporu lakše dobija veću količinu krvi. Po svojoj naravi ova tkiva su braditropna, o čemu se mora voditi računa u toku liječenja bilo kojeg oštećenog mišićnog polazišta. Ova vlakna sadrže u sebi nervne završetke, što uzrokuje bolove.Odgovor tkiva na ozljedu uvijek je upalna reakcija, a njen su pokretač raspadni produkti ozlijeđenog tkiva. Akutna faza ozljeđivanja i tkivnog odgovora može se podijeliti u tri faze:

Prva faza akutnih vaskularno-upalnih događaja - traje oko 48 h, cilj je tu fazu skratiti što je više moguće i spriječiti nastanak hroničnog procesa (daju se nesteroidni i steroidni protivupalni lijekovi)

Druga faza regeneracije i rekonstrukcije ozlijeđenog tkiva - ćelijska proliferacija, stvaranje krvnih sudova - angioneogeneza, sinteza oštećenog tkiva i nastanak kolagena. Počinje treći dan, a polazišta. peti dan nakon ozljede.

Treća faza cijeljenja - faza završne organizacije u kojoj dolazi do obnavljanja funkcije. Ovaj proces predstavlja reparaciju oštećenog tkiva a ne regeneraciju. Cio proces traje oko 6 nedelja, ali ako se aktivnosti nastave onda sve može početi iznova.

Nema postupka koji se može ubrzati stvaranje i sazrijevanje granulacionog tkiva. U suštini gledano stvaranje granulacionog tkiva njegova sazrijevanja i konačna adaptacija na opterećenje je upalni reparatorni proces. Stvoreni ožiljak je manje gladak, manje rastegljiv, često širi od bazične strukture i više osjetljiv. Kao manje vrijedno tkivo osnov je bolesti kontrakture i manje snage odnosno izdržljivosti. To su često posljedice koje srećemo kod povreda polazišta mišića, zglobnih čaura, ali i tetiva. Osnovni cilj lečenja je prekid upalnog procesa i zaštita fiziološkog procesa njegovog oporavka. Neka koriste i antiflogostika nesteroidni antiinflamatorni lijekovi (NSAIL). Tegobe najbrže smiruju kortikosteroidi. Autor ovih redova je vidio nekoliko ruptura tetiva i slabog konačnog ishoda poslije lokalne aplikacije kortikosteroida. Ožiljno tkivo na mjestu polazišta mišića ili u tetivi mogu vremenom kalcificirati. Ove ektopične osifikacije su neravne, neelastične, povećavaju trenje s okolinom i izazivaju bol i kontrakture. Radiološki praćeni su u početku


126

magličasti, kasnije gušći i na kraju izgleda spongiozne kosti. Njihova neravnina i otežano klizanje stalno iritiraju okolinu i produžuju upalni proces. Ovo ponekad vodi rupturi mišićnog polazišta ili tetive (polazište fleksora podlaktice, tetiva supraspinatusa) nekad to zahtjeva hiruršku intervenciju. Neprekinuti upalni proces se projektuje ne samo na meka tkiva nego i na koštane strukture. Nova opterećenja još neoporavljenog tkiva, iznad njegovih sada znatno umanjenih sposobnosti, dovodi do novih oštećenja, proces teče iz početka makar na jednom dijelu tkiva. Ovaj nastavljeni napor smatra se novom povredom, a u biti je stara nesanirana, iznova provocirana povreda. U potpunosti je tačna izreka da je „nova ponovljena povreda u suštini stara nesanirana“. Na tetivama se histološki gledano događaju iste promjene. Razlike koje postoje uslovljene su anatomijom i funkcijom tetive. Veliki broj tetiva leži u svojim fibrosinovijalnim ovojnicama koje im omogućavaju klizanje i smanjuju trenje. Tetive redovno imaju duži tok od polazišta mišića. Mikropovrede koje zahvataju tetivu zahvataju i njene ovojnice. Sinovijalni sloj bubri, izljev fibrina uvećava trenje, nastupa bol i otok koji se može klinički primjetiti. Tetive koje prelaze preko neravnina koštanih grebena posebno su ugrožene. To je posebno slučaj kod tetive exten. longus pollicis i Shilovoj tetivi. Vaskularizacija tetiva je jako oskudna. Glatka površina omogućava lako klizanje uz minimalno trenje i zagrijavanje. Pri dugotrajnom naporu nađeni su i trombozirani krvni sudivi u tetivama, naročito Ahilovoj tetivi, koji vremenom obliterišu. Tetiva postaje krta, manje elastična, a trenje o ovojnicu veće. Produženi, čak i fiziološki napor može izazvati rupturu. Aplikacija kortikosteroida samo pogoršava cijeli proces. Bol koji ja izazvan trenjem tetive o neravnu podlogu je nagovještaj nepovoljnog stanja u kojem se nalazi. Zasutaviti napor u tom vremenu je ne samo terapeutska nego i preventivna mjera.

Postoje oštećenja i nervnih snopova u procesu prenaprezanja. Najčešća promjena je otok ovojnica nerava. Smanjenje edema postignut NSAIL je korisno, ali i rizično.

2.3. Zavisnost sportskih povreda i oštećenja od godina života U novije vrijeme sportske aktivnosti počinju vrlo rano, čak prije polaska u školu, sa željom da

se postigne maksimalan rezultat, a za što je potrebna dugotrajna priprema. Ovo je naglašena želja roditelja, trenera, sportskih pedagoga, pa i klubova. Vijek vrhunskog sportiste je kratak, a postizanje maksimalnih rezultata zahtjeva duge pripreme. Zbog svega navedenog danas se javljaju i sportska oštećenja koja se ranije nisu sretala ili su bila izuzetak. Prema starosnoj dobi sportisti se mogu svrstati u tri grupe: juvenilna, zrela i srednja. Danas im se slobodno može dodati i staračka dob rekreativaca.

Juvenilna grupa uključuje preadolescente i adolescente. Preadolescentni period je do pojave sekundarnih polnih odlika, a adolescentni period od pojave sekundarnih karakteristika do završetka rasta tj. do kraja 14 odnosno 16 godine za dječake. Učestalost povreda kod preadolescenata je vrlo mali, uglavnom hronična oštećenja apofiza i epifiza. Adolescenti uvećavaju tjelesnu masu na račun razvoja mišića. Nastaje zatvaranje zone rasta kostiju i epifiza i apofiza. Učestalost povreda kao i njihovih posljedica je u porastu. Uzroci porasta povreda i posljedica su uz sportska oštećenja, i u anomalijama u razvoju skeleta ili u povredama iz djetinjstva. Izbor pravog sporta je izuzetno značajan u ovom životnom dobu.

Punoljetni (adolescent-punoljetan) imaju dobro razvijenu muskulaturu i postižu najbolje rezultate skoro u svim sportovima, te se u ovom periodu kreira i karijera.

Ovaj period života odlikuje sljedeće povrede: istezanje i rupture raznih djelova skeletnog mišićnog sistema, dislokacije i subluksacije zglobova, posljedice svih ovih povreda.

Sportisti srednje životne dobi takođe imaju predisponirajuće povrede. U ovoj grupi je najviše rekreativaca ali i sportskih trenera i pedagoga. Obično ih karakteriše fiziološki slabija fizička kondicija koja je udružena sa, gojaznošću, degenerativnim oboljenjima, naročito zglobova, problemima sa kardivaskularnim sistemom, ali i drugim organskim sistemima.

Danas postoji i četvrta grupa koja je sve brojnija. To su ljudi starije životne dobi, bivši sportisti, treneri, ali i sve brojniji rekreativci. Neki su aktivni do kasnijih godina života.

Ona ima svoje fiziološke karakteristike koje će imati uticaja na pojavu i tok sportske povrede i ostećenja. Obično imaju oboljenja i slabost kardiovaskularnog sistema, povišen pritisak,


127

osteoporozu, dijabetes, neurološka oboljenja, gojaznost. Ovu dob prate pogoršanja postojećih bolesti ili pojava novih, kao što su stres prelomi, srčana slabost pa i nagla smrt.

2.4 Učestalost sportskih povreda i oštećenja Učestalost sportskih povreda i oštećenja zavisi od vrste sporta, utreniranosti učesnika,

discipline samih sportista, kvaliteta i vrsta sportskih objekata. Vrsta sporta i kvalitet sportskih objekata su date konstante i nepromjenljive u datom momentu, dok je utreniranost i disciplina subjektivna odlika učesnika i promjenljiva je. Najučestalije povrede se dešavaju u toku skijanja, ragbija, boksa, vježbi na spravama, atletici i fudbalu. Slična učestalost je i u drugim zemljama. Razlike dolaze iz razlika o razvijenosti pojedinih sportskih disciplina. Učestalost sportskih povreda u ukupnom traumatizmu je između 5 i 15 % u jednoj populaciji. Groh navodi da se na 40 sportista godišnje desi jedna povreda, na 4000 jedna invalidizirajuća povreda i na 40 000 jedna smrtna povreda. Prema težini, povrede su lake u 63,5% srednje teške u 22%, teške 3% i neznatne 11,5%. Ipak treba istaći da je nemoguće bez kritičnosti prenositi kriterije ocjene iz opšte traumatologije na sportske povrede. Ovdje treba naglasiti funkcionalne ispade, njihovo trajanje i posljedice koje ostavljaju, slično povredama na radu. Nije rijedak slučaj da se jedna povreda ocjeni kao bezazlena, a dovede u krajnjem ishodu do ograničene sposobnosti, pa čak i invalidnosti. 80% sportskih povreda je na lokomotornom sistemu i one su lake u preko 80% slučajeva.

3. DISKUSIJA U radu je jasno naznačeno da sportske povrede nastaju pri sportskim aktivnostima bez obzira

na anatomski karakter i jasno je da nema razlike gledano anatomski između sportske povrede i druge povrede ali se razlikuje u uslovima u kojim nastaje ili u populaciji koju pogađa. Naročito su istaknuti faktori koji dovode do povrede i međusobno su povezani. To su tri faktora koji su međusobno povezani i čine trijas kojeg sačinjavaju agens, okolina i sportista. Istaknute su osobine samog sportiste koje ga čine sklonim povredama kao što su nesmotrenost i dekoncetracija pri sportskim aktivnostima zatim umor i pretreniranost, treba istaknuti da zamorenost znatno utiče na koncetraciju sportiste smanjujući mogućnost izbjegavanja povrede. Pretreniranost dovodi do umora gdje su sve reakcije usporenije, a tkiva imaju manju otpornost za istezanje. Loša naučena tehnika je značajan uzrok povrjeđivanja. Naglašeno je da je drugi važan faktor uzroka povrjeđivanja okolina. Na jednoj strani ističemo sportsku opremu koju nosi sportista a na drugoj prostor na kojem se izvode asktivnosti. U današnjim uslovima ovi faktori znatno smanjuju povrjeđivanja sportista. Moramo takođe napomenuti da postoji veći broj sportova koji se izvode u slobodnoj prirodi pa se zbog toga povrjeđivanja pojavljuju u većem obimu. Napominjemo da treći faktor ili agens povrede je sticaj okolnosti koji dovodi do povrjeđivanja. Postoji u svim sportovima i njih treba po mogućnosti predvidjeti.

U radu smo posebno naglasili šta su sportska oštećenja i napravili razliku između sportskih povreda. Ukazali smo da je njihov početak nejasan, klinički tok hroničan, a liječenje, gledano vremenski, zahtijevno. Podloga svim ovim promjenama je prenaprezanje i najčešće izraženo u sistemu organa za kretanje. Detaljno su obrađene promjene na mišićnim nitima od početka povrjeđivanja do sanacije. Naglašeno je u kom životnom dobu sportiste se javljaju povrede i oštećenja jer napominjemo da se životna dob sportiste može podjeliti gledati kroz tri perioda: juvenilni, zreli i srednji. Istakli smo u kom životnom dobu sportiste se javljaju određene povrede i oštećenja. Posebno je istaknuta učestalost sportskih povreda i oštećenja. Navedeno je veći broj uzroka koji dovode do ovih pojava. Istaknuto je da povrede u sportu imaju udio od 5 do 15 % u ukupnom traumatizmu. Gradacija u težini povrede ide od lake do teške pa čak do smrtnog ishoda.


128

4. ZAKLJUČAK U radu je data definicija sportske povrede i sportskog oštećenja. Vrlo često se pojam povrede

i oštećenja mješaju pa je detaljno data etiologija njihovog nastanka. Sportska povreda je povreda nastala prilikom sportske aktivnosti po čemu se razlikuje povreda od oštećenja. Uzrok oštećenja se najčešće ne može anamnestički pronaći, pacijent se ne sjeća ni načina ni vremena povređivanja. Za razliku od povrede koja je najčešće akutnog karaktera, oštećenje je najčešće kronično. Povreda ima jasan spoljni uzrok, a oštećenja su posljedica unutrašnjih procesa koji prelaze fiziološku izdržljivost pojedinih struktura. Nastaju prvenstveno radi premora tih struktura čija se anatomska građa postepeno mjenja. Povrede u sportu najčešće nastaju kao posljedica nerazmjera između individualno mogućeg opterećenja vezivnog i potpornog tkiva i opterećenja tokom treninga i takmičenja. Iznesene su vrste i učestalost sportskih povreda po dobnim skupinama sportista i rekreativaca i jasno su iskazane promjene na patološko-anatomskom nivou.

5. LITERATURA Medvedev, R. (1996). Osnovi sportske medicine. Sportska štampa, Zagreb.

1. Vranjić, J. (2009). Sportske povrede i oštećenja. U M. Vuković Traumatologija. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Istočno Sarajevo.

2. Torg, J, Terry, L. T. (1994). Orthopaedica complicatios of Athletic Injuriesand Their traitement. U Complicatios in Orthopaedics Surgery, Lippicnot Comp, Philadilphia.

3. Garik, J, Wed David. (1990). Sports Injuries. Wd Sandera Com, Philadilphia. 4. Bennasy J. (1987). Traumatologie sportive ED Meddison. Paris. 5. Rakić, C. (1994). Definicija i karakteristika sportskih povreda. U D. Banović: Povreda u

sportu 4-30 Medicinska knjiga. Beograd. 6. Watson Jonnes. (1972). Fractures and Joint Injuries, Williams and Wilkins Com. Baltiomore. 7. Pećina, I. (1992). Sindromi prenaprezanja sustava za kretanje, Globus Zagreb. 8. Vuković, M., Ždrale, S. (2001). Entezopatije. Svetigora: 8-17. 9. Curisson, Stanysh WD. (1981). Tendinitis, its etiology and treatment. The codlamore Press:1-

67. 10. Vuković, M. & Ždrale, S.(2009). Traumatologija. I. Sarajevo: Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva. 11. Medvedev, R. (1964). Sportska medicina. U ELZ knj 9-207-217: 1964. 12. Nikolić, Ž. (1995). Fizijologija fizičke aktivnosti. Univerzitet Beograd. 13. Robert, G. (2008). Sports injuries. Human kinetics. 14. Colister, EC. (1983). Surgery of Musculo sceletal system. Cluvehil, Livingstone ed. 15. Patel, A. et col. (1988). Traumatologia. Maison 4 ed. Paris. 16. Groh, H. (1962). Sport medizin. Stutgart. 17. Vuković, M. (2004). Funkcionalna anatomija čoveka. I. Sarajevo: Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva. 18. Šošić, M., Ždrale, S. (2005). Sportska medicina. Istočno Sarajevo: Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva.


129

SPORTS INJURIES AND DAMAGES

ABSTRACT

Sports injuries the injury occurred during sports activities. At the same time we distinguish between injury and damage. Very often the concept of injury and damage, and mix thoroughly presents the etiology of their occurrence. They also clearly stated and changes in pathological-anatomical level. Injuries have a clear external cause and damage are the consequence of internal processes that exceed the physiological performance of individual structures. Arise primarily because of fatigue of these structures, whose anatomical structure is gradually changed. Response to tissue injury is always an inflammatory response, and her driver were decomposing products of injured tissues. Acute phase of injury and tissue responses shown in three phases. Reasons for the damage often can not find a history. Unlike injuries that are most acute, chronic damage to a stream. During the emergence of sports injuries included three factors. These are athletes, damaging agent and the environment where the sporting activity takes place. Clinically manifested in changes such as wounds, contusions, distortions, dislocations, ruptures, fractures in the skeletal muscle system, and visceral organ injury. Diagnostic and therapeutic process is the same as for injuries in other conditions. They are very clearly stated and changes in pathological-anatomical level. The frequency and types of injury and damage depend on age. Key words: athletes, injury, damage, center, agent, pain, inflammation, age. ________________________________________________________________________________ Korespondencija: Dr Slavko Ždrale, docent KBC Kasindo 71123 Istočno Sarajevo, RS-BiH E-mail:zdrale_nenad@ yahoo.com

Šiljegović, T.:Motoričke sposobnosti kao jedan od faktora uspjeha... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:130-134

130

Tijana Šiljegović UDK 796.853.26.012.1 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Istočno Sarajevo

MOTORIČKE SPOSOBNOSTI KAO JEDAN OD FAKTORA USPJEHA U KARATE SPORTU

SAŽETAK

Za postizanje vrhunskih rezultata u sportovima neophodno je usavršiti tehniku pojedinih disciplina, ali ipak važnu ulogu u ostvarivanju sportskog rezultata imaju i antropološka obilježja samih sportista od kojih posebno mjesto zauzimaju motoričke i funkcionalne sposobnosti. U ovom radu opisane su one motoričke sposobnost koje dokazano daju uspjeh u karate sportu, vježbe kojima se povećavaju, kao i testovi kojima se vrši njihova procjena. Ključne riječi: motoričke sposobnosti, motorički testovi, karate.

1. UVOD Pozitivni efekti ostvarenih promjena u trenažnom radu sa sportistima mogu se uspješno

postići samo uspostavljanjem optimalnih odnosa između razvoja odgovarajućih sposobnosti i osobina i motoričkih znanja i uz primjenu adekvatnih metoda i odgovarajućih opterećenja, na šta ukazuju neka današnja istraživanja motoričkih sposobnosti i funkcionalnih sposobnosti koja i potvrđuju takve konstatacije (Milanoviić, Jukić & Šimek, 2003; Pržulj, 2007).

Barou i Mc Gi (1975), prema Gredelju, Metikošu i Momiroviću (1975) definišu motoričku sposobnost kao jedan od osnovnih faktora za sva kretanja. “Motorička sposobnost može biti definisana kao prisustvo stečene ili urođene sposobnosti da se stručno izvede kretanje opšte ili osnovne prirode, naročito kod specijalizovanih sportova ili gimnastičke tehnike“.

Uzimajući u obzir sva naučna saznanja utvrđeno je da postoje sledeće motoričke sposobnosti: 1. Snaga 4. Fleksibilnost 2. Preciznost 5. Brzina 3. Ravnoteža 6. Koordinacija Karate je u grupi polistrukturalnih acikličnih sportova. Još uvijek nisu izdiferencirani

somatotipovi koji karakterišu karatiste, ali postoji optimalan odnos između antropometrijskih karakteristika koji pružaju garanciju za postizanje dobrih rezultata. Što se tiče motoričkih spsobnosti u karateu, one su zastupljene kompleksno mada pojedini primarni motorički faktori imaju prioritetnu ulogu: eksplozivna snaga, brzina frekvencije pokreta, koordinacija, fleksibilnost, preciznost ciljanjem i ravnoteža.

2. DIJAGNOSTIKA , RAZVOJ I PROCJENA MOTORIČKIH SPOSOBNOSTI Procjena trenutnog stanja motoričkih spsobnosti od velike je važnosti za dalje planiranje i

programiranje treninga. Procjenu motoričkih sposobnosti je moguće učiniti u različitim sportsko dijagnostičkim centrima tj. u laboratorijskim uslovima, ail i na samom terenu odnosno sportskoj dvorani. Prednost testiranja na terenu je u mogućnosti utvrđivanja ili procjene motoričkih i funkcionalnih sposbnosti neposredno prije, tokom ili nakon određenog treninga kao i u brzom dobijanju povratne informacije. Danas u svijetu postoje broje institucije i sportsko dijagnostički centri u kojima se procjenjuje, odnosono utvrđuje nivo motoričkih i funkcionalnih sposbnosti karatista. U takvim ustanovama djeluju liječnički ortopedsko – hiruški tim, fiziterapeuti, psiholozi kao i natricionisti sa zajedničkim ciljem dijegnostike te pripreme, odnosno rehabilitacije vrhunskih


131

karatista. Na osnovu utvrđenog stanja izrađuju se programi za treninge, a kada je riječ o jednogodišnjem ciklusu, tada je podjeljen u tri cjeline: prelazni period, pripremni period i takmičarski period.

Motoričke sposobnosti koje je neophodno provjeravati kod karatista su: eksplozivna snaga, brzina frekvencije pokreta, koordinacija, fleksibilnost, preciznost i ravnoteža.

Eksplozivna snaga dokazano je povezana sa rezultatom takmičara u karateu, a predstavlja sposobnost aktiviranja maksimalnog broja mišićnih jedinica u određenoj jedinici vremena. Prilikom treninga koriste se različite vrste okomitih (skokovi u vis iz polučučnja ili dubokog čučnja, skokovi u dubinu kao i njihove kombinacije) i vodoravni skoskovi (skok u dalj, jednonožni i sunožni bočni skokovi, troskoci i td.). Vježbe za razvoj eksplozivne snage tipa skočnosti moraju da budu prilagođene uzrastu karatiste kao i njegovom nivou treniranosti. Kasnije se vježbe mogu koristiti u složenijim uslovima, sa povećanim intenzitetom kao i brojem ponavaljanja. Vrhunski karatisti treba da koriste opterećenje u obliku prsluka, mandžetni, tegova, kod izvođenja vježbi za povećanje eksplozivne snage.

Eksplozivnu snagu moguće je procjeniti pomoću sledećih testova: Skok udalj iz mjesta Trčanje 20m iz visokog starta Bacanje medicinke iz ležanja.

Brzina frekvencije pokreta je motorička sposobnost izvođenja pokreta s konstantnom

amplitudom i maksimalnom frekvencijom, a odgovorna je za mogućnost izvođenja pokreta što većom brzinom u oba smjera i mogućnost ponavaljanja istih pokreta.

Brzina frekvencije moguće je procjenjivati pomoću sledećih testova: Desnom rukom udesno Lijevom rukom ulijevo Desnom rukom ulijevo

Koordinacija se ubraja u najsloženije motoričke sposobnosti čovjeka, a predstavlja

sposobnost izvođenja komplikovanih kretanja u prostoru i vremenu. U jednačini specifikacije u karate sportu kordinacija zauzima bitno mjesto, a pošto je koeficijent urođenosti dosta visok mala je mogućnost za njeno povećanje. Da bi sportisti, u ovom slučaju karatisti mogli povećati nivo koordinacije, neophodno je početi veoma rano sa povećanjem ove motoričke sposobnosti. Rad sa djecom na povećanju koordinacije može početi od momenta kada dijete „dobro prohoda“ tako što će raditi vježb kao: kotrljanje po krevetu, kolutovi, provlačenje ispod niskih prepreka, puzanje. U predškolskom uzrastu treba raditi motoričke strukture koje su složenije: ponavljanje različitih „ritmova“ nogama, rukama i tijelom, zatim preskakanje „latiša“ u različitim kombinacijama, igranje „školice“ sa komplikovanim skokovima, okretima i poskocima, pretrčavanje „poligona prepreka“ sa različitim zadacima, izvoditi vježbe akrobatike, preskoka, okreta, pirueta, štrauba, salta, premeta, padovi iz različitih položaja na različite načine. Postoji osam primarnih motoričkih faktora koordinacije: koordinacija ruku, nogu i tijala, reorganizacija stereotipa gibanja, brzina učenja novih motoričkih zadataka, brzina izvođenja novih motoričkih zadataka, agilnost i koordinacija u ritmu. Koordinacija ima pozitivan transfer, ali nije veliki i da bi karatista imao visok nivo ove motoričke sposobnosti neophodno je vježbati ih posebno.

Koordinaciju je moguće procjenjivati pomoću sledećih testova: Koordinacija ruku:

Vođenje lopte rukom oko stalaka Odbijanje loptice reketom Amotrizacija lopte

Koordinacija nogu: Vođenje pločica oko valjka Preskakivanje horizontalne viječe Slalom nogama sa dvije lopte


132

Koordinacija tijela: Okretnost na tlu Okretnost sa palicom Okretnost u zraku

Brzina izvođenja kompleksnih motoričkih struktura: Slalom sa tri lopte Rušenje loptica i medicinki Provlačenje i preskakivanje

Reorganizacija stereotipa gibanja: Poligon natraške Stepenice natraške Skok udalj natraške

Agilnost: Trčanje u pravokutniku Koraci u stranu Slalom između stalaka

Koordinacija u ritmu: Neritmično bubnjanje Udaranje po horizontalnim pločama Poskoci u krugu

Usvajanje novih motoričkih zadataka: Dizanje lopte lupkanjem Preskakivanje palice Povaljka na leđa sa loptom

Fleksibilnost je motorička sposobnost koja se karakteriše realizacijom maksimalne amplitude

pokreta u nekom zglobu ili nizu zglobova. Fleksibilnost je rijetka motorička sposobnost koja opada što je čovjek stariji, sve motoričke sposobnosti donekle rastu, a fleksibilnost opada, pogotovo u nedostatku vježbanja. U odnosu na uzrast fleksibilnost je najbolja u ranom djetinjstvu, polako opada do desete ili dvanaeste godine, zatim se poboljšava do rane zrelosti ali ipak ne dostiže nivo kao kod djeteta. Fleksibilnost je jako bitna u jednačini specifikacije karate sporta, zbog tehnika koje je potrebno izvoditi velikom amplitudom. Zbog toga na treningu treba stalno raditi vježbe za povećanje ove motoričke sposobnosti: u pretklonu dohvatiti tlo, ukrstiti noge dohvatiti dlanovima tlo, raskoračni stav dohvatiti dodlakticama tlo, čeona špaga i gurati tijelo prema dole, bočna špaga, preponski sjed, ukrštanje ruku napred, nazad, kružiti rukama u stojećem, klečećem stavu i td.

Fleksibilnost je moguće procjenjivati pomoću sledećih testova: Pretklon na klupi Iskret Čeona špaga

Preciznost je sposobnost da se aktivnostima gađanja ili ciljanja pogodi određeni statičan ili

pokretan cilj, koji se nalazi na određenoj udaljenosti (Pržulj, 2000). Hijerarhijskom strukturom motoričkog prostora dobijena su dva primarna faktora preciznosti i to: preciznost ciljanjem (pogađanje cilja vođenim projektilom) i preciznost gađanja (pogađanja cilja izbačenim projektilom). Preciznost ima visok nivo genetske komponente i samim tim povećanje ove sposobnosti je ograničeno. Ova motorička spsobnost zavisi od centra za percepciju i njegove povezanosti sa retikularnim sistemom i od perceptivne kontrole mišićne aktivnosti koja je optičkog i kinetičkog karaktera i samim ti je osjetljiva motorička sposobnost. Rezultati u ovoj motoričkoj sposobnosti dosta variraju u zavisnosti od emocionalnog stanja, jer je faktor preciznosti u negativnoj korelaciji sa neurotizmom i disocijativnim sindromom. Preciznost je moguće razvijati


133

već kod predškolske djece tako što će bacati i gađati različitr „mete“. Kod karatista, da bi poboljšali ovu motoričku spsobnost potrebno je prvo postići odgovarajući nivo tehničko – taktičkih znanja iz karate sporta i dovesti ga u situacione uslove koji zahtjevaju precizno gađanje cilja tj.protivnika. U početnoj fazi primjenjuju se metode treninga preciznosti u jednostavnim uslovima, a poslije u složenim strukturama situacija.

Preciznost je moguće procjenjivati pomoću sledećih testova: Preciznost ciljanjem: Ciljanje dugim štapom Ciljanje kratkim štapom Ciljanje pokretne alke nogom

Preciznost gađanjem: Gađanje horizontlanlog cilja rukom Gađanje vertikalnog cilja nogom Gađanje vazdušnom puškom

Ravnoteža ima značajnu ulogu u jednačini specifikacije karatista. Narušavanje ravnotežnog

položaja protivnika u određenim stavovima može donijeti pobjedu takmičaru. Ravnoteža ima visok nivo urođenosti i samim tim su male mogućnosti za njeno povećanje, osim ako se počne sa vježbama u ranom djetinjstvu. Programske sadržaje treba realizovati kroz igru, postupno i sistematski. Ravnoteža nema visok transfer, međutim vježbanje određenih stavova u različitim uslovima i na različitoj podlozi, doprinosi povećanju „željene“ ravnoteže. Neophodno je izvoditi raznovrsne vježbe koje utiču na narušavanje i uspostavljenje ravnotežnog položaja jer sportista treba da izgradi odbrambene položaje koji ga održavaju u ravnotežnom položaju. Ravnoteža je u visokoj korelaciji sa statičkom snagom, ali isto tako osobe koje nemaju visok nivo ove sposobnosti i ne mogu dugo da izdrže u tom položaju ne znači da nemaju zadovoljavajuču ravnotežu. Smatra se da osobe koje održavaju ravnotežne položaje sa najmanjim utroškom energije, pri održavanju ravnotežnog položaja posjeduju visoke nivoe ove motoričke sposobnosti. U strukturi motoričkog prostora dobijena su dva faktora ravnoteže: :ravnoteža sa zatvorenim očima i ravnoteža sa otvorenim očima.

Ravnotežu je moguće procjenjivati pomoću sledećih testova. Ravnoteža sa otvorenim očima: Stajanje na klupici za ravnotežu poprečno na dvije noge sa otvorenim očima Stajanje na jednoj nozi uzduž klupice za ravnotežu sa otvorenim očima Stajanje na obrnutoj klupici za ravnotežu sa otvorenim očima

Ravnoteža sa zatvorenim očima: Stajanje na klupici za ravnotežu poprečno na dvije noge sa zatvorenim očima Stajanje na dvije noge uzduž klupice za ravnotežu sa zatvorenim očima Stajanje na švedskoj klupi poprečno na jednoj nozi sa zatvorenim očima

3. ZAKLJUČAK

U ovom radu istaknute su one motoričke sposobnosti koje dokazano pozitivno utiču na rezultat u karate sportu. Među njima izdvajaju se ekplozivna snaga, brzina pokreta, koordinacija, fleksibilnost, preciznost ciljanjem i ravnoteža, međutim u dječijem uzrastu potrebno je razvijati sve motoričke sposobnosti a ne samo one koje su usko povezane sa uspjehom u pojedinom sportu, zbog svestranog razvoja mladog sportiste koje je jedino moguće ostvariti putem različitih sportova i raznovrsnih vježbi i zadataka.


134

4. LITERATURA

1. Krsmanović, R. (2000). Teorija sportskog treninga, Fakultet fizičke kulture, Srpsko Sarajevo.

2. Pržulj, D. (2000). Antropomotorika. Srpsko Sarajevo: Fakultet fizičke kulture. 3. Gigov, V. (1980). Teorija karatea, Novi Sad. 4. Jovanović, S., Ćirković, Z. (1984). Borenja, Beograd: SIA 5. Bratić, M. (2001): Somatometriske karakteristike i funkcionalne sposobnosti kao faktor

uspjeha u takmičenju mladih judista. Godišnjak, 10. 6. Željaskov, C. (2004). Kondicioni trening vrhunskih sportista, Beograd, Sportska akademija. 7. Momirović, K. (1975). Teorija sportskog treninga. Zagreb: Fakultet fizičke kulture. 8. Milanović, D., Jukić, I. & Šimek, S. (2003). Integralni pristup u modeliranju tehničke

taktičke pripreme sportaša, Međunarodni naučni skup, kondiciona priprema sportista, Zbornik radova, Zagreb: FFK Sveučilišta u Zagrebu.

9. Gredelj, M., Metikoš, D., Hošek, A. & Momirović, K. (1975). Model hijerarhijske strukture motoričkih sposobnosti, Prvi rezultati dobiveni primjenom jednog neoklasičnog postupka za procjenu latantnih dimenzija, Kineziologija, 5, (1-2).

10. Pržulj, D. (2007). „Efekti kondicione pripreme na razvoj motoričkih sposobnosti mladih sportista u pripremnom periodu“. SPORT & ZDRAVLJE Naučno-stručni časopis iz oblasti sporta i fizičke kulture II (1): 5-8. Pale: Fakultet fizičke kulture.

MOTOR ABILITIES-AN IMPORTANT FACTOR OF SUCCESS IN CARATE

ABSTRACT To attain the best results in sport, the most important thing is to improve technique of some disciplines, but nevertheless important role in bringing the sports results have anthropological characteristics of sports, of which special place have motor and functional abilities. In this work , it has been described abilities which are proven to provide success in carate, exercises to increase, and tests that are used for their assessment. Key words: motor abilities, motor tests, carate. ________________________________________________________________________________ Korespondencija: Tijana Šiljegović,asistent Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS- BiH E-mail: tikash85@ yahoo.com

Stojanović, T. i sar.:Komparativna analiza kognitivnih sposobnosti... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:135-139

135

UDK 796.325.071.2.159.95 Toplica Stojanović1

Joško Milenkoski2

Adrijana Zafirovska2

Nikola Stojanović3 1Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Banja Luka 2Fakultet fizičke kulture, Skoplje 3Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Niš

KOMPARATIVNA ANALIZA KOGNITIVNIH SPOSOBNOSTI VRHUNSKIH ODBOJKAŠA

SAŽETAK

Istraživanje je sprovedeno sa ciljem da se utvrde razlike u kognitivnim sposobnostima vrhunskih odbojkaša. U istraživanje je uključeno 96 vrhunskih odbojkaša muškog pola, koji su se takmičili u Prvoj Makedonskoj ligi 2003/04 godine. Uzorak je podeljen na dva subuzorka, od kojih je jedan sačinjen od odbojkaša učesnika plej-ofa, a drugi od odbojkaša učesnika plej-auta. Primenjeno je 5 varijabli za procenu kognitivnih sposobnosti: 1. opšta inteligencija - opšta sposobnost za prijem, zadržavanje i preradu informacija (D48), 2. opšta inteligencija - vizuelni i spacijalni faktor (PM), 3. intelektualna sposobnost za izvođenje prostornih relacija (S1), 4. intelektualna sposobnost za perceptivno rezonovanje (F1) i 5. intelektualna sposobnost za brzinu zapažanja perceptivnih struktura (F2). Za utvrđivanje razlika između grupa primenjena je multivarijantna analiza varijanse. Na osnovu dobijenih rezultata može se zaključiti da postoji statistički značajna razlika između odbojkaša različitog nivoa kvaliteta u multivarijantnom manifestnom prostoru kognitivnih sposobnosti, koja je proizvod univarijantnih razlika u svim varijablama. Ključne reči: kognitivne sposobnosti, multivarijantne razlike, vrhunski odbojkaši.

1. UVOD Interdisciplinarni pristup proučavanja ličnosti u naukama koje se bave ljudskim bićem,

predstavlja osnovnu metodološku orijentaciju. U vezi s tim, antropološki status je važan predmet proučavanja takvih nauka, posebno sportskih. Iako je postojanje antropoloških sposobnosti i karakteristika izvesno, među autorima su se pojavila određena neslaganja i uglavnom su se odnosila na pojedine pravce istraživanja. Ipak, to ne umanjuje značaj i trud da se upozna struktura određenih segmenata antropoloških sposobnosti i karakteristika čoveka. Naprotiv, nova, ponekad i različita saznanja otvaraju mogućnost adekvatnog izbora najprihvatljivijih rešenja.

Kognitivne sposobnosti su sposobnosti koje omogućuju prijem, prenos i preradu informacija, a koje se ostvaruju u kontaktu ličnosti sa okolinom. One predstavljaju osnovu svesnih, misaonih aktivnosti bez kojih ne bi bilo moguće realizovati metodske postupke u učenju, sačiniti analizu sportskog uspeha ili neuspeha, ili kontrolisati i upravljati svim drugim misaonim operacijama u procesu trenažnog rada.

U postojećoj literaturi definisana je sposobnost koja je odgovorna za različite kognitivne procese i nazvana je G-faktor. Najčešće je interpretirana kao opšta inteligencija u smislu sposobnosti snalaženja i rešavanja problema u novim i nepoznatim situacijama. Govoreći o neslaganju autora, a kada je riječ o kognitivnim sposobnostima, najčešća neslaganja su se pojavila kod definicije inteligencije. Verovatno je to i razlog što do danas još ne postoji opšte prihvaćena definicija inteligencije.

Postoje brojne i različite teorije o strukturi (Reuchlin i Valin, 1953; Momirović i sar. 1982) i funkcionisanju (Momirović i sar. 1978; Wolf, Momirović i Džamonja, 1992) kognitivnih sposobnosti. Mnoštvo različitih koncepcija o prirodi kognitivnog funkcionisanja deli se na


136

strukturalnu teoriju (fokus je na određenim tipovima mišljenja, psihičkim procesima i njihovim rezultatima: brzo opažanje, uočavanje odnosa u prostoru i pamćenje podataka) i funkcionalnu teoriju (orijentacija ka funkcionalnim sklopovima centranog nervng sistema i različitih modela kognitivnog funkcionisanja).

Pretpostavlja se da nema nijednog sporta gde inteligencija ne učestvuje u jednačini specifikacije. Utvrđeno je da među vrhunskihm sportistima ima malo onih kod kojih je inteligencija prosečna. U većini slučajeva ona je iznad proseka, gde se IQ najčešće kreće u granicama 120- 140. To je nekad i logično jer bi bez visokog koeficijenta inteligencije bilo nemoguće postizati dobre rezultate u složenoj aktivnosti kao što je vrhunski sport.

Na osnovu dosadašnje prakse, iskustva i naučnih istraživanja, postoje saznanja da su, ukoliko se radi o složenijoj sportskoj aktivnosti, neophodne kognitivne sposobnosti na višem nivou. Postavlja se nužno i sasvim opravdano pitanje kakva je struktura kognitivnih sposobnosti najpotrebnija za uspeh u nekoj sportskoj aktivnosti? Da bi mogli odgovoriti na takva pitanja potrebno je analizirati izabranu sportsku aktivnost sa aspekta njenih mogućih kognitivnih elemenata i kriterijuma.

Zamisao ovog istaživanja je da se proveri stepen kognitivnih sposobnosti kod odbojkaša, ali i ono na šta nas praksa obavezuje, a to je da li ipak postoje razlike u njihovom ispoljavanju između odbojkaša različitog nivoa kvalitata, te nam je cilj da utvrdimo razlike u kognitivnim sposobnostima vrhunskih odbojkaša.

2. METOD RADA 2.1. Uzorak ispitanika Uzorak ispitanika obuhvata ukupno 96 odbojkaša i predstavlja celokupnu populaciju

odbojkaša Prve odbojkaške lige Makedonije. Podeljen je na dva subuzorka od po 48 odbojkaša, od kojih prvi čine odbojkaši učesnici utakmica u plej-ofu, a drugi čine odbojkaši učesnici utakmica u plej-autu.

2.2. Uzorak varijabli Za procenu opštih intelektualnih sposobnosti primenjene su sljedeće varijable: Varijabla 1 - označena kao D48, opšta inteligencija ili generalni faktor "G", otkriven putem

faktorske analize. "G" - faktor predstavlja generalni kognitivni faktor ili opštu sposobnost za prijem, zadržavanje i preradu informacija.

Varijabla 2 - označena kao PM, predstavlja opštu inteligenciju ili "G" - faktor sa malom tendencijom ka vizuelnom i spacijalnom faktoru.

Za procenu specifičnh intelektualnih sposobnosti primenjene su sledeće varijable: Varijabla 3 - označena kao S1, predstavlja specifičnu intelektualnu sposobnost za izvođenje

prostornih relacija. Varijabla 4 - označena kao F1, predstavlja specifičnu intelektualnu sposobnost za perceptivno

rezonovanje, odnosno, sposobnost za brzo zaokruživanje perceptivnih celina i perceptivne analize. Varijabla 5 - označena kako F2, predstavlja specifičnu intelektualnu sposobnost za brzinu

zapažanja perceptivnih struktura, finu diferencijaciju zaključivanja perceptivnog materijala. 2.3. Statističke procedure Zbog prirode eksperimenta bilo je neophodno da se podaci prikupe za ceo uzorak odbojkaša.

Za analizu razlika zavisnih varijabli između odbojkaša ušesnika utakmica plej-ofa i odbojkaša ušesnika utakmica plej-auta korišćene su multivarijantna i univarijantna analiza varijanse (MANOVA i ANOVA), a značajnost zaključivanja je utvrđena na nivou p<0.05. Podaci su obradjeni statističkim paketom STATISTICA 8.0 for Windows.


137

3. REZULTATI I DISKUSIJA Rezultati multivarijantne analize varijanse kod varijabli za procenu kognitivnih sposobnosti,

pokazuju da postoji statistički značajna razlika aritmetičkih sredina između ispitanika učesnika plej-of i plej-aut takmičenja. Wilks-Lambda iznosi .856, čija vrednost pri aproksimaciji od Rao's R = 3.03 i stepena slobode df1 = 5 i df2 = 90 ima nivo značajnosti od p = .014 (Tabela 1). Da bi se utvrdilo koje su varijable kognitivnog prostora doprinele razlici dvaju grupa, neophodno je bilo da se testiraju razlike na univarijantnom nivou.

Tabela 1. Multivarijantne razlike u varijablama za procenu kognitivnih sposobnosti između ispitanika plej-of i plej-aut utakmica

Wilks' Lambda – vrednost koeficijenta Wilksovog testa za jednakost centroida grupa; Rao's R – vrednost koeficijenta Raovog testa za značajnost Wilks'ove Lamde; df 1; df 2 – stepeni slobode; p-level – koeficijent značajnosti razlika centroida; Na osnovu rezultata univarijantne analize varijanse može da se vidi da su ovakvi rezultati u

multivarijantnom prostoru proizvod prisustva značajnih razlika aritmetičkih sredina kod svih analiziranih varijabli kognitivnog prostora (D48, PM, S1, F1 i F2), u kojima su bolje rezultate postigli ispitanici učesnici utakmica plej-ofa (Tabela 2). Najveći doprinos razlici između ispitanika učesnika plej-of i plej-aut utakmica nosi opšta inteligencija ili "G" - faktor sa malom tendencijom ka vizuelnom i spacijalnom faktoru (PM), čija vrednost F-testa iznosi 9.40, što daje značajnost razlike na nivou p=.003, zatim specifična intelektualna sposobnost za izvođenje prostornih relacija (SI), čija vrednost F-testa iznosi 9.07, što daje značajnost razlike na nivou p=.003, kao i specifična intelektualna sposobnost za brzinu zapažanja perceptivnih struktura i finu diferencijaciju zaključivanja perceptivnog materijala (F2), čija vrednost F-testa iznosi 8.63, što daje značajnost razlike na nivou p=.004.

Nešto manji, ali statistički značajan doprinos razlici grupa imaju i specifična intelektualna sposobnost za perceptivno rezonovanje, odnosno, sposobnost za brzo zaokruživanje perceptivnih celina i perceptivne analize (F1), čija vrednost F-testa iznosi 5.75, što daje značajnost razlike na nivou p=.019 i opšta inteligencija (generalni kognitivni faktor) ili opšta sposobnost za prijem, zadržavanje i preradu informacija (D48), čija vrednost F-testa iznosi 5.53, što daje značajnost razlike na nivou p=.021.

Tabela 2. Univarijantne razlike u varijablama za procenu kognitivnih sposobnosti između

ispitanika učesnika plej-of i plej-aut utakmica Var. Mean sqr

Effect Mean sqr

Error F(df1; df2)

1:94 p-

level D48 270.01 48.85 5.53 .021* PM 555.84 59.14 9.40 .003* S1 388.01 42.78 9.07 .003* F1 222.04 38.64 5.75 .019* F2 219.01 25.37 8.63 .004*

Mean sqr Effect – srednja suma kvadrata aritmetičkih sredina između grupa; Mean sqr Error – srednja suma kvadrata aritmetičkh sredina unutar grupa; F – vrednost koeficijenta F-testa za za testiranje značajnosti razlika; df 1, df 2 – stepeni slobode; p-level – koeficijent značajnosti razlika aritmetičkih sredina;

Wilks' Lambda

Rao's R df 1 df 2 p-level

1 .856 3.03 5 90 .014*


138

Dobijene razlike se mogu tumačiti sa aspekta veće rezultatske uspešnosti odbojkaša učesnika plej-ofa u takmičenju i realizaciji tehničko-taktičkih i motoričkih zadataka u odnosu na odbojkaše učesnike plej-auta, a koji su direktno povezani sa nivoom kognitivnih sposobnosti. Viši nivo veština zahteva i viši nivo intelektualnih sposobnosti igrača, a to za proizvod ima i veću uspešnost u odbojkaškoj igri.

U preliminarnim istraživanjima postojanja veze između kognitivnih i motoričkih sposobnosti dobijani su rezultati uglavnom putem jednostavnih korelacija (Gajić, 1985, 41). Jedan od zaključaka tih istraživanja (Ismail i Gruber, 1965; Ismail i Gruber, 1967; Kirkendall i Gruber, 1970) je taj da vezu treba tražiti u funkciji CNS-a, kao faktoru koji utiče i na intelektualni i motorički razvoj. Kasnija istaživanja (Mejovšek, 1977; Kurelić i sar., 1979; Momirović i sar., 1980; Momirović i Horga, 1982) su potvrdila postojanje generalnog kognitivnog faktora i njegov pozitivan uticaj na primarne motoričke sposobnosti. Mišljenja smo da se još nisu iskoristile sve mogućnosti koje proističu iz interakcija pojedinih domena ljudskog bića, pa tako ni one koje daje interakcija kognitivnih i motoričkih sposobnosti.

4. ZAKLJUČAK Istraživanje je sprovedeno sa ciljem da se utvrde razlike u multivarijantnom manifestnom

prostoru primenjenih varijabli za procenu kognitivnih sposobnosti kod odbojkaša Prve makedonske lige koji su na različitom nivou kvaliteta. Istraživanje je sprovedeno na 96 ispitanika muškog pola, iz populacije odbojkaša Prve lige Makedonije, učesnika u plej-of i plej-aut utakmicama u sezoni 2003/04 godine. Iz dobijenih rezultata može se zaključiti da postoji statistički značajna razlika u manifestnom prostoru kognitivnih sposobnosti, koja je proizvod nivoa kvaliteta odbojkaških i motoričkih veština igrača učesnika u plej-ofu i plej-autu. Odbojkaši koji imaju veći nivo tehničko-taktičkih i specifičnih motoričkih sposobnosti su pokazali statistički značajno bolje rezultate u testovima kognitivnih sposobnosti, te je time dokazana direktna proporcionalnost između kognitivnih i specifičnih motoričkih sposobnosti odbojkaša.

5. LITERATURA 1. Gajić, M. (1985).Osnovi motorike čoveka. Novi Sad: Fakultet fizičke kulture. 2. Ismail, A. H. & Gruber, J. J. (1965). Interrelationships between motor aptitude and

intellectual performance. Indiana: Purdue University. 3. Ismail, A.H. & Gruber, J.J. (1967). Integrated development: Motor aptitude and

intellectual performance. Columbus, OH, itd: Charles Merrill Publishing 4. Kirkendall, D. R. & Gruber, J. J. (1970). Canonical relationships between the motor and

intellectual achievement domains in culturally deprived high school pupils. Research Qaurterly, 41 (4):496-502.

5. Kurelić, N., Momirović, K., Mraković, M. i Šturm, J. (1979). Struktura motoričkih sposobnosti i njihove relacije sa ostalim dimenzijama ličnosti. Kineziologija, vol. 9, (1-2):5-23.

6. Mejovšek, M. (1977). Relacije kognitivnih sposobnosti i nekih mjera brzine jednostavnih i složenih pokreta. Kineziologija, vol. 7., (1-2):77-137.

7. Momirović, K., Šipka P., Wolf, B. i Džamonja, Z. (1978). Prilog formiranju jednog kibernetičkog modela kognitivnih sposobnosti. U: Zbornik radova „VI Kongres psihologa Jugoslavije“. Sarajevo

8. Momirović, K., Gredelj, M. i Hošek, A. (1980). Funkcije perceptivnog, paralelnog i serijalnog procesora u sistemu za strukturiranje pokreta. Kineziologija, vol. 10, (3):5-9.

9. Momirović, K., Horga, S., Bosnar, K. (1982). Kibernetički model kognitivnog funkcionisanja: Pokušaj sinteze nekih teorija o strukturi kognitivnih sposobnosti. Kineziologija, vol. 14, (5): 63-82.

10. Momirović, K. i Horga, S. (1982). Kanoničke relacije hipotetskih dimenzija izvedenih iz mjera intelektualnih i motoričkih sposobnosti. Kineziologija, vol. 14, (5):121-124.

11. Reuchlin, M.& Valin, E. (1953). Tests collectifs. Centre de recherches. B.C.R. BINOP. 12. Wolf, B., Momirović, K. i Džamonja, Z. (1992). KOG 3 - baterija testova inteligencije.

Beograd: Savez društava psihologa Srbije - Centar za primenjenu psihologiju


139

A COMPARATIVE ANALYSIS OF THE CONGNITIVE ABILITIES OF TOP VOLLEYBALL

PLAYERS

ABSTRACT The aim of the research was to determine the differences in cognitive abilities of top volleyball players. A total of 96 top male volleyball players were included in the research, all of whom had competed in the First National League of Macedonia during the 2003/04 season. The sample was further divided into two sub-samples, one of which consisted of the volleyball players who had taken part in the play-offs while the second sub-sample consisted of volleyball players who had taken part in the play-outs. Five variables for the evaluation of cognitive abilities were used: 1. general intelligence – the general ability to receive, retain and process information (D48) 2. general intelligence – visual and spatial factors (PM), 3. the intellectual ability to perform spatial relations (S1) 4. the intellectual ability for perceptual reasoning (F1) and 5. the intellectual ability for the quick finding of perceptual structures (F2). A multivariate analysis of variance was used to determine the differences between the groups. On the basis of the obtained data, the conclusion can be drawn that there is a statistically significant difference between volleyball players with various skill levels in the multivariate manifest area of cognitive abilities, which is a direct consequence of the univariate differences in all of the variables. Key words: cognitive abilities/ multivariate differences/ top volleyball players. Korespondencija: Dr Toplica Stojanović, vanredni profesor Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta B. Luka Bulevar Vojvode Petra Bojevića 1a 78000 Banja Luka, RS-BiH E-mail:[email protected]

Jovović, V., Čanjak, R.:Zastupljenost poremećaja grudnog koša... SPORT I ZDRAVLJE V (2010)2:140-146

140

Veselin Jovović UDK 616.712-007-053.5 Fakultet za sport i fizičko vaspitanje, Nikšić Radomir Čanjak

OŠ„Bajo Pivljanin“, Donja Brezna – Plužine

ZASTUPLJENOST POREMEĆAJA GRUDNOG KOŠA I LOPATICA KOD ŠKOLSKE DJECE RAZLIČITOG UZRASNOG DOBA

SAŽETAK Cilj istraživanja je da se utvrdi frekvencija i veličina pojave tjelesnih poremećaja grudnog koša i lopatica kod školske djece. Uzorak je brojao 251 ispitanika i to 116 dječaka i 135 djevojčica. Ispitivanje je sprovedeno u tri osnovne škole u Nikšiću: “R. Čizmović“, “B. Labudović“ i “M. Lajović-Lalatović“. Programom ispitivanja obuhvaćena su tri uzrasna perioda predpubertetskog i pubertetskog doba. Uzorak ispitanika izvučen je iz populacije učenika IV, VI i VIII razreda, starosti 10, 12 i 14 godina. Ovaj period je jedan od najosetljivijih u razvoju dječjeg organizma. Karakteriše ga nagla promjena načina i dinamike življenja, ali i pojačana pojava tjelesnih poremećaja (Radisavljević, 1995). Ako se odgovarajućim mjerama njihova progresija ne zaustavi, mogu se razviti do definitivnih deformiteta, sa nesagledivim posljedicama (Pećina i Kristofić, 1983). Procjena statusa grudnog koša i statusa lopatica izvršena je primjenom kombinovanih metoda i tehnika mjerenja: metode somatoskopije, testa «voljne» kontrakcije mišića, metode mjerenja pomoću lenjira i libele i testa položaja u visu. Najveća frekvencija poremećaja kod djevojčica je u uzrastu od 12, a dječaka od 14 godina. Kod oba pola najveći procenat odstupanja od normale čine funkcionalni poremećaji, koji se odgovarajućim tjelesnim tretmanom mogu uspješno korigovati. Ključne riječi: poremećaj, zastupljenost, uzrasno doba, dječaci, djevojčice.

1. UVOD Brojna istraživanja stanja posturalnog statusa, kod nas i u inostranstvu, ukazuju na prilično

slične i poražavajuće rezultate. Procenat školske djece i omladine sa poremećajima na lokomotornom habitusu je veoma veliki i prema nekim istraživanjima prelazi 60% od ukupne školske populacije (Radisavljević, 1982; Velitčenko; 1993; Jovović, 1999). Međutim, posturalni poremećaji kao i tjelesni deformiteti nijesu podjednako zastupljeni kod učenika oba pola (Trajković i Nikolić, 2008). Najugroženiju populaciju čine adolescenti, zbog čega su i predmet brojnih istraživanja. Period adolescencije dovodi do transformacije čitavog organizma, koja za samo nekoliko godina od djece stvara odrasle muškarce i žene. Ovaj period burnih i brzih promjena često za sobom ostavlja i neželjene posljedice. Naime, zbog pojačanog rada žlijezda sa unutrašnjim lučenjem (hipofiza, adenohipofiza, tiroidea, polne i nadbubrežne žlijezde, itd.) veće količine hormona u organizmu izazivaju brojne promjene, uslijed kojih je longitudinalni i transverzalni razvoj skeleta veoma izražen. Pošto se mišići sporije razvijaju i zaostaju za razvojem skeleta djelovanje spoljašnih faktora utiče na nastanak posturalnih poremećaja, pa i definitivnih deformiteta tijela. Posturalni poremećaji zahvataju čitav lokomotorni habitus, ili samo njegove pojedine djelove.

Kod djevojčica pubertet, po pravilu, nastupa znatno ranije, odvija se brže i završava se ranije u odnosu na dječake. U skladu sa tim kod djevojčica, za razliku od dječaka, ranije nastupa i prirast tjelesne visine i mase tijela (Kozarov, 1986; Jovović, 1999; Tineshev, 2009), ali i pojava tjelesnih poremećaja (Medojević i Jakšić 2007).

Polazeći od navedenog, predmet ovog istraživanja su poremećaji na grudnom košu i lopaticama i njihova zastupljenost kod učenika oba pola, različite hronološke starosti.


141

2. METOD RADA 2.1. Uzorak ispitanika Istraživanjem transverzalnog tipa obuhvaćene su tri osnovne škole iz Nikšića i to: “R.

Čizmović“, “B. Labudović“ i “M. Lajović-Lalatović“. Ukupan uzorak je brojao 251 učenika oba pola i to 116 djevojčica i 135 dječaka. Programom ispitivanja obuhvaćena su djeca uzrasne dobi od 10, 12 i 14 godina, odnosno učenici IV, VI i VIII razreda.

2.2. Uzorak varijabli Od antropometrijskih varijabli mjerene su visina tijela (AVIT) i tjelesna masa (ATEM),

prema standardima IBP. Za procjenu statusa grudnog koša i lopatica korišćene su sljedeće varijable: izdubljene grudi (IZDG), ispupčene grudi (ISPG) i krilaste lopatice (KRIL). Procjena veličine poremećaja na grudnom košu i lopaticama izvršena je pomoću više metoda i tehnika mjerenja: metode somatoskopije, testa «voljne» kontrakcije mišića, metode mjerenja pomoću lenjira i libele i testa položaja u visu (Jovović, 1995; Radisavljević, 2001).

Svaka od ovih tehnika i metoda mjerenja pojedinačno ima određenih nedostataka, koji se ogledaju, prije svega u relativnoj tačnosti. Međutim, njihovom kombinacijom dobija se vrlo pouzdana procjena oblika i veličine postojećeg poremećaja. Njihova dobra strana ogleda se i u tome što su prilično jednostavne, lako primjenljive za masovne preglede u školi, nijesu štetne za organizam i nijesu skupe. Na ocjenu su uticali sljedeći faktori: simetričnost i razvijenost grudnog koša, izgled i položaj grudne kosti, položaj lopatica, odvojenost donjih uglova lopatica od grudnog koša. Na osnovu procijenjenog statusa grudnog koša i statusa lopatica ispitanici su dobijali sljedeće ocjene: 0 – nema odstupanja; 1 – funkcionalni poremećaj; 2 nepotpuno-fiksirani i fiksirani poremećaj. Podaci dobijeni antropometrijskim mjerenjima obrađeni su osnovnom statistikom pri čemu su izračunati: aritmetička sredina (X) i standardna devijacija (SD). Dikriminativnost između dječaka i djevojčica u tjelesnoj visini i masi tijela utvrđena je t–testom za nezavisne uzorke. Podaci o statusu grudnog koša i lopatica obrađeni su procentualnim računom. Matematičko–statistička obrada podataka je sprovedena na statističkom paketu „SPSS 17“ i u Microsoft Office Excelu.

3. REZULTATI I DISKUSIJA Iz podataka u tabeli 1 se vidi da se kod oba pola tjelesna visina linearno povećava od 10-te do 14-te godine. Djevojčice su u 12-toj godini visočije i teže od dječaka, dok dječaci u 14-toj godini imaju veću tjelesnu visinu od djevojčica. Porast visine između tri ispitana uzrasna doba je najveći kod 14-godišnjaka i kod dječaka iznosi 13.8 cm, a kod djevojčica 9 cm.

Masa tijela kod 10-godišnjih djevojčica iznosi 39.6 kg, a kod dječaka 38.2 kg, tj. 1.4 kg manje. Približan odnos u masi tijela između djevojčica i dječaka zadržava se i u 12-toj godini, dok je u 14-toj godini skoro izjednačen. Najveći porast mase tijela kod oba pola je u 14-toj godini i kod dječaka iznosi 9.3 kg, a djevojčica 8.3 kg. Rezultati t-testa su pokazali da se nijesu ispoljile statistički značajne razlike između grupa, jer su granične vrijednosti za oba nivoa zaključivanja veće od izračunatih t vrijednosti: p ≤ .05 = 2.00 i p ≤ .01 = 2.66.

Tabela 1. Tjelesna visina i masa tijela dječaka i djevojčica od 10 do 14 godina

Dječaci - Boys Djevojčice - Girls Varij. Godine

Age N X SD Porast Growth N X SD Porast

Growth t-test

AVIT 10 12 14

43 33 40

146.2 152.8 166.5

5.05 7.33 8.91

- 6.6

13.8

43 54 38

146.7 154.6 163.6

5.13 8.03 6.98

- 7.9 9.0

-0.45 -1.12 1.67

ATEM 10 12 14

43 33 40

38.2 43.9 53.2

5.53 8.39 9.61

- 5.7 9.3

43 54 38

39.6 45.1 53.4

5.45 9.95 8.46

- 5.5 8.3

-1.18 -0.60 -0.09


142

Na grafikonu 1 se uočava da krivulja rasta visine tijela dječaka presijeca krivulju rasta visine

tijela djevojčica oko 13-te godine. Međutim, krivulja rasta mase tijela dječaka je, kod sva tri ispitivana uzrasta, konstantno ispod krivulje rasta mase tijela djevojčica, sa tendencijom njihovog poklapanja u 14-oj godini.

Grafikon 1. Krivulja rasta visine i mase tijela dječaka i djevojčica od 10-14 godina

166.5163.6

146.2

152.8146.7

154.6

145

150

155

160

165

170

AVIT /M/

AVIT /Z/

53.2

38.2

43.9

53.4

39.6

45.1

35

40

45

50

55

10 12 14 godina

ATEM /M/

ATEM /Z/

Numerički pokazatelji u tabeli 2 ukazuju na brojčanu i procentualnu zastupljenost tretiranih poremećaja kod učenika sva tri ispitivana uzrasta, kao i vrijednosti koje se odnose na veličinu postojećih devijacija. U zadnjoj koloni dat je sumarni prikaz brojčanih i procentualnih vrijednosti radi lakše komparacije među subuzorcima.

Analizom tabele 2 uočava se da su izdubljene grudi najzastupljeniji poremećaj kod dječaka. Najveći procenat ovog poremećaja je registrovan kod 14-godišnjaka (22.5%), koji prednjače i u slučaju druga dva poremećaja. Ispupčene grudi su najmanje zastupljen poremećaj, a pritom i sa najmanjim oscilacijama između dječaka uzrasta 10, 12 i 14 godina. Najveća progresija krilastih lopatica uočava se kod dječaka u periodu od 10 do 12 godina, kada se procenat ovog poremećaja naglo povećava (od 4.7 do 15.2%), a zatim dostiže kulminaciju u 14-oj godini (20%). Tabela 2.Rezultati zastupljenosti poremećaja na grudnom košu i lopaticama kod dječaka

Procjena statusa – dječaci 0 1 2

Suma 1+2 Tjelesni

porem.

God.

N N % N % Rf% N % Rf% N %

Izdubljene grudi

10 12 14

43 33 40

35 26 31

81.4 78.8 77.5

7 5 7

16.3 15.2 17.5

87.5 71.4 77.8

1 2 2

2.3 6.1 5.0

12.5 28.6 22.2

8 7 9

18.6 21.2 22.5

Ispupčene grudi

10 12 14

43 33 40

41 31 37

95.3 93.9 92.5

2 2 2

4.7 6.5 5.0

100 100 66.7

- - 1

- -

2.5

- -

33.3

2 2 3

4.7 6.1 7.5

Krilaste lopatice

10 12 14

43 33 40

41 28 32

95.3 84.8 80.0

2 4 6

4.7 12.1 15.0

100 80.0 75.0

- 1 2

- 3.0 5.0

- 20.0 25.0

2 5 8

4.7 15.2 20.0

Pregledom tabele 3 uočava se da izdubljene grudi predstavljaju najzastupljeniji poremećaj kod

djevojčica, naročito kod uzrasta od 12 godina (20.3%). Takođe, djevojčice uzrasta od 12 godina imaju najveću frekvenciju ispupčenih grudi i krilastih lopatica. Interesantno je da su ispitivani


143

poremećaji na grudnom košu manje zastupljeni kod djevojčica u 14-oj godini, nego što je to slučaj sa djevojčicama u 10-oj godini. Kao i kod dječaka ispupčene grudi su i kod djevojčica najmanje zastupljen poremećaj. Može se uočiti da je teži oblik poremećaja krilastih lopatica registrovan samo u jednom slučaju. Najveći broj slučajeva se odnosi na poremećaje funkcionalnog karaketra.

Tabela 3. Rezultati zastupljenosti poremećaja na grudnom košu i lopaticama kod djevojčica Procjena statusa – djevojčice

0 1 2 Suma 1+2 Tjelesni

porem.

God. N

N % N % Rf% N % Rf% N %

Izdubljene grudi

10 12 14

43 54 38

36 43 32

83.7 79.6 84.2

5 8 5

11.6 14.8 13.2

71.4 72.7 83.3

2 3 1

4.7 5.6 2.6

28.6 27.3 16.7

7 11 6

16.3 20.3 15.8

Ispupčene grudi

10 12 14

43 54 38

41 51 36

95.3 94.4 94.7

1 2 2

2.3 3.7 5.3

50.0 66.7 100

1 1 -

2.3 1.9 -

50.0 33.3

-

2 3 2

4.7 5.6 5.3

Krilaste lopatice

10 12 14

43 54 38

40 46 34

93.0 85.2 89.5

3 7 4

7.0 13.0 10.5

100 87.5 100

- 1 -

- 1.9 -

- 12.5

-

3 8 4

7.0 14.8 10.5

Krivulje na grafikonu 2 jasno ukazuju na zastupljenost poremećaja grudnog koša i lopatica

kod ispitanika oba pola. Uočavaju se tri bitne stvari: a) 10-godišnji dječaci i djevojčice su identični u procentualnoj zastupljenosti devijacija na grudnom košu i lopaticama; b) iako se povećao broj učenika sa poremećajima, u 12-oj godini razlike između dječaka i djevojčica su neznatne; i c) razdvajanje krivulja nakon 12-te godine uslovljeno je pojavom novih poremećaja kod dječaka i njihovim opadanjem kod djevojčica.

Grafikon 2. Krivulja poremećaja na grudnom košu i lopaticama kod školske djece različitog uzrasnog doba

16.6

10.5

14.1

9.3

13.5

9.3

8

12

16

10 12 14 godina

Dječaci

Djevojčice

Analizom dobijenih rezultata može se konstatovati visoka zastupljenost poremećaja grudnog

koša i lopatica kod školske djece. Podatak da su sva tri ispitivana poremećaja najviše zastupljeni kod dječaka od 14 godina,

ukazuje se na njihovu osjetljivost za nastanak i razvoj tjelesnih devijacija u ovom razvojnom periodu. Rezultati istraživanja ukazuju da 14-godišnjaci prednjače i u slučaju težih oblika poremećaja.

Između dječaka u periodu između 10 i 12 godina nema većih razlika u zastupljenosti poremećaja na grudnom košu, ali se razlike uočavaju u povećanju pojave krilastih lopatica. Razlog za to je činjenica da su poremećaji na grudnom košu u najvećem broju slučajeva po svojoj evoluciji urođene devijacije (Jovović, 2002), dok krilaste lopatice najčešće nastaju kao posljedica slabosti mišića koji stabilizuju skapulu uz grudni koš (Jovović, 1999; Čanjak, 2006). Zbog toga je pojava krilastih lopatica naročito karaktersitična za period adolescencije, odnosno period burnih anatomsko-fiziološko-hormonalnih promjena (Nićin, 2000). Ako se krilaste lopatice jednom pojave, veoma ih je teško korigovati, a u periodu adolescencije to je praktično nemoguće (Jeričević, 1983).


144

Kod 10-godišnjih dječaka zabilježen je samo jedan teži oblik poremećaja na grudnom košu i lopaticama (izdubljene grudi). Zato bi ovaj period trebalo posebno iskoristiti za prevenciju i korekciju postojećih, lakših poremećaja, jer postoji mogućnost njihovog daljeg razvoja u teže oblike.

Kod djevojčica, za razliku od dječaka, najveći broj poremećaja prisutan je kod uzrasta od 12 godina. Razlog ove pojave je raniji ulazak djevojčica u pubertet, kao i snažno djelovanje ženskog polnog hormona estrogena. Iz tog razloga djevojčice tog uzrasta su najsenzibilnije za nastanak i razvoj tjelesnih poremećaja. Već sa 14 godina, intezitet djelovanja estrogena je manji, veliki dio rasta i razvoja skeleta je završen, pa je i manja opasnost od pojave novih devijacija na grudnom košu i lopaticama. Izdubljene grudi kod djevojčica, kao i kod dječaka pokazale su najveću zastupljenost u slučaju sva tri uzrasta što je u skladu sa rezultatima ranijih istraživanja (Jovović i sar. 1995; Jovović, 1999).

Kod djevojčica u 14–oj godini zabilježena je manja zastupljenost izdubljenih grudi u odnosu na uzrast od 10 godina. To se dijelom može objasniti činjenicom da su u tom dobu kod djevojčica grudi u velikoj mjeri razvijene, pa se zbog veće količine masnog i vezivnog tkiva na prednjem dijelu grudnog koša znatno teže inspekcijom registruje ovaj poremećaj, naročito ako se radi o lakšem obliku. Kod djevojčica od 10 godina, baš kao i kod dječaka tog uzrasta, jasno se uočavaju grudna kost i prednji djelovi rebara, pa se detekcija može relativno lako i brzo izvršiti.

Adolescencija koja kod djevočica počinje ranije nego kod dječaka, čini ih ranije podložnijim negativnom uticaju spoljašnjih faktora, čije je dejstvo naročito izraženo uslijed nedovoljnog kapaciteta mišićne snage, čime se utiče na brže zamaranje, a time i na razvoj posturalnih poremećaja.

Poremećaji na grudnom košu dovode do promjene prečnika grudnog koša, promjene oblika sternuma, prednjih djelova rebara i rebarne hrskavice. Naročito su nepoželjni teži oblici izdubljenih grudi, jer povećavaju kompresiju na vitalne organe grudne duplje. Uslijed povećane kompresije otežano je normalno funkcionisanje srčano-sudovnog i disajnog sistema (Jovović, 1999). Zbog toga se posebna pažnja treba obratiti na djecu sa ovom vrstom poremećaja.

4. ZAKLJUČAK Rezultati dobijeni u ovom radu ukazuju na priličnu homogenost ispitanika u slučaju dvije

najupadljivije morfološke karakteristike. Iako se radi o ispitanicima muškog i ženskog pola, tri različita uzrasna i “kritična“perioda, razlika u visini tijela i tjelesnoj masi nije zabilježena ni u jednom slučaju, što je potvrđeno rezultatima t-testa.

Mogući uzročnici pojave većeg broja poremećaja na grudnom košu i lopaticama mogu biti: nedovoljna fizička aktivnost djece, naročito na otvorenom prostoru, suncu i svježem vazduhu, dugotrajno nepravilno sjedenje u školi i kod kuće, nepravilno nošenje „teških“ školskih torbi kao i nepravilan položaj tijela pri hodanju, ležanju i stajanju. Zbog toga je neophodno povesti više računa o stanju i mobilnosti dječijeg organizma u tzv. kritičnim dobima. Djeci treba ne samo obezbijediti dovoljno fizičkih aktivnosti, već ih treba naučiti kako da pravilno leže, sjede i stoje, a u slučaju potrebe stalno ih opominjati i korigovati.

Obzirom na veliku učestalost posturalnih poremećaja, redovni sistematski pregledi i njihova rana detekcija treba da budu jedan od prioritetnih zadataka svih onih koji rade sa školskom djecom i omladinom. Samo na taj način mogu se na vrijeme otkriti mnogi tjelesni poremećaji. Rana detekcija bi omogućila njihovu bržu i lakšu korekciju, a time i spriječiila njihov dalji razvoj. Posebnu pažnju treba obratiti na posturalni status kod djevojčica u periodu od 10-12 godina i dječaka od 12-14 godina.

Kod liječenja, pored otklanjanja uzroka poremećaja, treba primjenjivati korektivne vježbe opšteg dejstva, a posebno vježbe disanja. Poseban efekat imaju tjelesne vježbe i sportovi koji podstiču funkciju respiracije i jačaju mišiće grudnog koša i ramenog pojasa. Od sportova se naročito preporučuje plivanje, kako leđnom tako i prsnom tehnikom. Osobe sa poremećajima na grudnom košu i lopaticama treba stalno opominjati u cilju korekcije držanja tijela, naročito pogrbljenosti, jer kifotičan položaj dovodi do pogoršanja opšteg stanja.


145

5. LITERATURA

1. Čanjak, R. (2006). Transverzalna analiza statusa krilastih lopatica kod učenika sedmih razreda osnovne škole (diplomski rad). Odsjek za fizičku kulturu – Filozofski fakultet, Nikšić. 2. Jeričević, D. (1983). „Najčešći posturalni poremećaji ramenog pojasa u školske dece“. Fizička kultura, Beograd, 1: 49-54. 3. Jovović, V., Marušić, R., Mijanović, M. (1995). „Tjelesni deformiteti učenika ranog adoelescentnog doba u Crnoj Gori.“ Fizička kultura, Podgorica, 1-2: 19-32. 4. Jovović, V. (1999). Tjelesni deformiteti adolescenata. Odsjek za fizičku kulturu - Filozofski fakultet, Nikšić 5. Jovović, V. (2002). „Učestalost izdubljenih grudi kod trinaestogodišnjih učenika u središnjem dijelu Crne Gore. “Glasnik ADJ, Beograd, 37:245-250. 6. Kozarov, G. (1999). Fizički razvoj školske djece i omladine. Medicinski fakultet - Biološki institut, Niš. 7. Krsmanović, R., Mijanović, M., Krsmanović, C., Krsmanović, B. (1985). „Povezanost tjelesne visine i tjelesne težine sa parametrima pravilnog držanja tijela“. Fizička kultura, Podgorica, 1-2:90-95. 8. Krsmanović, T., Radosav, S. (2008). „Razlike antropometrijskih karakteristika i motoričkih sposobnosti učenika uzrasta 9-11 godina“. Glasnik ADJ, Beograd, 43:194-198.9. 9. Nićin, Đ. (2000). Antropomotorika - teorija. Fakultet fizičke kulture, Novi Sad. 10. Medojević, S., Jakšić, D. (2007). Razlike u posturalnim poremećajima između dječaka i djevojčica od 7-15 godina na teritoriji Vojvodine. Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Novi Sad. 11. Pećina, M., Kristofić, I. (1983). „Tjelesni odgoj u prevenciji i liječenju skoliotičnih držanja i skolioza“. Fizička kultura, Beograd, 3:93-105. 12. Radisavljević, M. (2001). Korektivna gimnastika sa osnovama kineziterapije. Univerzitet u Beogradu - FFK, Beograd. 13. Trajković, S., Nikolić, M. (2008). „Komparativna anliza antropometrijskih mera i posturalnih poremećaja školske dece generacija 1987. i 2002. godine“. Glasnik ADS, Beograd, 43:386-391. 14. Tineshev, S. (2009). „Characteristic of the sexual maturity of adolescents from the region of south – east rodopi mountains at the age of 7 to 17 years“. Glasnik ADJ, Beograd, 44:307-316. 15. Velitčenko, K.V. (1993). Fizkultura bez tramv. Biblioteka učitelja fizočeskoj kuljturi, Moskva.

PRESENCE OF DISORDERS ON THE THORACIC CAGE AND THE SCAPULAS OF THE SCHOOL CHILDREN OF DIFFERENT AGES

SUMMARY The aim of this research is to determine the frequency and magnitude of occurrence of physical disorder on the thoracic cage and on the scapulas at school children. The reseach has been done on the sample of 251 children, 116 boys and 135 girls of three schools in Niksic: “R. Čizmović“, “ B. Labudović“ and “ M. Lajović- Lalatović“. The sample included the children of three growing periods-pre puberty and puberty and included the students of the fourth, sixth and eighth grade, ten, twelve and fourteen years old. Since this period of growth is one of the most important ones including sudden changing of the way and dynamic of living (Radisavljević, 1995) the suthor points out the importance of preventing the progression of the prospective deviations in order to stop futher consequences (Pećina and Kristofić, 1983). Assessment of the status on the thoracic cage and the status scapulas was performed by applying the combined methods and techniques of measurement: method somathoscopy, testing of the “voluntary“ muscular contractions, the methods of measurement using a ruler and the vials and testing of the position in height. Highest frequency of disorders at girls is in the age of twelve, and


146

boys of fourteen. In both sexes, the highest percentage of deviations from normal are functional disorders, which can be successfully corrected by physically appropriate treatment. Key words: disturbance, representation, age period, boys, girl. ________________________________________________________________________________

Korespondencija: Dr Veselin Jovović, redovni profesor Fakultet za sport i fizičko vaspitanje Nikšić Omladinska bb 81400 Nikšić, Republika Crna Gora E-mail: [email protected]

147

UPUTSTVO ZA AUTORE

1. Namjena i svrha časopisa SPORT I ZDRAVLJE zvanični naučno-stručni časopis Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu. Časopis izlazi dva puta godišnje (jun, decembar), a publikuje originalne naučne i stručne radove domaćih i stranih autora iz područja fizičkog vaspitanja, sporta, rekreacije, teorije sportskog treninga, metodologije naučnog istraživanja, menadžmenta u sportu, sportske medicine, fiziologije sporta i drugih oblasti a koje imaju visok stepen korespondencije sa fizičkom kulturom. Radovi se recenziraju, a materijal koji ne bude pozitivno ocijenjen ili nije pripremljen prema propozicijama časopisa neće se štampati. Autori sami snose odgovornost za sadržaj i leksiku rada, kao i etičnost svega što je u radu. 2. Rukopis rada Radovi treba da sadrže naslov rada, imena autora, instituciju gdje su autori zaposleni i sledeća pojedinačna poglavlja: Sažetak (italic), Uvod, Metod rada (uzorak ispitanika, uzorak varijabli, instrumenti, obrada, ekperimentalni program) Rezultati i diskusija, Zaključak, Literatura, Abstract (italic). Naslov rada i poglavlja treba da su napisani Times New Roman, Caps Lock Bold Font 12, a ostali dio teksta Times New Roman, Normal, Font 12pt. Sažetak sadrži do 200 riječi sa 5 ključnih riječi koje najbolje opisuju rad. Radovi se pišu na srpskom jeziku sa sažetkom na engleskom jeziku. Maksimalni obim rada je 10 stranica formata A4. Sve margine treba da budu po 2 cm. Imena i prezimena autora (12pt, bold italic) navode se dva proreda od gornje margine (lijevo). Ispod imena, navode se nazivi institucija u kojima su autori zaposleni (italic). Naslov rada se piše velikim slovima (Caps Lock Bolds) na sredini stranice, dva proreda od imena i prezimena. Podnaslov se kuca sa razmakom od jednog proreda, između teksta. U radu se koristi centralno poravnanje, prored 1 (single). Novi red se realizuje uvlačenjem za 1cm. Uz rad se obavezno dostavlja abstrakt na engleskom jeziku, dužina je ½ strane A5 formata, a tekst se piše italic fontom 12pt. 3. Slike, tabele, formule Tabele, grafikoni i slike se uvlače u tekst. Iznad tabele, grafikona odnosno ispod slike navodi se broj i naziv bold italic npr. Tabela 3.Osnovni statistički parametri …; Grafikon 1. Prikaz rezultata ..; Slika 2. Položaj u frontalnoj ravni) i to istim fontom kao i tekst rada. Pri uvlačenju, tabele i slike se pozicioniraju centralizovano 4. Literatura Pri navođenju litarature potrebno je pridržavati se pravila APA standarda (pogledati: Publication Manual of the American Psyhological Association. 4th Edition http://www.apa.org.). Recenzija je anonimna, a odluku o štampanju i kategorizaciji rada donosi redakcija. Rukopisi se ne vraćaju. 5. Adrese za dostavu radova Radove obavezno poslati u kucanoj verziji na A4 formatu, margine 2 cm i elektronskoj verziji na sledeću adresu:

Doc. dr Ratko Pavlović Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta

Stambulčić bb 71420 Pale

E-mail: [email protected]

sport i zdravlje / sport and healthsportizdravlje.rs.ba/files/godina v, broj 2/sport i zdravlje 2010...

Documents